II cild - Evveli.qxp - turan-sam

ÅÂÚÈË
ÅÂÚÈË ñèô. Åâÿ âÿ èíñàíà àëûøìûø, ÿùëè
(éàáàíû çèääè). Åâúèë ùåéâàí. Èò, ïèøèê åâúèë
ùåéâàíëàðäûð.
ÅÂÚÈÉßÇ “Åâ”äÿí îõø. Áóäóð, øÿùÿðèí
óúãàðûíäà êè÷èê áèð åâúèéÿç ãàðàëûð.
ß.Ìÿììÿäõàíëû.
ÅÂÄÀÐ ñèô. [åâ âÿ ôàðñ. ...äàð] 1. Ùå÷ áèð
èäàðÿäÿ âÿ éà ìöÿññèñÿäÿ èøëÿìÿéèá àíúàã
þç åâ èøëÿðè èëÿ ìÿøüóë îëàí. Áó òÿêëèôè åøèäÿí
åâäàð ãàäûíëàð áèíàíûí öñò ìÿðòÿáÿñèíÿ
äûðìàøûðäû. Ìèð Úÿëàë.
2. Åâëè, óøàãëû, àèëÿ ñàùèáè, àèëÿñè îëàí. Åâäàð
àäàì.
3. Àèëÿñèíè, àèëÿ ùÿéàòûíû ñåâÿí, àèëÿïÿðÿñò,
åâúàíëû. // Àèëÿñèíè éàõøû äîëàíäûðàí,
åâèíÿ, àèëÿñèíÿ éàõøû áàõàí. Åâäàð êèøè. Åâäàð
ãàäûí. – [Ãàäûí:] Àìàí, íÿ åâäàð àäàìñûíûç!
– äåäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÅÂÄÀÐËÛÃ èñ. 1. Ùå÷ áèð èäàðÿ, éà ìöÿññèñÿäÿ
èøëÿìÿéèá àíúàã þç åâ èøëÿðè èëÿ
ìÿøüóë îëìà. Åâäàðëûã åòìÿê – þç àèëÿ
èøëÿðè èëÿ ìÿøüóë îëìàã. [Øàùáàç áÿé:] Àðâàä
àë, ãîé åâäÿ åâäàðëûã åòñèí, ñÿí äÿ êåôäÿ,
äàìàãäà îë. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Ìÿììÿä:] Íÿ
îëóá áÿéÿì, ìÿí þëìöøÿì êè, ñÿí èíäèäÿí
åâäàðëûã åëÿéÿñÿí Ìèð Úÿëàë.
2. Åâäàð àäàìûí õöñóñèééÿòè; àèëÿïÿðÿñòëèê,
àèëÿúàíëûëûã. Áàùàðûí õàñèééÿòèíè, ëÿéàãÿòèíè
âÿ åâäàðëûüûíû Ðÿùèìÿ áÿéÿíèá åâèí
úÿìè èõòèéàðûíû îíà âåðäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.
ÅÂÄÎËÓÑÓ çÿðô 1. ×îõëó, ÷îõ, êöëëè
ìèãäàðäà. Åâäîëóñó øåé. – Áèð áàëàúà áîéó
âàð, åâäîëóñó òîéó âàð. (Òàïìàúà). [Ìÿøÿäè
Ìÿììÿä:] Ïóëëó Ùàúû Ðöñòÿìèí ãûçûíû
àëñàì, èêè åâäîëóñó úåùèç, ìàë ýÿòèðÿð.
Ð.ßôÿíäèéåâ.
2. ×îõ óúàäàí, áÿðêäÿí. Êÿðèìãóëó àéàüûíû
éåðÿ äþéöá áöòöí åâäîëóñó áàüûðäû.
Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÅÂÄÎÂØÀÍÛ èñ. çîîë. ßòëèê âÿ õÿçëèê ö÷öí
éåòèøäèðèëÿí äîâøàíàîõøàð ýÿìèðèúè ùåéâàí.
ÅÂÉÍ èñ. Ñèáèðèí øèìàë-øÿðã ðàéîíëàðûíäà
éàøàéàí âÿ åâåíêëÿðÿ éàõûí îëàí õàëã âÿ áó
õàëãà ìÿíñóá àäàì.
ÅÂÅÍÚß ñèô. âÿ çÿðô Åâåí äèëèíäÿ. Åâåíúÿðóñúà
ëöüÿò. Åâåíúÿ äàíûøìàã.
ÅÂÉÍÊ èñ. Ðóñèéà Ôåäåðàñèéàñû òÿðêèáèíÿ
äàõèë îëàí Åâåíê ìèëëè äàèðÿñèíäÿ âÿ Ñàêèò
Îêåàíà ãÿäÿð Øÿðãè Ñèáèðäÿ éàøàéàí õàëã
ÅÂËÀÄ
âÿ áó õàëãà ìÿíñóá àäàì (êå÷ìèøäÿ áó õàëãûí
àäû òóíãóñ èäè). Éåíèñåé ÷àéûíäàí øÿðãÿ
äîüðó Îõîò äÿíèçèíÿ ãÿäÿð îëàí ñàùèëäÿ
åâåíêëÿð âÿ éà ðóñëàðûí äåäèéè êèìè, òóíãóñëàð
éàøàéûðäûëàð.
