Tussen Vecht en Eem 1997 - LOOSDRECHT

More documents

Recommendations

Info

verwal - de noordelijke m et de toepasselijke naam Bloklaan. De Nieuwe Kaart van Mynden en de Loosdrecht uit 1734, gemaakt door J. Spruytenburg18, toont dat tussen beide oude ontginningen een duidelijk jongere ontginning direct achter het Huis te Mynden, langs de Drecht aanwezig was: deze relatief jongere noord-zuid gerichte verkaveling, die gericht is op de Drecht, wijkt af van de verkavelingsstructuur in de omgeving. Deze verkaveling diende om dit oorspronkelijk te natte stuk voedselrijk —dus lager gelegen - veen alsnog te ontwateren. Toen het veen direct achter de oeverwallen was ontgonnen, zag men zich spoedig genoodzaakt om de hoger gelegen venen open te gaan leggen. Dit hangt samen m et het feit dat de oorspronkelijke agrarische bedrijfsvoering op jo n g ontgonnen veen gem engd was: veeteelt èn akkerbouw19. H et voor de ontginning ontwaterde veen begon te oxyderen, of te veraarden. Hierbij kwam stikstof vrij, een goede meststof voor graan teelt. Door deze veraarding daalde het maaiveld echter, zodat de natuurlijke afwatering van het hele veengebied op de Vecht gaandeweg verslechterde: het gebied vernatte en akkerbouw werd steeds moeilijken Uiteindelijk verdween dat geheel. In de Enqueste van 1494 verwoordden de pastoor, de schout en andere ‘gedeputeerden van Losdrecht’ het als volgt'-": We houden ons bezig met ...turfJ te delven, oock metten coeyen (.. en) met een weynich lantelinge.... Deze lanteling zou dus spoedig geheel verdwijnen; op de turfwinning kom ik nog terug. Deze jongere ontginning heeft zich in enkele fasen voltrokken. Aan weerszijden van de Drecht liep de ontginning op tegen de oligotrofe veenrug van respectievelijk K ortenhoef en de Stichtse Venen. De situatie in het noorden blijft wat onduidelijk. Delen van de ‘Kortenhoefse’ venen waren zeker voedselarm, dus hoger opgegroeid. Onzekerheid bestaat over de werkelijke vorm van dit reliëfrijke landschap21. Zowel het noordelijke Oud-Loosdrecht, als de (nu praktisch verdwenen) Oude Dijk tussen de Drecht en Nieuw-Loosdrecht, vorm den hier de oudste ontginningsassen. Vanwege een vernattend milieu heeft de bewoning aan de O ude Dijk zich verplaatst naar de oorspronkelijke achterkade van deze oude veenontginning: de Nieuwe Dijk. In het oosten lag de jongste veenontginning, die uitwigde tegen de hogere gronden van het Gooi. Deze karakteristieke waaiervormige afronding van de ontginning (Nieuw Loosdrecht) is in de 15e eeuw nog in volle gang. Nog in het begin van de 16e eeuw is er strijd over de rechtspositie van de nieuw tot stand gekom en Loosdrechtse ontginningen in het Goois territoir”. Evenals in het nabijgelegen Westbroek, waar sprake was van een laatste ontginningsfase met opschuivende bcwoningsasscn”, dateren de oudste delen van de toren van Nieuw-Loosdrecht uit de 15e eeuw. Hiermee is de afronding van de Loosdrechtse agrarische veenontginningsactiviteit gemarkeerd. Turf gew onnen, land verloren Al op het eind van de 15e eeuw bleek er in Loosdrecht sprake te zijn van turfwinning, zoals ook al in 1494 was gemeld. Vanaf de 16e eeuw komen de begrippen turftrekken en slagturven in de bronnen voor’’. In enkele eeuwen is het westelijk deel van het Loosdrechtse