Rotterdam - Zuid - Els Bet Stedebouwkundige

8
werkwijze
Vanwege de tweeledige doelstelling is een multidisciplinair samenwerkingsverband
gevormd tussen Leon van Meijel (architectuurhistoricus), Els Bet (stedenbouwkundige)
en Heide Hinterthür (architect). Hun bijdragen vullen elkaar aan,
versterken elkaar en hebben geresulteerd in dit gezamenlijke eindproduct. Het
cultuurhistorisch onderzoek was primair gericht op het overzichtelijk samenbrengen
en op onderdelen verder uitdiepen van de reeds beschikbare informatie over
de verstedelijking op Zuid. Over de ontwikkelingsgeschiedenis en de afzonderlijke
objecten, projecten en gebieden was in het verleden immers al veel inzicht
verworven en in publicaties toegankelijk gemaakt. In een bijlage van dit rapport
is een lijst van geraadpleegde literatuur opgenomen. Het archiefonderzoek kon
daardoor beperkt blijven tot enkele gerichte zoekacties. Dankzij de inventarisaties
van gebouwen en gebieden uit de periode 1850-1940 door het rijk en de
gemeente was een goed overzicht beschikbaar van cultuurhistorische waarden
in het onderzoeksgebied. 1 De conclusies van deze inventarisaties – de monumentale
gebouwen en gebieden - had de gemeente Rotterdam neergelegd in een
Monumentenkaart. Deze kaart en de bijbehorende adressenlijst zijn eveneens in
dit rapport opgenomen. In aanvulling op de objectgerichte inventarisaties was het
veldwerk vooral gericht op het benoemen, fotograferen, analyseren en uittekenen
van cultuurhistorisch waardevolle thema’s en ontwerpprincipes in het onderzoeksgebied.
methodiek
De opeenvolgende uitbreidingsplannen voor Rotterdam-Zuid van Rose, De
Jongh, Burgdorffer, Granpré Molière en Witteveen laten zien hoe de ‘getekende
stad’ gedurende een eeuw steeds weer van omvang, karakter en functie veranderde.
Topografische kaarten uit deze periode tonen de daadwerkelijk ‘gebouwde
stad’. Op deze kaarten is te zien welke onderdelen van de genoemde plannen
zijn gerealiseerd. In aanvulling op deze cultuurhistorische achtergronden is de
huidige situatie in beeld gebracht door middel van veldwerk en bronnenonderzoek.
Uit een analyse van dit onderzoeksmateriaal komt een thematische indeling
naar voren in de ontwikkelingsgeschiedenis van Zuid in het tijdvak 1870-1940. 2
Deze indeling valt nadrukkelijk niet samen met bepaalde periodes of wijkgrenzen:
1. de landschappelijke ondergrond: het polderlandschap;
2. de aanleg van havens en stratenplannen: de havenstad;
3. de planmatige stadsuitleg: de woonstad.
Het polderlandschap brengt specifieke ruimtelijke kenmerken met zich mee die
conditionerend blijken te zijn in de latere ontwikkelingen. De havenwerken vormen
een hoofdstructuur die vrij autonoom door het polderlandschap heen breekt.
Het brengt een nieuwe schaal van ruimtes en gebouwen met zich mee en bepaalt
de infrastructurele hoofdlijnen. De woonstad laat zien hoe binnen deze condities
de wijken en de bebouwing hun vorm hebben gekregen en welke ruimtelijke kenmerken
daarbij typerend en onderscheidend zijn.
Aan elk thema is een hoofdstuk gewijd. De deelgebieden op Zuid waarop een
thema betrekking heeft, zijn in het betreffende hoofdstuk aangegeven op een
kaart. De opeenstapeling van kenmerken uit verschillende thema’s heeft op Zuid
tot een gelaagd stadsbeeld c.q. lappendeken geleid. Hierin zijn fragmenten van
de opeenvolgende stadsconcepten herkenbaar.
De kenmerken van het polderlandschap zijn verspreid over het hele gebied
zichtbaar. De aanleg van de haven- en de woonstad voltrokken zich grofweg van
noord naar zuid en van oost naar west. Vanuit deze cultuurhistorische gelaagdheid
en de huidige verschijningsvorm zijn de belangrijkste c.q. meest waardevolle
ontwerpprincipes en beeldaspecten voor Rotterdam-Zuid benoemd. Deze
zijn in beeldende analysetekeningen uitgewerkt, in bijschriften toegelicht en op