alkemade landelijk gebied west

5. Landschap en cultuurhistorie
27
5.1. Inleiding
In dit hoofdstuk worden de landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten geanalyseerd aan
de hand van kaartstudies en inventarisaties. Op basis van deze analyse worden bouwstenen
voor beleid geformuleerd.
Allereerst wordt ingegaan op de wijze en volgorde van ontginnen van het plangebied. Deze
ontginningsgeschiedenis verschaft inzicht in de samenhang tussen de abiotische opbouw en
het landschapsbeeld. De mate waarin de geschiedenis in het huidige landschap afleesbaar is
(herkenbaarheid, gaafheid), is medebepalend voor de waardering van het landschap. De analyse
van het landschap vindt vervolgens op verschillende abstractieniveaus plaats:
- bepaling van de landschappelijke hoofdstructuur;
- onderscheiding van landschapstypen;
- beschrijving van het landschapsbeeld;
- beschrijving van de cultuurhistorie (archeologie, historische geografie, gebouwen).
Op basis van deze beschrijving is het mogelijk om het plangebied te waarderen en de kwetsbaarheden
voor ruimtelijke veranderingen aan te geven. Ten slotte wordt het mogelijke ontwikkelingsperspectief
beschreven en de bouwstenen voor beleid.
5.2. Landschappelijke en cultuurhistorische structuur
Ontginningsgeschiedenis
In het plangebied kwam rond 1200 een natuurlijk systeem van veenstromen (Oude Ade, Stingsloot/De
Zijp) en meren voor. In de periode 1250-1300 is een aantal waterlopen vanwege wateroverlast
verbreed. Uit die tijd dateert ook de eerste bemaling met molens.
Aan het einde van de Middeleeuwen werd door de opkomst van de steden de vraag naar
brandstof (turf) groter. Grote delen van het veenweidegebied zijn in die periode afgegraven,
vooral de gebieden met veenmosveen, dat als brandstof zeer geschikt was. Door deze grootschalige
verveningen ontstond in de omgeving van het plangebied een landschap vol plassen.
Deze plassen werden veelal nog vergroot door afslag van de oevers op plaatsen waar de wind
vrij spel had.
De eerste veenplassen zijn vanaf de 17 e eeuw deels weer drooggemalen, na de ontwikkeling
van verbeterde windmolens. De Drooggemaakte Akkersloot-, Hertogs- en Blijverspolder is
echter pas in 1816 drooggemalen. Bij de ontginning werd een rationeel verkavelingssysteem
(opstrekkende verkaveling) gehanteerd. In de oudere delen van het plangebied zijn de verkaveling
en de perceelszone onregelmatiger. De drooggelegde polder ligt aanzienlijk lager dan de
omringende bovenlanden.
De overige delen van het plangebied zijn niet drooggemaakt. Hierdoor wordt de structuur van
deze veenweidepolders nog steeds in grote mate benvloed door de oude veenstromen die het
gebied dooraderen. Langs de veenstromen zijn de dorpen Rijpwetering en Oud Ade ontstaan.
De polders zijn vrij laat ontgonnen. Kenmerkend zijn de boerderijen met de voorgevel naar het
water. Hieruit blijkt dat het vervoer in vroegere tijden voornamelijk over water plaatsvond. Pas
later zijn de wegen in het plangebied aangelegd (soms aan de achterzijde van de boerderijen).
Er zijn slechts twee doorgaande wegen (Leidseweg/Boskade en N445). Voor het overige is ter
ontsluiting van de agrarische bedrijven en buurtschappen een aantal insteekwegen gerealiseerd.
Het oude waterlopenstelsel in het plangebied is erg waardevol. In samenhang daarmee komt in
een aantal percelen kenmerkend microreliëf voor: kruinige en "hollebollige" percelen.
De laatste decennia heeft Rijpwetering zich sterk ontwikkeld en zijn er nieuwbouwwijken en een
sportpark in de Drooggemaakte Akkersloot-, Hertogs- en Blijverspolder gesitueerd.
Adviesbureau RBOI
Rotterdam / Middelburg
103.7913.00