II cild - Evveli.qxp - turan-sam

ÅÉÈÁÚÓ
äåäèêäÿ, ùþðìÿò, íÿçàêÿò ýþçëÿìÿê ìÿãñÿäè
èëÿ èøëÿíÿí èôàäÿ. [Ùàúû:] Õåéèðäèð, èíøàëëàù!
Ìÿíèì, åéèá äÿ îëñà, åâäÿ áèð éåòèøìèø ãûçûì
âàð, èêè àéäûð êè, õÿñòÿ éàòûð. Ð.ßôÿíäèéåâ.
[Ñÿðèééÿ õàëà ãîúà ïèíÿ÷èéÿ:] ..Áÿëêÿ ñÿí
áèëÿñÿí, åéèá äÿ îëñà, êèøèíèí àäû Ìóñàäûð,
îüëàíûí äà Ôèðèäóí.. Ì.Èáðàùèìîâ. Åéèá
åòìÿç (åëÿìÿç) – áàõ åéáè éîõ(äóð). [Ýöëìÿììÿä:]
Åéèá åòìÿç, àüëàìà, úàíûìûç ñàü
îëñóí, áèç þëìÿìèøèê. Ì.ßëèéåâ. [Âàãèô
Àüàìÿììÿä Ãàúàðà:] Åéèá åòìÿç, ñèçÿ äÿ
÷àòàð áèð ÿâÿç; Ãàòûð úèíñèñèíèç, äîüóáòþðÿìÿç.
Ñ.Âóðüóí. Åéèá è÷èíäÿ îëìàã –
÷îõ íþãñàíëû, ãöñóðëó îëìàã. Þçö åéèá
è÷èíäÿ îëäóüó ùàëäà, áàøãàëàðûíà èðàä òóòóð.
Åéèá îëñóí! – äàíëàìà èôàäÿñè. [Ðöñòÿì
áÿé:] ..Ùÿñÿíãóëó áÿé, Ðçà áÿé, ñèçèí ö÷öí
åéèá îëñóí êè, áó úöðÿ àõìàã ñþçÿ èíàíûá
ìÿíèì ãàïûìà ýÿëèðñèíèç. Ö.Ùàúûáÿéîâ.
Åéèá éåðëÿð – áÿäÿíèí ìÿùðÿì éåðëÿðè. Íÿ
åéáè (âàð) – åéèá åòìÿç, åéáè éîõäóð, çÿðÿðè
éîõäóð; íÿ çÿðÿðè. Ýÿð éàð ö÷öí ÿüéàðè òóòóì
äóñò, íÿ åéáè; Ýöë õàòèðèíÿ åéëÿìèøÿì õàðÿ
ìÿùÿááÿò. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ùÿð áèð àíà äèëèíè
äàíûøìàã èëÿ êå÷ìèøäÿêè ýþçÿë ýöíëÿðè éàä
åòìÿéèí íÿ åéáè âàð! Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
ÅÉÈÁÚÓ èñ. [ÿð. åéá âÿ ôàðñ. ...úó] êëàñ.
Ùÿð êÿñäÿ åéèá, íþãñàí àõòàðàí, ùÿð øåéäÿ
èðàä òàïìàüà ÷àëûøàí àäàì. Êåé øóõ! Íÿäèð
áó ýöôòöýóëÿð Ãûëìàã ñÿíÿ òÿíÿ åéáúóëÿð.
Ôöçóëè. Êþíëöíö áàäÿïÿðÿñò îëìàüà ìþòàä
åäÿñÿí; Åéáúó îëìà, ÿôÿíäèì, ñÿíÿ ùÿð àí
äåìÿäèì! ß.Âàùèä.
ÅÉÈÁËßÌß “Åéèáëÿìÿê”äÿí ô.èñ.
ÅÉÈÁËßÌßÊ ô. Ïèñ, íàëàéèã, åéèáëè áèð
ùÿðÿêÿò ö÷öí áèðèíè ãûíàìàã, äàíëàìàã.
ÅÉÈÁËßÍÄÈÐÌß “Åéèáëÿíäèðìÿê”äÿí
ô.èñ.
ÅÉÈÁËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Åéèá åëÿìÿê, äàíëàìàã,
ãûíàìàã, òÿãñèðëÿíäèðìÿê. [Øèðèííàç:]
×îïóðóí ñàüàëìàñûíû èñòÿäèéè ö÷öí ìÿí îíó
åéèáëÿíäèðìÿìÿëèéÿì. Ñ.Ùöñåéí.
ÅÉÈÁËÈ ñèô. Åéáè, íþãñàíû, ÷àòûøìàçëûüû,
ãöñóðó îëàí; íþãñàíëû, ãöñóðëó. Åéèáëè àäàì.
Åéèáëè øåé. – Þçöí èíñàô åëÿ ÿôêàðûíà,
ÿòâàðûíà áàõ; Èñòÿìÿçñÿí éàçàì, þç åéèáëè
êèðäàðûíà áàõ. Ì.ß.Ñàáèð. Ýöë-áàäàìûí ÷îïóðó
äÿðèí îëñàéäû äà, öçöíö åéèáëè åòìÿçäè;
÷öíêè îíóí áþéöê, àëà, óçóí êèðïèêëè ýþçëÿðè
ÅÉÌß
öçöíäÿ òàìàì åéáèíè þðòöðäö. Í.Íÿðèìàíîâ.
