Primjeri filantropije u Crnoj Gori do kraja XX vijeka

1881/82 u Crnoj Gori je
bilo 705 trgovačkih i 286
zanatskih radnji, a njihov
ukupan broj se početkom
XX vijeka kretao oko
1.500
Zbog nerodne 1889. godine,
Crnu Goru je napustilo
11.000 Crnogoraca, a od
1885. do 1892. godine trajno
se iselilo oko 30.000 ljudi.
1
trgovačkih i 286 zanatskih radnji, a njihov ukupan broj se početkom XX vijeka kretao oko
1.500. 9 „Društvo za pomaganje zanata i trgovine u Crnoj Gori“ osnovano je 1902. godine.
Moderna, parna pilana, izgrađena je 1910. godine u Tari, a potom i u Lijevoj Rijeci. U Nikšiću
su osnovane dvije pivare: „Onogošt“ 1896. i „Trebjesa“ 1910. godine. Knjaz Nikola je 1881.
godine u Nikšiću osnovao stočarsku farmu, koja je na moderan način proizvodila sir i maslo,
koji su plasirani u inostranstvo. U Ulcinju je formirano industrijsko preduzeće za rafineriju
maslinovog ulja, a 1888. godine vojvoda Mašo Vrbica je podigao fabriku sapuna u Baru. Špiro
Popović, Blažo Iličković i Grk Dimitrije Cicilios osnovali su 1902. godine „Prvu povlašćenu
fabriku sapuna i svijeća“ u Baru. U Danilovgradu je 1910. godine počela s radom fabrika za
preradu vune. Prvi parni mlin podignut je 190 . godine na Cetinju, a potom u Ulcinju i na
Grahovu. U Crnoj Gori je bilo nekoliko radionica za namjenske (vojne) potrebe.
U ovom periodu i strani kapital ulazi u Crnu Goru. Jedna engleska firma je 1894.
godine u Podgorici formirala trgovačko društvo „Anglo-montenegrin“, sa sjedištem na
Malti. Pored trgovine, društvo je 1895. godine osnovalo „Knjaževsko crnogorsko povlašćeno
parobrodarsko društvo“. Ono je prevozilo putnike i poštu po Skadarskom jezeru i Bojani. Sa
sjedištem u Veneciji 190 . godine od italijanskog kapitala formirano je „Društvo zadružne
režije crnogorskog duvana“. Društvo je imalo kapital od 1.500.000 franaka, od čega je podignuta
fabrika cigareta u Podgorici. Ovo društvo je 1905. godine promijenilo ime u „Crnogorsko
anonimno društvo“ i povećalo kapital na 2.500.000 miliona perpera. Od italijanskog kapitala
formirano je 1906. godine „Barsko društvo“ koje je izgradilo željeznicu Bar –Virpazar i barsko
pristanište. Strani kapital je dobio koncesije za isušenje i eksploataciju Ulcinjskog polja, za
gradnju hidrocentrala na Morači, eksploataciju gvozdene rude u Sozini, ali ti poslovi nijesu
realizovani. Austrijskim kapitalom je 1910. godine podignuta električna centrala na Cetinju.
I u ovom periodu dominantu ulogu u ekonomskom razvoju Crne Gore imali su
glavari, koji se se na osnovu državnih privilegija, monopola i bliskosti dvoru, brzo bogatili.
U tome su se isticale vojvode: Božo Petrović, Lazar Sočica, Marko Petrović, Petar Vukotić,
Novica Cerović, Šako Petrović, Mašo Vrbica, Đuro Petrović, Simo Popović, Marko Miljanov,
pop Đoka Mijušković, brigadir Mihailo Nišin i mnogi drugi, dok je i knjaz Nikola bio uključen
u veliki broj poslova. Glavni spoljnotrgovinski partner Crne Gore bila je Austrija, s kojom je
Crna Gora imala pasivan trgovački bilans. 10
Prva banka u Crnoj Gori osnovana je 1901. godine u Nikšiću i zvala se „Prva
9 Isto, str. 48
0 Isto, str. 80