Primjeri filantropije u Crnoj Gori do kraja XX vijeka

Primjeri filantropije u Crnoj Gori do kraja XX vijeka
I ~ Uvod
Riječ filantropija vodi porijeklo od grčkih riječi philos-prijatelj (ljubav), i anthropos-čovjek (čovječanstvo). 1 Prevodi se
kao čovjekoljublje, dobročinstvo i želja da se pomogne drugima. 2 Istorija filantropije je stara koliko i civilizacija. Postoje
dokazi o filantropskim aktivnostima od perioda staroegipatske i staroindijske, preko helenske, do ranohrišćanske i
islamske civilizacije. Po pravilu su vladari, plemstvo i crkva bili pokretači filantropskih aktivnosti, i cilj im je bio da siromašnima
obezbijede hranu, odjeću i smještaj. Filantropija je u modernom, industrijskom, društvu dobila drugačiji organizacioni karakter.
Od tada se organizuju fondacije, zaklade i fondovi, čiji cilj nije samo da pomognu siromašnima, već i da materijalno i duhovno
unaprijede sredinu (grad ili državu) u kojoj žive ili iz koje potiču dobrotvori. Filantropske organizacije se najčešće nazivaju:
zaklade, zadužbine, fondacije i fondovi. Između ovih termina nema značajnih pravnih i organizacionih razlika. Ove organizacije
se najčešće definišu kao: „neprofitne organizacije sa svojstvom pravne osobe, osnovane radi postizanja određene dobrotvorne,
humanitarne, kulturne, prosvjetne i slične svrhe. Po pravilu se događa da pojedinac, ali često i preduzeća, odrede osnivanje
zaklade i sredstva koja trebaju da posluže postizanju namijenjene svrhe. Osnivači zaklade prilikom osnivanja zaklade trajno
namjenjuju određenu imovinu zakladnoj svrsi. Osnovna imovina se ne smije umanjivati, već se ona investira radi povećanja, a
godišnji prihodi se koriste za filantropske namjene. Mogući načini povećanja imovine su primanje darova i donacija, organizovanje
određenih aktivnosti i sl.“
Osnivači dobrotvornih organizacija nijesu samo vladari (vlade), već „obični“ pojedinci koji gaje svijest o tome da
ugroženima treba pomoći. Ta svijest je bila naročito izražena na lokalnom nivou, pa se od početka XX vijeka osnivaju lokalne
zaklade. Prva lokalna zaklada je formirana 1914. godine u Klivlendu (SAD), a do početka XXI vijeka njihov broj u SAD je
narastao na preko 600, u Kanadi preko 100, Velikoj Britaniji preko 60, Njemačkoj preko 0, dok se u Srednjoj i Istočnoj Evropi
formiranje zaklada odvijalo tokom posljednje decenije XX vijeka i tada je u Poljskoj formirano 12, Bugarskoj 1 i Slovačkoj 5
zaklada. 4 Prvobitne zaklade su djelovale u državnim granicama, a od 80-ih godina XX vijeka djeluju i na međunarodnom nivou.
U istom periodu, sa razvojem svjetske ekonomije, zaklade su oživjele i dobile važnu ulogu u društvu. Države su prepoznale značaj
osnivanja zaklada pa su kroz poreske olakšice stimulisale bogate kompanije i pojedince da osnivaju zaklade i tako doprinose
razvoju kvaliteta života i ljudskih potencijala. Na taj način su korisnost osnivanja zaklada uočili svi: država, darodavci i oni koji
primaju tu pomoć. U zapadnoevropskim zemljama zaklade su najviše usmjerene ka finansiranju programa u obrazovanju, dok
je u tranzicionim zemljama filantropija usmjerena ka razvoju lokalnih resursa. U Evropi postoje četiri vrste zaklada: nezavisne,
Philantrophy in Serbia and Montenegro, Key initial findings from a public opinion survey, april-june, 2004, http://rentasite.us/filantropija/prirucnici.
html
2 Branka Pavlović, Poruke vremena prošlih, Istorija i tradicija filantropije u Srbiji u XIX i XX veku, BCIF, Beograd, 2007, str. 6.
Lidija Pavić-Rogošić, Ksenija Kunović, Mogućnosti razvoja zaklada lokalnih zajednica u Hrvatskoj, Zagreb, 2004, str. 6, http://www.odraz.hr/
stranice/publikacije.html#filantropija; i Enciklopedija leksikografskog zavoda, Zagreb, 964, knjiga 7, str. 7 7
4 Lidija Pavić-Rogošić, Ksenija Kunović... str.