Àõû ùå÷ êÿñ áàøãàëàðûíû éàíûíäà åéèáëè
(ç.) ýþðöíìÿê èñòÿìèð. Ì.Èáðàùèìîâ.
ÅÉÈÁÑÈÇ ñèô. Ùå÷ áèð åéáè, íþãñàíû, ãöñóðó
îëìàéàí. Åéèáñèç äîñò àõòàðàí äîñòñóç
ãàëàð. (Àòà. ñþçö). Äàü áàøûíäà èç îëìàç;
Äÿðÿ-òÿïÿ äöç îëìàç; Éàðûí áîéó ýþäÿêäèð;
Ýþçÿë åéèáñèç îëìàç. (Áàéàòû). Áèð ñóðÿò çàùèðäÿ
íÿ ãÿäÿð äöçýöí, åéèáñèç âÿ ãöñóðñóç
îëñà äà, îíäà àüëûí íóðó òÿúÿëëà åòìÿñÿ, .. î
ñóðÿò êþíöëàëûúû âÿ ôÿðÿùýÿòèðèúè îëà áèëìÿç.
Ô.Êþ÷ÿðëè.
ÅÉÈÁÑÈÇËÈÊ èñ. Ùå÷ áèð åéáè, íþãñàíû,
ãöñóðó îëìàìà; íþãñàíñûçëûã, ãöñóðñóçëóã.
[Ìÿøÿäè Èáàä:] Èíäè áèëìèøÿì êè, ìÿíèì áèð
åéáèì âàðñà, î äà åéèáñèçëèéèìäèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ.
ÅÉÈÚß çÿðô êþùí. Éàõøûúà. Åéèúÿ éàøàìàã.
Åéèúÿ äîëàíìàã.
ÅÉÈËßØÄÈÐÈËÌß “Åéèëÿøäèðèëìÿê”äÿí
ô.èñ.
ÅÉÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. êþùí. Éàõøûëàøäûðûëìàã.
ÅÉÈËßØÄÈÐÌß “Åéèëÿøäèðìÿê”äÿí ô.èñ.
ÅÉÈËßØÄÈÐÌßÊ ô. êþùí. Éàõøûëàøäûðìàã.
ÅÉÈËßØÌß “Åéèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ.
ÅÉÈËßØÌßÊ ô. êþùí. Éàõøûëàøìàã, äàùà
éàõøû îëìàã. [Ðàóô:] Èíøàëëàù, àç áèð çàìàíäà
ñàüàëûá åéèëÿøÿðñÿí; Ôÿãÿò áèð äàùà ìÿòáÿÿäÿ
÷àëûøìàéàúàüûíà ÿìèíèì. Ù.Úàâèä.
ÅÉÈËÈÊ èñ. Éàõøûëûã. [Àøûã Ñóëòàí:]
Ôÿíàëûã, åéèëèê áèë íÿ äåìÿêäèð; Éàðûí àäûí
äàñòàí îëóð äèëëÿðäÿ. Ù.Úàâèä.
ÅÉËß áàõ åëÿ. Öçöëöð ñÿðàñÿð ðèøòåéè-úàíûì;
Åéëÿ êè, çöëôöíÿ äàðàüû ÷ÿêÿð. Ã.Çàêèð.
Åéëÿ áèëäèì êè, äÿõè ñöáù îëóá; Ìöðüè-ñÿùÿð
òÿê áèð àüûç áàíëàäûì. Ì.ß.Ñàáèð.
ÅÉËßÌß “Åéëÿìÿê”äÿí ô.èñ.
ÅÉËßÌßÊ “Åòìÿê” ôåëèíèí öñëóáè âàðèàíòû.
Åøã ñþâäàñûíäàí, åé íàñåù, ìÿíè ìÿí
åéëÿäèí; Éîõ èìèø ÿãëèí, ìÿíÿ éàõøû íÿñèùÿò
âåðìÿäèí. Ôöçóëè. Ùÿð òÿðÿô õàèí åäèð çöëì;
Åéëÿéèð õÿëãè ùÿñðÿòè-òàëå. Ú.Úàááàðëû.
ÅÉÌß èñ. ìÿù. È÷èíäÿ ãàòûã, àéðàí âÿ ñ.
ñàõëàìàã ö÷öí ãîéóí âÿ éà êå÷è äÿðèñèíäÿí
òîðáà. ×àòäûëàð îáàéà, åé ãàòûã ñàòàí; Ùÿð
åéìÿéÿ òþêìöøäöëÿð ö÷ ãàçàí. Ã.Çàêèð. Ùÿìèøÿ
ìàë-ãàðà þðöøäÿí ãàéûäàíäà ùÿéÿòÿ
÷ûõûá, ÿëè áåëèíäÿ, ãóëëóã÷óëàðà ýþñòÿðèø âå-
49