Sicco Roorda van Eysinga - zijn eigen vijand.pdf - Hans Vervoort

More documents

Recommendations

Info

de zaak Bekking, waarschuwt e rv oor dat deze `Rembangsche brieven' mogelijk verv alsingen zijn. Erg waarschijnlijk lijkt me dat toch niet. Als het ve rvalsingen waren, zou Roorda daar véél lawaai over gemaakt hebben en het na-gerommel van zijn toom zou nog vele jaren later te horen geweest zijn in zijn brochures, artikelen of in de 64 correspondentie met Multatuli (voor zijpaden schrok Roorda nooit terug en desnoods had hij er hier en daar een uitvoerige voetnoot aan gewijd). Maar niets van dat alles. Wel staat in het Bataviaasch Handelsblad van december 1860 een verdediging, die in zekere zin een erkenning is van de juistheid van Riesz' claim, en vele jaren later, in de brochure "Weten en begrijpen" (1873) schreef Roorda zelfs een volledige bekentenis: "Toen ik in 1856 om des broods wille eene tabaksfabriek met gedwongen aanplant in Rembang beheerde, stelde ik den resident Bekking voor, eene protectionistische schikking te doen treffen, ten einde de ontluikende vrije teelt niet in hare geboorte te smoren door te sterke mededinging. De Europeanen zouden uitsluitend Kool- of Havannahtabak, de Chineezen uitsluitend inlandschen of Java tabak van de inlanders opkoopen. Hij beaamde mijn zienswijze. `Verboekte' liberalen trachtten mij dood te slaan met Adam Smith, Say en John Stuart Mill. Ik antwoordde, dat Smith een nog beter boek zou hebben geschreven, zoo hij, na door Europa gereisd te hebben, ook eens een kijkje in het Oosten had genomen. Meer wist ik niet te zeggen, want ik had instinktmatig gehandeld. Later bleek het mij, dat ik onbewust de beste leermeesteres gevolgd had, die men zich kiezen kan, de natuur. Immers, ik las in Isis, 1872, bl. 147 over de `separatie-theorie' in 1863 door Moritz Wagner uitgedacht: Eerst dan zal een nieuwe vorm b lijvend kunnen ontstaan, wanneer één of een paar individuen (bij de planten een zaad) het gebied van de soort verlaten en daarvan door eene grens, een gebergte, een woestijn of zee gescheiden, een afzonderlijke kolonie grondvesten. Daarbij komt nog, dat bij de stichting van zulk een kolonie de eerste kolonisten voor een tijdlang niets te lijden hebben van de mededinging hunner soortgenooten bij het verk rijgen van voedsel en bij de voortplanting, en dat zij zich dus rijke lijker en met minder inspanning kunnen voeden en zich meer ongehinderd kunnen voortplanten." Erg rechtlijnig gedacht was dit niet want van een vrij spel van vraag en aanbod bleef in zo'n situatie natuurlijk weinig over. Wat Roorda in feite deed was het cultuurstelsel ve rv angen door een mini-cultuurstelsel
waar in de plaats van de overheid één (of enkele) particulier het voor het zeggen had. Dankzij zijn goede bedoelingen was dat een zegen voor de bevolking (op dat punt heeft niem and Roorda ooit bestreden), maar een minder idealistische ondernemer zou in zo'n situatie de bevolking compleet kunnen tiranniseren. Het is merkwaardig dat Roorda dit eigenlijk nooit heeft willen erkennen. Ook in 1878 schreef hij in Oost en West nog: "De resident Bekking heeft, als overgangsmaatregel, een weinig dwang gemengd in veel vrijheid. Zulk een handelwijze is volmaakt te verdedigen. Ik beschouw het Javaansche volk als een veertien-jarigen pupil, wien men reeds eenige vrijheden gunnen, maar andere nog onthouden moet." Zoals gebruikelijk bij Roorda liep het voor hem zelf slecht af. In april 1857 keerde De Mol terug en hij was allerminst tevreden. "Tot mij zeide hij: Gij hadt dezelfde resultaten kunnen k rijgen, zonder meer uittegeven dan ik". Maar op dat moment zag het er toch nog even naar uit dat Roorda kon blijven: "Toen de heer d.M. in Dec. 1855 Java