II cild - Evveli.qxp - turan-sam

ËÖÜßÒ Âß ÅÍÑÈÊËÎÏÅÄÈÉÀËÀÐ

ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ ÌÈËËÈ ÅËÌËßÐ ÀÊÀÄÅÌÈÉÀÑÛ 

Í ß Ñ È Ì È À Ä Û Í À Ä È Ë × È Ë È Ê È Í Ñ Ò È Ò Ó Ò Ó 

ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ 

Ä È Ë È Í È Í È Ç À Ù Ë Û 

ËÖÜßÒÈ 

ÛÛ 

Cild 

ÄÞÐÄ ÚÈËÄÄß 

ÅßÔÝÙÕÈÆÊ 

ØßÐÃ-ÃßÐÁ 

ÁÀÊÛ 2006

Áó êèòàá “Àçÿðáàéúàí äèëèíèí èçàùëû ëöüÿòè” Û úèëä (Áàêû, Àçÿðáàéúàí 

Åëìëÿð Àêàäåìèéàñû íÿøðèééàòû, 1966), ÛÛ úèëä (Áàêû, Åëì, 1980), 

ÛÛÛ úèëä (Áàêû, Åëì, 1983) âÿ ÛV úèëä (Áàêû, Åëì, 1987) 

íÿøðëÿðè ÿñàñûíäà òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð 

Àçÿðáàéúàí Ìèëëè Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí ìöõáèð öçâö, 

ôèëîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó, ïðîôåññîð 

ßëèùåéäÿð Îðóúîâóí 

ðÿùáÿðëèéè âÿ öìóìè ðåäàêòÿñè èëÿ 

Òÿðòèá÷èëÿð: 

ßëèùåéäÿð Îðóúîâ, Áÿùðóç Àáäóëëàéåâ, Íÿðýèç Ðÿùèìçàäÿ 

Íÿøðÿ ùàçûðëàéàíû, òÿêìèëëÿøäèðÿíè âÿ ðåäàêòîðó: 

Àçÿðáàéúàí Ìèëëè Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí ìöõáèð öçâö 

ôèëîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó, ïðîôåññîð 

Àüàìóñà Àõóíäîâ 

494.36131-dc21 

AZE 

Àçÿðáàéúàí äèëèíèí èçàùëû ëöüÿòè. Äþðä úèëääÿ. II úèëä. Áàêû, “Øÿðã-Ãÿðá”, 

2006, 792 ñÿù. 

ISBN10 9952-34-024-9 

ISBN13 978-9952-34-024-2 

© “ØßÐÃ-ÃßÐÁ”, 2006

Å 

Åå 

Å 1 Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñûíûí àëòûíúû ùÿðôè âÿ 

áó ùÿðôëÿ èøàðÿ îëóíàí ñàèòèí àäû. 

Å 2 íèäà Åòèðàç, íàðàçûëûã áèëäèðèð (àäÿòÿí, 

óçàäûëàðàã äåéèëèð). Å, éåíÿ ýÿëäèí! Å, áó 

ñþçö éåíÿ òÿêðàðëàäûí! 

ÅÁÎÍÈ´Ò [éóí.] òåõ. Ìöõòÿëèô ìàääÿëÿðèí 

ùàçûðëàíìàñûíäà ýåíèø òÿòáèã îëóíàí âÿ 

åëåêòðîòåõíèêàäà èçîëéàñèéà ìàòåðèàëû êèìè 

èñòèôàäÿ åäèëÿí âóëêàíèçÿ åäèëìèø ðåçèí ãàòûøûãëàðûíäàí 

àëûíàí áÿðê ìàääÿ. // Åáîíèòäÿí 

ãàéðûëìûø. Åáîíèò áîðóúóã. 

ÅÚÀÇ èñ. [ÿð.] 1. êëàñ. Ìþúöçÿ, ìèñëè ýþðöíìÿìèø 

øåé, õàðèãÿ. [Èêèíúè êÿíäëè:] Ìèíàñû 

äåìÿ! Îíóí èøè åúàçäûð, åúàç! ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Äöíéàäà ñÿíÿòèí éåääè åúàçûíäàí áèðè 

îëàí “Òàú Ìàùàë” ìÿãáÿðÿñè äÿ áóðàäàäûð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Åúàçëàð éàðàäûð, ùöíÿð ýþñòÿðèð; 

Îíà áó ãöäðÿòè Âÿòÿí, åë âåðèð. Ì.Ðàùèì. 

2. êþùí. Íèòãäÿ ôÿñàùÿòëè îëìà. 

ÅÚÀÇÊÀÐ ñèô. [ÿð. åúàç âÿ ôàðñ. ...êàð] 

Õàðèãöëàäÿ, ìþúöçÿëÿð éàðàäàí, ùÿð êÿñè 

ùåéðÿòÿ ñàëàí. ..[Êÿðèì õàíûí] ñàüëàì âöúóäó 

åúàçêàð áèð ñóðÿòäÿ þç ùÿéàò ãöââÿñèíè 

ýþñòÿðèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Áó äàõèëè ùÿéÿúàí, 

åúàçêàð áèð ãöäðÿòëÿ áöòöí øàýèðäëÿðè .. öðÿêäÿí 

òÿðïÿäèð âÿ áöòöí ýöúö èëÿ òóòóá ñèëêÿëÿéèðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Àðàäàí óçóí, .. õåéëè 

óçóí èëëÿð êå÷ìèøäèð. Ëàêèí ñÿíÿòèí î åúàçêàð 

ñÿñè óíóäóëìàìûøäûð. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÅÄÀÄÛ [ÿð.]: åäàäû ìÿêòÿá – 1917-úè èë 

àïðåë èíãèëàáûíäàí ñîíðà èáòèäàè âÿ ðöøäèééÿ 

ìÿêòÿáëÿðèíäÿí ñîíðà ýÿëÿí âÿ øàýèðäëÿðè 

àëè ìÿêòÿáÿ ùàçûðëàéàí ìÿêòÿáèí êþùíÿ àäû. 

[Ðçàãóëó õàí:] 24 ñèíëÿðèíÿ ãÿäÿð Ôðàíñàíûí 

èáòèäàè âÿ åäàäû ìÿêòÿáëÿðèíäÿ ùàçûðëàíäûãäàí 

ñîíðà ìÿøùóð Ñàðáîí äàðöëôöíóíóíà 

äàõèë îëìóøäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áó âÿ 

éà áàøãà ìàíåÿëÿðÿ áàõìàéàðàã, åäàäû 

ìÿêòÿáÿ ýèðìÿéèìèç ö÷öí òÿëàø åäÿí åëì 

äîñòëàðû áèçè ðåàëíû ìÿêòÿáèíÿ èìòàùàí âåðìÿéÿ 

ýÿòèðäèëÿð. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÅÄÀÄÈÉÉß [ÿð.]: åäàäèééÿ ìÿêòÿáè – 

áàõ åäàäû. Ìèðçÿ Ñÿôÿðèí èêè îüëó åäàäèééÿ 

ìÿêòÿáèíèí áåøèíúè ñèíôèíäÿ îõóéóðäó. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÅÔÔÅÊÒËÈ 

ÅÄÀÌ èñ. [ÿð.] Éöêñÿê ìÿùêÿìÿ úÿçàñû 

öñóëó îëàðàã þëäöðìÿ; þëöì úÿçàñû, äàð àüàúûíäàí 

àñìà. Åäàì úÿçàñû. – Ãÿòèáÿíèí Ôÿõðÿääèíÿ 

ãàðøû ùàçûðëàäûüû ñóè-ãÿñä âÿ Ýþçÿëèí 

îüëàíëàðûíûí åäàìû ö÷öí åòäèéè òÿøÿááöñëÿð 

Àòàáÿé Ìÿùÿììÿä ö÷öí ÿââÿëäÿí àõûðà 

ãÿäÿð ìÿëóì èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Åäàì 

åòìÿê – éöêñÿê úÿçà îëàðàã þëäöðìÿê, éîõ 

åòìÿê, þëöì úÿçàñûíû éåðèíÿ éåòèðìÿê. [Âÿçèð 

Êåéêàâóñà:] Áÿëè, ùÿðÿìäèð, ÿâÿò, åäàì åòñÿíèç; 

Ìöçòÿðèá îëàúàã áóíäàí þëêÿìèç. 

Ù.Úàâèä. Åäàì îëóíìàã (åäèëìÿê) – éöêñÿê 

úÿçà îëàðàã þëäöðöëìÿê, éîõ åäèëìÿê. 

ÅÄÈ ìÿù. áàõ àüû 2 . Åäè äåìÿê (÷ÿêìÿê) 

– áàõ åäèëÿìÿê. 

ÅÄÈÚÈ èñ. ìÿù. êþùí. Éàñõàíàäà àüû äåéÿí; 

àüû÷û. – Äöí î äà áèð øöáùÿëè êÿñëÿ äàíûøûá. 

– Êèì äåéèðäè – Åäèúè Õàíñÿíÿì àðâàäûí 

ÿðè. Ì.ß.Ñàáèð. 

...åäèúè Áÿçè ñþçëÿðÿ ãîøóëàðàã, ìöðÿêêÿá 

ñèôÿòëÿð ÿìÿëÿ ýÿòèðèð; ìÿñ.: òÿñèðåäèúè, 

åìàëåäèúè, ðàùàòåäèúè, ùÿëëåäèúè. 

ÅÄÈËßÌßÊ ô. ìÿù. Åäè äåìÿê, àüû äåìÿê, 

àüûç à÷ìàã. 

ÅÄÈËßØÌß “Åäèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÄÈËßØÌßÊ ãàðø. ìÿù. êþùí. Àüûç-àüûçà 

âåðèá åäè ñþéëÿìÿê, àüû äåìÿê. 

ÅÄÈËÌß “Åäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÄÈËÌßÊ “Åòìÿê”äÿí ìÿúù. Ýöëëÿëÿð 

àòûëûð, ùÿäÿëÿð åäèëèð, àììà éàõûí ýÿëìÿéÿ úöðÿò 

åäÿí áèð àäàì ýþðöíìöðäö. Ìèð Úÿëàë. 

ÅÄÈËÌÈØ ô.ñèô. Éåðèíÿ éåòèðèëìèø, ÿìÿëÿ 

ýÿòèðèëìèø, ýþðöëìöø. Åäèëìèø úèíàéÿò. 

ÅÄÈØ èñ. Åòìÿê èøè, åòìÿ. Îíó òÿãèá åäèøèì 

ùÿð ùàëäà ìöíàñèá áèð ùÿðÿêÿò äåéèëäè. 

Ñ.Ùöñåéí. 

ÅÔÔÉÊÒ [ëàò.] 1. Òÿñèð, íÿòèúÿ. [Ùöñåéí:] 

Èíäè ýþðöðñÿíìè, ùåéâàíû íåúÿ áîüìàã 

ëàçûìäûð êè, åôôåêò îëñóí ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

2. Ùÿð ùàíñû ùÿðÿêÿòèí, ôÿàëèééÿòèí âÿ éà 

ñÿáÿáèí íÿòèúÿñè. Èãòèñàäè åôôåêò. Èñòåùñàëàò 

åôôåêòè. 

ÅÔÔÅÊÒÈÂËÈÊ èñ. Òÿñèðëèëèê, òÿñèð áàüûøëàìà 

ãàáèëèééÿòè, äÿðÿúÿñè. Òàìàøàíûí åôôåêòèâëèéè. 

// Íÿòèúÿ, íÿòèúÿëèëèê. Òÿäáèðèí åôôåêòèâëèéè. 

ßìÿê ìÿùñóëäàðëûüûíûí åôôåêòèâëèéè. 

ÅÔÔÅÊÒËÈ ñèô. 1. Òÿñèðëè, ýöúëö òÿñèð, åôôåêò 

áàüûøëàéàí, åôôåêò éàðàäàí. Õöñóñÿí ôèíàëäà 

áîë ìåéâÿëè àëìà àüàúëàðûíûí áèð-áèðèíèí 

5

ÅÔÈÐ 

äàëûíúà ñÿùíÿéÿ äîüðó åíìÿñè ÿñÿðèí ìÿçìóíó 

èëÿ ùÿìàùÿíý âÿ åôôåêòëèäèð. Ì.Àðèô. 

2. Ëàçûìè íÿòèúÿ âåðÿí, èñòÿíèëÿí íÿòèúÿíè 

âåðÿí. Àòîì åíåðæèñèíäÿí õàëã òÿñÿððöôàòûíûí 

áèð ñûðà ñàùÿëÿðèíäÿ äÿ (õöñóñÿí áèîëîýèéà 

èëÿ ÿëàãÿäàð) ÷îõ óúóç âÿ åôôåêòëè òÿñèðè îëàí 

àòîìóí áþëöíìÿñè ìÿùñóëëàðû øÿêëèíäÿ ýåíèø 

èñòèôàäÿ åäèëìÿêäÿäèð. À.Ãàðàéåâ. 

ÅÔÈ´Ð [éóí.] 1. Ãÿäèì éóíàíëàðûí òÿñÿââöðöíúÿ: 

ùàâàíûí ÿí éóõàðû, ñàäÿ, òÿìèç âÿ 

øÿôôàô òÿáÿãÿñè. 

2. Äöíéàíû ÿùàòÿ åäÿí ùàâà, ðàäèîäàëüàëàðûíûí 

éàéûëäûüû ôÿçà. Åôèð èúëàñ ñàëîíóíóí 

òÿíòÿíÿëè ñÿñèíè õÿáÿð âåðäè. ß.Âÿëèéåâ. Åôèðäÿ 

ãàðûøûá ñÿñëÿð ñÿñëÿðÿ; Éàëàíëàð òèòðÿéèð; 

ßñèð hàâàäà. Á.Âàùàáçàäÿ. 

3. Êå÷ìèøäÿ òÿñÿââöð åäèëäèéèíÿ ýþðÿ, ùàâàäàí 

äàùà õÿôèô îëóá, ôÿçàíû äîëäóðàí èøûã, 

ùÿðàðÿò, åëåêòðèê âÿ ñ.-íèí éàéûëìàñû ö÷öí 

âàñèòÿ îëàí àõûúû úèñèì, ìàääÿ. 

4. êèì. Õàðàêòåð èéè îëàí ðÿíýñèç ó÷óúó 

ìàääÿ, öçâè áèðëÿøìÿ (òÿáàáÿòäÿ, ÿòðèééàò 

èñòåùñàëûíäà, òåõíèêàäà èøëÿíèð). Åôèð èéè. 

◊ Åôèð éàüû – áÿçè áèòêèëÿðèí òÿðêèáèíäÿ 

îëàí õîøèéëè ó÷óúó éàüëû ìàéå (ñÿíàéåíèí 

áÿçè ñàùÿëÿðèíäÿ âÿ òÿáàáÿòäÿ èøëÿíèð). 

ÅÔÈÐËÈ ñèô. Òÿðêèáèíäÿ åôèð îëàí. Åôèðëè 

ìàääÿëÿð. Åôèðëè áèòêèëÿð. Åôèðëè äÿðìàí. 

ÅÙ íèäà. 1. Êÿäÿð, òÿÿññöô, öìèäñèçëèê, 

ùÿñðÿò êèìè ùèññëÿðè èôàäÿ åäèð. [Øÿðÿôíèñÿ:] 

Åù, ùå÷ âàõò äåéÿ áèëìÿíÿì êè, íÿäÿí þòðö 

àüëàéûðäûì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ..[Êÿðèì áàáà:] 

÷èéèíëÿðèíè ñèëêÿëÿéÿðÿê: – Åù! Àäàì ãîúàëàíäà 

áåëÿ ñþçëÿðè ÷îõ åøèäÿð. À.Øàèã. [Áÿøèðëè] 

èíäèñÿ ýöçýöéÿ áàõà-áàõà äÿðèíäÿí 

êþêñöíö þòöðöá äåäè: – Åù, ãîúàëäûã.. 

ß.Âÿëèéåâ. 

2. Åòèíàñûçëûã, åòèðàç áèëäèðèð. Èíäè ìöñÿëìàí 

ãàðäàø äà áó úöð ñþçëÿðè åøèäÿíäÿ, äèíìÿçñþéëÿìÿç 

ãÿçåòè áöêöð, ãîéóð êÿíàðà âÿ “åù” 

äåéèá äóðóð, ýåäèð èøèíÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Åù, áèëñÿí äÿ, áèëìÿñÿí äÿ åéíèéèê; 

Ìÿíÿ ãàëñà, áèç àéðûëàí äåéèëèê. ß.Úàâàä. 

ÅÙÊÀÌ èñ. [ÿð. “ùþêì” ñþç. úÿìè] 1. Ùÿð 

ùàíñû áèð íÿçÿðèééÿíèí (ÿñàñÿí äèíè íÿçÿðèééÿíèí) 

ÿñàñ ãàíóíó. Èñëàì äèíèíèí åùêàìëàðû. 

– Ïåéìàíè-ôÿðùÿíýèí åùêàìûíäàí 

ùÿð ýöí íÿäèìëÿð ïàäøàùà îõóðäóëàð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Î êÿñ êè “Úàìåéè-Àááàñ” 

6 

ÅÙÌÀË 

êèòàáûíäà äÿðú îëóíàí ùÿìèí øÿðèÿò åùêàìûíäàí 

õÿáÿðäàð äåéèë, î êÿñ áó éàçûëàí ìÿòëÿáè 

ëàéèãèíúÿ áàøà äöøìÿéÿúÿê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ùàúû:] Úÿìè ìèëëÿòëÿð àéûëûá èñëàì 

äèíèíèí ìöáàðÿê åùêàìëàðûíäàí ôàéäàëàíûáëàð. 

Ìèð Úÿëàë. 

2. Áöòöí òàðèõè øÿðàèòëÿð âÿ äþâðëÿð ö÷öí 

äÿéèøèëìÿç âÿ èíêàðåäèëìÿç ùÿãèãÿò êèìè 

ãÿáóë åäèëÿí ãàíóí. Ìöñòÿáèä çöëìöíö 

äîüðóëòìàã ö÷öí; Åùêàìëàð éàðàòäû, áöòëÿð 

éàðàòäû. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÅÙÊÀÌÏßÐßÑÒ ñèô. [ÿð. åùêàì âÿ ôàðñ. 

...ïÿðÿñò] Ãåéðè-òÿíãèäè äöøöíÿðÿê, ùÿð øåéè 

åùêàì êèìè ãÿáóë åäÿí. 

ÅÙÊÀÌÏßÐßÑÒËÈÊ èñ. Ãåéðè-òÿíãèäè 

äöøöíÿðÿê, ùÿð øåéè åùêàì êèìè ãÿáóë åòìÿ. 

ÅÙÌÀË [ÿð.] 1. çÿðô Éàâàø, éàâàøúà, ñàêèò, 

àñòà, öñóëëó. Ãàïûíû åùìàë à÷ìàã. Ñþçö 

åùìàë äåìÿê. – Áèð ïàðà ñþç äÿ äåéèð åùìàë 

êèøè! Àüçûäóàëû, ãîúà áàããàë êèøè! Ì.ß.Ñàáèð. 

Íîâðóçÿëè êàüûçû åùìàë ãîéäó ãîéíóíà.. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áàøûìû éàâàøúà ãîâçàéûá 

éàí-éþðÿìÿ áàõäûì. Ùåéâàí ñöìöéöíäÿí 

âÿ çèáèëèíäÿí ñàâàéû áèð øåé ýþðìÿäèì. 

Åùìàë ãàëõûá, Àëëàùû ÷àüûðà-÷àüûðà 

ñöðöíäöì ëàüûìà äîüðó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. èñ. êëàñ. Àëäûðìàìà, ÿùÿìèééÿò âåðìÿìÿ, 

ôèêèð âåðìÿìÿ, åòèíà åòìÿìÿ, åòèíàñûçëûã, 

áàøûñîéóãëóã. Òåç ÷ÿêìÿçñÿí úÿôà òèüèí 

ìÿíè þëäöðìÿéÿ; Þëäöðÿð àõèð ìÿíè áèð ýöí 

áó åùìàëûí ñÿíèí. Ôöçóëè. Âöñàëè-éàð áèÿüéàð, 

ìÿúëèñ õàëè, ìåé ùàçûð; Íÿäèð åùìàëÿ áàèñ, 

ñàãèéà, þëäöì, àìàí, äîëäóð! Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Åùìàë åòìÿê (åëÿìÿê) – ôèêèð âåðìÿìÿê, 

ÿùÿìèééÿò âåðìÿìÿê, åòèíà åòìÿìÿê, 

àëäûðìàìàã, áàøûñîéóãëóã ýþñòÿðìÿê. 

..ßýÿð áèð êÿñ úöçâè åùìàë åëÿñÿ, áàøûíû âÿ 

ãîëóíó õóðä åäÿðëÿð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Áàüà 

äîüðó ýåò, åéëÿìÿ åùìàë; Îüðóíó òàï î 

éåðäÿ, áþðêöíö àë. Ì.ß.Ñàáèð. 

åùìàë-åùìàë çÿðô Éàâàø-éàâàø, àñòààñòà, 

àüûð-àüûð; ñÿñ, ýóðóëòó ñàëìàäàí. 

Åùìàë-åùìàë äàíûøìàã. Åùìàë-åùìàë éåðèìÿê. 

– [Ñàëìàí] ñàëàì âåðèá îúàüûí ãûðàüûíäàêû 

áàëàúà äþøÿêúÿíèí öñòöíäÿ îòóðäó, 

åùìàë-åùìàë ùûããûëäàìàüà áàøëàäû. ß.Âÿëèéåâ. 

Áàüûð êèìèñÿ ùöðêöäÿúÿéèíäÿí ãîðõóðìóø 

òÿêèí ïèëëÿêÿíè åùìàë-åùìàë ãàëõäû âÿ 

ãàïûíûí àüçûíäà àéàã ñàõëàäû. È.Ìÿëèêçàäÿ.

ÅÙÌÀËÚÀ 

ÅÙÌÀËÚÀ áàõ åùìàëëûúà. Åùìàëúà 

àéàüà ãàëõìàã. Åùìàëúà ýöëìÿê. – Ñþçö 

ëàçûìäûð åùìàëúà äåìÿê, “ïèøèéèì-ïèøèéèìíÿí” 

äåìÿê.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Àíà 

åùìàëúà óøàüû ãóúàüûíà àëäû. Ì.Ùöñåéí. 

Áèð àç ñîíðà äèçèíèí öñòöíäÿ ùóøà ýåòäèéèíè 

ýþðäöêäÿ Çåéíÿá [Ìàéàíû] åùìàëúà éåðèíÿ 

óçàòäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅÙÌÀËÄÀÍ çÿðô Éàâàøäàí, àñòàäàí, 

éàâàø, àñòà, öñóëëóúà. Åùìàëäàí äàíûøìàã. 

– Áÿùðàì ìÿêòóáó áöêöá ýÿðÿêñèç áèð 

âÿñèãÿ êèìè êèòàáëàðûí öñòöíÿ òóëëàäû âÿ ÷îõ 

åùìàëäàí äèëëÿíäè.. ß.Âÿëèéåâ. 

ÅÙÌÀËËÛ áàõ åùìàë 1-úè ìÿíàäà. 

Åùìàëëû òÿðïÿíìÿê. Åùìàëëû ýÿëìÿê. Øåéëÿðè 

åùìàëëû äöøöðìÿê. – Î, äàøûã÷ûëàðà éöêëÿðèí 

åùìàëëû äöøöðöëìÿñèíè òàïøûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ñûðàëàðäà îòóðàí ñàêèò, òîï êèìè ñàüëàì êÿíä 

÷îúóãëàðû ìöÿëëèìëÿðèíèí õàñèééÿòèíÿ àëûøìûøäûëàð. 

Îíà ýþðÿ äÿ ÷îõ çàìàí åùìàëëû 

ýÿëèá, åùìàëëûúà ýåäÿðäèëÿð. Ìèð Úÿëàë. 

Ãûçûëýöë à÷ûëäû, óçàäûá ÿë, äÿð! Èíúèòìÿ éàðïàüû, 

åùìàëëû ýÿë, äÿð! Ì.Ðàùèì. 

ÅÙÌÀËËÛÚÀ çÿðô Ñàêèòúÿ, àñòàäàí, 

éàâàø-éàâàø, åùòèéàòëà, öñóëëà. Åùìàëëûúà ÷ûõûá 

ýåòìÿê. Åùìàëëûúà ãàïûíû äþéìÿê. – Àò 

ñàùèáè èëÿ åâ ñàùèáè ÷óâàëëàðû àòûí öñòöíäÿí 

åùìàëëûúà àëûá àïàðäûëàð âÿ ñîíðà àòû è÷ÿðè 

÷ÿêèá ãàïûíû áàüëàäûëàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ðöñòÿì áÿé äèêñèíäè, ãîëóíó åùìàëëûúà õàíûìûí 

ãîëóíäàí õèëàñ åòäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Àüàúëàð éåòèøìèø ñàðû, äîëó, ñóëó, øèðèí 

àðìóäó åùìàëëûúà éåðÿ áóðàõûð. Ìèð Úÿëàë. 

ÅÙÌÀËËÛÃ, ÅÙÌÀËËÛËÛÃ èñ. Ñàêèòëèê, 

éàâàøëûã, öñóëëóëóã, åùòèéàòëûëûã. ..[Ñàëìàí êèøèíèí] 

öñëóáóíäà êÿíä ñàêèòëèéè âÿ åùìàëëûëûüû 

ùàêèìäèð. Ìèð Úÿëàë. 

ÅÙÌÀËÑÛÇ çÿðô Åùòèéàòñûç, åùòèéàò ýþçëÿìÿäÿí, 

öñóëñóç. Ìöãèì áÿé ÿëèíèí è÷è êèìè 

áèëèðäè êè, åùìàëñûç òÿðïÿíèá, äåéèíÿ-äåéèíÿ 

éóõóéà ýåäÿí Çÿððèíòàú õàíûìû îéàòñà, 

àðàéà ãàí äöøÿúÿêäèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÅÙÌÀËÑÛÇËÛÃ èñ. Åùòèéàòñûçëûã, åùòèéàò 

ýþçëÿìÿìÿ, öñóëñóçëóã. 

ÅÙÐÀÌ 1 èñ. [ÿð.] Ãÿäèì Ìèñèðäÿ: ôèðîíëàðûí 

íÿùÿíý ìÿãáÿðÿñè, ñÿðäàáÿñè; ïèðàìèäà. 

ÅÙÐÀÌ 2 èñ. [ÿð.] 1. äèí. Ùàúûëûã çèéàðÿòèíÿ 

ýÿëÿíëÿðèí Ìÿêêÿéÿ äàõèë îëìàëàðû âÿ òÿëÿá 

ÅÙÑÀÑÀÒ 

îëóíàí ýåðèìÿ áöðöíìÿ ìÿðàñèìè. . Ñÿôàéèêóéèíÿ 

åùðàì áàüëàéàí àøèã; Éåðè âàð åòìÿñÿ, 

åé øóõ, Êÿáÿ è÷ðÿ ìÿãàì. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

// ßðÿáëÿðèí áöðöíäöêëÿðè áþéöê àü ïàð÷à. 

2. Áÿäÿíè ãóðóòìàã ö÷öí, õîâëó áþéöê 

äÿñìàë. 

ÅÙÑÀÍ èñ. [ÿð.] 1. äèí. Þëìöø àäàìûí àäûíà, 

õàòèðÿñèíÿ âåðèëÿí éåìÿê; õåéðàò. Åùñàí 

âåðìÿê. – Ðÿñóë àòàñûíû ëàéèãèíúÿ äÿôí 

åòäèêäÿí ñîíðà áàøëàäû åùñàí âåðìÿéÿ. 

“Àøûã Ãÿðèá”. Âÿãòà êè ãîïóð áèð åâäÿ ìàòÿì; 

Òÿøêèë åäèëèð áöñàòè-åùñàí. Ì.ß.Ñàáèð. 

Áó éåääè ýöíöí ÿðçèíäÿ ïëîâ ãóðøàüà ÷ûõäû; 

øÿùÿðèí ùàìû ìîëëàëàðû, áîéíóéîüóíëàðû, àðâàäëàðû, 

óøàãëàðû ùÿð ýöí åùñàíäà úÿì îëóðäóëàð. 


2. Ñàâàá ìÿãñÿäè èëÿ áèð øåé (ïóë, éåìÿê 

âÿ ñ.) âåðìÿ. Èáðàùèìèí àíàñû, Ùàòÿì, áèð 

äÿ Ìÿëÿêÿõàòûí î ýåúÿ ñÿùÿðÿ êèìè øàäéàíàëûã 

åëÿäèëÿð. Áöòöí ôàüûð-ôöãÿðàéà åùñàí 

âåðèëäè. (Íàüûë). // Åùñàí îëàðàã âåðèëÿí, áàüûøëàíàí 

øåé; áÿõøèø, ñÿäÿãÿ. Øÿðãäÿ ùÿð 

úöìÿ àõøàìû ìÿùáóñëàðà åùñàí ýÿòèðìÿê 

àäÿò èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ôÿðùàä áÿéèí] ùå÷ 

àüëûíà ýÿëìÿéèðäè êè, Ìèðçÿ Ìþùñöí êèìè áèð 

ìöÿëëèì îíóí åùñàíû îëàí òàõûë-äÿíè ðÿää 

åòñèí. Ãàíòÿìèð. 

3. êëàñ. Ëöòô, ìÿðùÿìÿò, éàõøûëûã. Éàð 

úþâð åòìÿç ìàíà, ÿüéàð òÿëèì åòìÿäÿí; Áèëëàù, 

ÿüéàð åëÿéÿí åùñàíû éàð åòìÿç ìàíà. 

Ôöçóëè. Áó Õÿòàéè õÿñòÿíèí âåðýèë ìóðàäûí, 

éà èëàù; Êèì ìÿíÿ ëöòô åéëÿ åùñàí, ñÿíäÿí 

þçýÿ êèìñÿ éîõ. Õÿòàéè. 

ÅÙÑÀÍ×Û èñ. Ñàâàá ìÿãñÿäè èëÿ åùñàí 

âåðÿí, åùñàí åäÿí àäàì. Ìöäèð åùñàí÷û âÿ 

ñÿõàâÿòëè ãàäûíëà ùÿääèíäÿí àðòûã ìàðàãëàíûðäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÅÙÑÀÑ èñ. [ÿð.] êèò. Äóéìà, ùèññ åòìÿ; 

äóéüó, ùèññ. Åùñàñ åòìÿê (äóéìàã). – Ýþçëÿðèì 

áó ãÿäÿð úèíàéÿòè ýþðìÿêäÿí, áåéíèì 

èñÿ åùñàñ åòìÿê âÿ äóéìàãäàí éîðóëìóøäó. 


ÅÙÑÀÑÀÒ èñ. [ÿð. “åùñàñ” ñþç. úÿìè] êèò. 

Ùèññëÿð, äóéüóëàð. ÕÂÛ ÿñðäÿ Àçÿðáàéúàí äèëè 

ùÿð úöð ôÿëñÿôè ôèêèðëÿðè âÿ äÿðèí åùñàñàòû èôàäÿ 

åäÿúÿê éöêñÿêëèéÿ ãàëõìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

“Êþíöëäÿ ôûðòûíà” (øåèðëÿð êèòàáû) ïèñ åùñàñàò 

éàðàäûð. ß.Âÿëèéåâ. 

7

ÅÙÒÈÊÀÐ 

ÅÙÒÈÊÀÐ èñ. [ÿð.] Ìàë, ÿðçàã âÿ ñ.-íè 

óúóç ãèéìÿòÿ àëûá ñîíðàäàí áàùà ãèéìÿòëÿ 

ñàòìà èøè. “Òàõûë, òàõûë” äåéèá äÿ, ÷îõ ÷ûüûðìà 

çÿíýÿçóðëó òÿê; Áÿéèí, õàíûí, õàíûí, áÿéèí 

ÿëèíäÿ åùòèêàðû ýþð. Ì.ß.Ñàáèð. Íîâðóç 

áÿé þçöíöí åùòèêàðûíäàêû ìöâÿôôÿãèééÿòëÿðèíè 

õàòûðëàéûðäû. Ñ.Ùöñåéí. // Ãàíóíñóç îëàðàã ìàë 

àëûá âàðëàíìàã ìÿãñÿäè èëÿ îíó áàùà ãèéìÿòÿ 

ñàòìà; àëâåð. ßðçàã ìàëëàðû èëÿ åùòèêàð. 

Åùòèêàð öñòöíäÿ ìÿùêÿìÿéÿ úÿëá åäèëìÿê. 

ÅÙÒÈÊÀÐ×Û èñ. Åùòèêàðëà ìÿøüóë îëàí 

àäàì (á à õ åùòèêàð). Áÿùàéè äèíèíÿ ñàäèã 

îëàíëàð èñÿ ÿêñÿðèééÿòëÿ áþéöê-êè÷èê òàúèð, 

åùòèêàð÷û, äöêàí÷ûëàðäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

// Ãàíóíñóç îëàðàã ìàë àëûá âàðëàíìàã ìÿãñÿäè 

èëÿ îíó áàùà ãèéìÿòëÿ ñàòìàãëà ìÿøüóë 

îëàí àäàì; àëâåð÷è. 

ÅÙÒÈÊÀÐ×ÛËÛÃ èñ. Åùòèêàðëà ìÿøüóë 

îëìà, ìþùòÿêèðëèê åòìÿ; àëâåð÷èëèê. 

ÅÙÒÈÌÀË èñ. [ÿð.] 1. Áèð øåéèí îëà áèëìÿñè, 

áàø âåðÿ áèëìÿñè, ìöìêöíëöéö. Îíóí 

áó ýöí ýÿëìÿéèíÿ åùòèìàë àçäûð. – Íàòÿâàíäûð 

îë, áó òÿêëèôÿ éîõäóð åùòèìàë. Ôöçóëè. 

ßçèç áàëàëàð!.. Ùÿìèí áàüëû îòàãäà 30-40 

íÿôÿð àäàì áèð íå÷ÿ âàõò äàâàì åäÿðñÿ, àõûðäà 

áÿçè àçàðëàðà ìöáòÿëà îëóá ùÿëàê îëìàãëàðûíà 

åùòèìàë âàð. Í.Íÿðèìàíîâ. 

2. Àðà ñþç ìÿíàñûíäà (÷îõ âàõò “êè” áàüëàéûúûñû 

èëÿ) – îëà áèëñèí êè, éÿãèí êè, ìöìêöíäöð. 

Ìÿí ñèçè 6-7 àé ÿââÿë, áèð êèøè èëÿ áÿðàáÿð 

ýÿçÿí ýþðÿðäèì.. [Î] ýþçëÿðèíÿ ãàðà 

ðÿíýëè áèð ýþçëöê òàõûðäû. Åùòèìàë êè, ýþçëÿðè 

ýþðìÿéèðäè. Ñ.Ùöñåéí. [Àéäÿìèð:] ..Ôÿãÿò, 

åùòèìàë êè, ìÿí àòäûüûì äÿéìèøäèð.. 

Ú.Úàááàðëû. Åùòèìàë êè, î êþðïÿ ùåéâàí 

áàëàúà ìöñàùèáèíèí, îíó éåìëÿéèá áÿñëÿìÿê 

èñòÿéÿí Áàùàðûí ýÿëìÿéèíè ýöìàí åäèá 

ñåâèíìèøäè. Ìèð Úÿëàë. 

3. Ýöìàí, òÿõìèí, òÿñÿââöð, ôÿðçèééÿ. Ôÿëàêÿò 

çàìàíû ÿí êè÷èê áèð åùòèìàë áåëÿ, èíñàíûí 

õÿéàëûíäà ìèí öìèä îéàäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Åùòèìàë åòìÿê – ìöìêöí ùåñàá åòìÿê, 

çÿíí åòìÿê, ýöìàí åòìÿê, òÿñÿââöð åòìÿê. 

◊ Åùòèìàë íÿçÿðèééÿñè – ðèéàçèééàòûí 

êöëëè ìèãäàðäà òÿñàäöôè ùàäèñÿëÿðèí ãàðøûëûãëû 

òÿñèðèíÿ ÿñàñëàíàí ãàíóíàóéüóíëóãëàðûíû 

þéðÿíÿí øþáÿñè. Òÿñàäöôè ùàäèñÿëÿðèí 

åùòèìàëëàðûíû þéðÿíÿí åëìÿ åùòèìàë íÿçÿðèééÿñè 

äåéèëèð. Ç.Õÿëèëîâ. Ùÿð (áèð) åùòèìàëà 

8 

ÅÙÒÈÐÀÌËÛ 

ãàðøû (ýþðÿ) – ìöìêöí îëà áèëÿúÿê, áàø 

âåðÿ áèëÿúÿê ùàäèñÿíè, âÿçèééÿòè âÿ ñ.-íè 

íÿçÿðÿ àëàðàã ýþç þíöíäÿ òóòìàã. Êö÷ÿéÿ 

÷ûõìàã ëàçûì ýÿëèðäè. Áóíà ýþðÿ äÿ ùÿð 

åùòèìàëà ãàðøû òÿäáèð ýþðìÿê ëàçûì èäè. 


ÅÙÒÈÌÀÌ èñ. [ÿð.] êþùí. Ñÿéëÿ ÷àëûøìà, 

ñÿé ýþñòÿðìÿ. 

ÅÙÒÈÐÀÃ èñ. 1. Àëûøìà, òóòóøìà. 

2. Áèð ñÿééàðÿíèí Ýöíÿøÿ éàõûíëàøìàñû, 

Ýöíÿøëÿ áèð áöðúäÿ îëìàñû. 

ÅÙÒÈÐÀÌ èñ. [ÿð.] Äÿðèí ùþðìÿò, ñàéüû. 

..Ãàñûì ÿìèíèí êÿíääÿ àðòûã åùòèðàìû âàðäû. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Êàçûì êèøè áó åùòèðàìà ýþðÿ 

ðàçûëûã åëÿäè âÿ éåíÿ ôèêðèíäÿ äóðóá äåäè êè, 

þç èøèìäÿ ãàëìàã èñòÿéèðÿì. Ìèð Úÿëàë. 

Àèëÿäÿêè áó ãàðøûëûãëû åùòèðàì èíäè àðòûã 

ÿíÿíÿ âÿ åòèãàä ùàëûíà ýÿëìèøäè. Ì.Ùöñåéí. 

Åùòèðàì åòìÿê (åëÿìÿê, ýþñòÿðìÿê, 

ãûëìàã, ñàõëàìàã) – ùþðìÿò åòìÿê, ñàéüû 

ýþñòÿðìÿê. [Ýöëçàð:] Õóäàéà, àòà-àíàéà 

åùòèðàì åäèá ñåâìÿéè þâëàäà âàúèá åòìèñÿí. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ñÿëèì îíà ÿðè Çåéíàëäàí äàùà 

àðòûã åùòèðàì ýþñòÿðìèø, èççÿòè-íÿôñèíè ìöäàôèÿ 

åòìèøäè. Ñ.Ùöñåéí. Åùòèðàì ñàùèáè – 

ùþðìÿòëè ñàéûëàí, ùþðìÿò åäèëÿí, íöôóçëó 

àäàì. ..Êîíñóë êèìè ìöòÿøÿõõèñ âÿ åùòèðàì 

ñàùèáëÿðèíäÿí åùòèéàò åòìÿê, ùÿð ùàëäà, ëàçûìäûð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Åùòèðàìà ëàéèã 

– ùþðìÿò åäèëìÿëè, ùþðìÿò åäèëìÿéÿ 

ëàéèã. [Çåéíàë:] Ìåùðèáàí ìóíèñ áèð àíà îëìàã 

ùÿñÿáè èëÿ åùòèðàìà ëàéèã áèð ãàäûíäûð.. 


ÅÙÒÈÐÀÌßÍ [ÿð.] êëàñ. Åùòèðàìëà, ùþðìÿòëÿ. 

Åùòèðàìÿí ñÿíè ùÿð ýöíäÿ çèéàðÿò åäÿðÿì. 

Ì.ß.Ñàáèð. 

ÅÙÒÈÐÀÌËÀ çÿðô Ùþðìÿòëÿ, ùþðìÿò âÿ 

íÿçàêÿò ãàéäàëàðûíû ýþçëÿéÿðÿê. Äèëáÿð, 

åùòèðàìëà, ìÿðùÿìÿò èëÿ; Éàíûìà ýÿëäèéèí 

éàäûìà äöøäö. Àøûã Äèëãÿì. È÷ÿðè äàõèë îëúàã 

Äÿìèðîâ .. åùòèðàìëà áàøûíû ÿéäè âÿ ñàëàì 

âåðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Êàìàëè-åùòèðàìëà – 

ùþðìÿò âÿ íÿçàêÿò ãàéäàëàðûíà ðèàéÿò åäÿðÿê, 

áþéöê ùþðìÿòëÿ. Êàìàëè-åùòèðàìëà ãàðøûëàìàã. 

Êàìàëè-åùòèðàìëà ìöðàúèÿò åòìÿê. 

ÅÙÒÈÐÀÌËÛ ñèô. 1. Ùþðìÿò ýþñòÿðÿí, ùþðìÿòúèë, 

ìÿðèôÿòëè, íÿçàêÿòëè, ãàíàúàãëû. Åùòèðàìëû 

àäàì. 

2. Ùþðìÿòëè.

ÅÙÒÈÐÀÌÑÛÇ 

ÅÙÒÈÉÀÒ 

ÅÙÒÈÐÀÌÑÛÇ ñèô. Ùþðìÿò âÿ íÿçàêÿò 

ãàéäàëàðûíû ýþçëÿìÿéÿí, ùþðìÿò ýþñòÿðìÿéÿí, 

íÿçàêÿòñèç, ÿäÿáñèç, ìÿðèôÿòñèç. 

ÅÙÒÈÐÀÌÑÛÇËÛÃ èñ. Ùþðìÿòñèçëèê, ìÿðèôÿòñèçëèê, 

ÿäÿáñèçëèê, íÿçàêÿòñèçëèê. Åùòèðàìñûçëûã 

åòìÿê. Åùòèðàìñûçëûã ýþñòÿðìÿê. 

– Ùÿð ùàëäà þçýÿëÿðèí ðÿé âÿ òÿñâèðèíÿ ãàðøû 

áó åùòèðàìñûçëûüû ìÿí ùå÷ âàõò þçöìÿ ëàéèã 

áèëìÿçäèì... Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÅÙÒÈÐÀÑ èñ. [ÿð.] 1. Àüëûí ÷ÿòèíëèêëÿ èäàðÿ 

åäÿ áèëäèéè ùèññ. Åùòèðàñûíû ñàõëàìàã. 

– [Õÿëèôÿ:] Ñÿíäÿ âàð úîøãóí åùòèðàñ àëîâó; 

Éàõàð àòÿøëÿðèí ñþíöê áèð åâè. Ù.Úàâèä. 

Ñöáùàíâåðäèçàäÿ äöøöíöð, ýåòäèêúÿ ùÿðèñëèéè 

àðòûð, ýþçëÿðèíäÿ åùòèðàñ ãûüûëúûìû ÷ûðòûëäàéûðäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Éàçû÷û èêè ýÿíúèí ìÿùÿááÿòèíè 

äÿ øöóðëó âÿ ñàäÿ áèð ìÿùÿááÿò 

êèìè âåðèð. Áó ìÿùÿááÿò åùòèðàñà äåéèë, èêè 

äöøöíúÿëè ýÿíúèí áèð-áèðèíÿ òàì øöóðëó 

ìöíàñèáÿòèíÿ ÿñàñëàíûð. Ì.Àðèô. // Úîøãóíëóã, 

ðóù éöêñÿêëèéè, âÿúä, ùÿéÿúàí. Áÿäèèðóùè 

òÿñèð úÿùÿòèíäÿí ..”×àðýàù” – ùÿéÿúàí 

âÿ åùòèðàñ, “Áàéàòû-øèðàç” – ãÿìýèíëèê, 

“Ùóìàéóí” èñÿ “Øöøòÿð”ÿ íèñáÿòÿí äàùà 

äÿðèí áèð êÿäÿð ùèññè îéàäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

[Ñöäàáÿíèí] ãàïãàðà ýþçëÿðè éåíÿ øàì êèìè 

éàíäû. Áèð åùòèðàñ àëîâó èëÿ èøûãëàíäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Øèääÿòëè àðçó, åøã, ùÿâÿñ, øþâã, ìåéèë. 

[Àôÿò:] Áÿäÿíèì éàíäûðûð þç ëèáàñûìû; Äÿðéàëàð 

ñþíäöðìÿç åùòèðàñûìû. Ì.Ðàùèì. 

3. Øÿùâÿò, ùÿðèñëèê, äöøêöíëöê, òÿÿøøöã. 

[Øåéõ Êÿáèð:] Àë÷àëûð, ðóùóí àë÷àëûð... Àíúàã; 

Ñÿíè àë÷àëäàí åùòèðàñ îëàúàã. Ù.Úàâèä. 

..Ìÿðúàí áÿé þç àë÷àã åùòèðàñëàðûíû òÿðê åäÿ 

áèëìèð, áÿëêÿ ùÿìèí åùòèðàñëàðà àçàä èìêàíëàð 

àõòàðûð. ß.Ñóëòàíëû. 

ÅÙÒÈÐÀÑËÀ çÿðô. 1. Úîøãóíëóãëà, åøãëÿ, 

ùÿéÿúàíëà. Øàìõàë ÿëÿ êå÷èðäèéè îâó éûðòûúû 

áèð åùòèðàñëà ïàð÷àëàìàã ôèêðèíäÿ äåéèëäè. 

È.Øûõëû. 

2. Ùÿðèñëèêëÿ, ãûçüûíëûãëà. Ìàéà çÿðèô ãîëëàðûíû 

à÷ûá ìÿùÿááÿò âÿ åùòèðàñëà Ãàðàøûí 

áîéíóíà ñàðûëäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅÙÒÈÐÀÑËÛ ñèô. 1. Úîøãóí, ùÿéÿúàíëû. 

Åùòèðàñëû íèòã. Åùòèðàñëû ìöáàùèñÿ. // Áèð øåéèí 

äÿëèúÿñèíÿ àëóäÿñè, ùÿâÿñêàðû, âóðüóíó îëàí. 

Åùòèðàñëû îâ÷ó. Åùòèðàñëû îéóí÷ó. Åùòèðàñëû 

ôóòáîë àçàðêåøëÿðè. – Ìÿìóí åùòèðàñëû ìöòàëèÿ÷è 

èäè. ×îõ îõóéóðäó âÿ ýþçëÿðèíè ÷îõ éîðóðäó. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. Åùòèðàñëà äîëó; åùòèðàñ, åøã èôàäÿ åäÿí, 

ùÿðèñ, äöøêöí. Åùòèðàñëû þïöø. – Õàí àéàã 

ñàõëàéûá åùòèðàñëû áàõûøëà [Òóòóáÿéèìè] 

ñöçäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÅÙÒÈÐÀÑÑÛÇ ñèô. âÿ çÿðô Ùÿâÿññèç, ùÿðàðÿòñèç, 

øþâãñöç. Åùòèðàññûç àäàì. Åùòèðàññûç 

äàíûøìàã. 

ÅÙÒÈØÀÌ èñ. [ÿð.] òÿíò. Ýþçãàìàøäûðûúû 

òÿìòÿðàã, äÿáäÿáÿ, úÿëàë, ÿçÿìÿò. Åé åùòèøàìè-ìèëëÿòè 

òàëàí îëàí ÷îúóã! Åé äÿðáÿäÿð 

ýÿçèá öðÿéè ãàí îëàí ÷îúóã! Ì.ß.Ñàáèð. 

Ñþíìÿäè îíäàêû ÿñêè åùòèøàì; Öðÿêëÿ ýèðèøäè 

éåíè õèäìÿòÿ. Ì.Ìöøôèã. 

ÅÙÒÈØÀÌËÀ çÿðô Åùòèøàìëû áèð ñóðÿòäÿ, 

ÿçÿìÿòëÿ, ìþùòÿøÿì. Ãîúà Ãàôãàç éàðàíàíäàí 

éàøàìûøäûð åùòèøàìëà. Ì.Ðàùèì. 

ÅÙÒÈØÀÌËÛ ñèô. ßçÿìÿòëè, äÿáäÿáÿëè, 

òÿíòÿíÿëè, ÷îõ ìþùòÿøÿì. Åùòèøàìëû ñàðàé. 

Åùòèøàìëû çèéàôÿò. 

ÅÙÒÈÂÀ [ÿð.]: åùòèâà åòìÿê êèò. – è÷èíÿ 

àëìàã, äàõèëèíäÿ îëìàã, òÿðêèáèíäÿ éåðëÿøìÿê, 

ÿùàòÿ åòìÿê, ãàâðàìàã. [Åéâàç:] Áó, 

ìÿùÿááÿòèí åëÿ áþéöê áèð àíû èäè êè, èíñàí þç 

äèããÿò âÿ íÿúèáëèéè èëÿ áöòöí äöíéàíû åùòèâà 

åòìÿê èñòÿéèð. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÅÙÒÈÉÀÚ èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð øåéÿ 

îëàí âÿ îíñóç êå÷èíìÿê ìöìêöí îëìàéàí 

òÿëÿáàò, ýÿðÿêëèê, ëöçóì. Õàññÿ, îë ðóñ åëìèíÿ 

òàëèá; Îíëàðà åùòèéàúûìûç ÷îõäóð; Áèëìÿñÿê 

äèë, èëàúûìûç éîõäóð. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ïî÷ò 

éîëó èëÿ ýÿëèá-ýåäÿíëÿðèí ùÿð åùòèéàúëàðûíû 

Ðÿùèì áÿé êÿìàëè-ìÿìíóíèééÿòëÿ ðÿô åäèðäè. 


2. Éîõñóëëóã, êàñûáëûã. Åùòèéàú è÷ÿðèñèíäÿ 

éàøàìàã. Åùòèéàú è÷èíäÿ áþéöìÿê. – Áó 

ÿüíèéàëàðûí öçöí ýþðöíúÿ åùòèéàúäà; Ýåò, 

åé ôÿãèðè-áèíÿâà, êÿôÿí áöðöí, ìÿçàðû ýþð! 

Ì.ß.Ñàáèð. Åùòèéàú öçöíäÿí þçýÿ ãàïûñûíäà 

ãóëëóã÷óëóã åäÿí ãûç ýþðìÿäèéè, ñåâìÿäèéè 

äÿëè áèð äþâëÿòëèéÿ ñàòûëûð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Øèðÿëè äÿ áàøãàëàðû êèìè éîõñóëëóã, åùòèéàú 

è÷èíäÿ áþéöìöøäö. Ì.Ùöñåéí. 

ÅÙÒÈÉÀÚÑÛÇ çÿðô Ùå÷ áèð åùòèéàú ùèññ 

åòìÿäÿí, ìàääè úÿùÿòäÿí ùå÷ áèð ÷ÿòèíëèê 

÷ÿêìÿäÿí. Åùòèéàúñûç éàøàìàã. 

ÅÙÒÈÉÀÒ èñ. [ÿð.] 1. Ýÿëÿúÿêäÿ ëàçûì 

îëàúàüû íÿçÿðäÿ òóòóëóá òÿäàðöê åäèëìèø, 

9

ÅÙÒÈÉÀÒ 

ñàõëàíìûø øåé; òÿäàðöê. ßðçàã åùòèéàòû. Òàõûë 

åùòèéàòû. Ìàë åùòèéàòû. – [Ãîúà] ..ñîí ãîíàã 

åùòèéàòû ö÷öí ñàõëàäûüû áþéöê øàíû êÿñèá òàáàãäà 

áóðàéà ýÿòèðìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. ..Êÿíääÿí 

÷ûõäûãëàðûíûí îíóíúó ýöíö Ñÿðèééÿ õàëà 

éåìÿê åùòèéàòûíûí òöêÿíìÿéÿ áàøëàäûüûíû 

ùèññ åòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Åùòèéàò ýþðìÿê 

– 1) ùàçûðëûã àïàðìàã, òÿäàðöê ýþðìÿê, 

ùàçûðëàøìàã (áàéðàì, ãîíàãëûã, òîé âÿ ñ. 

ìöíàñèáÿòè èëÿ). Áÿëè, Áÿõòèéàðà õÿáÿð éîëëàäûëàð 

êè, ôèëàí ýöíäÿ, ôèëàí ñààòäà ñÿíÿ ãîíàüûã, 

åùòèéàòûíû ýþð. (Íàüûë); 2) ýÿëÿúÿê 

ö÷öí éûüìàã, òîïëàìàã; òÿäàðöê åòìÿê 

(ìàë, ïóë âÿ ñ). Óçóí èëëÿð áþéöê áèð åòèáàðà 

ìàëèê îëàí Íåìÿòóëëàéåâ, ÷îõ ñàêèò ùÿéàò 

ñöðöð âÿ ýÿëÿúÿê ö÷öí åùòèéàò ýþðöðäö. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Çÿðóðÿò, åùòèéàú ùèññ åäèëäèêäÿ èñòèôàäÿ 

åäèëÿí (øåé). Åùòèéàò ôîíäó. Åùòèéàò ãöââÿëÿðè. 

Òîõóíóëìàç åùòèéàò. – Ðàäèî ñÿñëÿíèð: 

– Ùöñåéí, äþí ýåðè; Ãàëõìûøäûð åùòèéàò òÿééàðÿëÿðè. 

Ì.Ðàùèì. Åùòèéàò ö÷öí – ýÿëÿúÿêäÿ, 

ñîíðàäàí ýÿðÿêëè, ëàçûì îëàúàüû 

åùòèìàëû èëÿ, ùÿð áèð åùòèìàëà ãàðøû. Åùòèéàò 

ö÷öí ïóë ýþòöðìÿê. Åùòèéàò ö÷öí þçö èëÿ 

àäàì ýþòöðìÿê. – Ìöÿëëèì åùòèéàò ö÷öí 

ìÿêòÿá õèäìÿò÷èñè Ìàùìóä ÿìèíè äÿ 

ýþòöðäö. Á.Òàëûáëû. [Êàçûì] èñÿ åùòèéàò ö÷öí 

ýþòöðäöéö êÿíäèðè ÷ûõàðûá áþéöê ÷ÿòèíëèêëÿ 

Çåéíÿáèí ÿëëÿðèíè, àéàãëàðûíû ñàðûäû. È.Øûõëû. 

3. Ùÿëÿëèê èñòèôàäÿ åäèëìÿéÿí, ëàêèí ìþâúóä 

îëàí øåéèí ìèãäàðû (÷îõ âàõò úÿì øÿêëèíäÿ 

èøëÿíèð). Íåôò åùòèéàòû. Äÿìèð åùòèéàòû. 

Þëêÿìèçèí òöêÿíìÿç åùòèéàòû. – Áèð ñûðà àëèìëÿðèí 

àïàðäûüû ùåñàáà ýþðÿ, Éåð êöðÿñèíèí 

òÿðêèáèíäÿ îëàí òÿê óðàí âÿ òîðèíèí àòîì 

åíåðýèéàñû íåôò âÿ äàø êþìöð åùòèéàòûíûí 

åíåðýèéàñûíäàí 20 äÿôÿ ÷îõäóð. À.Ãàðàéåâ. 

4. Ìöùàðèáÿ âàõòû îðäóäà õèäìÿòÿ éàðàéàí, 

ùÿðáè ó÷îòäà îëàí âÿòÿíäàøëàð. Åùòèéàòà 

áóðàõìàã. Åùòèéàòäà îëàíëàðû îðäóéà ÷àüûðìàã. 

– Åëäàð áèð åùòèéàò êîìàíäèðè êèìè 

úÿáùÿéÿ ýåòìÿëè îëäó. È.ßôÿíäèéåâ. 

5. Òÿùëöêÿíè íÿçÿðÿ àëàðàã, òÿäáèðëè, 

öñóëëó ùÿðÿêÿò åòìÿ, äàâðàíìà. Åùòèéàò 

èýèäèí éàðàøûüûäûð. (Àòà. ñþçö). Èñòÿäèì ùÿúâ 

åäèì áèð þçýÿ ñàéàã; Àììà éåíÿ ìàíå îëäó 

åùòèéàò. Ã.Çàêèð. [Áÿõòèéàð:] Ñàðàéäà áàøãàäûð 

ùÿéàò; Áèð àç ýÿðÿêäèð åùòèéàò. À.Øàèã. 

ÅÙÒÈÉÀÒËÀÍÌÀÃ 

Ãûíàìà ãûçëàðû, áó åùòèéàòäûð; Äöíéàäà òåç 

ãûçàí, òåç äÿ ñîéóéàð. Ñ.Âóðüóí. // Ãîðõìà, 

÷ÿêèíìÿ. Åùòèéàò åòìÿê (åëÿìÿê) – 

ãîðõìàã, ÷ÿêèíìÿê, ñàãûíìàã. Ñîéóãäàí 

åùòèéàò åòìÿê. Èøèí ÷ÿòèíëèéèíäÿí åùòèéàò 

åòìÿê. – Ñÿðñÿðè áàñìà ãÿäÿì åøã òÿðèãèíÿ, 

Ôöçóëè; Åùòèéàò åéëÿ êè, ãàéÿòäÿ õÿòÿðíàê 

ñÿôÿðäèð. Ôöçóëè. [Ãàçû:] Ãûçûì, ñÿí ùå÷ êÿñäÿí 

åùòèéàò åòìÿ, ùå÷ êÿñèí úöðÿòè éîõäóð, 

ñÿíÿ áèð ÷ûðòìà âóðñóí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ìîëëà Õÿëèë] ìöÿëëèìèí ÿëåéùèíÿ äàíûøìàãäàí, 

òÿáëèüàò àïàðìàãäàí åùòèéàò åäèðäè. 


◊ Åùòèéàòû ÿëäÿí áóðàõìàã – ùÿð áèð 

åùòèìàëà ãàðøû òÿäáèð ýþðìÿê. [Âÿçèð:] Ñèç 

ùÿð ýöí áóðàäà ùàçûð îëàðñûíûç. Ùÿð ùàëäà, 

åùòèéàòû ÿëäÿí áóðàõìàã îëìàç. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÅÙÒÈÉÀÒÊÀÐ [ÿð. åùòèéàò âÿ ôàðñ. ...êàð] 

áàõ åùòèéàòëû. 

ÅÙÒÈÉÀÒÊÀÐÀÍß [ÿð. åùòèéàò âÿ ôàðñ. 

...êàðàíÿ] á à õ åùòèéàòëà. 

ÅÙÒÈÉÀÒÊÀÐËÛÃ áàõ åùòèéàòëûëûã. 

ÅÙÒÈÉÀÒËÀ çÿðô 1. Ãîðõà-ãîðõà, ÷ÿêèíÿ- 

÷ÿêèíÿ, åùòèéàò åäÿðÿê, åùòèéàò ýþçëÿéÿðÿê. 

Åùòèéàòëà äàíûøìàã. Åùòèéàòëà éåðèìÿê. 

–..×îõ ìþìèíëÿð âàð êè, Ìîëëà Íÿñðÿääèíè 

åùòèéàòëà áöêöð êàüûçà âÿ áèð úàâàí àäàì 

òàïûá äåéèð êè, àë áóíó, îõó ýþðÿê, ìîëëà íÿ 

éàçûð.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùàúû Ãóëó .. 

åùòèéàòëà ãóéóíóí éàíûíäà óçàíûá äèããÿòëÿ 

áàõäû. À.Øàèã. 

2. Éàâàø, àñòà, ñÿñ ñàëìàäàí, öñóëëó(úà), 

éàâàøúà. [Ìîëëà Õÿëèë] ÷îõ åùòèéàòëà ìöÿëëèìèí 

ãàïûñûíà ýÿëäè. Ñ.Ùöñåéí. [Ãàðàø] 

Ìàéàíû øèðèí ñÿùÿð éóõóñóíäàí àéûëòìàã 

èñòÿìÿéÿðÿê åùòèéàòëà ýåéèíèá ÷þëÿ ÷ûõäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Òàùèðçàäÿ ÷óñòëàðûíû ýåéèá 

êèìñÿíè îéàòìàìàã ö÷öí åùòèéàòëà åâäÿ 

ýÿçäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÅÙÒÈÉÀÒËÀÍÌÀ “Åùòèéàòëàíìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÅÙÒÈÉÀÒËÀÍÌÀÃ ô. Åùòèéàò åòìÿê, 

ãîðõìàã, ÷ÿêèíìÿê, öðÿê åëÿìÿìÿê. [Äÿðâèø:] 

..Áàõäûì ýþðäöì, ãîúà êèøè ìÿíäÿí 

åùòèéàòëàíûáäûð. À.Äèâàíáÿéîüëó. Ìÿí, äîüðóñó, 

åùòèéàòëàíìàüà áàøëàäûì. Ãàíòÿìèð. 

[Ìÿììÿäùöñåéí] Úÿìèëèí ùþêóìÿò ïàíñèîíóíà 

êå÷ìÿñè ìöíàñèáÿòè èëÿ þç àäûíûí “äÿôòÿðÿ 

äöøìÿñèíäÿí” åùòèéàòëàíûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

10

ÅÙÒÈÉÀÒËÛ 

ÅÙÒÈÉÀÒËÛ ñèô. 1. Þç ùÿðÿêÿòëÿðèíäÿ, 

èøèíäÿ åùòèéàò ýþçëÿéÿí, ìåéäàíà ÷ûõà 

áèëÿúÿê ùÿð áèð åùòèìàëà ãàðøû ëàçûìè òÿäáèð 

ýþðÿí. – Ìÿììÿä .. åùòèéàòëû àäàì èäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. // çÿðô Åùìàëëû, öñóëëó, 

åùòèéàòëà. ×ûõäûì êö÷ÿéÿ âÿ åùòèéàòëû êå÷èá 

ýåòäèì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ãîé áèçÿ 

ýöëìÿñèí íÿ äîñò, íÿ äÿ éàä; Åùòèéàòëû äàíûø, 

åùòèéàòëû äóð! Ñ.Âóðüóí. Åùòèéàòëû îëìàã 

– ýþçëÿíèëÿí ùÿð áèð åùòèìàëà ãàðøû òÿäáèðëè 

îëìàã, öñóëëó èø ýþðìÿê, ãîðõóëó áèð èø ö÷öí 

ùàçûð îëìàã. Çàìàí àíè îëàðàã ãÿðàðà ýÿëäè 

êè, åùòèéàòëû îëìàã ëàçûìäûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Àõøàì îâóíäà åùòèéàòëû îëìàüû ãÿðàðà 

àëäûì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. Òÿäàðöêëö, ýÿëÿúÿê ö÷öí åùòèéàò ñàõëàéàí, 

òÿäàðöê åäèá ñàõëàéàí. Åùòèéàòëû ãàäûí. 

Åùòèéàòëû åâ. 

ÅÙÒÈÉÀÒËÛËÛÃ èñ. Öñóëëóëóã, òÿäáèðëèëèê, 

åùòèéàò åòìÿ, ÷ÿêèíìÿ. Áèð áàøãàñû èñÿ 

åùòèéàòëûëûã åäèðäè.. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÅÙÒÈÉÀÒÑÛÇ ñèô. 1. Åùòèéàò ýþçëÿìÿéÿí, 

èøèí äàë-ãàáàüûíû ýþçëÿìÿéÿí, ãàáàãúàäàí 

òÿäáèð ýþðìÿéÿí, òÿäáèðñèç, öñóëñóç. Åùòèéàòñûç 

àäàì. – Áÿçÿí åùòèéàòñûç, êè÷èê áèð õàòà; 

Áþéöê ôàúèÿëÿð éàðàäûð, äåìÿê! Ñ.Âóðüóí. 

..Ýóðøàä éàüìóð åùòèéàòñûç éîë÷óëàðû èñëàíìûø 

úöúÿéÿ äþíäÿðèð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Çÿðô 

ìÿíàñûíäà. Åùòèéàòñûç èø ýþðìÿê. Åùòèéàòñûç 

äàâðàíìàã. 

2. Ùå÷ áèð åùòèéàòû, òÿäàðöêö îëìàéàí. Åùòèéàòñûç 

åâ. Åùòèéàòñûç àäàì. – Áóðàäûð éîõëóüà 

ýåäÿí éîë, áÿëè; Åùòèéàòñûç àòìà ãÿäÿì 

èðÿëè! Øÿùðèéàð. 

ÅÙÒÈÉÀÒÑÛÇËÛÃ èñ. 1. Åùòèéàò ýþçëÿìÿìÿ, 

ãàðøûéà ÷ûõà áèëÿúÿê òÿùëöêÿíè âÿ ñ.- 

íè ãàáàãúàäàí íÿçÿðÿ àëûá ùå÷ áèð òÿäáèð 

ýþðìÿìÿ, öñóëñóçëóã. Åùòèéàòñûçëûã åòìÿê. – 

Ýÿëäèéåâ .. òàõûë òÿäàðöêö ìöâÿêêèëëèéèíäÿ 

÷àëûøàíäà äà õàìëûã óúóíäàí, éà åùòèéàòñûçëûãäàí, 

éà äà àéðû ñÿáÿáäÿí áèð áàëàúà 

äîëàøàí êèìè îëìóøäó. Ìèð Úÿëàë. [Ýöëñÿíÿì] 

åùòèéàòñûçëûã åëÿéèá, Òàùèðèí ìÿêòóáóíó 

ýþçàëòû åëÿäèéè ãûçà îõóòìóøäó. Ì.Ùöñåéí. 

Àõ, áó åùòèéàòñûçëûã, äöøìÿíè ñàéìàìàã, îíóí 

ùèéëÿëÿðèíè âÿ áèúëèêëÿðèíè ùåñàáà àëìàìàã 

êîìàíäèðèí ÿí áþéöê íþãñàíûäûð. ß.Âÿëèéåâ. 

2. Åùòèéàòñûç ùÿðÿêÿò. Åùòèéàòñûçëûüà éîë 

âåðìÿê. – Èëàí èíñàíëàðû åùòèéàòñûçëûüà ñþâã 

ÅÊÈÇÒÀÉ(Û) 

åòìÿê ö÷öí þçöíö àúèç ýþñòÿðèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÅÙÒÈÉÀÒÑÛÇËÛÃËÀ çÿðô Ùå÷ áèð åùòèéàò 

ýþçëÿìÿäÿí, åùòèéàòñûç. Ìàùìóä .. åùòèéàòñûçëûãëà 

ñîðóøäó. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÅÙÒÈÇÀÇ èñ. [ÿð.] êèò. 1. Õÿôèô ñóðÿòäÿ 

òèòðÿìÿ, òèòðÿéèø. ×àòäûãúà èíúÿ ðóùóìà, 

àëäûãúà ùÿð íÿôÿñ; Ñàðñûí áöòöí âöúóäóìó 

ñþíìÿç áèð åùòèçàç. À.Øàèã. Íÿäÿí øÿôÿãëè 

áóëóäúóãëàð þéëÿ ÷þùðÿíäÿ; Áèð åùòèçàç èëÿ 

íÿøð åéëÿìÿêäÿ øÿáíÿìëÿð Ù.Úàâèä. 

Åùòèçàçà ýÿòèðìÿê – 1) òèòðÿòìÿê; 

2) ìÿú. äèëëÿíäèðìÿê. Òàùèð äàùà äà úóøà 

ýÿëèá ñàçûí òåëëÿðèíè ëàï öðÿêäÿí åùòèçàçà 

ýÿòèðèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

2. Ôèçèêàäà: úèñìèí òèòðÿéèøëè ùÿðÿêÿòè, òèòðÿìÿñè, 

òèòðÿéèøè. 

ÅÙÉÀ [ÿð.] êëàñ. Âöúóäà ýÿòèðìÿ, úàíëàíäûðìà, 

áÿðïàåòìÿ. Åùéà åòìÿê (ãûëìàã) 

– úàíëàíäûðìàã, áÿðïà åòìÿê, âöúóäà ýÿòèðìÿê. 

Åùéà ãûëóð ÿýÿð÷è äÿìèí, åé ñÿíÿì; 

Õÿëâÿò íèøèíÿ øàùèäö øÿìö øÿêÿð ýÿðÿê. 

Íÿñèìè. Î, Ñÿôÿâèëÿð äþâðöíöí, Øåéõ Ñÿôèíèí 

ñÿëòÿíÿòèíèí íöôóç âÿ åùòèðàìûíû åùéà åòìÿê 

èñòÿéèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áèð äÿ Çåéáÿê ãûçûíû 

õàòûðëàäû, çåùíèíäÿ îíóí ìÿùçóí áàõûøûíû 

åùéà åòäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÅÙÉÀÍÀ çÿðô äàí. Èøäè, áÿëêÿ, îëà áèëñèí. 

Åùéàíà ýÿëÿ áèëìÿäèì. Åùéàíà áó èø áàø 

òóòìàäû. – [Úàùàíýèð áÿé:] ..Åùéàíà ùÿìèí 

áó éåðäÿ äöøìÿíÿ ðàñò ýÿëäèê, îíäà íÿ 

åòìÿëè Í.Âÿçèðîâ. 

ÅÕÈÍÎÊÎÊÊÓÇ [éóí. åúùèíî – êèðïè âÿ 

úîúúóñ] òèá. çîîë. Èòèí âÿ áÿçè áàøãà ùåéâàíëàðûí 

áàüûðñàãëàðûíäà éàøàéàí ëåíòøÿêèëëè 

òöôåéëè ãóðä. // Èíñàíûí âÿ ùåéâàíûí áÿçè 

öçâëÿðèíäÿ éàøàéûá àüûð õÿñòÿëèêëÿð òþðÿäÿí 

áó ãóðäóí ñöðôÿëÿðè. 

ÅÊÈÇ ñèô. Áèð àíàäàí áèð âàõòäà äîüóëìóø. 

Åêèç ãàðäàøëàð. Åêèç áàúûëàð. – Î ýöí 

ïðîôåññîð Àñëàíîâ äåéèðäè êè, ñèçÿ áàõàí åëÿ 

áèëèð êè, åêèç áàúûñûíûç, ùå÷ àíà-áàëàéà 

îõøàìûðñûíûç. Ì.Èáðàùèìîâ. // èñ. Áèð àíàäàí 

áèð âàõòäà äîüóëìóø óøàãëàðäàí ùÿð áèðè; 

åêèçòàé. Åêèçëÿðèí èêèñè äÿ ãûçäûð. 

ÅÊÈÇÒÀÉ(Û) Åêèç. Åêèçòàé îüëàíëàð. 

Åêèçòàé ãûçëàð. – Îíëàð áþéöéöá áèð àç úàéäàãëàøàíäà 

ãîíøóäàêû Çþùðÿ àðâàäûí áèð 

úöò åêèçòàé ãûçû îëäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

11

ÅÊÈÏÀÆ 

ÅÊÈÏÁÆ 1 [ôð.] Éàéëû ìèíèê àðàáàëàðûíûí 

(ìÿñ.: ôàéòîí, êàðåò âÿ ñ.-íèí) öìóìè àäû; 

ìèíèê. Áèðäÿí Âàñèëè Èâàíîâè÷èí ãóëàüûíà 

éàéëû áèð åêèïàæ òàããûëòûñû – óúãàð êÿíäëÿðäÿ 

õöñóñèëÿ ñå÷èëÿí ùàìàí òàããûëòû ýÿëäè. Òóðýåíåâäÿí. 

ÅÊÈÏÁÆ 2 [ôð.] 1. Ýÿìèíèí, òÿééàðÿíèí, 

òàíêûí âÿ ñ.-íèí øÿõñè ùåéÿòè; êîìàíäàñû. 

Òàïøûðûëìûø èøè ëàéèãèíúÿ éåðèíÿ éåòèðìèø åêèïàæ 

Áàêûéà ñåâèíúëÿ ãàéûäûðäû. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

2. ùÿðá. äÿíèç. Äÿíèç ïèéàäàñûíûí ñàùèë 

ãîøóíó. 

ÉÊÊÅÐ [ôð.] Éåðäÿ ìöÿééÿí äÿðÿúÿëè áóúàãëàð 

ãóðìàã ö÷öí ýåîäåçèéà àëÿòè; êöíéÿ. 

ÅÊËÉÊÒÈÊ èñ. [éóí.] êèò. Åêëåêòèçìÿ ìåéèë 

åäÿí, åêëåêòèçì ìþâãåéèíäÿ äóðàí àäàì. 

ÅÊËÅÊÒÈ´Ê ñèô. [éóí.] Åêëåêòèçìäÿí èáàðÿò 

îëàí, åêëåêòèçì ìàùèééÿòèíäÿ îëàí. Åêëåêòèê 

íÿçÿðèééÿ. ßñÿð åêëåêòèê õàðàêòåð äàøûéûð. 

ÅÊËÉÊÒÈÊÀ êèò. áàõ åêëåêòèçì. 

ÅÊËÅÊÒÈÊËÈÊ èñ. Åêëåêòèê ìàùèééÿòäÿ 

îëìà. Íÿòèúÿëÿðèí åêëåêòèêëèéè. 

ÅÊËÅÊÒÈÑÈ´ÇÌ áàõ åêëåêòèçì. 

ÅÊËÅÊÒÈ´ÇÌ [éóí.] êèò. Áèð-áèðèíÿ çèää 

îëàí ôèêèð âÿ íÿçÿðèééÿëÿðèí ïðèíñèïñèç âÿ 

ìåõàíèêè ñóðÿòäÿ áèðëÿøäèðèëìÿñè. 

ÅÊËÈ´ÏÒÈÊÀ [éóí.] àñòð. Ýþé ñôåðèíèí, Ýöíÿøèí 

õÿéàëè èëëèê ùÿðÿêÿòèíèí úÿðÿéàí åòäèéè 

áþéöê äàèðÿñè. 

ÅÊÎËÓÝÈÉÀ [éóí. îèêîñ – åâ âÿ ëîýîñ – 

åëì, àíëàéûø] Áèîëîýèéàíûí, ùåéâàí âÿ áèòêè 

îðãàíèçìëÿðèíèí ìöùèòëÿ ãàðøûëûãëû ìöíàñèáÿòèíäÿí 

áÿùñ åäÿí øþáÿñè. Øÿðòè ðåôëåêñëÿðèí 

åêîëîýèéàñûíû þéðÿíìÿê ö÷öí ìöøàùèäÿëÿð 

òÿáèè øÿðàèòÿ éàõûí îëàí áèð ìöùèòäÿ 

àïàðûëìàëûäûð. À.Ãàðàéåâ. 

ÅÊÎËÎÆÈ ñèô. [éóí.] Åêîëîýèéàéà àèä, 

åêîëîýèéàéà ìÿõñóñ. Àéðû-àéðû ðàéîíëàðäà 

áÿçè åêîëîæè àìèëëÿð áèòêèéÿ òÿñèð åäÿðÿê, 

îíóí áó ðàéîíëàðäà áåúÿðèëìÿñè âÿ íîðìàë 

èíêèøàô åòìÿñèíè òÿìèí åäèð. È.Àõóíäçàäÿ. 

ÅÊÎÍÎÌÈ´ÑÒ [éóí.] 1. Èãòèñàä÷û. 

2. òàð. Åêîíîìèçì òÿðÿôäàðû. 

ÅÊÎÍÎÌÈ´ÇÌ [éóí.] òàð. ÕÛÕ ÿñðèí àõûðëàðûíäà 

âÿ ÕÕ ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ ðóñ ñîñèàëäåìîêðàòëàðû 

àðàñûíäà ìåéäàíà ýÿëìèø îïïîðòóíèñò 

úÿðÿéàí (áó úÿðÿéàí òÿðÿôäàðëàðûíûí 

ôèêðèíÿ ýþðÿ, ôÿùëÿ ñèíôè éàëíûç þç 

12 

ÅÊÑÊÀÂÀÒÎÐ 

èãòèñàäè âÿçèééÿòèíè éàõøûëàøäûðìàã ö÷öí 

ìöáàðèçÿ àïàðàðàã ìöòëÿãèééÿòëÿ ñèéàñè 

ìöáàðèçÿíè áóðæóàçèéàéà áóðàõìàëû èäè). 

ÅÊÐÁÍ [ôð.] 1. Öçÿðèíäÿ êèíî, éàõóä 

äèàïîçèòèâ øÿêèëëÿðè ýþñòÿðèëÿí àü ñÿòù (ìÿñ.: 

ïÿðäÿ âÿ ñ). Ìèðçÿ ýþçëÿðèíè òåëåâèçîðóí åêðàíûíà 

çèëëÿñÿ äÿ, îðäà ùå÷ íÿ ýþðìöðäö, åëÿ 

ùåé áàøûíû éåëëÿéèðäè. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

2. ìÿú. Êèíî ñÿíÿòè, êèíî. Åêðàí ö÷öí 

éàõøû áîé âÿ ýþðêÿì áèðèíúè øÿðòäèð. 

3. Ìöõòÿëèô åíåðæè øöàëàðûíäàí ãîðóíìàã 

âÿ éà îíäàí èñòèôàäÿ åòìÿê ö÷öí ñÿòùëè 

ãóðüó. Ðàäèî àïàðàòëàðû åêðàíû. 

4. òåõ. Èñòèäÿí âÿ éà èøûãäàí ãîðóíìàã 

ö÷öí ìöòÿùÿððèê ñèïÿð. 

ÅÊÐÀÍËÀÌÀ “Åêðàíëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÅÊÐÀÍËÀÌÀÃ ô. òåõ. Õàðèúè, çÿðÿðëè òÿñèðäÿí 

âÿ ñ.-äÿí ãîðóìàã ö÷öí ãàáàüûíà 

åêðàí, ñèïÿð âÿ ñ. ÷ÿêìÿê; ïÿðäÿëÿìÿê. 

ÅÊÐÀÍËÀÍÌÀ òåõ. “Åêðàíëàíìàã”äàí 

ô.èñ. Áèð øåéè õàðèúè, çÿðÿðëè òÿñèðëÿðäÿí âÿ ñ.- 

äÿí ãîðóìà òÿäáèðëÿðè. 

ÅÊÐÀÍËÀÍÌÀÃ ìÿúù. òåõ. Ãàáàüûíà 

åêðàí ÷ÿêèëìÿê. 

ÅÊÐÀÍËÀÍÌÛØ ô.ñèô. òåõ. Ãàáàüûíà 

åêðàí ÷ÿêèëìèø, åêðàíëà ñèïÿðëÿíìèø. 

ÅÊÐÀÍËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Åêðàíëàøäûðûëìàã”äàí 

ô.èñ. Ðîìàíûí åêðàíëàøäûðûëìàñû. 

ÅÊÐÀÍËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. Êèíî øÿêëè 

ùàëûíà ñàëûíìàã, êèíîäà ýþñòÿðèëìÿê ö÷öí 

óéüóíëàøäûðûëìàã. 

ÅÊÐÀÍËÀØÄÛÐÛËÌÛØ ô.ñèô. Êèíî øÿêëè 

ùàëûíà ñàëûíìûø, êèíîäà ýþñòÿðèëìÿê ö÷öí 

óéüóíëàøäûðûëìûø. 

ÅÊÐÀÍËÀØÄÛÐÌÀ “Åêðàíëàøäûðìàã”- 

äàí ô.èñ. Ðîìàíû åêðàíëàøäûðìà. 

ÅÊÐÀÍËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. Õöñóñè îëàðàã 

êèíî ö÷öí éàçûëìàìûø ïéåñè âÿ éà áàøãà 

áÿäèè áèð ÿñÿðè êèíîäà, åêðàíäà ýþñòÿðìÿê 

ö÷öí óéüóíëàøäûðìàã. 

ÅÊÐÀÍËÛ ñèô. òåõ. 1. Åêðàíû îëàí, åêðàí 

ãîéóëìóø. Åêðàíëû ãóðüó. 

2. Õàðèúè òÿñèðäÿí ãîðóéóúóñó îëàí. 

Åêðàíëû êàáåë. Åêðàíëû åëåêòðèê ëàìïàñû. 

ÅÊÑÊÀÂÁÒÎÐ [ëàò.] òåõ. Éåðãàçûéàí, òîðïàüû, 

äàøû âÿ ñ.-íè ýþòöðöá áàøãà éåðÿ òþêÿí 

ìàøûí. Àääûìëàéàí åêñêàâàòîð. Òûðòûëëû åêñêàâàòîð. 

– Î äàøëû, ãóìñàëëû, ýèëëè òîðïàüû; Óäóð, 

ëàé-ëàé óäóð åêñêàâàòîðëàð. Ñ.Âóðüóí. Ôÿð-

ÅÊÑÊÀÂÀÒÎÐ×Ó 

ìàí íÿøÿ âÿ ùÿâÿñëÿ þç åêñêàâàòîðóíäà 

èøëÿéèðäè. ß.Ñàäûã. 

ÅÊÑÊÀÂÀÒÎÐ×Ó èñ. Åêñêàâàòîðäà èøëÿéÿí 

ôÿùëÿ. Éàðûøûð êàíàë ÷ÿêÿí åêñêàâàòîð- 

÷óëàð. ß.Úÿìèë. 

ÅÊÑÊÀÂÀÒÎÐ×ÓËÓÃ èñ. Åêñêàâàòîð÷ó 

ñÿíÿòè, ïåøÿñè. Ôÿðìàíà åêñêàâàòîð÷óëóüó 

Çóéåâ þéðÿòìèøäè. ß.Ñàäûã. 

ÅÊÑÊËÖÇÈÂ [éóí.] Ìÿõñóñè ìöñàùèáÿ, 

õöñóñè èíòåðâéó. Åêñêëöçèâ ìöñàùèáÿ. 

ÅÊÑÊÚÐÑ [ëàò.] êèò. Êþìÿê÷è ìÿñÿëÿíè 

àéäûíëàøäûðìàã ö÷öí ÿñàñ ìþâçóäàí ùàøèéÿ 

÷ûõìà. 

ÅÊÑÊÓÐÑÁÍÒ [ëàò.] áàõ åêñêóðñèéà÷û. 

ÅÊÑÊÚÐÑÈÉÀ èñ. [ëàò.] Åëìè âÿ éà þç 

ìÿëóìàòûíû àðòûðìàã, éàõóä äà ÿéëÿíúÿ ìÿãñÿäè 

èëÿ òÿøêèë åäèëÿí (êîëëåêòèâ) ñÿéàùÿò. 

Ñÿëèì äàðöëôöíóíóí òèáá øþáÿñèíèí ñîí êóðñ 

òÿëÿáÿëÿðè èëÿ .. åêñêóðñèéàéà ýåòìÿëè îëäó. 

Ñ.Ùöñåéí. Éóíèñ áîéëàíàíäà Àëìàçûí óøàãëàðû 

ùàðàéà èñÿ åêñêóðñèéàéà àïàðäûüûíû 

ýþðäö. Ìèð Úÿëàë. 

ÅÊÑÊÓÐÑÈÉÀ×Û èñ. Åêñêóðñèéà èøòèðàê÷ûñû. 

ÅÊÑÏÁÍÑÈÉÀ èñ. [ëàò.] Òÿñèð äàèðÿñèíè 

ýåíèøëÿíäèðìÿ. 

ÅÊÑÏÅÄÈ´ÑÈÉÀ [ëàò.] 1. õöñ. Éöê âÿ ñ. 

øåéëÿðè áèð éåðäÿí áàøãà éåðëÿðÿ éîëëàìàã 

ö÷öí ìöÿññèñÿ âÿ éà îíóí áèð øþáÿñè; ýþíäÿðèúè 

ìöÿññèñÿ. Ïî÷òàìòûí ãÿçåò åêñïåäèñèéàñû. 

Åêñïåäèñèéà êîíòîðó. 

2. Ìöÿééÿí ìÿãñÿä ö÷öí ãðóï ùàëûíäà 

åäèëÿí ñÿéàùÿò, ñÿôÿð. Åëìè åêñïåäèñèéà. Øèìàë 

ãöòáöíÿ åêñïåäèñèéà. – Êèíîñòóäèéà .. 

åêñïåäèñèéàéà ùàçûðëàøûðäû. È.ßôÿíäèéåâ. 

3. Áó úöð ñÿôÿð, ñÿéàùÿò âÿ éà éöðöø èøòèðàê÷ûëàðû 

ùåéÿòè, äÿñòÿñè. 

ÅÊÑÏÅÄÈ´ÒÎÐ [ëàò.] Ìàë âÿ ñ. ýþíäÿðìÿêëÿ 

ìÿøüóë îëàí èø÷è. Ïî÷ò åêñïåäèòîðó. 

Òèúàðÿò áàçàñû åêñïåäèòîðó. 

ÅÊÑÏÅÄÈÒÎÐËÓÃ èñ. Åêñïåäèòîðóí èøè, 

âÿçèôÿñè. Åêñïåäèòîðëóã åòìÿê. 

ÅÊÑÏÅÐÈÌÉÍÒ [ëàò.] Åëìè òÿúðöáÿ. 

Åêñïåðèìåíò àïàðìàã. // Öìóìèééÿòëÿ, òÿúðöáÿ, 

ñûíàã. [Øåéäà:] Éàçýöë, õàùèø åäèðÿì, 

áèçèì ÷àüàíûí öñòöíäÿ úöðáÿúöð åêñïåðèìåíò 

àïàðìàéàñàí! ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÅÊÑÏÅÐÈÌÅÍÒÁË ñèô. [ëàò.] 1. Òÿúðöáè. 

Åêñïåðèìåíòàë òÿäãèãàò öñóëó. // Òÿúðöáÿ 

ÅÊÑÏÎÇÈÑÈÉÀ 

ö÷öí àéðûëìûø (òÿéèí åäèëìèø). Åêñïåðèìåíòàë 

çàâîä. Åêñïåðèìåíòàë øþáÿ. 

2. Åêñïåðèìåíò (åëìè òÿúðöáÿ) öçÿðèíäÿ 

ÿñàñëàíàí. Åêñïåðèìåíòàë ôèçèêà. Åêñïåðèìåíòàë 

ôîíåòèêà. – Åêñïåðèìåíòàë àíàòîìèéà 

– áÿäÿíèí ãóðóëóøóíó äèðè âöúóä, áàøëûúà 

îëàðàã äèðè ùåéâàí öçÿðèíäÿ þéðÿíèð âÿ 

åêñïåðèìåíòàë ìåòîääàí èñòèôàäÿ åäèð. 

Ê.Áàëàêèøèéåâ. 

ÅÊÑÏÅÐÈÌÅÍÒÁÒÎÐ [ëàò.] áàõ åêñïåðèìåíò÷è. 

ÅÊÑÏÅÐÈÌÅÍÒ×È èñ. Åêñïåðèìåíò (åëìè 

òÿúðöáÿ) àïàðàí ìöòÿõÿññèñ. 

ÅÊÑÏÉÐÒ [ëàò.] 1. 1. Ìöáàùèñÿëè ìÿñÿëÿëÿðèí 

ùÿëëè ö÷öí äÿâÿò åäèëÿí ìöòÿõÿññèñ âÿ 

éà ìöòÿõÿññèñëÿð ãðóïó. 

2. Éîõëàéûúû, ìöçàêèðÿåäèúè êîìèññèéà. Àëè 

Àòòåñòàñèéà Êîìèññèéàñûíûí åêñïåðòëÿðè. 

ÅÊÑÏÅÐÒÈ´ÇÀ [ëàò.] 1. Äöçýöí ãÿðàðà 

ýÿëìÿê ö÷öí ùÿð ùàíñû áèð ìÿñÿëÿíèí ìöòÿõÿññèñëÿð 

òÿðÿôèíäÿí þéðÿíèëìÿñè, éîõëàíìàñû. 

Åëìè åêñïåðòèçà. Ìàòåðèàëëàðû åêñïåðòèçàéà 

ýþíäÿðìÿê. 

2. Åêñïåðò êîìèññèéàñû. Åêñïåðòèçà öçâö. 

Åêñïåðòèçà àéûðìàã. Åêñïåðòèçàíûí ãÿðàðû. 

ÅÊÑÏÎÍÁÒ [ëàò.] Ñÿðýèäÿ, ìóçåéäÿ íöìàéèø 

åòäèðèëÿí ìÿìóëàò. Ìóçåé åêñïîíàòëàðû. 

– Öëôÿò Éóíèñ âÿ Äàâóä èëÿ áèðëèêäÿ ýåðáè 

ìàøûíäàí ÷ûõàðûá àêàäåìèéàéà, áàéðàìñàéàüû 

áÿçÿíìèø áèíàéà ýÿòèðÿíäÿ åêñïîíàòëàð 

ãÿáóëó áèòìèøäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÅÊÑÏÎÇÈ´ÑÈÉÀ [ëàò.] 1. Ìöõòÿëèô øåéëÿðèí, 

ìàòåðèàëëàðûí âÿ ñ.-íèí ìöÿééÿí ãàéäà 

öçðÿ éåðëÿøäèðèëìÿñè, äöçöëöøö, ãîéóëóøó. 

Ñÿðýèíèí äöçýöí åêñïîçèñèéàñû. // Òàìàøà 

åäèëìÿê ö÷öí ìöÿééÿí ãàéäàäà, ìöÿééÿí 

ñèñòåìäÿ äöçöëìöø, éåðëÿøäèðèëìèø, ãîéóëìóø 

øåéëÿðèí þçö. Ìóçåé åêñïîçèñèéàñû. 

Ñÿðýè åêñïîçèñèéàñû. 

2. ßäÿáè ÿñÿðëÿðäÿ: ÿñàñ ñöæåòèí èíêèøàôûíäàí 

ãàáàã îëìóø êåéôèééÿòëÿðè, ùàäèñÿëÿðè 

èçàù åäÿí ýèðèø ùèññÿ. Òðàýåäèéàíûí 

åêñïîçèñèéàñû. // Ìóñèãè ÿñÿðèíèí, ÿñàñ ìþâçóëàðûí 

èôàäÿñèíäÿí èáàðÿò îëàí áèðèíúè ùèññÿñè. 

Åêñïîçèñèéàäà, ÷àëûíìûø òåìàëàð àðàñûíäàêû 

êîíòðàñò, ñîíàòà ôîðìàñûíûí ìÿùç 

èíêèøàô áþëìÿñèíäÿ äàùà ãàáàðûã áèð øÿêèëäÿ 

àøêàðà ÷ûõàðûëûð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

13

ÅÊÑÏÐÅÑ 

3. ôîò. Øÿêèë ÷ÿêÿðêÿí ôîòîàïàðàò îáéåêòèâèíèí 

à÷ûã ãàëìàëû îëäóüó ìöääÿò. Åêñïîçèñèéà 

âåðìÿê – ôîòîïëéîíêàñûíû ìöÿééÿí 

âàõò èøûã òÿñèðè àëòûíäà ñàõëàìàã. 

ÅÊÑÏÐÉÑÑ èñ. [èíý.] Áþéöê ìÿñàôÿëÿðè 

àäÿòÿí ùå÷ áèð éåðäÿ äàéàíìàäàí ãÿò åäÿí 

ñöðÿòëè íÿãëèééàò âàñèòÿñè (ãàòàð, ýÿìè, àâòîáóñ 

âÿ ñ.) Áàêû èëÿ Ýÿíúÿ àðàñûíäà åêñïðåññ 

èøëÿéèð. 

ÅÊÑÏÐÅÑÑÈÎÍÈ´ÑÒ [ôð.] Åêñïðåññèîíèçì 

òÿðÿôäàðû. 

ÅÊÑÏÐÅÑÑÈÎÍÈ´ÇÌ [ôð.] Áóðæóà èíúÿñÿíÿòè 

âÿ ÿäÿáèééàòûíäà ÕÕ ÿñðèí áèðèíúè 

éàðûñûíäà ìåéäàíà ýÿëìèø úÿðÿéàí (áó úÿðÿéàí 

òÿðÿôäàðëàðû, ñÿíÿòêàðûí þç äàõèëè àëÿìèíè, 

îíóí ñóáéåêòèâ éàðàäûúûëûã òÿÿññöðàòûíû 

èôàäÿ åòìÿéè ÿñàñ âÿçèôÿ ùåñàá åäèðäèëÿð). 

ÅÊÑÏÐÅÑÑÈ´Â ñèô. [ëàò.] êèò. Ìÿíàëû, òÿñèðëè, 

èôàäÿëè. Åêñïðåññèâ ñþç. 

ÅÊÑÏÐÅÑÑÈÂËÈÊ èñ. êèò. Ìÿíàëûëûã, òÿñèðëèëèê, 

èôàäÿëèëèê. Íèòãèí åêñïðåññèâëèéè. 

ÅÊÑÏÐÓÌÒ [ëàò.] 1. Ùàçûðëàøìàäàí ñèíÿäÿí 

ñþéëÿíèëÿí íèòã, øåèð, éàõóä ÷àëûíàí ìóñèãè 

ÿñÿðè âÿ ñ.; áÿäàùÿòÿí. 

2. ìóñ. Ñÿðáÿñò ôîðìàäà éàçûëìûø êè÷èê 

ìóñèãè ÿñÿðè. Ðàõìàíèíîâóí åêñïðîìòó. 

ÅÊÑÏÐÎÏÐÈÁÑÈÉÀ [ôð.] Áèð ñèíèô âÿ éà 

èúòèìàè ãðóï òÿðÿôèíäÿí áàøãà áèð ñèíèô âÿ éà 

èúòèìàè ãðóïóí þç ìöëêèééÿòèíäÿí âÿ ÿââÿëêè 

èúòèìàè âÿçèééÿòèíäÿí ìÿùðóì åäèëìÿñè. 

Åêñïðîïðèàòîðëàðûí åêñïðîïðèàñèéàñû (ïðîëåòàð 

èíãèëàáû äþâðöíäÿ áóðæóàçèéàíûí áöòöí 

èñòåùñàë âàñèòÿëÿðèíäÿí ìÿùðóì åäèëìÿñè). 

ÅÊÑÏÐÎÏÐÈÁÒÎÐ [ôð.] Åêñïðîïðèàñèéà 

åäÿí. 

ÅÊÑÑÅÍÒÐÈ´Ê 1 ñèô. [ôð.] òåàòð. 1. Êÿñêèí 

ñÿñ, çèää ýþðöøëÿð, ãåéðè-àäè âÿ ÷îõ ýöëìÿëè 

öñóëëàð ÿñàñûíäà îëàí. Åêññåíòðèê òàìàøà. 

Åêññåíòðèê íþìðÿ. 

2. ×îõ ãÿðèáÿ, ãåéðè-àäè. Åêññåíòðèê êîñòéóì. 

Åêññåíòðèê àäàì. 

ÅÊÑÑÅÍÒÐÈ´Ê 2 [ôð.] ðèéàç. Öìóìè ìÿðêÿçè 

îëìàéàí. Åêññåíòðèê ôèãóð. Åêññåíòðèê 

äàèðÿëÿð. 

ÅÊÑÑÉÍÒÐÈÊ 3 [ôð.] òåàòð. Åêññåíòðèê ðîëëàð 

èôàäÿ åäÿí àðòèñò. Èñòåäàäëû åêññåíòðèê. 

ÅÊÑÑÉÍÒÐÈÊ 4 [ôð.] òåõ. Ôûðëàíìà îõó ìÿðêÿçäÿ 

äåéèë, áþéöðäÿ îëàí äèñê. 

ÅÊÂÈÂÀËÅÍÒ 

ÅÊÑÒÀÇ ñèô. [éóí.] 1. Îâãàòûí éöêñÿê 

ñÿâèééÿñè. 

2. Ùåéðÿò. 

ÅÊÑÒÅÍÑÈ´Â ñèô. [ëàò.] êèò. Êåéôèééÿòúÿ 

äåéèë, àíúàã êÿìèééÿòúÿ (ìèãäàðúà) àðòàí, 

ýåíèøëÿíÿí. Åêñòåíñèâ ÿêèí÷èëèê. 

ÅÊÑÒÅÍÑÈÂËÈÊ èñ. êèò. Êåéôèééÿòúÿ äåéèë, 

àíúàã êÿìèééÿòúÿ àðòìà, ýåíèøëÿíìÿ. 

Òÿñÿððöôàòûí åêñòåíñèâëèéè. 

ÅÊÑÒÉÐÍ [ëàò.] Ìöâàôèã ìÿêòÿáäÿ îõóìàäàí 

êÿíàðäà ùàçûðëàøàðàã, ùÿìèí ìÿêòÿá 

êóðñóíóí èìòàùàíëàðûíû âåðÿí àäàì. 

ÅÊÑÒÅÐÍÁÒ [ëàò.] Ìÿêòÿá ïðîãðàìû 

êóðñóíó åêñòåðí éîëó èëÿ êå÷ÿðÿê èìòàùàí 

âåðìÿ öñóëó. 

ÅÊÑÒÅÐÐÈÒÎÐÈÁË ñèô. [ëàò. åõ – õàðèú âÿ 

òåððèòîðèàëèñ – ÿðàçèäÿ îëàí] ùöã. Åêñòåððèòîðèàëëûã 

ùöãóãóíäàí èñòèôàäÿ åäÿí; òîõóíóëìàç. 

Åêñòåððèòîðèàë äèïëîìàòèê èø÷è. 

ÅÊÑÒÅÐÐÈÒÎÐÈÀËËÛÃ ùöã. Áèð þëêÿäÿ 

îëàí áÿçè äèïëîìàòèê íöìàéÿíäÿëÿðèí éåðëè 

ãàíóíëàðà äåéèë, àíúàã þç äþâëÿòëÿðèíèí ãàíóíëàðûíà 

òàáå îëìàã ùöãóãó; òîõóíóëìàçëûã 

ùöãóãó. 

ÅÊÑÒÅÐÉÉÐ [ôð. ÿñëè ëàò.] Ùåéâàíëàðûí 

áÿäÿí ãóðóëóøóíóí õàðèúè ýþðöíöøö. 

ÅÊÑÒÐÀ ñèô. [ëàò.] ßí éàõøû, ÿí éöêñÿê. 

ÅÊÑÒÐÅÌÈ´ÑÒ [ëàò.] êèò. Ñèéàñÿòäÿ èôðàò 

òÿäáèðëÿð òÿðÿôäàðû. Áèð ñûðà éåðëÿðäÿ áàððèêàäàëàð 

ãóðìóø åêñòðåìèñòëÿð èëÿ .. ïîëèñëÿð 

àðàñûíäà àòûøìà ùÿëÿ äÿ äàâàì åäèð. 

(Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÅÊÑÒÐÅÌÈ´ÇÌ [ëàò.] êèò. Ñèéàñÿòäÿ èôðàò 

ýþðöø âÿ òÿäáèðëÿðÿ ìåéèë; èôðàò÷ûëûã. 

ÅÊÂÁÒÎÐ [ëàò.] úîüð. Éåð êöðÿñèíè ìÿðêÿçäÿí 

ìöñòÿâè èëÿ êÿñÿí õÿòò. Åêâàòîð Éåð 

êöðÿñèíè éàðûìêöðÿéÿ: øèìàë âÿ úÿíóá éàðûìêöðÿëÿðèíÿ 

áþëöð. 

ÅÊÂÀÒÎÐÈÁË ñèô. [ëàò.] Åêâàòîðà àèä 

îëàí, åêâàòîðäà îëàí, åêâàòîðà éàõûí, åêâàòîð 

ðàéîíëàðûíà õàñ îëàí. Åêâàòîðèàë àõûíëàð. 

Åêâàòîðèàë êîîðäèíàòëàð. 

ÅÊÂÈÂÀËÉÍÒ [ëàò.] 1. èñ. èãò. Áàøãà áèð 

ÿìòÿÿíèí äÿéÿðèíè òÿìñèë åäÿí ÿìòÿÿ. 

..Ìöÿééÿí áèð ÿìòÿÿíèí åêâèâàëåíò ôîðìàñû 

îíóí áàøãà ÿìòÿÿéÿ áèëàâàñèòÿ ìöáàäèëÿ åäèëÿ 

áèëìÿñè ôîðìàñûäûð. Ê.Ìàðêñ (“Êàïèòàë”, 

òÿðúöìÿ). 

14

ÅË 

ÅÊÂÈÂÀËÅÍÒËÈÊ 

2. ñèô. Åéíèãèéìÿòëè, áÿðàáÿðãöââÿëè. 

Ìöàñèð åëìäÿêè ìöëàùèçÿëÿð ýþñòÿðèð êè, 

úèñèìëÿðèí èíåðñèéà êöòëÿñè èëÿ àüûðëûã êöòëÿñè 

åêâèâàëåíòäèð. Ç.Õÿëèëîâ. 

ÅÊÂÈÂÀËÅÍÒËÈÊ èñ. Áÿðàáÿðëèê, åéíè 

ãèéìÿòäÿ, åéíè ãöââÿäÿ, åéíè ìÿíàäà îëìà. 

ÅÊÇÉÌÀ [éóí.] òèá. Èðèíëè ñÿïêèëÿð, ñóëóãëàð 

øÿêëèíäÿ òÿçàùöð åäÿí äÿðè õÿñòÿëèéè. 

ÅÊÇÅÌÀËÛ ñèô. Åêçåìàñû îëàí. Åêçåìàëû 

õÿñòÿ. Åêçåìàëû àéàã. – Ìîëëàéåâ .. áèðäÿí 

åêçåìàëû áàðìàãëàðû èëÿ [Ëàëÿíèí] ãîëóíäàí 

éàïûøäû.. Ì.Ùöñåéí. 

ÅÊÇÎÃÁÌÈÉÀ [éóí. åõî – õàðèú âÿ 

ýàìîñ – åâëÿíìÿ] åòíîãð. Þç òàéôàñûíäàí, 

þç ãîùóì-ÿãðÿáàñûíäàí, þç èúòèìàè ãðóïóíäàí 

åâëÿíìÿéè ãàäàüàí åäÿí àäÿò. 

ÅÊÇÎÒÅÐÌÈ´Ê ñèô. [éóí. åõî – õàðèú âÿ 

òùåðìîñ – èñòè] êèì. Èñòèëèê ÷ûõìàñû èëÿ áàüëû 

îëàí, èñòèëèê âåðÿí. Åêçîòåðìèê ïðîñåñ. 

ÅÊÇÎÒÈ´Ê ñèô. [éóí.] 1. Àâðîïà þëêÿëÿðè 

ö÷öí ãåéðè-àäè îëàí, îíëàðà õàñ îëìàéàí. 

Åêçîòèê þëêÿëÿð (àâðîïàëûëàð ö÷öí ãåéðè-àäè 

îëàí ìÿäÿíèééÿòÿ, òÿáèÿòÿ âÿ ñ.-éÿ ìàëèê 

þëêÿëÿð; ìÿñ.: òðîïèê þëêÿëÿð). 

2. ìÿú. Öìóìèééÿòëÿ, ãåéðè-àäè, ãÿðèáÿ, 

éàä. Åêçîòèê ìóñèãè. Åêçîòèê ïàëòàð. 

ÅÊÇÓÒÈÊÀ [éóí.] Àâðîïàëûëàð ö÷öí 

ãåéðè-àäè ýþðöíÿí ùÿð øåé (òÿáèÿò, ìÿèøÿò, 

àäÿò, ìÿäÿíèééÿò âÿ ñ). Øÿðã åêçîòèêàñû. – 

Ãàçìà ñàùèáèíèí åêçîòèêàéà îëàí ìåéëè î 

äÿðÿúÿéÿ éåòèøìèøäè êè, áèð ìåòð óçóíëóüóíäà, 

éàðûì ìåòð åíèíäÿ îëàí ãàïûéà äà òÿçÿ 

áèð úåúèì àñäûðìûøäû. ß.ßáöëùÿñÿí. // Öìóìèééÿòëÿ, 

ãÿðèáÿ, ãåéðè-àäè øåé. Ýÿëÿð úàíëû 

åêçîòèêà àüàëàðûí õîøóíà; ßùñÿí äåéÿð, 

ðàäèîëàð õèòàá åäÿð ãîøóíà. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÅÃÎÈ´ÑÒ ñèô. [ôð. ÿñëè ëàò.] Þçöíö áÿéÿíÿí, 

þçöíö éöêñÿê òóòàí, àíúàã þçöíö, þç ìÿíàôåéèíè 

äöøöíÿí àäàì; õóäáèí. [Ñöëåéìàí:] 

Ìÿí ùÿëÿ þìðöìäÿ áóíóí êèìè åãîèñò àäàì 

ýþðìÿìèøÿì. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅÃÎÈÑÒËÈÊ èñ. Åãîèñò àäàìûí õàññÿñè, àíúàã 

þçöíö, þç ìÿíàôåéèíè äöøöíìÿ; õóäáèíëèê. 

ÅÃÎÈ´ÇÌ [ôð. ÿñëè ëàò.] áàõ åãîèñòëèê. 

ÅË 1 èñ. 1. Úàìààò, õàëã, àäàìëàð. Åë ö÷öí 

àüëàéàí ýþçñöç ãàëàð. (Àòà. ñþçö). Áàùàð ôÿñëè 

åë øàä îëóð ñÿðàñÿð; Ùÿðýèç ìÿíäÿí þçýÿ 

éîõäóð ìöêÿääÿð. Ã.Çàêèð. Ôÿëÿéèí úÿáðèíäÿí, 

åë òÿíÿñèíäÿí; Äÿðäèì àðòûá áèð öììàíà 

äþíöáäöð. Àøûã ßëÿñýÿð. Áèëäèð áó çàìàí 

èäè. Åë ìÿñúèäÿ éûüûëìûøäû. Ìèð Úÿëàë. 

Åë àíàñû, åë àòàñû – åëèí áàø÷ûñû, ùàìûíûí 

ãàéüûñûíû ÷ÿêÿí, äÿðäèíÿ øÿðèê îëàí, èøèíÿ 

éàðàéàí, õåéèð-øÿðèíäÿ èøòèðàê åäÿí àäàì. 

[Ìèðçÿ Ùåéäÿð:] À áàøûíà äþíöì, àõûð 

ìÿíèì òÿãñèðèì íÿäèð Ìÿí äåéÿíäÿ áèð åë 

àíàñûéàì, ñÿí ÷àüûðûðñàí, ñÿíèí èøèíè ýþðöðÿì, 

áó ÷àüûðûð, ýÿëèá îíóí èøèíè ýþðöðÿì. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ùÿñÿí ùàìûíûí äàäûíà 

÷àòûð, ùàìûíûí õåéðèíè-øÿðèíè ýþðöð. Ùÿñÿí 

åë àòàñûäûð. Ñ.Ðÿùìàí. Åë ÿäÿáèééàòû – øèôàùè 

õàëã ÿäÿáèééàòû, ôîëêëîð. Áó ñàðñûíòûëûã, 

áó ãàòûøûãëûã åë ÿäÿáèééàòûíäà ýþçÿë ïàð÷àëàð 

éàðàòìûø îëñà äà, éàçû ÿäÿáèééàòûíäà áèð 

ãÿäÿð áîøëóã âöúóäà ýÿòèðìèøäè. Ú.Úàááàðëû. 

Éàçûëû êëàññèê ÿäÿáèééàòëà áÿðàáÿð, Àçÿðáàéúàí 

äèëèíäÿ çÿíýèí åë ÿäÿáèééàòû éàðàíûð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Åë îüëó, åë ãûçû – áèð åëäÿí 

îëàí, ùÿìâÿòÿí, ùÿìéåðëè (áÿçÿí ìöðàúèÿò 

ìÿãàìûíäà èøëÿíèð). Åë îüëóì, éàäûìäàäûð 

î äÿìëÿð èíäèêèòÿê; Áàüäàêû óøàãëàðà, áèð 

ñþç, öðÿêäèí, öðÿê. Ñ.Ðöñòÿì. Ýþçöìöí 

þíöíäÿ úàíëàíûð ùÿð àí; Éîëëàðûí éîðüóíó î 

ãÿìýèí ãàðû; Áèð äÿ åë îüëóìóí ãÿðèá ìÿçàðû. 

Ì.Ðàùèì. [Ñåâèíú:] Ñÿí ñÿùâ åäèðñÿí, 

Ìàùìóä! Ìÿí áó ýöí ñÿíèí ö÷öí áèð åë ãûçû 

éîõ, áèð ìÿêòÿá éîëäàøûéàì. Ç.Õÿëèë. Åë 

éàðäûì êîìèòÿñè – 1917-úè èë èíãèëàáûíûí 

èëê èëëÿðèíäÿ àéðû-àéðû êÿíäëÿðäÿ, ãÿçàëàðäà 

éîõñóë êÿíäëèëÿðÿ êþìÿê åòìÿê ìÿãñÿäè 

èëÿ òÿøêèë åäèëÿí êîìèòÿ. Áèð òÿðÿôäÿí, þçöíöí 

éîðóëìàã áèëìÿäÿí ÷àëûøìàñû, äèýÿð 

òÿðÿôäÿí, åë éàðäûì êîìèòÿñèíèí âÿ áàøãà 

êÿíä òÿøêèëàòëàðûíûí ìàääè âÿ ìÿíÿâè éàðäûìû 

èëÿ Áÿõòèéàð þçöíÿ êÿíäèí êÿíàðûíäà áèð 

åâúèê äöçÿëòìèøäè. Ñ.Ùöñåéí. Åë éîëó – èøëÿê, 

áþéöê éîë, ýåäèø-ýÿëèø ÷îõ îëàí éîë. Åë éîëóíóí 

àëòûíäà ìàøûí äàéàíäû. ß.Âÿëèéåâ. 

2. Þëêÿ, ìÿìëÿêÿò, âèëàéÿò. Ñàü ýåäÿñÿí 

óëóñóíà, åëèíÿ; Ìèñðè ãûëûíú áàüëàäàðàì áåëèíÿ. 

“Êîðîüëó”. Ìîëëà Âÿëè Âèäàäè âÿ Ìîëëà 

Ïÿíàù Âàãèô ùÿð èêèñè áèð ÿñðèí âÿ áèð åëèí 

àäàìëàðûäûð. Ô.Êþ÷ÿðëè. [Ñÿëèì:] Ýÿçäèì, äîëàøäûì, 

óüðàäûì ùÿð åëÿ; Ìÿí áþéëÿ áèð ãàäûí 

ýþðìÿäèì ùÿëÿ. Ù.Úàâèä. Åëäÿí-åëÿ – áèð 

åëäÿí î áèðè åëÿ, åëáÿåë. Åëäÿí-åëÿ ýÿçìÿê. 

– [Ãÿðèá:] Áèð ñþç èëÿ åëäÿí-åëÿ àòûëäûì; Áó 

ãÿðèá åëëÿðäÿ éàõäû íàð ìÿíè. “Àøûã Ãÿðèá”. 

15

ÅË 

3. Òàéôà, ãÿáèëÿ. Ìÿí äÿ àòà âÿ àíà òÿðÿôèíäÿí 

Ìöãÿääÿì åëèíäÿíÿì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Äåéèðëÿð êè, ãÿäèì çàìàíëàðäà áó òîðïàãäà 

áèð åë éàøàðìûø. Ì.Èáðàùèìîâ. 

◊ Åëèí äèëèíÿ ñàëìàã (äöøìÿê) – äèëëÿðÿ 

ñàëìàã. 

ÅË 2 “Ë” ùÿðôèíèí àäû. 

ÅËÀÌ èñ. [ÿð.] êëàñ. Áèëäèðìÿ, àíëàòìà, 

õÿáÿðäàð åòìÿ. Åëàì åòìÿê. Åëàì ãûëìàã. 

– Áÿùÿðùàë, ùÿð íÿ êè ìóðàäûíûçäûð, ìÿíÿ åëàì 

åäèí! “Ìåùðè-ìàù”. [Øàù Àááàñ:] Ñîíðà öçöí 

ùÿðÿìëÿðÿ òóòóá õèòàá åëÿäè: ..Ìÿí êÿìàëèÿôñóñ 

èëÿ ìÿúáóðÿì êè, áèð éàìàí õÿáÿðè ñèçÿ 

åëàì åäÿì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ñåééèä, îë ìàù 

ñÿíèí ãÿòëèíÿ èãäàì åòäè; Ýåäèá þç ÷àðÿíè 

ãûë, åéëÿäè åëàì ñÿíÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÅËÀÌÍÀÌß èñ. [ÿð. åëàì âÿ ôàðñ. íàìÿ] 

êëàñ. Åëàì éàçûëìûø ðÿñìè âÿðÿãÿ, áèëäèðèø 

âÿðÿãÿñè. Ìþòÿáÿð öëÿìà âèëàéÿòëÿðÿ åëàìíàìÿëÿð 

ýþíäÿðèðäè êè, áóíäàí ñîíðà áèð 

êèìñÿíÿ úöðÿò åòìÿñèí êè, øàùà âÿ öìÿíàéèäþâëÿòÿ 

.. ïåøêÿø âåðñèí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÅËÀÍ èñ. [ÿð.] 1. Éàçûëû, ÷àï îëóíìóø áèëäèðèø, 

õÿáÿð, ìÿëóìàò. Ãÿçåò åëàíû. Äèâàðà 

åëàí âóðìàã. Äÿðñëÿðèí áàøëàíìàñû ùàããûíäà 

åëàí. – Ö÷ ýöí ãàáàãäàí äèâàðëàðà áþéöê, 

ðÿíýëè åëàíëàð âóðóëìóøäó. Mir Cÿlal. 

Elan etmÿk – 1) hamûnûn eøidÿcÿyi 

tÿrzdÿ xÿbÿr vermÿk, mÿlumat vermÿk, áèëäèðìÿê. 

Èúëàñû à÷ûã åëàí åòìÿê. Ìöùàðèáÿ 

åëàí åòìÿê (ìöùàðèáÿ áàøëàäûüûíû áèëäèðìÿê). 

– Ðóùàíèëÿð âàùèä áèð úÿáùÿ òóòàðàã Àõóíäîâ 

êîìåäèéàëàðûíà ãàðøû úàùàä åëàí åòäèëÿð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. // Ìÿòáóàò âàñèòÿñèëÿ áèëäèðìÿê. 

Èàíÿ âåðÿíëÿðè ìÿòáóàò ñÿùèôÿëÿðèíäÿ 

àäáààä åëàí åòìÿê ÷ÿòèí èäè. Ìèð Úÿëàë; 

2) à÷ìàã, èçùàð åòìÿê, áèëäèðìÿê. Èíäè äàùà 

ýÿëèá ÷àòìûø î çàìàí; Ñÿíÿ áèð ýèçëè ñèðð 

åäèì ìÿí åëàí. À.Ñÿùùÿò. Åëàí âåðìÿê – 

1) ìÿëóìàò âåðìÿê, õÿáÿðäàð åòìÿê, 

áèëäèðìÿê. Ýÿëäèéåâ åëàí âåðèá, ñàáàùà áöðî 

èúëàñû ÷àüûðäû. Ìèð Úÿëàë; 2) ãÿçåò âÿ éà 

ìÿòáóàò âàñèòÿñèëÿ áèëäèðìÿê, õÿáÿð âåðìÿê. 

Ìöøàâèðÿ ùàããûíäà ãÿçåòäÿ åëàí âåðìÿê. 

Åëàíè-åøã (åëàíè-ìÿùÿááÿò) åòìÿê – åøã 

âÿ ìÿùÿááÿòèíè áèëäèðìÿê, ñåâýèñèíè åëàí 

åòìÿê. [Ìÿùÿììÿäúÿôÿð] ãàäûíëàð ìÿúëèñèíäÿ 

ãàäûí àçàäëûüû ùàããûíäà ìÿðóçÿäÿ 

åëàíè-åøã åäÿí äÿðÿúÿäÿ ëÿççÿòëè äàíûøûðäû. 

Ãàíòÿìèð. 

16 

ÅËÁßÉÈ 

2. êþùí. Ðÿñìè áèëäèðèø âÿðÿãÿñè. Ìÿëóìäóð 

êè, õÿçèíÿäÿí ýÿëÿí âåðýè åëàíûíûí 

ìöãàáèëèíäÿ äàíûøûã îëìàç. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÅËÀÑÒÈ´Ê ñèô. [éóí.] Ñûõûëûá áóðàõûëäûãäà 

ÿââÿëêè øÿêëèíè àëàí, ìþùêÿì, ëàêèí ñûõûëäûãäà 

éûüûëà áèëÿí. Åëàñòèê ðåçèí. Åëàñòèê éàé. 

Åëàñòèê ïàð÷à. Åëàñòèê ÿçÿëÿëÿð. 

ÅËÀÑÒÈÊÈ´ áàõ åëàñòèê. Åëàñòèêè úèñèìëÿð. 

ÅËÀÑÒÈÊÈÉÉßÒ êþùí. áàõ åëàñòèêëèê. 

Ìöÿééÿí ñàáèò ìÿðêÿçÿ úÿçá åäÿí âÿ î ìÿðêÿçäÿí 

ìÿñàôÿ èëÿ äöç ïðîïîðñèîíàë äÿéèøÿí 

ãöââÿéÿ ÷îõ òÿñàäöô åäèëèð. Áåëÿ ãöââÿéÿ 

åëàñòèêèééÿò ãöââÿñè ìèñàë îëà áèëÿð. Ç.Õÿëèë. 

ÅËÀÑÒÈÊËÈÊ èñ. Åëàñòèê øåéèí ùàë âÿ 

êåéôèééÿòè. Áèð åëåìåíòèí ìöõòÿëèô èçîòîïëàðû 

áèð-áèðèíäÿí áèð ÷îõ ôèçèêè õàññÿëÿðè, õöñóñÿí 

÷ÿêèñè, åëàñòèêëèéè âÿ ÿðèìÿ òåìïåðàòóðóíà 

ýþðÿ úöçè äÿ îëñà ôÿðãëÿíèð. À.Ãàðàéåâ. 

ÅËÀÒ òîï. êþùí. Áèð éóðääà, áèð éåðäÿ 

éàøàéàí úàìààò, õàëã, åë. ..Ãàçàõ ìàùàëûíûí 

âÿêèëè Ïÿíàù àüàíûí çàìàíûíäà áèð ïàðà 

øóðèø âÿ èíãèëàáûí âöãóèíÿ ýþðÿ Ãàçàõ ìàùàëûíäàí 

áèð íå÷ÿ åëàò êþ÷öá Ãàðàáàü 

âèëàéÿòèíÿ, Èáðàùèì õàíûí òÿùòè-ùèìàéÿñèíÿ 

êå÷èáäèð. Ô.Êþ÷ÿðëè. // Áàøëûúà îëàðàã ìàëäàðëûãëà 

ìÿøüóë îëàí êþ÷ÿðè êÿíä ÿùàëèñè. 

Éàç àéû åëàò äàüà ÷ûõàíäà Íÿáè äÿñòÿñèéíÿí 

ýÿëìèøäè Ãûðõëàð äàüûíà. “Ãà÷àã Íÿáè”. 

[Øÿùðÿáàíó õàíûì:] ..Ìöñéþ Æîðäàíà ãàéìàã 

ýÿðÿê, éàü ýÿðÿê, àõøàìà ïëîâ ýÿðÿê, 

áîçàðòìà ýÿðÿê êè, ýåäèá þç þëêÿñèíäÿ 

äåìÿñèí êè, Ãàðàáàü åëàòûíûí àðâàäëàðû 

ìÿðèôÿòñèç îëóðëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Áèð äÿôÿ 

[Ùàúû Ðöñòÿìèí] éîëó éàéëàüà ýåäÿí åëàòà 

äöøäö. Êþ÷ ìÿíçèë åëÿéèá, ùåéâàíëàðû äöçÿ 

áóðàõìûøäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÅËÁÀØÛ èñ. òàð. Åëè èäàðÿ åäÿí, åëÿ áàø- 

÷ûëûã åäÿí øÿõñ. [Èëäûðûì:] Àëòàé, åëáàøû ñÿí 

èäèí, äåéèëìè Ú.Úàááàðëû. 

ÅËÁÀØÛËÛÃ èñ. òàð. Åëáàøûíûí èøè, âÿçèôÿñè; 

áàø÷ûëûã, ðÿùáÿðëèê. [Èëäûðûì:] ßí áàø 

áèð ãàíóí âàðäûð êè, î äà ùÿð êÿñèí áàøãàéà 

çÿðÿðñèç àçàä èñòÿéèäèð. “Åëëèê” èøëÿð ö÷öí 

èñÿ åë þçö ñûðà èëÿ åëáàøûëûã åäèð. Ú.Úàááàðëû. 

ÅËÁßÉÈ èñ. òàð. Åë áàø÷ûñû, åë áþéöéö; ãÿáèëÿ, 

òàéôà áàø÷ûñû. Ùàëáóêè Èðàíäà ùàêèìëÿðèí, 

åëáÿéèëÿðèí, êÿòõóäàëàðûí âÿ äþâëÿò 

ìÿìóðëàðûíûí íÿèíêè åëìè éîõäóð, ùÿòòà àäè 

ñàâàäû äà éîõäóð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ñþí-

ÅËÚÀÐÛ 

ìÿç:] Åë òàëàíìûøäûð. Áèð éàíäàí ÿðÿáëÿð ñîéóð, 

áèð éàíäàí åëáÿéèëÿð òàëàéûð. Ú.Úàááàðëû. 

ÅËÚÀÐÛ çÿðô 1. Åëëèêëÿ, ùàìûëûãëà, áöòöíëöêëÿ, 

áàøäàí-áàøà. Éöçëÿðúÿ ýþçÿë áàøãà 

âèëàéÿòäÿ äÿ ÷îõäóð; Àììà áèçèì þëêÿ áöòöí 

åëúàðû ýþçÿëäèð. ß.Âàùèä. 

2. Áèðëèêäÿ, áöòöí åëèí èøòèðàêû èëÿ. Åëúàðû 

èø ýþðìÿê. 

ÅË×È èñ. 1. äèïë. Áèð äþâëÿòè áàøãà áèð äþâëÿòäÿ 

òÿìñèë åäÿí äèïëîìàòèê íöìàéÿíäÿ; 

ñÿôèð. 

2. Îüëàí âÿ éà îíóí àäàìëàðû òÿðÿôèíäÿí 

ãûç èñòÿìÿê ö÷öí ãûç åâèíÿ ýþíäÿðèëÿí øÿõñ. 

[Ñÿêèíÿ õàíûì:] Ñþç à÷ûã ýÿðÿê, [Àüà Ùÿñÿí] 

ìÿíäÿí þòðö áèáèìèí éàíûíà åë÷è 

ýþíäÿðèáñÿí.. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Èíäè êè âàð 

åë÷è äÿ Ñÿôäÿð êèìè; Áèð áàëà ãûç àë, áîéó ÿðÿð 

êèìè. Ì.ß.Ñàáèð. Áèð íå÷ÿ èë îíäàí ñîíðà 

Ìèðçÿ ãîíøóíóí ãûçûíà åøã éåòèðèá àíàñûíû 

åë÷è ýþíäÿðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Åë÷è 

äöøìÿê – ãûçû àëìàã ö÷öí ýåäèá-ýÿëìÿê, 

ãûç òÿðÿôèíäÿí ðàçûëûã ÿëäÿ åòìÿê ö÷öí ÷àëûøìàã, 

åë÷èëèê åòìÿê. ßìèãûçû âÿ ÿìèîüëó 

ñþçö áó éåðäÿ ãîéäóëàð êè, ßìèðàñëàí Ýöëïÿðè 

ö÷öí ÿìèñèíÿ åë÷è äöøñöí. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Óñòà Ìóðòóç åë÷è äöøäö. Ìèð Úÿëàë. Åë÷è åë÷è 

öñòöíäÿí ýÿëìÿê – àðàñû êÿñèëìÿäÿí ãûçû 

èñòÿìÿê, áèð-áèðèíèí äàëûíúà åë÷è ýÿëìÿê. 

..Çåéíÿáèí àäû áèð åëÿ øþùðÿò òàïäû êè, åë÷è 

åë÷è öñòäÿí ýÿëèðäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

3. Ìöÿééÿí ìÿãñÿäëÿ âÿ éà ðÿñìè 

äàíûøûãëàð ö÷öí áèð éåðÿ ýþíäÿðèëÿí øÿõñ; 

íöìàéÿíäÿ. Åë÷èéÿ çàâàë éîõäóð. (Àòà. 

ñþçö). ×èíäÿí ýÿëÿí åë÷èéèç; Ýÿòèðìèøèç 

õàãàíäàí; Êåéêàâóñà ÿðìÿüàí. Ù.Úàâèä. 

4. Öìóìèééÿòëÿ, íöìàéÿíäÿ ìÿíàñûíäà. 

Ãàáàã úÿðýÿëÿðäÿ ÿìèðëÿð, âÿçèðëÿð, ÿéàíëàð 

âÿ êöáàð àèëÿëÿð éåðëÿøìèøäè. Åë÷èëÿð âÿ 

ùåéÿò íöìàéÿíäÿëÿðè ö÷öí áàøãà éåðëÿð 

òÿõñèñ åäèëìèøäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

5. ìÿú. Ìöæäÿ÷è, õÿáÿð ýÿòèðÿí ìÿíàñûíäà. 

Èëê áàùàðûí óüóðëó åë÷èëÿðè îëàí ãàðàíãóø, 

ñûüûð÷ûí âÿ ëåéëÿê ñöðö-ñöðö äþíöá 

éóâàëàðûíû òèêÿúÿê. À.Øàèã. Áàùàðëà áèðëèêäÿ 

îíóí øóõ åë÷èëÿðè: ãàðàíãóøëàð ùÿðÿíè þç 

äèëèíäÿ ãàðøûëàéûðäûëàð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

◊ Åë÷è äàøû – íàüûëëàðäà: ïàäøàù ãûçûíûí 

åë÷èëèéèíÿ ýÿëÿíëÿðèí îòóðìàñû ö÷öí ñàðàé 

ìåéäàíûíäà ãîéóëàí õöñóñè äàø. 

ÅËÅÊÒÐÈÊ 

ÅË×ÈËßÌß “Åë÷èëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅË×ÈËßÌßÊ ô. Åë÷è äöøìÿê, åë÷èëèéÿ 

ýåòìÿê, ãûç èñòÿìÿê. 

ÅË×ÈËÈÊ èñ. 1. Åë÷èíèí âÿçèôÿñè, èøè. // Åë- 

÷èíèí èäàðÿñè. Åë÷èëèêäÿ ãÿáóë. 

2. Åë÷è ýåòìÿ, ãûç èñòÿìÿ. [Ýöëïÿðè:] 

Ùàúû, ãàäàí àëûì, ìÿíèì åëÿ ñà÷ûì åë÷èëèêäÿ 

àüàðìàéûáäûðìû ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Òîüðóë:] 

Àäÿ Éàøàð, ìÿí èñòÿéèðÿì àõû ñÿíè .. åë÷èëèéÿ 

ýþíäÿðèì. Ú.Úàááàðëû. Ìèðçÿ Ðÿùìàí ùÿëÿ 

åâäÿí ÷ûõìàìûø åë÷èëèê ãàéäàëàðûíäàí 

ñþùáÿò ñàëûá ìÿñëÿùÿòëÿøìèøäè. Ìèð Úÿëàë. 

Åë÷èëèê åëÿìÿê – åë÷è ñèôÿòè èëÿ ýåäèá ãûç 

èñòÿìÿê. [Ñöëåéìàí ßñýÿðÿ:] Ýþðäöéöí 

ãûçëàðäàí áèðèñèíè ñå÷, ñîíðà ëÿëÿøèíè ýþíäÿð, 

ýåäèì åë÷èëèê åëÿéèì, âÿññàëàì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

[Ðÿøèä:] Ýÿðÿê ìÿíèì åë÷èëèéèìè Ìÿøÿäè 

áÿé þçö åëèéÿ. Ì.Ùöñåéí. 

ÅËÄÀÐØÀÌÛ èñ. áîò. Àçÿðáàéúàíûí Åëäàð 

äåéèëÿí éåðëÿðèíäÿ áèòÿí øàì àüàúû íþâö. 

Åëäàðøàìû .. åíëè ÷ÿòèðëè, ýþâäÿñè äöç âÿ éà 

ÿéèëìèø îëàí, 18-20 ìåòðÿ ãÿäÿð ùöíäöðëöéöíäÿ 

àüàúäûð. Èéíÿëÿðè ãûñà áóäàãëàð 

öçÿðèíäÿ èêèøÿð éåðëÿøèð. Ù.Ãÿäèðîâ. 

ÅËÄÀØ èñ. Áèðéåðëè, ùÿìéåðëè, ùÿìâÿòÿí. 

Òÿééàðÿíèí ãàíàäû òîõóíóð áóëóäëàðà; Åëäàøëàðûìûç 

ýÿëèð áîøëóüó éàðà-éàðà. Ð.Ðçà. 

ÅËÉÝÈÉÀ [éóí.] ÿäÿá. 1. Ìÿðñèéÿ òÿðçèíäÿ 

éàçûëìûø øåèð. Åëåýèéà ãÿìëè, êÿäÿðëè, 

ùöçíëö ëèðèê øåèð äåìÿêäèð. Þëÿíëÿðèí õàòèðÿñèíÿ 

éàçûëìûø áó øåèðëÿðäÿ, áèçèì ìÿðñèéÿëÿðäÿ 

îëäóüó êèìè, àüû öíñöðëÿðè ÿñàñ éåð 

òóòóðäó. ß.Ñóëòàíëû. // Àíòèê ïîåçèéàäà: ìÿñíÿâè 

øÿêëèíäÿ éàçûëìûø øåèð. 

2. Ùÿçèí ìóñèãè ÿñÿðè. 

ÅËÅÊÒÐÈ´×ÊÀ [ðóñ.] äàí. Åëåêòðèê äÿìèðéîë 

ãàòàðû (âàãîíó). Áàêû èëÿ ìÿäÿí ðàéîíëàðû 

àðàñûíäà åëåêòðè÷êà èøëÿéèð. 

åëåêòðî... Ìöðÿêêÿá ñþçëÿðèí, åëåêòðèê 

ìÿíàñûíäà îëàí áèðèíúè ùèññÿñè; ìÿñ.: åëåêòðîàïàðàò, 

åëåêòðîáóð, åëåêòðîâîç. 

ÅËÅÊÒÐÈ´Ê [éóí.] 1. Ìàòåðèéàíûí, éöêëö 

ùèññÿúèêëÿðäÿí: åëåêòðîíëàðäàí, ïîçèòðîíëàðäàí, 

ïðîòîíëàðäàí âÿ ñ.-äÿí èáàðÿò ôîðìàñû. 

Åëåêòðèê ùàããûíäà íÿçÿðèééÿ. 

2. Õàëã òÿñÿððöôàòûíûí áöòöí ñàùÿëÿðèíäÿ 

âÿ ìÿèøÿòäÿ èøëÿäèëÿí åíåðæè íþâëÿðèíäÿí 

áèðè. Èøëÿð åëåêòðèêëÿ ýþðöíöð. Åëåêòðèê ñòàíñèéàñûíûí 

ýöúö. 

17

ÅËÅÊÒÐÈÊ 

3. Áó åíåðýèéàäàí ùàñèë îëàí èøûã. Åëåêòðèê 

÷ÿêìÿê. Åëåêòðèêè ñþíäöðìÿê. 

4. Åëåêòðèêëÿ èøëÿéÿí, åëåêòðèêëÿ ùÿðÿêÿòÿ 

ýÿòèðèëÿí. Åëåêòðèê ìîòîðó. Åëåêòðèê ïå÷è. Åëåêòðèê 

ñààòû. Åëåêòðèê àãðåãàòû. // Åëåêòðèêäÿí 

àëûíàí, ùàñèë åäèëÿí. Åëåêòðèê èøûüû. – Ìÿøÿäè 

ßñýÿð î òÿðÿôÿ áàõûá ýþðäö êè, áèð áþéöê åâ 

âàð, ãàïûñûíûí öñòöíäÿ åëåêòðèê ôÿíÿðè 

àñûëûáäûð. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. Îòàã ïèñ äåéèë èäè, 

ñòóäåíò îòàüûíà ìÿõñóñ ùÿð áèð øåé âàð èäè: 

éàçû ìàñàñû, êöðñö, ÿëöçéóéàí, ÷àðïàéû, ùÿòòà 

åëåêòðèê èøûüû äà éåðèíäÿ èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ãàäûí] ñîíðà ãîëóìäàí òóòóá ÷ÿùðàéû 

àáàæóðëó åëåêòðèê ÷ûðàüûíûí àëòûíäà ãîéóëìóø 

àü þðòöêëö ñòîëà òÿðÿô ÷ÿêäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

// Åëåêòðèê ùàñèë åäÿí, åëåêòðèê âåðÿí, åëåêòðèê 

ñà÷àí. Áàéûë åëåêòðèê ñòàíñèéàñû. Åëåêòðèê 

áàòàðåéàñû. Åëåêòðèê äþâðÿñè (åëåêòðèê úÿðÿéàíû 

êå÷ÿí éîë). – ..Åëåêòðèê ñòàíñèéàñûíäàí 

Àüáóëàüà èøûãëàð éàéûëûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Åëåêòðèê âàãîíó (ãàòàðû) – áàõ 

åëåêòðè÷êà. ..Ãàéûäûðäûì. Ýåúÿ ñààò îí áèðäÿ 

åëåêòðèê âàãîíóíà îòóðäóì. Ñ.Ùöñåéí. 

Ñòàíñèéàäàí ùÿëÿ îí-îí áåø àääûì àéðûëìàìûøäûëàð 

êè, åëåêòðèê ãàòàðû éîëà äöøöá ýåòäè. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

◊ Åëåêòðèê ñòóëó – ÀÁØ-äà þëöì úÿçàñû 

àëÿòè. “Àü åâ”èí èúàäûäûð åëåêòðèê ñòóëó; Îòóðóá 

î ñòóëäà éàíäûðäûëàð Ìàêýèíè. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÅËÉÊÒÐÈÊ [ôð. ÿñëè éóí.] 1. Á à õ åëåêòðîòåõíèê. 

2. Åëåêòðîòåõíèêà ñàùÿñèíäÿ, åëåêòðèê ñÿíàéåñèíäÿ 

èøëÿéÿí, åëåêòðèêè òÿäãèã åäÿí øÿõñ. 

ÅËÅÊÒÐÈÊÊÅ×ÈÐÌß èñ. ôèç. Úèñìèí åëåêòðèê 

úÿðÿéàíûíû êå÷èðìÿ ãàáèëèééÿòè. Ìåòàëûí 

åëåêòðèêêå÷èðìÿ ãàáèëèééÿòè. 

ÅËÅÊÒÐÈÊËßÍÄÈÐÈËÌß “Åëåêòðèêëÿíäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÅËÅÊÒÐÈÊËßÍÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. ôèç. 

Åëåêòðèê éöêö èëÿ éöêëÿíìÿê. 

ÅËÅÊÒÐÈÊËßÍÄÈÐÌß “Åëåêòðèêëÿíäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÅËÅÊÒÐÈÊËßÍÄÈÐÌßÊ ô. ôèç. Úèñìè 

åëåêòðèê éöêö èëÿ éöêëÿìÿê. Ìåòàëû åëåêòðèêëÿíäèðìÿê. 

ÅËÅÊÒÐÈÊËßÍÌß “Åëåêòðèêëÿíìÿê”- 

äÿí ô.èñ. 

ÅËÅÊÒÐÈÊËßÍÌßÊ ô. ôèç. Åëåêòðèê éöêö 

ãÿáóë åòìÿê. 

18 

ÅËÅÊÒÐÎÄÈÍÀÌÈÊ 

ÅËÅÊÒÐÈÊËßØÄÈÐÈËÌß “Åëåêòðèêëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. Êÿíä òÿñÿððöôàòûíûí åëåêòðèêëÿøäèðèëìÿñè. 

Äÿìèðéîëëàðûíûí åëåêòðèêëÿøäèðèëìÿñè. 

– Ìèíýÿ÷åâèð åéíè çàìàíäà 

êÿíäëÿðèìèçèí åëåêòðèêëÿøäèðèëìÿñèíÿ èìêàí 

éàðàòìûøäûð. È.ßôÿíäèéåâ. Àçÿðáàéúàíûí 

íåôò ñÿíàéåñè þçöíöí ìåõàíèêëÿøäèðèëìÿ âÿ 

åëåêòðèêëÿøäèðèëìÿ äÿðÿúÿñèíÿ ýþðÿ äöíéàäà 

ÿí ãàáàãúûë éåðëÿðäÿí áèðèíè òóòóð. Ì.Ãàøãàé. 

ÅËÅÊÒÐÈÊËßØÄÈÐÈËÌßÊ “Åëåêòðèêëÿøäèðìÿê”äÿí 

ìÿúù. 

ÅËÅÊÒÐÈÊËßØÄÈÐÌß “Åëåêòðèêëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. // Åëåêòðèê åíåðæèñèíÿ êå÷èðìÿ, 

åëåêòðèê åíåðæèñè òÿòáèã åòìÿ. 

ÅËÅÊÒÐÈÊËßØÄÈÐÌßÊ ô. Õàëã òÿñÿððöôàòûíûí 

áöòöí ñàùÿëÿðèíÿ åëåêòðèê åíåðýèéàñûíû 

òÿòáèã åòìÿê; ùÿð øåéè åëåêòðèê ãöââÿñèíÿ 

êå÷èðìÿê. Þëêÿíèí áàøäàí-áàøà 

åëåêòðèêëÿøäèðèëìÿñè. – [Åéâàç:] Äÿéèðìàíû 

åëåêòðèêëÿøäèðìÿê ö÷öí áàëàúà áèð ëàéèùÿ 

äöçÿëäèá âåðäèì Ãÿäèð êèøèéÿ.. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÅËÅÊÒÐÈÊËßØÌß “Åëåêòðèêëÿøìÿê”- 


ÅËÅÊÒÐÈÊËßØÌßÊ áàõ åëåêòðèêëÿíìÿê. 

ÅËÅÊÒÐÈÊËÈ ñèô. ôèç. Åëåêòðèêëÿøäèðèëìèø, 

åëåêòðèê éöêö îëàí. Åëåêòðèêëè úèñèì. Åëåêòðèêëè 

íàãèë. 

ÅËÅÊÒÐÎÀÏÀÐÁÒ òåõ. Åëåêòðèêëÿ èøëÿéÿí 

úèùàç, åëåêòðèê àïàðàòû. 

ÅËÅÊÒÐÎÁÓÚÓÐÃÀÄ òåõ. Åëåêòðèêëÿ 

èøëÿéÿí áóúóðãàä. 

ÅËÅÊÒÐÎÁÓÚÓÐÃÀÄ×Û èñ. õöñ. Åëåêòðîáóúóðãàääà 

èøëÿéÿí ôÿùëÿ. 

ÅËÅÊÒÐÎÁÚÐ [ðóñ.] òåõ. Íåôò âÿ ñ. 

ãóéóëàðû ãàçûìàã ö÷öí åëåêòðèêëè ìöùÿððèêè 

îëàí áóðóã ìàøûíû. ..Ìöùÿíäèñëÿðèí èõòèðà 

åòäèéè åëåêòðîáóð ãàçûìàäà éöêñÿê ìÿùñóëäàðëûã 

íöìóíÿñè ýþñòÿðäè. Ñ.Ãóëèéåâ. 

ÅËÅÊÒÐÓÄ [éóí. åëåêòðîí âÿ ùîäîñ – 

éîë] ôèç. Åëåêòðèê úÿðÿéàíûíû ìàéå âÿ ãàçëàðûí 

è÷èíÿ äàõèë åòìÿê ö÷öí ëþâùÿúèê, øàð 

âÿ ñ. øÿêëèíäÿ êå÷èðèúè. Ìöñáÿò åëåêòðîä 

(àíîä). Ìÿíôè åëåêòðîä (êàòîä). Ðåíòýåí 

áîðóúóãëàðû åëåêòðîäó. 

ÅËÅÊÒÐÎÄÈÍÀÌÈ´Ê ñèô. [éóí.] ôèç. Åëåêòðîäèíàìèêà 

ùàäèñÿëÿðèíÿ àèä îëàí. Åëåêòðîäèíàìèê 

ñàùÿ.

ÅËÅÊÒÐÎÄÈÍÀÌÈÊÀ 

ÅËÅÊÒÐÎÄÈÍÁÌÈÊÀ [éóí.] Ôèçèêàíûí 

åëåêòðèê éöêëÿðèíèí ãàðøûëûãëû òÿñèðèíäÿí âÿ 

ùÿðÿêÿòèíäÿí áÿùñ åäÿí øþáÿñè. 

ÅËÅÊÒÐÎÔÈÇÈÎËÓÝÈÉÀ [áàõ åëåêòðî 

âÿ ôèçèîëîýèéà] Ôèçèîëîýèéàíûí åëåêòðèê 

ùàäèñÿëÿðèíèí îðãàíèçìÿ òÿñèðèíè þéðÿíìÿêëÿ 

ìÿøüóë îëàí áþëìÿñè. 

ÅËÅÊÒÐÎÕÓÄ [ðóñ.] Åëåêòðèê ìöùÿððèêè 

èëÿ èøëÿéÿí ýÿìè. 

ÅËÅÊÒÐÎÊÀÐÄÈÓÃÐÀÔ [áàõ åëåêòðî 

âÿ êàðäèîãðàô] Öðÿê ÿçÿëÿëÿðèíèí ôÿàëèééÿòè 

çàìàíû îíäà ÿìÿëÿ ýÿëÿí åëåêòðèê 

èìïóëñëàðûíû ãåéä åäÿí åëåêòðèê úèùàçû. 

ÅËÅÊÒÐÎÊÀÐÄÈÎÃÐÁÔÈÉÀ [áàõ åëåêòðî 

âÿ êàðäèîãðàôèéà] Öðÿê ÿçÿëÿëÿðèíèí 

ôÿàëèééÿòè çàìàíû îíäà ÿìÿëÿ ýÿëÿí åëåêòðèê 

èìïóëñëàðûíûí ãðàôèê ãåéä îëóíìàñû èëÿ 

öðÿéèí ôèçèîëîæè õàññÿëÿðèíè éîõëàìà öñóëó. 

ÅËÅÊÒÐÎÊÀÐÄÈÎÃÐÁÌ [áàõ åëåêòðî 

âÿ êàðäèîãðàì] Åëåêòðîêàðäèîãðàô úèùàçû 

âàñèòÿñèëÿ öðÿéèí ôÿàëèééÿòèíèí ãðàôèê òÿñâèðè. 

ÅËÅÊÒÐÎÊÈ´ÌÉÀ [éóí. åëåêòðîí âÿ ÿð. 

êèìéà] Ôèçèêè êèìéàíûí åëåêòðèê ïðîñåñëÿðè 

èëÿ êèìéÿâè ïðîñåñëÿð àðàñûíäàêû ÿëàãÿíè 

þéðÿíÿí øþáÿñè. 

ÅËÅÊÒÐÎÊÈÌÉßÂÈ ñèô. [éóí. åëåêòðîí 

âÿ ÿð. êèìéÿâè] Åëåêòðîêèìéàäàí èñòèôàäÿ 

èëÿ áàüëû îëàí. Åëåêòðîêèìéÿâè òÿùëèë. Åëåêòðîêèìéÿâè 

öñóë. 

ÅËÅÊÒÐÎËÈ´Ò [éóí. åëåêòðîí âÿ ëóòîñ – 

ùÿëë îëóíìóø] È÷ÿðèñèíäÿí åëåêòðèê úÿðÿéàíû 

êå÷äèêäÿ, þç òÿðêèá ùèññÿëÿðèíÿ àéðûëàí êèìéÿâè 

ìàääÿ. 

ÅËÅÊÒÐÎËÈÒÈ´Ê ñèô. [éóí. åëåêòðîí âÿ 

ëóòîñ-äàí] êèì. Åëåêòðîëèçÿ àèä îëàí, åëåêòðîëèçëÿ 

ÿëàãÿäàð îëàí. Åëåêòðîëèòèê öñóë. 

// Åëåêòðîëèç éîëó èëÿ àëûíàí. Åëåêòðîëèòèê äÿìèð 

(ìèñ). 

ÅËÅÊÒÐÓËÈÇ [éóí. åëåêòðîí âÿ ëóñèñ – 

ùÿëë åòìÿ] êèì. Ìàääÿíèí è÷èíäÿí åëåêòðèê 

úÿðÿéàíû êå÷äèêäÿ îíóí þç òÿðêèá ùèññÿëÿðèíÿ 

âÿ åëåêòðîäëàðà àéðûëìàñû ïðîñåñè. 

ÅËÅÊÒÐÎÌÀÃÍÅÒÈ´ÇÌ [áàõ åëåêòðî 

âÿ ìàãíèò] ôèç. Åëåêòðèê àõûìûíûí ÿìÿëÿ 

ýÿòèðäèéè ìàãíèò ùàäèñÿëÿðè. 

ÅËÅÊÒÐÎÌÀÃÍÈ´Ò [áàõ åëåêòðî âÿ 

ìàãíèò] 1. È÷ÿðèñèíäÿí åëåêòðèê úÿðÿéàíû 

àõàí ìàãíèòëÿíäèðèúè ìÿôòèëëÿð ñàðûíìûø 

äÿìèð îõäàí èáàðÿò úèùàç. 

ÅËÅÊÒÐÎÍ 

2. ñèô. Åëåêòðîìàãíåòèçìÿ àèä îëàí. Åëåêòðîìàãíèò 

íÿçÿðèééÿñè. Åëåêòðîìàãíèò äàëüàëàð. 

// Åëåêòðîìàãíèò âàñèòÿñèëÿ èøëÿéÿí. 

Åëåêòðîìàãíèò ñèãíàëû. 

