'Onderzoeksjournalistiek en dagbladen' - VVOJ

innen de 77 redacties die zijn geïnterviewd, 343 journalisten geregeld aan
onderzoeksjournalistiek doen. 87 van deze journalisten zijn grotendeels, of volledig
vrijgesteld, voor dit werk. De Nederlandse dagbladen hadden, met uitzondering van De
Volkskrant, geen vaste onderzoeksteams binnen de organisatie.
Uit het onderzoek kwam naar voren dat de thema’s van de onderzoeksprojecten bij de
verschillende media divers waren. Het aantal plekken waar onthullingjournalistiek wordt
gedaan blijkt binnen dit onderzoek terug te lopen. Als reden wordt het onplanmatig karakter
aangegeven, waardoor het een riskante onderneming is voor dagbladen. Onthullingprojecten
zijn bij een aantal dag- en weekbladen daarom ingeruild voor het intensief volgen van
maatschappelijke trends of voor meer kwantitatief onderzoek. Onderzoeksjournalistiek wordt
daardoor minder risicovol. Deze verandering brengt ook een verschuiving in motivatie bij de
journalisten met zich mee. Journalisten die onthullingjournalistiek verrichten, werden gedreven
door termen als ‘misstanden aan de kaak stellen’, ‘centrum van de macht’, ‘de zaak
veranderen’. (p. 19). Bij de redacties waar maatschappelijke trends worden gevolgd en waar
kwantitatief onderzoek wordt verricht, was de motivatie gelegen in ‘kleur van de
krant’,’onderscheid voor de lezer’, ‘de lezer kan dit nieuws gebruiken’, ‘de lezer heeft het
recht om dit te weten’. Naar aanleiding hiervan concludeerden de onderzoekers dat
onderzoeksjournalistiek niet alleen wordt bedreven vanuit de motivatie het centrum van de
macht te controleren, maar ook vanuit de relevantie voor de lezer. Daar waar in de jaren
zeventig en tachtig journalisten gemotiveerd waren vanuit een maatschappijkritisch oogpunt,
lijken journalisten in 2002 meer gemotiveerd te worden door de relevantie voor de lezer. Deze
verandering komt overeen met de eerder beschreven ontwikkeling die zich binnen de
journalistieke professie heeft voltrokken als gevolg van een toenemende concurrentie en een
veranderende relatie met het publiek.
De afgelopen jaren is het treurig gesteld bij de Nederlandse dagbladen. Verder dalende
oplagecijfers, afnemende advertentie-inkomsten en een toenemende concurrentie zijn allemaal
aspecten waar dagbladen mee geconfronteerd worden. Dit maakt hun voortbestaan steeds
onzekerder (Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers, 2009). Financieel gezien staan
dagbladen niet meer sterk en worden bezuinigingen verdergaand uitgevoerd. Onderzoek heeft
uitgewezen dat, door tijdsdruk en onderbezetting, journalisten in meerdere mate persberichten
over nemen (Prenger & Van Vree, 2004). Eigen journalistiek werk, gericht op
waarheidsbevinding, blijkt plaats te maken voor het verzamelen van reacties op het nieuws en
- 10 -