II cild - Evveli.qxp - turan-sam

ÅÉ
ìÿðäèìàçàð. Ìÿøùóð ìÿñÿëäèð êè, äöøÿð ãàðÿ
ýÿçÿí êÿñ; Åâéûõàíûí åâèí éûõàð, ÿëáÿòòÿ,
õóäàâÿíä. Ã.Çàêèð.
ÅÉ 1 íèäà. Ìöðàúèÿò, ÷àüûðûø ö÷öí èøëÿíèð.
Åé îüóë! Åé äîñò! Åé ìÿíèì ÿçèç ãàðäàøëàðûì!
– Ñèçè äåéèá ýÿëìèøÿì, åé ìÿíèì
ìöñÿëìàí ãàðäàøëàðûì!.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
// Ùàðàéëàìà, ùàéëàìà íèäàñû. [Ñöä÷ö]
èñÿ àðõàìäàí ÷àüûðûá: – Åé, áóðà áàõ! [Àòàí]
ýÿëÿúÿê, ñÿíè àëäàòäûì, ìÿí áó ýöí òåç ÷ûõìûøàì,
– äåäè. À.Øàèã. Åé øîôåð, “Ìîñêâè÷”èíè
ãîâóá àïàðäûëàð! – äåéÿ èëê äÿôÿ ñþç àòàí
ãûç èíäè áèëàâàñèòÿ Òàùèðÿ öç òóòóá ãûøãûðäû.
Ì.Ùöñåéí.
2. Èíòîíàñèéàäàí àñûëû îëàðàã áÿçÿí åòèðàç,
íàðàçûëûã, èñòåùçà áèëäèðèð. Íÿ âàð, åé! Áèð
äåñÿí íÿ èñòÿéèðñÿí Áàëàì, òîâëàéûðñàí áèçè
éåíÿ ñÿí. Ñ.Âóðüóí.
ÅÉ 2 áàõ åéè. Åé Ôöçóëè, îäëàðà éàíñûí
áöñàòè-ñÿëòÿíÿò; Åéäèð îíäàí ùÿã áèëèð áèð
ýóøåéè-ýöëõàí ìÿíÿ. Ôöçóëè. Ùàã áèëèð, äåéèëÿì
ìÿí çèéàíëûãäàí; Þëöì åéäèð áåëÿ çèíäÿýàíëûãäàí.
Ã.Çàêèð.
ÅÉÁßÚßÐ ñèô. 1. Õàðèúè ýþðöíöøúÿ
åéèáëè, íþãñàíëû, ÷èðêèí; êèôèð. Åéáÿúÿð ãûç.
Åéáÿúÿð óøàã. – Ôÿðùàä õàí áûüûáóðìà, éåêÿãàðûí,
åéáÿúÿð áèð ïÿùëÿâàí èäè. (Íàüûë).
×öíêè îíóí, áîé-áóõóíóíà ýþðÿ, áþéöê
îëàí áàøû òöêäÿí äàùà äà èðèëÿøèð, ýþçÿ áèð àç
åéáÿúÿð ýÿëèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. // Èñ. ìÿíàñûíäà.
Åéáè åéëÿð åéáÿúÿð, ñîüàíû éåéÿð äÿðäÿúÿð.
(Àòà. ñþçö). Ýþðäö ýþëöí è÷èíäÿ
áàõûð îíà áèð íÿôÿð; Áèð áÿäùåéáÿò, åéáÿúÿð.
Ð.Ðçà. // Áÿäÿíèíèí áèð éåðèíäÿ íþãñàí îëàí.
Åéáÿúÿð ýþçëö ãûç. Åéáÿúÿð áàðìàãëû ÿë.
2. ìÿú. Òÿùðèô åäèëìèø, êîðëàíìûø, áè÷èìñèç,
éþíäÿìñèç, ìÿíàñûç, èéðÿíú, ãåéðè-àäè.
// Õîøà ýÿëìÿéÿí, íèôðÿò îéàíäûðàí, ÷îõ ïèñ,
÷èðêèí. Ìöäùèø âÿ åéáÿúÿð áèð ñÿñëÿ âûéûëäàéàðàã
ýÿëÿí ìèíàëàð éàëíûç ÿñýÿðëÿðè äåéèë,
éåðè-ýþéö äÿ ñàðñûäûðäû. Ì.Ùöñåéí.
ÅÉÁßÚßÐÚßÑÈÍß çÿðô Åéáÿúÿð ùàëà
ñàëàúàã äÿðÿúÿäÿ. Ðöñòÿì êèøèéÿ åëÿ ýÿëäè êè,
Ãîøàòõàíûí ÿéíèíäÿêè êîñòéóì åéáÿúÿðúÿñèíÿ
ýåíäèð. Ì.Èáðàùèìîâ.
ÅÉÁßÚßÐËßÍÌß “Åéáÿúÿðëÿíìÿê”-
äÿí ô.èñ.
ÅÉÁßÚßÐËßÍÌßÊ áàõ åéáÿúÿðëÿøìÿê.