ÅËÅÊÒÐÎÌÀØÛÍ [áàõ åëåêòðî âÿ ìàøûí] 

Åëåêòðèê ìàøûíû (åëåêòðèê åíåðæèñè ùàñèë 

åäÿí, éàõóä îíó ìåõàíèêè åíåðæèéÿ ÷åâèðÿí 

ìàøûí). 

ÅËÅÊÒÐÎÌÅÕÁÍÈÊÀ [áàõ åëåêòðî âÿ 

ìåõàíèêà] Åëåêòðîòåõíèêàíûí, åëåêòðèê 

ãöââÿñè èëÿ èøëÿéÿí ìöùÿððèêëÿðèí, ìàøûíëàðûí, 

ìåõàíèçìëÿðèí ãàéðûëìàñû âÿ èøëÿíìÿñè 

öñóëëàðûíäàí áÿùñ åäÿí øþáÿñè. 

ÅËÅÊÒÐÎÌÅÕÁÍÈÊÈ ñèô. [éóí. åëåêòðîí 

âÿ ìåúùàíèêà-äàí] Åëåêòðèê âÿ ìåõàíèêè 

òÿñèðÿ ÿñàñëàíàí. Ìåòàëëàðûí åëåêòðîìåõàíèêè 

èøëÿíìÿñè. 

ÅËÅÊÒÐÎÌÅÒÀËËÓÐÝÈ´ÉÀ [áàõ åëåêòðî 

âÿ ìåòàëëóðýèéà] Ìåòàëëóðýèéàíûí åëåêòðèê 

åíåðæèñè âàñèòÿñèëÿ ìåòàëëàð âÿ ìöõòÿëèô 

ÿðèíòèëÿð èñòåùñàëû èëÿ ìÿøüóë îëàí ñàùÿñè. 

ÅËÅÊÒÐÓÌÅÒÐ [éóí. åëåêòðîí âÿ ìåòðåî 

– þë÷öðÿì] ôèç. Åëåêòðèê ýÿðýèíëèéèíè, 

åëåêòðèê ïîòåíñèàëûíû þë÷ìÿê ö÷öí úèùàç. 

ÅËÅÊÒÐÎÌÅÒÐÈ´Ê ñèô. [éóí. åëåêòðîí âÿ 

ìåòðåî-äàí] ôèç. Åëåêòðîìåòðèéàéà àèä îëàí. 

ÅËÅÊÒÐÎÌÉÒÐÈÉÀ [éóí. åëåêòðîí âÿ 

ìåòðåî] ôèç. Åëåêòðèê âàñèòÿñèëÿ þë÷ìÿ öñóë 

âÿ ìåòîäëàðû. 

ÅËÅÊÒÐÎÌÎÍÒÁÆ [áàõ åëåêòðî âÿ 

ìîíòàæ] òåõ. 1. Åëåêòðèê àâàäàíëûüûíûí, åëåêòðèê 

ãóðüóëàðûíûí ìîíòàæû (ãóðàøäûðûëìàñû). 

2. ñèô. Åëåêòðîìîíòàæà àèä îëàí. Åëåêòðîìîíòàæ 

áðèãàäàñû. Åëåêòðîìîíòàæ ñåõè. 

ÅËÅÊÒÐÎÌÎÍÒÀÆ×Û èñ. Åëåêòðîìîíòàæ 

ìöòÿõÿññèñè. 

ÅËÅÊÒÐÎÌÎÍÒÉÓÐ [áàõ åëåêòðî âÿ 

ìîíòéîð] Åëåêòðèê àâàäàíëûüûíà õèäìÿò 

åäÿí, áó àâàäàíëûüû éûüìà, ãóðìà âÿ òÿìèð 

èøëÿðè èëÿ ìÿøüóë îëàí èõòèñàñëû ôÿùëÿ. 

ÅËÅÊÒÐÎÌÎÒÓÐ [áàõ åëåêòðî âÿ 

ìîòîð] Åëåêòðèê ìöùÿððèêè. 

ÅËÅÊÒÐÓÍ 1 [éóí.] 1. Ìàääÿíèí ìÿíôè 

åëåêòðèê éöêö îëàí ÿí êè÷èê çÿððÿúèéè. 

2. ñèô. Åëåêòðîíëà, åëåêòðîí òÿòáèãè èëÿ áàüëû 

îëàí. Åëåêòðîí ìèêðîñêîï. Åëåêòðîí àâòîìàòèêà. 

Åëåêòðîí ùåñàáëàìà ìàøûíû. 

ÅËÅÊÒÐÎÍ 2 [éóí.] 1. ×îõ ìþùêÿì âÿ 

ïëàñòèêëèê õàññÿñèíÿ ìàëèê îëàí àëöìèíèóìëà 

ìàãíèóì ÿðèíòèñè. 

19

ÅËÅÊÒÐÎÍÈÊÀ 

2. ñèô. Åëåêòðîíäàí ãàéðûëìûø, åëåêòðîíëó. 

Åëåêòðîí áîìáàñû. 

ÅËÅÊÒÐÓÍÈÊÀ [éóí.] Ôèçèêàíûí, ãàçëàðäà, 

áîøëóãëàðäà, áÿðê úèñèìëÿðäÿ åëåêòðîí 

ïðîñåñëÿðèíè òÿäãèã åäÿí øþáÿñè. // Åëì âÿ 

òåõíèêàíûí ìöõòÿëèô ãóðüóëàðäà âÿ ñ.-äÿ 

åëåêòðîí âÿ éàðûìêå÷èðèúè úèùàçëàðäàí èñòèôàäÿ 

íÿçÿðèééÿ âÿ öñóëëàðûíäà þéðÿíÿí ñàùÿñè. 

ÅËÅÊÒÐÎÓÏÒÈÊÀ [áàõ åëåêòðî âÿ îïòèêà] 

Ôèçèêàíûí, åëåêòðèêèí ìàääÿëÿðèí îïòèê 

õàññÿëÿðèíÿ òÿñèðèíäÿí áÿùñ åäÿí øþáÿñè. 

ÅËÅÊÒÐÎÑÊÓÏ [éóí. åëåêòðîí âÿ ñêîïåî 

– áàõûðàì] Áèð úèñèìäÿ åëåêòðèê éöêöíöí 

îëóá-îëìàäûüûíû éîõëàìàã ö÷öí úèùàç. 

ÅËÅÊÒÐÎÑÒÁÍÑÈÉÀ [áàõ åëåêòðî âÿ 

ñòàíñèéà] Åíåðýèéàíûí áàøãà íþâëÿðèíäÿí 

åëåêòðèê åíåðæèñè èñòåùñàë åäÿí ìöÿññèñÿ. Àòîì 

åëåêòðèê ñòàíñèéàñû. Ñó-åëåêòðèê ñòàíñèéàñû. 

ÅËÅÊÒÐÎÑÒÁÒÈÊÀ [áàõ åëåêòðî âÿ 

ñòàòèêà] Ôèçèêàíûí åëåêòðèêèí, åëåêòðèêëÿøìèø 

úèñèìëÿðèí íèñáÿòÿí ùÿðÿêÿòñèç ùàëäà õàññÿëÿðèíè 

þéðÿíÿí øþáÿñè. Ùÿðÿêÿò åòìÿéÿí 

åëåêòðèê éöêëÿðèíèí ãàðøûëûãëû åëåêòðèê òÿñèðèíè 

âÿ îíëàðûí òàðàçëûã øÿðòëÿðèíè þéðÿíÿí åëìÿ 

(áÿùñÿ) åëåêòðîñòàòèêà äåéèëèð. “Ôèçèêà”. 

ÅËÅÊÒÐÎÒÉÕÍÈÊ [áàõ åëåêòðî âÿ òåõíèê] 

Åëåêòðîòåõíèêà ìöòÿõÿññèñè. 

ÅËÅÊÒÐÎÒÉÕÍÈÊÀ [áàõ åëåêòðî âÿ 

òåõíèêà] Åëåêòðèê åíåðæèñèíèí òÿòáèãè ùàããûíäà 

åëì, ùÿì÷èíèí òåõíèêàíûí åëåêòðèê åíåðæèñèíäÿí 

ïðàêòèêè ìÿãñÿäëÿð ö÷öí èñòèôàäÿ 

åäÿí øþáÿñè. 

ÅËÅÊÒÐÎÒÅÕÍÈÊÈ´ ñèô. [éóí. åëåêòðîí âÿ 

òåúùíèêå-äÿí] Åëåêòðîòåõíèêàíûí òÿòáèãè âÿ 

éà îíäàí èñòèôàäÿ èëÿ áàüëû îëàí. Åëåêòðîòåõíèêè 

àâàäàíëûã. 

ÅËÅÊÒÐÎÂÓÇ [ðóñ.] òåõ. Åëåêòðèê ãöââÿñè 

èëÿ èøëÿéÿí ëîêîìîòèâ. Åëåêòðîâîç èñòåùñàëû. 

ÅËÅÌÉÍÒ [ëàò.] 1. êèì. Àäè êèìéÿâè 

öñóëëàðëà þç òÿðêèá ùèññÿëÿðèíÿ àéðûëà áèëìÿéÿí, 

äèýÿð ìöðÿêêÿá ìàääÿëÿðèí èñÿ òÿðêèá 

ùèññÿñè îëàí áÿñèò ìàääÿ. Ìåíäåëåéåâèí åëåìåíòëÿðèí 

äþâðè ñèñòåìè. – Éåðèí òÿêèíäÿ áÿçè 

ìÿäÿíëÿð áèð-áèðèíäÿí àéðû ùàëäà éåðëÿøìèð. 

Ìÿñÿëÿí, ìèñ éàòàüû îëàí éåðäÿ ÷îõ âàõò ñèíê, 

ãóðüóøóí, ãàëàé, ìÿðýöìöø âÿ ñ. áó êèìè 

åëåìåíòëÿðèí äÿ éàòàãëàðû îëóð. Ì.Ãàøãàé. 

2. ôèç. Êèìéÿâè åíåðæè ùåñàáûíà éàðàäûëàí 

çÿèô åëåêòðèê ãöââÿñè ìÿíáÿéè îëàí úèùàç. 

Ãàëâàíèê åëåìåíò. Ãóðó åëåìåíò. 

20 

ÅËß 

3. Òàìûí, áöòþâöí òÿðêèá ùèññÿñè. Øåèðäÿ 

ÿñàñ èñòèãàìÿò âÿ öñëóáäàí òóòìóø ÿí õûðäà 

åëåìåíòëÿðÿ ãÿäÿð ùÿð áèð øåé ùÿéàòè çÿðóðÿò 

íÿòèúÿñèíäÿ ÿñàñ éàðàäûúû êàäðëàðûí èø ïðîñåñèíäÿ 

ãÿáóë âÿ éà ðÿää åäèëèð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

// õöñ. Ùÿð ùàíñû áèð ìàøûíûí, ãóðüóíóí, 

ìåõàíèçìèí ÿñàñ ùèññÿñè. 

4. äàí. Àäàì, øÿõñ, öíñöð. 

ÅËÅÌÅÍÒÁÐ ñèô. 1. Èáòèäàè, áàøëàíüûú, áèð 

øåéèí àíúàã ÿñàñëàðûíà àèä îëàí. Åëåìåíòàð 

úÿáð. Åëåìåíòàð ðèéàçèééàò. 

2. ßí ñàäÿ, ÿí áÿñèò, èáòèäàè. Åëåìåíòàð 

ìÿñÿëÿ. ßí åëåìåíòàð øåéè áèëìèð. 

3. ßí âàúèá, ÿí ëàçûìëû, ÿñàñ. Åëåìåíòàð 

øÿðàèò. 

4. êèì. Áèð øåéèí åëåìåíòëÿðèíèí òÿðêèá 

ùèññÿñèíèí âÿ àðàëàðûíäàêû íèñáÿòèí ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿñè 

èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. Ìàääÿíèí 

åëåìåíòàð òÿðêèáè. Åëåìåíòàð òÿùëèë. 

ÅËÅÌÅÍÒÀÐËÛÃ èñ. Áÿñèòëèê, ñàäÿëèê, 

èáòèäàèëèê. 

ÅËÅÂÁÒÎÐ [ëàò.] 1. Áþéöê òàõûë òÿäàðöêö 

ìÿíòÿãÿëÿðèíäÿ, äÿìèðéîë ñòàíñèéàëàðûíäà, 

ëèìàíëàðäà âÿ ñ.-äÿ òèêèëÿí, òàõûëû 

ãàëäûðìàã, ãóðóòìàã, ñàõëàìàã ö÷öí ìöâàôèã 

ãóðüóëàðû îëàí ÷îõ áþéöê àíáàð. Òàõûëû 

ñàõëàìàã ö÷öí ÿí éàðàðëû àíáàð åëåâàòîðäóð. 

2. Éöêö àðàñû êÿñèëìÿäÿí íÿãë åäÿí ãàëäûðûúû 

ìåõàíèçì. ..Èêè ýÿíú ôÿùëÿ ðîòîðà éàõûíëàøûá 

åëåâàòîðëàðû ùàçûðëàéûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅËß ÿâÿç. 1. Î úóð, î òÿùÿð, î ñàéàã. Åëÿ 

ñþç äåìÿê îëìàç. Åëÿ ñþçëÿð äàíûøìà. – ..Øÿõñ 

ýÿðÿê åëÿ áèð èø òóòñóí êè, îíó áàúàðûá éåðèíÿ 

éåòèðìÿéÿ ãàáèëèééÿòè îëñóí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ýÿë åëÿ êèøíÿìÿ, ñàãûí, êÿùÿðèì! 

Ð.Ðçà. [Úóìà] Ìàðàëûí åâèíäÿ åëÿ äàíûøäûüûíà 

.. ýþðÿ þçöíö ìÿçÿììÿò åäèðäè. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Àñëàí êþíòþé-êþíòþé úàâàá 

âåðäè: – Ýåòìèðÿì. Ùàìû íåúÿ, ìÿí äÿ åëÿ. 

Ì.Ùöñåéí. // Î äÿðÿúÿäÿ, î øÿêèëäÿ. Áó èò 

Ãàðàúà ãûçëà åëÿ äîñò îëìóøäó êè, éàíûíäàí 

àéðûëìàã èñòÿìèðäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ìÿñìÿ 

èêè ÿëè èëÿ äèçëÿðèíÿ åëÿ ÷ûðïäû êè, ñÿñèíè ùàìû 

åøèòäè. Ìèð Úÿëàë. 

2. Àíúàã, òÿêúÿ, éàëíûç, ìÿùç ìÿíàñûíäà. 

Åëÿ ìÿí äåéèëÿì ùöñíöíÿ ìàéèë; Ýþç äèêèáäèð 

òàìàì Ãàðàáàü ñÿíÿ. Ã.Çàêèð. Ìÿñóìÿ 

õàíûìà äà åëÿ áó ñþç ëàçûì èäè. Ï.Ìàêóëó. 

3. äàí. Î òÿðÿôÿ, î éàíà, î ñÿìòÿ. Ìÿí 

áåëÿ ýÿëäèì, î åëÿ ýåòäè. – [Ãàòûð÷û:] Ùàõ-

ÅËß 

÷ûëàð çûíãûðîâëó ôàéòîíëàðäà ïûðûëòû èëÿ áóäó 

áåëÿ ýÿëèðäè, îäó åëÿ ýåäèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

4. Úÿì øÿêëèíäÿ: åëÿëÿð(è) – î úöð (åëÿ) 

àäàìëàð. Àììà åëÿëÿðè äÿ âàð êè, ùå÷ áèð èø 

ýþðìÿéèá, þâãàòè-ÿçèçÿëÿðèíè ìöòëÿã áèêàð- 

÷ûëûãäà çàéå åäèðëÿð. Ô.Êþ÷ÿðëè. Åëÿëÿðèíè øÿùÿðäÿí 

ñöðýöí åòñÿëÿð äÿ àçäûð. Ì.Ùöñåéí. 

5. ßäàò êèìè àèä îëäóüó ñþçöí ìÿíàñûíû 

äÿãèãëÿøäèðèð. Åëÿ áó ñààò ÷àüûðòäûð. Åëÿ þçö 

äÿ áó èøè ýþðìÿê èñòÿéèðäè. – Åëÿ áèðè ãîíøóí 

Ãàðà Êÿðÿìîüëó, ìöÿëëèìëÿðÿ îíîòàãëû, åéâàíëû, 

áàü÷àëû åâ òèêäèðèá. Ì.Èáðàùèìîâ. 

[Óüóð:] Ìÿíè .. äèëÿ òóòàí åëÿ Àëõàí þçö îëìàäûìû 

È.ßôÿíäèéåâ. 

6. “äÿ” ÿäàòû èëÿ: 1) î úöð äÿ, î ãàéäàäà, 

î òÿðçäÿ. Ïèøèê èëÿ íÿ òþâð ðÿôòàð åéëÿéèðñÿí, 

åëÿ äÿ àðâàä èëÿ ëàçûìäûð ðÿôòàð åëÿìÿê. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ; 2) î ùàëäà, áåëÿ îëàí 

ñóðÿòäÿ. Éàõøû, åëÿ äÿ ñÿí ýåò, ìÿí äÿ ýÿëÿðÿì; 

3) îëäóüó êèìè, î úöð. Íåúÿ èäèñÿ, åëÿ 

äÿ ãàëûá. 

7. “êè” áàüëàéûúûñû èëÿ: î çàìàí êè, íåúÿ 

êè, îíäà êè ìÿíàëàðûíäà çàìàí àíëàéûøû 

âåðèð. Åëÿ êè, ãÿòè ãÿðàðà ýÿëäè, ôèêðèíäÿí 

äþíìÿçäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Åëÿ êè, áó ÷àëñàããàë 

êèøè ýþé þðòöêëö ñòîëóí äàëûíà êå÷äè, 

äàùà öçöíö ýþðìÿ! Ìèð Úÿëàë. Åëÿ êè, áîç 

èíÿê ñîéóëóá ãóðòàðäû, ìàðàã äàùà äà àðòäû. 


◊ Åëÿ-áåëÿ – 1) ùàâàéû, ìöôòÿ. – Áóíó ìÿíÿ 

íå÷ÿéÿ âåðèðñÿí – Åëÿ-áåëÿ.; 2) ìÿãñÿäñèç, 

ãÿðÿçñèç, öìóìèééÿòëÿ. Ìàéà óçàãëàðà 

ýåòäèéèíè äóéàðàã òåç ÿëàâÿ åòäè: – Áóíó åëÿáåëÿ, 

éàäûìà äöøäö, äåäèì. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Áó ñþçëÿðè î, áÿëêÿ äÿ åëÿ-áåëÿ, çàðàôàòëà 

äåìèøäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ; 3) íÿ éàõøû, íÿ 

ïèñ, áàáàò. Åëÿ-áåëÿ áèð åâ òèêäèðäè. Åëÿáåëÿúÿ 

– òÿðïÿíìÿäÿí, âÿçèééÿòèíè äÿéèøìÿäÿí, 

íåúÿ âàð åëÿ. [Ôèðèäóí] åëÿ-áåëÿúÿ 

óçàíàðàã íÿùàéÿòñèç ýþéëÿðÿ òàìàøà åëÿìÿê 

èñòÿéèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Åëÿ áèë (êè) – ñàíêè, 

ýóéà êè. Ùàìû òÿðòÿìèç ýåéèíèá, åëÿ áèë êè, 

òîéà ýåäÿúÿêäèð. Ú.Úàááàðëû. Áÿíäàëû ýÿëÿíäÿ 

åëÿ áèë äàø-äèâàð äà äèëÿ ýÿëèð.. Ìèð Úÿëàë. 

Àäàìëàð åëÿ áèë öìóìè êîìàíäà èëÿ Òàùèðÿ 

ñàðû áàõäûëàð. Ì.Ùöñåéí. Åëÿ áèëìÿê – çÿíí 

åòìÿê, ýöìàí åëÿìÿê, ñàíìàã. Òàð ýþðäöì, 

òÿëÿ áèëäèì; ×àüûðäûí, ýÿëÿ áèëäèì; Áèð 

éàòìûø úåéðàí ýþðäöì; Éàð éàòûá åëÿ áèëäèì. 

ÅËÈ´Ò(À) 

(Áàéàòû). Åëÿ áèëñèí êè, ïàäøàùè-çàìàíäûð; 

Ùÿð êèì èðàã îëóð, ìöõòÿñÿð, ñÿíäÿí. 

Ã.Çàêèð. Åëÿ ýÿëäè êè, åëÿ ýÿëèð êè – çÿíí 

åòìÿê, äöøöíìÿê, ýöìàí åòìÿê ìÿíàñûíäà. 

Îíà åëÿ ýÿëäè êè, ãûçû ùàðàäà èñÿ ýþðöá. 

Ìÿíÿ åëÿ ýÿëèð êè, áó êèòàáû îõóìóøàì. 

– Ôèêðèì, ùèññèì, õÿéàëûì î ãÿäÿð éöêñÿëäè 

êè, ìÿíÿ åëÿ ýÿëäè êè; Áèçëÿðäÿí ÿââÿë íÿ éåð, 

íÿ ýþé, íÿ ùÿéàò îëìóø... Ì.Ìöøôèã. Êèøèéÿ 

åëÿ ýÿëèðäè êè, îíóí öìèä âÿ àðçó èëÿ áÿðêèéÿí 

ãÿëáè äÿðä èëÿ ÿðèéèð, ãàí îëóá òþêöëöð. Ìèð 

Úÿëàë. Åëÿ èñÿ – îíäà, áåëÿ îëäóãäà, áåëÿ 

èñÿ, áåëÿ øÿðàèòäÿ. Åëÿ èñÿ ìÿí äÿ ýåòäèì! – 

äåéÿ Òàùèð íÿôÿñèíè ÷ÿêìÿäÿí ñÿáèðñèçëèêëÿ 

äîñòóíäàí úàâàá ýþçëÿäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÅËßÚß çÿðô Îëäóüó êèìè, äÿéèøìÿäÿí, 

íåúÿ âàðñà, åëÿ. Çåéíàë áàéàãäàí áÿðè ãàáàüûíäàêû 

íèì÷ÿäÿ äîüðàìàã èñòÿäèéè áèð 

ïàð÷à ÿòè åëÿúÿ ãîéóá ÿëèíäÿêè .. áû÷àüû éåðÿ 

áóðàõäû. Ñ.Ùöñåéí. // “äÿ” ÿäàòû èëÿ áàüëàéûúû 

ìÿíàñûíäà èøëÿíèð. 

ÅËßËÈÊ èñ. Ùàë, âÿçèééÿò, õàñèééÿò áèëäèðèð. 

[Êîñàîüëó:] Åëÿëèéèíÿ áàõìà, øóëóã 

óøàãäûð. È.Øûõëû. 

ÅËßÌßÊ “Åòìÿê” ôåëèíèí öñëóáè âàðèàíòû. 

Ìÿúëèñè àëóä åëÿð; Çöëôëÿðèíèí ùÿð áóðìàñû. 

Ìîëëà Úöìÿ. Åëÿ, Ùåéðàí, áó øöêðè íÿ ãÿäÿð 

þìðöí âàð. Ùåéðàí õàíûì. ...Àòàì ùå÷ øÿùÿðëè 

äÿ äåéèë èäè êè, áÿéëÿðÿ áàçàðëûã åëÿéÿåëÿéÿ 

(ç.) àõûðäà áèð éàëàí÷ûã áÿéëèê ãàçàíà 

èäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÅËßÒÄÈÐÌßÊ “Åëÿìÿê”äÿí èúá. áàõ 

åòäèðìÿê. [Çöëåéõàäà] ïóë éîõ èäè êè, îíó 

äÿôí åëÿòäèðñèí. Ú.Úàááàðëû. Ñèòàðÿíèí áÿõòèíÿ 

ìÿøâÿðÿò åëÿòäèðìÿê èñòÿéèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÅËßÒÌß “Åëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅËßÒÌßÊ 1. Áàõ åëÿòäèðìÿê. 

2. ãÿäèìè. Àïàðìàã. Åé áàäè-ñÿáà, áÿíäÿí 

åëÿò éàðÿ ñÿëàìè. Íÿñèìè. Åéëÿò ìÿíè éàð 

îëàí äèéàðà; Øÿì åéëÿ ìÿíè ìÿçàðè-éàðÿ. 

Ôöçóëè. 

ÅË-ÝÖÍ èñ. Õàëã, úàìààò, åë. Åë-ýöí è÷èíäÿ 

áèàáûð îëìàã. – Åøã ö÷öí áàáàìû àòûá, 

òÿðê åòìÿê; Þëöìäÿí éàìàíäûð åë-ýöí 

è÷èíäÿ... Ñ.Âóðüóí. 

ÅËÈ´Ò(À) [ôð.] ê.ò. 1. Áèòêè âÿ ùåéâàíëàðûí 

ÿí ñå÷ìÿ, ÿí éàõøû íöñõÿëÿðè. ßí éàõøû ùåéâàíëàð 

åëèò ãðóïóíà äàõèë åäèëèð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

2. Úÿìèééÿòèí éöêñÿê òÿáÿãÿñè. 

21

ÅËÈÇÈÉÀ 

ÅËÈ´ÇÈÉÀ [ëàò.] äèë÷. áàõ äöøöì 2 (ñÿñ 

äöøöìö). 

ÅËÃÎÂÀÍ èñ. Éàéûí èêèíúè éàðûñûíà äöøÿí 

âÿ åëè äàüäàí àðàíà êþ÷ìÿéÿ ìÿúáóð 

åäÿí ñîéóã ùàâà (÷îõ âàõò “åëãîâàí àé” 

øÿêëèíäÿ). Òóòäó äàüû ÷ÿí áîðàí; Ýÿëäè éåíÿ 

åëãîâàí. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÅËËßØÄÈÐÈËÌß “Åëëÿøäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅËËßØÄÈÐÈËÌßÊ áàõ åëëèêëÿøäèðèëìÿê. 

ÅËËßØÄÈÐÌß “Åëëÿøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅËËßØÄÈÐÌßÊ áàõ åëëèêëÿøäèðìÿê. 

ÅËËßØÌß “Åëëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅËËßØÌßÊ áàõ åëëèêëÿøìÿê. Áåëÿ áèð 

çàìàíäà éàòìàã éàðàøìàç; Åëëÿøèð þëêÿìèç, 

éàòìà, à òÿíáÿë! Àøûã ßçèç. 

ÅËËÈ ñèô. 1 Âÿòÿíè, éóðäó, åëè îëàí. Åëëè 

àäàì. 

2. Áèð éåðäÿí, áèð åëäÿí îëàí. Î ìÿíèì 

åëëèìäèð. – Ìÿí ÿìèíÿì êè, úàëàë ñàùèáè îëàí 

úÿíàáûíûçëà åëëè îëäóüóìóçà ýþðÿ, òÿðÿôèìäÿ 

äóðàúàãñûíûç. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ñöäàáÿíèí 

àíàñû:] Ñöäàáÿ Ùÿêèìöëìöëêöí ãûçû äåéèë. 

Áóíóí àòàñû áèçèì þç éåðëèìèç, þç åëëèìèç èäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Àüûð åëëè – áþéöê íÿñëè, 

÷îõëó ãîùóì-ÿãðÿáàñû îëàí. Àüûð åëëè ãûç. 

– Õîòêàð ãûçû, øàù íÿñèëëè; Àüûð åëëè, õàí ÿñèëëè. 

“Êîðîüëó”. 

ÅËËÈÊ 1. ñèô. Áèð éåðèí áöòöí úàìààòûíà, 

åëèíÿ ìÿõñóñ îëàí, áöòöí õàëãà àèä îëàí; èúòèìàè, 

öìóìè. Åëëèê áàü. Åëëèê éîë. Åëëèê 

áàéðàì. Åëëèê òÿñÿððöôàò. – [Èëäûðûì:] ßí áàø 

áèð ãàíóí âàðäûð êè, î äà ùÿð êÿñèí áàøãàéà 

çÿðÿðñèç, àçàä èñòÿéèäèð. Åëëèê èøëÿð ö÷öí èñÿ 

åë þçö ñûðà èëÿ åëáàøûëûã åäèð. Ú.Úàááàðëû. 

Îðäó òèðÿíäàçëàðû ýèðäèëÿð åëëèê áàüà; ×àëûøäûëàð 

ãàëìàñûí àüàúäà áèðúÿ ãàðüà. ß.Úàâàä. 

2. çÿðô Ùàìûëûãëà, åëëèêëÿ, áöòöíëöêëÿ, áöòöí 

åë áèðëèêäÿ. Åëëèê øèêàéÿò åòìÿê. Åëëèê èø 

ýþðìÿê. – Åëëèê éåðáÿéåðäÿí ãàëõûá äåäèëÿð: 

– Ýöëîüëàí, ñàçûíû âóð ãîëòóüóíà, âàð! “Àøûã 

Ãÿðèá”. Äÿðñëÿðèì éåòäèêäÿ, äÿäÿ, àõèðÿ; 

Îõóäóëàð åëëèéè áèðäÿí-áèðÿ. À.Ñÿùùÿò. // ñèô. 

Áöòöí åë òÿðÿôèíäÿí ýþðöëÿí, éà ýþðöëìÿëè 

îëàí. Åëëèê èø. 

ÅËËÈÊÚß çÿðô Áöòöí, áàøäàí-áàøà, ùàìûëûãúà. 

Åëëèêúÿ ñàâàäëàíìàã. – ×îõ ÷ÿêìÿç 

êè, .. Äàüûñòàí úàìààòû âÿ äàüëàðäà éàøàéàí 

ÿùàëè åëëèêúÿ ñàâàäëû âÿ åëì ñàùèáè 

àäàìëàð îëàúàãëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

22 

ÅËËÈÏÒÈÊ 

ÅËËÈÊËß áàõ åëëèêúÿ. Àäÿòÿí îíëàð 

[ýþéòÿïÿëèëÿð] ÷ÿòèíëèéÿ äöøÿíäÿ, åëëèêëÿ áèð 

èø ëàçûì ýÿëÿíäÿ áóðàéà òîïëàøûá àüñàããàëëàðà 

ãóëàã àñàð, ýþðöëÿúÿê èøëÿð áàðÿäÿ òÿäáèð 

òþêÿðäèëÿð. È.Øûõëû. 

ÅËËÈÊËßØÄÈÐÈËÌß “Åëëèêëÿøäèðèëìÿê”- 


ÅËËÈÊËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Èúòèìàèëÿøäèðèëìÿê; 

áöòöí åëèí, õàëãûí, úàìààòûí èñòèôàäÿñèíÿ 

âåðèëìÿê. 

ÅËËÈÊËßØÄÈÐÌß “Åëëèêëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÅËËÈÊËßØÄÈÐÌßÊ ô. Èúòèìàèëÿøäèðìÿê; 

áöòöí åëèí, úàìààòûí, õàëãûí èñòèôàäÿñèíÿ 

âåðìÿê; õàëãûí, åëèí ìàëû åòìÿê. 

ÅËËÈÊËßØÌß “Åëëèêëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅËËÈÊËßØÌßÊ ô. Èúòèìàèëÿøìÿê, áöòöí 

åëèí ìàëû îëìàã. 

2. Äèðèæàáë âÿ àåðîñòàòëàðûí ñàõëàíäûüû éåð. 

ÅËËÈÍÈ´ÑÒ [éóí.] êþùí. Ãÿäèì éóíàí ôèëîëîýèéàñû 

ìöòÿõÿññèñè. // Åëëèíèçì ìÿäÿíèééÿòèíÿ 

ïÿðÿñòèø åäÿí àäàì. 

ÅËËÈÍÈ´ÇÌ [éóí.] 1. Ìàêåäîíèéàëû Èñêÿíäÿðèí 

Øÿðãè èñòèëàñûíäàí ñîíðà áàøëàíàí 

ãàðûøûã éóíàí-Øÿðã ìÿäÿíèééÿòèíèí ÷è÷ÿêëÿíìÿñè 

äþâðö. Òàðèõ÷èëÿð Ìàêåäîíèéàëû 

Èñêÿíäÿðèí ùàêèìèééÿò èëëÿðèíäÿí áàøëàéàðàã 

èìïåðàòîðëóüóí õÿðàáÿëÿðè öçÿðèíäÿ ãóðóëìóø 

äþâëÿòëÿðèí Ðîìà èäàðÿñè àëòûíà êå÷ìÿñèíÿ 

ãÿäÿð îëàí äþâðö øÿðòè îëàðàã åëëèíèçì 

äþâðö àäëàíäûðûðëàð. ß.Ñóëòàíëû. 

2. Ãÿäèì éóíàí äèëèíäÿí áàøãà äèëëÿðÿ 

êå÷ìèø ñþç âÿ éà èôàäÿ. 

ÉËËÈÍÃ [ùîëë.] õöñ. Ýÿìè ãàéûðìàã âÿ 

éà òÿìèð åòìÿê ö÷öí ãóðüó. 

ÅËËÈÍËßÐ [éóí.] Ãÿäèì éóíàíëàðûí 

þçëÿðèíÿ âåðäèêëÿðè àä. Åëëèíëÿðèí ÿúäàäû ÿôñàíÿâè 

Åëëèí ùåñàá îëóíóð. 

ÉËËÈÏÑ, ÉËËÈÏÑÈÑ [éóí. åëëåèïñèñ – ãöñóð] 

1. ðèéàç. Êîíóñ, éà ñèëèíäðèí ìöñòÿâè èëÿ 

êÿñèøìÿñèíäÿí ùàñèë îëàí ãàïàëû ÿéðè õÿòò. 

// Áèð úèñìèí áó ãàïàëû ÿéðè õÿòòè õàòûðëàäàí 

÷åâðÿñè. 

2. äèë÷. Úöìëÿäÿ, àñàíëûãëà àíëàøûëàí ñþçöí 

áóðàõûëìàñûíäàí èáàðÿò ðèòîðèê öñóë. 

ÅËËÈÏÑÓÈÄ [éóí.] ðèéàç. Åëëèïñèí þç îõëàðûíäàí 

áèðèíèí ÿòðàôûíäà ôûðëàíìàñû íÿòèúÿñèíäÿ 

ùàñèë îëàí ñÿòù. 

ÅËËÈÏÒÈ´Ê ñèô. [éóí.] 1. Åëëèïñÿ îõøàð, åëëèïñ 

êèìè, åëëèïñ øÿêëèíäÿ. Úèñìèí åëëèïòèê øÿêëè.

ÅËÌ 

2. äèë÷. Úöìëÿäÿ àñàíëûãëà àíëàøûëàí ñþçöí 

áóðàõûëìàñûíà ÿñàñëàíàí. Åëëèïòèê úöìëÿ. 

ÅËÌ èñ. [ÿð.] Òÿáèÿò âÿ úÿìèééÿòèí èíêèøàôûíäàêû 

ãàíóíàóéüóíëóãëàðû âÿ îáéåêòèâ 

àëÿìÿ òÿñèðè öñóëëàðûíû ìåéäàíà ÷ûõàðàí 

áèëèêëÿð ñèñòåìè âÿ áó áèëèêëÿðèí àéðûúà ñàùÿñè. 

Êèìéà åëìè. Ðèéàçèééàò åëìè. Òåõíèêè 

åëìëÿð. Èúòèìàè åëìëÿð. – Âàõòáàâàõò “Øÿðã- 

Ðóñ”óí ñÿùèôÿëÿðèíè ÿñð âÿ çÿìàíÿìèçèí 

øöÿðà âÿ ÿäèáëÿðè þç ýþçÿë âÿ àáäàð ÿøàð âÿ 

êÿëàìëàðû èëÿ ìöÿééÿí ãûëûðëàð âÿ ìöñÿëìàí 

ãàðäàøëàðû åëì âÿ ìààðèô êÿñáèíÿ äÿâÿò åäèðëÿð. 

Ô.Êþ÷ÿðëè. // Èíñàí áèëèêëÿðèíèí ìöÿééÿí 

áèð ñàùÿñè (áèð ïåøÿ êèìè). Åëìëÿ ìÿøüóë 

îëìàã. Ùÿéàòûíû åëìÿ ñÿðô åòìÿê. // Îõóìàãëà 

ÿëäÿ åäèëÿí áèëèê, ìÿëóìàò. Îõóéàã, 

åëì îõóìàãëûã äÿìèäèð; Èíäè àëÿì äÿõè åëì 

àëÿìèäèð. À.Ñÿùùÿò. Åëìö öðôàí ãàçàíìàüà 

ýåòäèéè éåðäÿ; ßñèð îëäó, àøèã îëäó ãóìðàë 

ãûçà. ß.Úàâàä. // äàí. Áÿçÿí ñàâàä, ìÿëóìàò 

ìÿíàñûíäà. Îíóí åëìè éîõäóð. 

ÅËÌÈ ñèô. [ÿð.] 1. Åëìÿ àèä, åëìëÿ ÿëàãÿäàð. 

Åëìè ÿñÿð. Åëìè ôÿàëèééÿò. Åëìè êÿøô. 

– [ßùìÿä] ìÿãàëÿëÿð éàçûð, èúëàñëàðäà ÷ûõûø 

åäèð, åëìè ÿñÿðëÿð öçÿðèíäÿ ÷àëûøûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

[Ìóðàä] ùÿð àääûìûíäà ðàñò ýÿëäèéè, 

åøèòäèéè, ýþðäöéö âÿ èíàíäûüû åëìè íàèëèééÿòëÿð 

ñàéÿñèíäÿ ßçèçèí âàõòû èëÿ êÿíääÿ òåçòåç 

èíñòèòóòäàí äàíûøìàñûíà .. ùàãã âåðèðäè. 

ß.Âÿëèéåâ. // Åëìèí ùÿð ùàíñû áèð ìÿñÿëÿñè, 

ñàùÿñè èëÿ ìÿøüóë îëàí. Åëìè èø÷è. Åëìè èäàðÿ. 

Åëìè úÿìèééÿò. 

2. Åëìè ïðèíñèïëÿðÿ ÿñàñëàíàí, åëìè òÿëÿáëÿðÿ 

úàâàá âåðÿí, åëìè ìÿãñÿä äàøûéàí. 

Åëìè íÿçÿðèééÿ. Åëìè ìöùàçèðÿ. Åëìè åêñïåäèñèéà. 

Åëìè êîíôðàíñ. – Øåéäàíûí ùÿì åëìè 

ÿñàñëàðû, ùÿì äÿ ôÿðçèééÿëÿðè [Ãÿäèðÿ] ÷îõ 

èíàíäûðûúû ýþðöíöðäö. Ì.Ùöñåéí. Ôöçóëè éàðàäûúûëûüûíûí 

ñèíôè õàñèééÿòè âÿ õöñóñèëÿ îíóí 

ÿñÿðëÿðèíäÿ òÿçàäëû úÿùÿòëÿð áó âàõòà ãÿäÿð 

äöçýöí, åëìè èçàù îëóíìàìûøäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅËÌÈ-ÔÀÍÒÀÑÒÈÊ ñèô. Åëìè ÿñàñëàð öçÿðèíäÿ 

ãóðóëìóø ôàíòàñòèêàéà àèä îëàí. Åëìèôàíòàñòèê 

ðîìàí. 

ÅËÌÈ-ÊÖÒËßÂÈ ñèô. Åëì âÿ òåõíèêàíûí 

íàèëèééÿòëÿðè èëÿ ýåíèø îõóúó êöòëÿñèíè àéäûí 

âÿ ñàäÿ áèð äèëëÿ òàíûø åäÿí. Åëìè-êöòëÿâè 

ÿäÿáèééàò. Åëìè-êöòëÿâè ìöùàçèðÿëÿð. 

ÅËÑÈÇ-ÎÁÀÑÛÇ 

ÅËÌÈËÈÊ èñ. Åëìè îëìà, åëìÿ ÿñàñëàíìà, 

åëìè ìàùèééÿò äàøûìà. Íÿòèúÿëÿðèí åëìèëèéè. 

Ñöáóòëàðûí åëìèëèéè. 

ÅËÌÈ-ÍßÇßÐÈ ñèô. Ùÿì åëìè, ùÿì íÿçÿðè 

ÿùÿìèééÿòè îëàí, ùÿì åëìè, ùÿì íÿçÿðè 

ìàùèééÿò äàøûéàí. Åëìè-íÿçÿðè ìÿñÿëÿ. Åëìèíÿçÿðè 

êîíôðàíñ. 

ÅËÌÈ-ÏÎÏÓËÉÀÐ áàõ åëìè-êöòëÿâè. 

ÅËÌÈ-ÒÅÕÍÈÊÈ ñèô. Òåõíèêè åëìëÿð ñàùÿñèíÿ 

àèä îëàí. Åëìè-òåõíèêè ÿäÿáèééàò. 

ÅËÌÈ-ÒßÒÁÈÃÈ ñèô. Ùÿì åëìè, ùÿì äÿ 

òÿòáèãè ÿùÿìèééÿòè îëàí, ùÿì åëìäÿ, ùÿì äÿ 

ïðàêòèêàäà òÿòáèã îëóíà áèëÿí. Åëìè-òÿòáèãè 

íÿòèúÿ. 

ÅËÌËßÍÄÈÐÌß “Åëìëÿíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅËÌËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Åëì þéðÿòìÿê, 

ñàâàäëàíäûðìàã. 

ÅËÌËßÍÌß “Åëìëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅËÌËßÍÌßÊ ô. Òÿùñèë àëìàã, åëì þéðÿíìÿê, 

ñàâàäëàíìàã. 

ÅËÌËÈ ñèô. Òÿùñèë ýþðìöø, òÿùñèë àëìûø, 

òÿùñèëëè, îõóìóø, çèéàëû. Åëìëè ãàçûéà øàùèä 

ëàçûì äåéèë. (Àòà. ñþçö). Ãûçûë Àðñëàíû áó 

èçäèâàúäàí ðàçû ñàëàúàã ö÷öíúö ñÿáÿá 

Òÿëèÿíèí ÿãèëëè, ÿäÿáëè, åëìëè âÿ ùÿääèíäÿí 

àðòûã ýþçÿë îëìàñû èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ìÿëóìäóð êè, Ôÿðùàä ãàðäàøûíäàí åëìëè âÿ 

áèëèêëè èäè. Ú.Úàááàðëû. 

ÅËÌÑÈÇ ñèô. Îõóìàìûø, òÿùñèëñèç, ñàâàäñûç; 

úàùèë, àâàì. Ùå÷ éåðäÿ òÿðÿããè åëÿìÿç 

åëìñèç èíñàí; Áèáÿùðÿ îëóð ýÿð ñó âåðèëìÿçñÿ 

íèùàëÿ. ß.Âàùèä. 

ÅËÌÑÈÇËÈÊ èñ. Òÿùñèëñèçëèê, ñàâàäñûçëûã, 

úÿùàëÿò. ×öíêè öìóìè Âÿòÿí, ìèëëÿò èøëÿðèíäÿ 

åëìñèçëèê áèçè àéàã àëòûíà âåðèð. Í.Íÿðèìàíîâ. 

Ìèëëÿòèí éöç ìèíëÿðëÿ îüóë âÿ ãûçëàðûíû 

åùòèéàú, çöëì âÿ åëìñèçëèê ÷ÿíýÿëèíäÿí ãóðòàðìàäàí 

ìèëëè îéàíìà ìöìêöí äåéèëäè. 


ÅË-ÎÁÀ òîï. Úàìààò, åë, õàëã. ßçèçèéÿì, 

úàí ñÿíÿ; Ýÿë êÿñèì ãóðáàí ñÿíÿ; Íÿ ñèðäèð, 

ãàëûáäûð; Åë-îáà ùåéðàí ñÿíÿ (Áàéàòû). Åëîáà 

Íÿáèíè þç ýþçöíöí äèäÿñè êèìè ãîðóéóá 

ñàõëàñà äà, Ñàðûìñàãîüëó êèìè øåéòàí-øóüóë 

áó ãûçûë âÿäèíäÿí þòðö èøÿ ýèðèøèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÅËÑÈÇ-ÎÁÀÑÛÇ ñèô. Éóðäó, ìÿñêÿíè îëìàéàí. 

Äèëÿí÷è Íóðÿääèíèí òèòðÿìÿñèíè ýþðöá 

äåäè: – Ìÿíäÿí ãîðõìà, îüëóì, ìÿí äÿ 

åëñèç-îáàñûç áèð äèëÿí÷èéÿì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

23

ÅËÒÈ 

ÅËÒÈ èñ. Ãàðäàø àðâàäëàðûíûí áèð-áèðèíÿ 

îëàí ãîùóìëóã ìöíàñèáÿòè, ãàéûíõàòûí. [Øÿðÿôíèñÿ:] 

Íÿéè ýèçëÿòìèøÿì, àé åëòè Ì.Ùöñåéí. 

ÅËÒÞÊßÍ èñ. ìÿù. Äàüäàí êþ÷ÿíÿ éàõûí 

áàøëàíàí ýöúëö éàüûø. 

ÅË-ÓËÓÑ òîï. Úàìààò, õàëã, åë. Ìóüàíà 

ñó ýÿëèð, Ìèëÿ ñó ýÿëèð; Àõûøûá þç åëè-óëóñó 

ýÿëèð. Ñ.Âóðüóí. Àõøàìëàð, àé àõøàìëàð; 

Øàìëàð éàíàð àõøàìëàð; Åë-óëóñ åâäÿ éàòàð; 

Õîäÿê ùàðäà àõøàìëàð. (Áàéàòû). 

ÅË-ÉÓÐÄ èñ. Åë, âÿòÿí. [Áàáÿê:] Áèçèì 

åëèìèç-éóðäóìóç âàð, àíàúàí, ñÿíèí äÿ, 

ìÿíèì äÿ áþéöê áèð àíàìûç âàð – Âÿòÿí! 


ÅÌ “Ì” ùÿðôèíèí àäû. 

ÅÌÀË èñ. [ÿð.] Ìöõòÿëèô ÿìÿëèééàò âàñèòÿñèëÿ 

ãàéûðìà, ùàçûðëàìà, äöçÿëòìÿ, ùàçûð 

øÿêëÿ ñàëìà. Äÿðè åìàëû. Àüàú åìàëû. Áîðó 

åìàëû. Åìàë åòìÿê – ãàéûðìàã, ùàçûðëàìàã, 

äöçÿëòìÿê, ùàçûð øÿêëÿ ñàëìàã. 

ÅÌÀËÀÒÕÀÍÀ èñ. [ÿð. åìàëàò âÿ ôàðñ. 

...õàíÿ] 1. Èñòåùñàë âÿ éà òÿìèð ìöÿññèñÿñè, 

ùàáåëÿ áó úöð ìöÿññèñÿíèí áèíàñû; êàðõàíà. 

Õàððàò åìàëàòõàíàñû. Òèêèø åìàëàòõàíàñû. – 

[Èìðàí:] Éîëäàøëàð, áó ýöíëÿðäÿ áóðàäà áþéöê 

åìàëàòõàíà à÷ûëàúàã. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Áèð àçäàí ñÿñ-êöéëÿ èøëÿéÿí áèð òÿìèð 

åìàëàòõàíàñûíà éàõûíëàøäûëàð. Ñ.Ðÿùìàí. 

Ôÿðìàí î ýöíäÿí äÿðñäÿí ñîíðà äà åìàëàòõàíàäà 

ìöÿëëèìèíäÿí åøèòäèêëÿðè ñþçëÿð 

ùàããûíäà õåéëè äöøöíäö. ß.Ñàäûã. 

2. Ðÿññàìûí, ùåéêÿëòÿðàøûí èø îòàüû. 

ÅÌÀË×Û èñ. Ùàçûðëàéàí, åìàë åäÿí, èñòåùñàë 

åäÿí. Ñèëîñ áàñäûðûëäûãäàí ñîíðà Áóäàã 

ôåðìàäàêû ñöä ìàøûíëàðûíûí éàíûíà ýÿëÿð, 

åìàë÷ûëàðà éàðäûì åäÿð, èíÿêëÿðèí, ãîéóíëàðûí 

ñàüûëûá, ñöäöí ìàøûíäàí êå÷èðèëìÿñèíäÿ 

ÿëèíäÿí ýÿëÿíè ÿñèðýÿìÿçäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÅÌÀËÅÄÈÚÈ ñèô. Åìàë åäÿí, ùàçûðëàéàí, 

èñòåùñàë åäÿí. Åìàëåäèúè ñÿíàéå. 

ÅÌÁÁÐÃÎ [èñï.] ùöã. Áèð þëêÿéÿ ìàë 

ýÿòèðèëìÿñèíèí âÿ éà îðàäàí ìàë ÷ûõàðûëìàñûíûí 

ãàäàüàí åäèëìÿñè. // Áèð äþâëÿòèí, úÿçà 

òÿäáèðëÿðè îëàðàã, áàøãà äþâëÿòëÿðÿ ìÿõñóñ 

ýÿìèëÿðèíèí âÿ éöêëÿðèíèí þç ëèìàíûíà 

ýèðìÿñèíè, éàõóä îðàäàí ÷ûõìàñûíû ãàäàüàí 

åòìÿñè. 

ÅÌÁËÉÌ [éóí. åìáëåìà – íèøàí, ãàáàðûã 

áÿçÿê] Ùÿð ùàíñû áèð àíëàéûøû èôàäÿ åäÿí 

24 

ÅÌÎÑÈÎÍÀËËÛÃ 

øÿðòè ÿëàìÿò, íèøàí, ðÿìç. Ýþéÿð÷èí ñöëù åìáëåìèäèð. 

ÅÌÁÐÈÎËÓÝÈÉÀ [éóí. åìáðéîí – ðöøåéì 

âÿ ëîýîñ – àíëàéûø, åëì] Áèîëîýèéàíûí 

ðöøåéìëÿðèí (åìáðèîíëàðûí) èíêèøàôûíäàí 

áÿùñ åäÿí øþáÿñè. Úàíëûëàðûí åìáðèîíàë èíêèøàôûíäàí 

áÿùñ åäÿí åëìÿ åìáðèîëîýèéà 

äåéèëèð. Ì.Àõóíäîâ. 

ÅÌÁÐÈÎËÎÆÈ´ ñèô. [éóí.] Åìáðèîëîýèéàéà 

àèä, åìáðèîëîýèéàéà ìÿõñóñ. Åìáðèîëîæè 

òÿäãèãàò. 

ÅÌÁÐÈÓËÎÃ [éóí.] Åìáðèîëîýèéà ìöòÿõÿññèñè. 

ÅÌÁÐÈÓÍ [éóí.] áàõ ðöøåéì. Åìáðèîíóí 

àíà áÿòíèíäÿ èíêèøàôû. 

ÅÌÁÐÈÎÍÁË ñèô. [éóí.] áèîë. Åìáðèîíà 

àèä îëàí. Åìáðèîíàë äþâð. Åìáðèîíàë èíêèøàô. 

// Åìáðèîí (ðöøåéì) ùàëûíäà îëàí. Åìáðèîíàë 

ùöúåéðÿ. 

ÅÌÔÈÇÉÌÀ [éóí.] òèá. 1. Áÿäÿíèí áèð éåðèíäÿ, 

éà òîõóìàñûíäà ùÿääèíäÿí àðòûã ùàâà, 

éà ãàç éûüûëìàñû. Äÿðèàëòû åìôèçåìà. 

2. Úèéÿðëÿðèí ãåéðè-íîðìàë áþéöìÿñè, 

øèøìÿñè. 

ÅÌÈÑÑÁÐ [ëàò.] äèïë. Ùÿð ùàíñû áèð ñèéàñè 

òÿøêèëàò âÿ éà äþâëÿò òÿøêèëàòû òÿðÿôèíäÿí 

ìÿõôè òàïøûðûãëà áàøãà áèð þëêÿéÿ ýþíäÿðèëÿí 

øÿõñ. 

ÅÌÈÑÑÈÓÍ ñèô. [ëàò.] ìàë. Åìèññèéàéà àèä. 

ÅÌÈ´ÑÑÈÉÀ [ëàò.] ìàë. Ãèéìÿòëè êàüûçëàð 

âÿ êàüûç ïóëëàð áóðàõûëìàñû. 

ÅÌÎÑÈÎÍÁË ñèô. [ôð.] 1. Åìîñèéà èôàäÿ 

åäÿí, åìîñèéà èëÿ äîëó îëàí, ùÿéÿúàíëû. 

Åìîñèîíàë íèòã. – ..[Ñ.Âóðüóíóí] äèëè ÷îõ 

àéäûí, ñÿëèñ, åìîñèîíàë âÿ îáðàçëûäûð. 

Î.Ñàðûâÿëëè. ..Ìóñèãè ìÿäÿíèééÿòèíèí éåíè 

áèð ãÿëÿáÿñè êèìè ãàðøûëàíàí “Éåääè ýþçÿë” 

áàëåòèíèí ìóñèãèñè .. åìîñèîíàë úÿùÿòúÿ 

äîëüóí ìÿçìóíëó áþéöê áèð èëùàì ìÿùñóëóäóð. 

ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

2. Òåç òÿñèðëÿíÿí, òåç ùÿéÿúàíëàíàí, òåç 

ìöòÿÿññèð îëàí, þçöíö ñàõëàéà áèëìÿéÿí. 

Åìîñèîíàë ùàë. Åìîñèîíàë õàñèééÿò. – Úàááàðëû 

þç úàíëû áÿäèè ñóðÿòëÿðè èëÿ òàìàøà- 

÷ûëàðûí éàëíûç øöóðóíà, ìöùàêèìÿñèíÿ äåéèë, 

åéíè çàìàíäà ùèññèééàòûíà, åìîñèîíàë âàðëûüûíà 

äà òÿñèð åòìÿéÿ ÷àëûøûð. Ì.Àðèô. 

ÅÌÎÑÈÎÍÀËËÛÃ èñ. Ùÿéÿúàíëûëûã, òÿñèðëèëèê, 

ùÿéÿúàí îéàòìà, òÿñèðëÿíäèðìÿ ãàáèëèééÿòè. 

Ìóñèãèíèí åìîñèîíàëëûüû.

ÅÌÎÑÈÉÀ 

ÅÌÓÑÈÉÀ [ôð. ÿñëè ëàò.] Ùÿéÿúàí, òÿÿññöðàò. 

ÅÌÏÈ´ÐÈÊ 1 [éóí. åìïåèðèà – òÿúðöáÿ] 

1. ôÿëñ. Åìïèðèçì (1-úè ìÿíàäà) òÿðÿôäàðû. 

2. Ïðàêòèê èøëÿ ìÿøüóë îëàí àäàì, åìïèðèçì 

(2-úè ìÿíàäà) òÿðÿôäàðû. 

ÅÌÏÈÐÈ´Ê 2 ñèô. [éóí.] 1. Åìïèðèçì ìàùèééÿòèíäÿ 

îëàí. Åìïèðèê ñîñèîëîýèéàíûí 

ìåòîäèêàñû. 

2. êèò. Åìïèðèçìÿ, éàëíûç òÿúðöáÿéÿ ÿñàñëàíàí, 

òÿúðöáè. Åìïèðèê öñóë. Åìïèðèê äöñòóð. 

– Åëëèíèçì äþâðöíäÿ åëì åìïèðèê õàñèééÿò 

äàøûéûðäû. ß.Ñóëòàíëû. 

ÅÌÏÈÐÈÊËÈÊ èñ. Åìïèðèçìÿ ÿñàñëàíìà, 

åìïèðèçì ìàùèééÿòè äàøûìà, òÿúðöáèëèê. 

ÅÌÏÈÐÈÎÊÐÈ´ÒÈÊ [éóí.] ôÿëñ. Åìïèðèîêðèòèñèçì 


ÅÌÏÈÐÈÎÊÐÈÒÈÑÈ´ÇÌ [éóí.] ôÿëñ. ÕÛÕ ÿñðèí 

àõûðëàðûíäà ìåéäàíà ÷ûõìûø ñóáéåêòèâ 

èäåàëèñò ôÿëñÿôè úÿðÿéàí; ìàõèçì. Åìïèðèîêðèòèñèçì 

ùÿì÷èíèí ôèçèêàäà áþùðàíëà, ôèçèêè 

èäåàëèçì ìÿêòÿáè èëÿ áàüëû îëìóøäóð. 

Íåîïîçèòèâèçì “àíòèìåòàôèçèê” åìïèðèîêðèòèñèçìèí 

äàâàìûäûð. 

ÅÌÏÈÐÈ´ÇÌ [éóí.] ôÿëñ. 1. Èäðàê ö÷öí éàëíûç 

ùèññè ãàâðàéûøû, òÿúðöáÿíè ÿñàñ ùåñàá 

åäÿí, íÿçÿðè öìóìèëÿøäèðìÿëÿðè ãÿáóë åòìÿéÿí 

ôÿëñÿôè úÿðÿéàí. Åìïèðèçì èëÿ ðàñèîíàëèçì 

àðàñûíäà ÿñàñ çèääèééÿòëÿð. 

2. ñèô. êèò. Íÿçÿðè úÿùÿòèí çÿðÿðèíÿ îëàðàã, 

ïðàêòèê úÿùÿòÿ, ÿìÿëè ôÿàëèééÿòÿ ìåéèë; 

ÿìÿëè ôÿàëèééÿò. 

◊ Ñöðöíÿí åìïèðèçì – àéðû-àéðû ôàêòëàðûí 

äÿðèí ÿëàãÿëÿðèíè âÿ èíêèøàô ãàíóíëàðûíû 

à÷ìàäàí þéðÿíèëìÿñè; þéðÿíèëÿí ùàäèñÿëÿðÿ 

ìÿùäóä, ãåéðè-úèääè éàíàøìà. 

ÅÌÚËÑÈÉÀ [ôð. ÿñëè ëàò.] õöñ. 1. Áèð ìàéåíèí 

áàøãà ìàéå è÷ÿðèñèíäÿ ÿðèìÿéèá ãàëàí 

ìèêðîñêîïèê çÿððÿëÿðè. 

2. Ôîòî êàüûçû, éà ëþâùÿúèêëÿðè öçÿðèíÿ 

÷ÿêèëÿí ôîòîêèìéÿâè øöàëàðà ùÿññàñ æåëàòèí 

ìÿùëóëó. Åìóëñèéà òÿáÿãÿñè. 

ÅÌÓËÑÈÉÀËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Åìóëñèéàëàøäûðûëìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÅÌÓËÑÈÉÀËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. õöñ. 

Åìóëñèéà ùàëûíà ñàëûíìàã, éàõóä öçÿðèíÿ 

åìóëñèéà ÷ÿêèëìÿê. 

ÅÌÓËÑÈÉÀËÀØÄÛÐÛÚÛ ñèô. Åìóëñèéà ÿìÿëÿ 

ýÿòèðÿí. Åìóëñèéàëàøäûðûúû ìàääÿ. 

ÅÍÄÈÐÈËÌßÊ 

ÅÌÓËÑÈÉÀËÀØÄÛÐÌÀ “Åìóëñèéàëàøäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÅÌÓËÑÈÉÀËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. õöñ. Åìóëñèéà 

ùàëûíà ñàëìàã, éàõóä öçÿðèíÿ åìóëñèéà 

÷ÿêìÿê. 

ÅÌÓËÑÈÉÀËÛ ñèô. õöñ. Öçÿðèíÿ åìóëñèéà 

÷ÿêèëìèø. Ãàëûí ãàòëû ëþâùÿëÿð âàñèòÿñèëÿ èøûã 

ùèññÿúèêëÿðèíèí, ùÿì÷èíèí “é” ùèññÿúèêëÿðèí 

äÿ ùÿðÿêÿòèíè éàçìàã ìöìêöíäöð. Ëàêèí 

ñîíóíúó ùàëäà äàùà ãàëûí åìóëñèéàëû ëþâùÿëÿðäÿí 

èñòèôàäÿ åäèëìÿëèäèð. À.Ãàðàéåâ. 

// Òÿðêèáèíäÿ åìóëñèéà îëàí. Åìóëñèéàëû íåôò. 

ÅÍ 1 1. “Í” ùÿðôèíèí àäû. 

2. Ôîðìóëëàðäà øÿðòè ðÿìç – ëàòûí ùÿðôè 

“Í”, “í” èëÿ èøàðÿ îëóíàðàã ùÿð ùàíñû áèð 

êÿìèééÿòè áèëäèðèð. 

ÅÍ 2 èñ. Áèð øåéèí êþíäÿëÿí âÿçèééÿòäÿ 

óçóíëóüó. Êö÷ÿíèí åíè. Îòàüûí åíè. Ïàð÷àíûí 

åíè. – Åíè èêè êèëîìåòðäÿí àðòûã îëìàéàí 

[òîðïàã] áèð çîëàã êèìè óçàíûá ýåäèðäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. [Òþâëÿíèí] èéèðìè ñÿêêèç àðøûí 

óçóíó, éåääè àðøûí éàðûì åíèäèð. Ãàíòÿìèð. 

Áó õÿíäÿê áèð êèëîìåòð óçóíëóüó, ãûðõ ìåòð 

åíè, îòóç ìåòð äÿðèíëèéè îëàí íÿùÿíý áèð äÿðÿäÿí 

èáàðÿòäèð. ß.Ñàäûã. Åí äàèðÿñè úîüð. 

– åêâàòîðäàí ìåðèäèàíà ãÿäÿð îëàí (äÿðÿúÿëÿðëÿ 

ýþñòÿðèëÿí) ìÿñàôÿ. Úÿíóá åí äàèðÿñè. 

Åí êÿñèéè ôèç. – úèñìèí îõóíà ïåðïåíäèêóëéàð 

ìöñòÿâè èëÿ êÿñèéè; åíèíÿ êÿñèéè. 

◊ Åíÿ âåðìÿê – 1) êþêÿëìÿê; 2) åíèíÿ 

áþéöìÿê, åíèíÿ ýåíèøëÿíìÿê. Áîñòàíäàêû 

êÿëÿìëÿð åíÿ âåðèð, áàëãàáàãëàð ãàðûíëàðûíû 

øèøèðäèð, ïîìèäîðëàðûí ñèôÿòè ãûçàðûðäû. 

ß.Âÿëèéåâ. Åíè èëÿ óçóíó áèð îëìàã – ùÿääèíäÿí 

àðòûã êþêÿëìÿê, êþêëöêäÿí éóìðóëàøìàã. 

ÅÍÄÅÌÈ´Ê ñèô. [éóí.] õöñ. Éåðëè, ìöÿééÿí 

áèð éåðÿ õàñ îëàí. Åíäåìèê õÿñòÿëèê. Åíäåìèê 

áèòêèëÿð. 

ÅÍÄÅÌÈ´ÉÀ [éóí.] õöñ. Èíôåêñèéàíûí ãàëìàñûíà 

ñÿáÿá îëàí ìöÿééÿí øÿðàèò íÿòèúÿñèíäÿ 

áèð éåðäÿ éîëóõóúó õÿñòÿëèéèí äàèì 

ìþâúóä îëìàñû. 

ÅÍÄÈÐÈÚÈ ñèô. òåõ. Áèð øåéè, éöêö, àüûðëûüû 

âÿ ñ.-íè àøàüû åíäèðÿí. 

ÅÍÄÈÐÈËÌß “Åíäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÍÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Àøàüû ñàëûíìàã, äöøöðöëìÿê. 

Éóõàðûéà ãîéóëìóø ãûðìûçû ñòîë 

ñàëîíóí ãàáàã òÿðÿôèíÿ åíäèðèëäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

25

ÅÍÄÈÐÈÌ 

Ãóéóéà êÿìÿð åíäèðèëäèêäÿí ñîíðà, î, õöñóñè 

àãðåãàòëàð âàñèòÿñèëÿ ñåìåíòëÿíèð. Ñ.Ãóëèéåâ. 

ÅÍÄÈÐÈÌ áàõ åíèø. Éîëóí åíäèðèìè. 

ÅÍÄÈÐÈÌËÈ áàõ åíèøëè. 

ÅÍÄÈÐÌß “Åíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÍÄÈÐÌßÊ ô. 1. Àøàüû ñàëìàã, äöøöðìÿê, 

éàõóä åíìÿñèíÿ, àøàüû äöøìÿñèíÿ 

êþìÿê åòìÿê. ..Ñþç âàð êè, äàüà ÷ûõàðäàð, 

ñþç âàð êè, äàüäàí åíäèðÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Àðâàä ÿðèíè ýåéèíäèðèá, ãîëóíäàí 

éàïûøûá, ïèëëÿêÿíäÿí åíäèðèá ãàéûòäû. 


2. Ñàëëàìàã, àøàüû òóòìàã. [Ãûç] ñàíêè áèð 

øåé õàòûðëàìàã èñòÿéèð äÿ, òàïà áèëìÿéèð 

êèìè, êèðïèêëÿðèíè ìöòÿìàäèéÿí åíäèðèá-ãàëäûðûð, 

áàõûøûíûí âÿçèééÿòèíè ùå÷ äÿéèøìèðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. Ùöììÿòÿëè áèðúÿ ñààò áóíäàí 

ÿââÿë ãîéóëìóø ÷óãóí ïå÷èí éàíûíäà îòóðóá 

áàøûíû ñèíÿñèíÿ åíäèðìèøäè. Ì.Ùöñåéí. 

3. Àøàüû ÷ÿêìÿê, àøàüû ñöðöøäöðìÿê. Ïàïàüû 

ýþçöíöí öñòöíÿ åíäèðìÿê. – ..Ìåìàð 

Ñàäûãçàäÿ öñòöíÿ ÷ÿêäèéè èïÿê éîðüàíû 

ñèíÿñèíÿ ãÿäÿð åíäèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

4. Àøàüû ñàëìàã, àçàëòìàã, óúóçëàøäûðìàã. 

Ãèéìÿòëÿðè åíäèðìÿê. 

5. ìÿú. Âóðìàã, èëèøäèðìÿê, ÷ÿêìÿê. 

Àüàú åíäèðìÿê. Ãàïàç åíäèðìÿê. Éóìðóã 

åíäèðìÿê. Ãûëûíú åíäèðìÿê. – ..Õóäàéàð 

áÿéèí ÿëèíäÿ éåêÿ äÿéÿíÿê âàð. Íÿ âàõò êåéôè 

èñòÿéèð ãàëäûðûð, íÿ âàõò èñòÿéèð åíäèðèð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Íàçíàç ÿëèíè ãàëäûðûá 

Ãàðàøûí òÿïÿñèíÿ åíäèðÿíäÿ Ãàðàø îíóí 

áèëÿéèíäÿí éàïûøûá ñûõäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Àñëàí 

àòàñûíûí åíäèðäèéè éóìðóã àëòûíäàí ñèâèøèá 

÷ûõäû. Ì.Ùöñåéí. 

6. ìÿú. Äöøöðìÿê, ñàëìàã, äåâèðìÿê; 

ìÿùðóì åòìÿê. Äöíÿí åøèòäèì êè, Øåéõ ßáäöëùÿìèäè 

òàõòäàí åíäèðäèëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Àüà Ñàëåù:] Áèç àüàëàðû áó 

áöñàòäàí åíäèðÿí îëìàç. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

7. ìÿú. Ëöòô åòìÿê, ñàéìàã, èëòèôàò ýþñòÿðìÿê. 

Õÿáÿð àëûá ÿùâàëûìû áèëìèðñÿí; Åíäèðèáÿí 

ìÿúëèñèìÿ ýÿëìèðñÿí. Àøûã ßëÿñýÿð. 

Áèëìÿéÿí àçäûð àéû; Ëîâüàëûãäà éîõ òàéû; 

“Ìÿí ÷îõ ãÿøÿíýÿì”, – äåéÿ; Åíäèðìÿäè 

êèìñÿéÿ. ß.Úàâàä. 

ÅÍÄÎÊÁÐÄ(È) [éóí. åíäî âÿ êàðäèà – 

öðÿê] àíàò. Öðÿê áîøëóüóíó è÷ÿðèäÿí þðòÿí 

ãèøà. 

26 

ÅÍÅÐÆÈ 

ÅÍÄÎÊÀÐÄÈ´Ò [éóí. åíäî-äàõèëèíäÿ âÿ 

êàðäèà – öðÿê] òèá. Åíäîêàðäûí (öðÿéèí äàõèëè 

ãèøàñûíûí) èëòèùàáû. 

ÅÍÄÎÊÐÈ´Í [éóí. åíäî-äàõèëèíäÿ âÿ 

êðèíî – àéûðûðàì] ôèçèîë. Äàõèëè ñåêðåñèéà 

âÿçèëÿðè èëÿ áàüëû îëàí. Åíäîêðèí õÿñòÿëèêëÿð. 

Åíäîêðèí ñèñòåì àíàò. – åíäîêðèí âÿçèëÿð 

ñèñòåìè. Åíäîêðèí âÿçèëÿð àíàò. – äàõèëè 

ñåêðåñèéà âÿçèëÿðè. 

ÅÍÄÎÊÐÈÍÎËÓÝÈÉÀ [éóí. åíäî-äàõèëèíäÿ 

âÿ êðèíî-àéûðûðàì âÿ ëîýîñ-åëì] Äàõèëè 

ñåêðåñèéà âÿçèëÿðèíèí ãóðóëóø âÿ âÿçèôÿëÿðèíè 

þéðÿíÿí åëì. Åêñïåðèìåíòàë åíäîêðèíîëîýèéà. 

ÅÍÄÎÊÐÈÍÓËÎÃ [éóí. åíäî-äàõèëèíäÿ 

âÿ êðèíî – àéûðûðàì âÿ ëîýîñ-åëì] Åíäîêðèíîëîýèéà 


ÅÍÄÎÃÁÌÈÉÀ [éóí. åíäî – äàõèëèíäÿ âÿ 

ýàìîñ – íèêàù] åòíîãð. Úÿìèééÿòèí èëê 

èíêèøàô äþâðëÿðèíäÿ àíúàã ãîùóìóíäàí, òàéôàñûíäàí, 

èúòèìàè ãðóïó è÷ÿðèñèíäÿí åâëÿíìÿê 

àäÿòè. 

ÉÍÄØÏÈË [àëì.] èäì. Øàùìàò îéóíóíóí 

ñîí ìÿðùÿëÿñè. 

ÅÍÅÐÝÉÒÈÊ [éóí.] Åíåðýåòèêà ìöòÿõÿññèñè, 

åíåðýåòèêà ñÿíàéåñè èø÷èñè. Åíåðýåòèêëÿðèí 

éåíè íàèëèééÿòëÿðè. 

ÅÍÅÐÝÅÒÈ´Ê ñèô. [éóí.] Åíåðýåòèêàéà àèä, 

åíåðæè èñòåùñàëû âÿ îíäàí èñòèôàäÿ èëÿ áàüëû 

îëàí. Ãàëäûðûúû âÿ ôûðëàíäûðûúû ìåõàíèçìëÿð 

áóðóã è÷ÿðèñèíäÿ, íàñîñëàð âÿ åíåðýåòèê 

ãóðóëóøëàð èñÿ áóðóüóí éàíûíäàêû òèêèëèëÿðäÿ 

éåðëÿøäèðèëèð. Ñ.Ãóëèéåâ. 

ÅÍÅÐÝÉÒÈÊÀ [éóí.] Õàëã òÿñÿððöôàòûíûí 

òÿáèè åíåðæè èñòåùñàëû âÿ îíóí ÷åâðèëìÿñè 

öñóëëàðûíû áèðëÿøäèðÿí ñàùÿñè, ùàáåëÿ òåõíèêàíûí, 

åíåðæèíèí ìöõòÿëèô íþâëÿðèíèí èñòåùñàëû, 

òÿòáèãè âÿ îíëàðäàí èñòèôàäÿ öñóëëàðûíäàí 

áÿùñ åäÿí øþáÿñè. 

ÅÍÉÐÝÈÉÀ [éóí.] áàõ åíåðæè. Ñóéóí 

òÿðêèáèíäÿ îëàí ùèäðîýåí äàø êþìöðäÿí ìèëéîí 

âÿ ìèëéàðä äÿôÿ äàùà ÷îõ åíåðýèéà âåðÿ 

áèëÿð. À.Ãàðàéåâ. 

ÅÍÅÐÆÈ´ [éóí.] 1. ôèç. Ìàòåðèéàíûí ÿñàñ 

õàññÿëÿðèíäÿí áèðè – îíóí ùÿðÿêÿò þë÷öñö, 

ìàòåðèéàíûí èøûã, èñòèëèê, åëåêòðèê, ìåõàíèêè 

ùÿðÿêÿò âÿ ñ. øÿêëèíäÿ îëàí ùÿðÿêÿò åùòèéàòû. 

Àòîì åíåðæèñè. Øöà åíåðæèñè. – Åíåðæèíèí èòìÿìÿñè 

âÿ ÷åâðèëìÿñè ãàíóíó òÿáèÿòèí ÿñàñ 

ãàíóíëàðûíäàí áèðèäèð. “Ôèçèêà”. // Ùÿð ùàí-

ÅÍßÚßÊ 

ñû áèð úèñìèí, ìàääÿíèí âÿ ñ.-íèí áèð èø ýþðìÿ, 

éàõóä èø ýþðÿ áèëÿí ãöââÿíèí ìÿíáÿéè 

îëìà ãàáèëèééÿòè. Ñóéóí åíåðæèñè. Àêêóìóëéàòîð 

åíåðæèñè. – Íöâÿäàõèëè åíåðæè åùòèéàòëàðû 

äîüðóäàí äà ùÿäñèç-ùöäóäñóçäóð. 

À.Ãàðàéåâ. 

2. Ãÿòèééÿò, èíàä, úîøãóíëóã, ãöââÿò, ñÿé. 

..[Ôèðèäóíóí] åíåðæè âÿ ãöââÿòëÿ äîëó ãÿëáè 

ñóñìàã, ùÿéàòäàí êöñìÿê íÿ îëäóüóíó áèëìèðäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ìèðçÿéåâ áþéöê ùÿâÿñ 

âÿ åíåðæè èëÿ ÷àëûøûðäû. ß.Ñàäûã. 

ÅÍßÚßÊ èñ. ìÿù. 1. Ïèëëÿêÿíèí àëò ïèëëÿñè. 

[Õàíïÿðè] ùÿéÿòÿ õåéëè áàõäûãäàí ñîíðà 

áàëêîíà ÷ûõìàã èñòÿäè. Àüëûíà íÿ ýÿëäèñÿ, 

åíÿúÿêäÿ îòóðäó. ß.Âÿëèéåâ. 

2. Åíèø. 

ÅÍÈÍß çÿðô. Êþíäÿëÿíèíÿ, áèð øåéèí åíè 

èñòèãàìÿòèíäÿ (óçóíóíà ÿêñè). Ïàð÷àíû åíèíÿ 

êÿñìÿê. 

◊ Åíèíÿ-óçóíóíà þë÷ìÿê – áîø-áîøóíà, 

ìÿãñÿäñèç ýÿçìÿê, äîëàøìàã, âåéèëëÿíìÿê. 

Êö÷ÿíè åíèíÿ-óçóíóíà þë÷ìÿê. Ùÿéÿòè åíèíÿóçóíóíà 

þë÷ìÿê. 

ÅÍÈØ èñ. Ýåòäèêúÿ àøàüûéà åíÿí éåð; éóõàðûäàí 

àøàüûéà ìàèë éåð (éîõóø ÿêñè). 

Äÿâÿéÿ äåäèëÿð: – Åíèø éàõøûäûð, éîõóø 

Äåäè: – Ëÿíÿò ùÿð èêèñèíÿ. (Àòà. ñþçö). [Óñòà 

Àüàáàëàíûí] ýåòäèêúÿ ýþçöíöí ãàáàüûíäàí 

êö÷ÿéÿ òÿðÿô ïÿíúÿðÿñèç åâëÿð, ñûíûã-ñþêöê 

äèâàðëàð, äàð åíèø âÿ éîõóø êö÷ÿëÿð áèð-áèð 

ýÿëèá êå÷èðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Úàâàí ÷îáàíëàðäàí 

áèðè Ãóìðó èëÿ ãàðûíû åíèøÿ ãÿäÿð 

þòöðäö. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÅÍÈØÀØÀÜÛ çÿðô. Ùöíäöð áèð éåðèí áàøûíäàí 

ÿòÿéèíÿ äîüðó, éóõàðûäàí àøàüûéà, 

öçöàøàüû. Òÿïÿíè åíèøàøàüû äöøìÿê. Èðè äàøëàðû 

åíèøàøàüû éóâàðëàòìàã. 

ÅÍÈØËÈ ñèô. Åíèø îëàí. Åíèøëè òÿïÿ. Åíèøëè 

éîë. – Áàøû ãàðëû Ãàôãàç ñûðà äàüëàðûíûí 

ãîéíóíäà, äþðä òÿðÿôè åíèøëè áèð òÿïÿíèí 

öñòöíäÿ ñàëûíìûø [Õûíàëûã êÿíäè] èëê áàõûøäà 

öñò-öñòÿ ãóðóëìóø ãàðòàë éóâàëàðûíû õàòûðëàäûð. 

Ð.Ðçà. 

ÅÍÈØËÈÊ èñ. 1. Åíèø éåð. Àòëàð åíèøëèéÿ 

÷ûõäûëàð. 

2. Åíèø éåðèí âÿçèééÿòè. 

ÅÍÈØËÈ-ÉÎÕÓØËÓ ñèô. 1. Åíèøè-éîõóøó 

÷îõ îëàí. Åíèøëè-éîõóøëó úûüûð. Åíèøëè-éîõóøëó 

éåð. Åíèøëè-éîõóøëó éîë. 

ÅÍËÈ 

2. ìÿú. ßçàáëû, ÿçèééÿòëè; ÿçàáëà, ÷ÿòèíëèêëÿðëÿ 

äîëó. Ùÿéàò åíèøëè-éîõóøëóäóð. 

ÅÍÈØ-ÉÎÕÓØ èñ. Åíèø âÿ éîõóø éåð. Éåíÿ 

êþíëöì ãóøó; Äþíìöø îâ÷ó òÿðëàíà; Äóéìàç 

åíèø-éîõóøó; Ãàíàä ÷àëûð ùÿð éàíà. 

À.Øàèã. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. ..Àüûðéöêëö ôàéòîí 

ÿéðè-öéðö âÿ åíèø-éîõóø éîëëàðà ÷àòäûãäà áèð 

äþíýÿäÿ àøûá, îõó âÿ ÷àðõû ñûíäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

// Çÿðô ìÿíàñûíäà. Àøàüû-éóõàðû, ùÿð òÿðÿô 

ìÿíàñûíäà. Î ãàéûäûá áàçàðà éþíÿëäè. 

Áàçàðû åíèø-éîõóø ýÿçäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÅÍÈØ-ÉÎÕÓØËÓ áàõ åíèøëè-éîõóøëó. 

Åíèø-éîõóøëóäóð ýåòäèéè éîëòÿê; Áó éîëó ñèíÿíëÿ 

à÷àñàí ýÿðÿê. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÅÍËßÍÌß “Åíëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÍËßÍÌßÊ ô. 1. Åíèíÿ áþéöìÿê, ýåíÿëìÿê. 

Æàêåò ýåéèëÿíäÿí ñîíðà åíëÿíèá. 

2. Åíÿ âåðìÿê, åíèíÿ àðòìàã. Áóíó ãûðûá 

àòäûãäà ïàìáûã ýöúö óçàíìàüà éîõ, åíëÿíìÿéÿ 

âåðèð. ß.Âÿëèéåâ. 

3. Ýåíèøëÿíìÿê, éàéûëìàã, àðòìàã. Äóìàí 

åíëÿíèá ùÿð òÿðÿôè òóòäó. 

4. ìÿú. Êþêÿëìÿê. Éàøàäûãúà úàâàíëàíà, 

åíëÿíÿ; Áèð ùèúàáäà, áèð ïÿðäÿäÿ ÿéëÿíÿ. 

Ì.Ï.Âàãèô. 

5. ìÿú. Éàéûëìàã, éàéûëûá îòóðìàã. ..Ãûññà, 

òóðøóìóø õÿìèð êèìè åíëÿíèá îòóðóð. Ìèð 

Úÿëàë. 

6. ìÿú. Øàäëàíìàã, ñåâèíìÿê, ìÿìíóí 

îëìàã. Áèòÿðÿôëÿð ñûðàëàðäàí áèð-áèð äàðòûíûá 

èúëàñû òÿðê åòäèêúÿ Ìåùäèãóëó åíëÿíèð, 

øèøèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÅÍËßØÌß “Åíëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÍËßØÌßÊ ô. Äàùà äà åíëè îëìàã, 

åíëÿíìÿê. 

ÅÍËßÒÌß “Åíëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÍËßÒÌßÊ ô. Äàùà åíëè åòìÿê, åí èñòèãàìÿòèíäÿ 

óçàòìàã, ýåíèøëÿíäèðìÿê, áþéöòìÿê, 

ýåíÿëòìÿê. Éîëó åíëÿòìÿê. Îòàüû 

åíëÿòìÿê. – Éàç âÿ éàé àéëàðûíäà ãàìûøëàð 

éàøûë éàðïàãëàðûíû íÿ ãÿäÿð åíëÿòñÿ äÿ, 

áàøëàðûíû íÿ ãÿäÿð ãÿëáè òóòñàëàð äà, Ãàðà 

òÿïÿäÿí éóõàðû ãàëõà áèëìèðëÿð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÅÍËÈ ñèô. Åí úÿùÿòäÿí ýåíèø îëàí, êþíäÿëÿíè 

óçóí îëàí, ýåíèø. Åíëè éîë. Åíëè 

ïàð÷à. Åíëè ïàëàç. – ..Èêèíúè ìÿùÿëëÿéÿ ýÿëèíúÿ, 

êö÷ÿëÿðè åíëè, òÿìèç âÿ åâëÿðè ñÿëèãÿ èëÿ 

òèêèëìèøäè. Í.Íÿðèìàíîâ. [Äÿðâèø:] Ýþé îò 

äþøÿéèì, ãàðà äàø éàñòûüûì, åíëè éàðïàãëàð 

27

ÅÍËÈÀÜÛÇ 

éîðüàíûì èäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. Ñóðõàé åíëè 

êöðÿéèíè áèð àç äà äèêÿëòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

åíëè... Åíëè ñþçö èëÿ áàüëû îëàí áèð ñûðà 

ìöðÿêêÿá èñèìëÿðèí áèðèíúè òÿðêèá ùèññÿñè; 

ìÿñ.: åíëèàüûç, åíëèáàø, åíëèäþø, åíëèêöðÿê, 

åíëèñèôÿò. 

ÅÍËÈÀÜÛÇ(ËÛ) ñèô. Àüçû åíëè îëàí, àüçû 

éåêÿ. Åíëèàüûç áû÷àã. Åíëèàüûçëû áàëòà. 

ÅÍËÈÁÀØ èñ. çîîë. ×ÿêèêèìèëÿð ôÿñèëÿñèíÿ 

äàõèë îëàí åíëè âÿ êþê áàøëû øèðèí ñó áàëûüû. 

ÅÍËÈÁÓÐÓÍ(ËÓ) ñèô. Áóðóí ùèññÿñè åíëè 

îëàí. Åíëèáóðóí ÷ÿêìÿ. 

ÅÍËÈÚß ñèô. Åíëè. Àé éåçíÿ, öðÿê éåçíÿ; 

Åíëèúÿ êöðÿê éåçíÿ; Îüëó, ãûçû è÷èíäÿ; 

Åâèíäÿ ýÿðÿê éåçíÿ. (Áàéàòû). 

ÅÍËÈÄÞØ(ËÖ) ñèô. Äþøö åíëè, ñèíÿñè ýåíèø 

îëàí. Åíëèäþø àäàì. Åíëèäþøëö àò. 

ÅÍËÈÊ áàõ åí 2 . 

ÅÍËÈÊßÍÀÐ ñèô. Êÿíàðû åíëè îëàí. Åíëèêÿíàð 

øëéàïà. 

ÅÍËÈÊÖÐßÊ(ËÈ) ñèô. Êöðÿéè åíëè îëàí. 

Åíëèêöðÿê àäàì. – [Äÿëè Ùÿñÿí] áàõäû êè, áó 

[àòëû] ÿéíèíäÿ ÷óõà, àéàüûíäà áàüäàäû áàøìàã, 

áàøûíäà òèðìÿ øàë, åíëèêöðÿê, ãàðíûéîüóí áèð 

êèøè èäè. “Êîðîüëó”. Ñÿêèíÿ èôòèõàð äîëó ýþçëÿðëÿ 

.. åíëèêöðÿê, óúàáîéëó, ÷àòìàãàøëû âÿ 

ãàðòàëýþçëö îüëóíó ñöçäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

[Äèðñÿ õàí] éàøûíà ýþðÿ áîéëó, åíëèêöðÿêëè, 

ãàðàéàíûç áèð îüëàíäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÅÍËÈÃÀØ(ËÛ) ñèô. 1. Ãàøëàðû åíëè, ãàëûí, 

ñûõòöêëö îëàí; ãàëûíãàø. Åíëèãàø îüëàí. 

2. Ãàøû áþéöê, åíëè îëàí. Åíëèãàø öçöê. – 

[Áóäàã:] Çÿùëÿì ýåäÿí ãûðõûëìûø áûüëàðû, 

÷å÷ÿëÿ áàðìàüûíà åíëèãàø öçöê òàõìàñû èäè. 


ÅÍËÈËÈÊ èñ. Åíëè øåéèí ùàëû. Ïàð÷àíûí 

åíëèëèéè. Éîëóí åíëèëèéè. 

ÅÍËÈÑÈÔßÒ(ËÈ) ñèô. Ñèôÿòè åíëè, äîëüóí 

îëàí. Åíëèñèôÿò ãûç. Åíëèñèôÿò óøàã. – Ãàáàüà 

÷ûõàíëàðûí àðàñûíäà îðòàáîé, åíëèñèôÿò áèð 

ãàäûí âàðäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÅÍËÈÖÇ(ËÖ) áàõ åíëèñèôÿò(ëè). Ùÿñÿí 

ýþäÿêáîé, åíëèöç, ãàðàãàø, ãàðàýþç áèð 

îüëàí èäè. ß.Ñàäûã. 

ÅÍËÈÉÀÐÏÀÃ(ËÛ) ñèô. Éàðïàãëàðû åíëè 

îëàí. Åíëèéàðïàã àüàú. Åíëèéàðïàãëû êîëëàð. 

– Úàâàí åíëèéàðïàã ÿíúèð àüàúûíûí àëòûíà 

÷ÿêèëèá, ñóéó ãîúàíûí ÿëèíäÿí àëäû. Ìèð 

Úÿëàë. Àçÿðáàéúàíäà îëàí ìåøÿëÿðèí, äåìÿê 

28 

ÅÍÌßÊ 

îëàð êè, ùàìûñû åíëèéàðïàã àüàú íþâëÿðèíäÿí 

èáàðÿòäèð. Ì.Ãàøãàé. 

ÅÍÌß “Åíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÍÌßÊ ô. 1. Éóõàðûäàí âÿ éà áèð øåéèí 

öñòöíäÿí àøàüû äöøìÿê. Äàüäàí åíìÿê. 

Çèðçÿìèéÿ åíìÿ. Ìàë-ãàðà äàüäàí åíèð. – 

[Óñòà Àüàáàëà] ïèëëÿëÿðëÿ àøàüû åíäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ìàùèðÿ ìàë äàìûíûí öñòöíäÿí 

úÿëä àøàüû åíäè. Ì.Ùöñåéí. // Äöøìÿê. 

Òÿïÿíèí äèáèíäÿí áóëàüûí öñòöíÿ åíäèì, ÿë 

âÿ öçöìö éóéóá ãàéíàüûí ãûðàüûíäà îòóðäóì. 

À.Äèâàíáÿéîüëó. Ñàáàù åðêÿí àëà÷ûüûí 

àüçûíäà îéíàéûðäûã. Êÿíä óøàãëàðû ÿëëÿðèíäÿ 

áàäéà, ìèñ êàñà äÿðÿéÿ åíèðäèëÿð. À.Øàèã. 

2. Àçàëìàã, àë÷àëìàã, äöøìÿê. Ùàâàíûí 

òåìïåðàòóðó åíäè. Ãèéìÿòëÿð õåéëè åíìèøäèð. 

3. Òîðïàüà, éåðÿ îòóðìàã, éåðÿ äöøìÿê. 

Ïàðàøöò÷öëÿðäÿí áèðè Êàìàëûí äóðäóüó 

òÿïÿäÿí 2-3 éöç àääûì àðàëû, ìÿõìÿð 

îòëàðûí öçÿðèíÿ åíäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Åíäè 

ãÿùðÿìàíûì ñÿìàäàí éåðÿ; ×ûõäû êàáèíÿäÿí, 

äàëäû ýþéëÿðÿ. Ì.Ðàùèì. 

4. ×åâðèëìÿê, ...ùàëûíû àëìàã. ×ÿïèêëÿð 

÷ûðòûüà åíìèøäè; áóíóí äà ñÿñè åøèäèëìèðäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. 

5. ×þêìÿê, áàñìàã, ÷óëüàëàìàã. Ñàêèò 

Àçÿðáàéúàí êÿíäè öçÿðèíÿ áèð éàç àõøàìû 

åíèðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Éîëëàðäàí ãàëõàí 

òîç ó÷óá äàüûëìûð, íàðûí-íàðûí ñåéðÿëèð, àõøàìûí 

çÿôÿðàí ðÿíýèíÿ áîéàíûá, çÿðèô áöðöíúÿê 

òÿê åíÿ-åíÿ (ç.) éåðèí öçÿðèíÿ åíèðäè. 

ß.ßáöëùÿñÿí. 

6. ìÿú. Àçàëòìàã, àøàüû ñàëìàã. [ßëÿìäàð:] 

..Ýþðÿñÿí, øèøáûü úàâàùèðàòûí ãèéìÿòèíäÿí 

áèðúÿ ïèëëÿ åíÿðìè Ñ.Ðÿùèìîâ. 

7. Äÿéìÿê, çÿðáÿ ùèññ åòìÿê. Áàøûíà áèð 

éóìðóã åíäè. – [Ãàäûí] ñîë ÿëèíè áàøûíûí ãàðøûñûíà 

òóòìàãëà, þçöíö öçÿðèíÿ åíìÿêäÿ îëàí 

àüàúäàí ìöùàôèçÿéÿ ÷àëûøûðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

8. ìÿú. Áàø ÿéìÿê, òàáå îëìàã, ...ãàáàüûíäà 

ÿéèëìÿê. Íÿáèéÿì, åíìÿðÿì ñóëòàíà, 

õàíà; Äöøìÿíèí òÿíÿñè êàð åòìÿç úàíà; Áîç 

àòû îéíàäûá ýèððÿì ìåéäàíà. “Ãà÷àã Íÿáè”. 

9. Åíèá-ãàëõìàã øÿêëèíäÿ: ÿéèëèá-äöçÿëìÿê, 

ÿéèëÿðÿê ãàëõìàã, äàëüàëàíìàã. 

Øöêóôÿëÿíìèø ýöëëÿð íÿñèìèí äÿéìÿñèíäÿí 

åíèá-ãàëõäûãúà Ýöëñöìöí âèäàñûíà úàâàáÿí: 

“Ýåò, Àëëàù ñÿíè õîøáÿõò åëÿñèí!” – 

äåéèðäèëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

ÅÍÑÅÔÀËÈÒ 

ÅÍÑÅÔÀËÈ´Ò [éóí.] òèá. Áåéíèí èëòèùàáû. 

ÅÍÑÈÊËÎÏÅÄÈ´Ê ñèô. [ôð.] 1. Åíñèêëîïåäèéà 

ìàùèééÿòèíäÿ îëàí. Åíñèêëîïåäèê ëöüÿò. 

2. Åëìèí áèð ÷îõ ñàùÿëÿðèíè ÿùàòÿ åäÿí; 

ùÿð øåéè ãàâðàéàí, ÷îõúÿùÿòëè. Åíñèêëîïåäèê 

ìÿëóìàò. Åíñèêëîïåäèê áèëèê. 

ÅÍÑÈÊËÎÏÅÄÈ´ÑÒ [ôð.] 1. êèò. Ùÿðòÿðÿôëè 

ìÿëóìàòû, òÿùñèëè îëàí àäàì. 

2. òàð. ÕÂÛÛÛ ÿñðèí àõûðëàðûíäà Ôðàíñàäà 

íÿøð åäèëÿí “Åíñèêëîïåäèéà” ÿòðàôûíäà òîïëàøìûø 

ãàáàãúûë ìöòÿôÿêêèðëÿð ãðóïóíóí 

íöìàéÿíäÿñè, éàõóä îíëàðûí ôèêðèíÿ øÿðèê 

îëàí àäàì. 

ÅÍÑÈÊËÎÏÉÄÈÉÀ èñ. [ôð. ÿñëè éóí.] Áèëèéèí 

áöòöí, éàõóä àéðû-àéðû ñàùÿëÿðèíÿ äàèð ëöüÿò 

øÿêëèíäÿ ñèñòåìÿ ñàëûíìûø ìÿëóìàòëàð òîïëóñó; 

ãàìóñ. Àçÿðáàéúàí ìèëëè åíñèêëîïåäèéàñû. 

Òèáá åíñèêëîïåäèéàñû. // ìÿú. Ùÿéàòû ýåíèø âÿ 

ùÿðòÿðÿôëè ÿêñ åòäèðÿí áÿäèè ÿñÿð ùàããûíäà. 

◊ Úàíëû åíñèêëîïåäèéà – ùÿð øåéäÿí ìÿëóìàò 

âåðÿ áèëÿí, ùÿð øåé ùàããûíäà ìöðàúèÿò 

åäèëÿ áèëÿí àäàì ùàããûíäà. 

ÅÍÑÈÊËÎÏÅÄÈÉÀ×Û áàõ åíñèêëîïåäèñò 

2-úè ìÿíàäà. Àõû, î äþâð Äèäðî áàøäà îëìàãëà 

Ôðàíñàäà ìÿøùóð åíñèêëîïåäèéà÷ûëàðûí 

ùóìàíèçì, àçàäëûã, áÿøÿðèééÿò÷èëèê áàéðàüûíû 

óúàëòäûüû äþâðäöð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅÍÑÈÊËÎÏÅÄÈ´ÇÌ [ôð.] êèò. Ýåíèø, ùÿðòÿðÿôëè 

ìÿëóìàò, òÿùñèë. 

ÅÍÑÈÇ ñèô. Åíè àç îëàí, äàð. Åíñèç êö÷ÿ. 

Åíñèç ïàð÷à. Åíñèç ñÿêè. – [Ìÿøóãÿ] ..åíñèç 

úûüûðëà áèðáàø áóðàéà éöéöðäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Îðòàäà óçóí, ëàêèí åíñèç àéàãàëòû õàë÷à 

ñàëûíìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. [Òàùèð] äþðäêöíú 

áàëàúà êàáèíåòÿ êå÷èá äÿíèçÿ òÿðÿô áàõàí 

åíñèç, óçóí îòàüà ýèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÅÍÑÈÇËßØÄÈÐÈËÌß “Åíñèçëÿøäèðèëìÿê”- 


ÅÍÑÈÇËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Åíñèç ùàëà 

ñàëûíìàã, åíè àçàëäûëìàã, äàðëàøäûðûëìàã. 

ÅÍÑÈÇËßØÄÈÐÌß “Åíñèçëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÅÍÑÈÇËßØÄÈÐÌßÊ ô. Åíñèç ùàëà ñàëìàã, 

åíèíÿ àçàëòìàã, äàðëàøäûðìàã. 

ÅÍÑÈÇËßØÌß “Åíñèçëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÍÑÈÇËßØÌßÊ ô. Ýåòäèêúÿ äàðàëìàã, 

åíñèç îëìàã. Éîë ýåòäèêúÿ åíñèçëÿøèðäè. 

ÅÍÑÈÇËÈÊ èñ. Åíñèç øåéèí ùàëû; åí úÿùÿòäÿí 

äàðëûã. 

ÅÏÈÊËÈÊ 

ÅÍÒÎÌÓËÎÃ [éóí. åíòîìà – ùÿøÿðàòëàð 

âÿ ëîýîñ – åëì] Åíòîìîëîýèéà ìöòÿõÿññèñè. 

Àõìàçûí éàíûíäà Ñóëòàíîâ åíòîìîëîã 

ùÿêèìè èëÿ ýþðöøäö. ß.Ñàäûã. ÕÕ ÿñðèí 

ÿââÿëèíäÿ ùÿâÿñêàð åíòîìîëîã Àâðîïàäàí 

Àìåðèêàéà çÿðÿðñèç áèð êÿïÿíÿê òÿê 

áàðàìàãóðäó ýÿòèðìèøäè. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÅÍÒÎÌÎËÓÝÈÉÀ [éóí.] Çîîëîýèéàíûí 

ùÿøÿðàò (áþúÿêëÿð) áÿùñè. 

ÅÍÒÎÌÎËÎÆÈ´ ñèô. [éóí.] Åíòîìîëîýèéàéà 

àèä. Åíòîìîëîæè òÿäãèãàò. 

ÅÍÒÓÇÈÁÑÒ [éóí.] Áöòöí ãöââÿñè èëÿ, 

áþéöê øþâã âÿ ùÿâÿñëÿ èøëÿéÿí àäàì. 

// Áöòöí ãöââÿ âÿ ùÿâÿñèíè áèð èøÿ âåðÿí, áèð 

øåéèí úîøãóí ïÿðÿñòèøêàðû îëàí àäàì. 

Äîêòîð åíòóçèàñò îëäóüó ö÷öí [ãûçûí] ñþçëÿðè 

îíà òîõóíäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÅÍÒÓÇÈÁÇÌ [éóí.] Áþéöê øþâã âÿ 

ùÿâÿñ; âÿúä. 

ÅÎËÈÒ [éóí. åîñ – øÿôÿã âÿ ëèòùîñ – äàø] 

àðõåîë. 1. Äàø äþâðöíöí, ÿí ãÿäèì èáòèäàè 

äàø àëÿòëÿðè ãàéðûëàí ìÿðùÿëÿñè. 

2. Áó äþâðÿ àèä èáòèäàè äàø àëÿò. 

ÅÏÈÄÅÌÈ´Ê ñèô. [éóí.] Åïèäåìèéà ìàùèééÿòèíäÿ 

îëàí; éîëóõóúó, éîëóõìà. Åïèäåìèê 

õÿñòÿëèêëÿð. // ìÿú. Åïèäåìèéà êèìè ùÿð éåðÿ 

éàéûëìûø. 

ÅÏÈÄÅÌÈÎËÓÝÈÉÀ [éóí.] Òèáá åëìèíèí 

éîëóõóúó õÿñòÿëèêëÿðèí òþðÿéèá éàéûëìàñû 

ñÿáÿáëÿðèíè þéðÿíÿí âÿ îíëàðûí ãàðøûñûíû 

àëìàã öñóëëàðûíäàí áÿùñ åäÿí ñàùÿñè. 

ÅÏÈÄÅÌÈÓËÎÃ [éóí.] Åïèäåìèîëîýèéà 


ÅÏÈÄÉÌÈÉÀ [éóí] òèá. Ùÿð ùàíñû áèð éîëóõóúó 

õÿñòÿëèéèí ýåíèø éàéûëìàñû. Òèô åïèäåìèéàñû. 

Âÿáà åïèäåìèéàñû. – Ùÿðýàù áèð éåðäÿ 

åïèäåìèéà âàðñà, ùÿêèìëÿðèìèçäÿí òÿëÿá 

åäèðèê êè, òåçëèêëÿ áóíóí ãàðøûñûíû àëñûíëàð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. // ìÿú. ×îõ òåç âÿ ýåíèø éàéûëàí 

ùÿð ùàíñû áèð øåé ùàããûíäà. 

ÉÏÈÊ èñ. [éóí.] Åïèê ÿñÿðëÿð ìöÿëëèôè. 

ÅÏÈ´Ê 2 ñèô. [éóí.] ÿäÿá. Åïîñà àèä, åïîñ 

õöñóñèééÿòëè. Åïèê ÿñÿðëÿð. Åïèê äàñòàíëàð. 

ÉÏÈÊÀ [éóí.] ÿäÿá. Åïèê ÿñÿðëÿð. 

ÅÏÈÊËÈÊ èñ. Åïèê õöñóñèééÿò äàøûìà. 

Äèñêóññèéàíûí ýåäèøèíäÿ ðîìàíûí èíêèøàô 

åòäèðèëìÿñèíèí ìöùöì ìÿñÿëÿëÿðè, îíóí ôîðìà 

âÿ êîìïîçèñèéàñû, åïèêëèê, òàðèõèëèê âÿ 

29

ÅÏÈÊÐÈÇ 

õÿëãèëèê ìÿñÿëÿëÿðè .. ìöçàêèðÿ åäèëìèøäèð. 


ÅÏÈÊÐÈ´Ç èñ. [éóí.] Õÿñòÿëèêëÿ áàüëû éåêóí 

íÿòèúÿ, ãÿðàð. 

ÅÏÈÊÖÐÈ´ÇÌ áàõ åïèêöð÷öëöê. ßñðëÿðäÿí 

áÿðè ìèñòèê äîíà ýåéäèðèëìèø ïëàòîíèê 

åøãÿ ãàðøû ïîåçèéàäà áèð íþâ åïèêöðèçì ýÿëèð. 


ÅÏÈÊÖÐ×Ö èñ. 1. Åïèêöð ôÿëñÿôÿñè òÿðÿôäàðû. 

2. ìÿú. êèò. Çþâã âÿ íÿøÿíè ùÿð øåéäÿí öñòöí 

òóòàí àäàì; êåôúèë, èøðÿòïÿðÿñò. Åïèêöð÷ö 

øàèð [Àáäóëëà áÿé Àñè] øåèðëÿðèíèí áèðèíäÿ 

äåéèð: “Áèð ùàëäà êè, øÿðàá âàèçëÿðèí ìîèçÿñèíäÿí 

äàùà éàõøû èíñàíûí áåéíèíè èøûãëàíäûðûð, 

íåúÿ îëà áèëÿð êè, áåëÿ áèð øÿðàáû è÷ìÿéÿñÿí” 

Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÅÏÈÊÖÐ×ÖËÖÊ èñ. 1. Ãÿäèì éóíàí ìàòåðèàëèñò 

ôèëîñîôó âÿ àòåèñòè Åïèêöðöí ôÿëñÿôè 

íÿçÿðèééÿñè. 

2. êèò. Ùÿìèí íÿçÿðèééÿäÿí éàíëûø íÿòèúÿ 

÷ûõàðàí, ùÿéàòûí ìÿíàñûíû êåôäÿ, åéø-èøðÿòäÿ, 

ðàùàò ùÿéàòäà ýþðÿí äöíéàýþðöøö. 

3. ìÿú. êèò. Åéø-èøðÿòÿ, êåôÿ, ëÿççÿòëè ùÿéàòà 

ìåéèë. 

ÅÏÈÃÓÍ [éóí.] Þçöíöí ìöñòÿãèë éàðàäûúûëûã 

ñèìàñû îëìàéûá, ùÿð ùàíñû áèð ñèéàñè, 

ÿäÿáè, åëìè âÿ áàøãà úÿðÿéàíû òÿãëèä åäÿí 

éàçû÷û, àëèì âÿ á.; òÿãëèä÷è. Åïèãîí ÿäÿáèééàòû. 

ÅÏÈÃÎÍËÓÃ èñ. Åëìäÿ, ñèéàñÿòäÿ, èíúÿñÿíÿòäÿ 

âÿ ñ.-äÿ òÿãëèä÷èëèê. ..ÕÛÕ ÿñðèí îðòàëàðûíäà 

áöòöí Éàõûí Øÿðã ÿäÿáèééàòûíäà 

áåëÿ áèð âÿçèééÿò ÿìÿëÿ ýÿëìèøäè êè, êå÷ìèøäÿ 

þëìÿç íöìóíÿëÿð éàðàòìûø Íèçàìè, 

Ôèðäîâñè, Íÿâàè âÿ Ôöçóëè êèìè øÿõñèééÿòëÿðèí 

áÿäèè éàðàäûúûëûüûíäàí òÿðáèéÿ àëìûø 

àäàìëàðà áàøäàí-áàøà åïèãîíëóãäàí èáàðÿò 

îëàí ÿñÿðëÿð òÿãäèì åäèðäèëÿð. Ì.Ùöñåéí. 

Ùþêìäàðëàð ìÿúëèñèíäÿ îõóéàí õàíÿíäÿ ãûç 

îáðàçû èñÿ “Êîðîüëó”äàí ñîíðà áÿçè áàøãà 

îïåðàëàðà äà äàõèë åäèëìèøäèð êè, áó äà àäè 

åïèãîíëóãäóð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

ÅÏÈ´ÃÐÀÔ [éóí. åïèýðàïùå – éàçû] 1. Ãÿäèì 

éóíàíëàðäà: àáèäÿ öçÿðèíäÿ éàçû. 

2. ÿäÿá. ßñÿðèí âÿ éà îíóí áþëìÿëÿðèíèí 

áàøëûãëàðûíäàí ñîíðà éàçûëàí ñþçëÿð; çÿðáèìÿñÿë, 

ùèêìÿòëè ñþç. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ 

Ãîãîëäàí þéðÿíäèéèíè âÿ îíó þç áþéöê ìöÿëëèìè 

êèìè ùÿäñèç áèð ìÿùÿááÿòëÿ ñåâäèéèíè 

ôÿõðëÿ ñþéëÿéèð âÿ ùÿòòà .. “Ãóðáàíÿëè áÿé” 

30 

ÅÏÈÇÎÄ 

àäëû ìÿøùóð ùåêàéÿñèíèí “Àëëàù ñÿíÿ ðÿùìÿò 

åëÿñèí, Ãîãîë!” åïèãðàôû èëÿ äÿ áóíó òÿñäèã 

åäèð. Ì.Ùöñåéí. 

ÅÏÈÃÐÀÔÈ´Ê ñèô. [éóí.] Åïèãðàôèêàéà àèä 

îëàí, åïèãðàôèêà õàðàêòåðèíäÿ îëàí. Åïèãðàôèê 

ìÿòí. Åïèãðàôèê ìàòåðèàë. 

ÅÏÈÃÐÁÔÈÊÀ [éóí.] Åïèãðàôëàð ùàããûíäà 

åëì. 

ÅÏÈÃÐÁÌ [éóí. åïèýðàììà – éàçû] 

1. Ãÿäèì éóíàíëàðäà: àáèäÿëÿð, áèíàëàð, 

ùÿäèééÿëÿð âÿ ñ. öçÿðèíäÿ éàçûëàí éàäèýàðëûã 

éàçû. Ôåîêðèòèí çÿíýèí ÿäÿáè èðñèíäÿí àíúàã 

áèð øåèð êöëëèééàòû ãàëìûøäûð êè, î äà îòóç 

èäèëëèéàäàí âÿ èéèðìè ö÷ åïèãðàìäàí èáàðÿòäèð. 

ß.Ñóëòàíëû. 

2. ÿäÿá. Êè÷èê ñàòèðèê øåèð; ùÿúâ. [Ñèëâèî:] 

..Ìÿíèì åïèãðàìëàðûìà åïèãðàìëàðëà úàâàá 

âåðèðäè, [ãðàôûí] áó úàâàáëàðû ìÿíÿ ùÿìèøÿ 

äàùà ýþçëÿíèëìÿç, äàùà êÿñêèí ýþðöíöðäö.. 

À.Ïóøêèíäÿí. 

ÅÏÈËÉÏÑÈÉÀ [éóí. åïèëåïñèà – þçöíäÿí 

ýåòìÿ] òèá. Âàõòàøûðû âÿ ãÿôëÿòÿí áÿðê ãûúîëìà 

âÿ þçöíäÿíýåòìÿ øÿêëèíäÿ úÿðÿéàí 

åäÿí õðîíèêè ñèíèð õÿñòÿëèéè. Åïèëåïñèéà 

òóòìàëàðû. Åïèëåïñèéàíûí äèàãíîçó. 

ÅÏÈËÉÏÒÈÊ [éóí.] Åïèëåïòèê õÿñòÿëèéè 

îëàí àäàì. Åïèëåïòèêëÿðèí õàñèééÿòè ýåò-ýåäÿ 

äÿéèøèð. – Î, “óøàãëàðû ýþçëÿéèí, óøàãëàðû 

ýþçëÿéèí”, – äåéÿ-äåéÿ åïèëåïòèê àäàìëàð 

êèìè éåðÿ äÿéäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅÏÈËÓÃ [éóí.] ßäÿáè ÿñÿðèí ñîí ùèññÿñè. 

// Îïåðàäà ñîí ïÿðäÿ. Îïåðà òÿíòÿíÿëè åïèëîãëà 

áèòèð. // Ñîí, íÿòèúÿ, õàòèìÿ. Öñéàíûí 

åïèëîãó. 

ÅÏÈÑÉÍÒÐ [éóí. åïè – öñòöíäÿ, éàíûíäà 

âÿ ëàò. ñåíòð – ìÿðêÿç] Çÿëçÿëÿ ìÿðêÿçè; 

Éåð ñÿòùèíèí áèëàâàñèòÿ çÿëçÿëÿ ìÿíáÿéè 

öçÿðèíäÿ îëàí ñàùÿñè. Çÿëçÿëÿíèí åïèñåíòðè. 

ÅÏÈÑÒÎËÉÁÐ ñèô. [ëàò.] ÿäÿá. 1. Ìÿêòóá 

øÿêëèíäÿ éàçûëìûø. Åïèñòîëéàð ðîìàí. 

2. Áèð éàçû÷ûíûí, øàèðèí ìÿêòóáëàð ìÿúìóñó. 

Ïóøêèíèí åïèñòîëéàð èðñè. 

ÅÏÈ´ÒÅÒ [éóí.] ÿäÿá. Ìÿúàçûí íþâëÿðèíäÿí 

áèðè îëóá, áèð ñþçö ãöââÿòëÿíäèðìÿê âÿ 

çÿíýèíëÿøäèðìÿê, õàññÿ âåðìÿê ö÷öí ÿëàâÿ 

åäèëÿí ñþç (ìÿñ.: ìÿëÿê ñèìàëû, ïîëàä úàíëû). 

ÅÏÈÇÓÄ [éóí. åïåèñîäèîí – ÿëàâÿ] 1. Ùàäèñÿ, 

ÿùâàëàò, òÿñàäöô, èòòèôàã, âÿãÿ. ßñýÿð-

ÅÏÈÇÎÄÈÊ 

ëÿð éàíà-éàíà Ãÿëÿíäÿðäÿí äàíûøûðäûëàð âÿ 

êèì ùàíñû åïèçîäó íàüûë åäèðäèñÿ, ñþçöíöí 

àõûðûíû ýÿòèðèá Ãÿëÿíäÿðëÿ áàüëàéûðäû. 


2. Áÿäèè ÿñÿðèí áèòìèø, ìöñòÿãèë îëàí áèð 

ïàð÷àñû. Ðîìàíäàí áèð åïèçîä äàíûøäû. // êèò. 

Ùàäèñÿëÿð ñèëñèëÿñè è÷èíäÿ áèð âÿãÿ. ßùâàëàòûí 

ÿí ðîìàíòèê âÿ äðàìàòèê åïèçîäó. // Êèíîøÿêëèíèí 

ìÿçìóíúà áèòìèø ùèññÿñè. Áó 

åïèçîä ôèëìèí ÿí ýöúëö ïàð÷àñûäûð. // Òåàòð òàìàøàñûíäà 

ÿùâàëàòûí èíêèøàôû èëÿ áàüëû îëìàéàí 

ñÿùíÿ, ïÿðäÿ. Áàëåòèí äÿðèí ùóìàíèñò 

èäåéàñû þç èôàäÿñèíè ùÿì êöòëÿâè ãÿùðÿìàíëûã 

ñÿùíÿëÿðèíäÿ, ùÿì ëèðèê àäàæèîëàðäà, ùÿì 

äÿ ðÿãñ åïèçîäëàðûíäà òàïûð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÅÏÈÇÎÄÈ´Ê ñèô. [éóí.] 1. Ñèñòåìàòèê õàðàêòåð 

äàøûìàéàí, òÿñàäöôäÿí-òÿñàäöôÿ îëàí. 

Åïèçîäèê êþìÿê. Èøèí ýåäèøèíèí åïèçîäèê 

éîõëàíìàñû. 

2. Éàëíûç àéðû-àéðû ñÿùíÿëÿðäÿ, åïèçîäëàðäà 

ýþðöíÿí, äàèìè îëìàéàí. Åïèçîäèê ñóðÿòëÿð. 

Åïèçîäèê ðîëëàð. 

ÅÏÈÇÎÄÈÊËÈÊ èñ. Åïèçîäèê õàñèééÿò äàøûìà. 

Ðîìàíäà ùàäèñÿëÿðèí åïèçîäèêëèéè. Òàìàøàäà 

ðîëóí åïèçîäèêëèéè. 

ÅÏÎËÉÒ [ôð.] Ôÿðãëÿíìÿ íèøàíëàðû îëàí, 

ãûçûë âÿ éà ýöìöø áàôòà, ñà÷àã âÿ ñ. èëÿ áÿçÿäèëìèø, 

áèð òÿðÿôè ýèðäÿ, õöñóñè ôîðìàëû ïàãîí; 

1917-úè èëÿäÿê Ðóñèéàäà çàáèò ðöòáÿñèíèí 

íèøàíû. 

ÅÏÎËÅÒËÈ ñèô. ×èéèíëÿðèíäÿ åïîëåò îëàí. 

Åïîëåòëè çàáèò øèíåëè. 

ÅÏÓÍÆ [ôð.] Õöñóñè ôîðìàäà åøèëìèø ñàïëàðäàí 

äèø-äèø ïàð÷à íþâö. Åïîíæ .. ôàñîíëó 

ñàïëàðäàí òîõóíäóüó ö÷öí ÷îõ áÿçÿêëè 

òîõóíìà ùåñàá îëóíóð. 

ÉÏÎÑ [éóí.] Ðÿâàéÿò ñÿúèééÿâè ÿäÿáèééàò, 

äàñòàí. Êîðîüëó åïîñó. Ãÿùðÿìàíëûã 

åïîñó. // Ãÿùðÿìàííàìÿëÿð, äàñòàíëàð âÿ ñ. 

õàëã éàðàäûúûëûüû ÿñÿðëÿðèíèí ìÿúìóñó. Ãûðüûçëàðûí 

“Ìàíàñ” åïîñó. 

ÅÐ “Ð” ùÿðôèíèí àäû. 

ÅÐÀ [ëàò.] 1. Èë ùåñàáûíûí áàøëàíäûüû çàìàí, 

òàðèõ áàøëàíüûúû. Éåíè åðà (Èñàíûí äîüóëäóüó 

çÿíí åäèëÿí ýöíäÿí áàøëàíàí 

òàðèõ). – Åëëèïñ, ïàðàáîëà êèìè ùÿíäÿñè îáðàçëàð 

2000 èë åðàìûçäàí ÿââÿë éóíàí ðèéàçèééàò÷ûëàðûíà 

ìÿëóì èäè. Ç.Õÿëèëîâ. 

ÅÐÊßÊ 

2. êèò. Áþéöê òàðèõè ÿùÿìèééÿòè îëàí äþâð. 

Èñëàì ìÿäÿíèééÿòèíèí ìåéäàíà ýÿëìÿñè èëÿ 

áÿøÿðèééÿò ìÿíÿâèééàòû òàðèõèíäÿ éåíè áèð 

åðà à÷ûëäû. 

3. ýåîë. Éåð òàðèõèíèí ÿí áþéöê õðîíîëîæè 

áþëýöñö. Éåðèí Ýöíÿøäÿí àéðûëäûüû âàõòäàí 

åòèáàðÿí êå÷èðäèéè òàðèõ ìöõòÿëèô åðà âÿ 

äþâðëÿðÿ àéðûëûð. Ì.Ãàøãàé. 

ÅÐ-ÝÅÚ çÿðô Òåç-ýåú. [Àüñà÷ëû ãàäûí Ñÿéàâóøà:] 

Ãóçóì! Åð-ýåú ïàðëàð àäûí úàùàíäà; 

Äèç ÷þêÿðëÿð ñàíà ãàðøû ùÿð éàíäà. 

Ù.Úàâèä. 

ÅÐÈØÌßÊ áàõ åðìÿê. [Ðÿñóë:] Úöìÿ 

àõøàìûíäà, úöìÿ ýöíöíäÿ; ßðÿíëÿð åðèøäè 

íÿçÿðýàù ìÿíèì. “Àøûã Ãÿðèá”. Àùö çàð êÿñèáäèð 

ñÿáðö ãÿðàðûì; Åðèøèð ôÿëÿéÿ íàëÿâö 

çàðûì. Àøûã Ïàøà. 

ÅÐÈÒÐÎÑÈÒËßÐ úÿì [éóí. åðéòùðîñ – ãûðìûçû 

âÿ êéòîñ – ùöúåéðÿ] ôèçèîë. Ãûðìûçû ãàí 

úèñèìúèêëÿðè. 

ÉÐÊÅÐ [àëì.] àðõèò. Áèíàíûí äàõèëèíè 

ýåíèøëÿíäèðÿí âÿ áèð íå÷ÿ ìÿðòÿáÿäÿí êå- 

÷ÿí äèâàðûíäà ïÿíúÿðÿëÿðè îëàí éàðûìäàèðÿ 

âÿ éà òèí-òèí øÿêëèíäÿ ÷ûõûíòû. 

ÅÐÊßÚ èñ. Åðêÿê êå÷è, òÿêÿ. Ñöðöíöí 

ãàáàüûíäà óçóíãÿçèëëè, äèê áóðìàáóéíóçëó, 

àëà åðêÿú áàøûíû éåðÿ ÿéèð(äè). Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ãîéóíëàð ýöíåéëÿðäÿ ýÿðíÿøèð, êå÷èëÿð ùÿìÿðñèí 

êîëëàðûíûí áàøûíû äèøëÿéèð, áîéíó ãóìðîâëó 

åðêÿúëÿð àðàáèð ñÿñ åëÿéèð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÅÐÊßÊ ñèô. 1. Êèøè úèíñèíÿ ìÿíñóá ôÿðä. 

Åðêÿê àò. Åðêÿê àðû. – Àñëàíûí åðêÿéè, äèøèñè 

îëìàç. (Àòà. ñþçö). Àüàúëàðûí àðàñûíäàí 

ãÿôèëäÿí îëäó ÿéàí; Éàðàãëû åðêÿê àò öñòöíäÿ 

áèð íå÷ÿ îüëàí. À.Ñÿùùÿò. Ðÿùìÿòëèê àòàì 

Ýöëîüëàí àíàìû î ãÿäÿð ãûñãàíûðäû êè, åâäÿ 

íÿ åðêÿê ãîéóí, íÿ äÿ õîðóç ñàõëàðäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Äÿñòÿíèí ö÷ áàø èíÿéè, áåøàëòû 

åðêÿê äàíàñû, ñÿêêèçÿ ãÿäÿð äÿ àòû âàðäû. 

Ì.Ùöñåéí. // èñ. Åðêÿê ãîéóí, ãî÷. Åðêÿê 

êÿñèá, àüûð ìÿúëèñ ãóðóðäó; Øöëÿí ÷ÿêèëèðäè 

ìàëëàðûí, äàüëàð! Àøûã ßëÿñýÿð. Úÿìèñè áèð 

íå÷ÿ ýöí ÿââÿë áèðèíúè äÿôÿ Ãàðàáàüäàí Áàêûéà 

ýÿëÿí Ýÿðàé àüà, Úàâàíøèðèí ìÿòáÿõè 

ö÷öí òÿçÿ åðêÿê ÿòè, øèò éàü, ÿëà äöéö ýÿòèðìèøäè. 


2. èñ. Êèøè ìÿíàñûíäà. Ôèñãö-ôöúóð ùÿääÿí 

àøûá Øèøÿäÿ; Åðêÿéè, äèøèñè éàìàí ïåøÿäÿ. 

Ã.Çàêèð. Øÿí áàëàëàð, äàü ýþâäÿëè åðêÿê- 

31

ÅÐÊßÊÚß 

ëÿð; Ýþçÿë ãûçëàð, ãàðà òåëëÿð áèçèìäèð. À.Øàèã. 

..Ãàäûí âÿ åðêÿêëÿð ìÿùêÿìÿ ñàëîíóíäà äåéèë, 

ìÿùêÿìÿ áèíàñû ãàðøûñûíäà äóðìàã ìÿúáóðèééÿòèíäÿ 

ãàëìûøëàðäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

3. ìÿú. ñèô. Êèøè êèìè ìþùêÿì, ýöúëö. 

[Úåéðàí] èñòåùñàëàòäà ÷àëûøàí åðêÿê ðóùëó, 

ýöëÿðöçëö áèð éîëäàø èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

4. ìÿú. Ãàáà, êîáóä, íÿçàêÿòñèç ìÿíàñûíäà. 

Åðêÿê çàðàôàòû åëÿìÿê. 

◊ Åðêÿê Òöêÿçáàí – êèøè òÿáèÿòëè, þçöíö 

êèøè êèìè àïàðàí, êèøè ÿäàëû, áèð ãÿäÿð ãàáà 

ãàäûí ùàããûíäà. 

ÅÐÊßÊÚß ñèô. âÿ çÿðô Êèøè êèìè, ìÿðäúÿñèíÿ, 

úÿñóðàíÿ. [1-úè ìöðÿòòèá:] ..Éàëíûç 

åðêÿêúÿ ìÿòàíÿò ëàçûì... Éîõñà, ùÿøÿðàò êèìè 

öçö öñòÿ ñöðöíäöêúÿ ÿñëà àü ýöí ýþðìÿéÿúÿéèê. 


ÅÐÊßÊÚÈÊ èñ. áîò. Áèòêè ÷è÷ÿêëÿðèíèí åðêÿê 

äþëëöéöíöí àäû. Áèç áîòàíèêà êóðñóíäàí 

áèëèðèê êè, àðìóäóí ÷è÷ÿêëÿðèíäÿ ùÿì åðêÿêúèêëÿð, 

ùÿì äÿ äèøèúèêëÿð îëóð. Ì.Àõóíäîâ. 

ÅÐÊßÊËßÌßÊ ô. ìÿù. 1. Ùÿääè-áöëóüà 

÷àòàðàã ñÿñè éîüóíëàøìàã, ãàáàëàøìàã (îüëàí 

óøàüû ùàããûíäà). 

2. ìÿù. Âàõòûíäà äÿðèëìÿäèéèíäÿí þòìÿê, 

êîáóäëàøìàã, áÿðê îëìàã (áèòêèëÿð ùàããûíäà). 

ÅÐÊßÊËßÍÌß “Åðêÿêëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÐÊßÊËßÍÌßÊ 1. Á à õ åðêÿêëÿøìÿê. 

2. Êèøèëÿíìÿê, éåêÿëÿíìÿê. 

ÅÐÊßÊËßØÌß “Åðêÿêëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÐÊßÊËßØÌßÊ ô. 1. Êèøè õàñèééÿòè àëìàã, 

êèøè êèìè îëìàã (ãàäûí ùàããûíäà). 

2. ìÿú. äàí. Êîáóäëàøìàã, ãàáàëàøìàã. 

ÅÐÊßÊËÈÊ èñ. 1. Åðêÿê èíñàí âÿ éà ùåéâàíûí 

ùàë âÿ ñèôÿòè. 

2. Éàøà äîëìà, ùÿääè-áöëóüà ÷àòìà, éåòêèíëèê. 

3. äàí. Ãàáàëûã, êîáóäëóã, ãàíìàçëûã, òÿðáèéÿñèçëèê. 

Åðêÿêëèéèíÿ ñàëìàã (ãàáàëûã åòìÿê, 

ãàíìàçúàñûíà ùÿðÿêÿò åòìÿê). 

ÅÐÊßÍ çÿðô. 1. Ñÿùÿð òåçäÿí, ñöáùäÿí, 

åðòÿ. Åðêÿí éîëà äöøìÿê. Åðêÿí äóðìàã. 

– Ãàðà .. ùÿð ñÿùÿð åðêÿí åâÿ ýÿëèá ãàðûéà 

áàø ÷ÿêÿðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Ìàéà éóõóäàí 

åðêÿí ãàëõäû. Ì.Èáðàùèìîâ. [Êàìèë] ñÿùÿð 

åðêÿí, ùàìûäàí òåç äóðàð, .. ÿëöçéóéàíà ñó 

òþêöá áóüëàíà-áóüëàíà ÿë-öçöíö éóéàð, 

ìÿêòÿáÿ ýåäÿðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

32 

ÅÐÎÇÈÉÀ 

2. Âàõòûíäàí ÿââÿë, òåç. Ùàúû éåíÿ åâÿ 

åðêÿí ãàéûòìûøäû. À.Øàèã. Ýöëïÿðè åðêÿí 

ýåäèá ìÿíçèëÿ ÷àòìàã ö÷öí ôàéòîíëàðû 

ãîâäóðóðäó. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ìÿí î ñåâäàëû 

ãûçûí; Î ãàíàäëû óëäóçóí; Ùÿð ùàëûíû 

ñåâÿðêÿí; Áó áÿëàéà ëàï åðêÿí; Äöøìÿéèìè 

áèëìÿçäèì. Ñ.Âóðüóí. 

ÅÐÃ [éóí.] ôèç. Èø âÿ åíåðæè þë÷öñö âàùèäè. 

Åðã áèð äèíà ãöââÿíèí (ùÿðÿêÿò èñòèãàìÿòèíäÿ) 

áèð ñì ìÿñàôÿäÿ ýþðäöéö èøäèð. “Ôèçèêà”. 

ÅÐÌßÊ ô. 1. ×àòìàã, éåòèøìÿê, âàñèë 

îëìàã. Ìÿíçèëÿ åðìÿê. – Ãóðáàíè äåð: 

âöñàëûíà åðìÿäèì. Ãóðáàíè. 

2. Íàèë îëìàã, ÿëäÿ åòìÿê, éåòìÿê, 

÷àòìàã. Àðçóñóíà åðìÿê. Ìóðàäûíà åðìÿê. 

ÅÐÌßÍÈ èñ. Åðìÿíèñòàí Ðåñïóáëèêàñûíûí 

ÿñàñ ÿùàëèñèíè òÿøêèë åäÿí õàëã âÿ áó õàëãà 

ìÿíñóá àäàì. Åðìÿíèëÿð ùèíä-Àâðîïà ìÿíøÿëè 

õàëãäûð, àììà îíëàðûí äèëè òöðê äèëëÿðèíèí 

ýöúëö òÿñèðèíÿ ìÿðóç ãàëìûøäûð. – Åðìÿíèíèí 

ãîúàëàíû êþïÿéÿ, ìöñÿëìàíûí 

ãîúàëàíû èïÿéÿ äþíÿð. (Àòà. ñþçö). Åðìÿíèëÿðèí 

òÿúàâöçêàðëûüû ùÿëÿ àíòèê ìöÿëëèôëÿðèí 

äèããÿòèíè úÿëá åòìèøäè. “Àçÿðáàéúàí òàðèõè”. 

Åðìÿíèëÿð ùÿì äÿ èêèöçëö âÿ äÿéèøêÿíäèëÿð, 

[þëêÿëÿðèíÿ] ýàù áó, ýàù äà áàøãà îðäóíó 

äÿâÿò åäèðäèëÿð. (Ðîìà òàðèõ÷èñè Ê.Òàñèò). 

Ùàéëàð .. ßðìÿíèééÿ þëêÿñèíÿ ýÿëÿíäÿí õåéëè 

ñîíðà .. áÿçè ãîíøó õàëãëàð òÿáèè îëàðàã 

îíëàðû àðòûã ßðìÿíèééÿ ÿùàëèñè (åðìÿíè) 

êèìè òàíûìûøëàð. Îíà ýþðÿ äÿ .. åðìÿíè àäûíûí 

ìÿíøÿéèíäÿí äàíûøàðêÿí âàúèá øÿðòëÿðäÿí 

áèðè ñîíðàêû ïñåâäî-åðìÿíèëÿð (ùàéëàð) 

èëÿ ÿñèë ãÿäèì åðìÿíèëÿðèí ôÿðãëÿíäèðèëìÿñèäèð. 

Ô.Àüàñûîüëó. 

ÅÐÌßÍÈÚß ñèô. âÿ çÿðô. Åðìÿíè äèëèíäÿ. 

Åðìÿíèúÿ êèòàá. Åðìÿíèúÿ äàíûøìàã. – Áèðè 

ðóñúà, î áèðè åðìÿíèúÿ, áèð áàøãàñû äà óêðàéíàúà 

îõóäó. Ì.Ùöñåéí. 

ÅÐÎÒÈ´Ê ñèô. [éóí.] Åðîòèêàéà àèä, åðîòèêà 

èëÿ äîëó; øÿùâàíè ùèññëÿð èôàäÿ åäÿí. Åðîòèê 

øåèð. – ..Àçÿðáàéúàí øàèðëÿðè àðàñûíäà ÿñÿðëÿðèíèí 

÷îõó åðîòèê ìÿçìóí äàøûéàí Äèëñóç, 

Ðàúè, Ãóìðè, Äÿõèë âÿ áàøãàëàðû ìÿøùóðäóð. 


ÅÐÓÒÈÊÀ [éóí.] Åøã âÿ øÿùâàíè ùèññëÿðè 

èôàäÿ âÿ òÿñèðÿ ãàðøû ìåéèë, ìàðàã. 

ÅÐÓÇÈÉÀ [ëàò.] 1. ýåîë. Òîðïàüûí, Éåð ãàáûüûíûí 

àõàð ñóëàð, áóç âÿ éà êöëÿê òÿñèðè èëÿ

ÅÐÎÒÈÇÌ 

äàüûëìàñû ïðîñåñè. Àõàð ñóëàðûí éóéóúó ôÿàëèééÿòèíÿ 

ýåîëîýèéà åëìèíäÿ åðîçèéà, êèìéÿâè 

ôÿàëèééÿòèíÿ èñÿ êîððîçèéà äåéèëèð. Ì.Ãàøãàé. 

2. òåõ. Ìåõàíèêè òÿñèð íÿòèúÿñèíäÿ ìåòàëëàðûí 

ïàñ àòìàñû. Åëåêòðèê åðîçèéàñû åëåêòðîäëàð 

àðàñûíäà éàðàíàí åëåêòðèê áîøàëìàñû 

òÿñèðè èëÿ ìàòåðèàëûí ìöÿééÿí èñòèãàìÿòèíäÿ 

áèð åëåêòðîääàí î áèðè åëåêòðîäà êþ÷öðöëìÿñèíäÿí 

èáàðÿò îëàí ôèçèêè ùàäèñÿäèð. Ï.Ðöñòÿìçàäÿ. 

ÅÐÎÒÈ´ÇÌ [éóí.] êèò. Åøã âÿ øÿùâàíè 

ìÿñÿëÿëÿðÿ ùÿääèíäÿí àðòûã ìåéèë, ìàðàã. 

..Ñàðàéäàí âÿ éöêñÿê âÿçèôÿëè øÿõñëÿðèí äèããÿòèíäÿí 

óçàãäà îëàí øàèðëÿð èñÿ þç ÿñÿðëÿðèíÿ 

éåíè áèð öíñöð îëàðàã åðîòèçìè äàõèë 

åäèðäèëÿð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÅÐÒß çÿðô 1. Ñöáùäÿí, òåçäÿí, ñÿùÿð òåçäÿí, 

åðêÿí, åðêÿíäÿí. Åðòÿ äóðìàã. Ñÿùÿð åðòÿäÿí 

èøëÿìÿê. – Ñöáù ÷îõ åðòÿ îéàíàðäû ãàðû; 

Äóðüóçàð èäè ùàìû õèäìÿòêàðû. À.Ñÿùùÿò. 

Ãóðáàíãóëó ÷îõ èøñåâÿí áèð úàâàí èäè. Ñöáù 

ùàìû ãîíøóëàðûíäàí åðòÿ äóðóá îäóíà, áè- 

÷èíÿ, àëàüà, õûðà, áàüà ýåäÿðäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

2. Ùàçûðêû ýöíäÿí ñîíðà ýÿëÿí ýöí, äàë 

ýöí, î áèðèñè ýöí. Åðòÿéÿ ãàëàí, àðõàéà ãàëàð. 

(Àòà. ñþçö). 

3. Äàùà òåç, äàùà åðêÿí. Áó ýöí åðòÿ äóðäó. 

// Òåç, ãàáàã, âàõòûíäàí ÿââÿë. Øÿùÿðÿ áèð 

àçúà åðòÿ ÷àòìàã ö÷öí; Òÿëÿñèðäè ãàáàãúà 

ñàòìàã ö÷öí. À.Ñÿùùÿò. 

ÅÐÒßÄßÍ çÿðô. Òåçäÿí, ñöáùäÿí, åðêÿí. 

Åðòÿäÿí èøèíè ýþðöá ãóðòàðìàã. – Íÿáè åðòÿäÿí 

þç ñÿíýÿðèíè ìþùêÿìëÿòìèøäè. “Ãà÷àã 

Íÿáè”. Ëîòóáàøû åðòÿäÿí éîëó áÿëÿäëÿéèá 

õÿçèíÿíèí éàðûëìàñûíû àõøàìà ãîéäó. “Àøûã 

Ãÿðèá”. 

ÅÐÒßËßÌßÊ ô 1. Åðòÿ ýöíÿ ãîéìàã. 

2. Áàøãà çàìàíà áóðàõìàã. 

ÅÐÒßÑÈ çÿðô. Áèð ýöíöí, ùÿôòÿíèí, àéûí, 

èëèí àðäûíúà ýÿëÿí ýöí, ùÿôòÿ, àé, èë. Áàéðàìûí 

åðòÿñè éîëà äöøäöëÿð. Åðòÿñè ýöí èøÿ áàøëàäûëàð. 

– [Ãîðõìàç:] Åðòÿñè ýöí èñÿ àëäûüûí 

ñîí áèð ïàð÷à ÷þðÿéè þçöí éåìÿéèá, äöíÿí 

ñÿíÿ äàø àòàí ãîúàéà âåðäèí. Ú.Úàááàðëû. 

Íÿ èñÿ åðòÿñè ýöí ñÿùÿð ñààò éåääèíèí éàðûñûíäà 

èøÿ áàøëàäûã. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÅÑÉÐ [“ñîñèàëèñò-ðåâîëéóñèîíåð” ñþçëÿðèíèí 

èõòèñàð åäèëìèø áàø ùÿðôëÿðèíèí àäûíäàí] 

òàð. ñèéàñè. áàõ ñîñèàëèñò-ðåâîëéóñèîíåð. 

ÅÑÏÅÐÀÍÒÎ×Ó 

ÅÑÉÑ [àëì. ÑÑ (ìöùàôèçÿ äÿñòÿñè) èõòèñàðû] 

Àëìàí-ôàøèñò ìöùàôèçÿ äÿñòÿëÿðè âÿ éà 

ôàøèñò-àëìàí îðäóñóíóí õöñóñè ùèññÿëÿðè. 

ÅÑÅÑ×È èñ. Åñåñ äÿñòÿëÿðèíäÿ âÿ éà ùèññÿëÿðèíäÿ 

õèäìÿò åäÿí àäàì. 

ÅÑÊÁÄÐÀ [ôð.] Ùÿðáè äÿíèç, éà ùàâà 

ôëîòó ýÿìèëÿðèíèí áþéöê áèðëÿøìÿñè. 

ÅÑÊÀÄÐÈ´ËÉÀ [ôð.] Áèð íå÷ÿ òÿééàðÿ äÿñòÿñèíäÿí 

èáàðÿò îëàí ùÿðáè àâèàñèéà. Áîìáàðäìàí÷û 

åñêàäðèëéà. 

ÅÑÊÀÄÐÓÍ [ôð.] Ïèéàäà ãîøóíäàêû ðîòàéà 

áÿðàáÿð ñöâàðè ãîøóí ùèññÿñè. Áóíà ýþðÿ 

äÿ îíó Ñåéèäùÿìçÿ çèéàðÿòýàùûíäàí ÷ûõàðìàã 

ö÷öí áèð åñêàäðîí êàçàê ýþíäÿðèëäè. 


ÅÑÊÀËÁÒÎÐ [èíý.] Àäàìëàðû ãàëäûðûáåíäèðìÿê 

ö÷öí äóðìàäàí ùÿðÿêÿò åäÿí ïèëëÿêÿí. 

Áèëåòëÿðèìèçè ùÿðÿêÿòåäèúè ïèëëÿêÿíëÿð 

(åñêàëàòîð) áàøûíäà äóðìóø ìèëèñèîíåðÿ ýþñòÿðÿðÿê, 

àéàãëàðûìûçû èëê ïèëëÿéÿ áàñûðûã âÿ ïèëëÿêÿí 

òåç áèçè ýþòöðöá ýåäèð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÅÑÊÈÌÓ [ôð.] Öñòö øîêîëàäëû äîíäóðìà. 

ÅÑÊÈÌÓÑ Øèìàëè Àìåðèêàíûí ãöòá ñàùèëèíäÿ, 

Ãðåíëàíäèéàäà âÿ Àñèéàíûí øèìàëøÿðã 

ãóðòàðàúàüûíäà éàøàéàí õàëã âÿ áó 

õàëãà ìÿíñóá àäàì. 

ÅÑÊÈ´Ç [ôð.] 1. Áèð øÿêëèí, ðÿñìèí âÿ éà 

îíóí áèð ùèññÿñèíèí èëê ãàðàëàìàñû. // Ùåéêÿëòÿðàøëûã 

ÿñÿðèíèí êè÷èëäèëìèø ìèãéàñäà 

ùàçûðëàíàí èëê íöìóíÿñè, ìîäåëè, òàñëàüû. 

// Áèð ìóñèãè ÿñÿðèíèí, ÿäÿáè ÿñÿðèí âÿ éà 

îíëàðûí ùèññÿëÿðèíèí èëê ðåäàêòÿñè. Ñöèòà øÿêëèíäÿ 

éàçûëìûø ÷îõùèññÿëè ìóñèãè ÿñÿðëÿðèíÿ 

áÿçÿí “åñêèç” âÿ éà “åòöä” àäû äà âåðèëèð. 


2. Áèð øåéè äöçÿëòìÿê ö÷öí íöìóíÿ, ÿñàñ 

îëàí øÿêèë âÿ ñ. Ïàëòàðëàðûí åñêèçè. Äåêîðàñèéà 

åñêèçè. 

ÅÑÌÈ´ÍÅÑ [ðóñ. “ýñêàäðeííûé ìèíîíîñåö” 

ñþçëÿðèíèí èõòèñàðû] Ìèíàäàøûéàí åñêàäðà 

ýÿìèñè. Îäåññàäà î éàðàëàíàíäàí 

èêè ýöí ÿââÿë ùÿìèí åñìèíåñäÿ îíóí àòàñû 

ùÿëàê îëìóøäó. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÅÑÏÅÐÀÍÒÈ´ÑÒ [ôð.] áàõ åñïåðàíòî÷ó. 

ÅÑÏÅÐÁÍÒÎ [ôð.] ßí ÷îõ éàéûëìûø Àâðîïà 

äèëëÿðè ìàòåðèàëû ÿñàñûíäà äöçÿëäèëìèø 

ñöíè áåéíÿëõàëã äèë. 

ÅÑÏÅÐÀÍÒÎ×Ó èñ. Åñïåðàíòî äèëèíäÿí 

èñòèôàäÿ âÿ îíó òÿáëèü åäÿí àäàì. 

33

ÅÑÑÅ 

ÅÑÑÅ èñ. [ôð. åññàè – òÿúðöáÿ, ñûíàã, î÷åðê] 

Ïðîáëåìè ñÿðáÿñò øÿêèëäÿ øÿðù åäÿí êè÷èê 

ùÿúìëè ÿñÿð. 

ÅÑÒÀÔÉÒ [ôð. ÿñëè èòàë.] èäì. Êîìàíäàëàðûí 

ãà÷ûø, öçýö âÿ ñ. éàðûøû (áó éàðûøäà èøòèðàê÷ûëàð 

ìöÿééÿí ìÿíçèëëÿðäÿ áèð-áèðèíè ÿâÿç 

åäèð âÿ áèð-áèðèíÿ ìöÿééÿí øåé þòöðöðëÿð). 

// Áó éàðûø çàìàíû éàðûø÷ûëàðûí ìÿíçèëëÿðäÿ 

áèð-áèðèíÿ þòöðäöêëÿðè øåé. [Èäìàí÷ûíûí] 

ÿëèíäÿ åñòàôåò àüàúû âàðäûð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÅÑÒÀÊÁÄÀ èñ. [ôð.] Ùÿðÿêÿò ÷îõ îëàí 

éåðëÿðäÿ íÿãëèééàòûí ùÿðÿêÿòèíè, ýÿìèëÿðèí 

éàí àëìàñûíû, éàõóä éöêëÿìÿ âÿ áîøàëòìà 

èøëÿðèíè éöíýöëëÿøäèðìÿê ö÷öí êþðïö øÿêëèíäÿ 

ãóðüó. // Äÿíèçèí äèáèíäÿí íåôò âÿ ãàç 

÷ûõàðìàã ö÷öí öçÿðèíäÿ íåôò áóðóãëàðû âÿ ñ. 

òÿñèñàò ãóðóëàí ìåòàë äèðÿêëÿð öçÿðèíäÿ 

äàéàíàí óçóí âÿ áþéöê êþðïö. Íåôò Áàêûñû 

ö÷öí ñÿúèééÿâè îëàí ñÿíàéå ìÿíçÿðÿñè – äÿíèçè 

éàðûá êå÷ÿí ïîëàä åñòàêàäàëàð, .. àéðû-àéðû 

áóðóãëàðûí éåðëÿøäèéè ñöíè àäàëàð ÿëúÿçàèðëè 

ãîíàãëàðû âàëåù åòìèøäèð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÅÑÒÉÒ [éóí.] Ýþçÿëëèê, áÿäèèëèê ïÿðÿñòèøêàðû, 

åñòåòèçìÿ ìàèë îëàí, åñòåòèçì òÿðÿôäàðû. 

ÅÑÒÅÒÚßÑÈÍß çÿðô. Åñòåò êèìè, åñòåòÿ 

õàñ, åñòåòèçì ìþâãåéèíäÿí. Ìÿñÿëÿéÿ åñòåòúÿñèíÿ 

éàíàøìàã. 

ÅÑÒÅÒ×È áàõ åñòåòèê 1-úè ìÿíàäà. 

[Ú.Úàááàðëû] ôîðìàëèñò âÿ åñòåò÷è éàçû÷ûëàðû 

òÿíãèä åäÿðÿê éàçûðäû. Ì.Àðèô. 

ÅÑÒÅÒ×ÈËÈÊ áàõ åñòåòèçì. Ëàêèí [Úàááàðëûíûí 

äðàìàëàðû] åñòåò÷èëèêäÿí, ôîðìàëèçì 

ÿäàáàçëûüûíäàí óçàãäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅÑÒÅÒÈ´Ê 1 èñ. [éóí.] 1. Á à õ åñòåò. 

2. äàí. Èíúÿñÿíÿò íÿçÿðèééÿ÷èñè. 

ÅÑÒÅÒÈ´Ê 2 ñèô. [éóí.] Åñòåòèêàéà àèä îëàí, 

åñòåòèêà èëÿ áàüëû îëàí. Åñòåòèê çþâã. Åñòåòèê 

äóéüó. 

ÅÑÒÉÒÈÊÀ [éóí. àèñòùåòèêîñ – äóéàí, ùÿññàñ] 

1. Èíúÿñÿíÿò ùàããûíäà, áÿäèè éàðàäûúûëûãäà, 

òÿáèÿòäÿ âÿ ùÿéàòäà ýþçÿëëèê, ýþçÿë 

ôîðìàëàð ùàããûíäà ôÿëñÿôè íÿçÿðèééÿ. Åñòåòèêà 

òàðèõèíäÿ àëìàí êëàññèê ôÿëñÿôÿñèíèí õöñóñè 

ðîëó îëìóøäóð. // Áèð øÿõñèí èíúÿñÿíÿò 

âÿ éà îíóí ùÿð ùàíñû áèð íþâö ùàããûíäàêû 

ýþðöøëÿðè. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿíèí åñòåòèêàñû. 

2. Ýþçÿëëèê, áÿäèèëèê. 

ÅÑÒÅÒÈ´ÇÌ [éóí.] êèò. 1. Ýþçÿëëèéÿ, áÿäèèëèéÿ, 

èíúÿëèéÿ ïÿðÿñòèøêàðëûã, ìàèëëèê; ýþçÿëëèéÿ 

ìÿôòóíëóã. 

34 

ÅØÅËÎÍËÀÌÀ 

2. Èíúÿñÿíÿòäÿ ÿñÿðèí èäåéàñûíà, ìÿçìóíóíà 

ôèêèð âåðìÿéèá, çàùèðè ôîðìàëàðà, ýþçÿëëèéÿ 

ùÿääèíäÿí àðòûã ìåéèë ýþñòÿðìÿ; 

åñòåòèêàäà ôîðìàëèçì. [Ú.Úàááàðëû] ùÿð úöð 

ôîðìàëèçìè, åñòåòèçìè øèääÿòëè ñóðÿòäÿ òÿíãèä 

åäèðäè. Ì.Àðèô. 

