Wederopbouw%20in%20Schiedam%20deel%201

Donkere schaduwen over Schiedam
Sinds het begin van de jaren dertig kende de stad een periode van armoede
en dagelijkse treurigheid, werkeloosheid en economische crisis. De historische
binnenstad stond tot na de oorlog symbool voor stagnatie en achteruitgang. In de
binnenstad heersten ongezonde woonomstandigheden in vochtige krotten. De
bewoners hadden last van erbarmelijke stank van grachten, onveiligheid in stegen,
het vastlopende verkeer bij de Koemarkt en ziekmakende rioleringssystemen.
Met het werk van de naoorlogse architecten, stedenbouwkundigen en
landschapsontwerpers werd een streep gezet door het somber stemmende
verleden van het vooroorlogse Schiedam. Eindelijk was een nieuwe tijd
aangebroken die hiermee afrekende. De eensgezindheid van het naoorlogs
optimisme en de op volle toeren draaiende wederopbouwmachinerie zorgden in
Schiedam voor een nieuwe periode van welvaart en ongekende groei.
De oorlogsschade in Schiedam was relatief beperkt. De meeste woongebieden
bleven gelukkig gespaard van vernielingen. De schade die er was, ontstond
grotendeels door bombardementen die gericht waren op de industrie langs
de Maasmond. Eerst, in mei 1940, waren het Duitse bombardementen gericht
op de havens. In de jaren daarna voerden vervolgens de Geallieerden gericht
bombardementen uit op Schiedam omdat de metaalindustrie en scheepswerven
werden ingezet ten behoeve van de oorlogsvoering. In de dokken werden schepen
klaargemaakt die in de oorlogsvloot werden ingezet. Veel bombardementen waren
erop gericht om de levering aan de Duitsers een halt toe te roepen. Tijdens deze
acties liepen bedrijven zoals Wilton-Feijenoord en Gusto veel schade op, maar
enkele bombardementen troffen ook woongebieden zoals Schiedam-West en de
Rotterdamsedijk, waarbij doden te betreuren vielen.
Annexatie en toekomstvisie
Het Schiedamse gemeentebestuur maakte direct na de Duitse inval in 1940
plannen om de oorlogsschade te herstellen. Nationaal ontstond een speciaal
stelsel van rijks-, regionale en plaatselijke supervisoren die de bouw ging
coördineren. De overheid stemde in 1941 in met de annexatie van de gemeente
Kethel en Spaland en een deel van Vlaardingerambacht. Daarmee kwam een eind
aan de knellende banden van Schiedams grondgebied, waarvan de bebouwing
in het oosten, zuiden en westen steeds meer de gemeentegrens naderde. Door
grenswijzigingen in 1909 en 19 1 had Schiedam grondgebied langs de Maas
verloren aan Rotterdam. De woonbebouwing en havenactiviteiten van Rotterdam
richting Schiedam, zoals de aanleg van de Merwedehaven in de jaren twintig,
schoven steeds meer op, totdat Oud-Mathenesse uiteindelijk in de naoorlogse
jaren aan Schiedam vastgroeide. Met de annexatie in 1941 werd in één klap het
beschikbare grondgebied ongeveer verdubbeld door de verwerving van noordelijke
gronden. Zo kreeg Schiedam weer ruimte om de concurrentie aan te gaan met de
twee buurgemeenten als aantrekkelijke woon- en winkelstad.
De annexatie viel samen met het opstellen van een toekomstvisie voor Schiedam,
een algemeen uitbreidingsplan, waarvan de contouren tussen 1941 en 1944
op papier zijn gezet. Burgemeester en wethouders van Schiedam stelde dit
‘Algemeen uitbreidingsplan in hoofdzaak’ in 1944 vast. Dit uitbreidings- en
saneringsplan, dat vergezeld ging van een uitgebreide verantwoording, werd
pas in 1949 gepubliceerd, toen het begin van de uitvoering aanstaande was.
De oplossingen voor de ergste materiaalschaarste en gebrek aan financiën
waren op dat moment in zicht. Dit ‘Memorandum over de stedenbouwkundige
ontwikkeling van Schiedam’ (1949), of het Blauwe Boek zoals het ook genoemd
werd, is zeer invloedrijk geweest voor de naoorlogse stedelijke ontwikkeling. Aan
dit Memorandum ligt een survey ten grondslag, een wetenschappelijk onderzoek
naar de historische en feitelijke ontwikkeling van de stad, met veel nadruk
op de sociaal-economische aspecten. De survey resulteerde in een degelijk
onderbouwde toekomstvisie. De concrete plannen worden door burgemeester J.W.
Peek daarnaast met aan ‘onze grote Berlage’ ontleende woorden aangeprezen als
het aangewezen middel om van de stad een ‘kunstwerk in opperste openbaring’ te
maken.
5