II cild - Evveli.qxp - turan-sam

ÅÙÒÈÐÀÌÑÛÇ
ÅÙÒÈÉÀÒ
ÅÙÒÈÐÀÌÑÛÇ ñèô. Ùþðìÿò âÿ íÿçàêÿò
ãàéäàëàðûíû ýþçëÿìÿéÿí, ùþðìÿò ýþñòÿðìÿéÿí,
íÿçàêÿòñèç, ÿäÿáñèç, ìÿðèôÿòñèç.
ÅÙÒÈÐÀÌÑÛÇËÛÃ èñ. Ùþðìÿòñèçëèê, ìÿðèôÿòñèçëèê,
ÿäÿáñèçëèê, íÿçàêÿòñèçëèê. Åùòèðàìñûçëûã
åòìÿê. Åùòèðàìñûçëûã ýþñòÿðìÿê.
– Ùÿð ùàëäà þçýÿëÿðèí ðÿé âÿ òÿñâèðèíÿ ãàðøû
áó åùòèðàìñûçëûüû ìÿí ùå÷ âàõò þçöìÿ ëàéèã
áèëìÿçäèì... Ö.Ùàúûáÿéîâ.
ÅÙÒÈÐÀÑ èñ. [ÿð.] 1. Àüëûí ÷ÿòèíëèêëÿ èäàðÿ
åäÿ áèëäèéè ùèññ. Åùòèðàñûíû ñàõëàìàã.
– [Õÿëèôÿ:] Ñÿíäÿ âàð úîøãóí åùòèðàñ àëîâó;
Éàõàð àòÿøëÿðèí ñþíöê áèð åâè. Ù.Úàâèä.
Ñöáùàíâåðäèçàäÿ äöøöíöð, ýåòäèêúÿ ùÿðèñëèéè
àðòûð, ýþçëÿðèíäÿ åùòèðàñ ãûüûëúûìû ÷ûðòûëäàéûðäû.
Ñ.Ðÿùèìîâ. Éàçû÷û èêè ýÿíúèí ìÿùÿááÿòèíè
äÿ øöóðëó âÿ ñàäÿ áèð ìÿùÿááÿò
êèìè âåðèð. Áó ìÿùÿááÿò åùòèðàñà äåéèë, èêè
äöøöíúÿëè ýÿíúèí áèð-áèðèíÿ òàì øöóðëó
ìöíàñèáÿòèíÿ ÿñàñëàíûð. Ì.Àðèô. // Úîøãóíëóã,
ðóù éöêñÿêëèéè, âÿúä, ùÿéÿúàí. Áÿäèèðóùè
òÿñèð úÿùÿòèíäÿí ..”×àðýàù” – ùÿéÿúàí
âÿ åùòèðàñ, “Áàéàòû-øèðàç” – ãÿìýèíëèê,
“Ùóìàéóí” èñÿ “Øöøòÿð”ÿ íèñáÿòÿí äàùà
äÿðèí áèð êÿäÿð ùèññè îéàäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ.
[Ñöäàáÿíèí] ãàïãàðà ýþçëÿðè éåíÿ øàì êèìè
éàíäû. Áèð åùòèðàñ àëîâó èëÿ èøûãëàíäû.
Ì.Èáðàùèìîâ.
2. Øèääÿòëè àðçó, åøã, ùÿâÿñ, øþâã, ìåéèë.
[Àôÿò:] Áÿäÿíèì éàíäûðûð þç ëèáàñûìû; Äÿðéàëàð
ñþíäöðìÿç åùòèðàñûìû. Ì.Ðàùèì.
3. Øÿùâÿò, ùÿðèñëèê, äöøêöíëöê, òÿÿøøöã.
[Øåéõ Êÿáèð:] Àë÷àëûð, ðóùóí àë÷àëûð... Àíúàã;
Ñÿíè àë÷àëäàí åùòèðàñ îëàúàã. Ù.Úàâèä.
..Ìÿðúàí áÿé þç àë÷àã åùòèðàñëàðûíû òÿðê åäÿ
áèëìèð, áÿëêÿ ùÿìèí åùòèðàñëàðà àçàä èìêàíëàð
àõòàðûð. ß.Ñóëòàíëû.
ÅÙÒÈÐÀÑËÀ çÿðô. 1. Úîøãóíëóãëà, åøãëÿ,
ùÿéÿúàíëà. Øàìõàë ÿëÿ êå÷èðäèéè îâó éûðòûúû
áèð åùòèðàñëà ïàð÷àëàìàã ôèêðèíäÿ äåéèëäè.
È.Øûõëû.
2. Ùÿðèñëèêëÿ, ãûçüûíëûãëà. Ìàéà çÿðèô ãîëëàðûíû
à÷ûá ìÿùÿááÿò âÿ åùòèðàñëà Ãàðàøûí
áîéíóíà ñàðûëäû. Ì.Èáðàùèìîâ.
ÅÙÒÈÐÀÑËÛ ñèô. 1. Úîøãóí, ùÿéÿúàíëû.
Åùòèðàñëû íèòã. Åùòèðàñëû ìöáàùèñÿ. // Áèð øåéèí
äÿëèúÿñèíÿ àëóäÿñè, ùÿâÿñêàðû, âóðüóíó îëàí.