ÅÑÒÎÍ Ôèí-óãîð äèëëÿðèíèí ôèí ãðóïóíà 

äàõèë îëàí äèëëÿðäÿí áèðè âÿ ùÿìèí äèëäÿ äàíûøàí 

àäàìûí àäû. Åñòîí äèëè. Åñòîí ÿäÿáèééàòû. 

ÅÑÒÎÍÚÀ ñèô âÿ çÿðô. Åñòîí äèëèíäÿ. 

Åñòîíúà-ðóñúà ëöüÿò. Åñòîíúà äàíûøìàã. 

ÅÑÒÐÁÄÀ [ôð.] 1. Êöòëÿ ãàáàüûíäà ÷ûõûø 

åäÿí àðòèñòëÿð ö÷öí òèêèëÿí à÷ûã ñÿùíÿ, òàõòà 

ìåéäàí÷à. [Ñÿáðè] ..öðÿéè áÿðê äþéöíÿ-äþéöíÿ 

åñòðàäàíûí éàíûíäàêû àü ìÿùÿúúÿðÿ ñþéêÿíÿðÿê 

îüðóí-îüðóí òàìàøà÷ûëàðà áàõûðäû. 

Ì.Ùöñåéí. ..Ãÿäèì Ìèñèðäÿ ñåùðáàçëàð âÿ 

áó ñåùðáàçëàðûí îéóí ÷ûõàðìàëàðû ö÷öí 

ìöÿééÿí åñòðàäàëàð – ñÿùíÿëÿð îëìóøäóð. 


2. Åñòðàäàäà ýþñòÿðèëÿí, íþìðÿëÿðè òåç-òåç 

äÿéèøÿí êîíñåðòëÿðäÿí âÿ ñ.-äÿí èáàðÿò êè- 

÷èê ôîðìàëû òàìàøà. Åñòðàäà îðêåñòðè. Åñòðàäà 

íþìðÿëÿðè. 

ÅØ èñ. [òöðê.] Éîëäàø, äîñò. Ìèíëÿðúÿ ñÿíèí 

åøëÿðèí àíúàã; Éîõñóëëàðû åòìÿêäÿ îéóíúàã. 

Ù.Úàâèä. Ñèíÿì áàøäàí-áàøà îääóð, àòÿøäèð; 

Þìðöì ñÿàäÿòÿ ÿââÿëäÿí åøäèð. Ì.Ðàùèì. 

ÅØÀÔÎÒ èñ. [ôð.] 1. Ãÿòëè èúðà åòìÿê ö÷öí 

äöçÿëäèëÿí ñÿùíÿ. 

2. Äàð àüàúû. 

ÅØÄÈÐÈËÌß “Åøäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅØÄÈÐÈËÌßÊ “Åøäèðìÿê”äÿí ìÿúù. 

ÅØÄÈÐÌß “Åøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅØÄÈÐÌßÊ “Åøìÿê”äÿí èúá. Èïè åøäèðìÿê. 

ÅØÅËÓÍ [ôð.] 1. ùÿðá. Úÿáùÿ äÿðèíëèéèíäÿ 

âÿ éà ýèðèíòèëè-÷ûõûíòûëû âÿçèééÿòäÿ ìþâãå 

òóòàí âÿ áó ãàéäàäà éåðèéÿí ãîøóí ùèññÿñè. 

Áèð íå÷ÿ ýöí èäè êè, ùÿðáè åøåëîíëàð 

Ãàðäàáàí-Ãàðàéàçû ñòàíñèéàëàðûíäà äàéàíûá 

éîë ýþçëÿéèðäèëÿð. È.Øûõëû. 

2. ùÿðá. Êöòëÿâè ñóðÿòäÿ ìèíèê äàøûéàí 

ãîøóí ãàòàðû, ÿñýÿðè ãàòàð. Áèç Øàùòàõòûäà 

èêÿí Ñïàðñêèíèí Òÿáðèçÿ ýåäÿí ñîí ÿñýÿðè 

åøåëîíó ýÿëèá Úóëôàéà ýåòäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

3. Öìóìèééÿòëÿ, ìöÿééÿí éåðÿ ýåäÿí 

äÿìèðéîë, éöê âÿ éà ìèíèê ãàòàðû. ..Ýÿòèðèëÿí 

òàõòà-äèðÿê åøåëîíó áó ýöí Òÿçÿøÿùÿðÿ 

÷àòìûøäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÅØÅËÎÍËÀÌÀ “Åøåëîíëàìàã”äàí ô.èñ.

ÅØÅËÎÍËÀÌÀÃ 

ÅØÅËÎÍËÀÌÀÃ ô. ùÿðá. Åøåëîíëàð (1-úè 

ìÿíàäà) ùàëûíäà éåðëÿøäèðìÿê. 

ÅØÅËÎÍËÀÍÌÀ “Åøåëîíëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÅØÅËÎÍËÀÍÌÀÃ ìÿúù. ùÿðá. Åøåëîíëàð 

ùàëûíäà éåðëÿøäèðèëìÿê. 

ÅØßËßÊ èñ. ìÿù. Àëìà, àðìóä, ùåéâà 

êèìè ìåéâÿëÿðèí éåéèëìÿéÿí è÷ ùèññÿñè. 

ÅØßËßÌß “Åøÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅØßËßÌßÊ ô. 1. Òîðïàã, êöë êèìè òîç 

ùàëûíäà îëàí øåéëÿðè áèð øåéëÿ åùìàëëû ãàçûìàã, 

ãàðûøäûðìàã. Êÿðèì êèøè .. òîíãàëûí êþçöíö 

åøÿëÿéÿðÿê ñþçÿ áàøëàäû.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Ãàçàí õàí òîíãàëûí êÿíàðûíäà îòóðóá ýþçöíö 

áèð íþãòÿéÿ çèëëÿìèø, ÿëèíäÿêè ÷óáóãëà 

êöëö åøÿëÿéèð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. Àõòàðìàã, àðàøäûðìàã, ÿëëÿøäèðìÿê, 

òþêöá-òþêöøäöðìÿê, äàüûòìàã. Ðöñòÿì áÿé 

êèòàáëàðû åøÿëÿéèá áèð ÿñÿð ÷ûõàðäû: – Áàõ, 

áóíó ùÿð áèð ãàäûí îõóìàëûäûð! – äåéÿ áèð 

êèòàá âåðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÅØßËßÍÌß “Åøÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅØßËßÍÌßÊ ãàéûä. 1. Àéàãëàðû èëÿ òîðïàüû 

ãóðäàëàéàðàã, ãàçàðàã þçöíÿ éåì àðàìàã. 

Úöúÿëÿðèì áèðÿð-áèðÿð; Ñóéó ýþðöá éàâóã 

ýÿëÿð; È÷ÿð, ýåäÿð, åøÿëÿíÿð. À.Ñÿùùÿò. 

×àäûðûìûçûí äþðä áèð éàíû à÷ûãëûã îëäóüóíäàí 

òîéóã úöúÿëÿðè èëÿ î à÷ûãëûãäà ýÿçèøèð, 

ãóðä-ãóø, ÷ÿéèðòêÿ òóòóá éåéèð âÿ åøÿëÿíèðäè. 

À.Øàèã. 

2. Éåðèíäÿ ãóðäàëàíìàã, î öç-áó öçÿ 

÷åâðèëìÿê. [Àíà:] Ñÿùÿð òåçäÿí, ëàï òîéóãëàð 

àüàúäàí òþêöëÿíäÿ áèç îéàíûá äóðóðóã, 

[îüëóì] îéàíûðñà äà, ýþçö áàõà-áàõà éåðèíèí 

è÷èíäÿ î òÿðÿô-áó òÿðÿôÿ åøÿëÿíèð. Ãàíòÿìèð. 

Ñöáùàíâåðäèçàäÿ åøÿëÿíÿðÿê ìÿôòèëëè êðîâàòû 

úûðûëäàòäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Òàïäûã éåðèíèí è÷èíäÿ 

åøÿëÿíäè âÿ ýþçöíö à÷äû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÅØßÍßÊ èñ. 1. Òîéóüóí ãàçûá à÷äûüû, åøÿëÿéèá 

à÷äûüû éåð, åøèëìèø éåð. Òîéóã åøÿíÿéè. 

– Òîéóüóí áàøû êÿñèëÿíäÿ åøÿíÿêäÿ ãàëàð. 


2. ìÿú. Ãàðûøäûðûëìûø, åøÿëÿíìèø, òþêöáòþêöøäöðöëìöø, 

ãàòìà-ãàðûøûã éåð. 

ÅØÈÄßÍ èñ. äàí. Äèíëÿéèúè, äèíëÿéÿí. Ðàäèî 

åøèäÿíëÿð. 

ÅØÈÄÈËÌß “Åøèäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅØÈÄÈËÌßÊ ìÿúù. 1. Ãóëàã âàñèòÿñèëÿ 

ãàâðàíûëìàã, ãóëàãëà äóéóëìàã, ãóëàüà ÷àòìàã 

(ñÿñ ùàããûíäà). Éóõàðûäà ãàò-ãàðûøûã 

ÅØÈÊ 

áèð ñÿñ åøèäèëäè. À.Øàèã. Ýþéäÿ óëäóç óëäóçó 

÷àüûðûðäû.. Éàõûíäàí äÿíèçèí óüóëòóñó åøèäèëèðäè. 

Ì.Ùöñåéí. Áèðäÿí ëàï ãóëàüûíûí äèáèíäÿ 

åøèäèëÿí áèð ãûøãûðûã Ãàäèðè áó õöëéàëàðûíäàí 

àéûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. Õÿáÿð ÷àòìàã, õÿáÿð àëûíìàã. Áó ýöí 

òÿçÿ áèð õÿáÿð åøèäèëäè. 

3. Äèíëÿíèëìÿê, ãóëàã àñûëìàã, ãÿáóë åäèëìÿê, 

íÿçÿðÿ àëûíìàã (÷îõ âàõò èíêàð øÿêëèíäÿ). 

Îíóí áó àðçóñó êèìñÿ òÿðÿôèíäÿí åøèäèëìÿäè. 

ÅØÈÄÈËÌßÇ ñèô. âÿ çÿðô Åøèäèëìÿñè ìöìêöí 

îëìàéàí, åøèäèëìÿéÿí. [Ìóñà êèøèíèí] 

éàëíûç àüçûíà äÿñìàë áàñäûãäà ñÿñè åøèäèëìÿç 

îëäó. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅØÈÄÈËÌßÇËÈÊ èñ. Åøèäèëìÿñè ìöìêöí 

îëìàéàí ñÿñèí ùàëû. 

ÅØÈÊ èñ. 1. Áàéûð, äûøàðû, ÷þë. Ýåúÿíèí áèð 

àëÿìèíäÿ Íÿáè åâäÿí åøèéÿ ÷ûõûð. “Ãà÷àã 

Íÿáè”. Ùàúû Ùÿñÿí áèð ñþç äåìÿéèá ýÿëèð, 

éàïûøûð Èñêÿíäÿðèí ãîëóíäàí âÿ ÷ÿêÿ-÷ÿêÿ 

àïàðûð åøèéÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Äÿðâèø:] 

Ðóãèééÿ, íèéÿ åøèêäÿ îòóðóáñàí À.Äèâàíáÿéîüëó. 

Åøèéÿ àòìàã – áàéûðà òóëëàìàã, 

÷ûõàðûá àòìàã, òóëëàìàã. Åøèéÿ ÷ûõìàã – 

1) öçÿ ÷ûõìàã, çöùóðà ÷ûõìàã, àøêàðà ÷ûõìàã, 

ýþðöíìÿê. Áèð ìöääÿò Úàùàíýèð äÿðâèø 

ïàëòàðûíäà òàúèðèí åâèíäÿ ãàëäû. Áèð ýöí 

þç-þçöíÿ ôèêèð åëÿäè êè, éàõøû, áÿñ ìÿí íÿ 

âàõòà êèìè áó äþðä äèâàð àðàñûíäàí åøèéÿ 

÷ûõìàéàúàüàì (Íàüûë); 2) òÿáèè åùòèéàúûíû 

ðÿô åòìÿê, àéàãéîëóíà ýåòìÿê. Åøèéÿ 

ñàëìàã – ãîâìàã. Ùÿñÿí àüà êèìè çàëûìûí 

áèðè ýåòäè, íà÷àëíèêäÿí õàùèø åëÿäè. Áèð äÿ 

ýþðÿúÿêñÿí, ïàïàüûìû ãîëòóüóìà âåðèá 

ñàëäûëàð åøèéÿ. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

2. Áàéûð òÿðÿôÿ áàõàí, ÷ûõàí, åøèéÿ òÿðÿô 

îëàí. ..Åøèê îòàãäà, ãÿçåòëÿðÿ ñÿðèëìèø 

ãÿðÿíôèë âÿ õðèçàíòåì äÿñòÿëÿðè à÷ûëûá ùàçûðëàíäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Åøèê ãàïû äÿùëèçÿ 

à÷ûëûðäû. Ìèð Úÿëàë. Ìóõòàð ÿìè åâèí åøèê 

äèâàðûíà ñþéêÿíäè. Ì.Ùöñåéí. 

3. Áèð øåéèí áàéûð ùèññÿñè, ÷þë òÿðÿôè. Ãàçàíûí 

åøèéèíè äÿ, è÷èíè äÿ àüàðòäûðìàã. 

4. Áàõ åâ-åøèê. Ýþçÿëëèê áàáûíäà øàùèúàùàíñàí; 

Åøèéèíäÿ éöç ìèí ãóëëàð äîëàíûð. 

Ì.Ï.Âàãèô. [Òöêÿçáàí:] Àíàñû þëìöø åâ áèëìèð, 

åøèê áèëìèð, òÿêäÿíáèð ýÿëÿíäÿ äÿ ýþçöíÿ 

éóõó ýåòìèð. Ì.Ùöñåéí. 

35

ÅØÈÊÀÜÀÑÛ 

ÅØÈÊÀÜÀÑÛ èñ. 1. òàð. Øàù ñàðàéëàðûíäà 

òÿøðèôàò ìÿìóðó. [Íàäèð øàù] åøèêàüàñû ìÿíñÿáèíè 

[Èáðàùèìõÿëèë àüàíûí îüëó Ôÿçëÿëè 

áÿéÿ] ìöíàñèá ýþðäö âÿ áó ãóëëóüó î ìÿðùóìÿ 

âåðäè. Ì.Àäûýþçÿëáÿé. Çàìàíû åøèêàüàñû 

èøäÿí àýàù åòäè, áè÷àðÿ ìåùòÿð õàíûí 

àéàüûíà éûõûëäû.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Èáðàùèì 

õàí øàèðèí èñòåäàäûíà øÿõñÿí èíàíûá, îíó 

þçöíÿ éàõûíëàøäûðäû âÿ 1769-úó èëäÿ åøèêàüàñû 

âÿçèôÿñèíÿ òÿéèí åòäè. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

2. êþùí. Êå÷ìèøäÿ: áþéöê àäàìëàðûí 

åâèíäÿ ñöôðÿíè âÿ åâ õèäìÿò÷èëÿðèíè èäàðÿ 

åäÿí øÿõñ; íþêÿðáàøû. Õàí òàëàðûí ñÿäðèíäÿ 

òàõò öñòöíäÿ îòóðóáäóð: ùöçóðóíäà äóðóáäóð 

Ñÿëèì áÿé åøèêàüàñû, ÿëèíäÿ ÷îìàã âÿ ùÿð 

èêè òÿðÿôäÿí Ëÿíêÿðàí áÿéëÿðèíäÿí íå÷ÿëÿðè 

ñÿô ÷ÿêèáëÿð.. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Áó àäàì 

ðÿèñèí åøèêàüàñû èäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÅØÈËÌß “Åøèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅØÈËÌßÊ ìÿúù. 1. Åøèê-åøèê åäèëìÿê, 

ãàçûëìàã, ãàçûã-ãàçûã åäèëìÿê. Ìåøÿëÿð êþêöíäÿí 

åøèëèð, ãîúàìàí ïàëûä àüàúëàðû ùÿðëÿìÿñèíÿ 

ãàçûëûð, êþêöíäÿí âÿ äàìàðëàðûíäàí 

êÿñèëèð, ýóðóëòó èëÿ éåðÿ ýÿëèðäè.. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Áóðóì-áóðóì åäèëìÿê, áóðóëìàã. Èï 

åøèëìÿê. 

ÅØÈÌ-ÅØÈÌ ñèô. Áóðóã-áóðóã, áóðóã, 

áóðóì-áóðóì. Åøèì-åøèì äàü éîëó. 

ÅØÈÒÄÈÐÈËÌß “Åøèòäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅØÈÒÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Ùèññ åòäèðèëìÿê, 

ãóëàüûíà ÷àòäûðûëìàã, õÿáÿðäàð åäèëìÿê, 

áèëäèðèëìÿê. 

ÅØÈÒÄÈÐÌß “Åøèòäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅØÈÒÄÈÐÌßÊ èúá. Ãóëàüûíà ÷àòäûðìàã, 

ùèññ åòäèðìÿê, õÿáÿðäàð åòäèðìÿê, áèëäèðìÿê. 

[Õÿäèúÿ] èíäè èñÿ ìàùíû îõóéóá ñÿñèíè 

ìÿíÿ åøèòäèðèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Ñîíà .. ÿìèñè 

àðâàäûíû ñûõìà-áîüìàéà ñàëàíëàðà äà åøèòäèðìÿê 

èñòÿéèá áÿðêäÿí äåäè.. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÅØÈÒÌß “Åøèòìÿê”äÿí ô.èñ. Åøèòìÿ îðãàíû. 

ÅØÈÒÌßÊ ô. 1. Ùÿð ùàíñû áèð ñÿñè ãóëàãëà 

ãàâðàìàã, àëìàã, äóéìàã, ìÿíèìñÿìÿê. 

Äàíûøàíëàðûí ñÿñèíè åøèòìÿê. Î áèðè îòàãäàí 

ñÿñ åøèòìÿê. – ßç ãÿçà Ýöëáàäàìûí ñÿñèíè 

êÿíäèí êÿíàðûíäàí êå÷ÿðêÿí áèð àäàì åøèäèá 

ñÿñëÿíèð: – Àé àäàì, êèìñÿí Í.Íÿðèìàíîâ. 

Áèðäÿí-áèðÿ .. àò êèøíÿìÿñè åøèòäèì. Ù.Íÿçÿðëè. 

2. Äèíëÿìÿê, ãóëàã àñìàã, ôèêèð âåðìÿê. 

Ìÿúëèñ íàòèãè åëÿ ýÿðýèí äèããÿòëÿ åøèäèðäè êè, 

36 

ÅØÃ 

ìèë÷ÿê ó÷ñà, äóéóëàðäû. Ìèð Úÿëàë. Åøèäèí, 

íÿ äåéèð: “Èêè ýöí ÿââÿë; Íèéÿ ýåúèêìèøäèí 

Áóíäàí äàíûø ýÿë!” Ì.Ðàùèì. 

3. Õÿáÿðäàð îëìàã, õÿáÿð àëìàã, õÿáÿð 

òóòìàã, ìÿëóìàò ÿëäÿ åòìÿê, àýàù îëìàã, 

áèëìÿê. Ùÿñÿí àüà äåäè: – Ìÿí ñÿíè ýþçàéäûíëûüû 

âåðìÿéÿ ÷àüûðäûì, åøèòäèì óøàãëàðûí 

ìÿêòÿáè ãóðòàðûáëàð, ýþçöí àéäûí! ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Àõøàì áàúûìäàí åøèòäèì êè, Õÿäèúÿ 

ãîðõäóüóíäàí õÿñòÿëÿíìèøäèð. Ñ.Ùöñåéí. 

4. Ñþçÿ áàõìàã, ÿìÿë åòìÿê, íÿñèùÿò 

ãÿáóë åòìÿê. Áþéöéöí ñþçöí åøèò! – Ãûçûì 

ñÿíÿ äåéèðÿì, ýÿëèíèì ñÿí åøèò! (Ìÿñÿë). Íÿ 

ýÿðÿêäèð áèçÿ î íþâ ñþùáÿòëÿð; Åøèäèí 

ïÿíäëÿð, íÿñèùÿòëÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Õèäìÿò÷è:] 

Îíóí äîñòëóã åòäèéè ãàäûíëàðäàí øöáùÿëÿíèðÿì. 

Õöñóñÿí îíóí áóýöíêö ñÿéàùÿòè äÿ 

ãîðõóëóäóð, îíó áó ñÿéàùÿòÿ áóðàõìàéûí, î 

ñèçèí ñþçöíöçö åøèäÿð! Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Åøèäÿð-åøèòìÿç – åøèäÿí êèìè, äÿðùàë, î 

ñààò. Ôÿðìàí áó àäû åøèäÿð-åøèòìÿç áþéöê 

ñåâèíúëÿ îíóí ÿëèíè ñûõäû. ß.Ñàäûã. 

ÅØÈÒÌßÌßÇËÈÊ èñ. 1. Åøèòìÿê ãàáèëèééÿòèíèí 

îëìàäûüû ùàë; êàðëûã. 

2. Åøèòìÿìÿ, äèíìÿìÿ, ãóëàã àñìàìà, 

ÿìÿë åòìÿìÿ. 

◊ (Þçöíö) åøèòìÿìÿçëèéÿ âóðìàã (ãîéìàã) 

– þçöíö åøèòìÿéÿí êèìè ýþñòÿðìÿéÿ 

÷àëûøìàã, ÿùÿìèééÿò âåðìÿìÿê, åòèíà 

åòìÿìÿê, ãóëàãàðäûíà âóðìàã. Ìÿí þçöìö 

åøèòìÿìÿçëèéÿ ãîéóá ãàïûíû òàéáàòàé à÷äûì. 

Ãàíòÿìèð. Ìöãèì îíóí àòìàúàñûíû åøèòìÿìÿçëèéÿ 

âóðìàã èñòÿäèñÿ äÿ, áàúàðìàäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. ..[Ãóëó] þçöíö åøèòìÿìÿçëèéÿ âóðàðàã, 

ñàü ÿëèíè éóõàðû ãàëäûðäû. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÅØÈÒÌßÇËÈÊ áàõ åøèòìÿìÿçëèê. ßòòàð 

Ùÿñÿí åøèòìÿçëèê åäèá åâÿ ýèðäè âÿ ãàïûíû 

÷ÿêèá áÿðê þðòäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÅØÃ èñ. [ÿð.] 1. Ñåâýè, ìÿùÿááÿò, ñåâäà, 

áþéöê èñòÿê ùèññè, ñîíñóç áàüëûëûã. Âÿòÿí 

åøãè. Þâëàä åøãè. Ùÿéàò åøãè. – Úàí âåðìÿ 

ãÿìè-åøãÿ êè, åøã àôÿòè-úàíäûð; Åøã àôÿòèúàí 

îëäóüó ìÿøùóðè-úàùàíäûð. Ôöçóëè. Äèëèäèâàíÿ 

ñåâÿð úàí òÿê î çöëôè-ñèéÿùè; Áàøûíûí 

øóðèíè ýþð, åøãäÿ ñåâäàñûíà áàõ. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Åøã ñþçö ñþçëÿðèí ñóëòàíûäûð, òàúûäûð; Åøã – 

ùÿéàò àüàúûäûð! Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. Øèääÿòëè àðçó, ùÿâÿñ, ìåéèë, èñòÿê. Ñþçöí 

åøãèëÿ, ãÿëáèëÿ éàøàð àëÿìäÿ èíñàíëàð;

ÅØÃ 

Ñþçöí ñÿééàð õÿéàëèëÿ ó÷àð ÿôëàêÿ äàñòàíëàð. 

Ñ.Âóðüóí. Àëà ÷è÷ÿêëÿðëÿ àëà ñöðöëÿðèí äîüìà 

éóðäóíäà äèíúÿëÿí ÿñýÿðëÿð ùöúóì åøãè 

èëÿ ÷ûðïûíûðäûëàð. ß.Âÿëèéåâ. 

3. Ìöõòÿëèô îáðàçëû òÿðêèáëÿðäÿ: åøã ÿùëè, 

åøã àëÿìè, åøã éàðàñû, åøã àôÿòè, åøã ãóøó, 

åøã äÿðéàñû, åøã îäó, åøã ÿñèðè âÿ ñ. øÿêëèíäÿ 

èøëÿíèá ñåâýè, ìÿùÿááÿò ùèññëÿðèíè áèëäèðèð. 

Åøãèí õÿíúÿðèíè âóðäóì ñèíÿìÿ; Äÿðèí 

éàðàëàðûì äåøäèì äÿ ýÿëäèì. “Àøûã Ãÿðèá”. 

Éîõñà ÷ûõûëìàéàí åøãèí äàüûíäà; Þìðöíöí 

äèðèëèê ÷åøìÿñè ãàéíàð. Ì.Ìöøôèã. 

◊ Åøã éåòèðìÿê – ñåâìÿê, âóðóëìàã, àøèã 

îëìàã, áÿíä îëìàã, ìÿùÿááÿò éåòèðìÿê. 

Õûðäà ãûç àüûëëû-áàøëû Ìÿëèê Úöìøöäÿ åøã 

éåòèðìèøäè. (Íàüûë). Áèð íå÷ÿ èë îíäàí ñîíðà 

Ìèðçÿ ãîíøóíóí ãûçûíà åøã éåòèðèá àíàñûíû 

åë÷è ýþíäÿðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Åøã îëñóí! – 

ìÿäù, òÿðèô éåðèíäÿ èøëÿíèð (áÿçÿí “àôÿðèí” 

ìÿíàñûíäà äà èøëÿíèð). Äåéèðÿì, åøã îëñóí 

äöíÿí âÿ áó ýöí; Àçàäëûã éîëóíäà úàí 

âåðÿíëÿðÿ! Á.Âàùàáçàäÿ. Åøãÿ äöøìÿê 

(òóòóëìàã, ýèðèôòàð îëìàã âÿ ñ.) – 1) àøèã 

îëìàã, ñåâìÿê, áÿíä îëìàã, âóðóëìàã. 

Ãÿì åâèíäÿ çàð îëàëû; Åøãÿ ýèðèôòàð îëàëû; 

Éàðûìàäûã éàð îëàëû; Íÿ ìÿí ñÿíäÿí, íÿ ñÿí 

ìÿíäÿí. Ã.Çàêèð. Ýþðúÿéèí ýþçÿë Ëåéëèíè; 

Áÿéÿíäèì øèðèí äèëèíè; Åøãÿ áÿëÿíäèì, ìåéëèíè; 

Áèë ìàíà ñàðû ýþðÿíäÿ. Àøûã ßëÿñýÿð; 

2) ùÿäñèç äÿðÿúÿäÿ áèð øåéèí ùÿâÿñèíäÿ, 

ùÿñðÿòèíäÿ îëìàã, àðçóñóíó ÷ÿêìÿê, èñòÿìÿê. 

Àõûðäà ìÿí þçöì äÿ áèð áåëÿ åøãÿ äöøäöì 

êè, þçöìÿ áèð éàí òöòÿéè ÿëÿ ýÿòèðèá áàøëàäûì 

éàâàø-éàâàø ÷àëìàüà... Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Åøãÿ ýÿëìÿê – òÿáÿ ýÿëìÿê, 

úóøà ýÿëìÿê, èëùàìëàíìàã. Éåíÿ äÿ îðòàäà 

èìòàùàí ýÿðÿê! Éîõñà êè, ýöíäÿ áèð åøãÿ 

ýÿëÿðÿê; Ñîíðà äà àðäûíúà áàõûá àüëàìàã; 

ßñêèêëèê ýÿòèðèð ùÿð èíñàíà, áèë! Ñ.Âóðüóí. 

Ñîðäóì: – Íÿäÿí, ýþçÿë ÷îáàí; Åøãÿ ýÿëèá 

íåé ÷àëûðñàí Í.Ðÿôèáÿéëè. Åøãÿ ñàëìàã – 

ñåâìÿñèíÿ, àøèã îëìàñûíà ñÿáÿá îëìàã, 

þçöíÿ àëóäÿ åòìÿê. ßüéàðû åøãÿ ñàëìàüà îë 

øóõè-äèëôèðèá; Ãåéðèëÿ ýþðúÿéèí ìÿíÿ ÷îõ 

åéëÿð åùòèðàì. Ñ.ß.Øèðâàíè. Åøãè úóøà 

(òöüéàíà) ýÿëìÿê – ùÿâÿñÿ ýÿëìÿê, úóøà 

ýÿëìÿê, ÷îõ ùÿâÿñëÿíìÿê. Ãîüóç ïàäøàùûí 

åøãè úóøà ýÿëäè, äóðóá ýÿëìÿêäÿ îëñóí 

Íàðäàí õàíûìûí éàíûíà. (Íàüûë). Ãóðáàíè 

ÅØÌß 

çèíäàíäà Ïÿðè õàíûìû éàäûíà ñàëäû, åøãè òöüéàíà 

ýÿëèá ñàçû ñèíÿñèíÿ áàñäû. “Ãóðáàíè”. 

Àëëàù åøãèíÿ – áàõ Àëëàù. 

ÅØÃÁÀÇ [ÿð. åøã âÿ ôàðñ. ...áàç] Ãàäûí 

äöøêöíö, àðâàäáàç, àøèãàíÿ ìàúÿðàëàðû ñåâÿí 

àäàì. 

ÅØÃÁÀÇËÛÃ èñ. 1. Åøã ìàúÿðàëàðûíà ìåéèë, 

éàëàíäàí åøã éåòèðìÿ, ìÿùÿááÿòäÿí äàíûøìà, 

ñåâèøìÿ. ..Óøàãëàðûìûç áåêàð ãàëàíäà 

éà ýÿðÿê òåàòðëàðûìûçà ýåäèá åøãáàçëûã 

íöìàéèøëÿðèíÿ òàìàøà åëÿñèíëÿð, éà ýÿðÿê 

êö÷ÿ ãàïûëàðûíûí àüçûíà éûüûøûá éîëäàí þòöá 

êå÷ÿíëÿðÿ “üîüî” åëÿñèíëÿð.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ãàôàð:] Ìÿí íåúÿ ñÿíè åøãáàçëûã 

òåàòðûíà àïàðûì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

2. Àøèãëèê, âóðüóíëóã. Øÿðì åéëÿ áó åøãáàçëûãäàí; 

Áèôàèäÿ úàíýöäàçëûãäàí! Ôöçóëè. 

Àüëûíû úÿì åëÿ, îëìà ñÿðñÿðè; Ñÿíäÿ éîõäóð 

åøãáàçëûã ÿñÿðè. Àøûã Ïÿðè. Åøãáàçëûã åëÿìÿê 

– àøèãàíÿ ìàúÿðàëàðëà ìÿøüóë îëìàã, 

àðâàäëàðûí äàëûíúà äöøìÿê, àðâàäëàðëà 

ñåâèøìÿê, îíëàðà éàëàíäàí åøã éåòèðìÿê. 

[Íÿúÿô:] Ìÿí åøãáàçëûã åëÿéÿíäÿ ñÿí ùå÷ 

àíàíûí ãàðíûíäà éîõ èäèí. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÅØÃËÈ ñèô. Ùÿðàðÿòëè, ùÿéÿúàíëû, åùòèðàñëû. 

Åøãëè ãÿëá. – Ãàí ñàëìàüà àðàëûüà; ×îõ 

åøãëè ïÿðâàíÿñÿí. “Ãóðáàíè”. [Ðöõñàðÿ] 

..àíúàã Ùÿñÿíèí ùÿðàðÿòëè íÿôÿñè èëÿ åøãëè 

äîäàãëàðûíû ùèññ åäèðäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÅØÃÍÀÌß èñ. [ÿð. åøã âÿ ôàðñ. ...íàìÿ] 

Àøèãàíÿ ìÿêòóá, åøã, ñåâýè èôàäÿ åäÿí 

ìÿêòóá. Áèð-áèðëÿðèíÿ äåéÿúÿêëÿðè ñþçëÿðè 

àéëàðäàí áÿðè ÿçáÿðëÿìèøäèëÿð, îðòàëûüà àòûëàðàã 

àðçóëàð áþéöê ùÿúìëè áèð åøãíàìÿíè 

òÿøêèë åäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Åøãíàìÿ 

îõóìàã – ìÿùÿááÿò åëàí åòìÿê (àäÿòÿí 

ìÿíôè ìÿíàäà). [ßñýÿð Ñîëòàí áÿéÿ:] Àõû 

áåëÿ èø éàõøû äåéèëäèð, þçýÿíèí àðâàäûíà åøãíàìÿ 

îõóéóðñàí! Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÅØÃÏßÐÂßÐ [ÿð. åøã âÿ ôàðñ. ...ïÿðâÿð] 

Åøã áÿñëÿéÿí, åøã éåòèðÿí, ñåâÿí. [Ñîôèéà 

õàíûì:] Ñèçèí áó ãÿäÿð åøãïÿðâÿð áèð ãÿëáÿ 

ìàëèê îëäóüóíóçó çÿíí åòìÿçäèì. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÅØÌß 1 1. “Åøìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. ñèô. Áóðóëìóø, åøèëìèø, åøèëèá ùàçûðëàíìûø. 

Åøìÿ ãàì÷û. – Ìîëëà óçóí âÿ ãàðà 

ìöøòöéöí áàøûíà ñàíúûëìûø åøìÿ ïàïèðîñà 

ãóëëàá âóðàðàã ÿòðàôûíà òöñòö éàéûðäû.. 

Ò.Ø.Ñèìóðã. [Êîõà:] Øàùìÿììÿä, àíä îëñóí 

37

ÅØÌß 

áó åøìÿ áûüà; Ñÿíÿ éàëàí ñàòìàç þìðöíäÿ 

êîõà. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÅØÌß 2 èñ. Óøàãëàðûí àøûãëà îéíàäûãëàðû 

áèð îéóí àäû. 

ÅØÌß-ÅØÌß áàõ åøèì-åøèì. Íÿáèíèí 

áûüëàðû åøìÿ-åøìÿäèð; Ïàïàüû ýöëëÿäÿí 

äåøìÿ-äåøìÿäèð. “Ãà÷àã Íÿáè”. 

ÅØÌßÊ 1 ô. 1. Ãàçûìàã, ãàçûéûá à÷ìàã, 

ãóðäàëàìàã (òîðïàüû, ãóìó, êöëö âÿ ñ.-íè). 

..[Ïÿëÿíý äÿ] ìÿíè ýþðìöøäö. Ïÿíúÿñè èëÿ 

àúûãëû-àúûãëû éåðè åøèð, äûðìàëàéûðäû. À.Øàèã. 

Ñÿëèì èëüûì êîëóíóí äèáèíè áàëàúà áåë èëÿ 

åøìÿéÿ áàøëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ 

2. Áóðìàã. Áûüûíû åøìÿê. – [Êîðîüëó] ïÿëÿ 

áûüëàðûíû åøèá ãóëàãëàðûíûí äàëûíà êå÷èðäè. 

“Êîðîüëó”. ..Ìÿììÿä êèøè êàáàáû éåéèá 

éàüëû ÿëëÿðè èëÿ áûüëàðûíû åøäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

3. Áàðìàãëà ùàçûðëàìàã, ñàðûìàã. [Äàøäÿìèð:] 

×îõ éàõøû òöòöíäöð, áèðèíè åøèí, äàäûíà 

áàõûí. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ïàïèðîñ 

åøìÿê – òöòöíö ïàïèðîñ êàüûçû àðàñûíà ãîéóá 

ñàðûìàã, ïàïèðîñ ùàçûðëàìàã. Èñêÿíäÿð 

èòäÿí ÿë ÷ÿêèá, ùÿâÿñëè âÿ êåôëè, øëéàïàñûíû êðîâàòûí 

öñòöíÿ ÷ûðïûá áàøëàéûð ïàïèðîñ åøìÿéÿ. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ãàôàð åøèá ìöøòöéÿ 

êå÷èðòäèéè ïàïèðîñóíà áèð-èêè ãóëëàá âóðäó. 


4. Ùþðìÿê. Èï åøìÿê. – Áèð èïÿê âÿ éà êå÷ÿ 

ãóðøàüû .. åøÿðäèëÿð. Áóíà òóðíà äåéÿðäèëÿð. 

Ù.Ñàðàáñêè. Ãûç-ýÿëèíëÿð ýöí äîüìàìûø îéàíûð; 

Ýóð ñà÷ûíà ñûüàë âåðèá åøìÿéÿ. Ð.Ðçà. 

5. ìÿú. ßëëÿøäèðìÿê, àõòàðìàã, àðàøäûðìàã, 

ãóðäàëàìàã, òþêöøäöðìÿê. Ãàçû .. êèòàáëàðû 

åøèá áèð ãàðà úèëäëè êèòàá ýþòöðöá 

à÷äû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÅØÌßÊ 2 èñ. ìÿù. Éàõàñû õÿçëè, ýþäÿêãîëëó, 

ãàäûí öñò ýåéèìè. 

ÅØÑÈÇ ñèô. [òöðê.] 1. Éàëãûç ãàëìûø, òÿê ãàëìûø; 

éîëäàøñûç, äîñòñóç, êèìñÿñèç. 

2. Ìèñèëñèç, ìèñëè îëìàéàí, òàéû-áÿðàáÿðè 

îëìàéàí. [Õÿééàì:] Ñþéëÿ, åé ñåâýèëè, åøñèç 

ìÿëÿêèì; Êèì çÿùÿð ãàòäû ýöëÿð þìðöíÿ, 

êèì! Ù.Úàâèä. 

ÅØØßÊ èñ. 1. Àò ôÿñèëÿñèíäÿí èðèáàøëû, àë- 

÷àãáîéëó, óçóíãóëàãëû éöê âÿ ìèíèê ùåéâàíû; 

óçóíãóëàã. Àëëàôëàð ÷óâàë-÷óâàë àðïà, 

áóüäà âÿ ñàìàí àëûá àðàáàëàðà äîëäóðóð, 

åøøÿêëÿðÿ éöêëÿéèðäèëÿð. À.Øàèã. Ãóëàì 

äàéûíûí àëäûüû áîç åøøÿê ÷îõ áàùà òàìàì 

îëäó. Ì.Ùöñåéí. 

38 

ÅØØßÊËÈÊ 

2. Èíøààò çàìàíû áèð øåéè ñàõëàìàã ö÷öí 

àëòäàí ãîéóëàí ìöâÿããÿòè äàéàã, äèðÿê. 

Êþðïöíöí îðòà åøøÿéè ñûíäû. 

3. ìÿú. äàí. Ãàíìàç, êîáóä, êöò, àõìàã, 

úàùèë àäàì ùàããûíäà (ñþéöø êèìè èøëÿíèð). 

[Íÿúÿô áÿé:] Åøøÿê, ìÿëóí! Ñÿíèí ñþçöí äÿ 

âàð àòà ãàáàüûíäà äàíûøìàüà! ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

4. èäì. Ýèìíàñòèêà ùÿðÿêÿòëÿðè ö÷öí öçÿðèíÿ 

ìåøèí ÷ÿêèëìèø, ùöíäöð äàéàãëû òèð. 

◊ Åøøÿê íÿ áèëèð çÿôÿðàí (ïëîâ) íÿäèð, 

åøøÿê íÿ áèëèð õóðìàíûí äàäûíû – ãàíìàç, 

éàõøû èëÿ ïèñÿ ôÿðã ãîéà áèëìÿéÿí àäàì ùàããûíäà. 

[Ùöñåéí:] Ñÿí íÿ àíëàéûðñàí àðòèñò 

íÿéÿ äåéèðëÿð Íÿ ãÿäÿð åøøÿê çÿôÿðàíïëîâäàí 

áèð øåé àíëàñà, áèð åëÿ äÿ ñÿí àíëàðñàí 

êè, àðòèñò-òðàýèê íÿäèð ß.Ùàãâåðäèéåâ. Èêè 

åøøÿéèí àðïàñûíû áþëÿ áèëìÿìÿê – ùå÷ áèð 

èøäÿ ãàáèëèééÿòè îëìàéàí, áàúàðûãñûç àäàì 

ùàããûíäà. Îíóí âöúóäóíó èêè øàùûéà àëàí 

îëìàç. Êöòáàø, áèñàâàä, èêè åøøÿéèí àðïàñûíû 

áþëÿ áèëìÿéÿí. Ì.Ùöñåéí. 

ÅØØßÊÀÐÛÑÛ èñ. çîîë. Çÿðãàíàäëûëàð ôÿñèëÿñèíäÿí 

àðûéà áÿíçÿð ñàðû, ïàðëàã ãàíàäû 

îëàí, èéíÿëè áþúÿê. 

ÅØØßÊÁÅËÈÑÛÍÄÛÐÌÀ, ÅØØßÊÁÅËÈ- 

ÑÛÍÄÛÐÄÛ èñ. Óøàãëàðûí äîìáàëòìà äóðóá 

áèðè-áèðèíèí áåëèíäÿí àòûëàðàã îéíàäûãëàðû 

îéóí; àòëàíáàú. 

ÅØØßÊÁÈÉÀÍÛ èñ. áîò. Éàçäàí áèð ãÿäÿð 

êå÷ìèø áèòÿí ïèñ ãîõóëó àëàã îòó. 

ÅØØßÊ×È èñ. 1. êþùí. Åøøÿêëÿðÿ áàõàí, 

õèäìÿò åäÿí ìåùòÿð. Îðàéà éûüûëàíëàð 

êèìäèðëÿð Áèðè õàíûí åøøÿê÷èñèíèí íÿâÿñè 

äåéèëìè ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

2. Åøøÿéÿ ìèíìèø àäàì. Ìÿùÿììÿäùÿñÿí 

ÿëèíè åøøÿê÷èíèí ãóðøàüûíà ñàëûá ÷ÿêÿ-÷ÿêÿ 

àïàðûðäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Àòëûëàð áèð àç 

äàéàíäûëàð. Åøøÿê÷è éàõûíëàøäû. Ìèð Úÿëàë. 

3. Åøøÿê èëÿ éöê äàøûéàí, åøøÿê öñòÿ õûðäà 

àëâåð åäÿí àäàì. 

ÅØØßÊ×ÈËÈÊ èñ. êþùí. Åøøÿêëÿ éöê äàøûìà 

ïåøÿñè. 

ÅØØßÊÃÀÍÃÀËÛ èñ. áîò. Òèêàíëû, äèëèêäèëèê 

éàðïàãëàðû îëàí éàáàíû áèòêè. 

ÅØØßÊËÈ ñèô. Åøøÿéè îëàí. Åøøÿêëè êþ÷. 

ÅØØßÊËÈÊ èñ. Ãàíìàçëûã, àíëàìàçëûã, 

êîáóäëóã, ùåéâàíëûã. Ïëàíëàðûí àëò-öñò îëìàñûíà 

ñÿáÿá Êÿøàíèíèí åøøÿêëèéè âÿ õàìëûüû

ÅØØßÊÎÉÓÍÓ 

îëìóøäó. Ãàíòÿìèð. Åøøÿêëèê åëÿìÿê – 

àõìàã áèð èø ýþðìÿê, òÿðáèéÿñèç áèð ùÿðÿêÿò 

ýþñòÿðìÿê. [Àëëàùãóëó:] ..Åøøÿêëèê åëÿéèðÿì 

ìÿí êè, Âåéñèí ãÿëáèíÿ äÿéèðÿì. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÅØØßÊÎÉÓÍÓ èñ. äàí. Àõûðû ñàâàøìàéà, 

ãîâüàéà ÷åâðèëÿí ãàáà çàðàôàò. Åøøÿêîéóíó 

áàøëàìàã. 

ÅØØßÊÒÓÐÏÓ èñ. áîò. Êþêö òóðïà áÿíçÿð 

éàáàíû àëàã îòó. 

ÅÒÀÆÉÐ(ÊÀ) [ôð.] Äèðÿêëÿð öñòöíäÿ äóðàí 

ðÿôëÿðäÿí èáàðÿò ìåáåë íþâö. Áèð òÿðÿôäÿ ãîéóëóá 

êèòàá ãÿôÿñÿñè (åòàæåðêà), öñòÿ êèòàáëàð, 

éàíûíäà áèð äÿíÿ ñàíäàëéà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Àêèô .. åòàæåðêàäàí êèòàá ýþòöðÿðÿê 

îõóìàüà áàøëàéûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅÒÀËÓÍ [ôð.] Ìöÿééÿí åäèëìèø þë÷ö âàùèäèíèí 

äÿãèã íöìóíÿñè. // Èøëÿíìÿêäÿ îëàí 

þë÷ö àëÿòëÿðèíè éîõëàìàã ö÷öí ÿí äÿãèã þë÷ö 

íöìóíÿñè; ÿéàð. Ìåòðèí åòàëîíó. – Òÿùâèë 

âåðèëÿí ïàìáûüûí ñîðòóíó ãÿáóëåäèúèëÿð åòàëîí 

ÿñàñûíäà ìöÿééÿí åäèðëÿð. “Ïàìáûã÷ûëûã”. 

ÅÒÁÍ [éóí.] êèì. Èøûã âÿ íåôò ãàçëàðûíäà 

îëàí ðÿíýñèç, éàíàð ãàç. 

ÅÒÄÈÐÈËÌß “Åòäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÒÄÈÐÈËÌßÊ “Åòìÿê”äÿí ìÿúù. ..Êèíîëàðûí 

ãàáàüûíà íöìàéèø åòäèðèëÿí ôèëìëÿðèí 

øÿêèëëÿðè âóðóëìóøäó. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅÒÄÈÐÌßÊ èúá. Åòìÿéÿ ìÿúáóð åòìÿê. 

ÅÒÅÐÍÈ´Ò [ëàò.] õöñ. Àñáåñò âÿ ñåìåíò ãàðûøûüûíäàí 

ùàçûðëàíàí ñöíè øèôåð. Åòåðíèò âÿ éàõóä 

àñáåñò èëÿ ñåìåíòäÿí ùàçûðëàíìûø êèðÿìèò 

.. õöñóñè çàâîäëàðäà ïðåñëÿìÿê öñóëó èëÿ íàçèê 

âÿðÿãÿëÿð (4 ìì) ùàëûíäà ùàçûðëàíûð êè, áóíëàð 

äàìëàðû þðòìÿê ö÷öí èøëÿäèëèð. Ñ.Ãóëèéåâ. 

ÅÒÈÁÀÐ èñ. [ÿð.] 1. Áèð øÿõñèí èõëàñûíà, 

ñÿäàãÿòèíÿ, ñÿìèìèééÿòèíÿ, äîüðóëóüóíà, 

äöçýöíëöéöíÿ èíàì, åòèìàä, ÿìíèééÿò âÿ 

áóíëàðà ÿñàñëàíàí ìöíàñèáÿò. Èíñàí îüëó 

úàí âåðÿð ïÿðâàíÿ òÿê àòÿøëÿðÿ; Äöç ñþçöí, 

äöç èëãàðûí, äöç åòèáàðûí åøãèíÿ. Ñ.Âóðüóí. 

// ìÿú. Âÿôà. Çàêèð, åòèáàðû éîõäóð äöíéàíûí; 

Àëäàíìà õåéðèíÿ, øÿðèíÿ àíûí. Ã.Çàêèð. 

Ëàêèí ýöíÿøäÿ åòèáàð ýþðöíìöðäö; éåðäÿí 

áóü ãàëõûð, äàüëàðûí áàøû äóìàíëàíûð, 

öôöãëÿð áóëàøìàüà áàøëàéûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Åòèáàð åòìÿê (ýþñòÿðìÿê, ãûëìàã) 

– èíàíìàã, åòèìàä åòìÿê, èíàì ýþñòÿðìÿê. 

Ìÿí áþéëÿ ãûëûðäûì åòèáàðû; Êèì 

áóíäàí îëóð êþíöë ãÿðàðû. Ôöçóëè. Àììà 

ÅÒÈÁÀÐËÛËÛÃ 

êåéôèééÿò áèð ìÿðòÿáÿäÿ ãÿðèá èäè êè, Éóñèô 

Ñÿððàú îíóí äîüðó îëìàüûíà, áàâöúóäè êè, 

ýþçö èëÿ ýþðöðäö, ùÿðýèç åòèáàð åäÿ áèëìèðäè. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ñöëåéìàí:] ßñýÿð ìÿíÿ 

åòèáàð åäèá åë÷èëèéÿ ýþíäÿðèáäèð, þçö äÿ ãûçà 

áÿíääèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

2. êëàñ. Àä, ñàí, øÿðÿô, ùþðìÿò, íöôóç. Ýåòäè 

øÿíèìèç, åòèáàðûìûç; Âàðìû ðöòáÿìèç, èãòèäàðûìûç. 

Ì.ß.Ñàáèð. Êåéôÿ ñÿðô åéëÿäèì äÿ ìèëéîíëàð; 

Éåíÿ äþâëÿòúÿ åòèáàðûì âàð. Ù.Úàâèä. 

Åòèáàðäàí äöøìÿê, åòèáàðûíû èòèðìÿê, 

åòèáàðû ãàëìàìàã – 1) ùþðìÿòäÿí äöøìÿê, 

íöôóçóíó èòèðìÿê. Áóíäàí ñîíðà çÿìàíÿäÿ 

ìÿí ìÿðÿçÿ øàèãÿì; ×öí äöøìöøÿì éàíûíäà 

îíóí åòèáàðäÿí. Ñ.ß.Øèðâàíè; 2) äàùà ìþòÿáÿð 

îëìàìàã, þçöíÿ îëàí èíàìäàí ìÿùðóì 

îëìàã; 3) ãöââÿñèíè, òÿñèðèíè èòèðìÿê 

(ñÿíÿä ùàããûíäà). Åòèáàðû îëìàã – 1) èíàíûëìàã, 

áàøãàñûíûí éàíûíäà åòèìàäû îëìàã; 

2) ìþùêÿì îëìàã, äàâàìëû îëìàã. 

3. êëàñ. ßùÿìèééÿò, ìÿíà. Ýþðìöøÿì 

ëÿëèíè, ëàçûìäû òþêöëñöí ãàíûì; Åòèáàð îëìàç 

ÿýÿð÷è ýþðÿëÿð ãàí éóõóäà. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

4. “èëÿ” ãîøìàñû èëÿ: åòèáàðû èëÿ – ôÿðç 

åäÿðÿê, ...íÿçÿðÿ àëàðàã, ...ÿñàñÿí, ...ýþðÿ, 

...êèìè. Áó äþâðäÿ áþéöê éàçû÷ûíûí ùåêàéÿëÿðè 

ôîðìà åòèáàðû èëÿ ÿí ÷îõ íîâåëëà õàñèééÿòè 

äàøûéûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅÒÈÁÀÐßÍ çÿðô [ÿð.] Áàøëàéàðàã, ñàéûëìàã 

ñóðÿòè èëÿ. Ìàðòäàí åòèáàðÿí. Î ýöíäÿí 

åòèáàðÿí. – Ìîëëàõàíàäàí ãîâóëàí ýöíäÿí 

åòèáàðÿí óøàã ôèêðèíè ãóøáàçëûã, òàçûáàçëûã, 

õîðóçáàçëûã âÿ áó êèìè èøëÿðÿ âåðÿðäè. 

Ù.Ñàðàáñêè. Õÿëèë ãÿò åòäè êè, ñàáàùäàí åòèáàðÿí 

î äà áåêàð äàéàíìàñûí, áèð èøèí ãóëïóíäàí 

éàïûøñûí. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ÅÒÈÁÀÐËÛ ñèô. 1. Åòèáàð åäèëìÿéÿ ëàéèã 

îëàí, åòèáàðû îëàí, èíàíûëàúàã, åòèìàä åäèëÿúÿê, 

ñÿäàãÿòëè, âÿôàëû. // Øöáùÿ äîüóðìàéàí, 

ùÿãèãè, äöðöñò. Åòèáàðëû ìÿíáÿëÿðäÿí àëûíàí 

ìÿëóìàò. 

2. Åòèáàðû îëàí, ùþðìÿòëè, íöôóçëó, àäëûñàíëû. 

Åòèáàðëû àäàì. 

3. Ãàíóíÿí ãöââÿñè, òÿñèðè îëàí. Åòèáàðëû 

ñÿíÿä. 

4. Ìþùêÿì, äàâàìëû, áÿðê. Áó äèâàð åòèáàðëûäûð. 

ÅÒÈÁÀÐËÛËÛÃ èñ. 1. Ñÿäàãÿòëèëèê, ñÿìèìèëèê, 

äîüðóëóã, äöçýöíëöê, èíàìëûëûã. 

39

ÅÒÈÁÀÐÍÀÌß 

2. Ìþùêÿìëèê, äàâàìëûëûã. Êîíòàêò áèðëÿøìÿëÿðè 

åëåêòðèê àïàðàòëàðûíûí ÷îõ ìÿñóë 

ùèññÿëÿðè ñàéûëûð âÿ àïàðàòëàðûí èøäÿ åòèáàðëûëûüû 

îíëàðûí êîíñòðóêñèéà âÿ âÿçèééÿòëÿðèíäÿí 

õåéëè äÿðÿúÿäÿ àñûëûäûð. Ï.Ðöñòÿìçàäÿ. 

ÅÒÈÁÀÐÍÀÌß èñ. [ÿð. åòèáàð âÿ ôàðñ. 

...íàìÿ] Áèð øÿõñèí âÿ éà èäàðÿíèí àäûíäàí 

èø ýþðìÿê ö÷öí âåðèëÿí ðÿñìè êàüûç, ñÿíÿä. 

Åòèáàðíàìÿ èëÿ êàññàäàí ïóë àëìàã. – Êþðïöäÿ 

òàõòàíû áóðàõìàã ö÷öí åòèáàðíàìÿ èñòÿéèðäèëÿð. 


ÅÒÈÁÀÐÑÛÇ ñèô. 1. Åòèáàðû îëìàéàí. Åòèáàðñûç 

éîëäàø. Åòèáàðñûç äîñò. – Åòèáàðû êÿñèá, 

åòèáàðñûç éàð; ßë ãàëäûðûá, þçýÿ éàðà 

éàëâàðàð. “Ëÿòèô øàù”. Åòèáàðñûç ÷ûõìàã 

– âåðäèéè ñþçäÿí, âÿäÿäÿí ãà÷ìàã, âÿôàñûçëûã 

ýþñòÿðìÿê. 

2. Åòèáàðà, èíàíûëìàüà ëàéèã îëìàéàí; åòèáàðûíû 

èòèðìèø. 

3. Ñþçö êå÷ìÿéÿí, íöôóçó, ùþðìÿòè îëìàéàí; 

øÿðÿô âÿ ùåéñèééÿòè îëìàéàí. Åòèáàðñûç 

àäàì. 

4. Ãàíóíè ãöââÿñèíè, òÿñèðèíè èòèðìèø, åòèáàðûíû 

èòèðìèø. Áó âÿñèãÿ åòèáàðñûçäûð. 

5. Ìþùêÿì îëìàéàí, äàâàìëû îëìàéàí. 

ÅÒÈÁÀÐÑÛÇËÛÃ èñ. Åòèáàð, åòèìàä îëìàäûüû 

ùàë, âÿçèééÿò. Êóéèíäÿ áó åòèáàðñûçëûã; 

Áÿñäèð ìÿíè-ìöáòÿëàéè-çàðÿ. ßìàíè. 

ÅÒÈÄÀË èñ. [ÿð.] 1. Ìþòÿäèëëèê, ìöëàéèìëèê, 

îðòà ùàëäà îëìà; òàì ëàçûì îëäóüó äÿðÿúÿäÿ, 

ùÿääÿ îëìà. 

2. Ñîéóããàíëûëûã, ñàêèòëèê, òÿìêèí. Íèçàìè 

âÿ Ôÿõðÿääèíÿ ýþñòÿðèëÿí áó ãÿäÿð ñÿìèìè 

ìöíàñèáÿò Ãÿòèáÿíèí ÿñÿáëÿðèíÿ òîõóíñà áåëÿ, 

þç åòèäàëûíû ïîçìàéàðàã éåíÿ äÿ Àçÿðáàéúàí 

íöìàéÿíäÿëÿðèíèí ðàùàòëûüû ö÷öí ùÿð 

áèð âàñèòÿíèí ùàçûð åäèëìÿñèíÿ äèããÿò âåðäè. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ìåùðèáàí Çåéíàëûí áåëÿ 

ýåúèêìÿñèíÿ ÿùÿìèééÿò âåðìÿéèðäè. Åòèäàëûíû 

ïîçìàäàí îòóðóá ÷îúóãëàðûíà ïàëòàð òèêèðäè. 


3. “ëà” øÿêèë÷èñè èëÿ: åòèäàëëà éàõóä êÿìàëè-åòèäàëëà 

çÿðô – ñîéóããàíëûëûãëà, ñÿáèðëÿ, 

òÿìêèíëÿ, ñàêèò ñóðÿòäÿ. [Ñÿëèì] êÿìàëèåòèäàëëà 

ýþçëÿéèðäè êè, [Ìåùðèáàí] àüëàéûá 

öðÿéèíè áîøàëòñûí. Ñ.Ùöñåéí. Ðàìàçàí éåíÿ 

äÿ åòèäàëëà úàâàá âåðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÉÒÈÊÀ [éóí. åòùèêà, åòùîñ – àäÿò, õàñèééÿò] 

1. Èúòèìàè øöóð ôîðìàëàðûíäàí áèðè êèìè 

40 

ÅÒÈÃÀÄËÀ 

ÿõëàã, òÿðáèéÿ âÿ ìÿíÿâèééàò ùàããûíäà ôÿëñÿôè 

íÿçÿðèééÿ. Ìàòåðèàëèñò åòèêà. Ùåýåë åòèêàñû. 

2. Ùÿð ùàíñû ñèíôèí, úÿìèééÿòèí, èúòèìàè 

òÿøêèëàòûí ÿõëàã ãàéäàëàðû. Êàïèòàëèñò úÿìèééÿòèíèí 

åòèêàñû. Äâîðéàí åòèêàñû. – ßñèë åòèêà 

à÷ûã äàíûøìàüû ñåâèð. Ì.Ùöñåéí. 

ÅÒÈÊÉÒ [ôð.] Ìàëûí, åêñïîíàòûí âÿ ñ.-íèí 

öñòöíÿ éàïûøäûðûëàí, öçÿðèíäÿ îíóí àäû, 

ãèéìÿòè âÿ ñ. îëàí; éàðëûã. 

ÅÒÈÊÅÒËßÌß “Åòèêåòëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÒÈÊÅÒËßÌßÊ ô. Ìàëà åòèêåò âóðìàã. 

ÅÒÈÊÅÒËßÍÌß “Åòèêåòëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÒÈÊÅÒËßÍÌßÊ ìÿúù. Ìàëà åòèêåò âóðóëìàã. 

ÅÒÈÃÀÄ èñ. [ÿð.] 1. Áèð øåéÿ ãÿëáÿí âÿ 

ìþùêÿì èíàíìà, èíàì. [Äèëàðàäà] ÿäàëÿòèí, 

ùàããûí ãÿëÿáÿ ÷àëàúàüûíà ìþùêÿì áèð åòèãàä 

âàðäû!.. Ì.Èáðàùèìîâ. // ßãèäÿ, ãÿíàÿò, 

ôèêèð. ..Áèçèì úàìààòûí àðàñûíäà áó åòèãàä 

âàð èäè êè, ðóñ ùÿêèìëÿðè ìöñÿëìàí ùÿêèìëÿðèíäÿí 

àðòûã òÿùñèë ýþðìöø âÿ òÿúðöáÿ ùàñèë 

åòìÿìèøäèëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ìÿðùóìóí 

ãàðäàøû:] ×öíêè ñåéèäèí ãóëëóüóíà 

åòèãàäëà ýåòìÿìèøäè. ßëáÿòòÿ, åòèãàä áþéöê 

øÿðòäèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Åòèãàä åòìÿê 

(åëÿìÿê, áÿñëÿìÿê) – ãÿëáÿí âÿ ìþùêÿì 

èíàíìàã, èìàí ýÿòèðìÿê, öðÿêäÿí òÿñäèã åòìÿê. 

Áèð ïàð÷à áóëóäóí éàüûø éàüäûðìàñûíû 

ýöìàí åòìÿñÿì äÿ, àíúàã Íèñÿ õàëà ìÿíäÿ 

åëÿ áèð òÿñèð áóðàõìûøäû êè, îíóí ùÿð äåäèéèíÿ 

åòèãàä åäèðäèì. Ãàíòÿìèð. Ùÿð ùàíñû 

ìöàëèúÿ è÷ÿðèñèíäÿ õÿñòÿíèí þçöíöí åòèãàä 

áÿñëÿäèéè ìöàëèúÿ ÿí áèðèíúè âàñèòÿäèð. 


2. äèí. Áèð äèí âÿ ìÿçùÿáÿ èíàíìà, èíàì. 

Ìÿí åëÿ ùàúû òàíûéûðàì êè, þçöíöí ùå÷ áèð 

çàäà åòèãàäû îëìàéà-îëìàéà Ìÿêêÿéÿ ìöøÿððÿô 

îëóð. ß.Ãÿìêöñàð. Êÿðáÿëàéû Ìÿùÿììÿä 

óñòàíûí ùåêàéÿñè áèòÿí êèìè, äÿðèí áèð åòèãàä 

èëÿ ýþçöíö ýþéÿ ÷þíäÿðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÅÒÈÃÀÄÚÀ çÿðô Åòèãàäà ýþðÿ, ÿãèäÿúÿ, 

ìÿñëÿêúÿ, ìÿçùÿáúÿ. 

ÅÒÈÃÀÄËÀ çÿðô Ìþùêÿì èíàìëà. Ôÿðùàäîüëó 

èñòÿéèðäè êè, äÿðèí åòèãàäëà èøäÿíýöúäÿí 

éàïûøàí ýÿíúëèéÿ ãàðûøñûí. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Èáðàùèì Ìÿøÿäè áÿéèí ñàêèò àõàí ýþçëÿðèíäÿ 

ãûüûëúûìà áÿíçÿð áèð øåé éàíäûüûíû 

ýþðÿíäÿ áó ñþçëÿðè íåúÿ äÿðèí áèð åòèãàäëà 

äåäèéèíè ùèññ åäèá òÿñÿëëè òàïäû. Ì.Ùöñåéí.

ÅÒÈÃÀÄËÛ 

ÅÒÈÃÀÄËÛ ñèô. Áèð øåéÿ åòèãàäû îëàí, 

ìþùêÿì ÿãèäÿëè, ìÿñëÿêëè. Åòèãàäëû àäàì. 

ÅÒÈÃÀÄÑÛÇ ñèô. Åòèãàäû îëìàéàí, ùå÷ áèð 

øåéÿ èíàíìàéàí. Åòèãàäñûç àäàì. 

ÅÒÈÃÀÄÑÛÇËÛÃ èñ. Ùå÷ áèð øåéÿ èíàíìàìà, 

åòèãàäû îëìàìà; èíàìñûçëûã. 

ÅÒÈ´Ë [éóí. àèòù(åð) – ùàâà âÿ ùéëå – ìàääÿ] 

êèì. Áèð ÷îõ öçâè áèðëÿøìÿëÿðèí òÿðêèáèíÿ 

äàõèë îëàí êàðáîí âÿ ùèäðîýåí àòîìëàðû 

ãðóïó. 

ÅÒÈËÀ [ÿð.] òÿíò. êëàñ. Éöêñÿëìÿ, óúàëìà; 

éöêñÿêëÿðÿ ãàëõìà, éöêñÿëèø; òÿðÿããè. 

Ìÿí áó ñþçëÿðèìëÿ íÿ äåäèì áèëñÿí: – ×ûðïûí 

öôöãëÿðÿ, ó÷ åòèëàéà! Ñ.Âóðüóí. 

ÅÒÈËÉÍ [ÿñëè éóí.]áàõ åòèë êèì. Òÿðêèáè 

êàðáîí âÿ ùèäðîýåíäÿí èáàðÿò îëàí ðÿíýñèç 

éàíûúû ãàç. 

ÅÒÈÌÀÄ èñ. [ÿð.] Åòèáàð, èíàì, èíàíìà. 

Èãáàëûìà éîõäóð åòèìàäûì; Ìöøêöë ýþðöíöð 

ìÿíèì ìóðàäûì. Ôöçóëè. Ñÿí î äåéèëìèäèí, 

äåäèí: – Âàð áèçèì èòòèùàäûìûç Ìÿí äÿ, 

éàäûíäà âàð, äåäèì: – Éîõ áóíà åòèìàäûìûç. 

Ì.ß.Ñàáèð. Åòèìàä åòìÿê – èíàíìàã, 

åòèáàð åòìÿê, áåë áàüëàìàã. 

ÅÒÈÌÀÄÊÀÐ áàõ åòèìàäâåðèúè. Õàíûìûí 

øèðèí âÿ åòèìàäêàð ñÿñè ìÿðñèéÿõàíûí 

ìöùàêèìÿëÿðèíÿ ãÿëÿáÿ ÷àëìàüà áàøëàäû. 


ÅÒÈÌÀÄËÛ ñèô. Åòèáàðëû, èíàíûëàí, áåë 

áàüëàíûëà áèëÿí, ñÿäàãÿòëè. Åòèìàäëû àäàì. – 

Ìÿêòóá Çàùèð Áÿëõèíèí ÿí åòèìàäëû ãóëàìû 

îëàí Áÿñèðÿ òàïøûðûëäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ïðîôåññîðóí 

ùÿðàðÿòëè âÿ åòèìàäëû äàíûøûüû 

ùàìûíûí äèããÿòèíè úÿëá åòìèøäè. Ìèð Úÿëàë. 

[Ñàðõàí] ..ÿí åòèìàäëû àäàìëàðäàí èáàðÿò 

áàëàúà þçÿêëÿð äöçÿëòìèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅÒÈÌÀÄÍÀÌß èñ. [ÿð. åòèìàä âÿ ôàðñ. 

...íàìÿ] Áèð äþâëÿòèí íöìàéÿíäÿñèíèí áàøãà 

äþâëÿò éàíûíäà ñÿôèð îëäóüóíó òÿñäèã åäÿí 

ñÿíÿä. Éåíè ñÿôèð åòèìàäíàìÿñèíè òÿãäèì åòäè. 

ÅÒÈÌÀÄÑÛÇ ñèô. 1. Èíàíûëà áèëìÿéÿí, áåë 

áàüëàíûëà áèëìÿéÿí, åòèáàðñûç. Åòèìàäñûç 

àäàì. 

2. Øöáùÿ èôàäÿ åäÿí. Ìöÿëëèìèí äàùà ñàðàëìûø 

âÿ ýþçÿë áè÷èìëè äîäàãëàðûíäà åòèìàäñûç 

âÿ øöáùÿëè áèð òÿáÿññöì ýÿçèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÅÒÈÌÀÄÑÛÇËÛÃ èñ. Åòèìàä åòìÿìÿ, 

öðÿê ãûçäûðìàìà; åòèáàðñûçëûã, èíàìñûçëûã. 

ÅÒÈÍÀÑÛÇÚÀ(ÑÛÍÀ) 

Áó áàõûø .. áèð åòèìàäñûçëûã äåìÿê èäè. 


ÅÒÈÌÀÄÂÅÐÈÚÈ ñèô. Èíàíäûðûúû, öìèäâåðèúè, 

èíàìëû, åòèáàðëû. Õàíûí âÿçèééÿòè ìÿúëèñè 

äÿ êèðèìÿéÿ ìÿúáóð åòäè. Äÿðèí ñöêóòó 

Âàãèôèí éóìøàã, ëàêèí åòèìàäâåðèúè ñÿñè 

ïîçäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÅÒÈÌÎËÓÝÈÉÀ [éóí. åòéìîí – ùÿãèãÿò 

âÿ ëîýîñ – åëì] äèë÷. 1. Äèë÷èëèéèí, ñþçëÿðèí 

ãîùóìëóã ÿëàãÿëÿðè âÿ ìÿíøÿéèíäÿí áÿùñ 


2. Ñþçöí ìÿíøÿéè âÿ îíóí åéíè äèëäÿ, éàõóä 

áàøãà äèëëÿðäÿêè ñþçëÿðëÿ ãîùóìëóã ìöíàñèáÿòè. 

Ñþçöí åòèìîëîýèéàñû éàõøû ìÿëóì 

äåéèë. 

◊ Õàëã åòèìîëîýèéàñû äèë÷. – áàøãà äèëäÿí 

êå÷ìÿ ñþçöí àíà äèëèíèí ñÿñ ãàíóíëàðûíà 

óéüóíëàøäûðûëûá èøëÿíìÿñè. 

ÅÒÈÌÎËÎÆÈ´ ñèô. [éóí.] Åòèìîëîýèéàéà 

àèä. Åòèìîëîæè ëöüÿò. Ñþçöí åòèìîëîæè òÿùëèëè. 

ÅÒÈÌÓËÎÃ [éóí.] äèë÷. Åòèìîëîýèéà 


ÅÒÈÍÀ èñ. [ÿð.] Àðòûã äèããÿò éåòèðìÿ, ÿùÿìèééÿò 

âåðìÿ, ñàéìà. Åòèíà åòìÿê (åëÿìÿê, 

ãûëìàã) – ñàéìàã, ÿùÿìèééÿò âåðìÿê, 

äèããÿò éåòèðìÿê, ôèêèð âåðìÿê. Éåìÿéÿ, 

è÷ìÿéÿ åòèíà ãûëìûð; Ùå÷ àëíûíûí ãûðûøûüû 

à÷ûëìûð. À.Ñÿùùÿò. Åòèíà åòìÿìÿê – 

ñàéìàìàã, ôèêèð âåðìÿìÿê. Äöíéàäà éàëòàãëûã 

íÿ îëäóüóíó Ìèðçÿ áèëìÿçäè. Áèð áÿéÿ, 

áèð õàíà åòèíà åëÿìÿçäè âÿ äåéÿðäè: “Íÿ âàõò 

ãàïûëàðûíà ÷þðÿéÿ ýåòñÿì, âåðìÿñèíëÿð”. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ãàçûíûí ãûñûëà-ãûñûëà ýÿëìÿéèíÿ 

àüà àðòûã åòèíà åòìÿéèá, áèð àç äà 

èðÿëè ýÿëìÿéÿ àìàí âåðèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÅÒÈÍÀÑÛÇ çÿðô Ñàéìàçúàñûíà, ñàéìàçéàíà, 

ôèêèð âåðìÿäÿí, äèããÿò éåòèðìÿäÿí, 

ÿùÿìèééÿò âåðìÿäÿí. Åòèíàñûç äàíûøìàã. 

Åòèíàñûç úàâàá âåðìÿê. – Ãàäûí îëäóãúà 

âöãàðëû âÿ åòèíàñûç áèð ñóðÿòäÿ ýåäèð âÿ Ôÿõðÿääèíèí 

îíó òÿãèá åäèá-åòìÿìÿñèíÿ äèããÿò 

âåðìèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Åòèíàñûç áàõìàñûí 

ñÿíÿ; Äèâàðëàðûíäà ñöêóòà äàëûá; Ãàðûø-ãàðûø 

éöêñÿëòäèéèí; Áèíàäà éàøàéàíëàð. Ð.Ðçà. 

ÅÒÈÍÀÑÛÇÚÀ(ÑÛÍÀ) çÿðô Ñàéìàäàí, ÿùÿìèééÿò 

âåðìÿäÿí, åòèíà åòìÿäÿí, ëàãåéäúÿñèíÿ. 

Ãàðà âÿ éîðüà àòëû áèð úàâàí, àòûíû ëàï 

ãàáàãäà âÿ åòèíàñûçúà ñöðöðäö. ß.Âÿëèéåâ. 

41

ÅÒÈÍÀÑÛÇËÛÃ 

ÅÒÈÍÀÑÛÇËÛÃ èñ. Äèããÿòñèçëèê, ùþðìÿòñèçëèê, 

ñàéüûñûçëûã; ñàéìàìàçëûã, ôèêèð âåðìÿìÿ, 

ÿùÿìèééÿò âåðìÿìÿ. Åòèíàñûçëûã 

åòìÿê. Åòèíàñûçëûã ýþñòÿðìÿê. – Íèíà áó åòèíàñûçëûüûí 

çÿìèíÿñèíè ÷îõäàí áÿðè ìÿíÿ õÿáÿð 

âåðìèøäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãîøàòõàí .. êîáóäó 

éåðèíäÿ îòóðäàð, äèêáàøà åòèíàñûçëûã 

ýþñòÿðÿðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅÒÈÎËÓÝÈÉÀ [éóí. àèòèà – ñÿáÿá âÿ ëîýîñ 

– åëì] òèá. 1. Õÿñòÿëèéèí òþðÿíìÿñè ñÿáÿáëÿðè 

âÿ øÿðàèòèíäÿí áÿùñ åäÿí åëì. 

2. Ùÿð ùàíñû áèð õÿñòÿëèéè òþðÿäÿí ñÿáÿáëÿð. 

Õÿñòÿëèéèí åòèîëîýèéàñû áÿëëè äåéèëäèð. 

ÅÒÈÎËÎÆÈ´ ñèô. [éóí.] òèá. Åòèîëîýèéàéà àèä, 

åòèîëîýèéà èëÿ áàüëû îëàí. Åòèîëîæè ìÿëóìàò. 

ÅÒÈÐÀÔ èñ. [ÿð.] Þç ãöñóð âÿ íþãñàíûíû, 

àç-÷îõ þçöíöí ýöíàùû îëàí áèð øåéè èíêàð 

åòìÿéèá, ãÿáóë åòìÿ, òÿñäèã åòìÿ, áîéíóíà 

àëìà. Éöç øöêð êè, éîõ ñÿíÿ õèëàôûì; Èíñàôûì 

âàð, âàð åòèðàôûì. Ôöçóëè. Ãàäûíûí åòèðàôû âÿ 

éàõóä òÿñäèãè ìÿíèì ìàðàüûìû òÿñêèí åòìèðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. ßëéàð êîôòàíûí úûðûëìàñûíà 

àèä Ðöõñàðÿíèí åòèðàôûíû èñòèíòàã ïðîòîêîëóíà 

ãåéä åäÿðÿê, áóýöíêö ñîðüóíó áóíóíëà 

áèòèðìèø ùåñàá åòäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Åòèðàô 

åòìÿê (åëÿìÿê) – þç ãöñóðóíó, ýöíàùûíû, 

òÿãñèðèíè ãÿáóë åòìÿê, áîéíóíà àëìàã, òÿñäèã 

åòìÿê. Èíàíìà ýÿð äåñÿ ðÿììàë ñèððèãåéáÿ 

àýàùÿì; Äÿùàíûí ñèððèíÿ éöç êÿððÿ 

èúçèí åòèðàô åéëÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Ñÿëèì:] Ýåòìÿê 

ãîëàé, àíúàã ñÿí åòèðàô åò; Àíëàò áàøûíäàí 

êå÷ÿíè áöñáöòöí. Ù.Úàâèä. Ëÿòèôÿ þç ñÿùâèíè 

åòèðàô åëÿìÿéÿ óòàíûðìûø êèìè, Òàùèðèí 

öçöíÿ ùÿëÿ äÿ äöç áàõìûðäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÅÒÈÐÀÇ èñ. [ÿð.] Áèð ôèêðè, òÿêëèôè, ãÿðàðû 

âÿ éà ùÿðÿêÿòè ãÿáóë åòìÿéÿðÿê îíóí ÿëåéùèíÿ 

÷ûõìà, ãÿòè íàðàçûëûüûíû áèëäèðìÿ. Þçöíäÿí 

ãûë ðèéàíû òÿðê, ÿýÿð âàðäûð ùöíÿð ñÿíäÿ; 

Äåéèë ÿùëè-ðèéàéÿ åòèðàçûí áèð ùöíÿð, âàèç. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Ñÿðèééÿ õàëàíûí áöòöí åòèðàçëàðû 

ïó÷à ÷ûõäû. Ñ.Ðÿùìàí. Åòèðàç 

åòìÿê – ãÿòè ðàçû îëìàäûüûíû áèëäèðìÿê, 

ðàçûëàøìàìàã, ãÿáóë åòìÿìÿê. Åé ñÿëàìÿò 

ÿùëè, àë ðöõñàðÿ áàõìà çèíùàð! Åòèðàç åéëÿ 

ìÿëàìÿòäÿí, ìÿíè-ðöñâàéÿ áàõ! Ôöçóëè. 

Ãÿòèáÿ áó ôèêðÿ åòèðàç åòäè.. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Àíàñû .. ãûçûíûí ñÿôÿðèíÿ åòèðàç åòìÿê èñòÿäè. 


42 

ÅÒÍÎÃÐÀÔÈÇÌ 

ÅÒÌß “Åòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÒÌßÊ ô. 1. Áèð èøè éåðèíÿ éåòèðìÿê, 

ÿìÿëÿ ýÿòèðìÿê, ýþðìÿê, åëÿìÿê. Ãóðáàíè 

äåð: êþíëöì áóíäàí ñàéðûäûð; Íÿ åòìèøÿì 

éàðûì ìÿíäÿí àéðûäûð Ãóðáàíè. [Ìåùðèáàí] 

áóíà áàõìàéàðàã, ñîéóããàíëûëûãëà úàâàá 

âåðäè: – Íåúÿ èñòÿéèðñèíèç, åäèíèç!.. Ñ.Ùöñåéí. 

[Éàãóá:] ßýÿð ìÿí äÿ îõóéóá òÿùñèë åòñÿéäèì, 

îíäà ýÿðÿê ìÿí äà áèð ìÿäÿí ñàùèáèíèí 

ãàáàüûíäà ñöðöíöá, îíà íþêÿð÷èëèê åäÿéäèì. 

Á.Òàëûáëû. 

2. Êþìÿê÷è ôåèë êèìè èñèìëÿðëÿ éàíàøû èøëÿíèá 

ìöðÿêêÿá ôåèë ÿìÿëÿ ýÿòèðäèéè çàìàí 

èñìèí ìÿíàñû èëÿ áàüëû îëàí ùÿðÿêÿòè áèëäèðèð; 

ìÿñ.: øÿùàäÿò åòìÿê, äàä åòìÿê, äö÷àð åòìÿê, 

åòèíà åòìÿê. 

ÅÒÌßÊËÈÊ êþùí. áàõ åòìÿê. Ìÿí 

áÿíè-àäÿì ö÷öí ýþðìÿìèøÿì ñÿúäÿ îëà; 

Ñÿúäÿ åòìÿêëèê ö÷öí ùàíû ùÿããèí ôÿðìàíû 

Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÅÒÌßÊÑÈÇÈÍ çÿðô Åòìÿäÿí. Íÿñèð êè ùå÷ 

áèð âàõò Ìèðçÿ Ãÿäèðèí ñþçöíäÿí ÷ûõìàçäû, 

ùÿð ÿìðèíè òÿðÿääöä åòìÿêñèçèí ãÿáóë åäÿð, 

îíóí ùÿð ôèêðèíÿ øÿðèê îëàðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÅÒÍÎÝÅÍÉÇ [éóí. åòùíîñ – õàëã âÿ 

ýåíåñèñ – äîüóëìà] Ùÿð ùàíñû áèð õàëãûí 

ìÿíøÿéè. Àçÿðáàéúàí õàëãûíûí åòíîýåíåçè. 

Ñëàâéàíëàðûí åòíîýåíåçè. 

ÅÒÍÓÃÐÀÔ [éóí. åòùíîñ âÿ ýðàïùî] 

Åòíîãðàôèéà ìöòÿõÿññèñè. 

ÅÒÍÎÃÐÀÔÈ´Ê ñèô. [éóí.] Åòíîãðàôèéàéà 

àèä îëàí, åòíîãðàôèéà èëÿ áàüëû îëàí. Åòíîãðàôèê 

ìóçåé. Åòíîãðàôèê ÿñÿð. – [Âàãèô] 

..êþ÷ÿðèëÿðèí ùÿéàò âÿ ìÿèøÿòèíè ÷îõ éàõøû 

áèëèðäè. Áó úÿùÿòäÿí îíóí Ìîëëà Âÿëè Âèäàäè 

èëÿ éàçûøìàñû áþéöê åòíîãðàôèê ÿùÿìèééÿòÿ 

ìàëèêäèð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÅÒÍÎÃÐÁÔÈÉÀ [éóí. åòùíîñ âÿ ýðàïùî – 

éàçûðàì] 1. Õàëãëàðûí ìàääè âÿ ìÿíÿâè 

ìÿäÿíèééÿòëÿðèíè, îíëàðûí ìÿäÿíè-òàðèõè 

ÿëàãÿëÿðèíè òÿäãèã åäÿí åëì. 

2. Áèð õàëãûí, òàéôàíûí, éåðèí ìÿèøÿò, àäÿò, 

ìÿäÿíèééÿò õöñóñèééÿòëÿðèíèí ìÿúìóñó. 

Ãàôãàçûí åòíîãðàôèéàñû. Àñèéà õàëãëàðûíûí 

åòíîãðàôèéàñû. 

ÅÒÍÎÃÐÀÔÈ´ÇÌ [éóí. åòùíîñ âÿ ýðàïùî 

– éàçûðàì] Áèð øåéäÿ åòíîãðàôèê õöñóñèééÿòëÿðèí, 

òÿñâèðëÿðèí, òÿôÿððöàòûí ìþâúóä îëìàñû, 

âåðèëìÿñè (êèòàáäà, ïéåñäÿ âÿ ñ.-äÿ).

ÅÒÐÖÑÊ 

ÅÒÐÖ´ ÑÊ Èòàëèéàäà éàøàìûø ãÿäèì áèð 

õàëã âÿ áó õàëãà ìÿíñóá àäàì. 

ÅÒÖ´ Ä [ôð.] 1. Áèð ÿñÿðèí èëê ãàðàñû, åñêèçè. 

Óëäóç àçàä âàõòëàðûíû äàèìà ÿí êè÷èê îòàüûíäà 

ùÿâÿñêàðû îëäóüó ðÿññàìëûüà ñÿðô åäÿð, 

ìöõòÿëèô åòöäëÿð èøëÿðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. Àéðûúà áèð ìÿñÿëÿéÿ ùÿñð îëóíìóø êè÷èê 

ÿäÿáè ÿñÿð. Áèîãðàôèê åòöäëÿð. Òÿíãèäè åòöä. 

3. Ìÿøã (ìóñèãèäÿ, ñÿùíÿäÿ, øàùìàòäà 

âÿ ñ.-äÿ). 

4. Âèðòóîç ìàùèééÿòèíäÿ îëàí êè÷èê ìóñèãè 

ÿñÿðè. Ñöèòà øÿêëèíäÿ éàçûëìûø ÷îõùèññÿëè 

ìóñèãè ÿñÿðëÿðèíÿ áÿçÿí “åñêèç” âÿ éà 

“åòöä” àäû äà âåðèëèð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

ÅÂ èñ. 1. Éàøàéûø áèíàñû, ùÿì÷èíèí ìöõòÿëèô 

ìöÿññèñÿ âÿ èäàðÿëÿðè éåðëÿøäèðìÿê 

ö÷öí áèíà, òèêèëè. Êÿðïèú åâ. Äàø åâ. Éàøàéûø 

åâè. Àëòûìÿðòÿáÿëè åâ. – Îí ö÷ èë áóíäàí èðÿëè 

åâëÿðè éàçàíäà Äàíàáàø êÿíäèíèí òöñòö ÷ûõàíû 

äöç àëòû éöç ÿëëè èêèéÿ ÷àòìûøäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Øîñå éîëó êÿíàðûíäà, ñàðû êèðÿìèòëè 

.. áèð åâ ýþðöíöðäö. Ì.Ùöñåéí. // Ìÿíçèë, 

îòàã, àèëÿíèí éåðëÿøäèéè éåð. Åâÿ ýåòìÿê. 

Åâäÿí ýåú ÷ûõìàã. Åâ éûüûøäûðìàã. – [Ìÿðúàí 

áÿé:] ßëáÿòòÿ, áîøàéàúàüàì, òÿâÿããå 

åäèðÿì êè, áó ýöí ìÿíèì åâèìäÿí ÷ûõàñàí. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ùàúû Íÿñèð:] Áèð êàñûá êèøèíèí 

ãûçûíû àëûá åâèìÿ ýÿòèðÿúÿéÿì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

2. Çÿùìÿòêåøëÿðèí ùÿð ùàíñû áèð ìÿäÿíèìÿèøÿò 

åùòèéàúëàðûíà õèäìÿò åäÿí èúòèìàè 

ìöÿññèñÿ, éåð. Çèéàëûëàð åâè. Êþðïÿëÿð åâè. 

Ìöÿëëèìëÿð åâè. – Ìÿäÿíèééÿò åâèíèí èøûãëû âÿ 

áþéöê çàëû àäàìëà ãàéíàøûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

3. Àèëÿ, îüóë-óøàã, êöëôÿò ìÿíàñûíäà. Åâèíÿ 

éàõøû áàõûð. Åâèí äÿðäèíè ÷ÿêìÿê. Åâèíÿ 

áàüëû àäàì. – [Ìÿøÿäè Ñÿòòàð:] ßùâàëûí 

íåúÿäèð, åâ, óøàã ñàëàìàòäûðìû ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Åâ à÷ìàã (ãóðìàã) – þçöíÿ àéðûúà 

àèëÿ ãóðìàã. Î, àòà-àíàñûíäàí àéðûëûá 

þçöíÿ åâ à÷äû. – [Êÿìòÿðîâ âÿ Ëåéëà] èíäè 

áåëÿ ýöìàí åäèðäèëÿð êè, äÿì-äÿñýàùëû åâ 

ãóðìàã èñòÿéÿíëÿðèí, îõóìóøëóüóí, ãàðøûëûãëû 

ñåâýè èëÿ ãóðóëìóø àèëÿíèí ãàéäàñû 

áåëÿäèð êè, âàð. Ìèð Úÿëàë. Åâ àäàìû – 

1) àèëÿíèí öçâö âÿ éà àèëÿéÿ éàõûí øÿõñ. 

Áàøãà âàõò îëñàéäû, ÷îõäàí åâ àäàìûíäàí 

áèðè úóìóá [Ùÿìçÿíèí] ïàëòîñóíó, ïàïàüûíû 

àëàðàã àñãûäàí àñìûøäû. ß.ßáöëùÿñÿí; 

2) êþùí. åâôåìèñòèê éîëëà ÿðèí þç àðâàäûíûí 

ÅÂ 

àäûíû ÷ÿêìÿìÿê ö÷öí èøëÿòäèéè èôàäÿ. [Ãîúà 

êèøè:] ×öíêè äöíÿí Éàðìÿììÿäèí åâ àäàìû 

ýÿëìèøäè áèçÿ, ãàðàáàøûìûçà äåìèøäè êè, 

Êÿðáÿëàéû Ñÿôÿð åâÿ ýÿëñÿ, îíà áèð äå, ýÿëñèí, 

áèçèì óøàüà áàõñûí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Åâ àðâàäû (ãàäûíû) – ùå÷ áèð ìöÿññèñÿ âÿ 

éà èäàðÿäÿ èøëÿìÿéèá, àíúàã åâ èøëÿðè âÿ 

òÿñÿððöôàòû èëÿ ìÿøüóë îëàí ãàäûí, åâäàð 

ãàäûí. [Ùóðèçàä îüëóíà:] Éàõøû, åëÿ îõóìóø 

ãûçäàí åâ ãàäûíû îëàðìû – äåéÿ úèääè ñèìà 

èëÿ ñîðäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Öñò ãàòëàðäà åâ 

àðâàäû éîõäóð êè Ìèð Úÿëàë. Åâ ãóëëóã- 

÷óñó – ìóçäëà áàøãàñûíà ìöõòÿëèô åâ èøëÿðè 

ýþðÿí ãàäûí (ãûç). [Ìÿñìÿ:] ..Ìÿíèì ùÿéàòûìûí 

èêèíúè ñÿùèôÿñè 23-úö èëèí áàùàðûíäàí 

áàøëàéûð. Áó çàìàí åâ ãóëëóã÷óëàðûíûí 

ñûüîðòà åäèëìÿñè ö÷öí ãàíóí íÿøð åäèëìèøäè. 

Ñ.Ùöñåéí. Åâ îëìàã, åâ éèéÿñè îëìàã – 

åâëÿíìÿê, àèëÿ ãóðìàã, åâ-åøèê ñàùèáè îëìàã. 

[Ñîëòàí áÿé:] Ãûçûì, èíàä îëìà, .. 

ýåäÿðñÿí ÿðÿ, îüóë-óøàã ñàùèáè îëàðñàí, åâ 

éèéÿñè îëàðñàí. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Çàðàôàò äåéèë, 

åâëÿíèð, àé ïàð÷àñû êèìè áèð ãûç àëûð. Åâ îëóð, 

äàùà éóðäñóçëóãäàí ÷ûõûð. Ìèð Úÿëàë. Åâ 

ñàùèáè, åâ éèéÿñè ìÿú. – àèëÿíèí áàø÷ûñû, åâèí 

áþéöéö. Ãîíàã ãîíàüû ñåâìÿç, åâ éèéÿñè ùÿð 

èêèñèíè. (Àòà. ñþçö). Òàùèð åâ éèéÿñèíè áèð äÿ 

÷àüûðäû. Ì.Ùöñåéí. Åâ òþêìÿê – åâèí ùÿð 

òÿðÿôèíè ñèëèá-ñöïöðìÿê, òàìàì òÿìèçëÿéèá 

éûüûøäûðìàã. Åâäÿí ÷ûõìàã – àèëÿäÿí êöñöá 

ýåòìÿê. [Ìåùðèáàí] Ðÿìçèééÿñèíè êèìÿ 

òàïøûðûá åâäÿí ÷ûõûð, îíëàðû òÿðê åäèðäè. 


4. Ùåéâàí àäëàðûíûí ÿââÿëèíäÿ îíëàðûí 

åâäÿ áÿñëÿíäèéèíè, ÿùëèëÿøìèø îëäóüóíó 

áèëäèðèð. Åâ ùåéâàíû. Åâ ãóøó. Åâ àðûñû. – Åâ 

äàíàñû åâ äàíàñûíäàí ãîðõìàç. (Àòà. ñþçö). 

Ìÿøùóð ñàéà÷û ñþçëÿðèíäÿ åâ ùåéâàíëàðû áèðáèð 

çèêð îëóíóð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

5. Áÿçè ñþçëÿðèí ÿââÿëèíäÿ, ùÿìèí ñþçëÿðèí 

èôàäÿ åòäèéè øåéëÿðèí åâëÿ áàüëû âÿ éà åâÿ 

àèä îëäóüóíó, åâäÿ èøëÿíäèéèíè, åâäÿ ùàçûðëàíäûüûíû, 

éàõóä åâäÿ èúðà åäèëäèéèíè áèëäèðèð. 

Åâ ïàëòàðû. Åâ áàøìàüû. Åâ õþðÿéè. Åâ ÷þðÿéè. 

Åâ òàïøûðûüû. Åâ èøëÿðè. 

◊ Åâ áèçèì, ñèðð áèçèì – ýèçëè ñàõëàíìàëû 

îëàí ñþç, èø ùàããûíäà äåéèëèð. Åâ áèçèì, ñèðð 

áèçèì, ñþùáÿòèíè åëÿ, Ôÿðìàíäàí äå! Ìèð 

Úÿëàë. Åâ éûõìàã – áèðèíÿ ïèñëèê åòìÿê, 

43

ÅÂ 

áÿäáÿõò åòìÿê. [Ìÿðúàí áÿé:] Ìÿíèì åâèìè 

éûõäûí, ùÿëÿ áèð ýÿëèá ïóë äà èñòÿéèðñÿí 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Åâäÿ áèøìÿéèá, ãîíøóäàí 

ýÿëìÿéèá – ùàããûíäà ùå÷ áèð øåé áèëèíìÿéÿí, 

ùå÷ áèð òÿñÿââöð îëìàéàí øåé ùàããûíäà. 

Àõû íåéëÿéèì, åâäÿ áèøìÿéèá, ãîíøóäàí 

ýÿëìÿéèá, áèð áàëàúà òÿðïÿíÿíäÿ åëÿ áèëèðÿì 

÷àðïàéû àëòûìäà éàòàúàã. È.Øûõëû. Åâäÿ 

ãàëìàã – âàõòû êå÷äèéè ùàëäà ÿðÿ ýåòìÿìÿê 

(ãûç ùàããûíäà). [Àñéà:] Áÿñ àé Ýöë÷þùðÿ, 

îíäà äàùà ùå÷ ÿðÿ ýåòìÿéèá, åâäÿ ãàëûá óí 

÷óâàëûíà òàé îëàúàãñàí Ö.Ùàúûáÿéîâ. Åâäÿí 

(åâ-åøèêäÿí) óçàã, åâëÿðäÿí èðàã! – 

þëöì âÿ éà ôÿëàêÿòäÿí äàíûøàðêÿí ñþéëÿíÿí 

åâôåìèñòèê èôàäÿ. [Ìÿøÿäè Ìÿììÿä:] Àëëàù 

åâëÿðäÿí èðàã åëÿñèí, ìÿíè ãîðõóäàí åëÿ èøèí 

áóðàñûäûð. Ð.ßôÿíäèéåâ. Åâäÿí ýÿëìÿê – 

ïàé ýÿòèðìÿê, ÿëèäîëó ýÿëìÿê. Åâè àáàä, 

åâèí àáàäàí! – éàõøûëûüà, ùþðìÿòÿ ãàðøû 

òÿøÿêêöð èôàäÿñè. [ßñýÿð Ýöë÷þùðÿéÿ:] Õàíûì, 

åâèí àáàäàí, ñÿíèí ÿëèíèí áÿðÿêÿòè ìÿíÿ 

áÿñäèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Åâè áàøûíà ýþòöðìÿê 

– áÿðêäÿí ãûøãûðìàã, áàüûðìàã, ÷ûüûðìàã. 

Óøàã åâè áàøûíà ýþòöðöá. – Áóçîâ èñÿ àðäûàðàñû 

êÿñèëìÿäÿí ìÿëÿéèð, åâè áàøûíà ýþòöðöðäö. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Åâè áàøûíà ó÷óëìàã 

– áàõ åâè éûõûëìàã. Åâè áÿðáàä (âèðàí) 

îëìàã – áàõ åâè éûõûëìàã. Åâè âèðàí îëìóø 

(äàüûëìûø, áÿðáàä îëìóø, éûõûëìûø) – 

áÿäáÿõò, çàâàëëû, éàçûã. Íÿ ÷àðÿ åäèì åøãèìÿ 

ïÿñ ìÿí åâè âèéðàí; Éöç ÷þùðÿéÿ ìÿí 

ìöøòÿðèéÿì âàëåùè-äèäàð. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Ìÿøÿäè 

Èìàì:] Àõû, Ìÿøÿäè åâè éûõûëìûø áàøûíà 

íÿ äàø ñàëñûí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Åâè éûõûëìàã, 

åâè áÿðáàä îëìàã – àüûð áèð ôÿëàêÿòÿ äö÷àð 

îëìàã, áÿëàéà äöøìÿê, áÿäáÿõò îëìàã. 

Åøèéèí äàøûíà òà äÿéäè ðÿãèáèí ãÿäÿìè; Åâèì 

îë ëÿùçÿ éûõûëäû, áàøûìà äàø îëäó. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Ãàëàð ìöñàôèðè-áè÷àðÿ ÷àðÿñèç ÷þëäÿ; Åâè 

éûõûëäû, ÿýÿð îüðóéà äö÷àð îëäó. Ì.Ìþúöç. 

ßäÿ, êèøèíè ãàòûáëàð àòûí ãàáàüûíà àïàðûðëàð, 

êèøèíèí åâè éûõûëäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Åâèí 

òèêèëñèí! – àëãûø, òÿðèô ìÿãàìûíäà èøëÿíÿí 

èôàäÿ (áÿçÿí åòèðàç áèëäèðèð). [Òåéìóð:] Àé 

åâèí òèêèëñèí, îí òöìÿí åëÿ ìÿíèì áåëèìäÿêè 

ôèòÿíèí ãèéìÿòèäèð. “Ì.Í.ëÿòèô”. [ßëÿìäàð 

Ìÿøÿäèéÿ:] Åâèí òèêèëñèí! Òàìàùûí ßëèíèí 

çöëôöãàðûíäàí äà èòèäèð! Ñ.Ðÿùèìîâ. Åâèí(è) 

éûõìàã – ïèñ éîëà àïàðìàã, õàòàëû èøÿ úÿëá 

44 

ÅÂÚÈÊ-ÅÂÚÈÊ 

åòìÿê, áÿäáÿõò åòìÿê. Äåéèð êè, Ìÿøÿäè 

ãîðõóëó éîëíàí ýåäèð, îüëóíó äà þçöíÿ 

ãîøóá åâèíè éûõûð. Ì.Ùöñåéí. [Òàìàøà:] 

Àüàçàëûí åâèí éûõàí åëÿ ñèç îëìàäûíûçìû 

ß.ßáöëùÿñÿí. Åâèíäÿí ãà÷àã äöøìÿê – ùÿð 

ùàíñû áèð ñÿáÿáÿ ýþðÿ àèëÿñèíäÿí óçàãëàøìàã, 

àðàëû éàøàìàã. Åâèíäÿí äöøÿñÿí 

ãà÷àã; Ñàü ýþçöíÿ áàòñûí áû÷àã. Ãóðáàíè. 

Þç åâèíè éûõìàã – åùòèéàòñûçëûüû öçöíäÿí 

þçöíö áÿëàéà ñàëìàã, àüûð âÿçèééÿòÿ 

äöøìÿê, þçöíö áÿäáÿõò åòìÿê. [Ñöëåéìàí 

áÿé:] Êöë ìÿíèì áàøûìà, íèéÿ ìÿí áþéöêëÿð 

ñþçöíÿ áàõìàäûì, òàé-òóøóìó òàíûìàäûì, 

þç åâèìè éûõäûì... ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÅÂÀÊÓÁÑÈÉÀ èñ. [ëàò.] 1. Êþ÷öðöëìÿ, 

ÿùàëèíèí, èäàðÿ âÿ òÿøêèëàòëàðûí ìöÿééÿí áèð 

òÿùëöêÿ èëÿ áàüëû îëàðàã áèð éåðäÿí áàøãà 

éåðÿ êþ÷öðöëìÿñè. 

ÅÂÀËÒÛ èñ. Êþùíÿ åâëÿðäÿ: àíáàð, çèðçÿìè. 

ÅÂÀÐÀÑÛ ñèô. À÷ûã âÿ ýåíèø ìèãéàñäà 

äåéèë, éàëíûç ìöÿééÿí åâëÿð àðàñûíäà, ìÿùäóä 

äàèðÿäÿ îëàí, èúðà åäèëÿí, àïàðûëàí. Åâàðàñû 

àëâåð. Åâàðàñû ñþùáÿò. – Áåëÿ äÿðâèøëÿð 

.. àâàì àäàì àõòàðûðëàð êè, úèáèíè ñîéñóíëàð. 

Þçëÿðè äÿ ö÷ éåðÿ áþëöíöð: áàçàð äÿðâèøëÿðè, 

àâòîáóñ äÿðâèøëÿðè âÿ åâàðàñû äÿðâèøëÿð. 

“Êèðïè”. 

ÅÂÁßÅÂ çÿðô Áèð-áèð åâëÿðè äîëàøàðàã, 

ùå÷ áèð åâè áóðàõìàéàðàã, áèð åâäÿí î áèðè 

åâÿ. Åâáÿåâ äîëàøìàã. – Áàêûäà îüóëñóç 

ãîúà ãàðûëàðûí ñÿíÿòè åâáÿåâ ýÿçèá úàâàí 

îüëàíëàðû åâëÿíäèðìÿê èäè. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÅÂÚ [ÿð.] á à õ þâú. Àøêàð îëäó ìÿíèì 

äÿðäè-ïöíùàíûì; Åâú åòäè ôÿëÿéÿ àùö-ÿôüàíûì. 

Àøûã Éóñèô. 

ÅÂÚÈÊ 1. “Åâ”äÿí êè÷. [Ýöëòÿêèí:] ..Ãîéóíóç 

ñîí äÿôÿ îëàðàã áöòöí õîøáÿõò ýöíëÿðèìè 

êå÷èðäèéèì áó ãàðàíëûã, ìÿùçóí 

åâúèéÿçè áèð äÿ äîéóíúà ýþðöì. Ú.Úàááàðëû. 

[Âèäàäè:] Âàãèô, ñàáàù ìÿíè éîëà ñàë, ýåäèì; 

Òîðïàã åâúèéèìè çèéàðÿò åäèì. Ñ.Âóðüóí. 

2. Á à õ åâúèê-åâúèê. Àüúà õàíûì äà åâúèê 

òèêèðäè. ×è÷ÿêëÿðè äÿðèá îíó áÿçÿéèðäè. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÅÂÚÈÊ-ÅÂÚÈÊ èñ. Óøàãëàðûí ãóìäàí, òîðïàãäàí 

åâúèêëÿð äöçÿëäèá îéíàäûãëàðû îéóí. 

[Ñàáèð:] Ìÿí ùÿìèøÿ îíëàðà áàõûðàì, áàüûìûçäà 

ãóìäàí äàì òèêèðÿì, åâúèê-åâúèê îéíàéûðàì. 

Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÅÂÚÈË 

ÅÂÚÈË ñèô. Åâÿ âÿ èíñàíà àëûøìûø, ÿùëè 

(éàáàíû çèääè). Åâúèë ùåéâàí. Èò, ïèøèê åâúèë 

ùåéâàíëàðäûð. 

ÅÂÚÈÉßÇ “Åâ”äÿí îõø. Áóäóð, øÿùÿðèí 

óúãàðûíäà êè÷èê áèð åâúèéÿç ãàðàëûð. 


ÅÂÄÀÐ ñèô. [åâ âÿ ôàðñ. ...äàð] 1. Ùå÷ áèð 

èäàðÿäÿ âÿ éà ìöÿññèñÿäÿ èøëÿìÿéèá àíúàã 

þç åâ èøëÿðè èëÿ ìÿøüóë îëàí. Áó òÿêëèôè åøèäÿí 

åâäàð ãàäûíëàð áèíàíûí öñò ìÿðòÿáÿñèíÿ 

äûðìàøûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

2. Åâëè, óøàãëû, àèëÿ ñàùèáè, àèëÿñè îëàí. Åâäàð 

àäàì. 

3. Àèëÿñèíè, àèëÿ ùÿéàòûíû ñåâÿí, àèëÿïÿðÿñò, 

åâúàíëû. // Àèëÿñèíè éàõøû äîëàíäûðàí, 

åâèíÿ, àèëÿñèíÿ éàõøû áàõàí. Åâäàð êèøè. Åâäàð 

ãàäûí. – [Ãàäûí:] Àìàí, íÿ åâäàð àäàìñûíûç! 

– äåäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÅÂÄÀÐËÛÃ èñ. 1. Ùå÷ áèð èäàðÿ, éà ìöÿññèñÿäÿ 

èøëÿìÿéèá àíúàã þç åâ èøëÿðè èëÿ 

ìÿøüóë îëìà. Åâäàðëûã åòìÿê – þç àèëÿ 

èøëÿðè èëÿ ìÿøüóë îëìàã. [Øàùáàç áÿé:] Àðâàä 

àë, ãîé åâäÿ åâäàðëûã åòñèí, ñÿí äÿ êåôäÿ, 

äàìàãäà îë. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Ìÿììÿä:] Íÿ 

îëóá áÿéÿì, ìÿí þëìöøÿì êè, ñÿí èíäèäÿí 

åâäàðëûã åëÿéÿñÿí Ìèð Úÿëàë. 

2. Åâäàð àäàìûí õöñóñèééÿòè; àèëÿïÿðÿñòëèê, 

àèëÿúàíëûëûã. Áàùàðûí õàñèééÿòèíè, ëÿéàãÿòèíè 

âÿ åâäàðëûüûíû Ðÿùèìÿ áÿéÿíèá åâèí 

úÿìè èõòèéàðûíû îíà âåðäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÅÂÄÎËÓÑÓ çÿðô 1. ×îõëó, ÷îõ, êöëëè 

ìèãäàðäà. Åâäîëóñó øåé. – Áèð áàëàúà áîéó 

âàð, åâäîëóñó òîéó âàð. (Òàïìàúà). [Ìÿøÿäè 

Ìÿììÿä:] Ïóëëó Ùàúû Ðöñòÿìèí ãûçûíû 

àëñàì, èêè åâäîëóñó úåùèç, ìàë ýÿòèðÿð. 

Ð.ßôÿíäèéåâ. 

2. ×îõ óúàäàí, áÿðêäÿí. Êÿðèìãóëó àéàüûíû 

éåðÿ äþéöá áöòöí åâäîëóñó áàüûðäû. 


ÅÂÄÎÂØÀÍÛ èñ. çîîë. ßòëèê âÿ õÿçëèê ö÷öí 

éåòèøäèðèëÿí äîâøàíàîõøàð ýÿìèðèúè ùåéâàí. 

ÅÂÉÍ èñ. Ñèáèðèí øèìàë-øÿðã ðàéîíëàðûíäà 

éàøàéàí âÿ åâåíêëÿðÿ éàõûí îëàí õàëã âÿ áó 

õàëãà ìÿíñóá àäàì. 

ÅÂÅÍÚß ñèô. âÿ çÿðô Åâåí äèëèíäÿ. Åâåíúÿðóñúà 

ëöüÿò. Åâåíúÿ äàíûøìàã. 

ÅÂÉÍÊ èñ. Ðóñèéà Ôåäåðàñèéàñû òÿðêèáèíÿ 

äàõèë îëàí Åâåíê ìèëëè äàèðÿñèíäÿ âÿ Ñàêèò 

Îêåàíà ãÿäÿð Øÿðãè Ñèáèðäÿ éàøàéàí õàëã 

ÅÂËÀÄ 

âÿ áó õàëãà ìÿíñóá àäàì (êå÷ìèøäÿ áó õàëãûí 

àäû òóíãóñ èäè). Éåíèñåé ÷àéûíäàí øÿðãÿ 

äîüðó Îõîò äÿíèçèíÿ ãÿäÿð îëàí ñàùèëäÿ 

åâåíêëÿð âÿ éà ðóñëàðûí äåäèéè êèìè, òóíãóñëàð 

éàøàéûðäûëàð. 

ÅÂÅÍÊÚß ñèô. âÿ çÿðô Åâåíê äèëèíäÿ. 

Åâåíêúÿ éàçû. Åâåíêúÿ äàíûøìàã. 

ÅÂ-ÅØÈÊ èñ. Åâ, àèëÿ, ìöëê âÿ ñ.; öìóìèééÿòëÿ, 

åâëÿ áàüëû ùÿð øåé. Åâ-åøèéè ÿëèíäÿí 

÷ûõìàã. Åâ-åøèê äöçÿëòìÿê. – [Áÿêèð:] 

Åâ-åøèéèìèç áÿðáàä îëóá, âàð-éîõóìóç ÿëäÿí 

ýåäÿíäÿí ñîíðà öçÿ ÷ûõûá íÿ åäÿúÿéèê 

Í.Âÿçèðîâ. [Ùàúû Íÿñèð:] ..Áó ýöíäÿí áó åâåøèéèí 

õàíûìû ñÿíñÿí, àíúàã ñÿíäÿí òÿâÿããå 

åäèðÿì êè, áó îüëóìà ùÿãèãè àíàëûã åäèá 

öðÿêäÿí ñåâÿñÿí. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Åâ-åøèê 

äöçÿëòìÿê – þçö ö÷öí åâ âÿ àèëÿ ãóðìàã. 

Òåëëè äèøè èëÿ, äûðíàüû èëÿ ÷àëûøìûø, àõûð Èñëàì 

ö÷öí ÿìÿëëè-áàøëû áèð åâ-åøèê äöçÿëòìèøäè. 

Ñ.Ùöñåéí. Åâ-åøèê ñàùèáè (éèéÿñè) îëìàã – 

áàõ åâ îëìàã, åâ éèéÿñè îëìàã (“åâ”äÿ). 

[Úàùàí õàëà:] Íå÷ÿ âàõòäûð êè, ìÿí ñÿíÿ 

äåéèðÿì: – ßñýÿð, ýÿë åâëÿí, åâ-åøèê éèéÿñè îë, 

îüóë-óøàã ñàùèáè îë. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ýöëàðÿ 

èëÿ åâëÿíìÿê, áèð íå÷ÿ ìöääÿòäÿí ñîíðà îüóëóøàã 

àòàñû âÿ åâ-åøèê ñàùèáè îëìàã ôèêðè 

îíóí áåéíèíäÿí áèð àí ÷ûõìûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÅÂÔÅÌÈÑÒÈ´Ê ñèô. [éóí.] äèë÷. Åâôåìèçì 

ìàùèééÿòèíäÿ îëàí. Åâôåìèñòèê èôàäÿ. 

ÅÂÔÅÌÈ´ÇÌ [éóí.] äèë÷. Ìöÿééÿí áèð 

øÿðàèò ö÷öí ãàáà âÿ éà íàìöíàñèá ñàéûëàí 

ñþç âÿ éà èôàäÿ éåðèíÿ èøëÿäèëÿí áàøãà, äàùà 

èíúÿ ñþç, éà èôàäÿ; ìÿñ.: “àðâàäûì” ÿâÿçèíÿ 

“óøàãëàðûí àíàñû”, “éàëàí äàíûøûðñûíûç” 

ÿâÿçèíÿ “äöç äåìèðñèíèç” âÿ ñ. 

ÅÂÊÀËÈ´ÏÒ [éóí.] áîò. ßñèë âÿòÿíè Àâñòðàëèéà 

îëóá, Ãàðà äÿíèç ñàùèëëÿðèíäÿ âÿ 

Àçÿðáàéúàíäà äà èãëèìëÿøäèðèëèá éåòèøäèðèëÿí 

óúàáîéëó, ùÿìèøÿéàøûë, åíëèéàðïàãëû àüàú. 

Óúàáîéëó, ùÿìèøÿéàøûë, ìöõòÿëèô ðÿíýëè, ÷îõ 

ÿòèðëè éàðïàãëàðëà þðòöëö îëàí åâêàëèïò áèòêèñè 

ïàðêëàðà, áàü÷àëàðà, êö÷ÿëÿðÿ çèíÿò âåðìÿê 

âÿ ñèòðóñ áàüëàðûíû, ÷àé ïëàíòàñèéàëàðûíû 

êöëÿêäÿí ãîðóìàã ìÿãñÿäè èëÿ áåúÿðèëèð. 

È.Àõóíäçàäÿ. 

ÅÂËÀÄ [ÿð.]áàõ þâëàä. Ìÿììÿä åâëàäëàðûíû 

.. áþéöäöá ìöÿééÿí éàøà éåòèðäèêäÿí 

ñîíðà, áóíëàðû ìÿêòÿáÿ ãîéäó. “Àøûã Ãÿðèá”. 

Ìÿììÿäùÿñÿí ÿìè .. ìåùðèáàí àòàäû, î ùå÷ 

45

ÅÂËßÍÄÈÐÌß 

âàõò èñòÿìÿçäè åâëàäûíûí öðÿéèíè áèð äÿì 

ñûõñûí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Êîð êèøè:] ñèçÿ 

àòà éåðèíäÿ, ñèç äÿ îíà åâëàä ìþâãåéèíäÿ 

èäèíèç. Ñ.Ùöñåéí. 

ÅÂËßÍÄÈÐÌß “Åâëÿíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÂËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Áèðèíÿ àðâàä (ãûç) àëûá 

åâëè åòìÿê. Îüëóíó åâëÿíäèðìÿê. – [Úàùàí 

õàëà:] Ðÿùìÿòëèê áàúûì úàíû àüçûíäàí ÷ûõàíà 

êèìè ìÿíÿ äåéÿðäè: Úàùàí, áàõ, ßñýÿðè ñÿíÿ 

ãîéóá ýåäèðÿì, îíó òÿê ãîéìà, åâëÿíäèð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ìèðçÿ Ùÿñÿí:] Âÿáà èëèíäÿ, 

Àëëàù þëÿíëÿðèíÿ ðÿùìÿò åëÿñèí, ðÿùìÿòëèê 

àòàì ìÿíè éåíèúÿ åâëÿíäèðìèøäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ëàêèí åâëÿðèíäÿ õþðÿê, éåìÿê ùàçûðëàìàüà 

áèð àðâàä îëìàäûüûíäàí àòàñû Ùàøûìû 

åâëÿíäèðäè. Á.Òàëûáëû. 

ÅÂËßÍÌß “Åâëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. Î ýöíöí 

ñàáàùû Øÿðèôçàäÿ âÿ Ãÿìÿð õàíûìûí øàùèäëèéè 

èëÿ Çåéíàëûí Ìåùðèáàíëà .. åâëÿíìÿñè 

çàãñäà ãåéä îëóíäó. Ñ.Ùöñåéí. 

ÅÂËßÍÌßÊ ô. Àðâàä àëìàã, àèëÿ ãóðìàã 

ö÷öí ãàíóíÿí ãàäûíëà (ãûçëà) áèðëÿøìÿê. 

Çåéíÿá Õóäàéàð áÿéèí åâèíäÿí ýåäÿíäÿí 

èêè àé ñîíðà þâðÿòè þëäö âÿ Õóäàéàð 

áÿéÿ åâëÿíìÿê ëàï âàúèá îëäó. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Êÿðèìõàí:] ..èéèðìè éàøû îëàðîëìàç 

þçö êèìè éåòèì÷èëèêäÿ áþéöìöø Õàâÿð 

àäëû éîõñóë, ëàêèí éàðàøûãëû âÿ íÿúèá òÿáèÿòëè 

áèð ãûçëà åâëÿíìèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅÂËÈ ñèô. Àðâàäû îëàí, ÿðè îëàí (ÿðëè), àèëÿëè. 

Åâëè êèøè. Åâëè àðâàä. – Êè÷èê ÿìèîüëóì 

ùÿð÷ÿíä åâëè (ç.) äåéèëäè, ëàêèí äóë áàúûñû âÿ 

îíóí èêè éàøûíäà îüëó èëÿ áèð àèëÿ êèìè àéðûúà 

éàøàéûðäûëàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Äåéèðëÿð êè, åâëè 

(ç.) îëìàüûí, óøàã áàáàñû îëóá êöëôÿò àðàñûíäà 

þìöð ñöðìÿéèí þçýÿ áèð ëÿççÿòè âàð. 

À.Äèâàíáÿéîüëó. 

ÅÂËÈ-ÅØÈÊËÈ 1. ñèô. Àèëÿñè, åâè, äèððèéè 

îëàí. Åâëè-åøèêëè êèøè. Åâëè-åøèêëè îëìàã. – 

[Õûíàëûã] êÿíäèíèí ÷îõ äÿúÿëëÿðè ýþçöìöçöí 

ãàáàüûíäà áþéöéöá, åâëè-åøèêëè (ç.) êèøè 

îëóá. Ð.Ðçà. [Êîñàîüëó:] Àé Íÿñèá, ñÿí äÿ 

ëàï ýöëìÿëè àäàìñàí. Áó ñþçëÿðè áèð åâëèåøèêëè, 

àðâàäëû-óøàãëû àäàì äåñÿéäè, äÿðä 

éàðû èäè. È.Øûõëû. 

2. òîï. Áöòöí àèëÿ áèðëèêäÿ, áèð éåðäÿ, ùàìûëûãëà. 

[Ñÿôè:] Àòàì-àíàì ñÿíÿ ãóðáàí îëñóí, 

ïàäøàù! Êåøèø áóäóð, ö÷ àéäûð êè, åâëèåøèêëè 

áó âèëàéÿòäÿí ãà÷ûáäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

46 

ÅÂÉÛÕÀÍ 

ÅÂËÈÊ 1. ñèô. Åâÿ àèä, åâÿ ìÿõñóñ, àèëÿ 

èëÿ áàüëû; àèëÿëèê. ßñÿä Àðàçû ÿíúèð àüàúû àëòûíà 

÷ÿêäè: – Éîõ, åâëèê èøèì éîõäóð. À.Øàèã. 

2. êþùí. åâô. Ãàäûí, àðâàä ìÿíàñûíäà. 

[Èáàä:] [Àëìàç] äàéàíûá áåëÿ, áèçèì ãàðäàøûí 

åâëèéè äÿ áåëÿ, áèð àç äà þçöìö èðÿëè 

âåðäèì, ýþðäöì éîõ, èø áèð òÿùÿðäèð. 

Ú.Úàááàðëû. 

3. Ñàéëàðëà åâëÿðèí ìèãäàðûíû áèëäèðèð. 100 

åâëèê êÿíä. – Áåø éöç åâëèê, øÿùÿð òèïëè ýóð 

áèð ãÿñÿáÿäÿ ÷àëüû÷û äÿñòÿñèíèí îëìàìàñû 

ãÿðèáÿ ýþðöíñÿ äÿ, àíúàã áó áåëÿ èäè. 


ÅÂËÈËÈÊ èñ. Åâëè àäàìûí âÿçèééÿòè, ùàëû. 

Î, åâëèëèéèíäÿí ÷îõ ðàçûäûð. 

ÅÂÍß áàõ þéíÿ. [Áàùàð:] Îíëàðà ÷þðÿéè 

åâíÿ èëÿ âåðìèðëÿð. Ìèð Úÿëàë. 

ÅÂÎËÉÓÑÈÎÍÈ´ÑÒ [ëàò.] Òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñè 


ÅÂÎËÉÓÑÈÎÍÈ´ÇÌ [ëàò.] áàõ òÿêàìöë 

(òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñè). 

ÅÂÎËÉÚÑÈÉÀ [ëàò.] áàõ òÿêàìöë. 

ÅÂÐÈÊÀ [éóí.] 1. Åðàìûçäàí ÿââÿëêè 

Éóíàíûñòàíûí ðèéàçèééàò÷û âÿ ìåõàíèêè 

Àðõèìåäèí àäûíà éàçûëàí íèäà úöìëÿñè – 

“Ìÿí òàïäûì!”. 

2. Ùÿð ùàíñû êÿøôëÿ áàüëû ñþéëÿíÿí íèäà 

úöìëÿñè. 

ÅÂÑÀÔ [ÿð.]áàõ îâñàô. Áèð ýþçÿë èñòÿðÿì 

áó åâñàôäà; Ýþçÿëëÿð è÷èíäÿ õóáòÿð îëñóí. 

Àøûã Ãóðáàí. Òàíðû êÿñèáäèð áèçèì ÿðëÿðèí 

èíñàôûíû; Ñÿí êè áèëèðñÿí, “Áàáà”, îíëàðûí åâñàôûíû. 


ÅÂÑÈÇ ñèô. 1. Åâè, ìÿíçèëè îëìàéàí. Åâñèç 

àäàì. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Åâñèçëÿðè ñèéàùûéà 

àëìàã. 

2. Àèëÿñè îëìàéàí. 

ÅÂÑÈÇ-ÅØÈÊÑÈÇ ñèô. Éàøàéàúàã éåðè; åâè, 

àèëÿñè îëìàéàí. [Íàçëû:] Òÿíýÿ ýÿëìèøÿì. 

Àäàì åâñèç-åøèêñèç, îíóí-áóíóí êöíúöíäÿ 

íÿ ãÿäÿð éàøàéàð È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ÅÂÑÈÇËÈÊ èñ. Åâè, àèëÿñè îëìàéàí àäàìûí 

âÿçèééÿòè, ùàëû. 

ÅÂÉÀÐÀÍ èñ. Åâëÿðè éàðûá îüóðëóãëà 

ìÿøüóë îëàí àäàì; îüðó. Íÿ äèëÿí÷è ãàëäû, 

íÿ áèð íÿôÿð àú! Åâéàðàí, áàøêÿñÿí, ãóëäóðëàð 

êèìè. Ñ.Âóðüóí. 

ÅÂÉÛÕÀÍ èñ. Áàøãàñûíû áÿäáÿõò åäÿí, 

áàøãàñûíà ùÿð úöð ïèñëèê åòìÿéÿ ÷àëûøàí àäàì;

ÅÉ 

ìÿðäèìàçàð. Ìÿøùóð ìÿñÿëäèð êè, äöøÿð ãàðÿ 

ýÿçÿí êÿñ; Åâéûõàíûí åâèí éûõàð, ÿëáÿòòÿ, 

õóäàâÿíä. Ã.Çàêèð. 

ÅÉ 1 íèäà. Ìöðàúèÿò, ÷àüûðûø ö÷öí èøëÿíèð. 

Åé îüóë! Åé äîñò! Åé ìÿíèì ÿçèç ãàðäàøëàðûì! 

– Ñèçè äåéèá ýÿëìèøÿì, åé ìÿíèì 

ìöñÿëìàí ãàðäàøëàðûì!.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

// Ùàðàéëàìà, ùàéëàìà íèäàñû. [Ñöä÷ö] 

èñÿ àðõàìäàí ÷àüûðûá: – Åé, áóðà áàõ! [Àòàí] 

ýÿëÿúÿê, ñÿíè àëäàòäûì, ìÿí áó ýöí òåç ÷ûõìûøàì, 

– äåäè. À.Øàèã. Åé øîôåð, “Ìîñêâè÷”èíè 

ãîâóá àïàðäûëàð! – äåéÿ èëê äÿôÿ ñþç àòàí 

ãûç èíäè áèëàâàñèòÿ Òàùèðÿ öç òóòóá ãûøãûðäû. 

Ì.Ùöñåéí. 

2. Èíòîíàñèéàäàí àñûëû îëàðàã áÿçÿí åòèðàç, 

íàðàçûëûã, èñòåùçà áèëäèðèð. Íÿ âàð, åé! Áèð 

äåñÿí íÿ èñòÿéèðñÿí Áàëàì, òîâëàéûðñàí áèçè 

éåíÿ ñÿí. Ñ.Âóðüóí. 

ÅÉ 2 áàõ åéè. Åé Ôöçóëè, îäëàðà éàíñûí 

áöñàòè-ñÿëòÿíÿò; Åéäèð îíäàí ùÿã áèëèð áèð 

ýóøåéè-ýöëõàí ìÿíÿ. Ôöçóëè. Ùàã áèëèð, äåéèëÿì 

ìÿí çèéàíëûãäàí; Þëöì åéäèð áåëÿ çèíäÿýàíëûãäàí. 

Ã.Çàêèð. 

ÅÉÁßÚßÐ ñèô. 1. Õàðèúè ýþðöíöøúÿ 

åéèáëè, íþãñàíëû, ÷èðêèí; êèôèð. Åéáÿúÿð ãûç. 

Åéáÿúÿð óøàã. – Ôÿðùàä õàí áûüûáóðìà, éåêÿãàðûí, 

åéáÿúÿð áèð ïÿùëÿâàí èäè. (Íàüûë). 

×öíêè îíóí, áîé-áóõóíóíà ýþðÿ, áþéöê 

îëàí áàøû òöêäÿí äàùà äà èðèëÿøèð, ýþçÿ áèð àç 

åéáÿúÿð ýÿëèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Åéáè åéëÿð åéáÿúÿð, ñîüàíû éåéÿð äÿðäÿúÿð. 

(Àòà. ñþçö). Ýþðäö ýþëöí è÷èíäÿ 

áàõûð îíà áèð íÿôÿð; Áèð áÿäùåéáÿò, åéáÿúÿð. 

Ð.Ðçà. // Áÿäÿíèíèí áèð éåðèíäÿ íþãñàí îëàí. 

Åéáÿúÿð ýþçëö ãûç. Åéáÿúÿð áàðìàãëû ÿë. 

2. ìÿú. Òÿùðèô åäèëìèø, êîðëàíìûø, áè÷èìñèç, 

éþíäÿìñèç, ìÿíàñûç, èéðÿíú, ãåéðè-àäè. 

// Õîøà ýÿëìÿéÿí, íèôðÿò îéàíäûðàí, ÷îõ ïèñ, 

÷èðêèí. Ìöäùèø âÿ åéáÿúÿð áèð ñÿñëÿ âûéûëäàéàðàã 

ýÿëÿí ìèíàëàð éàëíûç ÿñýÿðëÿðè äåéèë, 

éåðè-ýþéö äÿ ñàðñûäûðäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÅÉÁßÚßÐÚßÑÈÍß çÿðô Åéáÿúÿð ùàëà 

ñàëàúàã äÿðÿúÿäÿ. Ðöñòÿì êèøèéÿ åëÿ ýÿëäè êè, 

Ãîøàòõàíûí ÿéíèíäÿêè êîñòéóì åéáÿúÿðúÿñèíÿ 

ýåíäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅÉÁßÚßÐËßÍÌß “Åéáÿúÿðëÿíìÿê”- 


ÅÉÁßÚßÐËßÍÌßÊ áàõ åéáÿúÿðëÿøìÿê. 

ÅÉÄÈÐÌßÊ 

ÅÉÁßÚßÐËßØÄÈÐÈËÌß “Åéáÿúÿðëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÅÉÁßÚßÐËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. 1. Åéáÿúÿð 

ùàëà ñàëûíìàã; ÷èðêèíëÿøäèðèëìÿê. 

2. ìÿú. Òÿùðèô åäèëìÿê, êîðëàíìàã. 

ÅÉÁßÚßÐËßØÄÈÐÌß “Åéáÿúÿðëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÅÉÁßÚßÐËßØÄÈÐÌßÊ ô. 1. Åéáÿúÿð 

ùàëà ñàëìàã, êèôèðëÿøäèðìÿê, ÷èðêèí åòìÿê; 

÷èðêèí ýþñòÿðìÿê. Áó ïàëòàð îíó åéáÿúÿðëÿøäèðèð. 

2. Òÿùðèô åòìÿê, ïîçìàã, êîðëàìàã, õàðàá 

åòìÿê. Ôîðìàëèçì ôîðìàíû äàüûäûð, åéáÿúÿðëÿøäèðèð, 

ìÿùâ åäèð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÅÉÁßÚßÐËßØÌß “Åéáÿúÿðëÿøìÿê”- 


ÅÉÁßÚßÐËßØÌßÊ ô. Åéáÿúÿð ùàëà äöøìÿê, 

êèôèðëÿøìÿê, ÷èðêèíëÿøìÿê, áè÷èìñèç, 

éþíäÿìñèç øÿêèë àëìàã. [Ãàðàøà] åëÿ ýÿëèðäè 

êè, Êÿëÿíòÿð ÷îõ êþê îëäóüóíäàí, îðòà áîéó 

áèð àç ãûñàëûð âÿ åéáÿúÿðëÿøèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅÉÁßÚßÐËÈÊ èñ. 1. Åéáÿúÿð øåéèí ùàëû; 

êèôèðëèê, ÷èðêèíëèê, áè÷èìñèçëèê. Ñÿìÿä àúûãëàíäûüû 

çàìàí öçöíäÿêè åéáÿúÿðëèê äàùà 

àéäûí ýþçÿ ÷àðïûðäû. Ì.Ùöñåéí. ..Åéáÿúÿðëèéèíÿ 

ýþðÿ ùå÷ êÿñ [Úóìàíûí] àäûíû ÷ÿêìèð. 


2. ìÿú. Êÿñèð, íþãñàí, ÷àòûøìàçëûã, áèàáûð- 

÷ûëûã, ãåéðè-íîðìàë ùàë, èø, âÿçèééÿò. Ýþð 

îíäà íå÷ÿ-íå÷ÿ áèàáûð÷ûëûãëàðûí öñòö à÷ûëàð, 

ïÿðäÿëÿð ýþòöðöëÿð, åéáÿúÿðëèêëÿð ýþðöíÿð 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Âÿëèíè äöøöíäöðÿí áöòöí 

åéáÿúÿðëèéè èëÿ ùèññ åòäèéè ùÿéàò ìÿñÿëÿëÿðè 

èäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÅÉÄ èñ. [ÿð.] êþùí. Áàéðàì. Áàõìàéûí åéä 

ýöíö àéíà èëÿ àéÿ, âÿëè; Ìàùè-íîâ îë èêè ÿáðóéè-äöòàäÿí 

ýþðöíöð. ß.Âàùèä. 

ÅÉÄÈÐÌß 1. “Åéäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. èñ. Èíÿéè ñàüàðêÿí îíó îõøàìàã ö÷öí 

îõóíàí ìàùíû. Åéäèðìÿ îõóìàã. – Êèìäèð î 

ãàðàýþç åëëÿð ýÿëèíè Äèëèíäÿ åéäèðìÿ èíÿêìè 

ñàüûð Ñ.Âóðüóí. Áèç ÿââÿëúÿ áóçîâóí 

áîüàçûíà èïè ñàëûá áàüëàéûðûã èíÿéèí ãàáàã 

àéàüûíà. Ñîíðà äà áèð-èêè àüûç åéäèðìÿ äåéèá, 

áàøëàéûðûã ìÿìÿëÿðèí ùàíñû ãàáàãúà 

ÿëèìèçÿ äöøñÿ, äàðòûøäûðìàüà. È.Ùöñåéíîâ. 

ÅÉÄÈÐÌßÊ ô. Èíÿéè ñàüìàçäàí ÿââÿë 

îíóí ÿìúÿêëÿðèíè ñöäëÿ äîëñóí äåéÿ, èêè áàðìàãëà 

ñûõìàã âÿ éà áàëàñûíû àçúà ÿìèçäèð- 

47

ÅÉÙÀÌ 

ìÿê. ..Ðóãèééÿ èíÿêëÿðè åéäèðèðäè, ìÿí äÿ ñàüûðäûì. 


ÅÉÙÀÌ èñ. [ÿð.] Èêèìÿíàëû, öñòöþðòöëö 

ñþç âÿ éà èôàäÿ; èøàðÿ. Áèð îòàãäà îòóðóáàí 

áèç èëÿí; Êþíëöìö àëäûüûí øèðèí ñþç èëÿí; 

Ýàù åéùàì, èøàðÿ, ýàù ýþç-ãàø èëÿí; Ýàù 

ùÿçèí ýöôòýóéóí èñòÿðÿì. Ã.Çàêèð. Ùÿñÿí 

àüàíûí ðÿíýè äÿéèøèð: – Íÿ äåìÿê èñòÿéèðñÿí, 

áó åéùàìëàðûí ìÿíàñû íÿäèð ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Íÿðýèç õàíûì äöøöíöð: éàçûã Àçàä, 

Óëäóç ìÿíèì ãûçûìäûðñà, î ñÿíèí áó åéùàìûíû 

÷îõ ÷ÿòèí áàøà äöøÿúÿê.. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Åéùàì àòìàã (âóðìàã, åòìÿê) 

– êèíàéÿëè, öñòöþðòöëö ñþç äåìÿê, èøàðÿ 

âóðìàã. [ßëÿêáÿð:] Ñÿí Ñÿëèìíàç õàíûìà 

åéùàì àòûðñàí Í.Âÿçèðîâ. Êöðÿí àò õàòàêàð 

îëàð ùà.. – äåéÿ Íàäèð íÿéÿ èñÿ åéùàì 

åòäè.. Á.Òàëûáëû. Ñàáèð éåíÿ ãûìûøäû. Î, áåëÿ 

åéùàìëàð âóðäóãúà Ìÿøÿäè áÿéèí õîøóíà 

ýÿëäèéèíè ÷îõ àéäûí ùèññ åäèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

Åéùàìëà äàíûøìàã (äåìÿê) – äàíûøàðêÿí 

öñòöþðòöëö, åéùàìëû ñþçëÿð èøëÿòìÿê, èøàðÿ 

èëÿ äàíûøìàã. Åéùàìëà, èøàðÿ èëÿ äàíûøäûüû, 

Ìàðàëûí íÿ èñÿ áèð øåé äóéäóüóíó ñöáóò 

åäèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Õàíïÿðè “Ùÿúÿðèí ãûçû 

Ýöëøÿí õàíûì” ñþçëÿðèíè ÷îõ åéùàìëà, áÿëêÿ 

äÿ èñòåùçà èëÿ äåìèøäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÅÉÙÀÌËÛ ñèô. Öñòöþðòöëö, èêèìÿíàëû. 

Åéùàìëû ñþç. Åéùàìëû áàõûø. – Êÿðèì êèøèíèí 

åéùàìëû äàíûøìàñû, Êàçûìûí ãîúàíûí öñòöíÿ 

ãûøãûðìàñû, Êîñàîüëóíóí ÿðèçÿíè úûðûá êèøèíè 

èäàðÿäÿí ãîâìàñû Èìðàíûí éàäûíäàí ÷ûõìûðäû. 


ÅÉÙÀÌÑÛÇ çÿðô. Åéùàìëàð èøëÿòìÿäÿí, 

êèíàéÿñèç, à÷ûã. Åéùàìñûç äàíûøìàã. 

ÅÉÙÀÍÀ àðà ñ. äàí. 1. Áèðäÿí, îëìàéà, 

îëìàéà-îëìàéà, èøäèð. Ãûç áàøëàäû ôèêèð 

åëÿìÿéÿ êè, åéùàíà, áó àäàìëàð áèëñÿ êè, 

Èáðàùèì éîõäó, ìÿí áóðäà òÿêÿì, ýþðÿñÿí, 

áàøûìà íÿ ýÿëÿð (Íàüûë). [Àôòèë:] Áèð äÿ, 

åéùàíà, àäàìäûð, èøäèð, ýåúÿ ãàïûíû äþéÿí 

îëäó, ìÿáàäà à÷àñûíûç. Ú.Úàááàðëû. 

2. Ùÿðýàù, ÿýÿð, øàéÿä. Åéùàíà ýÿëñÿ, 

ñþçëÿðèìè îíà ÷àòäûð. 

ÅÉ-ÙÀÉ áàõ àé-ùàé. Î äåäè: – Åé-ùàé, 

ùàðà ýåäèðÿì, ìÿíèì ãàðäàøûì áóðà ýÿëèá. 

(Íàüûë). 

ÅÉÈ ñèô. êþùí. Éàõøû. [Êÿðÿì:] Áèð èýèä 

äöøÿðñÿ, ãàëäûðàí îëìàç; Åéè èø ýþðÿíÿ ïèñ 

48 

ÅÉÈÁ 

äåìÿê îëìàç. “ßñëè âÿ Êÿðÿì”. [Òóðõàí 

áÿé:] Íÿ åéè òÿñàäöô! [Àøûã Ñóëòàíûí] ñàç 

÷àëìàñûíû âÿ äÿéÿðëè àøûã ñþçëÿðèíè ÷îõäàí 

áÿðè åøèòäèéèì éîõ. Ù.Úàâèä. [Õÿäèúÿ] îëäóãúà 

õîøñþùáÿò, åéè òÿáèÿòëè, ýåíèøãÿëáëè, 

ìóíèñ âÿ ìåùðèáàí áèð ãûç èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

// Çÿðô ìÿíàñûíäà. Àüàñÿôÿð þçëöéöíäÿ ãÿò 

åòìèøäè êè, .. òöðêúÿ äÿ, ðóñúà äà ìÿí ÷îõ åéè 

áèëèðÿì. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÅÉÈÁ èñ. [ÿð.] 1. Óòàíûëàúàã ùàë âÿ éà 

ùÿðÿêÿò; íþãñàí, êÿñèð, ãöñóð. Áóíäàí ÿëàâÿ, 

äÿõè Éóñèô øàùäà ùÿçàð ýóíÿ þçýÿ åéèáëÿð 

òàïäûëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Åéáèìèçè ÷óëüàëàìûøäû 

àáà; Ùÿð íÿ ýÿëèðäè áîøàëûðäû ãàáà. 

Ì.ß.Ñàáèð. Ùÿãèãÿò, ÿð âÿ àðâàä Áàùàäûðà 

íÿèíêè áèð åéèá òàïìûðäûëàð, ùÿòòà îíó ñåâèðäèëÿð. 

Í.Íÿðèìàíîâ. Åéèá åòìÿê – 

åéèá ñàíìàã, åéèá òóòìàã, åéèáëÿíäèðìÿê, 

óòàíäûðìàã, ãöñóð òóòìàã. Ýöë éàíàüûí ùÿñðÿòèíäÿí 

àüëàñàì åéá åòìÿ, êèì; Áöëáöëè øþâãöíäÿ 

ýèðéàí øîë ýöëèõÿíäàí åäÿð. Íÿñèìè. 

Ýþçöì éàøû ýöíäÿí-ýöíÿ ôÿðã åëÿð; Åéá 

åòìÿéèí, ìÿíè ãàíà ãÿðã åëÿð. Ì.Â.Âèäàäè. 

Åéáèíè à÷ìàã – èôøà åòìÿê, åéáèíè, íþãñàíûíû 

à÷ûá ýþñòÿðìÿê. 

2. Óòàíûëìàëû, õÿúàëÿò ÷ÿêèëìÿëè. Åéèá ñþç. 

Åéèá èø. 

◊ Åéáè éîõ(äóð) – 1) ðàçûëûã áèëäèðèð. Ñÿí 

çÿëèë îë, åéáè éîõ, ãîé ýöúëö ÷ÿêñèí ëÿççÿòè; 

Ãîé ñÿíè õàð åéëÿñèíëÿð õàíö ÿéàí, ãÿì 

éåìÿ! Ì.ß.Ñàáèð. Åéáè éîõäóð, ìÿí ñèçèí 

ñÿàäÿòèíèç óüðóíäà èãáàëûìû áèð äàùà ñûíàðàì. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè; 2) çèéàíû éîõäóð, ôèêèð 

åòìÿ (òÿñÿëëè áèëäèðèð). [Úåéðàí õàëà:] Åéáè 

éîõäóð, îüóë! Öìèäèíè èòèðìÿ. Ìÿíèì ãûçûì 

äÿéàíÿòëè ãûçäûð. Ñ.Ðÿùìàí. Åéáèíÿ ýÿëìÿê 

– þçö ö÷öí åéèá ñàéìàã, óòàíìàã, ñûõûëìàã, 

õÿúàëÿò ÷ÿêìÿê. [Þìÿð:] Äîüðóñó, ìÿíèì 

åéáèìÿ ýÿëèð äåéÿì. Í.Íÿðèìàíîâ. Åéáèíÿ 

ýÿëèð êè, áó ñþçëÿðè äèëèíÿ ýÿòèðèðñÿí 

ß.Âÿëèéåâ. Åéáèíÿ êîð îëìàã – þç åéáèíè, 

ãöñóðóíó, íþãñàíûíû áèëèá óòàíìàã, õÿúàëÿò 

÷ÿêìÿê. Åé çàùèäè-õóäáèí, éöðö, þç åéáèíÿ 

êîð îë! Ñ.ß.Øèðâàíè. Åëÿ áó áàøëà çàâîä ñàõëàéûðñàí 

Åéáèíÿ êîð îëìàã ÿâÿçèíÿ, ùþêóìÿòè 

áîðúëó ÷ûõàðûðñàí ß.Âÿëèéåâ. Åéáèíè 

öçöíÿ äåìÿê – ÷ÿêèíìÿäÿí áèðèíèí íþãñàíûíû, 

ãöñóðóíó à÷ûá þçöíÿ ñþéëÿìÿê. Åéèá 

äÿ îëñà – ñþéëÿíèëìÿñè åéèá ñàéûëàí áèð ñþçö

ÅÉÈÁÚÓ 

äåäèêäÿ, ùþðìÿò, íÿçàêÿò ýþçëÿìÿê ìÿãñÿäè 

èëÿ èøëÿíÿí èôàäÿ. [Ùàúû:] Õåéèðäèð, èíøàëëàù! 

Ìÿíèì, åéèá äÿ îëñà, åâäÿ áèð éåòèøìèø ãûçûì 

âàð, èêè àéäûð êè, õÿñòÿ éàòûð. Ð.ßôÿíäèéåâ. 

[Ñÿðèééÿ õàëà ãîúà ïèíÿ÷èéÿ:] ..Áÿëêÿ ñÿí 

áèëÿñÿí, åéèá äÿ îëñà, êèøèíèí àäû Ìóñàäûð, 

îüëàíûí äà Ôèðèäóí.. Ì.Èáðàùèìîâ. Åéèá 

åòìÿç (åëÿìÿç) – áàõ åéáè éîõ(äóð). [Ýöëìÿììÿä:] 

Åéèá åòìÿç, àüëàìà, úàíûìûç ñàü 

îëñóí, áèç þëìÿìèøèê. Ì.ßëèéåâ. [Âàãèô 

Àüàìÿììÿä Ãàúàðà:] Åéèá åòìÿç, ñèçÿ äÿ 

÷àòàð áèð ÿâÿç; Ãàòûð úèíñèñèíèç, äîüóáòþðÿìÿç. 

Ñ.Âóðüóí. Åéèá è÷èíäÿ îëìàã – 

÷îõ íþãñàíëû, ãöñóðëó îëìàã. Þçö åéèá 

è÷èíäÿ îëäóüó ùàëäà, áàøãàëàðûíà èðàä òóòóð. 

Åéèá îëñóí! – äàíëàìà èôàäÿñè. [Ðöñòÿì 

áÿé:] ..Ùÿñÿíãóëó áÿé, Ðçà áÿé, ñèçèí ö÷öí 

åéèá îëñóí êè, áó úöðÿ àõìàã ñþçÿ èíàíûá 

ìÿíèì ãàïûìà ýÿëèðñèíèç. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Åéèá éåðëÿð – áÿäÿíèí ìÿùðÿì éåðëÿðè. Íÿ 

åéáè (âàð) – åéèá åòìÿç, åéáè éîõäóð, çÿðÿðè 

éîõäóð; íÿ çÿðÿðè. Ýÿð éàð ö÷öí ÿüéàðè òóòóì 

äóñò, íÿ åéáè; Ýöë õàòèðèíÿ åéëÿìèøÿì õàðÿ 

ìÿùÿááÿò. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ùÿð áèð àíà äèëèíè 

äàíûøìàã èëÿ êå÷ìèøäÿêè ýþçÿë ýöíëÿðè éàä 

åòìÿéèí íÿ åéáè âàð! Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÅÉÈÁÚÓ èñ. [ÿð. åéá âÿ ôàðñ. ...úó] êëàñ. 

Ùÿð êÿñäÿ åéèá, íþãñàí àõòàðàí, ùÿð øåéäÿ 

èðàä òàïìàüà ÷àëûøàí àäàì. Êåé øóõ! Íÿäèð 

áó ýöôòöýóëÿð Ãûëìàã ñÿíÿ òÿíÿ åéáúóëÿð. 

Ôöçóëè. Êþíëöíö áàäÿïÿðÿñò îëìàüà ìþòàä 

åäÿñÿí; Åéáúó îëìà, ÿôÿíäèì, ñÿíÿ ùÿð àí 

äåìÿäèì! ß.Âàùèä. 

ÅÉÈÁËßÌß “Åéèáëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÉÈÁËßÌßÊ ô. Ïèñ, íàëàéèã, åéèáëè áèð 

ùÿðÿêÿò ö÷öí áèðèíè ãûíàìàã, äàíëàìàã. 

ÅÉÈÁËßÍÄÈÐÌß “Åéèáëÿíäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÅÉÈÁËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Åéèá åëÿìÿê, äàíëàìàã, 

ãûíàìàã, òÿãñèðëÿíäèðìÿê. [Øèðèííàç:] 

×îïóðóí ñàüàëìàñûíû èñòÿäèéè ö÷öí ìÿí îíó 

åéèáëÿíäèðìÿìÿëèéÿì. Ñ.Ùöñåéí. 

ÅÉÈÁËÈ ñèô. Åéáè, íþãñàíû, ÷àòûøìàçëûüû, 

ãöñóðó îëàí; íþãñàíëû, ãöñóðëó. Åéèáëè àäàì. 

Åéèáëè øåé. – Þçöí èíñàô åëÿ ÿôêàðûíà, 

ÿòâàðûíà áàõ; Èñòÿìÿçñÿí éàçàì, þç åéèáëè 

êèðäàðûíà áàõ. Ì.ß.Ñàáèð. Ýöë-áàäàìûí ÷îïóðó 

äÿðèí îëñàéäû äà, öçöíö åéèáëè åòìÿçäè; 

÷öíêè îíóí áþéöê, àëà, óçóí êèðïèêëè ýþçëÿðè 

ÅÉÌß 

öçöíäÿ òàìàì åéáèíè þðòöðäö. Í.Íÿðèìàíîâ. 

Àõû ùå÷ êÿñ áàøãàëàðûíû éàíûíäà åéèáëè 

(ç.) ýþðöíìÿê èñòÿìèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅÉÈÁÑÈÇ ñèô. Ùå÷ áèð åéáè, íþãñàíû, ãöñóðó 

îëìàéàí. Åéèáñèç äîñò àõòàðàí äîñòñóç 

ãàëàð. (Àòà. ñþçö). Äàü áàøûíäà èç îëìàç; 

Äÿðÿ-òÿïÿ äöç îëìàç; Éàðûí áîéó ýþäÿêäèð; 

Ýþçÿë åéèáñèç îëìàç. (Áàéàòû). Áèð ñóðÿò çàùèðäÿ 

íÿ ãÿäÿð äöçýöí, åéèáñèç âÿ ãöñóðñóç 

îëñà äà, îíäà àüëûí íóðó òÿúÿëëà åòìÿñÿ, .. î 

ñóðÿò êþíöëàëûúû âÿ ôÿðÿùýÿòèðèúè îëà áèëìÿç. 


ÅÉÈÁÑÈÇËÈÊ èñ. Ùå÷ áèð åéáè, íþãñàíû, 

ãöñóðó îëìàìà; íþãñàíñûçëûã, ãöñóðñóçëóã. 