ÅÉÄÈÐÌßÊ
ÅÉÁßÚßÐËßØÄÈÐÈËÌß “Åéáÿúÿðëÿøäèðèëìÿê”äÿí
ô.èñ.
ÅÉÁßÚßÐËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. 1. Åéáÿúÿð
ùàëà ñàëûíìàã; ÷èðêèíëÿøäèðèëìÿê.
2. ìÿú. Òÿùðèô åäèëìÿê, êîðëàíìàã.
ÅÉÁßÚßÐËßØÄÈÐÌß “Åéáÿúÿðëÿøäèðìÿê”äÿí
ô.èñ.
ÅÉÁßÚßÐËßØÄÈÐÌßÊ ô. 1. Åéáÿúÿð
ùàëà ñàëìàã, êèôèðëÿøäèðìÿê, ÷èðêèí åòìÿê;
÷èðêèí ýþñòÿðìÿê. Áó ïàëòàð îíó åéáÿúÿðëÿøäèðèð.
2. Òÿùðèô åòìÿê, ïîçìàã, êîðëàìàã, õàðàá
åòìÿê. Ôîðìàëèçì ôîðìàíû äàüûäûð, åéáÿúÿðëÿøäèðèð,
ìÿùâ åäèð. (Ãÿçåòëÿðäÿí).
ÅÉÁßÚßÐËßØÌß “Åéáÿúÿðëÿøìÿê”-
äÿí ô.èñ.
ÅÉÁßÚßÐËßØÌßÊ ô. Åéáÿúÿð ùàëà äöøìÿê,
êèôèðëÿøìÿê, ÷èðêèíëÿøìÿê, áè÷èìñèç,
éþíäÿìñèç øÿêèë àëìàã. [Ãàðàøà] åëÿ ýÿëèðäè
êè, Êÿëÿíòÿð ÷îõ êþê îëäóüóíäàí, îðòà áîéó
áèð àç ãûñàëûð âÿ åéáÿúÿðëÿøèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ.
ÅÉÁßÚßÐËÈÊ èñ. 1. Åéáÿúÿð øåéèí ùàëû;
êèôèðëèê, ÷èðêèíëèê, áè÷èìñèçëèê. Ñÿìÿä àúûãëàíäûüû
çàìàí öçöíäÿêè åéáÿúÿðëèê äàùà
àéäûí ýþçÿ ÷àðïûðäû. Ì.Ùöñåéí. ..Åéáÿúÿðëèéèíÿ
ýþðÿ ùå÷ êÿñ [Úóìàíûí] àäûíû ÷ÿêìèð.
ß.ßáöëùÿñÿí.
2. ìÿú. Êÿñèð, íþãñàí, ÷àòûøìàçëûã, áèàáûð-
÷ûëûã, ãåéðè-íîðìàë ùàë, èø, âÿçèééÿò. Ýþð
îíäà íå÷ÿ-íå÷ÿ áèàáûð÷ûëûãëàðûí öñòö à÷ûëàð,
ïÿðäÿëÿð ýþòöðöëÿð, åéáÿúÿðëèêëÿð ýþðöíÿð
Ñ.Ðÿùèìîâ. Âÿëèíè äöøöíäöðÿí áöòöí
åéáÿúÿðëèéè èëÿ ùèññ åòäèéè ùÿéàò ìÿñÿëÿëÿðè
èäè. Ì.Ùöñåéí.
ÅÉÄ èñ. [ÿð.] êþùí. Áàéðàì. Áàõìàéûí åéä
ýöíö àéíà èëÿ àéÿ, âÿëè; Ìàùè-íîâ îë èêè ÿáðóéè-äöòàäÿí
ýþðöíöð. ß.Âàùèä.
ÅÉÄÈÐÌß 1. “Åéäèðìÿê”äÿí ô.èñ.
2. èñ. Èíÿéè ñàüàðêÿí îíó îõøàìàã ö÷öí
îõóíàí ìàùíû. Åéäèðìÿ îõóìàã. – Êèìäèð î
ãàðàýþç åëëÿð ýÿëèíè Äèëèíäÿ åéäèðìÿ èíÿêìè
ñàüûð Ñ.Âóðüóí. Áèç ÿââÿëúÿ áóçîâóí
áîüàçûíà èïè ñàëûá áàüëàéûðûã èíÿéèí ãàáàã
àéàüûíà. Ñîíðà äà áèð-èêè àüûç åéäèðìÿ äåéèá,
áàøëàéûðûã ìÿìÿëÿðèí ùàíñû ãàáàãúà
ÿëèìèçÿ äöøñÿ, äàðòûøäûðìàüà. È.Ùöñåéíîâ.
ÅÉÄÈÐÌßÊ ô. Èíÿéè ñàüìàçäàí ÿââÿë
îíóí ÿìúÿêëÿðèíè ñöäëÿ äîëñóí äåéÿ, èêè áàðìàãëà
ñûõìàã âÿ éà áàëàñûíû àçúà ÿìèçäèð-
47