Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam. 2

More documents

Recommendations

Info

Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam. stad. Het leverde de krans van tuinen op die aan het einde van de zestiende eeuw rond Amsterdam waarneembaar was (Tent, 1972, p.30). Zie hiervoor ook figuur 4.2. De drang naar buiten die voortkwam uit de in hoog tempo dichtslibbende steden was een trend die zich in alle grote steden van West-Europa manifesteerde (Luttervelt, 1970, p.39). Figuur 4.2. Hofjes buiten Amsterdam. Facsimile Anthonisz, C. 1544 Door de bevolkingsaanwas binnen de stadsmuren ontstond een gebrek aan ontspanningsterreinen en ontstonden leefomgevingen met erbarmelijke hygiënische omstandigheden. Men dient zich daarbij te realiseren dat het verlaten van de stad als gevolg van drukte binnen de stadsmuren een nieuwe trend was. In de middeleeuwen was er aanvankelijk voldoende ruimte om tuinen binnen de stadskern aan te leggen. Dit gold zeker ook voor Amsterdam en Antwerpen. Het onderscheid tussen stedeling en boer, ofwel tussen stad en land was nog niet zo groot: sommige wijken hadden waarschijnlijk veel weg van boerendorpen (Luttervelt, 1970, p.33). 4.1.3. Veiligheid op het platteland De bouw van buitenplaatsen en het verlaten van de beschutte, ommuurde stad is enkel mogelijk wanneer de situatie op het platteland veilig genoeg is. In het geval van Amsterdam bracht de zestiende eeuw in grote mate onrust en een door oorlogshandelingen instabiel buitengebied (Tent, 1972, p.30-31). Pas met de successen gedurende de Tachtigjarige oorlog brak een periode aan van politiek evenwicht en relatieve rust. De min of meer stabiele situatie in de noordelijke Nederlanden nam de angst voor vijandelijke aanvallen goeddeels weg. De enorme kwetsbaarheid van buitenplaatsen komt goed naar voren in het rampjaar 1672, waarin Engelse, Franse en uit de bisdommen van Münster en Keulen afkomstige troepen de Republiek binnenvielen. Vele kastelen en buitens werden vernietigd of beschadigd. In Antwerpen bestonden de door de bourgeoisie verworven Bron: Kaartenzaal Universiteit Utrecht 27
Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam. plaatsen buiten de stadsmuren aanvankelijk vooral uit versterkte boerderijen en feodale kastelen (Baetens, 1991, p.165). Ook hier gold het belang van een stabiel platteland. Bij het beleg van Maarten van Rossum in 1542 werden veel van de buitens beschadigd (zie ook figuur 1.2.). Baetens stelt dan ook: ‘Dans une époque plus calme une restauration adaptée affaiblira l’aspect féodal et l’on accentuera davantage le caractère de maison de plaisance’ (Baetens, 1991, p.165). De versterkte boerderijen en feodale kastelen vormden later de archetypes van de ‘landhuismode’ in de Antwerpse streek (zie verder paragraaf 4.1.5.). 4.1.4. Solide geldbelegging Aan de aankoop van buitenplaatsen lagen ook prozaïsche motieven ten grondslag. Economische belangen vormden een primaire reden tot het betrekken van de villa’s (Baetens, 1991, p.165). De buitenplaatsen rond Antwerpen bestonden altijd deels uit landbouwexploitatie. De groeiende stad vormde daarbij een afzetgebied voor de uiteenlopende landbouwproducten (Baetens, 1991, p.160). De velden en weiden die graan, vlees, fruit en groenten opleverden maakten de buiten de muren gelegen eigendommen financieel autonoom (Baetens, 1985, p.172). Het vastgoed vormde een solide belegging in een tijd waarin de handel zich voortdurend grillig betoonde. De heer van der Wee, die een studie verrichtte naar de economische groei in de Zuidelijke Nederlanden gedurende de 14 e , 15 e en 16 e eeuw, stelt dat tijdens zware tijden er een toenemende patriciëractiviteit op het platteland plaatsvond. Zo stagneerde de Antwerpse economie in de vroege 15 e eeuw als gevolg van een teruglopende industriële export. Van der Wee suggereert dat de patriciërs een uitweg zochten in de landbouw. Middels een meer rationele exploitatie stimuleerden zij de landelijke gebieden rond Antwerpen, waarmee zij hun inkomsten op peil konden houden (Baetens, 1985, p.173). Luttervelt beschrijft hoe ook de Amsterdamse kooplieden hun aandacht op het platteland van Holland en Utrecht vestigden (Luttervelt, 1970, p.47). Met de bloei van de Hollandse handel aan het einde van de zestiende eeuw namen de winsten dermate toe, dat er naar nieuwe beleggingsobjecten gezocht werd. Al gauw werden deze gevonden in de vorm van boerderijen en grond. Ook hier deed de snel toenemende stedelijke bevolking de vraag naar landbouwgoederen sterk stijgen. Grondbezit werd een veilige belegging voor in de Oost vergaarde rijkdommen. Het kwam regelmatig voor dat vrouwen ‘huyzen, boomgaarden en landeryen’ mee ten huwelijk brachten (Luttervelt, 1970, p.49). In het geval van Holland komen deze economische motieven het sterkst naar voren bij de investeringen in droogmakerijen. De sierlijke buitenplaatsen in de Beemster vormden zeker niet de voornaamste reden voor het droogleggen. Het ging primair om de lucratieve boerenbedrijven die in de droogmakerij konden worden ontplooid (Tent, 1972, p.32-33). ‘Utilitas’ ging voor ‘dignitas’. 4.1.5. Sociale en geografische factoren De enorme toename van welvaart die zich in zowel Antwerpen als Amsterdam voordeed maakte het voor velen mogelijk om tot de maatschappelijke bovenlaag door te dringen. Veel van deze nieuwe rijken waren van eenvoudige komaf en niet verwant aan de oude adel 28
Page 1 and 2: Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerp
Page 25: Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerp
Page 53 and 54: Kader 7.2. Buitens rond Amsterdam O
Page 67: Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerp

Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam. 2

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?