Tussen Vecht en Eem 1997 - LOOSDRECHT

laatm iddeleeuw se ontginning, of d o o r een
com binatie van beide, w eer kwelwater d o o r al1
gevoerd. D e/e kwel is dan o n d e r het, zich vanaf
de hogere g ro n d en terugtrekkende veendek
vandaan gekom en, om e r vervolgens overh
één af te strom en. De D recht werd van een
oorspronkelijke veenstroom een veen-/kw elstroom
(fig. 2 C). H oe dit ook zij, door de aanw
ezigheid van de D recht is de o n tg in n in g van
L oosdrecht anders verlopen dan in de aanpalende
gebieden.
Loosdrechts ontginning geschetst
O ver de ontg in n in g van L oosdrecht zijn ons
n iet al te veel oude b ro n n en overgeleverd. In
deze - deels hypothetische - ontginningsschets,
co m b in eer ik dan ook de ideeën over
h et historische landschap dat de ontginners
aantroffen, n aar hartelust, m aar in zekere vrijheid",
m et de schaarse historische gegevens1-.
Daarbij is voor de historisch geograaf het cultuurlandschap
m et zijn vele sporen van ontginning
en bew oning zélf ook een belangrijke
inform atiebron. O ok h et hierboven beschreven
- g ereco n stru eerd e - oorspronkelijke
landschap ten tijde van de o n tg in n in g laat zich
als bro n voor de ontginningsw ijze gebruiken,
w ant wie de aard van het oorspronkelijke veen
kent, heeft de sleutel tot h et begrijpen van de
m iddeleeuw se ontginningsw ijze in h a n d e n 13.
Bij een m iddeleeuw se agrarische v eenontginning
speelden altijd dezelfde factoren een
rol". M ensen m aakten o n d erlin g afspraken
over de m anier w aarop zij de o n tg in n in g van
h et veen gingen aanpakken. Sterker nog, dit
was een noodzakelijke voorw aarde om tot o n t­
ginning over te gaan. De o ntginners m oesten
d o o r een uitgekiend ontw aterings- en afwateringssysteem
te graven, h et veen begaanbaar,
bew erkbaar en bew oonbaar m aken en het vervolgens
ook zo zien te houden . Dit ging als
volgt in z’n werk: eerst werd een zogenaam de
ontginningsas bepaald van w aaruit de ontg in ­
ning kon gaan plaatsvinden. Dit kon zowel
een w aterloop, een weg o f een a n d e r m in o f
m eer rech tlo p en d elem ent aan de ran d van
(o f in) h e t veengebied zijn. H aaks op deze lijn
w erden op regelm atige afstand van elkaar sloten
gegraven (regelm atige strokenverkaveling).
H ierd o o r kon h e t veen w orden ontw a­
terd. H et resultaat was een ontginningsblok
m et reg elm atig e strokenverkaveling, b e­
grensd d o o r dijkjes o f kaden (zij- en achterkad
en). H ierd o o r kwam h et afstrom ingsw ater
van de nog m aagdelijke, o n o n tg o n n en venen
niet m eer op de nieuw e landerijen b in n en het
ontginningsblok. Was een blok eenm aal o n t­
g o n n en dan kon een aanwezige achter-, o f zijkade
latei als nieuw e secundaire ontginningsas
fungeren.
Evenals in de zuidelijker gelegen Stichtse
V enen15 h e t geval was, is niet lang na 1000 h et
L oosdrechtse veengebied vanaf de oeverwal
van de V echt volgens h et genoem de ontginningsprincipe
in gebruik genom en. De Loenerveense
en M ijndense Polders zijn h et eerst
aan snee gekom en en voor agrarische gebruik
geschikt gem aakt. Als arg u m en ten voor deze
w est-oostgerichte ontg in n in g k u n n en w orden
g enoem d h et feit dat in de aangrenzende
veenontginning Dursker Vene, d at vlak achter
de oeverwal ligt, een zodanig lage tijns bij de
zogenaam de cope-overdracht w erd b e d o n ­
gen, dat h et h ier een vroege o n tg in n in g betreft.
‘C ope’ wijst op de overeenkom st die nam
ens de lan d h eer m et de ontginners w erd gesloten,
w aarin o.a. w erd bepaald o n d e r welke
juridische condities m et de o n tg in n in g kon
w orden aangevangen en hoe het nieuw e land
in de bestaande territoriale verhoudingen
kon w orden ingebed"’. D aarnaast wijst de
naam L oosdrecht op naam geving vanuit het
V echtgebied en op m ogelijk oudste ontg in ­
ningen en bew oning in het veen vlak achter
de ocverw allen van de Vecht. Drechten waren
oorspronkelijk plaatsen waar een veenriviertje
m oest w orden gepasseerd m iddels een vonder
o f b ru g 17. De naam van deze oversteek is vervolgens
overgegaan op h et over te steken water,
o f h an g t er in ied er geval direct m ee sam
en. De enige d o o rg aan d e route ten tijde van
de o n tg in n in g liep over de oeverwal van de
V echt, of, als de naam n iet u it de eerste m aar
de tweede ontginningsfase d ateert, over de
achterkade van de eerste veenontginningen
vanuit de Vecht, de tegenw oordige Veendijk
en H orndijk. De v o nder zou dan tussen het
L oenerveen en M ijnden-, o f M uijeveldse Veld
h ebben gelopen.
O orspronkelijk liep de D recht nog in een
b red e bed d in g tussen de twee zijkaden van
deze oudste ontginningsblokken ach ter de oe-
/ 17. /5r/>g. 1997 55