II cild - Evveli.qxp - turan-sam

ÅÙÒÈÉÀÒËÛ
ÅÙÒÈÉÀÒËÛ ñèô. 1. Þç ùÿðÿêÿòëÿðèíäÿ,
èøèíäÿ åùòèéàò ýþçëÿéÿí, ìåéäàíà ÷ûõà
áèëÿúÿê ùÿð áèð åùòèìàëà ãàðøû ëàçûìè òÿäáèð
ýþðÿí. – Ìÿììÿä .. åùòèéàòëû àäàì èäè.
Ì.Èáðàùèìîâ. // çÿðô Åùìàëëû, öñóëëó,
åùòèéàòëà. ×ûõäûì êö÷ÿéÿ âÿ åùòèéàòëû êå÷èá
ýåòäèì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ãîé áèçÿ
ýöëìÿñèí íÿ äîñò, íÿ äÿ éàä; Åùòèéàòëû äàíûø,
åùòèéàòëû äóð! Ñ.Âóðüóí. Åùòèéàòëû îëìàã
– ýþçëÿíèëÿí ùÿð áèð åùòèìàëà ãàðøû òÿäáèðëè
îëìàã, öñóëëó èø ýþðìÿê, ãîðõóëó áèð èø ö÷öí
ùàçûð îëìàã. Çàìàí àíè îëàðàã ãÿðàðà ýÿëäè
êè, åùòèéàòëû îëìàã ëàçûìäûð. Ñ.Ðÿùèìîâ.
Àõøàì îâóíäà åùòèéàòëû îëìàüû ãÿðàðà
àëäûì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.
2. Òÿäàðöêëö, ýÿëÿúÿê ö÷öí åùòèéàò ñàõëàéàí,
òÿäàðöê åäèá ñàõëàéàí. Åùòèéàòëû ãàäûí.
Åùòèéàòëû åâ.
ÅÙÒÈÉÀÒËÛËÛÃ èñ. Öñóëëóëóã, òÿäáèðëèëèê,
åùòèéàò åòìÿ, ÷ÿêèíìÿ. Áèð áàøãàñû èñÿ
åùòèéàòëûëûã åäèðäè.. ß.ßáöëùÿñÿí.
ÅÙÒÈÉÀÒÑÛÇ ñèô. 1. Åùòèéàò ýþçëÿìÿéÿí,
èøèí äàë-ãàáàüûíû ýþçëÿìÿéÿí, ãàáàãúàäàí
òÿäáèð ýþðìÿéÿí, òÿäáèðñèç, öñóëñóç. Åùòèéàòñûç
àäàì. – Áÿçÿí åùòèéàòñûç, êè÷èê áèð õàòà;
Áþéöê ôàúèÿëÿð éàðàäûð, äåìÿê! Ñ.Âóðüóí.
..Ýóðøàä éàüìóð åùòèéàòñûç éîë÷óëàðû èñëàíìûø
úöúÿéÿ äþíäÿðèð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Çÿðô
ìÿíàñûíäà. Åùòèéàòñûç èø ýþðìÿê. Åùòèéàòñûç
äàâðàíìàã.
2. Ùå÷ áèð åùòèéàòû, òÿäàðöêö îëìàéàí. Åùòèéàòñûç
åâ. Åùòèéàòñûç àäàì. – Áóðàäûð éîõëóüà
ýåäÿí éîë, áÿëè; Åùòèéàòñûç àòìà ãÿäÿì
èðÿëè! Øÿùðèéàð.
ÅÙÒÈÉÀÒÑÛÇËÛÃ èñ. 1. Åùòèéàò ýþçëÿìÿìÿ,
ãàðøûéà ÷ûõà áèëÿúÿê òÿùëöêÿíè âÿ ñ.-
íè ãàáàãúàäàí íÿçÿðÿ àëûá ùå÷ áèð òÿäáèð
ýþðìÿìÿ, öñóëñóçëóã. Åùòèéàòñûçëûã åòìÿê. –
Ýÿëäèéåâ .. òàõûë òÿäàðöêö ìöâÿêêèëëèéèíäÿ
÷àëûøàíäà äà õàìëûã óúóíäàí, éà åùòèéàòñûçëûãäàí,
éà äà àéðû ñÿáÿáäÿí áèð áàëàúà
äîëàøàí êèìè îëìóøäó. Ìèð Úÿëàë. [Ýöëñÿíÿì]
åùòèéàòñûçëûã åëÿéèá, Òàùèðèí ìÿêòóáóíó
ýþçàëòû åëÿäèéè ãûçà îõóòìóøäó. Ì.Ùöñåéí.
Àõ, áó åùòèéàòñûçëûã, äöøìÿíè ñàéìàìàã, îíóí
ùèéëÿëÿðèíè âÿ áèúëèêëÿðèíè ùåñàáà àëìàìàã
êîìàíäèðèí ÿí áþéöê íþãñàíûäûð. ß.Âÿëèéåâ.
