Buiten de Orde 2015 #3

wendbaar wilden opereren en vertrouwen
wilden winnen, kwam een breuk met de orthodoxie
niet slecht uit, en een loslaten van
strakke organisatievormen om een meer
democratische werkwijze te ontwikkelen
evenmin. Voor hen was het Eurocommunisme
een weg naar een veel dynamischer
rol in de sociale strijd. Tegelijk werd aan
het kernprincipe – de politieke macht
moest veroverd worden, via de stembus –
niet wezenlijk getornd. Maar ruimte voor
buitenparlementaire strijd was in dit scenario
wel nadrukkelijk voorzien.
Het Eurocommunisme kun je dus zien als
een combinatie van sociaaldemocratisering
en basisactivisme, dit alles
echter binnen een overkoepelend electoraal
perspectief. De combinatie was enigszins
tegenstrijdig: sociaal activisme botst
makkelijk op grenzen die een keurige sociaaldemocraat
liever niet overschreden ziet
worden. Maar ook het activisme heeft uiteindelijk
tot doel om steun op te bouwen
voor parlementaire invloed en regeringsmacht.
In verschillende landen pakte de
Eurocommunistische mix echter anders
uit. In Nederland en Engeland, maar ook
Italië, was vooral de sociaaldemocratisering
overheersend. De CPN belandde
uiteindelijk in GroenLinks, de sociaal-liberale
keurigheid ten top. De Italiaanse PCI
vormde zich na de val van ‘Het Communisme’
in 1989 om tot een sociaaldemocratische
partij, daarbij geholpen door de
ineenstorting van de verregaand corrupte
PSI, zusterpartij van de PvdA, in dat land.
In Griekenland ging het anders. De traditionele
stalinisten zijn er nog steeds, in de
vorm van de KKE. Maar een flink deel van
de Eurocommunistische vleugel – de precieze
geschiedenis is lang en ingewikkeld
en bespaar ik de lezers – vormde Synaspismos,
en precies dat is de kern geworden
van wat Coalitie van Radicaal Links heette:
Syriza. En dit Syriza liet vooral de dynamische
openheid en gerichtheid op sociale
bewegingen nadrukkelijk zien. De groepering
speelde al een rol in de andersglobaliseringsprotesten
vanaf 2000. Ze liep
niet weg waar actie gevoerd werd, ze liet er
haar gezicht zien.
Vanaf 2008 kreeg Syriza vleugels, en precies
haar behendige openheid naar sociale strijd
maakte dit mogelijk. Eind van dat jaar schoot
de politie in Athene Alexis Grigoropoulis,
een vijftienjarige jongen, dood. Een onmiddellijke
opstand van veelal jonge en buitengewoon
boze mensen begon.
Tienduizenden betogers belegerden politiebureaus,
voerden langdurig straatgevechten
met de oproerpolitie. Natuurlijk ging de opstand
gepaard met het soort zaken waar
gevestigde politiek zo graag schande van
spreekt: vernielingen, plundering, ‘rellen’.
Syriza-aanhangers in Athene na de verkiezingsoverwinning
Syriza sprak echter begrip en sympathie uit
voor de woede van de jongeren. Dat kwam
haar te staan op felle kritiek vanuit het establishment.
Maar het bleek tegelijk een investering
in haar eigen politieke toekomst als
partij waar mensen uit de sociale bewegingen
zich bij op hun gemak konden voelen.
Vanaf 2008 kreeg Syriza
vleugels, en precies haar
behendige openheid naar
sociale strijd maakte dit
mogelijk
Vanaf 2010 bleek Griekenland in de greep
van de schuldencrisis. EU, ECB en IMF zetten
het land onder toezicht met bail-outs,
waarbij schuldeisers werden gered met
nieuwe kredieten, terwijl via de diverse
partijen – aanvankelijk het officieel sociaaldemocratische
PASOK, later vooral de
conservatieven van Nieuwe Democratie –
het door de trojka voorgeschreven beleid
van austeriteit doorgevoerd werd. Dat beleid
stuitte echter op ongekende golven en
uitbarstingen van protest en daadwerkelijk
verzet. Binnen enkele jaren vonden zeker
twintig algemene stakingen plaats, meestal
van een dag maar later soms van twee.
Stakingsdagen gingen steevast gepaard
met grote manifestaties, waaraan vakbondsleden,
linkse activisten van allerlei
achtergrond, anarchisten en doodgewone
boze mensen aan deel namen. Even steevast
vochten anarchisten in die context tegen
de oproerpolitie die deze confrontaties
gebruikte om de demonstraties grof aan te
vallen. Vaste prik was ook dat de KKE en
haar eigen vakbondskoepel PAME met dit
alles zo min mogelijk te maken wilde
hebben en elders haar eigen optocht hield,
zuiver in de leer, futiel in haar isolement.
Dit ging zo door in 2010 en 2011 en in de eerste
maanden van 2012. In lente en voorzomer
van 2011 was er ook nog de beweging van de
pleinbezettingen, in navolging van de Indignados
in Spanje, en een voorproefje van wat
later en elders Occupy werd. In mei 2011 waren
er dagen van straatblokkades en gevechten
op en rond Syntagma. Jelle Bruinsma
schreef daar in het zomernummer van 2011
van Buiten de Orde een mooi verslag over:
‘De slag om Syntagma’. In februari 2012 vond
een lange nacht van zeer hevige straatgevechten
in Athene plaats, toen de regering
een tweede bail-out/austeriteitsprogramma
door het parlement loodste. Dit was een
climax in de sociale strijd, maar achteraf
bezien tevens een keerpunt. Het werd
duidelijk dat, hoe vaak de bonden ook staakten,
hoeveel mensen er ook protesteerden, en
hoe hard anarchisten – die in deze periode
een rol van betekenis in de sociale strijd wisten
te spelen die meer aandacht verdient dan
ze doorgaans krijgt – en anderen ook tegen
de oproerpolitie vochten, de austeriteit meedogenloos
doorgezet werd. Dat had te maken
met de steeds grotere politierepressie. Maar
het was ook een teken dat de sociale strijd er
niet in slaagde om uit zichzelf een alternatief
voort te brengen waarmee het hele establishment
in de verdediging gedrongen en
uiteindelijk uit het zadel gelicht kon worden.
Handvatten die kant op – allerhande basisinitiatieven
waarmee allerlei groepen
mensen het hoofd boven water probeerden
te houden, bedrijven in zelfbeheer, sociale
centra, voedseluitdeelcentra – waren er wel
degelijk. Dit soort dingen zouden de
springplank voor fundamentele omvorming
van de maatschappij (hebben) kunnen
vormen. Maar dat gebeurde niet. Ze
werden veel eerder de plekken waar Syrizaactivisten
zich als vriendinnen en vrienden
van het lijdende volk konden presenteren.
Die activisten zetten zich in voor dit soort
initiatieven. Maar tegelijk wezen ze de
6
Buiten de Orde