agrarische cultuurland in de kachel verdwenen. Wat maakte sommige gronden wel geschikt voor turfwinning en andere juist niet? Met het beantwoorden van deze vraag geef ik als hel ware achteraf een onderbouwing van de eerder aangenom en middeleeuwse landschapskarakteristieken. In het kort komt het er op neer dat voedselrijk (cutroof) veen niet voor turfwinning geschikt was: het kleine aandeel brandbare stof maakte dat de zich warmende mens bij gebruik om zou komen in een allesverstikkende rookvorming, zonder dat er ooit veel warmte vrij kon komen. Uit voedelarm (oligotroof) veen werd de beste turf gestoken, of gebaggerd. De dikke pakketten oligotroof veen, die tot veenkoepels of -ruggen waren ‘o p ’gegroeid, zijn in deze omgeving praktisch geheel met baggerbeugels weggebaggerd. Wat eens hoog lag, veranderde in relatief korte tijd in grote waterplassen, zoals op figuur 3 is aangegeven. Over de turfwinning zelf kan ik kort zijn. De turf werd met behulp van baggerbeugels tot op de pleistocene zandondergrond weggehaald. Eerst ontstonden de karakteristieke petgaten en legakkers: de turf werd uit de pet- 56 71 'V. /5r/rg. 1997
Weesp LEGENDA RONDE VENEN mm Veenkoepet/veenrug (voedselarm veen) Veenvlakte (voedselrijk veen) Drecht'vallei’ (overgang van voedselarm naar voedselrijk veen) OeverwaJIen Stuwwalkoppen Kwelogen Breukeli m Uitgeveende, of in vervening zijnde gebieden in het begin van de 19e eeuw Rivier, veenriviertje Oude stads- en dorpskern : .V ~ ir ■ Vereenvoudigde topografie Tekening: Chris de Bont 1997 Fig. 3. Situatie rond Loosdrecht na de turfwinning. gaten gehaald en op de legakkers te drogen gelegd. De vraag n aar steeds nieuw e bran d sto f leidde er uiteindelijk toe, d at ook deze landschappelijke ribben grotendeels w erden verturfd: de L oosdrechtse plassen bleven over. H et topografisch archief: het derde wiel aan de cultuurhistorische wagen H et verhaal van de agrarische v eenontginningen en hun o ntginners ligt voor een groot deel verborgen in de geschiedenis: er zijn erg w einig schriftelijke gegevens van overgeleverd. Toch is flit verhaal ook te lezen in de sporen die de m ens - al o n tg in n en d - in het landschap heeft achtergelaten. Wij n oem en de sporen die nü nog in onze leefom geving aanwezig zijn: relicten. Deze vorm en sam en h et zogenaam de ‘topografisch archief. Historisch-geografen vinden eigenlijk de ontginnings- en bew oningsgeschiedenis van een streek, o f van een heel land, de basis van alle geschiedenis. Im m ers, z o n d e r o n tg o n n e n g ro n d geen b oeren, geen burgers, laat staan koningen, keizers en adm iralen en h ier in het Sticht: bisschoppen. N aast h et topografisch arch ief k ennen we h e t ‘ hodemarchief van de archeologen en de ‘historische bebouwde omgeving van de m onum entenzorgers. Zoals ik h et h ier h eb verw oord lijkt het alsof archeologie, historische geografie en h istorische bouw k u n d e drie hoofdrolspelers op één toneel zijn. De werkelijkheid is anders: de eerste en de laatste kennen een wettelijke bescherm ing en spelen dus een hoofdrol. A rcheologica en oude b ebouwing vallen o n d e r de M onum entenw et van 1988; liet topografisch archief kom t daarin niet voor: het is h et d erd e wiel aan de wagen. H et topografische archief