Buiten de Orde 2015 #3

: thema De stad
grote weerklank vond. Voor de situationisten,
waar hij korte tijd bij aanleunde,
was hij veel te marxistisch, voor de marxisten
was hij, naast vele andere bezwaren,
veel te lyrisch (in 1958 werd hij uit de communistische
partij gestoten). Henri Lefebvre
analyseerde de stad als een ‘projectie
van maatschappelijke verhoudingen’ en
plaatste hem in het middelpunt van het
project van democratische maatschappijverandering.
In het artikel dat Villes rebelles opent, wordt
hij uitvoerig geciteerd. Want net als Lefebvre
is David Harvey van oordeel dat de
weder toe-eigening van de urbane ruimte
niet enkel een afzonderlijke of bijkomende
vorm van klassenstrijd is – zoals dat door
de marxistische traditie
gesteld wordt –
maar het fundament
van de antikapitalistische
strijd. Dat verklaart
de bijzondere
betekenis van de
pleinbezettingen die
momenteel op zowat
alle continenten
plaatsvinden: ‘De traditionele
centraliteit
van de stad is vernietigd.
Maar steeds
wordt ze opnieuw tot
leven gewekt, hetgeen
grote politieke
consequenties met zich
meebrengt.’ Indien de
steden volgens Harvey
het knooppunt van de
strijd van de toekomst
vormen, dan komt dit omdat het kapitaal,
zowel vandaag als gisteren, zich eraan
voedt. De razende urbanisering, zo schrijft
hij, ‘speelt een bijzonder actieve rol – net
als andere fenomenen, zoals de militaire
uitgaven – in de absorptie van het meerproduct
dat de kapitalisten in hun zucht
naar meerwaarde onophoudelijk creëren.’
De urbanisering is een mogelijke oplossing
voor zowel het probleem van de productiviteitstoename
als voor dat van de werkloosheid,
en zou het voortbestaan van het
kapitalisme kunnen garanderen door de
planeet, van Madrid tot Abou Dhabi, van
Mexico tot Shanghai, te modelleren naar
het beeld dat in het Tweede Keizerrijk door
baron Haussmann aan Parijs opgelegd
werd. In deze optiek, benadrukt de geograaf
in het artikel ‘De urbane wortels van
de crisis’, is de urbanisering van China van
essentiële betekenis voor de wijze waarop
het kapitalisme de krach van 2008 tracht te
boven te komen.
Pleinbezettingen als nietkapitalistische
eilandjes in een
kapitalistische oceaan
Alhoewel Kristin Ross in haar nieuwe boek
naar Henri Lefebvre verwijst, dan doet ze
dat niet, zoals men had kunnen verwachten,
voor zijn boek La Proclamation de la Commune
(Gallimard, 1965), maar voor een idee dat
de filosoof nauw aan het hart lag: de theorie
van een beweging dient voort te komen uit
de beweging zelf. Dat geldt voor de Commune,
zoals de schrijfster aantoont, maar
ook voor de hedendaagse bewegingen. Precies
omdat ze getuige was van de bewegingen
van ‘contestatie via bezetting’ die sedert
2011 overheersen, was Kristin Ross op het
idee gekomen dit boek te schrijven. Ze is
van mening dat ‘de periode ná de Commune,
net als de huidige, geen periode van grote
theoretische zuiverheid was’. Beide
periodes krijgen immers af te rekenen met
politieke problemen die niet zonder weerklank
blijven, zoals de internationalistische
dimensie, het onderwijs, de toekomst van
de arbeid of ook ‘de commune als vorm’ (‘de
verbeelding van de Commune,’ zo stelt ze,
‘schreef een primordiale rol toe aan de lokale
autonome eenheid’ waarin de facto ‘het
Kapitaal, de Staat en de Natie’ tot ontbinding
kwamen). Maar vooral worden het Parijs
van 1871 net zoals de pleinbezettingen in
deze beginnende eeuw, zonder vooraf uitgewerkte
programma’s, gekenmerkt door een
verstrengeling van actie en theorie, door
‘een dialectiek van de ervaringen en de
opvattingen’, die door Kristin Ross op een
bewonderenswaardige wijze (wat de Commune
betreft) beschreven wordt. Deze
‘wederzijdse doordringing van feit en idee’,
zoals men dat in 1871 noemde, wil dat de
strijd de bestaande manier van denken en
uitdrukken transformeert en dat dit op zijn
beurt de vorm van de strijd en haar theoretische
vertolking wijzigt. In plaats dat er een
corpus van gevestigde doctrines uitgewerkt
wordt, wordt ‘het relationele weefsel’ van de
gebeurtenis doorheen de trajecten van engagementen
en vriendschappen opnieuw
gesponnen. Deze trouw aan een politieke
‘verbeelding’ heeft Kristin Ross gestimuleerd
tot een boek dat zich zeer aangenaam
laat lezen, waarin naar de voorgeschiedenis
van de Commune gepeild wordt en waarin
heel Europa erbij betrokken wordt. Marx zei
dat de grootste verdienste van de Commune
gelegen was in het feit dat ze daadwerkelijk
bestond. Het lijkt zeer
waarschijnlijk dat de
deelnemers van de Occupy-beweging
daarmee
akkoord zullen
gaan. Ze hebben gedurende
enkele weken of
enkele maanden de
stad van de greep van
de door hen bekampte
instellingen bevrijd.
Daardoor hebben ze,
om een middeleeuwse
uitdrukking te parodiëren,
‘niet-kapitalistische
eilandjes in
een kapitalistische
oceaan’ gecreëerd. De
revolutie van de huidige
tijd zal een urbane
revolutie zijn of zal niet
zijn, zo voorspelde
Henri Lefebvre veertig jaar geleden.
David Harvey, Villes rebelles. Du Droit à la
Ville à la Révoltion Urbaine (Rebel Cities.
From the Right to the Cities to the Urban Revolution)
(Buchet-Chastel, 2014).
Kristin Ross, L’imaginaire de la Commune
(Communal Luxury. The Political Imaginary of
the Paris Commune) (La Fabrique, 2015).
door Julie Clarini in Le Monde des
Livres, 27 februari 2015
Vertaling: Johny Lenaerts
Eerder verschenen op:
http://www.socialisme21.be/idee/rebelsesteden/#more-2500.
2015 - 3 53