II cild - Evveli.qxp - turan-sam

ÅÍßÚßÊ
ñû áèð úèñìèí, ìàääÿíèí âÿ ñ.-íèí áèð èø ýþðìÿ,
éàõóä èø ýþðÿ áèëÿí ãöââÿíèí ìÿíáÿéè
îëìà ãàáèëèééÿòè. Ñóéóí åíåðæèñè. Àêêóìóëéàòîð
åíåðæèñè. – Íöâÿäàõèëè åíåðæè åùòèéàòëàðû
äîüðóäàí äà ùÿäñèç-ùöäóäñóçäóð.
À.Ãàðàéåâ.
2. Ãÿòèééÿò, èíàä, úîøãóíëóã, ãöââÿò, ñÿé.
..[Ôèðèäóíóí] åíåðæè âÿ ãöââÿòëÿ äîëó ãÿëáè
ñóñìàã, ùÿéàòäàí êöñìÿê íÿ îëäóüóíó áèëìèðäè.
Ì.Èáðàùèìîâ. Ìèðçÿéåâ áþéöê ùÿâÿñ
âÿ åíåðæè èëÿ ÷àëûøûðäû. ß.Ñàäûã.
ÅÍßÚßÊ èñ. ìÿù. 1. Ïèëëÿêÿíèí àëò ïèëëÿñè.
[Õàíïÿðè] ùÿéÿòÿ õåéëè áàõäûãäàí ñîíðà
áàëêîíà ÷ûõìàã èñòÿäè. Àüëûíà íÿ ýÿëäèñÿ,
åíÿúÿêäÿ îòóðäó. ß.Âÿëèéåâ.
2. Åíèø.
ÅÍÈÍß çÿðô. Êþíäÿëÿíèíÿ, áèð øåéèí åíè
èñòèãàìÿòèíäÿ (óçóíóíà ÿêñè). Ïàð÷àíû åíèíÿ
êÿñìÿê.
◊ Åíèíÿ-óçóíóíà þë÷ìÿê – áîø-áîøóíà,
ìÿãñÿäñèç ýÿçìÿê, äîëàøìàã, âåéèëëÿíìÿê.
Êö÷ÿíè åíèíÿ-óçóíóíà þë÷ìÿê. Ùÿéÿòè åíèíÿóçóíóíà
þë÷ìÿê.
ÅÍÈØ èñ. Ýåòäèêúÿ àøàüûéà åíÿí éåð; éóõàðûäàí
àøàüûéà ìàèë éåð (éîõóø ÿêñè).
Äÿâÿéÿ äåäèëÿð: – Åíèø éàõøûäûð, éîõóø
Äåäè: – Ëÿíÿò ùÿð èêèñèíÿ. (Àòà. ñþçö). [Óñòà
Àüàáàëàíûí] ýåòäèêúÿ ýþçöíöí ãàáàüûíäàí
êö÷ÿéÿ òÿðÿô ïÿíúÿðÿñèç åâëÿð, ñûíûã-ñþêöê
äèâàðëàð, äàð åíèø âÿ éîõóø êö÷ÿëÿð áèð-áèð
ýÿëèá êå÷èðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Úàâàí ÷îáàíëàðäàí
áèðè Ãóìðó èëÿ ãàðûíû åíèøÿ ãÿäÿð
þòöðäö. ß.Ìÿììÿäõàíëû.
ÅÍÈØÀØÀÜÛ çÿðô. Ùöíäöð áèð éåðèí áàøûíäàí
ÿòÿéèíÿ äîüðó, éóõàðûäàí àøàüûéà,
öçöàøàüû. Òÿïÿíè åíèøàøàüû äöøìÿê. Èðè äàøëàðû
åíèøàøàüû éóâàðëàòìàã.
ÅÍÈØËÈ ñèô. Åíèø îëàí. Åíèøëè òÿïÿ. Åíèøëè
éîë. – Áàøû ãàðëû Ãàôãàç ñûðà äàüëàðûíûí
ãîéíóíäà, äþðä òÿðÿôè åíèøëè áèð òÿïÿíèí
öñòöíäÿ ñàëûíìûø [Õûíàëûã êÿíäè] èëê áàõûøäà
öñò-öñòÿ ãóðóëìóø ãàðòàë éóâàëàðûíû õàòûðëàäûð.
Ð.Ðçà.
ÅÍÈØËÈÊ èñ. 1. Åíèø éåð. Àòëàð åíèøëèéÿ
÷ûõäûëàð.
2. Åíèø éåðèí âÿçèééÿòè.
ÅÍÈØËÈ-ÉÎÕÓØËÓ ñèô. 1. Åíèøè-éîõóøó
÷îõ îëàí. Åíèøëè-éîõóøëó úûüûð. Åíèøëè-éîõóøëó
éåð. Åíèøëè-éîõóøëó éîë.
