Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam. 2

Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam.
Een andere, cruciale component van het succes van de
Scheldestad ligt in de graanhandel. In de zestiende eeuw waren het
vooral de kustlanden van de Oostzee die op grote schaal graan
produceerden. De Hollandse en Zeeuwse schepen brachten het graan
via Walcheren naar Antwerpen waar maar liefst tien procent van het
graanverbruik uit import bestond (Brabander, 1988, p.26). Deze
graaninjectie maakte dat landbouwers zich op rendabele handelsteelten
(waaronder vlas en hop) en plattelandsnijverheid (zoals lichte draperie
en tapijtweverij) konden toeleggen. Brabander (1988) stelt dat juist
deze complementariteit van stad en periferie voor een groei zorgde die
van Antwerpen een handelsmetropool maakte.
De stad legde zich na verloop van tijd steeds meer toe op
uiteenlopende industrie- en nijverheidstakken. Hierbij werden
traditionele ambachten als lakenveredeling en bontbewerking
aangevuld met nieuwe sectoren als diamantbewerking, zijdeweverij,
typografie en majolicaproductie (grof en bros soort keramiek) (Thys,
1986, p. 96). De zich almaar specialiserende stedelijke economie van
Antwerpen speelde in op de groei van de Engelse lakenexport, de
intensivering van Italiaanse betrekkingen, de herstellende Franse
economie en de expanderende Spaanse koloniale handel. De
opbrengstcijfers van de uitvoerheffing die tussen 1543 en 1545 in de
Nederlanden geheven werd laten zien dat Antwerpen maar liefst 76,3%
van dat totale bedrag leverde, waarbij Amsterdam slechts 5% voor zijn
rekening nam (Thys, 1986, p.99). Vanaf ca. 1530 werd het, onder
andere door de inschakeling van de commissiehandel, mogelijk voor
kleinere kooplieden om op de internationale handelsmarkt te opereren.
De Antwerpse beurs veranderde daarbij van een bijeenkomst van
kooplieden in een primair financiële beurs. De metropool groeide
daarbij uit tot een mondiale geldmarkt.
Toch wordt het eindtij van deze gouden jaren al in de tweede
helft van de 16 e eeuw ingeluid, wanneer de Beeldenstorm in 1566
uitmondde in een stagnerende Zuid-Nederlandse economie.
Verschillende ontwikkelingen, waaronder de fiscale maatregelen van
Alva in 1571, de onderbreking van de handelsbetrekkingen tussen de
Nederlanden en Engeland in de periode 1568-1573 en de Scheldeblokkade
van de watergeuzen in 1572, leidde tot het wegtrekken van
kooplieden, ambachtsmeesters en burgers (Thys, 1986, p.99). Veel
achterblijvers sloegen alsnog op de vlucht toen de Spaanse Furie in
1576 uitbrak: Spaanse soldaten plunderden de stad waarbij honderden
burgers de dood vonden. Ondanks de ontreddering van het
economisch leven bleef Antwerpen nog een tijd lang het brandpunt
van handelsactiviteit, en liet de stad zelfs een kleine wederopbloei zien
nadat de zijde van de opstandelingen gekozen werd en de Schelde weer
werd vrijgegeven. De Spaanse opmars die vanaf 1579 steeds meer
vluchtelingen richting Antwerpen dreef, maakte van de stad een
calvinistisch bolwerk, waarin de industriële bedrijvigheid in de stilte
voor de storm nog kort de kop op stak. Daaraan kwam echter al snel
een einde met de val van Antwerpen en de overname door Alexander
Farnese in 1585, met een massale emigratie tot gevolg (Thys, 1986,
p.101).
9