II cild - Evveli.qxp - turan-sam

Å
Åå
Å 1 Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñûíûí àëòûíúû ùÿðôè âÿ
áó ùÿðôëÿ èøàðÿ îëóíàí ñàèòèí àäû.
Å 2 íèäà Åòèðàç, íàðàçûëûã áèëäèðèð (àäÿòÿí,
óçàäûëàðàã äåéèëèð). Å, éåíÿ ýÿëäèí! Å, áó
ñþçö éåíÿ òÿêðàðëàäûí!
ÅÁÎÍÈ´Ò [éóí.] òåõ. Ìöõòÿëèô ìàääÿëÿðèí
ùàçûðëàíìàñûíäà ýåíèø òÿòáèã îëóíàí âÿ
åëåêòðîòåõíèêàäà èçîëéàñèéà ìàòåðèàëû êèìè
èñòèôàäÿ åäèëÿí âóëêàíèçÿ åäèëìèø ðåçèí ãàòûøûãëàðûíäàí
àëûíàí áÿðê ìàääÿ. // Åáîíèòäÿí
ãàéðûëìûø. Åáîíèò áîðóúóã.
ÅÚÀÇ èñ. [ÿð.] 1. êëàñ. Ìþúöçÿ, ìèñëè ýþðöíìÿìèø
øåé, õàðèãÿ. [Èêèíúè êÿíäëè:] Ìèíàñû
äåìÿ! Îíóí èøè åúàçäûð, åúàç! ß.Ùàãâåðäèéåâ.
Äöíéàäà ñÿíÿòèí éåääè åúàçûíäàí áèðè
îëàí “Òàú Ìàùàë” ìÿãáÿðÿñè äÿ áóðàäàäûð.
Ì.Èáðàùèìîâ. Åúàçëàð éàðàäûð, ùöíÿð ýþñòÿðèð;
Îíà áó ãöäðÿòè Âÿòÿí, åë âåðèð. Ì.Ðàùèì.
2. êþùí. Íèòãäÿ ôÿñàùÿòëè îëìà.
ÅÚÀÇÊÀÐ ñèô. [ÿð. åúàç âÿ ôàðñ. ...êàð]
Õàðèãöëàäÿ, ìþúöçÿëÿð éàðàäàí, ùÿð êÿñè
ùåéðÿòÿ ñàëàí. ..[Êÿðèì õàíûí] ñàüëàì âöúóäó
åúàçêàð áèð ñóðÿòäÿ þç ùÿéàò ãöââÿñèíè
ýþñòÿðèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Áó äàõèëè ùÿéÿúàí,
åúàçêàð áèð ãöäðÿòëÿ áöòöí øàýèðäëÿðè .. öðÿêäÿí
òÿðïÿäèð âÿ áöòöí ýöúö èëÿ òóòóá ñèëêÿëÿéèðäè.
Ñ.Ðÿùèìîâ. Àðàäàí óçóí, .. õåéëè
óçóí èëëÿð êå÷ìèøäèð. Ëàêèí ñÿíÿòèí î åúàçêàð
ñÿñè óíóäóëìàìûøäûð. È.ßôÿíäèéåâ.
ÅÄÀÄÛ [ÿð.]: åäàäû ìÿêòÿá – 1917-úè èë
àïðåë èíãèëàáûíäàí ñîíðà èáòèäàè âÿ ðöøäèééÿ
ìÿêòÿáëÿðèíäÿí ñîíðà ýÿëÿí âÿ øàýèðäëÿðè
àëè ìÿêòÿáÿ ùàçûðëàéàí ìÿêòÿáèí êþùíÿ àäû.
[Ðçàãóëó õàí:] 24 ñèíëÿðèíÿ ãÿäÿð Ôðàíñàíûí
èáòèäàè âÿ åäàäû ìÿêòÿáëÿðèíäÿ ùàçûðëàíäûãäàí
ñîíðà ìÿøùóð Ñàðáîí äàðöëôöíóíóíà
äàõèë îëìóøäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áó âÿ
éà áàøãà ìàíåÿëÿðÿ áàõìàéàðàã, åäàäû
ìÿêòÿáÿ ýèðìÿéèìèç ö÷öí òÿëàø åäÿí åëì
äîñòëàðû áèçè ðåàëíû ìÿêòÿáèíÿ èìòàùàí âåðìÿéÿ
ýÿòèðäèëÿð. Ò.Ø.Ñèìóðã.
ÅÄÀÄÈÉÉß [ÿð.]: åäàäèééÿ ìÿêòÿáè –
áàõ åäàäû. Ìèðçÿ Ñÿôÿðèí èêè îüëó åäàäèééÿ
ìÿêòÿáèíèí áåøèíúè ñèíôèíäÿ îõóéóðäó.
ß.Ùàãâåðäèéåâ.
