Rotterdam - Zuid - Els Bet Stedebouwkundige

180
t h e m a ‘s
polderlandschap
Het beschreven polderlandschap vormde in de periode 1870-1940 de structurerende
ondergrond voor de verstedelijking op Zuid. De landschappelijke kenmerken
van de polders werden soms min of meer gehandhaafd en soms volledig
ontkend en weggevaagd, zoals we in de volgende hoofdstukken zullen zien. De
komvormige polders, de ringdijken, het orthogonale slotenpatroon, het hoogteverschil
tussen dijken en lager gelegen polders, de (land)wegen en de oude
dorpskern Charlois, het zijn de ingrediënten van het polderlandschap die in de
ruimtelijke verschijningsvorm van Zuid nog steeds goed waarneembaar zijn. Deze
ingrediënten zijn van belang omdat ze in meer of mindere mate de verstedelijking
op Zuid hebben gestuurd, en daardoor de eigenheid van Zuid hebben bepaald.
Daarbij gaat het enerzijds om ingrediënten die door de jaren heen relatief weinig
zijn veranderd zoals de dorpskern Charlois en (land)wegen zoals de Kromme
Zandweg. Anderzijds gaat het om de ingrediënten die gedurende de verstedelijking
steeds weer bewerkt zijn; de één wat sterker dan de ander zoals de orthogonale
polderstructuur en de dijken. Deze waardevolle kenmerken van het oude
polderlandschap bepalen mede het huidige stadsbeeld.
De waardevolle ontwerpthema’s in het ruimtebeeld en de structuur van het polderlandschap
zijn:
• dijken en kommen;
• holte aan de voet van de dijk;
• hoogteverschil en hoekverdraaiing;
• ruimtelijke enscenering haaks op de dijk.
havenstad
De langgerekte havens op Feijenoord, de grote bassins van de Rijn- en Maashaven
en de daarmee samenhangende infrastructurele werken waren decennialang
bepalend voor de verstedelijking op Zuid. De havenwerken betekenden
een ingrijpende verandering van het oude polderlandschap. In de marge van de
havens groeiden de woonbuurtjes straat na straat. De havens, kades, spoorlijnen,
pakhuizen en silo’s, alsmede de lange lijnen en het regelmatige patroon
van evenwijdige straten met overwegend gesloten bouwblokken zijn de ingredienten
van de havenstad die in de huidige ruimtelijke verschijningsvorm van Zuid
nog steeds waarneembaar zijn. Het zijn verschillende werelden die vanuit een
pragmatische instelling koud op elkaar zijn gezet en hebben geleid tot een rauw
en dynamisch stadsbeeld. Met de geleidelijke transformatie van het havengebied
in een binnenstedelijk woon- en werkmilieu krijgen de havens nu het karakter van
grootse ‘waterpleinen’: het blijven belangrijke dragers voor de ruimtelijke kwaliteit
op Zuid. Wat ooit ontoegankelijk havengebied was, biedt nu een nieuw en verrassend
panorama op de stad.
De waardevolle ontwerpthema’s in het ruimtebeeld en de structuur van de havenstad
zijn:
• de zonering van de havenstad;
• de archipel van Zuid;
• landhoofd;
• langgerekte kades;
• lange lijnen en dwarslijnen;
• gelaagdheid;
• grote maat en schaal;
•
zichtlijnen en blikvangers;