Download rapport - Biax Consult

4 Analyse4.1 VOEDINGS- EN GEBRUIKSPLANTEN IN DE VERSCHILLENDE FASENIn dit overzicht worden de cultuurgewassen besproken die in het onderzochte materiaal zijnaangetroffen. De nadruk ligt hierbij op de meest in het oog springende zaken. Voor een volledigoverzicht van de aangetroffen soorten wordt verwezen naar tabel 10 en de bijlagen.FASE I: 1150-1350Van FASE I zijn alleen monsters uit Dordrecht onderzocht. Het gaat om zeven monsters uit terp- ofophogingslagen en drie uit afvalkuilen. Uit de analyse bleek dat zich in de ophogingslagen veelmenselijk consumptieafval bevond. In bijna elk monster bevonden zich bovendien darmparasieten. Ditmaakt het aannemelijk dat voor de opbouw van het ophogingspakket (mede) menselijk beer isgebruikt. Het ophogingsmateriaal biedt daardoor goede mogelijkheden voor onderzoek naar degebruikte cultuurgewassen in deze periode.Wat de meelprodukten betreft lijkt Emmertarwe (Triticum dicoccum) het belangrijkste aandeel in devoeding geleverd te hebben. Ook resten van Haver (Avena sativa) zijn relatief goed vertegenwoordigd.Gerst (Hordeum vulgare), Rogge (Secale cereale), Pluimgierst (Panicum miliaceum) en Boekweit(Fagopyrum esculentum) waren van minder belang.Emmertarwe is vanaf het begin van de landbouw in ons land een belangrijk graan. Na de RomeinseTijd wordt het nog slechts af en toe gevonden. Haver was tijdens de Late Middeleeuwen geenalgemeen gebruikt menselijk voedingsmiddel. Het werd wel veel als veevoer gebruikt. 57 Tevens wasHaver destijds de belangrijkste grondstof voor de produktie van mout. 58Van de oliehoudende zaden zijn Zwarte mosterd (Brassica nigra), Witte mosterd (Sinapis alba), Herik(Sinapis arvensis), Raapzaad (Brassica rapa) en Maanzaad (Papaver somniferum) goedvertegenwoordigd. Over de betekenis van deze vondsten is weinig met zekerheid te zeggen.Zwarte mosterd is van origine geen inheemse plant. Waarschijnlijk is de plant afkomstig uit hetoostelijke Middellandse-Zeegebied. Omdat de zaden vrij veel mosterdolie bevatten is de plant alscultuurgewas over een veel groter gebied verspreid geraakt. Zwarte mosterd heeft zich echter ook alsrivierbegeleider verspreid en komt daardoor vooral in het rivierengebied ook in natuurlijke vegetatiesvoor. Het is dus niet altijd duidelijk hoe vondsten van Zwarte mosterd geïnterpreteerd moeten worden.In het bijzonder geldt dit voor het voorkomen in de ophogingslagen uit FASE I.Herik is oorspronkelijk afkomstig uit het Middellandse-Zeegebied. Als akkeronkruid heeft de plantzich ook in streken met een gematigd klimaat verspreid. Uit schriftelijke bronnen blijkt dat eveneenszaden van Herik in het verleden voor de mosterdbereiding zijn gebruikt. 59 Hier is echter, gezien decontext van de vondsten in FASE I, geen duidelijke uitspraak mogelijk over het gebruik. Witte mosterdbevat, vergeleken met Zwarte mosterd en Herik, het hoogste gehalte aan mosterdolie. Het gewas komtoorspronkelijk uit Zuid-Europa, maar is later in heel Europa in cultuur genomen.De vondst van Witte mosterd in een afvalkuil uit FASE I duidt vrijwel zeker op het gebruik van dezeplant als cultuurgewas, al kan ook deze plant wel verwilderd voorkomen. Middeleeuwse vondsten vanWitte mosterd zijn betrekkelijk zeldzaam. Uit Leeuwarden is een vondst bekend die in de 11 e eeuwgedateerd kon worden 60 en uit Zwolle komt een vondst die rond 1400 gedateerd wordt. 6157 Van Winter 1981, 339.58 Doorman 1955, 96-98.59 Dodoens 1554, 662.60 Van Zeist et al. 1987.61 Pals 1987.