II cild - Evveli.qxp - turan-sam

ÅÙÌÀËÚÀ
ÅÙÌÀËÚÀ áàõ åùìàëëûúà. Åùìàëúà
àéàüà ãàëõìàã. Åùìàëúà ýöëìÿê. – Ñþçö
ëàçûìäûð åùìàëúà äåìÿê, “ïèøèéèì-ïèøèéèìíÿí”
äåìÿê.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Àíà
åùìàëúà óøàüû ãóúàüûíà àëäû. Ì.Ùöñåéí.
Áèð àç ñîíðà äèçèíèí öñòöíäÿ ùóøà ýåòäèéèíè
ýþðäöêäÿ Çåéíÿá [Ìàéàíû] åùìàëúà éåðèíÿ
óçàòäû. Ì.Èáðàùèìîâ.
ÅÙÌÀËÄÀÍ çÿðô Éàâàøäàí, àñòàäàí,
éàâàø, àñòà, öñóëëóúà. Åùìàëäàí äàíûøìàã.
– Áÿùðàì ìÿêòóáó áöêöá ýÿðÿêñèç áèð
âÿñèãÿ êèìè êèòàáëàðûí öñòöíÿ òóëëàäû âÿ ÷îõ
åùìàëäàí äèëëÿíäè.. ß.Âÿëèéåâ.
ÅÙÌÀËËÛ áàõ åùìàë 1-úè ìÿíàäà.
Åùìàëëû òÿðïÿíìÿê. Åùìàëëû ýÿëìÿê. Øåéëÿðè
åùìàëëû äöøöðìÿê. – Î, äàøûã÷ûëàðà éöêëÿðèí
åùìàëëû äöøöðöëìÿñèíè òàïøûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ.
Ñûðàëàðäà îòóðàí ñàêèò, òîï êèìè ñàüëàì êÿíä
÷îúóãëàðû ìöÿëëèìëÿðèíèí õàñèééÿòèíÿ àëûøìûøäûëàð.
Îíà ýþðÿ äÿ ÷îõ çàìàí åùìàëëû
ýÿëèá, åùìàëëûúà ýåäÿðäèëÿð. Ìèð Úÿëàë.
Ãûçûëýöë à÷ûëäû, óçàäûá ÿë, äÿð! Èíúèòìÿ éàðïàüû,
åùìàëëû ýÿë, äÿð! Ì.Ðàùèì.
ÅÙÌÀËËÛÚÀ çÿðô Ñàêèòúÿ, àñòàäàí,
éàâàø-éàâàø, åùòèéàòëà, öñóëëà. Åùìàëëûúà ÷ûõûá
ýåòìÿê. Åùìàëëûúà ãàïûíû äþéìÿê. – Àò
ñàùèáè èëÿ åâ ñàùèáè ÷óâàëëàðû àòûí öñòöíäÿí
åùìàëëûúà àëûá àïàðäûëàð âÿ ñîíðà àòû è÷ÿðè
÷ÿêèá ãàïûíû áàüëàäûëàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ.
Ðöñòÿì áÿé äèêñèíäè, ãîëóíó åùìàëëûúà õàíûìûí
ãîëóíäàí õèëàñ åòäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
Àüàúëàð éåòèøìèø ñàðû, äîëó, ñóëó, øèðèí
àðìóäó åùìàëëûúà éåðÿ áóðàõûð. Ìèð Úÿëàë.
ÅÙÌÀËËÛÃ, ÅÙÌÀËËÛËÛÃ èñ. Ñàêèòëèê,
éàâàøëûã, öñóëëóëóã, åùòèéàòëûëûã. ..[Ñàëìàí êèøèíèí]
öñëóáóíäà êÿíä ñàêèòëèéè âÿ åùìàëëûëûüû
ùàêèìäèð. Ìèð Úÿëàë.
ÅÙÌÀËÑÛÇ çÿðô Åùòèéàòñûç, åùòèéàò ýþçëÿìÿäÿí,
öñóëñóç. Ìöãèì áÿé ÿëèíèí è÷è êèìè
áèëèðäè êè, åùìàëñûç òÿðïÿíèá, äåéèíÿ-äåéèíÿ
éóõóéà ýåäÿí Çÿððèíòàú õàíûìû îéàòñà,
àðàéà ãàí äöøÿúÿêäèð. Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÅÙÌÀËÑÛÇËÛÃ èñ. Åùòèéàòñûçëûã, åùòèéàò
ýþçëÿìÿìÿ, öñóëñóçëóã.
ÅÙÐÀÌ 1 èñ. [ÿð.] Ãÿäèì Ìèñèðäÿ: ôèðîíëàðûí
íÿùÿíý ìÿãáÿðÿñè, ñÿðäàáÿñè; ïèðàìèäà.