[Ìÿøÿäè Èáàä:] Èíäè áèëìèøÿì êè, ìÿíèì áèð 

åéáèì âàðñà, î äà åéèáñèçëèéèìäèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÅÉÈÚß çÿðô êþùí. Éàõøûúà. Åéèúÿ éàøàìàã. 

Åéèúÿ äîëàíìàã. 

ÅÉÈËßØÄÈÐÈËÌß “Åéèëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÅÉÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. êþùí. Éàõøûëàøäûðûëìàã. 

ÅÉÈËßØÄÈÐÌß “Åéèëÿøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÉÈËßØÄÈÐÌßÊ ô. êþùí. Éàõøûëàøäûðìàã. 

ÅÉÈËßØÌß “Åéèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÉÈËßØÌßÊ ô. êþùí. Éàõøûëàøìàã, äàùà 

éàõøû îëìàã. [Ðàóô:] Èíøàëëàù, àç áèð çàìàíäà 

ñàüàëûá åéèëÿøÿðñÿí; Ôÿãÿò áèð äàùà ìÿòáÿÿäÿ 

÷àëûøìàéàúàüûíà ÿìèíèì. Ù.Úàâèä. 

ÅÉÈËÈÊ èñ. Éàõøûëûã. [Àøûã Ñóëòàí:] 

Ôÿíàëûã, åéèëèê áèë íÿ äåìÿêäèð; Éàðûí àäûí 

äàñòàí îëóð äèëëÿðäÿ. Ù.Úàâèä. 

ÅÉËß áàõ åëÿ. Öçöëöð ñÿðàñÿð ðèøòåéè-úàíûì; 

Åéëÿ êè, çöëôöíÿ äàðàüû ÷ÿêÿð. Ã.Çàêèð. 

Åéëÿ áèëäèì êè, äÿõè ñöáù îëóá; Ìöðüè-ñÿùÿð 

òÿê áèð àüûç áàíëàäûì. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÅÉËßÌß “Åéëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÉËßÌßÊ “Åòìÿê” ôåëèíèí öñëóáè âàðèàíòû. 

Åøã ñþâäàñûíäàí, åé íàñåù, ìÿíè ìÿí 

åéëÿäèí; Éîõ èìèø ÿãëèí, ìÿíÿ éàõøû íÿñèùÿò 

âåðìÿäèí. Ôöçóëè. Ùÿð òÿðÿô õàèí åäèð çöëì; 

Åéëÿéèð õÿëãè ùÿñðÿòè-òàëå. Ú.Úàááàðëû. 

ÅÉÌß èñ. ìÿù. È÷èíäÿ ãàòûã, àéðàí âÿ ñ. 

ñàõëàìàã ö÷öí ãîéóí âÿ éà êå÷è äÿðèñèíäÿí 

òîðáà. ×àòäûëàð îáàéà, åé ãàòûã ñàòàí; Ùÿð 

åéìÿéÿ òþêìöøäöëÿð ö÷ ãàçàí. Ã.Çàêèð. Ùÿìèøÿ 

ìàë-ãàðà þðöøäÿí ãàéûäàíäà ùÿéÿòÿ 

÷ûõûá, ÿëè áåëèíäÿ, ãóëëóã÷óëàðà ýþñòÿðèø âå- 

49

ÅÉÌßÀÜÛÇ 

ðÿí, èíÿêëÿðèí ñöäöíö áèð éàíà éûüäûðûá åéìÿéÿ 

÷ÿêäèðÿí .. Çÿðíèýàð õàíûì èíäè éåðèíäÿí 

òÿðïÿíìÿäè. È.Øûõëû. 

ÅÉÌßÀÜÛÇ ñèô. äàí. Àüçû éåêÿ, éåêÿàüûç. 

Åéìÿàüûç àäàì. 

ÅÉÌß× áàõ åéìÿ. 

ÅÉÌß×È èñ. Åéìÿ äöçÿëäÿí, åéìÿ óñòàñû. 

Åéìÿ÷èéÿ äîøàá ýþñòÿðìÿçëÿð. (Àòà. ñþçö). 

ÅÉÌßËÈÊ ñèô. êþùí. Åéìÿéÿ éàðàð. Åéìÿëèê 

äÿðè. 

ÅÉÌßÍ ñèô. âÿ çÿðô [ÿð.] êëàñ. Àðõàéûí, 

ãîðõóñóç, òÿùëöêÿñèç, ñàëàìàò. Éàíàí åøã 

àòÿøèíÿ àòÿøè-äóçÿõäÿí åéìÿíäèð. Ôöçóëè. Ùÿð 

áèð úàíè, ãàíòþêÿí, éîëêÿñÿí êè, äèâàí ÿëèíäÿí 

ãà÷ûá îíóí åâèíÿ ýèðìÿéè þçöíÿ ìöìêöí 

åëÿðäè, äàùà ùÿð áèð äèâàí ñèéàñÿòèíäÿí 

þçöíö åéìÿí ùåñàá åäÿðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÅÉÌßÍÌß “Åéìÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÉÌßÍÌßÊ ô. Ãîðõìàã, âàùèìÿéÿ äöøìÿê, 

õîôëàíìàã. Ãàðàíëûãäàí åéìÿíìÿê. 

– [Éàçýöë:] Àé àíà, ìÿí äÿ åéìÿíäèì, áÿëêÿ 

õîõàíìûø. ß.Ìÿììÿäõàíëû. ßùìÿä ÿòðàôûíà 

áàõäûãúà ìèíëÿðúÿ èíñàí ýþðöð êèìè 

åéìÿíèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÅÉÍ èñ. [ÿð.] êëàñ. Ýþç. Àõäû åéíèì éàøû, 

äþíäö ñåëëÿðÿ; Éàð è÷ÿí ñóëàðà ãàðûøäûìû 

îëà Àøûã Äèëãÿì. Ìöääÿòäèð åéíèíäÿí úèäà 

äöøìöøÿì; Ùÿñðÿòèíè ÷ÿêÿð ùÿð çàìàí Ïÿðè! 

Àøûã Ïÿðè. ..[Ãÿùðÿìàí] äöøöíäöêúÿ þòÿí 

ýöíëÿðè õàòûðëàéûð, åéíèíäÿ àòàñûíûí óçóí éàìàãëû 

àðõàëûüû .. úàíëàíûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

◊ Åéíè à÷ûëìàã – ùàëû éàõøûëàøìàã, êåôè 

éàõøûëàøìàã, öç-ýþçö à÷ûëìàã, ýöìðàùëàíìàã, 

äèëõîðëóüó, êÿñàëÿòè êå÷ìÿê. [Óñòà 

Ìóðòóç ßêáÿðÿ:] ..Äóð ÿë-öçöíö éó, åéíèí 

à÷ûëñûí, éàòäûãúà àüûðëàøûðñàí. Ìèð Úÿëàë. 

Àõøàì êÿíääÿ ÿë-àéàã éûüûëàí âàõò Ãÿäèð 

îéàíäû. Ñîéóã ñó èëÿ éóéóíàíäàí ñîíðà åéíè 

à÷ûëäû. ß.Âÿëèéåâ. Åéíèíÿ äåéèë – âåúèíÿ 

ýÿëìèð, ñàéìûð, òÿñèðëÿíìèð. Åéíèíÿ ýÿëìÿìÿê 

(ýèðìÿìÿê) – âåúèíÿ ýÿëìÿìÿê, âåúèíÿ 

àëìàìàã, ÿùÿìèééÿò âåðìÿìÿê, ñàéìàìàã, 

òÿñèðëÿíìÿìÿê. Îëñà éöç öçö ýöë, 

ýèðìÿç åéíèìÿ; Ìÿí àíúàã áèð ýöëöçàðÿ àøèãÿì. 

Ì.Ï.Âàãèô. Òîï ýöëëÿñèíèí ãàáàüûíäà 

ñÿíýÿðÿ ýèðÿí, ÷óõóðà, äàø äàëûíà ñîõóëàí, 

ãàçìàéà ýèðèá ýèçëÿíÿí êèì Àììà ìÿí 

Åéíèìÿ ýÿëìÿäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

50 

ÅÉÍÈ 

ÅÉÍßÊ [ÿð. åéí âÿ ôàðñ. ...ÿê] á à õ ýþçëöê. 

[Éàðìÿììÿä] ýþçöíÿ åéíÿê òàõûá 

ñòîëóí äàëûíäà îòóðìóøäó. Ì.Èáðàùèìîâ. Òàùèð 

ñöìöê ÷ÿð÷èâÿëè åéíÿê òàõìûø óúàáîé, 

áóüäàéûñèôÿò, ãûâðûìñà÷ àëèìè éàõøû õàòûðëàéûðäû. 

Ì.Ùöñåéí. ..Ñîíàíûí àòàñû áàøûíäà òÿñÿê, 

ýþçëÿðèíäÿ åéíÿê îëäóüó ùàëäà .. ìÿúìóÿëÿðäÿí 

úöðáÿúöð ìÿëóìàòëàð îõóéàðäû. 


ÅÉÍßÊ×È áàõ ýþçëöê÷ö. 

ÅÉÍßÊËÈ ñèô. Ýþçëöêëö, ýþçëöê òàõìûø. 

Åéíÿêëè àäàì. – ..Ýþðöðñÿí ìöñÿëìàíëàð 

éûüûøûáëàð áèð äöêàíûí ãàáàüûíà âÿ ãóëàã 

àñûðëàð, îðòàäà áèð ýþçö åéíÿêëè øÿõñ ÿëèíäÿ 

áèð êàüûç òóòóá îõóéóð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÅÉÍßÍ [ÿð.] á à õ åéíè èëÿ (“åéíè”äÿ). 

Ñîíðà Äÿìèðîâóí õÿéàëûíäà ùÿêèì ìÿíòÿãÿëÿðè 

åéíÿí úàíëàíûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Áó ùèíèí 

éàñòû äàìûíäà åéíÿí ìÿíèì âóðäóüóìà 

áÿíçÿð èêè ýþéÿð÷èí ýÿçèíèð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÅÉÍÈ ñèô. Áèð-áèðèíÿ òàìàìèëÿ îõøàð, áèð 

úöð, òàì áÿíçÿð; îõøàðû, òàéû, áÿíçÿðè, òàìàìèëÿ 

þçö. Ãàðû ãîëëàðûíû ÷ûðìàëàéûá, Ìÿëèê 

âÿçèðèí àðâàäûíû äîüóçäóðäó, ýþðäö êè, áó 

áèð îüëàí äîüäó êè, åéíè Éóñèôè-Êÿíàí. 

(Íàüûë). Ñÿí âàðëûüûí åéíèñÿí, áóíà ñþçìö 

âàð Öðÿéèñÿí, áåéíèñÿí, áóíà ñþçìö âàð 

Ì.Ìöøôèã. // Áàøãàñû éîõ, ùÿìèí, áÿëëè øåéèí 

þçö. Åéíè éåð. Åéíè ñþç. – ..Ôÿðùàäîüëó 

éåíÿ äÿ ñàáàù-ñàáàù åéíè ìÿòëÿáäÿí ñþç 

à÷ìàëû îëäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. Åéíè èëÿ – 

1) òàìàìèëÿ åéíè, òàìàìèëÿ îëäóüó êèìè, 

òàì îõøàð. Êå÷ÿí àéëàðäà äà áèð äÿôÿ Úóìà 

åâèíÿ åéíè èëÿ áåëÿ ýÿëìèøäè. ß.ßáöëùÿñÿí; 

2) ùÿðôè-ùÿðôèíÿ, ñþçö-ñþçöíÿ, íþãòÿñèíþãòÿñèíÿ, 

íåúÿ êè âàð, ÿñëèíäÿ îëäóüó êèìè. 

Åéíè èëÿ êþ÷öðìÿê. – Ìÿðùóìóí [Ì.Ô.Àõóíäçàäÿíèí] 

òÿðúöìåéè-ùàëûíà äàèð éóõàðûäà 

èúìàëÿí âåðäèéèìèç ÿùâàëàòà èêòèôà åòìÿéèá, 

îíóí þç éàçäûüû òÿôñèëàòû ôàðñ äèëèíäÿí òöðêúÿ 

òÿðúöìÿ åäèá, íåúÿ êè âàð, åéíè èëÿ áóðàäà 

çèêð åäèðèê. Ô.Êþ÷ÿðëè. Åéíè çàìàíäà 

(âàõòäà) – 1) áèð âàõòäà, áèð çàìàíäà. Åéíè 

çàìàíäà èêè îòàãäà ìöùàêèìÿ ýåäèðäè. Ìèð 

Úÿëàë. Ãûðõ .. øàùìàò÷û èëÿ åéíè çàìàíäà îéíàéûðäû. 

È.ßôÿíäèéåâ; 2) ùÿì÷èíèí, áóíóíëà 

áÿðàáÿð. Éàõûí çàìàíäà Áàüäàä äöíéàñûíà 

ìÿøùóð îõóéàí, åéíè çàìàíäà ìèñëè ýþðöíìÿéÿí 

áèð ýþçÿë ãÿäÿì ãîéàúàãäûð.

ÅÉÍÈÀÄËÛ 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ãÿùðÿìàí:] Åéíè çàìàíäà 

[õàíûìûí] ÿëèíäÿí éàõà ãóðòàðìàã ö÷öí 

÷àëûøûðäûì. Ù.Íÿçÿðëè. 

ÅÉÍÈÀÄËÛ ñèô. Áàøãàñû èëÿ åéíè àäû äàøûéàí, 

åéíè àäû îëàí. Åéíèàäëû ðîìàíûí ìîòèâëÿðè 

ÿñàñûíäà ÷ÿêèëìèø ôèëì. Åéíèàäëû øÿùÿðëÿð. 

ÅÉÍÈÀÄËÛËÛÃ èñ. Åéíè àääà îëìà, åéíè 

àäû äàøûìà. Áèð øÿùÿðäÿ êö÷ÿëÿðèí åéíèàäëûëûüû 

áþéöê ÷ÿòèíëèêëÿðÿ ñÿáÿá îëóð. 

ÅÉÍÈÁÈ×ÈÌËÈ ñèô. Áèð áè÷èìäÿ îëàí, áèð 

úöð. Åéíèáè÷èìëè ïàëòàð. 

ÅÉÍÈÁÈ×ÈÌËÈËÈÊ èñ. Áèð áè÷èìäÿ, áèð þë- 

÷öäÿ îëìà. 

ÅÉÍÈÚÈÍÑËÈ ñèô. Áèð úèíñÿ ìÿíñóá îëàí, 

åéíè úèíñäÿí îëàí. Åéíèúèíñëè ìàëëàð. Åéíèúèíñëè 

ìàääÿëÿð. 

ÅÉÍÈÕÀÑÈÉÉßÒËÈ ñèô. Áàøãàñû èëÿ åéíè 

õàñèééÿòäÿ îëàí, õàñèééÿòúÿ îõøàð, áèð úöð, 

åéíè. Åéíèõàñèééÿòëè úèñèìëÿð. 

ÅÉÍÈÃÈÉÌßÒËÈ ñèô. Áèð ãèéìÿòäÿ, áàøãàñû 

èëÿ åéíè ãèéìÿòäÿ îëàí. Åéíèãèéìÿòëè øåé. 

ÅÉÍÈÃÈÉÌßÒËÈËÈÊ èñ. Áèð ãèéìÿòäÿ, 

áàøãàñû èëÿ åéíè ãèéìÿòäÿ îëìà. 

ÅÉÍÈËßØÄÈÐÈËÌß “Åéíèëÿøäèðèëìÿê”- 


ÅÉÍÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Åéíè øåé ùåñàá 

åäèëìÿê, òàìàìèëÿ îõøàäûëìàã, áÿðàáÿð 

òóòóëìàã. 

ÅÉÍÈËßØÄÈÐÌß “Åéíèëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÅÉÍÈËßØÄÈÐÌßÊ ô. Åéíè øåé ùåñàá åòìÿê, 

òàìàìèëÿ îõøàòìàã, áÿíçÿòìÿê, áÿðàáÿð 

òóòìàã. Ìÿôùóìëàðû åéíèëÿøäèðìÿê. 

ÅÉÍÈËßØÌß “Åéíèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÉÍÈËßØÌßÊ ô. Òàìàìèëÿ îõøàìàã, 

áÿíçÿìÿê, áèð úöð îëìàã, åéíè øÿêèë, åéíè 

ôîðìà àëìàã. 

ÅÉÍÈËÈÊ èñ. Òàìàìèëÿ îõøàðëûã, òàìàìèëÿ 

áÿíçÿðëèê, áèð-áèðèíèí åéíè îëìà. Ýþðöøëÿðèí 

åéíèëèéè. – Ëàêèí éåëëÿíúÿê ñöðÿòëÿ ãàëõûáåíäèêúÿ 

Âåéñèí ôèêèðëÿðèíäÿ äÿ åëÿ áèë åéíèëèê 

àðòûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÅÉÍÈÌß “Åéíèìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÅÉÍÈÌßÊ ô. ìÿù. Éàõøûëàøìàã, ÿìÿëÿ 

ýÿëìÿê. ..Ýöëãÿäÿìè ÿìÿíäÿí ñîíðà óøàã 

ÿìÿëëè-áàøëû åéíèìÿéÿ áàøëàäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÅÉÍÈÌßÍÀËÛ ñèô. Ìÿíàúà åéíè îëàí, ìÿíàëàðû 

áèð îëàí, áàøãàñû èëÿ áèð ìÿíàäà îëàí. 

Åéíèìÿíàëû ñþç. Åéíèìÿíàëû èôàäÿ. 

ÅÉÂÀÉ 

ÅÉÍÈÉÀØËÛ ñèô. Áèð éàøäà, åéíè éàøäà îëàí; 

éàøûä. Åéíèéàøëû óøàãëàð. Åéíèéàøëû ãûçëàð. 

ÅÉÍÈÉÀØËÛËÛÃ èñ. Áèð éàøäà, åéíè éàøäà 

îëìà; éàøûäëûã. 

ÅÉÍÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] 1. Òàì îõøàðëûã, òàì 

áÿíçÿðëèê; îõøàéûø, áÿíçÿéèø, åéíèëèê, áèð 

øåéèí äèýÿðèíÿ åéíè èëÿ ìöâàôèã îëìàñû. Ãÿçåò, 

êèòàáäàí äà ýÿëìèøèê úàíà; Åéíèäèð úöìëÿ 

äÿ, åéíèäèð ñþç äÿ; Åéíèééÿò è÷èíäÿ öðÿê 

áèð éàíà; Âàëëàùè, éîðóëäó ýþçëÿðèìèç äÿ. 

Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. Ðèéàçèééàòäà: áöòöí ùàëëàðäà ÿäÿäè ãèéìÿòëÿðèí 

áÿðàáÿðëèéè. 

ÅÉÍÈÇÀÌÀÍËÛËÛÃ èñ. Áèð âàõòäà, áèð çàìàíäà 

îëìà; áèð âàõòà, åéíè âàõòà äöøìÿ 

(òÿñàäöô åòìÿ). 

ÅÉØ èñ. [ÿð.] Êåô, çþâã-ñÿôà, ëÿççÿòëè ùÿéàò. 

Äþâëÿòëèëÿðèç, ìÿãñÿäèìèç åéøö ñÿôàäûð; 

Ìåùìàíëàðûìûç áöñáöòöí ÿðáàáè-ãèíàäûð. 

Ì.ß.Ñàáèð. Éîõñóëëàð áîüóëóðêÿí; Áó ãàíëû, 

éàñëû âàéäà; Õàãàí äàëìûøäû åéøÿ; Áàüëàðäàêû 

ñàðàéäà. ß.Úàâàä. [Õàíëàð] áàäÿëÿðè 

ãàëäûðûá, áèð-áèðèíÿ ìÿäùëÿð äåéèá åéøè äàâàì 

åòäèðèðäèëÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Åéø åòìÿê 

– êåô ÷ÿêìÿê. Ýöëøÿíäÿ, Ñåééèä, è÷äèì î 

øèðèíëÿá èëÿ ìåé; Åéø åéëÿäèì ÷ÿìÿíäÿ áó 

ýöí õîñðîâàíÿ ìÿí. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÅÉØ-ÈØÐßÒ èñ. áàõ åéø (áÿçÿí “âÿ” 

áàüëàéûúûñû èëÿ). Åéø-èøðÿò ìÿúëèñè. Åéøèøðÿòäÿí 

áàøû àéûëìûð. – Ýöëäö ýöë, à÷ûëäû 

íÿðýèñ, ëàëÿ äîëäó æàëÿäÿí; Åé, õîø îë êèì, 

åéøö-èøðÿò åòìÿéÿ ÿñáàáû âàð. Ôöçóëè. Íàìÿëñÿì 

ìÿùÿëëÿñèíèí úàìààòû àòà-áàáàäàí 

éåðëè, òàâàíàëû îëóá, ýöíëÿðèíè ìöòòÿñèë åéø âÿ 

èøðÿòäÿ êå÷èðÿí áèð õàëã èäè. Í.Íÿðèìàíîâ. 

Íÿ ãÿäÿð ÿëèíäÿ äþâëÿò âàð èäèñÿ, ßìèðàñëàí 

Ýöëïÿðèéÿ éàõûí äóðìóðäó. Àììà åëÿ êè âàðéîõóíóí 

ùàìûñû åéø-èøðÿòÿ ãîéóëóá ïó÷ îëäó, 

Ýöëïÿðèíè àëìàã ôèêðèíÿ äöøäö. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÅÉØ-ÈØÐßÒËÈ ñèô. Åéø-èøðÿò îëàí, êåô ÷ÿêèëÿí. 

Åéø-èøðÿòëè ìÿúëèñ. 

ÅÉÂÀÉ íèäà. 1. Êÿäÿð, àüðû, òÿÿññöô êèìè 

ùèññëÿðè áèëäèðèð. Äåäèì: åéâàé, ùàëûì éàìàí 

îëóáäóð; Äåäè: ãÿìäÿí áåëèì êÿìàí îëóáäóð. 

Ãóðáàíè. Õàáè-ãÿôëÿòäÿí îéàí, ùàé êþíöë, 

ùàé êþíöë; Êþíöë, åéâàé êþíöë, âàé êþíöë, 

åé âàé êþíöë. Êèøâÿðè. 

2. ×àüûðûø, ìöðàúèÿò, éàëâàðûø ìÿãàìûíäà 

èøëÿíèð. Áèð ÷îáàí áèð ýöí åòäè äàüäà ùàðàé! 

51

ÅÉÂÀÙ 

Úàíàâàð âàð, – äåäè, – ýÿëèí, åéâàé! 


ÅÉÂÀÙ, ÅÉÂÀÙ ÊÈ íèäà. ßôñóñ, ùåéùàò, 

ùåéèô (êè). Ôÿðàò àøäû áàøûìäàí âÿ ëåéê ìÿí 

òÿøíÿ; Éàõûáäûð îäëàðà, åéâàù, àøèãàíÿ ìÿíè. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. [Îðõàí:] Îä-àëîâ ñà÷ìàäàí 

ãÿùðÿìàí Ñÿëèì; Åéâàù, äåìÿê, ñîí íÿôÿñèìäèð 

ìÿíèì. Ù.Úàâèä. 

ÅÉÂÀÍ èñ. Àäÿòÿí åâèí, îòàüûí, éà îòàãëàðûí 

þí òÿðÿôèíäÿ, öñòöþðòöëö, ãàáàüû à÷ûã 

áàëêîí; ñåéâàí. Ìÿøóãÿ åéâàíûí áàüà òÿðÿô 

áàõàí êöíúöíÿ ýÿëèá ýþçëÿìÿéÿ áàøëàäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ùÿìèí ýöíöí àõøàìû Ïÿðøàí þç 

åâëÿðèíäÿ Ãàðàøû åéâàíûí î áàøûíà ÷ÿêèá 

ÿùâàëàòû íÿãë åòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÅÉÂÀÍËÛ ñèô. Åéâàíû îëàí. Åéâàíëû åâ. 

– Èìàìâåðäè áàáàíûí ùÿéÿòèíäÿ èêè òèêèëèñè 

âàðäû. Áèðè êþùíÿ äàõìà èäè, î áèðè äÿ èêè 

îòàã âÿ ìÿòáÿõëè, ãàáàüû åéâàíëû òÿçÿúÿ åâ 

èäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ãàáàãäà åéâàíëû áèð åâ 

ýþðöíöð; Áàõäûãúà ñåâèíúäÿí öðÿê äþéöíöð. 

Ç.Õÿëèë. 

ÅÉÂÀÍÑÛÇ ñèô. Åéâàíû îëìàéàí. Åéâàíñûç 

åâ. 

ÅÉÇßÍ ñèô. âÿ çÿðô [ÿð.] Òàìàì, áöòöí, 

áàøäàí-áàøà. Ìÿúìÿèäÿ äöçöëìöø, åéçÿí 

õóðóø ñÿðàñÿð. Ì.ß.Ñàáèð. [Àñéà:] [Ýöë÷þùðÿ] 

åéçÿí ôèêèðäÿ, êåôñèç, äèíìÿç, éÿãèí áóðàäà 

áèð ùèêìÿò âàðäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Òóðàú:] Êèòàáäà 

éàçûëàí ñåâýèëÿðèí àõûðû åéçÿí äàâàøàâà 

îëóð. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÅÇÀÌ èñ. [ÿð.] Õèäìÿòè âÿ éà áàøãà áèð èø 

ö÷öí áèð éåðäÿí áàøãà éåðÿ ýþíäÿð(èë)ìÿ, 

éîëëà(í)ìà. Êàòèá óøàüûí àäûíû éàçäû, îíà 

ÅÇÎÏ 

êàüûç âåðèá ìààðèô êîìèññàðëûüûíà, ãÿáóë âÿ 

åçàì êîìèñéîíóíà ýþíäÿðäè. Ìèð Úÿëàë. Áó 

çàìàí Áÿùðàì ìöõòÿëèô êèòàáëàðëà äîëó 

÷àìàäàíûíû òÿøêèëàò øþáÿñèíèí ïÿíúÿðÿñèíÿ 

ãîéóá, åçàì âÿðÿãÿñèíè øþáÿ ìöäèðèíÿ 

òÿãäèì åòäè. ß.Âÿëèéåâ. Åçàì åäèëìÿê 

(îëóíìàã) – ìöÿééÿí áèð èø âÿ éà òàïøûðûãëà 

ÿëàãÿäàð îëàðàã áèð éåðÿ ýþíäÿðèëìÿê, 

éîëëàíìàã. Öìóìèééÿòëÿ, Íåìÿòóëëàéåâ åçàì 

îëóíìàüû ÷îõ õîøëàð, ðàéîíà ìàë éåðèòìÿêëÿ 

ìÿøüóë îëàð âÿ áóíóíëà äà þçöíö òèúàðÿòè 

áèëÿí, íàäèð áèð àäàì êèìè ýþçÿ âåðÿðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Åçàì åòìÿê – ìöÿééÿí áèð èø 

âÿ éà òàïøûðûãëà ÿëàãÿäàð îëàðàã áèð éåðÿ 

ýþíäÿðìÿê, éîëëàìàã. Éóíèñ þéðÿíäè êè, 

Ìîñêâà ìÿêòÿáëÿðèíÿ åçàì åäÿí õöñóñè 

êîìèñéîí âàð. Ìèð Úÿëàë. 

ÅÇÀÌÈÉÉß [ÿð.] 1. Á à õ åçàìèééÿò. Åçàìèééÿ 

ïóëó. Åçàìèééÿ âÿðÿãÿñè. 

2. Åçàìèééÿò êàüûçû (âÿñèãÿñè). 

ÅÇÀÌÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] Õèäìÿòè âÿ éà 

áàøãà áèð èøè, òàïøûðûüû éåðèíÿ éåòèðìÿê ö÷öí 

áèð éåðÿ åçàì îëóíìà, ýåòìÿ. Åçàìèééÿòÿ 

ýåòìÿê. Åçàìèééÿòäÿí ãàéûòìàã. – [Éóíèñ] 

ÿðèçÿ âÿ åçàìèééÿò êàüûçûíû ÷ûõàðûá ýþñòÿðäè. 


ÅÇÀÌÈÉÉßÒ×È èñ. Õèäìÿòè áèð èø ö÷öí 

áèð éåðÿ ýþíäÿðèëìèø àäàì, åçàìèééÿòäÿ îëàí 

àäàì. [Àëìàç] ýÿëÿí àäàìûí .. åçàìèééÿò÷è 

îëäóüóíà èíàíñà äà, éåíÿ áàõûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÅÇÎÏ: Åçîï äèëè [ãÿäèì éóíàí òÿìñèë÷èñè 

Åçîïóí (Àèñîïîñ) àäûíäàí] äèë÷. – öñòöþðòöëö, 

ìöÿììàëû, ðÿìçëè äèë. Åçîï ýåäèá, äèëè ãàëûá; 

Äöíéàíûí ìèí áèð ìöøêöëö ãàëûá. Ð.Ðçà. 

52

ß 

ßÿ 

ß 1 Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñûíûí éåääèíúè ùÿðôè 

âÿ áó ùÿðôëÿ èøàðÿ îëóíàí ñàèòèí àäû. 

ß 2 íèäà. Ìöðàúèÿò, ÷àüûðûø áèëäèðèð. [Íÿáè] 

ïðèñòàâ Ìåùäè áÿéè ýþðúÿê äåéèð: – ß, áó 

ôàüûðû íèéÿ ãÿùð åäèðñÿí “Ãà÷àã Íÿáè”. 

[ßëÿìäàð Ãîëòóã÷óéà:] ß, êèøèñÿí, ìÿí þëöì, 

áó òóôàíäà ìÿíè äàðà ãûñíàìà! Ñ.Ðÿùèìîâ. 

[Íÿáè:] ß, îëìàéà Íþâðÿñòÿäÿí éàíà áèð ñþç 

åøèòìèñÿí ß.Àáàñîâ. // Áÿçÿí úöìëÿíèí àõûðûíà 

ýÿòèðèëèð. [Àááàñ:] Áÿ, úÿìäÿêëÿð íèéÿ 

õàðàá îëìàéûá, ÿ.. È.Ùöñåéíîâ. 

ßÁÀ áàõ àáà 1 . ..Àõóíä ÿáàñûíû äöçÿëäèá 

äöêàíäàí ÷ûõäû, ýåòäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Øåéõ Øàáàí .. îòóç èë áèð ÿáàéëà ýÿçìÿéè, 

ãûðõ èë áèð êöðêÿ áöðöíìÿéè ãÿáóë åäÿðäè. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ôÿðÿú:] Ñÿñèì âàð, ñàããàëûì 

âàð, ôàðñúà ãÿçÿë áèëèðÿì; ïóëóì äà 

âàð êè, ÿáà, ÷àðûã âÿ ãóðøàã àëûì. Ãàíòÿìèð. 

ßÁÀËÛ áàõ àáàëû. Ýþðöíöð [Ìèðçÿ 

Ïîëàäûí] Øóøàäàêû ùÿêèì àòàñû – ñàðû ÿáàëû 

Ìèðçÿ Ùÿñÿí þç ãûçûíà ÷îõ ÿôñàíÿëè, ÿñðàðëû 

áèð äÿðñ äåìèøäèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÁÀÁÈË èñ. [ÿð.] Äàü ãàðàíãóøó, óçóíãóéðóã. 

ßÁÚßÄ èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Ãÿäèì ÿðÿá ÿëèôáàñûíäà 

èëê äþðä ùÿðô. (ùÿðôëÿðè ìåõàíèêè 

îëàðàã ÿçáÿðëÿìÿê ö÷öí èøëÿäèëèðäè). Áóëàð 

ýÿðÿê ùÿëÿ “ÿáúÿä”äÿ ùûããàíà “ãÿðÿøÿò”äÿ; 

Êèòàáè-åëìè îõóðëàð ðÿâàí áó 

áîéäà, áó áîéäà! Ì.ß.Ñàáèð. Áó ãàéäà èëÿ 

ìîëëà ÿáúÿä, ùÿââÿç, ùöòòè ëÿôçëÿðèíè “òÿùëèë” 

åäèá, ìÿíÿ áóíëàðû ùàçûðëàìàüû ÿìð åòäè. 

Ò.Ø.Ñèìóðã. Ìîëëà êþìÿê÷èñè .. ßâÿç õÿëôÿíè 

÷àüûðûá äåäè: – Àïàð, áóíà ÿáúÿä, ùÿââÿçè 

þéðÿò. Ú.Úÿáðàéûëáÿéëè. 

2. Öìóìèééÿòëÿ, êå÷ìèøäÿ “ÿëèôáà” ìÿíàñûíäà 

èøëÿíìèøäèð. // ìÿú. Èáòèäàè áèëèê, ñàâàä. 

ßáúÿä ùåñàáû – ìöÿééÿí áèð òàðèõè 

âÿ éà ðÿãÿìè ÿðÿá ùÿðôëÿðè âàñèòÿñèëÿ èôàäÿ 

åòìÿê öñóëó. Àøûãëûã åëìèíäÿ íÿäèð ïÿðýàðûí; 

ßáúÿä ùåñàáûíäàí âàðìû õÿáÿðèí Øàèð Âÿëè. 

ßÁÄ èñ. [ÿð.] êþùí. Ãóë, êþëÿ. ßáä îëìà, 

åé Íÿñèìè, ôàíè úÿùàíÿ, ÷öí êèì; Èìàíö äèí 

è÷èíäÿ ñÿíñÿí ÿìèðö ñóëòàí. Íÿñèìè. 

ßÁßÄÈËßØÄÈÐÈËÌß 

ßÁß 1 èñ. ìÿù. Óøàã îéóíóíäà: è÷ÿðèñèíÿ 

ãîç, ôûíäûã âÿ ñ. ñàëûíàí ÷óõóð. 

ßÁß 2 èñ. äàí. Ìàìà, ìàìà÷à. 

ßÁß×È ñèô. ìÿù. Ìàìà÷à, ìàìà. Ïèñ ÿáÿ- 

÷èéÿ àðâàä òàïøûðàí þâëàäñûç ãàëàð. (Àòà. ñþçö). 

ßÁß×ÈËÈÊ èñ. ìÿù. Ìàìà÷àëûã, ìàìàëûã. 

ßáÿ÷èëèê åòìÿê. 

ßÁßÄ çÿðô [ÿð.] Ñîíñóç ýÿëÿúÿê çàìàí 

(ÿçÿë ãàðøûëûüû). // ßáÿäè, ùÿìèøÿëèê. Îõóéóí, 

ìèëëÿòèí íèúàòû îëóí; Òà ÿáÿä áàèñè-ùÿéàòû 

îëóí. Ì.ß.Ñàáèð. 

ßÁßÄÀ [ÿð.] êëàñ. 1. Á à õ ÿáÿäÿí. 

2. Ùå÷, ãÿòèééÿí. ßáÿäà éîõ áó èøäÿ èìêàíûì; 

Äåéèë îíëàð ìöòèè-ôÿðìàíûì. Ì.ß.Ñàáèð. 

ßÁßÄßÍ çÿðô [ÿð.] Ùå÷ âàõò, ùå÷ áèð 

çàìàí, ÿñëà, ãÿòè, ãÿòèééÿí. Ìÿíèì íÿ áîðúóìäó 

êè, ìÿâàúèáèíèç àç, çÿùìÿòèíèç ùÿääÿí 

àðòûã âÿ ðàùÿòëèéèíèç ÿáÿäÿí éîõäóð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Äåìÿê èñòÿìèø êè, ñÿáð 

åäÿí èíñàí; Äöíéàäàí ÿáÿäÿí öçöëöøöáäöð. 


ßÁßÄÈ ñèô. âÿ çÿðô [ÿð.] 1. Äàèìè, ùÿìèøÿëèê. 

Øàèð êþíëöì ðöáàáûíû åøã èëÿ ÷àëäû; 

Áèç ÿáÿäè ãàðäàø îëäóã: èëê áàùàð âÿ ìÿí. 

Ñ.Âóðüóí. Ñöáùöí ÿáÿäè àøèãëÿðè îëàí áîç 

òîðàüàéëàð ùàâàëàíûá ñÿùÿð íÿüìÿëÿðèíè 

îõóéóð.. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Þëìÿç, äàèì 

éàøàéàí. Áó îäëó íÿüìÿëÿðäÿí; Ïàðëàã, ñþíìÿç 

áèð ìÿøÿë; Áó ðÿíýèí ëþâùÿëÿðäÿí; Ãóð 

ÿáÿäè áèð ùåéêÿë. À.Øàèã. Ìÿí åëÿ áèëäèì êè, 

öðÿéèì àúäûð; Ìÿùÿááÿò ÿáÿäè áèð åùòèéàúäûð. 

Ñ.Âóðüóí. // Ñîíñóç, èíòÿùàñûç, ìöòëÿã. 

2. Á à õ ÿáÿäÿí. ßáÿäè áèçÿ ýÿëìÿéèá. 

ßáÿäè õÿáÿðèì éîõäóð. 

◊ ßáÿäè èñòèðàùÿò åâè òÿíò. – ãÿáèð. 

ßáÿäè éóõó – þëöì. Àôàã äîäàãëàðûíäà òÿáÿññöì, 

þëöì àäëàíàí ÿáÿäè áèð éóõó è÷èíäÿ 

èäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. ßáÿäè éóõóéà ýåòìÿê, 

ýþçëÿðèíè ÿáÿäè éóììàã, ÿáÿäè ñóñìàã 

– þëìÿê, êå÷èíìÿê. Ãûç òàá åëÿìÿéèá, 

éåðÿ äÿéäè, .. ÿáÿäè îëàðàã ñóñäó. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

Íå÷ÿ ýöíäöð êè, øàíëû Áàêû ÿáÿäè éóõóéà 

ýåäÿí õàëã øàèðèíÿ þç êÿäÿðëè êþêñöíäÿ ëàéëà 

÷àëûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÁßÄÈËßØÄÈÐÈËÌß “ßáÿäèëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. Ãàðàáàü ìöùàðèáÿñèíäÿ ùÿëàê 

îëàí ãÿùðÿìàíëàðûí õàòèðÿëÿðèíèí ÿáÿäèëÿøäèðèëìÿñè. 

53

ßÁßÄÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ 

ßÁßÄÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. ßáÿäè îëàðàã 

éàøàäûëìàã, éàääà ñàõëàíûëìàã. 

ßÁßÄÈËßØÄÈÐÌß “ßáÿäèëÿøäèðìÿê”- 


ßÁßÄÈËßØÄÈÐÌßÊ èúá. 1. ßáÿäè îëàðàã 

íÿñèëëÿðèí õàòèðÿñèíäÿ éàøàòìàã, ùÿìèøÿëèê 

õàòèðÿ ãîéìàã. Õàëã þç ãÿùðÿìàíëàðûíûí õàòèðÿñèíè 

ÿáÿäèëÿøäèðìÿê ö÷öí îíëàðà àáèäÿ 

óúàëäûð. 

2. Ùÿìèøÿëèê åòìÿê, ÿáÿäè ùàëà ñàëìàã, 

äàèìè åòìÿê. Î ñîíñóç åøãèíè, áþéöê àðçóíó; 

Þç àíà äèëèíäÿ ÿáÿäèëÿøäèð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ßÁßÄÈËßØÌß “ßáÿäèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÁßÄÈËßØÌßÊ ô. ßáÿäè îëìàã, ùÿìèøÿ 

éàøàìàã. Åøãèíÿ äÿì òóòóá ýþéëÿð ìÿëÿøñèí; 

Åøãèí òàðèõ îëóá ÿáÿäèëÿøñèí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ßÁßÄÈËÈÊ èñ. Äàèìèëèê, ñîíñóçëóã, ùÿìèøÿëèê, 

äàèì éàøàìà; ùå÷ âàõò áèòìÿìÿçëèê, 

ãóðòàðìàìàçëûã. Áó ñÿàäÿò ñÿùÿðè î ãÿäÿð 

çÿíýèí âÿ èøûãëûäûð êè, áàøëàíàí ýöíÿøëè ýöíäöçöí 

ÿáÿäèëèéèíÿ øöáùÿ åòìèðñÿí. Ìèð Úÿëàë. 

ßÁßÄÈÉÉßÍ çÿðô [ÿð.] Ùÿìèøÿëèê, ÿáÿäè, 

äàèìè. [Ãûçûí] ýþçëÿðè èëê áàõûøäàí ÿáÿäèééÿí 

ùàôèçÿìäÿ íÿãø îëóíìóøäó. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ßÁßÄÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] 1. ßáÿäèëèê, äàèìèëèê; 

ùÿìèøÿ âàð îëàí øåé. [Èëéàñ:] Èëèí äÿéèøìÿñè 

ãàðøûìûçäà, éåë âóðàðêÿí ñþíöá äèðèëÿí 

áèð øàìû àíäûðäûüû êèìè, èíñàí ùÿéàòû äà ÿáÿäèééÿò 

ãàðøûñûíäà áåëÿ áèð øåéäèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

À÷ ýþçöíö âàðëûüà áàõ, èíäè áàøãà 

ñÿùÿðäèð; ßáÿäèééÿò – áó äöíéàäà ýþñòÿðèëÿí 

ùöíÿðäèð. Ñ.Âóðüóí. // Èíòÿùàñû îëìàéàí 

çàìàí; èíòÿùàñûçëûã. Íÿùàéÿò, ÿáÿäèééÿò 

ãÿäÿð óçóí ýþðöíÿí áèð äÿãèãÿ áèòäè âÿ 

ãàïûíû à÷äûëàð. Ñ.Ðÿùìàí. Óëäóçóí àëìàí 

ÿñàðÿòèíäÿ êå÷èðäèéè áó ö÷ àé îíà úÿùÿííÿìè 

áèð ÿáÿäèééÿò êèìè ýÿëèðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. Ñîíñóç ýÿëÿúÿê çàìàí. [ßðÿí:] Èøòÿ, 

ÿçÿëèééÿò âÿ ÿáÿäèééÿò! ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ôÿðèäÿ:] 

Áöòöí ýþçÿë ìóñèãèëÿð áèçè ÿáÿäèééÿòÿ 

àïàðûð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

◊ ßáÿäèééÿòÿ ãîâóøìàã – ÿáÿäè îëìàã. 

“Þëöì” ñþçöíöí íÿ äåìÿê îëäóüóíó áèëìÿéÿí 

Ýèðäìàí èýèäëÿðè âóðóøìà ìåéäàíûíäà 

éûõûëûá ùÿéàòëà âèäàëàøàðêÿí “ÿáÿäèééÿòÿ ãîâóøäó” 

äåéÿðäèëÿð. Ì.Ùöñåéí. Âÿòÿíèí éîëóíäà 

þëÿí øÿùèäëÿð; Þëìöð, ãîâóøóðëàð ÿáÿäèééÿòÿ. 

Ì.Àðàç. 

ßÁËßÙÚßÑÈÍß 

ßÁßÊÞÌß×È áàõ ÿìÿêþìÿ÷è. 

ßÁßÑ ñèô. [ÿð.] 1. Íàùàã, áèùóäÿ, ôàéäàñûç. 

// Çÿðô ìÿíàñûíäà. Áÿñëÿðÿì úàí êèìè, 

åé ñåâýèëè ñÿðìàéÿ, ñÿíè; Åòìÿðÿì ñÿðô ÿáÿñ 

ìÿñúèäÿ, ìîëëàéÿ ñÿíè. Ì.ß.Ñàáèð. ßáÿñ 

éåðÿ – 1) íàùàã éåðÿ, áîø éåðÿ; ëöçóìñóçúàñûíà, 

ôàéäàñûçúàñûíà. ßáÿñ éåðÿ ÿëëÿøäèì. 

ßáÿñ éåðÿ õÿðúÿ äöøäöì. – [Ùàúû Íóðó øàèð:] 

..Àììà ñÿí ÿáÿñ éåðÿ þçöíö ñàëäûí ãàëìàãàëà. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Êþíöë, ÿáÿñ éåðÿ 

öçìÿ úàíûìû; Ñîíàëàðûí ÿùäÿ îëìàç âÿôàñû. 

Ã.Çàêèð. [Ïÿðçàä:] ßáÿñ éåðÿ, Éóñèô áÿé, 

àðâàä ñþçöíÿ èíàíìà. Í.Íÿðèìàíîâ; 

2) ÿñàññûç, ñÿáÿáñèç, úèääè ñÿáÿá îëìàäàí. 

ßáÿñ éåðÿ ÿñÿáèëÿøìÿê. 

2. Õÿáÿð øÿêèë÷èñè èëÿ: ÿáÿñäèð – íàùàãäûð, 

ôàéäàñûçäûð, õåéðè éîõäóð, íÿòèúÿñè éîõäóð. 

Áöòöí çÿùìÿòëÿðèí ÿáÿñäèð. – Ñþéëÿäè 

òöëêö: – ßáÿñäèð áó õÿéàë; Ìÿíäÿí îë ìÿðùÿìÿòè 

åòìÿ ñóàë. À.Ñÿùùÿò. 

ÿáÿñ-ÿáÿñ çÿðô Íàùàã éåðÿ. ßáÿñ-ÿáÿñ 

íå÷èí ãà÷ûðñàí ìÿíäÿí; Ìÿí êè çàëûì, 

àäàìéåéÿí äåéèëÿì. Ì.Ï.Âàãèô. Ýöë äèëëÿíäè: 

“Ñàëìàéûí ñÿñ; Äàíûøìàéûí ÿáÿñÿáÿñ”. 

Ì.Äèëáàçè. 

ßÁßÂÅÉÍ èñ. [ÿð.] êþùí. Àòà-àíà, âàëèäåéí. 

Ùÿð ýöí ÿáÿâåéíè øàä åäèðëÿð; Ùþðìÿòëÿðèíè 

èçäèéàä åäèðëÿð. Ì.ß.Ñàáèð. 

ßÁÈÐ èñ. [ÿð.] êëàñ. áàõ ÿíáÿð. Ýöëçàðÿ 

ùàâà ÿáèð òþêäö; Ñÿùðàéÿ ãöáàðè-ìèøê ÷þêäö. 

Ôöçóëè. 

ßÁËßÙ ñèô. [ÿð.] 1. Àõìàã, ñÿôåù, ýèú, 

ñàðñàã, áàøûáîø. ßáëÿù êþïÿê ãàéñàâàäàí 

ïàé óìàð. (Ìÿñÿë). // Èñ. ìÿíàñûíäà. Íîëà áèð 

åâäÿ ãîéàéäûç ãàðàâàø; Âåðìÿéÿéäèç ìÿíè 

áó ÿáëÿùÿ, êàø! Ì.ß.Ñàáèð. 

2. Ñþéöø êèìè èøëÿäèëèð. [Õàíûì:] ßáëÿùèí 

ãûçû, ÿáëÿù, .. ýþð êèìÿ îõøàéûð Ãàíòÿìèð. 

[Çàìàí:] ßáëÿùèí ãûçû, åëÿ áó ñààò èòèëÿðñÿí 

ýþçöìöí ãàáàüûíäàí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ßáëÿùèí áèðè Êÿðáÿëàéû Ãóáàä; Èñòÿéèð ýÿëÿ 

õàíûìà êÿëÿê. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ßÁËßÙÚßÑÈÍß çÿðô Àõìàãúàñûíà, ñàðñàãúàñûíà, 

àõìàã êèìè; ýèú-ýèú. ßáëÿùúÿñèíÿ 

äàíûøìàã. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. ..Íÿñðäÿ 

äÿ ãàôèéÿäÿí âÿ óøàãúàñûíà ìöáàëèüÿëÿðäÿí 

âÿ ÿáëÿùúÿñèíÿ òÿøáåùëÿðäÿí áöòöíëöêëÿ 

÷ÿêèíÿúÿêëÿð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

54

ßÁËßÙËÈÊ 

ßÁËßÙËÈÊ èñ. Àõìàãëûã, ñÿôåùëèê, ýèúëèê, 

ñàðñàãëûã. ßëáÿòòÿ, [Úóìà] áó ÿáëÿùëèéè 

öçöíäÿí äöøìÿí ÿëèíÿ êå÷ÿðÿê õîøáÿõò òÿñàäöôëÿ 

õèëàñ îëìóøäó. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßÁËßÃ ñèô. [ÿð.] Àëà, àëà-áóëà, àëà-áÿçÿê, 

àëàúà. ßáëÿã àò ìåéäàíäà òîïëà áÿðàáÿð ôûðëàíäû. 


ßÁËßÃËÈÊ èñ. Àëàëûã, àëà-áóëàëûã, àëàáÿçÿêëèê. 

ßÁÍÀ èñ. [ÿð. “èáí” ñþç. úÿìè] êëàñ. Þâëàäëàð, 

îüóëëàð (àäÿòÿí èçàôÿò òÿðêèáëÿðèíäÿ 

èøëÿíèð). ßáíàéè-âÿòÿí âÿãô åëÿéèð âÿñëèíÿ 

úàíûí; Ùÿì ðóùè-ðÿâàíûí. Ì.ß.Ñàáèð. 

ßÁÐ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Áóëóä. ×öí ÿáð äåéèëñÿí, 

îëìà ýèðéàí! ×öí ñåéë äåéèëñÿí, åòìÿ 

ÿôüàí! Ôöçóëè. ßáðè-áàùàð – áàùàð áóëóäó. 

ßáðè-ñèéàù – ãàðà áóëóä. ßáðèíåéñàí 

– éàüìóð áóëóäó, íåéñàí áóëóäó. 

Ìÿí áèð ñÿäÿôÿì, ñÿí ÿáðè-íåéñàí. Ôöçóëè. 

ßÁÐßØ ñèô. 1. Õàëëû. 

2. ßëäÿ áÿñëÿíìèø. Î, áó ýöí ïàëûäà äöøìöø 

ÿáðÿø ãî÷óí êàáàáûíäàí éåìÿê ö÷öí 

àéðû áèð ñÿé èëÿ ùàçûðëàøûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÁÐÈØÈÌ èñ. [ôàðñ.] 1. Èïÿê, èïÿê èïëèê. 

Ïàøà, ñÿíÿ íèøàí âåðèì Ãûðàòû; ßáðèøèì 

èïÿêäÿí éàëû ýÿðÿêäè. “Êîðîüëó”. ßëâàí 

ãàíûíëà áîéàíñûí; ßáðèøèì òåëëÿðèí ñÿíèí! 

Àøûã Ùöñåéí. 

2. áîò. Ëÿëÿêëè éàðïàüû âÿ ÿòèðëè ÷è÷ÿéè îëàí 

àüàú íþâö; àêàñèéà. ßáðèøèì .. ÷ÿòèðè ïèðàìèäà 

øÿêèëëè, îòóç ìåòðÿ ãÿäÿð ùöíäöðëöéöíäÿ 

àüàúäûð. Ù.Ãÿäèðîâ. 

ßÁÐÓ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Ãàø. Ýþç äîéìàç 

âÿñìÿëè êÿìàí, ÿáðóäàí; Úàí öçöëìÿ, ñÿìÿí 

èéëè êåéñóäàí. Ì.Ï.Âàãèô. 

ßÁÓÚßÙË èñ. [ÿð.] ×îõ òÿðñ, èíàäúûë àäàì 

ùàããûíäà (áÿçÿí ñþéöø êèìè èøëÿäèëèð). ..Àüà 

ìàøûíûí ãàïûñûíû à÷äû, äåäè: – Äöø àøàüû, 

ÿáóúÿùë!.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

◊ ßáóúÿùë ãàðïûçû – ãàðïûçà áÿíçÿð ÷îõ 

àúû éàáàíû ìåéâÿ. 

ßÁÉßÇ ñèô. [ÿð.] êëàñ. Áÿéàç, àü. Åé çöëôè 

ñèéÿù, ñèíÿñè ÿáéÿç, ýþçö àëÿ; Íÿ òöðôÿ úàâàíñàí! 


ßÚÀÈÁ ñèô. [ÿð.] 1. ×îõ ãÿðèáÿ, ÷îõ òÿÿúúöáëö, 

ãåéðè-àäè, ýþðöíìÿìèø. [Êÿðÿì:] 

Éîëäà áèð ÿúàèá ìèë÷ÿê ýþðìöøÿì, îíó ñèçÿ 

ñàçëà äåéÿúÿéÿì. “ßñëè âÿ Êÿðÿì”. ßúàèá 

ßÚßÁ 

ìÿõëóãàò ýþðöíöðäö: êèìè áóéíóçëó âÿ àò 

àéàãëû èäè, áÿçèñè éàðûþêöç, éàðûàäàì èäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Èøàðÿ âåðèëäè âÿ êè÷èê òÿééàðÿëÿð 

áèð-áèðèíèí àðäûíúà ÿúàèá ðÿíýàðÿíý 

ãóøëàð êèìè ùàâàéà ó÷äó. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

// Çÿðô ìÿíàñûíäà. ßúàèá äàíûøìàã. Áåëÿ 

øåéëÿð àäàìà ÿúàèá ýþðöíöð. // èñ. Ýþðöíìÿìèø 

øåé, ÷îõ ãÿðèáÿ øåé, ÷îõ òÿÿúúöáëö øåé, 

ãåéðè-àäè øåé. Éåòèì ÿëèíäÿ ãîüàë, ÿúàèá! 

(Àòà. ñþçö). Õÿò-õÿò ÷ÿêÿíäÿ äàìäû ãÿëÿìäÿí; 

Ñèíÿíäÿêè õàëäû, íÿ ÿúàèáäè! Ãóðáàíè. 

2. Ùåéðàíåäèúè, ìèñèëñèç, õàðèãöëàäÿ, 

âàëåùåäèúè. Áó ýöí áèð ÿúàèá ýþçÿë ñåâìèøÿì; 

Áåëÿñè îëìàç ùå÷ âèëàéÿòäÿ. Ì.Ï.Âàãèô. 

ßÚÀÈÁÕÀÍÀ èñ. [ÿð. ÿúàèá âÿ ôàðñ. ...õàíÿ] 

êþùí. Ìóçåé. Áèð ñþçëÿ, äîããàç êÿíäèí 

ÿúàèáõàíàñû, ãÿçåòè, òåëåôîí âÿ òåëåãðàôû èäè. 


ßÚÀÈÁ-ÃßÐÀÈÁ [ÿð.] áàõ ÿúàèá 1-úè 

ìÿíàäà. Ñÿíèí êÿìàëûíäà, ôèêðèí è÷èíäÿ; 

ßúàèá-ãÿðàèá ùàëëàð îéíàøûð. Àøûã Ïÿðè. 

..Ùÿð êÿñ áóíëàðäàí ÿúàèá-ãÿðàèá øåéëÿð 

íàüûë åäÿðäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ßñëèíè-íÿñëèíè 

áèëìÿäèéè î ãîðõóíú ùÿéóëàëàð, ÿúàèáãÿðàèá 

ìÿõëóãëàð [õàíû] äÿùøÿòÿ ýÿòèðÿð, áó 

âàùèìÿëÿð áÿçÿí ýöíëÿðëÿ îíó íàðàùàò 

åäÿðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ßÚÀÈÁËÈÊ èñ. ßúàèá øåéèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè. 

ßÚÄÀÄ èñ. [ÿð. “úÿää” ñþç. úÿìè] Àòàáàáàëàð, 

óëó áàáàëàð. Âÿòÿí – ÿúäàäûìûçûí 

ìÿäôÿíèäèð; Âÿòÿí – þâëàäûìûçûí ìÿñêÿíèäèð. 

À.Ñÿùùÿò. Áþéöê ÿúäàäûíû ýÿòèðèá éàäà; 

Îéíàò ãûëûíúûíû ýþéäÿ, ùàâàäà. Ñ.Ðöñòÿì. 

Òàðèõèìèçèí, ÿúäàäûìûçûí ÿìÿëëÿðè, àðçóëàðû, 

ùÿñðÿòëÿðè áó òîðïàãäà ùèôç îëóíìóøäóð. 


ßÚßÁ ñèô. [ÿð.] 1. êëàñ. Òÿÿúúöáëö, ãÿðèáÿ. 

Îüëàí, ÿúÿá îëìàç, îëñà àøèã; Àøèãëèê 

èøè ãûçà íÿ ëàéèã Ôöçóëè. 

2. Ýöëìÿëè, ÿéëÿíúÿëè, ìÿçÿëè, ÷îõ ãÿðèáÿ. 

Çàùèäà, ñÿí êè áèëèðñÿí þçöíö ùàë ÿùëè; 

Áèð þç ÿùâàëûíû áèëìÿçñÿí, ÿúÿá ùàëûí âàð. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. ßúÿá, éîõìó îíóí áàü÷àñû-áàüû; 

Ýöëëÿðÿ áàõìàéûð, ýöë ñîëö ñàüû. ß.Úàâàä. 

3. ×îõ éàõøû, ÷îõ ýþçÿë, ÿëà. ßúÿá øåéäèð. 

ßúÿá êèòàáäûð. – Áèð ÿúÿá ãÿñðäÿ òóòóá ìÿíçèë; 

Ìåéÿ îëìóøäó ðóçö øÿá ìàèë. Ôöçóëè. 

55

ßÚßÁÀ 

ßúÿá ÿééàì èìèø ÿééàìè-ñÿëÿô; Ýÿðÿê î 

ýöíëÿðäÿ îëàéäûã òÿëÿô. Ã.Çàêèð. 

4. äàí. Òÿÿúúöá áèëäèðèð – ýþðÿñÿí. ßúÿá, 

íÿ îëäó êè, ýÿëèá ÷ûõìàäû 

5. äàí. Òÿñäèã áèëäèðèð – áÿëè, ùÿ. – Ñÿí 

éåìÿê éåéÿúÿêñÿíìè – ßúÿá. 

6. äàí. Èíòîíàñèéàäàí àñûëû îëàðàã òÿÿúúöá, 

íàðàçûëûã, áÿçÿí èñòåùçà, êèíàéÿ áèëäèðèð. 

ßúÿá èøÿ äöøäöê! ßúÿá áèçè àâàðà 

ãîéäóí! ßúÿá àäàìñàí! ßúÿá õàíÿíäÿ 

èìèø! ßúÿá èøäèð! ßúÿá èíòèçàìëû èìèøñÿí! 

◊ ßúÿá åëÿìÿê äàí. – éàõøû åëÿìÿê, 

ÿëèíäÿí ýÿëìÿê. Áèëìèðÿì, ÿúÿá åäèðÿì, .. 

ñÿíÿ íÿ äöøöá Ù.Íÿçÿðëè. ßúÿá êè – íÿ 

éàõøû êè, éàõøû îëäó êè, íÿ éàõøû... ßúÿá êè, 

òåç ýÿëäèì, éîõñà òàìàøàéà ýåúèêÿúÿêäèì. 

ßúÿá îëäó – éàõøû îëäó, åëÿ äÿ ëàçûì èäè. 

Ëöòôÿëè [Úÿëèëÿ] áàõûá þç-þçöíÿ äåéèðäè êè, 

ÿúÿá îëäó. È.Ìóñàáÿéîâ. Íÿ ÿúÿá – 

1) òÿÿúúöá, ùåéðÿò, ñóàë áèëäèðèð. Íÿ ÿúÿá 

áåëÿ ýåú ýÿëäèí – [Àðàç:] Áèð äå ýþðöì, ñÿí 

íÿ ÿúÿá áóðà ýÿëäèí À.Øàèã. Ìÿíèìëÿ 

òèêäèðäèéèí ãûðõ ö÷ ìàíàòëûã òóôëèëÿðè íÿ ÿúÿá 

ýåéìÿéèá, áåëÿ ñàðû ñÿíäÿëäÿ äîëàíûðñàí 

Ãàíòÿìèð; 2) òÿÿúúöáëö äåéèë, òÿÿúúöáëö áèð 

øåé éîõäóð, áóíà òÿÿúúöá åòìÿ(éèí). Éàð 

ñþùáÿòèì îëìàçñà, Ôöçóëè, íÿ ÿúÿá; Þçöíÿ 

ñþùáÿòèìè àð áèëèáäèð, áèëèðÿì. Ôöçóëè. Ñèçäÿí 

(ñÿíäÿí, îíäàí âÿ è.à.) íÿ ÿúÿá – 

òÿÿúúöá, ñóàë ìÿãàìûíäà. [Ñåâèë:] È÷ÿðè ýÿë, 

àé àòà, àëòû èëäèð ñÿíè ýþðìÿìèøÿì, ñÿíäÿí 

íÿ ÿúÿá Ú.Úàááàðëû. [Ðÿèñ:] Ñèçäÿí íÿ ÿúÿá, 

Ùèêìÿò õàíûì Ìèð Úÿëàë. 

ßÚßÁÀ ÿä. [ÿð.] êèò. Ñóàë úöìëÿëÿðèíäÿ 

òÿÿúúöá, øöáùÿ, òÿðÿääöä áèëäèðèð – ýþðÿñÿí, 

àéà. ßúÿáà, áó ýöí éàüûø éàüàúàãìû 

ßúÿáà, îíëàðûí ýÿëèøèíäÿí ìÿãñÿä íÿäèð – 

[Éàøëû êèøè:] ßúÿáà, áó ìÿçàðäà ìöàëèúÿïÿçèð 

îëìàéàí ùÿð õÿñòÿëèéè ñàüàëäà áèëÿúÿê 

áèð êÿðàìÿò âàðìûäûð Ñ.Ùöñåéí. [Áÿùðàì:] 

ßúÿáà, ìÿí þç ÿìèìèí åâèíäÿ õèäìÿò÷èéÿììè 


ßÚßÁÚß äàí. áàõ ÿúÿá 1, 2 âÿ 6-úû 

ìÿíàëàðäà. ..Áóíëàðû ìÿí ÷îõ éàõøûúà ýþðöðÿì, 

÷îõ ÿúÿáúÿ ýþðöðÿì, ÷îõ ãÿøÿíýúÿ ýþðöðÿì. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ßúÿá ùàëûí âàð, 

àé ìîëëà; ßúÿáúÿ ðóçèýàðûí âàð! ß.Íÿçìè. 

ßÚßË èñ. [ÿð.] Ùÿð áèð úàíëûíûí, õöñóñÿí 

èíñàíûí ãàáàãúàäàí ãÿäÿðëÿíìèø þëöì âàõòû. 

56 

ßÚßËÑÈÇ 

[Àüàìóðàä áÿé:] Äöíéàíûí èøè áåëÿ îëóð. 

ßúÿëè áèëìÿê îëìàç. Þìöðäöð, áèðè àç éàøàéûð, 

î áèðè ÷îõ éàøàéûð. Ò.Ø.Ñèìóðã. // Öìóìèééÿòëÿ, 

þëöì, þëöì ÷àüû. Êå÷èíèí ÿúÿëè 

÷àòàíäà ÷îáàíûí ÷îìàüûíà ñöðòöíÿð. (Àòà. 

ñþçö). [Ìåùðèáàí] èñòÿéèðäè êè, áåëÿ ùàëûíäà, 

ÿúÿëèí ñîéóã ãàíàäëàðû öçöíö îõøàðêÿí 

Çåéíàë éàòàüûíûí éàíûíäà, áàøû öçÿðèíäÿ 

áóëóíñóí. Ñ.Ùöñåéí. ßúÿë ýèðëÿìÿê – 

áàõ ÿúÿëè ýÿëìÿê. [Íåìÿò êèøè:] Ýþðöíöð, 

ùàíñû áÿäáÿõòè èñÿ ÿúÿë ýèðëÿéèá. Ì.Ùöñåéí. 

ßúÿëè ýÿëìÿê (÷àòìàã, òàìàì îëìàã, 

éåòìÿê) – þëöì âàõòû éåòèøìÿê. ßúÿë ýÿëäè, 

áàøûì öñòÿ äàéàíäû; Øèðèí úàíûì åøãèí 

îäóíà éàíäû. “Àøûã Ãÿðèá”. Íÿ úöòö âàð, íÿ 

êîòàíû, íÿ êÿëè; Þëìÿê èñòÿð, éåòèøìÿéèð 

ÿúÿëè. À.Ñÿùùÿò. Õÿñòÿ øÿôà òàïìàéûá þëÿíäÿ 

äåéÿðäè: – ßúÿëè éåòÿí àäàì þëÿúÿêäèð, èñòÿð 

ùÿêèìè Ëîüìàí äà îëà. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Þç 

ÿúÿëè èëÿ þëìÿê – òÿáèè þëöìëÿ þëìÿê. 

ßÚßËß [ÿð.] 1. èñ. Òÿëÿñìÿ, áèð èøè òåçòÿëÿñèê 

ýþðìÿéÿ ÷àëûøìà, ñÿáèðñèçëèê ýþñòÿðìÿ. 

ßúÿëÿ åòìÿê – òÿëÿñìÿê. Àðûã àòëû 

êîíêà ñòàíñèéàéà éàõûíëàøìûøäû, î ìèíìÿê 

ö÷öí ÿúÿëÿ åäÿðêÿí àüûð áèð ãîë ÷èéíèíäÿí 

éàïûøäû. À.Øàèã. [Ñÿôÿðÿëè:] Ðèúà åäèðÿì, 

ÿúÿëÿ åäèíèç. Ù.Íÿçÿðëè. 

2. çÿðô âÿ ñèô. Òÿëÿñèê, úÿëä, òåç-òÿëÿñèê. 

..Áèð ïàðàìûç ÿúÿëÿ áèð äÿñòÿ ñàçëàéûá ãûøãûðûðûã. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ðîçà:] Íå÷èí 

ßúÿëÿ áèð èøèíèçìè âàð Ù.Úàâèä. ßúÿëÿ 

èëÿ – òÿëÿñèê, ñöðÿòëÿ, òåç, úÿëä. [Ýöë÷þùðÿ:] 

Ýþðöðñÿí, ìÿíèì áàøûìà íÿ èøëÿð ýÿòèðèðëÿð.. 

Ìöìêöí âàð èñÿ, ýÿë òåç ãà÷àã (ÿúÿëÿ 

èëÿ äàðòûíûð). Ö.Ùàúûáÿéîâ. Õèäìÿò÷èëÿð 

ÿúÿëÿ èëÿ î òÿðÿô-áó òÿðÿôÿ ùÿðÿêÿò åäèðäèëÿð. 


ßÚßËßËÈ ñèô. Òÿëÿñèê, òÿúèëè, òÿõèðÿñàëûíìàç. 

[Õîðòäàí:] Éîõ, áèð áåëÿ ìöääÿò ýþçëÿìÿéè 

ìÿí áàúàðìàéàúàüàì. Èøèì ÿúÿëÿëèäèð. 


ßÚßËÌÀÉÀËËÀÃ áàõ ÿúÿëìöÿëëÿã. 

ßÚßËÌÖßËËßÃ èñ. [ÿð.] äàí. Ýþçëÿíèëìÿéÿí, 

òÿáèè îëìàéàí þëöì. 

ßÚßËÑÈÇ çÿðô ßúÿëè ÷àòìàäàí, âàõòñûç, 

âàõòû ÷àòìàäàí. [Ðÿñóë:] Áóäóð, áó ýöí äþðä 

úàâàí ÿúÿëñèç äöíéàäàí ýåòäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ßúÿëñèç þëäöðöð ìÿíè ôèðãÿòèí; ßéèáäèð 

ãÿääèìè äÿðäèí, ìþùíÿòèí. Àøûã Øÿìøèð.

ßÚßÌ 

ßÚÇÀ 

ßÚßÌ èñ. [ÿð.] 1. êþùí. Êå÷ìèøäÿ ÿðÿá 

îëìàéàí õàëãëàðà âÿ îíëàðûí íöìàéÿíäÿëÿðèíÿ, 

õöñóñÿí, èðàíëûëàðà, Èðàí ÿùàëèñèíäÿí 

îëàí àäàìëàðà âåðèëÿí àä. Ìÿíäÿí ñàëàì îëñóí 

ÿúÿì îüëóíà; Ìåéäàíà ýèðÿíäÿ ìåéäàí 

ìÿíèìäèð. “Êîðîüëó”. 

2. òàð. Èðàí. Ëåéëè-Ìÿúíóí ßúÿìäÿ ÷îõäóð; 

ßòðàêäÿ îë ôÿñàíÿ éîõäóð. Ôöçóëè. 

ßÚßÌÈ ñèô. [ÿð.] êþùí. 1. Ãåéðè-ÿðÿá ãþâì 

âÿ òàéôàëàðäàí áèðèíÿ ìÿíñóá îëàí, ÿðÿá 

îëìàéàí. 

2. Èðàíëû, ôàðñ. 

3. ìÿú. Éàä, þçýÿ, éàáàí÷û. 

ßÚßÐ èñ. Òÿçÿëèê, èøëÿíìÿìèø îëìà. Âóðòóò 

èêèúÿ èëèí ýÿëèíè îëàí, ýÿëèíëèê ïàëòàðûíûí 

ÿúÿðè ñîëìàéàí Êåéñóáÿéèìèí íèñýèëè öðÿéèíäÿ, 

àðçóñó ýþçöíäÿ ãàëìûøäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ßÚßÐÈ ñèô. Òÿçÿ, ãÿäòÿçÿ, ùå÷ ýåéèëìÿìèø, 

èøëÿíìÿìèø. ßúÿðè äîí. ßúÿðè éîðüàíöçö. 

– Çåéíÿáèí áó ñààò äþðä-áåø äÿñò ÿúÿðè 

ïàëòàðû áîõ÷àäàäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßÚßÐËÈ áàõ ÿúÿðè. ßúÿðëè ïàëòàð. 

ßúÿðëè õàë÷à. – Ìÿí äÿ î ìöëàùèçÿäÿéÿì, 

Çÿðèø! – äåéÿ Ìöãèì áÿé áèðäÿí ïðèñòàâëûã 

ïàëòàðûíûí ÿí ÿúÿðëèñèíè ýåéìÿéÿ, òÿðëÿéÿòÿðëÿéÿ 

îðà-áóðàñûíû äàðòûøäûðìàüà áàøëàäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [ßìèð:] Áó ÿúÿðëè ýÿáÿëÿð 

ïðèñòàâ àüàíûí ùàëàë õîøó îëñóí, þç àíàñûíûí 

ñöäö êèìè. ß.Àáàñîâ. 

ßÚÈÁ(ß) [ÿð.] áàõ ÿúàèá. 

ßÚÈÍÍß èñ. [ÿð.] äèí. êþùí. Úèí. ßúèííÿ 

ïàäøàùû (íàüûëëàðäà). – ßùìÿäè-×åêêàø äóðóá 

ýÿëäè åâÿ. ×àüûðûá ÿúèííÿëÿðè, ÿìð åëÿäè. 

(Íàüûë). [Íÿúÿô:] Íÿ ñèðð îëàúàã Òîâóç 

äÿðÿñè ÿúèííÿ éåðèäèð: øÿéàòèí éûüíàüûíà ðàñò 

ýÿëèáñèíèç. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [2-úè ÿúèííÿ:] 

Ùÿ, èíäè áàøà äöøäöì, äîüðóäàí äà, äåéÿñÿí, 

ñÿí ÷îõ àüûëëû ÿúèííÿñÿí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ßÚËÀÔ ñèô. [ÿð.] Àë÷àã, ðÿçèë. [Áÿùðàì:] 

Î âàõò áèçèì íàùèéÿíèí ïðèñòàâû Íàâåäñêè 

àäûíäà ÷îõ ðÿùìñèç âÿ ÿúëàô áèð àäàì èäè. 

ß.Âÿëèéåâ. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Àüà, Òÿáðèçäÿ 

5-10 íÿôÿð ÿúëàô èëÿ áàúàðìàã îëìóð. 


ßÚËÀÔËÛÃ èñ. Àë÷àãëûã, ðÿçèëëèê, ðÿçàëÿò. 

ßúëàôëûã åòìÿê. [Ïèðè äöøöíöðäö êè, Õàëûã 

äåéÿúÿê:] “Êèøè êèøèíèí íàìóñóíà òîõóíìàç, 

Ïèðè. Ìÿí áó ñèððè öðÿéèìäÿ ãÿáðÿ àïàðàúàüàì. 

Àììà áîéíóíà àë êè, ÿúëàôëûã åëÿìèñÿí”. 

È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ßÚÍßÁÈ [ÿð.] 1. ñèô. Áàøãà õàëãà, ìèëëÿòÿ 

ìÿíñóá îëàí; õàðèúè. ßúíÿáè ìàëëàð. ßúíÿáè 

äèëëÿð. ßúíÿáè þëêÿëÿð. – Ùÿìÿäàí éåíÿ äÿ 

ÿúíÿáè úàñóñëàðûíûí éóâàñûíà ÷åâðèëìèøäè. 


2. èñ. Áàøãà þëêÿíèí âÿòÿíäàøû, òÿáÿÿñè; 

õàðèúè. ßúíÿáèëÿðÿ ìÿõñóñ ìåùìàíõàíà. – 

Ùàúû Ìèðçÿ Ùÿñÿí àüà ìöúòÿùèäèí ýþçöíöí 

ãàáàüûíäà ìèíëÿðúÿ ìöñÿëìàí þâðÿò-óøàãëàðû 

.. ÿúíÿáèëÿðèí åâèíäÿ ýèçëÿíèáëÿð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ßúíÿáè éåíÿ ÷àìàäàíû 

[Ìÿøÿäè ßñýÿðÿ] âåðìÿéèá, òÿúèëÿí .. 

âàüçàëäàí øÿùÿðÿ ÷ûõäû. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. 

ßÚÐ èñ. [ÿð.] êþùí. Áèð èø ìöãàáèëèíäÿ 

âåðèëÿí ÿâÿç; ãàðøûëûã. Þç àäÿòèí èëÿ íàëÿ 

åéëÿ; ßúðèíè ìÿíÿ ùÿâàëÿ åéëÿ. Ôöçóëè. 

[Ñÿëèì áÿé:] Áó ãÿäÿð õàëãûí äóàñû ñèçèí 

ÿúðèíèçäèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ýöìàí åòìÿéèí 

êè, Øåéõ Øÿáàí ÿçàí âåðìÿéèíÿ ìóçä 

àëûðäû. Õåéð, ÿñòÿüôöðóëëàù, ÿçàí âåðìÿéè 

ìÿùç ñàâàá ÿìÿë ùåñàá åäÿðäè âÿ ÿúðèíè 

ãèéàìÿòäÿ Àëëàùäàí ýþçëÿéèðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

// Úÿçà ìÿíàñûíäà. Èíäè ÿúðèíäèð, 

êþíöë, ÷ÿê øàìè-ùèúðèí äÿðäèíè; Ìÿí ÿçÿë 

ýöí ñþéëÿäèì ïÿíäè-ôèðàâàíëàð ñÿíÿ. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Çöëì åäÿí êèìñÿëÿðèí ÿúðè 

áóäóð. Ì.Ðàùèì. ßúðèíè ÷ÿêìÿê – úÿçàñûíû 

÷ÿêìÿê. [Âàãèô:] Ìÿììÿä úÿçàñûíà 

÷àòìûøäûð, – äåäè, – õàíûí öçöíÿ àü îëàí 

ÿúðèíè ÷ÿêìÿëèäèð.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Çöëôöãàð:] 

Ãîé ÿë-àéàüû äèíú äóðìàéàíëàð ÿúðèíè 

÷ÿêñèíëÿð. Á.Áàéðàìîâ. 

ßÚÓÇß èñ. [ÿð.] Ïèñõàñèééÿòëè âÿ áÿäëÿêÿð 

àðâàä. 

ßÚÇ èñ. [ÿð.] êëàñ. Àúèçëèê, èãòèäàðñûçëûã. 

ßúç èëÿ äåäè êè: “Åé õóäàâÿíä; Øàùÿíøÿùèàäèëö 

õèðÿäìÿíä!” Ôöçóëè. [Èáëèñ Àðèôÿ:] 

..ßçèçèì, ÷îúóã îëìà! Àðèô! Ìàíà áàõ, ÿúçè 

áóðàõ, ùèññÿ ãàïûëìà. Ù.Úàâèä. ..Ñèòàðÿ Ìÿíñóðóí 

ÿëèíè ÿúç èëÿ òóòóá äèçè öñòÿ îòóðóá: – 

Àìàí Ìÿíñóð! Ìÿíè ùèúð îäóíà éàíäûðìà. 


ßÚÇÀ èñ. [ÿð. “úöç” ñþç. úÿìè] 1. êëàñ. 

Áèð øåéèí òÿðêèáèíè òÿøêèë åäÿí õûðäà ùèññÿúèêëÿð; 

úöçëÿð. Éàíäûðûá ÿúçàéè-òÿðêèáèì, 

êöëöì âåðñÿí éåëÿ; Éîõ éîëóíäàí äþíìÿéèì, 

57

ßÚÇÀ×Û 

âàðûì ñÿíèíäèð, úöçâö êöë. Ôöçóëè. [Ìîëëà 

Èáðàùèìõÿëèë:] Äàùà áóíäàí àðòûã íÿ åéëÿéÿúÿêñèíèç 

êè, áó ýöí èêñèð òàìàì âÿ òÿêìèë 

îëàí ñààòäà âÿ ÿúçà áóòÿäÿ ãàéíàéàí âàõòäà 

áó éåðÿ àéàã áàñäûíûç. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ñó 

íÿäèð Íÿ ÿúçàäàí ÿìÿëÿ ýÿëèð, íÿ ñÿáÿáÿ ñó 

ãàéíàéàíäà áóü îëóð, íèéÿ äîíàíäà áÿðêèéèð 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

2. Äÿðìàí ìàääÿëÿðè; äÿðìàí, äàâà. Áó 

ÿúçà ãóëëóã÷ó íàõîø îëàíäà àëûíìûøäû. 


ßÚÇÀ×Û èñ. Àïòåêäÿ äÿðìàí ùàçûðëàéàí 

ìöòÿõÿññèñ; ôàðìàñåâò. Ôàêöëòÿ õöñóñè øþáÿëÿðäÿ 

äèø ùÿêèìëÿðè âÿ ÿúçà÷ûëàð äà ùàçûðëàéûð. 

Ì.Òîï÷óáàøîâ. ßúçà÷û, ìÿëóìäóð êè, 

äÿâà ñàòûð; Õàíÿíäÿ îõóéóð, õîø ñÿäà ñàòûð; 

Íÿôÿñ àëìàã ö÷öí áàüà ýåäÿíäÿ; Áèðè äÿ 

áèëåòëÿ áîø ùàâà ñàòûð. Øÿùðèéàð. 

ßÚÇÀ×ÛËÛÃ èñ. Äÿðìàí ùàçûðëàìàã, 

ùàçûðëàíàí äÿðìàíëàðû éîõëàìàã, ñàõëàìàã 

âÿ áóðàõìàã ùàããûíäàêû òÿòáèãè ôÿíëÿðèí 

ìÿúìóñó; äàâà-äÿðìàí ùàçûðëàìà ñÿíÿòè. 

ßúçà÷ûëûã òåõíèêóìó. ßúçà÷ûëûã ìÿùñóëëàðû. 

ßÚÇÀÕÀÍÀ [ÿð. ÿúçà âÿ ôàðñ. ...õàíÿ] 

êþùí. ßúçà÷û äöêàíû, äÿðìàí ñàòûëàí éåð, 

àïòåê. Êè÷èê îüëó ìöùÿíäèñ áþéöê ãàðäàøûíûí 

ÿìðëÿðèíÿ èòàÿò åäèðäè: ÿúçàõàíàéà ýåòìÿê, 

ùÿêèì éàíûíà éöéöðìÿê, êÿòàí èñëàòìàã 

âÿ ñàèðÿ. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áàéòàðëûã 

ìöàëèúÿ ìÿíòÿãÿñèíèí àïòåêè ìöâàôèã àâàäàíëûã 

òÿëÿá åäÿí ÿúçàõàíà îëóá, õöñóñè 

îòàãäà éåðëÿøäèðèëìÿëèäèð. Ð.ßëèéåâ. 

ßÄÀ 1 èñ. [ÿð.] 1. Òÿðç, òþâð, öñëóá. Áó íÿ 

ÿäàäûð – [Ùàúû ßùìÿä:] [Àëìàçà] Ñÿí êè 

áó éîë èëÿ, áó ÿäà èëÿ áèçÿ éàõûí ýÿëäèí, áèç 

êÿíäëèëÿðèí áöòöí ìàëûìûç, úàíûìûç, ùÿð áèð 

øåéèìèç ñÿíÿ ãóðáàíäûð. Ú.Úàááàðëû. Óñòà 

áóíó åëÿ áèð ÿäà èëÿ äåäè êè, Àçàä îíà áàõûá 

äöøöíäö. Ñ.Ðÿùìàí. Åëäàðûí õîø áèð ÿäà 

èëÿ: – Áóéóðóí, áóéóðóí! – äåäèéèíè åøèòäèì. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Þçöíö àïàðìà òÿðçè, ùÿðÿêÿò 

òÿðçè; àäÿò, õàñèééÿò. Áó íÿ ÿäàäûð 

Ïèñ ÿäà. Éîëäàøûíûí ÿäàëàðûíû þéðÿíèá. 

2. Íàç, ãÿìçÿ, øèâÿ, øûëòàã. Ãàäàí àëûì, 

åé ãàðàýþç, ñÿíÿ áó ÿäà íå÷èíäèð Íÿ öçö 

ãàðàëûã åòäèì, ìÿíÿ áó úÿôà íå÷èíäèð 

Ñ.ß.Øèðâàíè. [Êíéàç:] È÷ÿëèì, áàäÿ âåðèð 

ðóùÿ ãèäà; Âàðñûí, îëñóí ìÿçÿìèç èøâÿ, ÿäà! 

58 

ßÄÀËßÒ 

Ù.Úàâèä. Èíäè ÿäàëàðûí éàäûíà äöøöá; Éàíäûðûðìû 

ñÿíè, éàõûðìû ñÿíè Ð.Ðçà. 

3. Èääèà, òÿøÿõõöñ. Áóíóí ÿäàñûíà áàõ! 

4. Èø, ÿìÿë. ßäàñû áàøãà, ñþçö áàøãà. 

ßÄÀ 2 [ÿð.]: ÿäà åòìÿê – 1) âåðìÿê, 

þäÿìÿê, þäÿéèá ãóðòàðìàã. [Íÿúÿô áÿé:] 

ßýÿð âÿäÿ òàìàìûíäà áîðúóìó ÿäà åòìÿñÿì, 

ýèðîâäàí ìÿéóñàì. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 

2) éåðèíÿ éåòèðìÿê. [Àüà Ñàëìàí:] Ýåäèì, 

ñÿðáàçëàðû ýþðöì, ÿùâàëàòû õÿáÿð àëûì êè, 

ìöðàôèÿ âàõòûíäà øÿùàäÿòëÿðèíè ÿäà åòñèíëÿð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Àììà ìÿòÿÿññöô þç áîðúëàðûìûçû 

íÿèíêè ëàéèãèíúÿ ÿäà åòìèðèê, ùÿòòà .. 

ñàüìàë èíÿéèìèçèí áîüàçûíà áû÷àã ñöðòÿíëÿðÿ 

êÿíàðäàí àðõàéûí òàìàøà åäèðèê. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

..Þùäÿìèçÿ ýþòöðäöéöìöç .. âÿçèôÿíè ÿäà åòìÿêäÿ 

áàúàðûüûìûçû âÿ ñÿéèìèçè ÿñèðýÿìÿéÿúÿéèç. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ; 3) èúðà åòìÿê, 

èôà åòìÿê, ãûëìàã. Øàù .. øàì âÿ õöôòÿí 

íàìàçûíû ÿäà åòäè. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ðàìàçàíûí 

éîâìèééÿ íàìàçûíû îðàäà ÿäà åäèðäèì. 


ßÄÀÁÀÇ èñ. [ÿð. ÿäà âÿ ôàðñ. ...áàç] ßäàáàçëûã 

åäÿí, ÿäàáàçëûã åòìÿéè ñåâÿí àäàì. 

ßäàáàçûí áèðèñè, áÿñ íèéÿ áåëÿ ãà÷ûðñàí 

Äóð ýþðÿê, íÿ âàð, íÿ éîõ. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

// Ñèô. ìÿíàñûíäà. ßäàáàç àäàì. ßäàáàç ãûç. 

ßÄÀÁÀÇÚÀÑÛÍÀ ñèô. âÿ çÿðô ßäàáàç 

êèìè, ÿäàáàçà õàñ îëàí áèð òÿðçäÿ. ßäàáàçúàñûíà 

ýöëöø. ßäàáàçúàñûíà ùÿðÿêÿò. ßäàáàçúàñûíà 

éåðèìÿê. 

ßÄÀÁÀÇËÛÃ èñ. ßäàëû ùÿðÿêÿòëÿð, ñàäÿëèêäÿí, 

òÿáèèëèêäÿí ìÿùðóì ùÿðÿêÿòëÿð; þçöíö 

ãåéðè-òÿáèè, ãåéðè-ñàäÿ àïàðìà. ßäàáàçëûã 

åòìÿê. – Úàááàðûí øèò ùÿðÿêÿòëÿðëÿ, ÿäàáàçëûãëà 

èøè îëìàçäû. È.ßôÿíäèéåâ. Àíúàã áóíëàðûí 

ùå÷ áèðè ÿäàáàçëûüûíäàí, éàõóä þçöíäÿí 

ìöøòÿáåù îëìàüûíäàí èðÿëè ýÿëìèðäè. 

Á.Áàéðàìîâ. // ßçèëèá-áöçöëìÿ, þçöíö ÿçìÿ, 

þçöíö íàçà ãîéìà. 

ßÄÀËßÒ èñ. [ÿð.] 1. Ùàãã âÿ äöçýöíëöê 

ïðèíñèïëÿðèíÿ ðèàéÿò. ßäàëÿòÿ ðèàéÿò åòìÿê. 

Èúòèìàè ÿäàëÿò. ßäàëÿò ùèññèíè èòèðìÿê. ßäàëÿòè 

áÿðïà åòìÿê. – [Ïèøõèäìÿò:] Ùàãã âÿ 

ÿäàëÿòìè ..Î áèð ãóø îëñà, øàùûí ñàðàéûíäà 

éàïàìàç éóâà. Ù.Úàâèä. Àëäàäûð áÿøÿðè éàëàí 

âÿäÿëÿð; Ùàãäàí, ÿäàëÿòäÿí éîõäóð áèð 

ÿñÿð. Ñ.Âóðüóí. ßäàëÿò äèâàíû êþùí. 

–áàõ ÿäàëÿò ìÿùêÿìÿñè. Ïàøà î ñààò áèð

ßÄÀËßÒÕÀÍÀ 

ÿäàëÿò äèâàíû ãóðóá êåøèøè äÿ ÷àüûðòäûðäû. 

“ßñëè âÿ Êÿðÿì”. [Ìóçäóð] ÿëèíäÿêè äþâëÿòè, 

ùÿð íåúÿ îëñà, ÿäàëÿò äèâàíûíà éåòèðìÿéÿ 

íèééÿò ãîéäó. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. ßäàëÿò 

ìÿùêÿìÿñè – ÿäàëÿòëÿ èøÿ áàõàí, ÿäàëÿòëè 

ùþêì ÷ûõàðàí ìÿùêÿìÿ. Áó ýöí, ñàáàù ãóðóëàúàã; 

Áèð ÿäàëÿò ìÿùêÿìÿñè. Ñ.Âóðüóí. 

2. Èíñàô, ìöðöââÿò. ßäàëÿòëÿ (ç.) ùÿðÿêÿò 

åòìÿê. ßäàëÿòëÿ (ç.) èøÿ áàõìàã. – Àäèë, ùÿéàòäà 

øåèð âÿ ùèêìÿò àøèãè, èíñàô âÿ ÿäàëÿò 

òÿðÿôäàðû èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. ßäàëÿò åòìÿê 

– èíñàô åòìÿê, èíñàôëà ùÿðÿêÿò åòìÿê. Ñàèð 

ìèëÿë þâðÿòëÿ ÿäàëÿò åäèð åòñèí! Þâðÿò ÿðÿ, ÿð 

þâðÿòÿ ðÿüáÿò åäèð åòñèí! Ì.ß.Ñàáèð. 

ßÄÀËßÒÕÀÍÀ èñ. [ÿð. ÿäàëÿò âÿ ôàðñ. 

...õàíÿ] êþùí. ßäàëÿòëÿ èøÿ áàõàí ìÿùêÿìÿ, 

äèâàíõàíà. 

ßÄÀËßÒËÈ ñèô. ßäàëÿòëÿ, âèúäàíëà ùÿðÿêÿò 

åäÿí, ùÿãèãÿòÿ, èíñàôà, âèúäàíà óéüóí 

îëàðàã ùÿðÿêÿò åäÿí. ßäàëÿòëè ùàêèì. ßäàëÿòëè 

ìöäèð. // ßäàëÿòÿ, ùÿãèãÿòÿ, èíñàôà ÿñàñëàíàí. 

ßäàëÿòëè ìÿùêÿìÿ. ßäàëÿòëè ùÿðÿêÿò. 

ßäàëÿòëè ãàíóíëàð. 

◊ ßäàëÿòëè ìöùàðèáÿëÿð – èñòèãëàëèééÿò 

óüðóíäà àïàðûëàí ìöùàðèáÿëÿð, èíãèëàáè 

àçàäëûã ìöùàðèáÿëÿðè. 

ßÄÀËßÒËÈËÈÊ èñ. ßäàëÿòëè îëìà, èøÿ ãÿðÿçñèç, 

âèúäàíëà, ÿäàëÿòëÿ éàíàøìà; ÿäàëÿò. 

Ìÿùêÿìÿíèí ÿñàñ õöñóñèééÿòè ÿäàëÿòëèëèêäÿäèð. 

ßÄÀËßÒÏßÐÂßÐ ñèô. [ÿð. ÿäàëÿò âÿ ôàðñ. 

...ïÿðâÿð] ßäàëÿò ñåâÿí, ÿäàëÿòÿ ðèàéÿò 

åäÿí, ÿäàëÿòëè. ßäàëÿòïÿðâÿð àäàì. 

ßÄÀËßÒÏßÐÂßÐËÈÊ èñ. ßäàëÿòïÿðâÿð 

àäàìûí êåéôèééÿòè. ßäàëÿòïÿðâÿðëèê ýþñòÿðìÿê. 

ßäàëÿòïÿðâÿðëèê éàõøû ñèôÿòäèð. 

ßÄÀËßÒÑÈÇ ñèô. ßäàëÿòÿ, ùàãã âÿ èíñàôà 

ðèàéÿò åòìÿéÿí, ÿäàëÿò ùèññèíè èòèðìèø, èíñàôñûç. 

ßäàëÿòñèç ùþêìäàð. – Êö÷ÿéÿ àòäûí ÿäàëÿòñèç 

àòà, ãàíñûç àòà! Ìÿíè òÿùðèê åëÿìÿ àëâåðÿ, 

âèúäàíñûç àòà! ß.Âàùèä. // ßäàëÿòÿ, 

ùàãã âÿ èíñàôà ìöüàéèð îëàí. ßäàëÿòñèç ùþêì. 

ßäàëÿòñèç ùÿðÿêÿò. – Ëàêèí çàâàëëû áàúûñûíûí 

õÿðúèíÿ ýÿëäèêäÿ, Ìàùìóä îíóí ùå÷ öçöíÿ 

ýöëìÿäÿí òàëåéè òÿðÿôèíäÿí òÿéèí îëóíìóø, 

ÿäàëÿòñèç áèð âåðýè ùåñàá åäèðäè. Á.Òàëûáëû. 

ßÄÀËßÒÑÈÇËÈÊ èñ. ßäàëÿòÿ, ùàãã âÿ 

èíñàôà ìöüàéèð ùÿðÿêÿò. Áóðæóà ìÿùêÿìÿñèíèí 

ÿäàëÿòñèçëèéè. – Áó ùöððèééÿò ÿñðèíäÿ 

[ÕÕ ÿñðäÿ] áåëÿ ÿäàëÿòñèçëèéÿ [çöëìÿ âÿ 

ßÄÀÂßÒ 

òÿúàâöçÿ] áàõäûãäà öðÿéèìèç ãàí èëÿ äîëóð.. 

Ô.Êþ÷ÿðëè. Çÿííèìúÿ, õèëãÿòäÿí ÿââÿë ÿäàëÿòñèçëèê 

âÿ âèúäàíñûçëûã éàðàíìûøäûð. Ú.Úàááàðëû. 

ßÄÀËÛ ñèô. 1. ßäàñû îëàí, ÿäàáàç. ßäàëû 

àäàì. // ßäà èëÿ äîëó, ñàäÿëèêäÿí, àäèëèêäÿí 

ìÿùðóì. ßäàëû ùÿðÿêÿò. // Ìöòÿêÿááèð. Ñàðàéäà 

ùþêì åäèð ÿäàëû áèð õàí; Ãàí, ãàðüûø 

òþêöëöð ãàøãàáàüûíäàí. Ñ.Âóðüóí. 

2. Èøâÿëè, èøâÿêàð, íàçëû. ßäàëû ãûç. ßäàëû 

áàõûø. ßäàëû éåðèø. – Ìÿðùÿìÿòñèç ìÿëÿê, 

ÿäàëû ýþçÿë; Ýþð íÿ éàíäû áèð âöñàëÿ áÿäÿë! 


ßÄÀËÛËÛÃ èñ. ßäàëû îëìà. 

ßÄÀÑÛÇ ñèô. 1. Ùå÷ áèð ÿäàñû îëìàéàí, 

þçöíö ñàäÿ àïàðàí. ßäàñûç àäàì. 

2. Íàçñûç, èøâÿñèç, ñàäÿ. ßäàñûç ãûç. – Éîõñà 

äèëáÿðèì äåéèëìèø ÿäàñûç; Ïÿê íàçëûäûð, 

àììà äåéèë âÿôàñûç. Ù.Úàâèä. 

ßÄÀÑÛÇËÛÃ èñ. ßäàñûç àäàìûí õàññÿñè; 

ñàäÿëèê. 

ßÄÀÒ èñ. [ÿð.] 1.ãðàì. Ìöñòÿãèë ìÿíàñû 

îëìàéàí, ëàêèí úöìëÿäÿ ìöõòÿëèô ìÿíà ÷àëàðëàðû 

ÿìÿëÿ ýÿòèðÿí ñþç, ùèññÿúèê. 

2. êþùí. Àëÿò, àâàäàíëûã, ëÿâàçèìàò. 

ßÄÀÂßÒ èñ. [ÿð.] Öðÿêäÿ ñàõëàíûëàí äöøìÿí÷èëèê 

ùèññè, êèí, êöäóðÿò, ãÿðÿç, áèðèíÿ 

ãàðøû ãÿçÿá ùèññè. ..Áÿé áèð ìÿúëèñäÿ äàíûøäû 

êè, Ìèðçÿ Ìþùñöíëÿ ìÿíèì áèð ÿäàâÿòèì 

éîõäóð. Ãàíòÿìèð. ßäàâÿò áÿñëÿìÿê – 

êèí áÿñëÿìÿê, êèí-êöäóðÿò áÿñëÿìÿê, 

áèðèñèíÿ ãàðøû äöøìÿíúÿñèíÿ ùèññ áÿñëÿìÿê. 

[Èáëèñ:] Ùÿð êÿñ ìÿíè äèíëÿð, ôÿãÿò åéëÿð éåíÿ 

íèôðÿò; Ùÿð êÿñ ìÿíÿ ãóë èêÿí, áÿñëÿð ÿäàâÿò. 

Ù.Úàâèä. Íàøàä ÿôÿíäè Ìåùðèáàíà ãàðøû 

èíäè áèð êèí âÿ ÿäàâÿò áÿñëÿéèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

// Öìóìèééÿòëÿ, äöøìÿí÷èëèê, äöøìÿíëèê. 

×ÿðõè-ñèòÿìýÿðèí, ùÿðçÿ òàëåèí; Þëöá ãóðòàðìàäûã 

ÿäàâÿòèíäÿí. Ã.Çàêèð. [Úàâàä 

áÿé:] Õàí, úÿíàáèíèçÿ ìÿëóì îëàí ÿäàâÿòÿ 

ýþðÿ Ñÿìÿä õàíûí îüëó Ñÿôèãóëó õàí áþéöê 

úÿôàêàðëûã åäèð. Í.Âÿçèðîâ. ßäàâÿò àïàðìàã 

– äöøìÿí÷èëèê åòìÿê, äöøìÿíúÿñèíÿ 

ìöíàñèáÿò áÿñëÿìÿê. Õàíïÿðèéÿ åëÿ ýÿëèðäè 

êè, êèì èñÿ îíóíëà ÿäàâÿò àïàðûð. ß.Âÿëèéåâ. 

ßäàâÿò äîüóðìàã – ÿäàâÿòÿ, äöøìÿí÷èëèéÿ 

ñÿáÿá îëìàã. [Èáëèñ:] Ýåò, ëàêèí î ùþðìÿò 

âÿ ìÿùÿááÿò; Áèð ýöí äîüóðóð ãàíëû 

ÿäàâÿò. Ù.Úàâèä. ßäàâÿò åòìÿê – äöøìÿíúÿñèíÿ 

ìöíàñèáÿò áÿñëÿìÿê, äöøìÿí÷èëèê 

59

ßÄÀÂßÒËÈ 

åòìÿê, ÿäàâÿò áÿñëÿìÿê. Àñóäÿ íÿôÿñ 

÷ÿêìÿéÿ ùàëÿò åäÿ ôÿùëÿ; Éàèíêè ùöãóã öñòÿ 

ÿäàâÿò åäÿ ôÿùëÿ. Ì.ß.Ñàáèð. ßäàâÿò ãàëõìàã 

(äîüìàã, äöøìÿê) – àðàéà äöøìÿí- 

÷èëèê äöøìÿê, áèð-áèðè èëÿ äöøìÿí îëìàã. 

[Ìÿùÿððÿì:] Íÿ ö÷öí éàõûí áèð ãîùóìóí 

àðàñûíäà ÿäàâÿò ãàëõñûí Ú.Úàááàðëû. [Òÿëÿáÿ:] 

Áèð äÿ, ùå÷ ìÿí èíòðèãà áèëÿí àäàì 

äåéèëÿì. Ýþðöðÿì äÿðíÿê èøëÿðèíÿ ãîøóëñàì, 

éîëäàøëàðûìûçëà àðàìûçäà ÿäàâÿò äöøÿúÿê. 

Ãàíòÿìèð. ßäàâÿò ñàëìàã – àðàéà äöøìÿí÷èëèê 

ñàëìàã, áèðè-áèðè èëÿ ñàëûøäûðìàã, 

âóðóøäóðìàã. Áèð ñþéëÿéÿí éîõ, àé áàøûáàòìûø, 

íÿ áîðúóíà; Ùàããû íÿäèð, ñàëûðñàí ÿäàâÿò, 

ýàâóð ãûçû! Ì.ß.Ñàáèð. Þçö äÿ èñòÿéèðäè 

êè, éåðëè õàëãëà áèçèì àðàìûçà ÿäàâÿò ñàëûá 

þç ùàêèìèééÿòèíè áÿðêèòñèí. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ßÄÀÂßÒËÈ ñèô. ßäàâÿòè îëàí, öðÿéèíäÿ 

ÿäàâÿò áÿñëÿéÿí, êèí áÿñëÿéÿí, äöøìÿí÷èëèê 

åäÿí, äöøìÿíúÿñèíÿ ìöíàñèáÿò áÿñëÿéÿí; 

äöøìÿí. Ýþðöí ùå÷ áèç ÿäàâÿòëè .. àäàìëàðà 

áÿíçÿéèðèêìè Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÄÀÂßÒËÈËÈÊ èñ. Äöøìÿí÷èëèê, êèíëèëèê. 

ßÄÀÂßÒÑÈÇ ñèô. Ùå÷ áèð êèíè, ÿäàâÿòè 

îëìàéàí; êèíñèç. 

ßÄÄ [ÿð.]: ÿää åòìÿê êþùí. – ñàéìàã, 

ùåñàá åòìÿê. Ùÿð éåòÿí êÿíäèí ìöùÿððèð ÿää 

åäèá ìèí ñþç éàçûð. Ì.ß.Ñàáèð. [Ðçà áÿé:] ..Áó 

ìöáùÿì ñöêóòóíóçó êÿíäèì ö÷öí áþéöê áèð 

ùÿãàðÿò ÿää åäÿúÿéÿì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ùÿòòà 

Ôÿðùàä îõóìóø îëäóüó ö÷öí [Àñëàí] îíó 

þçöíäÿí äàùà ìÿðùÿìÿòëè, èíñàíèééÿòïÿðâÿð 

âÿ ñàôäèë ÿää åäèðäè. Ú.Úàááàðëû. 

ßÄß áàõ àäÿ. ßäÿ, Åéâàç, áÿðè ýÿë, ìöøòÿðè 

ýÿëèá. “Êîðîüëó”. ßäÿ, Ùÿñÿíÿëè, íàõûð 

ýÿëèð, ãà÷, òþâëÿíèí ãàïûñûíû à÷. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[ßñýÿð:] Äåäèì, éÿãèí êè ìÿíèìëÿ 

äöøìÿíäèð, î ñààò ïèøòîâó áåëèìäÿí ÷ûõàðòäûì, 

÷ÿêäèì éóõàðû àéàüà, äåäèì: ßäÿ, äàéàí! 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Êÿðáÿëàéû:] ßäÿ, ãîéñàíà 

êèøè ñþçöí äàíûøñûí. Ù.Íÿçÿðëè. 

ßÄßÁ èñ. [ÿð.] ßõëàã ãàéäàëàðûíà ðèàéÿò, 

ÿõëàã âÿ ùÿðÿêÿòäÿ, äàíûøûãäà íÿçàêÿò, èíúÿëèê; 

òÿðáèéÿ. ßäÿá ãàéäàëàðû. – ßäÿáè 

êèìäÿí þéðÿíäèí – Áèÿäÿáäÿí. (Àòà. ñþçö). 

ßäÿáäÿí, åëìäÿí ýÿð ôåéçéàá îëñà ÿâàìöííàñ; 

Äöøÿð òÿíö øÿðÿôäÿí ìîëëàëàð, èøàíëàð, 

èíñàíëàð. Ì.ß.Ñàáèð. Áàõäûãúà îíóí ìàðàüû 

àðòûð; Åëìÿ, ÿäÿáÿ, êèòàáà ùÿðäÿì. À.Ñÿùùÿò. 

60 

ßÄßÁÈ 

[Ìöÿëëèì:] Þçöìäÿí ÿäÿá âÿ íÿçàêÿò 

õàðèúèíäÿ ùå÷ áèð ùÿðÿêÿò áàø âåðìÿìèøäè. 

Ñ.Ùöñåéí. // Óòàíúàãëûã, ùÿéà. Öçöíäÿí ÿäÿá 

éàüûð. // Ùþðìÿò, åùòèðàì, ñàéüû. [Ìÿùáóá 

õàíûì] ÿäÿá ñàëàìûíû éåðèíÿ éåòèðèá äàéàíäû. 

(Íàüûë). Òÿçÿ ýÿëèíëÿð, úàâàí ãûçëàð 

[Ñàðà õàíûìûí] éàíûíà ýèðÿ áèëìÿçäè: ÿäÿá, 

ùÿéà, ùþðìÿò âàðäû. Ãàíòÿìèð. ßäÿáëÿ 

øÿêëèíäÿ çÿðô – ùþðìÿòëÿ, åùòèðàìëà. ßäÿáëÿ 

äàíûøìàã. ßäÿáëÿ úàâàá âåðìÿê. – Òöëêö 

ýþðúÿê éàâàø-éàâàø ýÿëäè; Åíäèðèá áàø, 

ÿäÿáëÿ ÷þìáÿëäè. Ì.ß.Ñàáèð. Óøàã úöðÿòëÿíèá 

ùÿðÿêÿòÿ ýÿëäè, èðÿëè éåðèäè, ÿëëÿðèíè 

éàíûíà ñàëûá ÿäÿáëÿ ñàëàì âåðäè. Ìèð Úÿëàë. 

Ãî÷àã ÿñëà òÿëÿñìÿäÿí ÿòè ýþòöðäö âÿ áèðèêè 

àääûì êÿíàðà ÷ÿêèëèá ÿäÿáëÿ ýÿìèðìÿéÿ 

áàøëàäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. ßäÿá ýþçëÿìÿê 

– ÿõëàã, òÿðáèéÿ, íÿçàêÿò, ùþðìÿò 

ãàéäàëàðûíà ðèàéÿò åòìÿê; þç ùÿðÿêÿò âÿ 

ñþçëÿðèíäÿ òÿðáèéÿëè, íÿçàêÿòëè îëìàã. Ëÿüâ 

îëìà, ÿäÿá ýþçëÿ áó ìÿâàäÿ, ÿêèí÷è! Ëàë îë, à 

áàëàì, áàøëàìà ôÿðéàäÿ, ÿêèí÷è! Ì.ß.Ñàáèð. 

Òàëûá õàí .. ÿäÿá ýþçëÿéÿí éàñîâóëóí à÷ûëûøìàüûíûí 

ñÿáÿáèíè éàõøûúà àíëàìàüà áàøëàéûðäû. 


ßÄßÁ-ßÐÊÀÍ èñ. [ÿð.] ßäÿá, òÿðáèéÿ, 

ÿõëàã, íÿçàêÿò ãàéäàëàðû. ßäÿá-ÿðêàí ýþçëÿìÿê. 

– ßäÿá-ÿðêàí íÿäèð, éàõøû àíëàñûí; 

Ìÿíÿì äåéèá, ÷îõ ùàâàäàí ýåòìÿñèí. Àøûã 

Ðÿúÿá. [Ùÿñÿí:] Ùÿð àäàìûí éåðèíè áèëèðñÿí, 

ÿäÿá-ÿðêàíëà (ç.) äà äàíûøûðñàí. 


ßÄßÁ-ßÐÊÀÍËÛ ñèô. ßäÿáëè, òÿðáèéÿëè, 

íÿçàêÿòëè. Ýÿðÿê áèð àçúà ùÿëèì, ÿäÿá-ÿðêàíëû 

îëñóí; Áèð àç àðëû, íàìóñëó, áèð àç âèúäàíëû 

îëñóí. Õ.Ðçà. 

ßÄßÁÈ ñèô. [ÿð.] ßäÿáèééàòà àèä îëàí. 

ßäÿáè ÿñÿð. ßäÿáè úÿðÿéàí. ßäÿáè èðñ. ßäÿáè 

ìöøàâèðÿ. ßäÿáè ìöñàáèãÿ. – ßëáÿòòÿ, 

ÿäÿáè ÿíÿíÿíèí ìöòÿðÿããè ìÿçèééÿòëÿðèíè 

éàøàòìàã ýÿðÿêäèð âÿ çÿðóðèäèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßäÿáè ÿñÿð áÿäèè òÿôÿêêöðëÿ áàüëûäûð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. ßäÿáè èø÷è – ãÿçåò âÿ éà 

æóðíàëëàðäà ÷àï åäèëÿí ìàòåðèàëëàðûí äèëè âÿ 

öñëóáó öçÿðèíäÿ èøëÿéèá îíó ÷àïà ùàçûðëàéàí 

èø÷è. [Ú.Úàááàðëû] ñîíðà .. ÿäÿáè èø÷è âÿ 

ìöòÿðúèì âÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøìàüà áàøëàäû. 

Ì.Àðèô. ßäÿáè îüóðëóã – þçýÿíèí ÿñÿðèíè 

þç àäû èëÿ âåðìÿ, éàõóä àäûíû ýþñòÿðìÿäÿí

ßÄßÁÈËßØÄÈÐÈËÌß 

þçýÿíèí ÿñÿðèíäÿí èñòèôàäÿ åòìÿ. // ßäÿáèééàòëà 

áàüëû, ÿëàãÿäàð. Éàçû÷ûíûí ÿäÿáè ôÿàëèééÿòè. 

ßäÿáè äàèðÿëÿð. – Éåíè éåòèøÿí ÿäÿáè 

ýÿíúëèê ùÿìèøÿ Úàááàðëûíûí äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ 

èäè. Ì.Àðèô. 

◊ ßäÿáè äèë – öìóìõàëã äèëèíèí ãðàììàòèêà, 

ëåêñèêà, òÿëÿôôöç âÿ ñ. úÿùÿòäÿí ìöÿééÿí 

íîðìàëàðà ìàëèê îëàí èøëÿíìèø ôîðìàñû. 

ßäÿáè äèë íîðìàëàðû. – Ñÿìÿäèí î äþâðäÿêè 

ÿäÿáè äèëè òÿøáåùëÿð, èäèîìëàðëà äîëó úàíëû 

õàëã äèëèäèð. Î.Ñàðûâÿëëè. 

ßÄßÁÈËßØÄÈÐÈËÌß “ßäÿáèëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ßÄßÁÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Äèëè âÿ 

öñëóáó öçÿðèíäÿ èøëÿíèëÿðÿê ÿäÿáè øÿêëÿ 

ñàëûíìàã (ÿñÿð). 

ßÄßÁÈËßØÄÈÐÌß “ßäÿáèëÿøäèðìÿê”- 


ßÄßÁÈËßØÄÈÐÌßÊ ô. ßñÿðèí äèëè âÿ 

öñëóáó öçÿðèíäÿ èøëÿéÿðÿê îíó ÿäÿáè øÿêëÿ 

ñàëìàã. 

ßÄßÁÈÑÒÀÍ èñ. [ÿð. ÿäÿá. âÿ ôàðñ. 

...ñòàí] êþùí. ßñèë ìÿíàñû “ÿäÿá, òÿðáèéÿ 

éåðè, ÿäÿá þéðÿäèëÿí éåð” îëóá, êþùíÿ ÿäÿáèééàòäà 

“ìÿêòÿá” ìÿíàñûíäà èøëÿíìèøäèð. 

“Öëôÿò” êÿñèëèá, òîõòàäû “Áöðùàíè-òÿðÿããè”; 

Ìÿùâ îëäó “Ùÿìèééÿò”, ÿäÿáèñòàí äà ãàïàíäû. 

Ì.ß.Ñàáèð. Åëìè-ñÿíàéå, ÿäÿáèñòàí 

íÿäèð Àüðûí àëûì, òöëêö íÿ, ìåéäàí íÿäèð 

ß.Íÿçìè. 

ßÄßÁÈÉÉÀÒ èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð 

õàëãûí, äþâðöí âÿ éà áöòöí áÿøÿðèééÿòèí 

éàðàòäûüû åëìè, áÿäèè, ôÿëñÿôè âÿ ñ. ÿñÿðëÿðèí 

ìÿúìóñó. ßäÿáèééàò äåäèêäÿ, éàëíûç áÿäèè 

ÿñÿðëÿð äåéèë, ùÿì÷èíèí ýåíèø ìÿíàäà, áöòöí 

éàçûëû ÿñÿðëÿð íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Áÿäèè ÿñÿðëÿðèí ìÿúìóñó. Îðòà ÿñðëÿð 

Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòû. Îðòàã òöðê ÿäÿáèééàòû. 

Êëàññèê ÿäÿáèééàò. 

3. Ìöÿééÿí áèëèê ñàùÿñèíÿ âÿ éà ìÿñÿëÿéÿ 

àèä ÷àï îëóíìóø ÿñÿðëÿð. Ñèéàñè ÿäÿáèééàò 

íÿøðèééàòû. 

◊ Ñàíäûã ÿäÿáèééàòû äàí. çàð. – áó âÿ éà 

áàøãà ñÿáÿáÿ ýþðÿ ÷àï åäèëÿ áèëìÿéÿí éàçûëàð. 

Õàëã ÿäÿáèééàòû – ôîëêëîð. Õàëã ÿäÿáèééàòûíûí 

ùÿúìúÿ ÿí áþéöê íöìóíÿëÿðè äàñòàíëàðäûð. 

Àçÿðáàéúàíûí õàëã ÿäÿáèééàòû ÷îõ 

çÿíýèíäèð. 

ßÄßÁËÈ-ßÐÊÀÍËÛ 

ßÄßÁÈÉÉÀÒÁÀÇ èñ. [ÿð. ÿäÿáèééàò âÿ 

ôàðñ. ...áàç] ßäÿáèééàòûí (õöñóñèëÿ ïîåçèéàíûí) 

ìàùèééÿòèíè äÿðèíäÿí äÿðê åòìÿäÿí 

îíóíëà ìÿøüóë îëàí âÿ ÿäÿáèééàòäàí äÿì 

âóðìàüû ñåâÿí àäàì; øåèðáàç. 

ßÄßÁÈÉÉÀÒÁÀÇËÛÃ èñ. ßäÿáèééàòû 

(õöñóñèëÿ ïîåçèéàíû) äÿðèíäÿí äÿðê åòìÿäÿí 

îíóíëà ìÿøüóë îëìà, ÿäÿáèééàòäàí äÿì 

âóðìàüû ñåâìÿ; øåèðáàçëûã. 

ßÄßÁÈÉÉÀÒ×Û áàõ ÿäÿáèééàòøöíàñ. 

// äàí. Àëè ìÿêòÿáèí ÿäÿáèééàò ôàêöëòÿñè 

òÿëÿáÿñè. 

ßÄßÁÈÉÉÀÒ×ÛËÛÃ áàõ ÿäÿáèééàòøöíàñëûã. 

ßÄßÁÈÉÉÀÒØÖÍÀÑ èñ. [ÿð. ÿäÿáèééàò âÿ 

ôàðñ. ...øöíàñ] ßäÿáèééàòøöíàñëûã åëìè èëÿ 

ìÿøüóë îëàí àëèì, ÿäÿáèééàòøöíàñëûã ìöòÿõÿññèñè. 

ßäÿáèééàòøöíàñ ïðîôåññîð. 

ßÄßÁÈÉÉÀÒØÖÍÀÑËÛÃ èñ. ßäÿáèééàò 

òàðèõè âÿ íÿçÿðèééÿñèíäÿí, ùàáåëÿ ÿäÿáè 

òÿíãèääÿí áÿùñ åäÿí åëìëÿðèí ìÿúìóñó. 

Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòøöíàñëûüû. ßäÿáèééàòøöíàñëûã 

åëìè. – Àçÿðáàéúàí .. ÿäÿáèééàòøöíàñëûüû 

“Ìîëëà Íÿñðÿääèí”èí ÿäÿáè èðñèíÿ 

äàùà äÿðèíäÿí éàíàøìàëûäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÄßÁËßÍÄÈÐÌß “ßäÿáëÿíäèðìÿê”- 


ßÄßÁËßÍÄÈÐÌßÊ ô. ßäÿá þéðÿòìÿê, 

ÿäÿá âåðìÿê; òÿðáèéÿëÿíäèðìÿê. 

ßÄßÁËßÍÌß “ßäÿáëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÄßÁËßÍÌßÊ ô. ßäÿáëè îëìàã, ÿäÿá 

þéðÿíìÿê, ÿäÿá âÿ òÿðáèéÿ ãàçàíìàã, òÿðáèéÿëÿíìÿê. 

Óøàã ìÿêòÿáÿ ýåäÿíäÿí ñîíðà 

ÿäÿáëÿíäè. 

ßÄßÁËÈ ñèô. 1. Éàõøû òÿðáèéÿ ýþðìöø, 

úÿìèééÿòäÿ þçöíö àïàðà áèëÿí, ÿõëàãëû, 

òÿðáèéÿëè. ßäÿáëè óøàã. – Ìÿëÿêÿõàòûí ýþðäö 

Èáðàùèì ÷îõ ÿäÿáëè âÿ àüûëëû îüëàíäû. (Íàüûë). 

Âàãèÿí Ãàñûì ÿìè ÷îõ ÿäÿáëè âÿ ñþç 

åøèäÿí èäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

2. ßäÿá ãàéäà-ãàíóíëàðûíà óéüóí. ßäÿáëè 

ñþç. ßäÿáëè ùÿðÿêÿò. ßäÿáëè (ç.) äàíûøìàã. 

ßÄßÁËÈÚßÑÈÍß çÿðô ßäÿáëè ñóðÿòäÿ, 

íÿçàêÿòëè ñóðÿòäÿ, íÿçàêÿòëÿ. ßäÿáëèúÿñèíÿ 

úàâàá âåðìÿê. ßäÿáëèúÿñèíÿ ñàëàì âåðìÿê. 

ßÄßÁËÈ-ßÐÊÀÍËÛ ñèô. áàõ ÿäÿáÿðêàíëû. 

ßäÿáëè-ÿðêàíëû îüëàí. – [Ãûçûí 

àíàñû:] Áàõ, ÿäÿáëè-ÿðêàíëû, ñà÷ëû-áèð÷ÿêëè, 

áîéëó-áóõóíëó, ýþçÿë-ýþé÷ÿê ãûç áÿñëÿìèøÿì. 

Ù.Ñàðàáñêè. 

61

ßÄßÁËÈËÈÊ 

ßÄßÁËÈËÈÊ èñ. ßäÿáëè, òÿðáèéÿëè àäàìûí 

õàññÿñè, ÿäÿáëè îëìà. Îüëàí ÿäÿáëèëèéèíäÿí 

áàøûíû àøàüû ñàëäû âÿ úàâàá âåðìÿäè. 

ßÄßÁÑÈÇ ñèô. 1. ßäÿá âÿ òÿðáèéÿäÿí 

ìÿùðóì, éàõøû òÿðáèéÿ ýþðìÿìèø, úÿìèééÿòäÿ 

þçöíö àïàðà áèëìÿéÿí. ßäÿáñèç 

àäàì. ßäÿáñèç îüëàí. – Åé öçö ãàðÿ, ôöçóë, 

ÿäÿáñèç; Ùå÷ áèëìÿäèíèç íÿäèð ÿäÿáñèç! 

Õÿòàéè. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. ßäÿáñèç äàíûøìàã. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. Àðâàä äÿúÿëëÿðÿ 

àúûãëàíäû: – ßäÿáñèçëÿð, ãàíàúàãñûçëàð, .. 

éàçûãëà íÿ èøèíèç âàð ß.Àáàñîâ. 

2. ßäÿá ãàéäà-ãàíóíëàðûíà óéüóí ýÿëìÿéÿí, 

íàëàéèã. ßäÿáñèç ñþç. ßäÿáñèç ùÿðÿêÿò. 

– [Ìöðòÿúåëÿð] ..áó âàõòà ãÿäÿð ùå÷ áèð 

êàüûçà ñûüìàéàí ÿäÿáñèç êö÷ÿ ñþéöøëÿðèíÿ 

ãÿäÿð .. éàçûðäûëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÄßÁÑÈÇÚßÑÈÍß çÿðô ßäÿá íîðìàëàðûíà 

çèää îëàðàã, óòàíìàçúàñûíà, ùÿéàñûçúàñûíà, 

íÿçàêÿòñèçúÿñèíÿ, êîáóäúàñûíà. ßäÿáñèçúÿñèíÿ 

òÿëÿá åòìÿê. ßäÿáñèçúÿñèíÿ âàëèäåéíèí 

öçöíÿ ãàáàðìàã. ßäÿáñèçúÿñèíÿ 

ùÿðÿêÿò åòìÿê. 

ßÄßÁÑÈÇËÈÊ èñ. ßäÿá âÿ òÿðáèéÿ íþãñàíû, 

òÿðáèéÿñèçëèê, íÿçàêÿòñèçëèê, ãàíàúàãñûçëûã. 

ßäÿáñèçëèêäÿí äîüàí êîáóäëóã. 

// ßäÿáñèç ùÿðÿêÿò, ñþç. ßäÿáñèçëèê åòìÿê. – 

Ìîëëà áàøûíû ãàëäûðûá Òåéìóðóí áó ÿäÿáñèçëèéèíÿ 

ùåéðàí-ùåéðàí áàõûð. “Ì.Í.ëÿòèô.”. 

Çåéíàëûí áó ÿäÿáñèçëèéèíÿ ãàðøû Äóðñóí î 

ãÿäÿð äÿ ñóñìàéûðäû. À.Øàèã. Áó çàìàíëàðäà 

áÿçè íàðÿâà ùàëëàð öç âåðèá, áèð òàãûì 

ÿäÿáñèçëèêëÿð îëìóøäóñà äà, Ìåùðèáàí îíëàðà 

ýþç éóìóá ãàòëàøìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ßÄßÄ èñ. [ÿð.] 1. Ñàé, ùåñàá. ßäÿäëÿðèí 

äþðä ÿìÿëèíäÿí áÿùñ åäÿí åëìÿ ùåñàá åëìè 

äåéèëèð. – Äàùà ñîíðàëàð ñàé ïðîñåñèíäÿ èíñàí 

êîíêðåò úèñèìëÿðäÿí óçàãëàøûð, îíäà ÿäÿä 

àíëàéûøû ÿìÿëÿ ýÿëèð. Ç.Õÿëèëîâ. // Ðÿãÿì. 5 

ÿäÿäè èëÿ 3 ÿäÿäè 8 ÿäÿäèíÿ áÿðàáÿðäèð. 

2. Åéíè úèíñëè øåéëÿðäÿí áèð äÿíÿñè; äÿíÿ. 

Èêè ÿäÿä ãÿëÿì. Îí ÿäÿä éóìóðòà. Áåø ÿäÿä 

êàðàíäàø àëäûì. – Âàð èäè ìÿíèì áèð ÿäÿä 

ýþâùÿðèì; Ýöëáÿíäè-ìèíà âÿ òàúè-çÿðèì. 


ßÄßÄÈ ñèô. [ÿð.] ðèéàç. ßäÿäëÿðëÿ èôàäÿ 

îëóíàí. ßäÿäè êÿìèééÿò. ßäÿáè íèñáÿò. – 

Äèôåðåíñèàë òÿíëèêëÿðè òÿãðèáè ùÿëë åòìÿê ö÷öí 

ìöõòÿëèô ãðàôèê âÿ ÿäÿäè ìåòîäëàð âàðäûð. 

Ç.Õÿëèëîâ. // ßäÿäÿ, ìèãäàð, éà ðÿãÿìÿ àèä 

62 

ßÄÈÁ 

îëàí. ßäÿäè ìàë(ëàð) – ÷ÿêè âÿ þë÷ö èëÿ 

äåéèë, ÿäÿäëÿ ñàéûëàí ìàë(ëàð). ßäÿäè ìàëëàð 

ñàòûëàí ìàüàçà. Ïàïèðîñ ÿäÿäè ìàëäûð. 

ßÄßÄÑÈÇ ñèô. Ñàéñûç-ùåñàáñûç, ñàéûùåñàáû 


ßÄßËËÈ-ÁßÄßËËÈ ñèô. äàí. Éàõøû, 

êàìèë, ÿìÿëëè-áàøëû, úèääè. [Ìÿäÿä] ÿäÿëëèáÿäÿëëè 

îüëàí, åâëè-åøèêëè êèøèäèð. ß.Âÿëèéåâ. 

ßÄßÌ èñ. [ÿð.] êëàñ. Éîõëóã. Éÿíè êè, 

“âöúóä äàìè-ãÿìäèð; Àçàäÿëÿðèí éåðè 

ÿäÿìäèð”. Ôöçóëè. [Õÿééàì:] Î ôÿçàëàð áåëÿ 

ìöçëèì ïÿðäÿ; Áèð ÿäÿì äàëüàñû âàð ùÿð 

éåðäÿ. Ù.Úàâèä. 

ßÄßÌÝÀÙ èñ. [ÿð. ÿäÿì âÿ ôàðñ. ...ýàù] 

òÿíò. Éîõëóã àëÿìè. [Øåéõ Ñÿíàí:] Î äà áèð 

êàðèâàí, àõûá ýåäèéîð; Áèð ÿäÿìýàùà äîüðó 

ÿçì åäèéîð. Ù.Úàâèä. 

ßÄßÑß èñ. [ÿð.] 1. Ìÿðúèìÿê äÿíÿñè. 

2. Ýþçëöê, äóðáèí, çÿððÿáèí âÿ ñ. îïòèê úèùàçëàðäà 

èøëÿíÿí, îðòàñû ãàáàðûã âÿ êÿíàðëàðû 

íàçèê øöøÿ; ëèíçà. [Åëäàð:] Áó, ÿäÿñÿ èëÿ 

îõóíàúàã äÿðÿúÿäÿ õûðäà, çÿðèô áèð õÿòëÿ 

úûüàðà êàüûçûíà éàçûëìûø áèð ìÿêòóá èäè. 


ßÄßÑßËÈ ñèô. ßäÿñÿñè îëàí, ëèíçàëû. 

ßäÿñÿëè äóðáèí. 

ßÄßÂÀ, ßÄßÂÈÉÉß áàõ ÿäâèééàò. 

Øàùçàäÿ ýþðäö êè, éàõøû òîéóãïëîâ, áöòöí 

ÿäÿâèééÿñèíÿí, .. éöç ìàíàò äà ïóë. (Íàüûë). 

Íàíÿ õàëàíûí þçö äÿ ãîëó÷ûðìàãëû, ÿëèíäÿ 

ãàøûã õþðÿéÿ ÿäÿâà òþêöð, ùÿðäÿí ìÿòáÿõèí 

ãàïûñûíäàí áîéëàíûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

ßÄÈÁ èñ. [ÿð.] 1. Éàçû÷û, íàñèð. Àçÿðáàéúàí 

ÿäèáëÿðè. – Ìþùòÿðÿì ÿäèáèìèç èíýèëèñëÿðèí 

èìëàñûíûí àäûíû ãîéóð “ÿúèá”, àììà 

áèçèì èìëàéà ùå÷ îëìàñà “áèð àç ÿúèá” äÿ 

äåìÿê èñòÿìèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Çèéàôÿòäÿ 

øàèð âÿ ÿäèáëÿðèí, îðäó èëÿ ýåäÿíëÿðèí 

þçëÿðè âÿ àèëÿëÿðè èøòèðàê åäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

// ßäÿáèééàòëà ìÿøüóë îëàí àäàì, ÿäÿáèééàòøöíàñ, 

ÿäÿáèééàò ìöòÿõÿññèñè. // Ìöùÿððèð. 

ßäèá Ìèðçÿ Ìåëêóì õàí “Ãàíóí” 

ðóçíàìÿñèíäÿ áàøäàí áåëÿ éàçûð êè: “Ìÿí 

ñþçöìö î êÿñëÿðÿ éàçûðàì êè, àäàìäûðëàð”. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ýÿíúÿäÿ áèð ÿäèáèáèÿìñàë; 

Áèð ãÿçåò à÷äû, àäû “Èñòèãáàë”. 


2. êëàñ. ßäÿáëè, òÿðáèéÿëè. Ìÿúíóí äåäè: 

Åé ÿäèáè-êàìèë; Äèâàíåéè-åøã îëóðìó àãèë

ßÄÈÁÀÍß 

Ôöçóëè. Íåúÿ êèì áèð ÿäèáè-ìöìòàçûí; Äÿðñèùèêìÿò 

ÿäàñû òÿðáèéÿäèð. Ì.ß.Ñàáèð. 

ßÄÈÁÀÍß ñèô. [ÿð. ÿäèá âÿ ôàðñ. ...àíÿ] 

êëàñ. ßäèá êèìè. // ßäÿáè äèëëÿ, ÿäÿáè òÿðçäÿ. 

ßëëè ñÿíÿ .. ìèëëÿòèí êå÷ÿúÿê âÿ èñòèãáàëûíû, 

íèúàò âÿ ñÿàäÿòèíè øàèðàíÿ âÿ ÿäèáàíÿ íÿçìÿ 

÷ÿêìÿê, ÿáíàéè-ìèëëÿòèí òÿëèì âÿ òÿðáèéÿñèíÿ, 

ðóùàíè ìÿèøÿòèíÿ ãóëëóã åëÿìÿê, ÿëáÿòòÿ, 

áþéöê ùöíÿðäèð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ßÄÈÁÚßÑÈÍß çÿðô ßäèá êèìè, ÿäèá 

òÿðçèíäÿ. ßäèáúÿñèíÿ äàíûøìàã. 

ßÄÈÁËÈÊ èñ. ßäÿáè éàðàäûúûëûã. ßäèáëèêëÿ 

ìÿøüóë îëìàã. ßäèáëèê åòìÿê. – Ãÿëÿìäàíèìÿëàùÿòè 

àíëàìàã ö÷öí áÿçÿí ÿäèáëèê êèôàéÿò 

åòìÿç. Ãàíòÿìèð. 

ßÄË [ÿð.] áàõ ÿäàëÿò. ×öíêè îëàð ÿäëÿ 

õÿëÿë ãàòäûëàð; Ìÿí éàçûüû ìàë êèìèúÿ ñàòäûëàð!.. 

ß.Íÿçìè. Úàùàí úàùàí äåéèë äàùà, 

çöëìÿ àøèéàíÿäèð; Ãàëûáñà ÿäëö ðÿùìäÿí 

áîø àä, î äà ôÿñàíÿäèð. Ú.Úàááàðëû. Þç ÿêñèíè 

î ýþðöíúÿ áó ñÿíÿòèí àéíàñûíäà; Ìÿùÿááÿòÿ, 

ÿäëÿ ãàðøû ðÿüáÿò äîüóð áó äÿì 

îíäà. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ßÄË-ßÄÀËßÒ èñ. [ÿð.] áàõ ÿäàëÿò. 

[Øàù:] Úÿì îëàã, ùÿìëÿ åäÿê, ùÿáñ åéëèéÿê 

áó çàëèìè; Òà ýÿðÿê ÿäë-ÿäàëÿòëÿ îíà îëñóí 

úÿçà. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ßÄËÈÉÉß èñ. [ÿð.] ùöã. Ìöùàêèìÿ èøëÿðèíÿ 

áàõàí äþâëÿò îðãàíëàðûíûí ìÿúìóñó, 

ìÿùêÿìÿ îðãàíëàðû ñèñòåìè. ßäëèééÿ îðãàíëàðû. 

– Àíúàã ýþðäöì êè, áó ìÿíèì èøèì äåéèë, 

áóðàäàí ÷ûõäûì, þçöìö âåðäèì ÿäëèééÿ 

èäàðÿëÿðèíÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Úàíûì, 

èêè éöç ìèí Òÿáðèç úàìààòû ÿäëèééÿ ÿçàñû 

ñå÷èð. ß.Ãÿìêöñàð. Ìèðçÿ Ñÿôÿðèí èêè îüëó 

ÿäëèééÿ ìÿêòÿáèíèí áåøèíúè ñèíôèíäÿ îõóéóðäóëàð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ùàúû ßëè:] ßäëèééÿ, 

íÿçìèééÿ èäàðÿëÿðèíè äàùà òåç òÿøêèë åòìÿê 

ëàçûìäûð. Ï.Ìàêóëó. // ßäàëÿò, ÿäàëÿò ìÿùêÿìÿñè. 

Àçÿðáàéúàí ÿäëèééÿñè. // Ùöãóã. 

ßÄÍÀ ñèô. âÿ èñ. [ÿð.] êëàñ. 1. Àë÷àã, ðÿçèë, 

íàíÿúèá. Øàù Àááàñ úàááàðëûüûíûí ÿäíà 

ÿëàìÿòè áó èäè êè, áèð îüëóíó þëäöðäö, èêèñèíèí 

äÿõè ýþçöíö ÷ûõàðòäû. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Áåëÿ èø éàðàìàç ùÿðýèç ÿãèëÿ; Ãóëàã àñìà 

ùÿð ÿäíàéà, ñåâýèëèì! Àøûã Ïÿðè. Áèç âÿòÿí 

ìöëêöí ùÿãèãÿòëÿ ñåâÿí àøèãëÿðèê; Õàèíè, ÿäíàíû 

éóðäóìäàí êÿíàð èñòÿð êþíöë. ß.Âàùèä. 

2. êþùí. Êå÷ìèøäÿ àøàüû òÿáÿãÿäÿí, ãàðà 

úàìààòäàí îëàí àäàìà âåðèëÿí àä. Çàêèð, êÿñ 

ßÄÉÀÍ 

öìèäè-íÿçÿðè-ìÿðùÿìÿò îíäàí; Êèì, ïàäøàùè-ùöñí 

îëàí ÿäíàéÿ áàõàðìû Ã.Çàêèð. 

[Ðèçâàí:] Ãèáëåéè-àëÿì! Ñèç ïàäøàùñûíûç, 

ìÿí ðÿèééÿò âÿ ÿäíà. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ßÄÍÀËÛÃ èñ. Àë÷àãëûã, ðÿçèëëèê, íàíÿúèáëèê; 

àë÷àã ùÿðÿêÿò. Ýþçëÿíìÿéÿí ÿäíàëûüûí 

èúàäûíà úèääÿí; Ùèììÿò åäÿí èíñàíëàðûíà 

øöêð, õóäàéà! Ì.ß.Ñàáèð. Åëìñèç ÿäíàëûüà 

óüðàòäûëàð; Èñìÿòè, èíñàôû àéàãëàòäûëàð. 

ß.Íÿçìè. ßäíàëûã åòìÿê – àë÷àãëûã åòìÿê, 

íàíÿúèáëèê åòìÿê. 

ßÄÓ èñ. êëàñ. Äöøìÿí. Åé åøãÿ ÿäó âÿ 

ùöñíÿ ìöíêÿð; Òÿçâèðëÿ ÷ÿêìÿ áóíúà àùû. 

Íÿñèìè. ßýÿð áöòöí áÿøÿðèééÿò ÿäóââè-úàíûì 

îëà; Öðÿê ñöãóò åëÿìÿç àëäûüû ìÿòàíÿòäÿí. 


ßÄÂß [ÿð.] áàõ ÿäâèééàò. Õþðÿéÿ ÿäâÿ 

òþêìÿê. 

ßÄÂßÚÀÒ áàõ ÿäâèééàò. 

ßÄÂÈÉÉÀÒ òîï. [ÿð.] Õöñóñè äàä, õîø èé, 

áÿçÿí äÿ ðÿíý âåðìÿê ö÷öí õþðÿéÿ âÿ øèðíèééàòà 

ãàòûëàí, éà âóðóëàí äàð÷ûí, ùèë, ñàðûêþê, 

ìèõÿê âÿ ñ. êèìè ìàääÿëÿðèí öìóìè 

àäû. ßäâèééàò ãàòûëìûø ùàëâà. Õþðÿéèí òöíäëöéö 

îíà ãàòûëàí ÿäâèééàòäàí àñûëûäûð. 

ßÄÂÈÉÉÀÒËÛ ñèô. ßäâèééàò ãàòûëìûø. 

ßäâèééàòëû øèðíè. 

ßÄÂÈÉÉß áàõ ÿäâèééàò. ßäâèééÿ âóðóëìóø 

õþðÿê. – Ñàü ýöíäÿ äîëàð òàõòà-òàáàã 

ÿäâèééÿ èëÿ; Îíäà êè, íÿíÿì ñàíúûëàíàð, 

çÿíúÿôèë îëìàç. Øÿùðèéàð. 

ßÄÂÈÉÉßËßÌß “ßäâèééÿëÿìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ßÄÂÈÉÉßËßÌßÊ ô. Õþðÿéÿ ÿäâèééÿ 

âóðìàã (ãàòìàã). Õþðÿéè ÿäâèééÿëÿìÿê. 

ßÄÂÈÉÉßËßÍÌß “ßäâèééÿëÿíìÿê”- 


ßÄÂÈÉÉßËßÍÌßÊ ìÿúù. ßäâèééÿ âóðóëìàã 

(ãàòûëìàã, òþêöëìÿê, ñÿïèëìÿê). 

ßÄÂÈÉÉßËÈ ñèô. ßäâèééÿ ñÿïèëìèø, ÿäâèééÿ 

âóðóëìóø. ßäâèééÿëè ïëîâ. ßäâèééÿëè 

áîçáàø. ßäâèééÿëè ãîüàë. 

ßÄÉÀË èñ. [ðóñ.] Éàòàã ëÿâàçèìàòû, éöíýöë 

éîðüàí. ×îõó éàòàð, ìöðýöëÿð, áöðöíöá 

ÿäéàëûíà; Àíàì éàòàð, áöðöíöá éóí ñà÷àãëû 

øàëûíà. Õ.Ðçà. 

ßÄÉÀÍ èñ. [ÿð. “äèí” ñþç. úÿìè] êëàñ. 

Äèíëÿð. [Èáëèñ:] Ìèí ùèéëÿ ãóðàí òöëêö ñèéàñèëÿð, 

î ùÿð àí; Ìÿçùÿá ÷ûõàðàí, éîë àéûðàí 

63

ßÔßË 

õàäèìè-ÿäéàí; Îíëàð ÿâÿò, îíëàð ñèçè ÷åéíÿòìÿéÿ 

êàôè.. Ù.Úàâèä. 

ßÔßË ñèô. äàí. ßëäÿí äöøìöø, èø ýþðÿ áèëìÿéÿí, 

ÿëèíäÿí èø ýÿëìÿéÿí, ÿòàëÿòëè; ìàéìàã. 

ßôÿë àäàì. – [Êîõà:] Áàõ, áó çàòûãûðûã, 

éàðàìàç, ÿôÿë; Äåìÿê, ÿë ãàëäûðûá ñèçÿ, 

äèâàíà Ñ.Ðöñòÿì. [Íÿúÿôàëû:] Ùÿ, áàëà, åëÿ 

áèð êèøèíèí ìÿíèì êèìè ÿôÿë íÿòèúÿñè âàð. 

Á.Áàéðàìîâ. 

ßÔßËËßÌß äàí. “ßôÿëëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÔßËËßÌßÊ ô. äàí. ßôÿë îëìàã, ÿëäÿí 

äöøìÿê. 

ßÔßËËßØÄÈÐÌß äàí. “ßôÿëëÿøäèðìÿê”- 


ßÔßËËßØÄÈÐÌßÊ ô. äàí. ßôÿë ùàëà ñàëìàã, 

ÿëäÿí ñàëìàã. 

ßÔßËËßØÌß äàí. “ßôÿëëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÔßËËßØÌßÊ ô. äàí. Ýåòäèêúÿ, éàõóä 

òàìàìèëÿ ÿôÿë îëìàã, ÿëäÿí äöøìÿê. 

ßÔßËËÈÊ èñ. äàí. ßëèíäÿí èø ýÿëìÿìÿ, 

àòèëëèê, äöøêöíëöê. ßéðè àäàìûí áàúàðûãëû 

îëìàüû, äöç àäàìûí ÿôÿëëèéèíäÿí úÿìèééÿò 

ö÷öí äàùà ãîðõóëóäóð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÔßÍÄÈ èñ. [ÿð. ÿñëè éóí.] 1. Ñöííè ðóùàíèëÿðèíÿ 

âåðèëÿí ëÿãÿá. Îüëàí åâè ÿôÿíäèäÿí, 

ìîëëàäàí âÿ ñ. ãîùóì-ÿãðÿáàäàí áèð äÿñòÿ 

úàìààò äÿâÿò åäèá, ãûç åâèíÿ íèêàùà ýåäÿúÿêäèð. 

Ð.ßôÿíäèéåâ. Äÿíý åéëÿìÿ ìÿíè, 

àðòûã ãàëìàìûø; Åùòèéàúûì úÿííÿòÿ, ÿôÿíäè! 

ß.Úàâàä. ßëàú éîõäóð ÿôÿíäèäÿí, ìîëëàäàí; 

Ùÿãèãÿòèí áèíàñûíû àõòàðûí. Ìîëëà Úöìÿ. 

2. Êå÷ìèøäÿ: ùþðìÿò ö÷öí îõóìóø 

àäàìëàðûí, ðóùàíèëÿðèí àäëàðûíà ãîøóëàí ñþç. 

// Êå÷ìèøäÿ: ùþðìÿòëÿ ìöðàúèÿò. Íàüûë 

äåìèðÿì, ÿôÿíäèì, ùåêàéÿ äåéèðÿì. Í.Íÿðèìàíîâ. 

[Ðçà áÿé:] ßôÿíäèëÿð, áèð äÿ úàâàá 

âåðìÿéÿúÿê îëñàíûç, áó ìöáùÿì ñöêóòóíóçó 

êÿíäèì ö÷öí áþéöê áèð ùÿãàðÿò ÿää 

åäÿúÿéÿì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. // Òöðê çèéàëûñûíà 

ìöðàúèÿò. Èëê äÿôÿ ýþðäöéö ÿôÿíäèíèí .. äàíûøûã 

ÿäàñû, éåðèøè, áàõûøû ÷îõ ãÿðèáÿ, ãåéðèòÿáèè 

âÿ ýöëìÿëè ýþðöíäö. Ì.Ùöñåéí. 

ßÔßÍÄÈËÈÊ èñ. êþùí. ßôÿíäè öíâàíû, 

ÿôÿíäè àäû. 

ßÔÜÀÍ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Ôÿðéàä, ôÿüàí. 

Îéàäûð õÿëãè ÿôüàíûì; Ãàðà áÿõòèì îéàíìàçìû 

Ôöçóëè. Ùÿð ãÿäÿð, êèì àðòûã ÿôüàí 

åéëÿðÿì, ÿôüàí ýÿëèð. Ãþâñè. Ôèðãÿòäÿ ëàçûìäûð 

àøèãÿ ÿôüàí; Ñàêèò îëìàã ýÿðÿê éàðû ýþ- 

64 

ßÔÊÀÐ 

ðÿíäÿ. Ã.Çàêèð. Áèð àí ñÿíè ýþðìÿéÿíäÿ, éàðûì; 

ßôüàíè éåòèððÿì àñèìàíÿ. Ùåéðàí 

õàíûì. Áèëìèðÿì áóíúà íÿäèð àù èëÿ ÿôüàíûí 

ñÿíèí. ß.Íÿçìè. ßôüàí åòìÿê (åéëÿìÿê, 

ãûëìàã, ÷ÿêìÿê) êëàñ. – ôÿüàí åòìÿê, ôÿðéàä 

åòìÿê. Áèð íå÷ÿ ýöí îë ÿñèðè-ùèúðàí; 

Ìÿêòÿáÿ ýÿëèá ãûëûðäû ÿôüàí. Ôöçóëè. Ìÿí 

Ìîëëà Âàãèôÿì, åéëÿðÿì ÿôüàí; Ýþçëÿðèì äÿ 

éàø éåðèíÿ òþêÿð ãàí. Ì.Ï.Âàãèô. Çàêèðÿì, 

÷ÿêèðÿì ÿôüàí; Áöëáöë êèìè øÿáè-ùèúðàí. 

Ã.Çàêèð. ßôüàíÿ ýÿëìÿê – áàõ ÿôüàí åòìÿê. 

Ýöë úàìàëûí ýþðöá äöøñöí òîðïàüà; 

Áöëáöëö ýþòöðöá ÿôüàíÿ ýÿëñèí! Ã.Çàêèð. 

Áàü àðà áöëáöëè-øåéäà ýåíÿ ÿôüàíÿ ýÿëèá. 


ßÔÈ èñ. [ÿð.] 1. Ðÿíýè ñàðû, áàøû ö÷áóúàã 

øÿêëèíäÿ èðè çÿùÿðëè èëàí. [Ðèçâàí] ãàïûíûí 

áèðèíäÿí äàõèë îëàí ÿôè èëàíëàðà äö÷àð îëóð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Àõûðäà ÷àëàð úàíûíû, áèð ÿôè 

èëàíäûð; ßôèñÿ ÷àëàíäûð. Ì.ß.Ñàáèð. 

2. ìÿú. Ìÿíùóñ, õàèí, ìÿêðëè. ßôè áèð èëàí 

êèìè øöáùÿ ýèðèð àðàéà! Í.Ðÿôèáÿéëè. // Áÿäõàñèééÿò, 

ãÿëáèãàðà, äèëèàúû, áàøãàñûíû ñàíúàí 

àäàì ùàããûíäà. ßôè èëàíà äþíìÿê, 

ÿôè èëàí êèìè ôûñûëäàìàã – ñîí äÿðÿúÿ ãÿçÿáëÿíìÿê, 

ãåéçëÿíìÿê. Îíëàð þç àúû ùÿéàò 

òÿúðöáÿëÿðèíäÿí áèëèðäèëÿð êè, ñÿôÿð 

öñòöíäÿ Çÿððèíòàú õàíûì íåúÿ áèð ÿôè èëàíà 

äþíöð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ðÿùèì áÿé ùèðñèíäÿí ÿôè 

èëàí êèìè ôûñûëäàäû. Ì.Ùöñåéí. 

3. ìÿú. Êëàññèê øåèðäÿ: ýþçÿëèí ãûâðûì 

ñà÷ëàðû áó èëàíà òÿøáåù åäèëèð. ßôè êèìè äàèì 

çöëôè-ìöñÿëñÿë; Ãûâðûì-ãûâðûì îëóá éàòàð 

éàíûíäà. Ã.Çàêèð. Ùÿðäÿí ýþòöð öçäÿí, 

ýþçÿëèì, ÿôèéè-çöëôöí. ß.Âàùèä. ßôè áàõûøëû 

êëàñ. – åùòèðàñëû, úàçèáÿëè áàõûøëû. Éåíÿ 

ñÿíè ýþðäöì, áàüðûì îõëàíäû; Åé ÿôè áàõûøëû, 

ùàâàëû ñÿðõîø. Ì.Ï.Âàãèô. 

ßÔÈË-ßÔÈË áàõ ÿñèì-ÿñèì. ßôèë-ÿôèë 

ÿñìÿê. 

ßÔÊÀÐ èñ. [ÿð. “ôèêð” ñþç. úÿìè] Ôèêèð. 

[Ãÿòèáÿ:] Áó òÿäáèð àçÿðáàéúàíëûëàðûí áèçèì 

ÿëåéùèìèçÿ îëàí ùÿð áèð òÿøÿááöñöíÿ ñîí ãîéàð. 

