Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam. 2

Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam.
rond verder gelegen woonkernen werden gebouwd. In 1570 stonden er
ca. 156 villas in het Leienkwartier, Kiel en Beerschot. Het grootste deel
hiervan stond in de ‘buitenplaatsenbuurt’ van Van Schoonbeke,
bezuiden de Scheldestad (Baetens, 1991, p.165-166). In de nabije
omgeving van stad trof men 60 buitenplaatsen aan in Berchem, 24 in
Deurne, 28 in Borgerhout en ongeveer 10 rond St. Willibrord. In het
gebied buiten de Vrijheid ziet men de volgende spreiding van huizen
van plaisantie:
Merksem: 15 Wilrijk: 12 Hoboken: 10
Kontich: 7 Hoevenen: 3 Hemiksem: 3
Mortsel: 3 Stabroek: 2 Schoten: 6
Ekeren: 5 Wijnegem: 3 Boechout: 2
Kapellen: 2
(Baetens, 1991, p.166-167).
De oorlogsoperaties rond 1585 hebben verstrekkende gevolgen
gehad. Veel van de hoven van plaisantie werden verwoest of in grote
mate beschadigd. De enorme uitstroom van rijke lieden aan het einde
van de 16 de eeuw had gevolgen voor het onderhoud van bestaande en
de bouw van nieuwe buitenplaatsen rond de stad. Het is dan ook
weinig verwonderlijk dat er vandaag nauwelijks overblijfselen van
buitenplaatsen uit de Gouden Eeuw te bezichtigen zijn. De weinige
hoven met wortels in de 16 de eeuw die (deels) behouden zijn gebleven
zijn uiteraard vele malen verbouwd en in de loop van de 18 de en 19 de
eeuw opgesmukt. Te noemen zijn ‘Te Boelaer’ en ‘Boekenberg’ te
Deurne, ‘Zorgvliet’ in Hoboken, ‘Hof van Veltwijck’ in Ekeren en het
‘Schoonselhof’ en ‘Hof ter Beke’ in Wilrijk (Tijs, 2007, p.197).
H. 6. De specifieke neerslag van Amsterdamse
buitenplaatsen
‘Wie ’t brein verluchten wil moet zich op ’t land onthouwen’
Aldus dichtte Jan Vos (ca. 1610 – 1667) op ‘d’afbeelding van de
Heerlijkheidt van Maarseveen’ (Luttervelt, 1970, p.43). Hij propageerde
het buitenleven waar de drukke stedelingen zich in toenemende mate
voor interesseerden. De bedrijvige kooplieden hadden steeds vaker de
tijd en de middelen om zich aan de schoonheid en rust van de natuur
te laven. Joannes Vollenhove (1631 – 1708) schreef aan zijn vriend en
dichter Lukas Rotgans: ‘lantleven, dat veel quaats en leets verhoede, of sust’
(Luttervelt, 1970, p.44). Het zijn slechts twee van een lange reeks
citaten over de beleving van het landelijke, waaraan vele
gelegenheidsdichters hun verzen weidden. Talrijke Amsterdamse
dichtregels bezongen de ‘lieflykvloeiende’ en ‘vrolykvloeijende’
Amstelstroom, waarlangs een rijke schakering van zomerverblijven
ontstond (Emeis, 1983, p.34). De bouw van buitens bleef echter niet
tot de directe omgeving van Amsterdam beperkt: zij laat een typische
en plaatsspecifieke spreiding zien. Dit hoofdstuk zal ingaan op deze
ontwikkeling. Daarbij zullen de verschillende gebieden waar
buitenplaatsen ontstonden achtereenvolgens behandeld worden.
40