Sicco Roorda van Eysinga - zijn eigen vijand.pdf - Hans Vervoort

de zaak Bekking, waarschuwt e rv oor dat deze `Rembangsche brieven'
mogelijk verv alsingen zijn. Erg waarschijnlijk lijkt me dat toch niet.
Als het ve rvalsingen waren, zou Roorda daar véél lawaai over gemaakt
hebben en het na-gerommel van zijn toom zou nog vele jaren
later te horen geweest zijn in zijn brochures, artikelen of in de
64
correspondentie met Multatuli (voor zijpaden schrok Roorda nooit
terug en desnoods had hij er hier en daar een uitvoerige voetnoot aan
gewijd). Maar niets van dat alles.
Wel staat in het Bataviaasch Handelsblad van december 1860 een
verdediging, die in zekere zin een erkenning is van de juistheid van
Riesz' claim, en vele jaren later, in de brochure "Weten en begrijpen"
(1873) schreef Roorda zelfs een volledige bekentenis:
"Toen ik in 1856 om des broods wille eene tabaksfabriek met
gedwongen aanplant in Rembang beheerde, stelde ik den resident
Bekking voor, eene protectionistische schikking te doen treffen, ten
einde de ontluikende vrije teelt niet in hare geboorte te smoren door
te sterke mededinging. De Europeanen zouden uitsluitend Kool- of
Havannahtabak, de Chineezen uitsluitend inlandschen of Java tabak
van de inlanders opkoopen. Hij beaamde mijn zienswijze. `Verboekte'
liberalen trachtten mij dood te slaan met Adam Smith, Say en
John Stuart Mill. Ik antwoordde, dat Smith een nog beter boek zou
hebben geschreven, zoo hij, na door Europa gereisd te hebben, ook
eens een kijkje in het Oosten had genomen. Meer wist ik niet te
zeggen, want ik had instinktmatig gehandeld. Later bleek het mij,
dat ik onbewust de beste leermeesteres gevolgd had, die men zich
kiezen kan, de natuur. Immers, ik las in Isis, 1872, bl. 147 over de
`separatie-theorie' in 1863 door Moritz Wagner uitgedacht: Eerst
dan zal een nieuwe vorm b lijvend kunnen ontstaan, wanneer één of
een paar individuen (bij de planten een zaad) het gebied van de soort
verlaten en daarvan door eene grens, een gebergte, een woestijn of
zee gescheiden, een afzonderlijke kolonie grondvesten. Daarbij komt
nog, dat bij de stichting van zulk een kolonie de eerste kolonisten
voor een tijdlang niets te lijden hebben van de mededinging hunner
soortgenooten bij het verk rijgen van voedsel en bij de voortplanting,
en dat zij zich dus rijke lijker en met minder inspanning kunnen
voeden en zich meer ongehinderd kunnen voortplanten."
Erg rechtlijnig gedacht was dit niet want van een vrij spel van vraag
en aanbod bleef in zo'n situatie natuurlijk weinig over. Wat Roorda
in feite deed was het cultuurstelsel ve rv angen door een mini-cultuurstelsel