ÅÂÅÍÊÚß ñèô. âÿ çÿðô Åâåíê äèëèíäÿ.
Åâåíêúÿ éàçû. Åâåíêúÿ äàíûøìàã.
ÅÂ-ÅØÈÊ èñ. Åâ, àèëÿ, ìöëê âÿ ñ.; öìóìèééÿòëÿ,
åâëÿ áàüëû ùÿð øåé. Åâ-åøèéè ÿëèíäÿí
÷ûõìàã. Åâ-åøèê äöçÿëòìÿê. – [Áÿêèð:]
Åâ-åøèéèìèç áÿðáàä îëóá, âàð-éîõóìóç ÿëäÿí
ýåäÿíäÿí ñîíðà öçÿ ÷ûõûá íÿ åäÿúÿéèê
Í.Âÿçèðîâ. [Ùàúû Íÿñèð:] ..Áó ýöíäÿí áó åâåøèéèí
õàíûìû ñÿíñÿí, àíúàã ñÿíäÿí òÿâÿããå
åäèðÿì êè, áó îüëóìà ùÿãèãè àíàëûã åäèá
öðÿêäÿí ñåâÿñÿí. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Åâ-åøèê
äöçÿëòìÿê – þçö ö÷öí åâ âÿ àèëÿ ãóðìàã.
Òåëëè äèøè èëÿ, äûðíàüû èëÿ ÷àëûøìûø, àõûð Èñëàì
ö÷öí ÿìÿëëè-áàøëû áèð åâ-åøèê äöçÿëòìèøäè.
Ñ.Ùöñåéí. Åâ-åøèê ñàùèáè (éèéÿñè) îëìàã –
áàõ åâ îëìàã, åâ éèéÿñè îëìàã (“åâ”äÿ).
[Úàùàí õàëà:] Íå÷ÿ âàõòäûð êè, ìÿí ñÿíÿ
äåéèðÿì: – ßñýÿð, ýÿë åâëÿí, åâ-åøèê éèéÿñè îë,
îüóë-óøàã ñàùèáè îë. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ýöëàðÿ
èëÿ åâëÿíìÿê, áèð íå÷ÿ ìöääÿòäÿí ñîíðà îüóëóøàã
àòàñû âÿ åâ-åøèê ñàùèáè îëìàã ôèêðè
îíóí áåéíèíäÿí áèð àí ÷ûõìûðäû. ß.Âÿëèéåâ.
ÅÂÔÅÌÈÑÒÈ´Ê ñèô. [éóí.] äèë÷. Åâôåìèçì
ìàùèééÿòèíäÿ îëàí. Åâôåìèñòèê èôàäÿ.
ÅÂÔÅÌÈ´ÇÌ [éóí.] äèë÷. Ìöÿééÿí áèð
øÿðàèò ö÷öí ãàáà âÿ éà íàìöíàñèá ñàéûëàí
ñþç âÿ éà èôàäÿ éåðèíÿ èøëÿäèëÿí áàøãà, äàùà
èíúÿ ñþç, éà èôàäÿ; ìÿñ.: “àðâàäûì” ÿâÿçèíÿ
“óøàãëàðûí àíàñû”, “éàëàí äàíûøûðñûíûç”
ÿâÿçèíÿ “äöç äåìèðñèíèç” âÿ ñ.
ÅÂÊÀËÈ´ÏÒ [éóí.] áîò. ßñèë âÿòÿíè Àâñòðàëèéà
îëóá, Ãàðà äÿíèç ñàùèëëÿðèíäÿ âÿ
Àçÿðáàéúàíäà äà èãëèìëÿøäèðèëèá éåòèøäèðèëÿí
óúàáîéëó, ùÿìèøÿéàøûë, åíëèéàðïàãëû àüàú.
Óúàáîéëó, ùÿìèøÿéàøûë, ìöõòÿëèô ðÿíýëè, ÷îõ
ÿòèðëè éàðïàãëàðëà þðòöëö îëàí åâêàëèïò áèòêèñè
ïàðêëàðà, áàü÷àëàðà, êö÷ÿëÿðÿ çèíÿò âåðìÿê
âÿ ñèòðóñ áàüëàðûíû, ÷àé ïëàíòàñèéàëàðûíû
êöëÿêäÿí ãîðóìàã ìÿãñÿäè èëÿ áåúÿðèëèð.
È.Àõóíäçàäÿ.
ÅÂËÀÄ [ÿð.]áàõ þâëàä. Ìÿììÿä åâëàäëàðûíû
.. áþéöäöá ìöÿééÿí éàøà éåòèðäèêäÿí
ñîíðà, áóíëàðû ìÿêòÿáÿ ãîéäó. “Àøûã Ãÿðèá”.
Ìÿììÿäùÿñÿí ÿìè .. ìåùðèáàí àòàäû, î ùå÷
45