Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam. 2

Oorlof. Buitenplaatsen rond Antwerpen en Amsterdam.
Inleiding
Het woord oorlof verwijst naar het tijdverdrijf van de
welgestelde kringen in de 17 de eeuw. Oorlof bestond voor hen uit
bootje varen, zwemmen, vissen, wandelen, zingen en musiceren,
boogschieten, met de bal spelen, eten en drinken aan feestelijke
banketten, jagen of eenvoudigweg niets doen (Maegd, 2006, p.305).
Deze nieuwe vermaakscultuur uitte zich vooral in de tuinen rond hun
buitenplaatsen, ofwel hoven van plaisantie, waarmee zich een nieuw
stedenbouwkundig verschijnsel openbaarde. Deze buitenplaatsen
vormen dan ook het onderwerp van dit bacheloronderzoek. Hierin is
geprobeerd om door middel van literatuur, maar daarnaast vooral ook
middels kaarten, schilderijen en archiefmateriaal, een vergelijkende blik
te werpen op de Amsterdamse en Antwerpse ontwikkeling van
buitenplaatsen. Daarbij werd de volgende vraag gesteld:
Welke factoren liggen ten grondslag aan het ontstaan van
buitenplaatsen rond Amsterdam en Antwerpen in hun Gouden
Eeuw en welke verschillen dan wel overeenkomsten zijn er te
vinden
Bij deze probleemstelling stond een historisch-geografische
aanpak centraal. Door het combineren van een grote variatie aan
gegevens werd geprobeerd inzicht te krijgen in de historische
ontwikkeling van het buitenplaatsen-landschap.
De historische geografie heeft zich veel meer dan andere takken van de
geografie toegelegd op de bestudering van het eigen land. De Klerk
spreekt dan ook van een vaderlandse geografie: Landsgrenzen worden
door de meeste historisch-geografen slechts sporadisch overschreden
(Klerk, 2003, p.51). Ook met betrekking tot de buitenplaatsen is de
meeste literatuur beperkt tot de nationale grenzen. Met deze scriptie is
geprobeerd deze fixatie los te laten en de buitenhuisbouw te
bestuderen als internationale trend.
Om op een werkbare manier tot een beantwoording van de
hoofdvraag te komen is deze in een drietal deelvragen opgedeeld:
1. Waarom en wanneer ontstond de behoefte om de stad te ontvluchten en het
platteland op te zoeken
2. Wie legden deze buitens aan en welke factoren speelden een rol bij de keuze voor
een geschikte locatie
3. Op welke wijze uitten de bovengenoemde factoren zich in de specifieke neerslag
van buitens rond Amsterdam en Antwerpen en hoe verhielden deze steden zich tot
elkaar
De eerste vraag zal in de hoofdstukken 1 en 2 worden beantwoord, de
tweede en derde vraag in respectievelijk de hoofdstukken 3-4 en 5-7.
Het onderscheid tussen kastelen en buitenplaatsen is daarbij
belangrijk. Kastelen waren gebouwen die als vesting of heerlijke woning
fungeerden en waarvan het bestaan parallel loopt met de hiërarchische
machtsstructuren van de feodaliteit. Onder buitenplaatsen (ook wel
lusthoven, speelhuizen, hoven van plaisantie of buitens) verstaan we landelijke
herenhuizen, gebouwd als tweede verblijf van een goede klasse. De
oud-adellijke landgoederen zijn dan ook eigenlijk geen buitenplaatsen,
om welke reden er in deze scriptie slechts weinig aandacht aan wordt
5