Õàëãûí ÿôêàðû ñàêèò îëàð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Éîðìóøäó áöòöí ðóùóìó, ÿôêàðûìû àëÿì; Áèð 

äàü ÿòÿéèíäÿ äöøöíöðäöì òÿêö òÿíùà. À.Øàèã. 

◊ ßôêàðè-öìóìèééÿ – áèð øåé ùàããûíäà 

èúòèìàèééÿòèí (õàëãûí, úàìààòûí) ôèêðè, ðÿéè, 

ìöíàñèáÿòè. [Òåùðàíè:] Ñÿðùÿíý, Àçÿðáàé-

ßÔÃÀÍ 

ßÔÑßÐ 

úàíäàêû ùàäèñÿëÿð äöíéà ÿôêàðè-öìóìèééÿñèíè 

ùÿéÿúàíà ýÿòèðìèøäèð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Ãÿçåòëÿð ÿôêàðè-öìóìèééÿíè òîïëàìûøäû. 


ßÔÃÀÍ èñ. ßôãàíûñòàíûí ÿñàñ ÿùàëèñèíè 

òÿøêèë åäÿí, Èðàí äèëëÿðè ãðóïóíà äàõèë õàëã 

âÿ áó õàëãà ìÿíñóá àäàì. 

ßÔÃÀÍÛÑÒÀÍËÛ èñ. ßôãàíûñòàí ÿùàëèñèíÿ 

ìÿíñóá àäàì. 

ßÔËÀÊ èñ. [ÿð. “ôÿëÿê” ñþç. úÿìè] êëàñ. 

Ôÿëÿê, ýþé. Úÿôà îõóí ìÿíÿ éàüäûðìàí, àíúàã, 

åé ÿôëàê! Äåìèí êè, éåääè êÿìàíäà áèð 

íèøàíÿ éåòÿð. Ôöçóëè. Ñàíìà êèì, éà ãàí äîëóäóð 

ùÿð áàùàð ÿôëàêäÿí. Êèøâÿðè. Äöøäöêúÿ 

î èñòÿêëè âÿòÿí ñÿìòÿ íèýàùûì; ßôëàêÿ óúàëäû 

î çàìàí øþëåéè-àùûì. À.Ñÿùùÿò. [Úàùàíýèð 

àüà:] Ùàìûñû àú, ÷ûëïàã, çèëëÿòäÿ, ÿçèééÿòäÿ, 

ôÿðéàäëàðû ÿôëàêà ÷ûõìûø. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ßÔËÀÒÓÍ Ãÿäèì Éóíàíûñòàíûí ÿí áþéöê 

ôèëîñîôëàðûíäàí áèðèíèí àäû îëóá, ìÿúàçè 

ìÿíàäà “ôèëîñîô, ìàùèð ùÿêèì” ìÿíàñûíäà 

èøëÿíèð. ßôëàòóí äà ýÿëñÿ, ñàüàëäà áèëìÿç. – 

..Îíëàð ùÿð ôÿçèëÿòè âÿ øÿðÿôè ïóëäà ýþðöð, 

éîõñóë, ßôëàòóí áåëÿ îëñà, îíëàðûí íÿçÿðèíäÿ 

ùå÷äèð. À.Øàèã. // Äàíûøûã äèëèíäÿ áÿçÿí “÷îõáèëìèø, 

ùèéëÿýÿð, ùÿðèô” ìÿíàñûíäà èøëÿíèð. 

Î, éàìàí ßôëàòóíäóð, áàúàðìàã îëìàç. 

ßÔËÀÒÓÍÈ ñèô. [õöñ.èñ.-äÿí] Ñûðô ìÿíÿâè 

õàðàêòåð äàøûéàí, ãåéðè-øÿùâàíè. ßôëàòóíè 

åøã (ìÿùÿááÿò). // Ïðàêòèê ìÿãñÿä ýöäìÿéÿí, 

ìöúÿððÿä. 

ßÔÐÀÄ èñ. [ÿð. “ôÿðä” ñþç. úÿìè] Ôÿðäëÿð, 

øÿõñëÿð, àäàìëàð. Åòèãàäûìûç áóíäàäûð êè, 

âÿòÿí, ìÿìëÿêÿò îðàäà éàøàéàí ÿôðàäûí 

ùàìûñûíûíäûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [ßáöëùÿñÿí 

áÿé:] Íÿçìèééÿ ÿôðàäûíûí âÿ îíóíëà 

áÿðàáÿð áöòöí Òÿáðèçèí òÿðê-ñèëàù åòäèðèëìÿñè 

òÿëÿáèíè ðÿää åäÿúÿéèê. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßôðàäè-ìÿúëèñ êþùí. – ñÿùíÿ ÿñÿðèíäÿ 

èøòèðàê åäÿí øÿõñëÿð. ßôðàäè-ìÿúëèñäÿí ìþâëàíàíûí 

ÿãë âÿ êÿìàëûíà àôÿðèí ñÿäàñû ñÿãôÿ 

áöëÿíä îëäó. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ßÔÑÀÍß èñ. [ôàðñ.] 1. Íÿñèëëÿðäÿí íÿñèëëÿðÿ 

àüûçäà äîëàøàí âÿ ìþâçóñó ÷îõ çàìàí 

ôþâãÿëàäÿ õàðàêòåð äàøûéàí ùåêàéÿ, ðÿâàéÿò; 

ÿñàòèð. Ùèíä ÿôñàíÿëÿðè. Îðòà ÿñð ÿôñàíÿëÿðè. 

– [Ýÿíú ÷àäûð÷û:] Êå÷ÿíëÿðäÿí áèçÿ 

ÿôñàíÿ ãàëäû; Ñþíöá Úÿìøèäè-úÿì, ïåéìàíÿ 

ãàëäû. Ù.Úàâèä. Áÿøÿð õÿéàëëàðà ãàïàíûá ùÿðäÿí; 

Òÿñÿëëè áóëìóøäóð ÿôñàíÿëÿðäÿí. Ñ.Âóðüóí. 

[Ìèðçÿ] áöòöí Øÿðã àéèí, ÿôñàíÿëÿðèíè 

áèëìÿéè èëÿ ùàìûíûí äèããÿòèíè úÿëá åäèðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. // ìÿú. Óéäóðìà, íàüûë, áîø 

ñþùáÿò. ßôñàíÿ äàíûøìà éàð äåéÿ-äåéÿ; Áöëáöë, 

ýöë éàíûíäà õàð äåéÿ-äåéÿ. Àøûã Ïÿðè. 

[Ñàááàù:] Íÿ îëóð, áþéëÿ àçûá ýåòñÿ áÿøÿð; 

Ñÿíúÿ, ÿôñàíÿìèäèð õåéð èëÿ øÿð Ù.Úàâèä. 

Ñåâýèëèì, åøã îëìàñà âàðëûã áöòöí ÿôñàíÿäèð; 

Åøãäÿí ìÿùðóì îëàí èíñàíëûüà áèýàíÿäèð. 

ß.Âàùèä. 

2. Äèëëÿðÿ äöøìöø, ýåíèø éàéûëìûø âÿãÿ, 

äàñòàí, ùåêàéÿò. ßáÿñ ñþçäöð áó ÿôñàíÿ; 

Äöøöáäöð õàëãûí àüçûíà; Ýÿðÿê Ìÿúíóí, 

ýÿðÿê Ëåéëà; Âåðèáäèðëÿð úàíûí úàíà. Ôöçóëè. 

Ñÿí þç ýþçÿëëèéèíëÿ; Ñèðð äîëó ÿôñàíÿëÿð; 

Íàüûëëàð éàðàòìûñàí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ßÔÑÀÍß×È èñ. Íàüûë÷û, ÿôñàíÿ óéäóðàí. 

ßÔÑÀÍßËÈ ñèô. ßôñàíÿëÿðëÿ äîëó, ÿôñàíÿëÿðäÿí 

èáàðÿò. ßôñàíÿëè íàüûë. – Ãàðàíëûã 

ýåúÿëÿðäÿ; Êàðâàíëàð êå÷èð èêÿí; Éóðäóíóí 

ÿôñàíÿëè; Éîíúàëû éîëëàðûíäàí. ß.Úàâàä. 

[Àíà:] Éåíÿ ñÿôÿðèí ùàðàäûð, îüóë – äåäè. 

Îâ÷ó áàøûíû ãàëäûðàðàã: – Óçàãëàðà, àíàúàí, 

– äåäè, – óçàãëàðà, .. ÿôñàíÿëè äàüëàðà. 


ßÔÑÀÍßÂÈ ñèô. [ôàðñ.] 1. ßôñàíÿ ìàùèééÿòèíäÿ 

îëàí, íàüûë ãÿáèëèíäÿí îëàí, ÿôñàíÿéÿ 

àèä îëàí; ÿñàòèðè. ßôñàíÿâè ÿñÿð. – Áÿçÿí 

ÿôñàíÿâè áèð ìÿëÿê êèìè; Ó÷óðñàí î ìàâè 

àñèìàíëàðà. Ñ.Âóðüóí. Óçàãäàí äàüëàðûí 

çèðâÿñè íå÷ÿ ìèí èëëÿðëÿ ÿðèéèá òöêÿíìÿê áèëìÿéÿí 

ãàðû èëÿ ÿôñàíÿâè áèð ãóøà áÿíçÿéèð. 

Ð.Ðçà. 

2. ìÿú. òÿíò. Ãåéðè-àäè, ôþâãÿëàäÿ, ìèñëè 

ýþðöíìÿìèø. ßôñàíÿâè ãÿùðÿìàíëûã. ßôñàíÿâè 

ýþçÿëëèê. – Ýöëñÿíÿì àðâàä þç òÿðèôèíäÿí 

ðóùëàíûð, ðóùëàíäûãúà äà, åëÿ áèë, ãåéðèàäè, 

ÿôñàíÿâè áèð ùàäèñÿäÿí äàíûøûðäû. 

Ì.Ùöñåéí. // ìÿú. Íàüûëëàðäà îëäóüó êèìè; 

õÿéàëè. Èêè ùÿôòÿ ÿââÿë ìèëéîí èøûãëàðû èëÿ 

ÿôñàíÿâè áèð øÿùÿðè õàòûðëàäàí Áàêû, àðòûã 

ãàðàíëûã è÷ÿðèñèíäÿ èäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Ëàï éàõûíäàí áàõûðûã; Áèçÿ óçàãäàí áàõàí; 

ßôñàíÿâè Àéà áèç. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ßÔÑÀÍßÂÈËÈÊ èñ. ßôñàíÿâè îëìà, ãåéðèàäèëèê. 

ßÔÑßÐ èñ. [àëì. “îôôèçèåð”äÿí] Çàáèò. 

[Àëëàùâåðäè:] ßéíèíäÿ ÿôñÿð ïàëòàðû, äöéìÿ- 

65

ßÔÑÓÍ 

ëÿðè ãûçûë êèìè ïàð-ïàð ïàðûëäàéûð. Ú.Úàááàðëû. 

Ýþçÿë-ýþçÿë õàíûìëàð ÿôñÿðëÿð èëÿ ãîë-ãîëà 

âåðèá ýÿçèðäèëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áèð àíäà 

áèð äàðàã ýöëëÿ áîøàëòäûí; Àüçûéëà éåð ãàïäû 

àëìàí ÿôñÿðè. Ñ.Âóðüóí. 

ßÔÑÓÍ èñ. [ôàðñ.] Îâñóí, ñåùð. Áèëìÿçÿì 

êèì, îíà òÿëèì íÿ ÿôñóí åòäè. Ôöçóëè. Úàäó äà 

ÿëèìäÿí áàúàðûá úèí äÿ ãóòàðìàç; ßôñóíóìà 

áàù-áàù! Ì.ß.Ñàáèð. // Îâñóí äóàñû. 

..Ìÿäðÿñÿ ìöÿëëèìè äÿðñ ÿâÿçèíÿ óøàãëàðà 

ÿôñóí éàçûá ïàéëàéûð êè, èëàí ñàíúìàñûí. 


ßÔÑÓÍ×Ó èñ. Îâñóí÷óëóãëà, ñåùðáàçëûãëà 

ìÿøüóë îëàí àäàì; îâñóí÷ó, ñåùðáàç, ýþçáàüëàéûúû. 

[Ïàïàñ:] ..ßôñóí÷óäóð, äèâàíÿäèð, 

àëäàíìàéûí, àëäàíìàéûí! Ù.Úàâèä. 

ßÔÑÓÍ×ÓËÓÃ èñ. Îâñóí÷óíóí èøè, 

ïåøÿñè; ñåùðáàçëûã, ýþçáàüëàéûúûëûã. 

ßÔÑÓÍÊÀÐ [ôàðñ.] áàõ ÿôñóí÷ó. // Ôöñóíêàð. 

[Øåéõ Ñÿíàí:] Áÿëêÿ ìÿúíóíÿì, åéëÿìÿì 

èíêàð; Áàèñ àíúàã î ùöñíè-ÿôñóíêàð. 


ßÔÑÓÍÊÀÐËÛÃ áàõ ÿôñóí÷óëóã. 

ßÔÑÓÍËÀÌÀ “ßôñóíëàìàã”äàí ô.èñ. 

ßÔÑÓÍËÀÌÀÃ ô. Îâñóíëàìàã, ñåùðëÿìÿê. 

Þéëÿ áèð èíúÿ òÿðàâÿò âàðäû; Êè, áöòöí 

ýþçëÿðè ÿôñóíëàðäû. Ù.Úàâèä. Çöëåéõàíûí èðè, 

ãàðà ýþçëÿðè êèìèí öçöíÿ ýöëñÿéäè, îíó 

ÿôñóíëàìàçäû Ú.Úàááàðëû. 

ßÔÑÓÍËÀÍÌÀ “ßôñóíëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ßÔÑÓÍËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Îâñóíëàíìàã, 

ñåùðëÿíìÿê. 

ßÔÑÓÍËÓ ñèô. Îâñóíëó, îâñóíëàíìûø, 

ñåùðëÿíìèø. Ãàäûíëàð êþùíÿ ìÿñúèäè ÿôñóíëó 

àéÿëÿðäÿí, Ãóðàí âÿðÿãÿëÿðè, çèáèë âÿ òîðïàãäàí 

òÿìèçëÿéèð, áàðàìà òîðëàðûíà éåð 

äöçÿëäèðëÿð. Ìèð Úÿëàë. 

ßÔÑÓÑ íèäà [ôàðñ.] Ùåéèô, òÿÿññöô. Éîõ 

ñÿíäÿ íèøàíè-íàìö íàìóñ; ßôñóñ êè àðñûçñàí, 

ÿôñóñ! Ôöçóëè. ßôñóñ, ãîúàëäûì, àüàúûì 

äöøäö ÿëèìäÿí; Ñÿä ùåéèô úàâàíëûã! 

Ì.ß.Ñàáèð. [2-úè úàðèéÿ:] Íàçëû ìÿëèêÿìèç 

Ñöäàáÿ, ÿôñóñ! Ùÿð ñåâèíúÿ ãàðøû êÿäÿðëè, 

ìÿéóñ! Ù.Úàâèä. ßôñóñ åòìÿê (åëÿìÿê) 

– òÿÿññöôëÿíìÿê, òÿÿññöô åòìÿê, ùåéèôñèëÿíìÿê. 

Îëäóëàð îë øèêàðäàí ìÿéóñ; Åòäèëÿð 

÷îõ òÿÿññöôö ÿôñóñ. Ñ.ß.Øèðâàíè. ßìèîüëó, 

ìÿí àðòûã ÿôñóñ åëÿéèðÿì êè, áèç þëöá ýåäÿúÿéèê.. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Îüëàíëàðûí 

66 

ßÔÉÓÍ 

ìÿêòÿáäÿí ÷ûõàðûëìàëàðûíà ÷îõ ÿôñóñ åäèðÿì. 


ßÔØÀÍ ñèô. [ôàðñ.] øàèð. Ñÿïÿí, ñà÷àí, äàüûäàí, 

ñÿïÿëÿéÿí. ßôøàí åòìÿê – ñÿïìÿê, 

ñÿïÿëÿìÿê, äàüûòìàã, òþêìÿê, ñà÷ìàã. 

Ýöëýóí ñÿðÿíäàçûí òàçÿ ýöë êèìè; ßôøàí 

åòìèø àé ãàáàüûí öñòöíäÿí. Ì.Ï.Âàãèô. 

Úàìàëûí øþâãöíäÿí àðòûáäûð äÿðäèì; ßôøàí 

åëÿ çöëôöí àé öçÿ òÿê-òÿê. Àøûã ßëÿñýÿð. 

ßÔÂ èñ. [ÿð.] Ýöíàù âÿ ãöñóðóíó íÿçÿðÿ 

àëìàìà, ýöíàù âÿ òÿãñèðèíäÿí êå÷ìÿ, 

ýöíàùû áàüûøëàìà. [Éóñèô:] ßôâèíëÿ ñåâèíìÿç 

êþíöë, ÿôñóñ; Çàëûì éåíÿ çàëûìäûð. Ù.Úàâèä. 

Øÿôèãÿíèí ýöëöøöíäÿ êèí éîõ èäè, áó ýöëöø 

áÿëêÿ äÿ ÿôâ èäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. ßôâ 

åäÿðñèíèç, ÿôâ åäèíèç – áàüûøëàéûí, öçð 

èñòÿéèðÿì. [Éàøëû êèøè:] – ßôâ åäÿðñèíèç, – 

äåäèì, – ìÿí íàáÿëÿä àäàìàì, íÿçèðèì íÿ 

ãÿäÿð îëàúàã Ñ.Ùöñåéí; // áÿçÿí íÿçàêÿòëè 

åòèðàç éåðèíäÿ. ßôâ åäÿðñèíèç, ìÿñÿëÿ åëÿ 

äåéèë. ßôâ åòìÿê – 1) ýöíàùûíäàí êå÷ìÿê, 

òÿãñèðèíè áàüûøëàìàã. Ñÿíèí òÿãñèðèíè ÿôâ 

åòìÿê îëìàç. – Ìåùðèáàí Çåéíàëû ÿôâ åòìÿê 

èñòÿéèðäè. Îíó éåíÿ ñåâÿ áèëÿðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Ìÿí ðèúà åäèðÿì êè, áó äÿôÿëèê áÿé ÿôâ åëÿñèí. 

Ù.Íÿçÿðëè. ßôâ åòäèì ùÿð øåéè, ÿôâ åòäèì ñÿíÿ; 

Î ñîéóã ñþçëÿðè, î ýöëöøëÿðè. Ð.Ðçà; 2) öçðëö 

ñàéìàã. Ìÿíè ÿôâ åäèí, ñèçè éîëà ñàëà áèëìÿéÿúÿéÿì. 

Ýåúèêäèéèì ö÷öí ìÿíè ÿôâ åäèí. 

ßôâ îëóíìàã – ýöíàùûíäàí, òÿãñèðèíäÿí 

êå÷èëìÿê, òÿãñèðè áàüûøëàíìàã. [Ùÿñÿí:] 

Èíäè áÿëêÿ ÿôâ îëóíà áèëÿñÿí. Ù.Íÿçÿðëè. 

ßÔÂÅÄÈËÌßÇ ñèô. ßôâ îëóíà áèëìÿéÿí, 

áàüûøëàíûëìàç, áàüûøëàíìàñû ìöìêöí îëìàéàí. 

ßôâåäèëìÿç ùÿðÿêÿò, ýöíàù. – [Íàäèð 

áÿé:] Àúèç áèð ãàðûíúàíûí áåëÿ ãàíûíà ýèðìÿê, 

ìÿíúÿ, ÿôâåäèëìÿç áèð úèíàéÿòäèð. Ù.Úàâèä. 

ßÔÂÈ-ÖÌÓÌÈ èñ. ùöã. Àëè ùþêóìÿò 

îðãàíûíûí ôÿðìàíû èëÿ ìÿùêóìëàðûí ìÿùêÿìÿ 

úÿçàñûíäàí ãèñìÿí, éà äà òàìàìèëÿ 

àçàä åäèëìÿñè; àìíèñòèéà. Úÿçàíûí áèð ãèñìè 

ìÿøðóò èäè, áèð ãèñìè äÿ ÿôâè-öìóìèéÿ 

÷ûõûëäû. Ñ.Ùöñåéí. Ìÿí éöçëÿðëÿ àíàëàðûí 

ÿðèçÿñè èëÿ [øàùûí] áàø âÿçèðèíèí èñòèãáàëûíà 

÷ûõûá, Òÿáðèç çèéàëûëàðû àäûíäàí ìÿùáóñëàðà 

ÿôâè-öìóìè èñòÿéÿúÿéÿì. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ßÔÉÓÍ èñ. [ëàò. “îïèîì”äàí] Òèðéÿê. 

[Íÿúÿô áÿé:] Òèðéàêûíûçà ëÿíÿò, ìöòðöáöíöçÿ 

ëÿíÿò, ÿôéóí ýÿçäèðÿí äÿðâèøëÿðèíèçÿ ëÿíÿò, 

éàëàí÷û ñåéèäëÿðèíèçÿ, ñèüÿõàíëàðûíûçà ëÿíÿò...

ßÔÉÓÍ×Ó 

Í.Âÿçèðîâ. Ýàù ñöííè äåéÿð êè, øèÿäèð áó; 

ßôéóíÿ óéóá øÿðàáè îëìóø. À.Ñÿùùÿò. 

ßÔÉÓÍ×Ó èñ. Òèðéÿê÷è, òèðéÿê÷ÿêÿí. 

ßÔÉÓÍËÓ ñèô. Òèðéÿêëè, è÷ÿðèñèíäÿ òèðéÿê 

îëàí. // ìÿú. Çÿùÿðëè, àúû. [Éóñèô:] Îíëàð íÿ 

âåðèðëÿð ñàíà ßôéóíëó ùÿäèééÿ! Ù.Úàâèä. 

ßÔÇÀ ñèô. [ÿð.] êþùí. Àðòûðàí. Ýÿð÷è ãûø 

ôÿñëè èäè, ëåéê ùÿâà; Ðþâøÿíö ñàô èäè ôÿðÿù 

ÿôçà.. Ì.ß.Ñàáèð. 

ßÔÇßË ñèô. [ÿð.] êëàñ. Äàùà àðòûã, äàùà 

ãèéìÿòëè, äàùà öñòöí òóòóëàí. Ùÿð êèìñÿíÿ 

áèð øåé ýÿòèðèð ôèêðö õÿéàëÿ; Ìÿúìóäÿí ÿôçÿëäè 

ìÿíÿ éàð õÿéàëû. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Íÿíÿúàí] 

áèð ãàðûíäàí þòðö ÿðÿ ýåòìÿêäÿíñÿ, äóë 

éàøàìàüû ÿôçÿë áèëèðäè. Í.Íÿðèìàíîâ. [Ñÿðèééÿ:] 

Ðöñòÿì, áóíëàðûí ðÿùìèíÿ ýöâÿíìÿêäÿíñÿ, 

äÿðéàäà èéíÿ öñòöíÿ ìèíèá õèëàñ îëìàüà 

ýöâÿíìÿê äàùà ÿôçÿëäèð. Ú.Úàááàðëû. 

ßÔÇßËÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] êëàñ. Öñòöíëöê, 

äàùà ãèéìÿòëèëèê, öñòöí òóòìà. Áèð õÿéàë åäÿ 

áèëìèð êè, áóíëàð íèéÿ ýÿðÿê áó ÿôçÿëèééÿòÿ 

ñÿçàâàð îëñóíëàð Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ßÔÇÓÍ çÿðô [ôàðñ.] êëàñ. ×îõ, äàùà àðòûã. 

Ñÿäÿô äÿùàíûíäàí ÷ûõàí ñþçëÿðèí; Ãèéìÿòè 

ÿôçóíäóð äöðäàíÿëÿðäÿí. Ã.Çàêèð. ßôçóí 

îëìàã – àðòìàã, ÷îõàëìàã. ßôçóí îëóð îë 

ãÿìö ìÿëàìÿò; Ìöìêöí äåéèë îüëóíà ñÿëàìÿò. 

Ôöçóëè. Íåúÿ éàð åéëÿñÿ áèïÿðâàëûã; 

Îëóð ÿôçóí êþíöëäÿ øåéäàëûã. ßìàíè. ßôçóí 

åòìÿê (ãûëìàã) – àðòûðìàã, äàùà äà ÷îõàëòìàã. 

Ãûëìûø ùöñíöí øþâãö äÿðäèìè ÿôçóí; Àéðûëûã 

ãÿìèíäÿ ýþç éàøûì Úåéùóí. Ì.Ï.Âàãèô. 

Óøàã èêÿí åøãÿ äöøäöì, áèëìÿäèì; ßôçóí 

åòäè âàðÿ-âàðÿ äÿðäèìè. Àøûã Àááàñ. 

ßÝßÐ 1 áàüë. [ôàðñ.] Øÿðò áèëäèðÿí úöìëÿíèí 

ìöõòÿëèô éåðèíäÿ èøëÿíÿðÿê øÿðòè ýöúëÿíäèðèð. 

[Îðõàí:] Çÿðÿð éîõ, îíó ìÿí ñàü 

ãîéñàì ÿýÿð; Äöíéàäà éîõ ìÿíäÿí àë÷àã 

áèð íÿôÿð. Ù.Úàâèä. [Àüà:] ßýÿð äåñÿì ãèéàìÿò 

áÿðïà îëìóøäó, èíàíûí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Äÿðâèø:] ßýÿð ìÿíèì áàøûìà ýÿëÿíäÿí 

õÿáÿðèí âàð èñÿ, íèéÿ ìÿíè ñþéëÿòìÿê 

èñòÿéèðñÿí À.Äèâàíáÿéîüëó. 

ßÝßÐ 2 áàõ ÿýÿð-ÿñêèê. 

ßÝßÐ×È áàüë. [ôàðñ.] êëàñ. Ùÿð÷ÿíä, ùÿð 

íÿ ãÿäÿð îëñà äà, ..èñÿ äÿ. Ùÿð êàíäà ÿýÿð÷è 

ëÿë ÷îõäóð; Áèð ëÿë êè ëàéèã îëà éîõäóð. Ôöçóëè. 

Ýþðìöøÿì ëÿëèíè ëàçûìäû òþêöëñöí ãàíûì; 

Åòèáàð îëìàç ÿýÿð÷è ýþðÿëÿð ãàí éóõóäà. 

ßÙÀËÈ 

Ñ.ß.Øèðâàíè. [Èáí-Éÿìèí:] Àéëàðúà ÿýÿð÷è 

àéðû äöøäöê; Ãèñìÿò áó, éåíÿ áó ýöí 

ýþðöøäöê. Ù.Úàâèä. 

ßÝßÐ-ßÑÊÈÊ èñ. Òàìàì îëìàéàí, ÷àòûøìàéàí 

úÿùÿòëÿð, øåéëÿð, åùòèéàú îëóíàí øåé. 

Âàãåÿí [Àüàâåðäèíèí] ìèí ìàíàò ïóëà 

áþéöê áèð åùòèéàúû âàðìûø. Áó ìèí ìàíàò 

åâèíèí áöòöí ÿýÿð-ÿñêèéèíè äöçÿëäÿ áèëÿúÿêìèø. 

Ñ.Ùöñåéí. [ßìðóëëà:] Ãîé îéóí ãóðòàðñûí, 

ñîíðà éûüûøàðûã, äàíûøàðûã, ùÿð íÿ ÿýÿðÿñêèéè 

îëñà, ùàìûñûíû äöçÿëäÿðèê. Ú.Úàááàðëû. 

Èáàäîâóí åâèíäÿ êÿíäèí éàõøû èøëÿðèíäÿí, 

ýþçÿë àäàìëàðûíäàí õåéëè äàíûøäûëàð. Ð.Ðçà. 

ßÝßÐ-ßÑÊÈÊËÈÊ èñ. Íþãñàí, êÿñèð, ÷àòûøìàçëûã, 

ãåéðè-ìöêÿììÿëëèê. Èøäÿ ÿýÿðÿñêèêëèê 

âàð. 

ßÝßÐ-ÌßÝßÐ èñ. äàí. Øÿðò, øÿðò ãîéìà. 

[Øèðàñëàí:] Áóðàäà àíàëèòèê äÿãèãëèê âàð, ñèçèí 

ÿýÿð-ìÿýÿðëÿð êàðà ýÿëìèð. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ßÜËßÁ ñèô. [ÿð.] êþùí. êèò. ×îõ, ÿí ÷îõ, 

ÿêñÿðèééÿò. Äîüðó èìèø, øàèðèí îëìàç èìèø 

ìÿçùÿáè! Êàôèð îëóðìóø áöòöí ìèðçÿëÿðèí 

ÿüëÿáè. Ì.ß.Ñàáèð. ..Èñëàì øÿðèÿòèíÿ ãàèë îëàí 

Òÿáðèçäÿ ÿüëÿá ìöñÿëìàíà ðàñò ýÿëèðñÿí, – 

îíó êåôëè ýþðöðñÿí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßÜÍÈÉÀ èñ. [ÿð. “üÿíè” ñþç. úÿìè] êþùí. 

êèò. Çÿíýèí àäàìëàð, âàðëûëàð, äþâëÿòëèëÿð. Áó 

ÿüíèéàëÿðèí öçöí ýþðöíúÿ åùòèéàúäàí; Ýåò, 

åé ôÿãèðè-áèíÿâà, êÿôÿí áöðöí, ìÿçàðû ýþð! 

Ì.ß.Ñàáèð. ..Âàèçëÿðèìèç ìèíáÿðÿ ÷ûõûá ÿââÿë 

õàíëàðûìûçà, ÿüíèéàëàðûìûçà, ãîëó ÷îìàãëûëàðûìûçà 

âÿ ãîúàëàðûìûçà ðÿùìÿò îõóéóá 

àõûðäà äåéÿúÿêëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßÜÉÀÐ èñ. [ÿð. “üåéð” ñþç. úÿìè] êëàñ. 

Þçýÿ(ëÿð), äîñò îëìàéàí(ëàð); ðÿãèá(ëÿð), 

éàä(ëàð). Áó ýÿëÿí éàð þçöäöð; Åë-îáàíûí 

ýþçöäöð; Áó òÿíÿ ñÿíèí äåéèë; Áÿëêÿ ÿüéàð 

ñþçöäöð. (Áàéàòû). Ýöë ãþí÷ÿëèêäÿ ýÿð÷è îëóð 

õàðÿ àøèíà; À÷ñà íèãàáûíû, îëóð ÿüéàðÿ 

àøèíà. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Ìÿøÿäè Èáàä:] Èíäè ìÿí 

áó òàéäà ùàìáàë èëÿ ãàëìûøàì; Éàðûì äà î 

òàéäà ÿüéàð èëÿ ñþùáÿò åäèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ßÜÉÀÐËÛÃ èñ. êëàñ. Äöøìÿíëèê, ðÿãèáëèê, 

éàäëûã. Òÿíåéè-ÿüéàð ÷ÿêìÿêäèð èøèì áèð éàð 

ö÷öí; Êèì, îëóá ÿüéàðÿ éàð, åéëÿð ìÿíÿ 

ÿüéàðëûã. Ôöçóëè. 

ßÙ áàõ åù. 

ßÙÀËÈ èñ. [ÿð. “ÿùë” ñþç. úÿìè] 1. Áèð éåðäÿ 

éàøàìàãäà îëàí àäàìëàð; úàìààò. Øÿùÿð 

67

ßÙÀËÈÑÈÇ 

ÿùàëèñè. Êÿíä ÿùàëèñè. Ðàéîíóí ÿùàëèñè. – Òÿáðèçäÿ 

áó ñààò ãÿùÿòëèêäèð âÿ ÿùàëè ÷þðÿê öçöíÿ 

ùÿñðÿòäèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ßùàëèñèíèí 

÷îõ ãèñìè ãûøëàãäà éàøàéàí áó áþéöê 

êÿíä, ãàðëàð àëòûíäà ãàëìûø áèð ìÿçàðûñòàíà 

áÿíçÿéèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Áèç þç ìÿãñÿäèìèç 

ö÷öí éåðëè ÿùàëèäÿí äöðëö éîëëàð èëÿ èñòèôàäÿ 

åòìÿëè èäèê. Ù.Íÿçÿðëè. 

2. Áèð þëêÿíèí ñàêèíëÿðè, úàìààòû, õàëãû. 

ßùàëèíèí ñèéàùûéààëûíìàñû. ßùàëèíèí ñàéû. 

ßùàëèíèí àðòûìû. – Ùþêóìÿò áèðèíúè äóìàíû 

áóðàõäû. Ôåâðàë àéûíäà èêèíúè áèð äóìà à÷ûëàúàüûíû 

ÿùàëèéÿ åëàí åòäè. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ßùàëèíèí õåéëè ãèñìè ùÿëÿ úÿáùÿëÿðäÿ âóðóøóðäó. 

ß.Ñàäûã. 

ßÙÀËÈÑÈÇ ñèô. ßùàëèñè îëìàéàí, ÿùàëè 

éàøàìàéàí. 

ßÙÀËÈÑÈÇËÈÊ èñ. ßùàëèñè îëìàìà, ÿùàëè 

éàøàìàìà. 

ßÙÀÒß èñ. [ÿð.] ßòðàôûíû òóòìà, äþâðÿëÿìÿ, 

äþðä òÿðÿôèíè òóòìà. Ñÿëèì àäàìëàðûí 

ÿùàòÿñèíäÿ òÿðèíè ñèëÿ-ñèëÿ éåðèéèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßùàòÿ åòìÿê – 1) á à õ ÿùàòÿëÿìÿê. 

Øÿíáÿ ýöíö ñöáùäÿí ïàäøàùëûã 

ñàðàéûíû ÿùàòÿ åòñèíëÿð âÿ è÷ÿðè äàõèë îëóá 

Éóñèô øàùû òÿõòäÿí éåðÿ ñàëûá ùÿëàê åòñèíëÿð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Äöøìÿíëÿð ùÿð òÿðÿôäÿí 

øÿùÿðè ÿùàòÿ åòìèøäè, øÿùÿð äàðâàçàëàðû 

òàìàìÿí áàüëàíûá, äàëëàðûíà ãàëûí òîðïàã 

÷ÿêèëìèøäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. ßòðàôû äöøìÿí 

ÿùàòÿ åäèáäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè; 2) ìÿú. ãàâðàìàã. 

Áöòöí ìÿñÿëÿëÿðè ÿùàòÿ åòìÿê ìöìêöí 

îëìàäû. – Ýþðöíöð, ìÿíèì ÿðç åòäèêëÿðèìè 

ëàçûìûíúà ÿùàòÿ åäÿ áèëìÿìèøñèíèç. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ìèðçÿ Ôÿòÿëèíèí êîìåäèéàëàðû 

áþéöê èúòèìàè ìÿñÿëÿëÿðè ÿùàòÿ åäÿí, 

êîìèê ïëàíäà èúòèìàè õàðàêòåðëÿð éàðàäàí 

êëàññèê êîìåäèéà ÿñÿðëÿðè èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßùàòÿ îëóíìàã – áàõ ÿùàòÿëÿíìÿê. 

Áèçèì [Õÿçÿð] äÿíèçèíèí ñóéó àúû äà îëñà, 

ùÿð áèð òÿðÿôäÿí ãóðó èëÿ ÿùàòÿ îëóíäóüó 

ö÷öí ýþë ùåñàá îëóíóð. Ù.Çÿðäàáè. Áÿñòè 

ýÿíúëÿðëÿ ÿùàòÿ îëóíìóø ùàëäà ãàïûäàí 

è÷ÿðèéÿ ýèðäè.. ß.Ñàäûã. [Àüáóëàã êÿíäè] ñûëäûðûìëû 

äàüëàðûí ýåíèø ÿòÿéèíäÿ éåðëÿøÿðÿê 

ùÿð òÿðÿôäÿí ìåøÿ èëÿ ÿùàòÿ îëóíìóøäóð. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. ßùàòÿéÿ àëìàã – áàõ ÿùàòÿ 

åòìÿê. Ôàéòîíó ÿùàòÿéÿ àëäûëàð. Èêè ìèëèñ 

ãàáàãäà, èêè ìèëèñ àðõàäà, èêèñè äÿ éàíäà 

äÿðÿéÿ åíäèëÿð. È.Øûõëû. 

68 

ßÙÄ 

ßÙÀÒßÅÄÈÚÈ ñèô. Äþâðÿëÿéèúè, ùÿð òÿðÿôè 

ãàâðàéàí. Êàòèá ÿùàòÿåäèúè íÿçÿðè èëÿ ÿòðàôà 

íÿçÿð ñàëäû. Ìèð Úÿëàë. 

ßÙÀÒßËßÌß “ßùàòÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÙÀÒßËßÌßÊ ô. ßùàòÿ åòìÿê, ÿùàòÿéÿ 

àëìàã, äþâðÿëÿìÿê, äþâðÿéÿ àëìàã, äþðä 

òÿðÿôèíè òóòìàã. 

ßÙÀÒßËßÍÌß “ßùàòÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÙÀÒßËßÍÌßÊ ìÿúù. ßùàòÿ îëóíìàã, 

ÿùàòÿ åäèëìÿê, ÿùàòÿéÿ àëûíìàã, äþâðÿéÿ 

àëûíìàã, äþðä òÿðÿôè òóòóëìàã. Ìåéâÿ áàüëàðû 

èëÿ ÿùàòÿëÿíìèø ýöëëö-áàü÷àëû áþéöê 

ùÿéÿòèìèçäÿ áèçäÿí áàøãà èêè ÿìèîüëóìóí 

äà àèëÿñè éàøàéûðäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ßÙÀÒßËÈ ñèô. Ýåíèø, ùÿðòÿðÿôëè, ÿùàòÿ 

äàèðÿñè ýåíèø îëàí. ßùàòÿëè ÿñÿð. – Áåëÿ îëäó 

íÿòèúÿ: – Äàùà ÿùàòÿëè èúëàñ ÷àüûðûëñûí; Éàõûí 

áèð ýöí; ßòðàôëû äàíûøìàã ö÷öí. Ð.Ðçà. 

ßÙÀÒßËÈËÈÊ èñ. Ýåíèøëèê, ùÿðòÿðÿôëèëèê. 

ßÙÄ èñ. [ÿð.] 1. Þùäÿñèíÿ àëìà, ñþç 

âåðìÿ, öçÿðèíÿ ýþòöðìÿ; àíä. ßùäèíè éåðèíÿ 

éåòèðìÿ. – Éàäëàð èëÿ ñöðÿð îëäóí ñÿôàíû; 

Òÿðê åòäèí èãðàðû, ÿùäè, âÿôàíû. Ã.Çàêèð. 

ßùä ãûëìàã (áàüëàìàã) êëàñ. – áàõ 

ÿùä åòìÿê. ßùä ãûëäûí êè, úÿôà êÿñìÿéÿñÿí 

àøèãäÿí; Àøèãè âÿäåéè-åùñàí èëÿ ìÿìíóí 

åòäèí. Ôöçóëè. [Ñÿðèééÿ:] Áèð-áèðè èëÿ ÿùä 

áàüëàìûøäûã, þëÿíÿúÿí áèð-áèðèíäÿí àéðûëìàéàã. 

Ú.Úàááàðëû. ßùä åòìÿê (åëÿìÿê) – 

ñþç âåðìÿê, àíä è÷ìÿê. ßùä åòäè äèë êè, 

áàüëàíà çÿíúèð çöëôöíÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè. ..ßùä 

åäèá ìÿí öðÿêëÿ àíä è÷äèì. Ù.Úàâèä. ßùäÿ 

âÿôà åòìÿê – âåðäèéè ñþçö, ÿùäèíè, àíäûíû 

éåðèíÿ éåòèðìÿê. [Ñÿðèééÿ:] Ðöñòÿì, ÿùäèíÿ 

âÿôà åò! Ú.Úàááàðëû. [Ìèííÿò õàíûì:] Ìÿí 

ÿùä åëÿìèøäèì êè, ãîíàãëàðûí è÷èíäÿ öçöìö 

[Ìÿðúàí áÿéÿ] ýþñòÿðèì, èíäè ÿùäèìÿ âÿôà 

åäèðÿì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. ßùäèíèçÿ âÿôà åäèí; 

Ïîçìàéûí èëãàðû, ãûçëàð! Àøûã Ùöñåéí. ßùäÿ 

äóðìàìàã – áàõ ÿùäèíäÿí äþíìÿê (êå÷ìÿê). 

ßùäèíäÿí ãà÷ìàã – áàõ ÿùäèíäÿí 

äþíìÿê (êå÷ìÿê). Íèëóôÿðÿì, à÷ìàðàì; 

ßòðèì áèúà ñà÷ìàðàì; Éàð éîëóíäà áàø 

ãîéñàì; Þç ÿùäèìäÿí ãà÷ìàðàì. (Áàéàòû). 

ßùäèíäÿí äþíìÿê (êå÷ìÿê) – âÿäèíè 

éåðèíÿ éåòèðìÿìÿê, ñþçöíÿ ÿìÿë åòìÿìÿê, 

ñþçöíäÿí ãà÷ìàã. [Øÿðÿô õàíûì:] Èíäè íÿ 

îëóáäóð êè, ÿùäèíäÿí äþíöá, ãûçûíû þç éàøûíäà 

éîëäàøûíà âåðèðñÿí! Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Ñÿ-

ßÙÄÈ-ÚßÄÈÄ 

ðèééÿ:] Ùÿð úöð ÿçèééÿòÿ, ìÿøÿããÿòÿ, ùÿòòà 

þëöìÿ äÿ ðàçû îëóá ÿùäèìèçäÿí äþíìÿéÿê. 

Ú.Úàááàðëû. ßùäèíÿ âÿôàñûç ÷ûõìàã – 

âÿäèíè óíóòìàã, âåðäèéè ñþçÿ ÿìÿë åòìÿìÿê. 

ßùäÿ ÷ûõñàì âÿôàñûç; Îíäà ìÿíè ãûíà, 

éàð! Ð.Ðçà. ßùäèíÿ ÷àòìàã – àðçóñóíà 

÷àòìàã. Ãîé þïöì àë éàíàãäàí; Ìÿí äÿ 

÷àòûì ÿùäèìÿ. (Áàéàòû). ßùäè(íè) ãûðìàã 

(ñûíäûðìàã, ïîçìàã) – áàõ ÿùäèíäÿí 

äþíìÿê (êå÷ìÿê). Çåéíàë éàëàí ñþéëÿéèá 

Ìåùðèáàíû àëäàòìàãëà þç ÿùäèíè ñûíäûðûð, 

øÿðòèíè ïîçóðäó. Ñ.Ùöñåéí. [Íöøàáÿ:] Îëñà 

éåð, ýþé ìÿíÿ ãàðøû ÿëáèð; Ïîçìàðàì ÿùäè, 

ñþçöì áèðäèð, áèð! À.Øàèã. Ýöí ÷ûõàð, äàüëàðûí 

ÿðèéÿð ãàðû; Ïîçóëìàç äîñòëàðûí ÿùäè, 

èëãàðû.. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

2. Ñþçëÿøìÿ, ÿùäëÿøìÿ, ÿùäíàìÿ, ìöãàâèëÿ. 

Ãàðäàøëûã ÿùäèíè éàçìàüà ýÿëäèì; 

Êþùíÿ ùàãñûçëûüû ïîçìàüà ýÿëäèì. ß.Úàâàä. 

ßùä áàüëàìàã – ðàçûëûüà ýÿëìÿê, ãÿðàðà 

àëìàã, áèð-áèðèíÿ ñþç âåðìÿê. Ñÿí ÿùä 

áàüëàäûí, óëäóçëàð îëäó øàùèäèìèç; Ñèòàðÿëÿð 

óòàíûð èíäè, åé íèýàð, ìÿíäÿí. Øÿùðèéàð. ßùä 

áàüëàíìàã – ðàçûëûã ÿëäÿ åäèëìÿê, ãÿðàðà 

àëûíìàã. 

3. êþùí. ×àü, âàõò, çàìàí, äþâð. 

◊ ßùäè êÿñèëìÿê – áàõ ÿùÿäè êÿñèëìÿê 

(“ÿùÿä”äÿ). [Ãÿøÿì:] Òîðïàüû êè áþëäöê, 

äöøìÿíèí ÿùäè êÿñèëÿúÿê. Ìèð Úÿëàë. 

ßÙÄÈ-ÚßÄÈÄ èñ. [ÿð.] äèí. Èíúèëèí âÿ Áèáëèéàíûí 

õðèñòèàíëûüà àèä îëàí äèýÿð êèòàáëàðûíûí 

àäû. 

ßÙÄÈ-ßÒÈÃ èñ. [ÿð.] äèí. Òþâðàò âÿ òÿôÿððöàòû 

(Áèáëèéàíûí õðèñòèàíëûãäàí ãàáàãêû ÿí 

ãÿäèì ùèññÿíèí àäû). Ðÿôàéåë òàáëîñóòÿê ñÿùíÿëÿðè 

ßùäè-ÿòèãäÿí; Äîéìàñàí êþùíÿ ðÿôèãäÿí. 

Øÿùðèéàð. 

ßÙÄËßØÌß “ßùäëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÙÄËßØÌßÊ ãàðø. Áèð-áèðèíÿ ñþç âåðìÿê, 

ñþçëÿøìÿê, ÿùä-ïåéìàí åòìÿê, áèðáèðè 

ùàããûíäà òÿÿùùöä àëòûíà ýèðìÿê. 

ßÙÄÍÀÌß èñ. [ÿð. ÿùä âÿ ôàðñ. ...íàìÿ] 

Ìöàùèäÿíàìÿ, ðàçûëàøìà êàüûçû, ìöãàâèëÿíàìÿ, 

áàüëàøìà. [Ìÿøÿäè Êàçûìàüà:] Äþâëÿòèìèçèí 

ÿúíÿáèëÿðëÿ áàüëàäûüû òÿùãèðàìèç ÿùäíàìÿ 

áóíà èìêàí âåðìèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

// Òÿÿùùöä êàüûçû. [Çåéä:] Äöøìÿíè ìÿüëóá 

âÿ ïÿðèøàí åòäèê. Ñþç âåðäè, îí èë áèçèìëÿ äàâà 

åòìÿñèí. Áóäóð ÿùäíàìÿñè. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ßÙßÌÈÉÉßÒ 

ßÙÄ-ÏÅÉÌÀÍ èñ. [ÿð. ÿùä âÿ ôàðñ. ïåéìàí] 

Áèð-áèðèíÿ òÿíòÿíÿëè ñóðÿòäÿ ñþç 

âåðìÿ, ÿùäëÿøìÿ. Áèð õåéëè çàìàíäûð, ýåòäè 

ýÿëìÿäè; ßùä-ïåéìàíûíà ãóðáàí îëäóüóì. 

ß.Úàâàä. Ìÿíÿ åëÿ ýÿëèð êè, áó ñþùáÿòëÿð 

ÿáÿñäèð. Áåëÿ ÿùä-ïåéìàíëàð, íÿñèùÿòëÿð 

ÿáÿñäèð. Ñ.Ðöñòÿì. ßùä-ïåéìàí áàüëàìàã 

– áàõ ÿùä-ïåéìàí åòìÿê. Íèýàð 

õàíûì àòàñûíûí éàíûíäàí äóðóá áèðáàø ýÿëäè 

ðåéùàíëûüà, ùÿìèí éåðäÿ êè Ìÿñòàíëà 

ýþðöøöá ÿùä-ïåéìàí áàüëàìûøäû. (Íàüûë). 

ßùä-ïåéìàí åòìÿê – áèð-áèðèíÿ òÿíòÿíÿëè 

ñóðÿòäÿ ñþç âåðìÿê, ÿùäëÿøìÿê, àíäëàøìàã. 

Èêè ùÿñðÿòëè ÿùä-ïåéìàí åäèá àéðûëäûëàð. 

“Àøûã Ãÿðèá”. Èñòÿéèðñÿí ñÿíèíëÿ áó áàðÿäÿ 

ÿùä-ïåéìàí åäèì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ßÙÅÉ áàõ åé. [Ãàçàí õàí:] ßùåé, ãóëäóðáàøû, 

òÿïÿ äàëûíäà íÿ äóðóðñàí, ÿðñÿí èðÿëè 

ýÿë!.. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ßÙßÄ: ÿùÿäè êÿñèëìÿê (öçöëìÿê) – áÿðê 

éîðóëìàã, ÿëäÿí äöøìÿê, ýöúäÿí äöøìÿê, 

òàãÿòäÿí äöøìÿê, öçöëìÿê; ÿùÿäèíè êÿñìÿê 

(öçìÿê) – 1) òàìàì ÿëäÿí ñàëìàã, áÿðê éîðìàã, 

öçìÿê, øèääÿòëè òÿñèð åòìÿê. Ãûçäûðìà 

ÿùÿäèìè êÿñäè. Ñîéóã ÿùÿäèìè öçäö. – Ñÿðêÿðäÿ 

äåéèð: – Ôèëàí äàâàäà äöøìÿí áèçèì 

ëàï ÿùÿäèìèçè êÿñìèøäè. “Ì.Í.ëÿòèô.” Äöøìÿí 

ïàäøàùûí ãîøóíóíóí ëàï ÿùÿäèíè êÿñäè. 

(Íàüûë); 2) þëäöðìÿê. [Ìÿøÿäè Èáàä Ñÿðâÿðÿ:] 

Ãóðáàí îëàñàí áó àëòûìäàêû ùàìáàëà, 

éîõñà ÿùÿäèíè êÿñÿðäèì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ßÙßÌÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] Ìöùöìëöê, ãèéìÿòëèëèê, 

äÿéÿðëèëèê; ðîë, äÿéÿð. Ìÿñÿëÿíèí 

ÿùÿìèééÿòè. ×ûõàðûëàí íÿòèúÿëÿðèí ÿùÿìèééÿòè. 

Òÿäáèðèí ÿùÿìèééÿòè. Ìöçàêèðÿíèí 

ÿùÿìèééÿòè. – ...Àèëÿäÿ ìÿêòÿáÿãÿäÿð òÿðáèéÿíèí 

õöñóñè ÿùÿìèééÿòè âàðäûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßùÿìèééÿò ãàçàíìàã (êÿñá åòìÿê) – 

äèããÿòè úÿëá åòìÿê, íÿçÿðÿ àëûíìàñûíû òÿëÿá 

åòìÿê, âàúèá îëìàã. Ìÿñÿëÿ ÷îõ áþéöê ÿùÿìèééÿò 

ãàçàíìûøäûð. ßùÿìèééÿò âåðìÿê – 

÷îõ ëàçûìëû, ÷îõ äÿéÿðëè, ÷îõ âàúèá ùåñàá 

åäÿðÿê íÿçÿðÿ àëìàã, äèããÿò éåòèðìÿê. 

Ìÿñÿëÿéÿ úèääè ÿùÿìèééÿò âåðìÿê; // ìÿíà 

âåðìÿê, ôèêèð âåðìÿê. Îíóí äåäèêëÿðèíÿ ÷îõ 

ÿùÿìèééÿò âåðìÿ. – Ìåùðèáàí îíóí ùÿðÿêÿòèíÿ 

ÿââÿëêè ãÿäÿð ÿùÿìèééÿò äÿ âåðìèðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. [Ãàðû] éîëóíäàêû ñàéñûç-ùåñàáñûç 

÷è÷ÿêëÿðÿ ÿùÿìèééÿò âåðìÿäÿí äÿðÿíè êÿñèá 

êå÷äè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

69

ßÙßÌÈÉÉßÒËÈ 

ßÙßÌÈÉÉßÒËÈ ñèô. ßùÿìèééÿòè îëàí; 

ìöùöì. ßùÿìèééÿòëè ìÿñÿëÿëÿðäÿí áèðè. 

ßùÿìèééÿòëè èø. ßùÿìèééÿòëè ùàäèñÿ. ßùÿìèééÿòëè 

ãÿðàðëàð. – Áàêûäà áàøëàíàí èøëÿð 

áöòöí õàëãûí ýÿëÿúÿê òàëåéè ö÷öí ÷îõ ÿùÿìèééÿòëè 

èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Ìÿêòÿáèí äèâàð ãÿçåòè 

þçöíÿ ýþðÿ íÿ ãÿäÿð âàúèá âÿ ÿùÿìèééÿòëè îëñà 

äà, î, ÿëéàçìàñû ùàëûíäà, þçö äÿ òÿê áèðúÿ 

íöñõÿ ÷ûõàðûëûá äèâàðäàí àñûëûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

[Ìàùìóäóí] áó äåäèêëÿðè .. ÿùÿìèééÿòëè (ç.) 

âÿ åòèáàðëû ñàéûëûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßÙßÌÈÉÉßÒËÈËÈÊ èñ. Ìöùöìëöê, ÿùÿìèééÿòëè 

îëìà, ÿùÿìèééÿò. Ìþâçóíóí ÿùÿìèééÿòëèëèéèíÿ 

ñþç éîõäóð. 

ßÙßÌÈÉÉßÒÑÈÇ ñèô. ßùÿìèééÿòè îëìàéàí, 

ùå÷ áèð ãèéìÿòè îëìàéàí, íÿçÿðÿ ÷àðïìàéàúàã 

äÿðÿúÿäÿ êè÷èê, úöçè, äÿéÿðñèç, 

úèääè îëìàéàí, äèããÿòÿëàéèã îëìàéàí. 

ßùÿìèééÿòñèç ìÿñÿëÿ. ßùÿìèééÿòñèç èø. ßùÿìèééÿòñèç 

éàðà. ßùÿìèééÿòñèç øåé öñòöíäÿ 

ìöáàùèñÿ. – [Úÿìèë áÿé:] Ýþðöíöð êè, áèçèì 

éåðèí àäÿòèíäÿí õÿáÿðèíèç éîõ... Çîð åòìÿê 

äåéèë, èíñàíû ãÿùð åòìÿê áåëÿ, îíëàðúà, ÿùÿìèééÿòñèç 

áèð èø. Ù.Úàâèä. 

ßÙßÌÈÉÉßÒÑÈÇËÈÊ èñ. Ãèéìÿòñèçëèê, 

ãåéðè-ìöùöìëöê, úöçèëèê, ãåéðè-úèääèëèê, äèããÿòÿëàéèã 

îëìàìà. Ìÿñÿëÿíèí ÿùÿìèééÿòñèçëèéè. 

Ùàäèñÿíèí ÿùÿìèééÿòñèçëèéè. 

ßÙßÍÝ èñ. [ôàðñ.] ßùÿíýäàøûíû éàíäûðìàãëà 

ÿëäÿ åäèëÿí àüðÿíýëè, êÿñÿê ùàëûíäà 

ìàòåðèàë. [Ãÿðÿíôèë:] Êå÷ÿí èë òÿøÿááöñ 

ãàëäûðäûíûç êè, òÿçÿ éàñëè òèêÿê, äöçöí îðòàñûíà 

áèð-èêè àðàáà ÿùÿíýäÿí, ãóìäàí òþêäöíöç, 

ãàëäû éàüûøûí àëòûíäà. È.ßôÿíäèéåâ. 

// ßùÿíý ìÿùëóëó. Åâèí äèâàðëàðûíû ÿùÿíýëÿ 

àüàðòìàã. – Áàü èø÷èëÿðè ìàøûíäàí àüàúûí 

äèáèíÿ ÿëàâÿ ìÿäÿíè ýöáðÿ òþêäöëÿð âÿ éàõóä 

èðè ôûð÷àëàðëà àüàúëàðûí ýþâäÿñèíÿ ÿùÿíý 

÷ÿêäèëÿð. ß.Ñàäûã. ßùÿíý êöðÿñè – 

ÿùÿíýäàøûíû áèøèðèá ÿùÿíý ùàñèë åòìÿê ö÷öí 

ñàäÿ îúàã, ñîáà; êöðÿõàíà. ßùÿíý êöðÿñèíäÿ 

ÿùÿíýäàøû áèøèðèëèð âÿ îíäàí ÿùÿíý 

èñòåùñàë åäèëèð. 

ßÙßÍÝ×È èñ. ßùÿíýéàíäûðàí àäàì. 

// ßùÿíýñàòàí àäàì. 

ßÙßÍÝÄÀØÛ èñ. Òÿðêèáèíäÿ ÿùÿíý îëàí 

÷þêöíòö ñöõóð – èíøààò ìàòåðèàëû. ßùÿíýäàøûíû 

éàíäûðûá ÿùÿíý àëûðëàð. ßùÿíýäàøûíäàí 

òèêèëìèø åâ. – ×þêìÿ ñöõóðëàðûí äÿíèçäÿ 

70 

ßÙÊÀÌ 

ÿìÿëÿ ýÿëÿí íþâëÿðèíÿ ìèñàë îëàðàã ãóìäàøû, 

ÿùÿíýäàøû, ýèë âÿ ñ.-íè ýþñòÿðìÿê îëàð. 

Ì.Ãàøãàé. 

ßÙßÍÝËßÌß “ßùÿíýëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÙßÍÝËßÌßÊ ô. 1. Ñóäà ùÿëë åäèëìèø 

ÿùÿíýëÿ àüàðòìàã. Åâëÿðèí äèâàðëàðûíû 

ÿùÿíýëÿìÿê. 

2. Öñòöíÿ ÿùÿíý òþêìÿê, ÿùÿíý ãàòìàã. 

ßÙßÍÝËßÍÌß “ßùÿíýëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÙßÍÝËßÍÌßÊ ìÿúù. 1. ßùÿíýëÿ 

àüàðäûëìàã. Àüàúëàðûí ýþâäÿñè ÿùÿíýëÿíìèøäèð. 

2. Öñòöíÿ ÿùÿíý òþêöëìÿê, ÿùÿíý ãàòûëìàã. 

ßÙßÍÝËßØÌß “ßùÿíýëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÙßÍÝËßØÌßÊ ô. ßùÿíýÿ ÷åâðèëìÿê, 

ÿùÿíýäàøûíà äþíìÿê. ßùÿíý ïàë÷ûüû ãóðóéàíäàí 

ñîíðà éàâàø-éàâàø ÿùÿíýëÿøèð. 

ßÙßÍÝËßÒÄÈÐÌß “ßùÿíýëÿòäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ßÙßÍÝËßÒÄÈÐÌßÊ èúá. ßùÿíýëÿìÿ 

èøè ýþðäöðìÿê, ÿùÿíýëÿ àüàðòäûðìàã. Ãîíøóìóç 

îòàüûíû ÿùÿíýëÿòäèðìèøäèð. 

ßÙßÍÝËßÒÌß “ßùÿíýëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÙßÍÝËßÒÌßÊ èúá. ßùÿíýëÿìÿ èøè 

ýþðäöðìÿê, ÿùÿíýëÿ àüàðòäûðìàã. Ðÿíýñàçà 

ùÿéÿòèí äèâàðëàðûíû ÿùÿíýëÿò. 

ßÙßÍÝËÈ ñèô. 1. È÷ÿðèñèíäÿ, òÿðêèáèíäÿ 

ÿùÿíý îëàí, ÿùÿíýëÿ ãàòûøûã. ßùÿíýëè 

êöêöðä. ßùÿíýëè ñóëàð. ßùÿíýëè ýöáðÿëÿð. 

2. ßùÿíýëÿ àüàðäûëìûø. ßùÿíýëè äèâàðäà 

òàõòàáèòè àç îëàð. – Ôàðàëàðûí èøûüû àðòûðìàíûí 

ÿùÿíýëè äèâàðûíû éàëàéûá þòäö. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

3. ßùÿíýÿ áóëàøìûø. ßùÿíýëè öñò-áàø. 

ßÙßÍÝÎ èñ. ìÿù. ßùÿíýëè ñó. 

ßÙßÍÝÑÀÒÀÍ èñ. ßùÿíý ñàòìàãëà ìÿøüóë 

îëàí àäàì; ÿùÿíý÷è. 

ßÙßÍÝÑßÏßÍ èñ. õöñ. Ãóìóí âÿ ñ.-íèí 

öñòöíÿ ÿùÿíý ñÿïìÿê ö÷öí èíøààò èøëÿðèíäÿ 

èøëÿäèëÿí ìàøûí âÿ ñ. ãóðüó. 

ßÙßÍÝÑÞÍÄÖÐßÍ ñèô. õöñ. ßùÿíý ùàçûðëàíìàñû 

èøëÿðèíäÿ èøëÿäèëÿí ìàøûí âÿ ñ. 

ãóðüó. 

ßÙßÍÝÉÀÍÄÛÐÀÍ èñ. ßùÿíý ùàçûðëàéàí 

óñòà; ÿùÿíý÷è. 

ßÙÊÀÌ èñ. [ÿð. “ùþêì” ñþç. úÿìè]. 1. Ùÿð 

ùàíñû áèð äèíè òÿëèìèí, éàõóä íÿçÿðèééÿíèí 

ðÿääîëóíìàç âÿ ìöòëÿã éåðèíÿ éåòèðèëìÿëè 

îëàí ÿñàñ âÿ äÿéèøìÿç ìöääÿàëàðû, ãàíóí-

ßÙÊÀÌÚÀÑÛÍÀ 

ëàðû. Ðîìà ùöãóãó ÿùêàìëàðû. Äèíè ÿùêàìëàð. 

– ßùêàìè-øÿðÿ ìöòàáèã áèð êèìñÿíÿ 

íÿçÿðäÿ âàðìû êè, ñÿëòÿíÿòè âÿ òÿõòö òàúû îíà 

âàýöçàð åäÿê. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

2. Áöòöí äþâðëÿð âÿ òàðèõè øÿðàèò ö÷öí ìöòëÿã 

âÿ äÿéèøìÿç ãàíóí êèìè ãÿáóë åäèëÿí 

ìöääÿà. 

ßÙÊÀÌÚÀÑÛÍÀ çÿðô. ßùêàì êèìè, ÿùêàì 

øÿêëèíäÿ, ãåéðè-òÿíãèäè; ñöáóòñóç-äÿëèëñèç, 

ãÿòè îëàðàã. 

ßÙÊÀÌ×Û èñ. Ùÿð øåéè ÿùêàì êèìè ãÿáóë 

åäÿí âÿ áàøãàëàðûíà äà ãÿáóë åòäèðìÿéÿ 

÷àëûøàí àäàì; ÿùêàì÷ûëûã òÿðÿôäàðû. 

ßÙÊÀÌ×ÛËÛÃ èñ. êèò. Ùÿð øåéè ÿùêàì 

êèìè ãåéðè-òÿíãèäè ãÿáóë åòìÿ; éàëíûç ãóðó 

ÿùêàìëàðà ÿñàñëàíàí ãåéðè-òÿíãèäè òÿôÿêêöð. 

ßÙÊÀÌËÀØÄÛÐÛËÌÀ “ßùêàìëàøäûðûëìàã”äàí 

ô.èñ. 

ßÙÊÀÌËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. ßùêàì 

ùàëûíà ñàëûíìàã. 

ßÙÊÀÌËÀØÄÛÐÌÀ “ßùêàìëàøäûðìàã”- 

äàí ô.èñ. 

ßÙÊÀÌËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. ßùêàì ùàëûíà 

ñàëìàã. 

ßÙË èñ. [ÿð.] 1. êþùí. Éèéÿ, ìàëèê, ñàùèá 

(áó ìÿíàäà àäÿòÿí òÿðêèáäÿ èøëÿíèð; ìÿñ.: 

ñÿðâÿò ÿùëè, äÿðä ÿùëè. Âèäàäè, õÿñòÿéÿì, ýöíëÿð 

ñàíàðàì; Äÿðä ÿùëèéÿì, ãÿì ùÿðôèíè 

ãàíàðàì. Ì.Â.Âèäàäè. Ãöââÿòëè òÿáèÿò äÿ 

áèçÿ áàø ÿéèð èíäè; Åøã ÿùëèéèê, ùÿð éåðäÿ 

áèçèì ãöäðÿòèìèç âàð. ß.Âàùèä. ßùëèáåéò 

– 1) êþùí. êëàñ. – åâ àäàìëàðû, àèëÿ, 

êöëôÿò. Èíñàí þç ÿùëè-áåéòèíäÿí êÿíàð îëäó, 

ÿëáÿòòÿ, îíóí ö÷öí, áèð íþâ íàðàùàòëûã ùàñèë 

îëàúàã. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ; 2) äèí. ìöñÿëìàíëàðûí 

Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí þâëàäëàðûíà 

âåðäèêëÿðè àä. ßùëè-áåéò òÿðÿôäàðëàðû 

îëàí øàèðëÿð èëêèí ÷àüëàðäàí áàøëàéàðàã 

ìÿðñèéÿ ãîøìóø, ãÿìëè øåèðëÿðèíäÿ Êÿðáÿëà 

ìöñèáÿòèíè ñÿñëÿíäèðìèøëÿð. ß.Ñÿôÿðëè. ßùëèäÿðä 

– äÿðä ÿùëè, äÿðäëè, äÿðäè îëàí àäàì. 

Ôÿëÿê, áàðè, úÿôàëàð åéëÿéèá ñÿí ùÿì ãÿì 

àðòûðìà; ßëèíäÿí ýÿëìÿäèñÿ ÿùëè-äÿðäÿ 

÷àðÿñàç îëìàã. Ñ.ß.Øèðâàíè. ßùëè-äèë øàèð. – 

ñþç áàøà äöøÿí, î áèðèíèí äÿðäèíäÿí õÿáÿðäàð 

îëàí àäàì, àðèô. Èøàðÿò åëÿäèì, äÿðäèìè 

áèëäè; Ýþðäöì ùÿì ýþçÿëäè, ùÿì ÿùëè-äèëäè. 

Àøûã ßëÿñýÿð. [Õàãàíè:] Èñòÿéèðÿì êè, øàù 

ÿùëè-äèë îëñóí; Èãëèìèìèç áåëÿ ìþòÿäèë îëñóí! 

ßÙË 

Ì.Ðàùèì. Çàëèì ôÿëÿêèí ýÿðäèøè àòÿøëÿðÿ 

éàíñûí! ßââÿëúÿ íÿ úþâð åéëÿñÿ, ÿùëè-äèëÿ 

åéëÿð. ß.Âàùèä. ßùëè-äèâàí ðÿñ. êþùí. – 

äèâàí (ìÿùêÿìÿ) èøëÿðè èëÿ ìÿøüóë îëàí 

àäàìëàð, ìÿùêÿìÿ ìÿìóðëàðû. ßùëè-äöíéà 

– àõèðÿòÿ èíàíìàéûá àíúàã áó äöíéà èëÿ 

ìàðàãëàíàí, áó äöíéà èøëÿðè èëÿ ìÿøüóë îëàí, 

áó äöíéàíûí íåìÿòëÿðèíäÿí ôàéäàëàíàí 

àäàì. Áàõàðìû ÿùëè-äöíéàéÿ; Ýöëöíäÿí àéðûëàí 

áöëáöë. Àøûã Áöëáöë. ßùëè-äöíéàéÿ âèðäè 

ëÿíÿòäèð; Ýåúÿ-ýöíäöç õÿéàëè äþâëÿòäèð. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. ßùëè-åëì – åëì ÿùëè, åëìëÿ 

ìÿøüóë îëàí àäàìëàð, åëì õàäèìëÿðè. Úÿôÿð, 

åé íóðè-äèäåéè-Ñåééèä!.. ßùëè-åëìÿ ùÿìèøÿ 

ùþðìÿò ãûë! Ñ.ß.Øèðâàíè. ßùëè-åøã – åøã 

ÿùëè, àøèã. Î ìÿúëèñ êèì, çèéàñû îëìàéà øÿìèúàìàëûíäàí; 

Íÿ ìÿúëèñ, åéíè çöëìÿò, ÿùëèåøãÿ 

áèð áÿëà ìÿúëèñ. Ñ.ß.Øèðâàíè. Èíàí, 

ÿëáÿòòÿ, áèð çàìàí îëàúàã; ßùëè-åøã îíäà 

êàìðàí îëàúàã. À.Ñÿùùÿò. Çèéàðÿòýàùûíû 

ýöëáóñÿëÿð òÿçéèí åäÿð ùÿð àí; Ñÿí ÿùëè-åøã 

è÷èí áèð Êÿáÿ éàíäûðäûí ìÿùÿááÿòäÿí. 

Ù.Úàâèä. ßùëè-ÿéàë – àèëÿäÿ îëàíëàð: ÿð, 

àðâàä, óøàãëàð; àèëÿ. ßùëè-ÿéàëû èáàðÿòäèð áèð 

àíàñûíäàí, áèð àðâàäûíäàí âÿ éåääè-ñÿêêèç 

éàøûíäà îüëóíäàí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Õàíëàð êèìäèð êè, éàçûã êÿíäëèëÿðèí ìàëûíà, 

úàíûíà, ÿùëè-ÿéàëûíà þçëÿðèíè ñàùèá åäèðëÿð. 

Ú.Úàááàðëû. Ùàøûì Ìÿùÿììÿäèí éàíûíäà 

áèð ìöääÿò ãàëñûí âÿ áèð ãÿäÿð ïóë ãàçàíäûãäàí 

ñîíðà éåíÿ ãàéûäûá ÿùëè-ÿéàëè èëÿ 

õîøáÿõò äîëàíñûí. Á.Òàëûáëû. ßùëè-ùàë – ùàë 

ÿùëè, áàøà äöøÿí, áàøãàñûíûí ùàëûíäàí õÿáÿð 

òóòàí. Áèð ïàðà ÿùëè-ùàë îëìàéàí ýþçÿë; Çÿíÿõäàíû 

ýèçëÿð, éàíàüû ÷ÿêÿð. Ã.Çàêèð. ßùëèùàë 

åøã è÷èí, ÿâÿò, áàéûëûð; Ùàéäû, Çÿùðàíû 

ýåò ÷àüûð, àéûëûð. Ù.Úàâèä. ßùëè-èìàí – 

èìàí ÿùëè, åòèãàäëû, äèíÿ èíàíàí àäàì. 

Àüäàì áàçàðûíäà äà íÿ ãÿäÿð èñòÿñÿíèç 

èìàíëû ùàúû, êÿðáÿëàéû âÿ ìÿøÿäè òàïûëàð.. 

Ùàìûñû ÿùëè-èìàí, íàìàç ãûëàí, îðóú òóòàí 

ìöãÿääÿñ ìþìèí øÿõñëÿðäèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ßùëè-èíñàô – èíñàô ÿùëè, èíñàôëû àäàì. 

Õèñëÿòäÿ ñàäÿéÿì, åøãäÿ Ãàôàì; Ìÿí ìöðâÿò 

êàíûéàì, ÿùëè-èíñàôàì. Àøûã Øÿìøèð. 

ßùëè-êåô – êåô ÿùëè, âàõòûíû êåôäÿ âÿ õîø 

êå÷èðÿí àäàì. ßùëè-êåô àäàì. – ..Ùÿð êÿñ 

ýþðñÿ êè, ùàìáàë ãÿçåò îõóéóð, åëÿ áèëÿð êè, 

áèð ÿùëè-êåô àäàìäûð, ÷àüûðûá éöê ýþòöðòìÿç 

71

ßÙË 

72 

ßÙËÈËßØÄÈÐÌßÊ 

âÿ ïóë äà âåðìÿç. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ðåñòîðàí 

áó ýåúÿ ÷îõ ìàðàãëûäûð; ßùëè-êåô èíñàíëàð 

àøûá-äàøûðëàð. Ñ.Âóðüóí; // äàí. âàõòûíû ÿééàøëûãäà 

êå÷èðÿí àäàì. Çÿíý ÷àëûíûð; Ýÿëèí 

ãàëõûð, ãàïûíû à÷ûð; Çöìçöìÿéëÿ ýèðèð åâÿ 

“ÿùëè-êåô” ÿðè. Ñ.Âóðüóí. ßùëè-êÿìàë êþùí. 

– êàìàë ñàùèáè, êàìàëëû, àüûëëû àäàì. Áèëäèì 

áó èìèø ñÿíèí ìóðàäûí; Êèì, ÿùëè-êÿìàë îëà 

èáàäûí. Ôöçóëè. ßùëè-êèòàá – èñëàì äèíèíÿ 

ýþðÿ, ýþéäÿí íàçèë îëìóø ìöãÿääÿñ êèòàáëàðäàí 

áèðèíÿ èíàíàí(ëàð) – ìöñÿëìàíëàðäàí 

áàøãà éÿùóäèëÿð èëÿ õðèñòèàíëàð. Àëäû ÿùëèêèòàá 

äöíéàíû; Øÿðù åäèðñÿí ñÿí èíäè Ãóðàíû. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Ãûçìà, øåéõèì, î äà áèð ÿùëèêèòàá; 

Áàõàëûì íÿçðè íÿäèð Ù.Úàâèä. ßùëèãÿëÿì 

êþùí. – ãÿëÿì ÿùëè, ãÿëÿì ñàùèáè, 

éàçû÷û, ìöùÿððèð. Ëåéê áèð áàõ êè, áó ýöí 

Øèðâàíäà; Ýþð íå÷ÿ ÿùëè-ãÿëÿì âàð îíäà 

À.Ñÿùùÿò. ßùëè-ãÿðÿç – ãÿðÿçëè àäàì, ãÿðÿçêàð, 

öðÿéèíäÿ ãÿðÿç ñàõëàéàí àäàì. Åéá 

áèëÿð ôÿçëèíè ÿùëè-ãÿðÿç; ×öíêè îíóí âàð 

öðÿéèíäÿ ìÿðÿç. Ñ.ß.Øèðâàíè. ßùëè-ãèáëÿ 

äèí. – ìöñÿëìàí, èñëàì ÿùëè. ßùëè-ãöáóð – 

ãÿáèðèñòàí ÿùëè, þëöëÿð. Ãàçûá ÿùëè-ãöáóð 

è÷èíäÿ ìÿçàð; Îëäó ìÿäôóí ãÿáð àðà Áîçëàð. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Ñèçèí îëñóí áó äà, åé ÿùëèãöáóð! 

Àáè-êþâñÿð äåéèëÿí áàäÿ áóäóð! 

Ù.Úàâèä. ßùëè-ìÿúëèñ – 1) ìÿúëèñäÿ îëàíëàð, 

èøòèðàê åäÿíëÿð. Âÿêèë, âÿçèð, ÿùëè-ìÿúëèñ 

ùàìûñû îüëàíûí áó ùöíÿðèíÿ ìÿÿòòÿë ãàëäûëàð. 

(Íàüûë); 2) ñÿùíÿ ÿñÿðèíäÿ èøòèðàê 

åäÿíëÿð. ßùëè-ìÿðèôÿò – ìÿðèôÿòëè àäàì. Ñàíûðñà 

çàùèä þçöí ÿùëè-ìÿðèôÿò, ÿììà; Áèëèðìè, 

íîëäóüóí îëñà ñóàëè-ùöððèééÿò ß.Âàùèä. 

ßùëè-ðóù – ðóù ÿùëè, ðóùëó àäàì. Ýþð íåúÿ 

õÿëÿò âåðäè; Ìÿëóë êþíëöì àøäû, ýþçÿë; 

Àðèôñÿí, ÿùëè-ðóùñàí; Úàí ñàíà ïåøêÿøäè, 

ýþçÿë! Àøûã ßëÿñýÿð. ßùëè-ñàâàä – ñàâàäëû, 

îõóìóø. ...Ìÿí ÿùëè-ñàâàäàì, éàçû-ïîçó 

ìÿíèì ýþçöìÿ çèéàí åëÿéèáäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßùëè-âÿôà êëàñ. – âÿôàëû. Éîëóíäà 

ìöíòÿçèðÿì, úàí âåðèì ýþðÿíäÿ öçöí; Úÿôà 

÷ÿêÿíëÿðèí ÿùëè-âÿôàñûéàì, ýþçÿëèì! ß.Âàùèä. 

ßùëè-çÿëÿìÿ, ÿùëè-çöëì êþùí. – õàëãû èíúèäÿí, 

õàëãà çöëì åäÿí, õàëãà ÿçèééÿò âåðÿí 

àäàì (÷àð äþâðöíäÿ èíçèáàòè ïîëèñ îðãàíëàðû 

ìÿìóðëàðûíà âåðèëÿí àä). [Ñÿêèíÿ õàíûì:] 

ßçèç áÿéèí äÿäÿñè ÿùëè-çÿëÿìÿ èäè, þçö êè ùÿëÿ 

äèâàí ãóëëóüóíà ýèðìÿéèáäèð Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ßùëè-çþâã – çþâã ÿùëè, éàõøû çþâãö 

îëàí àäàì. [Øåéõ Ùàäè Øåéõ Ñÿíàí ùàããûíäà:] 

Îíó èäðàê ö÷öí êÿìàë èñòÿð; ßùëèçþâã 

èñòÿð, ÿùëè-ùàë èñòÿð. Ù.Úàâèä. ßùëèçöëì 

– çöëìêàð, çöëì åäÿí àäàì. ßùëèçöëìö 

íåúÿ, áÿðáàä åéëÿäè áèð ëÿùçÿäÿ; Ñÿí 

áèçèì äàüëàð ïÿëÿíýè ãÿùðÿìàí Åëäàðà áàõ! 

Ñ.Âóðüóí. 

2. Áèð éåðäÿ ñàêèí îëàí, äàèì áèð éåðäÿ 

éàøàéàí, áèð éåðèí ÿùàëèñèíäÿí îëàí àäàì. 

Êÿíä ÿùëè (êÿíäëèëÿð). Øÿùÿð ÿùëè (øÿùÿðëèëÿð). 

– ..Àõóíäó ìÿí ÷îõäàí òàíûðäûì, þçö äÿ 

Èðàí ÿùëèäèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áó êÿíäèí 

ÿùëè ùÿãèãÿòÿí ÷îõ àâàì èäè. Ãàíòÿìèð. 

3. Áàúàðàí, áèëÿí àäàì. Èøè ÿùëèíÿ òàïøûð. 

4. ßùàëè. Íÿ ÿùëèìèçäÿ àéûãëûã ÿëàìÿòè ýþðöíåéäè; 

Íÿ áèð ïàðà îõóìóøëàðäà áó çÿêàâÿò 

îëåéäè. Ì.ß.Ñàáèð. [Ãàçû:] ßçèçèì, .. ö÷äþðä 

íÿôÿð êÿíäèíèçèí ÿùëèíäÿí ýÿòèðÿðñÿí 

ìÿíèì éàíûìà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßÙËÈ ñèô. [ÿð.] 1. ßùëèëÿøäèðèëìèø, ÿëÿ þéðÿäèëìèø; 

ÿùëèëÿøìèø, ÿëÿ þéðÿíìèø. [Ãÿùðÿìàí:] 

Áóíóíëà áåëÿ [ôèë] þçö ÷îõ ùÿëèì âÿ 

éóìøàã ùåéâàíäûð. Áóíó òóòóá ÿùëè ùåéâàí 

åäèðëÿð. “Ìÿêòÿá”. 

2. Ýþðìöø, êå÷èðìèø, éàõøû-ïèñ ýöí ýþðìöø, 

ãàíàí. ßùëè àäàìà äÿðä ñþéëÿ. 

ßÙËÈ-ÕÈÁÐß èñ. [ÿð.] ùöã. áàõ åêñïåðòèçà. 

Áèð øÿõñèí àíëàãñûç îëìàñûíû, éÿíè ìÿñóëèééÿòÿ 

ãàáèë îëìàìàñûíû ìöÿééÿí åòìÿê 

ö÷öí ìöòëÿã ùÿìèí øÿõñ òèááè ÿùëè-õèáðÿéÿ 

ýþíäÿðèëìÿëèäèð. Â.Ãÿùðÿìàíîâ. 

ßÙËÈËßÍÌß “ßùëèëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÙËÈËßÍÌßÊ áàõ ÿùëèëÿøìÿê. 

ßÙËÈËßØÄÈÐÈËÌß “ßùëèëÿøäèðèëìÿê”- 

äÿí ô.èñ. Âÿùøè ùåéâàíëàðûí ÿùëèëÿøäèðèëìÿñè. 

– Úàìûøëàðûí ÿùëèëÿøäèðèëìÿñèíÿ ÷îõ ãÿäèì çàìàíëàðäà 

Àñèéàäà áàøëàíìûøäûð. À.Àüàáÿéëè. 

ßÙËÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. ßùëè åäèëìÿê, 

ÿëÿ þéðÿäèëìÿê. Òöëêö áàëàñû ÿùëèëÿøäèðèëìèøäèð. 

ßÙËÈËßØÄÈÐÈËÌÈØ ô.ñèô. ßùëè åäèëìèø, 

ÿëÿ þéðÿäèëìèø. ßùëèëÿøäèðèëìèø àéû. ßùëèëÿøäèðèëìèø 

ùåéâàí. 

ßÙËÈËßØÄÈÐÌß “ßùëèëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ßÙËÈËßØÄÈÐÌßÊ ô. 1. Âÿùøè ùåéâàíû 

ÿùëè åòìÿê, ÿëÿ þéðÿòìÿê. Áó ýöí áèçÿ õèäìÿò 

åäÿí áöòöí ùåéâàíëàðû èíñàíëàð ÿùëèëÿø-

ßÙÂÀË 

ßÙËÈËßØÌß 

äèðìèøëÿð. – Èíñàí þç àðçóñóíà ìöâàôèã îëàðàã 

âÿùøè ÷ÿêè áàëûüûíûí òÿáèÿòèíè äÿéèøäèðìèø 

âÿ îíó ÿùëèëÿøäèðìèøäèð. “Çîîëîýèéà”. 

2. ìÿú. Àäàìëàðà àëûøäûðìàã, îíëàðëà öíñèééÿò 

âÿ öëôÿòÿ þéðÿøäèðìÿê. Î âÿùøèíè áèð 

ãÿäÿð ÿùëèëÿøäèðìÿê ëàçûìäûð. 

ßÙËÈËßØÌß “ßùëèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. ßùëèëÿøìÿ 

òÿñèðè èëÿ ùåéâàíëàðäà áèð ñûðà äÿéèøèêëèêëÿð 

ÿìÿëÿ ýÿëìèøäèð. “Öìóìè çîîòåõíèéà”. 

ßÙËÈËßØÌßÊ ô. 1. ßùëè îëìàã, ÿëÿ 

þéðÿøìÿê (âÿùøè ùåéâàí ùàããûíäà). 

2. ìÿú. çàð. Àäàìëàðà óéóøìàã, àëûøìàã; 

àäàìëàðëà öíñèééÿò, öëôÿò åòìÿéÿ þéðÿøìÿê; 

úÿìèééÿòäÿ þçöíö àïàðìàüà àëûøìàã. 

ßÙËÈËßØÌÈØ ô.ñèô. ßùëè îëìóø, ÿëÿ 

þéðÿøìèø. ßùëèëÿøìèø äÿâÿ. 

ßÙËÈ-ÑßËÈÁ èñ. [ÿð.] òàð. ÕÛ-ÕÛÛÛ ÿñðëÿðäÿ 

Ãÿðáè Àâðîïà ôåîäàëëàðûíûí, êàòîëèê êèëñÿñèíèí 

òÿøÿááöñö âÿ òÿùðèêè èëÿ ìöãÿääÿñ 

òîðïàüû, éÿíè Ôÿëÿñòèíè ìöñÿëìàíëàðûí ÿëèíäÿí 

ãóðòàðìàã áÿùàíÿñè èëÿ Éàõûí Øÿðã 

þëêÿëÿðèíÿ åòäèêëÿðè ùÿðáè éöðöøëÿðèíäÿ èøòèðàê 

åäÿíëÿðÿ âåðèëÿí àä (äþøëÿðèíÿ õà÷ (ñÿëèá) 

øÿêëèíäÿ íèøàí âóðäóãëàðû ö÷öí òàðèõäÿ 

îíëàðà áåëÿ àä âåðèëìèøäèð). ßùëè-ñÿëèá ìöùàðèáÿëÿðè. 

ßÙËÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] 1. Ëÿéàãÿò, èãòèäàð, 

åòèáàðëûëûã, ñÿëàùèééÿò. ßùëèééÿòè ÷àòìûð. Áó 

èøäÿ îíóí ÿùëèééÿòè âàð. 

2. ßùëè åòìÿ, ÿëÿ þéðÿòìÿ. Áóíà ýþðÿ äÿ 

îíëàðû áèð åâ ãóøó êèìè ÿùëèééÿòÿ àëìàüû âÿ ùÿéàòà 

þéðÿòìÿéè áàúàðìàëûéûã. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßÙÌßÄÈ-ÁÈÃßÌ èñ. äàí. Ãÿìñèç, äÿðäñèç, 

ãàéüûñûç àäàì. ßùìÿäè-áèãÿìèí áèðèäèð. 

– Àíúàã ãûçûí áó ãÿäÿð ßùìÿäè-áèãÿì îëìàñû, 

òÿíáÿëëèê åòìÿñè, ãÿñäÿí þçöíö èøÿ âåðìÿìÿñè 

îíó òÿáäÿí ÷ûõàðòìûøäû. ß.Âÿëèéåâ. Áó 

äÿëëàëëàðûí è÷èíäÿ ßùìÿäè-áèãÿìëÿðè ÷îõäóð. 

Ï.Ìàêóëó. 

ßÙÌßÃ [ÿð.] áàõ àõìàã. ßëùÿã, ìöíÿúúèìáàøû 

äÿõè, ýþðöíöð êè, ÿùìÿã èìèø. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ýöúöìö ìÿí áèëÿ-áèëÿ íàùàã; 

Øèðÿ ãûëäûì ùöúóì, ìÿí ÿùìÿã. 

À.Ñÿùùÿò. Àüçûíû, àç ãàëäû êè, äàðòûá úûðàéäûì 

ÿùìÿãèí! Éóìðóüóìëà ãîë-ãàáûðüàñûí 

ãûðàéäûì ÿùìÿãèí! ß.Íÿçìè. 

ßÙÌßÐ ñèô. [ÿð.] êëàñ. Ãûðìûçû. Ùàíû î ñÿí 

ýþðÿí ÿùìÿð éàíàãëàð; Ìöñÿëñÿë êåéñóëàð, 

íÿñðèí áóõàãëàð. Ã.Çàêèð. Ðÿíýè-ðóéè ãûçûëýöëäÿí 

ÿùìÿðäèð; ßë-àéàüû, ñàíàñàí êè, ìÿðìÿðäèð. 

Àøûã Àðèç. Áÿçÿíèðñèç àë ãóìàøà; 

ßùìÿð, éàãóò, éÿìÿí, äàüëàð! Àøûã Øÿìøèð. 

◊ Ùèëàë ÿùìÿð – áàõ ùèëàë. 

ßÙÐÀÌ èñ. [ÿð.] 1. Èíäè ïèðàìèäà àäëàíàí 

ùÿíäÿñè úèñìèí êþùíÿ òåðìèíîëîýèéàäàêû 

àäû. 

2. Ãÿäèì Ìèñèð ôèðîíëàðûíûí ìóìèéàëàíìûø 

úÿíàçÿëÿðèíèí ñàõëàíäûüû, àëò òÿðÿôè äþðäáóúàã 

øÿêëèíäÿ, éóõàðû ãàëõäûãúà äàðàëûá øèøëÿøÿí, 

äàøäàí òèêèëìèø, ÷îõ íÿùÿíý ñÿðäàáÿ. 

ßÙÐÀÌÂÀÐÈ ñèô. ßùðàìà îõøàéàí, ÿùðàì 

øÿêèëëè, ýåòäèêúÿ éóõàðûñû äàðàëàí. 

ßÙÐÈÌßÍ èñ. [ôàðñ.] Çÿðäöøò äèíèíäÿ: øÿð 

àëëàùû, øÿð âÿ çöëìÿò ìÿíáÿéè. // ìÿú. Ïèñ 

ãöââÿ, ìÿíùóñ ãöââÿ, øÿð ãöââÿ. [Áÿëëè 

ßùìÿä:] Ïàøà, Êîðîüëóíó ùå÷ ÿùðèìÿíëÿð 

òóòà áèëìèð. “Êîðîüëó”. Ãîéìà ÿüéàð åéëÿñèí 

êóéèíäÿ úþâëàí, åé ïÿðè; ßùðèìÿíëÿð 

ìàëèêè-ìöëêè-Ñöëåéìàí îëìàñûí! Ì.ß.Ñàáèð. 

Õåéð! Íÿ èáëèñ âàð, íÿ äÿ ÿùðèìÿí; ßãëèí 

þâëàäûäûð õåéèð äÿ, øÿð äÿ. Ñ.Âóðüóí. 

ßÙÑßÍ íèäà [ÿð.] 1. Áÿéÿíìÿ, òÿðèô áèëäèðèð 

– àôÿðèí! áàðàêàëëàù! åøã îëñóí! ßùñÿí 

ñÿíÿ, åé âÿòÿíèí ãÿùðÿìàí îüëó! ßùñÿí îíó 

éàðàäàí ÿëëÿðÿ! ßùñÿí áó êÿëàìà! – Ùÿð 

èëäÿ ìöñÿëìàí åäÿ ýÿð áóíúà òÿðÿããè; Áèð àç 

êå÷ÿð àëÿì äåéÿð: – ßùñÿí, áåëÿ ìèëëÿò! 

ß.Ãÿìêöñàð. [Ñÿôÿð áÿé:] ßùñÿí! Éàõøû 

ñóäóð, Ãÿíáÿðãóëó! Á.Òàëûáëû. Êèìñÿ éåðèíäÿí 

äåäè: – Áó àüûëëû òÿêëèôäèð. ßùñÿí áó êÿëàìà.. 

ß.Âÿëèéåâ. ßùñÿí äåìÿê (îõóìàã) 

– òÿðèôëÿìÿê, àôÿðèí äåìÿê, áÿéÿíìÿê. 

Ùàìû ñÿíÿ ÿùñÿí äåéÿð. – Ýöë ðöõñàðûí 

ÿùñÿí äåéèá áöëáöëÿ; Î ÷åøìè-õóìàðûí éàäûìà 

äöøäö. “Àááàñ âÿ Ýöëýÿç”. Î, òàìàøà 

ýöíö àíàñûíû àïàðûá çàëäà îòóðäàúàãäû êè, 

áàõûá îüëóíóí ýþñòÿðäèéè ìÿùàðÿòÿ ÿùñÿí 

äåñèí. Ñ.Ðÿùìàí. ßòðè ýþçÿë, òÿçÿ áàëûí; 

Áàõàí êèìè õîø äàäûíà; Áèð àüûçäàí ÿùñÿí 

äåäè; Ùàìû îíóí óñòàäûíà. Ì.Äèëáàçè. 

2. Áÿçÿí ÿêñ ìÿíàäà èøëÿíèð. [Ýÿðàé:] 

ßùäè, èëãàðû íÿ òåç ãûðäûí ñÿí Àäûíà áó 

éàðàøàðìû, ÿùñÿí! À.Øàèã. 

ßÙÂÀË èñ. [ÿð. “ùàë” ñþç. úÿìè] 1. Êåô, 

ùàë, ðóùè âÿçèééÿò. ßùâàëûí íåúÿäèð – Áÿëè, 

äÿðä ÿùëèíèí ÿùâàëûíû äÿðä ÿùëè áèëèð; Êèìñÿ 

áèëìÿç êè, íåúÿ éàðäàí îëäóì ìÿéóñ. 


73

ßÙÂÀËÀÒ 

2. Êåéôèééÿò, âÿçèééÿò, ùàë. Ýöëäöêúÿ òÿáèÿò 

à÷ûëûð ìèí úöðÿ ýöëëÿð; Ãóøëàð äà áó 

ÿùâàëû ýþðöíúÿ ñåâèíèðëÿð. À.Ñÿùùÿò. Èíìèðÿ 

ìÿùÿëëÿñè áó ÿùâàëû ýþðöá äîäàãàëòû ýöëöðäö. 

Í.Íÿðèìàíîâ. Ôÿãÿò íÿäÿíñÿ î ýöí 

ÿùâàëûì òàìàìèëÿ ïÿðèøàí êå÷äè. Ñ.Ùöñåéí. 

// Ñÿùùÿòúÿ âÿçèééÿò. Õÿñòÿíèí ÿùâàëû ïèñëÿøìèøäèð. 

– Áèð ýöí Ìÿììÿä ñþâäÿýÿð áàçàðäà 

ÿùâàëûíû ïèñ ýþðöá, ùàìàí ñààò äöêàíûíû 

áàüëàéûá åâÿ ýÿëäè. “Àøûã Ãÿðèá”. 

3. Êå÷èíìÿê, äîëàíìàã âÿçèééÿòè; ýöçÿðàí. 

Èøÿ ýèðÿíäÿí ñîíðà ÿùâàëû õåéëè éàõøûëàøìûøäûð. 

// Âàð, äþâëÿò, ïóë, òàíãàù. [Úàâàäûí] îí 

ìèí ìàíàòà éàõûí ÿùâàëû âàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Áó ýÿëÿí êèøèäÿ ÿùâàë îëàð Ñ.Ðÿùèìîâ. 

◊ ßùâàë ñîðìàã (ñîðóøìàã, òóòìàã, 

áèëìÿê) – êåôèíè, ùàëûíû, âÿçèééÿòèíè ñîðóøìàã; 

ÿùâàëëàøìàã. [Ãóðáàí] [Ñÿôÿðÿ] éàõûíëàøàðàã 

ÿùâàë ñîðóøäó. À.Øàèã. Íÿíÿãûç 

áó ñààò àüñàããàë êèøèéÿ éàíàøûá, éåíÿ äÿ 

îíäàí áèð ÿùâàë òóòìàã èñòÿäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Øÿùÿðäÿí ýÿëÿí àäàìëàðû çèéàðÿòäÿí ãàéûòìûøëàð 

êèìè ÿùàòÿ åäèð, ÿùâàë ñîðóøóðäóëàð. 

Ìèð Úÿëàë. ßùâàëû áóëàíìàã (ãàðûøìàã, 

ïîçóëìàã) – 1) êåôè ïîçóëìàã, êÿäÿðëÿíìÿê, 

ãÿìýèíëÿøìÿê. ..Àõøàì éàõûíëàøäûãúà 

Ùÿñÿí êèøèíèí ÿùâàëû áóëàíûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ; 

2) õÿñòÿëÿíìÿê, õÿñòÿëèéè äàùà äà 

àüûðëàøìàã. 

ßÙÂÀËÀÒ èñ. [ÿð.] Ùàäèñÿ, îëìóø èø, îëóá 

êå÷ÿí èøëÿð, ãÿçèééÿ. ßùâàëàòû ñþéëÿäè. 

ßùâàëàò âàãå îëóð.. ßùâàëàòäàí õÿáÿðèí 

âàðìû – Àëû êèøè ÿùâàëàòû îüëóíà äàíûøäû. 

“Êîðîüëó”. [ßùìÿä:] ..ßùâàëàò óçóíäóð. 

Ìÿí ìöõòÿñÿð åäèðÿì.. Ò.Ø.Ñèìóðã. [Ñÿôÿðÿëè:] 

Áóðà áàõ, ÿùâàëàò áåëÿäèð. Ù.Íÿçÿðëè. 

ßÙÂÀËËÀØÌÀ “ßùâàëëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ßÙÂÀËËÀØÌÀÃ ãàðø. Áèð-áèðèíèí ÿùâàëûíû, 

êåôèíè, ùàëûíû ñîðóøìàã; ñàëàìëàøìàã. 

Îíëàð ÿùâàëëàøûá äÿðäëÿøäèëÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Öðÿéèí èñòÿéÿí àäàì èëÿ äàíûøìàüà, ÿùâàëëàøìàüà 

âàõò òàïûëàð.. Ìèð Úÿëàë. 

ßÙÂÀËËÛ ñèô. äàí. 1. Éàõøû õàñèééÿòëè, 

õîøàýÿëÿí, äåéèá-ýöëÿí, õîøñþùáÿò. ßùâàëëû 

àäàì. ßùâàëëû êèøèäèð. – [Ìöäèð:] Àììà 

ÿúÿá äÿ ÿùâàëëû çàáèò èäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

2. Âàðëû, äþâëÿòëè, òàíãàùëû. ßùâàëëû àäàì. 

3. Éàøëû, ùþðìÿòëè. Èëëÿð áîéó ñèëàùëàðûíû 

éåðÿ ãîéìàéàí áó ÿùâàëëû ãîúàëàð äåéèøÿäåéèøÿ 

áóðàäà èøëÿìèøëÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

74 

ßÙÉÀ 

ßÙÂÀËÏÖÐÑÀÍ èñ. [ÿð. ÿùâàë âÿ ôàðñ. 

...ïöðñàí] êþùí.: ÿùâàëïöðñàí îëìàã – õÿáÿð 

òóòìàã, âÿçèééÿòè þéðÿíìÿê. ..Çÿëçÿëÿíèí íÿòèúÿñèíäÿí 

ÿùâàëïöðñàí îëäóã. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ùàìûñû ÿùâàëïöðñàí îëóð. Ôÿðàìÿðç 

êèøè ÿùâàëàòû ñþéëÿéèð.. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

[Íèéàç] áèð àç ÿùâàëïöðñàí îëäóãäàí ñîíðà 

ñîðóøäó. ß.Âÿëèéåâ. 

ßÙÂÀËÏÖÐÑÀÍËÛÃ èñ. êþùí. Áèð-áèðèíèí 

ÿùâàëûíû ñîðóøìà, ñàëàìëàøûá ÿùâàëëàøìà. Åëÿ 

áó éåðäÿ Êÿðÿìèí áèð íå÷ÿ äîñòó ÿùâàëïöðñàíëûüà 

ýÿëäèëÿð. “ßñëè âÿ Êÿðÿì”. Ñàëàìëàøäûãäàí 

âÿ ÿùâàë-ïöðñàíëûãäàí ñîíðà 

áèð ýóøÿéÿ ÷ÿêèëèá ÿéëÿøäèê. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ìîëëà áàúû ýöëöìñöíöðäö, ãûçëàðà õåéèðäóà 

âåðèðäè âÿ ñîíðà ÿùâàëïöðñàíëûã áàøëàéûðäû. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. ßùâàëïöðñàíëûã 

åòìÿê – áèð-áèðèíèí ÿùâàëûíû ñîðóøìàã, ÿùâàëëàøìàã. 

Ùàìàí ñààò õàí áèð íå÷ÿ ìþòÿáÿð 

øÿõñè îüëóíóí éàíûíà ýþíäÿðäè êè, îíäàí 

ÿùâàëïöðñàíëûã åòñèíëÿð. “ßñëè âÿ Êÿðÿì”. 

ßÙÂÀËÈ-ÐÓÙÈÉÉß èñ. 1. Ðóùè ùàë, ðóùè 

âÿçèééÿò. Äöøêöí ÿùâàëè-ðóùèééÿ. – ..Ôÿðäèééÿò÷èëèê 

âÿ õöñóñèééÿò÷èëèê ÿùâàëè-ðóùèééÿñè 

þëìÿêäÿäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Áèð øÿõñèí, éà êöòëÿíèí, úÿìèééÿòèí 

ôèêðè, ùèññèééàòû. Èúòèìàèééÿòèí ÿùâàëè-ðóùèééÿñè. 

– Ñÿëèì îíó ÷îõ éàõøû òàíûéûðäû. Îíóí 

ÿùâàëè-ðóùèééÿñèíè òàì ö÷ àé èäè êè, òÿäãèã 

åäèð. Ñ.Ùöñåéí. 

ßÙÉÀ èñ. [ÿð.] êëàñ. 1. Äèðèëòìÿ, úàíëàíäûðìà, 

îéàòìà; äèðèëìÿ, úàíëàíìà, îéàíìà. 

Íîëà ýÿð ÿìâàòö ÿùéà âåðñÿ ñöáùöí äÿìëÿðè; 

Çèêðè-ëÿëèíäèð, êèì åéëÿð äÿìáÿäÿì òÿêðàð 

ñöáù. Ôöçóëè. 

2. ìÿú. Éåíèäÿí ùÿéàò âåðìÿ, áÿðïà åòìÿ, 

àáàäëàøäûðûá øÿíëÿíäèðìÿ, úàíëàíäûðìà. 

ßùéà åòìÿê – éåíèäÿí ùÿéàò âåðìÿê, úàíëàíäûðìàã, 

áÿðïà åòìÿê, àáàäëàøäûðûá øÿíëÿíäèðìÿê. 

Áèç áåùèøòÿ áÿðàáÿð îëàí âÿòÿíèìèçèí 

øÿðàôÿòèíè ÿùéà åòìÿëèéèê. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

// Âöúóäà ýÿòèðìÿ, òÿñèñ åòìÿ. 

3. äèí. Äèíäàð ìöñÿëìàíëàðûí ýåúÿ ñöáùÿ 

êèìè èáàäÿòëÿ ìÿøüóë îëìàñû. ßùéà ýåúÿëÿðè. 

– Îðóúëóã àéûíûí [ðàìàçàíäà] 19, 21, 

23-úö ýöíëÿðèíÿ ÿùéà àõøàìû âÿ éà ñàäÿúÿ 

ÿùéà äåéÿðäèëÿð. Ù.Ñàðàáñêè. ßùéà ýåúÿñè 

îëäóüó ö÷öí, ÿñèë ìþìèíëÿð .. áàøëàðûíà 

Ãóðàí ãîéóá äóà îõóìàãëà ñÿùÿðè à÷ìàã 

íèééÿòèíäÿ èäèëÿð. Á.Òàëûáëû.

ßÙÉÀÍÀ 

ßÙÉÀÍÀ áàüë. äàí. ßýÿð, ùÿðýàù, èøäèð. 

Èøäè, ÿùéàíà áèðäÿí òóòóëñàí, îíäà áèð ãóðüó 

ãóðóá Êîðîüëóíó Áàéàçèäÿ ýþíäÿðÿúÿéÿì. 

“Êîðîüëó”. [Ñÿêèíÿ õàíûì:] ..Ñàíäûãëàð 

è÷èíäÿ àïàðûá, øàùèä-ñöáóò èëÿ ùàêèìè-øÿðÿ 

òàïøûðäû êè, ÿýÿð, ÿùéàíà, ìÿí þëñÿì, áó 

ïóëó ñîíðà ìÿíèì ùÿð êÿñ øÿðè âàðèñèì 

ãàëñà, îíà ðÿää åëÿ! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ßÕÁÀÐ èñ. [ÿð. “õÿáÿð” ñþç. úÿìè] 1. Õÿáÿðëÿð, 

ìÿëóìàò. ×öíêè î ìÿëóìàòëàðûí ÿõáàðû 

ÿêñÿð þâãàò íÿòèúÿ áàüûøëàéûð, àììà þçëÿðè 

éàëàí÷û âÿ áÿäçàòäûðëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

2. Êå÷ìèøäÿ áÿçè äþâðàøûðû ìÿòáóàòûí àäû. 

ßÕßÂÈ èñ. [ÿð.] êþùí. Ãàðäàø. [Ìèðùàøûì:] 

Ùàìûíûçà ìÿëóìäóð êè, áÿíäÿíèí êè÷èê 

ÿõÿâèñè áàíêè-øàùÿíøàùèäÿ ãóëëóã åäèð. 


ßÕßÂÈÇÀÄß èñ. [ÿð.] êþùí. Ãàðäàøîüëó. 

ßÕÈ èñ. [ÿð.] êëàñ. 1. Ãàðäàø. 

2. òàð. Úÿì øÿêëèíäÿ: ÿõèëÿð – îðòà ÿñðëÿðäÿ 

Êè÷èê Àñèéàäà âÿ ãèñìÿí Àçÿðáàéúàíäà 

ìåéäàíà ýÿëìèø “Çÿùìÿò ãàðäàøëûüû” 

äåéèëÿí úÿìèééÿòèí öçâëÿðè. [Ãîúà:] ßõèëÿð 

ìÿúëèñèíäÿ ìÿí ñÿíèíëÿ áèð ñöôðÿäÿ ÷þðÿê 

êÿñìèøèê, áàëà! ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ßÕËÀÃ èñ. [ÿð.] 1. Èíñàíûí ìÿíÿâè êåéôèééÿòèíè, 

ÿùâàëè-ðóùèééÿñèíè ìöÿééÿí åäÿí 

åòèê íîðìàëàð; ìÿíÿâèééàò. Ìÿí .. ìöñÿëìàí 

õàëãëàðûíûí ÿõëàã âÿ ðÿôòàðûíû éàõøûëàøäûðìàã 

ìÿãñÿäè èëÿ áèð íå÷ÿ ñÿùíÿ ÿñÿðè 

éàçìûøàì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ßõëàãû ïîçüóí, 

àäÿòè ïèñ, ïàñèáàíû éîõ; Ãÿëáèì éàíàð îíà, 

äåéÿðÿì: “Àé éàçûã ÷îúóã!” À.Ñÿùùÿò. 

Íèçàìöëìöëêöí éàçäûüû ñèéàñÿòíàìÿ – òàðèõ, 

Íèçàìèíèí íÿçìÿ ÷ÿêäèéè ñèéàñÿòíàìÿñè èñÿ 

áèð ÿõëàã äÿðñèäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. Èíñàíûí éàøàäûüû úÿìèééÿò âÿ îíó òÿøêèë 

åäÿí öçâëÿðè èëÿ ðÿôòàðû âÿ þçöíö àïàðìà 

ãàéäàñû. ßõëàã íîðìàëàðû. – Ìåùðèáàí 

à÷ûãäàí-à÷ûüà ýþðöðäö êè, Ñÿëèì ÿõëàã âÿ 

òÿáèÿòúÿ ÿòðàôûíäà ýÿçèá äîëàøàí, åâèíÿ ãîíàã 

ýÿëÿí àäàìëàðûí ùå÷ áèðèíÿ áÿíçÿìÿéèð. 

Ñ.Ùöñåéí. Èíñàíûí ãèéìÿòè îíóí ãàáèëèééÿòè 

âÿ ÿõëàãû èëÿ þë÷öëöð. ß.Ñàäûã. Ýþçÿë ÿõëàãû, 

ïàê âÿ ñÿìèìè öðÿéè, ùÿääÿí àðòûã çèðÿêëèéè 

âÿ ãàáèëèééÿòè Áóäàüû ìöÿëëèìëÿðÿ âÿ ùÿì äÿ 

éîëäàøëàðûíà ÷îõ ñåâäèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ßÕËÀÃÈ ñèô. [ÿð.] ßõëàãà àèä îëàí. ßõëàãè 

íÿòèúÿëÿð. ßõëàãè ïðèíñèïëÿð. Ìÿñÿëÿíèí 

ßÕÇ 

ÿõëàãè úÿùÿòè. – ßõëàãè ÿñàñëàðû ÷öðöê îëàí 

áèð úÿìèééÿòäÿ ÿäàëÿò âÿ ùàããà ñþéêÿíÿí ãàíóí 

òÿñÿââöð åòìÿê ÷ÿòèíäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÕËÀÃÈÉÉÀÒ èñ. [ÿð.] êþùí. ßõëàã åëìè; 

ÿõëàãäàí áÿùñ åäÿí åëì. 

ßÕËÀÃËÛ ñèô. ßõëàãû ÷îõ éàõøû îëàí, 

ÿõëàã íîðìàëàðûíà úèääè ðèàéÿò åäÿí; èôôÿòëè, 

èñìÿòëè, òÿðáèéÿëè. ßõëàãëû óøàã. 

ßÕËÀÃËÛËÛÃ èñ. ßõëàãëû àäàìûí ùàë âÿ 

ñèôÿòè; èôôÿòëèëèê, èñìÿòëèëèê. 

ßÕËÀÃÑÛÇ ñèô. 1. ßõëàãû ïèñ, ìÿíÿâè 

úÿùÿòäÿí ïîçüóí. ßõëàãñûç àäàì. – [Éàøëû 

êèøè:] Áóðàäà áèð ýåúÿäÿ íå÷ÿ çÿââàðà ñèüÿ 

îëàí ÿõëàãñûç ãàäûíëàðûí îëäóüóíó áèëèðäèì. 

Ñ.Ùöñåéí. Êîìåäèéàíûí áàø ãÿùðÿìàíû 

Øåéõ Íÿñðóëëàù ùÿéàñûç, éàëàí÷û âÿ ÿõëàãñûç 

áèð àäàìäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. ßõëàã íîðìàëàðûíà çèää; ÿäÿáñèç, 

òÿðáèéÿñèç. ßõëàãñûç ùÿðÿêÿò. – Ñÿíè ñåâäèéèì 

ö÷öí ìÿíÿ ÿõëàãñûç äåìÿéèí íÿçàêÿòñèçëèêäèð. 


ßÕËÀÃÑÛÇÚÀ(ÑÛÍÀ) çÿðô ßõëàã íîðìàëàðûíà 

çèää îëàðàã; ÿäÿáñèçúÿñèíÿ. ßõëàãñûçúàñûíà 


ßÕËÀÃÑÛÇËÛÃ èñ. 1. ßõëàã ïîçüóíëóüó, 

ìÿíÿâèééàò ïîçüóíëóüó, ÿõëàã ïèñëèéè; 

ÿõëàãñûç àäàìûí ùàë âÿ ñèôÿòè. Èíäè Çåéíàë 

áåëÿ äöøöíöðäö êè, îíóí ùþðìÿò âÿ íöôóçóíóí 

àçàëìàñû âÿ õèäìÿòëÿðèíèí ÿëèíäÿí ÷ûõìàñû 

Ìåùðèáàíûí ÿõëàãñûçëûüûíäàí èðÿëè ýÿëìèøäèð. 


2. ßõëàãñûç ùÿðÿêÿò. ßõëàãñûçëûã åòìÿê. – 

ßõëàãñûçëûüûí äÿùøÿòàìèç âÿ ÷ûëïàã ñÿùíÿëÿðè 

à÷ûëäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÕÒßÐ èñ. [ôàðñ.] øàèð. 1. Óëäóç. Óëäóçëàð 

è÷èíäÿ ýþçöìÿ äÿéäè áèð ÿõòÿð; Ìÿôòóí 

îëàðàã ñåâäèì îíó, ùåéðÿòÿ äàëäûì. À.Øàèã. 

2. ìÿú. Áÿõò, òàëå, áÿõò óëäóçó. 

ßÕÇ èñ. [ÿð.] Àëìà, ýþòöðìÿ; àëûá ìÿíèìñÿìÿ. 

ßõç åòìÿê – àëìàã, ýþòöðìÿê, 

àëûá ìÿíèìñÿìÿê. Åëì ÿõç åòìÿê. – 

ßêäèéèí äàíÿíèí áóäóð ñÿìÿðè; Ñÿíäÿí ÿõç 

åëÿéèá ùÿìèí ùöíÿðè. Ì.ß.Ñàáèð. [ßáäöëÿëè 

áÿé:] Õàðèúèëÿð äÿ ùÿëÿ ìÿäÿíèééÿòè áèðäÿí 

ÿõç åëÿìèøëÿð. Ú.Úàááàðëû. ßõç îëóíìàã – 

ýþòöðöëìÿê, àëûíìàã. Ìÿíèì ãàíàúàüûìà 

ýþðÿ, ñèçèí êèòàáûíûçäà îëàí ìÿëóìàò ìÿíÿ 

Àâðîïà âÿ Ðóñèéà ìÿíáÿéèíäÿí ÿõç îëóíìóøäóð. 


75

ßÆÄÀÙÀ 

ßÆÄÀÙÀ èñ. [ôàðñ.] 1. Àüçûíäàí îä ïöñêöðÿí, 

èíñàí âÿ ùåéâàíëàðû óäàí, ãàíàäëû 

íÿùÿíý, éà èëàí øÿêëèíäÿ òÿñÿââöð îëóíàí 

ìþâùóì áèð ùåéâàí. Éåääèáàøëû ÿæäàùà 

(íàüûëëàðäà). – [Íàüûëëàðûí ãÿùðÿìàíëàðû] 

äèâëÿðëÿ, ÿæäàùàëàðëà ïÿíúÿ-ïÿíúÿéÿ ýÿëèá 

âóðóøàð, ùÿð úöð ÷ÿòèí øåéÿ ãàëèá ýÿëÿðäèëÿð. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. ßæäàùà êèìè... – òÿøáåù 

ìÿãàìûíäà. Ñààò îí èêè òàìàìäà áóõàð 

àðàáàñû àúûãëû ÿæäàùà êèìè Áàëàõàíû òÿðÿôäÿí 

ýþçëÿðèíè àüàðäàðàã íÿðÿ âóðìàüà 

áàøëàäû. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. [Ùÿìçÿ:] Ö÷ íÿôÿð 

ÿæäàùà êèìè îüëóì âàð. Ú.Úàááàðëû. 

2. ìÿú. ×îõ ãöââÿòëè, èðè, ùåéáÿòëè, ãîðõìàã 

áèëìÿéÿí àäàì ùàããûíäà; ïÿùëÿâàí. 

Î, ëàï ÿæäàùàäûð. – [Àñëàí áÿé:] ..ßæäàùàäûð, 

ÿæäàùà. Áó ñààòäà òÿðÿçèíèí áèð ýþçöíÿ 

15 þêöç ãîéñàëàð, Òàðâåðäèíè âåðìÿðÿì.. 

Ú.Úàááàðëû. Ñÿìÿäèí ýþçöíÿ ÿââÿë ÿæäàùà 

êèìè ýþðöíÿí Íàäèð, èíäè áó úöð ñàäÿ âÿ 

éóìøàã äàíûøûãäàí ñîíðà áöòöí ÿçÿìÿò âÿ 

ìÿùÿááÿòèíè èòèðäè. Á.Òàëûáëû. [Ìèðçÿ Úÿìèë:] 

Àòàøû Êÿíýÿðëè êèìè ÿæäàùàéà òóø åëÿäèì. 


◊ ßæäàùà áöðúö àñòð. – Áþéöê Àéû áöðúö 

èëÿ Êè÷èê Àéû áöðúö àðàñûíäà, ýþéöí øèìàë 

éàðûìêöðÿñèíäÿ îëàí áöðú. 

ßÆÄßÐ [ôàðñ.] áàõ ÿæäàùà. [Èñìÿò:] 

Ýåð÷ÿêäÿí ïÿê ýþçÿë, ïÿê ñöñëö õÿíúÿð; Áèð 

ïàð÷àúûã ïîëàä, ëàêèí áèð ÿæäÿð.. Ù.Úàâèä. 

Ëàêèí ÿæäÿð îëóð ñóäà ùÿð éîñóí; Ñÿíè ÿæäàùàëàð 

èñòÿéèð óäñóí. Î.Ñàðûâÿëëè. 

ßÊÄÈÐÈËÌß “ßêäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÊÄÈÐÈËÌßÊ “ßêäèðìÿê”äÿí ìÿúù. 

Áàüäà ÷îõëó àüàú ÿêäèðèëìèøäèð. 

ßÊÄÈÐÌß “ßêäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÊÄÈÐÌßÊ 1 èúá. ßêìÿ èøè ýþðäöðìÿê, 

áàñäûðòìàã. Áîø éåðëÿðäÿ àüàú ÿêäèðìÿê. – 

[Ùàúû Íóðó øàèð:] [Ñÿôÿð áÿé], ìöëêÿäàðñàí, 

ñÿíÿ ëàçûì èäè êè, ÿêäèðÿéäèí, áè÷äèðÿéäèí, 

äþâëÿò ãàçàíàéäûí... Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Òèêèíòè 

ðÿèñè ùÿëÿ éàçäà Ãóáàäàí âÿ áàøãà ðàéîíëàðäàí 

õåéëè àüàú òèíýëÿðè ýÿòèðäèá êö÷ÿëÿðÿ 

ÿêäèðìèøäè. ß.Ñàäûã. // Òóìó øóìëàíìûø 

éåðÿ ñÿïäèðèá öñòöíö òîðïàãëà þðòäöðìÿê. 

ßêèí ÿêäèðìÿê. 

ßÊÄÈÐÌßÊ 2 èúá. Áàøãàñû âàñèòÿñèëÿ 

þòöðìÿê, áàøäàí åëÿìÿê. 

ßÊÄÈÐÒÌß “ßêäèðòìÿê”äÿí ô.èñ. 

76 

ßÊÈÁ-ÁÈ×ÌßÊ 

ßÊÄÈÐÒÌßÊ áàõ ÿêäèðìÿê 1 . Éåðëÿðè 

ÿêäèðòìÿê. 

ßÊß ñèô. Áþéöê, èðè, éåêÿ; ÿêÿú. ßêÿ 

àäàì. ßêÿ êÿë. – ßçèçèì, ÿêÿ äÿðäèì; Éöêëÿéèá 

ëÿêÿ äÿðäèì. (Áàéàòû). 

ßÊß-ÁÈÊß ñèô. äàí. Éàøëû, òÿúðöáÿëè, ùÿéàò 

òÿúðöáÿñè îëàí; äöíéàýþðìöø. ßêÿ-áèêÿ 

ãàäûí. – [Õóìàð:] Åù, áèëèðÿì, ÿêÿ-áèêÿ àðâàäëàð 

êèìè éåíÿ áàøëàéàúàãñàí ìÿíè äàíëàìàüà: 

– Íèéÿ áåëÿ äóðäóí, íèéÿ áåëÿ 

îòóðäóí. È.Øûõëû. 

ßÊßÚ ñèô. âÿ èñ. Áþéöê, éåêÿ, èðè; éàøëû, 

òÿúðöáÿëè. ..Èëäûðûì Èëäûðûìçàäÿ èúëàñäà þçöíö 

áèð ÿêÿú êèìè àïàðûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÊßÚ-ßÊßÚ çÿðô ßêÿú êèìè, áþéöê, 

éàøëû, òÿúðöáÿëè àäàì êèìè. ßêÿú-ÿêÿú äàíûøìàã. 

– Ìÿêòÿáäÿ øàýèðäëÿðèí öìóìè 

éûüûíúàüû îëäóüó çàìàí [Àñëàí] ÿêÿú-ÿêÿú 

ãàáàüà ÷ûõûð, þç ñèíèô éîëäàøëàðûíû òÿðèô 

åäèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÊßÚËßÍÌß “ßêÿúëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÊßÚËßÍÌßÊ ô. Éåêÿëÿíìÿê, èðèëÿíìÿê, 

òÿúðöáÿëÿíìÿê, òÿúðöáÿ ãàçàíìàã. 

ßÊßÚËÈÊ èñ. Áþéöêëöê, éåêÿëèê, èðèëèê; 

òÿúðöáÿëèëèê. 

ßÊßËÈÊ èñ. Áþéöêëöê, èðèëèê, éåêÿëèê, 

ÿêÿúëèê. 

ßÊßËßÍÌß “ßêÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÊßËßÍÌßÊ áàõ ÿêÿúëÿíìÿê. 

ßÊßÍßÚßÊ áàõ ÿêÿíÿê. 

ßÊßÍßÊ èñ. Òàõûë ÿêèëìèø éåð, ÿêèí éåðè. 

Õàëãûí öìèäè àðòäû ùàñèë ö÷öí; ßêÿíÿêëÿðäÿ 

íÿôè-êàìèë ö÷öí. À.Ñÿùùÿò. 

ßÊßÍßÊ-ÁÈ×ßÍßÊ áàõ ÿêèí-áè÷èí. 

ßÊÈÁ-ÁÅÚßÐÌß “ßêèá-áåúÿðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ßÊÈÁ-ÁÅÚßÐÌßÊ ô. ßêèá âÿ ãóëëóã 

åäèá áþéöòìÿê, áåúÿðìÿê, éåòèøäèðìÿê. 

..Àüàúëàðûí ÷îõóíó [Ïèðè êèøè] þçö þç ÿëè èëÿ 

ÿêèá-áåúÿðìèøäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ñèç èíäè 

ýÿðÿê åëÿ ùÿâÿñëÿ ÷àëûøûá, òîðïàüû åëÿ ÿêèááåúÿðÿñèíèç 

êè, ãûøäà ùå÷ íÿäÿí êîðëóã 

÷ÿêìÿéÿê. È.Øûõëû. 

ßÊÈÁ-ÁÈ×Ìß “ßêèá-áè÷ìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÊÈÁ-ÁÈ×ÌßÊ ô. ßêèí÷èëèêëÿ, áè÷èí÷èëèêëÿ, 

éàõóä òÿðÿâÿç÷èëèêëÿ ìÿøüóë îëìàã. 

Ñÿôÿð êèøè .. ýþé-ýþéÿðòè ÿêèá-áè÷èð. Ìèð Úÿëàë. 

[Äèëàâÿð:] Ùÿëÿ ãîé èøëÿðèìèçè ñàùìàíà ñàëàã, 

òàõûëûìûçû ÿêèá-áè÷ÿê, ñîíðàñû ãèéàìÿò îëàúàã. 

È.Øûõëû.

ßÊÈËÈ 

ßÊÈËÈ ñèô. ßêèëìèø. Áöòöí áó éåðëÿð ÿêèëèäèð. 

ßÊÈËÈÁ-ÁÅÚßÐÈËÌß “ßêèëèá-áåúÿðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ßÊÈËÈÁ-ÁÅÚßÐÈËÌßÊ ìÿúù. ßêèëèá âÿ 

ãóëëóã åäèëèá áþéöäöëìÿê, éåòèøäèðèëìÿê, 

áåúÿðèëìÿê. 

ßÊÈËÈÁ-ÁÈ×ÈËÌß “ßêèëèá-áè÷èëìÿê”- 


ßÊÈËÈÁ-ÁÈ×ÈËÌßÊ ìÿúù. ßêèëìÿê, 

áåúÿðèëèá ìÿùñóë ýþòöðöëìÿê. 

ßÊÈËÈØ èñ. ßêìÿê èøè. Òàõûë ÿêèëèøè. 

ßÊÈËÌß 1 “ßêèëìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ßÊÈËÌß 2 “ßêèëìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ßÊÈËÌßÊ 1 ô. Ùèññ åòäèðìÿäÿí ÷ûõûá ýåòìÿê, 

ýþçäÿí èòìÿê, ãà÷ìàã. Ãóøëàð ó÷äó, 

ÿêèëäè; Âàé, ñÿñëÿðè êÿñèëäè. À.Ñÿùùÿò. Êÿðáÿëàéû 

Âÿëè âÿ Ùàúû Áàõøÿëè áèð-áèðèíÿ àúûãëû 

áàõà-áàõà ÷ûõûðëàð. Úàìààò éàâàø-éàâàø ÿêèëèð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Çàëûì áàëàëàðû ôèêðèìèçè 

äóéäóëàð, äóðóá ÿêèëäèëÿð. Ãàíòÿìèð. 

ßÊÈËÌßÊ 2 “ßêìÿê 1 ”äÿí ìÿúù. Àüàú 

ÿêèëìÿê. Áöòöí äöç éåðëÿð èíäè ÿêèëèð. Áóðàäà 

áóüäà ÿêèëìèøäèð. – Áàüáàí, ìÿíÿ áàð 

ýÿòèð; ßñèðýÿìÿ, âàð ýÿòèð; ßêèëìÿìèø àüàúäàí; 

Äÿðèëìÿìèø íàð ýÿòèð. (Áàéàòû). 

ßÊÈËÌÈØ ô.ñèô. Ñöðöëÿðÿê òîõóì ñÿïèëìèø, 

éàõóä àüàú, êîë áàñäûðûëìûø. ..Õóäàéàð 

áÿé çÿìèëÿðÿ úöò ýþíäÿðèá áàøëàäû ñöðäöðìÿéè. 

ßêèëìèø çÿìèëÿðè þçö þç ìàëû êèìè 

áè÷èðäè.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßÊÈÌËÈ ñèô. ßêèëìÿê ö÷öí éàðàðëû, ÿëâåðèøëè, 

áÿðÿêÿòëè, ìöíáèò. ßêèìëè éåð. 

ßÊÈÍ èñ. 1. Òàõûë, áîñòàí ìÿùñóëëàðû âÿ ñ. 

ÿêèëìèø éåð; çÿìè. ßêèíëÿðäÿ òàõûë òÿçÿúÿ 

ýþéÿðìÿêäÿäèð. – Áàüûí, ÿêèíèí õåéðèíè 

áÿéëÿð ýþðÿúÿêìèø; Òîõóì ÿêìÿéÿ äåùãàíëàðû 

íåéëÿðäèí, èëàùè! Ì.ß.Ñàáèð. Áó ÿùâàëàòäàí 

ö÷ ýöí ñîíðà Ãóëóíóí ÿêèí éåðèíäÿ 

ãûçüûí èø ýåäèð, ñöðÿòëÿ áóðóã ãóðóëóðäó. 

À.Øàèã. // Òàðëàäà, çÿìèäÿ áèòìèø òàõûë, 

äÿíëè áèòêèëÿð âÿ ñ. Éàçëûã ÿêèí. Ïàéûçëûã ÿêèí. 

ßêèí éåðè. – ßêìÿñÿí, ÿêèí îëìàç. (Àòà. ñþçö). 

..Ãîíøóíóí ÿêèíèíè îòàðäàíëàð ìàíèôåñòÿ 

äöøöð, äöøìÿíèí òàéàñûíà îä âóðàíëàð ìàíèôåñòÿ 

äöøöð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Èíäè 

ìÿùñóëóí ìöãÿääÿðàòû ÿêèíè âàõòëû-âàõòûíäà 

ñóâàðìàãäàí àñûëû èäè. ß.Ñàäûã. 

2. ßêìÿ, ÿêìÿê èøè. ßêèí âàõòû. – Íÿ 

çàìàí êè àðàáàëàð êþ÷ éîëóíà äöçöëöð; 

ßÊÈÍÃÀÁÀÜÛ 

Êÿíäëè éîëäàø ÿêèíèíäÿí, áè÷èíèíäÿí öçöëöð. 

Ñ.Âóðüóí. Ðöñòÿì êèøè éàíàêû îòóðóá áàëàúà 

ñòîëà äèðñÿêëÿíäè âÿ éàç ÿêèíèíÿ ùàçûðëûã 

ùàããûíäà ìÿëóìàò âåðäè.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

3. Áÿçè îò àäëàðû èëÿ áèðëèêäÿ èøëÿäèëÿðÿê, 

îíëàðûí ÿñàñÿí çÿìèäÿ, ÿêèí àðàñûíäà áèòäèéèíè 

ýþñòÿðèð; ìÿñ.: ÿêèí ãÿðÿíôèëè, ÿêèí 

ëàëÿñè. – ßêèí ãàðüàñîüàíû .. ýþâäÿñè 80 ñìÿ 

ãÿäÿð ùöíäöðëöéöíäÿ ÷îõèëëèê áèòêèäèð. 

Ù.Ãÿäèðîâ. Òöêëö ãÿðÿíôèë âÿ éà ÿêèí ãÿðÿíôèëè 

òàõûëëàð àðàñûíäà áèòÿí àëàã îòóäóð, 

òîõóìëàðû çÿùÿðëèäèð. Ì.Ãàñûìîâ. 

ßÊÈÍÀËÒÛ: ÿêèíàëòû ãàò – ÿêèëÿí òîðïàüûí 

ÿêèí àëòûíäà ãàëàí ãàòû, ëàéû, òÿáÿãÿñè. 

ßÊÈÍ-ÁÈ×ÈÍ èñ. ßêèí÷èëèê; ÿêèí÷èëèê èøè, 

òàðëà÷ûëûã. ßêèí-áè÷èí âàõòû. ßêèí-áè÷èí áàøëàíäû. 

– Èñêÿíäÿð ñÿáèð åäèá éàðûì èëÿ ãÿäÿð 

ýþçëÿäè. Úàíûíà ãóëëóã åëÿéèá ÿêèíÿ-áè÷èíÿ 

ýåòäè. Ì.Ùöñåéí. Ãàôàð .. êÿíäÿ ýåäÿð, ÿêèíèáè÷èíè 

éûüûøäûðìàã ö÷öí àòàñûíà êþìÿê 

åäÿðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßÊÈÍ×È èñ. ßêèí ÿêèá áè÷ìÿêëÿ (ÿêèí÷èëèêëÿ) 

ìÿøüóë îëàí àäàì; úöò÷ö. ßêèí÷è 

éàüûø èñòÿð, éîë÷ó ãóðàãëûã. (Àòà. ñþçö). Áèð 

ÿêèí÷è ýåäèðäè ìÿñòàíÿ; Éîëäà îë ðàñò ýÿëäè 

áèð õàíÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ôÿðìàíûí àòàñû Ãàðà 

êèøè éàõøû ÿêèí÷è îëìàãëà áÿðàáÿð, ìàùèð áèð 

äöëýÿð èäè. ß.Ñàäûã. 

ßÊÈÍ×ÈËÈÊ èñ. 1. ßêèí ÿêèá áè÷ìÿ èøè; 

çèðàÿò. Ãàáàãúûë ÿêèí÷èëèê öñóëëàðû. – [Áÿõòèéàðûí] 

.. êÿíäèí éåíè òÿøêèë åäèëÿí ÿêèí÷èëèê 

ìàøûíëàðû øèðêÿòèíÿ öçâ îëìàãëà ÷þëäÿ áèð 

ãÿäÿð äÿìéÿ ÿêèíè âàðäû. Ñ.Ùöñåéí. Áàêûíûí 

ÿòðàôûíäà îòóç ñÿêêèç êÿíä âàðäû. Áó êÿíäëÿðèí 

ùàìûñû ÿêèí÷èëèê, áàü÷ûëûã âÿ ãîéóí÷óëóãëà 

ìÿøüóë îëàðäû. Ù.Ñàðàáñêè. // Êÿíä òÿñÿððöôàòû 

áèòêèëÿðè éåòèøäèðìÿê ùàããûíäà åëì. 

2. ßêèí÷èíèí èøè, ïåøÿñè. Îíóí ñÿíÿòè 

ÿêèí÷èëèêäèð. 

ßÊÈÍßÁÀÕÀÍ èñ. ßêèí ãîðóã÷óñó. 

ßÊÈÍßÚßÊ áàõ ÿêÿíÿê. 

ßÊÈÍ-ßÊÈÍßÚßÊ áàõ ÿêèí 1-úè ìÿíàäà. 

[Áèðèíúè êÿíäëè:] Äîüðóñó, ÿêèíÿêèíÿúÿéèìèç 

éàíûðäû, úàìààòäàí ö÷-äþðä 

âÿêèë ñå÷èá ýþíäÿðäèê ìèðàáûí éàíûíà. 


ßÊÈÍÃÀÁÀÜÛ ñèô. ßêìÿêäÿí ãàáàã îëàí, 

ñÿïèíÿ ùàçûðëûãëà ÿëàãÿäàð îëàí. Òîðïàüûí 

ÿêèíãàáàüû ñóâàðûëìàñû. ßêèíãàáàüû áåúÿðìÿ. 

77

ßÊÈÍËÈÊ 

ßÊÈÍËÈÊ èñ. ßêèí éåðè, òàõûë éåðè. Êÿíääÿí 

àçúà î éàíäà ÿêèíëèêëÿð âàð. 

ßÊÈÍ-ÑßÏÈÍ èñ. Òàõûë ÿêìÿ èøëÿðè. ßêèíñÿïèí 

ö÷öí ãàðøûäà ÷îõ àç âàõò ãàëûðäû. 


ßÊÈÍ-ÒÈÊÈÍ òîï. äàí. ßêèí, ÿêèí éåðè; 

ùÿéÿòéàíû òÿñÿððöôàò. Îíóí ÿêèí-òèêèíè âàðäûð. 

– ßêèíÿ-òèêèíÿ, éà øÿùÿðÿ ýåäÿí ñöáùäÿí 

ýåäèá. Ìèð Úÿëàë. 

ßÊÈØ èñ. ßêìÿ èøè âÿ òÿðçè. 

ßÊÈÇ 1. ñèô. Àíàäàí úöò îëàí, úöò äîüóëàí. 

ßêèç óøàãëàð. ßêèç (ç.) äîüìàã. – 

×îáàíëàð áÿçÿí ãóúàãëàðûíäàêû ÿêèç ãóçóíó 

ñîéóãäàí ãîðóìàã ö÷öí ÿðêëÿ Ñÿôÿð êèøèíèí 

ìÿíçèëèíÿ ýèðèðëÿð. Ìèð Úÿëàë. 

2. èñ. ßêèç äîüóëìóø óøàãëàðäàí ùÿð áèðè. 

ßêèçëÿðèí áèðè îüëàí, äèýÿðè ãûçäûð. // ìÿú. 

çÿðô Áÿðàáÿð, åéíè çàìàíäà. ßêèç éàðàíìûøäûð 

èíñàí èëÿ ãÿì. Ñ.Âóðüóí. ..Ôÿãÿò ÿêèç 

éàðàíìûøäûð õÿéàë, ùÿãèãÿò. Ì.Ðàùèì. Áèçëÿ 

ÿêèç äîüóëìóøäóð; Íàìóñ, âèúäàí, øÿðÿô, 

ùöíÿð. Î.Ñàðûâÿëëè. 

ßÊÈÇËÈÊ èñ. ßêèç îëìà ùàëû. ßêèçëèê èêè 

àäàìûí áèð-áèðèíÿ îõøàìàñûíû òÿëÿá åòìèð. 

ßÊÈÇÒÀÉ(Û) áàõ ÿêèç 2-úè ìÿíàäà. 

[Ïÿðè íÿíÿ:] [Ùöììÿòèí] áèð áþéöê êöëôÿòè 

âàðäû. Ñöäÿúÿð, ÿêèçòàé, úèí ÷îëïàñû êèìè çûëüàçûëüà 

áèð-áèðèíÿ ãàðûøìûøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÊÈÇÒÀÉËÛ áàõ ÿêèçòàé(û). Ùöíäöð, àë- 

÷àã äåéèë, îðòà áîéëóäóð; Äåéÿñÿí, ìÿíèìëÿ 

ÿêèçòàéëûäûð. Ìîëëà Úöìÿ. 

ßÊÊÀÑ èñ. [ÿð.] êþùí. Ôîòîãðàôûí êþùíÿ 

àäû. 

ßÊÊÀÑÕÀÍÀ èñ. [ÿð. ÿêêàñ âÿ ôàðñ. 

...õàíÿ] êþùí. Ôîòîãðàôèéàíûí êþùíÿ àäû. 

ßÊËÈË èñ. [ÿð.] ×è÷ÿêëÿðäÿí âÿ éà éàðïàãëàðäàí 

äàèðÿ âÿ éà òàú øÿêëèíäÿ ùþðöëìöø 

áÿçÿê; ÷ÿëÿíý. Úàíëû ÷è÷ÿêëÿðäÿí äöçÿëäèëìèø 

ÿêëèë. – Èðÿëèäÿ Àçÿðáàéúàí àêòéîðëàðû 

ÿêëèë àïàðûð, áóíëàðûí àðäûíúà òåàòðûí Øÿðã 

îðêåñòðè ìàòÿì ìàðøû ÷àëûðäû. Ú.Úàááàðëû. 

Ñÿàäÿò ÿêëèëè îíà òþùôÿäèð.. Ì.Ðàùèì. Ãàð 

àëòûíäà éàç ýþçëÿéÿí ÿêèí êèìè; ßäàëÿòÿ 

ùåéêÿë éîíñàí, ÿêëèë êèìè. Ì.Àðàç. 

ßÊÌß 1. “ßêìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. Øèòèë ÿêìÿ. 

2. ñèô. ßêèëìèø, ÿêèëÿí. ßêìÿ îò. 

ßÊÌßÊ 1 ô. 1. Ñöðöëìöø éåðÿ òîõóì àòìàã, 

òîõóì ñÿïìÿê. Íÿ ÿêÿðñÿí, îíó áè- 

÷ÿðñÿí. (Àòà. ñþçö). [ßééàð:] Îíëàð ñÿíäÿí äÿ 

ýöúëöäöð; ßêèí ÿêèð, íàõûð ýöäöð.. À.Øàèã. 

78 

ßÊÑ 

[Ùàøûì] ÿêèðäè, áè÷èðäè âÿ ùÿð áèð àüûð çÿùìÿòëÿðÿ 

ãàòëàøûðäû. Á.Òàëûáëû. 

2. Ãóéó øÿêëèíäÿ ãàçûëìûø éåðÿ àüàú, êîë 

âÿ ñ. áàñäûðìàã. Àüàú ÿêìÿê. – Áèð ýöí ÿêäèì 

ìèéàíÿ; Ýöë ñöíáöëÿ äàéàíà; Îõó, áöëáöëöì, 

îõó; Áÿëêÿ éàðûì îéàíà. (Áàéàòû). Áó 

ýöí ÿêäèéèìèç áó ãàòàð-ãàòàð; Àüàúëàð áèð 

çàìàí îðìàí îëàúàã. Ñ.Âóðüóí. Øàèð èëÿ Àôàã 

.. ëÿêëÿðÿ ÷è÷ÿê, éîíúà òîõóìó ñÿïèá ÷ÿïÿð áîéó 

úàâàí àüàúëàð ÿêäèëÿð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

3. ìÿú. Áàøëàíüûúûíû ãîéìàã, áèíàñûíû 

ãîéìàã. Èëëÿð êå÷èá, çÿìàíÿëÿð äîëàíûá, î 

øÿõñëÿðèí ÿêäèêëÿðè òîõóìëàð áàð âåðèá. 


4. ìÿú. äàí. Äþë ãîéìàã, òþðÿòìÿê. Ýîðóíà 

îä ãàëàíñûí, àé áó ñàðñàã êèøèíè ÿêÿí 

äÿäÿ! “Ì.Í.ëÿòèô.”. 

ßÊÌßÊ 2 èñ. ×þðÿê. [Ö÷öíúö ñàòûúû:] Ãûçàðìûø 

òàçÿ ÿêìÿê, òàçÿ ãàéìàã; ×àïóã ýÿë, 

äóðìà ýÿë, ôöðñÿòäèð àíúàã. Ù.Úàâèä. Ãàëäû 

ÿéíèìäÿ ÿñêè áèð êþéíÿê; Òàïìàäûì ýöíäÿ 

áèð éàâàí ÿêìÿê. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßêìÿéè ÷îõ, 

äÿðäè éîõ; Ñÿí íèéÿ ýåéäèí ãàðà ß.Íÿçìè. 

ßÊÌßÊ 3 ô. Ùèéëÿ âÿ òÿäáèðëÿ éîëà ñàëìàã, 

éàíûíäàí óçàãëàøäûðìàã, ðÿää åòìÿê, 

áàøäàí åëÿìÿê. Ùÿðèô ãîíàüûíû, äåéÿñÿí, 

ÿêäè. – Áÿéèí ôèêðèíÿ ýÿëäè êè, àøíàì ìÿíè 

ÿêìÿê èñòÿéèð. Ìèð Úÿëàë. Î: – Åâÿ ýåò, – äåéÿ, 

Íóøóíó ÿêäèêäÿí ñîíðà ßùìÿäèí ãàáàüûíà 

÷ûõäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßÊÍÀÔ èñ. [ÿð.] êþùí. ßòðàô, òÿðÿô, úÿùÿò, 

ÿòðàôäàêû éåðëÿð. ×îõ ÷ÿêìÿäè êè, ÿòðàô âÿ 

ÿêíàôäà àúëûã áàøëàäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ßÊÐßÌ ñèô. [ÿð.] êëàñ. Êÿðàìÿòëè, úîìÿðä, 

àëèúÿíàá. 

ßÊÑ [ÿð.] 1. èñ. Áèð øåéèí èøûã øöàëàðûíûí 

ñûíìàñû íÿòèúÿñèíäÿ ùàìàð, ïàðëàã ñÿòù, ýöçýö, 

ñó âÿ ñ. öçÿðèíäÿ ýþðöíÿí øÿêëè, ñóðÿòè. 

Àéíàäà þç ÿêñèíè ýþðìÿê. Ñóäà þç ÿêñèíè 

ýþðìÿê. Äÿíèç öçÿðèíäÿ óëäóçëàðûí ÿêñè 

ýþðöíöðäö. Ìàüàçàíûí ãàáàüûíäàí êå÷ÿíëÿð 

àéíàëû âèòðèíëÿðäÿ þç ÿêñëÿðèíè ýþðöðäöëÿð. 

ßêñ åòìÿê – ùàìàð âÿ ïàðëàã ñÿòù 

öçÿðèíäÿ èíèêàñ åòìÿê. Ãöðóáà äîüðó åíÿí 

ýöíöí øöàëàðû ñóéà ÿêñ åäÿðÿê ãÿðèáÿ ðÿíýëÿðÿ 

÷àëûðäû. Ì.Ùöñåéí. // ìÿú. Èíèêàñ, ýöçýö. 

Áàòèíèí ÿêñèäèð ôÿãÿò çàùèð. Ù.Úàâèä. 

2. èñ. Ñÿñèí áèð éåðÿ äÿéèá ýåðè äþíìÿñè. 

Åëÿ äÿðÿëÿð âàðäûð êè, áèð ñÿñ ÷ûõàðàíäà äþðä

ßÊÑ-ÚßÐßÉÀÍ 

ÿêñ àëûðñàí. – Ìöáàðÿêáàä ñÿäàñû õàëãäàí 

àñèìàíÿ áöëÿíä îëäó âÿ áàðèýàùûí èìàðÿòëÿðèíäÿí 

ÿêñè òÿêðàð òàïäû. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ßêñ åòìÿê – 1) ãàéòàðìàã. ×ûõûð äàü 

äþøöíÿ êþðïÿ ãóçóëàð; Òÿðëàíûí ñÿñèíè ÿêñ 

åäèð ñóëàð. Ñ.Âóðüóí; 2) éàéûëìàã. ßíèñÿíèí 

øþùðÿòè éàâàø-éàâàø þç îõóäóüó ìÿêòÿáèí 

äèâàðëàðûíäàí äûøàðû ÷ûõàðàã áàøãà ìÿêòÿáëÿðÿ 

äÿ ÿêñ åòìèøäè. Ñ.Ùöñåéí. 

3. èñ. Øÿêèë, ôîòîøÿêèë. Ñèòàðÿíèí õÿéàëûíäà 

áèð úàâàí îüëàíûí ÿêñè íÿãø áàüëàìûøäû. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. ßêñèíè àëìàã äàí. – 

ôîòîøÿêëèíè ÷ÿêìÿê. 

4. ñèô. Òÿðñ, èíàä, ùþúÿò. ×îõ ÿêñ àäàìäûð, 

äåäèéèíäÿí ÿë ÷ÿêìèð. 

5. ñèô. Çèää, òÿðñ. Áóíóí òàì ÿêñè. Éàëàí 

äîüðóíóí ÿêñèäèð. ßêñ ôèêèð. ßêñ íÿòèúÿ. ßêñ 

ìÿíàäà áàøà äöøìÿê. ßêñ èñòèãàìÿò. – [Øåéõ 

Íÿèì:] Áàòèíèí ÿêñèäèð ôÿãÿò çàùèð. Ù.Úàâèä. 

[Øÿìñèééÿ:] Áóíóí ÿêñèíè èääèà åäÿí áèð 

ãàäûíà èíàíìà, õàëàîüëó! Ì.Èáðàùèìîâ. 

◊ ßêñ åòäèðìÿê – ÿéàíè ñóðÿòäÿ ýþñòÿðìÿê, 

èôàäÿ åòìÿê. Äþâðöìöçö ÿêñ åòäèðÿí 

ÿñÿðëÿð, ôèëìëÿð. Âÿçèééÿòè îëäóüó êèìè ÿêñ 

åòäèðìÿê. ßñÿð ùÿãèãè ìÿíçÿðÿíè éàõøû ÿêñ 

åòäèðèð. – Úàááàðëû ýöíëÿðëÿ èýèä Áàáÿêèí 

õÿéàëû èëÿ éàøàìûø, áó áþéöê øÿõñèééÿòèí 

ñóðÿòèíè áÿäèè áèð ÿñÿðäÿ ÿêñ åòäèðìÿê ôèêðèíÿ 

äöøìöøäö. Ì.Àðèô. Õàëã ìàùíûëàðû õàëãûí òà 

ãÿäèì çàìàíëàðäàí áó ýöíÿ ãÿäÿð îëàí òàðèõèíè 

áÿäèè ñóðÿòäÿ ÿêñ åòäèðèð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

ßêñ îëóíìàã – ÿéàíè ñóðÿòäÿ ýþñòÿðèëìÿê, 

èôàäÿ åäèëìÿê. “Ìóüàí” äàñòàíûìäà ÿêñ 

îëóíìàäû; Î éåðäÿ ýþðäöéöì ýþçÿë áèð 

ñÿùíÿ. Ñ.Âóðüóí. Áÿçè ìöùÿððèðëÿðèí õûðäà 

áóðæóà ìöòÿðÿääèäëèéè, èúòèìàè ùàäèñÿëÿðèí 

àíëàéûøäàêû ìÿùäóäëóüó æóðíàëûí ñÿùèôÿëÿðèíäÿ 

ÿêñ îëóíìàéà áèëìÿçäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßêñ òÿãäèðäÿ (ñóðÿòäÿ) – íÿçÿðäÿ òóòóëäóüó, 

äåéèëäèéè, ýþñòÿðèëäèéè êèìè åäèëìÿäèêäÿ, 

îíóí ÿêñèíÿ, çèääèíÿ îëñà, ÿýÿð áåëÿ 

îëìàñà, àéðû úöð îëñà, ÿêñèíÿ ùÿðÿêÿò åäèëñÿ, 

éîõñà. Áèð àç ýþçëÿéèí, ÿêñ òÿãäèðäÿ ìÿí ñèçèíëÿ 

ýåäÿ áèëìÿéÿúÿéÿì. – [Ìöÿëëèì] àõûðäà 

áåëÿ äåäè: – ßêñ ñóðÿòäÿ ðÿôòàðûì òàìàìèëÿ 

áàøãà úöð îëàúàãäûð. Ú.Úÿáðàéûëáÿéëè. (Þç) 

ÿêñèíè òàïìàã – áàõ ÿêñ îëóíìàã. 

