Leren navigeren deelrapport 1 - Gemeenteraad Almere

Hoofdstuk 3
veel andere actoren dan gemeentelijke actoren
meedoen, dat hun inzet niet steeds voorspelbaar
is, dat omstandigheden zullen veranderen en dat u
daar met elkaar uit moet zien te komen.
De ultieme consequentie van de lineair-causale
gedachtegang is dat u als raad de komende jaren
wel op vakantie zou kunnen gaan: er is immers een
met indicatoren en een nulmeting gelardeerd plan
dat intussen door anderen zal worden uitgevoerd
en waarop u straks alleen nog maar een eindmeting
hoeft los te laten.
Ontmasker perverse effecten
Meetbare indicatoren in de zin van cijfers
(aantallen, percentages) kunnen al snel leiden
tot perverse effecten, zelfs als die cijfers er nog
niet zijn. Als u van het college over de hele linie
duidelijke cijfers eist kunnen twee soorten perverse
effecten ontstaan. Deze zijn op dit moment dan
ook zichtbaar zowel in de ontwerp programmabegroting
als in het collegewerkplan.
Het eerste type perverse effecten is dat het college
zich zo lang mogelijk op de vlakte houdt. In plaats
van duidelijke cijfers krijgt u vage abstracties en
intenties. Dat is natuurlijk weinig inspirerend.
Het tweede type perverse effecten is dat het college
wel inspirerende cijfers noemt, maar dat deze nogal
heroïsch overkomen en geen overtuigende causale
relatie hebben met de daarbij genoemde activiteiten
– zowel financieel als qua inspanningen.
Als een begroting met zulke indicatoren – ongeacht
het type – wordt vastgesteld ontstaan na verloop
van tijd andersoortige perverse effecten. Zo zal het
college u er stelselmatig van proberen te overtuigen
dat alles naar wens verloopt, ook als dat niet zo
is. Iets soortgelijks doet zich uiteindelijk bij de
eindmeting voor, tenzij het desbetreffende evaluatieonderzoek
wordt uitbesteed aan een onafhankelijke
derde, die dan – niet verrassend – vaststelt dat de
geplande doelen in mindere mate zijn gehaald dan
was afgesproken. Deze thans bij de overheid gebruikelijke
gang van zaken leidt zowel intern als extern
tot negatieve beeldvorming. Dat doet het imago van
de overheid en het vertrouwen van de burger in de
overheid bepaald geen goed.
De ontwerp-programmabegroting bevat in de
subparagrafen met programmadoeleinden en
-activiteiten enigszins gekunstelde invuloefeningen
(kennelijk ‘omdat het zo moest’). Over dezelfde
onderwerpen staat in de volgende hoofdstukken 3
(begroting van baten en lasten) en 4 (gemeentelijk
investeringsplan) soms meer informatie vermeld.
Voor wie op zoek is naar scherpte en houvast is
dat nogal een zoekplaatje. Het zou beter zijn om
de informatie per thema samen te brengen en
in dialoog te verkennen en te benoemen welke
informatie nu reëel en hard is en welke niet. Langs
die weg kan een beperkt aantal beter werkbare
indicatoren ontstaan, die waar nodig in de loop van
‘de rit’ in uw voortgaande dialoog zijn bij te stellen.
Durf politieke indicatoren te benoemen
Voor zo’n beperkt aantal beter werkbare
indicatoren zijn geen genormeerde invuloefeningen,
heroïsche cijfers of ingewikkelde verhalen
nodig. Vaak kunt u ze al uit ‘de inleiding’ halen,
omdat daar doorgaans staat samengevat wat – in
ieder geval door de steller – het belangrijkst wordt
gevonden. Dat geldt ook voor paragraaf 2.6 van de
ontwerp programmabegroting (‘Evenwichtige en
duurzame ruimtelijke ontwikkeling van Almere’).
Maar voor het benodigde houvast moet u wel vaak
naar andere stukken grijpen, omdat allerlei beleidsontwikkeling
nu eenmaal niet via de begroting tot
stand komt. En binnen de begroting staat houvast
biedende informatie ten aanzien van een bepaald
thema op allerlei verschillende plekken als gevolg
van de voorgeschreven vormvereisten en indeling.
Kwaliteit van de dialoog houdt in dat u elkaar met
name bevraagt en scherpt op een beperkt aantal
essenties – zonodig dwars door allerlei stukken heen
en ook over ongeschreven aspecten – in plaats van
in één begroting ‘over alles’ op allerlei verschillende
plaatsen in de tekst repeterende pogingen tot
papieren indicatoren op te nemen. Wij geven enkele
voorbeelden in het schema op de volgende pagina.
Mogelijk zijn dit de verkeerde vragen. In dit paper
staat slechts de onbevangen perceptie van een
niet ter plaatse ingevoerde buitenstaander. Waar
het om gaat is het idee van dialoog en inhoudelijk
doorvragen op enkele kernpunten in plaats van
elkaar op afstand te kunnen afrekenen op over
de hele linie geldende indicatoren. Rond die
kernpunten kunt u samenhangende onderbouwing
en informatie-voorziening organiseren. De
voortgang met betrekking tot de kernpunten kunt
u regelmatig terug laten komen op uw agenda en
de koers waar nodig bijstellen. U houdt hierover
14 Tussenrapportage aan de gemeenteraad