ÅÍËÈ
2. ìÿú. ßçàáëû, ÿçèééÿòëè; ÿçàáëà, ÷ÿòèíëèêëÿðëÿ
äîëó. Ùÿéàò åíèøëè-éîõóøëóäóð.
ÅÍÈØ-ÉÎÕÓØ èñ. Åíèø âÿ éîõóø éåð. Éåíÿ
êþíëöì ãóøó; Äþíìöø îâ÷ó òÿðëàíà; Äóéìàç
åíèø-éîõóøó; Ãàíàä ÷àëûð ùÿð éàíà.
À.Øàèã. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. ..Àüûðéöêëö ôàéòîí
ÿéðè-öéðö âÿ åíèø-éîõóø éîëëàðà ÷àòäûãäà áèð
äþíýÿäÿ àøûá, îõó âÿ ÷àðõû ñûíäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.
// Çÿðô ìÿíàñûíäà. Àøàüû-éóõàðû, ùÿð òÿðÿô
ìÿíàñûíäà. Î ãàéûäûá áàçàðà éþíÿëäè.
Áàçàðû åíèø-éîõóø ýÿçäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÅÍÈØ-ÉÎÕÓØËÓ áàõ åíèøëè-éîõóøëó.
Åíèø-éîõóøëóäóð ýåòäèéè éîëòÿê; Áó éîëó ñèíÿíëÿ
à÷àñàí ýÿðÿê. Á.Âàùàáçàäÿ.
ÅÍËßÍÌß “Åíëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.
ÅÍËßÍÌßÊ ô. 1. Åíèíÿ áþéöìÿê, ýåíÿëìÿê.
Æàêåò ýåéèëÿíäÿí ñîíðà åíëÿíèá.
2. Åíÿ âåðìÿê, åíèíÿ àðòìàã. Áóíó ãûðûá
àòäûãäà ïàìáûã ýöúö óçàíìàüà éîõ, åíëÿíìÿéÿ
âåðèð. ß.Âÿëèéåâ.
3. Ýåíèøëÿíìÿê, éàéûëìàã, àðòìàã. Äóìàí
åíëÿíèá ùÿð òÿðÿôè òóòäó.
4. ìÿú. Êþêÿëìÿê. Éàøàäûãúà úàâàíëàíà,
åíëÿíÿ; Áèð ùèúàáäà, áèð ïÿðäÿäÿ ÿéëÿíÿ.
Ì.Ï.Âàãèô.
5. ìÿú. Éàéûëìàã, éàéûëûá îòóðìàã. ..Ãûññà,
òóðøóìóø õÿìèð êèìè åíëÿíèá îòóðóð. Ìèð
Úÿëàë.
6. ìÿú. Øàäëàíìàã, ñåâèíìÿê, ìÿìíóí
îëìàã. Áèòÿðÿôëÿð ñûðàëàðäàí áèð-áèð äàðòûíûá
èúëàñû òÿðê åòäèêúÿ Ìåùäèãóëó åíëÿíèð,
øèøèðäè. Ìèð Úÿëàë.
ÅÍËßØÌß “Åíëÿøìÿê”äÿí ô.èñ.
ÅÍËßØÌßÊ ô. Äàùà äà åíëè îëìàã,
åíëÿíìÿê.
ÅÍËßÒÌß “Åíëÿòìÿê”äÿí ô.èñ.
ÅÍËßÒÌßÊ ô. Äàùà åíëè åòìÿê, åí èñòèãàìÿòèíäÿ
óçàòìàã, ýåíèøëÿíäèðìÿê, áþéöòìÿê,
ýåíÿëòìÿê. Éîëó åíëÿòìÿê. Îòàüû
åíëÿòìÿê. – Éàç âÿ éàé àéëàðûíäà ãàìûøëàð
éàøûë éàðïàãëàðûíû íÿ ãÿäÿð åíëÿòñÿ äÿ,
áàøëàðûíû íÿ ãÿäÿð ãÿëáè òóòñàëàð äà, Ãàðà
òÿïÿäÿí éóõàðû ãàëõà áèëìèðëÿð. ß.Âÿëèéåâ.
ÅÍËÈ ñèô. Åí úÿùÿòäÿí ýåíèø îëàí, êþíäÿëÿíè
óçóí îëàí, ýåíèø. Åíëè éîë. Åíëè
ïàð÷à. Åíëè ïàëàç. – ..Èêèíúè ìÿùÿëëÿéÿ ýÿëèíúÿ,
êö÷ÿëÿðè åíëè, òÿìèç âÿ åâëÿðè ñÿëèãÿ èëÿ
òèêèëìèøäè. Í.Íÿðèìàíîâ. [Äÿðâèø:] Ýþé îò
äþøÿéèì, ãàðà äàø éàñòûüûì, åíëè éàðïàãëàð
27