ÅÙÐÀÌ 2 èñ. [ÿð.] 1. äèí. Ùàúûëûã çèéàðÿòèíÿ
ýÿëÿíëÿðèí Ìÿêêÿéÿ äàõèë îëìàëàðû âÿ òÿëÿá
ÅÙÑÀÑÀÒ
îëóíàí ýåðèìÿ áöðöíìÿ ìÿðàñèìè. . Ñÿôàéèêóéèíÿ
åùðàì áàüëàéàí àøèã; Éåðè âàð åòìÿñÿ,
åé øóõ, Êÿáÿ è÷ðÿ ìÿãàì. Ñ.ß.Øèðâàíè.
// ßðÿáëÿðèí áöðöíäöêëÿðè áþéöê àü ïàð÷à.
2. Áÿäÿíè ãóðóòìàã ö÷öí, õîâëó áþéöê
äÿñìàë.
ÅÙÑÀÍ èñ. [ÿð.] 1. äèí. Þëìöø àäàìûí àäûíà,
õàòèðÿñèíÿ âåðèëÿí éåìÿê; õåéðàò. Åùñàí
âåðìÿê. – Ðÿñóë àòàñûíû ëàéèãèíúÿ äÿôí
åòäèêäÿí ñîíðà áàøëàäû åùñàí âåðìÿéÿ.
“Àøûã Ãÿðèá”. Âÿãòà êè ãîïóð áèð åâäÿ ìàòÿì;
Òÿøêèë åäèëèð áöñàòè-åùñàí. Ì.ß.Ñàáèð.
Áó éåääè ýöíöí ÿðçèíäÿ ïëîâ ãóðøàüà ÷ûõäû;
øÿùÿðèí ùàìû ìîëëàëàðû, áîéíóéîüóíëàðû, àðâàäëàðû,
óøàãëàðû ùÿð ýöí åùñàíäà úÿì îëóðäóëàð.
ß.Ùàãâåðäèéåâ.
2. Ñàâàá ìÿãñÿäè èëÿ áèð øåé (ïóë, éåìÿê
âÿ ñ.) âåðìÿ. Èáðàùèìèí àíàñû, Ùàòÿì, áèð
äÿ Ìÿëÿêÿõàòûí î ýåúÿ ñÿùÿðÿ êèìè øàäéàíàëûã
åëÿäèëÿð. Áöòöí ôàüûð-ôöãÿðàéà åùñàí
âåðèëäè. (Íàüûë). // Åùñàí îëàðàã âåðèëÿí, áàüûøëàíàí
øåé; áÿõøèø, ñÿäÿãÿ. Øÿðãäÿ ùÿð
úöìÿ àõøàìû ìÿùáóñëàðà åùñàí ýÿòèðìÿê
àäÿò èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ôÿðùàä áÿéèí] ùå÷
àüëûíà ýÿëìÿéèðäè êè, Ìèðçÿ Ìþùñöí êèìè áèð
ìöÿëëèì îíóí åùñàíû îëàí òàõûë-äÿíè ðÿää
åòñèí. Ãàíòÿìèð.
3. êëàñ. Ëöòô, ìÿðùÿìÿò, éàõøûëûã. Éàð
úþâð åòìÿç ìàíà, ÿüéàð òÿëèì åòìÿäÿí; Áèëëàù,
ÿüéàð åëÿéÿí åùñàíû éàð åòìÿç ìàíà.
Ôöçóëè. Áó Õÿòàéè õÿñòÿíèí âåðýèë ìóðàäûí,
éà èëàù; Êèì ìÿíÿ ëöòô åéëÿ åùñàí, ñÿíäÿí
þçýÿ êèìñÿ éîõ. Õÿòàéè.
ÅÙÑÀÍ×Û èñ. Ñàâàá ìÿãñÿäè èëÿ åùñàí
âåðÿí, åùñàí åäÿí àäàì. Ìöäèð åùñàí÷û âÿ
ñÿõàâÿòëè ãàäûíëà ùÿääèíäÿí àðòûã ìàðàãëàíûðäû.
Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÅÙÑÀÑ èñ. [ÿð.] êèò. Äóéìà, ùèññ åòìÿ;
äóéüó, ùèññ. Åùñàñ åòìÿê (äóéìàã). – Ýþçëÿðèì
áó ãÿäÿð úèíàéÿòè ýþðìÿêäÿí, áåéíèì
èñÿ åùñàñ åòìÿê âÿ äóéìàãäàí éîðóëìóøäó.
Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
ÅÙÑÀÑÀÒ èñ. [ÿð. “åùñàñ” ñþç. úÿìè] êèò.
Ùèññëÿð, äóéüóëàð. ÕÂÛ ÿñðäÿ Àçÿðáàéúàí äèëè
ùÿð úöð ôÿëñÿôè ôèêèðëÿðè âÿ äÿðèí åùñàñàòû èôàäÿ
åäÿúÿê éöêñÿêëèéÿ ãàëõìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ.
“Êþíöëäÿ ôûðòûíà” (øåèðëÿð êèòàáû) ïèñ åùñàñàò
éàðàäûð. ß.Âÿëèéåâ.
7