II cild - Evveli.qxp - turan-sam

ÅØÃ
Ñþçöí ñÿééàð õÿéàëèëÿ ó÷àð ÿôëàêÿ äàñòàíëàð.
Ñ.Âóðüóí. Àëà ÷è÷ÿêëÿðëÿ àëà ñöðöëÿðèí äîüìà
éóðäóíäà äèíúÿëÿí ÿñýÿðëÿð ùöúóì åøãè
èëÿ ÷ûðïûíûðäûëàð. ß.Âÿëèéåâ.
3. Ìöõòÿëèô îáðàçëû òÿðêèáëÿðäÿ: åøã ÿùëè,
åøã àëÿìè, åøã éàðàñû, åøã àôÿòè, åøã ãóøó,
åøã äÿðéàñû, åøã îäó, åøã ÿñèðè âÿ ñ. øÿêëèíäÿ
èøëÿíèá ñåâýè, ìÿùÿááÿò ùèññëÿðèíè áèëäèðèð.
Åøãèí õÿíúÿðèíè âóðäóì ñèíÿìÿ; Äÿðèí
éàðàëàðûì äåøäèì äÿ ýÿëäèì. “Àøûã Ãÿðèá”.
Éîõñà ÷ûõûëìàéàí åøãèí äàüûíäà; Þìðöíöí
äèðèëèê ÷åøìÿñè ãàéíàð. Ì.Ìöøôèã.
◊ Åøã éåòèðìÿê – ñåâìÿê, âóðóëìàã, àøèã
îëìàã, áÿíä îëìàã, ìÿùÿááÿò éåòèðìÿê.
Õûðäà ãûç àüûëëû-áàøëû Ìÿëèê Úöìøöäÿ åøã
éåòèðìèøäè. (Íàüûë). Áèð íå÷ÿ èë îíäàí ñîíðà
Ìèðçÿ ãîíøóíóí ãûçûíà åøã éåòèðèá àíàñûíû
åë÷è ýþíäÿðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Åøã îëñóí! –
ìÿäù, òÿðèô éåðèíäÿ èøëÿíèð (áÿçÿí “àôÿðèí”
ìÿíàñûíäà äà èøëÿíèð). Äåéèðÿì, åøã îëñóí
äöíÿí âÿ áó ýöí; Àçàäëûã éîëóíäà úàí
âåðÿíëÿðÿ! Á.Âàùàáçàäÿ. Åøãÿ äöøìÿê
(òóòóëìàã, ýèðèôòàð îëìàã âÿ ñ.) – 1) àøèã
îëìàã, ñåâìÿê, áÿíä îëìàã, âóðóëìàã.
Ãÿì åâèíäÿ çàð îëàëû; Åøãÿ ýèðèôòàð îëàëû;
Éàðûìàäûã éàð îëàëû; Íÿ ìÿí ñÿíäÿí, íÿ ñÿí
ìÿíäÿí. Ã.Çàêèð. Ýþðúÿéèí ýþçÿë Ëåéëèíè;
Áÿéÿíäèì øèðèí äèëèíè; Åøãÿ áÿëÿíäèì, ìåéëèíè;
Áèë ìàíà ñàðû ýþðÿíäÿ. Àøûã ßëÿñýÿð;
2) ùÿäñèç äÿðÿúÿäÿ áèð øåéèí ùÿâÿñèíäÿ,
ùÿñðÿòèíäÿ îëìàã, àðçóñóíó ÷ÿêìÿê, èñòÿìÿê.
Àõûðäà ìÿí þçöì äÿ áèð áåëÿ åøãÿ äöøäöì
êè, þçöìÿ áèð éàí òöòÿéè ÿëÿ ýÿòèðèá áàøëàäûì
éàâàø-éàâàø ÷àëìàüà... Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
Åøãÿ ýÿëìÿê – òÿáÿ ýÿëìÿê,
úóøà ýÿëìÿê, èëùàìëàíìàã. Éåíÿ äÿ îðòàäà
èìòàùàí ýÿðÿê! Éîõñà êè, ýöíäÿ áèð åøãÿ
ýÿëÿðÿê; Ñîíðà äà àðäûíúà áàõûá àüëàìàã;
ßñêèêëèê ýÿòèðèð ùÿð èíñàíà, áèë! Ñ.Âóðüóí.
Ñîðäóì: – Íÿäÿí, ýþçÿë ÷îáàí; Åøãÿ ýÿëèá
íåé ÷àëûðñàí Í.Ðÿôèáÿéëè. Åøãÿ ñàëìàã –
ñåâìÿñèíÿ, àøèã îëìàñûíà ñÿáÿá îëìàã,
þçöíÿ àëóäÿ åòìÿê. ßüéàðû åøãÿ ñàëìàüà îë
øóõè-äèëôèðèá; Ãåéðèëÿ ýþðúÿéèí ìÿíÿ ÷îõ
åéëÿð åùòèðàì. Ñ.ß.Øèðâàíè. Åøãè úóøà
(òöüéàíà) ýÿëìÿê – ùÿâÿñÿ ýÿëìÿê, úóøà
ýÿëìÿê, ÷îõ ùÿâÿñëÿíìÿê. Ãîüóç ïàäøàùûí
åøãè úóøà ýÿëäè, äóðóá ýÿëìÿêäÿ îëñóí
Íàðäàí õàíûìûí éàíûíà. (Íàüûë). Ãóðáàíè
ÅØÌß
çèíäàíäà Ïÿðè õàíûìû éàäûíà ñàëäû, åøãè òöüéàíà
ýÿëèá ñàçû ñèíÿñèíÿ áàñäû. “Ãóðáàíè”.