ßÊÑ-ÚßÐßÉÀÍ èñ. [ÿð.] õöñ. Úÿðÿéàíûí 

ÿêñèíÿ îëàí úÿðÿéàí. 

ßÊÑ-ÙÖÚÓÌ 

ßÊÑÅÒÄÈÐÈÚÈ 1. èñ. õöñ. Èøûã âÿ éà èñòèëèê 

øöàëàðûíû, åëåêòðîìàãíèò äàëüàëàðûíû ÿêñ 

åòäèðìÿê ö÷öí úèùàç. Àâòîìàòûí ôÿíÿðèíèí 

ÿêñåòäèðèúèñè. 

2. ñèô. ßêñ åòäèðÿí, ÿêñ åòäèðìÿê ö÷öí 

îëàí. ßêñåòäèðèúè àëÿò. ßêñåòäèðèúè àéíàëàð. 

ßÊÑÅÒÌß èñ. õöñ. Ñÿñ, èøûã âÿ ñ.-íèí áèð 

éåðÿ äÿéèá ýåðè ãàéûòìàñû; èíèêàñ. 

ßÊÑ-ßÌßË èñ. [ÿð.] õöñ. Ýþðöëÿí èøèí 

ÿêñè, çèääè. 

ßÊÑßÐ ñèô. [ÿð.] ßí ÷îõ, ëàï ÷îõ, ùÿääÿí 

çèéàäÿ, öìóìèééÿòëÿ. ßêñÿð ùàëëàðäà (÷îõ 

ùàëëàðäà). – Ýÿð÷è âàð èø ãàíàí êèøè òÿê-òÿê; 

ßêñÿðè-õàëã ÿâàìäûð, áèøÿê. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ßêñÿð îâãàò àâàì éàõøûéà äåéèð ïèñ, ïèñÿ 

äåéèð éàõøû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // Òÿñèðëèê 

ùàëäà: ÿêñÿðè – ÷îõó, ÷îõóñó, ÿêñÿðèééÿòè. 

Úàìààòûí ÿêñÿðè. Òÿëÿáÿëÿðèí ÿêñÿðè éàõøû 

îõóéóð. – Áó ýöí êÿíäëèëÿðèí ÿêñÿðè èøÿ 

÷ûõìàìûøäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. Äàüëàðûí ùÿðÿñè 

áèð ðÿíý ÷àëûð, ÷öíêè áóíëàðûí åëÿñè âàð êè, 

ìåøÿëÿðëÿ þðòöëöáëÿð, àììà äàüëàðûí ÿêñÿðè 

ëöòäöðëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ñóëòàí:] 

..Òèôëèñäÿ âÿ ãåéðè éåðëÿðäÿ îõóìóø ãûçëàðûí 

ÿêñÿðè ìÿèøÿòÿ âÿ çèíäÿýàíëûüà áó òÿùÿð 

áàõûðëàð. Í.Íÿðèìàíîâ. 

ßÊÑßÐßÍ çÿðô [ÿð.] ×îõ âàõò, ÷îõ 

çàìàí, ÷îõ ùàëëàðäà. ßêñÿðÿí îíó àõøàìëàð 

ýþðìÿê îëóð. – Úÿìèëÿ Àðçó ãûçû ÿêñÿðÿí 

àòàñûíûí þùäÿñèíÿ áóðàõûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

// ßêñÿðèééÿòè, ÷îõó. ßêñÿðÿí óçóíáîüàç 

÷ÿêìÿ, ãàëèôå øàëâàð âÿ úèáëè êþéíÿê ýåéÿðÿê 

áåëèíè ãàéûøëà áÿðêèòìèø êèøèëÿð ôóðãîíóí éàí 

òÿðÿôèíÿ äîëóøìóø(äó). Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÊÑßÐÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] ×îõëóã, ÿí áþéöê 

ùèññÿ. Áþéöê ÿêñÿðèééÿò. Úàìààòûí ÿêñÿðèééÿòè. 

ßêñÿðèééÿò åòèáàðèëÿ. Àäàìëàðûí 

ÿêñÿðèééÿòè áó úöð ýåéèíèð. Ñÿñâåðìÿäÿ ÿêñÿðèééÿò 

èøòèðàê åäèðäè. – [Ì.Ãîðêèíèí] 

ÿñÿðëÿðèíèí ÿêñÿðèééÿòè èñÿ åëÿ áèð ùÿéàò 

ìàòåðèàëûäûð êè, îíëàðû äÿôÿëÿðëÿ îõóéóð, ùÿð 

îõóäóãúà éåíè úÿùÿòëÿð êÿøô åäèðñÿí. Ð.Ðçà. 

ßêñÿðèééÿòè òÿøêèë åäÿí éåðëè çèéàëûëàð äà 

ñåâèíèðäèëÿð. Ìèð Úÿëàë. // Ñÿñ ÷îõëóüó. 

Òÿêëèô ÿêñÿðèééÿòëÿ (ç.) ãÿáóë îëóíäó. 

ßÊÑ-ÙßÌËß [ÿð.] áàõ ÿêñ-ùöúóì. 

ßÊÑ-ÙÖÚÓÌ èñ. [ÿð.] ùÿðá. Ùöúóìà ãàðøû 

îëàí ùöúóì, ùöúóì åäÿí äöøìÿíÿ ãàðøû 

ùöúóì. Àíè ÿêñ-ùöúóì. ßêñ-ùöúóìà êå÷- 

79

ßÊÑ-ÈÄÄÈÀ 

ìÿê. Äöøìÿíèí ÿêñ-ùöúóìó íÿòèúÿñèç ãàëäû. 

– Áþëöê ÿêñ-ùöúóìà êå÷äè. È.ßôÿíäèéåâ. 

Ùÿ, Òàïäûã, áó äà ÿêñ-ùöúóìà êå÷ìÿéèìèç 

ö÷öí ÿìð! – äåéÿ Ìÿäÿòîâ éåðèíäÿí ñû÷ðàéàðàã 

àéàüà ãàëõäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßÊÑ-ÈÄÄÈÀ èñ. [ÿð.] ùöã. Èääèàéà ãàðøû 

èðÿëè ñöðöëÿí èääèà. 

ßÊÑÈÊ áàõ ÿñêèê. ßêñèê îëìàç Êîðîüëóíóí 

ãîâüàñû; Äöøÿð ïàøàëàðëà úÿíýè, äàâàñû. 

“Êîðîüëó”. Øèðâàíäà îëàí ùàíäà áèð 

ÿêñèê ýþçÿëèí; Áèð ãÿìçÿñè éöç ùóðèéö ãûëìàíÿ 

äÿéÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ßÊÑÈÍß çÿðô. 1. Òÿðñèíÿ, çèääèíÿ. ßêñèíÿ 

ùÿðÿêÿò åòìÿê. Áÿçÿí ÿêñèíÿ îëóð. – ..Ýöí 

äàüëàðà äöøÿíäÿ, ýöíöí øÿôÿãè äàüëàðûí ýàù 

áó òÿðÿôèíè øþëÿëÿíäèðèá î òÿðÿôèíÿ ãàðà êþëýÿ 

ñàëûð, ýàù äà ÿêñèíÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Âÿçèééÿòè áöñáöòöí ÿêñèíÿ ìÿíà åäèðñèíèç. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßêñèíÿ ýåòìÿê – çèääèíÿ 

ýåòìÿê (ùÿðÿêÿò åòìÿê), äöøìÿí÷èëèê 

åòìÿê. Çàâàëëû àíàúûüûì!.. Òàìàì äà ñÿíèí 

ÿêñèíÿ ýåäèð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

2. Äåéèëÿíèí âÿ éà íÿçÿðäÿ òóòóëàíûí, ýþçëÿíèëÿíèí 

âÿ ñ.-íèí òàì òÿðñèíÿ; áèëÿêñ (áÿçÿí 

“îëàðàã” ñþçö èëÿ). Ãöââÿëÿðèìèç íÿèíêè 

àçàëìàäû, ÿêñèíÿ, äàùà äà àðòäû. Ìàøûíûí ñöðÿòèíè 

àçàëòìàãäàíñà, ÿêñèíÿ, äàùà äà àðòûðäû. 

– ßêñèíÿ, Çåéíÿá ãàðû ÷îõ ãî÷àã áèð ãàäûí 

èäè... Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ßêñèíÿ, ðÿèééÿòèí “ÿëàëòû 

âÿ íàíêîð” ùÿðÿêÿòè øåéòàí-øóüóëóí ïû÷ûëòûñû 

èëÿ áÿéèí ãóëàüûíà ÷àòäû.. Ñ.Ðÿùèìîâ. Òîôèã 

èñÿ ÿêñèíÿ, àë÷àã áîéëó ñàðûøûí, ýèðäÿñèôÿò, 

ÿòëè-úàíëû èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ßÊÑÈÍÃÈËÀÁ èñ. [ÿð.] Þç ùàêèìèééÿòëÿðèíè 

ñàõëàìàã, èíãèëàáäàí ÿââÿëêè öñóë âÿ 

ãàéäàëàðû áÿðïà åòìÿê ö÷öí èñòèñìàð÷û ñèíèôëÿðèí 

èíãèëàáà ãàðøû ìöáàðèçÿñè. ßêñèíãèëàáëà 

ìöáàðèç. ßêñèíãèëàá ãöââÿëÿðèíè äàðìàäàüûí 

åòìÿê. 

ßÊÑÈÍÃÈËÀÁ×Û 1. ñèô. ßêñèíãèëàáà õèäìÿò 

åäÿí, ÿêñèíãèëàá òÿðÿôäàðû. ßêñèíãèëàá÷û 

ïàðòèéàëàð. ßêñèíãèëàá÷û äÿñòÿëÿð. ßêñèíãèëàá÷û 

òÿøêèëàòëàð. 

2. èñ. ßêñèíãèëàáäà èøòèðàê åäÿí, ÿêñèíãèëàáà 

òÿðÿôäàð îëàí àäàì, ÿêñèíãèëàá èøòèðàê÷ûñû. 

Ñèéàùûíû éàçàí ìÿøùóð ÿêñèíãèëàá÷û 

÷àð êîíñóëõàíàñû úàñóñëàðûíäàí Ùàúû Ìèðìÿùÿììÿä 

èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

80 

ßÊÑ-ÒßÊËÈÔ 

ßÊÑÈÍÃÈËÀÁ×ÛËÛÃ èñ. ßêñèíãèëàá÷û ìàùèééÿòäÿ 

îëìà, ÿêñèíãèëàáà õèäìÿò åòìÿ. 

ßÊÑÈÍÃÈËÀÁÈ ñèô. Èíãèëàá ÿëåéùèíÿ éþíÿëäèëìèø, 

îíà çèää, äöøìÿí îëàí; ÿêñèíãèëàá÷û. 

ßêñèíãèëàáè ÷ûõûøëàð. ßêñèíãèëàáè úèíàéÿò. 

ßêñèíãèëàáè ãèéàì ùàçûðëàìàã. 

ßÊÑ-ÈÑÒÈÃÀÌßÒ èñ. [ÿð.] õöñ. Ùÿð ùàíñû 

áèð èñòèãàìÿòèí ÿêñè, çèääè. ßêñ-èñòèãàìÿòäÿ 

ùÿðÿêÿò åòìÿê. ßêñ-èñòèãàìÿòÿ éþíÿëòìÿê. 

ßÊÑ-ÊßØÔÈÉÉÀÒ èñ. [ÿð.] Äöøìÿí àýåíòóðàñûíà 

ãàðøû äóðìàã, úàñóñëóã, òÿõðèáàò- 

÷ûëûã âÿ ñ. èëÿ ìöáàðèçÿ àïàðìàã ö÷öí òÿøêèëàò. 

..Àëìàí âÿ îñìàíëû ÿêñ-êÿøôèééàòû äà 

úèääè ñóðÿòäÿ èøëÿéèð âÿ Úÿíóáè Àçÿðáàéúàíûí 

ùÿð òÿðÿôèíäÿ ùþðöì÷ÿê êèìè þç òîðóíó 

ùþðöðäö. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßÊÑ-ÊßØÔÈÉÉÀÒ×Û èñ. Äöøìÿí àýåíòóðàñûíà 

ãàðøû ìöáàðèçÿ àïàðàí êÿøôèééàò÷û. 

ßÊÑËÈÊ èñ. 1. ßêñ øåéèí ùàëû. 

2. Çèääèééÿò, óéüóíñóçëóã, ìÿíòèãñèçëèê. 

Ôèêèðëÿð àðàñûíäà ÿêñëèê. 

3. ôÿëñ. Àðàëàðûíäà çèääèééÿò îëàí ÿøéà, 

ùàäèñÿ, éà ïðîñåñëÿðäÿí ùÿð áèðè. ßêñëèêëÿðèí 

âÿùäÿòè âÿ ìöáàðèçÿñè. Èíêèøàô ÿêñëèêëÿðèí 

ìöáàðèçÿñèäèð. 

ßÊÑ-ÌÀÍÅÂÐ èñ. [ÿð. ÿêñ âÿ ôð. 

ìàíåîåóâðå] ùÿðá. Äöøìÿíèí ìàíåâðèíÿ 

ãàðøû ìàíåâð. 

ßÊÑ-ÑßÄÀ èñ. [ÿð.] 1. Ãàéàëàðà, áèíà 

òàüëàðûíà âÿ ñ.-éÿ òîõóíàíäàí ñîíðà òÿêðàð 

ãàéûäàí âÿ åøèäèëÿí ñÿñ. Ìóñèãèíèí ÿêññÿäàñû. 

Óüóëòóíóí ÿêñ-ñÿäàñû. – Äàüà äåðñÿì, 

åøèäèð, ñîíðà âåðèð ÿêñ-ñÿäà; Äàøà äþíìöøëÿðÿ 

ÿêñ åéëÿìÿäè ôÿðéàäûì. Ì.Ùàäè. Ôÿãÿò 

ãàìûøëûãäàí ýÿëÿí ÿêñ-ñÿäàäàí áàøãà 

áèð ñÿñ åøèòìÿäè. Ù.Íÿçÿðëè. [Àò] íÿ èñÿ ýþðöá 

áÿðêäÿí êèøíÿéèð. Ëàêèí áó êèøíÿìÿ ùå÷ áèð 

ÿêñ-ñÿäà âåðìèð. Ð.Ðçà. // ìÿú. Ñÿñ, ÿêñ. 

Ùàäèñÿëÿðèí ÿêñ-ñÿäàñû. – “Íèúàòè-Èðàí” 

ãÿçåòè .. èøëÿðèíèçèí ÿêñ-ñÿäàñûäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

“Ñåâèë” òàìàøàñûíûí ðàéîíëàðäà ÿêññÿäàñû 

äàùà ýóðóëòóëó îëäó. Ñ.Ðÿùìàí. 

2. ìÿú. Òÿñèð. Íÿäÿíñÿ áó âàùèìÿëè ñÿñèí 

óçàã ÿêñ-ñÿäàñû áåéíèìäÿí êå÷èá ìÿíè 

öøöòäö. Ð.Ðçà. 

ßÊÑ-ÒßÄÁÈÐ èñ. [ÿð.] Áèð òÿäáèðÿ ãàðøû 

ýþðöëÿí òÿäáèð. 

ßÊÑ-ÒßÊËÈÔ èñ. [ÿð.] Òÿêëèôÿ ãàðøû òÿêëèô.

ßÊÑ-ÒßÑÈÐ 

ßÊÑ-ÒßÑÈÐ èñ. [ÿð.] Òÿñèðÿ ÿêñ îëàí 

òÿñèð. Òÿñèð ÿêñ-òÿñèðÿ áÿðàáÿðäèð. 

ßÊÑ-ÒßÇÉÈÃ èñ. [ÿð.] Òÿçéèãÿ ãàðøû òÿçéèã. 

ßÊÑ-ÇßÐÁß èñ. [ÿð.] Çÿðáÿéÿ ãàðøû çÿðáÿ. 

ßÃÀËÈÌ èñ. [ÿð. “èãëèì” ñþç. úÿìè] êþùí. 

Þëêÿëÿð, èãëèìëÿð, âèëàéÿòëÿð. [Ôèðÿíýëÿð] .. 

ñÿíàéå èøëÿòìÿéÿ èãäàì åäèá, .. ÿìòÿÿ ùàçûð 

åäèá Ôèðÿíýèñòàíäà âÿ ñàèð ÿãàëèìäÿ ùÿð 

øÿùÿðèí áàçàð âÿ êàðâàíñàðàëàðûíû .. 

äîëäóðäóëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ßÃÀÉÈÄ èñ. [ÿð. “ÿãèäÿ” ñþç. úÿìè] êëàñ. 

ßãèäÿëÿð, èíàìëàð. ßýÿð áó ùàëÿò, éÿíè 

èòòèôàã ñÿíÿ ìöéÿññÿð îëñàéäû, þçöíÿ áèð ôèêèð 

÷ÿêÿðäèí âÿ þçöíÿ ïó÷ ÿãàéèäèí ãåéäèíäÿí 

âÿ äåñïîòóí çöëìöíäÿí íèúàò âåðÿðäèí. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ßÃÄ [ÿð.] ðÿñ. êþùí.: ÿãä åòìÿê – 

áàüëàìàã. Èêè äþâëÿò ìöãàâèëÿ ÿãä åòìèøäè. 

ßãä åäèëìÿê (îëóíìàã) – áàüëàíìàã. 

Äþâëÿòëÿð àðàñûíäà ìöàùèäÿ ÿãä îëóíäó. 

ßãä îëìàã (“íèêàù” ñþçö èëÿ, éà áóíñóç) – 

êÿáèí êÿñèëìÿê. Íèêàù (êÿáèí) ÿãä åòìÿê 

– êÿáèí êÿñìÿê. Ãàçû áóðàäàúà äþíöá, 

ãèðàÿòëÿ óúàäàí îõóéóá êÿáèíè ÿãä åòäè. 


ßÃÄßÌ çÿðô. [ÿð.] Ãàáàã, ÿââÿë, èðÿëè. 

[Øàèð Ùàúû Íóðó:] ..Àâàð ëÿçýèñè àëòìûø èë 

áóíäàí ÿãäÿì Õàíáóòàéûí ñÿðêÿðäÿëèéè èëÿ 

Íóõàíû ýÿëèá ÷àïäûüûíû íÿçì åòìèøÿì. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Áèð àç ÿãäÿì áàøëàìûø ãàð 

øèääÿòëÿ éàüûðäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ßÃÄßÑ ñèô. [ÿð.] êëàñ. ßí ìöãÿääÿñ, ÷îõ 

ìöãÿääÿñ. ×åéíÿíèëäè ìèëëÿòèí, íåéëèì, 

ùöãóãè-ÿãäÿñè; Éà êè ùå÷ áèð éåðäÿ éîõäóð 

ùþðìÿòè, øÿíè, ñÿñè. Ì.ß.Ñàáèð. 

ßÃÄÕÀÍ èñ. [ÿð. ÿãä âÿ ôàðñ. ...õàí] 

êþùí. Äèíè ãàéäàëàð öçðÿ êÿáèí êÿñìÿê 

èõòèéàðû îëàí, êÿáèí êÿñÿí àäàì. 

ßÃÄÕÀÍËÛÃ èñ. êþùí. Êÿáèíêÿñìÿ, 

íèêàùîõóìà. 

ßÃÄÍÀÌß èñ. [ÿð. ÿãä. âÿ ôàðñ. ...íàìÿ] 

ðÿñ. êþùí. ßãä êàüûçû, êÿáèí øÿùàäÿòíàìÿñè. 

ßÃßËÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] Ñàéúà àçëûã òÿøêèë 

åäÿíëÿð; àçëûã. ßãÿëèééÿò ÷îõëóüà òàáå 

îëìàëûäûð. ßãÿëèééÿòäÿ ãàëìàã – àçëûã 

òÿøêèë åòìÿê, àç îëìàã. ßãÿëèééÿòäÿ ãàëàí 

ìèëëÿòëÿð. 

ßÃßËË çÿðô [ÿð.] Äàùà àç, ÿí àç; ÿí 

êè÷èê. 

ßÃÈËÑÈÇ 

ßÃßËËßÍ çÿðô [ÿð.] ßí àçû, ùå÷ îëìàçñà. 

[ßââÿëèíúè úàâàí:] Çàðàôàò äåéèë, øÿùÿðäÿí 

áóðàéà ýÿðÿê ÿãÿëëÿí ö÷ âåðñò îëñóí. 


ßÃÈÄß èñ. [ÿð.] 1. Èíñàíûí ìöùèò, ùÿéàò 

âÿ öìóìèééÿòëÿ, âàðëûã ùàããûíäàêû äöøöíúÿ 

âÿ èíàìû; åòèãàä, èíàì, ìÿñëÿê. Èêè ìöáùÿì 

ñþçöí íÿ ãèéìÿòè âàð; Áþéëÿ ñÿðñÿì ÿãèäÿäÿí 

íÿ ÷ûõàð Ù.Úàâèä. Ìÿãñÿäèì, ìÿñëÿêèì, 

øöàðûì áóäóð; Ùÿìÿí ÿãèäÿäèð, 

ùÿìèí äóéüóäóð. Ì.Ìöøôèã. 

2. Ôèêèð, ãÿíàÿò, íþãòåéè-íÿçÿð. Áèçèì 

ÿãèäÿìèçúÿ, áóíëàðäàí “ìÿçëóì”, “ôÿãèð” .. 

âÿçèðëÿð ùå÷ ìÿìëÿêÿòäÿ òàïûëìàç. Í.Íÿðèìàíîâ. 

[Âÿëè:] Ìÿíèì ÿãèäÿìúÿ, äóåë ùàðàì 

áèð ÿìÿëäèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ßÃÈÄßËÈ ñèô. Ìöÿééÿí ÿãèäÿñè, ìÿñëÿêè 

îëàí, áèð øåéÿ ìþùêÿì èíàíàí; ÿãèäÿñèíäÿ, 

ìÿñëÿêèíäÿ, åòèãàäûíäà ìþùêÿì îëàí. 

..Ñèçèí íÿúèá öðÿêëè âÿ éöêñÿê ÿãèäÿëè áèð 

àäàì îëäóüóíóçó ýþðöðÿì. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Ìöÿééÿí ÿãèäÿíè, ìÿñëÿêè, äöíéàýþðöøöíö 

òÿáëèü åäÿí, éàéàí. Ìöòÿðÿããè èúòèìàè 

ÿãèäÿëè ÿäÿáèééàò òÿëÿáèíè áþéöê éàçû÷ûìûç 

êëàññèê ìÿíàäà øÿðù åäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÃÈÄßÑÈÇ ñèô. Ùå÷ áèð ÿãèäÿñè, ìÿñëÿêè 

îëìàéàí. [Êöðä ßùìÿä] ..ÿñÿáëÿðè ñîéóäóãäà 

.. áèð àääûì ÿâÿçèíÿ áåø àääûì ýåðè 

÷ÿêèëÿí ÿãèäÿñèç, åòèãàäñûç àäàìëàðäàíäûð. 


ßÃÈÃ èñ. [ÿð.] Ìöõòÿëèô ðÿíýëÿðÿ ÷àëàí 

ëàéëàðäàí èáàðÿò îëàí, ãèéìÿòëè äàø êèìè 

ìöõòÿëèô áÿçÿê øåéëÿðè ùàçûðëàíìàñûíäà âÿ 

ñ.-äÿ èñòèôàäÿ åäèëÿí áÿðê ìèíåðàë. 

..Ùàìûñûíûí áàðìàüûíäà ãûðìûçû ÿãèã öçöê 

ïàðëàéûðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßãèã êèìè – 

èðè, äÿí-äÿí âÿ ïàðëàã. Íàðûí áèðèíè êÿñäèì. 

Çîüàë êèìè èðè, ÿãèã êèìè äóðó ýèëÿëÿðè âàð 

èäè. Ìèð Úÿëàë. Éÿìÿí ÿãèãè, ÿãèãè-Éÿìÿí 

– ÿãèãèí ãûðìûçû ðÿíýëè ÿëà úèíñè (øàèðàíÿ 

òÿøáåùëÿðäÿ). Äÿðéàäà äèøèíòÿê äöððèøÿùâàð 

òàïûëìàç; Ëÿëèí êèìè êàí è÷ðÿ ÿãèãè- 

Éÿìÿí îëìàç. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ßÃÈËËÈ áàõ àüûëëû. 

ßÃÈËËÈ-ÁÀØËÛ áàõ àüûëëû-áàøëû. 

ßÃÈËÑÈÇ áàõ àüûëñûç. Äåäèì: – Çöëôöí 

ìàò åëÿäè ñöíáöëè; Äåäè: – Ñÿí íÿ áèëäèí, 

ÿãèëñèç, äÿëè Àøûã Çàáèò. 

81

ßÃË 

ßÃË [ÿð.] áàõ àüûë 1 . ßãë ìåéäàíûíû 

çèíäàíè-áÿëà áèëìÿç ùÿíóç; Êèì êè áèð 

ìöääÿò úöíóí ìöëêöíö ñåéðàí åòìÿäè. 

Ôöçóëè. [Îðõàí:] Ñÿáðèì òöêÿíìèø, ãÿðàðûì 

êÿñèëìèø; Ùóøóì, ÿãëèì ó÷ìóø, óéãóì ÷ÿêèëìèø. 

Ù.Úàâèä. Àðâàäûí áó ñþçëÿðè .. Óñòà 

Àüàáàëàíûí ÿãëèíÿ áàòäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ßÃËßÍ çÿðô. [ÿð.] Àüûëúà, àüûëà ýþðÿ. 

ßÃËÈ ñèô. [ÿð.] Àüûëà ÿñàñëàíàí, àüûëà 

ìÿíñóá, àüûëëà ýþðöëÿí, àüûëëà îëàí; çåùíè. 

ßãëè ÿìÿê. ßãëè èø. ßãëè ôÿàëèééÿò. – 

[Ôèðèäóí:] ..Ñèçèí ÿãëè âÿ ìÿíòèãè äÿëèëëÿðèíèç 

ÿëåéùèíÿ áèð øåé äåìÿê ìöìêöí äåéèëäèð. 


ßÃË-ØÖÓÐ èñ. [ÿð.] Àüûë âÿ äöøöíúÿ, 

äÿððàêÿ. [Äÿðâèø:] ßýÿð ìÿíäÿ ÿãë-øöóð 

îëñàéäû... Í.Âÿçèðîâ. 

ßÃÐßÁ 1 èñ. [ÿð.] 1. çîîë. Ãóéðóüóíóí 

óúóíäà çÿùÿðëè èéíÿñè îëàí îíóðüàñûç ùÿøÿðàò. 

ßãðÿá ñàíúìàñû. Ùÿð äàøû ãàëäûðûðñàí, 

àëòûíäàí ÿãðÿá ÷ûõûð. ßãðÿá çÿùÿðëè îëóð. 

– Ùÿð êÿñ ìÿíäÿí ñÿíÿ éàìàí ãàíäûðñà; Éà 

ÿãðÿá äèøëÿñèí, éà èëàí, ïÿðèì! Àøûã Àááàñ. 

2. Ãÿäèì àñòðîíîìèéàäà: îí èêè áöðúäÿí 

áèðèíèí àäû. ßãðÿá áöðúö. – Õÿáÿð âåðäè êè, 

ñàáàù éîëà ÷ûõìàã îëìàç, ÷öíêè ñàáàù 

ãÿìÿð ßãðÿáäÿäèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

3. ìÿú. Ýèçëèíäÿí ïèñëèê åäÿí ìöçöð àäàì 

ùàããûíäà. Ñÿí êè áèð ÿãðÿá èìèøñÿí, ýåð÷ÿê; 

Áó çÿùÿðëÿð, áó òèêàíëàð íÿ äåìÿê. Ù.Úàâèä. 

Áàñìà àéàüûíû áèçèì òîðïàüà; Èëàíäàí, 

ÿãðÿáäÿí éàð îëà áèëìÿç. Ñ.Âóðüóí. 

ßÃÐßÁ 2 èñ. [ÿð.] Ñààò, êîìïàñ âÿ ñàèðÿäÿ 

þç îõó ÿòðàôûíäà ôûðëàíûá ìöÿééÿí èøàðÿíè 

ýþñòÿðÿí ìèë. Ñààò ÿãðÿáè. Ñàíèéÿ ÿãðÿáè. 

Êîìïàñûí ÿãðÿáè. – ..[Âàãèô] ãÿëÿìè éåðÿ 

ãîéóá ñààòûíà áàõäû, ÿãðÿáëÿð äöç äÿñòÿíèí 

öñòöíäÿ èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ñààòûí ÿãðÿáëÿðè 

îí èêèéÿ éàõûíäûð. Ãóúàãëàøàã, àéðûëàã. 

Éàõûí äóð! Ð.Ðçà. 

◊ ßãðÿá ÿãðÿá öñòöíäÿ – ñààòûí òàì 12 

îëäóüóíó ýþñòÿðÿí èôàäÿ; // áÿçÿí òàì âàõòûíäà 

ìÿíàñûíäà. Íàçèð .. ìöøàâèðÿíèí ñàáàù 

ñààò îíäà ÿãðÿá ÿãðÿá öñòöíäÿ, .. þç éàíûíäà 

äàâàì åäÿúÿéèíè áèëäèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÃÐßÁÀ èñ. [ÿð.] Ãîùóìëàð (÷îõ âàõò 

“ãîùóì-ÿãðÿáà” øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). Áó, Ùöììÿòÿëèíèí 

ãîùóì âÿ ÿãðÿáàñû èäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

82 

ßÃÂÀÌ 

[×îïî] éàøàéûø øÿðàèòè ôÿíàëàøäûüû ö÷öí 

Úÿìÿñá àèëÿñèíè âÿ ÿãðÿáàëàðûí ýþòöðÿðÿê 

Àðàí þëêÿñèíÿ êå÷èð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ßÃÐßÁÀËÛ ñèô. ßãðÿáàñû, ãîùóìó, 

ãîùóì-ÿãðÿáàñû, éàõûíëàðû ÷îõ îëàí. 

ßãðÿáàëû àäàì. – Äàøäÿìèð àüûð ÿãðÿáàëû, 

ãî÷óëóãäà øþùðÿò ãàçàíìûø, âàðëû áèð ãÿññàá 

èäè. À.Øàèã. [Èíúÿ:] Ñÿí áèëèðñÿí êè, î [Àñëàí 

áÿé] ÿãðÿáàëû áèð ãóðääóð Ú.Úàááàðëû. 

ßÃÐßÁÀËÛÃ èñ. Ãîùóìëóã, éàõûíëûã. 

Àðàëàðûíäà ÿãðÿáàëûã âàðäûð. 

ßÃÐßÁÀËÛËÛÃ èñ. ßãðÿáàñû, ãîùóìãàðäàøû, 

éàõûíëàðû ÷îõ îëìà. 

ßÃÐßÁÀÑÛÇ ñèô. ßãðÿáàñû, ãîùóìó, 

éàõûíëàðû îëìàéàí. ßãðÿáàñûç àäàì. – 

[Äóðíà:] ..Éîõñóë, ýöúñöç, ÿãðÿáàñûç, êèìñÿñèç 

áó Àéäÿìèð ìÿíèì òÿêúÿ éîëäàøûìûí 

ãàðäàøûäûð... Ú.Úàááàðëû. 

ßÃÐßÁÀÑÛÇËÛÃ èñ. ßãðÿáàíûí, ãîùóìóí, 

éàõûí àäàìëàðûí îëìàäûüû âÿçèééÿò. 

ßãðÿáàñûçëûã ïèñ øåéäèð. 

ßÃÐßÁËÈ ñèô. ßãðÿá ÷îõ îëàí. ßãðÿáëè 

ñÿùðàëàð. – ßãðÿáëè ÷þëëÿðäÿ áàü-áîñòàí 

ãóðàí; Çÿùìÿòè ýöëäöðÿí ñÿíÿò îëàúàã. 


ßÃÑÀ ñèô. [ÿð.] êþùí. êèò. Óçàãäà îëàí, 

÷îõ óçàã. ßãñàéè-Øÿðã – Óçàã Øÿðã. Íÿ 

Øÿðã îëàéäû, íÿ ßãñàéè-Øÿðã, ùÿì íÿ 

Æàïîíéà; Íÿ îíëàðûí ùöíÿðè õàëãà äÿðñèèáðÿò 

îëàéäû. Ì.ß.Ñàáèð. 

ßÃÑÀÌ èñ. [ÿð. “ãèñì” ñþç. úÿìè] êþùí. 

êèò. Íþâëÿð, úèíñëÿð. Úöúÿëÿðèí êþêëöéöíö, 

éàüëû-éàüñûç îëäóüóíó, ìöðÿááÿëÿðèí 

ÿãñàìûíû âÿ ñ.-íè ýþçäÿí êå÷èðÿí ÷îõ èäè. 


ßÃÂÀÌ èñ. [ÿð. “ãþâì” ñþç. úÿìè] êèò. 1. 

Òàéôàëàð, ãþâìëÿð. Âÿòÿíäàøëàðûìûí áó 

òÿðÿããè çàìàíûíäà, áó òåëåôîí âÿ åëåêòðèê 

ÿñðèíäÿ êè, – ñàèð ìèëÿë âÿ ÿãâàì àðòûã 

ñöðÿòëÿ èðÿëè ýåäèá þçëÿðè ö÷öí èõòèéàðëàð âÿ 

èìòèéàçëàð àõòàðìàãäàäûðëàð, – ýåðèäÿ 

ãàëìàãëàðû .. ìÿíè ùåéðÿòÿ ñàëäû. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

// Òàéôà. 

2. Ãîùóìëàð, ãîùóì-ÿãðÿáà. Îíà ýþðÿ 

áó øÿõñ íÿèíêè .. þç ÿãâàìûíûí, áÿëêÿ úÿìè 

øÿùÿð ÿùëèíèí ÿëèíäÿí ýåòäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Àüàíûí þçöíöí âÿ ÿãâàìûíûí ñàëàìàòëûüû 

òÿìèí îëóíìàëûäûð.. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ßË 

ßË èñ. 1. Ãîëóí áèëÿêäÿí äûðíàãëàðà ãÿäÿð 

îëàí ùèññÿñè. ßëè èëÿ òóòìàã. Ñàü ÿë. ßëëÿðèíè 

éóìàã. ßëèíè ÷èéíèíÿ ãîéìàã. ßëè èëÿ ñûüàëëàìàã. 

ßëè èëÿ ýþòöðìÿê. Èíñàí èøëÿðèíèí 

÷îõóíó ÿëëÿðè èëÿ ýþðöð. – Òÿê ÿëäÿí ñÿñ 

÷ûõìàç. (Àòà. ñþçö). ßôñóñ êè, ãîúàëäûì 

àüàúûì äöøäö ÿëèìäÿí; Ñÿä ùåéèô úàâàíëûã! 


2. Áÿçè ùåéâàíëàðûí ãàáàã àéàãëàðûíûí ùÿð 

áèðè. Ìåéìóíóí ÿëëÿðè àäàì ÿëèíÿ îõøàéûð. 

Ïèøèê ÿëëÿðè èëÿ öçöíö éóéóð. 

3. Äÿôÿ, êÿðÿ, éîë (àäÿòÿí ñàéëàðëà). Áèðúÿ 

ÿë îéíàéàã. – Áó ÿñíàäà éàõûíäà äþðä-áåø ÿë 

øèääÿòëè òàïàí÷à àòûëûð. Ù.Úàâèä. Èêè ÿë ñÿïäèêäÿí 

ñîíðà ÷óõàñûíûí ÿòÿéèíè ñèëêÿëÿéÿðÿê 

ýÿëèá úöòöí äÿñòÿñèíäÿí éàïûøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

4. Èøòèðàê, ÿëàãÿ. ßëè èëÿ – âàñèòÿñèëÿ, 

êþìÿéè èëÿ. Áàøãàñûíûí ÿëè èëÿ èø ýþðìÿê. – 

ßëè îëìàã – èøòèðàêû, ìöäàõèëÿñè, ÿëàãÿñè 

îëìàã. Áó èøäÿ îíóí äà ÿëè âàð. – 

Áèëèðñÿíìè, éîëäàø Òÿðëàí, áóðàäà ñèíôè 

äöøìÿíëÿðèí ÿëè âàð. Ì.Ùöñåéí. 

5. ßëèíäÿ, ÿëèìäÿ âÿ ñ. – ìàëèêèééÿò, èõòèéàð, 

èãòèäàð, èäàðÿ, ñÿðÿíúàì, àñûëûëûã ìÿíàñûíäà. 

Áó èø ìÿíèì ÿëèìäÿäèð. ßëèíäÿ 

îëìàã – 1) èìêàíû, èõòèéàðû, áàúàðûüû, èãòèäàðû 

äàèðÿñèíäÿ îëìàã. Ýÿíúëÿøìÿê [Ìóðàäûí] 

ÿëèíäÿ äåéèëäè. Îíó òÿáèÿò ãîúàëòìûøäû. 

Ñ.Ùöñåéí; 2) èõòèéàðûíäà, ùàêèìèééÿòèíäÿ, 

ñÿðÿíúàìûíäà, àñûëûëûüûíäà, èäàðÿñèíäÿ îëìàã. 

6. ßëëÿ ýþðöëÿí èøäÿ ìÿùàðÿò, áàúàðûã 

ìÿíàñûíäà. Úÿððàùûí ÿëè àüûðäûð. Ðÿññàìûí 

ýþçÿë ÿëè âàð. 

7. Íþâáÿò, ñûðà. ßë êèìäÿ èñÿ îéíàñûí. Èíäè 

ìÿíèì ÿëèìäèð. 

8. Òÿðÿô, éàí. Ñàü ÿëäÿ îòóðìàã. Ñîë 

ÿëäÿêè ìàüàçàéà ýåòäèì. – Ãàçìà÷û Êÿðèì 

.. éîëóí ñàü ÿëèíäÿ éàìàúäàêû áèðìÿðòÿáÿëè, 

óçóíñîâ åâäÿ éàøàéûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

9. ...ÿëèíäÿí øÿêëèíäÿ èøëÿíÿðÿê ñÿáÿá 

áèëäèðèð. Èø ÿëèíäÿí ìàúàë òàïìûð. Àäàì ÿëèíäÿí 

ýÿçìÿéÿ éåð éîõäóð. – Ùèúð ÿëèíäÿí ïÿðèøàíàì 

éöç èëäè. Ã.Çàêèð. ×àëà-÷óõóð ÿëèíäÿí 

ìàøûíëàðà ýöí éîõ èäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

10. ×ûõ. ùàëûíäà: ÿëäÿí çÿðô – 1) òåç, úÿëä, 

ýþçëÿìÿäÿí, ãà÷àðàã, ÿëáÿÿë. ßëäÿí áèð ïàïèðîñ 

àë! ßëäÿí áåø ìàíàò âåðäè; 2) ìàüàçàäàí 

éîõ, ÿëäÿ ñàòàíäàí. Î, ÿëäÿí áèð ñàìîâàð 

àëäû. 

ßË 

11. Éåðë. ùàëûíäà: ÿëäÿ – 1) ìþâúóä, 

ôàêòèê. ßëäÿ îëàí ìÿëóìàòà ýþðÿ. – Êþìÿê 

åòìÿê èìêàíû ÿëäÿ èêÿí áó âÿçèôÿäÿí áîéóí 

ãà÷ûðìàã .. èíñàíëûã ñèôÿòèíè èòèðìÿê äåìÿêäèð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè; 2) ðèéàç. Éàääà, ôèêèðäÿ, 

íÿçÿðäÿ, õàòèðäÿ. Èêè éàçûðûã, áèð ÿëäÿ. 

12. Áèð ÷îõ ìöðÿêêÿá àëÿò âÿ ñ. àäëàðûíûí 

áèðèíúè òÿðêèá ùèññÿñè îëóá, îíëàðûí êè÷èê, ÿëëÿ, 

éà ÿëäÿ èøëÿíäèéèíè ýþñòÿðèð; ìÿñ.: ÿë àðàáàñû, 

ÿë ìèøàðû, ÿë ôÿíÿðè, ÿë òÿðÿçèñè, ÿë ïóëåìéîòó. 

13. ßëäÿ áþéöäöëìöø, ÿëÿ þéðÿäèëìèø, 

ÿùëèëÿøäèðèëìèø ìÿíàñûíäà ùåéâàí, ãóø àäëàðûíûí 

ÿââÿëèíÿ ýÿòèðèëèð; ìÿñ.: ÿë òîüëóñó, 

ÿë òóëàñû, ÿë ýþéÿð÷èíè. 

◊ ßë à÷ìàã – 1) ÿë ãàëäûðìàã, ÿëëÿðèíè èøÿ 

ñàëìàã, çîð èøëÿòìÿê. ..Èíøààëëàù, áèçè ýþðÿí 

êèìè éöêëÿðè òþêöá ãà÷àúàãëàð, ãà÷ìàñàëàð, 

ÿë à÷ñàëàð – ùàìûñûíû õèíýàë êèìè äîüðàéàúàüàì. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ; 2) ìöðàúèÿò 

åòìÿê, èñòÿìÿê. Èøäèð, ýåäèá ãóëëóã òàïìàäûì, 

êÿíäÿ ãàéûòìàüà äà ïóëóì îëìàäû, 

îíäà êèìÿ ÿë à÷à áèëÿðÿì Ì.Ùöñåéí. 

// Éàëâàðûá õàùèø åòìÿê, äèëÿíìÿê. Åøãèí 

ÿñèðè îëìàéûí; ßë à÷ûá, áîéóí áóðìàéûí. 

Àøûã Ùöñåéí. ßë àüàúû – éåðèéÿðêÿí 

ñþéêÿíìÿê ö÷öí ÿëäÿ òóòóëàí íàçèê àüàú. 

ßë àüàúû àäàìà ÿéðè ýþðöíÿð. (Àòà. ñþçö). 

[Ãÿðÿíôèë õàëà] áóúàãäàêû ÿë àüàúû èëÿ 

ãàïûíû þðòäö. ß.Âÿëèéåâ. ßë àëòûíäà – 

1) ùàçûð, àìàäÿ. ßë àëòûíäà ñàõëàìàã; 

2) éàíûíäà, ðÿùáÿðëèéè àëòûíäà. [Õàâÿðè] 

åâëÿðèíÿ àòàñûíûí ÿëèíèí àëòûíäà èøëÿìÿéÿ 

àïàðìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. ßë àëòûíäàí ÷ûõìàã 

– óñòàíûí ÿëè àëòûíäà þéðÿíÿðÿê òÿúðöáÿ 

ùàñèë åòìÿê. ßë àïàðìàã – ÿë óçàòìàã, ÿë 

àòìàã. [Àõóíä:] Àõû, áåëÿ ìöñÿëìàí÷ûëûã 

îëìàç, .. àõûð ãóðàíà äà ÿë àïàðäûí 

Ú.Úàááàðëû. ßë àòìàã – 1) ýèðèøìÿê, 

òÿøÿááöñ åòìÿê. Î, ùÿð èøÿ ÿë àòûð. – Äöç 

äåéèðñÿí, ÿìè, áó ïåøÿéÿ òÿçÿ ÿë àòìûøàì, .. 

þçöì àãðîíîìàì. “Êèðïè”; 2) èñòèôàäÿ 

åòìÿê, òÿòáèã åòìÿê, ìöðàúèÿò åòìÿê. Úèääè 

òÿäáèðëÿðÿ ÿë àòìàã. – Ìöðòÿúåëÿð äåìîêðàòèê 

ùÿðÿêàòû ëÿêÿëÿìÿê âÿ ïîçìàã ö÷öí 

ùÿð úöð èôòèðà âÿ ôèòíÿ-ôÿñàäà ÿë àòûðëàð. 

Ì.Èáðàùèìîâ; 3) ÿëèíè óçàòìàã. ßë àòûá 

ýþòöðäö. ßë àòûá úèáèíäÿí ïàïèðîñ ÷ûõàðòäû. – 

[Éàøëû êèøè:] Èêè ñààòäàí áÿðè ìèí ìöøêöëàòëà 

83

ßË 

äîëäóðäóüóì ñÿáÿòÿ [Øèðèííàç] ÿë àòûá îíó 

ãàëäûðìàã èñòÿäè. Ñ.Ùöñåéí. // ßëèíè óçàäûá 

ýþòöðìÿê. Àíúàã ìÿí Åëäàðûí êþíëöíÿ 

äÿéìÿìÿê ö÷öí äàùà òöôÿíýÿ ÿë àòìàäûì. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ; 4) ñàòàøìàã, òÿúàâöç 

åòìÿê èñòÿìÿê. [Ìÿøÿäè Ãÿäèð:] Áÿëè, 

éîëäàøëàð, ÿðç åëÿéèðÿì êè, áèçèì íàìóñóìóçà 

ÿë àòûáëàð. Ò.Ø.Ñèìóðã. Ýþðäöì êè, ÿë 

àòûð áèð çàáèò ãûçà. Ì.Ðàùèì; 5) áèðèíè 

áóðàõûá î áèðèñèíäÿí éàïûøìàã, áàøëàìàã. 

..Áó ìÿêòÿáäÿí ÷ûõûá, î ìÿêòÿáÿ ýèðèá, áó 

ðàéîíäàí öçöëöøöá, î áèðè ðàéîíà ÿë àòûá. 

Ñ.Ðÿùìàí. ßë àéàñû – îâóúóí è÷èíäÿêè äöç 

éåð. ßë áàüëàìàã – ùàçûð äóðìàã. ßë 

áàñìàã – àíä è÷ìÿê. Î, öðÿéèíÿ ÿë áàñûá 

ñþç âåðäè. ßë áîéäà – ÷îõ êè÷èê, ëàï áàëàúà, 

áèð ãûðûã. ßë áîéäà êàüûç. – Ùÿð äÿôÿ ÿë 

áîéäà ãÿáçëÿðÿ, éà äèëóúó òàïøûðûüà, àíáàð 

à÷äûðûá òàõûë áóðàõàíàúàí Ýÿëäèéåâèí úàíû 

áîüàçûíà éûüûëûðäû. Ìèð Úÿëàë. ßë áóëàìàüûíà 

äÿéìÿç – äÿéÿðñèç, ëöçóìñóç, ôàéäàñûç, 

ùå÷ áèð õåéèð ýþçëÿíèëìÿéÿí øåé 

ùàããûíäà. ßë úÿëäëèéè – úÿëäëèê, ÿëäÿí èòèëèê, 

ÿë èòèëèéè. ßë úÿëäëèéè úÿððàù ö÷öí âàúèá 

øÿðòäèð. ßë ÷àëìàã – 1) àëãûø ÿëàìÿòè îëàðàã 

ÿëëÿðèíè áèðè-áèðèíÿ ÷ûðïìàã, àëãûøëàìàã. 

Àðòèñòÿ ùàìû ÿë ÷àëäû. Îéíàéàíëàðà ÿë ÷àëìàã. 

– Ùÿéÿòäÿ ïàëàç äþøÿíèá ñàìîâàð 

ãîéóëìóøäó. Ìîëëàáàúû ìèñ ëÿéÿíè äûíãûëäàäûá 

îõóéóðäó, ìöòÿÿëëèìÿëÿð äÿ ÿë ÷àëûðäûëàð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. ..Ôÿùëÿëÿð ìöäèðèééÿò òÿðÿôèíäÿí 

“èíòèçàìû” ãîðóìàã ö÷öí ÿââÿëúÿäÿí 

ýþðöëÿí òÿäáèðëÿðÿ áàõìàéàðàã, äÿçýàùëàðûí 

áàøûíäàúà äóðóá ÿë ÷àëûð. Ì.Èáðàùèìîâ. Ùàìû 

èðÿëè áîéëàíàðàã ÿë ÷àëûðäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû; 

2) ñåâèíìÿê. Àüëàìà, äÿëè êþíëöì; 

Äöøìÿí ýþðÿð, ÿë ÷àëàð. (Áàéàòû). ßë 

÷àòìàã – ÿëäÿ åäèëìÿñè ìöìêöí îëìàã, 

ÿëÿ ýÿëìÿê. ßë ÷ÿêìÿê – 1) áóðàõìàã, 

áîøëàìàã, ÿëàãÿíè êÿñìÿê. Ùàúû Ñóëòàí òèúàðÿòäÿí 

òàìàìèëÿ ÿë ÷ÿêèá èêè åâèíäÿí àëäûüû 

êèðÿëÿðèí ñàéÿñèíäÿ ðàùàòëûãëà êå÷èíèðäè. 

Ñ.Ùöñåéí; 2) âÿðäèø åòäèéè áèð øåéäÿí èìòèíà 

åòìÿê, äàùà åòìÿìÿê, áóðàõìàã, òÿðê åòìÿê. 

Ïàïèðîñäàí ÿë ÷ÿêìÿê. Ïèñ àäÿòëÿðäÿí 

ÿë ÷ÿêìÿê. – [Ùåéäÿð áÿé:] Ýóéà êè, áöòöí 

Ãàðàáàüäà äàíà-äîëóã îüðóñó áèð Ùåéäÿð 

áÿéäèð! ßéÿð î ÿë ÷ÿêÿ, þëêÿ ôàðàüàò îëàð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ; 3) âàç êå÷ìÿê, èìòèíà 

84 

ßË 

åòìÿê. Þç ìÿãñÿäèíäÿí (ôèêðèíäÿí) ÿë ÷ÿêìÿê; 

4) êå÷ìÿê. Àé äÿìäÿìÿêè, ñÿí .. íåúÿ 

ãîðõìàäûí, î ñþçëÿðè ìÿíÿ éàçäûí Ìÿýÿð 

ñÿí úàíûíäàí ÿë ÷ÿêèáñÿí Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ; 

5) öç äþíäÿðìÿê, äàùà þçöíöíêö 

ùåñàá åòìÿìÿê, äþíìÿê, ÿëàãÿñèíè êÿñìÿê. 

Þç àòà-àíàñûíäàí ÿë ÷ÿêìÿê. Þç þâëàäûíäàí 

ÿë ÷ÿêìÿê; 6) ðàùàò áóðàõìàã, ÿë ýþòöðìÿê, 

éàõàñûíû áóðàõìàã. Àõûð êè, ùÿðèô áèçäÿí ÿë 

÷ÿêäè. – Ðöñòÿì áÿé: – Ìÿùÿììÿäÿëè, ñÿíè 

àíä âåðèðÿì àòàíûí ýîðóíà, ìÿíäÿí ÿë ÷ÿê! 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áó ñèððè þéðÿíìÿìèø 

îíóí éàõàñûíäàí ÿë ÷ÿêìÿéÿúÿéèê. Ì.Ùöñåéí; 

7)áàõ ÿë ãîéìàã 2-úè ìÿíàäà. Ãîúà ãàðû 

óøàüûí áàøûíà ÿë ÷ÿêäè. ßë ÷èðêè – ïóëà èêðàù 

âÿ åòèíàñûçëûãëà âåðèëÿí àä. [Ìÿøÿäè:] Ïóë 

äåéÿíäÿ, ÿë ÷èðêèäèð, ðÿùìÿòëèê èëÿ äóç-÷þðÿê 

éåìèøèê. ß.Ùàãâåðäèéåâ. ßë ÷ûðïìàã – áàõ 

ÿë ÷àëìàã. ßë äÿéìÿê – ÿë âóðìàã, 

òîõóíìàã. Áó åëäÿ áèð äÿíÿéÿì; ßë äÿéìÿ, 

ïÿðâàíÿéÿì; Éàðûì ýåäèá ñÿôÿðÿ; Äÿðäèííÿí 

äèâàíÿéÿì. (Áàéàòû). [Ãÿðèá:] Ö÷ ýþçÿëèí 

áèðè áèçÿ ãîùóìäóð; Î áèðèñè ÿë äÿéìÿìèø 

ãîâóíäóð. “Àøûã Ãÿðèá”. Ñàë äÿìèðè êöðÿäÿ 

ãûçäûðûá ýàâàùûíûí áóðíóíäàí ÷èéíèíÿ êèìè 

åëÿ éàïûøäûðäû êè, áàõàíäà äåéÿðäèí, ÿë 

äÿéìÿéèá.. Ñ.Ðÿùèìîâ. ßë åëÿìÿê (åòìÿê) 

– 1) ÷àüûðìàã ÿëàìÿòè îëàðàã ÿëèíè éåëëÿìÿê, 

ÿëè èëÿ èøàðÿ åäèá ÷àüûðìàã. Î, ÿë åëÿäè, 

ìÿí éàíàøäûì. – [Ìèðçÿ Ñÿôÿð] äþíöá ýþðäö 

êè, î ñÿñëÿéÿí Ùÿñÿí àüàäûð, òàúèð Ùàúû 

Ãóëóíóí äöêàíûíäà îòóðóá îðàäàí ÿë åäèð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ; 2) õóäàùàôèçëÿøìÿ ÿëàìÿòè 

îëàðàã ÿëèíè éåëëÿìÿê. [Òàùèð] ..ãûçà ÿë åëÿäè 

âÿ ñöðÿòëÿ óçàãëàøäû. Ì.Ùöñåéí. Áèçèì äÿðéà 

êþíëöìöçäÿ Âÿòÿí åøãè âàð; Ñöð ýÿìèíè, 

ãîé ñàùèëäÿí ÿë åëÿñèí éàð. ß.Úÿìèë. ßë 

ÿìÿéè (çÿùìÿòè) – ÿëëÿ ýþðöëÿí èø. ßë 

ÿìÿéèíè éöíýöëëÿøäèðìÿê. ßë ÿñàñû ìÿú. – 

äàéàã, ñþéêÿíÿúÿê. Ýþçÿë áèð ãûç ñåâèá 

àëìàã, ãîúàëûüûí ÿë ÿñàñûäûð, – äåäè. À.Øàèã. 

ßë ÿòè ìÿù. – åâäÿ êÿñèëÿí ùåéâàíûí ÿòè. ßë 

ýÿçäèðìÿê – 1) ÿëëÿ áèð øåéè íèçàìà, ñÿëèãÿéÿ 

ñàëìàã, éàõóä ïîçìàã, ãàðûøäûðìàã. 

Áó êèòàáëàðà éåíÿ êèì ÿë ýÿçäèðèá, ùå÷ áèðè 

þç éåðèíäÿ äåéèë. – Õàíêèøè ñòóëëàðà ÿë 

ýÿçäèðìÿéÿ áàøëàäû. Ùàìûíû íþâáÿ èëÿ áèð 

àðâàä, áèð êèøè äöçäöëÿð. Ìèð Úÿëàë. // Àðàøäûðìàã, 

ÿëëÿøäèðìÿê; 2) öçÿðèíäÿ áèð ãÿäÿð

ßË 

èøëÿìÿê, äöçÿëòìÿê. ßëéàçìàñûíà áèð ÿë 

ýÿçäèðìÿê ëàçûìäûð; 3) îüóðëàìàã, ñîéóá 

àïàðìàã. Åâèíÿ éàõøûúà ÿë ýÿçäèðäèëÿð. – 

Ãàëõäû ùèðñëÿ àéàüà; Ñîéüóí÷óëàð àäÿòèíúÿ 

ÿë ýÿçäèðäè îòàüà. ß.Úÿìèë. ßë ýÿçìÿê – ÿë 

òîõóíìàã, ÿë äÿéìÿê. Àøûã ßëÿñýÿð ìÿñòè 

àëäû. Áàõòû ýþðäö êè, çàëûì îüëó åëÿ òèêèá êè, 

åëÿ áèë ùå÷ öñòöíäÿ ÿë ýÿçìÿéèá; èêè ýþç 

ýÿðÿê òàìàøà åëÿéÿ. “Àøûã ßëÿñýÿð”. ßë 

ýþòöðìÿê – áàõ ÿë ÷ÿêìÿê. Ìÿðä îëàíëàð 

êå÷ÿð êöëëè âàðûíäàí; ßë ýþòöðìÿç íàìóñóíäàí, 

àðûíäàí. Ì.Â.Âèäàäè. [Ìèðçÿ Òóðàá:] 

..ßëëÿøäèì, âóðóøäóì, ÷îõ çÿùìÿò ÷ÿêäèì, 

àììà ñèç éåíÿ úÿùàëÿòäÿí ÿë ýþòöðìÿäèíèç. 

Á.Òàëûáëû. [Øàìàìà Úàäó:] À ýÿäÿ, èòèë 

úÿùÿííÿìÿ, éàõàìäàí ÿë ýþòöð! ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Éàñÿìÿí îíóí åâèíäÿí ÿë ýþòöðìÿê, 

éîðóúó ÿçàáäàí ãóðòàðìàã èñòÿéèðäè. Ìèð 

Úÿëàë. ßë èëèøäèðìÿê – áèð èøëÿ ìÿøüóë 

îëìàüà áàøëàìàã. ßë èøè – ìàøûí âàñèòÿñèëÿ 

äåéèë, ÿëëÿ ýþðöëÿí èø, ÿë âàñèòÿñèëÿ ùàçûðëàíàí 

øåé. Êóðñ, êëóá, ÿë èøè, çÿùìÿò íÿ äåìÿê, 

úàí íÿ äåìÿê Îí áåø àðøûí ýöëëö 

÷èòäÿíäè òóìàíûì, ÷àäðà! ß.Âàùèä. ßë êèðè 

– áàõ ÿë ÷èðêè. ßë êþëýÿëèéè – âàõò, èìêàí. 

[Èáðàùèì áÿé:] ..Ýÿëäèëÿð ìÿíèì éàíûìà êè, 

áÿé, Àëëàù õàòèðèíÿ, áèçÿ áèð ÿë êþëýÿëèéè âåð, 

ýåäÿê Úàìàë áÿéèí éàíûíà. Í.Âÿçèðîâ. ßë 

ãàëäûðìàã (ãàëõûçìàã) – 1) êèìèñÿ 

âóðìàüà òÿøÿááöñ åòìÿê. Ùå÷ êÿñ ñÿíÿ ÿë 

ãàëäûðà áèëìÿç. – [Êÿíäëèëÿð:] Ãóëàìùöñåéí 

áÿéÿ äÿ ÿë ãàëõûçìàã îëàðìû Ùöñåéíãóëó 

áÿéè äÿ ùÿáñÿ àëìàã îëàðìû Á.Òàëûáëû. Áó .. 

íÿ ãèéìÿòëè àäàìäûð êè, îíóí öñòöíäÿ ÿçèç 

ãàðäàø ìÿíÿ ÿë ãàëäûðäû Ñ.Ðÿùìàí; 2) ñÿñâåðìÿ 

çàìàíû ÿëèíè ãàëäûðìàãëà ëåùèíÿ ñÿñ 

âåðìÿê. Î, éåðëè êîìèòÿéÿ ñå÷èëÿíäÿ ìÿí îíà 

ÿë ãàëäûðìûøàì; // ÿëèíè ãàëäûðìàãëà ëåùèíÿ, 

éà ÿëåéùèíÿ ñÿñ âåðìÿê. Áÿçè êÿíäëèëÿðÿ äÿ 

êèìèí ëåùèíÿ, êèìèí ÿëåéùèíÿ, íÿéÿ ãàðøû ÿë 

ãàëäûðìàüû áàøà ñàëìàã ÷ÿòèí èäè. Ìèð 

Úÿëàë. [Ñÿôÿðÿëè:] Êèì òÿòèë òÿðÿôäàðû èñÿ, ÿëèí 

ãàëäûðñûí. Ù.Íÿçÿðëè; 3) òÿñëèì, òàáå ÿëàìÿòè 

îëàðàã ÿëèíè âÿ éà ÿëëÿðèíè éóõàðû ãàëäûðìàã; 

4) äóà åòìÿê; 5) ÿëèíè ãàëäûðìàãëà ñþç 

èñòÿìÿê. ..Ñîëìàç ÿëèíè ãàëäûðûá ñþç èñòÿäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. ßë ãàòìàã – 1) ãàðûøìàã, 

ìÿøüóë îëìàã, èøÿ ãàðûøìàã. Éöçáàøûíûí àéàüûíà 

áóõîâ âóðàí êèìè, áèçÿ äÿ ÿë ãàòàðëàð. 

ßË 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áó àäàì ôàüûð-ìÿçëóìóí 

áèðèñè îëìàñà, ùå÷ ÿë ãàòìàðàì. Ìèð Úÿëàë. 

Ùÿð áèð èøÿ ÿë ãàòäû, ìöðöââÿò ýþòöðöëäö! 

Ìèëëÿòäÿ îëàí áöñáöòöí àäÿò ýþòöðöëäö. 

Ì.ß.Ñàáèð; 2) éàïûøìàã. Íÿ áèëèì Çàëõà 

äóà éàçäûðàúàã àò íàëûíà; Òàçÿ àðâàä äà 

áóíóí ÿë ãàòàúàãäûð éàëûíà.. ß.Íÿçìè. ßë 

ãîéìàã – 1) ðàçû îëìàã, ðàçûëûüûíû áèëäèðìÿê. 

[Ùàúû Ìåùäè:] ßýÿð áó èøÿ ÿë ãîéàúàãñàí 

ãîé, ãîéìàéàúàãñàí îíó äå.. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 

2) ìþâùóìàòà èíàíàí øÿõñëÿðèí äóàçèêð 

åòìÿêëÿ àäàìûí (õöñóñèëÿ áÿðê ãîðõìóø 

àäàìûí) áàøûíà ÿë ÷ÿêìÿê øÿêëèíäÿ 

èúðà åòäèêëÿðè äèíè àéèí. ×îõ àäàì ÿùëö ÿéàëûí 

àïàðûá ãîéäóðóá ÿë; Õàëã ùÿð÷ÿíä äåéèð 

þçýÿ òÿùÿð áþùòàíû. Ñ.ß.Øèðâàíè. ßë ìÿíèì, 

ÿòÿê ñÿíèí – éàëâàðûø èôàäÿñè. Àòûì, òóòóì 

àëìà, éàð; Åâäÿ éàëãûç ãàëìà, éàð; ßë ìÿíèì, 

ÿòÿê ñÿíèí; Íÿçÿðèíäÿí ñàëìà, éàð. 

(Áàéàòû). ßë îâóøäóðìàã – ïåøìàí îëìàã, 

ìÿéóñ îëìàã, ÷àøìàã. ßë îâóøäóðìàãäàí 

íÿ ÷ûõàð, èíäè ÷àëûø, áóíäàí ñîíðàñûíû äöøöí. 

ßë îéóíó – èäìàíûí òåííèñ, âîëåéáîë, áàñêåòáîë 

âÿ ñ. êèìè ÿëëÿ îéíàíûëàí íþâëÿðèíäÿí 

ùÿð áèðè. Ö÷ ýöíäöð êè, ìÿðêÿçè ÿë îéóíëàðû 

ñòàäèîíóíäà ÿëòîïó öçðÿ Áàêû ìÿêòÿáëèëÿðè 

àðàñûíäà áèðèíúèëèê éàðûøëàðû êå÷èðèëèð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ßë ñàõëàìàã – òîõòàìàã, äàéàíìàã, 

èúðà åòìÿê èñòÿäèéè èøè, ùÿðÿêÿòè 

äàéàíäûðìàã. Ãîé ìóñèãè äèëÿ ýÿëñèí, ÷àüëàñûí; 

Óçóí ñþçÿ ãûôûë âóðóá áàüëàñûí; Êèì 

áàúàðìûð ÷àëìàñûí, ÿë ñàõëàñûí. Ð.Ðçà. Áó 

óüóðñóç íèééÿòèíëÿ áèð ÿë ñàõëà, ñÿí áèð äàéàí. 

Í.Ðÿôèáÿéëè. Ãàðäàø îüëàíëàðû, éåìÿêäÿí 

ÿë ñàõëàìàéûí. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. ßë 

ñàòûøû õöñ. – ÿëäÿí ñàòûø, ìàëû ÿëäÿí ñàòìà; 

àïòåêëÿðäÿ ðåñåïòñèç ñàòûø. ßë ñûõìàã – ÿë 

âåðÿðÿê ýþðöøìÿê, ñàëàìëàøìàã. ßë ñûõìàã, 

ãóúàãëàøìàã âÿ þïöøìÿê áèòäèêäÿí ñîíðà .. 

éîëäàøëàðû èëÿ áèðëèêäÿ .. øàéèÿëÿðè ìöçàêèðÿ 

ö÷öí ÷àüûðûëìûø èúëàñà ýåòäè.. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßë ñóéó – Øÿðã àäÿòèíúÿ éåìÿêäÿí ãàáàã 

ÿëëÿðè éóìàã ö÷öí ãîíàüà òÿêëèô åäèëÿí ñó. 

Éåìÿê õîí÷àëàðû àðàëûüà ýÿëìÿäÿí ÿë ñóéó 

âåðäèëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ïÿðçàä õàëà] áèøèðäèéè 

õþðÿéèí øèðèí éåéèëìÿñèíäÿí áèëäè êè, î, 

ùÿð øåéäÿ íàøû îëñà äà, ÿë ñóéó âåðìÿêëÿ àø 

áèøèðìÿêäÿ óñòàäûð. Ìèð Úÿëàë. ßë òàïìàã – 

öñòöí îëìàã, ãàëèá ýÿëìÿê. ßë êè òóòìóð éà- 

85

ßË 

çàì, ÿë òàïìàãäà; Ãÿëÿìÿ, éà äàâàòà, áèëìÿéèðÿì. 

Øÿùðèéàð. ßë òÿðïÿòìÿê – 1) èøè 

éóáàíäûðìàìàã ö÷öí òÿëÿñìÿê, úèää-úÿùä 

ýþñòÿðìÿê, äàùà úÿëä èøëÿìÿéÿ áàøëàìàã. 

Áèðúÿ ÿë òÿðïÿò, áó èøëÿðÿ áèð ÿíúàì âåð. – 

Àíúàã áèç áó ìÿñÿëÿ èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí éîëäàøëàðû 

èíàíäûðûðûã êè, áèð àç ÿë òÿðïÿòñÿëÿð, 

áó èø íÿèíêè ÿëëè èë, ùå÷ ÿëëè ñààò äà ãàëìàç. 

“Êèðïè”; 2) âóðìàüà ùàçûðëàøìàã, âóðìàã 

èñòÿìÿê, ÿë ãàëäûðìàã. ßë òîõóíäóðìàã – 

ãàðûøìàã, ìöäàõèëÿ åòìÿê. ßë òîõóíäóðìàüà 

äÿéìÿç. ßë òóòìàã – 1) ÿëëÿðèíè áèðáèðèíÿ 

âåðìÿêëÿ ýþðöøìÿê. [Úàâàä] ñîíðà 

äà åâ éèéÿñè èëÿ ÿë òóòàðàã ÿëàâÿ åòäè: – Ìÿíÿ 

ýþñòÿðäèéèíèç ãîíàãïÿðÿñòëèéÿ äÿðèíäÿí òÿøÿêêöð 

åäèðÿì. ß.Âÿëèéåâ; 2) ðàçûëûüà ýÿëìÿê, 

ðàçûëàøìàã ÿëàìÿòè îëàðàã áèð-áèðèíÿ ÿë âåðìÿê; 

3) éàðäûì åòìÿê, ìàääè êþìÿê åòìÿê, 

áîðú âåðìÿê. ßë òóòàíûí ÿëèíäÿí òóòàðëàð. 

(Àòà. ñþçö). Áÿçèðýàí ßùìÿä ýÿëèá áóíëàðà 

ÿë òóòìàã ö÷öí ïóë âåðäè. “Àøûã Ãÿðèá”. 

Àíúàã î, äàðäà ãàëàíà .. ÿë òóòàð, ñîíðà èñÿ 

áèð âåðäèéèíÿ áåø àëàðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Âàðëû 

ãîùóìëàðûìäàí ùå÷ áèðè áåëÿ äàð ýöíäÿ 

ìÿíÿ ÿë òóòìàäû. Ú.Úÿáðàéûëáÿéëè. ßë òóòóøìàã 

– áàõ ÿë òóòìàã 1-úè ìÿíàäà. Òàùèð 

îíóíëà ÿë òóòóøàíäà ãîúàíûí åëÿ áèë áàðìàãëàðûíäà 

òîïëàíìûø ãöââÿòèíè ÷îõ éàõøû 

ùèññ åëÿäè. Ì.Ùöñåéí. ßë óçàòìàã – 1) àëìàüà, 

ÿëÿ êå÷èðìÿéÿ, ÿëäÿ åòìÿéÿ òÿøÿááöñ 

åòìÿê. Áàøãàñûíûí øåéèíÿ ÿë óçàòìàã; 

// ýþòöðìÿê ö÷öí ÿëèíè óçàòìàã; // øöðó 

åòìÿê, áàøëàìàã. Àõøàì àçàíû äåéèëÿí êèìè, 

ìþìèí ìöñÿëìàí áèëìèð êè, íÿéÿ ÿë óçàòñûí: 

÷àéìû è÷ñèí, ôèðíèìè éåñèí, ùàëâàäàíìû äàäñûí. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Óøàã õþðÿéÿ äÿ 

ÿë óçàòìàäû. Ìèð Úÿëàë; 2) ñàòàøìàã, íàìóñóíà 

òîõóíìàã èñòÿìÿê, ÿë àòìàã. [Âÿçèð:] 

..Ýöíöí ýöíîðòàñûíäà ìÿíèì êèìè êèøèíèí 

åâèíÿ ýèðèáäèð êè, þâðÿòèìÿ ÿë óçàòñûí. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ; 3) êþìÿê èñòÿìÿê, êþìÿê 

äèëÿìÿê, êþìÿê ö÷öí áèðèñèíÿ ìöðàúèÿò 

åòìÿê. Áàøãàñûíà êþìÿê ö÷öí ÿë óçàòìàã; 

4) êþìÿê åòìÿê, éàðäûì åòìÿê, êþìÿê ÿëè 

óçàòìàã. ßëàúûí îëàíäà åë ö÷öí àüëà; Éîõñóëà 

ÿë óçàò, íÿçàðÿò åéëÿ! Àøûã Øÿìøèð; 

5) ýèðèøìÿê, áàøëàìàã. [Ìîçàëàíáÿé:] Ñÿí 

åëÿ ìÿñÿëÿëÿðÿ ÿë óçàòìà. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ßë öñòöíäÿ ÿë âàð – ùÿð àäàìäàí äàùà 

86 

ßË 

ýöúëö àäàì âàð. ßë öñòöíäÿ êèìèí ÿëè – 

Àçÿðáàéúàí õàëã îéóíëàðûíäàí áèðèíèí àäû. 

ßë öçìÿê – öìèäèíè êÿñìÿê, äàùà ýþçëÿìÿìÿê. 

ßçèçèì ýåäÿð, ãàëìàç; Àõàð ñó ýåäÿð, 

ãàëìàç; Âÿôàëû ÿëèí öçìÿç; Âÿôàñûç ýåäÿð, 

ãàëìàç. (Áàéàòû). Âèäàäè îðòàáîéëó, ÷àëñàããàë, 

.. ÷îõ äèíäàð âÿ äöíéàäàí ÿë öçìöø áèð 

àäàì èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ö÷ àéäûð êè, îðìàíëàðûí 

àðàñûíäà éàòàðàã; ßë öçìöøäöð 

âÿòÿíèíäÿí, ìèëëÿòèíäÿí Ýÿðàé áÿé. Ñ.Âóðüóí. 

Ùÿìèí âàõòäàí ÿë öçìöøäö ùàìû áóðóãäàí. 

ß.Úÿìèë. ßë âåðèð – áÿñäèð, éåòÿð, êèôàéÿòäèð. 

ßë âåðèð, áàøãà ñþç äàíûø. ßë âåðìÿê – 

1) ÿë-ÿëÿ òóòìàãëà ýþðöøìÿê. Îíëàð áèðáèðëÿðèíÿ 

ÿë âåðäèëÿð. – Ðàñò ýÿëèð éåíÿ äÿ 

äîñòëàð, òàíûøëàð; Ýþðöøöð, ÿë âåðèá þïöøöðöê 

áèç. Ñ.Âóðüóí; 2) èøÿ éàðàìàã, õåéèðëè 

îëìàã, ÿëâåðèøëè îëìàã. Áó èø îíà ÿë âåðìèð. 

– Áàùÿì ñþùáÿò åäÿ-åäÿ ýåäÿðèê. Òÿêëèê 

ìÿíÿ äÿ ÿë âåðìÿç. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 3) öç 

âåðìÿê, áàø âåðìÿê, îëìàã. Ïåøìàí÷ûëûã ÿë 

âåðäè. Éîðüóíëóã ÿë âåðäè. – Êîðîüëóéà éàëãûçëûã 

ÿë âåðìèøäè. “Êîðîüëó”. Ãåéðÿò ìÿíÿ 

ÿë âåðèá, áèð äÿãèãÿ ÷ÿêìÿéèá, Òåéìóð àüàíû 

÷ÿêäèì ïèøëÿíýÿ. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ßë âóðìàã 

– 1) òîõóíìàã, äÿéìÿê. Ùÿð øåéÿ ÿë 

âóðóð. Êèòàáëàðà ùå÷ ÿë âóðìàìûøàì. – 

Áàüûíäà áàõ íàðûíúà; ßë âóðìà ñàðàëûíúà. 

(Áàéàòû); 2) ãàðûøìàã, ýèðèøìÿê, òîõóíìàã, 

ìöäàõèëÿ åòìÿê. Ñÿí áó èøÿ ÿë âóðñàí, ìÿí 

ãàðûøìàéàúàüàì; 3) ÿë ÷àëìàã. ßë âóðóí, 

úÿðýÿ äóðóí; Ñîíàäûð, éàéëàüà ýÿëèð. Àøûã 

Íÿúÿô. Äþéöø÷öëÿð àéàüà ãàëõàðàã ÿë âóðóð: 

– Õàëãûìûçà áèçèì òÿøÿêêöð âÿ ñàëàìûìûçû 

éåòèðèí! – äåéÿ ãûøãûðûðëàð. Ì.Èáðàùèìîâ; 

4) á à õ ÿë áàñìàã. Ýöëçàðûíà Ãóðàí 

äåéÿ ÿë âóðäóì; Èíàíìàäûí íèéÿ, ýöëìÿäèí 

éÿíè. ß.Úàâàä. ßë éàéëûüû – ÿë, áóðóí 

ñèëìÿê ö÷öí úèáäÿ ýÿçäèðèëÿí êè÷èê éàéëûã. 

Úèáèíäÿí ÿë éàéëûüûíû ÷ûõàðûá òÿðèíè ñèëäè. ßë 

éåðè – ìöðàúèÿò åòìÿê, ñîíðàäàí ìÿñÿëÿéÿ 

ãàéûòìàã, éåíèäÿí äàíûøûã àïàðìàã ö÷öí 

âàñèòÿ, áÿùàíÿ. Î, òÿêëèôè ðÿää ö÷öí éåíÿ áèð 

ÿë éåðè ñàõëàäû. – Áèðúÿ äöéöí, éàïûøìàüà 

áèð ÿë éåðè; Áèð àíëûüà ñÿíè, ñÿíè õèëàñ ö÷öí; 

Òàïûëìàäû. Ì.Àðàç. ßë éåòèðìÿê – êþìÿê 

åòìÿê. Àé ãàäàøëàð, ìÿíÿ áèð ÿë éåòèðèí; Éöêöì 

àüûðäû, ÷àòà áèëìÿéèðÿì. Øÿùðèéàð. ßë 

éåòìÿê – áàõ ÿë ÷àòìàã. Ýþéÿð÷èí ùàâàäà-

ßË 

äûð; ßë éåòìÿç, éóâàäàäûð. (Áàéàòû). ßë(ëÿð)è 

äóàäà äèí. – äóà îõóìàã ìÿãñÿäè èëÿ ÿëëÿðèíè 

ãàëäûðìûø ùàëäà. Øÿùÿðèí êÿíàðû, úàìààò 

àéàã öñòÿ, ÿëëÿðè äóàäà, äîäàãëàðû äóà âèðä 

åäèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ßë(ëÿð)èíè äþøöíÿ 

ãîéìàã – åùòèðàì, éàõóä ðàçûëûã ÿëàìÿòè 

îëàðàã ÿëëÿðèíè äþøöíÿ ãîéóá òÿçèì 

åòìÿê. Õÿëèëèí àíàñû öçöíö þðòöá êöíúÿ ýèðäè 

âÿ Õÿëèë äÿ ÿëèíè äþøöíÿ ãîéóá, ìîëëàñûíà òÿçèì 

åäèá ÿäÿáëÿ äóðäó. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ßë(ëÿð)èíè ãàëäûð! – “òàáå îë! òÿñëèì îë!” 

ìÿíàñûíäà äöøìÿíÿ ÿìð. ßëäÿ áÿùàíÿ åòìÿê 

– ÿñàñëàíìàã, áÿùàíÿ åòìÿê. ..Øÿðèÿòè 

ÿëäÿ áÿùàíÿ åäèá, áè÷àðÿ àâàì úàìààòû þç 

ãÿðÿç âÿ ìÿðÿçèìèçÿ àëÿò åäèðèê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßëäÿ áÿñëÿìÿê – åâ øÿðàèòèíäÿ, 

ÿëäÿ ñàõëàìàã, ÿëÿ þéðÿòìÿê, ÿùëèëÿøäèðìÿê. 

Áó àéû ìåøÿ àéûñû äåéèë, ÿëäÿ áÿñëÿíìèø 

àéûäûð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ßëäÿ áþéöìÿê – åâ 

øÿðàèòèíäÿ, àèëÿäÿ òÿðáèéÿ àëìàã, áþéöìÿê. 

Áÿé, åéèá îëìàñûí ñîðóøìàã, ÿëäÿ áþéöìöñöç, 

éîõñà ìåøÿäÿí òóòóëìóñóíóç Í.Âÿçèðîâ. 

ßëäÿ åòìÿê – áèð øåéÿ íàèë îëìàã, ÿëÿ êå- 

÷èðìÿê, òàïìàã, ãàçàíìàã. Èìêàí ÿëäÿ 

åòìÿê. – [Éàøëû êèøè:] Ìöíàñèá áèð ôöðñÿò 

ÿëäÿ åäèíúÿ áó àðçóìó àíàìà à÷àúàãäûì. 

Ñ.Ùöñåéí. Çàáèò íÿ ãÿäÿð àõòàðìûøäûñà, âÿñèãÿ 

àäëû áèð ïàð÷à êàüûç ÿëäÿ åäÿ áèëìÿìèøäè. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßëäÿ ýÿçäèðìÿê – 

ùÿääèíäÿí àðòûã ÿçèçëÿìÿê. ßëäÿ ãîéìàã 

– öçäÿ, ÿë ÷àòàí éåðäÿ ãîéìàã, ÿë àëòûíäà, 

ùàçûð âÿçèééÿòäÿ ñàõëàìàã. Ýåäÿíäÿ à÷àðû 

ÿëäÿ ãîé. ßëäÿ þëìÿê – 1) þëäöðöëìÿê. 

×èëëÿ ýÿðÿê øÿùèä ãÿáðè öñòöíäÿ, éÿíè ÿëäÿ 

þëìöø áèð àäàìûí ãÿáðèíèí öñòöíäÿ êÿñèëñèí. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ; 2) áàøãàëàðûíûí ÿùàòÿñèíäÿ 

þëìÿê. ßëäÿ ñàõëàìàã – 1) á à õ ÿëäÿ 

áÿñëÿìÿê; 2) ÿëäÿí âåðìÿìÿê, þçö ö÷öí 

ñàõëàìàã. [Òûí-òûí Ìóñàíûí îüëó:] Áÿëêÿ áèð 

íþâëÿ äöêàíûìûçû ÿëäÿ ñàõëàéàã. Êèì êèìÿäèð 

Ãàíòÿìèð; 3) ýÿëÿúÿêäÿ ëàçûì îëà 

áèëÿúÿê áèð øÿõñè ùþðìÿòëÿ, éàõóä íàç âÿ 

àðçóñó éåðèíÿ éåòèðèëìÿêëÿ þç òÿðÿôèíÿ ÷ÿêìÿê. 

Ìèí äÿôÿ ñÿíÿ äåéèðÿì, ìàéìàã áþéöêëÿðè 

ÿëäÿ ñàõëà, àäàìûí îëñóí. Ìèð Úÿëàë. 

ßëäÿí àëìàã – 1) ÿëÿ êå÷èðìÿê, ñàùèá 

îëìàã, éèéÿëÿíìÿê, èõòèéàðûíà àëìàã. Áöòöí 

ùàêèìèééÿòè ÿëÿ àëìàã; 2) þç èðàäÿñèíÿ òàáå 

åòìÿê, þç òÿðÿôèíÿ ÷ÿêìÿê. [Ñîíà] áèð àç äà 

ßË 

éàíàøûð âÿ îíó ÿëÿ àëìàã èñòÿéèð. Ù.Íÿçÿðëè. 

ßëäÿí áóðàõìàã – 1) ôöðñÿòè ãà÷ûðìàã, 

þòöðìÿê; 2) ÿë ÷ÿêìÿê, áîøëàìàã; 3) ãà÷ûðìàã, 

ãà÷ìàüûíà èìêàí âåðìÿê. Ýþçÿò÷è 

ùÿìñþùáÿòèíè ÿëäÿí áóðàõäûüûíà òÿÿññöôëÿíäè 

âÿ ïàïèðîñ åøèá áàëàúà ìöøòöéöíÿ êå÷èðäè. 

È.Øûõëû. ßëäÿí ÷ûõàðìàã – 1) á à õ ÿëäÿí 

ãà÷ûðìàã; 2) êþùíÿëòìÿê, öçìÿê, äàüûòìàã. 

Êîñòéóìëàðûíû ýåéèá ÿëäÿí ÷ûõàðìàã; 

3) áèð èøè ýþðöá ãóðòàðìàã, òàìàìëàìàã. Òóò 

àüàúûí äàðàìà; ßëäÿí ÷ûõàð áàðàìà; Ùàëàë 

çÿùìÿòëÿ ýÿëÿð; Ùàðàì ýåäÿð ùàðàìà. 

(Áàéàòû). ßëäÿí ÷ûõìàã – 1) ãåéá åäèëìÿê, 

èòèðèëìÿê, éîõ îëìàã. Âàð-äþâëÿò ÿëäÿí 

÷ûõäû. – Äîüðóäàí, óøàãëûã áèð ýþçÿë íåìÿò 

èìèø êè, ÿëäÿí ÷ûõäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ; 

2) êþùíÿëìÿê, éûïðàíìàã, ÿëäÿí äöøìÿê. 

Ïàëòàðû ëàï ÿëäÿí ÷ûõûá; 3) àðàäàí ÷ûõìàã, 

ãà÷ìàã, ÿêèëìÿê, îðòàäàí éîõ îëìàã. 

[Ãàñûì êèøè:] Áàëà, áèð àç ãûâðàã ãà÷ûí, 

ÿëäÿí ÷ûõûí.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ; 4) ãàéðûëìàã, 

ùàçûðëàíìàã, èñòåùñàë åäèëìÿê. 

ßëäÿí ÷ûõìûø ìÿùñóë. Áó ãàá éàõøû ÿëäÿí 

÷ûõûá. ßëäÿí äöøìÿê – 1) çÿèôëÿìÿê, 

ùàëäàí äöøìÿê, öçöëìÿê, ùàëñûçëàøìàã. Î 

ãîúàëûá ëàï ÿëäÿí äöøöáäöð. Óøàã ãà÷ìàãäàí 

ÿëäÿí äöøäö. – Àíàñû áèëÿð, áèð äÿ ãûçû, 

ìÿí äàùà éîðóëóá ÿëäÿí äöøìöøÿì. Ñ.Ðÿùèìîâ; 

2) éîõñóëëàøìàã. Âàð-éîõó ýåäèá, 

ÿëäÿí äöøöá; 3) äàüûëìàã, êþùíÿëìÿê, éûïðàíìàã. 

Åâèí áàëêîíó ÿëäÿí äöøöá. Àéàããàáûëàðûì 

ëàï ÿëäÿí äöøöá. ßëäÿí ýåòìÿê 

– 1) ñîí äÿðÿúÿ èñòÿìÿê, ñåâìÿê, àðçóëàìàã. 

Îíäà íÿ ýþðìöñÿí êè, ÿëäÿí ýåäèðñÿí; 

// íàçûíû ÷ÿêìÿê, ñîí äÿðÿúÿ ÿçèçëÿìÿê. 

Àíà óøàüû ö÷öí ÿëäÿí ýåäèð; 2) ìÿùâ 

îëìàã, ïó÷à ÷ûõìàã, ùå÷ îëìàã, õàðàá 

îëìàã, ÿëäÿí ÷ûõìàã. Òàõûë ÿëäÿí ýåäèð, òåç 

ñóëàìàã ëàçûìäûð. – Éàëíûç, íÿ äåéèì, ýåòäè 

ìÿíèì ìèëëÿò ÿëèìäÿí; Òîðïàã áàøûìà, ÷ûõäû 

áöòöí èççÿò ÿëèìäÿí. Ì.ß.Ñàáèð. [Áèðèíúè 

êÿíäëè:] ßëàú åëÿ, àøàüû áàüëàð ÿëäÿí ýåòäè. 

Ù.Íÿçÿðëè. ßëäÿí ãà÷ûðìàã – áàõ ÿëäÿí 

áóðàõìàã. ßëäÿí ãîéìàã – ÿëäÿí áóðàõìàã, 

ÿëäÿí ãà÷ûðìàã. ßëäÿí ãîéìàìàã – 

1) áóðàõìàìàã, òÿðýèòìÿìÿê, äàùà éàäà 

ñàëìàìàã. Çàðàôàòû ÿëäÿí ãîéìóð. – Äÿâÿäÿí 

éûõûëûá ùþò-ùþòöíö ÿëäÿí ãîéìóð. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 

2) ÿë ÷ÿêìÿê, íàðàùàò åòìÿê. [Áàëà- 

87

ßË 

õàí:] Õåéð ùà, ñÿí þëÿñÿí, ÿëäÿí ãîéìàðàì. 

Ú.Úàááàðëû. Àíúàã íÿ åäÿñÿí êè, àéëàðäàí 

áÿðè áàøûíäà éåð åéëÿéÿí øèðèí íèééÿòëÿð 

Ýÿëäèéåâè ÿëäÿí ãîéìóðäó. Ìèð Úÿëàë. 

ßëäÿí ãóðòàðìàã – õèëàñ îëìàã, úàíûíû 

ãóðòàðìàã. ßëäÿí íÿ ýÿëÿð – íÿ åòìÿê îëàð, 

÷àðÿ éîõäóð. [Ðÿùèì:] Èíäè èø èøäÿí 

êå÷ÿíäÿí ñîíðà ÿëäÿí íÿ ýÿëÿð Ù.Íÿçÿðëè. 

ßëäÿí ñàëìàã – ÷îõ éîðìàã, ÿçèééÿò âåðìÿê, 

öçìÿê. Ãîâà-ãîâà òîéóüó ÿëäÿí ñàëûá 

òóòäó. Ùåéâàíû äþéÿ-äþéÿ ÿëäÿí ñàëäû. Ñÿñêöé 

áèçè ÿëäÿí ñàëäû. – [Èáàä:] Øÿùÿðè ÿëäÿí 

ñàëìûøñûíûç, èíäè äÿ ýÿëèá áèçÿ ÿë óçàäûðñûíûç 

Ú.Úàááàðëû. ßëäÿí òóòìàã – êþìÿê, 

éàðäûì åòìÿê. [Ìÿñìÿ:] Ìÿí ñÿíè áþéöäöá 

áèð òèêÿ ÷þðÿê ýÿòèðÿí, ÿëäÿí òóòàí åëÿìÿê 

èñòÿéèðÿì. Ìèð Úÿëàë. ßëäÿí âåðìÿê – 

äàâàì åòäèðÿ áèëìÿìÿê, ñàõëàéà áèëìÿìÿê. 

Òÿøÿááöñö ÿëäÿí âåðìÿê. Áàéðàüû ÿëäÿí 

âåðìÿê. ßëäÿí éàïûøìàã – áàõ ÿëäÿí 

òóòìàã. ßëäÿí-äèëäÿí äöøìÿê – áàõ 

ÿëäÿí äöøìÿê. ßëäÿí-äèëäÿí ñàëìàã – 

áàõ ÿëäÿí ñàëìàã. ßëäÿí-ÿëÿ äöøìÿê 

(êå÷ìÿê) – 1) ãàïûáàãàïû äöøìÿê, ìöÿééÿí 

áèð éåðè, ìÿñêÿíè îëìàìàã. Ýþéÿð÷èíÿì, 

ó÷äóì, ýÿë; ßëäÿí-ÿëÿ äöøäöì, ýÿë. 

(Áàéàòû); 2) áèðèñèíäÿí áàøãàñûíà êå÷ìÿê, 

áèð-áèðèíÿ þòöðöëìÿê. ßëäÿí-ÿëÿ ýÿçìÿê – 

1) ÷îõ ÿçèç îëìàã, ùàìûíûí èñòÿêëèñè îëìàã, 

÷îõ ãèéìÿòëè, äÿéÿðëè îëìàã. Óøàã ÿëäÿíÿëÿ 

ýÿçèð; 2) ÷îõ ðÿâàú îëìàã. ßëäÿí-ÿëÿ 

ýÿçèð ìàëû Òÿáðèçèí. “Àøûã Ãÿðèá”. [Ãóðáàíè:] 

Õàñèééÿòäè, ÿëäÿí-ÿëÿ ýÿçèðñÿí; Éîõäó 

ñàíà ãîðõó-ãàäàüà, àëìà! “Ãóðáàíè”; // ÷îõ 

îõóíìàã, ùàìû òÿðÿôèíäÿí ñåâèëèá îõóíìàã. 

[Íóðúàááàð Áàüûðà:] Áàõ, ñÿíèí õîøóíà 

ýÿëèá. Ýþð äöíéàäà ñÿíèí òÿêèí íÿ ãÿäÿð 

àäàì âàð Íàüûëëàðûìû îðòàëûüà ÷ûõàðòñàì, 

ÿëäÿí-ÿëÿ ýÿçÿð. È.Ìÿëèêçàäÿ. ßëÿ áàõìàã 

– ìþùòàú îëìàã, ìàääè úÿùÿòäÿí áàøãàñûíäàí 

àñûëû îëìàã, îíäàí éàðäûì ýþçëÿìÿê. 

Èíäè ãîúàëìûøäûð, èøëÿéÿ áèëìèð, ÿëÿ áàõûð. 

// Áàøãàñûíûí þùäÿñèíäÿ îëìàã. Úàâàíêÿí 

òÿíáÿëëèêäÿí ÿëÿ áàõûð. ßëÿ äîëàìàã – àëäàòìàã, 

îéíàòìàã. ..Úàìààòû ÿëÿ äîëàìàã 

çàðàôàò äåéèë. Ö.Ùàúûáÿéîâ. ßëÿ äöøìÿê – 

1) òàïûëìàã, ÿëÿ êå÷ìÿê, ùàñèë îëìàã. Àò ÿëÿ 

äöøÿð, îò ÿëÿ äöøìÿç. (Àòà. ñþçö). Áèäàìàã 

îëìàãäàí íÿ äöøÿð ÿëÿ; Øöêð åëÿ Àëëàùà, ýÿç 

88 

ßË 

ýöëÿ-ýöëÿ! Ì.Ï.Âàãèô. Àõòàðûðàì, óøàãëûã 

äöøìöð ÿëÿ. À.Ñÿùùÿò; 2) òóòóëìàã, éàõàëàíìàã, 

ÿëÿ êå÷ìÿê, ýèðÿ êå÷ìÿê. Ñÿíè 

ýþéäÿ àõòàðûðäûì, éåðäÿ ÿëèìÿ äöøìöñÿí. – 

Áÿéèí àäàìëàðû Úÿôÿðãóëóíó áÿðê àõòàðûðäû, 

ùàðàäà ÿëÿ äöøñÿéäè, î äÿãèãÿ þëäöðÿúÿêëÿðäè. 

Ãàíòÿìèð. ×ûõäûí àðàëûãäàí, äöøìÿäèí 

ÿëÿ. Ð.Ðçà. Àëëàù åëÿìÿñèí, ÿëëÿðèíÿ 

äöøÿñÿí. Þçöíö ýþçëÿ, äîñò! Ñ.Âÿëèéåâ. ßëÿ 

ýÿëÿí – ùàñèë, ùàñèë îëàí, ÿëäÿ åäèëÿí. ßëÿ 

ýÿëìÿê – ÿëäÿ åäèëìÿê, ùàñèë îëìàã. Àíúàã 

èêè èë î ìàùàëäà ãóðàãëûã êå÷äè, ÿêèíäÿí ùå÷ 

áèð øåé ÿëÿ êå÷ìÿäè. Á.Òàëûáëû. ßëÿ ýÿòèðìÿê 

– ÿëäÿ åòìÿê, ÿëÿ êå÷èðìÿê, íàèë 

îëìàã. Äåìÿê îëàð êè, áåùèøòäÿ âÿäÿ îëóíàí 

ëÿççÿòëÿðèí ùàìûñûíû Òèôëèñäÿ ãûøäà ÿëÿ 

ýÿòèðìÿê îëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ßëÿ 

ýèðìÿê – áàõ ÿëÿ äöøìÿê. Åëì ïóë èëÿ ÿëÿ 

ýèðìÿç, àíúàã ÷àëûøìàã èëÿ ãàçàíûëàð. 

“Ìÿêòÿá”. ßëÿ õûíà ãîéìàã – 1) ÿëëÿðèíè 

õûíà èëÿ áîéàìàã. Êþùíÿ àäÿòëÿðäÿí áèðè ÿëÿ 

õûíà ãîéìàã èäè. Ù.Ñàðàáñêè; 2) ìÿú. øÿðèêëè 

èøäÿêè õåéèðäÿí éîëäàøûí ÿëèíè ÷ûõàðìàã. 

ßëÿ êå÷èðìÿê – 1) òàïìàã, ÿëäÿ åòìÿê. 

Ùÿð øåéäÿí ÿââÿë ÿëÿ ñèëàù êå÷èðìÿê ëàçûìäû. 

Ñ.Âÿëèéåâ; 2) òóòìàã; 3) èõòèéàðûíà êå÷èðìÿê, 

ñàùèá îëìàã, ìÿíèìñÿìÿê. ßëÿ êå÷ìÿê 

– áàõ ÿëÿ äöøìÿê. Î âàõò êè, àçàäëûüûí 

èøàðòûñû ýþðöíäö; Ãÿëáèìèçè áèð àíäà 

äÿëèá êå÷äè î áàéðàã; Ãÿëáèìèçäÿí áîéëàíûá 

ÿëÿ êå÷äè î áàéðàã. Á.Âàùàáçàäÿ. ßëÿ þéðÿíìÿê 

– ÿùëèëÿøìÿê. ßëÿ þéðÿòìÿê – 

ÿùëèëÿøäèðìÿê. Òöëêö áàëàñûíû ÿëÿ þéðÿòìÿê. 

ßëÿ ñàëìàã – 1) ÿëÿ êå÷èðìÿê, ÿëäÿ åòìÿê, 

òàïìàã. Ýÿëìèøäèì áó Äÿðáÿíääÿ ãàëìàüà; 

Áèð òöëÿê òÿðëàíû ÿëÿ ñàëìàüà. Àøûã Àááàñ; 

2) ìÿú. äîëàìàã, îéíàòìàã, ìàñãàðà åòìÿê, 

àðàéà ãîéìàã. Úÿôÿð Ãóëóéà ýþç âóðäó âÿ 

Îúàãâåðäèíè ÿëÿ ñàëìàüà áàøëàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ßëà ñàëìà äàùà áèð áóíúà ÿâàìû, 

ìÿí þëöì; Íÿãë åäèá Ðöñòÿìö Êåéêàâóñö 

Ñàìè. ìÿí þëöì. ß.Íÿçìè. ßëÿ òàïøûðìàã 

– ÿìàíÿò âåðìÿê, ñàõëàìàã ö÷öí âåðìÿê, 

òÿñëèì åòìÿê. [Àòàáÿé:] Ìÿí þç ãÿëáèìè 

ùàìàí ÿëÿ òàïøûðìàã èñòÿéèðÿì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßëÿ âåðìÿê – òÿñëèì åòìÿê, õÿáÿð 

âåðìÿê, ñàòìàã. Éîëäàøû ÿëÿ âåðìÿê. – 

[Ñÿëìà:] Ñÿí áèð ãîíàãñàí, ãàòèë îëñàí áåëÿ; 

Ñÿëìà ùÿëàê îëóð äà, âåðìÿç ÿëÿ. Ù.Úàâèä.

ßË 

ßë-ÿë ýÿçìÿê – áàõìàã, éà îõóìàã ö÷öí 

áèð-áèðèíÿ âåðèëìÿê (÷îõ áÿéÿíèëÿí øåé 

ùàããûíäà). ×ÿêäèéè ðÿñìëÿð ÿë-ÿëÿ ýÿçèðäè. – 

Óñòàíûí íå÷ÿ ùÿôòÿéÿ áàøà ýÿòèðäèéè áàøìàãëàð 

ìÿñúèääÿ ÿë-ÿë ýÿçÿðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ßë-ÿë öñòÿ äàéàíìàã – ùàçûð, àìàäÿ âÿçèééÿòäÿ 

îëìàã, ùàçûð äàéàíìàã. Ãóðáàíè .. 

áàø ÿéèá, õèäìÿò ìÿãàìûíäà ÿë-ÿë öñòÿ 

äàéàíäû. (Íàüûë). Ùÿð îí-îí áåø àääûìäà 

áèð õèäìÿò÷è ÿë-ÿë öñòÿ äóðàðàã ÿìð ýþçëÿéèð, 

ýþçëÿðèíè ãîíàãëàðäàí ÷ÿêìèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßë-ÿëÿ âåðìÿê – 1) áèð-áèðèíèí ÿëèíè 

òóòìàã. Ýÿë âåðÿê ÿë-ÿëÿ, ÷ûõàã áèð áàüà; 

Ýöë-ýöëÿ ñàðìàøûð, áóäàã-áóäàüà.. Àøûã 

Àááàñ. Éîõ, éîõ, áó áàéðàì ýöíö ýÿëèí âåðèá 

ÿë-ÿëÿ; Éàëëû ýåäÿê áó ýöí áèç. Á.Âàùàáçàäÿ; 

2) áèðýÿ, áèð éåðäÿ ÷àëûøìàã, áèð èø ýþðìÿê. 

Èêèìèç ÿë-ÿëÿ âåðèá èñòÿäèéèìèçÿ íàèë îëàúàüûã. 

(Ãÿçåòëÿðäÿí). ßë-ÿòÿê åëÿìÿê êþùí. 

– éàëâàðìàã, èëòèìàñ åòìÿê. ßìàíÿòèì 

áóäóð: áèð êÿíàðà ÷ÿê; Éàëâàðûá, éàïûøûá åëÿ 

ÿë-ÿòÿê... Ã.Çàêèð. ßëè (ÿëëÿðè) ñóñòàëìàã – 

ùÿâÿñäÿí äöøìÿê, öìèäñèçëèéÿ ãàïûëìàã, 

ðóùäàí äöøìÿê. ßëè àëòûíäà îëìàã – 

éàõûíäà ùàçûð ùàëäà îëìàã. Êèòàáëàð ùàìûñû 

ÿëèìèí àëòûíäàäûð. ßëè àøàüû äöøìÿê – 

éîõñóëëàøìàã, êàñûáëàøìàã. ßëè àøàüû îëìàã 

– éîõñóë, êàñûá îëìàã; ìàääè åùòèéàú 

÷ÿêìÿê. ßëè àøàüû îëìàñàéäû, áó èë 

öçöìëöéö áèð àç áþéöäÿðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

[Ìÿøÿäè Ìÿììÿä:] ..Àé Ñÿìÿä äàéû, áóðàäà 

ìÿí äÿ áèð èøÿ ýèðÿðäèì. Éîõñà ÿëèì ÷îõ 

àøàüûäûð. Á.Òàëûáëû. Åéèáäèð, áàëà, ìöäèðèìèçÿ 

áÿäáÿõòëèê öç âåðèá, ÿëè àøàüûäûð, ýÿðÿê 

îíà êþìÿê åäÿê. “Êèðïè”. ßëè áåëäÿ – ëîâüàëîâüà, 

ÿêÿ-ÿêÿ. ßëè áèð éåðÿ (èøÿ) éåòèøìÿê 

– ìöÿééÿí áèð ïåøÿ, ñÿíÿò, èõòèñàñ ñàùèáè 

îëìàã, áèð èøäÿ èøëÿìÿê. ..Ãîé Ôÿðùàä ãóðòàðûá 

ýÿëñèí, ÿëè áèð éåðÿ éåòèøñèí, éÿãèí êè, ìÿíè 

áó ùàëäà ãîéìàéàúàã, ìöùÿíäèñ áèð àäàìà 

ìÿíè ñàõëàìàã àüûð îëìàç. Ú.Úàááàðëû. ßëè 

áîøà ÷ûõìàã – èñòÿäèéèíÿ íàèë îëìàìàã, 

òÿøÿááöñö áîøà ÷ûõìàã, íÿòèúÿñèç ãàëìàã, 

ùå÷ áèð øåé ÿëäÿ åäÿ áèëìÿìÿê. [Íÿáè] áèð 

íå÷ÿ àäàìäàí áîðú ïóë èñòÿéèð, àììà ÿëè 

áîøà ÷ûõûð. “Ãà÷àã Íÿáè”. ßëè ÷àòìàìàã – 

âàõòû, ìàúàëû îëìàìàã, âàõò òàïìàìàã. 

ßëèì ÷àòìûð êè, áèð ñèçÿ ýÿëèì; // ýþðìÿìÿê, 

ýþðöøÿ áèëìÿìÿê, ýþðìÿéÿ, ýþðöøìÿéÿ 

ßË 

âàõòû îëìàìàã. ..ßùìÿä äÿ ÷îõ çàìàí 

øÿùÿðäÿ âÿ ãÿçàäà îëóð, Úÿìèëÿ ÿëè ÷àòìûðäû. 

Ìèð Úÿëàë. ßëè ÷ûõìàã – ìÿùðóì îëìàã, 

ÿëèíäÿ ñàõëàéà áèëìÿìÿê. Êþëýÿéÿ óéìà 

ùèðñö ãÿôëÿòäÿí; Òà ÿëèí ÷ûõìàñûí ùÿãèãÿòäÿí. 

À.Ñÿùùÿò. Àììà ñþçöí äîüðóñó áóäóð 

êè, äÿõè ìîëëàëàðûí ìÿêòÿáèíäÿí ÿëèì ÷ûõàíäàí 

ñîíðà, ÿìÿëëè-áàøëû ìöñÿëìàí äÿðñè 

ýþðìÿäèì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Áÿùðàì:] 

Ìàëäàí ÿëèí ÷ûõàðñà, úàíûí ñàü îëñóí. 

Ú.Úàááàðëû. ßëè äèíú îòóðìàìàã – 1) äàèì 

áèð øåéëÿ ìÿøüóë îëìàã; 2) ùå÷ áèð åùòèéàú 

îëìàäàí òîõóíìàã, ÿë âóðìàã, òîõóíàðàã, 

ãóðäàëàéàðàã õàðàá åòìÿê. ßëè ÿëèíÿ 

äÿéìÿê – ÿë âåðèá ýþðöøìÿê. Ìÿí áèð ãóðáàí 

êÿñÿðÿì; ßëè ÿëèìÿ äÿéÿíäÿ. (Áàéàòû). 

ßëè ÿñìÿê (áèð øåéèí öñòöíäÿ) ìÿú. – 

õÿñèñëèê åòìÿê. ßëè ýÿëìÿê – ãûéìàã, ðÿâà 

ýþðìÿê. ßëè ýÿëìÿìÿê – ãûéìàìàã, ðÿâà 

ýþðìÿìÿê. Òèòðÿéèð, ýåúèêèð, ÿëè ýÿëìÿéèð; 

Áèëìÿéèð íÿ îéóí ùàçûðëàð òÿãäèð. Øÿùðèéàð. 

ßëè ýÿòèðìÿê – ÷îõ ãàçàíìàã; // îéóíäà 

áÿõòè ýÿòèðìÿê, äàëáàäàë ÷îõëó óäìàã. ßëè 

ýÿòèðìèð êè, ýÿòèðìèð. – [Ñÿëèì áÿé:] Áóäóð, 

áèð íå÷ÿ ýöíäöð ÿëèì ÷îõ éàõøû ýÿòèðèð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. ßëè ýèúèøìÿê – 1) êèìèñÿ 

âóðìàã èñòÿìÿê, âóðìàüà áÿùàíÿ àõòàðìàã. 

ßëèì ýèúèøèð, äóðóá äþéÿúÿéÿì ùà! 

2) çàð. ÿëèíÿ ïóë ýÿëìÿê åùòèìàëû îëìàã. ßëè 

èø òóòàí – èøëÿéÿí, èøëÿéÿ áèëÿí. ßëè èø òóòàíûí 

ùàìûñû áóðàéà òîïëàøìûøäû. ßëè èøäÿ 

îëìàã – èøëÿìÿê, áèð èøëÿ ìÿøüóë îëìàã. 

Ñÿíÿò ìÿêòÿáèíè áèòèðÿí ýöíäÿí ÿëèì èøäÿäèð. 

“Êèðïè”. ßëè èòè – ÿëäÿí ÷îõ úÿëä. [Àñëàí 

áÿé:] [Àéäÿìèð] øåéòàí îüëó äîüðóäàí 

èýèääèð, ùÿì äÿ ÿëè èòèäèð. Ú.Úàááàðëû. ßëè 

êÿñèëìÿê – ìÿùðóì îëìàã. ßëè ãàëõìàã 

(àäÿòÿí èíêàð ôîðìàñûíäà èøëÿíèð) – á à õ ÿëè 

ýÿëìÿê. [Ïèðâåðäè Úàìàë áÿéÿ:] Ö÷ ìèí 

äåéèë, îí ìèí äÿ îëñà, ùå÷ êèìèí ÿëè ãàëõìàç 

ñèçèí úàíûíûçà ãÿñä åòñèí. Í.Âÿçèðîâ. ßëè 

ãÿëÿì òóòàí – ñàâàäëû, éàçà áèëÿí. Ìÿêòÿáèí 

ÿëè ãÿëÿì òóòàíû Ùèäàéÿòèí âÿ ãÿçåòèí áàøûíà 

òîïëàíäû. Ìèð Úÿëàë. ßëè ãÿëÿì òóòìàã 

– éàçìàüû áàúàðìàã, ñàâàäëû îëìàã. ßëè 

ãûéìàã – ÿëè ýåòìÿê, ðÿâà ýþðìÿê, ÿñèðýÿìÿê, 

ãûéìàã. ßëèì ãûéìûð êè, áó àüàúëàðû 

êÿñèì. ßëè ãîéíóíäà – ìÿéóñ, ìÿÿòòÿë, 

÷àðÿñèç, íà÷àð áèð ùàëäà. ßëè ãîéíóíäà 

89

ßË 

äóðóá áàõûð. – [Ïðèñòàâ:] Áó êàñûá áÿäáÿõòèí 

þêöçöíö àïàðûáñàí, áèíÿâàíû ÿëè ãîéíóíäà 

ãîéóáñàí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ãûçõàíûì] ýöíäöç 

àõøàìà ãÿäÿð âÿ ýåúÿ ñàáàùà ãÿäÿð ÿëè 

ãîéíóíäà, áîéíó ÷èéíèíäÿ îüëóíóí éàíûíû 

êÿñäèðèá îòóðóð èäè. “Ìÿêòÿá”. ßëè ñèëàù 

òóòàí – ñèëàù ýþòöðÿ áèëÿí, ñèëàùäàí èñòèôàäÿ 

åäÿ áèëÿí, âóðóøà áèëÿí. Ùÿð ÿëè ñèëàù òóòàí 

àëÿìÿ àüàëûã åòìÿê èñòÿéèðäè. Ìèð Úÿëàë. ßëè 

ñîéóìàã – èøäÿí ñîéóìàã, ùÿâÿñäÿí äöøìÿê, 

ðóùäàí äöøìÿê. ßëè òÿìèç îëìàã – 

èøèíäÿ äöç îëìàã, òàïøûðûëàí øåéÿ õÿéàíÿò 

åòìÿìÿê. [Ùàúû Ìóðàä:] Èíäè äå ýþðöì, 

ÿëèí-çàäûí òÿìèçäèðìè Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ßëè 

òÿìèç îëìàìàã – àðàáèð êè÷èê îüóðëóüà 

ìåéèë åòìÿê. ßëè òèòðÿìÿê – áàõ ÿëè ÿñìÿê. 

ßëè òóòìàã – áàõ ÿëè ýÿòèðìÿê. ßëè 

öçöëìÿê – öìèäè êÿñèëìÿê, ÷àðÿñèç ãàëìàã, 

ÿëè ÷ûõìàã, ìÿùðóì îëìàã. Äàüëàð òóòóì 

äóìàíû; Éîõäó áèðúÿ óìàíû; Åëäÿí ÿëè 

öçöëöá; Êèìÿ ýåòñèí ýöìàíû (Áàéàòû). ßëè 

âàðìàã – áàõ ÿëè ýÿëìÿê. ßëèí íåúÿ âàðäû 

êè, áó èøè ñÿí ýþðäöí ßëè éåòèøìÿê (éåòìÿê) 

– ÷àòìàã, íàèë îëìàã. Îíó ýþðìÿê 

èñòÿéèðÿì, ÿëèì éåòèøìèð. – Óçàã äöøöá, ÿëèì 

éåòìÿç; Ùÿñðÿò ãîéìà éàðà ìÿíè. Àøûã 

Àáäóëëà. ßëè éöíýöë – áàõ ÿëèéöíýöë. 

[Âàãèô:] Ëÿëÿ, ÿëèí éöíýöëäöð, àüàíûí àðõàñûíúà 

ñó àò, óçàã ñÿôÿðÿ ýåäèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ßëèì éàõàíäà îëñóí – î äöíéàäà 

ìÿíÿ úàâàá âåðÿñÿí (äèíè òÿáèð). ßëèìèí 

è÷èíäÿí (îðòàñûíäàí) ýÿëìÿê – éàõøû åëÿìÿê, 

ÿúÿá åòìÿê (áèð ùÿðÿêÿòÿ ãàðøû åäèëÿí 

åòèðàçà ãàáàúàñûíà úàâàá). [Ñÿíÿì Ýöëëöéÿ:] 

Áåëÿ éàõøû åëÿéèðÿì, ÿëèìèí è÷èíäÿí ýÿëèð, 

éàçäûðûðàì .. ÿëèíäÿí ýÿëÿíè áåø ãàáà ÷ÿê! 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. ßëèíäÿ þëìÿê – áèëàâàñèòÿ 

þçöíÿ áàõàí, õèäìÿò åäÿí àäàìûí ëàï 

éàíûíäà, ãàáàüûíäà þëìÿê. ßëèíäÿ ñàõëàìàã 

– áàøãàñûíà âåðìÿìÿê, ÿëèíäÿí âåðìÿìÿê, 

þç èõòèéàðûíäà ñàõëàìàã, ñàùèá îëìàã. Äöøìÿí 

êÿíäè ÿëèíäÿ ñàõëàìàã ö÷öí áöòöí 

ãöââÿòèíè ñÿðô åòäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Þçöíÿ 

òàáå âÿçèééÿòäÿ ñàõëàìàã, ÿëäÿ ñàõëàìàã. 

ßëèíäÿí (ÿëèíèçäÿí) ýÿëÿíè áåø ãàáà ÷ÿê 

(÷ÿêèí) – ùÿð íÿ áàúàðûðñàí (áàúàðûðñûíûç) 

åëÿ(éèí), ùå÷ øåéäÿí ãîðõìóðàì. ßëèíäÿí 

àëìàã – 1) áèðèíè áèð øåéäÿí ìÿùðóì 

åòìÿê. Ùàêèìèééÿòè áóðæóàçèéàíûí ÿëèíäÿí 

90 

ßË 

àëìàã. Èõòèéàðû ÿëèíäÿí àëìàã. – Ñÿíèí êèìè 

áàúûîüëóíó Àëëàù Ðÿøèäèí ÿëèíäÿí àëñûí. 

Ù.Íÿçÿðëè. Àëäû ÿëäÿí ÿãëèìè àùö íÿâàñè áöëáöëöí; 

Ùóøó òàðàú åòäè ëÿùíè-äèëðöáàñû áöëáöëöí. 

ß.Íÿçìè; 2) çÿáò åòìÿê, çîðëà àëìàã. 

Âàð-éîõóíó ÿëèíäÿí àëìàã; 3) áàøãàñûíûí 

øåéèíÿ, ìàëûíà âÿ ñ.-éÿ çîðëà âÿ éà áàøãà 

éîëëà ñàùèá îëìàã, ìÿíèìñÿìÿê. Àëäàäûáàí 

àëàð ÿëèíäÿí âàðûí; Åëÿ êè êåéôèíúÿ ñàô ýþðäö 

êàðûí. Ã.Çàêèð; 4) ìÿùðóì åòìÿê. Èíäè 

[Ùÿçè Àñëàíîâ] âÿôàò åòìèø, þëöì ÿáÿäè îëàðàã 

îíó áèçèì ÿëèìèçäÿí àëìûøäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßëèíäÿí ÷ûõìàã – 1) ùàçûðëàìàã, 

ãàéûðìàã, ùàñèë åòìÿê. Áó èø êèìèí ÿëèíäÿí 

÷ûõûá // Áèðèíèí ðÿùáÿðëèéè àëòûíäà ùàçûðëàíìàã, 

éåòèøìÿê, þéðÿíìÿê. Óñòà ÿëèíäÿí ÷ûõûá; 

2) èòèðìÿê, ãåéá åòìÿê, ìÿùðóì îëìàã. 

ßëèíäÿí äàä ÷ÿêìÿê – ùÿääèíäÿí àðòûã 

íàðàçûëûã, øèêàéÿò áèëäèðèð. [Íàìàç:] Úàìààò 

Ùÿñÿíèí ÿëèíäÿí äàä ÷ÿêèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ßëèíäÿí äöøìÿìÿê – ùÿìèøÿ ÿëèíäÿ 

îëìàã, éåðÿ ãîéìàìàã, ùå÷ âàõò àéðûëìàìàã 

(áèð øåéäÿí). Àòàðñàí, éûõàðñàí õåéëè 

çàìàíäû; Íÿ îõ äöøÿð, íÿ äÿ êàìàí ÿëèíäÿí. 

Ã.Çàêèð. [Ýÿëäèéåâèí] äöç îí éåääè ýöí 

ãÿëÿì, õÿòêåø, ïÿðýàð, ðåçèí ÿëèíäÿí äöøìÿäè. 

Ìèð Úÿëàë. [Ñóðõàé Àéäûíà:] ßââÿëëÿðè [òàð] 

ÿëèíäÿí äöøìÿçäè. Ú.Úàááàðëû. ...ÿëèíäÿí 

äöøñöí! – ãàðüûø èôàäÿñè êèìè èøëÿíèð. ßëèíäÿí 

ýåòìÿê – 1) ÿëèíäÿí ÷ûõìàã, ÿëäÿ ñàõëàéà 

áèëìÿìÿê. Êàìàíäàí îõ òöêÿíäè; 

ßëèìäÿí éàé äà ýåòäè. (Áàéàòû); 2) èòèðìÿê, 

ãåéá åòìÿê, éîõ îëìàã, þëìÿê. [Ùÿñÿí:] 

Èíäèúÿ áèð íÿð êèìè îüëó ÿëèíäÿí ýåòäè. 

Ù.Íÿçÿðëè. ßëèíäÿí ýÿëÿíè åòìÿê (åëÿìÿê) 

– 1) ìöìêöí îëàí ùÿð áèð øåéè åòìÿê, 

þçöíäÿí àñûëû îëàí ùÿð òÿäáèðè ýþðìÿê. ..Èøèí 

ìÿíàôåéèíÿ õèäìÿò åòìÿê ö÷öí ÿëèìèçäÿí 

ýÿëÿíè åäÿúÿéèê; 2) íÿ áàúàðûðñà, ùÿð íÿ ïèñëèê 

âàðñà åòìÿê. [Ùàôèçÿ õàíûì:] ×îð õàíûì, 

çÿùðèìàð õàíûì, èòèë ÷þëÿ.. Áÿéèí ñàüëûüûíäà 

ÿëèíäÿí ýÿëÿíè åëÿéèá, èíäè ìÿíè äÿ àðâàä 

ýþðöá èñòÿéèð ìÿíèì áàøûìà úîðàá ùþðñöí. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. ...ÿëèíäÿí ýÿëÿð – ...ýþçëÿìÿê 

îëàð (ìÿíôè øÿêèëäÿ). ßëèíäÿí ýÿëìÿê 

– áàúàðìàã, èìêàíû, èãòèäàðû îëìàã. ßëèìäÿí 

ýÿëñÿéäè, åäÿðäèì. – [Ìÿøÿäè Ùÿñÿí:] 

Éÿíè þçýÿëÿðÿ ãóéó ãàçìàã ÿëèíäÿí ýÿëèðìè 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ãóðáàíÿëè:] Èýèäèí ÿëèíäÿí

ßË 

ùÿð øåé ýÿëÿð. Ù.Íÿçÿðëè. Ìöàâèí òÿáèÿòè 

éóìøàã àäàì èäè, ðÿää åëÿìÿê ÿëèíäÿí 

ýÿëìÿçäè. Ìèð Úÿëàë. ßëèíäÿí èø ýÿëÿí – 

áàúàðûãëû, èøáèëÿí, èøáàúàðàí, çèðÿê. [Áÿäèðúàùàí 

áÿéèì:] À êèøè, àäàì ýÿðÿê þçöíö 

àëäàòìàñûí.. Áó çÿìàíÿäÿ õàí, áÿé î àäàìäûð, 

áàøûíäà àüëû îëà, úèáèíäÿ ïóëó, ÿëèíäÿí 

èø ýÿëÿí îëà. Í.Âÿçèðîâ. ßëèíäÿí èø ýÿëìÿìÿê 

– áàúàðìàìàã, ùå÷ áèð øåé åäÿ áèëìÿìÿê, 

ýöúö ÷àòìàìàã, àúèç îëìàã. Þýåé 

àòàìûí àíàìëà ðÿôòàðûíû ýþðöá, ÿëèìäÿí áèð 

èø ýÿëìÿäèéèíÿ ýþðÿ, áèèõòèéàð àüëàðäûì. 

Ù.Ñàðàáñêè. ßëèíäÿí èø ýÿëìÿéÿí – áàúàðûãñûç, 

àúèç, èø áàúàðìàéàí àäàì. ßëèíäÿí èø 

ýÿëìÿéÿí ÷îõ äàíûøàí îëàð. (Àòà. ñþçö). 

ßëèíäÿí ãà÷ìàã – éàõàñûíû ãóðòàðìàã, 

úàíûíû ãóðòàðìàüà ÷àëûøìàã. ßëèíäÿí ãóðòàðìàã 

– 1) ôÿëàêÿòäÿí, ÿçèééÿòäÿí, þëöìäÿí 

ãóðòàðìàã, íèúàò òàïìàã. Ðÿøèäèí ÿëèíäÿí 

îâ ãóðòàðìàçäû. Ù.Íÿçÿðëè; 2) õèëàñ åòìÿê, 

àçàä åòìÿê, ãóðòàðìàã. [Òåëëè:] Éàõøû 

êè ãîíàã ýÿëäè, ìÿíè àüàìûí ÿëèíäÿí ãóðòàðäû.. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. ßëèíäÿí òóòìàã – 

áèðèíÿ ìàääè êþìÿê åòìÿê, éàðäûì ÿëèíè 

óçàòìàã. ßë òóòàíûí ÿëèíäÿí òóòàðëàð. (Àòà. 

ñþçö). [Ìÿøÿäè Ñÿòòàð:] ßëèíäÿ ìàéà äöçÿëòìÿê 

ö÷öí ãÿäèì äîñò âÿ àøíàëàðûíà éþíÿëäè, 

ùå÷ êÿñ ÿë òóòìàäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ìÿøÿäè 

Ãÿäèì:] Àé àðâàä, ñÿíÿ äÿ, ìÿíÿ äÿ þâëàä 

ëàçûìäûð êè, ãîúàëàíäà ÿëèìèçäÿí òóòàí 

îëñóí. Ò.Ø.Ñèìóðã. ßëèíäÿí éàïûøìàã – 

áàõ ÿëèíäÿí òóòìàã. ßëèíäÿí çàðà ýÿëìÿê 

– òÿíýÿ ýÿëìÿê, úàíà ýÿëìÿê. ßëèíäÿ-îâúóíäà 

ãàëñûí – þëìÿñèí, ÷îõ éàøàñûí. ßëèíÿ 

àëìàã – áàõ ÿëÿ àëìàã. Ìÿøùóð ìÿðùóì 

õàíÿíäÿ Ùàúû Ùöñö äÿ Ìÿêêÿäÿí ýÿëÿíäÿí 

ñîíðà ÿëèíÿ ãàâàë àëûá õàíÿíäÿëèê åéëÿéèðäè. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. ßëèíÿ ÷þï âåðìÿê – àëäàäûá 

éîëà ñàëìàã, áàøûíäàí åòìÿê. Áèçèì 

óøàãëàð ñþùáÿò àðàñûíäà äåéèðäèëÿð êè, “ôèëàíêÿñèí 

ÿëèíÿ ÷þï âåðäèëÿð, ýåòäè”. “Êèðïè”. 

ßëèíÿ äöøìÿê – ýèðèíÿ êå÷ìÿê. [Ìÿøÿäè 

Ùÿñÿí:] Õóäàíÿêÿðäÿ, Ùàúû Ñåéèä Àüàáàëàíûí 

ÿëèíÿ äöøÿðñÿí, åâèí éûõûëàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Íàäèð:] Ñèçè àíä âåðèðÿì Àëëàùà, ýåäèá 

âàõò âàð èêÿí áèð òÿðÿôäÿ ýèçëÿíÿñèíèç êè, 

ìÿíäÿí ñîíðà çàëûìëàð ÿëèíÿ äöøìÿéÿñèíèç. 

Ú.Úàááàðëû. ßëèíÿ ñàëìàã – ÿëäÿ åòìÿê, 

òàïìàã, ÿëÿ êå÷èðìÿê, ÿëÿ ýÿòèðìÿê. [Ùàúû 

ßË 

Ìóðàä:] Ãûðõ èë êöëöíý ÷àëûá áèð úöçè ïóë 

ÿëèìÿ ñàëìûøàì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ßëèíè (ÿëëÿðèíè) 

þë÷ìÿê – ÿëëÿðèíè îéíàäà-îéíàäà, 

ùÿéÿúàíëà äàíûøìàã. ßëèíè þë÷ìÿéèíÿ áàõìà, 

èø áàúàðàí äåéèë. ...ÿëèíè þïöð ìÿú. – 

ÿëèíäÿí ýÿëèð. Ïèñ èøëÿð ùÿìèøÿ îíóí ÿëèíè 

þïöð. ßëèíè àüäàí ãàðàéà âóðìàìàã – 

ùå÷ áèð èø ýþðìÿìÿê, áèêàð äóðìàã. ..Íå÷ÿ 

éöç àäàì ÿëèíè àüäàí ãàðàéà âóðìàéûá, 

ìöôòÿ äîëàíûð. Í.Âÿçèðîâ. [Øÿêèíñêè:] Áàõûí, 

äåéèðÿì ñèçÿ, áóíäàí ñîíðà ùÿð éåòÿí 

ýÿëèá éåíÿ áèð àüà îëàúàãñà, ìÿí ÿëèìè àüäàí 

ãàðàéà âóðìàðàì. Ú.Úàááàðëû. ßëèíè 

áàøûíà ÷ûðïìàã (âóðìàã) – òÿÿúúöáëÿíìÿê, 

òÿÿññöôëÿíìÿê. ßëèíè áÿíä åòìÿê – 

áèð èøäÿí éàïûøìàã. ßëèíè äèçèíÿ âóðìàã 

(÷ûðïìàã) – òÿÿúúöáëÿíìÿê, òÿÿññöôëÿíìÿê. 

ßëèíè âóðóá äèçèíÿ, èíäè ýÿëèá þçöíÿ. (Àòà. 

ñþçö). ßëèíè ÿëèíÿ âåðìÿê – âöñàëà ÷àòäûðìàã, 

ýþðöøäöðìÿê, áèðëÿøäèðìÿê, ãîâóøäóðìàã. 

[Ãàðû:] Ãîðõìà, îüëàí, âåððÿì ÿëèí 

ÿëèíÿ; Åøèòäèéèí øÿùðè-Òèôëèñ áóðàäûð. “Àøûã 

Ãÿðèá”. ßëèíè ÿëèíèí öñòöíÿ ãîéìàã – áèêàð, 

èøñèç îòóðìàã, ùå÷ áèð èø ýþðìÿìÿê. 

ßëèíè ýþçöíöí öñòöíÿ ãîéìàã – áó ùÿðÿêÿòëÿ 

òàïøûðûëàí áèð èøè éåðèíÿ éåòèðÿúÿéèíÿ 

ñþç âåðäèéèíè, ùàçûð îëäóüóíó áèëäèðìÿê. 

ßëèíè êÿñìÿê – öìèäèíè öçìÿê, ÿëèíè 

÷ÿêìÿê. ßëèíè ãóëàüûíûí äèáèíÿ ãîéìàã – 

îõóìàã (ùàâà èëÿ). [ßùìÿä:] ..[ßíòèãÿ] 

ÿëèíè êè ãóëàüûíûí äèáèíÿ ãîéäó, çàëûì ãûçû 

ëàï ìþúöç ýþðñÿäèð. Ìèð Úÿëàë. ßëèíèí 

äàëûíû éåðÿ ãîéìàã – 1) òàáå îëìàã, òÿñëèì 

îëìàã, ìÿüëóá îëäóüóíó åòèðàô åòìÿê; 

2) òàáå åòìÿê, ìÿüëóá åòìÿê. ßëèíèí è÷è 

ýèúèøìÿê çàð. – áàõ ÿëè ýèúèøìÿê 2-úè ìÿíàäà. 

ßëèìèí è÷è ýèúèøèð äåéÿñÿí, ÿëèìÿ ïóë 

ýÿëÿúÿê. ßëèíèí ñóéó – ãöââÿòè, ýöúö, çöëìö. 

ßëèíèí ñóéóíó ùå÷ êÿñ ýþðìÿñèí! ßëëÿð 

éóõàðû! – áàõ ÿëëÿðèíè ãàëäûð! ßëëÿðè äàëûíäà 

– ÿëëÿðèíè äàë òÿðÿôäÿ áèð-áèðèíÿ ÷àòìûø 

ùàëäà. ßëëÿðè äàëûíäà ýÿçèíèð. ßëëÿðè ãûçûëäûð 

– ìàùèð óñòà, ñÿíÿòêàð ùàããûíäà. ßëëÿðè éàíûíà 

ñàëëàíìàã – ìÿéóñ îëìàã, ðóùäàí 

äöøìÿê, öìèäñèç îëìàã. ßëëÿðèíè äàðàãëàìàã 

– ÿë áàðìàãëàðûíû áèð-áèðèíÿ êå÷èðìÿê. 

ßëëÿðèíè äöéöíëÿìÿê – ÿëëÿðèíèí áàðìàãëàðûíû 

áèð-áèðèíÿ êå÷èðÿðÿê äöéöí ùàëûíà 

ýÿòèðìÿê. ..Àëàýþç òèð-òèð òèòðÿéèá ÿëëÿðèíè 

91

ßËÀÚ 

äöéöíëÿäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. ßëëÿðèíè ýþðìÿê 

îëìàìàã – ÷îõ ñöðÿòëÿ èøëÿìÿê. [Ãûçëàð] 

ïàìáûüû åëÿ ñöðÿòëÿ éûüûðäûëàð êè, ÿëëÿðèíè 

ýþðìÿê îëìóðäó. (Ãÿçåòëÿðäÿí). ßëëÿðèíè 

èøÿ ñàëìàã – 1) ÿëëÿðè èëÿ èøëÿìÿéÿ, áèð èø 

ýþðìÿéÿ áàøëàìàã; 2) ÿëëÿðè èëÿ âóðìàüà, 

äàëàøìàüà áàøëàìàã, ôèçèêè ãöââÿéÿ ÿë 

àòìàã. ßëëÿðèíè ãàëäûðìàã – òÿñëèì îëìàã. 

ßëëÿðèíè þë÷ìÿê – äàíûøàðêÿí ÿë(ëÿð)èíè îéíàòìàã, 

òÿðïÿòìÿê. ßëëÿðèíè þë÷ÿ-þë÷ÿ äàíûøìàã. 

ßëëÿðèíè þïöð (àäÿòÿí úÿì øÿêëèíäÿ) 

– ùàçûðäûð. ...ÿëèíè(çè) ÷ÿê(èí)! – áàøãàñûíûí 

äàõèëè èøèíÿ ãàðûøìàìàüû, áàøãàñûíà òîõóíìàìàüû 

òÿëÿá åäÿí íèäà. ßëëÿðèíè éàíà 

ñàëìàã – àéàã öñòÿ ñàêèò, ùÿðÿêÿòñèç äóðìàã; 

ãûìûëäàíìàìàã. Áèð ÿëäÿ (îëìàã) – áèð 

àäàìûí èõòèéàðûíäà, áèð àäàìäà, áèð øÿõñäÿ 

(îëìàã). Áèð ÿëäÿ èêè ãàðïûç òóòìàã – åéíè 

âàõòäà áèð íå÷ÿ èøäÿí éàïûøìàã, éàõóä áèð 

íå÷ÿ ìÿãñÿäè ÿëäÿ åòìÿéÿ ÷àëûøìàã. Äþðä 

ÿë ìóñ. – èêè àäàì òÿðÿôèíäÿí ïèàíî ÷àëìà 

öñóëó. Äþðä ÿëëÿ – áàõ äþðäÿëëè. 

ßËÀ ñèô. [ÿð.] 1. ßí éöêñÿê, ÿí éàõøû, ÿí 

ýþçÿë. ßëà ìåéâÿ. ßëà øåé. – [Ãÿðèá:] Éàðûí 

åéâàíûíäà úöò ãîøà ãûçëà; Øàùñÿíÿì ÿëàäûð, 

ùàìûñû ýþçÿë. “Àøûã Ãÿðèá”. Ùÿìèí áó éåòÿð 

êè, äåñÿí; Ãóëëàðûìäàí ÿëàäûð áó. Ã.Çàêèð. 

Ëåéëèíèí áèð ëÿòàôÿòè éîõäóð; Îíäàí ÿëà 

ýþçÿë ñÿíÿì ÷îõäóð. Ñ.ß.Øèðâàíè. // Òÿëÿáÿëÿðèí 

áèëèéèíÿ âåðèëÿí ÿí éöêñÿê ãèéìÿò. ßëàéà 

ëàéèã úàâàá âåðäè. Êèìéàäàí ÿëà ãèéìÿò 

àëäû. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. ßëà îõóìàã. Òàïøûðûüû 

ÿëà éåðèíÿ éåòèðìÿê. Âÿçèôÿñèíè ÿëà áàøà 

äöøöð. – Øèðàñëàí, éîëäàøëàðû àðàñûíäà ÿëà 

ãèéìÿòëÿ îõóäóüó ö÷öí ñå÷èëèð, äèâàð ãÿçåòèíäÿ 

îíóí êè÷èê øåèðëÿðè äÿ ÷ûõûðäû... Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßëà îõóéàí, ùþðìÿò ãàçàíàí áèð òÿëÿáÿéÿ 

íÿ àä ãîéóá, íÿ ãàðà éàõàñàí Ìèð Úÿëàë. 

2. êëàñ. Äàùà ùöíäöð, äàùà óúà, äàùà éöêñÿê. 

Úàìàëûí øþëÿñè ýöíÿøäÿí ÿëà; Ñÿíè ýþðÿí 

íåúÿ îëìàç ìöáòÿëà. Ñàðû Àøûã. // Êåéôèééÿòúÿ 

ÿí éàõøû, éöêñÿê. ßëà íþâ. – [Ùàúû] 

Èòîòàðàí Äàøäÿìèðèí îüëó Íàããàë Ôåéçóëëàäàí 

èêè êèñÿ äÿ ÿëà õûíà àëûá åâÿ ãàéûòäû. 

Ù.Ñàðàáñêè. Ñòîëëàðûí öñòöíÿ î ãÿäÿð äÿ ÿëà 

îëìàéàí ãûðìûçû ìàùóääàí þðòöê ÷ÿêèëìèøäè. 


ßËÀÚ èñ. [ÿð.] 1. Áèð õÿñòÿëèéèí ñàüàëìàñûíà 

êþìÿê åäÿí ùÿð áèð øåé; äÿðìàí, äàâà. 

92 

ßËÀÚÑÛÇ 

Ùàçûð ÿëàúëàð âàð. – Ôèðóçÿ õÿñòÿíè áèð àí 

ýþçäÿí ãîéìóðäó, ùÿêèìèí éàçäûüû ÿëàúû 

âàõòëû-âàõòûíäà è÷èðèð âÿ öñòöíäÿ ýåúÿ-ýöíäöç 

éàðïàã êèìè òèòðÿéèðäè. À.Øàèã. [Ñàäûã 

êèøè:] Àé óñòà Ùöñåéí, áèçèì Ìÿììÿäâÿëèíèí 

áóðíó ãàíûéûá, íÿ ÿëàú åäèðèê, ãàí êÿñèëìÿê 

áèëìèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

2. Òÿäáèð; âàñèòÿ. Áó èøè éîëóíà ãîéìàã 

ö÷öí áèð ÿëàú àõòàðìàëû. – Äåð: – Ãàíäà áóëóì 

ÿëàúûí, åé éàð Êèìäÿí éåòÿ åùòèéàúûí, 

åé éàð Õÿòàéè. // ×àðÿ. [Àüà Êÿðèì õàí:] Èò 

ùöðäöêúÿ ãà÷ûðàì áàüà, ÿëàú íÿäè, ãîðõóðàì. 

Í.Âÿçèðîâ. ßëàú åòìÿê – ìöàëèúÿ 

åòìÿê, ñàüàëòìàüà ÷àëûøìàã. ßëàú âåðìÿê 

(åòìÿê, òàïìàã) – âÿçèééÿòäÿí ãóðòàðìàã, 

÷ûõûø éîëó òàïìàã (ýþñòÿðìÿê), ÷àðÿ òàïìàã. 

[Àñëàí:] Éîõ, áþéëÿ äåéèë, áóíà áèð ÿëàú 

òàïìàëûéûã. È.Ìóñàáÿéîâ. [Áèðèíúè êÿíäëè:] 

ßëàú åëÿ, àøàüû áàüëàð ÿëäÿí ýåòäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

Áÿëêÿ òåç ýÿëÿñÿí, ÿëàú âåðÿñÿí; Ñöíáöëöí 

ñà÷ûíû éûüûá ùþðÿñÿí. Í.Ðÿôèáÿéëè. ßëàúû êÿñèëìÿê 

(öçöëìÿê) – ÷àðÿñè êÿñèëìÿê, ÷àðÿñèç 

ãàëìàã. Íÿ ãÿäÿð ýöú âóðäó, ýþòöðìÿäè 

ÿë; Êÿñèëäè ÿëàúû, ãàëäû ìÿÿòòÿë. Ã.Çàêèð. 

ßëàúûì ùÿð òÿðÿôäÿí êÿñèëäè, áèð òÿáÿãÿ êàüûçû 

ãîéäóì ãàáàüûìà, äåäèì, èíäè ñþéëÿ, 

ìÿí éàçûì. Ãàíòÿìèð. 

ßËÀÚËÛ ñèô. ßëàúû, äÿðìàíû îëàí, ñàüàëà 

(ñàüàëäûëà) áèëÿí, ìöàëèúÿñè îëàí. 

ßËÀÚÏßÇÈÐ ñèô. [ÿð. èëàú âÿ ôàðñ. ...ïÿçèð] 

ßëàúû (äÿðìàíû) îëàí, ñàüàëà (ñàüàëäûëà) 

áèëÿí, ìöàëèúÿñè îëàí. Óñòàíûí àçàðû ÿëàúïÿçèð 

äåéèëäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ßËÀÚÏßÇÈÐËÈÊ èñ. ßëàúû, äÿðìàíû îëìà; 

ñàüàëà (ñàüàëäûëà) áèëìÿ. Õÿñòÿëèéèí ÿëàúïÿçèðëèéè. 

ßËÀÚÑÛÇ 1. ñèô. Äàâàñûç, äÿðìàíñûç, ñàüàëìàç, 

ÿëàúû îëìàéàí. ßëàúñûç õÿñòÿëèê ñàüàëìàç. 

ßëàúñûç äÿðäÿ äöøìÿê. – Ýàù ñÿëÿìÿ 

ïóë âåðäè, áÿçÿí äÿ äÿðìàí ñàòäû; ßëàñûç 

õÿñòÿëÿðè ìèí êÿëÿêëÿ àëäàòäû. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

2. çÿðô ×àðÿñèç, èìêàíñûç. ×ûõûëìàç âÿçèééÿòäÿ 

ÿëàúñûç ãàëìàã. ßëàúñûç îëìàã. – 

..ßëàúñûç ãàëûá ìÿí àëàúÿùðÿíè ÷ûõàðûá îíà 

ýþñòÿðäèì âÿ íÿ öñóë èëÿ òóòäóüóìó ñþéëÿäèì. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Òàïäûã] ÿëàúñûç ãàëûá, 

è÷ÿðèäÿí ñûíûã ìàøûíû ýþòöðöá ìÿøüóë îëìàã 

èñòÿäè. ß.Âÿëèéåâ. Ùå÷ éåðäÿ ÿäàëÿò áóðàäàêû 

ãÿäÿð ýöúñöç, ÿëàúñûç îëìàìûøäû. Ìèð Úÿëàë.

ßËÀÚÑÛÇËÛÃ 

ßËÀÚÑÛÇËÛÃ èñ. ×àðÿñèçëèê, íàÿëàúëûã. 

Ïÿðøàí .. éîðóëóá ÿëàúñûçëûãäàí (ç.) “Àøûã 

ßëÿñýÿð”è ýþòöðäö, âÿðÿãëÿäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßËÀ×Û ñèô. 1. Áöòöí ôÿíëÿðäÿí ÿëà ãèéìÿò 

àëàí. ßëà÷û òÿëÿáÿ. – Øèðìàéû ÿëà÷û øàýèðäëÿðäÿí 

áèðè èäè. Ì.Ùöñåéí. ßëà÷û ãûç Àéáÿíèç; 

Ëþâùÿéÿ ÷àüûðûëûð. Ì.Ñåéèäçàäÿ. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

ßëà÷ûëàðûí øÿêèëëÿðè äèâàð ãÿçåòèíäÿ 

÷ûõìûøäûð. 

2. Þç âÿçèôÿñèíè, èøèíè ÿëà éåðèíÿ éåòèðÿí. 

ßëà÷û øîôåð. ßëà÷û ñàòûúû. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Èñòåùñàëàò ÿëà÷ûëàðû. 

ßËÀ×ÛËÛÃ èñ. ßëà ãèéìÿòëÿ îõóìà, 

áöòöí äÿðñëÿðäÿí ÿëà ãèéìÿò àëìà. ßëà÷ûëûã 

óüðóíäà ìöáàðèçÿ. – [Úåéðàí] þç ñèíôèíèí 

ÿëà÷ûëûüû óüðóíäà ÿëëÿøèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßËÀÙßÇÐßÒ ñèô. âÿ èñ. [ÿð.] êþùí. Ïàäøàùëàðûí 

âÿ îíëàðûí àðâàäëàðûíûí òèòóëó. 

[Àòàáÿé:] Ìÿíèì þçöì äÿ ÿëàùÿçðÿòè çèéàðÿò 

åòìÿéè äöøöíöðäöì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßËÀÙÈÄÄß [ÿð.] 1. ñèô. Àéðû, áàøãà. ßëàùèääÿ 

ìÿñÿëÿ. ßëàùèääÿ øÿêèë. – [Ùàúû Ãàðà] 

ö÷ éöç ãûçûë ñàíàéûá ÿëàùèääÿ êèñÿëÿðÿ ãîéóð, 

ñîíðà ýåäèð, òöôÿíý, òàïàí÷àñûíû, õÿíúÿðèíè, 

ãûëûíúûíû ýÿòèðèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ìÿøÿäè 

ßñýÿð ÷àìàäàíû éåðäÿ ýþðúÿê äàùà ÿëàùèääÿ 

ôèêèð áàøûíà ýÿòèðìÿéèá, àíúàã îíó áèëäè 

êè, ýþòöðöá ãà÷ìàã ö÷öí ÿñèë ôöðñÿò ìÿãàìûäûð. 

Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. 

2. çÿðô Àéðûúà, õöñóñè. ßëàùèääÿ éàøàìàã. 

ßëàùèääÿ ÷àëûøûð. Áó ãöðáÿò øÿùÿðäÿ ùÿðáè õèäìÿòäÿ 

îëàí áèð íå÷ÿ éîëäàøëà áÿðàáÿð ÿëàùèääÿ 

áèð åâäÿ éàøàéûðäûã... ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

3. ñèô. Õöñóñè. ..Î, ìàðò àéûíûí àõûðëàðûíäà 

Òÿáðèçÿ ýÿëÿúÿéèíè éàçìûø âÿ ñèçÿ ÿëàùèääÿ 

ñàëàì ýþíäÿðìèøäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßËÀÙÈÄÄßËßØÌß “ßëàùèääÿëÿøìÿê”- 


ßËÀÙÈÄÄßËßØÌßÊ ô. Áèð øåéäÿí àéðûëàðàã 

õöñóñè øÿêëÿ äöøìÿê, õöñóñèëÿøìÿê. 

ßËÀÙÈÄÄßËÈÊ èñ. Àéðûëûã, õöñóñèëèê. 

ßËÀÃß èñ. [ÿð.] 1. Ãàðøûëûãëû ìöíàñèáÿò, 

áèð-áèðè èëÿ áàüëûëûã. Ñÿíàéå èëÿ êÿíä òÿñÿððöôàòû 

àðàñûíäà ÿëàãÿ. Åëìëÿ ïðàêòèêà àðàñûíäà 

ÿëàãÿ. Òèúàðÿò ÿëàãÿëÿðè. Áåéíÿëõàëã 

ÿëàãÿëÿðèí ìþùêÿìëÿíìÿñè. Ãîùóìëóã ÿëàãÿñè. 

// Ãàðøûëûãëû àñûëûëûã, áèð-áèðèíäÿí àñûëû 

îëìà. Ñÿáÿáèééÿò ÿëàãÿñè. Åëìëÿðèí áèð-áèðè 

ßËÀÃßÄÀÐ 

èëÿ ÿëàãÿñè. // Ñûõ ìöíàñèáÿò, éàõûíëûã, áàüëûëûã. 

Äîñòëóã ÿëàãÿñè. ßëàãÿñèíè êÿñìÿê. Îíëàðëà 

ìÿíèì ùå÷ áèð ÿëàãÿì éîõäóð. // Öíñèééÿò. 

Äèë èíñàíëàð àðàñûíäà ÿëàãÿ âàñèòÿñèäèð. 

2. Ìöíàñèáÿò. Àðàëàðûíäà ñÿìèìè ÿëàãÿ 

âàð. – Îíëàðûí ãàäûíà ãàðøû ÿëàãÿëÿðèíäÿêè 

ìåùðèáàíëûüû õîøëàéûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

[Äèëáÿð:] Ñåâýèëèñèíè ýþðìöø âÿ þç ÿëàãÿñèíè 

áèëäèðìèøäè. ß.Ñàäûã. 

3. Ñåâýè, öðÿê áàüëûëûüû, ìÿùÿááÿò. Ãÿòèáÿ 

áó ÿëàãÿíèí áàøëàíìàñûíû þç ìÿãñÿäèíÿ 

óéüóí áèëèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

4. Úèíñè éàõûíëûã, ìöàøèãÿ. 

5. Éàõûí òàíûøëûã, äîñòëóã, éàõûíëûã. Ìóñèãè 

àëÿìè èëÿ îíóí éàõûí ÿëàãÿñè âàðäûð. – 

[Ìåùðèáàí] áó âàõòàäÿê êèìñÿíèí ãàðøûñûíäà 

áîéóí ÿéìÿìèøäè. Èíäè îíó ñåâìÿê èñòÿìÿéÿí 

áèð àäàìëà ÿëàãÿñè íåúÿ îëà áèëÿðäè! 


6. Ðàáèòÿ, ðàáèòÿ âàñèòÿñè. Úàíëû ÿëàãÿ. – 

Êÿðèì ðàäèî âàñèòÿñèëÿ ñàùèëëÿ ÿëàãÿéÿ ýèðäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. ßëàãÿ òåçëèêëÿ áÿðïà åäèëìÿëè 

èäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

7. Ìàðàã, ìöíàñèáÿò. ßëàãÿ ýþñòÿðìÿê. 

