Primjeri filantropije u Crnoj Gori do kraja XX vijeka

teškim uslovima. Posjedi do 2 hektara činili su 45,6% od ukupnog broja gazdinstava. 15 Poljoprivreda je bila zaostala i nije mogla
da podmiri osnovne potrebe stanovništva pa je tako 1920. godine u Crnoj Gori gladovalo oko 5.000 ljudi, a gladne su bile
1927, 1928. i 19 6. godina. Crnogorski seljak je bio prezadužen. Svi seljački dugovi u Crnoj Gori iznosili su 496 miliona dinara,
ili 7,1% od ukupnog zaduženja jugoslovenske poljoprivrede, dok je crnogorska poljoprivredna proizvodnja u jugoslovenskoj
učestvovala sa manje od 2%. Crnogorski poljoprivrednik je više dugovao nego što je vrijedila njegova proizvodnja. Industrija se
sporo razvijala, i u Crnoj Gori su 19 9. godine postojala 24 industrijska preduzeća, ili samo 9 više u odnosu na 1918. godinu.
U njima je radilo oko 1.400 radnika. Oko 50% ovih industrijskih kapaciteta nalazilo se u Boki. U ovom periodu proširena je
saobraćajna mreža, ali u Crnoj Gori nije izgrađen ni jedan asfaltni put, a ni željeznička pruga koja bi čitavu Crnu Goru povezala
sa ostalim djelovima Jugoslavije. Zanatstvo i trgovina su bile najrazvijenije privredne grane, pa je i najveći broj crnogorskih
zadužbinara iz međuratnog perioda poticao iz ovih zanimanja.
Crnogorsko zakonodavstvo o filantropiji
Što se tiče zakonodavstva o filantropiji u Knjaževini, odnosno Kraljevini Crnoj Gori, nije postojao poseban zakon o tome, već je
u okviru Opšteg imovinskog zakonika, poglavlje XI bilo posvećeno regulisanju u oblasti osnivanja i rada zaklada (zadužbina). O
tome govore članovi 755-766. 16 Zakladu je moglo osnovati svako punoljetno lice koje je slobodno raspolagalo svojom imovinom,
ili maloljetno lice, ako na to pristanak daju staratelji i vlast. Testament, ili dokument, kojim se osniva zaklada, morao je biti
sačinjen u prisustvu tri svjedoka, ili kod suda u prisustvu dva svjedoka. Takođe, nužno je bilo odrediti cilj zaklade, imovinu
za njeno funkcionisanje, kao i onoga ko će zakladom upravljati. Ako je imovina zaklade prelazila vrijednost od 1.000 franaka
(fiorina*), za formiranje zaklade bila je potrebna saglasnost Državnog Savjeta, a ako je prelazila vrijednost od 2.000 franaka,
odobrenje je morao da izda vladar. Čak i kad imovina zaklade nije prelazila vrijednost od 1.000 franaka, o njenom formiranju
trebalo je obavijestiti Državni Savjet, a to je bila dužnost suda koji je dozvolio formiranje zaklade. Ukoliko je zaklada bila
crkvenog karaktera, prije odobrenja državne vlasti, zakladu je morala odobriti crkvena vlast. Zaklada je počinjala da postoji onda
kada je to darodavac naznačio, a vlast utvrdila da nema zakonskih prepreka. Ukoliko darodavac nije odredio staratelja, onda se
država starala o ispunjenju cilja zaklade. U slučaju da je zaklada bila crkvenog karaktera, državna vlast je, po potrebi, sa crkvenim
vlastima rukovodila i ovim zakladama.
Država je mogla promijeniti cilj zaklade ukoliko bi njeno funkcionisanje bilo protivno „novijih činjenica i potreba
narodnog života“, ili ukoliko ne bi ostvarivala ulogu koju joj je darodavac namijenio. Tada je država imala pravo da promijeni cilj
zaklade, ali samo ako se to ne bi mnogo protivilo prvobitnoj želji darodavca. Ukoliko bi u ovom slučaju odstupanje od darodavčeve
Isto, str. 4 .
6 Branko Pavićević, Radoslav Raspopović, Crnogorski zakonici 796- 9 6, zbornik dokumenata, knjiga III, Podgorica, 998, str. 76- 78.
* Fiorin, zvanična moneta Austrije od 848. do 892. godine. U Crnoj Gori je bio u upotrebi od početka XIX vijeka, i sve državne finansije su iskazivane
u fiorinima. Fiorin je bio glavna moneta u Crnoj Gori do 90 . godine, kada je uvedena kruna, takođe austrijski novac. Odnos perpera i fiorina bio je :2.
14