Eigentijds rapport - Faculteit Geowetenschappen - Universiteit Utrecht

immers, bedekken de duinen slechts een deel van de totale breedte van de rivier. Dit is zowel in
het laboratorium (Kleinhans 2002) aangetoond als met een kwantitatief model (Dietrich et al.
1989). Dietrich et al. vonden dat een afname van de sedimentaanvoer zorgde voor selectieve
erosie in de rivier, waardoor een relatieve grindaanrijking optrad in de bedding, en waarbij de zone
van actief bodemtransport steeds smaller werd.
De duinenstrook was het smalst in de IJssel (40-60% van de normaalbreedte) en het breedst in
de Nederrijn (90%), hetgeen in overeenstemming is met de eerder geuite hypothese dat het tekort
aan transporteerbaar sediment het grootst is in de IJssel en het kleinst in de Nederrijn, als gevolg
van de bochtsorteringgerelateerde sedimentverdeling op de IJsselkop.
Opvallend is dat de duinenstrook op de IJsselkop steeds in het midden van de rivier lag. In de
Zandmaas, waar het sedimenttransport ook beperkt is in een duinenstrook en de rivierbochten
ongeveer even scherp zijn, slingerde de duinenstrook zich steeds van binnenbocht naar
binnenbocht (Frings 2002, 2003). Het verschil heeft mogelijk te maken met het type
oeververdediging; bij de IJsselkop zijn de oevers beschermd door kribben en in de Zandmaas niet.
5.7.2 Overzicht van de duinkarakteristieken
Op de IJsselkop was sprake van drie lagen duinen die op elkaar gesuperponeerd waren. De
onderste laag (alleen aanwezig in het Pannerdensch Kanaal en in de Nederrijn) bestond uit
beddingvormen van ongeveer 100 meter lengte (zie §3.1.5), hetgeen ongeveer overeenkomt met
de afstand tussen de kribben. Waarschijnlijk worden de afmetingen van de grote beddingvormen
dus bepaald door de kribben. De grote beddingvormen bleven echter niet op dezelfde plaats
gefixeerd, maar bewogen langzaam stroomafwaarts met een snelheid van ongeveer 5 meter per
dag.
De duinen in de middelste laag waren over het algemeen klein, met een breedtegemiddelde
duinhoogte van 0.1 - 0.4 meter in het Pannerdensch Kanaal en in de Nederrijn en een
breedtegemiddelde duinhoogte van 0 - 0.1 meter in de IJssel (fig. 26-28). In het centrum van de
duinenstrook kwamen echter lokaal hogere duinen voor. De maximale (lodinggemiddelde)
duinhoogte in het Pannerdensch Kanaal bedroeg 0.7 meter in 2004 en 1.0 meter in 2002. Ook in
de Nederrijn waren de duinen in 2004 beduidend lager (0.5 m) dan in 2002 (0.8 m) (§4.1.1).
Dit verschil in maximale duinhoogte tussen beide jaren is opvallend, aangezien de piekafvoer in
beide jaren even groot was. Mogelijk heeft het verschil te maken met de afvoergeschiedenis (want
de vorm van de afvoergolf was in 2002 heel anders dan in 2004, zie figuur 4). Het kan echter ook
zijn, dan het verschil in maximale duinhoogte toegeschreven moet worden aan een verschil in
sedimentbeschikbaarheid tussen beide jaren. Als het sediment in de ondergrond van de IJsselkop
inderdaad niet helemaal mobiel is, dan is de beschikbaarheid van transporteerbaar sediment vooral
afhankelijk van de bovenstroomse aanvoer. Het is waarschijnlijk dat deze niet continu evengroot is,
zodat de aanvoer in 2002 mogelijk groter was dan in 2004.
Afvoerveranderingen tijdens de afvoergolven van november 2002 en januari 2004 hadden een
sterke invloed op de duinkarakteristieken van de middelste duinlaag. Op de meeste plaatsen in het
Pannerdensch Kanaal en in de IJssel groeiden de duinen bij stijgende afvoer en werden de duinen
bij dalende afvoer weer kleiner. Dit was echter niet overal het geval: in het centrum van het
Pannerdensch Kanaal en in de linkerhelft van de IJssel bleven de duinen doorgroeien tijdens de
periode van dalende afvoeren. Daarbij ontwikkelden zich kleine duintjes (de bovenste duinlaag) op
de ruggen van de grotere duinen, welke tegen het eind van de afvoergolven het sedimenttransport
volledig overnamen. De plaatsen waar dit gebeurde, waren precies de plaatsen waar de duinen van
de middelste duinlaag tijdens de periode van stijgende afvoeren het sterkst gegroeid waren
(bijlage 10, 12). Blijkbaar waren de duinen hier zo groot geworden, dat ze zich tijdens de periode
van dalende afvoeren niet meer aan konden passen aan de veranderende afvoeromstandigheden,
immobiel werden, en vervolgens afgebroken werden door kleinere duintjes. Dit verschijnsel is
eerder ook waargenomen op de Pannerdensche Kop (Wilbers 2004). Multibeammetingen tijdens
het hoogwater van 1998 gaven namelijk aan dat na de piekafvoer bovenop de reeds aanwezige
duinen kleine duintjes ontstonden, welke geleidelijk aan het sedimenttransport overnamen.
In de Nederrijn was de reactie van de duinen in de middelste duinlaag op afvoerveranderingen
heel divers (bijlage 11, figuur 27). Dit zou net zoals het afwijkende gedrag van het bodemtransport
in de Nederrijn toegeschreven kunnen worden aan een sedimentgolf (§5.2). Opvallend is dat de
multibeammetingen in de Nederrijn geen aanwijzingen geven voor het voorkomen van kleine
duintjes (bovenste duinlaag) die over de ruggen van de duinen in de middelste duinlaag bewogen.
Blijkbaar was het sediment hier zo mobiel dat de duinen uit de middelste duinlaag zich zelfs bij
dalende afvoeren nog konden aanpassen aan de stromingscondities. Dit is zeer aannemelijk gezien
het feit dat het bodemsediment in de Nederrijn zeer zandig is, en in het licht van de hypothese dat
bochtsorteringsprocessen ervoor zorgen dat de Nederrijn een groot aandeel ontvangt van de
bovenstroomse aanvoer van (transporteerbaar) sediment.
38