ÅÔÔÅÊÒËÈ
ÅÄÀÌ èñ. [ÿð.] Éöêñÿê ìÿùêÿìÿ úÿçàñû
öñóëó îëàðàã þëäöðìÿ; þëöì úÿçàñû, äàð àüàúûíäàí
àñìà. Åäàì úÿçàñû. – Ãÿòèáÿíèí Ôÿõðÿääèíÿ
ãàðøû ùàçûðëàäûüû ñóè-ãÿñä âÿ Ýþçÿëèí
îüëàíëàðûíûí åäàìû ö÷öí åòäèéè òÿøÿááöñëÿð
Àòàáÿé Ìÿùÿììÿä ö÷öí ÿââÿëäÿí àõûðà
ãÿäÿð ìÿëóì èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Åäàì
åòìÿê – éöêñÿê úÿçà îëàðàã þëäöðìÿê, éîõ
åòìÿê, þëöì úÿçàñûíû éåðèíÿ éåòèðìÿê. [Âÿçèð
Êåéêàâóñà:] Áÿëè, ùÿðÿìäèð, ÿâÿò, åäàì åòñÿíèç;
Ìöçòÿðèá îëàúàã áóíäàí þëêÿìèç.
Ù.Úàâèä. Åäàì îëóíìàã (åäèëìÿê) – éöêñÿê
úÿçà îëàðàã þëäöðöëìÿê, éîõ åäèëìÿê.
ÅÄÈ ìÿù. áàõ àüû 2 . Åäè äåìÿê (÷ÿêìÿê)
– áàõ åäèëÿìÿê.
ÅÄÈÚÈ èñ. ìÿù. êþùí. Éàñõàíàäà àüû äåéÿí;
àüû÷û. – Äöí î äà áèð øöáùÿëè êÿñëÿ äàíûøûá.
– Êèì äåéèðäè – Åäèúè Õàíñÿíÿì àðâàäûí
ÿðè. Ì.ß.Ñàáèð.
...åäèúè Áÿçè ñþçëÿðÿ ãîøóëàðàã, ìöðÿêêÿá
ñèôÿòëÿð ÿìÿëÿ ýÿòèðèð; ìÿñ.: òÿñèðåäèúè,
åìàëåäèúè, ðàùàòåäèúè, ùÿëëåäèúè.
ÅÄÈËßÌßÊ ô. ìÿù. Åäè äåìÿê, àüû äåìÿê,
àüûç à÷ìàã.
ÅÄÈËßØÌß “Åäèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ.
ÅÄÈËßØÌßÊ ãàðø. ìÿù. êþùí. Àüûç-àüûçà
âåðèá åäè ñþéëÿìÿê, àüû äåìÿê.
ÅÄÈËÌß “Åäèëìÿê”äÿí ô.èñ.
ÅÄÈËÌßÊ “Åòìÿê”äÿí ìÿúù. Ýöëëÿëÿð
àòûëûð, ùÿäÿëÿð åäèëèð, àììà éàõûí ýÿëìÿéÿ úöðÿò
åäÿí áèð àäàì ýþðöíìöðäö. Ìèð Úÿëàë.
ÅÄÈËÌÈØ ô.ñèô. Éåðèíÿ éåòèðèëìèø, ÿìÿëÿ
ýÿòèðèëìèø, ýþðöëìöø. Åäèëìèø úèíàéÿò.
ÅÄÈØ èñ. Åòìÿê èøè, åòìÿ. Îíó òÿãèá åäèøèì
ùÿð ùàëäà ìöíàñèá áèð ùÿðÿêÿò äåéèëäè.
Ñ.Ùöñåéí.
ÅÔÔÉÊÒ [ëàò.] 1. Òÿñèð, íÿòèúÿ. [Ùöñåéí:]
Èíäè ýþðöðñÿíìè, ùåéâàíû íåúÿ áîüìàã
ëàçûìäûð êè, åôôåêò îëñóí ß.Ùàãâåðäèéåâ.
2. Ùÿð ùàíñû ùÿðÿêÿòèí, ôÿàëèééÿòèí âÿ éà
ñÿáÿáèí íÿòèúÿñè. Èãòèñàäè åôôåêò. Èñòåùñàëàò
åôôåêòè.
ÅÔÔÅÊÒÈÂËÈÊ èñ. Òÿñèðëèëèê, òÿñèð áàüûøëàìà
ãàáèëèééÿòè, äÿðÿúÿñè. Òàìàøàíûí åôôåêòèâëèéè.
// Íÿòèúÿ, íÿòèúÿëèëèê. Òÿäáèðèí åôôåêòèâëèéè.
ßìÿê ìÿùñóëäàðëûüûíûí åôôåêòèâëèéè.
ÅÔÔÅÊÒËÈ ñèô. 1. Òÿñèðëè, ýöúëö òÿñèð, åôôåêò
áàüûøëàéàí, åôôåêò éàðàäàí. Õöñóñÿí ôèíàëäà
áîë ìåéâÿëè àëìà àüàúëàðûíûí áèð-áèðèíèí
5