HIER - Congress Company

eduRAD syllabus 69
44
Als het brein ouder wordt
Prof. dr. M.A. van Buchem
Afdeling radiologie, LUMC, Leiden
Inleiding
Op gevorderde leeftijd kan de invloed van de tijd op de
hersenen zich op verschillende manieren manifesteren. Die
verschillende manifestaties kunnen hand in hand gaan, maar
ze kunnen zich ook onafhankelijk van elkaar manifesteren.
Cerebrale manifestaties van veroudering zijn ook niet
obligaat: er zijn mensen die verouderen zonder zichtbare
veranderingen in de hersenen. Helaas zijn die mensen in
de meerderheid. Het merendeel van de mensen veroudert
met cerebrale afwijkingen. In het vervolg van deze tekst zal
een overzicht gegeven worden van de meest gebruikelijke
veranderingen die bij de verouderende mens gezien kunnen
worden.
Atrofie
Atrofie bij veroudering beschrijft het proces van geleidelijk
optredend volumeverlies van hersenparenchym. Dit proces
is gebaseerd op twee gebeurtenissen: volumeverlies van
individuele cellen en het verdwijnen van cellen. Atrofie is
niet een proces dat zich gelijkmatig in de hersenen afspeelt;
sommige gebieden, zoals de hippocampus en de frontaalkwabben,
worden er sterker door getroffen dan andere. De
witte stof is vaak atrofischer dan de grijze stof. Atrofie treft
mannen in sterkere mate dan vrouwen en het speelt zich af
na het vijftigste levensjaar. Radiologische manifestaties van
atrofie zijn verwijding van de pericerebrale liquorruimte en
de ventrikels. In groepsgewijze analyses worden associaties
gevonden tussen atrofie en cognitieverlies.
Witte stofafwijkingen
Witte stofafwijkingen met een verhoogde signaalintensiteit
op PD, T2 en FLAIR opnames komen frequent bij ouderen
voor; bij mannen vaker dan bij vrouwen. Witte stofafwijkingen
worden in de periventriculaire en in de diepe witte stof
gezien. Deze afwijkingen gaan niet gepaard met massawerking
en ze kunnen een lagere signaalintensiteit hebben
dan het omringende hersenparenchym. Periventriculaire
witte stofafwijkingen kunnen de contour van de ventrikels
volgen; meestal is dat het geval als de omvang beperkt is.
De oorzaak van dergelijke afwijkingen in onduidelijk en de
histologische veranderingen zijn aspecifiek. Als periventriculaire
afwijkingen echter een onregelmatige contour hebben
dan wijst het histologisch substraat op een ischemische
oorsprong, waarschijnlijk veroorzaakt door een aantasting
van de kleine hersenvaten (“small vessel disease”). Diepe
witte stofafwijkingen hebben een zelfde oorsprong als de
irregulaire periventriculaire afwijkingen. De functionele
I n s c h r i j v e n v i a w w w . c o n g r e s s c o m p a n y . c o m
o f w w w . r a d i o l o g e n . n l
gevolgen van witte stofafwijkingen zijn beperkt en als ze
al gevonden worden dan worden ze meestal gezien bij
irregulaire periventriculaire afwijkingen.
IJzer
Met het klimmen der jaren treedt er een toenemende ophoping
van ijzer op in de hersenen. IJzer is noodzakelijk voor
basala hersenprocessen, zoals DNA synthese, genexpressie,
myelinisatie en neurotransmissie. De hoeveelheid ijzer in de
hersenen wordt echter strikt gereguleerd, omdat zowel een
tekort als een overschot schadelijke gevolgen kan hebben.
IJzer is een element dat goed detecteerbaar is met MRI.
Tijdens de eerste twintig levensjaren treedt er al een geleidelijk
toenemende, waarschijnlijk fysiologische ijzerophoping
op die zichtbaar is op MRI-beelden: in de globus pallidus, het
part reticulata van de substantia nigra, in de nucleus rubus
en in de nucleus dentatus van het cerebellum. Tot op oudere
leeftijd blijft dit patroon van ijzerophoping in de hersenen
gelijk, waarna er ijzerophoping in andere gebieden zichtbaar
wordt: in het putamen en de nucleus caudatus. De betekenis
van deze tweede fase van ijzerophoping is onduidelijk. Wel
zijn er aanwijzingen dat de mate waarin deze ophoping
plaatsvindt gerelateerd is aan andere afwijkingen in de
hersenen, zoals atrofie en witte stofafwijkingen.
Microbloedingen
Met MRI-technieken die gevoelig zijn voor bloedafbraakproducten
zoals hemosiderine kunnen bij oudere mensen vaak
kleine, nodulaire gebiedjes met signaalverlies aangetroffen
worden. Dergelijke afwijkingen worden microbleeds genoemd
en ze zijn het gevolg van kleine, beperkte bloedinkjes
in het hersenparenchym. Afhankelijk van de gevoeligheid
van de gebruikte techniek varieert de prevalentie van deze
afwijking van 11 tot 25% bij ouderen. Microbleeds met
een lobaire distributie (d.w.z. gelocaliseerd in de cortex of
de cerebrale witte stof) zijn geassocieerd met cerebrale
amyloid angiopathie (CAA), terwijl microbleeds in het basale
kernencomplex geassocieerd zijn met een andere “small
vessel disease”: arteriolosclerose ten gevolge van arteriële
hypertensie. Microbleeds worden vaak aangetroffen bij
ouderen met een hemorrhagische beroerte, en de aanwezigheid
van microbleeds is geassocieerd met een hogere kans
op een herbloeding.
Onzichtbare veranderingen
Met behulp van kwantitatieve MRI-technieken zoals DWI en
MRS is aangetoond dat de hersengebieden die er normaal