verliet, wilde hij zijn kontrakt, dat nog zes jaren liep, verkoopen voor f 180,000. Niemand durfde die som te geven dan ik. Maar het zal onnoodig zijn te betoogen, dat er geen moord en doodslag heerschte onder de geldmannen om mij die som te mogen leenen. Ik bleef er dus nuchter van. Toen hij vijftien maanden later terugkeerde, wilde de firma Schimmelpenninck hem voor zes oogsten f 400,000 betalen. Ik zou voor een derde mede-eigenaar worden en administrateur blijven. Maar de heer d.M. eischte vijf tonnen gouds. De onderhandeling sprong af. Die cijfers zijn welsprekend. Wel was er meer animo op de markt maar men wijze mij één enkel tabaks kontrakt op Java, dat in hetzelfde tijdstip gelijke waarde-vermeerdering onderging. Men bedenke tevens, dat het moeilijker valt in vijf jaren de schade van één of meer misgewassen in te halen dan in zes." Uiteindelijk ontsloeg De Mol zijn bewindvoerder, en diende een verzoek in bij GG Pahud om de zo onhandig ver van zijn buffet geplaatste schuren weer te mogen verplaatsen. Maar bij besluit van 26 augustus 1857 wees Pahud zijn verzoek af, aangezien gebleken was dat de door Roorda tot stand gebrachte verplaatsing der schuren in het belang geweest was van de orde en rust in het gewest (gegevens ontleend aan het artikel van W.F. Wertheim). De ontslagen Roorda begon een proces om f 15.000 gulden aandeel in de winst, waarover hij in Oost en West schreef:
Page 2 and 3:
Attentie!! "Sicco Roorda van Eysing
Page 4 and 5:
SICCO ROORDA VAN EYSINGA ZIJN EIGEN
Page 6 and 7:
INHOUD Verantwoording 7 1. Roorda w
Page 8 and 9:
Belangrijke bronnen waren ook de b
Page 10 and 11:
DE LAATSTE DAG DER HOLLANDERS OP JA
Page 12 and 13:
Goedheid). En dat was misschien wel
Page 14 and 15:
op basis van ongepubliceerde brieve
Page 16 and 17:
gehaald, en aanstonds werden zij go
Page 18 and 19:
dat Z.E. eerstdaags te Batavia zou
Page 20 and 21: aldaar overleden en begraven was. H
Page 22 and 23: over de bezoeken van zijn moeder aa
Page 24 and 25: —Ja, op dat punt is hij niks vera
Page 26 and 27: verstoppen, om daarmeê even vloeij
Page 28 and 29: gelijk jongens van 15 jaren gewoon
Page 30 and 31: oer (of tenminste diens levenswerk,
Page 32 and 33: altijd bescherming vinde, gelijk de
Page 34 and 35: laat mij met de verantwoording zitt
Page 36 and 37: Semarang, vanwaar hij te paard naar
Page 38 and 39: heuveltoppen er niet in kon zien, e
Page 40 and 41: als een trein, maar chefs die op hu
Page 42 and 43: aan de vierduizend koelies, dat ik
Page 44 and 45: eheer. Er was een debet, ten bedrag
Page 46 and 47: Aan den afgetreden President van de
Page 48 and 49: Terwijl ik in de provoost was, wild
Page 50 and 51: geantwoord: —`Zeg aan den luitena
Page 52 and 53: de leugen tot bondgenoot gekozen."
Page 54 and 55: 6. ROORDA EN DE REMBANG-AFFAIRE Na
Page 56 and 57: voor menslievender aanzien dan de c
Page 58 and 59: zwijgen, immers het was economisch
Page 60 and 61: ondernemer een accoord bereikt had
Page 62 and 63: minder ver zouden behoeven te loope
Page 64 and 65: vermenigvuldigen en deelen, werkte
Page 66 and 67: (1861) ontslagen op grond van zijn
Page 68 and 69: worden bevorderd. In den oogsttijd
Page 72 and 73: "Ik vertrouwde mijn zaak toe aan Mr
Page 74 and 75: Een der Amsterdamsche eigenaren kon
Page 76 and 77: erichtgeving. Een probleem is ook d
Page 78 and 79: hem dan twee palen loopen, want een
Page 80 and 81: Tot onvergankelijke eer van die ong
Page 82 and 83: suiker-kontrakten? Ik hoop hiermede
Page 84 and 85: harde taak, en de trouwe bondgenoot
Page 86 and 87: als thans aan Haar beoordeling zijn
Page 88 and 89: garébég-feest gevierd. Noch ambte
Page 90 and 91: 10. DE VLOEKZANG Eind 1860 was Roor
Page 92 and 93: 1 1. ROORDA EN DE JAVAAN De in Indi
