Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam. 2

Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam.
successieoorlog in 1701, zou de Republiek, bezwijkend onder het
enorme conflict, haar vooraanstaande positie verliezen (Prak, 2005,
p.60).
H. 3. Macht en geld. Vermogende stedelingen in
Antwerpen en Amsterdam
‘Men wint den hemel met gewelt
Of is te koop met kracht van geldt’
Uit een gedicht ter nagedachtenis van een Antwerpse koopman
(Zandvliet, 2006, p.XXXII).
In het vorige hoofdstuk werd de economische en politiekreligieuze
context van de Schelde- en Amstelstad in hun Gouden Eeuw
bondig weergegeven. De buitenplaatsen of hoven van plaisantie die in
deze eeuw ontstonden, kwamen voort uit de enorme toename van
rijkdom die zich in beide steden manifesteerde. Voordat er kan worden
gekeken naar de oorzaken en plaatsbepalende factoren van deze
buitens, is het belangrijk eerst een beeld te vormen van hun bewoners.
Met de kapitaalaccumulatie die een Gouden Eeuw met zich meebracht
ontstond een nieuwe maatschappelijke bovenlaag, een klasse van
vermogende, ‘selfmade’ kooplieden die tijd en geld hadden om zich
dergelijke huizen te veroorloven (Tent, 1972, p.32). In dit hoofdstuk
wordt aandacht besteed aan deze stedelijke elite, waarbij de verschillen
tussen Antwerpen en Amsterdam naar voren komen.
3.1. Antwerpen: ondernemingsgeest en
aristocratisering
Binnen het intense commerciële kapitalisme dat vanaf 1495 in
de Scheldestad triomfeerde, waren de zakenlieden de grote winnaars
(Soly, 1993, p.38). Succesverhalen als dat van Jan della Faille de Oude,
een eenvoudige boerenzoon die in de loop van zijn leven enorme
winsten vergaarde, laten zien hoe het zestiende-eeuwse Antwerpen
ongekende mogelijkheden tot verrijking bood. De maandelijkse
quotisatie van 1584-1585 laat zien hoe bijna de helft van de
belastingbetalers in de handel bedrijvig was (Soly, 1993, p.39). De
commerciële operaties vormden zeker geen sinecure: kooplieden
dienden hun strategieën voortdurend aan het economisch getij aan te
passen, en een gebrek aan verzekeringswezen bracht grote onzekerheid
met zich mee. Bedriegerijen, fraude en smokkel vormden daarbij een
substantieel onderdeel van de handelspraktijk. Della Faille de Oude, die
hierboven al genoemd werd, liet zich dan ook voorstaan op het
volgende credo: ‘elk voor zich’ (Soly, 1993, p.39).
In tegenstelling tot het Amsterdamse patriciaat hadden de
Antwerpse zakenlieden aanvankelijk weinig invloed binnen de
machtsstructuren van de stad. Slechts enkele rijke burgers zetelden in
de magistraat, die voor het overgrote deel werd gevormd door een
klein aantal patricische geslachten. Politieke elite en handelsmacht
waren tot in de late zestiende eeuw twee verschillende werelden. Deze
structuur werd door de kooplieden geaccepteerd: de magistraat stelde
alles in het werk om vrijheid en vrede ten aanzien van de handel te
waarborgen (Soly, 1993, p.39-40). Vanaf 1576 komt hier verandering
19