Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam. 2

Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam.
in de droogmakerijen zag men een combinatie van een boerenbedrijf
en zomerverblijf. In de Beemster uitte dit zich bijvoorbeeld in de vorm
van de gecombineerde herenwoning en boerderij de ‘Eenhoorn’. In de
Beemster hebben zeker 50 van dit soort boerderijen gestaan (Tent,
1972, p.7-8). Van landhuizen is nog geenszins sprake: de vroege 17 de
eeuw kenmerkte zich door een Calvinistische eenvoud waarbij het
patriciërsverblijf beperkt bleef tot de ‘steenen camers’ die zich voor het
boerenbedrijf bevonden.
Dichter bij Amsterdam werd de Diemermeer in 1629
drooggemaakt. Ook deze Diemer- of Watergraafsmeer werd bebouwd
met buitenplaatsen, welke echter tweemaal overspoeld werd door het
water. In 1651 vond er een dijkdoorbraak plaats en in 1672 werden de
dijken op last van het stadsbestuur doorgestoken (Tent, 1972, p.24).
De huizen werden in beide gevallen snel herbouwd, maar waren
bescheiden van vorm. De grootste buitenplaatsen in de
Watergraafsmeer hadden een oppervalk van ongeveer zes hectare.
6.2. Bloei van de Amsterdamse buitens
Voordat hieronder de situering van buitens wordt vervolgd is
het zinvol even stil te staan bij de uitbundige groei van het
buitenplaatsbezit die in de tweede helft van de 17 de eeuw plaatsvond.
Het was de absolute bloeitijd van het buitenverblijf. In deze periode
werden de hoeves steeds vaker vervangen door een buitenhuis met een
meer stedelijk allure (Heinemeijer, 1987, p.104-105). De vroege huizen
waren in de breedte ontworpen waarbij de vertrekken zich naast elkaar
bevonden. In de bloeitijd deed echter het vierkante, blokvormige huis
zijn intrede. De vertrekken bevonden zich nu achter elkaar, waardoor
gasten ‘gepast’ konden worden ontvangen. Het zou het geijkte type
voor de bouw van buitenhuizen worden (Munnig Schmidt, 1997, p.12-
13). Parallel aan deze bloei loopt een verschuiving in levensstijl van de
Amsterdamse elite die zich met het verstrijken van de 17 de eeuw
manifesteert. Er trad een verschuiving op ‘van zee naar land, van werk
naar vermaak, van zuinigheid naar verspilling, van ondernemer naar
rentenier, van burger naar aristocraat’ (Burke, 1991, p.130). De
regenten waren niet langer kooplieden en putten hun inkomsten uit
‘huizen, landerijen en rente’. Burke maakt deze verschuiving
inzichtelijk door het percentage van de Amsterdamse elite dat een
buitenhuis bezat en daarnaast geen beroep meer uitoefende naast
elkaar te zetten. De ontwikkeling van primair ondernemerschap naar
primair rentenierschap wordt daarin mooi zichtbaar:
Tabel 6.1. Amsterdamse elite met beroep en/of buitenplaats
Periode Zonder beroep Met buitenhuis
1618-1650 33 % 10 %
1650-1672 66 % 41 %
1672-1702 55 % 30 %
1702-1748 73 % 81 %
Bron: Burke, 1991, p.133.
45