Åùòèðàñëû îâ÷ó. Åùòèðàñëû îéóí÷ó. Åùòèðàñëû
ôóòáîë àçàðêåøëÿðè. – Ìÿìóí åùòèðàñëû ìöòàëèÿ÷è
èäè. ×îõ îõóéóðäó âÿ ýþçëÿðèíè ÷îõ éîðóðäó.
ß.Ìÿììÿäõàíëû.
2. Åùòèðàñëà äîëó; åùòèðàñ, åøã èôàäÿ åäÿí,
ùÿðèñ, äöøêöí. Åùòèðàñëû þïöø. – Õàí àéàã
ñàõëàéûá åùòèðàñëû áàõûøëà [Òóòóáÿéèìè]
ñöçäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÅÙÒÈÐÀÑÑÛÇ ñèô. âÿ çÿðô Ùÿâÿññèç, ùÿðàðÿòñèç,
øþâãñöç. Åùòèðàññûç àäàì. Åùòèðàññûç
äàíûøìàã.
ÅÙÒÈØÀÌ èñ. [ÿð.] òÿíò. Ýþçãàìàøäûðûúû
òÿìòÿðàã, äÿáäÿáÿ, úÿëàë, ÿçÿìÿò. Åé åùòèøàìè-ìèëëÿòè
òàëàí îëàí ÷îúóã! Åé äÿðáÿäÿð
ýÿçèá öðÿéè ãàí îëàí ÷îúóã! Ì.ß.Ñàáèð.
Ñþíìÿäè îíäàêû ÿñêè åùòèøàì; Öðÿêëÿ ýèðèøäè
éåíè õèäìÿòÿ. Ì.Ìöøôèã.
ÅÙÒÈØÀÌËÀ çÿðô Åùòèøàìëû áèð ñóðÿòäÿ,
ÿçÿìÿòëÿ, ìþùòÿøÿì. Ãîúà Ãàôãàç éàðàíàíäàí
éàøàìûøäûð åùòèøàìëà. Ì.Ðàùèì.
ÅÙÒÈØÀÌËÛ ñèô. ßçÿìÿòëè, äÿáäÿáÿëè,
òÿíòÿíÿëè, ÷îõ ìþùòÿøÿì. Åùòèøàìëû ñàðàé.
Åùòèøàìëû çèéàôÿò.
ÅÙÒÈÂÀ [ÿð.]: åùòèâà åòìÿê êèò. – è÷èíÿ
àëìàã, äàõèëèíäÿ îëìàã, òÿðêèáèíäÿ éåðëÿøìÿê,
ÿùàòÿ åòìÿê, ãàâðàìàã. [Åéâàç:] Áó,
ìÿùÿááÿòèí åëÿ áþéöê áèð àíû èäè êè, èíñàí þç
äèããÿò âÿ íÿúèáëèéè èëÿ áöòöí äöíéàíû åùòèâà
åòìÿê èñòÿéèð. È.ßôÿíäèéåâ.
ÅÙÒÈÉÀÚ èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð øåéÿ
îëàí âÿ îíñóç êå÷èíìÿê ìöìêöí îëìàéàí
òÿëÿáàò, ýÿðÿêëèê, ëöçóì. Õàññÿ, îë ðóñ åëìèíÿ
òàëèá; Îíëàðà åùòèéàúûìûç ÷îõäóð; Áèëìÿñÿê
äèë, èëàúûìûç éîõäóð. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ïî÷ò
éîëó èëÿ ýÿëèá-ýåäÿíëÿðèí ùÿð åùòèéàúëàðûíû
Ðÿùèì áÿé êÿìàëè-ìÿìíóíèééÿòëÿ ðÿô åäèðäè.
ß.Ùàãâåðäèéåâ.
2. Éîõñóëëóã, êàñûáëûã. Åùòèéàú è÷ÿðèñèíäÿ
éàøàìàã. Åùòèéàú è÷èíäÿ áþéöìÿê. – Áó
ÿüíèéàëàðûí öçöí ýþðöíúÿ åùòèéàúäà; Ýåò,
åé ôÿãèðè-áèíÿâà, êÿôÿí áöðöí, ìÿçàðû ýþð!
Ì.ß.Ñàáèð. Åùòèéàú öçöíäÿí þçýÿ ãàïûñûíäà
ãóëëóã÷óëóã åäÿí ãûç ýþðìÿäèéè, ñåâìÿäèéè
äÿëè áèð äþâëÿòëèéÿ ñàòûëûð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.
Øèðÿëè äÿ áàøãàëàðû êèìè éîõñóëëóã, åùòèéàú
è÷èíäÿ áþéöìöøäö. Ì.Ùöñåéí.
ÅÙÒÈÉÀÚÑÛÇ çÿðô Ùå÷ áèð åùòèéàú ùèññ
åòìÿäÿí, ìàääè úÿùÿòäÿí ùå÷ áèð ÷ÿòèíëèê
÷ÿêìÿäÿí. Åùòèéàúñûç éàøàìàã.
ÅÙÒÈÉÀÒ èñ. [ÿð.] 1. Ýÿëÿúÿêäÿ ëàçûì
îëàúàüû íÿçÿðäÿ òóòóëóá òÿäàðöê åäèëìèø,
9