2. Åùòèéàòñûç ùÿðÿêÿò. Åùòèéàòñûçëûüà éîë
âåðìÿê. – Èëàí èíñàíëàðû åùòèéàòñûçëûüà ñþâã
ÅÊÈÇÒÀÉ(Û)
åòìÿê ö÷öí þçöíö àúèç ýþñòÿðèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÅÙÒÈÉÀÒÑÛÇËÛÃËÀ çÿðô Ùå÷ áèð åùòèéàò
ýþçëÿìÿäÿí, åùòèéàòñûç. Ìàùìóä .. åùòèéàòñûçëûãëà
ñîðóøäó. ß.ßáöëùÿñÿí.
ÅÙÒÈÇÀÇ èñ. [ÿð.] êèò. 1. Õÿôèô ñóðÿòäÿ
òèòðÿìÿ, òèòðÿéèø. ×àòäûãúà èíúÿ ðóùóìà,
àëäûãúà ùÿð íÿôÿñ; Ñàðñûí áöòöí âöúóäóìó
ñþíìÿç áèð åùòèçàç. À.Øàèã. Íÿäÿí øÿôÿãëè
áóëóäúóãëàð þéëÿ ÷þùðÿíäÿ; Áèð åùòèçàç èëÿ
íÿøð åéëÿìÿêäÿ øÿáíÿìëÿð Ù.Úàâèä.
Åùòèçàçà ýÿòèðìÿê – 1) òèòðÿòìÿê;
2) ìÿú. äèëëÿíäèðìÿê. Òàùèð äàùà äà úóøà
ýÿëèá ñàçûí òåëëÿðèíè ëàï öðÿêäÿí åùòèçàçà
ýÿòèðèðäè. Ì.Ùöñåéí.
2. Ôèçèêàäà: úèñìèí òèòðÿéèøëè ùÿðÿêÿòè, òèòðÿìÿñè,
òèòðÿéèøè.
ÅÙÉÀ [ÿð.] êëàñ. Âöúóäà ýÿòèðìÿ, úàíëàíäûðìà,
áÿðïàåòìÿ. Åùéà åòìÿê (ãûëìàã)
– úàíëàíäûðìàã, áÿðïà åòìÿê, âöúóäà ýÿòèðìÿê.
Åùéà ãûëóð ÿýÿð÷è äÿìèí, åé ñÿíÿì;
Õÿëâÿò íèøèíÿ øàùèäö øÿìö øÿêÿð ýÿðÿê.
Íÿñèìè. Î, Ñÿôÿâèëÿð äþâðöíöí, Øåéõ Ñÿôèíèí
ñÿëòÿíÿòèíèí íöôóç âÿ åùòèðàìûíû åùéà åòìÿê
èñòÿéèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áèð äÿ Çåéáÿê ãûçûíû
õàòûðëàäû, çåùíèíäÿ îíóí ìÿùçóí áàõûøûíû
åùéà åòäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÅÙÉÀÍÀ çÿðô äàí. Èøäè, áÿëêÿ, îëà áèëñèí.
Åùéàíà ýÿëÿ áèëìÿäèì. Åùéàíà áó èø áàø
òóòìàäû. – [Úàùàíýèð áÿé:] ..Åùéàíà ùÿìèí
áó éåðäÿ äöøìÿíÿ ðàñò ýÿëäèê, îíäà íÿ
åòìÿëè Í.Âÿçèðîâ.
ÅÕÈÍÎÊÎÊÊÓÇ [éóí. åúùèíî – êèðïè âÿ
úîúúóñ] òèá. çîîë. Èòèí âÿ áÿçè áàøãà ùåéâàíëàðûí
áàüûðñàãëàðûíäà éàøàéàí ëåíòøÿêèëëè
òöôåéëè ãóðä. // Èíñàíûí âÿ ùåéâàíûí áÿçè
öçâëÿðèíäÿ éàøàéûá àüûð õÿñòÿëèêëÿð òþðÿäÿí
áó ãóðäóí ñöðôÿëÿðè.
ÅÊÈÇ ñèô. Áèð àíàäàí áèð âàõòäà äîüóëìóø.
Åêèç ãàðäàøëàð. Åêèç áàúûëàð. – Î ýöí
ïðîôåññîð Àñëàíîâ äåéèðäè êè, ñèçÿ áàõàí åëÿ
áèëèð êè, åêèç áàúûñûíûç, ùå÷ àíà-áàëàéà
îõøàìûðñûíûç. Ì.Èáðàùèìîâ. // èñ. Áèð àíàäàí
áèð âàõòäà äîüóëìóø óøàãëàðäàí ùÿð áèðè;
åêèçòàé. Åêèçëÿðèí èêèñè äÿ ãûçäûð.
ÅÊÈÇÒÀÉ(Û) Åêèç. Åêèçòàé îüëàíëàð.
Åêèçòàé ãûçëàð. – Îíëàð áþéöéöá áèð àç úàéäàãëàøàíäà
ãîíøóäàêû Çþùðÿ àðâàäûí áèð
úöò åêèçòàé ãûçû îëäó. Ñ.Ðÿùèìîâ.
11