finalVersion - Erasmus Universiteit Rotterdam

mandatering, is evenwel onderwerp van intensieve discussie geweest en heeft een vaste
plaats binnen de verschillende debatten over het ambtelijk apparaat verworven. 45 Crince
le Roy was echter niet de eerste die zich over de plek van het ambtelijk apparaat heeft
gebogen. In 1957 schreef Van Braam zijn dissertatie Ambtenaren en bureaukratie in
Nederland. Zijn bedoeling was begrip te wekken voor de ambtelijke wereld om zodoende
bij te dragen aan een betere relatie tussen “ambtenaren en burgerij”. 46 Van Braam
constateerde een gebrek aan empirische data over het ambtelijk apparaat, terwijl hier veel
uitspraken over werden gedaan. 47 Zijn studie richtte zich dan ook op de omvang van het
ambtelijk apparaat en de motivatie van het overheidspersoneel waarbij hij aan het eind
van zijn dissertatie inging op het “bureaukratisch gedragspatroon”, oftewel de werkwijze
van het ambtelijke apparaat. 48 Zijn epiloog beëindigde Van Braam met een aantal
beschouwingen over de oorzaak van de soms slechte reputatie van het ambtelijk apparaat
in de maatschappij. Met name zijn observering dat het ambtelijk apparaat volgens regels
te werk gaat die voor buitenstaanders niet altijd goed te volgen zijn waardoor een gevoel
van oneerlijke concurrentie ten opzichte van ‘deze “machtige” ambtenaar’ kan ontstaan
bood aanknopingspunten nader in te gaan op de machtspositie van het ambtelijk
apparaat. 49 Een analyse naar de verhoudingen tussen bestuurders en ambtenaren ontbrak
echter in dit basiswerk. 50
Frits van der Meer en Laurens Roborgh constateerden in 1993 in de inleiding van
hun gezamenlijk proefschrift dat er sinds de studie van Van Braam weliswaar sprake was
geweest van een toename van zowel empirische als theoretische kennis, maar dat de
gegevens op basis waarvan het debat gevoerd werd verouderd waren. 51 In hun
vervolgonderzoek gingen zij naast omvang en motivatie ook in op de verhouding tussen
bestuur en ambtelijk apparaat. 52 Op basis van dit onderzoek concludeerden zij dat het
ambtelijk apparaat weliswaar omvangrijk was en een belangrijke rol vervulde, maar dat
het zogeheten primaat van de politiek bevestigd werd door de kritische wijze waarop
45 Wijbrand Schaap, De leermeester, bijpraten in het rookhok (Utrecht 2002).
46 Aris van Braam, Ambtenaren en bureaukratie in Nederland (Den Haag 1957) 5.
47 Ibidem, 3.
48 Ibidem, 319.
49 Ibidem, 357-358.
50 Ibidem, 351-352.
51 Frits van der Meer en Laurens Roborgh, Ambtenaren in Nederland (Alphen a/d Rijn 1993) 6.
52 Representativiteit slaat bij deze auteurs op de discrepantie tussen de samenstelling van de bevolking en
de samenstelling van het ambtelijk apparaat, zie: Frits van der Meer en Laurens Roborgh, Ambtenaren in
Nederland (Alphen a/d Rijn 1993) 36.
11