van Loosdrecht We h eb b en de ontw ikkeling van h et Loosdrechtse cultuurland in sneltreinvaart aan ons voorbij laten gaan, zo n d er ons al te veel in de details te heb b en verdiept. We zagen d at m enselijke activiteiten sporen h eb b en nagelaten in h et huidige L oosdrechtse c u ltu u rla n d schap: het topografisch archief. Als we de sporen en h u n ontstaanswijze systematisch in beschouw ing nem en k u n n en we er m et gebruikm aking van de beg rip p en ‘gaafheid’ en ‘historisch-geografïsche inform atiew aarde’ direct een w aardeoordeel aan hechten. We vragen ons nam elijk af in welke m ate er sporen van o n tg in n in g (verkavelingsstructuur, kaden) en TVE 15e jrg. 1997 57
Page 1 and 2: TVE 15e jrg. nr. 2, mei 1997 Tussen
Page 3 and 4: TVE 15e jrg. nr. 2. mei 1997 Tussen
Page 5 and 6: Voorwoord A lgem een w ordt aangeno
Page 7 and 8: Weesp LEGENDA RONDE VENEN Vecht Bre
Page 9: laatm iddeleeuw se ontginning, of d
Page 13 and 14: Literatuur D.E.H. de Boer, Graaf en
Page 15 and 16: De Heren Van Amstel en Van Amstel v
Page 17 and 18: De verkiezing van de proost van St.
Page 19 and 20: overtollige water in de Vecht. De n
Page 21 and 22: A melis lil Afb. 3. Zegel van Woute
Page 23 and 24: 1572 en de vader was troosteloos. I
Page 25 and 26: De Ruïne van Mijnden Een aardige p
Page 27 and 28: n e e r op 2,5 cent p er dag! Een b
Page 29 and 30: Afb. 6. Watermolen te Mijnden. W Ï
Page 31 and 32: 3E t # 4; « i b f ;.d w .'4 .' m m
Page 33 and 34: iSÉiaBS ■ n g ■ : « s m safsp
Page 35 and 36: x; (huie tes®»* ........... mr.r,
Page 37 and 38: eleggen.' Die vond op 1 decem ber 1
Page 39 and 40: ook te hulp, eerst m et directe fin
Page 41 and 42: aanm erking genom en h et verlies v
Page 43 and 44: De m inister van W aterstaat besloo
Page 45 and 46: nv energieproduktiebedrijf una *»p
Page 47 and 48: Vliegreizen: Naar Parijs f 30.- Rom
Page 49 and 50: *» «,»* * t* r r i j i | «ter O
Page 51 and 52: Hat U Amsterdam D iem ea Maiden >*r
Page 53 and 54: zondheidscom m issie ech te r had u
Page 55 and 56: zou ondervinden van de onttrekking
Page 57 and 58: De buitenplaats E ikenrode ( ‘het
Page 59 and 60: De eerste steen van het landhuis we
Page 61 and 62:
a l P ? * - . a , ; *.*■ - .
Page 63 and 64:
J o n k h e e r H e n ri van Sypest
Page 65 and 66:
.... jonkheer Henri van Sypesteyn i
Page 67 and 68:
s s a t /
Page 69 and 70:
■.. V \ - . f > ■ ■ ■ ' #9$
Page 71 and 72:
Jonkheer Catharinus Henri Cornells
Page 73 and 74:
ning dc au th en ticiteit van het k
Page 75 and 76:
Jo h a n n e s B o d e c h e e rB e
Page 77 and 78:
Een familie van baljuws Interessant
Page 79 and 80:
En wat voor een Bataaf waarli jk pa
Page 81 and 82:
AJb. 2. De aanleg van het Vliegveld
Page 83 and 84:
Ajb. 4. Op 9 mei 1940, één dag vo
Page 85 and 86:
A/b. 6. Hangar en havenkantoor, 199
Page 87 and 88:
■ • -? wam i t • * a t ‘M
Page 89 and 90:
Activiteiten van de Stichting Tusse
Page 91 and 92:
De Historische Kring Loosdrecht J.
Page 93 and 94:
Varia C. van Aggelen (geb. 1954). G
Page 95 and 96:
J& L Geen b edrijf in Nederland kan
Page 97 and 98:
S T A A LK O N S T R U K T IE Teven
Page 99 and 100:
Uitgeverij Verloren: MAAKT GESCHIED
show all

Tussen Vecht en Eem 1997 - LOOSDRECHT

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?