'Onderzoeksjournalistiek en dagbladen' - VVOJ

ontwikkeling, waarbij media meer sociale verantwoording zijn gaan afleggen in termen van
‘responsiveness’ (Brants & De Haan, 2010). Eén van de wijze waarop media dit realiseren,
wordt omschreven als ‘civic responsiveness’ dat duidelijk naar voren komt bij de helft van de
regionale dagbladen. Hierbij dient de sociale agenda van de burger als startpunt bij het
verrichten van onderzoeken en zijn media meer gericht op het aandragen van mogelijke
oplossingen voor de waargenomen burgerproblemen (Brants & De Haan, 2010).
Op basis van dit onderzoek kan een verandering worden geconstateerd in de invulling van
onderzoeksjournalistiek door de Nederlandse dagbladen. Hierbij dient de veranderende
invulling geplaatst te worden in de context van de veranderingen op sociaal-cultureel gebied
en binnen het medialandschap. Tot aan de jaren negentig werd onderzoeksjournalistiek binnen
de Nederlandse literatuur voornamelijk beschreven in termen van ‘onthullingjournalistiek’,
waarbij misstanden werden onthuld (Bakker, Schreuders & Van Stegeren, 1991). Deze
beschrijving is kenmerkend voor de ‘kritische cultuur’ in de jaren zeventig, waarbij de
journalistiek ideologische standpunten innam over ontwikkelingen die in de maatschappij
plaatsvonden. De afgelopen 2 decennia is er sprake van toegenomen concurrentie en
commercialisering en dagbladen worden geconfronteerd met een verschraling van de
journalistieke infrastructuur (Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers, 2009). Dit
alles heeft ertoe geleid dat de nieuwsconsument steeds meer centraal is komen te staan (RMO,
2003), maar ook dat de maatschappelijke oriëntatie bij de nieuwe generatie journalisten is
vervangen door een meer pragmatische instelling (Bardoel, 2003). In deze nieuwscultuur is
ook het begrip onderzoeksjournalistiek veranderd. Onderzoeksjournalistiek heeft eerder
betrekking op verdieping in een situatie, gericht op de consument, dan op het al dan niet
onthullen van een misstand. Mogelijk is het begrip onderzoeksjournalistiek veranderd van een
ideologisch geladen fenomeen naar een vorm van journalistiek met een meer praktische
invulling, die passend is bij het huidige consumentgerichte medialandschap.
Een belangrijke aanleiding voor dit onderzoek was om na te gaan in hoeverre de ongunstige
marktomstandigheden onderzoeksjournalistiek beïnvloeden. Onderzoek naar de dagelijkse
berichtgeving wijst uit dat journalisten, vanwege tijdsdruk en onderbezetting op de redactie,
in meerdere mate vanuit economisch oogpunt berichten (o.a Hijmans, Buijs & Schafraad,
2009). Ook binnen dit onderzoek is duidelijk naar voren gekomen dat de beperkte
redactiecapaciteit en een gebrek aan tijd bij het merendeel van de dagbladen de voornaamste
knelpunten vormen om onderzoeksjournalistiek te bedrijven. Dit heeft tot gevolg dat niet alles
- 45 -