Page 94 and 95: den afstand te verliezen tusschen m
Page 96 and 97: Ik ontsloeg hem als mandoer, maar d
Page 98 and 99: de Javaan. Hoewel hij vond dat er g
Page 100 and 101: 12. DE ZAAK STIELTJES In augustus 1
Page 102 and 103: aan deze kolonie bewezen, aan zijn
Page 104 and 105: Roorda Stieltjes "eerlijk verteld h
Page 106 and 107: Generaal van 1866 tot 1871. 98 "Als
Page 108 and 109: een ee rvol ontslag; een parlementa
Page 110 and 111: 13. HET GROTE CONFLICT EN DE VERBAN
Page 112 and 113: vertegenwoordiger van die Regering
Page 114 and 115: vorsten van Siak; "Bij besluit G.G.
Page 116 and 117: De keizer was gekroond. Dit geschie
Page 118 and 119: Na een zeer uitvoerige toelichting
Page 120 and 121:
Hij had le courage du sang maar nie
Page 122 and 123:
Nieuwenhuyzen, gaf hem het voorneme
Page 124 and 125:
maakt over Roorda's wel zeer uitvoe
Page 126 and 127:
gezag zoude koesteren, als achtensw
Page 128 and 129:
het "kardinale punt" was. De heeren
Page 130 and 131:
gouvern eur-generaal zoude verzocht
Page 132 and 133:
hij (Multatuli) achteraf bekeken te
Page 134 and 135:
De onderteekenaars zeggen, "dat zij
Page 136 and 137:
Waarom in drie maanden den "vijand
Page 138 and 139:
diverse belangrijke liberale politi
Page 140 and 141:
werd. Nog geen maand later stuurde
Page 142 and 143:
(...) Breng reeds dade lijk, waar g
Page 144 and 145:
waren, doch slechts een mededeeling
Page 146 and 147:
waarover hij aan Multatuli berichtt
Page 148 and 149:
15. VLOEKZANG ALS REDEN VOOR VERBAN
Page 150 and 151:
van Eijsinga is vervaardigd. Ik wee
Page 152 and 153:
Uwer Excellentie gehoorz: Dienaar w
Page 154 and 155:
informatie gold en vroeg ik aan den
Page 156 and 157:
Regering te willen mededeelen, of U
Page 158 and 159:
Genoemde heeren J.A. Wilkens en Dr.
Page 160 and 161:
Immers uit de omtrent dit werk door
Page 162 and 163:
doel waarmede zulks zoo in Indië a
Page 164 and 165:
een tijd doorsudderen. Nieuwenhuijz
Page 166 and 167:
te laten, maar hem onzen morelen st
Page 168 and 169:
van gelden voor Inlandsche hoofden
Page 170 and 171:
verkrijgen vonnis het verschuldigde
Page 172 and 173:
hele reeksen brieven van Roorda ont
Page 174 and 175:
eindigt met een compliment en een v
Page 176 and 177:
Roorda's braaf volgen van de taalwe
Page 178 and 179:
terrein commissie, 'n handeling, 'n
Page 180 and 181:
aftewyzen. In allen geval heb ik my
Page 182 and 183:
Multatuli verwoordde zijn visie in
Page 184 and 185:
eerlyke vryarbeiders daar hun werkv
Page 186 and 187:
de grond. Hij probeerde ook Roorda
Page 188 and 189:
En inderdaad, de `brieven van Roord
Page 190 and 191:
"Woensdagavond, 31 dezer, verhuis i
Page 192 and 193:
eerbied voor de grootheid van z'n k
Page 194 and 195:
Men wilde X. belasten met terrein-o
Page 196 and 197:
"Jenny heeft haar moeder, zuster en
Page 198 and 199:
De remedie zocht hij in een dagelij
Page 200 and 201:
19. ROORDA ALS ANARCHIST Eigenlijk
Page 202 and 203:
Indes néerlandaises. Dat zal de be
Page 204 and 205:
zulk een leger niet aanwerven onder
Page 206 and 207:
leven van Koning Gorilla' die apart
Page 208 and 209:
noodigde daar ook dr. M. een achten
Page 210 and 211:
juist omdat Nederland met de mond e
Page 212 and 213:
Bourgeoisie eensgezind tegen den 4e
Page 214 and 215:
De toelichting die hij daarbij gaf
Page 216 and 217:
20. HET LEVEN NA DE DOOD Roorda wer
Page 218 and 219:
Charlotte en Jenny) werd Felicie ni
Page 220 and 221:
zoodat mijn voogd al mijn erfenis o
Page 222 and 223:
afbakening van het begin en eind va
Page 224 and 225:
LITERATUUR A.M.D.G. Mysteriën. In:
Page 226:
(1968). W.F. Wertheim. Doopceel van
show all

Sicco Roorda van Eysinga - zijn eigen vijand.pdf - Hans Vervoort

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?