Villa d'Arte 1 2018

uitenland
Helene Kröller-Müller was een
van de vroegste verzamelaars van
abstracte kunst in Nederland.
Vanaf het begin heeft Helene veel
vertrouwen in Bart van der Leck,
maar in 1916 worstelt ze met de
vergaande abstrahering in zijn
werk. In dat jaar ontmoet Van der
Leck Piet Mondriaan en Theo van
Doesburg. Mondriaan en Van der
Leck staan vlak voor een doorbraak
in hun artistieke ontwikkeling. In
deze periode besluiten ze om het
tijdschrift De Stijl op te richten, een
podium voor nieuwe opvattingen
over kunst en architectuur en over
het kunstenaarschap. Helene kijkt
met argusogen toe en is vooral
bezorgd over de veranderingen in
het werk van Van der Leck.
Kennismaking via Bremmer
‘De reis gaat voortreffelijk....
Tot ‘s nachts was ik meestal op de
brug bij de kapitein en stuurman.
Aldoor maar kijken. Prachtig de
donkere nachten. …. Het Moorsch
tafereel is om nooit te vergeten..’
Bart van der Leck aan Helene Kröller-Müller
28 mei 1914
Helene leert Van der Leck kennen
via kunstpedagoog H.P. Bremmer
en koopt in 1911 haar eerste Bart
van der Leck, getiteld Huzaren. Tot
een persoonlijke ontmoeting komt
het pas drie jaar later, in 1914, als
Helene Van der Leck uitnodigt om
te komen praten over het ontwerpen
van een glas-in-loodraam voor
het kantoor van het familiebedrijf,
de firma Wm. H. Müller & Co in Den
Haag. Om inspiratie op te doen
wordt Van der Leck vier maanden
naar Spanje en Algerije gestuurd
om de mijnen van de firma te
bezoeken.
Werken voor de firma
Na terugkomst is Helene onder
de indruk van zijn schetsen en
ze haalt haar echtgenoot Anton
over om Van der Leck in dienst te
nemen. Twee jaar lang werkt hij
voor diens handels- en scheepvaartmaatschappij
aan uiteenlopende
opdrachten. Zo krijgt hij de
opdracht om een reclameplaat te
ontwerpen voor de Batavierlijn, de
pakketpost- en passagierslijndienst
van het bedrijf van Rotterdam naar
Londen, een opdracht die hij met
veel enthousiasme oppakt.
Aankopen voor de collectie
‘Vooral de Kat heeft ons gefascineerd!
Ik noem haar altijd ‘het
geweten’, want ze vervolgt je overal
met haar doordringende oogen en
soms hebben wij haar weg moeten
zetten, om ook eens zonder haar
onverbiddelijk gezelschap te zijn.’
Helene Kröller-Müller koopt ook
regelmatig vrij werk van Bart van der
Leck. Eind 1915 bezit ze al achttien
schilderijen van de dan nog tamelijk
onbekende schilder. De aanwinsten
hangt ze vrijwel meteen op in een van
de woonhuizen of op het kantoor.
Boven
Bart van der
Leck, De kat,
1914
Boven
Bart van der
Leck, Havenarbeid,
1916
Primaire kleuren
Begin 1916 besluit Van der Leck
om naast zwart en wit alleen nog
gebruik te maken van de primaire
kleuren rood, geel en blauw. Hij
brengt de verf ongemengd aan op
het doek en werkt zijn composities
uit in grotere kleurvlakken, waarbij
hij de figuren vergaand stileert. De
achtergrond laat hij leeg en wit,
waardoor de voorstelling platter
en monumentaler wordt. Het zijn
ongekende stappen in de schilderkunst.
In deze periode ontstaan
Havenarbeid en De storm. De
hoge mate van abstractie wekt
veel verwondering bij het publiek.
Ontmoeting Mondriaan en
Van der Leck
In april 1916 vertrekt Bart van der
Leck met zijn gezin uit Den Haag
naar Laren, niet ver van het atelier
van Piet Mondriaan, die vanaf 1914
in Nederland verblijft vanwege de
Eerste Wereldoorlog. Na een eerste
kennismaking zien ze elkaar regelmatig
om te biljarten en om over
kunst te praten. Mondriaan is geïntrigeerd
door Van der Lecks ‘exacte
techniek’, waarmee hij doelt op het
gebruik van de primaire kleuren.
Hij realiseert zich ook dat het ‘egaal
113