'Onderzoeksjournalistiek en dagbladen' - VVOJ

Deze konden alleen via hogere oplages, productdiversificatie of enorme efficiencyoperaties
worden terugverdiend. Als gevolg van de ontzuiling konden kranten echter niet meer
vanzelfsprekend rekenen op de relatief stabiele afzetmarkt, maar was er sprake van
publieksconcentratie (het samensmelten van publiek). Deze publieksconcentratie leidde ertoe
dat kranten ineens moesten gaan concurreren met andere kranten en een sterk groeiend aanbod
aan omroepprogramma’s. In de zoektocht naar lezers heeft zich binnen de kranten een interne
ontwikkeling voorgedaan, waarbij uitgevers in een grotere kwantiteit en kwaliteit binnen de
dagbladen gingen investeren. In de periode tussen 1960 en 1970 heeft zich ten gevolge van
deze investeringen een concentratiegolf voorgedaan. Dat leidde tot een afname in redactioneel
zelfstandige dagbladen.
Er ontstond een ‘kritische cultuur’ in de jaren zeventig, waarin niet grote cultuuridealen over
opvoeding en beschaving maar het mondige individu centraal kwam te staan. Deze cultuur
kenmerkt zich vooral in een verval van het publieke vertrouwen in gevestigde instituties en de
daar gecultiveerde waarden en normen (Wijfjes, 2004). Deze kritische cultuur bracht
maatschappijkritische, onafhankelijke journalistiek voort, waaronder onderzoeksjournalistiek
in de tweede helft van de jaren zeventig. Kritiek op en verzet tegen het bestaande, het
conventionele en het vanzelfsprekende was het gemeenschappelijke kenmerk. Journalisten
werkten niet meer aan het in stand houden van ‘de gevestigde orde’, maar aan wat de
socioloog Den Hollander in 1976 noemde ‘het demasqué van de samenleving’. Journalistiek
leverde geen prettig opgepoetste spiegel van de werkelijkheid, maar was ‘journalistiek van de
anti-schijn. (Wijfjes, 2004, p. 341). Hierbij omschreef Den Hollander onderzoeksjournalistiek
als ‘onthullingjournalistiek’ die erop uit is de sociale, politieke, economische werkelijkheid in
haar ware gedaante te tonen (Bakker, Schreuders & Van Stegeren, 1991, p. 14). Door hun werk
dragen de onthullingjournalisten bij aan het tot stand brengen van een wijdverbreid
wantrouwen (p. 15). Vooral de jaren 1975-1985 kunnen worden gekenmerkt als de gouden
jaren van de Nederlandse onderzoeksjournalistiek. De toename van onderzoeksjournalistiek
kan aldus worden gekenmerkt door de kritische geest van de journalisten en de
onafhankelijkheid van de pers. Een van de grote affaires die in deze periode aan het licht
kwam was de zogenoemde ‘Lockheed-affaire’ in 1976, over een mogelijke betrokkenheid van
Prins Bernhard bij de bemiddeling tussen de vliegtuigindustrie en de Nederlandse overheid.
De metafoor van de journalist als ‘schoothond’ in het kader van de maatschappelijke
verzuiling veranderde naar ‘waakhond’ van de democratie. De journalistiek heeft zich in deze
- 7 -