Rotterdam - Zuid - Els Bet Stedebouwkundige

g e o m o r f o l o g i e
polders
Tot ver in de negentiende eeuw beperkte de stedelijke ontwikkeling van Rotterdam
zich tot de Rechter Maasoever. Het eiland IJsselmonde op de andere oever
hoorde niet bij de stad. Dit kleinschalige agrarische polderlandschap was sinds
de middeleeuwen door bedijking, overstromingen en herbedijking gevormd. Na
de drooglegging van een polder slibde buitendijks nieuwe grond aan. Deze grond
werd na verloop van tijd omsloten door een nieuwe dijk. Hierdoor ontstond een
onregelmatig patroon van komvormige polders van wisselende groottes: Feijenoord,
Hillepolder, Katendrechtse Polder, Polder van Charlois, Varkenoordsche
Polder en Karnemelksland. Daling van de kleibodem resulteerde in een gedeukt
landschap van lage polders met ringvormige dijken. De polders hadden hoofdzakelijk
een agrarische bestemming (veeteelt). Verspreid over het gebied kwamen
enkele waterplassen voor zoals De Waal ten zuiden van Charlois. Aan de
buitendijkse zijde van de Schulpweg en de Hilledijk lagen evenwijdig aan de rivier
zogenaamde gorzen. Dat waren aangeslibde en onbedijkte kwelders die alleen bij
zeer hoog water onder water liepen.
dijken en (land)wegen
Dijken beschermden de agrarische gronden tegen overstromingen. Ze fungeerden
tevens als hoofdverbindingswegen op het eiland IJsselmonde. Nabij de rivier,
op plekken waar enkele dijken samenkwamen, ontstonden dorpskernen. De
overige bebouwing concentreerde zich langs de dijken in de vorm van lange linten.
Door de wijze van inpoldering hadden de meeste dijken een bochtig verloop,
zoals de Lagedijk, de Feijenoorddijk en de Smeetlandsedijk. Daarentegen sneed
de omstreeks 1800 aangelegde Dordtsestraatweg loodrecht door de grillige dijkenstructuur
in de richting van Katendrecht. Ook de zandwegen door de polders
waren overwegend rechtlijnig, zoals de Korte en Lange Weg in de Hillepolder en
de Dorpsweg en Smithoekseweg in de Polder van Charlois.
slotenverkaveling
De verkaveling van de polders werd bepaald door een stelsel van ontwateringsloten.
Vanwege de stevige kleigrond kon – in vergelijking met de Rechter Maasoever
- een relatief grote afstand tussen de sloten worden aangehouden. Korte
sloten haaks op de dijk waren de meest efficiënte manier om het water af te voeren.
Dit uitgangspunt gecombineerd met slingerende dijken en ongelijk gevormde
polders betekende dat de slotenverkaveling geen consequent doorgevoerde
regelmaat kende. Het patroon van sloten varieerde tussen de polders onderling,
maar ook binnen de polder zelf. De grillige structuur van het Karnemelksland
grensde direct aan de strakke regelmaat van de Varkenoordsche Polder. Het slotenpatroon
van de Polder van Charlois was afwisselend noord-zuid en oost-west
georiënteerd. Elke polder kreeg zo een geheel eigen interne verkaveling.
17