II cild - Evveli.qxp - turan-sam

ÅËÌ
2. äèë÷. Úöìëÿäÿ àñàíëûãëà àíëàøûëàí ñþçöí
áóðàõûëìàñûíà ÿñàñëàíàí. Åëëèïòèê úöìëÿ.
ÅËÌ èñ. [ÿð.] Òÿáèÿò âÿ úÿìèééÿòèí èíêèøàôûíäàêû
ãàíóíàóéüóíëóãëàðû âÿ îáéåêòèâ
àëÿìÿ òÿñèðè öñóëëàðûíû ìåéäàíà ÷ûõàðàí
áèëèêëÿð ñèñòåìè âÿ áó áèëèêëÿðèí àéðûúà ñàùÿñè.
Êèìéà åëìè. Ðèéàçèééàò åëìè. Òåõíèêè
åëìëÿð. Èúòèìàè åëìëÿð. – Âàõòáàâàõò “Øÿðã-
Ðóñ”óí ñÿùèôÿëÿðèíè ÿñð âÿ çÿìàíÿìèçèí
øöÿðà âÿ ÿäèáëÿðè þç ýþçÿë âÿ àáäàð ÿøàð âÿ
êÿëàìëàðû èëÿ ìöÿééÿí ãûëûðëàð âÿ ìöñÿëìàí
ãàðäàøëàðû åëì âÿ ìààðèô êÿñáèíÿ äÿâÿò åäèðëÿð.
Ô.Êþ÷ÿðëè. // Èíñàí áèëèêëÿðèíèí ìöÿééÿí
áèð ñàùÿñè (áèð ïåøÿ êèìè). Åëìëÿ ìÿøüóë
îëìàã. Ùÿéàòûíû åëìÿ ñÿðô åòìÿê. // Îõóìàãëà
ÿëäÿ åäèëÿí áèëèê, ìÿëóìàò. Îõóéàã,
åëì îõóìàãëûã äÿìèäèð; Èíäè àëÿì äÿõè åëì
àëÿìèäèð. À.Ñÿùùÿò. Åëìö öðôàí ãàçàíìàüà
ýåòäèéè éåðäÿ; ßñèð îëäó, àøèã îëäó ãóìðàë
ãûçà. ß.Úàâàä. // äàí. Áÿçÿí ñàâàä, ìÿëóìàò
ìÿíàñûíäà. Îíóí åëìè éîõäóð.
ÅËÌÈ ñèô. [ÿð.] 1. Åëìÿ àèä, åëìëÿ ÿëàãÿäàð.
Åëìè ÿñÿð. Åëìè ôÿàëèééÿò. Åëìè êÿøô.
– [ßùìÿä] ìÿãàëÿëÿð éàçûð, èúëàñëàðäà ÷ûõûø
åäèð, åëìè ÿñÿðëÿð öçÿðèíäÿ ÷àëûøûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ.
[Ìóðàä] ùÿð àääûìûíäà ðàñò ýÿëäèéè,
åøèòäèéè, ýþðäöéö âÿ èíàíäûüû åëìè íàèëèééÿòëÿð
ñàéÿñèíäÿ ßçèçèí âàõòû èëÿ êÿíääÿ òåçòåç
èíñòèòóòäàí äàíûøìàñûíà .. ùàãã âåðèðäè.
ß.Âÿëèéåâ. // Åëìèí ùÿð ùàíñû áèð ìÿñÿëÿñè,
ñàùÿñè èëÿ ìÿøüóë îëàí. Åëìè èø÷è. Åëìè èäàðÿ.
Åëìè úÿìèééÿò.
2. Åëìè ïðèíñèïëÿðÿ ÿñàñëàíàí, åëìè òÿëÿáëÿðÿ
úàâàá âåðÿí, åëìè ìÿãñÿä äàøûéàí.
Åëìè íÿçÿðèééÿ. Åëìè ìöùàçèðÿ. Åëìè åêñïåäèñèéà.
Åëìè êîíôðàíñ. – Øåéäàíûí ùÿì åëìè
ÿñàñëàðû, ùÿì äÿ ôÿðçèééÿëÿðè [Ãÿäèðÿ] ÷îõ
èíàíäûðûúû ýþðöíöðäö. Ì.Ùöñåéí. Ôöçóëè éàðàäûúûëûüûíûí
ñèíôè õàñèééÿòè âÿ õöñóñèëÿ îíóí
ÿñÿðëÿðèíäÿ òÿçàäëû úÿùÿòëÿð áó âàõòà ãÿäÿð
äöçýöí, åëìè èçàù îëóíìàìûøäûð. Ì.Èáðàùèìîâ.
ÅËÌÈ-ÔÀÍÒÀÑÒÈÊ ñèô. Åëìè ÿñàñëàð öçÿðèíäÿ
ãóðóëìóø ôàíòàñòèêàéà àèä îëàí. Åëìèôàíòàñòèê
ðîìàí.
ÅËÌÈ-ÊÖÒËßÂÈ ñèô. Åëì âÿ òåõíèêàíûí
íàèëèééÿòëÿðè èëÿ ýåíèø îõóúó êöòëÿñèíè àéäûí
âÿ ñàäÿ áèð äèëëÿ òàíûø åäÿí. Åëìè-êöòëÿâè
ÿäÿáèééàò. Åëìè-êöòëÿâè ìöùàçèðÿëÿð.
