Buiten de Orde 2015 #3

: thema
Als in de geschiedenis van kapitaalvorming
verstedelijking zo bepalend is geweest
en als de krachten van het kapitaal met
zijn legio bondgenoten zich voortdurend
moeten mobiliseren om periodiek het
stedelijke leven te revolutioneren, dan zijn
hier een of andere soort klassenstrijden bij
betrokken. Het maakt niet veel uit of ze als
zodanig worden herkend. Er is sprake van deze
betrokkenheid, ook al is het maar omdat de
krachten van het kapitaal intensief
moeten strijden om hun wil op te
dringen aan een stedelijk proces en
aan hele populaties die, zelfs onder
de meest gunstige omstandigheden,
nooit onder hun totale controle zullen
vallen. Dan volgt een belangrijke
strategische politieke vraag: In
hoeverre moeten antikapitalistische
strijden zich expliciet focussen op, en
organiseren rondom het brede onderwerp
van de stad en het stedelijke?
En als ze dat doen, hoe moet dat
dan en waarom precies?
De geschiedenis van klassenstrijden
die gebaseerd zijn op de
stad is zeer indrukwekkend. De opeenvolgende
revolutionaire bewegingen
in Parijs van 1789 via 1830 en
1848 naar de Commune van 1871
vormen het meest voor de hand
liggende voorbeeld uit de negentiende
eeuw. Latere evenementen
zijn de Sovjet van St.
Petersburg, de communes van
Shanghai in 1927 en 1967, de
algemene staking in Seattle in 1999,
de rol van Barcelona in de Spaanse
Burgeroorlog, de opstand in Córdoba
in 1969 en de meer algemene
stedelijke opstanden in de VS in de
jaren zestig, de op de stad gebaseerde bewegingen
van 1968 (Parijs, Chicago, Mexico City,
Bangkok en andere, waaronder de
zogenaamde ‘Praagse Lente’ en de opkomst
van de wijk-associaties in Madrid die het
front vormden van de anti-Franco beweging
in Spanje rond dezelfde tijd). Meer recent
zijn we getuige geweest van de echo’s van
deze oudere bewegingen in de Seattle antiglobaliseringsprotesten
in 1999 (gevolgd
door soortgelijke protesten in Québec, Genua
en vele andere steden als deel van een
wijdverspreide alternatieve globaliseringsbeweging).
Meest recent zagen we de massaprotesten
in Caïro op het Tahrir-plein, in
Madison, Wisconsin, in Madrid op het Plaza
del Sol, in Barcelona op het Catalunya-plein
en in Athene op het Syntagma-plein, zowel
als revolutionaire bewegingen en opstanden
in Oaxaca in Mexico, in Cochabamba (2000
en 2007) en El Alto (2003 en 2005) in Bolivia,
samen met ten opzichte hiervan heel verschillende
maar net zo belangrijke politieke
uitbarstingen in Buenos Aires in 2001-2002
en in Santiago in Chili (2006 en 2011).
Deze geschiedenis geeft aan dat hier niet
slechts losstaande stedelijke centra bij
betrokken zijn. Op verschillende momenten
verspreidde de geest van de protesten,
zowel aanstekelijk als merkwaardig, zich
door de stedelijke netwerken. De revolutionaire
beweging van 1848 mag dan begonnen
zijn in Parijs, maar de geest van de
opstand verspreidde zich naar Wenen, Berlijn,
Milaan, Budapest, Frankfurt en vele
ander Europese steden. De Bolsjewistische
revolutie in Rusland werd vergezeld door
de totstandkoming van arbeidersraden en
‘sovjets’ in Berlijn, Wenen, Warschau, Riga,
München en Turijn, net zoals het in 1968
De stad
De stad terugeisen voor de antikapitalistische strijd
In hoeverre moeten antikapitalistische strijden zich expliciet focussen op, en zich
organiseren rondom het brede thema van de stad en het stedelijke?
Parijs was, gevolgd door Berlijn, Londen,
Mexico City, Bangkok, Chicago en ontelbare
andere steden die ‘dagen van razernij’
kenden en in sommige gevallen gewelddadige
repressie. De crisis die zich in de zestiger
jaren in de VS ontplooide had
tegelijkertijd invloed op vele andere
steden. En op 15 februari 2003, op een verbazingwekkend
maar zeer onderschat
moment in de wereldgeschiedenis, verschenen
er tegelijkertijd een paar
miljoen mensen op straat in Rome
(met rond drie miljoen beschouwd
als de grootste anti-oorlog
bijeenkomst ooit in de
menselijke geschiedenis), Madrid,
Londen, Barcelona, Berlijn en
Athene, en met kleinere maar nog
steeds substantiële aantallen (alhoewel
onmogelijk te tellen vanwege
politie-repressie) in New
York en Melbourne en duizenden
meer in bijna tweehonderd steden
in Azië (behalve China), Afrika en
Latijns-Amerika in een wereldwijde
demonstratie tegen de dreiging
van de oorlog met Irak. Zij
werd beschreven als misschien
een van de eerste uitingen van de
mondiale publieke opinie. De beweging
vervaagde snel maar liet
het gevoel achter dat het wereldomvattende
stedelijke netwerk afgeladen
is met politieke
mogelijkheden die onaangeroerd
blijven door progressieve bewegingen.
De huidige golf van wereldwijde
bewegingen,
aangevoerd door de jeugd, van
Caïro tot Madrid tot Santiago –
laat staan de onlusten op de
straten van Londen, gevolgd door
een ‘Occupy Wall Street’ beweging die in
New York City begon en zich verspreidde
over talloze steden in de VS en nu wereldwijd
– suggereren dat er iets politieks in de
stadslucht hangt dat worstelt te worden
geuit.
Uit deze bondige beschrijving van politieke
bewegingen die gebaseerd zijn op de stad
kunnen we twee vragen afleiden. Is de stad (of
een systeem van steden) enkel een passieve
plek (of een al van te voren bestaand netwerk)
– de plaats van het verschijnen – waar diepere
stromen van politieke strijden tot uitdrukking
worden gebracht? Oppervlakkig gezien
70
Buiten de Orde