Buiten de Orde 2015 #3

Mijn oma en opa waren anarchisten
Twee geloven op een kussen…
emand heeft mij wel eens gevraagd of ik kon
uitleggen wat het voor mij betekende dat mijn
grootouders anarchisten waren. Ik heb toen
geantwoord dat ik dat niet zo goed weet. Mijn
grootouders waren namelijk ook Amsterdammers,
arbeiders, kinderen van hun ouders en hun
tijd met ieder een eigen karakter. En ze waren
mijn oma en opa. Op verzoek van de redactie zette
ik mijn herinneringen op papier.
Mijn opa vertelde me eens dat zijn ouders
van verschillend geloof waren toen ze elkaar
leerden kennen. Zijn moeder katholiek en
zijn vader protestant. Voordat ze trouwden
bemoeiden velen zich met de problemen die
dat zou gaan geven – ‘twee geloven op een
kussen, daar slaapt de duivel tussen’ – maar
het stel wilde toch trouwen.
Mijn overgrootvader had de discussies over
de opvoeding van eventuele kinderen opgelost
met een nuchtere en praktische belofte:
de eerste was voor hem – zou protestants
worden opgevoed – en de rest mocht zijn
vrouw – de katholieke kerk – hebben. Omdat
mijn opa de jongste uit het gezin was, was
ik er altijd van uit gegaan dat hij dus
katholiek was opgevoed.
De ouders van mijn opa hadden een klein
winkeltje in de Pijp waar ze voornamelijk
zuivel verkochten. Het waren typische kleine
zelfstandigen van hun tijd: arm, rustig,
beleefd en onderdanig. Hun klanten waren
voornamelijk arbeiders uit de buurt maar ze
hadden ook rijkere klanten uit Amsterdam-
Zuid, die producten lieten bezorgen en
maandelijks de rekening voldeden.
Als een rekening betaald moest worden,
ging mijn overgrootvader naar de woning,
en vroeg met de pet in de hand of de geachte
heer en mevrouw bereid waren de rekening
te betalen. Bij sommige klanten kostte dat
heel veel moeite en werd de betaling steeds
uitgesteld, waarbij mijn overgrootvader niet
verder kwam dan het dienstmeisje dat zei dat
mevrouw geen tijd had en dat hij later maar
terug moest komen. Zo stond hij – zo zijn
mijn opa eens – ‘te bedelen om se eige cente!’.*
Nadat mijn grootvader was overleden,
kwam een klein Statenbijbeltje uit zijn
boekenkast in mijn bezit. Ik had het al een
hele tijd, toen mijn oog viel op de boodschap
op het voorblad. ‘Cornelis de Groot.
Als eene herinnering aan de Zondagschool
1915, 29 december. Uw woord is eene lamp
aan mijner voet en een licht voor mijn pad.’
Mijn grootvader had dus op zijn veertiende
een protestantse Bijbel ontvangen als afscheidsgeschenkje
van de zondagschool.
Dat klopte niet met het verhaal van de afspraak
tussen zijn ouders.
Mijn moeder vertelde, desgevraagd, dat er
volgens stellige geruchten in de familie, één
moment is geweest dat mijn bescheiden,
onderdanige, nederige overgrootvader
woest is geworden. Dat was uitgerekend op
de kerk van zijn vrouw, terwijl hij toch zeer
beloofd had dat hij zich daar niet mee zou
bemoeien.
Gewoonlijk mochten alleen de
rijken door de voordeur van de
kerk naar binnen
Mijn overgrootmoeder baarde, zoals te doen
gebruikelijk in die tijd, vele kinderen. Maar
een aantal werd dood geboren of stierf vlak
na de geboorte. Uiteindelijk zouden vijf van
haar kinderen volwassen worden, vijf anderen
zijn niet lang na de geboorte gestorven
en twee kinderen zijn verongelukt.
In de kerk waar mijn overgrootmoeder altijd
naartoe ging, was het gebruikelijk dat, als er
een kindje was geboren in een arbeidersgezin,
de moeder – de eerste keer dat ze na de geboorte
van het kind weer naar de kerk ging –
feestelijk via de grote voordeur naar binnen
mocht. Gewoonlijk mochten alleen de rijken
door deze deur naar binnen. Toen een nieuw
kindje werd geboren en mijn overgrootmoeder
voor het eerst weer naar de kerk ging,
liet meneer pastoor weten dat mijn overgrootmoeder
niet via de grote voordeur naar
binnen mocht; de kinderen die mijn overgrootmoeder
baarde gingen toch steeds dood.
Volgens de overlevering – daar is mijn opa
zelf niet bij geweest want hij moest toen
nog geboren worden – kwam mijn overgrootmoeder
thuis na de kerkdienst, samen
met haar drie katholiek gedoopte kinderen
en zag er heel wit en verslagen uit. De
kinderen vertelden hun vader dat hun
moeder van meneer pastoor niet door de
hoofdingang had gemogen. Mijn overgrootvader
werd witheet, schoot zijn jas aan
en stormde naar de pastorie. Wat daar precies
is gezegd is niet bekend, maar de
kinderen zijn daarna nooit meer naar de
katholieke kerk geweest.
Meneer pastoor is nog wel een keer bij mijn
overgrootmoeder langs geweest, toen haar
man niet thuis was. Dat heeft in ieder geval
niet geleid tot beslechting van het conflict,
getuige het protestantse bijbeltje uit mijn
grootvaders boekenkast.
door Anita
Noot:
* Dit soort perikelen van kleine zelfstandigen
zijn bijvoorbeeld ook prachtig beschreven
door Theo Thijssen in Kees de jongen.
2015 - 3 49