ßëàãÿ îéàíäûðìàã. – ..[Ñÿëèìè] òÿðïÿíìèð, 

äàíûøìûð, ÿëàãÿñèíè áèëäèðìèð, ùå÷ áèð øåé èôàäÿ 

åòìÿéÿí ýþçëÿðè èëÿ [Ùèêìÿò Èñôÿùàíèíèí âÿ 

Èðàíïÿðÿñòèí] áöòöí ùÿðÿêÿòëÿðèíè èçëÿéèðäè. 


8. Èøòèðàê, ùèññÿñè îëìà, ïàéû îëìà, àèäèééÿòè 

îëìà. Êèòàáûí òÿðòèáèíäÿ îíóí äà ÿëàãÿñè 

âàð. 

9. Äÿõëè îëìà, ìöíàñèáÿòè îëìà; àèäèééÿò. 

[Éàøëû êèøè:] Ùÿðÿìõàíà èëÿ ùå÷ áèð ÿëàãÿñè 

îëìàéàí áó îòàãëàðûí àíúàã áèðèñèíèí ãàïûñû 

âàðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ßËÀÃß×È èñ. Ãîøóí ùèññÿëÿðèíäÿ ÿëàãÿ 

õèäìÿòè ýþðÿí ÿñýÿð âÿ éà çàáèò. 

ßËÀÃßÄÀÐ ñèô. [ÿð. ÿëàãÿ âÿ ôàðñ ...äàð] 

1. ßëàãÿñè, ìöíàñèáÿòè, áàüëûëûüû îëàí; áàüëû. 

Äÿðñ èëèíèí áàøëàíìàñû èëÿ ÿëàãÿäàð òÿäáèðëÿð. 

Ùàçûðëûã èøëÿðè èëÿ ÿëàãÿäàð ìÿñÿëÿëÿð. 

– Éÿãèí áó ìÿñÿëÿ îíóí äàëüûíëûüû èëÿ äÿ ÿëàãÿäàðäûð. 

À.Øàèã. ßáèë þòÿí ýöíëÿðèí ùÿñðÿòèíè 

÷ÿêìèðäè, îíóí êå÷ìèøëÿ ÿëàãÿäàð ùå÷ 

íÿéè éîõ èäè. ß.Âÿëèéåâ. Ãÿäèð êèøè áó ùþðìÿòëÿðäÿí 

äàðûõìûð, áóíó þçöíöí éàõøû èøëÿìÿñè 

èëÿ ÿëàãÿäàð áèëèðäè. ß.Ñàäûã. // Àèäèééÿòè 

îëàí. ßëàãÿäàð òÿøêèëàòëàð. 

93

ßËÀÃßÄÀÐËÛÃ 

2. Èøòèðàêû îëàí, ùèññÿñè îëàí. Êèòàáûí òÿðòèáèíäÿ 

ö÷ ìöÿëëèô ÿëàãÿäàðäûð. 

◊ ...ÿëàãÿäàð îëàðàã – ...íÿòèúÿñèíäÿ, 

...ýþðÿ, ...ìöíàñèáÿòè èëÿ, ...áàüëû îëàðàã, 

...ìöâàôèã îëàðàã. Ãàòàðûí ýåúèêìÿñè èëÿ ÿëàãÿäàð 

îëàðàã, ìöøàâèðÿéÿ âàõòûíäà ÷àòà áèëìÿäèì. 

Ãÿðàðëà ÿëàãÿäàð îëàðàã, áþéöê ùàçûðëûã 

èøëÿðè ýþðöëìöøäöð. Áó ìÿñÿëÿ èëÿ ÿëàãÿäàð 

îëàðàã, ãàðøûéà úèääè âÿçèôÿëÿð ÷ûõûð. 

ßËÀÃßÄÀÐËÛÃ èñ. Áàüëûëûã, àñûëûëûã; 

ãàðøûëûãëû ÿëàãÿ. 

ßËÀÃßËßÍÄÈÐÈËÌß “ßëàãÿëÿíäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ßËÀÃßËßÍÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Áèð-áèðè 

èëÿ ñûõ ñóðÿòäÿ áàüëàíìàã, àðàëàðûíäà ÿëàãÿ, 

ðàáèòÿ, ìöíàñèáÿò, óéüóíëóã éàðàäûëìàã, ÿëàãÿäàð 

åäèëìÿê, óçëàøäûðûëìàã. Áó ïðîãðàìëàð 

âÿ äÿðñëèêëÿðèí áÿçèñè òÿúðöáÿ èëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëìèøäèð. 

ßËÀÃßËßÍÄÈÐÌß “ßëàãÿëÿíäèðìÿê”- 


ßËÀÃßËßÍÄÈÐÌßÊ ô. ßëàãÿäàð åòìÿê, 

áèð-áèðè èëÿ áàüëàìàã, àðàëàðûíäà ÿëàãÿ, ìöíàñèáÿò, 

ðàáèòÿ, óéüóíëóã éàðàòìàã; óçëàøäûðìàã; 

áèð-áèðè èëÿ ÿëàãÿäàð ùàëäà ýþñòÿðìÿê. 

Ìöùàçèðÿëÿðäÿ ýÿòèðèëÿí ôàêòèê ìàòåðèàëëàðû 

(áóýöíêö) ùÿéàòëà ÿëàãÿëÿíäèðìÿê 

ëàçûìäûð. 

ßËÀÃßËßÍÌß “ßëàãÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßËÀÃßËßÍÌßÊ ô. ßëàãÿäàð åäèëìÿê 

(îëóíìàã), óçëàøäûðûëìàã. Ñþçëÿð áèð-áèðè èëÿ 

ÿëàãÿëÿíìèðäè. 

ßËÀÃßËÈ ñèô. 1. ßëàãÿñè îëàí, ÿëàãÿäàð, 

áèð-áèðè èëÿ áàüëû, àñûëû. ßëàãÿëè ìÿñÿëÿëÿð. 

2. Àñûëû, áèð-áèðèíäÿí àñûëû, áèð-áèðèíÿ òàáå. 

Øþáÿëÿð ìöÿññèñÿíèí öìóìè èäàðÿñè èëÿ ÿëàãÿëèäèð. 

ßËÀÃßËÈËÈÊ èñ. Áèð-áèðè èëÿ ñûõ áàüëûëûã, 

áèð-áèðèíäÿí àñûëûëûã. 

ßËÀÃßÑÈÇ ñèô. 1. Àðàëàðûíäà ÿëàãÿ, ðàáèòÿ, 

àñûëûëûã, áàüëûëûã, ìöíàñèáÿò îëìàéàí; ðàáèòÿñèç. 

2. Ìàðàã âÿ ÿëàãÿ ýþñòÿðìÿéÿí, ÿùÿìèééÿò 

âåðìÿéÿí, ôèêèð âåðìÿéÿí; ëàãåéä. 

Ìÿñÿëÿéÿ ÿëàãÿñèç (ç.) éàíàøìàã. 

ßËÀÃßÑÈÇËÈÊ èñ. Àðàäà ÿëàãÿ, ðàáèòÿ, 

öíñèééÿò, ìöíàñèáÿò îëìàìàñû; ìàðàãñûçëûã. 

ßëàãÿñèçëèê ýþñòÿðìÿê (ìàðàãëàíìàìàã, 

ìàðàã ýþñòÿðìÿìÿê). 

94 

ßËÀÌÀÍ 

ßËÀËÛÃ èñ. ßëà øåéèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè; 

÷îõ éöêñÿêëèê. Ýþðìÿìèøñÿíìè ìÿíèì òÿáèìèí 

ÿëàëûüûíû; ×îõ ìÿíèì èëÿ êå÷èá ñöáùèëÿ 

øàìûí, Éóñèô! Àøûã Ãÿäèð. 

ßËÀËÒÛ 1. ñèô. âÿ èñ. ßë àëòûíäà èøëÿéÿí, 

êþìÿê÷è èøëÿðè ýþðÿí, êþìÿê÷è. ßëàëòû ôÿùëÿ. 

Óñòà ÿëàëòûñû. Áÿííà ÿëàëòûñû. – [Ñÿêèíÿ:] 

..Àéëàðëà .. áóðóãäà ðÿùìÿòëèê àòàñûíûí ÿëàëòûñû 

îëóá. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. çÿðô Õÿëâÿòè, ýèçëèúÿ, ùå÷ êÿñèí õÿáÿðè 

îëìàäàí, ÿë àëòûíäàí. ßëàëòû õÿáÿð ýþíäÿðìÿê. 

– [Õÿëèë ïàøà] þçö äÿ ÿëàëòû òÿäàðöê ýþðöá 

ãîøóí-çàä ùàçûðëàäû. “Êîðîüëó”. Òàðâåðäèíèí 

áó ùÿðÿêÿòè, ÿëàëòû þêöçëÿðè ñàòûá éåìÿéè 

òÿëèìàò÷û Ìÿúèäè ïÿðò åëÿìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

3. èñ. ìÿú. Áàøãàñûíûí ýþñòÿðèøè âÿ éà ðÿùáÿðëèéè 

èëÿ èøëÿéÿí, èø ýþðÿí àäàì; êþìÿê÷è. 

Ýåòäèêúÿ äîñòëàð öç äþíäÿðèð, òÿðÿôäàð àçàëûð, 

ÿëàëòûëàðû äà [Ùöììÿòè] åøèòìÿê èñòÿìèðäèëÿð. 


4. èñ. Êàðò âÿ áàøãà îéóíëàðäà: ùàçûðäà 

îéíàéàí àäàìäàí ñîíðàêû áèðèíúè àäàì. 

ßËÀËÒÛÍÚÀ áàõ ÿëàëò(ûí)äàí. Ñîôóëó 

Ùàúû Èñìàéûë Íÿáèíèí ýÿëäèéèíè åøèäèá ÿëàëòûíúà 

ïðèñòàâà õÿáÿð âåðäè. “Ãà÷àã Íÿáè”. 

ßËÀËÒ(ÛÍ)ÄÀÍ áàõ ÿëàëòû 2-úè ìÿíàäà. 

ßëàëòûíäàí èøëÿìÿê. ßëàëòûíäàí õÿáÿð âåðìÿê. 

– [Òóðàú:] Äåìÿê, þçöíÿ ÿëàëòûíäàí 

úåùèç äöçÿëòäèðìèñÿí È.ßôÿíäèéåâ. Àíà âÿ 

ãàéûíàíà ÿëàëòûíäàí Çþùðÿíè áèð ÷îõ àðâàäëàðà 

ýþñòÿðäèëÿð. ß.Âÿëèéåâ. 

ßËÀÌÀÍ [ÿð.] 1. Éàðäûìà, èìäàäà, êþìÿéÿ 

÷àüûðûø áèëäèðÿí íèäà. ßëàìàí, ãóðä 

èíÿéè äàüûòäû! – Íÿ ãÿôëÿòäèð áó ñÿíäÿ, åé 

ñèòÿìýÿð, úþâðö çöëìöíäÿí; Ñÿðàñÿð éåð 

öçöíö ñþâòö ñÿäàéè-ÿëàìàí òóòìóø. Ã.Çàêèð. 

Àðãàäàøëàð, ÿëàìàí, ýÿë òåç âåðèá äÿ ÿë-ÿëÿ; 

Ùÿì áó éîëäà ÿùäö ïåéìàí åòìÿëè áóíäàí 

ñîðà! Ì.ß.Ñàáèð. Øèêÿñòÿ Ùàìèäÿì, úàíàí; 

Äÿðäèíäÿí þëäöì, ÿëàìàí! Àøûã Ùàìèä. 

// Éàëâàðûø áèëäèðèð. Áîéóì áÿðàáÿðèñÿí èíäè, 

ÿëàìàí, ýåòìÿ! Õ.Íàòÿâàí. // Øèêàéÿò áèëäèðèð. 

ßëàìàí äóðíàëàðäàí; Ãà÷ éàìàí 

äóðíàëàðäàí; Òóòàðàì ñîðàüûíû; Ùÿð çàìàí 

äóðíàëàðäàí. (Áàéàòû). Èñìÿò, ùÿéà, ÿäÿá 

ýåäÿúÿê ÿëäÿí, ÿëàìàí! ß.Íÿçìè. 

2. èñ. Èìäàä, íèúàò. Òÿñÿââöð åòìÿ ôÿüàíûì 

ùÿëàêè-úàíäàíäûð; Êÿìàí þïÿð ÿëöâè, 

ÿëàìàíûì îíäàíäûð. Ñ.ß.Øèðâàíè.

ßËÀ-ÌßÐßÊß 

◊ ßëàìàíäà îëìàã (ãàëìàã) – ÷àðÿñèç 

ãàëìàã, íÿ åäÿúÿéèíè áèëìÿìÿê, ÷ÿòèí, ÷ûõûëìàç 

âÿçèééÿòäÿ îëìàã. ..Î áÿäáÿõò .. áèçäÿí 

öç äþíäÿðèá, ãàëìûøûã ÿëàìàíäà. Í.Âÿçèðîâ. 

..ßëÿìäàð éåðèíäÿí òÿðïÿíèá ÿëàìàíäà îëàí 

àüàñûíûí éàíûíà ýÿëäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßËÀ-ÌßÐßÊß áàõ ÿëà 1-úè ìÿíàäà. 

[Ãîëòóã÷ó:] Ëàï ÿëà-ìÿðÿêÿäèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßËÀÌßÒ èñ. [ÿð.] 1. Áèð øåéèí áèëèíìÿñèíÿ, 

ìöÿééÿí åäèëìÿñèíÿ âàñèòÿ îëàí 

íèøàíÿ; èøàðÿ. Õÿñòÿëèéèí ÿëàìÿòëÿðè. Áàùàðûí 

ÿëàìÿòëÿðè. – Áöòöí ýöíö Ôÿõðÿääèíèí õÿôèééÿëÿðè 

ñàðàé ÿòðàôûíäà ýÿçèá ìöÿééÿí ÿëàìÿòëÿðè 

äàøûéàí ãàäûíûí èíòèçàðûíû ÷ÿêèðäèëÿð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Îüëàí] áöòöí çàùèðè 

ÿëàìÿòëÿðèíÿ: ýþçëÿðèíèí ðÿíýè, öçöíöí úèçýèëÿðèíÿ 

ýþðÿ ðóñ èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. Èç, ÿñÿð, ãàëûã. Ãÿäèì çàìàíäà Àçÿðáàéúàíäà 

øöøÿ÷èëèê ñÿíÿòèíèí òÿðÿããè åòäèéèíè 

ýþñòÿðÿí áèð ÷îõ òàðèõè ÿëàìÿòëÿð âàð. – Ãûðõ 

ýöí, ãûðõ ýåúÿ Óñòà Àüàáàëà éîë ýåòäè, ÿòðàôäà 

áèð èøûã ÿëàìÿòè ýþðìÿäè, àõûðäà òÿíýÿ 

ýÿëèá áèð äàøûí ÿòÿéèíäÿ óçàíäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Èëê áàõûøäà áó øÿùÿðäÿ ùÿéàò ÿëàìÿòè 

ýþðöíìöðäö. Ì.Ùöñåéí. ßðäÿáèëäÿ áàø 

âåðìèø ùàäèñÿëÿð ö÷öí Ôèðèäóíóí âÿ éà áàøãà 

áèð àäàìûí òóòóëäóüóíó áèëäèðÿí ùå÷ áèð 

ÿëàìÿò éîõ èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

3. ìÿú. Ðÿìç, èôàäÿ, èøàðÿ. Êàòèá Êîñàíûí 

ñèôÿòèíäÿ áÿäáÿõòëèéè õÿáÿð âåðÿí áèð ÿëàìÿò 

îëäóüóíó ìöëàùèçÿ åäÿðÿê ãîðõóéà äöøäö 

âÿ éåðèíäÿí àéàüà ãàëõäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ãÿäèð] 

þçöíöí àäàìëàðäàí ñå÷èëìÿñèíè áþéöêëöê 

ÿëàìÿòè ñàéûðäû. Ìèð Úÿëàë. [Îüëàí] éÿãèí 

ìÿíèì öçöìäÿ ùåéðÿò ÿëàìÿòè ýþðöá ÿëàâÿ 

åòäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

4. ìÿú. äàí. Ýþðöíìÿìèø, ôþâãÿëàäÿ, òàéûáÿðàáÿðè 

îëìàéàí øåé ùàããûíäà. Ùÿð àøèãèí 

áèð éàðû âàð; ßëàìÿòäè ìÿíèì éàðûì. Ã.Çàêèð. 

Ãàøëàðûí ÿëàìÿò, ýþçöí àôàòäû; Àëûøäûðäû úàíûì, 

îäëàðà ÷àòäû. Àøûã Íîâðÿñ. 

◊ ßëàìÿòè-ôàðèãÿ êþùí. – áèð øåéè áàøãàëàðûíäàí 

ôÿðãëÿíäèðÿí ÿëàìÿò. 

ßËÀÌßÒÄÀÐ ñèô. [ÿð. ÿëàìÿò âÿ ôàðñ. 

...äàð] Þç ÿùÿìèééÿòèíÿ ýþðÿ ýþðêÿìëè, ÷îõ 

áþéöê ÿùÿìèééÿòè îëàí. ßëàìÿòäàð òàðèõ. 

ßëàìÿòäàð ùàäèñÿ. ßëàìÿòäàð ýöí. – [Øàìàìàíûí] 

òÿáèÿòèíäÿêè éàõøû, ÿëàìÿòäàð êåéôèééÿòëÿðèí 

ìåéäàíà ÷ûõìàñûíà, öìóìóí 

ßËÀÂß 

ìÿíàôåéè ö÷öí ôþâãÿëàäÿ äÿðÿúÿäÿ õåéèðëè 

îëìàñûíà õàëã êþìÿê åäèð. È.ßôÿíäèéåâ. 

ßËÀÌßÒÄÀÐËÛÃ èñ. ßëàìÿòäàð îëìà, 

÷îõ ÿùÿìèééÿòëèëèê. Ùàäèñÿíèí ÿëàìÿòäàðëûüû. 

ßËÀÍ çÿðô [ÿð.] 1. Áó àí, èíäè, ùàëà. Öðÿôà 

ìÿñêÿíè îëàí Øèðâàí; Úöùÿëà õàáýàùûäûð 

ÿëàí. Ì.ß.Ñàáèð. [Øåéõ Ùàäè:] Ìÿí äÿ 

éîëäàøëàðûìëà áèð éàíäàí; Ùèíäÿ ÿçì åòìÿê 

öçðÿéÿì ÿëàí. Ù.Úàâèä. 

2. Ùÿëÿ äÿ, èíäèêè ùàëäà. ßëàí áóðàäàäûð, 

ýåòìÿìèøäèð. – Ìÿäÿíëÿð éàâðóñó úÿñóð áèð 

èíñàí; Éåðèíäÿí ñû÷ðàéûá äàíûøûð ÿëàí. 


ßËÀÂß [ÿð.] 1. ñèô. ßñàñ øåéèí öñòöíÿ àðòûðûëàí; 

öñòÿëèê. ßëàâÿ õÿðú. ßëàâÿ ñåàíñ. Áó 

ýöí èêè ÿëàâÿ äÿðñ îõóäóã. ßëàâÿ âàõò âåðìÿê 

ëàçûìäûð. – Ìÿíúÿ, áó .. îòàüà ÿëàâÿ áèð 

ãàïû à÷ìàã ëàçûìäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Úàâàíëàðû 

òÿðáèéÿëÿíäèðìÿê, îíëàðû þëêÿ ö÷öí éåòèøäèðèá 

áîéà-áàøà ÷àòäûðìàã ÿëàâÿ äèããÿò âÿ 

ãàéüû òÿëÿá åäèðäè. Ì.Ùöñåéí. ßëàâÿ åòìÿê 

– öñòöíÿ àðòûðìàã, ãîéìàã. Ìÿáëÿüèí 

öñòöíÿ èêè ìàíàò ÿëàâÿ åòìÿê. ×àéà ãÿíä ÿëàâÿ 

åòìÿê; // öñòÿëèê îëàðàã äåìÿê âÿ éà éàçìàã. 

Ìÿêòóáà áèð íå÷ÿ ñþç ÿëàâÿ åòäè. Ìÿí áó 

ýöíäÿí èøÿ áàøëàéàúàüàì, – äåéÿ ÿëàâÿ åòäè. 

– Çåéíàë ÿëàâÿ åòäè: – Áèç áóíäàí ñîíðà áèð 

äàìûí àëòûíäà áÿðàáÿð éàøàéà áèëìÿéÿúÿéèê. 

Ñ.Ùöñåéí. Ñîíðà ÿëàâÿ åòäè: – Ìÿí áó ñÿñè 

åøèòìÿéè ÷îõ õîøëàéûðàì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ßëàâÿ îëàðàã – öñòÿëèê îëàðàã, ÿëàâÿ êèìè, 

ÿëàâÿ øÿêëèíäÿ. [Ìèðçÿ Ãÿäèð] þç èñòèðàùÿòèíè 

ïîçóá îòàãëàðûí áèðèíè äÿ âåðìÿëè, ÿëàâÿ 

îëàðàã [Íÿñèðÿ] àèëÿñèíè êå÷èíäèðÿ áèëÿúÿê áèð 

ìààø äà òÿéèí åòìÿëè èäè. Ñ.Ùöñåéí. [Óñòà 

Ãÿçÿíôÿð:] Äÿíèç íåôò÷èëÿðè .. ÿëàâÿ îëàðàã 

äþâëÿòÿ òîíëàðëà íåôò âåðèáëÿð. Ç.Õÿëèë. 

ßëàâÿ îëóíìàã – öñòÿëèê àðòìàã. [Îíó] 

ÿðèäÿí àðàãëà ïàïèðîñ èäè. Ñîí ýöíëÿðäÿ 

ãîðõó äà ÿëàâÿ îëóíìóøäó. ß.Âÿëèéåâ. 

2. èñ. Êèòàáà, àéðû-àéðû ôÿñèëëÿðÿ, éàçûéà âÿ 

ñ.-éÿ àðòûðûëàí ùèññÿ, áÿùñ âÿ ñ. Êèòàáûí àõûðûíäà 

ÿëàâÿñè âàð. Äèññåðòàñèéàíûí ùÿð ôÿñëèíÿ 

ÿëàâÿ âåðèëìèøäèð. – Õîøãÿäÿì ÷àé ñöçöðäö. 

Ìÿí ÿëàâÿëÿðèí éåðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðèðäèì. 


3. èñ. Ìÿúìóÿ âÿ éà ãÿçåò àáóíÿ÷èëÿðèíÿ 

àðòûã, öñòÿëèê îëàðàã ýþíäÿðèëÿí êèòàá÷à âÿ ñ. 

95

ßËÀÂßÑÈÇ 

ßË-ÀÉÀÃ 

4. Ãîø. ìÿíàñûíäà: ...áàøãà. Èø áèëìÿéÿí, 

àíúàã éåìÿê-è÷ìÿêäÿí ÿëàâÿ; Áó úàíëû äÿéèðìàíëàðûíà 

øöêð, õóäàéà! Ì.ß.Ñàáèð. ßëàâÿ, 

Ùàøûìäàí áàøãà îíëàðûí áèð êþìÿéè éîõ èäè. 

Á.Òàëûáëû. Áóíäàí ÿëàâÿ – áóíäàí áàøãà, 

öñòÿëèê îëàðàã. Áóíäàí ÿëàâÿ, äÿõè Éóñèô øàùäà 

ùÿçàð ýóíÿ þçýÿ åéáëÿð òàïäûëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Áóíäàí ÿëàâÿ, Ãàðàúà ãûç þçö äÿ îéíàìàüû 

òÿðê åòìèøäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

5. Õöñóñè òåðìèíîëîýèéàäà: àðòûì, òþðÿìÿ, 

áèð ìàääÿíèí, ìÿùëóëóí âÿ ñ.-íèí òÿðêèáèíÿ, 

öñòöíÿ ÿëàâÿ åäèëÿí ìàääÿ âÿ ñ. Äèçåë 

éàíàúàãëàðûíà áàøãà ÿëàâÿëÿð ãàòûëûð. 

ßËÀÂßÑÈÇ ñèô. ßëàâÿñè îëìàéàí, ÿëàâÿ 

âåðèëìÿéÿí. ßëàâÿñèç ìÿúìóÿ (ãÿçåò). 

ßË-ÀÉÀÃ òîï. Ãîëëàð èëÿ ãûë÷àëàð áèðëèêäÿ. 

ßë-àéàüûíû áàüëàìàã. ßë-àéàüû òèòðÿìÿê 

(ÿñìÿê). – [Êþìÿê÷è äåäè:] Ñÿðèéèí 

ÿë-àéàüûíû, ñöðöí îíó áÿðè... Íÿ îëóáäóð 

Ú.Úàááàðëû. Ùàòÿìõàí åâèí éåðèíäÿí òÿðïÿíìèð, 

Ïàñû ÿë-àéàüûíû óçàäûð âÿ îíó éåðÿ 

÷ûðïûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

◊ ßë-àéàüà äîëàøìàã – ìàíå îëìàã, 

àéàüà äîëàøìàã. Óøàãëàðû àïàðûí, éîõñà ÿëàéàüà 

äîëàøàðëàð. – [Éàøëû êèøè:] Øîüÿðèáÿ 

ãàëìûø ÿë-àéàüûíà äîëàøûð, – äåéÿðÿê [Øèðèííàçûí] 

÷àðøàáûíû áàøûíäàí àëûá éåðÿ àòäû. 

Ñ.Ùöñåéí. [Ùàêèì] ñÿëèãÿëè ñòîëóíóí öñòöíäÿ 

ýþðäöéö ëàçûìñûç êàüûçëàðû áèð-áèð úûðûá 

ñÿáÿòÿ àòûðäû êè, “ÿë-àéàüà äîëàøìàñûí!” Ìèð 

Úÿëàë. ßë-àéàüà äöøìÿê – òÿëàøà äöøìÿê, 

òÿøâèøÿ äöøìÿê, ùÿéÿúàíëàíìàã. Ìåùäèíèí 

ãà÷ìàñûíû Íàõ÷ûâàí âÿ Ýîðóñ íÿ÷ÿííèêëÿðèíÿ 

õÿáÿð âåðäèëÿð. Íÿ÷ÿííèêëÿð ÿë-àéàüà 

äöøäöëÿð. “Ãà÷àã Íÿáè”. Àäàìëàð ÿë-àéàüà 

äöøäöëÿð. Èñêÿíäÿð êèøèíèí úÿíàçÿñèíè ñàìàíëûüà 

àïàðäûëàð. Ì.Ùöñåéí. [Íÿúÿô:] Áÿñ 

ñÿí íèéÿ áåëÿ ÿë-àéàüà äöøìöñÿí È.ßôÿíäèéåâ. 

ßë-àéàüû áóçà äþíìÿê (ñîéóìàã) 

– ÿëëÿðè âÿ àéàãëàðû ñîéóìàã, ñîéóãäàí 

äîíìàã. Òàùèðèí àíàñû Ýöëñÿíÿì àðâàä ãàø 

ãàðàëàíäà ôåðìàäà ñàüûíû ãóðòàðûá åâÿ 

ãàéûäàí çàìàí îíóí éàíàãëàðû ýþìýþé îëìóø, 

ÿë-àéàüû áóçà äþíìöø, àç ãàëà äèëè 

òóòóëìóøäó. Ì.Ùöñåéí. ßë-àéàüû äöç – 

òÿðáèéÿëè, ÿõëàãëû, èñìÿòëè. Àíàì, áàúûì, ãûç 

ýÿëèí; ßë-àéàüû äöç ýÿëèí; Éåääè îüóë 

èñòÿðÿì; Áèðúÿ äÿíÿ ãûç, ýÿëèí. (Áàéàòû). ßëàéàüû 

ñîéóìàã – 1) þëöìö éàõûíëàøìàã, 

þëìÿê; 2) ùÿâÿñäÿí äöøìÿê, ðóùäàí äöøìÿê. 

Ëîòóëàðûí ÿë-àéàüû èøäÿí-ýöúäÿí ñîéóäó... 

(Íàüûë). ßë-àéàüû ñóñòàëìàã – 1) çÿèôëÿìÿê, 

òàãÿòñèçëÿøìÿê. Éàâàø-éàâàø ãóëàüûìà òàðãàâàë 

ñÿñëÿðè äÿ ýÿëìÿéÿ áàøëàäû. ßëèìàéàüûì 

ñóñòàëäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ; 2) á à õ 

ÿë-àéàüû ñîéóìàã. ßë-àéàüû òèòðÿìÿê – 

1) ãîðõóäàí âÿ éà ñîéóãäàí ÿñìÿê, òèòðÿìÿê; 

2) çÿèôëèê, ãîúàëûã, õÿñòÿëèê öçöíäÿí 

ÿë âÿ àéàãëàðû ÿñìÿê. ßë-àéàüû öçöëìÿê – 

áàõ ÿëè öçöëìÿê (“ÿë”äÿ). ßë-àéàüû éåðäÿí 

öçöëìÿê – ñîí äÿðÿúÿ òÿÿúúöáëÿíìÿê, 

ùåéðÿò åòìÿê. Ìóõòàðîâ Õàíëàðà áàõäûãúà 

þçö äÿ ìÿÿòòÿë ãàëûð, áÿçÿí åëÿ áèë ÿë-àéàüû 

éåðäÿí öçöëöðäö. Ì.Ùöñåéí. ßë-àéàüûíà 

äöøìÿê – òÿçèì åòìÿê, ãàáàüûíäà äèç 

÷þêìÿê, éàëâàðìàã. ßë-àéàüûíû áàüëàìàã 

– ùÿðÿêÿò åòìÿñèíÿ èìêàí âåðìÿìÿê, ìàíå 

îëìàã. ßë-àéàüûíû êÿñìÿê – ùå÷ áèð èø 

ýþðìÿéÿ ãîéìàìàã, ìàíå îëìàã. ßë-àéàüûíû 

ãàéûðìàã – ùàçûðëàøäûðìàã, ùàçûðëûã 

ýþðìÿê. [Ùàúû Ùÿñÿí:] Àé ãûç, Ôàòìà, 

Íàçëûíûí ÿë-àéàüûíû ãàéûð, áó ýöí ýÿðÿê 

êþ÷öðÿê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ßë-àéàüûíû 

òîïëàìàã – 1) èøÿ áàøëàìàã, íÿäÿí áàøëàìàã 

ëàçûì ýÿëäèéèíè ìöÿééÿí åòìÿê. ×èìíàç 

èñÿ ùÿëÿ äÿ ÿë-àéàüûíû òîïëàéà áèëìèðäè. 

ß.ßáöëùÿñÿí; 2) èøè ãóðòàðìàã öçðÿ îëìàã, 

èøè òàìàìëàìàüà éàõûíëàøìàã. ßë-àéàüûíû 

éûü(ûøäûð)ìàã – íèçàì âÿ èíòèçàìà òàáå 

åòìÿê, òàáå îëìàüà ìÿúáóð åòìÿê, ãàáàüûíû 

àëìàã, èñòÿäèéèíè åòìÿéÿ ãîéìàìàã, 

ìöÿééÿí ÷ÿð÷èâÿ è÷ÿðèñèíÿ àëìàã. ßë-àéàã 

à÷ìàã – èñòÿäèéè êèìè, ñÿðáÿñò ùÿðÿêÿò åòìÿê. 

ßë-àéàã àòìàã – áàõ ÿë-àéàã ÷àëìàã. 

ßë-àéàã ÷àëìàã – ÷ûðïûíìàã, ÷àïàëàìàã. 

ßë-àéàã ÷ÿêèëìÿê – áàõ ÿë-àéàã 

éûüûëìàã. ..Ýåúÿ éàðûñû ÿë-àéàã ÷ÿêèëèð, ùÿð 

øåé éóõóéà ýåäèð, ñÿñ-ñÿäà êÿñèëèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Àõøàì ÿë-àéàã ÷ÿêèëÿíäÿ áóðà ýÿëèá, 

öçöíö áó ãàéàéà òóòóá “à ãàéà-ãàéà!” äåéÿ 

÷àüûðñàí, “ãàéà-ãàéà!” äåéÿí ÿêñ-ñÿäà åøèäÿðñÿí. 

Ð.Ðçà. ×öíêè åëÿ ùÿð ýåúÿ, ÷ÿêèëÿíäÿ 

ÿë-àéàã; Ãàðàíëûã äþíýÿëÿðäÿ îíëàð 

âåðèð ñÿñ-ñÿñÿ! ß.Úÿìèë. ßë-àéàã åëÿìÿê 

(åòìÿê) – 1) òÿðïÿíìÿê, ùÿðÿêÿò åòìÿê, 

ñÿé ýþñòÿðìÿê, éóáàíìàìàã, úÿëä òÿðïÿí- 

96

ßË-ÀÉÀÃ 

ßËÁßÒ 

ìÿê. Áèð ÿë-àéàã åëÿñÿê, èøèí úàíû àëûíàð. – 

Áÿäÿëîâóí òàãûìû äîüðóäàí äà åëÿ ÿë-àéàã 

åëÿäè êè, Ìÿäÿäîâ îíëàðû ýþðÿíäÿ òÿÿúúöáäÿ 

ãàëäû. ß.ßáöëùÿñÿí; 2) òàïìàã, ÿëäÿ åòìÿê. 

Çÿùìÿò ÷ÿê, ìÿíÿ áèð ïàêåò ÿë-àéàã åëÿ. Ìèð 

Úÿëàë. ßë-àéàã êÿñèëìÿê – áàõ ÿë-àéàã 

éûüûëìàã. Êÿíääÿ ÿë-àéàã êÿñèëìèøäè. 

ß.Àáàñîâ. ßë-àéàã ãîéìàã – áàõ ÿë ãîéìàã 

2-úè ìÿíàäà (“ÿë”äÿ). ßë-àéàã îéíàòìàã 

– 1) ÷àïàëàìàã; 2) ìÿú. ùÿäÿëÿìÿê. 

ßë-àéàã òÿðïÿòìÿê – úÿëä èøëÿìÿê, òÿëÿñìÿê, 

ùÿðÿêÿòÿ ýÿëìÿê, ñÿé åòìÿê. Áèð ÿëàéàã 

òÿðïÿò ýþðÿê. – [Åéâàç êèøè] áèð ãÿäÿð 

ÿë-àéàüûíû òÿðïÿäÿðÿê öçäöñÿ äÿ, áèðäÿí 

ñóëàðûí àðàñûíäà éîõ îëäó. ß.Âÿëèéåâ. ßëàéàã 

âåðìÿê – êþìÿê åòìÿê. Ãîíàãëûãäà 

ÿë-àéàã âåðÿí ÷îõ îëäóüóíäàí ùÿð èø ãàéäàëû 

ýåäèðäè. ßë-àéàã éåòèøìÿìÿê (÷àòìàìàã) 

– ÷îõ óçàãäà îëìàã, ýþðöøìÿê 

ìöìêöí îëìàìàã. Úÿííÿòèí ùóðèñè, ÿðçèí 

ìÿëÿêè; Éåòèøìÿç, éöç ãàëà, ÿë-àéàã ñÿíÿ. 

Ã.Çàêèð. ßë-àéàã éûüûëìàã (éûüûøìàã, 

éûüûøûëìàã) – ýåäèø-ýÿëèø, ùÿðÿêÿò êÿñèëìÿê, 

ùàìû åâèíÿ ÷ÿêèëìÿê. Àõøàìäàí õåéëè 

êå÷ìèøäè, êÿíääÿ ÿë-àéàã ÷îõäàí éûüûëìûøäû. 

Ì.Ùöñåéí. ßë-àéàãäà ãàëìàã – 

îðòàäà ãàëìàã, áàøãàëàðûíûí ÿâÿçèíÿ úàâàá 

âåðìÿëè îëìàã. Ãàäûí áàüûðûðäû: – ..Ùÿðÿíèç 

þçöíöçö áèð äåøèéÿ ñîõóí, ÿëäÿ-îéàãäà ìÿí 

ãàëûì! ß.ßáöëùÿñÿí. ßë-àéàãäà îëìàã – 

ùàçûðëûã ýþðìÿê, òÿäáèð ýþðìÿê, àìàäÿ 

îëìàã, ùàçûð îëìàã. ßë-àéàãäàí äöøìÿê – 

ÿëäÿí äöøìÿê, áÿðê éîðóëìàã. Ìÿí ñÿíè 

èçëÿìÿêäÿí äöøìöøÿì ÿë-àéàãäàí. Ñ.Ðöñòÿì. 

ßëäÿí-àéàãäàí äöøìÿê – áàõ ÿë-àéàãäàí 

äöøìÿê. ßëäÿí-àéàãäàí ýåòìÿê – 

áàõ ÿëäÿí ýåòìÿê 1-úè ìÿíàäà (“ÿë”äÿ). 

Îíóí ö÷öí íÿ ÿëäÿí-àéàãäàí ýåäèðñÿí – 

Êèìèñè ÿëäÿí-àéàãäàí ýåäèð, êèìèñè ñàäÿúÿ 

ýöëöð, êèìèñè äÿ ùàéëû-êöéëö äàíûøûüû èëÿ þçöíö 

ýþçÿ âåðìÿéÿ úÿùä åäèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Áÿíäàëû óñòàñûíûí õàùèøèíÿ òåç âÿ äöðöñò 

ÿìÿë åëÿìÿê ö÷öí ÿëäÿí-àéàãäàí ýåäèð, 

êöðÿ ãàáàüûíäà ôûð-ôûð ôûðëàíûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

ßëäÿí-àéàãäàí îëìàã – ÷îõ ýÿçìÿêäÿí 

éîðóëìàã, ÿëäÿí äöøìÿê. ßëäÿí-àéàãäàí 

ñàëìàã – 1) ÷îõ ýÿçìÿê, ùÿð éåðäÿ îëìàã; 

2) òàãÿòäÿí ñàëìàã, éîðìàã. [Èêèíúè ìöùàôèç:] 

Òöêñöç éàïûíúû .. [ßëÿìäàðû] áó ôûðòûíàäà 

ëàï ÿëäÿí-àéàãäàí ñàëàúàãäûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßëèíè-àéàüûíû ÷ÿêìÿê – áèð éåðÿ äàùà 

ýåäèá-ýÿëìÿìÿê, ÿëàãÿñèíè êÿñìÿê. 

ßËÁÀÃÈ ñèô. [ÿð.] Àðòûã ãàëàí, ãàëûã. 

..Ãàëàí ÿëáàãè ïàðàëàðûí êèìëÿðÿ ïàéëàíäûüû 

ùàããûíäà ùåñàá âåðèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // èñ. 

Ãàëàí ïóë, ïóëóí âåðèëìÿéèá ãàëàí ùèññÿñè. 

Ïóëóí ÿëáàãèñè êèìäÿí ÷àòàúàã 

ßËÁßßË çÿðô 1. ßëäÿí-ÿëÿ, áèðèíäÿíáèðèñèíÿ. 

Êèòàá ÿëáÿÿë ýÿçäè. – Ìóðàäûì, ñÿíèíëÿ 

âåðÿì ÿëáÿÿë; Áó ýöëøÿí è÷èíäÿ ýÿçÿì 

ÿëáÿÿë. Àøûã Ìóðàä. 

2. Úÿëä, òåç, ÿëöñòö, äÿðùàë, î ñààò. Õóáëàðûí 

éàõøûñû îëìàç êÿììÿùÿë; Èøàðÿ åäÿí 

òÿê ýÿëÿð ÿëáÿÿë. Ã.Çàêèð. [Ðÿùèì õàí:] Ñÿí 

ýÿðÿê Òåùðàíà ñÿôÿð åäèá Ìèðçÿ Ðçàíûí ãûçûíû 

ÿëáÿÿë øàùà òÿãäèì åäÿñÿí. Ú.Úàááàðëû. 

ßËÁßÑß èñ. [ÿð. “ÿëáèñÿ” – “ëèáàñ” ñþç. 

úÿìè] êþùí. Ëèáàñ, ïàëòàð. Äÿðùàë äèìäèê 

ãàëõäûì. ßëáÿñÿìè ýåéäèì. À.Øàèã. [Êîð êèøèíèí] 

.. ÿëáÿñÿñèíèí òÿðçè, áè÷èìè àâàìëûüûíû 

.. àíäûðûðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ßËÁßÑßËÈ ñèô. êþùí. ßëáÿñÿ ýåéìèø, ïàëòàðëû, 

ïàëòàð ýåéìèø. Ýþçÿë ÿëáÿñÿëè àäàì. – 

Þíöíäÿí ãÿëÿáÿëèéè éàðûá êå÷ÿí àðàáàëàðû, 

èñòè ÿëáÿñÿëè, øÿí ÷þùðÿëè èíñàíëàðû .. ñöçäö. 

À.Øàèã. 

ßËÁßÑßËÈÊ ñèô. êþùí. ßëáÿñÿéÿ éàðàðëû, 

ÿëáÿñÿ ö÷öí îëàí; ïàëòàðëûã. ßëáÿñÿëèê ïàð÷à. 

– Îíóí è÷èíÿ îüëàí åâè áèð ÿëáÿñÿëèê èïÿê 

ïàð÷à, èêè èìïåðèàë âÿ áóíóí ÿìñàëû áèð øåé 

ãîéóá ãàéòàðàúàãëàð. Ð.ßôÿíäèéåâ. 

ßËÁßÒ [ÿð.] 1. Á à õ ÿëáÿòòÿ. ßëáÿò ýÿëÿúÿêäèð. 

Äöíéàéà ýÿëÿí ÿëáÿò ýåäÿð. – Äåìÿê 

îëìàç äèðèëÿð òÿê éàòûá, ÿëáÿò äóðàúàã; Þëöëÿð 

éàòìàüûäûð, éîõ áóíà ïàéàí, þëöá... ÿ! 

Ì.ß.Ñàáèð. ßëáÿò êè – òÿáèè êè, øöáùÿñèç. 

ßëáÿò êè, îí èë áóíäàí ãàáàã áåëÿ ïðîéåêò 

ìöùöì èäè. Ìèð Úÿëàë. 

2. àðà ñ. Éÿãèí (êè), ýþðöíöð (êè). ßëáÿò, 

áóíäà áèð ñèðð âàð. – Äÿðâèøÿì, êÿøêöëöì âàð; 

Ùÿð ýöëäÿí áåø ýöëöì âàð; Ýÿëìèøÿì ìÿí 

ãàïûíà; ßëáÿò, áèð ìöøêöëöì âàð. (Áàéàòû). 

[Ñÿëèìÿ:] ßëáÿò, îäóíó ñàòûëìûð íÿäè, êÿñäèðèá 

áàçàðû àú-ñóñóç. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ñåâýèñèç, 

éîëäàøñûç áèð ýþçÿë êèìè; Ñöêóòà ãÿðã 

îëóá éàøàðäûí, ÿëáÿò. Ì.Äèëáàçè. 

97

ßËÁßÒÒß 

ßËÁßÒÒß 1. çÿðô Ìöòëÿã, ùÿð ùàëäà. ßëáÿòòÿ 

ýÿëìÿëèäèð. Ýåòìÿê ÿëáÿòòÿ ëàçûìäûð. – 

Áèð áåëÿ àäàìûí è÷èíäÿ éÿãèí; ßëáÿòòÿ, áÿäíÿçÿð 

âàð, îéíàìàñûí. Ã.Çàêèð. [Ìöñéþ 

Æîðäàí:] ßëáÿòòÿ ñåùðäèð, ìàò ãàëìàëû èøäèð, 

áèð òöðôÿòöëåéíäÿ ãÿôëÿòÿí Ïàðèæ õàðàá 

îëóáäóð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

2. àðà ñ. Øöáùÿñèç, òÿáèè êè. Î, ÿëáÿòòÿ, 

ùàãëûäûð. – Îë ãÿäÿð úþâð åòìÿ öøøàãÿ êè, 

ñÿíäÿí ÷ÿêñèí ÿë; Øàù ðÿèééÿòñèç îëà, ÿëáÿòòÿ, 

øþâêÿòäÿí äöøÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Ìàçàíäàðàíñêè:] 

ßëáÿòòÿ, ìÿí ùå÷ þçöìö ñÿíäÿí ÿñêèê 

àäàì áèëìèðÿì. Ú.Úàááàðëû. 

ßËÁßÉÀÕÀ 1. èñ. Øèääÿòëè äàâà, âóðóøìà; 

ìöáàðèçÿ. [Êÿðèì] áèëèðäè êè, ÿëáÿéàõà âàõòû 

äÿìàäÿì éàõûíëàøûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ìÿí áó 

ãàðà õÿéàëëàðëà ÿëáÿéàõà èêÿí, áèðäÿí, 

äåéÿñÿí, ýþçöìÿ áèð èøûëòû äÿéäè, éîõ îëäó, 

éåíÿ ýþðöíäö. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. ßëáÿéàõà 

îëìàã – áÿðê âóðóøìàã, ÷àðïûøìàã; ìöáàðèçÿ 

åòìÿê. ×àð ùþêóìÿòèíèí ñèéàñÿòè ÷àðûí 

èøüàë îðäóëàðû èëÿ áèçè ÿëáÿéàõà îëìàüà 

ìÿúáóð åòäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßð âÿ àðâàä ÿëáÿéàõà 

îëäóëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Éóñèôèí] 

úÿáùÿäÿ êå÷èðäèéè ýöíëÿð, þëöìëÿ ÿëáÿéàõà 

îëóá, àä-ñàí ãàçàíäûüû âàõòëàð ýþçöíöí 

ãàáàüûíà ýÿëäè. Á.Áàéðàìîâ. 

2. ñèô. Øèääÿòëè, àìàíñûç. ßëáÿéàõà ÷àðïûøìà 

ýåòäèêúÿ øèääÿòëÿíèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßëáÿéàõà âóðóø(ìà) – ñèëàùñûç ùàëäà âÿ 

éà ñîéóã ñèëàùëà àïàðûëàí äþéöø. Ïèëëÿêÿíäÿ 

ÿëáÿéàõà âóðóøìà óçóí ÷ÿêäè. Ìèð Úÿëàë. 

Ìÿí ñÿíè äöøöíÿðÿê ýåòäèéèì çàìàí ùóøà; 

Áÿëêÿ äÿ ñÿí ýèðèðñÿí ÿëáÿéàõà âóðóøà. 

ß.Úÿìèë. ßëáÿéàõà âóðóøìàã – áèðáèðèíäÿí 

éàïûøìàã, øèääÿòëè âóðóøìàã. Àðàç 

îíëàðëà ÿëáÿéàõà âóðóøàðàã òÿñëèì îëìóðäó. 

À.Øàèã. Ìöøêöíàç òÿêëèêëÿ ÿëáÿéàõà âóðóøóð, 

áó òÿêëèéè åâäÿí ãîâóá óçàãëàøäûðìàã 

èñòÿéèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ßËÁÈÐ 1. çÿðô Áèð-áèðèíÿ êþìÿê åäÿðÿê; 

áÿðàáÿð, áèðýÿ, áèðëÿøÿðÿê. ßëáèð èøëÿìÿê. – 

[Àëòóíáàé:] Åëõàí áèëÿýÿíëè, ñÿí Ñîëìàçû ñåâèð 

èñÿí, þçöíäÿ îíó ãîðóéàúàã áèð úÿñàðÿò äóéóð 

èñÿí, àíä è÷, ÿëáèð ÷àëûøàã. Ú.Úàááàðëû. 

[Íÿáè:] Äöøöíöá áàéàãäàí òþêìöøÿì 

òÿäáèð; Ýÿðÿê ñèíÿ ýÿðÿê äöøìÿíÿ ÿëáèð! 

Ñ.Ðöñòÿì. // Øÿðèê, áèð éåðäÿ, áèðëèêäÿ. Áó 

èøè îíëàð ÿëáèð ýþðìöøëÿð. ßëáèð îëìàã – 

98 

ßËÚßÊ 

éîëäàø îëìàã, áèðýÿ ùÿðÿêÿò åòìÿê, áèð 

ìÿãñÿä ö÷öí áèðëÿøìÿê. ßëáèð îëóá áèð àéû 

áèð øèð èëÿ; Îâëàäûëàð äîâøàíû òÿäáèð èëÿ. 

À.Ñÿùùÿò. [Íÿáè:] ßëáèð îëóá îä ñàëìàã 

ö÷öí äöøìÿíëÿðèí úàíûíà; Ñèíÿí öñòäÿí éîë 

âåð, êå÷èì ãàðäàøûìûí éàíûíà! Ñ.Ðöñòÿì. 

Áèð ùþêìäàð äåéèë, éûüûëûá ùÿòòà; Éöçö ÿëáèð 

îëà, ýÿëÿ, âåðìÿðÿì! Ì.Ðàùèì. 

2. ñèô. Ùÿìðÿé, ÷îõ éàõûí, áèðýÿ èøëÿéÿí. 

ßëáèð éîëäàøëàð. ßëáèð èø. – Èíäè, èíäèñÿ ñöðÿò 

ãàòàðûíäà ãûçûë äèïëîìëà, ÿëáèð âÿ öðÿêáèð 

éîëäàøëàðûìëà åâÿ äþíöðÿì. Ìèð Úÿëàë. 

ßËÁÈÐ-ÄÈËÁÈÐ áàõ ÿëáèð. [Íÿúìè:] Áó 

âàõòà êèìè ÿëáèð-äèëáèð, àñàéèøëÿ éàøàéàí .. 

áó äèíú úàìààòûí àðàñûíà íÿ ö÷öí èüòèøàø 

äöøñöí ß.ßáöëùÿñÿí. [Ùàúû:] Áóõàðàëû 

Áóõàðàäàí, Áàüäàääàí, Òåùðàíäàí – àäûíû 

ìöñÿëìàí ãîéàí ýÿðÿê ÿëáèð-äèëáèð ñÿé åëÿñèí. 

Ìèð Úÿëàë. Ùÿð ùàëäà ýöìàíûì áóäóð 

êè, ÿëáèð-äèëáèð îëñàã, Õàíïÿðè õàëàíû äöç 

éîëà ýÿòèðÿ áèëÿúÿéèê. ß.Âÿëèéåâ. 

ßËÁÎÌÁÀÑÛ èñ. ßë èëÿ òóëëàíûëûá àòûëàí 

áîìáà. Äÿñòÿ êîìàíäèðè ùÿð ÿñýÿðÿ 35 ýöëëÿ 

âÿ èêè ÿëáîìáàñû ïàéëàäû. Ìèð Úÿëàë. 

ßËÁÎÐÚÓ èñ. Òåç þäÿíèëìÿê øÿðòè èëÿ 

âåðèëÿí, éà àëûíàí àçàúûã áîðú ïóë, éàõóä 

áàøãà øåé. ßëáîðúó àëìàã. Ìÿíÿ îí ìàíàò 

ÿëáîðúó âåð. – ..Éàøûäëàðûíäàí âÿ éàõûí 

äîñòëàðûíäàí áèðè, áó ýöí îíäàí ÿëáîðúó ãàçûìà 

áîðóñó èñòÿìÿéÿ ýÿëÿíäÿ Ãöäðÿòäÿí áóíóí 

äà ñÿáÿáèíè ñîðóøäó. Ì.Ùöñåéí. [Ñóðõàé:] 

..Ñÿí þëÿñÿí, Ùöñåéí, áó ýöí åâèìèçäÿ 

÷þðÿê îëìàéûá, ýÿëìèøÿì, ñÿíäÿí áèð àç 

ÿëáîðúó ïóë àëàì. Ñ.Ðÿùìàí. 

ßËÚß ñèô. Êè÷èê, àçàúûã, áèð òèêÿ, ÿë 

ãÿäÿð. ßëúÿ ÷þðÿê. ßëúÿ ÿò. – Àíàñû áèð ÿëúÿ 

ÿïïÿéÿ äþíöá éîõà ÷ûõûáäûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ìþâãåéÿ ýÿëÿí êèìè Àááàñ êàðàíäàøëà áèð 

ÿëúÿ êàüûçà ÿðèçÿñèíè éàçäû, ö÷ íÿôÿðäÿí çÿìàíÿò 

àëäû. ß.ßáöëùÿñÿí. [Ýöëçàð:] [Àüàëàðîâ] 

äèøèíè áèçèì î áèð ÿëúÿ òîðïàüà ãûúàäûá. 


ßËÚßÚÈÊ ñèô. Ëàï áàëàúà, áàëàúà ÿë 

áîéäà (àäÿòÿí “áèð” ñþçö èëÿ). Éóí øàëûíà 

áöðöíìöø áèð ÿëúÿúèê ÷þùðÿñèíäÿ Àüúàíûí 

ýþçëÿðè ïàðëàéûá éàíûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßËÚßÊ èñ. ßëè ñîéóãäàí âÿ ñ.-äÿí ãîðóìàã 

ö÷öí áàðìàãëû, éà áàðìàãñûç ÿë ýåéèìè. 

Óçóí ÿëúÿê. ßëúÿê òîõóìàã. Ìåøèí ÿëúÿê.

ßËÚßÊÒÈÊßÍ 

Ãàäûí ÿëúÿêëÿðè. Áåøáàðìàã ÿëúÿê. Òÿêáàðìàã 

ÿëúÿê. Áèð úîðàá, áèð ÿëúÿê, áèð èñòè êþéíÿê; Áèð 

äÿ êè éóí áàøëûã ýþíäÿðèðÿì, àë! Ñ.Âóðüóí. 

ßËÚßÊÒÈÊßÍ, ßËÚßÊÒÎÕÓÉÀÍ èñ. 

Ïàð÷àäàí ÿëúÿê òèêÿí, éàõóä éóíäàí, èïëèêäÿí 

ÿëúÿê òîõóéàí óñòà. 

ßË×ÀÒÀÍ ñèô. 1. Ùöíäöð îëìàéàí, ÿë 

÷àòà áèëÿí, àë÷àã. ßë÷àòàí äèâàð. ßë÷àòàí ðÿô. 

2. Óçàã îëìàéàí, éàõûí. ßë÷àòàí éåð. 

3. ßëäÿ åäèëÿ áèëÿí, ÿëÿ äöøÿ áèëÿí, ìöíàñèá. 

ßË×ÀÒÌÀÇ ñèô. 1. Ùöíäöð, óúà, éöêñÿê. 

ßë÷àòìàç ìèíàðÿ. ßë÷àòìàç ùàñàð. // ìÿú. 

Éåòèøìÿê, íàèë îëìàã, ÿëäÿ åòìÿê ìöìêöí 

îëìàéàí. [Àäèëÿ:] Ìÿí éàõûíäà, ÿëèì àëòûíäà 

îëàí ñÿàäÿòÿ ãîâóøìàã èñòÿéèðÿì, óçàãëàðà, 

ÿë÷àòìàç ñÿàäÿòëÿðÿ äîüðó ãà÷ìàã 

èñòÿìèðÿì. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. Óçàã, ýåäèá-ýÿëìÿê ÷ÿòèí îëàí. ßë÷àòìàç 

éåð. – Úöìÿéÿì, ìöøêöëäö àøûãëà ùàëëàð; Íåéëÿéèì, 

ÿë÷àòìàç, óçàãäûð éîëëàð. Àøûã Úöìÿ. 

Îíëàðû àïàðäûëàð þçëÿðèëÿ äàüëàðà; Êÿíäëÿðÿ, 

øÿùÿðëÿðÿ, ÿë÷àòìàç óçàãëàðà. Ñ.Ðöñòÿì. 

3. Ìþùêÿì, àëûíìàñû, òóòóëìàñû, ýèðèëìÿñè 

ìöìêöí îëìàéàí, éà ÷ÿòèí îëàí. [Ìÿùÿððÿì:] 

Ðöñòÿì áÿé åâèíè åéëÿéèá áèð ÿë÷àòìàç 

ãàëà. Í.Âÿçèðîâ. 

ßË×ÀÒÌÀÇËÛÃ èñ. ßë÷àòìàç øåéèí ùàëû, 

âÿçèééÿòè; óçàãëûã, éàõóä éöêñÿêëèê, ùöíäöðëöê. 

ßË×ÈÌ, ßË×ÈÍ èñ. Áèð äÿôÿäÿ ÿëäÿ òóòóëóá 

úÿùðÿäÿ èï ùàëûíà ýÿòèðèëÿ áèëÿí ãÿäÿð 

(éóí). Î àðâàä ýöíäÿ éöç ÿë÷èì éóí ÿéèðèð. – 

[Òàïäûã] ..ýàù éóí äàðàüûíûí ãîéíóíà éûüûëìûø 

ÿë÷èìëÿðÿ, ùÿðäÿíáèð äÿ úÿùðÿíèí 

òàüàëàüûíà ÷îõ äèããÿòëÿ áàõûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

Èíäè úÿùðÿ óüóëäàéûð, óüóëäàäûãúà éóí 

ÿë÷èìè åøèëèá ñàïà äþíÿðÿê èéÿ òîïëàíûðäû. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Áèð ÿë÷èì – áèð ÿëäÿ òóòóëàúàã 

ãÿäÿð. Ýþé à÷ûã; Íÿ áèð ÿë÷èì áóëóä; 

Íÿ áèð ãóúàã äóìàí. Ð.Ðçà. 

ßËÄÀÐÀÜÛ èñ. Éóí äàðàìàã ö÷öí òàõòà 

àëòëûüà áÿíä åäèëìèø, óúó øèø ìÿôòèëëÿðäÿí 

èáàðÿò àëÿò; äàðàã. 

ßËÄßÁÈÐ ñèô. ìÿù. Áèðèíúè íþâáÿäÿ íÿçÿðÿ 

àëûíìàëû îëàí; âàúèá, ëàçûì. 

ßËÄßÊÈ ñèô. ßëäÿ îëàí, îðòàäà îëàí, ìþâúóä 

îëàí, íàüä. ßëäÿêè âÿñàèòäÿí ëàçûìûíúà 

èñòèôàäÿ åòìÿëè. 

ßËÅÉÙÄÀÐ 

ßËÄßÃÀÉÛÐÌÀ, ßËÄßÃÀÉÐÛËÌÀ ñèô. 

1. Ôàáðèê, éà çàâîääà äåéèë, ÿë èëÿ ãàéðûëìûø, 

äöçÿëäèëìèø, èñòåùñàë åäèëìèø. ßëäÿãàéðûëìà 

øåé. – Áÿçè ìàüàçà ìöäèðëÿðè .. ÿëäÿãàéûðìà 

÷ÿêìÿëÿðè ôàáðèê ìÿùñóëó àäû èëÿ úàìààòà 

ñàòûðëàð. “Êèðïè”. 

2. ìÿú. Áèëèéè, ùàçûðëûüû, áàúàðûüû îëìàéàí, 

þç ñÿíÿòèíè, èøèíè ïèñ áèëÿí; ëÿéàãÿòñèç. 

Áó ÿñÿðèíäÿí äÿ ýþðöíöð êè, áÿçè ÿëäÿãàéðûëìà 

àëèìëÿð êèìè, îðäàí-áóðäàí ÷ûðïûøäûðìûð. 

Ì.Ùöñåéí. // Ãåéðè-ùÿãèãè, éàëàí÷û. 

[Ãÿíáÿðãóëó:] Ùå÷ òèêÿ äÿ éàðàøìûð, ÷öíêè 

ñÿí ÿëäÿãàéûðìà áÿéñÿí. Áÿéèí ýÿðÿê äÿäÿñè 

äÿ áÿé îëà. Á.Òàëûáëû. 

ßËÄßÍ çÿðô 1. äàí. Òåç, àðàäà, úÿëä. ßëäÿí 

ýåò, áàçàðäàí ãÿíä àë, ýÿë. 

2. Ìàüàçàäàí éîõ, õöñóñè øÿõñäÿí, àëâåð÷èäÿí. 

ßëäÿí àëìàã. 

ßËÄßÉÈÐÌÀÍÛ èñ. Óí öéöòìÿê, éàðìà 

÷ÿêìÿê ö÷öí ÿë èëÿ èøëÿäèëÿí êè÷èê äÿéèðìàí. 

Àõøàì ëàìïà èøûüûíäà Òåëëè ÿëäÿéèðìàíû 

èëÿ éàðìà ÷ÿêèðäè. Ñ.Ùöñåéí. // Èñòèîò, 

ãÿùâÿ, äóç âÿ ñ. êèìè øåéëÿðè öéöòìÿê ö÷öí 

ÿë èëÿ èøëÿäèëÿí êè÷èê ìàøûí; êèðêèðÿ. 

ßËÄßÉÌßÌÈØ ô.ñèô. Òîõóíóëìàìûø. 

[Ãÿðèá:] Ö÷ ýþçÿëèí áèðè áèçÿ ãîùóìäóð; Î 

áèðèñè ÿëäÿéìÿìèø ãîâóíäóð. “Àøûã Ãÿðèá”. 

Áèçÿ áó äàü, áó äÿðÿ; Òÿñëèì îëñóí áèð êÿðÿ! 

ßëäÿéìÿìèø éåðëÿðÿ; Èøëÿñèí ãöââÿòèìèç.. 


ßËÄßÉÌßÇ áàõ ÿë÷àòìàç. 

ßËÅÉÙ [ÿð.] Àäÿòÿí “ÿëåéùèíÿ” øÿêëèíäÿ 

àäëûã âÿ éèéÿëèê ùàëëàðäàí ñîíðà èøëÿíèð: ...çèääèíÿ, 

...ãàðøû. ßëåéùèíÿ ñÿñ âåðìÿê. ßëåéùèíÿ 

ýåòìÿê. Òÿêëèôèí ÿëåéùèíÿ ÷ûõìàã. Äöøìÿí 

ÿëåéùèíÿ. – [Íÿñèð] äÿ ìÿëóì ôèêèðëÿð 

öçÿðèíäÿ ëÿùèíÿ âÿ ÿëåéùèíÿ îëìàã öçðÿ ñþç 

ñþéëÿéèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Áÿçè êÿíäëèëÿðÿ äÿ 

êèìèí ëåùèíÿ, êèìèí ÿëåéùèíÿ, íÿéÿ ãàðøû ÿë 

ãàëäûðìàüû áàøà ñàëìàã ÷ÿòèí èäè. Ìèð 

Úÿëàë. ßçèç òÿêëèôèí ÿëåéùèíÿ ñÿñ âåðäè. 


ßËÅÉÙÄÀÐ ñèô. [ÿð. ÿëåéù âÿ ôàðñ. ...äàð] 

ßëåéùèíÿ, çèääèíÿ, ÿêñèíÿ îëàí; äöøìÿí. Î 

ñèçÿ ÿëåéùäàð àäàì äåéèë. Îíäà ìÿí ÿëåéùäàð 

áèð ùÿðÿêÿò ýþðìÿäèì. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

..ßëåéùäàðëàð áþéöê ÿäèáèí êÿëàìûíà òÿñëèì 

îëìóøäóëàð. Ìèð Úÿëàë. 

99

ßËÅÉÙÄÀÐËÛÃ 

ßËÅÉÙÄÀÐËÛÃ èñ. ßëåéùèíÿ, çèääèíÿ 

îëìà; äöøìÿí÷èëèê. ..Âÿëèÿùäèí [éåðèíÿ] ðóñ 

ÿëåéùäàðëûüû èëÿ ìÿøùóð îëàí Íèçàìöëìöëêö 

òÿéèí åòäèëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßËÅÉÊßÑÑÀËÀÌ, ßËÅÉÊÖÌßÑÑÀËÀÌ 

íèäà [ÿð.] Ñèçÿ (ñÿíÿ) äÿ ñàëàì îëñóí! “Ñàëàìÿëåéêöì”ÿ 

(ñàëàìà) úàâàá èôàäÿñè. [Éóñèô:] 

Àé ÿëåéêöìÿññàëàì, ãàðäàøëàð, ÿéëÿøèíèç. 

Í.Íÿðèìàíîâ. ßëåéêÿññàëàì, êåéôèí 

éàõøû îëñóí. Ù.Íÿçÿðëè. 

ßËÅÉÙÃÀÇ èñ. [ÿð. ÿëåéù âÿ ôð. ãàç] 

Çÿùÿðëÿéèúè ìàääÿëÿðäÿí, ãàçëàðäàí, òöñòöäÿí 

âÿ ñ.-äÿí ãîðóíìàã ö÷öí ôèëòðëè ìàñêà. 

Áþëöê áèð äàðâàçàíûí òóøóíäà àçàúûã 

ëÿíýèäèéè âàõò, ÷èéíèíäÿ ÿëåéùãàç äàðâàçàäà 

äàéàíàí àðâàä ýöëÿ-ýöëÿ Ìàùìóäà äåäè.. 


ßËßÔ èñ. [ÿð.] áàõ àëàô. Áèðè ýåäèá ÿëÿô 

òþêöð êÿëëÿðÿ; Áèðè áàõûð õûðìàíäàêû âÿëëÿðÿ. 

À.Ñÿùùÿò. Õàíãóëó ìÿðÿêäÿí ÿëÿô ýÿòèðèá àòûí 

ãàáàüûíà ãîéäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßËßÔÈÉÉÀÒ èñ. [ÿð. “ÿëÿô” ñþç. úÿìè] 

Úöðáÿúöð îòëàð. Î äåéèðäè êè, Àâðîïà ùÿêèìëÿðè 

ÿëÿôèééàòäàí áèõÿáÿðäèðëÿð. Ãàíòÿìèð. 

Ùà çàìàíäàíñà Ìÿñìÿ åøèòìèøäè êè, äÿðìàíëàðûí 

éàõøûñû ÿëÿôèééàòäûð. Ìèð Úÿëàë. 

ßËßÔÈÉÉÀÒ×Û èñ. êþùí. Êå÷ìèøäÿ íÿáàòàò÷ûéà 

âåðèëÿí àä ..Áèòêè ñèñòåìàòèêàñû þç 

áàøëàíüûúûíû ÕÂÛ ÿñðäÿí ýþòöðìöøäöð. Áó 

ÿñðäÿ “ÿëÿôèééàò÷ûëàð” àäëàíàí àëèìëÿð ìåéäàíà 

÷ûõìûøäû. Ì.Ãàñûìîâ. 

ßËßÝßËßÍ ñèô. ßëäÿ åäèëÿ áèëÿí, ÿëäÿ 

åäèëìèø. ßëÿýÿëÿí øåé. 

ßËßÊ èñ. Óíóí êÿïÿê âÿ ãåéðè çèáèëëÿðèíè 

òÿìèçëÿìÿê ö÷öí ñàüàíàüà êå÷èðèëìèø ñûõ 

òîðäàí èáàðÿò àëÿò. ßëÿê äàèðÿâè ãóòó øÿêëèíäÿ 

îëóð. – Äàüûëûá ÷þëëÿðÿ à÷äû ùÿðÿ áèð 

íþâ êÿëÿê; Ñàú Ëàùûúäàí ãóðòàðûá, ãàëìàäû 

Ñàëéàíäà ÿëÿê. Ñ.ß.Øèðâàíè. Íÿùÿíý ÿëÿêäÿí 

óí ÿëÿíÿí ñàéàüû ãàð ÿëÿíèð, äÿãèãÿëÿð êå÷äèêúÿ 

éåð òÿêíÿñè äàùà ÷îõ äîëóð, äàùà ÷îõ 

àüàðûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

◊ ßëÿéè ÿëÿíèá, õÿëáèðè ñóëàíûá – èøè áèòèá. 

ßËßÊ×È ñèô. ßëÿê ãàéûðàí âÿ ñàòàí àäàì. 

◊ ßëÿê÷èíèí ãûë âåðÿíè èñòåù. – ÿñëèíäÿ 

ùå÷ áèð úèääè èøëÿ ìÿøüóë îëìàéûá, þçöíö 

èøòèðàê÷û, êþìÿê÷è êèìè ýþñòÿðìÿéÿ ÷àëûøàí, 

éàõóä àðà ãûçûøäûðàí àäàì ùàããûíäà. 

ßËßÊ×ÈËÈÊ èñ. ßëÿê÷èíèí èøè, ïåøÿñè, 

ñÿíÿòè. 

100 

ßËßËÕÖÑÓÑ 

ßËßÊÅ×ÌßÇ ñèô. ßëäÿ åäèëÿ áèëìÿéÿí, 

ÿëÿ êå÷èðìÿê ìöìêöí îëìàéàí, òàïûëìàñû 

÷îõ ÷ÿòèí îëàí. ßëÿêå÷ìÿç øåé. ßëÿêå÷ìÿç 

ôöðñÿò. 

ßËßÊÅ×ÌßÇËÈÊ èñ. ßëÿ êå÷ìÿñè, ÿëäÿ 

åäèëìÿñè, òàïûëìàñû ìöìêöí îëìàìà, éàõóä 

÷ÿòèí îëìà. 

ßËßÊËßÌß “ßëÿêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßËßÊËßÌßÊ áàõ ÿëÿìÿê. 

ßËßÊËßÍÌß “ßëÿêëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßËßÊËßÍÌßÊ áàõ ÿëÿíìÿê. 

ßËßÊËÈ ñèô. õöñ. ßëÿéè îëàí. ßëÿêëè êîíâåéåð. 

ßËßÊ-ÂßËßÊ èñ. Ãàðûøûãëûã, àëò-öñò. Áó 

éåðäÿ éåð òàïûëìàç àðòûã ãöññÿéÿ, äÿðäÿ; Î 

éåðäÿñÿ öðÿêëÿð äÿðääÿí ÿëÿê-âÿëÿêäèð. 

Ñ.Ðöñòÿì. ßëÿê-âÿëÿê åëÿìÿê (åòìÿê) 

– àëò-öñò åòìÿê, äàüûòìàã. Îòàãëàðû áèðáèðèíÿ 

âóðäóëàð. Ýöìàí ýÿëÿí éåðëÿðè ÿëÿêâÿëÿê 

åëÿäèëÿð. Ìèð Úÿëàë. 

ßË-ßËÁßÒ çÿðô äàí. Ìöòëÿã, ëàï éÿãèí, 

ùÿð íåúÿ îëóð îëñóí, ùÿð ùàëäà. ßë-ÿëáÿò ýÿëèí. 

ßË-ßËß çÿðô 1. Áèð-áèðèíèí ÿëèíäÿí òóòàðàã. 

ßë-ÿëÿ îéíàäûëàð. ßë-ÿëÿ éåðèìÿê. 

2. Áèðýÿ, áèð éåðäÿ, ùÿìðÿéúÿñèíÿ, äîñòúàñûíà. 

ßë-ÿëÿ èøëÿìÿê. ßë-ÿëÿ ÷àëûøìàã. 

◊ ßë-ÿëÿ, áàø-áàøà – ùàãã-ùåñàáû ãóðòàðìà, 

àëûø-âåðèøè âÿ éà ùÿð ùàíñû áèð èøäÿí, 

îéóíäàí âÿ ñ.-äÿí ùÿì çèéàíñûç, ùÿì äÿ 

ãàçàíúñûç ÷ûõìà. [Ìÿøÿäè Ìþùñöí:] Äåìÿëè, 

áèð êàñà äà ãàéìàã ýÿëñÿ, ÿë-ÿëÿ, áàø-áàøà 

÷ûõûðûã. Ìèð Úÿëàë. ßë-ÿëÿ âåðìÿê – áèðáèðèíÿ 

êþìÿê åòìÿê, êþìÿêëÿøìÿê, áèðëèêäÿ 

÷àëûøìàã. ßë-ÿëÿ âåðèá èøëÿìÿê. – Ãûç õîøáÿõò, 

îüëàí õîøáÿõò – èêèñè äÿ ÿë-ÿëÿ âåðèá øàä 

âÿ õöððÿì .. þìöð ñöðöðäöëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ñàðà:] Ñÿí àú, ìÿí äÿ àú, ýåäÿê, áèð 

ýóøåéè-õÿëâÿòäÿ ÿë-ÿëÿ âåðèá èøëÿéÿê, éàøàéàã. 

Ú.Úàááàðëû. Ùÿìèí ýåúÿ ßêáÿðëÿ Àéàç 

ÿë-ÿëÿ âåðèá øÿùÿðäÿí ãà÷äû. Ìèð Úÿëàë. ßëÿëÿ 

òóòìàã – áàõ ÿë-ÿëÿ âåðìÿê. 

ßËßËÕÖÑÓÑ çÿðô [ÿð.] Õöñóñèëÿ, õöñóñÿí. 

[Úàùàí:] Õàëàí ñÿíÿ ãóðáàí, åâëÿíìÿê 

ñó è÷ìÿê êèìè àñàí øåéäèð, îíäà íÿ ÷ÿòèíëèê 

âàð êè ßëÿëõöñóñ ñÿíèí êèìè úàâàíà. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. ßëÿëõöñóñ éàçûã Íóðÿääèíèí 

ýöíö ãàðà îëìóøäó. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Àõóíä:] 

Áó íèêàù êÿñìÿêäÿí âÿ éà êÿñäèðìÿêäÿí 

çîðáà ñÿâàá éîõäóð, ÿëÿëõöñóñ ñèüÿ îëà. 

Ú.Úàááàðëû.

ßËßÌ 

ßËßÌ 1 èñ. [ÿð.] Äÿðä, ãÿì, êÿäÿð, ãöññÿ. 

ßëÿì, ìÿøÿããÿò àäàìû òåç ãîúàëäûð. – Úàíÿ 

éåòäèì àëÿìè-ùèúðàí èëÿ, åé çàëèì! Ðÿùì ãûë, 

úàíûì ö÷öí âàð èñÿ áèð äÿðìàíûí. Ôöçóëè. Úÿì 

îëñà éàíûìäà òàìàì ñÿíÿìëÿð; Äàüûëìàç 

êþíëöìäÿí ôèêðö ÿëÿìëÿð. Ì.Ï.Âàãèô. Ãÿùðÿìàíûí 

ýþçëÿðè éàøàðìûøäû, ñÿñèíäÿ äÿðèí áèð 

ÿëÿì âÿ òÿÿññöô äóéóëóðäó. Ù.Íÿçÿðëè. 

ßËßÌ 2 èñ. [ÿð.] Áàéðàã (àäÿòÿí äèíè 

àéèíëÿðäÿ èøëÿäèëÿí áàéðàã). 

ßËßÌÀÍ áàõ ÿëàìàí. Ùà÷àíàúàí 

àìàí ÷ÿêèì áó çàëûì ùèúðàí ÿëèíäÿí; Áó åâ 

éûõàí ÿëÿìäàðûí àìàí, ÿëÿìàí ÿëèíäÿí. 

Àøûã Õÿëôÿ. 

ßËßÌÄÀÐ ñèô. [ÿð. ÿëÿì âÿ ôàðñ. ...äàð] 

êþùí. Áàéðàãòóòàí, áàéðàã÷û, áàéðàãäàð. 

ßËßÌÄÀÐËÛÃ èñ. êþùí. Áàéðàãäàðëûã. 

ßËßÌß “ßëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßËßÌßÊ ô. 1. ßëÿêäÿí êå÷èðìÿê. ..Ãóðáàí 

îòóðäó îòàüûí áèð êöíúöíäÿ âÿ áàøëàäû 

ýÿúè ÿëÿìÿéÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

2. ìÿú. Ñÿïìÿê, ñÿïÿëÿìÿê, òþêìÿê. Éàüûø 

ÿëÿéèð. – Ýöíÿø øÿùÿðÿ îä ÿëÿäèéè ùàëäà 

ñÿêèëÿð òåç-òÿëÿñèê éåðèéÿí àäàìëàðëà äîëó 

èäè. Ì.Ùöñåéí. Áöòöí ýöíö ùÿð òÿðÿôÿ îä 

ÿëÿéÿí ýöíÿø òÿçÿúÿ áàòìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßËßÌËÈ ñèô. Ãÿìëè, êÿäÿðëè, ãöññÿëè. 

ßËßÌËÈËÈÊ èñ. ßëÿìëè (ãÿìëè, êÿäÿðëè, 

ãöññÿëè) àäàìûí ùàëû; ãÿìëèëèê, êÿäÿðëèëèê, 

ãöññÿëèëèê. 

ßËßÌÍÀÊ [ÿð. ÿëÿì âÿ ôàðñ. ...íàê] á à õ 

ÿëÿìëè. 

ßËßÍÝß èñ. Ãóðó ñöìöê. Àò-èíÿéèí, êÿëèí 

áÿùñè äöøÿíäÿ; ×îõó áèð ÿëÿíýÿ ëåøäÿí 

äàíûøûð. “Ìÿñóì”. 

ßËßÍÌß “ßëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßËßÍÌßÊ ìÿúù. 1. ßëÿêäÿí êå÷èðèëìÿê. 

Óí ÿëÿíìèøäèð. 

2. ìÿú. ×îõëó ìèãäàðäà òþêöëìÿê. Áèð 

ãÿäÿð ñîíðà òîç ÷îõàëäû, ñàíêè ùàâàäàí óí 

ÿëÿíèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

ßËßØßÍ-ÝÖËßØßÍ èñ. äàí. Ìÿíàñûç, 

áîø øåé. ßëÿøÿí-ýöëÿøÿí ñþçëÿð äàíûøûð. – Íÿ 

áèëèì, ÿëÿøÿí-ýöëÿøÿí øåéëÿð ýþðìöøÿì. 


ßËßÒÄÈÐÈËÌß “ßëÿòäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßËßÒÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. ßëÿêäÿí êå÷èðäèëìÿê. 

ßËßÒÄÈÐÌß “ßëÿòäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßËÙßÄ 

ßËßÒÄÈÐÌßÊ áàõ ÿëÿòìÿê. Óíó ÿëÿòäèðìÿê. 

ßËßÒÌß “ßëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßËßÒÌßÊ èúá. ßëÿìÿ èøè ýþðäöðìÿê, 

ÿëÿêäÿí êå÷èðòäèðìÿê. Óí ÿëÿòìÿê. Áÿííà 

ôÿùëÿéÿ ãóì ÿëÿòäè. 

ßËÔßÚÈÍ èñ. Êèòàáûí ñÿùèôÿëÿðè àðàñûíà 

íèøàí ö÷öí ãîéóëàí ëåíòøÿêèëëè êàüûç ïàð÷àñû. 

Êèòàáûí îðòàñûíäà ãÿçåò êàüûçûíäàí ãàéðûëìûø 

ÿëôÿúèí âàðäû. Ì.Ùöñåéí. ßëôÿúèí 

ãîéìàã çàð. – ãóðòàðìàã, òàìàìëàìàã, 

êÿñìÿê, àðà âåðìÿê. [Âåéñ:] Áöëÿíä, ùå÷ 

îëìàñà áóðäà ÿëôÿúèí ãîéàñàí. Áÿñ îëìàäûìû 


ßËÙÀË çÿðô [ÿð.] êëàñ. Èíäè, áó ùàëäà, áó 

àíäà. Äöøäöí íèéÿ áÿñ áó ùàëÿ ÿëùàë Áèëìÿì 

íÿ ñÿáÿáäÿí îëìóñàí ëàë Ì.ß.Ñàáèð. 

Ìèëëÿò äåéÿ àüëàð, áèð ìÿðñèéÿõàíäûð; Àíëàð 

ùÿëÿ ñîíðà, ÿëùàë úàâàíäûð. ß.Íÿçìè. 

ßËÙÀÍ èñ. [ÿð. “ëÿùí” ñþç. úÿìè] êëàñ. 

Ýþçÿë ñÿñëÿð, ýþçÿë íÿüìÿëÿð, òÿðàíÿ. Ãóøëàðûí 

ÿëùàíû, åé äèë, áÿñ ìöÿññÿðäèð áó ôÿñë. 

ßìàíè. Áàüäà à÷äû öçöíäÿí î ýöëè-òàçÿ 

íèãàá; ×àøäûðûá áöëáöë þçöí, åéëÿäè ÿëùàíû 

ãÿëÿò. Ñ.ß.Øèðâàíè. Áöëáöëëÿðèí ÿëùàíû, ÷è÷ÿêëÿðäÿêè 

ÿëâàí; Îëìàç øó ìÿíèì ÷ûíäûðàúàã 

êþíëöìÿ ÿëàí; Áèð ìÿíáÿè-èëùàì. Ù.Úàâàä. 

ßËÙÀÑÈË èñ. [ÿð.] êþùí. Ñþçöí ýþäÿéè, 

ñþçöí ãûñàñû, õöëàñÿ, áèð ñþçëÿ, íÿùàéÿò. ßëùàñèë, 

ýÿëèá øÿùÿðÿ ÷àòäûã. – Áèë êè, ìÿãñóäÿ 

îëàðñàí âàñèë; Éåðäÿ, ýþýäÿ, íÿ èñÿ, ÿëùàñèë. 

À.Ñÿùùÿò. 

ßËÙÀÂÀÑÛ çÿðô äàí. Ùå÷ øåé ýþðìÿäÿí, 

ÿë äóéüóñó âàñèòÿñèëÿ. ßëùàâàñû éåðèìÿê. – 

Íèøàí÷ûëàð èñÿ ãàðàíëûãäà ÿëùàâàñû ñèëàùëàðûíû, 

õöñóñÿí ÷àõìàãëàðûíû òÿìèçëÿéèð(äèëÿð). 


ßËÙÀÉ èñ. Ùàé-êöé, òÿëàø, ÿë-àéàüà 

äöøìÿ. Øÿáèñòàí ÿëùàéëà (ç.) è÷ÿðèéÿ ýèðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. ßëùàéà äöøìÿê – ÿë-àéàüà 

äöøìÿê, òÿëàøà äöøìÿê, îðà-áóðà ãà÷ûøìàã. 

Àíúàã êèì íÿ òÿùÿð ÿëùàéà äöøñÿ äÿ, åë-îáà 

ñåâèíèð, Ãà÷àã Íÿáèíèí øÿíèíÿ ìÿúëèñëÿð 

ãóðóëóð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ãàäèð .. Ùÿìçÿíèí ÿëùàéà 

äöøäöéöíö, ãÿñÿáÿéÿ íåúÿ ãà÷äûüûíû 

õÿéàëûíà ýÿòèðèá þç-þçöíÿ àúû-àúû äöøöíöðäö. 


ßËÙßÄ: ÿëùÿä äàøû – ãÿáèðäÿ þëöíöí 

áàøû ñþéêÿíäèéè äàø. Ãÿáðèìè þçýÿ ãàçûá; 

ßëùÿäèì äàð äöøöáäö. (Àüû). 

101

ßËÙßÃ 

◊ Áàøû ÿëùÿä äàøûíà äÿéìÿê – áÿðêäÿíáîøäàí 

÷ûõàðàã, áèð øåéèí àãèáÿòèíè 

òÿúðöáÿäÿ ýþðÿðÿê àéûëìàã, þçöíÿ ýÿëìÿê. 

ßìèðõàíûí áàøû äÿéäè ÿëùÿä äàøûíà; Î àéûëäû 

ìÿúëèñëÿðèí ýåú éóõóñóíäàí. Ñ.Âóðüóí. Áàøû 

ÿëùÿä äàøûíà äÿéÿíäÿí áÿðè, éÿãèí êè, 

ñÿùâëÿðèíè àíëàéûá. ß.Âÿëèéåâ. 

ßËÙßÃ àðà ñ. [ÿð.] êþùí. Ùÿãèãÿòÿí, äîüðóñó, 

äîüðóäàí äà. ßëùÿã, ìöíÿúúèìáàøû 

äÿõè, ýþðöíöð êè, ÷îõ ÿëùÿã èìèø. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Êóéèíäà ýþðìÿê ÿüéàðè; ßëùÿã, ìÿíÿ 

úÿôàäûð áó. Ã.Çàêèð. ßëùÿã, ÿëùÿã, ýþçÿë 

áèíàñÿí! Ì.ß.Ñàáèð. 

ßËÙßÌÄÖËËÀÙ èñ. [ÿð.] äèí. Àëëàùà 

øöêöð îëñóí, øöêöð Àëëàùà. [Ìÿøÿäè Èáàä:] 

Ãîúà îäóð êè, äèøëÿðè îëìàéà, ýþçö ýþðìÿéÿ, 

ãóëàãëàðû åøèòìÿéÿ, þçö äÿ éåðèíäÿí 

òÿðïÿíÿ áèëìÿéÿ; ìÿí êè, ÿëùÿìäöëëàù, ãóø 

êèìèéÿì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Èñêÿíäÿð ÿìè ïàéûíû 

éåéèá ãóðòàðàíäàí ñîíðà, “ÿëùÿìäöëëàù” 

äåéèá äîäàãëàðûíû ñèëäè. Ì.Ùöñåéí. 

ßËÙßÇßÐ íèäà. 1. Ãà÷! ãîðõ! óçàã îë! 

öçöíö ýþðìÿ! Èêèöçëö àäàìëàðäàí ÿëùÿçÿð! 

– Àðâàä öçëö êèøèäÿí, êèøè öçëö àðâàääàí 

ÿëùÿçÿð. (Àòà. ñþçö). ßëùÿçÿð, éàé ãàøûí øóõ 

ïåéêàíûíäàí; Âóðàð, éûõàð, þòìÿê îëìàç éàíûíäàí. 

Ã.Çàêèð. ßëùÿçÿð åòìÿê – óçàã 

îëìàüà ÷àëûøìàã. ßëùÿçÿð åò, áèð éåíè 

øåéòàíäû áó! Ì.ß.Ñàáèð. 

2. Ðÿää îëñóí, óçàã îëñóí. ßëùÿçÿð, 

ùàðàéà èñòÿéèð, ãîé ýåòñèí. 

ßËÈÀ×ÛÃ ñèô. Öðÿêäÿí áàøãàëàðûíà ïóë, 

ìàë âÿ ñ. èëÿ êþìÿê åäÿí; ñÿõàâÿòëè, úîìÿðä. 

ßëèà÷ûã àäàìûí öðÿéè äÿ à÷ûã îëàð. 

(Ìÿñÿë). Áèð ãÿäÿð ýÿíúëÿðëÿ îéíàäûãäàí 

ñîíðà ÿëèà÷ûã òàìàøà÷ûëàð [Àëòûàéëûüà] ö÷ëöê, 

áåøëèê, îíëóã ÿñêèíàñ (êàüûç ïóë) áàüûøëàðäûëàð. 

Ù.Ñàðàáñêè. [Äèëÿí÷èëÿð] òàíûäûãëàðû 

ÿðáàáëàðäàí êèìèíèí õÿñèñ âÿ êèìèíèí 

ÿëèà÷ûã îëäóüóíó éàõøû áèëèðäèëÿð.. ß.Ñàäûã. 

ßËÈÀ×ÛÃËÛÃ èñ. ßëèà÷ûã àäàìûí ùàë âÿ 

ñèôÿòè; ñÿõàâÿòëèëèê, úîìÿðäëèê, ñÿõàâÿò. 

ßëèà÷ûãëûã éàõøû ñèôÿòäèð. – Íÿáèíèí èýèäëèéè, 

ÿëèà÷ûãëûüû äèëëÿðäÿ äàñòàí îëóð. “Ãà÷àã Íÿáè”. 

ßËÈÀÜÛÐ ñèô. 1. Ãöââÿòëè, ýöúëö, çîðëó. 

ßëèàüûð àäàì. 

2. ìÿú. Áèð èøÿ óüóðñóçëóã ýÿòèðÿí (ÿëèéöíýöë 

çèääè). ßëèàüûð àäàì. 

ßËÈÀÜÛÐËÛÃ “ßëèàüûð”äàí ìöúÿð. 

102 

ßËÈßÉÐÈ 

ßËÈÀËËÀÙÛ èñ. Ìöñÿëìàí òÿðèãÿòëÿðèíäÿí 

áèðèíèí àäû âÿ áó òÿðèãÿòÿ ìÿíñóá 

àäàì. 

ßËÈÀËËÀÙÛËÛÃ èñ. ßëèàëëàùû òÿðèãÿòè 

(áàõ ÿëèàëëàùû). 

ßËÈÀØÀÜÛ ñèô. Éîõñóëëàøìûø, ìàääè úÿùÿòäÿí 

÷ÿòèíëèê ÷ÿêÿí. ßëèàøàüû (ç.) îëìàã. 

ßËÈÀØÀÜÛËÛÃ èñ. ßëè àøàüû äöøìöø 

àäàìûí ùàë âÿ êåéôèééÿòè; éîõñóëëóã. 

ßËÈÁÀÜËÛ ñèô. 1. ßëëÿðè áàüëàíìûø ùàëäà 

îëàí. ßëèáàüëû äóñòàã. 

2. ìÿú. Ùÿð úöð ùÿðÿêÿò âÿ òÿøÿááöñ èìêàíûíäàí 

ìÿùðóì. ßëèáàüëû (ç.) îëìàã. 

ßËÈÁÎØ 1. ñèô. Éîõñóë, ùå÷ áèð øåéè îëìàéàí; 

ôÿãèð. ßëèáîø àäàì. // ßëèíäÿ ùå÷ áèð 

øåé îëìàéàí, ùå÷ áèð øåéñèç. ßëèáîø Úÿìèë 

èíäè õÿñòÿ íÿíÿñèíèí éàíûíà ùàíñû öçëÿ äþíÿúÿê, 

îíà íåúÿ úàâàá âåðÿúÿêäè Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. çÿðô ßëèíäÿ ùå÷ áèð øåé îëìàäàí, þçö 

èëÿ ùå÷ áèð øåé ýþòöðìÿäÿí. ßëèáîø åâÿ ýåäÿ 

áèëìÿðÿì. Õÿñòÿíèí éàíûíà ÿëèáîø ýåòìÿê 

éàõøû äåéèë. – Àëëàùâåðäè Íÿáèíèí éàíûíà 

ÿëèáîø ýåòìèð. “Ãà÷àã Íÿáè”. Çöëåéõàíûí 

ÿëèáîø îëäóüóíó ýþðúÿê àíàñû àíëàäû êè, 

ãîíøóëàðäà äà éåìÿëè áèð øåé òàïûëìàìûøäûð. 

Ò.Ø.Ñèìóðã. // ìÿú. áàõ ÿëèéàëûí. Úàíàâàðëàðà 

ãàðøû ÿëèáîø ÷ûõìàã. // Ùå÷ áèð îâ 

ÿëÿ êå÷èðìÿäÿí. Îâäàí ÿëèáîø ãàéûòìàã. 

3. çÿðô Èøñèç, áèêàð. ßëèáîø ãàëìàã. 

ßëèáîø ýÿçìÿê – áîø-áîø ýÿçìÿê, 

àâàðà-àâàðà ýÿçìÿê; âåéèëëÿíìÿê. 

ßËÈÁÎØËÓÃ èñ. 1. Éîõñóëëóã, ôÿãèðëèê, 

ùå÷ áèð øåéè îëìàìà. 

2. Èøñèçëèê, áåêàðëûã. // Âåéèëëèê, àâàðàëûã. 

ßËÈÄÎËÓ çÿðô 1. ßëëÿðè áîëëó øåéëÿ äîëó 

ùàëäà. ßëèäîëó åâÿ ýÿëäè. – Ëàêèí ìÿí îíóí 

åâèíÿ ÿëèáîø ýÿëèá ÿëèäîëó ýåäÿí, ÿëèäîëó ýÿëèá 

ÿëèáîø ýåäÿí àäàìëàðûí êèì îëäóãëàðû èëÿ 

ÿñëà ìàðàãëàíìûðàì. Ñ.Ðöñòÿì. 

2. ìÿú. Ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ, âàðëàíìûø ùàëäà. 

Ýåäèí, ýåäèí, óüóðóíóç õåéèð îëñóí, ÿëèäîëó 

ãàéûäàñûíûç! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ßËÈßÉÐÈ ñèô. Äöç îëìàéàí, òÿìèç îëìàéàí, 

ôöðñÿò äöøÿíäÿ îüóðëóã åäÿí; îüðó. 

ßëèÿéðè àäàì. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Òèúàðÿò 

ñèñòåìèíèí ÿëèÿéðèëÿðäÿí òÿìèçëÿíìÿñè. – 

[Ñàëìàí] ÿëèÿéðèëÿðÿ ùèññ åòäèðèðäè êè, áàõ, íÿ 

éóâàíûí ãóøó îëäóüóíó áèëèðÿì ùà, éàâàø 

éå. Ì.Èáðàùèìîâ.

ßËÈßÉÐÈËÈÊ 

ßËÈÃÀÍËÛ 

ßËÈßÉÐÈËÈÊ èñ. Òÿìèç, äöçýöí îëìàéàí 

àäàìûí ùàë âÿ êåéôèééÿòè; îüóðëóã, îüóðëóüà 

ìåéèë. Ñàìáàëîâóí þçöíö ÿëèÿéðèëèê öñòÿ 

èøäÿí ÷ûõàðòäûëàð. Ñ.Ðÿùìàí. 

ßËÈÔ 1 èñ [ÿð. ÿñëè ãÿä. éÿù.] 1. ßðÿá ÿëèôáàñûíûí 

[ øÿêëèíäÿ éàçûëàí áèðèíúè ùÿðôèíèí 

àäû. ßëèôè äèðÿê ñàéûð, úèìè ÷ÿíýÿë. (Ìÿñÿë). 

Áèëìÿê íÿ ýÿðÿê êèì, áó ÿëèôäèð, áó äà áåéäèð 

Ùÿââÿç, ñîðà ùöòòè, áó íÿ ùåéäèð, î íÿ 

ùåéäèð Ì.ß.Ñàáèð. Ìèðçÿ Ùÿñÿí: – Íåúÿ êè 

Àâðîïà, ùàáåëÿ Àñèéà ìèëëÿòëÿðèíèí ùöðóôàòûíûí 

ÿââÿëèíúèñè “à” ñþâòöíöí ÿëàìÿòèäèð êè, 

áèç îíà “ÿëèô” äåéèðèê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

2. ìÿú. Äöç, øàõ, øàãóëè ìÿíàñûíäà. Ùÿñðÿòèíäÿí 

ÿëèô ãÿääèì áöêöëäö; Úèñìèì áÿíäè 

éåðáÿéåðäÿí ñþêöëäö. Ì.Â.Âèäàäè. ßëèô 

ãÿääè äàë (éàé, íóí) îëìàã, ÿëèô ãÿääè äàëà 

(éàéà, íóíà) äþíìÿê êëàñ. – áåëè áöêöëìÿê. 

Ùèúðàí ýåúÿëÿðè ãàéüó ÷ÿêìÿêäÿí; ßëèô ãÿääèì 

ÿéðè éàéÿ äþíöáäö. “Ãóðáàíè”. Ùÿñðÿòèíäÿí 

ÿëèô ãÿääè äàë îëóá; Ìàò ãàëûáäûð, øèðèí 

äèëè ëàë îëóá. Ì.Ï.Âàãèô. ßëèôäÿí áàøëàìàã 

– ëàï ÿââÿëäÿí, ëàï áàøäàí áàøëàìàã. 

ßËÈÔ 2 [éóí.] Éàüëû áîéà ùàçûðëàìàã ö÷öí 

áèøìèø êÿòàí, éà ÷ÿòÿíÿ éàüû, éàõóä ñöíè 

ñóðÿòäÿ ùàçûðëàíìûø éàü. ßëèô éàüû. – ßëèô 

éàüëàðû òöíä âÿ à÷ûã ðÿíýëè, øÿôôàô îëóð. 

“ßìòÿÿøöíàñëûã”. 

ßËÈÔÁÀ èñ. [ÿð.] 1. Áèð äèëäÿ èøëÿíÿí âÿ 

ìöÿééÿí ãàéäàäà ñûðàëàíàí ùÿðôëÿðèí ìÿúìóñó. 

Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñû. ßðÿá ÿëèôáàñû. 

Ëàòûí ÿëèôáàñû. – Áèç áóíà òÿÿúúöá åòìèðèê êè, 

Ùöñåéíçàäÿ úÿíàáëàðû ÿëèôáàìûçûí áèëìÿððÿ 

äÿéèøèëìÿñèíÿ ôèòâà âåðìèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Êþùíÿ ÿðÿá ÿëèôáàñûíûí ÷ÿòèíëèéè 

ýåíèø õàëã êöòëÿñèíèí ñàâàäëàíìàñûíà èìêàí 

âåðìèðäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ßëèôáà ñûðàñû – 

ÿëèôáàäà îëàí ùÿðôëÿðèí ìöÿééÿí ñèñòåì 

öçðÿ äöçöëöø ñûðàñû. 

2. ßëèôáàíû þéðÿäÿí êèòàá. ßëèôáà êèòàáû. 

3. ìÿú. ßí áÿñèò, ÿí ñàäÿ, ùàìûéà ìÿëóì 

îëàí øåé. Áó, úÿáðèí ÿëèôáàñûäûð. 

◊ Ìîðçå ÿëèôáàñû – òåëåãðàôäà èøëÿíÿí 

øÿðòè èøàðÿëÿð ñèñòåìè. Íîò ÿëèôáàñû – ìóñèãè 

íîòëàðûíäà èøëÿíÿí èøàðÿëÿð ñèñòåìè. 

ßËÈÔÁÅÉ áàõ ÿëèôáà. ßëèôáåé äÿ áèëìèð 

(ùå÷ ñàâàäû éîõäóð). – Ùÿð ÿëèáåé îõóéàí 

ýÿð îëà ïåéüÿìáÿðè-ùÿãã; Ìÿí äÿ ïåéüÿìáÿðÿì, 

àììà êèì åäèð êöôðàíû. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

[Ùÿìçÿ:] Õåéð à!.. Éåíÿ [àõóíä] áàøëàäû 

ÿëèôáåéäÿí.. Ú.Úàááàðëû. Îí éàøûíäà èêÿí î 

äà ùÿìèí çàâîääà èøëÿìÿéÿ áàøëàìûø âÿ 

îðàäà äà ãîúà ôÿùëÿëÿðäÿí ÿëèôáåéè þéðÿíìèøäè. 


ßËÈÔ-ßËÁßÒ(Òß) çÿðô äàí. êþùí. Ìöòëÿã, 

éÿãèí, øöáùÿñèç. Áÿñ íÿ ñÿáÿáÿ áó èø, 

ÿëáÿòòÿ, ÿëèô-ÿëáÿòòÿ ýÿðÿê ñÿíèí, ìÿíèì âÿ 

øàùèäëÿðèìèí àðàñûíäà ãàëà, âÿññàëàì! 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ßëáÿòòÿ, ÿëèô-ÿëáÿòòÿ 

ÿë ÿëè éóéàð, ÿë äÿ öçö. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßËÈÝßÒÈÐßÍ ñèô. Ãóìàð âÿ ñ. îéóíëàðäà 

äàèì áÿõòè ýÿòèðÿí, ùÿìèøÿ óäàí. 

ßËÈÝÞÄßÊ ñèô. äàí. ßëèíÿ ïóë êå÷ìÿéÿí; 

éîõñóë, ôÿãèð. 

ßËÈÈÑÒÈ ñèô. Ìàùèð àòûúû, àòûúûëûãäà úÿëä 

îëàí. ßëèèñòè àäàìûí ÿëèíäÿí îâ ãóðòàðà 

áèëìÿç. 

ßËÈÈÒÈ ñèô. ßëäÿí ÷àïûã; çèðÿê, úÿëä. 

ßëèèòè àäàì. – Áó èêè èøèí èêèñèíäÿ äÿ Ëåéëÿê 

ÿëèèòè èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßËÈÊ èñ. çîîë. Âÿùøè êå÷è; êåéèê. Äàâàíûí 

øèääÿòëè âàõòûíäà äàüûí äþøöíäÿ áèð ñöðö 

ÿëèê ýþðöíäö. “Ãà÷àã Íÿáè”. Ýþðöðñÿíìè 

áó ýóðóëäàéàí äàüëàðû, èíäè îðàäà ÿëèêëÿð ùöðêöøöð, 

äÿñòÿëÿíèá äàüëàðû àøûð, ãàëûí ìåøÿëÿðÿ 

ýèðèðëÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ. ßëèê ãàéàäàí àòûëûá 

äöçÿíëèêäÿ îõ êèìè ñöçöð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßËÈÊÀÑÀÄ èñ. äàí. Éîõñóë, ïóëñóç. 

ßËÈÊÀÑÀÄËÛÃ èñ. äàí. Éîõñóëëóã, ïóëñóçëóã. 

ßËÈÃÀÁÀÐËÛ 1. ñèô. Úèñìàíè ÿìÿêëÿ, 

õöñóñèëÿ ÿë ÿìÿéè èëÿ ìÿøüóë îëàí. ßëèãàáàðëû 

ôÿùëÿ. 

2. èñ. ìÿú. Çÿùìÿòêåø, ÿìÿê÷è. 

ßËÈÃÀÌ×ÛËÛ ñèô. 1. ßëèíäÿ ãàì÷û îëàí, 

ÿëèíäÿ ãàì÷û òóòìóø. ßëèãàì÷ûëû ñöâàðè. ßëèãàì÷ûëû 

ïîëèñëÿð. 

2. ìÿú. Çàëûì, ãÿääàð, çöëìêàð ìÿíàñûíäà. 

ßËÈÃÀÍÄÀËËÛ ñèô. ßëëÿðèíÿ ãàíäàë âóðóëìóø. 

// Äóñòàã, ÿñèð. 

ßËÈÃÀÍËÛ ñèô. âÿ èñ. Úèíàéÿòêàð, ãàòèë, 

úàíè. ßëèãàíëû úèíàéÿòêàðëàð þç úÿçàëàðûíà 

÷àòàúàãëàð. – [Ñóëòàí] ÿëèãàíëû, .. áèçèì éîëäàøëàðäàí 

.. àç-àç ùÿëàê åëÿìÿìèøäèð. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Áöðöéöð þëêÿíè ôÿëàêÿò ñåëè; Áóíóí 

ñÿáÿáêàðû ÿëèãàíëûäûð. Ì.Ðàùèì. 

103

ßËÈË 

ßËÈË èñ. âÿ ñèô. Õÿñòÿëèê âÿ éà ãîúàëûã 

íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿê ãàáèëèééÿòèíè èòèðìèø; 

øèêÿñò. ßëèëëÿð úÿìèééÿòè. ßëèëëÿð åâè. Ìöùàðèáÿ 

ÿëèëëÿðè. – Ýþðöðñöç êè, ãîúàëìûøàì, 

ÿëèëÿì; Èíäè, úàìààò ÿùëè, ñèçÿ äÿõèëÿì. 

À.Ñÿùùÿò. [Ïÿðè õàíûì:] Áèð àòàì âàð ÿëèë. 

Êèìÿ äÿðäèìè ñþéëÿéèì ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ïèðëÿð, îúàãëàðäà Ìöíÿââÿð õàíûìûí àäû 

ýÿëÿíäÿ äèëÿí÷èëÿð, ÿëèëëÿð ãàïûéà ùöúóì 

÷ÿêÿðäèëÿð. Ìèð Úÿëàë. 

ßËÈËËÈÊ èñ. ßëèë àäàìûí ùàë âÿ âÿçèééÿòè. 

Òÿãàöäöí ìèãäàðû ÿëèëëèê äÿðÿúÿñèíÿ 

ýþðÿ òÿéèí åäèëèð. 

ßËÈÌÉÀÍÄÛ çÿðô äàí. 1. ×îõ òÿëÿñèê, 

òåç, ãà÷àðàã. Áèëìèðÿì êå÷ÿí âàõò éàøûëáàø 

ñîíà íèéÿ áåëÿ ÿëèìéàíäû èëÿ àõòàðûëûðìûø. 


2. Äàðäà, ÷ûõûëìàç âÿçèééÿòäÿ. Áèç ìàëãàðà 

ö÷öí áîë éåì åùòèéàòû òîïëàíûëìàñûíû 

òÿìèí åäÿúÿê, ùåéâàíäàðëàðûìûçû ãûøûí ñÿðò 

ýöíëÿðèíäÿ ÿëèìéàíäûäà ãîéìàéàúàüûã. 


ßËÈÐÈØÌßÇ áàõ ÿëéåòìÿç. Øó óçàãëàðäà 

ïàðëàéàí éûëäûç; ßëèðèøìÿç öìèäëÿð êèìèäèð. 

Ì.Ùàäè. 

ßËÈÓØÀÃËÛ ñèô. Êþðïÿ óøàüû îëàí. ßëèóøàãëû 

ãàäûí. 

ßËÈÓÇÓÍ ñèô. äàí. 1. Áàøãàñûíûí ìàëûíà 

õÿéàíÿò åäÿí, ÿë óçàäàí, îíó ìÿíèìñÿìÿéÿ, 

ÿëèíÿ êå÷èðìÿéÿ òÿøÿááöñ åäÿí, ÷àëûøàí; 

îüóðëóüà ìåéëè îëàí. ßëèóçóí àäàì. 

2. Âóðóá-÷àòàí, áàøãàñûíû èíúèäÿí. 

3. Öìóìè ñöôðÿäÿ ÷îõ éåìÿêëÿ, ùÿð ãàáà 

ÿë óçàòìàãëà íÿçàêÿòñèçëèê ýþñòÿðÿí àäàì 

ùàããûíäà. 

ßËÈÓÇÓÍËÓÃ èñ. ßëèóçóí àäàìûí èøè, 

ùÿðÿêÿòè; îüóðëóüà ìåéèë. ßëèóçóíëóã åòìÿê 

– áàøãàñûíûí ÿìëàêûíà, ìàëûíà ÿë óçàòìàã, 

îíó ìÿíèìñÿìÿéÿ, ÿëÿ êå÷èðìÿéÿ, 

ýþòöðìÿéÿ òÿøÿááöñ åòìÿê, ÷àëûøìàã. 

ßËÈÉÀËÛÍ çÿðô ßëèíäÿ ùå÷ áèð ñèëàù îëìàäûüû 

ùàëäà, ñèëàùñûç-éàðàãñûç. 

ßËÈÉÓÕÀ ñèô. äàí. Ìàéàñû, ïóëó àç îëàí; 

êàñûá. ßëèéóõà àäàìäûð. 

ßËÈÉÖÍÝÖË ñèô. Èøòèðàêû èëÿ ìöâÿôôÿãèééÿò, 

óüóð ýÿòèðÿí (ÿëèàüûð çèääè). ßëèéöíýöë 

àäàì. 

ßËÈÉÖÍÝÖËËÖÊ “ßëèéöíýöë”äÿí ìöúÿð. 

104 

ßË-ÃÎË 

ßËÊÈÌÉÀ èñ. [ÿð.] Îðòà ÿñðëÿðäÿ: ýóéà 

èêñèð ãàòìàãëà ñàäÿ ìåòàëëàðû ãèéìÿòëè ìåòàëëàðà 

÷åâèðìÿê ìöìêöí îëäóüóíó èääèà 

åäÿí, åëìè êèìéàäàí ÿââÿëêè ìèñòèê åëì. 

ßËÊÈÌÉÀ×Û èñ. Ãÿäèìäÿ: ÿëêèìéà èëÿ 

ìÿøüóë îëàí àäàì. 

ßËÃÀÁÛ èñ. äàí. Àôòàôà. ßëãàáûíà ÷ûõìàã 

– òÿáèè åùòèéàú ö÷öí ÷ûõìàã. 

ßËÃßÐßÇ àðà ñ. [ÿð.] Õöëàñÿ, ñþçöí 

ãûñàñû, ìöõòÿñÿð, áèð ñþçëÿ. ßëãÿðÿç, êå÷ÿë 

èëàíû ýåíÿ éåøèéÿ ãîéäó. (Íàüûë). Áó ãàéüûñûç 

éàøàìàüû, ÿëãÿðÿç; Áèð øåéëÿ åòìÿê îëàðìû 

ÿâÿç À.Ñÿùùÿò. [Ñîëòàí áÿé:] ßëãÿðÿç, 

àðâàä åëÿ þç àéàüû èëÿ éàíûìà ýÿëìèøäè... 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ßËÃÈÑÑß àðà ñ. [ÿð.] êëàñ. áàõ ÿëãÿðÿç. 

ßëãèññÿ, âöúóäóì îëäó áÿðáàä; Áèð ëÿùçÿ 

ôÿëÿêäÿí îëìàäûì øàä. Ôöçóëè. ßëãèññÿ, ÷îõäó 

úàíûíû ãóðáàí åäÿí, ÷îúóã! Åé äèëáÿðàíÿ 

òÿðçäÿ úþâëàí åäÿí ÷îúóã! Ì.ß.Ñàáèð. 

ßË-ÃÎË èñ. ßëëÿð âÿ ãîëëàð. ßë-ãîëóíó 

÷ûðìàëàìàã. – [Çÿíúè:] Çÿíúèðëÿ áàüëûäûð 

ìÿíèì ÿë-ãîëóì. Ñ.Âóðüóí. ßëè-ãîëó 

à÷ûëìàã – ýåíèø ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìÿéÿ èìêàí 

òàïìàã, ìàíåÿëÿðäÿí àçàä îëìàã. 

Àììà ÿðÿ ýåäÿíäÿí ñîíðà .. [Òöêÿçáàíûí] 

ÿëè-ãîëó äàùà äà à÷ûëäû âÿ ýÿçèá äîëàíìàüû 

äàùà äà àðòäû. Á.Òàëûáëû. [Ïÿðè:] Ùÿð ùàëäà 

Ñàðà þëäö, ÿëèì-ãîëóì à÷ûëäû. Ú.Úàááàðëû. 

ßëè-ãîëó áàüëàíìàã – ùÿðÿêÿò àçàäëûüûíäàí 

ìÿùðóì îëìàã, ùå÷ áèð øåé åäÿ 

áèëìÿìÿê. ßë-ãîë à÷ìàã – áàõ ÿëè-ãîëó 

à÷ûëìàã. Éåíÿ àéàüà ãàëõûá ÿë-ãîë à÷äû âÿ 

ñöçÿ-ñöçÿ Áåéðÿéÿ ñàðû ýÿëìÿéÿ áàøëàäû. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. ßë-ãîë àòìàã – 1) ÷àïàëàìàã; 

2) ùÿéÿúàíëà, ÿñÿáè ùàëäà äàíûøìàã, 

ÿë-ãîëóíó îéíàòìàã, þçöíäÿí ÷ûõìàã. Íÿ 

ÿë-ãîë àòûðñàí – [Ñÿôÿð:] Î éàí-áó éàíà 

ÿë-ãîë àòìà, àé Õÿëèë. Ñ.Ðÿùìàí. Êèòàáñàòàí 

áóíëàðû åëÿ óúàäàí äåéèð, åëÿ ãÿçÿáëÿ ÿëãîë 

àòûðäû êè, äàëàøìàüà àäàì àõòàðäûüûíû 

ýöìàí åòìÿê îëàðäû. Ìèð Úÿëàë. ßë-ãîë 

þë÷ìÿê – ÿë-ãîëóíó îéíàòìàã. Ðÿùèì áÿé 

ñÿáèð åäÿ áèëìÿéèá ÿë-ãîëóíó þë÷ÿðÿê ãûøãûðäû. 

Ì.Ùöñåéí. [Ìèðçÿ Øÿôè] ÿë-ãîëóíó 

þë÷ÿðÿê èôàäÿñèíè øèääÿòëÿíäèðèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

ßë-ãîëó ýÿëìÿìÿê – ùÿâÿñè ýÿëìÿìÿê, 

èñòÿìÿìÿê. ßë-ãîëó ýÿëìÿéÿí, ÷ÿêèëèá ìàòìÿÿòòÿë 

ãûðàãäà äàéàíàí äà îëóðäó. Ìèð

ßËÃÓØÓ 

Úÿëàë. ßë(èíè)-ãîëóíó áàüëàìàã – ñÿðáÿñò 

ùÿðÿêÿò èìêàíûíäàí ìÿùðóì åòìÿê, ôÿàëèééÿò 

ýþñòÿðìÿñèíÿ èìêàí âåðìÿìÿê. [Ýöëíèñÿ:] 

..ßââÿë ÷àëûøûá, Ïÿðèíè Áÿùðàìà âåðèá 

ÿë-ãîëóíó áàüëàìàã ëàçûìäûð. Ú.Úàááàðëû. 

Ñþçöí à÷ûüû áóäóð êè, èíòðèãà, ÷ÿêèøìÿ, øÿõñèãÿðÿç 

ñèçèí ÿë-ãîëóíóçó áàüëàéûá èøëÿìÿéÿ 

èìêàí âåðìèð. “Êèðïè”. 

ßËÃÓØÓ èñ. 1. ßùëèëÿøäèðèëìèø ãóø. // Îâ 

ãóøó. 

2. ìÿú. äàí. çàð. Ãóúàãäà ñàõëàíìàüà 

þéðÿíÿí, ùÿääÿí àðòûã ÿçèçëÿíèá áÿñëÿíÿí 

óøàã ùàããûíäà. 

ßËËÀÔ [ÿð.] áàõ àëëàô. ßëëàôëàð ÷óâàë- 

÷óâàë àðïà, áóüäà âÿ ñàìàí àëûá àðàáàëàðà 

äîëäóðóð, åøøÿêëÿðÿ éöêëÿéèðäèëÿð. À.Øàèã. 

[Úÿôÿðãóëó:] Éåäè, è÷äè, àõûðûíúû òèêÿñè àüçûíäà 

èäè êè, þç ãÿçàëàðûíäàí îëàí ÿëëàô Ìÿøÿäè 

Ìÿììÿäáàüûð è÷ÿðè ýèðäè. Ãàíòÿìèð. 

ßËËÀÌß èñ. âÿ ñèô. [ÿð.] 1. ×îõ áèëÿí, ùÿð 

åëìè áèëÿí (àäàì). 

2. ìÿú. Éàëàí÷û àëèì. Ãûíàìàñûíëàð ìÿíè; 

Ùÿð øåéäÿí õÿáÿð âåðÿí ÿëëàìÿ òÿíãèä÷èëÿð. 

Ð.Ðçà. 

3. ìÿú. Áèú, ùèéëÿýÿð. Î, éàìàí ÿëëàìÿäèð. 

– Àíàñû ùå÷ ãûçûíäàí ýåðè ãàëàí äåéèëäè. Î 

äà îíóí êèìè ÿëëàìÿíèí áèðè èäè. (Íàüûë). 

ßËËÀÌßËÈÊ èñ. Þçöíö àëèì, áèëèúè êèìè 

ýþñòÿðìÿ, àëèìëèê ñàòìà. ßëëàìÿëèê åòìÿê. 

Áó ÿëëàìÿëèê íÿ ö÷öíäöð – ßëëàìÿëèê åéëÿéÿíëÿð 

áó éåðëÿðÿ àéàã áàñìàç; Ëàêèí 

ñÿíèí áó äàüëàðäàí éàçäûüûíà ãÿëÿì ÷ÿêÿð. 

Ñ.Ðöñòÿì. Ùàúû Ðÿñóë Òàùèðçàäÿíèí ñóàëëû 

áàõûøûíû ýþðöá ÿëëàìÿëèê áöðóçÿ âåðìÿê 

èñòÿäè. Ìèð Úÿëàë. 

ßËËßÌß 1 “ßëëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßËËßÌß 2 èñ. ìÿù. Äàø, ãàéà. 

◊ Áàøûíà ÿëëÿìÿ äöøñöí – ãàðüûø èôàäÿñè. 

[Ùöðö:] Åâèí éûõûëñûí, Ìÿëÿê õàíûì, áàøûíà 

ÿëëÿìÿ äöøñöí, Ìÿëÿê õàíûì, äèíúÿëäèíìè 

Í.Âÿçèðîâ. 

ßËËßÌßÊ ô. 1. ßëëÿ éîõëàìàã, ÿë ñöðòöá 

áàõìàã, ÿë ñöðòìÿê, ÿë âóðìàã, ÿë òîõóíäóðìàã. 

Ìèðçÿ Ðÿùèì àüà, Ùàúû õàíà ìöòÿâÿúúåù 

îëóá ýöëÿ-ýöëÿ ÷ÿíÿñèíè ÿëëÿéèðäè. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áèð ÿëè èëÿ àíàñûíûí äþøöíäÿí 

ìþùêÿì éàïûøìûø êþðïÿ î áèðè ÿëè èëÿ àíàñûíûí 

öçöíö, ÷ÿíÿñèíè ÿëëÿéèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

2. ßëëÿ ÷àüûðìàã. Î, éîëäàøûíû óçàãäàí 

ýþðöá ÿëëÿäè. 

ßËËßØ-ÂßËËßØ 

ßËËßÌ-ÃßËËßÌ ñèô. äàí. Äöç îëìàéàí, 

ãåéðè-úèääè, åòèáàð åäèëÿ áèëìÿéÿí, úÿíúÿë, 

ùèéëÿáàç, ôûðûëäàã÷û, ñþçöíöí öñòöíäÿ äóðìàéàí. 

ßëëÿì-ãÿëëÿì àäàì. – [Èáðàùèì 

áÿé:] Áèð Êÿðáÿëàéû Ãóëàì âàð, ÿëëÿì-ãÿëëÿì, 

.. íàäöðöñò, ùàúûíû éàìàí äîëàøäûðûá. 


ßËËßÍÌß “ßëëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßËËßÍÌßÊ ìÿúù. 1. ßëëÿ éîõëàíìàã, 

ÿëëÿ ñöðòöëöá áàõûëìàã. 

2. ßëëÿ ÷àüûðûëìàã. 

ßËËßØÄÈÐÈËÌß “ßëëÿøäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßËËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. 1. ßëëÿ éîõëàíìàã. 

2. ßëëÿ ãàðûøäûðûëìàã, àõòàðûëìàã, òÿðïÿäèëìÿê. 

Ýÿëèá ýþðäöì êè, ìàñàíûí öñòöíäÿêè 

êàüûçëàð ÿëëÿøäèðèëìèøäèð. 

ßËËßØÄÈÐÌß “ßëëÿøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßËËßØÄÈÐÌßÊ ô. 1. Á à õ ÿëëÿìÿê 1-úè 

ìÿíàäà. Ãàðà Ùöñåéí, Íóðÿääèíèí ãû÷ûíû 

ÿëëÿøäèðèá äåäè.. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

2. ßëëÿ ãàðûøäûðìàã, éîõëàìàã, àõòàðìàã, 

òÿðïÿòìÿê. Áó êàüûçëàðû êèì ÿëëÿøäèðèá áèðáèðèíÿ 

ãàðûøäûðäû – Ìöôÿòòèø êèñÿíèí ãàáàüûíäà 

îòóðóá èøëÿðè ÿëëÿøäèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Êàòèáèí ãàðøûñûíäàêû êàüûçëàðû ÿëëÿøäèðÿí 

Äþâëÿò .. Âåéñèí öçöíÿ áàõäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

3. èúá. Äàëàøäûðìàã, âóðóøäóðìàã, ãàïûøäûðìàã. 

Óøàãëàðû áèð-áèðè èëÿ ÿëëÿøäèðìÿê. 

ßËËßØÌß “ßëëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßËËßØÌßÊ ô. 1. ×àëûøìàã, ÷àëûøûá-÷àïàëàìàã, 

áèð øåéëÿ ìÿøüóë îëìàã. Ñÿùÿðäÿí 

àõøàìà êèìè ÿëëÿøäè, áó éàçûíû éàçäû. Íÿ 

ãÿäÿð ÿëëÿøäèìñÿ, áèð øåé ÷ûõìàäû. – 

Áóëóäëàðûí .. ýöíöí øöàñûíû áèçäÿí àëäûüûíû, 

áèçè ìÿùðóì åòäèéèíè ýþðöá áèç ÿëëÿøÿðäèê, 

÷àëûøàðäûã êè, î íàìÿðáóò ãàðà áóëóäëàðû 

áàøûìûç öñòöíäÿí ðÿää åäÿê. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

Ôàòìà àðâàä ùÿëÿ äÿ òÿíäèð áàøûíäà ÿëëÿøèð. 

Ìèð Úÿëàë. ßëëÿøèá-âóðóøìàã – ÷îõ ÷àëûøìàã, 

÷îõ çÿùìÿò ÷ÿêìÿê. 

2. ×ÿêèøìÿê, ìöáàðèçÿ åòìÿê, äåéèøìÿê. 

Ñÿí îíóíëà ÿëëÿøìÿ. – ..Éåðäÿ ãà÷àí øèìøÿéèí; 

×èðìÿíèá ÿëëÿøìÿéèí; Úàð÷ûñû ìÿí îëàéäûì. 

ß.Úàâàä. Éàøàð áó éàðûìúàí ãóðäëà 

ÿëëÿøìÿêäÿ èêÿí áèðäÿí éàí-éþðÿäÿí ñÿñ 

ýÿëäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ßËËßØ-ÂßËËßØ: ÿëëÿø-âÿëëÿø åëÿìÿê 

(îëìàã) äàí. – áèð-áèðè èëÿ ýöëÿøÿí êèìè 

ñàðìàøûá ÿëëÿøìÿê. 

105

ßËËßÒÌß 

ßËËßÒÌß “ßëëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßËËßÒÌßÊ èúá. ßëëÿ éîõëàòìàã. 

ßËËÈ 1 Ãûðõ äîããóçäàí ñîíðà ýÿëÿí ðÿãÿì 

– 50. ßëëè àäàì. ßëëè ìàíàò. Éàøû ÿëëèíè êå÷ìèøäèð. 

– Ìàùàëäà êÿíä áèðúÿäèð; È÷èíäÿ ÿëëè 

êîõà. (Áàéàòû). Ãàôàð éàøû ÿëëèéÿ éàõûí îëàí, 

õûðäàúà, àðûã áèð àäàìäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßËËÈ 2 ñèô. 1. ßëè îëàí. Èðè ÿëëè àäàì. 

2. ìÿú. Ãîëó ýöúëö, ãöââÿòëè. Ùÿì àüàíûí 

þçöíÿ, ùÿì äÿ Çÿððèíòàú õàíûìà éàä áèð ÿë 

òîõóíìàìàñû ö÷öí ìþùêÿì ÿëëè áèð ìöùàôèç 

ëàçûìäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

3. ìÿú. Úÿëä, ÿëèèòè, áàúàðûãëû. ßëëè àäàì. 

ßËËÈ-ÀÉÀÃËÛ 1. ñèô. Äèðèáàø, ÷îõ çèðÿê, 

÷îõ áàúàðûãëû, ÿëëè-ãîëëó. ßëëè-àéàãëû àäàì. 

– Ëà÷ûí ùÿëÿ éåääèúÿ éàøûíäà èêÿí ÷îõ äèðèáàø, 

÷åâèê, ÿëëè-àéàãëû áèð óøàãäû. Ì.Ùöñåéí. 

2. çÿðô Èçñèç-ñîðàãñûç, òàìàì, áöòöí, áöñáöòöí. 

ßëëè-àéàãëû èòìÿê. – Íàìÿëñÿì ìÿùÿëëÿñèíäÿí 

ö÷ àäàìû ÿëëè-àéàãëû ýþíäÿðäèëÿð. 

Í.Íÿðèìàíîâ. [Íàçëû:] ..Úàâàí äàéûñû ÿëëèàéàãëû 

ýåòäè.. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßËËÈÊ èñ. 1. Á à õ ÿëúÿê. 

2. Áèð øåéèí ÿëëÿ òóòóëàí éåðè, òóòàúàã, 

ãóëï, äÿñòÿ âÿ ñ. 

ßËËÈÃÐÀÌËÛÃ 1. èñ. ßëëè ãðàì àüûðëûüûíäà 

îëàí ÷ÿêè äàøû. Òÿðÿçèéÿ ÿëëèãðàìëûüû ãîé. 

2. ñèô. ßëëè ãðàì àüûðëûüûíäà îëàí, ÿëëè ãðàì 

òóòàí, ÷ÿêèñè ÿëëè ãðàì îëàí. ßëëèãðàìëûã ÷ÿêè 

äàøû. ßëëèãðàìëûã ÷àé. ßëëèãðàìëûã ãóòó. 

ßËËÈËÈÊ 1. èñ. ßëëè ìàíàòëûã êàüûç ïóë. 

ßëëèëèéè õûðäàëàìàã. Áèð ÿëëèëèê âåðäèì, ö÷ 

ìàíàò ãàéòàðäû. Èêè ÿëëèëèê éöç ìàíàò åäÿð. 

2. ñèô. ßëëè ìàíàòà äÿéÿí, ãèéìÿòè ÿëëè ìàíàò 

îëàí. ßëëèëèê êîñòéóì (ïàëòî). 

3. ñèô. ×ÿêèñè, ùÿúìè, þë÷öñö âÿ ñ. ÿëëè âàùèääÿí 

èáàðÿò îëàí. ßëëèëèê ÷ÿí. ßëëèëèê êèñÿ. 

ßËËÈÌÀÍÀÒËÛÃ áàõ ÿëëèëèê 1 âÿ 2-úè 

ìÿíàëàðäà. 

ßËËÈÍÚÈ Ãûðõ äîããóçóíúóäàí ñîíðà ýÿëÿí 

ñûðà ñàéû. ßëëèíúè àäàì. ßëëèíúè èëëÿðäÿ. 

ßëëèíúè ñûðà. 

ßËÌßÍÄß èñ. Óøàã îéóíëàðûíäàí áèðèíèí 

àäû. 

ßËÌÓÇÄÓ èñ. ßëëÿ ýþðöëÿí èøèí ùàããû, 

ãàðøûëûüû. [Ìÿñòÿëè øàù:] Õàíûì, äèâëÿðèí ÿëìóçäóñóíó, 

ÿíàìûíû êÿðÿì åäèí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[Ùÿêèì] äÿ [Ãóëàìäàí] ÿëìóçäó àëìàäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. ßëìóçäó 

èøëÿìÿê. 

106 

ßËÂÀÍ 

ßËÑÈÇ ñèô. 1. ßëè, éà ÿëëÿðè îëìàéàí. Áèð 

ßëñèç àäàì. 

2. Á à õ ÿëñèç-àéàãñûç. Úÿëèë àüà þçö êå÷ìèøäÿ 

ôÿãèð îëäóüóíäàí ÷îõ ðÿùìëè èäè âÿ 

ùàðàäà áèð èòòèôàã äöøñÿéäè, ôÿãèðëÿðÿ, ÿëñèçëÿðÿ 

êþìÿê åäÿðäè. È.Ìóñàáÿéîâ. 

ßËÑÈÇ-ÀÉÀÃÑÛÇ ñèô. âÿ èñ. Áàúàðûãñûç, 

àúèç, éàçûã, êþìÿéÿ ìþùòàú. ßëñèç-àéàãñûç 

àäàì. – [ßìèðàñëàí áÿé:] Î, íèçàìè ãîøóí 

äåéèë, ÿëñèç-àéàãñûç .. êàñûá-êöñóáëàðäàí òîïëàíìûø 

äÿñòÿäèð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ìÿíè ýþíäÿðèáäèð 

áóðà êÿíäèí àüñàããàëëàðû; ßëñèçàéàãñûçëàðû, 

êþìÿêñèç éîõñóëëàðû. Ñ.Ðöñòÿì. 

[Áÿáèð áÿé:] Ìÿí ÿëñèç-àéàãñûçëàðà êþìÿê 

åòìÿê èñòÿéèðÿì. Ìèð Úÿëàë. 

ßËÒÎÏÓ áàõ ùÿíäáîë. 

ßËÖÑÒÖ çÿðô Òåç, äÿðùàë, î äÿãèãÿ, î 

ñààò, äàéàíìàäàí, úÿëä, èòè. ßëöñòö àéàüà 

ãàëõäû. ßëöñòö éîëà äöøäöì. – Ìÿùÿììÿäùÿñÿí 

ÿìè ÿëöñòö ýèðäè ùÿéÿòÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ñÿôÿð:] Àüà, ìÿí äÿ øÿðèÿò áèëÿíÿì 

ùà... ×öíêè ñþçö äåéÿí êèìè ÿëöñòö áàøà 

äöøöðÿì. Ú.Úàááàðëû. 

ßË-ÖÇ òîï. ßëëÿð âÿ öç. ßë-öçöíö ñèëìÿê. 

Óøàã ÿë-öçöíö ðÿíýÿ áóëàäû. – Ãàðàúà ãûç 

ïàëòàðûíû ýåéèá äåäè: – Áàáà, ÿë-öçöìö ùàðàäà 

éóéóì Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Ïÿðè Úàäó:] Ñÿí 

äÿ ýåò è÷ÿðè, ñó òþêñöíëÿð, ÿë-öçöíö éó, áèð àç 

ñÿðèíëÿø. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ëà÷ûí, ýåò ñó ýÿòèð, 

éîëäàøëàð ÿë-öçëÿðèíè éóñóíëàð. Ù.Íÿçÿðëè. 

ßËÖÇÑÈËßÍ èñ. ßë-öç ñèëìÿê ö÷öí 

äÿñìàë. 

ßËÖÇÉÓÉÀÍ èñ. ßë-öç éóìàã ö÷öí õöñóñè 

ãóðóëóøëó ëöëÿéè îëàí àëÿò. ßëöçéóéàíäà 

áîéíóíó éóìàã. – Îòàã ïèñ äåéèë èäè; 

ñòóäåíò îòàüûíà ìÿõñóñ ùÿð áèð øåé âàð èäè: 

éàçû ìàñàñû, êöðñö, ÿëöçéóéàí, ÷àðïàéû, ùÿòòà 

åëåêòðèê èøûüû äà éåðèíäÿ èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Íÿðèìàí] ..øàïêàñûíû òÿêéÿíèí öñòöíÿ 

àòàðàã àü, òöêëö áèëÿêëÿðèíè ÷èðìÿéèá ÿëöçéóéàíà 

éàõûíëàøäû. È.ßôÿíäèéåâ. Ôÿðìàí åâèíÿ 

èêè éàõøû ÷àðïàéû, ñòîë, ñòóëëàð, ïàëòàð øêàôû, 

êèòàá ðÿôè, ÿëöçéóéàí âÿ áàøãà àâàäàíëûã 

àëìûøäû. ß.Ñàäûã. 

ßËÂÀÍ 1 ñèô. [ÿð.] Úöðáÿúöð ðÿíýäÿ îëàí, 

ðÿíýàðÿíý, ðÿíýáÿðÿíý, àëà-áÿçÿê. ßëâàí 

êàüûç. ßëâàí ÷è÷ÿêëÿð. ßëâàí òöêëö ãóø. ßëâàí 

ïàð÷à. Êö÷ÿëÿð ÿëâàí ëàìïàëàðëà áÿçÿíìèøäèð. 

– Áóíëàð ÿëâàí ãèéàôÿëè, äöíéàíûí ùÿð

ßËÂÀÍ 

òÿðÿôèíäÿí òîïëàíìûø äöðëö õàëãëàðûí áèðÿð 

íöìàéÿíäÿëÿðè èäèëÿð. Ù.Íÿçÿðëè. ßëâàí 

÷è÷ÿê õàëûëàðû éàìàúäà; Áàø ãàëäûðûð íÿðýèç 

ýþçëö äîëóñó. Ð.Ðçà. 

ßËÂÀÍ 2 ñèô. Äÿìèðäÿí áàøãà áöòöí ìàòåðèàëëàðûí 

öìóìè àäû. 

ßËÂÀÍÁÖËÁÖË èñ. çîîë. Ñÿð÷ÿëÿð äÿñòÿñèíäÿí 

áÿçÿêëè êè÷èê ãóø. 

ßËÂÀÍ×ÛÐÀÃ èñ. ßëâàí (ðÿíýáÿðÿíý) 

ëàìïàëàðëà áÿçÿíìèø øåé. 

ßËÂÀÍËÛÃ èñ. 1. ßëâàí øåéèí ùàëû, ýþðöíöøö; 

ðÿíýáÿðÿíýëèê, ðÿíýàðÿíýëèê. ×è÷ÿêëÿðèí 

ÿëâàíëûüû. 

2. ßëâàí áÿçÿíìèø øåé, éåð âÿ ñ. Áàéðàì 

ìöíàñèáÿòè èëÿ øÿùÿðèí ùÿð éåðè ÿëâàíëûãëàðëà 

äîëó èäè. 

ßËÂÅÐÈØËÈ ñèô. 1. Éàðàðëû, ìöíàñèá, óéüóí, 

ìöâàôèã. ßëâåðèøëè öñóë. ßëâåðèøëè øÿðàèò. 

Öçöì÷öëöê ö÷öí ÿëâåðèøëè èãëèì. Ìóüàí ïàìáûã 

ÿêèíè ö÷öí ÿí ÿëâåðèøëè éåðëÿðäÿíäèð. – Ñÿáà 

õàíûì ÷îõ ëàçûìè âÿ ÿëâåðèøëè áèð çàìàíäà 

Ùÿìÿäàíà ýÿëäèéèíÿ èíàíäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ùöñåéí ÿëâåðèøëè âÿçèééÿòäÿäèð; Áÿñ àòÿø à÷ìàéûð, 

íÿ íèééÿòäÿäèð! Ì.Ðàùèì. 

2. Ýÿëèðëè, õåéèðëè, ôàéäàëû, ìÿíôÿÿòëè. 

ßëâåðèøëè èø. – Øóøà øÿùÿðè [Ðÿøèä ö÷öí] ÷îõ 

ÿëâåðèøëè (ç.) îëäó, éÿíè ö÷ àé ýÿçÿíäÿí ñîíðà 

ÿìÿëëè-áàøëû ñàüàëäû âÿ êþêÿëäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ßËÂÅÐÈØËÈËÈÊ èñ. 1. Éàðàðëûëûã, ìöíàñèáëèê, 

óéüóíëóã, ìöâàôèãëèê, èøÿéàðàðëûëûã. Éåíè 

öñóëóí ÿëâåðèøëèëèéè. Øÿðàèòèí ÿëâåðèøëèëèéè. 

2. Ýÿëèðëèëèê, õåéèðëèëèê, ôàéäàëûëûã. Èøèí ÿëâåðèøëèëèéè. 

ßËÂÅÐÈØÑÈÇ ñèô. ßëâåðèøëè îëìàéàí, èøÿ 

éàðàìàéàí. ßëâåðèøñèç øÿðàèò. ßëâåðèøñèç èø. 

ßËÂÅÐÈØÑÈÇËÈÊ èñ. ßëâåðèøëè îëìàìà, 

èøÿ éàðàìàìà. 

ßËÂÈÄÀ íèäà [ÿð.] Ñàüëûãëà ãàë, õóäàùàôèç. 

ßëâèäà, åé ñåâèìëè øÿùÿð. – ßëâèäà! 

ßëâèäà! Äàëäûüûì óéüó; Èíàíìàì þëöììö, 

ðþéàìû éîõñà. Ñ.Âóðüóí. [Øÿìñèééÿ:] Ýþçëÿéÿúÿéÿì, 

ìöÿëëèì, ùÿëÿëèê ÿëâèäà! – äåéèá 

ýåòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. ßëâèäà åòìÿê – 

1) ýþðöøöá àéðûëìàã, âèäàëàøìàã. Äîñòëàðëà 

þïöøöá ÿëâèäà åòäè. – Àõûð, ýþçöéàøëû àíàì, 

áàúûì âÿ ñàèð ÿãðÿáàì èëÿ ÿëâèäà åäÿðÿê éîëà 

äöøäöì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Äÿðâèø:] Ùàìûìûç 

ãîúà êèøè èëÿ áèð éåðäÿ êÿíääÿí ÿëâèäà åäèá 

øÿùÿðèìèçÿ âàðèä îëäóã. À.Äèâàíáÿéîüëó; 

ßÌÀÍßÒ 

2) ìÿú. òÿðê åòìÿê, èòèðìÿê, ùÿìèøÿëèê àéðûëìàã. 

Àëòû àé êå÷ìÿäè êè, áè÷àðÿ þâðÿò äÿ 

úàíûíäàí àðòûã ñåâäèéè êè÷èê áàëàëàðûíà 

ùÿìèøÿëèê ÿëâèäà åòìÿéÿ ìÿúáóð îëäó. 

Ú.Úàááàðëû. Ïîëàä ãÿðã îëàðàã äöøöíúÿëÿðÿ; 

ßëâèäà åëÿäè èëê ìÿùÿááÿòÿ. Ì.Ðàùèì. 

// Àéðûëìàã, ýåòìÿê ìöíàñèáÿòè èëÿ äöçÿëäèëÿí 

ìÿðàñèì. ßëâèäà êîíñåðòè. // Àéðûëûã, 

àéðûëìà. ßëâèäà ýåúÿñè. 

ßËÉÀÇÛÑÛ áàõ ÿëéàçìà(ñû). Ãÿäèì ÿëéàçûñû. 

ßËÉÀÇÌÀ(ÑÛ) èñ. ßë èëÿ éàçûëìûø ìÿòí, 

êèòàá âÿ ñ; ÿëéàçûñû. ßëéàçìàëàðû ôîíäó (ÿëéàçìàëàðû 

òîïëàíûëûá ñàõëàíûëàí éåð, èäàðÿ, 

øþáÿ âÿ ñ.). Ì.Ô.Àõóíäçàäÿíèí ÿëéàçìàëàðû. 

Ôîíääà ÿí ãÿäèì ÿëéàçìà ïåðãàìåíò öçÿðèíäÿ 

ãÿäèì êóôè ÿëèôáàñû èëÿ éàçûëìûø Ãóðàí 

ñóðÿñèäèð. 

ßËÉÅÒÌßÇ áàõ ÿë÷àòìàç. 

ßËÉÞÂÌ çÿðô [ÿð.] êëàñ. 1. Áó ýöí, èíäè. 

Éîõñà Ìÿëèêîâ Ùÿñÿíáÿéè-ïèð; ßëéþâì îëóíóð 

âÿòÿíäÿ òÿãäèð Ì.ß.Ñàáèð. 

2. Ùÿëÿ äÿ, èíäèéÿ ãÿäÿð. 

ßËÇßÌ ñèô. [ÿð.] êëàñ. Äàùà ëàçûì, ÿí 

âàúèá, ÷îõ ýÿðÿêëè. ßëçÿìäèð – ëàçûìäûð, 

÷îõ âàúèáäèð. ßëáÿòòÿ, åëì òÿùñèë åëÿìÿê ùÿð 

áèð áàáÿòäÿí ëàçûìäûð âÿ ïàäøàùè-ìåùðèáàíûìûçûí 

äèëèíè áèëìÿê äÿõè ÿëçÿìäèð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùàúû Ðÿñóë: – Åëì 

ùÿì öíàñà, ùÿì çöêóðà åéíè äÿðÿúÿäÿ 

ÿëçÿìäèð. Ìèð Úÿëàë. 

ßÌÀÍ [ÿð.] áàõ àìàí. Áþéëÿ ýåäÿðñÿ 

Áàêû ÿëäÿí ýåäÿð; Ãàëìàç î ìÿâàäÿ ÿìàí, 

ùè÷, ùè÷! Ì.ß.Ñàáèð. 

ßÌÀÍßÒ èñ. [ÿð.] 1. Áèðèíÿ èíàíûá áèð øåéè 

ìöâÿããÿòè îëàðàã òàïøûðìà, âåðìÿ. Áó öçöê 

ñèçäÿ ÿìàíÿò ãàëñûí. ßìàíÿò àëìàã – 

ìöâÿããÿòè èñòèôàäÿ ö÷öí àëìàã. Êèòàáû ÿìàíÿò 

àëìûøàì. ßìàíÿò âåðìÿê – ìöâÿããÿòè 

èñòèôàäÿ ö÷öí âåðìÿê. ßìàíÿò ãîéìàã – 

áèð øåéè ìöâÿããÿòè îëàðàã èíàíäûüû àäàìà, 

éà éåðÿ òàïøûðìàã, ãîéìàã. Êàüûçëàðûíû 

éîõëàäûüûì çàìàí ñÿððàôëàðûí éàíûíäà éöç 

ìèí òöìÿí ÿìàíÿò ïóë ãîéäóüóíó ýþðäöì. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßìàíÿò ñàõëàìàã – áàøãàñûíûí 

ìàëûíû, ïóëóíó ìöâÿããÿòè îëàðàã îëäóüó 

êèìè ãîðóéóá ñàõëàìàã. // Ñàõëàíìàã 

ö÷öí áèðèíÿ ìöâÿããÿòè îëàðàã òàïøûðûëàí øåé, 

þçýÿíèí òàïøûðäûüû øåé. Þçýÿíèí ÿìàíÿòèäèð, 

107

ßÌÀÍßÒ×È 

108 

âåðÿ áèëìÿðÿì. – Àò åëèí, òîðáà ÿìàíÿò; 

Áèçèì äàùà íÿéèìèç âàð (Àòà. ñþçö). Ãûøäà 

ñîðàüûíû óçàãäàí àëäûì; Äåäèì: – ßìàíÿòèì, 

åøãèì ñÿíäÿäèð. Í.Ðÿôèáÿéëè. Àëëàù 

ÿìàíÿòè, Àëëàùà ÿìàíÿò – ñàõëàìàã, 

ãîðóìàã ö÷öí ìöâÿããÿòè îëàðàã áàøãàñûíà 

âåðèëÿí ãèéìÿòëè øåé. ßðç åòäè: – Ñÿëàìÿò îë, 

àíàúàí! Àëëàùà ÿìàíÿò îë, àíàúàí! À.Ñÿùùÿò. 

// Ñèô. ìÿíàñûíäà. ßìàíÿò ãîéóëìóø, ìöâÿããÿòè 

òàïøûðûëìûø. ßìàíÿò øåé. 

2. Áàíêà ôàèçëÿ ãîéóëàí ïóë. ßìàíÿòëÿðèí 

ãÿáóëó, âåðèëèøè. ßìàíÿò êàññàñû – ÿùàëèíèí 

àðòûðûá éûüäûüû ïóëëàðû ìöÿééÿí èìòèéàçëàðëà 

ãîðóéóá ñàõëàéàí ìàëèééÿ ìöÿññèñÿñè. 

Ïóëóíóçó ÿìàíÿò êàññàñûíà ãîéóí. 

ßìàíÿò êàññàñû êèòàá÷àñû. ßìàíÿò êàññàñûíäàí 

ïóë ýþòöðìÿê. 

3. Áàõ àìàíàòàáÿíä. Îòóðóøó î ãÿäÿð 

ÿìàíÿòäè êè, áàëàúà áèð òÿêàíëà îíó àðõàñû 

öñòÿ àøûðìàã îëàðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

4. íèäà êþùí. Àëëàù åëÿìÿñèí. ßìàíÿò, 

ÿìàíÿò, äÿéìÿñèí àðà; Äöøìÿñèí ÿäàâÿò áèð 

äÿ äöáàðà. Ã.Çàêèð. 

ßÌÀÍßÒ×È ñèô. 1. ßìàíÿò âåðÿí àäàì. 

// ßìàíÿò êàññàñûíäà ïóëó îëàí àäàì. ßìàíÿò÷èëÿðÿ 

õèäìÿò. – [Ìöñòÿíòèã:] Éîõ, ñÿí 

ãóðòàð ýåò, èíäè óçàã êÿíäëÿðäÿí ýÿëìèø ÿìàíÿò÷èëÿð 

êàññà ãàáàüûíäàäûðëàð, ñèçè ýþçëÿéèðëÿð. 


ßÌÀÍßÒÄÀÐ èñ. [ÿð. ÿìàíÿò âÿ ôàðñ. 

...äàð] 1. ßìàíÿò ñàõëàéàí àäàì, ÿìàíÿò÷è. 

2. ìÿú. êëàñ. ßìàíÿò. Äöí Ôöçóëè àðèçèí 

ýþðýÿú, ðÿâàí òàïøûðäû úàí; Ëàô åäèá äåðäè 

êè, úàíûì âàð; ÿìàíÿòäàð èìèø. Ôöçóëè. 

ßÌÀÍßÒßÍ çÿðô [ÿð.] 1. ßìàíÿò éîëó 

èëÿ, ÿìàíÿò îëàðàã. 

2. Á à õ àìàíàòàáÿíä. 

ßÌÀÍßÒÈ ñèô. 1. ßìàíÿò îëàðàã âåðèëÿí. 

2. Á à õ àìàíàòàáÿíä. 

ßÌÁÈÇ èñ. Ïèðàìèäà øÿêëèíäÿ éûüûëìûø 

ìÿùñóë òîïàñû. 

ßÌÚßÊ èñ. Ìÿìÿ, äþø. Ôÿõðÿääèí!.. Ìÿí 

ñÿíè áó ÿìúÿêëÿðèìëÿ áÿñëÿìèøÿì, Ôÿõðÿääèí! 

Í.Âÿçèðîâ. Èíÿéèí ÿìúÿéèíäÿí ÷ûõàí 

ñöä áàëàúà áóëàã êèìè øûðùàøûðëà ñÿðíèúëÿðÿ 

òþêöëöðäö. ß.Âÿëèéåâ. ßìúÿê óøàüû – 

ñöäÿìÿð óøàã. Þâðÿòëÿð ÿìúÿê óøàãëàðûíû 

áàüûðëàðûíà áàñûá òþêöëìöøäöëÿð êö÷ÿéÿ. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Âàãîíóìóçóí î áà- 

ßÌßÊ 

øûíäà áèð ÿìúÿê óøàüû ùÿðäÿíáèð àüëàéûðäû. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. ßìúÿêäÿí êÿñìÿê – ñöä 

âåðìÿéè äàéàíäûðìàã, ñöääÿí êÿñìÿê, äàùà 

ñöä âåðìÿìÿê. Óøàüû ÿìúÿêäÿí êÿñìÿê. 

◊ Àíàñûíûí (íÿíÿñèíèí) ÿìúÿéèíè êÿñÿí 

– ÷îõ áèú, ôûðûëäàã÷û, äÿëÿäóç àäàì ùàããûíäà. 

