'Onderzoeksjournalistiek en dagbladen' - VVOJ

2.2 Ontwikkelingen onderzoeksjournalistiek binnen Nederland
Om ontwikkelingen binnen de onderzoeksjournalistiek in Nederland te beschrijven, is het
relevant deze te begrijpen in relatie tot veranderingen die binnen het gehele medialandschap
hebben plaatsgevonden. Vanaf de jaren zestig hebben zich grote veranderingen voorgedaan bij
de dagbladenpers. Er heeft zich een ontwikkeling voorgedaan naar een meer zakelijke aanpak
van de actualiteit, waarbij ideologisch geëngageerde keuzes plaats maakten voor commerciële
of professioneel-zakelijke motieven. In hoeverre deze ontwikkelingen binnen het
medialandschap gepaard gingen met veranderingen binnen de onderzoeksjournalistiek zal in
deze paragraaf duidelijk worden gemaakt. Aan de hand van drie tijdsperiodes zal de
ontwikkeling van onderzoeksjournalistiek binnen Nederland worden beschreven
2.2.1 1960-1980: Ontzuiling en kritische cultuur
Een onderzoekstraditie, zoals in de Verenigde Staten, kent Nederland niet. De belangrijkste
oorzaak daarvan was het verzuilde, min of meer gesloten politieke communicatiesysteem, dat
tot op zekere hoogte impliceerde dat politieke conflicten moesten worden toegedekt, terwijl de
noodzaak verantwoordelijkheid af te leggen werd ontkend (Brants, 2002, p. 89). De verzuiling
die de Nederlandse samenleving tot het midden van de jaren zestig heeft gekenmerkt, kwam
ook in de media tot uitdrukking. De partijelite bepaalde tot op zekere hoogte de media –
agenda. De volgzame rol van de journalistiek, als doorgever van de boodschap van de
verzuilde elite aan de achterban, moet in sommige gevallen haast letterlijk worden opgevat.
Achteraf is voor deze journalistieke rol de metafoor van ‘schoothond’ gebruikt.
De ontzuiling binnen de Nederlandse samenleving, welke vanaf het midden van de jaren zestig
tot stand kwam, kenmerkt zich door een vernieuwing in politiek, maatschappij en cultuur.
Vernieuwingen werden ook geconstateerd bij de media die doorgaans gezien worden als
belangrijkste dragers van het vernieuwingsproces tussen de jaren 1960 en 1980 (Wijfjes, 2004,
p. 312-313). Dagbladen fungeerden niet langer instrumenteel als spreekbuis van zuilen, maar
zelfbewustzijn en autonomie werden de belangrijkste kenmerken (p.313). Doordat dagbladen
autonomer gingen opereren konden zij meer ruimte geven aan kritiek en ongenoegen met
betrekking tot de machthebbers, waardoor de journalistieke professie emancipeerde (Brants,
2002, p. 90).
Sinds de ontzuiling is er tevens veel veranderd in het medialandschap door interne
ontwikkelingen. Nieuwere druktechnologieën maakten torenhoge investeringen noodzakelijk.
- 6 -