Àëëàù åøãèíÿ – áàõ Àëëàù.
ÅØÃÁÀÇ [ÿð. åøã âÿ ôàðñ. ...áàç] Ãàäûí
äöøêöíö, àðâàäáàç, àøèãàíÿ ìàúÿðàëàðû ñåâÿí
àäàì.
ÅØÃÁÀÇËÛÃ èñ. 1. Åøã ìàúÿðàëàðûíà ìåéèë,
éàëàíäàí åøã éåòèðìÿ, ìÿùÿááÿòäÿí äàíûøìà,
ñåâèøìÿ. ..Óøàãëàðûìûç áåêàð ãàëàíäà
éà ýÿðÿê òåàòðëàðûìûçà ýåäèá åøãáàçëûã
íöìàéèøëÿðèíÿ òàìàøà åëÿñèíëÿð, éà ýÿðÿê
êö÷ÿ ãàïûëàðûíûí àüçûíà éûüûøûá éîëäàí þòöá
êå÷ÿíëÿðÿ “üîüî” åëÿñèíëÿð.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.
[Ãàôàð:] Ìÿí íåúÿ ñÿíè åøãáàçëûã
òåàòðûíà àïàðûì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.
2. Àøèãëèê, âóðüóíëóã. Øÿðì åéëÿ áó åøãáàçëûãäàí;
Áèôàèäÿ úàíýöäàçëûãäàí! Ôöçóëè.
Àüëûíû úÿì åëÿ, îëìà ñÿðñÿðè; Ñÿíäÿ éîõäóð
åøãáàçëûã ÿñÿðè. Àøûã Ïÿðè. Åøãáàçëûã åëÿìÿê
– àøèãàíÿ ìàúÿðàëàðëà ìÿøüóë îëìàã,
àðâàäëàðûí äàëûíúà äöøìÿê, àðâàäëàðëà
ñåâèøìÿê, îíëàðà éàëàíäàí åøã éåòèðìÿê.
[Íÿúÿô:] Ìÿí åøãáàçëûã åëÿéÿíäÿ ñÿí ùå÷
àíàíûí ãàðíûíäà éîõ èäèí. È.ßôÿíäèéåâ.
ÅØÃËÈ ñèô. Ùÿðàðÿòëè, ùÿéÿúàíëû, åùòèðàñëû.
Åøãëè ãÿëá. – Ãàí ñàëìàüà àðàëûüà; ×îõ
åøãëè ïÿðâàíÿñÿí. “Ãóðáàíè”. [Ðöõñàðÿ]
..àíúàã Ùÿñÿíèí ùÿðàðÿòëè íÿôÿñè èëÿ åøãëè
äîäàãëàðûíû ùèññ åäèðäè. Ò.Ø.Ñèìóðã.
ÅØÃÍÀÌß èñ. [ÿð. åøã âÿ ôàðñ. ...íàìÿ]
Àøèãàíÿ ìÿêòóá, åøã, ñåâýè èôàäÿ åäÿí
ìÿêòóá. Áèð-áèðëÿðèíÿ äåéÿúÿêëÿðè ñþçëÿðè
àéëàðäàí áÿðè ÿçáÿðëÿìèøäèëÿð, îðòàëûüà àòûëàðàã
àðçóëàð áþéöê ùÿúìëè áèð åøãíàìÿíè
òÿøêèë åäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Åøãíàìÿ
îõóìàã – ìÿùÿááÿò åëàí åòìÿê (àäÿòÿí
ìÿíôè ìÿíàäà). [ßñýÿð Ñîëòàí áÿéÿ:] Àõû
áåëÿ èø éàõøû äåéèëäèð, þçýÿíèí àðâàäûíà åøãíàìÿ
îõóéóðñàí! Ö.Ùàúûáÿéîâ.
ÅØÃÏßÐÂßÐ [ÿð. åøã âÿ ôàðñ. ...ïÿðâÿð]
Åøã áÿñëÿéÿí, åøã éåòèðÿí, ñåâÿí. [Ñîôèéà
õàíûì:] Ñèçèí áó ãÿäÿð åøãïÿðâÿð áèð ãÿëáÿ
ìàëèê îëäóüóíóçó çÿíí åòìÿçäèì. ×ÿìÿíçÿìèíëè.
ÅØÌß 1 1. “Åøìÿê”äÿí ô.èñ.
2. ñèô. Áóðóëìóø, åøèëìèø, åøèëèá ùàçûðëàíìûø.
Åøìÿ ãàì÷û. – Ìîëëà óçóí âÿ ãàðà
ìöøòöéöí áàøûíà ñàíúûëìûø åøìÿ ïàïèðîñà
ãóëëàá âóðàðàã ÿòðàôûíà òöñòö éàéûðäû..
Ò.Ø.Ñèìóðã. [Êîõà:] Øàùìÿììÿä, àíä îëñóí
37