Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam. 2

Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam.
het stedelijk beleid bemoeien. Het jaar van capitulatie in 1585 bracht
enorme veranderingen met zich mee. Een groot deel van het patriciaat
vluchtte richting het noorden, en de achterblijvers trokken zich veelal
terug uit de handel om een renteniersbestaan te gaan leiden. Er voltrok
zich een proces van aristocratisering: in deze periode van economische
stagnatie trad een nieuwe ‘adellijke’ elite op de voorgrond.
In Amsterdam waren koopmanschap, politieke invloed en
rijkdom nauw met elkaar verbonden. De stedelijke politiek was van
groot belang voor de handel, om welke reden koopmansschap en
ambtelijk bestaan hand in hand gingen. Zeker in vergelijking met het
16 de -eeuwse Antwerpen was het aandeel kooplieden-regenten erg
groot. Daarbij stonden in het eerste kwart van de 17 de eeuw de oudburgerlijke
deugden van soberheid en eenvoud nog centraal. Vanaf ca.
1625 verandert dit: luxe en deftigheid moest men vooral ook laten zien
en dit vond zijn weerklank in de bouw van koetsen, jachten en
buitenplaatsen.
In hoofdstuk 4 werd een antwoord gezocht op het tweede deel
van de hierboven weergegeven vraag: welke factoren speelden een rol bij de
keuze voor een geschikte locatie Daarbij werd enerzijds aandacht besteed
aan de motieven die aan de bouw van buitenplaatsen ten grondslag
lagen, en anderzijds werd er naar de plaatsbepalende factoren gekeken.
Waaruit resulteert de specifieke ruimtelijke spreiding van buitens zoals
men die rond Antwerpen en Amsterdam aantreft Een zestal motieven
werden beschreven. Allereerst kan men de veranderende houding ten
opzichte van de natuur onder invloed van de renaissance duiden. De
Italiaanse idealen verspreidden zich over het hele westen en hebben de
drang naar buiten en de aanleg van tuinen en buitenhuizen sterk
bevorderd. Een tweede motief betreft de congestie en hectiek binnen
de oude stadskernen. Door de enorme bevolkingsgroei in zowel
Antwerpen als Amsterdam ontstond een gebrek aan
ontspanningsterreinen en was er steeds vaker sprake van erbarmelijke
hygiënische omstandigheden. Een derde motief was de toegenomen
veiligheid op het platteland. Was het buitengebied van Amsterdam in
de 16 de eeuw nog instabiel door het vele oorlogsgeweld, met het
aanbreken en voortduren van de Tachtigjarige oorlog ontstond een
relatief stabiele situatie in de omgeving van Amsterdam. Ook rond
Antwerpen uitten relatief rustige perioden zich in een toename van het
aantal speelhuizen. Het vierde motief dat werd genoemd beschreef de
bouw van buitenplaatsen als solide geldbelegging. De agrarische
bedrijven waaruit Antwerpse buitens bijna altijd deels bestonden
voorzagen de groeiende stad van landbouwproducten. Ook de
Amsterdamse kooplieden zochten naar nieuwe beleggingsobjecten
voor hun met de handel verdiende winsten. Deze werden al gauw
gevonden in de vorm van boerderijen en grond. Het vijfde motief
besloeg het verwerven van statussymbolen. De veelal in één generatie
rijk geworden kooplieden bouwden buitenplaatsen om de minachting
die hen door de oude adel ten deel viel te doorbreken. Een laatste
reden die nog genoemd werd is de geografische factor van afstand.
Naarmate de buitens op grotere afstand vanaf de oude stad werden
gebouwd, was het op den duur niet meer mogelijk om in één dag heen
en weer te reizen. Een nachtverblijf werd noodzakelijk.
Naast deze motieven werden nog een viertal plaatsbepalende
58