Plinius, naturalis historia 35,98 - Lettere e filosofia

Hic vero victus genitor se tollit ad auras
adfaturque deos et sanctum sidus adorat. 700
'Iam iam nulla morast; sequor et qua ducitis adsum,
di patrii; servate domum, servate nepotem.
Vestrum hoc augurium, vestroque in numine Troiast.
Cedo equidem nec, nate, tibi comes ire recuso.'
Dixerat ille, et iam per moenia clarior ignis 705
auditur, propiusque aestus incendia volvunt.
'Ergo age, care pater, cervici imponere nostrae;
ipse subibo umeris nec me labor iste gravabit;
quo res cumque cadent, unum et commune periclum,
una salus ambobus erit. Mihi parvus Iulus 710
sit comes, et longe servet vestigia coniunx.
relictas, quae ostendunt remansuros in
diversis partibus socios; quod 'longo limite',
ostendit errorem; quod 'sulcum' dicit,
significat longum 'maris aequor arandum';
quod ait 'sulphure fumant' divini ignis odor
ostenditur; fulgura enim odor sulphuris
sequitur; ex fumo autem mors Anchisae,
sicut eius oratio sequens indicat. 'cedo
equidem', quasi dicat, licet sciam me esse
moriturum. et bene quamdiu vivit Anchises,
totum ei conceditur. quidam fumo bellum,
quod in Italia futurum erat, significari
tradunt.
victvs genitor quasi pertinax et a pristino
proposito recedens.
se tollit ad avras verbum augurum, qui visis
auspiciis surgebant e templo: unde est
'extemplo'.
adfatvrqve deos agit diis gratias. vel certe
invocat.
iam iam nvlla mora est et 'cedo equidem'
ostendit eum Aeneae dictis consensisse.
dii patrii servate domvm servate nepotem:
vestrvm hoc avgvrivm hic ostendit, Anchisen
ea quae optabat per impetrationem augurii
meruisse: augurium enim est exquisita
deorum voluntas per consultationem avium
aut signorum. perite ergo signum de caelo
'augurium' dixit. ideo et adiecit 'servate
domum', id est genus, familiam: 'servate
nepotem', a quo certum erat Romanam
prolem propagatum iri.
vestroqve in nvmine troia est in vobis habeo
Troiam: propter illud "has mihi servassent
sedes". alii ita exponunt: augurium
numenque vestrum efficiat, ne putem Troiam
perisse.
cedo cedere proprie dicitur qui contra
sententiam suam alteri consentit, ut
"cedamus Phoebo". comes ire recvso tantum
ad solatium itineris, quippe moriturus, ut in
sexto Aeneas "ille meum comitatus iter". vult
enim Vergilius etiam Aeneae concedere
patris peritiam.
dixerat ille hic distinguendum. alii 'ille' et
'ignis', sed male.
et iam dum negat, dum ostenduntur auspicia.
propivsqve [quamvis secreta domus sit.]
propter illud "arboribusque obtecta
recessit". et est ordo: incendia propius
volvunt aestus, id est calorem. unde etiam