Sayı 02 - Antalya Rehberler Odası

Beklenilenin tam tersine Dikilitaş10’nun batı yüzünde ikinci bir taşkap bulunamadı.Dikilitaş 10’nun batı yüzündekitilki kabartmasının altında bulunançizi bezek tekniğiyle yapılmışresimler oldukça dikkat çekicidir.Bu resimlerde bir yaban domuzuve üç köpek betimi yer almaktadır.Köpeklerden birinde, bu türler içintipik olan şekilde kuyruğun başınadoğru kıvrılmış olması, bunlarıngerçekten de köpeği betimlediğinibize göstermektedir. Genel olarakakla bir av sahnesi gelmektedir.B Yapısı’nın yuvarlak planlı duvarıve dikilitaşları yaklaşık üçteiki oranında kazıldı. Batı, Güneyve Doğuda yuvarlak plan bütünolarak açığa çıkartıldı. Sadece,çok büyük olasılıkla diğer dikilitaşdizilerinin yer aldığı bitişik alanınkuzey bölümü kazılmayı beklemekte.Poligonal dairenin batıdandoğuya kadar olan çapının 9 m,güneyden kuzeye kadar olan çapınınise 10 - 15 m arasında olmasıbeklenmekte.B Yapısı’ndaki merkezi dikilitaştayer alan tilkiler dışında sadecediğer iki dikilitaşta kabartmalarvar. Dikilitaş 14’ün sağdaki gövdekısmında, büyük oranda çevreduvarıyla kapatılmış, üzerindeşimdiye kadar bir tilkiye ait olabileceğinitahmin ediyoruz. Dikilitaş6’nın dışında, poligonal dairenindiğer tüm dikilitaşlarındahiç kabartma bulunmamaktadır.Yapının güney kısmı henüz tümüyleortaya çıkartılmadığı için,bu durum kazılara bağlı olarakileride değişebilir. Dikilitaş 6’nın1998 kazısı sırasında taş örgününarkasında saklı kalmış bir hayvankabartması bulunmuştu. Bulunandüz kabartmadaki motif, 1995 yılındayüzey buluntusu olarak elegeçen yüksek kabarmadakineçok benziyordu. Kabartmanın,dikilitaş başının arka tarafındaolması da, şimdiye kadar eldeettiğimiz bilgilere göre alışılmışınoldukça dışında. Sadece bitişiktekidikilitaşta benzeri konumda başkabir kabartma biliyoruz; o da çevreduvarı ile neredeyse tümüylekapatılmış olduğu için, hayvankabarmasının kuyruğundan başkabir bölümü görülmemektedir.Benzer şekilde üstü örtülü Dikilitaş6’daki sürüngenin alt kısmınaait kabartmanın, aşağıya doğrusürünen bir yılana ait olabileceğidüşüncesi akla gelmekte.Göbekli Tepe heykellerinin çeşitliliği,buluntuların çok iyi korunamamışolması neredeysehepsinde gözlenebilen parçalanmalarınarağmen, genel birçerçevenin çizilmesine olanakvermektedir. Saldırgan hayvantipleri çoğunluktadır. Heykellerinbüyük çoğunluğu hiç kuşkuduymadan “tehlikeli görünümler”veren gruba dahil edilebilir. Hayvanlar,bir anlamda kötülüklerdenkorunmak - başka bir şekilde belirtecekolursak korkutmak- böylecede “apotropeik” (tehlikelerdenkoruyucu) bir etki sağlamak amacıylayerleştirilmiştir.Antik mitolojide cehennemköpeği Kerberos’un yer altıdünyasına girişi kontrol etmesigibi, Göbekli Tepe’nin dişlerinigösteren yırtıcı hayvanları daaynı izlenimi veriyor.Bunların, neredeyse her zamandikilitaşların altında yer alan, böylecebakanlara doğru sürünerekgeliyor izlenimi veren, çok sayıdayılan tarafından ise dörtten dahaaz olmayan yılanlar gelmektedir.Apotropeik (kötülüklerden koruyangüç) yorumu kabullenilsede, Nevali Çori heykelleri ile karşılaştırıldığındaortaya oldukçailginç gözlemler çıkmakta. Orada“kuş” motifi ve insan başı iki keztespit edilmiştir, ancak saldırganyırtıcı hayvan betimleri hiç görülmemektedir;en azından budurum büyük plastik betimlerdeböyledir. Kireçtaşından yapılmışkurt ya da aslan başına benzeyenbir küçük hayvan kafası heykeliGöbekli Tepe’de bulunan büyükyırtıcı hayvan motiflerini hatırlatır.Nevali Çori’de az sayıda büyükplastik örnekler olduğu gözlemiçok önemlidir, çünkü kötülüklerdenkoruyucu yabani hayvanlarınburada olmayışı, buranın GöbekliTepe’deki kült yerinden çok dahafarklı bir işleve sahip olduğunaişaret etmektedir;Nevali Çori, yaşayanların yeriydi,Göbekli Tepe ise ölülerin.Göbekli Tepe’de neyin korunmasıgerektiği konusu cevaplanmayacaktır.Bazı heykellerde insan yada hayvanlar, insan kafalarınasarılmaktadır. Bu motif, ÇanakÇömleksiz Neolitik Çağ’da (PPN)yaygın şekilde görülen kafatasıkültü ve yeniden şekillendirilmişkafatasları göz önüne getirildiğinde,pek şaşırtıcı değildir. GöbekliTepe’deki bu buluntuları, buradaölümle ilgili şeylerin ön planaçıkarıldığının bir işareti olarakkabul edebiliriz. Büyük boyutlubu insan kafası betimleri, doğalbüyüklükten çok küçük boyutlarakadar çeşitlilik göstermektedir.Yeniden canlandırılması yapılabilenbazılarını ise ileriki sayfalarda,bütün olarak koruna gelmiş Urfaheykellerini gördüğümüzde elealacağız. Diğer kırık parçalar iseilhifallus protom (daha önce belirtilenereksiyon halindeki cinselorganı olan erkek betimleri) tarzıheykellere ait olabilir.Burada taşlar ya da kayalıklar,yani doğal bir çevre resmedilmişolabilir. Genel olarak kuşlarınüstünden sıçradıkları bir çevreanlatıyor olabilir. Eğer bu yorumukabul edersek, hep farklı yerlerdekonaklayan ve sıçramak üzereolan bir kuşu düşünebiliriz.Ama kabartma desenler bu kadarlakalmıyor. Dikilitaş gövdesininüst kısmında ise güçlü bir yabandomuzu bulunmaktadır. Büyükbaşı, dışarı çıkmış sivri dişleriylekorkutucu bir şekilde sağa doğrubakmaktadır. Ağda, başka bir de-