Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam. 2

Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam.
in. De bloedige furie die de stad ontregelde deed het vertrouwen in de
magistraat geen goed. Als gevolg hiervan zou de zakenwereld vanaf dat
moment meer invloed op het stadsbeleid uitoefenen. In het laatste
kwart van de zestiende eeuw waren de kooplieden prominent in de
stedelijke politiek aanwezig.
De enorme welvaart was ongelijk verdeeld: slechts 24 % van de
gezinshoofden behoorde tot de bezittende klasse (Soly, 1993, p.38).
Economische groei ging gepaard met grote sociale polarisatie. De
Antwerpse ondernemers onderscheidden zich daarbij in toenemende
mate van het veelal arme, gewone volk. Wanneer het aankomt op
uiterlijk vertoon en koketteren met rijkdom deden zij dit echter niet in
de mate waarop de Amsterdammers dat een eeuw later zouden doen.
De Antwerpse gegoede klasse betoonde zich geenszins spilziek.
Hoewel sommigen wel degelijk ‘hoven van plaisantie’ bouwden, was de
primaire beweegreden daartoe een economische (Soly, 1993, p.39).
Ook sierraden vormden in de eerste plaats een belegging. Zestiendeeeuwse
schilderijen van rijke families tonen de leden in relatief
eenvoudig zwart, vanuit een Spaanse voornaamheid. Van de
geëxalteerde dracht waarin de Amsterdammers later zouden poseren
was nog geen sprake.
Het jaar van de capitulatie van Antwerpen was in vele
opzichten een moment van transitie. In de roerige jaren rond Farnese’s
interventie waren door oorlog en ontvolking vele dorpen en landerijen
sterk in waarde gezakt (Soly, 1993, p.43). De immer op winsten beluste
kooplieden kochten veel van de grond op en konden daar nadat de rust
was teruggekeerd goed van leven. Op deze wijze verwisselden veel van
de kooplieden hun oude handelsactiviteiten voor een leven als
grondbezitter. Daarmee voltrok zich een proces van aristocratisering:
kooplieden verwierven zich heerlijkheden en kastelen en leidden een
renteniersbestaan. Ondernemersactiviteiten waren onverenigbaar met
een verheffing tot de adelstand en aldus stagneerde de ontwikkeling
van het bourgeois-ideaal, om plaats te maken voor die van een nieuwe
‘adellijke’ elite. Dit aristocratiseringsproces moet men plaatsen tegen
een achtergrond van economische stagnatie vanaf omstreeks 1648, en
daarnaast een verschuiving in de politieke en geestelijke orde waarin
adel en geestelijkheid het nieuwe fundament zouden vormen (Soly,
1993, p.43).
Aan het einde van de zestiende eeuw nam ook de extravagantie
van de mode sterk toe. De Brabanders hulden zich met steeds meer
allure in kant, fluweel en zijde. In Antwerpen werd de Spaanse mode
nauwlettend in de gaten gehouden, om welke reden men de Antwerpse
burgers nu nog aanspreekt met ‘Sinjoren’ (van ‘señores’)(Asaert, 2004,
p.306-307).
3.2. Van Antwerpen naar Amsterdam
Een goede manier om de verschuiving van het economisch
epicentrum van Antwerpen naar Amsterdam zichtbaar te maken is te
kijken naar de hoogste inkomens in die tijd. In de zestiende eeuw
herbergde Antwerpen buitengewoon rijke lieden. De succesvolle
koopman Jan della Faille die al eerder genoemd werd wist een
vermogen van 408.000 gulden te vergaren. Hoewel er uiteenlopende en
met elkaar conflicterende berekeningswijzen zijn om een dergelijk
21