Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam. 2

Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam.
velen in een faillissement (Zandvliet, 2006, p.XXVI).
De enorme invloed van de stedelijke politiek op de handel
maakte dat Amsterdam een smeltkroes vormde voor gecombineerd
koopmansschap en ambtelijk bestaan: het aandeel van koopliedenregenten
was, zeker in vergelijking met het vroege zestiende-eeuwse
Antwerpen, buitengewoon groot (Zandvliet, 2006, p.XIX). De
regentenklasse was daarbij een nauw samenwerkende groep, die door
de veelal enorme welvaart bij haar leden een aparte maatschappelijke
stand vormde (Brugmans, 1973a, p.272). Macht werd net als bij de
vorstelijke dynastieën vergaard door handig te trouwen, waardoor de
patricische stambomen in Amsterdam sterk verweven waren. Men
dient zich hierbij blijvend te realiseren dat het toetreden tot deze groep
van machtigen slechts voor een enkeling was weggelegd. Om deel uit te
maken van de stedelijke elite diende men poorter (stedeling die het
burgerrecht verworven had), van het mannelijk geslacht, gereformeerd
en van respectabele leeftijd te zijn, en tevens te beschikken over een
flink vermogen (Zandvliet, 2006, p.XXX). Dat de vermogensverdeling
in Amsterdam buitengewoon scheef was ziet men terug in het aandeel
van de kleine stedelijke elite in het totale fiscale vermogen. Deze groep
nam in 1674 maar liefst 15,5 procent van dit bedrag voor haar rekening
(Zandvliet, 2006, p.XII).
Hiervoor werd al beschreven hoe er zich in Antwerpen na
verloop van tijd een aristrocratiseringsproces voordeed. Ook in
Amsterdam treft men een soortgelijke transitie aan. In het eerste kwart
van de zeventiende eeuw stonden de oud-burgerlijke deugden van
eenvoud en soberheid nog centraal (Zandvliet, 2006, p.XXXIII).
Vertoon van rijkdom stond niet in één lijn met de ‘zedichheidt’ en
‘nedrichheidt’ van de calvinisten. Na 1625 ziet men echter een
geleidelijke tendens naar etaleren van luxe en deftigheid. De oorlog
met Spanje liep feitelijk ten einde en in 1628 veroverde Piet Hein de
vermaarde zilvervloot in de baai van Matanzas (Brugmans, 1973a, p. 8).
De enorme toestroom van Vlamingen en Brabanders had een grote
invloed op deze toename van uiterlijk vertoon. De zuiderlingen waren
zich in de loop van de 17 de eeuw steeds sierlijker gaan kleden.
Aanvankelijk ontlokten de in kostbare stoffen gehulde zuiderburen
enkel spot en hoon aan de eenvoudig geklede Hollanders.
Calvinistische dominees fulmineerden tegen de zuidelijke protserigheid
en exclameerden dat Antwerpen, Sodoma aan de Schelde, aan de
pronkzucht ten onder was gegaan (Asaert, 2004, p.306-307). Toch
ontstond vanaf het tweede kwart van de zeventiende eeuw de behoefte
om de immigranten na te volgen.
De omslag naar een geëxalteerde, luxe levensstijl uitte zich
onder andere in de bouw van koetsen, jachten, paleizen en stadhuizen.
Natuurlijk vormt ook de bouw van buitenplaatsen een onderdeel van
deze transitie. In de eerste helft van de zeventiende eeuw bezat ca. 10
procent van de Amsterdamse vermogenden een buiten, in de tweede
helft betrof dit percentage al ca. 30 tot 40 procent (Zandvliet, 2006,
p.XXXVI).
24