ÅËÑÈÇ-ÎÁÀÑÛÇ
ÅËÌÈËÈÊ èñ. Åëìè îëìà, åëìÿ ÿñàñëàíìà,
åëìè ìàùèééÿò äàøûìà. Íÿòèúÿëÿðèí åëìèëèéè.
Ñöáóòëàðûí åëìèëèéè.
ÅËÌÈ-ÍßÇßÐÈ ñèô. Ùÿì åëìè, ùÿì íÿçÿðè
ÿùÿìèééÿòè îëàí, ùÿì åëìè, ùÿì íÿçÿðè
ìàùèééÿò äàøûéàí. Åëìè-íÿçÿðè ìÿñÿëÿ. Åëìèíÿçÿðè
êîíôðàíñ.
ÅËÌÈ-ÏÎÏÓËÉÀÐ áàõ åëìè-êöòëÿâè.
ÅËÌÈ-ÒÅÕÍÈÊÈ ñèô. Òåõíèêè åëìëÿð ñàùÿñèíÿ
àèä îëàí. Åëìè-òåõíèêè ÿäÿáèééàò.
ÅËÌÈ-ÒßÒÁÈÃÈ ñèô. Ùÿì åëìè, ùÿì äÿ
òÿòáèãè ÿùÿìèééÿòè îëàí, ùÿì åëìäÿ, ùÿì äÿ
ïðàêòèêàäà òÿòáèã îëóíà áèëÿí. Åëìè-òÿòáèãè
íÿòèúÿ.
ÅËÌËßÍÄÈÐÌß “Åëìëÿíäèðìÿê”äÿí ô.èñ.
ÅËÌËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Åëì þéðÿòìÿê,
ñàâàäëàíäûðìàã.
ÅËÌËßÍÌß “Åëìëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.
ÅËÌËßÍÌßÊ ô. Òÿùñèë àëìàã, åëì þéðÿíìÿê,
ñàâàäëàíìàã.
ÅËÌËÈ ñèô. Òÿùñèë ýþðìöø, òÿùñèë àëìûø,
òÿùñèëëè, îõóìóø, çèéàëû. Åëìëè ãàçûéà øàùèä
ëàçûì äåéèë. (Àòà. ñþçö). Ãûçûë Àðñëàíû áó
èçäèâàúäàí ðàçû ñàëàúàã ö÷öíúö ñÿáÿá
Òÿëèÿíèí ÿãèëëè, ÿäÿáëè, åëìëè âÿ ùÿääèíäÿí
àðòûã ýþçÿë îëìàñû èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.
Ìÿëóìäóð êè, Ôÿðùàä ãàðäàøûíäàí åëìëè âÿ
áèëèêëè èäè. Ú.Úàááàðëû.
ÅËÌÑÈÇ ñèô. Îõóìàìûø, òÿùñèëñèç, ñàâàäñûç;
úàùèë, àâàì. Ùå÷ éåðäÿ òÿðÿããè åëÿìÿç
åëìñèç èíñàí; Áèáÿùðÿ îëóð ýÿð ñó âåðèëìÿçñÿ
íèùàëÿ. ß.Âàùèä.
ÅËÌÑÈÇËÈÊ èñ. Òÿùñèëñèçëèê, ñàâàäñûçëûã,
úÿùàëÿò. ×öíêè öìóìè Âÿòÿí, ìèëëÿò èøëÿðèíäÿ
åëìñèçëèê áèçè àéàã àëòûíà âåðèð. Í.Íÿðèìàíîâ.
Ìèëëÿòèí éöç ìèíëÿðëÿ îüóë âÿ ãûçëàðûíû
åùòèéàú, çöëì âÿ åëìñèçëèê ÷ÿíýÿëèíäÿí ãóðòàðìàäàí
ìèëëè îéàíìà ìöìêöí äåéèëäè.
Ì.Èáðàùèìîâ.
ÅË-ÎÁÀ òîï. Úàìààò, åë, õàëã. ßçèçèéÿì,
úàí ñÿíÿ; Ýÿë êÿñèì ãóðáàí ñÿíÿ; Íÿ ñèðäèð,
ãàëûáäûð; Åë-îáà ùåéðàí ñÿíÿ (Áàéàòû). Åëîáà
Íÿáèíè þç ýþçöíöí äèäÿñè êèìè ãîðóéóá
ñàõëàñà äà, Ñàðûìñàãîüëó êèìè øåéòàí-øóüóë
áó ãûçûë âÿäèíäÿí þòðö èøÿ ýèðèøèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.
ÅËÑÈÇ-ÎÁÀÑÛÇ ñèô. Éóðäó, ìÿñêÿíè îëìàéàí.
Äèëÿí÷è Íóðÿääèíèí òèòðÿìÿñèíè ýþðöá
äåäè: – Ìÿíäÿí ãîðõìà, îüëóì, ìÿí äÿ
åëñèç-îáàñûç áèð äèëÿí÷èéÿì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.
23