Áèð øàùûéà íÿíÿñèíèí ÿìúÿéèíè êÿñÿíëÿð âàð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Àíàñûíûí ÿìúÿéèíè êÿñìÿê 

– ôûðûëäàã÷ûëûãëà ìÿøüóë îëìàã. Àäàì äà 

àíàñûíûí ÿìúÿéèíè áåëÿ êÿñÿðìè Ñ.Ðÿùìàí. 

ßÌÚßÊËÈ ñèô. 1. ßìúÿéè îëàí; ìÿìÿëè. 

Úöúÿ àüýöíëö îëñàéäû, òîéóã ÿìúÿêëè îëàðäû. 

(Àòà. ñþçö.) 

2. ìÿù. Ùÿëÿ ñàüûëìàìûø. Èíÿê ÿìúÿêëèäèð. 

ßÌÄÈÐÈËÌß “ßìäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÌÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. ßììÿéÿ ìÿúáóð 

åäèëìÿê. 

ßÌÄÈÐÌß “ßìäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÌÄÈÐÌßÊ èúá. ßììÿéÿ ìÿúáóð 

åòìÿê; äþø âåðìÿê, äþøäÿí ñöä âåðìÿê. 

ßÌßÊ èñ. Èíñàíûí ÿãëè âÿ úèñìàíè ýÿðýèíëèê 

òÿëÿá åäÿí ìÿãñÿäÿóéüóí âÿ èúòèìàè 

úÿùÿòäÿí ôàéäàëû ôÿàëèééÿòè; çÿùìÿò. Çåùíè 

ÿìÿêëÿ ôèçèêè ÿìÿê àðàñûíäàêû çèääèééÿòèí 

àðàäàí ãàëõìàñû. ßìÿê àëÿòè – èøëÿìÿê 

ö÷öí ëàçûì îëàí àëÿò, êàðàñòû. ßìÿê 

÷ÿêìÿê – áàõ ÿìÿê ãîéìàã. [Àëòóíáàé:] 

[Ñîëìàçà] ìÿí ñÿíè àëìàã ö÷öí íÿ ãÿäÿð 

ÿìÿêëÿð ÷ÿêäèì, àëòóíëàð òþêäöì. Ú.Úàááàðëû. 

Âÿôàëûéà ÿìÿê ÷ÿêñÿí èòèðìÿç; Áÿäÿñèë 

íÿñèùÿò, þéöä ýþòöðìÿç. Õÿñòÿ Ãàñûì. Àòà 

ÿìÿê ÷ÿêäè, áèð áàü áåúÿðäè; Îüëó îðäàí øèðèí 

ìåéâÿëÿð äÿðäè. Ì.Äèëáàçè. ßìÿê ùàããû – 

çÿùìÿò ìöãàáèëèíäÿ àëûíàí (âåðèëÿí) ïóë, 

ìààø âÿ ñ. Àéäà íÿ ãÿäÿð ÿìÿê ùàããû àëûðñàí 

– Ùÿð ñàùèáêàð þç èñòÿéèíÿ ýþðÿ èø 

ñààòûíûí ìöääÿòèíè âÿ ÿìÿê ùàããûíû òÿéèí 

åäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. ßìÿê èíòèçàìû – ùÿð 

ùàíñû áèð êîëëåêòèâèí áöòöí öçâëÿðèíèí ãîéóëìóø 

îëàí ãàíóí âÿ ãàéäàëàðà òàáå îëìàñû 

çÿðóðèééÿòè. ßìÿê èíòèçàìûíû éöêñÿëòìÿê. – 

Áó çÿíýè Ñöáùàíâåðäèçàäÿ ÿìÿê èíòèçàìûíû 

ìþùêÿìëÿíäèðìÿê ìÿãñÿäè èëÿ áóðàéà 

âóðìóøäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. ßìÿê ãàáèëèééÿòè – 

èøëÿìÿê, èø ýþðìÿê ãàáèëèééÿòè. ßìÿê ãàáèëèééÿòèíè 

èòèðìÿê. ßìÿê ãîéìàã – çÿùìÿò 

÷ÿêìÿê, çÿùìÿò ñÿðô åòìÿê. Áó èøÿ ÷îõ 

ÿìÿê ãîéìóøàì. – ßñÿäèí ñþçöíÿ íÿçÿð 

éåòèðèí; Éàõøû ÿìÿê ãîéóí, ìÿùñóë ýþòöðöí.

ßÌßÊ×È 

Àøûã ßñÿä. ßìÿê ìÿùñóëäàðëûüû èãò. – 

âàùèä çàìàí ÿðçèíäÿ ôÿùëÿíèí èñòåùñàë åòäèéè 

ìÿùñóëóí ìèãäàðû. ßìÿê ìöêÿëëÿôèééÿòè – 

ÿùàëèíèí ýþðìÿëè îëäóüó èúòèìàè, éà äþâëÿòè 

âÿçèôÿ. ßìÿê-èñëàù äöøÿðýÿñè – ìÿùáóñëàðûí 

ÿìÿêëÿ èñëàù åäèëäèêëÿðè úÿçà éåðè. 

ßìÿéè èòìÿê (çàé îëìàã, ÿëèíäÿ ãàëìàã, 

çàéà ýåòìÿê, áàäà ýåòìÿê) – çÿùìÿòè 

áîøà ýåòìÿê, çÿùìÿòèíèí íÿòèúÿñèíè ýþðìÿìÿê. 

[Êîðîüëó äåäè:] ßìÿéèì çàéà ýåòìÿéè; 

Éàíäûðûð ìÿíè, éàíäûðûð. “Êîðîüëó”. Î çàìàí 

àíëàäûì èòèá ÿìÿéèì; Ãàëäû áèð äÿ ãèéàìÿòÿ 

äèëÿéèì. À.Ñÿùùÿò. Þç çÿùìÿòèìè äåìèðÿì, 

Ýöëãÿäÿìèí ÿìÿéè ÿëèíäÿ ãàëäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ßìÿéè(ì) ýþçöíäÿí ýÿëñèí! – ãàðüûø 

èôàäÿñè. // Öìóìèééÿòëÿ, çÿùìÿò, ñÿé, úèääúÿùä. 

Ìÿí ñèçÿ éàõøûëûã åòìÿê ôèêðèíäÿéÿì, 

ñèç ìÿíèì ÿìÿéèìè âÿ úÿôàìû çàéå åòìÿê ôèêðèíäÿñèíèç! 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Áó ÿìÿê ùÿð 

éåðäÿ òîðïàüûí öçöíö åéíè åùòèðàñëà äÿéèøèð. 


◊ ßìÿê êèòàá÷àñû – ôÿùëÿ âÿ õèäìÿò÷èíèí 

ÿìÿê ñòàæûíû ýþñòÿðÿí ñÿíÿä (êèòàá÷à). ßìÿê 

îðäóñó ìÿú. – ÿìÿê÷èëÿð, çÿùìÿòêåøëÿð. 

ßìÿê ñàçèøè – ùÿð ùàíñû áèð èøè ýþðìÿê ùàããûíäà 

òÿðÿôëÿð àðàñûíäà áàüëàíàí ìöãàâèëÿ. 

ßìÿê òÿðáèéÿñè – éåòèøÿí íÿñëèí ÿìÿê ÿñàñûíäà 

òÿðáèéÿñè ñèñòåìè. Ìÿêòÿáëÿðäÿ ÿìÿê 

òÿðáèéÿñèíè éöêñÿê ñÿâèééÿéÿ ãàëäûðìàã. 

ßÌßÊ×È ñèô. Þç ÿëèíèí çÿùìÿòè èëÿ äîëàíàí, 

þç ÿìÿéè èëÿ éàøàéàí, çÿùìÿòêåø. 

ßìÿê÷è áÿøÿðèééÿò. – Ùàéäû, ÿìÿê÷è ãûç, ýÿë 

ìÿíè äèíëÿ. Ì.Ìöøôèã. ßìÿê÷è èíñàíëàð 

äàèì ãàðäàøäûð; Áèð ìÿñëÿê óüðóíäà îíëàð 

ñèðäàøäûð. Ç.Õÿëèë. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Êÿíä âÿ 

øÿùÿð ÿìÿê÷èëÿðè. – [Àëìàç:] Éîëäàøëàð, áèçèì 

÷àëûøäûüûìûç êÿíäèí ÿìÿê÷èëÿðè ö÷öíäöð. 

Ú.Úàááàðëû. Ùÿð áèð çàìàí ÿìÿê÷èëÿð ÷ÿêäè 

úÿôàìû. ß.Úàâàä. 

ßÌßÊ×ÈËÈÊ èñ. ßìÿêëÿ êå÷èíìÿ, çÿùìÿòëÿ 

éàøàìà, çÿùìÿòêåøëèê. 

ßÌßÊÄÀÐ ñèô. 1. Áþéöê õèäìÿòëÿðè îëàí. 

ßìÿêäàð àëèì. 

2. ðÿñ. Åëì, èíúÿñÿíÿò, ìààðèô, èäìàí âÿ ñ. 

ñàùÿñèíäÿ þçöíö ýþñòÿðÿí ãàáàãúûë àäàìëàðà 

äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí âåðèëÿí ôÿõðè àä. ßìÿêäàð 

àðòèñò. ßìÿêäàð åëì õàäèìè. ßìÿêäàð èäìàí 

óñòàñû. ßìÿêäàð ìöÿëëèì. ßìÿêäàð ùÿêèì. 

ßìÿêäàð àãðîíîì. ßìÿêäàð èíøààò÷û. 

ßÌßÊÑÅÂßÍËÈÊ 

ßÌßÊÄÀÐËÛÃ èñ. 1. Áèð èøäÿ áþéöê õèäìÿòëÿðè 

îëìà. 

2. äàí. ßìÿêäàð àäû (á à õ ÿìÿêäàð 2-úè 

ìÿíàäà). ßìÿêäàðëûã àëìàã. 

ßÌßÊÄÀØ èñ. 1. Áèðèñè èëÿ áèð éåðäÿ èøëÿéÿí 

âÿ éà îíà êþìÿê åäÿí àäàì, èø éîëäàøû. 

Ìÿíèì ÿìÿêäàøûì. – [Åëõàí:] Ãîðõìàç, çàâàëëû 

ÿìÿêäàøëàðûì ìÿùâ îëäóëàð.. Ú.Úàááàðëû. 

Ãÿçàéà ýåòäèêäÿ [Åëäàð] ãûçû ÿìÿêäàø ñèôÿòè 

èëÿ þç éàíûíúà àïàðûð. Ñ.Ùöñåéí. 

2. Áèð èäàðÿäÿ, ìöÿññèñÿäÿ ÷àëûøàí øÿõñ, 

õèäìÿò÷è. ßìÿêäàøëàðûí ñèéàùûñû. ßìÿêäàøëàðûí 

èøòèðàêû âàúèáäèð. 

3. Áÿçè èõòèñàñ èø÷èëÿðèíèí àäû. Æóðíàë ÿìÿêäàøû. 

// Åëìè òÿäãèãàò èíñòèòóòóíäà âÿçèôÿ 

àäû. Èíñòèòóòóí åëìè ÿìÿêäàøû. 

ßÌßÊÄÀØËÛÃ èñ. 1. Èøëÿìÿ, ÷àëûøìà. 

ßìÿêäàøëûã åòìÿê – 1) áèðèíÿ êþìÿê 

åòìÿê. Òÿúðöáÿ èøëÿðèíäÿ ïðîôåññîðà ÿìÿêäàøëûã 

åòìÿê; 2) ÿìÿêäàø îëìàã, èøëÿìÿê. 

Ãÿçåòäÿ ÿìÿêäàøëûã åòìÿê. Æóðíàëäà ÿìÿêäàøëûã 

åòìÿê. 

2. Áèðýÿ ôÿàëèééÿò, èø, áèðýÿ ÷àëûøìà. Ùÿðáè 

ÿìÿêäàøëûã. Êîñìîñó òÿäãèã åòìÿê 

ñàùÿñèíäÿ þëêÿëÿðèí ÿìÿêäàøëûüû. ßìÿêäàøëûã 

åòìÿê – áèðýÿ èøëÿìÿê. 

ßÌßÊÝÖÍ èñ. òàð. Èø÷èëÿðèí ÿìÿéèíè ùåñàáëàìà 

âàùèäè. Êÿðèì èøëÿéÿí, þç èøèíèí ùàããùåñàáûíû 

÷îõ éàõøû áèëÿí, áèð ÿìÿêýöíöíö 

èòèðìÿéÿí, ÿéðèëèéÿ ãàðøû âóðóøàí áèð àäàì 

èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ãóëó:] Äåéèðÿì, Úèìè, âèúäàíûí 

îëñóí, åëÿ åëÿ êè, ìÿí äÿ ñÿíÿ ÿìÿêýöíö 

éàçàíäà óòàíûá òÿð òþêìÿéèì. È.ßôÿíäèéåâ. 

ßÌßÊÞÌß×È èñ. áîò. Óçóí ýþâäÿëè, ñöíáöë 

êèìè èðè ïàðëàã ðÿíýëè ÷è÷ÿêëÿðè îëàí ÷îõèëëèê 

áèòêè. Ïàéûçëûã ñîâêà òûðòûëëàðû .. ÷èë âÿ 

ÿìÿêþìÿ÷è áèòêèëÿðèíè ÷îõ ñåâèð. “Ïàìáûã- 

÷ûëûã”. ßìÿêþìÿ÷è ôÿñèëÿñè áîò. – 

áþëöìëöëÿ÷ÿêëè îò âÿ àüàúêèìèëÿðèí äàõèë 

îëäóüó áèòêè ôÿñèëÿñè. 

ßÌßÊÏßÐÂßÐ ñèô. áàõ ÿìÿêñåâÿí. 

ßìÿêïÿðâÿð ãûç. 

ßÌßÊÑÅÂßÍ ñèô. ßìÿéè, çÿùìÿòè, èøëÿìÿéè 

ñåâÿí, ÷àëûøãàí. ßìÿêñåâÿí õàëã. – 

ßìÿêñåâÿí ýÿíú íÿñèëëÿð; Äþíöð øåéäà áöëáöëÿ. 

Àøûã Ùöñåéí. Àíà ñåâñèí, ÿçèçëÿñèí; 

ßìÿêñåâÿí áàëàñûíû. Ì.Äèëáàçè. 

ßÌßÊÑÅÂßÍËÈÊ èñ. ßìÿéè, çÿùìÿòè, 

èøëÿìÿéè ñåâìÿ; ÷àëûøãàíëûã. Þç óøàãëàðûí- 

109

ßÌßÊÑÅÂßÐ 

äà .. ÿìÿêñåâÿíëèê, ãàéüûúûëëûã ñèôÿòëÿðè òÿðáèéÿ 

åòìÿê ùÿð áèð àíàíûí ìöãÿääÿñ áîðúóäóð. 

ßÌßÊÑÅÂßÐ áàõ ÿìÿêñåâÿí. Î, ÷îõ 

ÿìÿêñåâÿð àäàìäûð. 

ßÌßÊÑÅÂßÐËÈÊ áàõ ÿìÿêñåâÿíëèê. 

ßìÿêñåâÿðëèéè èëÿ ôÿðãëÿíìÿê. 

ßÌßÊÑÈÇ çÿðô Çÿùìÿò ÷ÿêìÿäÿí, èøëÿìÿäÿí. 

ßìÿêñèç äîëàíûð. // ñèô. Çÿùìÿòñèç, 

àñàí. ßìÿêñèç èø éîõäóð. 

ßÌßË 1 èñ. [ÿð.] Èø, ôåèë. Îíóí ñþçö èëÿ 

ÿìÿëè äöç ýÿëìèð. – [Úÿííÿòÿëè àüà:] Îíó 

áóðà ÷àüûð ýþðöì, áó íÿ ÿìÿëäèð, ìÿíèì áàøûìà 

ýÿòèðèð. Í.Âÿçèðîâ. 

2. Èúðà, éåðèíÿ éåòèðìÿ. ßìÿë åòìÿê 

(åëÿìÿê) – éåðèíÿ éåòèðìÿê, èúðà åòìÿê, 

ðèàéÿò åòìÿê. Ýþñòÿðèøÿ ÿìÿë åòìÿê. Òÿëèìàòà 

ÿìÿë åòìÿê. Ùÿêèìèí ýþñòÿðèøëÿðèíÿ ÿìÿë åòìÿê. 

– Âàèçè-øÿùð þç èãðàðûíà åòñÿéäè ÿìÿë; 

Äöøìÿç èäè áó ãÿäÿð äèí èëÿ äöíéàéÿ õÿëÿë. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Ñþçëÿðèíÿ ÿìÿë åëÿìÿéÿíÿ 

ëÿíÿò! Í.Âÿçèðîâ. Çåéíàë .. Ìåùðèáàí âÿ îíóí 

àòàñûíà âåðäèéè ñþçëÿðèí ùå÷ áèðèíÿ ÿìÿë åòìÿéèðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. ßìÿë îëóíìàã (åäèëìÿê) 

– éåðèíÿ éåòèðèëìÿê, ðèàéÿò åäèëìÿê, 

èúðà îëóíìàã. Ãàéäàéà ÿìÿë îëóíóð. ßìÿëÿ 

ýÿëìÿê – 1) áàø âåðìÿê, ìåéäàíà ýÿëìÿê, 

äîüóëìàã, òþðÿìÿê, ùàñèë îëìàã. Áàòàãëûã 

äóðüóí ñóäàí ÿìÿëÿ ýÿëèð. – Ðÿíýàðÿíý ýöëëöêäÿ, 

÷ÿìÿíëèêäÿ ùàìàð âÿ íàõûøñûç áèð àüëûã, 

áèð äöçÿíëèê ÿìÿëÿ ýÿëìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ; 

// ìöìêöí îëìàã, áàøà ýÿëìÿê, ùÿéàòà êå÷ìÿê. 

ßìÿëÿ ýÿëÿí øåé äåéèë; 2) êþêÿëìÿê, 

éàõøûëàøìàã, ãûâðàãëàøìàã, äöçÿëìÿê. 

Áóçîâ ñöä ÿìÿ-ÿìÿ ÿìÿëÿ ýÿëäè. Î, êóðîðòäàí 

ñîíðà ÿìÿëÿ ýÿëäè. – Àðâàä ìÿñëÿùÿò 

ýþðäö êè, ãóçóíó þòöðñöíëÿð, áèð íå÷ÿ âàõò 

áàü÷àäà îòëàñûí, ÿìÿëÿ ýÿëñèí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßìÿëÿ ýÿòèðìÿê – 1) ùÿéàòà êå- 

÷èðìÿê, éåðèíÿ éåòèðìÿê, èúðà åòìÿê. [Ùàúû 

Ìåùäè:] Áèð òÿâÿããÿì âàð, àììà ãîðõóðàì, 

ÿìÿëÿ ýÿòèðÿ áèëìÿéÿñÿí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ëöòôÿëè áÿé:] Ýþçëÿðèíÿ äþíöì, .. ýþð íåúÿ 

ìÿíèì õàùèøëÿðèìè ÿìÿëÿ ýÿòèðèð È.Ìóñàáÿéîâ; 

2) äöçÿëòìÿê, âöúóäà ýÿòèðìÿê, òÿøêèë 

åòìÿê. [ßíòèãÿíèí] þçöíöí äÿ ãàðà, øÿâÿ 

êèìè ñà÷ëàðû óçóí âÿ ãàëûí áèð ùþðöê ÿìÿëÿ 

ýÿòèðìèøäè. Ìèð Úÿëàë. 

3. Ðÿôòàð, ùÿðÿêÿò, èø. ßìÿëëÿðè èëÿ ùàìûíû 

þçöíäÿí èíúèòäè. ßç ÿìÿëèíÿ ýþðÿ úÿçàñûíû 

110 

ßÌßËß 

àëàúàãäûð. – Åëì èíñàíëàðà åéíè çàìàíäà 

îíëàðûí ÿõëàãûíû, ðÿôòàðûíû âÿ ÿìÿëèíè éàõøûëàøäûðìàã 

ö÷öí òÿúðöáÿäÿí êå÷èðèëìèø áèð 

âàñèòÿäèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ñÿíÿ úÿçà âåðÿí 

ÿìÿëëÿðèíäèð. Ì.Ðàùèì. [Ñàëìàíîâà] Úóìàíûí 

.. áöòöí ÿìÿëëÿðèíè ýþçöíöí è÷èíÿ äåéÿúÿêäè. 


4. ìÿú. Ùèéëÿ, êÿëÿê, áèúëèê ìÿíàñûíäà. 

Áó ñÿíèí ÿìÿëèíäèð. – Õàëã áèð-áèð ýåäèá 

þïöðëÿð ÿëèí; Àíëàìàç êèìñÿ ùèéëÿñèí, ÿìÿëèí. 

À.Ñÿùùÿò. Áèð íå÷ÿ êàçàê ÿñýÿðëÿðè äÿ 

îíëàðûí äàëûíúà ýåäèðëÿð êè, ýþðñöíëÿð áó íÿ 

ÿìÿëäèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ßëáÿòòÿ, øåéòàí 

ÿìÿëèíÿ ãóðøàíàí ýÿðÿê àõûðäà áåëÿ 

îëñóí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

5. Ùåñàáäà òÿòáèã åäèëÿí ÿñàñ ãàéäà. Ùåñàáäà 

ÿñàñ äþðä ÿìÿë âàð: úÿìëÿìÿ, ÷ûõìà, 

âóðìà, áþëìÿ. 

◊ ßìÿëè àçìàã – ïîçüóíëàøìàã, éîëäàí 

÷ûõìàã, ùÿääèíè àçìàã. ßìÿëè àéàüûíà úèäàð 

îëìàã – ýþðäöéö èøèí úÿçàñûíû ÷ÿêìÿê, 

ïèñ íÿòèúÿñèíè ýþðìÿê. 

ßÌßË 2 èñ. [ÿð.] Ãàéÿ, ìÿãñÿä, øèääÿòëè 

àðçó. [Àüà Áÿøèð:] Áèëèðñèíèçìè êè, äöíÿí øèêàéÿòÿ 

ýÿëÿí àðâàäûí ÿìÿëè íÿ èìèø Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ßìÿëè, ôèêðè áöòöí êÿñáè-êàìàë; Íÿ 

ìöãÿääÿñ ÿìÿëö ôèêðö õÿéàë! Ì.Ùàäè. Ìèí 

áèð ÿìÿë àðõàñûíúà ãîøìàüû; Äöðëö-äöðëö 

öðÿêëÿðäÿí þéðÿíäèì. Ì.Ìöøôèã. 

ßÌßËÁÀÇ ñèô. [ÿð. ÿìÿë âÿ ôàðñ. ...áàç] 

äàí. Òÿäáèðëè, òÿäáèð âÿ ùèéëÿ èëÿ èø ýþðÿí, 

ùèéëÿýÿð. ßìÿëáàç àäàì. – Äåìÿê, áó ÿìÿëáàç 

àðâàä îòóðäóüó éåðäÿ ùÿì ãûçûíû ñþçñîâäàí 

ãóðòàðäû, ùÿì äÿ áó âèëàéÿòèí áþéöéö 

åëÿäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÌßËÁÀÇËÛÃ èñ. äàí. Ùèéëÿýÿðëèê, òÿäáèðëèëèê, 

òÿäáèð âÿ ùèéëÿ èëÿ èø ýþðìÿ. ßìÿëáàçëûã 

åòìÿê – òÿäáèð âÿ ùèéëÿ èëÿ èø ýþðìÿê, 

ùèéëÿ èøëÿòìÿê. 

ßÌßËÄÀØ èñ. ßìÿëè, ìÿãñÿäè, ãàéÿñè 

áèð îëàí, áèð ìÿãñÿä àðõàñûíúà ãîøàí àäàìëàðäàí 

ùÿð áèðè. Òîïëàéàðàã áàøûíà þç ÿìÿëäàøëàðûíû; 

Ãîéäó áþéöê ôèðãÿíèí èëê òÿìÿë 

äàøëàðûíû. Ð.Ðçà. 

ßÌßËß èñ. [ÿð.] Ôÿùëÿ, èø÷è. Ìîëëà .. ÷ûõûá 

ýåäÿíäÿ ùàìàìïóëóíó îí-îí áåø ãàò 

àðòûã âåðèð, ùàìàì÷ûíû äà, ÿìÿëÿëÿðè äÿ 

óòàíäûðûð. “Ì.Í.ëÿòèô”. [Îäàáàøû:] Íå÷ÿ éöç 

ÿìÿëÿ îíóí ôàáðèêèíäÿ âÿ êÿíäëÿðèíäÿ èø-

ßÌßËßÚÀÒ 

ëÿðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Õàíëàð Ùÿñÿíîüëóíà 

àòûëàí ýöëëÿ òÿê áèð îíà éîõ, áèç íåôò ÿìÿëÿñèíèí 

ùàìûñûíà àòûëûáäûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÌßËßÚÀÒ èñ. [ÿð. “ÿìÿëÿ” ñþç. úÿìè] 

êþùí. Èø÷èëÿð, ôÿùëÿëÿð, ÿìÿëÿëÿð. ..Èäàðÿñèíäÿ 

÷àëûøäûðäûüû ÿìÿëÿúàòûíû äà þçö êèìè ïàê, 

åòèãàäëû, äèíäàð áèð ìöñÿëìàí ýþðìÿê èñòÿðäè. 


ßÌßËßÝßËÌß èñ. Éàðàíìà, äöçÿëìÿ. 

Ìîëåêóëóí ÿìÿëÿýÿëìÿ èñòèëèéè. 

ßÌßËÈ ñèô. 1. Èúðàñû (òÿòáèãè) ëàçûì îëàí, 

ùÿéàòà êå÷èðèëìÿëè îëàí; èøýöçàð, ïðàêòèê. 

ßìÿëè òÿêëèô. ßìÿëè èø. – Ìÿí äÿðùàë îíóíëà 

ÿìÿëè ñþùáÿòÿ áàøëàäûì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. Ñûðô íÿçÿðèééÿéÿ, åëìÿ àèä îëìàéûá 

èøëÿ, ÿìÿëèééàòëà, òÿúðöáÿ âÿ òÿòáèã èëÿ äÿ 

áàüëû îëàí; òÿòáèãè, ïðàêòèêè. Àêòéîð ñÿíÿòèíèí 

ÿìÿëè ìÿêòÿáè. ßìÿëè èøèí åëìè òÿäãèãàò èøè 

èëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèëìÿñè. Ëöüÿò÷èëèéèí íÿçÿðèééÿñèíè 

áèëìÿê êèôàéÿò äåéèë, îíóí ÿìÿëè úÿùÿòèíè 

äÿ áèëìÿê âàúèáäèð. 

3. Éàëíûç ñþçëÿ äåéèë, èøëÿ, ÿìÿëëÿ îëàí. 

..Çàâîäóí êîëëåêòèâè ðåñïóáëèêàíûí áÿçè óøàã 

åâëÿðèíÿ ùàìèëèê åäÿðÿê, îíëàðà ÿìÿëè éàðäûì 

ýþñòÿðèð. 

◊ ßìÿëè êàòèá – úàðè éàçû èøëÿðèíè àïàðàí 

êàòèá; êàðýöçàð. Äàëäàéà ýÿëÿíäÿ èñÿ, ÿçèç 

äîñòó, àðàñû ñàç îëäóüó ÿìÿëè êàòèáèí äåäèêëÿðèíè 

õàòûðëàðäû. Ìèð Úÿëàë. 

ßÌßËÈÑÀËÅÙ ñèô. äàí. ßìÿëèíäÿ, èøèíäÿ, 

ùÿðÿêÿòèíäÿ äöç îëàí, äîüðó ùÿðÿêÿò 

åäÿí, ÿéðèëèêëÿ èøè îëìàéàí (àäÿòÿí èñòåùçà, 

êèíàéÿ âÿ éà çàðàôàòëà äåéèëèð). ßìÿëèñàëåù 

àäàì. Áóíó ÿìÿëèñàëåù àäàìëàð áèëÿð. – 

Èíäè áèëìèðÿì, ñÿí íåúÿ ÿìÿëèñàëåù àäàìñàí 

êè, éåíÿ äÿ ìÿíè àäàì åëÿäèí. “Ì.Í.ëÿòèô.” 

[Ãàðû:] À ãûç, ×èìíàç, åé! Ñÿí êè ÿìÿëèñàëåù 

êèøèíèí ãûçûñàí, þçöí äÿ éàçûüûí áèðè! Íåúÿ 

îëäó êè, àõû óøàüûíû ãîéäóí îíëàðà ãîøóëäó 

ß.ßáöëùÿñÿí. // èñ. ìÿíàñûíäà. ßìÿëèñàëåùëÿð 

úÿííÿòÿ âÿ áÿäÿìÿëëÿð úÿùÿííÿìÿ äàõèë 

îëàúàãëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßÌßËÈÉÉÀÒ èñ. [ÿð. “ÿìÿëèééÿ” ñþç. 

úÿìè] 1. Ìöÿééÿí áèð ìÿãñÿä ýöäÿí âÿ 

áèð-áèðè èëÿ ÿëàãÿëè îëàí èøëÿð. Òÿìèçëÿìÿ ÿìÿëèééàòû. 

– Ãóëó Áÿùðàìûí âàñèòÿñèëÿ áÿçè ÿìÿëèééàò 

éàïìàã ôèêðèíäÿ èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. òèá. Áÿçè õÿñòÿëèêëÿð, éàõóä éàðàëàíìàëàð 

çàìàíû ìöàëèúÿ ìÿãñÿäè èëÿ áÿäÿíèí ùÿð 

ßÌßËËÈÚß 

ùàíñû áèð éåðèíäÿ èúðà åäèëÿí úÿððàùëûã èøè. 

Úÿððàùëûã ÿìÿëèééàòû. Ïëàñòèê ÿìÿëèééàò. 

3. Ìöùàðèáÿäÿ áèð ìÿãñÿäè, òàïøûðûüû 

éåðèíÿ éåòèðìÿê ö÷öí àïàðûëàí äþéöø èøëÿðè. 

Ùÿðáè ÿìÿëèééàò. Ùöúóì ÿìÿëèééàòû. Ìöùàñèðÿ 

ÿìÿëèééàòû. Ãóðóéà ãîøóí ÷ûõàðìà 

ÿìÿëèééàòû. – ..Äÿñòÿ .. ÿìÿëèééàòäàí ãàéûäûá 

äèíúÿëìÿêäÿ èäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Ìöùàðèáÿ 

äþâðöíäÿ òîïëàðûìûç ùöúóì ÿìÿëèééàòûíûí 

úàð÷ûñû îëìóøäóð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

4. Ìàëèééÿ, òèúàðÿò èäàðÿñèíèí ýþðäöéö 

èøëÿðèí ìÿúìóñó. Áàíê ÿìÿëèééàòû. Êðåäèò 

ÿìÿëèééàòû. Ìàë ìöáàäèëÿñè ÿìÿëèééàòû. Áèðæà 

ÿìÿëèééàòû. 

ßÌßËËÈ ñèô. âÿ çÿðô Éàõøû, ëàéèãëè, 

ëÿéàãÿòëè. ßìÿëëè ùÿäèééÿ. ßìÿëëè èøëÿìÿê. – 

[Ìîçàëàíáÿé:] Àíúàã “Ìîëëà Íÿñðÿääèí” 

ãÿçåòèíèí éàçûñûíû ýþçöì ÿìÿëëè ñå÷ìèð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [ßúÿá õàëàíûí] íÿ ýþçö 

éàõøû ýþðöðäö, íÿ äÿ ãóëàüû ÿìÿëëè åøèäèðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. // Ãàíååäèúè, òÿìèíåäèúè, ìÿìíóíåäèúè, 

ìÿãáóë. Îíäàí ÿìÿëëè áèð úàâàá 

àëà áèëìÿäèê. – [Ñÿôòÿðãóëó:] Éîõñà éåíÿ 

è÷ìèñÿí, à ýåäÿ ßìÿëëè äàíûø, åëÿ èø îëà áèëìÿç! 

Í.Âÿçèðîâ. [Éóñèô:] Âÿ áèð åëÿ èòòèôàã 

äöøìÿéèá êè, ìÿí [Øàìäàí áÿéè] ÿìÿëëè òàíûéàì. 

Í.Íÿðèìàíîâ. 

ßÌßËËÈ-ÁÀØËÛ ñèô. âÿ çÿðô Îëäóãúà 

éàõøû, áöòöí òÿëÿáàòà úàâàá âåðÿí, ìöêÿììÿë, 

íþãñàíñûç, áöòöí, òàì, úèääè. ßìÿëëèáàøëû 

áèð øåé. ßìÿëëè-áàøëû áèð óñòà òàïìàã. 

ßìÿëëè-áàøëû èøëÿìÿê. // ßñàñëû ñóðÿòäÿ, 

ëàçûìûíúà, ëàçûìè êèìè, èñòÿíèëäèéè êèìè. Ùå÷ 

áèð øåéè ÿìÿëëè-áàøëû äåìèð. – Ïÿðè áóðàäà 

ÿìÿëëè-áàøëû ìÿúëèñ ãóðäó, éåìÿê-è÷ìÿê äöçÿëòäè. 

(Íàüûë). [Ñèòàðÿ õàíûìûí] ÿìÿëëè-áàøëû 

êèðàéÿ ýÿòèðÿí åâè äÿ âàðäû. Ñ.Ùöñåéí. [Êîõà:] 

Ñèç úàâàá àõòàðûí, ìÿí äÿ ÿéëÿøèì; Áèð ÿìÿëëèáàøëû 

áûüûìû åøèì. Ñ.Ðöñòÿì. ×èìíàç éöíýöë 

àäàì îëñàéäû, áó ãàðû èëÿ åëÿ áóðàäàúà 

ÿìÿëëè-áàøëû òóòóøà áèëÿðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

// Ìöêÿììÿë ñóðÿòäÿ, îëäóãúà, ëàï. Ãàðà 

êèøèíè áó ñîéóã ùàâà öøöòäö, íÿøÿñèíè 

ÿìÿëëè-áàøëû êîðëàäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßÌßËËÈÚß áàõ ÿìÿëëè-áàøëû. ßìÿëëèúÿ 

ýåéèíìÿê. ßìÿëëèúÿ áèíà. ßìÿëëèúÿ éåìÿê. 

ßìÿëëèúÿ éîðóëìàã. Áó ýöí ÿìÿëëèúÿ èøëÿäèê. 

×îõ éàõøû îëàð, ýöíäöç ÿìÿëëèúÿ éîðóëìóøàì, 

– äåéÿ [äîñòóìóí] òÿêëèôèíè øàäëûãëà 

ãÿáóë åòäèì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

111

ßÌßËÏßÐÂßÐ 

ßÌßËÏßÐÂßÐ èñ. [ÿð. ÿìÿë âÿ ôàðñ. 

...ïÿðâÿð] êëàñ. Ìöÿééÿí áèð ÿìÿë (ãàéÿ, 

ìÿãñÿä) óüðóíäà ÷àðïûøàí, êîíêðåò áèð 

ìÿãñÿäÿ õèäìÿò åäÿí. Ìèðçÿ Ôÿòÿëè áèð ÿäèá 

âÿ áèð íàøèð îëìàãäàí äàùà àðòûã áèð úÿìèééÿò÷è, 

áèð ÿìÿëïÿðâÿðäè. Ú.Úàááàðëû. 

ßÌßËÑÈÇ ñèô. Ñþçöíÿ, âÿäèíÿ ÿìÿë 

åòìÿéÿí, éàõóä áèð øåéÿ èíàíäûüû ùàëäà, îíó 

éåðèíÿ éåòèðìÿéÿí, îíà ÿìÿë åòìÿéÿí. 

ßìÿëñèç íÿñèùÿò÷è. ßìÿëñèç àäàì. // ßìÿëè 

ÿùÿìèééÿòè îëìàéàí, ùÿéàòà êå÷ìÿéÿí. 

ßìÿëñèç ñþçäÿ ôàéäà îëìàç. (Àòà. ñþçö). 

// Äèíè åùêàìà ñþçäÿ èíàíûá, èøäÿ îíëàðû 

éåðèíÿ éåòèðìÿéÿí, îíëàðà ÿìÿë åòìÿéÿí. 

ßìÿëñèç ìöñÿëìàí. – Ìÿíè éàðñûç ýþðìÿ, 

ìÿíèì ïÿðèì âàð; ßìÿëñèç äåéèëÿì, ùàãäàí 

êàðûì âàð. Àøûã Ðÿúÿá. 

ßÌßÇßÊ ñèô. 1. Àíàñûíû ÿììÿìÿê, éàõóä 

ÿìÿ áèëìÿìÿê íÿòèúÿñèíäÿ àðûã îëàí; 

çÿèô, úûëûç. ßìÿçÿê ãóçó. ßìÿçÿê àäàì êèìè 

òÿðïÿíèð. 

2. ìÿú. Êåé, ìàéìàã, ãîðõàã, áàúàðûãñûç. 

[Áàùàð:] Àé ÿìÿçÿê, Àëëàù ñÿíè äþéñöí! Íèéÿ 

ãîéóðäóí ãà÷ñûí, èíäè íÿ òþâð åëÿéÿê 


ßÌÝßÊ èñ. Êÿëëÿ ñöìöéöíöí þí âÿ îðòà 

ùèññÿñè. Ãèéàñ ÿìýÿéèíäÿí ïåéñÿðèíÿ ãÿäÿð 

ãûðõûëìûø .. áàøûíû ÿëëÿðè èëÿ òóòäó. ß.Àáàñîâ. 

ßÌÈ èñ. 1. Àòàíûí ãàðäàøû. ×öíêè Ôÿðÿú 

õàí Áàüûð õàíûí ÿìèñè îüëó âÿ äàìàäûäûð, 

ùå÷ áèð ÿìðäÿ îíóí ðÿéèíÿ ìöõàëèôÿò åòìÿç. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ..ßìèëÿðè äþâëÿòè áèð èëèí 

è÷èíäÿ äàüûòäûëàð, àõûðäà áèð áàðìàãùåñàáû 

ýþñòÿðäèëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

2. Éàøëû, éàõûí àäàìà ìöðàúèÿò êèìè èøëÿäèëÿí 

ñþç. ßìè, ñààò íå÷ÿäèð – [Ñîíà:] ßìè, 

áèçèì áó Ãàäèð éàìàí ãîðõóð. ß.ßáöëùÿñÿí. 

// Ùþðìÿò ö÷öí þçöíäÿí éàøëû êèøèíèí àäûíà 

ãîøóëóð. Èêè ñààò éîë ýåäèá Ãàñûì ÿìè éåòèøäè 

Òÿçÿêÿíäÿ... Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßÌÈÀÐÂÀÄÛ èñ. ßìèíèí àðâàäû. 

ßÌÈÚÀÍ(Û) áàõ ÿìèäîñòó. 

ßÌÈÚÈ ñèô. 1. ßìÿí, ñîðàí. ßìèúè óøàã. 

2. Õöñóñè òåðìèíîëîýèéàäà: ñîðóúó, ñîðàí, 

õöñóñè îðãàíëàðû âàñèòÿñèëÿ è÷ÿðèéÿ ÷ÿêÿí. 

ßìèúè òåë – áèòêèíèí êþêöíäÿ îëàí èíúÿ, 

ñîðóúó êþêúöê. Êþêöí ÿìèúè òåëëÿðè óçóí 

þìöð ñöðìöð. 

112 

ßÌÈÍ-ÀÌÀÍËÛÃ 

ßÌÈÄÎÑÒÓ èñ. 1. ßìèàðâàäû éåðèíäÿ èøëÿíÿí 

ëÿãÿá. [Øàùáàç áÿé:] Øÿðÿôíèñÿ, ãàäàí 

àëûì, áèëèðñÿí êè, ÿìèäîñòóì áó ýöí íÿ òóôàí 

åëÿäè Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ðÿøèä:] Äöíÿí 

áèçèì áàøûìûç éàìàí ãàðûøûã îëäó, ÿìèäîñòó! 


2. Þçýÿ ãàäûíû ùþðìÿòëÿ ÷àüûðìàã ö÷öí 

èøëÿíÿí ëÿãÿá. ßìèäîñòó, áó óøàã êèìëÿðäÿíäèð 

ßÌÈÝßËÈÍÈ èñ. 1. Ùþðìÿò ö÷öí ÿìè àðâàäûíà 

âåðèëÿí ëÿãÿá. 

2. ßìèîüëóíóí àðâàäûíûí ëÿãÿáè îëàí àä. 

ßÌÈÊ ñèô. ×îõ ÿìèëìÿêäÿí õàðàá îëìóø, 

çÿäÿëÿíìèø. 

ßÌÈÃÛÇÛ èñ. 1. ßìèíèí ãûçû. Òàìàì äà 

ÿìèãûçûíûí óøàüûíû ñàõëàéàúàãäûð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

// ßìèíèí ãûçûíà ìöðàúèÿò. [Áÿùðàì:] 

Õîø ýþðäöê, ÿìèãûçû, éÿãèí ìÿíè ÷îõ ýþçëÿìèñÿí. 

Ú.Úàááàðëû. [Òàùèð:] Éîõ, ÿìèãûçû, ãûçäûðìàíûí 

ãàëõìàüû îíäàí äåéèë. Ì.Ùöñåéí. 

2. ìÿú. Þçýÿ ãûçëàðà ùþðìÿò âÿ ìåùðèáàíëûã 

ýþñòÿðÿðÿê, ÷àüûðìàã ö÷öí èøëÿíÿí 

ëÿãÿá. 

ßÌÈËÌß “ßìèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÌÈËÌßÊ “ßììÿê”äÿí ìÿúù. 

ßÌÈÍ ñèô. [ÿð.] 1. Ãîðõóñóç, õÿòÿðñèç, 

åòèáàðëû, äèíú, ñàêèò. ßìèí éîë. ßìèí éåð. 

2. Òàìàìèëÿ õàòèðúÿì, àðõàéûí, ãàíå. Áó 

èøèí áàø òóòàúàüûíà áèç ÿìèíèê. – [Ìÿùÿððÿì:] 

Ìÿí ÿìèíÿì êè, Ñÿðèééÿ ùå÷ âàõò ðàçû 

îëìàéàúàã âÿ Ðöñòÿìäÿí àéðûëìàéàúàã. 

Ú.Úàááàðëû. Èççÿò ãàðû ÿìèí èäè êè, .. î ýöëöí 

êþêöíö ãàçûá ÷ûõàðìàã ëàçûìäûð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ßìèí åòìÿê – èíàíäûðûá ðàùàò 

åòìÿê, òàìàìèëÿ èíàíäûðìàã, õàòèðúÿì åòìÿê, 

àðõàéûí åòìÿê, èíàíäûðûá ãàíå åòìÿê. 

Ìÿí ñèçè ÿìèí åäÿ áèëÿðÿì êè, î éàçûã ýÿíú 

òÿìèç áèð àäàìäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áóäóð, 

ìÿí ñÿíè þç òÿðÿôèìäÿí ÿìèí åäèðÿì.. 

Ù.Íÿçÿðëè. ßìèí îëìàã – òàìàìèëÿ èíàíìàã, 

èíàíûá ðàùàò îëìàã, õàòèðúÿì îëìàã, 

àðõàéûí îëìàã. Ñèç áóíà ÿìèí îëà áèëÿðñèíèç. 

– Ìèíà úàâàá âåðäè êè, ÿìèí îëóíóç, ÿçèçèì! 

È.Ìóñàáÿéîâ. 

3. Èíàíûëàúàã, èíàíûëà áèëÿí, äöç, åòèáàðëû. 

ßìèí àäàì. 

ßÌÈÍ-ÀÌÀÍËÛÃ èñ. Ñàêèòëèê, àñàéèø, áèð 

éåðäÿ ãàéäà âÿ íèçàìûí ùþêì ñöðäöéö ùàë. 

Íÿäÿíñÿ ñèçèí äÿñòÿíèç Òÿáðèçÿ ýèðäèéè ýöí-

ßÌÈÍ-ÀÐÕÀÉÛÍ 

äÿí áÿðè ÿìèí-àìàíëûã éàðàäà áèëìÿäè. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ìöøàâèðÿíèí ýåäèøèíäÿí ýþðöíöðäö 

êè, ùå÷ áèð ãÿçàäà ÿìèí-àìàíëûã 

éàðàíà áèëìÿìèøäèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÌÈÍ-ÀÐÕÀÉÛÍ ñèô. âÿ çÿðô Ñàêèòúÿ, ðàùàòúà, 

àðõàéûíúà. Áèð äÿãèãÿ ÷ÿêìÿäè êè, ãàðà 

ÿæäàùà ëÿùëÿéÿ-ëÿùëÿéÿ ÷àïàðàã, éöéöðÿðÿê 

ïëàòôîðìà ãàáàüûíäà ÿìèí-àðõàéûí äàéàíäû. 


ßÌÈÍßÂßÑÈ èñ. ßìèíèí îüëóíóí âÿ éà 

ãûçûíûí îüëó (ãûçû). 

ßÌÈÍËßØÌß “ßìèíëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÌÈÍËßØÌßÊ ô. 1. Ãîðõóñóç (òÿùëöêÿñèç) 

ùàëà ýÿëìÿê. Ñÿíýÿð äàëûíà ýèðèá ÿìèíëÿøìÿê. 

// Àñàéèø äöøìÿê, ÿìèí-àìàíëûã 

äöøìÿê. 

2. Àðõàéûíëàøìàã, õàòèðúÿìëÿøìÿê, ðàùàò 

îëìàã. Îüëóíäàí ìÿêòóá àëàíäàí ñîíðà 

ÿìèíëÿøäè. 

ßÌÈÍËÈÊ èñ. 1. Ñàêèòëèê, ÿìèí-àìàíëûã, 

ãîðõóñóçëóã. 

2. Õàòèðúÿìëèê, àðõàéûíëûã. 

ßÌÈÎÜËÓ ñèô. 1. ßìèíèí îüëó. Ãûçëàð 

øÿðòè ïîçàí ÿìèîüëóíó äàíëàäûëàðñà äà, éåíÿ 

ýöëöøìÿéÿ ìÿúáóð îëäóëàð. Ì.Ùöñåéí. 

2. Þçöíäÿí éàøëû ÿìèñè îüëóíà, éàõóä 

áàøãà áèð àäàìà ìöðàúèÿò ñþçö. ßìèîüëó, 

áèð áóðà çÿùìÿò ÷ÿê. – [Ñàðà:] Áÿùðàì! 

ßìèîüëó, þçöí áèëèðñÿí êè, ìÿíèì äöíéàäà 

áèð êèìñÿì éîõäóð. Ú.Úàááàðëû. 

ßÌÈÐ ñèô. [ÿð.] 1. Áèð òàéôàíûí âÿ éà þëêÿíèí 

áàø÷ûñû. Ãÿáèëÿíèí ÿìèðè. – Øàèðèí ãÿçÿëëÿðèíÿ 

ìÿôòóí îëìóø Äÿðáÿíä ÿìèðè îíó 

áó õàðàáà êÿíääÿí þç ñàðàéûíà äÿâÿò åäèð. 


2. òàð. Áÿçè Øÿðã ùþêóìÿòëÿðèíèí áàø÷ûëàðûíà 

âÿ éöêñÿê âÿçèôÿëè øÿõñëÿðÿ ðÿñìè 

îëàðàã âåðèëÿí àä. Ãàáàã úÿðýÿëÿðäÿ ÿìèðëÿð, 

âÿçèðëÿð âÿ êöáàð àèëÿëÿð éåðëÿøìèøäè. 


ßÌÈÐÀÕÓÐ èñ. òàð. áàõ ìèðàõóð. 

ßÌÈÐÈ ñèô. 1. ßìèðÿ ìÿíñóá, ìÿõñóñ îëàí. 

2. ìÿú. ßí éàõøû, ÿí ÿëà ìÿíàñûíäà. 

ßìèðè õþðÿê. ßìèðè ïàëòàð. 

◊ ßìèðè ïàïàã êþùí. – äÿðèäÿí òèêèëÿí 

ùöíäöð ïàïàã íþâö. Áàøûíäà ÿìèðè ïàïàã 

âàðäû. 

ßÌÈÐËÈÊ èñ. 1. ßìèð âÿçèôÿñè. 

2. ßìèðèí èäàðÿñè àëòûíäà îëàí éåðëÿð, þëêÿ. 

ßÌÈÇÄÈÐÌßÊ 

ßÌÈÐÖËÖÌßÐÀ èñ. [ÿð.] òàð. ßìèðëÿð 

ÿìèðè (õÿëèôÿëÿð äþâðöíäÿ éöêñÿê ðöòáÿ àäû). 

ßÌÈÐ-ÖÌßÐÀ òîï. [ÿð.] ßìèðëÿð. Âÿçèð, 

âÿêèë, ÿìèð-öìÿðà íÿ ãÿäÿð ÷îõ äåäè, Øàù 

Àááàñ àç åøèòäè. (Íàüûë). 

ßÌÈØ èñ. 1. ßììÿê èøè, ÿììÿ ïðîñåñè. 

Ãóçóëàðûí ÿìèøè. – Çÿíý ÷àëûíàíäà, ÿìèøäÿí 

ñîíðà àéðûëàí ãîéóí-ãóçó êèìè óøàãëàð 

áþéöêëÿðäÿí àéðûëäûëàð. Ìèð Úÿëàë. 

2. ßììÿ âàõòû. ßìèø éàõûíëàøàíäà ãóçóëàðû 

àüûëäàí ÷ûõàðäûðëàð. Ãîéóí ÿìèøèíäÿ 

ýÿë, ñöä àïàð. 

ßÌÈØÄÈÐÈËÌß “ßìèøäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÌÈØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. ßìèçäèðèëìÿê, 

ÿìèøÿ ñàëûíìàã (÷îõëàðû ùàããûíäà). Ãîéóí 

âÿ ãóçóëàð ÿìèøäèðèëäè, ñîíðà ãîéóíëàð ñàüûëìàüà 

áàøëàíäû. 

ßÌÈØÄÈÐÌß “ßìèøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÌÈØÄÈÐÌßÊ ô. Ãóçóëàðû àíàëàðûíû 

ÿìèøìÿéÿ áóðàõìàã, ÿìèçäèðìÿê. Ãóçóëàðû 

÷îáàíëàð ÿìèøäèðäèëÿð. – Àçÿðáàéúàíäà 

âÿ öìóìèééÿòëÿ, Çàãàôãàçèéàäà áèð ãàéäà 

îëàðàã úàìûøëàðû áàëàëàðû ÿìèøäèðìÿêëÿ 

ñàüûðëàð. À.Àüàáÿéëè. 

ßÌÈØÌß “ßìèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÌÈØÌßÊ ô. Êöòëÿâè ùàëäà àíàëàðûíû 

ÿììÿê. Ãóçóëàð (áóçîâëàð) ÿìèøèðëÿð. 

ßÌÈÓØÀÜÛ èñ. ßìèíèí îüëó, éà ãûçû. Î, 

áèçèìëÿ ÿìèóøàüûäûð. 

ßÌÈÇÀÄß [ÿìè âÿ ôàðñ. ...çàäÿ] êþùí. 

1.Áàõ ÿìèóøàüû. Î ìÿíèì ÿìèçàäÿìäèð. – 

[Ïÿðèúàùàí õàíûì:] Àù, ùàðàäà ãàëìûøñàí, 

åé ñåâýèëè ÿìèçàäÿì! Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ùàòÿì 

õàíûí ÿìèçàäÿñè Éÿäóëëà õàí åâäÿ èøñèç 

îòóðìàãäàí ÷îõ äàðûõäûüû ö÷öí áèð çèéàôÿò 

äöçÿëòìÿê ãÿðàðûíà ýÿëäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Àòà-áàáàíûí ÿìèëÿðè íÿñëèíäÿí îëàí. 

Îíëàð áèçèì ÿìèçàäÿëÿðèìèçäèð. – Òàüû ÿìè 

ñàèð ÿìèçàäÿëÿðèíÿ íèñáÿòÿí ìÿíäÿ áþéöê 

òÿñèð áóðàõìûøäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ßÌÈÇÄÈÐÈËÌß “ßìèçäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÌÈÇÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Äþøäÿí ñöä 


ßÌÈÇÄÈÐÌß “ßìèçäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßìèçäèðìÿ çàìàíû. 

ßÌÈÇÄÈÐÌßÊ ô. Äþøäÿí ñöä âåðìÿê. 

Àíà êþðïÿñèíè ÿìèçäèðèð. – ßââÿë ÿìèçäèðèð 

þç êþðïÿñèíè; Óøàã ýöëöìñÿéèá êÿñèð ñÿñèíè. 

Ñ.Âóðüóí. Íÿðýèç ãóéìàã éåäè âÿ óøàüû 

ÿìèçäèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

113

ßÌÈÇÄÈÐÒÌß 

ßÌÈÇÄÈÐÒÌß “ßìèçäèðòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÌÈÇÄÈÐÒÌßÊ èúá. 1. Á à õ ÿìèçäèðìÿê. 

Óøàüû ÿìèçäèðòäèíìè 

2. ßììÿñèíÿ èìêàí âåðìÿê. Èíÿéè ÿìèçäèðòäè. 

ßÌÈÇÌß “ßìèçìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÌÈÇÌßÊ áàõ ÿìèçäèðìÿê. 

ßÌËÀÊ èñ. [ÿð. “ìöëê” ñþç. úÿìè] 

1. Ìöëêëÿð (òîðïàã, ÿêèí éåðëÿðè, ìàëèêàíÿ 

âÿ ñ.). [Ìèðçÿ Êÿðèì:] Äþâëÿòëèëÿðèí ìàë, 

ÿìëàêû êå÷èð öìóì úàìààò èõòèéàðûíà. 


2. Áèðèíèí ñàùèá îëäóüó ïóëà äÿéÿð øåéëÿðèí, 

âàðûí, ìàë âÿ ìöëêöí ìÿúìóñó. Äþâëÿò 

ÿìëàêû. Úèíàéÿòêàð ÿìëàêû ìöñàäèðÿ îëóíìàãëà 

úÿçàéà ìÿùêóì îëóíäó. – Äþâëÿòëèéèê, 

ÿëáÿòòÿ, øÿðàôÿò äÿ áèçèìäèð; ßìëàê 

áèçèìäèðñÿ, ÿéàëÿò äÿ áèçèìäèð. Ì.ß.Ñàáèð. 

ßÌËÈÊ èñ. Éåíèúÿ îòà äöøÿí âÿ åéíè çàìàíäà 

àíàñûíû ÿìÿí ãóçó, êå÷è. ßìëèêëÿð 

÷ÿêäèðÿì øèøÿ; Áèð àüûð éûüíàüûì îëà! 

“Êîðîüëó”. Áèð ÿìëèéèí áèð òöìÿíÿ ñàòûëûð; 

Õÿçÿë îëäó éåíÿ ïóëëàðûí, äàüëàð! Àøûã 

ßëÿñýÿð. Ýÿë îòóðìà áåëÿ òÿê; Êöðäÿ áèð 

ÿìëèê êÿñÿê. Ì.Ðàùèì. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

ßçèçèì, áàùàð áàðû; Øèðèíäèð áàùàð áàðû; 

Êÿñìÿ ÿìëèê ãóçóíó; Ãîé ýÿëñèí áàùàð, 

áàðû. (Áàéàòû). Éàéëàüûí ñÿðèí ùàâàñû, ÿìëèê 

ãóçóíóí ÿòè êàçàêëàðû êåôëÿíäèðèá øèðèí éóõóéà 

âåðìèøäè. “Ãà÷àã Íÿáè”. Éàõøû ÿìëèê 

ãóçó êÿñìèøÿì, ÷îõ ýþçÿë Èñôàùàí øÿðàáû äà 

âàðäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßìëèê êèìè – 

áÿñëÿíìèø ãóçó êèìè, ëàï ýÿíú, ýþçÿë, øóõ. 

Éàëàí ùà äåéèë, áÿõòëè îëìàñàí, áåëÿ ÿìëèê 

êèìè ãûçû àëìàçäûí. À.Øàèã. [Óøàãëàð] .. 

áÿñëÿíìèø ÿìëèê êèìè àíàëàðûíûí éàíûíà 

äöøöá éöéöðöðäöëÿð. Ìèð Úÿëàë. 

ßÌÌÀ [ÿð.] 1. Á à õ àììà. Øåèð áèð çèâÿðäèð, 

ÿììà áèç êèìè íàãèñëÿðÿ; Îë êè íàãèñäèð, 

îíó ìþùòàúè-çèâÿð ãûëìàìûø. Ôöçóëè. 

×îõ êèìñÿíèí ÿýÿð êè êÿñèáäèð ãÿðàðûíû; 

ßììà ìÿíèì òÿêè î ýöëöí áèãÿðàðû éîõ. 


2. Áèð øåéÿ ìàíå îëàí, ÿíýÿë òþðÿäÿí êåéôèééÿò, 

ùàë, ñÿáÿá. Áóðàäà áèð áàëàúà ÿììà 

âàð. – Éóñèô ùóøè-ýóøèíÿí ãóëàã àñûá ýþðäö: 

àäÿ, äåéÿñÿí, áóðäà áèð ÿììà âàð. (Íàüûë). 

Áÿñ áó ýþçÿëëèêäÿ îòàãëàðû áåø éöç ìàíàòà 

àëàíäà äåìÿäèíìè áóíóí ÿììàñû âàð Ìèð 

114 

ßÌÌßÊ 

Úÿëàë. ßììàñû ÷ûõìàã (îëìàã) – 1) íþãñàíû, 

ÿýÿð-ÿñêèéè îëäóüó ìÿëóì îëìàã; 

2) ñîíðàäàí õàòàñû ÷ûõìàã, ÿíýÿëè ÷ûõìàã. 

ßÌÌÀÌß èñ. [ÿð.] Áÿçè Øÿðã þëêÿëÿðèíäÿ: 

ñàðûíìûø óçóí àü ïàð÷à, éàõóä òèðìÿ 

çîëàüûíäàí èáàðÿò áàø ýåéèìè; ñàðüû; ÷àëìà. 

// Àõóíäëàðûí âÿ áàøãà ðóùàíèëÿðèí áàøëàðûíà 

ãîéäóãëàðû áó úöð ñàðüû. Åëÿ êè òÿê ãàëäûëàð, 

Êîðîüëó àáàíû, ÿììàìÿíè ÷ûõàðäûá áèð 

òÿðÿôÿ òóëëàäû. “Êîðîüëó”. Ìîëëà Èáðàùèìõÿëèë 

ñàáàù âàõòû ñÿúúàäÿ öñòöíäÿ, áàøûíäà 

ÿììàìÿ, ÿëèíäÿ óçóí òÿñáåù, äèçè öñòÿ îòóðóá 

þâðàä îõóìàüà ìÿøüóëäóð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Ãîéäóí ÿììàìÿ áàøûíà, äàíäûí 

ùÿãèãÿòè; Àëàòè-ùÿúâö ìÿñõÿðÿ ãûëäûí øÿðèÿòè. 

ß.Ãÿìêöñàð. 

ßÌÌÀÌßÄÀÐ [ÿð. ÿììàìÿ âÿ ôàðñ. 

...äàð] á à õ ÿììàìÿëè. [Áàø íàçèð:] Áó ÿììàìÿäàðëàð 

ùàìûäàí áÿäòÿðäèðëÿð. Ï.Ìàêóëó. 

ßÌÌÀÌßËÈ 1. ñèô. Áàøûíäà ÿììàìÿ 

îëàí. Áóíëàð êå÷ÿíäÿí ñîíðà ÿììàìÿëè 

ùÿøÿðàòû íÿ åëÿéÿê Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ìÿíèì ÿììàìÿëè éîëäàøûì áèðäÿí óúàäàí 

ìöñÿëìàíúà ñÿñëÿíäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ñîíðà äà áèð òèðìÿ ÿììàìÿëè ìîëëà ýÿëèá 

ñàëàì âåðäè. Ìèð Úÿëàë. 

2. èñ. Ðóùàíè, ìîëëà, ñåéèä âÿ á. 

ßÌÌß 1 èñ. [ÿð.] êëàñ. Áèáè. Àéà, îíëàð äåéèë 

èäè êè, àíàëàðûíû, áàúûëàðûíû âÿ ãûçëàðûíû âÿ 

ÿììÿëÿðèíè âÿ õàëÿëÿðèíè íèêàù åäÿðäèëÿð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ïÿðèúàùàí õàíûì:] Áè÷àðÿ 

ÿììÿì øàì êèìè ÿðèéèð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ßÌÌß 2 “ßììÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÌÌßÊ ô. 1. Äîäàã âÿ äèëèí ìöâàôèã 

ùÿðÿêÿòè âàñèòÿñèëÿ äþøäÿí ñöäö ñîðàðàã è÷ìÿê. 

Ãóçóëàð ãîéóíëàðû ÿìèðäèëÿð. Óøàã 

àíàñûíû ÿìèð. – Ñöäöíö ÿììèøÿì ìÿí ãàíàãàíà; 

Àíà, ìÿí éàçûüû íÿ äèíäèðèðñÿí “Àøûã 

Ãÿðèá”. Àñëàí ýàù ÿìèð, ýàù äà äþøäÿí àéðûëûá 

ùû÷ãûðûðäû. ß.Âÿëèéåâ. // Áèð øåéè àüçûíà 

ñàëûá ñîðìàã, ñöìöðìÿê. Áàðìàüûíû ÿììÿê. 

2. ìÿú. Ãèäàëàíìàã, ãöââÿò àëìàã. Äàøëàð 

éàðûëàíäà ýöíöí òåëèíäÿí; ßìÿðñÿí äàüëàðûí 

ãàðëû ñåëèíäÿí. Ñ.Âóðüóí. Áàùàð ÷àüû 

ýöëëÿð ýöíÿø ÿìÿíäÿ; Ýþðöø òÿéèí åëÿìèøÿì 

÷ÿìÿíäÿ. Ì.Ðàùèì. 

◊ Àíàäàí ÿìäèéè ñöä áóðíóíäàí 

(áóðíóíóí äÿëèêëÿðèíäÿí) ýÿëìÿê – 

îëìàçûí ÿçèééÿò âÿ ÿçàáëàðà ìÿðóç ãàëìàã,

ßÌÍ 

ßÌÐÈ-ÂÀÃÅ 

ÿçèééÿò âÿ ÿçàá ÷ÿêìÿê. Çåéíÿá Õóäàéàð 

áÿéèí åâèíäÿ àëòû àé éàðûì ãàëäû. Âÿ áó àëòû 

àé éàðûìûí ÿðçèíäÿ Çåéíÿáèí àíàäàí ÿìäèéè 

ñöä áóðíóíóí äÿëèêëÿðèíäÿí ýÿëèá òþêöëäö. 


ßÌÍ èñ. [ÿð.] êëàñ. ßìèíëèê, ÿìíèééÿò, àñàéèø, 

ñàêèòëèê. // Ðàùàòëûã, àñóäÿëèê. Ìåéõàíÿäèð, 

Ôöçóëè, úÿùàíäà ìÿãàìè-ÿìí; Úÿùä åò, 

áèð åâ ùöáàá êèìè îíäà òóò ìÿãàì. Ôöçóëè. 

ßÌÍÈÉÉß èñ. [ÿð.] Èðàíäà: æàíäàðì, ïîëèñ 

(ìÿìóðó). Áèð àíäà ÿìíèééÿëÿð ñîõóëäóëàð 

îòàüà; Ùàìûñû ÷ÿêèá áèðäÿí òöôÿíýëÿðè 

àéàüà. Ñ.Ðöñòÿì. ßðäÿáèëäÿ Ùèêìÿò Èñôàùàíèíèí 

êÿíäëÿðèíäÿí áèðèíäÿ êÿíä÷èëÿð öñéàí 

åäèá ÿìíèééÿíè þëäöðìöøëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Ïîëèñ èäàðÿñè, æàíäàðì èäàðÿñè. 

ßÌÍÈÉÉßÁÀØÛ èñ. Èðàíäà: ïîëèñ áàø÷ûñû, 

æàíäàðì áàø÷ûñû. 

ßÌÍÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] 1. Òÿùëöêÿñèçëèê, ãîðõóñóçëóã, 

ÿìèíëèê, ñàêèòëèê, èúòèìàè àñàéèø. 

Äöøìÿí ñÿðùÿäèìèçäÿí íÿ ãÿäÿð óçàãäà îëñà, 

ñÿàäÿò âÿ ÿìíèééÿòèìèç äÿ î ãÿäÿð éàõûíûìûçäà 

îëàð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. õöñ. Ãîðóéóúó. ..Åëåêòðèê õÿòëÿðèíè ÷îõ 

äèããÿòëÿ éîõëàìàã, âàõòëû-âàõòûíäà òÿìèð åòìÿê 

âÿ ÿìíèééÿò úèùàçëàðûíûí ñàéûíû àðòûðìàã 

ëàçûìäûð. Ì.Ùöñåéí. 

3. Èíàíìà, åòèìàä, åòèáàð. 

ßÌÍÈÉÉßÒËÈ ñèô. Ãîðõóñóç, ÿìèí, ñàêèò. 

ßìíèééÿòëè éåð. 

ßÌÍÈÉÉßÒÑÈÇ ñèô. 1. ßìíèééÿò âÿ àñàéèøè 

îëìàéàí; ãîðõóëó âÿ òÿùëöêÿëè îëàí. 

ßìíèééÿòñèç éåð. 

2. Åòèáàðñûç, èíàíûëà áèëìÿéÿí, áåë áàüëàíà 

áèëìÿéÿí. 

ßÌÍÈÉÉßÒÑÈÇËÈÊ èñ. 1. ßìíèééÿò âÿ 

àñàéèø îëìàäûüû ùàë, âÿçèééÿò. 

2. Åòèáàðñûçëûã, èíàíûëà áèëìÿìÿ, áåë 

áàüëàíà áèëìÿìÿ. 

ßÌÐ 1 èñ. [ÿð.] 1. Áèð èøèí ýþðöëìÿñè ö÷öí 

âåðèëÿí ùþêì, ýþñòÿðèø. [Èñêÿíäÿð:] Ýÿðÿê 

ùÿð ÿìðèìÿ áàø ÿéñèí úàùàí; Îâúóìäà òîï 

êèìè îéíàñûí äþâðàí. À.Øàèã. ..Ìöãèì áÿé 

õàíûìûí òàïøûðûüûíû áèð ÿìð êèìè éåðèíÿ éåòèðìèøäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. ßìð åòìÿê – áèð 

èøèí ýþðöëìÿñèíè ùþêìëÿ òàïøûðìàã, áóéóðìàã. 

Îíóí åøãèéëÿ ìÿí êè äÿðáÿäÿðÿì; Ùÿð 

íÿ ÿìð åòñÿíèç ãÿáóë åäÿðÿì. Ù.Úàâèä. ..Ìÿíÿ 

äÿ ìöÿëëèìèìèç .. áèð ùåêàéÿ äöçÿëäèá éàçìàüû 

ÿìð åòìèøäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. // Áèð èøè 

éåðèíÿ éåòèðìÿê ùàããûíäà ÿìð, ñÿðÿíúàì 

éàçûëìûø êàüûç; ÿìðíàìÿ. Íàçèðëèêäÿí ÿìð 

àëûíäû. ßìðÿ òàáå îëìàã. ßìðè éåðèíÿ 

éåòèðìÿê. – Âàùèäèí ìÿêòÿáäÿí êÿíàð åäèëìÿñè 

ùàããûíäàêû ÿìðè îõóéàíäà Ìóõòàð 

òÿÿúúöá åëÿäè. Ìèð Úÿëàë. ßìð âåðìÿê – 

ÿìðíàìÿ, ñÿðÿíúàì éàçìàã, íÿøð åòìÿê, 

åëàí åòìÿê. Òÿéèíàò ùàããûíäà ÿìð âåðìÿê. 

2. Ùþêóìÿò îðãàíûíûí, èäàðÿ, ìöÿññèñÿ, 

òÿøêèëàò âÿ ñ. ðÿùáÿðëÿðèíèí ðÿñìè ñÿðÿíúàìû. 

Ùÿðáè êîìèññàðëûüûí ÿìðè. Èíñòèòóò 

äèðåêòîðóíóí ÿìðè. – [Êîìàíäèð:] Ýþç-ãóëàã 

îë! – ÿìðèíè âåðäèêäÿí ñîíðà îðäóýàùà 

äþíäö. Ù.Íÿçÿðëè. Òàïøûðûã ýþðöëäö éîëäàø 

êîìèññàð! Ìÿí éåíÿ ùàçûðàì, íÿ ÿìðèíèç 

âàð Ñ.Âóðüóí. Äÿñòÿ þç êîìàíäèðèíèí ÿìðè 

èëÿ èðÿëèëÿéèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

◊ ßìð ñèüÿñè – “ÿìð ôîðìàñû”íûí êþùíÿ 

ãðàììàòèêàäà àäû. ßìð ôîðìàñû ãðàì. – 

çàìàí âÿ õöñóñè ÿëàìÿòè îëìàéàí, éàëíûç 

øÿõñ øÿêèë÷èëÿðè ãÿáóë åäÿí ôåèë ãðóïó. ßìð 

úöìëÿñè ãðàì. – ÿìð èôàäÿ åäÿí úöìëÿ. 

ßìðäÿí ÷ûõìàã – òàáå îëìàìàã, 

ýþñòÿðèøÿ, ÿìðÿ ÿìÿë åòìÿìÿê. ßìðè-ãàèá 

– êþùíÿ ãðàììàòèêàäà: ö÷öíúö øÿõñÿ 

åäèëÿí ÿìð. ßìðè-ùàçûð – êþùíÿ ãðàììàòèêàäà: 

èêèíúè øÿõñÿ åäèëÿí ÿìð. ßìðèíÿ 

âåðìÿê – èõòèéàðûíà âåðìÿê. Êîìàíäàíûí 

ÿìðèíÿ ÷îõëó ñóðñàò âÿ ãîøóí âåðèëìèøäèð. 

ßÌÐ 2 èñ. [ÿð.] Èø. [Øàù:] Ñèçè áèð ÿìðäÿí 

þòðö ìÿñëÿùÿòÿ ÷àüûðìûøàì, ýÿðÿê ùàìàí 

õöñóñäà áèð òÿäáèð ýþñòÿðÿñèíèç. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Îëìàç áó êè ùÿð ÿìðÿ äÿõàëÿò åäÿ ôÿëÿ; 

Äþâëÿòëè îëàí éåðäÿ úÿñàðÿò åäÿ ôÿëÿ. 

Ì.ß.Ñàáèð. Ìÿí èñòÿìèðÿì, Õóäàéàð áÿéèí 

êå÷ÿúÿéèíäÿí äàíûøàì, ÷öíêè þçö äÿ ùå÷ áó 

ÿìðÿ ðàçû îëìàç. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßìðè àøìàìàã – èøè êå÷ìÿìÿê, ÷ÿòèíëèê 

÷ÿêìÿê. ßââÿë ÿìðäÿ êþùí. – èëê îëàðàã, 

áèðèíúè íþâáÿäÿ, ÿââÿëúÿ, ÿââÿë áàøäàí. 

ßÌÐÀÇ èñ. [ÿð. “ìÿðÿç” ñþç. úÿìè] êþùí. 

Àçàðëàð, õÿñòÿëèêëÿð. Ñèðàéÿòëè ÿìðàç. – Ìÿí 

÷ÿêèðÿì îíóí èøâÿéëÿ íàçûí; Ýþð úàíäà àðòûðäû 

íåúÿ ÿìðàçûí. Àøûã Ìàãñóä. 

ßÌÐÈ-ÂÀÃÅ èñ. Îëìóø, îëóá áèòìèø èø. 

ßìðè-âàãå ãàðøûñûíäà ãàëìàã. ßìðè-âàãå 

ãàðøûñûíäà ãîéìàã. – Çåéíàë ùå÷ èíàíìàéûðäû 

êè, Ìåùðèáàí þç ÷îúóãëàðûíäàí ÿë ÷ÿêÿ 

115

ßÌÐÍÀÌß 

116 

ßÍÀÌ 

áèëÿð, ôÿãÿò áó, áèð ÿìðè-âàãå èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

[ßëè:] Äèí áèð ÿìðè-âàãå îëàðàã, èíñàíèééÿòëÿ 

áÿðàáÿð äîüóëìóø âÿ ÿñðëÿðäÿí áÿðè 

äîëàíáàú òàðèõ éîëëàðûíäà îíó òÿøéè åäèð. 


ßÌÐÍÀÌß èñ. [ÿð. ÿìð âÿ ôàðñ. ...íàìÿ] 

ßìð éàçûëìûø êàüûç, éàçûëû ÿìð. ßìðíàìÿéÿ 

ýþðÿ. ßìðíàìÿ èëÿ òàíûø îëìàã. – // ßìð. 

ßìðíàìÿ äÿôòÿðè. – ßìðíàìÿ éàçûëìûø âÿ Áàëàúàéåâ 

òÿðÿôèíäÿí èìçàëàíìûøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÌÑÀË èñ. [ÿð. “ìèñàë” ñþç. úÿìè] 1. êëàñ. 

Îõøàð(ëàð), áÿíçÿð êèìè(ëÿð). Øèÿéÿì, ÿììà 

íÿ áó ÿøêàëäÿí; Ñöííèéÿì, ÿììà íÿ áó ÿìñàëäÿí. 


2. Ìèñë, òàé-áÿðàáÿð. ßìñàëû ýþðöíìÿìèø 

(ìèñëè ýþðöíìÿìèø). 

3. ðèéàç. Úÿáðè èôàäÿäÿ ÿäÿäè (éà ùÿðôè) 

úÿìëÿíìÿ. // Àõòàðûëàí ÿäÿäè ÿëäÿ åòìÿê 

ö÷öí ìöÿééÿí êÿìèééÿòÿ âóðóëìàëû îëàí 

ÿäÿä. // Ôèçèêè úèñìèí ùÿð ùàíñû áèð õöñóñèééÿòèíè 

òÿéèí åäÿí êÿìèééÿò. 

ßÌÒßß èñ. [ÿð. “ìÿòà” ñþç. úÿìè] èãò. êèò. 

Ìöáàäèëÿ ö÷öí èñòåùñàë åäèëÿí ÿìÿê ìÿùñóëëàðû; 

ìàë. ßìòÿÿ èíñàíûí ùÿð ùàíñû áèð åùòèéàúûíû 

òÿìèí åäÿí, ùàáåëÿ áàøãà øåéÿ äÿéèøäèðèëÿí 

øåéäèð. – [Þìÿð Ëöòôè:] Øÿùÿðäÿ 

îëàí áöòöí ÿìòÿÿ òÿúèëè ñóðÿòäÿ èõðàú åäèëìÿëèäèð. 

Ù.Íÿçÿðëè. ßìòÿÿ äþâðèééÿñè èãò. 

– ìàëëàðûí õàëã òÿñÿððöôàòûíäà äþâð åòìÿñè. 

Øÿùÿðëÿ êÿíä àðàñûíäà ÿìòÿÿ äþâðèééÿñèíèí 

àðòìàñû. ßìòÿÿ èñòåùñàëû èãò. – ñÿúèééÿâè 

õöñóñèééÿòè, àëüû-ñàòãû éîëó èëÿ ìöáàäèëÿ 

ö÷öí ìÿùñóë èñòåùñàë åòìÿêäÿí èáàðÿò îëàí 

èúòèìàè èñòåùñàë. ßìòÿÿ ìöáàäèëÿñè èãò. – 

ìàë ìöáàäèëÿñè, ìàë äÿéèøìÿ. Áåéíÿëõàëã 

ÿìòÿÿ ìöáàäèëÿñè. 

ßÌÒßßËÈÊ ñèô. èãò. ßìòÿÿ êèìè ñàòûëàúàã; 

ñàòëûã, áàçàðëûã. ßìòÿÿëèê ùåéâàí. 

ßÌÒßßØÖÍÀÑ èñ. [ÿð. ÿìòÿÿ âÿ ôàðñ. 

...øöíàñ] ßìòÿÿøöíàñëûã ìöòÿõÿññèñè. ßìòÿÿøöíàñ 

âÿçèôÿñè. 

ßÌÒßßØÖÍÀÑËÛÃ èñ. Ìàëëàðûí íþâëÿðèíäÿí, 

êåéôèééÿòëÿðèíäÿí, èñòåùëàê äÿéÿðèíäÿí 

áÿùñ åäÿí åëìëÿðèí ìÿúìóñó. 

ßÌÓÄ [ÿð.] 1. ðèéàç. Øàãóëè îëàðàã éóõàðûäàí 

àøàüûéà åíÿí âÿ äöçáóúàã ÿìÿëÿ ýÿòèðÿí 

õÿòò; øàãóëè õÿòò. 

2. Ïîëàä òîïïóç. Ãûëûíúäàí ìóðàä ùàñèë 

îëìàäû, ÿìóäà ÿë àòäûëàð. “Êîðîüëó”. Ðöñòÿì 

Çàë äàñòàíëàðû, Ùöñåéí Êöðä ÿìóäëàðû, 

îâ÷ó Ïèðèì ñÿðýöçÿøòëÿðè, Áÿùðàì Ýóðóí îâ 

ñÿéàùÿòëÿðè àéðû-àéðû ëþâùÿëÿðäÿ òÿñâèð åäèëìèøäè. 


ßÌÓÄÈ ñèô. [ÿð.] Øàãóëè. ßìóäè õÿòò. 

ßÌÂÀË èñ. [ÿð. “ìàë” ñþç. úÿìè] êþùí. 

Ìàëëàð. Áèç ìÿýÿð àúëàðà âÿãô åéëÿìèøèê ìàëûìûçû 

Òà êè ùÿð ìöñòÿùÿãÿ áÿçë åäÿê ÿìâàëûìûçû. 

Ì.ß.Ñàáèð. Îíäà ìÿõëóãàò íÿèíêè áó 

ôàíè äöíéàíûí ÿìâàëûíäàí, ùÿòòà þç ÿéàëûíäàí 

âÿ úàíûíäàí áåëÿ êå÷ÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÌÇÈÊ èñ. 1. Ñîðìàã ö÷öí êþðïÿ óøàüûí 

àüçûíà âåðèëÿí è÷èáîø ðåçèí áîðóúóã. Óøàüà 

ÿìçèê âåð, àüëàìàñûí. – [Õàððàò:] Óøàãëàð 

ÿìçèêëÿ áÿñëÿíèðäèëÿð.. Ò.Ø.Ñèìóðã. Ãàðàýþç 

êþðïÿëÿðè ñàêèò åäèá ÿìçèê âåðìèø, íÿííèéÿ 

ñàëìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. È÷èíäÿ ñöä, ÷àé âÿ ñ. îëàí øöøÿíèí àüçûíà 

êå÷èðèëÿí äåøèêëè ðåçèí áîðóúóã. ßìçèéèí 

ñöäöíö áîøàëòìàã. 

ßÌÇÈÊËßÌßÊ ô. ìÿù. Äþø êèìè ñàëëàíìàã. 

ßÌÇÈÊËÈ ñèô. 1. Ñöäÿìÿð óøàüû îëàí. ßìçèêëè 

ãàäûí. 

2. ßìçèê êå÷èðèëìèø, ÿìçèéè îëàí. Èíÿê âÿ 

úàìûøëàðû, õöñóñÿí èëêèíÿ äîüàí äöéÿëÿðè ìöòëÿã 

áàëàñûç ñàüìàüà, áàëàñû èñÿ ÿìçèêëè ãàáäàí 

ñöä è÷ìÿéÿ þéðÿòìÿëèäèð. “Ãàðàìàë”. 

3. Ìàéåíè òþêìÿê ö÷öí àüçûíäà éàðûã 

øÿêëèíäÿ éåðè îëàí. ßìçèêëè øöøÿ. 

ßÍ ÿäàò. Êåéôèééÿò áèëäèðÿí ñèôÿòëÿðèí âÿ 

çÿðôëÿðèí ÿââÿëèíÿ ýÿòèðèëÿðÿê öñòöíëöê, øèääÿò 

áèëäèðèð. ßí áþéöê ÷àé. ßí èòè ó÷àí òÿééàðÿ. 

ßí ñàüëàì àäàì. ßí ãûñà. ßí óçóí. 

ßí ýþçÿë. ßí àõûðäà. ßí ÿââÿëäÿ. ßí ñîíðà 

(ëàï àõûðäà). ßëèí ÿí óçóí áàðìàüû îðòà 

áàðìàãäûð. – Ìÿäÿí èøëÿðèíÿ îëàí áþéöê ùÿâÿñè 

ñàéÿñèíäÿ [Àðàç] àðòûã ÿí òÿúðöáÿëè áèð 

óñòà îëìóøäó. À.Øàèã. Àðàëàðûíäà ÿí éàøëûëàðû 

îëàí Ðÿøèä àòû ñàõëàäû. Ù.Íÿçÿðëè. Èíñàí 

îðãàíèçìèíèí ÿí ùÿññàñ âÿ èøëÿê öçâö îëàí 

öðÿê àçàä äþéöíìÿéè ÷îõ ñåâèð. ß.Âÿëèéåâ. 

ßÍÀÌ èñ. [ÿð. “íåìÿò” ñþç. úÿìè] Áÿõøèø, 

ùÿäèééÿ, ìöêàôàò. ßíàì àëìàã. ßíàì 

âåðìÿê. – [Îäàáàøû:] Ùÿòòà Ìèðçÿ ßùìÿä 

àüà ãûç ö÷öí ÿíàì ýþíäÿðìèøäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ðÿùèì õàí:] ßýÿð Íÿñðÿääèí øàùûí 

ÿíàìû îëìàñàéäû, áó ñààò ñÿíè ùÿëàê åäÿðäèì. 

Ú.Úàááàðëû. ßíàì åëÿìÿê êëàñ. –

ßÍÁßÐ 

áàüûøëàìàã, âåðìÿê. Ùàã ìÿíèì þìðöìö 

êÿññèí, ñÿíÿ ÿíàì åëÿñèí. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ßÍÁßÐ èñ. [ÿð.] 1. Êàøàëîòà îõøàð áèð áàëûüûí 

ìÿäÿñèíäÿí ÷ûõàðûëàí ýþçÿë ãîõóëó 

ìàääÿ. ßíáÿð ãàðà, áîç, ñàðû ðÿíýëè, ÷îõ 

éàüëû ìàääÿäèð. 

2. Õîø ãîõó, ÿòèð. ßíáÿð ãîõóìàã. // Ñèô. 

ìÿíàñûíäà. Ìÿí ãóðáàíû îëóì ÿíáÿð òåëëÿðèí; 

Ãþí÷ÿ äîäàãëàðûí, ïöñòÿ äèëëÿðèí. Íÿáàòè. 

3. ìÿú. êëàñ. Ýþçÿëèí ñà÷ûíà, çöëôöíÿ èøàðÿ. 

Ëÿáëÿðèí ýþðÿí íåéëÿð; Ýþðÿ áèð äÿ ÿíáÿðè. 

(Áàéàòû). 

ßÍÁßÐÁÀÐ ñèô. [ÿð. ÿíáÿð âÿ ôàðñ. ...áàð] 

êëàñ. øàèð. ßíáÿð ñà÷àí, ÿòèð ñà÷àí. ßíáÿðáàð 

çöëô. – Ýþðìÿìèøÿì áåëÿ áèð ñÿôàëû çöëô; 

×îõ ñöíáöëè-ÿíáÿðáàðû òóòìóøàì. Ì.Ï.Âàãèô. 

ßÍÁßÐÁÓ ñèô. [ÿð. ÿíáÿð âÿ ôàðñ. áó] 

1. êëàñ. øàèð. ßíáÿð ãîõóëó, ÿíáÿð êèìè ÿòèðëè. 

2. Àü, ïàðëàã, èïè äÿíÿëè ÿëà äöéö íþâö. 

Àü ÿíáÿðáó. ßíáÿðáó äöéö. 

ßÍÁßÐ×ß èñ. êþùí. Ãûçûëäàí äþø áÿçÿéè. 

Êå÷ìèøäÿ áèð ÷îõ êÿíäëÿðäÿ ãàäûíëàð äþøëÿðèíÿ 

ÿíáÿð÷ÿ òàõûðäûëàð. 

ßÍÁßÐÔßØÀÍ ñèô. [ÿð. ÿíáÿð âÿ ôàðñ. 

...ôÿøàí] êëàñ. øàèð. ßíáÿð ñà÷àí, ÿòèð ñÿïÿëÿéÿí; 

ÿíáÿð ãîõóéàí. Áàäè-ñÿáà Èñà êèáè 

ýÿð÷è äèðèëäèð þëöéö; ßíáÿðôÿøàí çöëôöí äÿìè 

áàäè-ñÿáàéÿ òÿí åäÿð. ß.Íÿáàòè. 

ßÍÁßÐß èñ. Äÿéèðìàí ÷àðõûíû èøëÿäÿí 

ñóéóí éûüûëûá øèääÿòëÿ òþêöëäöéö íîâ. Äÿéèðìàíûí 

ñóéó ÿíáÿðÿéÿ éûüûëûð, îðàäàí òþêöëöð 

âÿ ÷àðõû èøëÿäèð. 

ßÍÁßÐÈ ñèô. [ÿð.] ßíáÿð êèìè, ÿòèðëè, õîøèéëè. 

ßÍÁßÐÈÍ ñèô. [ÿð. ÿíáÿð âÿ ôàðñ. ...èí] 

êëàñ. øàèð. ßíáÿð êèìè ÿòèðëè, ÿòèð ñà÷àí. Úÿííÿòèí 

ÿíáÿðèí ãàïûëàðû óñòà Àüàáàëàíûí öçöíÿ 

à÷ûëäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ßÍÁÈÐ èñ. Äÿìèð÷è òóòüàúû, ìàøàñû. Äÿìèð- 

÷èëÿð ãûçüûí äÿìèðè ÿíáèðëÿ òóòóá äþéöðëÿð. 

ßÍÁÈÉÀ èñ. [ÿð. “íÿáè” ñþç. úÿìè] Íÿáèëÿð, 

ïåéüÿìáÿðëÿð. 

ßÍÚÀÌ èñ. [ôàðñ.] 1. Ñîí, àõûð, íÿùàéÿò, 

íÿòèúÿ. Ùÿð èøè ÿíúàìû èëÿ þë÷ÿðëÿð. ßíúàìû 

õåéèð îëñóí (àõûðû õåéèð îëñóí). ßíúàì 

ãûëìàã (âåðìÿê) – ñîíà âàðäûðìàã, íÿòèúÿëÿíäèðìÿê. 

[Áþéöêõàíûì:] Àëëàù ðèçàñûíà, 

áèçè äèë-äèøÿ ñàëìà! Èøëÿðÿ ÿíúàì âåðýèíÿí! 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßíúàì òàïìàã – ñîíà 

ßÍÚÖÌßÍ 

âàðìàã, íÿòèúÿëÿíìÿê. [Àüàìÿðäàí:] Àììà 

Çåéíÿá õàíûì ýÿðÿê ìÿíèì ùÿð ñþçöìÿ, ùÿð 

òÿäáèðèìÿ ÿìÿë åòñèí êè, áó èø ÿíúàì òàïà. 


2. Êþìÿê, âàñèòÿ, éîë, òÿäáèð. ßíúàì 

åòìÿê (÷ÿêìÿê) – ùÿëëèíÿ, áàøà ýÿëìÿñèíÿ, 

ãàéäàéà äöøìÿñèíÿ êþìÿê åòìÿê, ÷ûõûø 

éîëó òàïìàã, òÿäáèð ýþðìÿê. Èíäè íàõîøäó 

ìèëëÿòè-èñëàì; Îíà ëàçûìäûð åéëÿìÿê ÿíúàì. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. [Àñëàí áÿé:] Ñÿí åùòèéàòëû îë, 

ìÿí þçöì áó èøÿ ÿíúàì ÷ÿêÿðÿì, – äåäè. 

À.Øàèã. [Ùàúû Ìóðàä:] Ìÿùÿððÿì áÿé 

ýÿëñèí, ýþðÿê èøÿ íÿ ÿíúàì ÷ÿêèðèê. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ßíúàìà ãîéìàã (ñàëìàã) 

– éîëóíà ãîéìàã, éîëóíà ñàëìàã, ãàéäàéà 

ñàëìàã. Ìÿêòÿá èøëÿðèíè ÿíúàìà ñàëäûíìû – 

Î, Òöòöí÷öîüëó âÿ Ùÿñÿíàüàíûí âàñèòÿñèëÿ ùÿð 

áèð èøè ÿíúàìûíà ñàëìûøäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßÍÚÀÌß èñ. Ãàïû âÿ ïÿíúÿðÿ ãàíàäëàðûíû 

÷ÿð÷èâÿéÿ áàüëàéàí âÿ îíëàðûí à÷ûëûáþðòöëìÿñèíÿ 

èìêàí âåðÿí äÿìèð ùèññÿ; ðÿçÿ. 

Ãàïû ÿíúàìÿñèíäÿí ÷ûõìûøäûð. Äèøè 

ÿíúàìÿ – ÿíúàìÿíèí ãàïû à÷ûëûá-þðòöëÿíäÿ 

îíóíëà áÿðàáÿð äþíÿí ùèññÿñè. Åðêÿê ÿíúàìÿ 

– ÿíúàìÿíèí ãàïû à÷ûëûá-þðòöëÿíäÿ 

÷ÿð÷èâÿäÿ ùÿðÿêÿòñèç äóðàí ùèññÿñè. 

ßÍÚÈÐ èñ. [ôàðñ.] È÷èíäÿ õàø-õàø êèìè 

õûðäà òóìëàðû îëàí ÿòëè, øèðèí, éóìøàã ãàáûãëû, 

éóìðó ìåéâÿ. ßíúèð ìöðÿááÿñè. ßíúèð 

äîøàáû. ßíúèð àüàúû. ßíúèð ãóðóñó (ãóðóäóëìóø 

ÿíúèð). – [Ìîëëà] ýåäèá, âàð-éîõ 

ïóëóíó âåðèá áèð ñÿáÿò éàõøû ÿíúèð àëûð, àïàðûð 

Òåéìóðà. “Ì.Í.ëÿòèô.” Áèð-èêè äÿãèãÿäÿí 

ñîíðà áþéöê áèð ÿíúèð àüàúûíûí éàíûíäàí, 

ùàìàí øÿùÿðäÿí òàíûäûüûì ßùìÿäèí ÷ûõäûüûíû 

ýþðäöì. Ò.Ø.Ñèìóðã. // Ùÿìèí ìåéâÿíèí 

àüàúû. ßíúèðèí àëòûíäà îòóðìàã. 

ßÍÚÈÐËÈ ñèô. 1. ßíúèð àüàúëàðû îëàí. Ìÿí 

ñÿíè ÷îõ ýþðìöøÿì úàâàíëûã ÷àüëàðûíäà; Áîë 

ÿíúèðëè, öçöìëö Íîâõàíû áàüëàðûíäà. 

Ñ.Ðöñòÿì. Êÿðèì áÿé áóðàäà, áó ÿíúèðëè ùÿéÿòäÿ 

íÿâÿñèíè ìÿøüóë åäÿí áèð øåé îëäóüóíó 

äóéäóñà äà, öç âóðìàäû. Ìèð Úÿëàë. 

2. Òÿðêèáèíäÿ, è÷èíäÿ ÿíúèð îëàí. ßíúèðëè 

êîíôåò. 

ßÍÚÖÌßÍ èñ. [ôàðñ.] êèò. êþùí. Ìÿúëèñ, 

úÿìèééÿò, øóðà. Ñÿòòàð õàí ìÿñÿëÿíè ÿíúöìÿíäÿ 

ãîéìàã ö÷öí áèð ñþç äåìÿäè. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Úàìààò. Ùÿð ñþç êè ýÿëèð 

117

ßÍÄÀÌ 

ßÍÄßÐÌßÊ 

çöùóðÿ ìÿíäÿí; Ìèí òÿíÿ áóëóð ùÿð ÿíúöìÿíäÿí. 

Ôöçóëè. 

ßÍÄÀÌ èñ. [ôàðñ.] 1. Áÿäÿí. Ãàøû, ýþçö, 

ÿíäàìû, òÿìàìÿí ÿë-àéàüû; Ùÿð áèð ñÿíÿìèí 

áàøûíà éöç íàç êèìèíäèð Ì.Â.Âèäàäè. Óøàüûí 

ÿíäàìûíà ãóðó õûíà ñöðòìÿéÿ áàøëàðäûëàð. 


2. Áîé, ãÿää, ãàìÿò, áîé-áóõóí, áÿäÿí 

ãóðóëóøó. ßíäàìû îëäóãúà äöçýöíäöð. – 

Áóíëàðûí øèðèí ëÿùúÿëÿðè, äóçëó äàíûøûãëàðû, 

ìöòÿíàñèá ÿíäàìëàðû âÿ àëûúû, õóìàð ýþçëÿðè 

âàðäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßíäàìûí éàíñûí 

(à÷ûëñûí), ÿíäàìû éàíìûø (à÷ûëìûø) – ãàðüûø 

èôàäÿñè. Àíàñû Ýöëïÿðèíèí òÿïÿñèíÿ èêè ÿëëè 

ãàïàç âóðóá äåéÿðäè: – ßíäàìû à÷ûëìûø, áèð 

áàõ, ýþð óøàüû íÿ ýöíÿ ñàëìûñàí! Ù.Ñàðàáñêè. 

ßíäàìûíà ëÿðçÿ äöøìÿê – òèòðÿìÿê, ÿñìÿê 

(ãîðõóäàí). 

ßÍÄÀÌËÛ ñèô. 1. Áîéëó, áîéëó-áóõóíëó, 

áè÷èìëè, áÿäÿí ãóðóëóøó ÷îõ äöçýöí, ýþçÿë 

áÿäÿíëè. 

2. Áèð ãÿäÿð äîëüóí, áÿäÿí ãóðóëóøó éåðëèéåðèíäÿ. 

[Ñóëòàí áÿé:] ßñèë ìÿí äåéÿí àðâàä 

åëÿ î èäè êè, ùàëëûúà, äóë, ÿíäàìëû.. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

..ßíäàìëû õàíûì õàëàòà îõøàð, ãûðìûçû 

ýöëëö, ñàðû ïàëòàð ýåéìèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÍÄÀÌÑÛÇ ñèô. Áÿäÿí ãóðóëóøó éåðëèéåðèíäÿ 

îëìàéàí; áè÷èìñèç. // Áîéñóç, ãûñàáîéëó. 

ßÍÄÀÌÑÛÇËÛÃ èñ. ßíäàì ÷èðêèíëèéè, áÿäÿí 

íþãñàíû, áÿäÿí ãóðóëóøóíóí äöçýöí îëìàìàñû; 

áè÷èìñèçëèê. 

ßÍÄÀÇß èñ. [ôàðñ.] 1. Êàüûçäàí, êàðòîíäàí 

êÿñèëìèø öëýö. // Þë÷ö, ìèãéàñ, þë÷ö 

âàùèäè. Áèð ÿíäàçÿäÿ – áèð þë÷öäÿ, áèð 

ãàéäàäà. [Ãûçëàðûí] ùàìûñûíûí ëèáàñû áèð ãèéìÿòäÿ, 

áèð ÿíäàçÿäÿ âÿ áèð þë÷öäÿ èäè. 


2. Òÿíàñöá, ñèììåòðèéà, ãóðóëóø äöçýöíëöéö. 

Îíóí áÿäÿí ÿíäàçÿñè éåðëè-éåðèíäÿäèð. 

3. ìÿú. Ùÿää, ùöäóä; íîðìà. Ùÿð øåéèí 

ÿíäàçÿñè îëìàëûäûð. ßíäàçÿäÿí àðòûã. – ßíäàçÿ 

ãîéàã, ö÷ ýöí îòóðàã. (Àòà. ñþçö). Òöêöí 

ÿíäàçÿäÿí àðòûã ýþðöíöð; Ãóéðóüóí ýþð 

íåúÿ éåðëÿ ñöðöíöð. À.Ñÿùùÿò. ßíäàçÿäÿí 

÷ûõìàã – ÿíäàçÿíè àøìàã, ùÿääèíè àøìàã. 

Ýþðñÿí òàíûìàçñàí éàðûìñàããàëû; ×ûõûá 

ÿíäàçÿäÿí äþâëÿòè, ìàëû. Ã.Çàêèð. [Ñöáùàíâåðäèçàäÿ] 

ùÿð ùàíñû áèð ãîíàãëûãäà ÿíäàçÿäÿí 

÷ûõìàç âÿ þç ùþðìÿòèíè ýþçëÿðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. ßíäàçÿéÿ äöøìÿê – ëàçûìè 

øÿêëÿ äöøìÿê. ßíäàçÿéÿ ñàëìàã – éþíäÿìÿ, 

ãàéäàéà ñàëìàã, ëàçûìè øÿêëÿ ñàëìàã. 

ßÍÄÀÇßËÈ ñèô. Áè÷èìëè, äöçýöí, ìöòÿíàñèá, 

ãàéäàëû, ùÿð úÿùÿòäÿí éåðëè-éåðèíäÿ. 

ßÍÄÀÇßÑÈÇ ñèô. 1. Áè÷èìñèç, þë÷öëìÿìèø, 

òÿíàñöáñöç, þë÷öñöç. Èíäè áèçèì åâèí 

ãóðóëóøó ñÿíÿ îëäóãúà þë÷öñöç-áè÷èìñèç âÿ 

ÿíäàçÿñèç ýþðöíöð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. Ùåñàáñûç, ñàéñûç, ÷îõ ãåéðè-ìÿùäóä. 

ßÍÄßËÈÁ èñ. [ÿð.] êëàñ. Áöëáöë. Ùÿð 

ãàíäà åøèòäè áèð òÿáèáè; Ýöëçàðûíûí îëäó ÿíäÿëèáè. 

Ôöçóëè. Åé ÿíäÿëèá, ñÿíäÿ áó íÿ ãàíóíäóð; 

Ôÿüàí ÷ÿêìÿê íþâáàùàðû ýþðÿíäÿ. 

Ã.Çàêèð. ßíäÿëèáëÿð éàç àõòàðàð; Îâ÷ó 

þðäÿê, ãàç àõòàðàð... Àøûã Øÿìøèð. 

ßÍÄß-ÌßÍÄß: ÿíäÿ-ìÿíäÿ äåìÿê 

äàí. – éåðñèç äàíûøìàã, àðòûã-ÿñêèê äàíûøìàã. 

Ïóëñóç ðÿíúáÿð àòàð áèð ôèòÿ îðòàñû äÿëèê; 

ßíäÿ-ìÿíäÿ äåñÿ, îìáàñûíà áåø-îí äà 

òÿïèê. Ì.Ìþúöç. 

ßÍÄßÐ-ÄÞÍÄßÐ: ÿíäÿð-äþíäÿð åëÿìÿê 

äàí. – àëò-öñò åòìÿê, éîõëàìàã, àõòàðìàã, 

àðàøäûðìàã. Ðþâøÿí ýåòäè, äàüëàðû, 

äàøëàðû ÿíäÿð-äþíäÿð åëÿäè. “Êîðîüëó”. 

ßÍÄßÐÈËÌß “ßíäÿðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÍÄßÐÈËÌßÊ ô. 1. Ùàìûñû áèðäÿí-áèðÿ 

òþêöëìÿê. Áàøûíà áèð âåäðÿ ñó ÿíäÿðèëäè. 

2. Áèðäÿí éûõûëìàã, àøìàã. Àüàúûí öñòöíäÿ 

îëàí óøàã áèðäÿí éåðÿ ÿíäÿðèëäè. – Àòëû 

êþêëö àüàú êèìè ÿíäÿðèëäè, ëàêèí ñîë àéàüû 

öçÿíýèéÿ èëèøèá ãàëäûüûíäàí, àò îíó ñöðöéÿñöðöéÿ 

àïàðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ßÍÄßÐÃßËÈÁ: ÿíäÿðãÿëèá åëÿìÿê 

äàí. – áàøäàí åëÿìÿê, ðÿää åëÿìÿê. Íåúÿ, 

íÿ òÿùÿð åëÿéèì Ýåò, àò ÷þëÿ, ÿíäÿðãÿëèá åëÿ 

÷ûõñûí ýåòñèí. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÍÄßÐÌß “ßíäÿðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÍÄßÐÌßÊ ô. 1. Äóðó, éàõóä ñÿïÿëÿíÿí 

øåéëÿðè ãàáäàí âÿ ñ.-äÿí áèðäÿí-áèðÿ 

âÿ áöòöíëöêëÿ òþêìÿê, áîøàëòìàã. Âåäðÿíèí 

ñóéóíó ÿíäÿðìÿê. ×óâàëûí àüçûíû à÷ûá óíó 

òÿêíÿéÿ ÿíäÿðäè. – Ëàêèí àíñûçûí áèð òÿñàäöô 

Àüàáÿéèìèí äöøöíúÿ êàñàñûíû ÿíäÿðäè, ñàêèò 

âÿ ôÿðÿùëè ùÿéàòûíà çÿùÿð ãàðûøäûðäû. 


2. Á à õ åíäèðìÿê. Úåéðàí ÷ÿêèá ãûëûíúû 

åíäèðäè äèâÿ, äèâ ÿë àòûá, Úåéðàíûí áèëÿéèíäÿí 

òóòóá ñûõìàüà áàøëàäû. (Íàüûë). 

118

ßÍÄßÐÓÍ 

ßÍÄßÐÓÍ [ôàðñ.] 1. ñèô. êþùí. È÷, è÷ÿðè, 

äàõèë. Ïèøõèäìÿòáàøû âÿ õàúÿ Ìöáàðÿê äöøäöëÿð 

ãàáàüà, áèð-áèð ÿíäÿðóí îòàãëàðûíû 

ýþñòÿðìÿéÿ øöðó åòäèëÿð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

2. èñ. Èðàí åâëÿðèíäÿ: åâèí àèëÿ âÿ ãàäûíëàðà 

ìÿõñóñ ùèññÿñè. [Éóñèô øàù:] [Õàúÿ 

Ìöáàðÿêÿ:] ×öíêè ñÿí ùÿìèøÿ Øàù Àááàñûí 

ÿíäÿðóíóíäà îëóáñàí, ìöìêöí äåéèë êè, áó 

ãÿçèééÿ ñÿíÿ ìÿëóì îëìàñûí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Ìÿúëèñëÿ ÿíäÿðóíóí àðàñûíäà äîëàøàí 

Ôÿðìàí èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

3. èñ. Öìóìèééÿòëÿ, îòàã ìÿíàñûíäà. Ìèðçÿ 

þç ÿíäÿðóíóíà ýåòäè, ìÿí äÿ ñîéóíóá éàòäûì. 


ßÍÄßÐÓÍÈ áàõ ÿíäÿðóí 1-úè ìÿíàäà. 

Øÿðã øÿùÿðëÿðèíÿ ìÿõñóñ ÿíäÿðóíè âÿ áèðóíè, 

èêè ùÿéÿòëè, áàü÷àñû åâëÿðèíÿ éàíàøû, áîç ïàë- 

÷ûãäàí òèêèëìèø éîõñóë âÿ çÿùìÿòêåø ÿùàëè éàøàéàí 

äàõìàúûãëàð äà ÷îõäóð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÍÄßÐÇ èñ. [ôàðñ.] êþùí. Íÿñèùÿò, âÿñèééÿò. 

ßÍÄÈØß èñ. [ôàðñ.] 1. Ôèêèð, ãàéüû. Ìÿíÿì 

ãàëàí ùàìàí áó ÿíäèøÿäÿ; Çÿìàíÿ äþíöáäöð, 

ãîâüàéÿ áèð áàõ. Ã.Çàêèð. Àëäûëàð úöìëÿ 

ÿëëÿðÿ òèøÿ; Éîõ êþíöëëÿðäÿ þçýÿ ÿíäèøÿ. 

Ì.ß.Ñàáèð. Èíñàíûí ÿíäèøÿñè ÷îõàëäûãúà 

îíóí éóõó ýþðìÿéè äÿ àðòûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Íàðàùàòëûã, òÿëàø, íèýàðàí÷ûëûã, òÿøâèø, 

èçòèðàá, ãîðõó. [Éóñèô:] Ìóñàíûí, î áÿäáÿõò 

ãàðäàøûìûí èçòèðàá âÿ ÿíäèøÿëÿðè ùÿï ñþíöá 

áèòäèéèíÿ áèð àéäûí øàùèääèð. Ù.Úàâèä. Ôèðèäóí 

áèð çàìàí ïàðëàã àé èøûüûíäà Ýöëíàçýèëèí 

éàòäûüû ñÿêèéÿ ÷ûõäû, ÿíäèøÿ èëÿ äîëó î 

ýåúÿíè õàòûðëàäû. Ì.Èáðàùèìîâ. ßíäèøÿ 

åòìÿê, ÿíäèøÿéÿ äöøìÿê, ÿíäèøÿ ÷ÿêìÿê 

– íàðàùàò îëìàã, íèýàðàí ãàëìàã, òÿøâèøÿ 

äöøìÿê, èçòèðàá ÷ÿêìÿê, ãîðõìàã. Äîéóíúà 

çþâã àëàã íàçö ãÿìçÿäÿí; ßíäèøÿ ÷ÿêìÿéÿê 

ùå÷ áèð êèìñÿäÿí. Ì.Ï.Âàãèô. [Éóñèô 

øàù:] Äåéÿðñÿí êè, ìÿíèì úÿùÿòèìäÿí ÿíäèøÿ 

åòìÿñèí, ñàáàù îüëàíëàðûíû ùöçóðà ýþíäÿðñèí. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ßíäèøÿ îéàíäûðìàã 

– íàðàùàòëûüà, òÿøâèøÿ ñÿáÿá îëìàã, ãîðõó, 

åùòèéàò äîüóðìàã. // Øöáùÿ, âÿñâÿñÿ, òÿëàø. 

ßÍÄÈØßËÈ ñèô. ßíäèøÿñè, öðÿéèíäÿ ôèêðè 

îëàí; äÿðäëè, ãàéüûëû, èçòèðàáëû. ßíäèøÿëè 

àäàì. – Ñîíðà ãûçûí ýþçëÿðè îâ÷óíóí ÿíäèøÿëè 

âÿ ñóàëåäèúè áàõûøëàðûíà ñàòàøàðêÿí, î, 

äèëÿ ýÿëäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ßÍßÍßÂÈËÈÊ 

ßÍÄÈØßËÈËÈÊ èñ. ßíäèøÿëè, äÿðäëè, ôèêèðëè, 

ãàéüûëû, ìÿíÿâè èçòèðàá ÷ÿêÿí, òÿøâèø 

è÷èíäÿ îëàí àäàìûí ùàë âÿ âÿçèééÿòè. 

ßÍÄÈØßÑÈÇ ñèô. ßíäèøÿñè, ôèêðè, ãàéüûñû, 

ãîðõóëàúàã áèð øåéè îëìàéàí; ôèêèðñèç, ãàéüûñûç, 

äÿðäñèç, ñàêèò, ðàùàò. ßíäèøÿñèç àäàì. 

ßÍÄÈØßÑÈÇËÈÊ èñ. Ôèêèðñèçëèê, ãàéüûñûçëûã, 

äÿðäñèçëèê. 

ßÍÄÓÙ èñ. [ôàðñ.] êþùí. Ãÿì, ãöññÿ, êÿäÿð. 

ßÍßÊ èñ. 1. Éöê àòû, ãîøãó àòû, ìèíèê àòû. 

2. Ùåéâàíûí ãóëàüûíà âóðóëàí íèøàí. 

×îáàí ÿíÿêëÿðèíäÿí ãîéóíëàðûíû òàíûéûð. 

3. Á à õ ÿíê. 

ßÍßÍß èñ. [ÿð.] Òàðèõÿí ìåéäàíà ýÿëÿðÿê 

íÿñèëäÿí-íÿñëÿ êå÷ÿí àäÿòëÿð, ÿõëàã 

íîðìàëàðû, ýþðöøëÿð, çþâãëÿð âÿ ñ. Ïèñ ÿíÿíÿëÿðè 

îðòàäàí ãàëäûðìàã. Àçÿðáàéúàí õàëãûíûí 

ýþçÿë ÿíÿíÿëÿðè âàð. Òåàòðûìûçûí þçöíÿ 

ìÿõñóñ ÿíÿíÿëÿðè âàðäûð. // Úÿìèééÿòäÿ, 

ùÿéàòäà, ìÿèøÿòäÿ âÿ ñ.-äÿ ìöÿééÿíëÿøèá 

ñàáèòëÿøìèø ãàéäà, öñóë, íîðìà, äÿá. ßíÿíÿ 

ùàëûíû àëìàã. – [Íöøàáÿ:] Áèëÿð þç ùÿääèíè, 

àðòûã àíëàð; Ùÿð åëèí ÿíÿíÿñè, ìÿíëèéè âàð. 

À.Øàèã. ßíÿíÿ óçóí ìöääÿò ÿðçèíäÿ áèð 

íå÷ÿ íÿñëèí áÿäèè äöùàñû, úîøãóí éàðàäûúû 

ÿìÿéè íÿòèúÿñèíäÿ éàðàíûð. 

ßÍßÍß×È áàõ ÿíÿíÿïÿðÿñò. 

ßÍßÍß×ÈËÈÊ áàõ ÿíÿíÿïÿðÿñòëèê. 

ßÍßÍßÏßÐßÑÒ ñèô. [ÿð. ÿíÿíÿ âÿ ôàðñ. 

...ïÿðÿñò] Àäÿòÿí âàõòû êå÷ìèø ÿíÿíÿëÿðÿ 

ñàäèã îëàí, ÿíÿíÿ ñàõëàéàí, ÿíÿíÿëÿðÿ ðèàéÿò 

åäÿí; ìöùàôèçÿêàð. ßíÿíÿïÿðÿñò àäàì. – 

[Õîñðîâ:] Èðàí õàëãû îëäóãúà ìöòÿÿññèá, 

ÿíÿíÿïÿðÿñò, ìþâùóìàòïÿðÿñò áèð õàëãäûð. 

À.Øàèã. 

ßÍßÍßÏßÐßÑÒËÈÊ èñ. Àäÿòÿí âàõòû 

êå÷ìèø ÿíÿíÿëÿðÿ ñÿäàãÿò, ÿíÿíÿëÿðÿ ðèàéÿò 

åòìÿ; ìöùàôèçÿêàðëûã. 

ßÍßÍßÂÈ ñèô. [ÿð.] ßíÿíÿ øÿêëè àëìûø, 

ÿíÿíÿ ìàùèééÿòèíäÿ îëàí. ßíÿíÿâè àäÿò. 

ßíÿíÿâè øåèð. // ßíÿíÿ öçðÿ êå÷èðèëÿí, êå- 

÷ÿí. ßíÿíÿâè ýþðöø. ßíÿíÿâè éàðûø. ßíÿíÿâè 

ìöñàìèðÿ. ßíÿíÿâè ãîíàãëûã. // ßíÿíÿéÿ 

ÿñàñëàíàí, ÿíÿíÿ öçðÿ ýÿëÿí; àòà-áàáàäàí, 

íÿñëÿí. ßíÿíÿâè ïàëòàð. – ßëáÿòòÿ, áó 

ÿíÿíÿâè áèð ìàòðîñ àèëÿñè ö÷öí ñîí äÿðÿúÿ 

áþéöê áèð äÿðääè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßÍßÍßÂÈËÈÊ èñ. ßíÿíÿ ìàùèééÿòèíäÿ 

îëìà, ÿíÿíÿ êèìè íÿñèëäÿí-íÿñëÿ êå÷ìÿ. 

Àäÿòëÿðèí ÿíÿíÿâèëèéè. 

119

ßÍÔÈÉß 

ßÍÔÈÉß èñ. [ÿð.] Áóðóíîòó. 

ßÍÔÈÉßÄÀÍ èñ. [ÿð. ÿíôèéÿ âÿ ôàðñ. ...äàí] 

êþùí. Áóðóíîòó ãàáû. Ãûçûë Àðñëàí ÿíôèéÿäàíû 

ýþòöðöá áàõäûüû çàìàí ðÿíýè àüàðäû, 

÷öíêè ÿíôèéÿäàí îíóí ãàðäàøû Àòàáÿé Ìÿùÿììÿäèí 

ÿíôèéÿäàíû èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßÍÔÖÑÈ ñèô. [ÿð.] êþùí. êèò. Øÿõñÿí äöøöíÿíÿ, 

îíóí äöøöíúÿñèíÿ, íÿôñèíÿ àèä îëàí; 

ñóáéåêòèâ. 

ßÍÝ èñ. Àëò ÷ÿíÿ. ßíý ñöìöêëÿðè. – Íÿ 

ãîéàðñàí ÿíýèíÿ; Ðÿíýè ÷ûõàð ðÿíýèíÿ. (Àòà. 

ñþçö). [Óñòà Ùÿñÿí:] Àé Ùàúû, äÿëëÿê íÿäèð 

×àüûðàúàãñàí, ýÿëèá áèð àò êÿëáÿòèíèíè ñàëàúàã 

äèøèíÿ, äàðòûá ÿíýèíè äÿ äèøèíèí öñòöíäÿ 

÷ÿêÿúÿê. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Êàçûì èñÿ ãîç 

ëÿïÿñèíè î ÿíýèíäÿí î áèðè ÿíýèíÿ àïàðûá, îíó 

ÿçìÿéÿ ÷àëûøûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

◊ ßíýè ãûçûøìàã – ÷îõ äàíûøìàã, óçóí- 

÷óëóã åëÿìÿê, ÷ÿðÿíëÿìÿê. ßíýèíÿ âåðìÿê, 

ÿíýèíè éîðìàã – áàõ ÿíýè ãûçûøìàã. 

Áîøëà, õàëà, úÿôÿíýèíè; Ìöôòÿúÿ éîðìà 

ÿíýèíè. ß.Íÿçìè. 

ßÍÝÀËÒÛ èñ. ßíýèí àëò òÿðÿôè. 

ßÍÝßÁßÍÝß èñ. äàí. Áöòöí êå÷ìèø âÿ 

èíäèêè íÿñèë. Ìÿí îíóí ÿíýÿáÿíýÿñèíè òàíûéûðàì. 

ßÍÝßÁÓ èñ. [ôàðñ.] Áàë ãîõóéàí áèð îò 

áèòêèñè. ßíýÿáó èëÿ àðû áå÷ÿëÿðèíè ñÿáÿòÿ éûüìàã 

îëóð. 

ßÍÝßÚ èñ. Ñó ùþâçÿñèíäÿí ñóéó àõûòìàã 

ö÷öí íîâ, áîðó. 

ßÍÝßÄÓØ èñ. êþùí. Óúó òîïïóçëó óçóí 

äÿìèð. Äÿìèð÷èëÿð ÿíýÿäóøëà êöðÿíè ãàðûøäûðûðëàð. 

ßÍÝßË èñ. 1. Áèð øåéèí áàøà éåòìÿìÿñèíÿ, 

éà òÿõèðèíÿ ñÿáÿá îëàí øåé; ìàíåÿ, 

÷ÿòèíëèê. [Èáëèñ:] Ýåò, ýåò, äàùà äóðìà, àðòàð 

ÿíýÿë. Ù.Úàâèä. Áó ãöââÿíèí ãàðøûñûíäà ùå÷ 

áèð ÿíýÿë äàéàíà áèëìÿç. Ñ.Ðÿùìàí. ßíýÿë 

÷ûõàðìàã (òþðÿòìÿê) – ÷ÿòèíëèê òþðÿòìÿê, 

ëÿíýèòìÿê, ìàíå îëìàã. Ìÿìëÿêÿò 

èøèíÿ ÿíýÿë òþðÿòìÿê ö÷öí äöøöíÿí áàøëàðû 

âóðìàã ëàçûìäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßíýÿë 

÷ûõìàã – 1) ìàíåÿ òþðÿìÿê; 2) úÿíúÿë 

÷ûõìàã. [Ëåéëà:] Ãîðõóðàì, àõûðäà ÷ûõà áèð 

ÿíýÿë; Äåéÿñÿí, áàøûíû ýèðëÿéèá ÿúÿë. 

Ñ.Ðöñòÿì. ßíýÿë îëìàã – áèð øåéèí áàøà 

éåòìÿñèíÿ, ùÿéàòà êå÷ìÿñèíÿ ìàíå îëìàã, 

áàøà ÷àòìàüà, ùÿéàòà êå÷ìÿéÿ ãîéìàìàã, 

÷ÿòèíëèê òþðÿòìÿê. ßíýÿëÿ äöøìÿê – ÷ÿòèí 

120 

ßÍÝÈÍ 

âÿçèééÿòÿ äöøìÿê; ïèñ, õîøàýÿëìÿç áèð èøÿ 

äîëàøìàã. ..×öíêè þçöìöçöí ÿíýÿëÿ äöøìÿìÿéèìèç 

ö÷öí àìåðèêàëû ãûçû ìöäàôèÿ åòìÿê 

ãÿðàðûíà ýÿëìèøäèì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßíýÿëÿ 

ñàëìàã – ÷ÿòèí âÿçèééÿòÿ ñàëìàã, ïèñ, õîøàýÿëìÿç 

áèð èøÿ äîëàøäûðìàã. Áàøûíà ÿíýÿë 

à÷ìàã – ÷ÿòèí âÿçèééÿòÿ ñàëìàã, úÿíúÿë 

à÷ìàã. [ßñýÿð:] Áè÷àðÿ Ýöë÷þùðÿíèí áàøûíà 

ÿíýÿëëÿð à÷äûì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ñÿëèì áÿé:] 

Àù, Ìàùìóä áÿé, ãîéìà, ãîéìà ãà÷ñûíëàð; 

Ãà÷ûá áàøûìûçà ÿíýÿë à÷ñûíëàð. Ñ.Ðöñòÿì. 

2. äàí. Àçàð, õÿñòÿëèê, éàõóä íþãñàí, ÷àòûøìàçëûã 

ìÿíàñûíäà. Ìàëäà ÿíýÿë âàð. – 

Õàíûì, ñèçäÿí òÿâÿããå åëÿéèðÿì, îüëóíóçóí 

ñþçöíÿ ÷îõ äà ãóëàã àñìàéàñûíûç, ÷öíêè 

îíóí ÿãëèíäÿ áèð àç ÿíýÿë âàð. Í.Âÿçèðîâ. 

ßÍÝßËËßÌßÊ ô. 1. ßíýÿë òþðÿòìÿê, 

÷ÿòèíëèê òþðÿòìÿê, ÿíýÿë îëìàã. 

2. äàí. Àçàðëû îëìàã, çÿèôëÿìÿê, ñÿùùÿòè 

êîðëàíìàã. Úàíû ÿíýÿëëÿéèáäèð. 

ßÍÝßËËÈ ñèô. ßíýÿëè îëàí, ÷ÿòèí, äîëàøûã, 

úÿíúÿë, õàòàëû. ßíýÿëëè ìÿñÿëÿ. Áèð ÿíýÿëëè èø 

âàðäû. – [Ìöñàôèð:] Ùå÷ çÿðÿð éîõ, áóðàõ 

àñûëñûíëàð; Äàùà ÿíýÿëëè áèð õÿáÿð âàð, ÿâÿò! 

Ù.Úàâèä. Ìàùðóíóí ìÿíÿ ãàðøû íÿ êèìè 

âÿçèééÿò àëàúàüû, äîüðóäàí äà, áèð àç ÿíýÿëëè 

âÿ ìàðàãëû ìÿñÿëÿ èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßÍÝßËÑÈÇ ñèô. ßíýÿëè îëìàéàí, ìàíåÿñèç, 

àñàí áàøà ýÿëÿí, ÷ÿòèíëèêëÿ áàüëû îëìàéàí, 

õàòàñûç. ßíýÿëñèç èø. 

ßÍÝßË-ÖÇÀÐ ñèô. ìÿù. ×îõ ÷ÿòèí äöçÿëÿí, 

áþéöê ÷ÿòèíëèêëÿðëÿ, ÿíýÿëëÿðëÿ áàüëû 

îëàí. ßíýÿë-öçàð èø. 

ßÍÝßÍßÊ èñ. ìÿù. Ñàõñû ëÿéÿí, ëàõàí, 

ïàëòàð éóìàã ö÷öí òÿêíÿ; òàáàã. Ùÿéÿòèí áèð 

ñÿìòèíäÿ âàð èäè ÿíýÿíÿê, éàíûíäà ÷îõëóúà 

éóéóëìóø ïàëòàð ãàëàíìûøäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßÍÝÈÁÎØ ñèô. âÿ èñ. äàí. ×îõäàíûøàí, 

áîøáîüàç, ÷ÿíÿäÿí áîø, íàããàë. 

ßÍÝÈÍ ñèô. øàèð. 1. Ýåíèø, âöñÿòëè, à÷ûã, 

óúó-áóúàüû îëìàéàí. ßíýèí ñÿìà. ßíýèí 

öôöãëÿð. – Áèçèìäèð áó ÿíýèí, àòëàç îâàëàð; 

Ãîéíóíäà ãàðòàë áÿñëÿéÿí ãàéàëàð. À.Øàèã. 

Ìÿíèìñÿ ãÿëáèìÿ äîüóð áèð ñÿùÿð; À÷ûëûð 

ãàðøûìäà ÿíýèí öôöãëÿð. Ñ.Âóðüóí. ..Áó 

ñÿàäÿò ñÿùÿðè î ãÿäÿð ÿíýèí âÿ èøûãëûäûð êè, 

áàøëàíàí ýöíÿøëè ýöíäöçöí ÿáÿäèëèéèíÿ øöáùÿ 

åòìèðñÿí. Ìèð Úÿëàë.

ßÍÝÈÍËÈÊ 

2. Á à õ ÿíýèíëèê. Õÿéàëûìûí ãàíàäûíäà 

ÿíýèíëÿðÿ éîë à÷äûì; Ýÿçäèì äþéöø ìåéäàíûíû, 

ñÿùðàëàðû äîëàøäûì. Ð.Ðçà. Äàëûðàì, 

äàëäûãúà áîø ÿíýèíëÿðÿ; Ðÿíýëÿðÿ áîéàíàí 

õîø ÿíýèíëÿðÿ. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

ßÍÝÈÍËÈÊ èñ. øàèð. Ýåíèøëèê, âöñÿò, à÷ûãëûã; 

äÿíèçèí ñàùèëäÿí óçàã íþãòÿëÿðè. Éàäûìäàäûð, 

ìÿí óçóí çàìàí äàø áÿíä öçÿðèíäÿ îòóðóá 

ãàëäûì, ùåéðàí-ùåéðàí äÿíèçèí ãàðàíëûãäà 

èòÿí ÿíýèíëèêëÿðèíÿ áàõäûì. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Ìèäùÿò ýþéëÿðÿ áàõäû. Îâ÷ó ýþçëÿðè 

ýþéöí ÿíýèíëèêëÿðèíè ñå÷èð, ñèðëè âÿ äÿðèí ùàâàíûí 

è÷èíÿ ýèðÿ áèëèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ßÍÙÀÐ èñ. [ÿð. “íÿùð” ñþç. úÿìè] øàèð. 

×àéëàð. 

ßÍÈÊ ñèô. Éûðòûúû, ñÿðò ùåéâàí áàëàñû. 

Ùÿéÿòëÿðèíäÿ ÿíèê áèð èò âàð. 

ßÍÈÍ èñ. [ÿð.] øàèð. Èíëÿìÿ, èíèëòè, çàðûëòû. 

Ïèàíèíîäàí ùÿçèí áèð ÿíèí ãàëõûá, áàü÷àíûí 

ñöêóòó è÷èíäÿ òèòðÿéÿðÿê ñþíäö. È.ßôÿíäèéåâ. 

Úåéðàí áàõûøëû äèëáÿð, äóðíà ýþçëö íàçÿíèí; 

Þìðöíäÿ ýþðìÿìèøäèð íÿ ýþç éàøû, íÿ ÿíèí. 

Í.Ðÿôèáÿéëè. 

ßÍÈÑ èñ. [ÿð.] øàèð. Éàõûí äîñò, öðÿê äîñòó, 

ùÿìäÿì. Îëñàì ãÿìè-àëÿìÿ ýèðèôòàð; Àíúàã 

ñÿí èäèí ÿíèñö ãÿìõàð. Ôöçóëè. [Õóìàð:] Äóðìà, 

éöêñÿë, ÿíèñè-ðóùèì, ýÿë! Ìöòÿðÿääèä ýþðöíìÿ! 

Ýÿë, éöêñÿë! Ù.Úàâèä. Ùÿëÿ áîìáîø 

îòàãëàðûí ãàëûí äèâàðëàðû àðàñûíäà àíàñûíûí 

éåýàíÿ ÿíèñ âÿ ìóíèñèäèð. À.Øàèã. 

ßÍÊßÁÓÒ èñ. [ÿð.] êëàñ. Ùþðöì÷ÿê. Úèäà 

äöøöá óëóñóíäàí, åëèíäÿí; ßíêÿáóò òÿê úàí 

àñûëûð òåëèíäÿí.. Àøûã ßëÿñýÿð. 

ßÍÃÀ èñ. [ÿð.] êëàñ. 1. ßñàòèðÿ ýþðÿ Ãàô 

(Åëáðóñ) äàüûíäà éàøàìûø ÿôñàíÿâè ÷îõ èðè 

áèð ãóø; ñèìóðã. 

2. Àäû îëóá þçö îëìàéàí øåé ùàããûíäà. 

ßÍÃÀÇ èñ. [ÿð.] êëàñ. Ó÷óëìóø áèíàíûí, 

öìóìèééÿòëÿ, äàüûëìûø, ñþêöëìöø, éûõûëìûø 

áèð øåéèí ãàëûãëàðû, òþêöíòöëÿðè. Êîð ýþçöí, 

øèë ÿëëÿðèí áèð ãþâìö ìÿùâ åòìÿêäÿäèð; Áàõ, 

îíóí ÿíãàçèäèð áó àùö ÿôüàí, áèð óòàí! 


ßÍÃßÐÈÁ çÿðô [ÿð.] êëàñ. Òåçëèêëÿ, ëàï 

éàõûíäà, éàõûí çàìàíäà. Ãÿì ÷ÿêìÿ êè, ìÿí 

îëóíúà ãÿìõàð; Éàðûí ñÿíÿ ÿíãÿðèá îëóð 

éàð. Ôöçóëè. 

ßÍËÈÊ èñ. 1. Ãàäûíëàðûí éàíàãëàðûíà ñöðòäöêëÿðè 

òîç âÿ éà éàü ùàëûíäà îëàí êîñìåòèê 

ßÍÒÈÃßÁÀÇËÛÃ 

ìàääÿ – àë áîéà. ßíëèê âóðìàã. ßíëèê ñöðòìÿê. 

– Ôàòû ýåéèíäè. Àéíàíû ýþòöðöá öçöíÿ 

áàõäû. Éàíàãëàðûíà ÿíëèê ñöðòöá ãûçàðòäû. 

ß.Àáàñîâ. 

2. Êþêö òöíä-ãûðìûçû áèð áèòêè. ßíëèê îòóíäàí 

ãûðìûçû áîéà ùàñèë åäèðëÿð. 

ßÍËÈÊ-ÊÈÐØÀÍ èñ. Ãàäûíëàðûí öçëÿðèíÿ 

ñöðòäöêëÿðè ÿíëèê âÿ êèðøàíäàí èáàðÿò êîñìåòèê 

ìàääÿëÿð. Ñÿíèí êèìè ìàù-úàìàë; 

ßíëèê-êèðøàíû íåéëÿð (Áàéàòû). 

ßÍËÈÊËÈ ñèô. Öçöíÿ ÿíëèê âóðìóø. 

ßÍËÈÊËÈ-ÊÈÐØÀÍËÛ ñèô. Öçöíÿ ÿíëèê âÿ 

êèðøàí âóðìóø. Éàøû ãûðõ áåøäÿí àðòûã, ëàêèí 

éàíàãëàðû ÿíëèêëè-êèðøàíëû áèð ãàäûí è÷ÿðè 

ýèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÍÞÂ èñ. Äàëàüûí àüðûëû øèøìÿñè. ßíþâ 

áàñìàã. ßíþâ òóòìàã (äàëàã øèøìÿ àçàðûíà 

òóòóëìàã). Èñèòìÿäÿí äàëàüû øèøèá, ÿíþâ îëóá. 

ßÍÒßÐ èñ. 1. Áÿäÿíèíÿ íèñáÿòÿí ÷îõ óçóí 

ãîëëàðû îëàí ìåéìóí. Ýþçöíöí öñòöíäÿ áóõàðà 

ïàïàã; ßíòÿðÿ áÿíçÿéèð î êîð éàïàëàã. 


2. ìÿú. ×îõ ÷èðêèí, åéáÿúÿð, êèôèð àäàì 


ßÍÒÈÃ ñèô. [ÿð. “ÿòèã”äÿí; ÿòèã – ãÿäèì] 

Ãèéìÿòëè, äÿéÿðëè, íàäèð òàïûëàí, ÷îõ ýþçÿë, 

ýþðöíìÿìèø, ùàìûíûí ìàðàüûíà ñÿáÿá îëàí. 

Îðàäà Ùöñåéíãóëó àüàíûí áàáàñûíäàí ãàëìà 

ÿíòèã øåéëÿðè ñàõëàíûðäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

[Àñëàíîâ] èñòÿñÿéäè, îòàãëàðûí ùÿð òÿðÿôèíè 

ÿíòèã øåéëÿðëÿ áÿçÿéèá, éàðàøûüà ñàëà áèëÿðäè. 


ßÍÒÈÃß 1. Á à õ ÿíòèã. [Ôèççÿ:] ×îõ ñàü 

îë, ÷îõ ýþçÿë, ÷îõ ÿíòèãÿ ùÿäèééÿëÿð ýÿòèðèáñÿí 

ìÿíÿ. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ñÿùÿð Áàüäàä 

áàçàðûíû ýÿçèá áó õàíûì ö÷öí ÿíòèãÿ áèð ùÿäèééÿ 

àëìàã ëàçûì èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // ×îõ 

ýþçÿë, ÷îõ ãÿøÿíý. ßíòèãÿ áèð ãûç. – Òîïïóøóí 

.. áàøû ö÷öí, ëàï ÿíòèãÿ áèð éóìðó îüëàí 

îëäóí! – äåéÿ äÿëëÿê îíóí äþøöíäÿí à÷äûüû 

àüû êöíúÿ òóëëàéûá, áàøãà äþøëöê ýþòöðäö. 


2. Ãÿðèáÿ, ÿúèáÿ. ßíòèãÿ àäàìñàí. ßíòèãÿ 

øåéäèð. 

ßÍÒÈÃßÁÀÇ [ÿð. ÿíòèãÿ âÿ ôàðñ. ...áàç] 

áàõ ÿíòèãÿ÷è. 

ßÍÒÈÃßÁÀÇËÛÃ áàõ ÿíòèãÿ÷èëèê. Îíóí 

ÿíòèãÿáàçëûüûíà áÿëÿä îëàí ñÿùèééÿ øþáÿñèíèí 

èø÷èëÿðè ýþç ãàáàüûíäà øåé ãîéìàüà 

ãîðõóðëàð . “Êèðïè”. 

121

ßÍÒÈÃß×È 

ßÍÒÈÃß×È èñ. ßíòèãÿ øåéëÿðëÿ ìàðàãëàíàí, 

îíëàðû éûüûá ñàõëàéàí àäàì. 

ßÍÒÈÃß×ÈËÈÊ èñ. ßíòèãÿ øåéëÿðëÿ ìàðàãëàíìà, 

îíëàðû éûüûá ñàõëàìà. 

ßÍÒÈÃßÔÖÐÓØ èñ. [ÿð. ÿíòèãÿ âÿ ôàðñ. 

...ôöðóø] ßíòèãÿ øåéëÿð àëâåð÷èñè, ÿíòèãÿ 

øåéëÿð àëûá-ñàòìàãëà ìÿøüóë îëàí àäàì. 

ßÍÒÈÃßÔÖÐÓØËÓÃ èñ. ßíòèãÿ øåéëÿð 

àëâåðè, ÿíòèãÿ øåéëÿð àëûá-ñàòìàãëà ìÿøüóë 

îëìà. 

◊ ßíòèãÿôöðóøëóã åëÿìÿê – þçöíö éåíèéåíè 

âÿ ìàðàãëû õÿáÿðëÿð áèëèúèñè êèìè ýþñòÿðìÿê. 

[Ñèðàò:] Áÿðè ýÿë, áÿéäàäàø, ÿíòèãÿôöðóøëóã 

åëÿìÿ! ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßÍÂÀ èñ. [ÿð. “íþâ” ñþç. úÿìè] Úöðáÿúöð, 

íþâáÿíþâ. ßíâà âÿ ÿãñàì ãóøëàð àüàúëàðûí 

áèð áóäàüûíäàí î áèðè áóäàüûíà ãàëõûá, 

ãîíóá ìþâçóí íÿüÿìàò èëÿ äÿðÿéÿ ãöëüöëÿ 

ñàëûðëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Íþêÿð Ñÿôè ñòîëóí 

öñòöíÿ áîøãàáëàð âÿ ÿíâà ìÿøðóáàò äöçöð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. ßíâàè-ìöñèáÿòëÿ – ÷îõ 

÷ÿòèíëèêëÿ, ÷îõ áþéöê ÿçèééÿòëÿ. Ìèí ÿíâàèìöñèáÿòëÿ 

ãàéàéà äûðìàøäû. “Êîðîüëó”. Êèøè 

ÿíâàè-ìöñèáÿòëÿ ãàïûíûí ãûôûëûíû ñûíäûðàð âÿ 

à÷àðäû. Ù.Ñàðàáñêè. 

ßÍÂÀÐ èñ. [ÿð.] êþùí. Èøûãëàð. 

ßÍÂßÐ ñèô. [ÿð.] êëàñ. ×îõ íóðëó, ÷îõ èøûãëû, 

÷îõ ïàðëàã. Òÿíùà éöðöð îëäó îë ñÿìÿíáÿð; 

Çöëìÿòäÿ ìèñàëè-ìàùè ÿíâÿð. Ôöçóëè. 

ßÍÇÀÐ èñ. [ÿð. “íÿçÿð” ñþç. úÿìè] êëàñ. 

òÿíò. Íÿçÿðëÿð, áàõûøëàð. À÷ìà ýþçöí, áàõìà 

áèð þç ùàëûíà; Úÿëá åëÿ ÿíçàðû éîüóí øàëûíà. 


ßÍÇßËÈ èñ. [Èðàíäà øÿùÿð àäûíäàí] 

Àçÿðáàéúàí õàëã îéóí ùàâàëàðûíäàí áèðèíèí 

àäû. Òÿðÿêÿìÿ îéóí ùàâàñû èëÿ ÿíçÿëè îéóí 

ùàâàñûíû ìöãàéèñÿ åòñÿê, áóðàäà ùÿð èêè 

ùàâàíûí âÿçíèíèí åéíè âÿ ÷àëûíìàã ñöðÿòèíèí 

äÿ òÿõìèíÿí áÿðàáÿð îëäóüóíó ýþðÿðèê. 


ßÏÏßÊ èñ. [“ÿòìÿê”äÿí.] ×þðÿê. ßò éåìÿç, 

ñóéóíà ÿïïÿê äîüðàð. (Ìÿñÿë). [Ãóðáàíÿëè:] 

Áèð ÿïïÿêäÿí-çàääàí âåð, çÿããóìëàíàã. 


◊ ßïïÿê îëóá ýþéÿ ó÷ìàã – éîõ îëìàã, 

ãåéá îëìàã, éîõà ÷ûõìàã. Ìÿëèêìÿììÿäèí 

äöç îí äþðä éàøû òàìàì îëàí ýåúÿ î îòàãäà 

êè éàòìûøäû, åëÿ î îòàãäà áèð ÿïïÿê îëäó, ó÷äó 

ýþéÿ. (Íàüûë). 

122 

ßÐÀÃ 

ßÏÏßÊËÈ èñ. Ãàáûãëàðûíäà àøû ìàääÿñè 

îëàí, ìåøÿ ðàéîíëàðûíäà âÿ îðòà äàü ãóðøàãëàðûíäà 

áèòÿí àüàú. 

ßÏÐÈÌß “ßïðèìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÏÐÈÌßÊ ô. 1. ×öðöéöá òþêöëìÿê, ÷öðöéöá 

äèäèëìÿê, äèäèê-äèäèê îëìàã. ×àäûðûí 

éàíëàðû ÿïðèìèøäèð. 

2. ìÿú. ßëäÿí äöøìÿê, òþêöëìÿê, öçöëìÿê. 

ßÏÐÈÌÈØ ô.ñèô. 1. ×öðöéöá òþêöëìöø, ÷öðöéöá 

äèäèëìèø, äèäèê-äèäèê îëìóø. Áÿíäàëû 

òàõò öñòöíäÿ, òöôÿíý éàíûíäà, Ìÿñìÿ äÿ îüëó 

èëÿ éàíàøû, éåðäÿ ÿïðèìèø, éàìàãëû áèð ïàëàç 

öñòöíäÿ óçàíûá éàòìûøäûëàð. Ìèð Úÿëàë. 

2. ìÿú. ßëäÿí äöøìöø, òþêöëìöø, öçýöí. 

ßÐ 1. èñ. Àðâàäûí ãàíóíè âÿ ìÿùðÿì éîëäàøû 

îëàí êèøè; çþâú. Äåäè êèì, áó ìÿçàðûäûð 

ÿðèìèí; Îë öçö ýöë, áîéó ñÿíóáÿðèìèí. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Çåéíÿá .. ÿðèíÿ äåéèðäè: – Áèëìèðÿì, 

ìÿí îëìàñàéäûì, ñÿí .. íåúÿ éàøûéà 

áèëÿðäèí Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Àðâàä ãàá äÿñìàëû 

èëÿ éàøàðìûø ýþçëÿðèíè ñèëèá ÿðèíèí ãàáàüûíäà 

äþéöêÿ-äþéöêÿ ãàëäû. Ñ.Ðÿùìàí. ßðÿ 

ýåòìÿê – íèêàùëàíìàã, áèðèíèí àðâàäû 

îëìàã. [Íÿíÿúàí] áèð ãàðûíäàí þòðö ÿðÿ 

ýåòìÿêäÿí äóë éàøàìàüû ÿôçÿë áèëèðäè. 

Í.Íÿðèìàíîâ. [Ïÿðè:] Ôÿãÿò ÿðÿ ýåòìÿê 

àñàíìû Ú.Úàááàðëû. [Ýöëíàç:] Éîõ, éîõ, 

ìÿí ñÿíäÿí áàøãà þçýÿñèíÿ ÿðÿ ýåòìÿéÿúÿéÿì. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. ßðÿ âåðìÿê – íèêàùëàòìàã, 

þç ãûçûíûí, áàúûñûíûí âÿ ñ.-íèí áèðè 

èëÿ íèêàùëàíìàñûíà ðàçû îëìàã. [Ñÿðâÿð:] 

..Àòàí ñÿíè áèð þçýÿñèíÿ ÿðÿ âåðìÿê èñòÿéèð. 


2. ñèô. âÿ èñ. Ñþçöíäÿ ìþùêÿì, ìÿðä; 

ãÿùðÿìàí, èýèä, ãî÷àã. Éàõøûëûüà éàõøûëûã 

ùÿð êèøèíèí èøèäèð; Éàìàíëûüà éàõøûëûã ÿð êèøèíèí 

èøèäèð. (Àòà. ñþçö). [Îðõàí:] ßð êèøèäÿ 

îëóð áèð ñþç, áèð ìÿðàì. Ù.Úàâèä. [Àëòóíáàé:] 

Ñÿíäÿ äîüðóäàí äà áèð ÿð öðÿéè âàðñà, 

à÷ûã ñþéëÿ; Ñîëìàçû ÷îõìó ñåâèðñÿí 


◊ ßð îüëó ÿð – èýèä, ãÿùðÿìàí. [Íÿáè:] 

Áèçèìêèëÿðäèð; Ãÿùðÿìàíëà Âÿëè ÿð îüëó 

ÿðäèð. Ñ.Ðöñòÿì. 

ßÐÀÔ èñ. [ÿð.] Äèíÿ ýþðÿ úÿííÿòëÿ úÿùÿííÿì 

àðàñûíäà îëàí éåð. 

ßÐÀÃ èñ. [õöñ. èñ.-äÿí] ìóñ. 1. Àçÿðáàéúàí 

êëàññèê ìóüàìëàðûíäàí áèðèíèí àäû. 12 

ÿñàñ ìóüàì áóíëàð èäè: öøøàã, íÿâà, áóñÿëèê,

ßÐ-ÀÐÂÀÄ 

ðàñò, ßðàã, Èñôàùàí, çèðÿôêÿíä, áöçöðý, çÿíýóëÿ, 

ðÿùàâè, Ùöñåéíè âÿ Ùèúàç. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

2. Á à õ àðàã. 

ßÐ-ÀÐÂÀÄ èñ. Êèøè èëÿ àðâàäû áèð éåðäÿ. 

ßð-àðâàä áèçÿ ãîíàã ýÿëìèøäèëÿð. ßð-àðâàä 

÷îõ éàõøû éàøàéûðëàð. – Íÿùàéÿò, ÿð-àðâàä 

éîðóëóð âÿ äàø êèìè éûõûëûá éàòûðëàð. Ñ.Ðöñòÿì. 

ßð-àðâàä áåëÿ ãÿðàðà ýÿëìèøäèëÿð êè, Ùÿìçÿ 

ýèçëÿíìÿéèá ùÿðäÿí ëàï áàçàðà äà ÷ûõñûí, 

êÿíäëÿðÿ ýåäèá òàíûø-áèëèøèíÿ äÿ áàø ÷ÿêñèí.. 

ß.ßáöëùÿñÿí. ßð-àðâàä ùà ôèêèðëÿøäèëÿð, 

ãóëëóüà îëàí öìèäëÿðèíè ñþíäöðÿ áèëìÿäèëÿð. 


ßÐ-ÀÐÂÀÄËÛ çÿðô ßð âÿ àðâàä áèð éåðäÿ 

îëäóãëàðû ùàëäà. ßð-àðâàäëû ýÿëäèëÿð. 

ßÐ-ÀÐÂÀÄËÛÃ èñ. ßðëÿ àðâàäûí ãîùóìëóã 

ìöíàñèáÿòè; èçäèâàú. 

ßÐÀÇÈ èñ. [ÿð. “ÿðç 1 ” ñþç. úÿìè] Ìöÿééÿí 

ùöäóäëàðû îëàí òîðïàã ñàùÿñè. Ðåñïóáëèêàìûçûí 

ÿðàçèñè. – Ðåé ìÿìëÿêÿòè áèð ïàäøàùûí 

ñàùèá îëà áèëÿúÿéè ÿðàçèäÿí áèð íå÷ÿ 

ãàò àðòûãäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßÐÁÀÁ ñèô. [ÿð. “ðÿáá” ñþç. úÿìè] êþùí. 

Àüà, úÿíàá; ñàùèá. [ßëèãóëó:] Àíúàã ÿðáàáûí 

áèð áàëàúà íÿãàùÿòè âàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Ñåâèíú ãàïûíûçäàí ÷îõ óçàã êå÷äè; Éàëíûç 

ÿðáàáëàðûí ýöíö àü êå÷äè. Ñ.Ðöñòÿì. ßðáàáûí 

ñöêóòó Àüàðçàéà áèð ãÿäÿð äÿ úöðÿò .. 

âåðäè. Ìèð Úÿëàë. // äàí. Áÿçÿí çàðàôàòëà, 

ìàñãàðà èëÿ äåéèëèð. 

ßÐÁßÈÍ èñ. [ÿð.] Ìöñÿëìàí òÿãâèìèíäÿ: 

ìÿùÿððÿì àéûíûí áèðèíäÿí áàøëàéàðàã ãûðõ 

ýöí äàâàì åäÿí ìöääÿò. ßðáÿèí ýöíö 

äèí. – Êÿðáÿëà ùàäèñÿñèíèí (Ùöñåéíèí ãÿòëèíèí) 

ãûðõûíúû ýöíö. 

ßÐÚÀÍËÛ ñèô. ßðèíè ÷îõ ñåâÿí âÿ îíà 

éàõøû ãóëëóã åäÿí (àðâàä). 

ßÐÚÈÊ “ßð”äÿí îõø. 

ßÐÄßÌ èñ. äàí. Ùþâñÿëÿ, ñÿáèð, ùÿâÿñ, 

ýèðäàð. ßðäÿìè éîõäóð. – [Ìîëëà äåäè:] 

..Ïèëëÿêÿíëÿðè äöøöá-÷ûõìàüà ÿðäÿìèì ýÿëìèð. 

“Ì.Í.ëÿòèô.”. ßðäÿìèí âàð, áó éîëëàðäà 

éöç òóôàíà äþç áèð, ãî÷àã! Áó ìåéäàíäàí 

õÿúèë ýåäèá ìÿíÿì äåéÿí éöç áèð ãî÷àã! 

Ð.Ðçà. Ñÿíäÿí ùÿðÿêÿò, ìÿíäÿí áÿðÿêÿò. Òÿêè 

ñÿíäÿ ÿðäÿì îëñóí. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÐÄÎ 1 èñ. ìèô. Ãîðõóíú âöúóä; ãóëéàáàíû. 

Ãîðõìà îüëóì! ßðäî éîõäóð, éàëàíäûð; 

Î àüàðàí ñó öçöíäÿ äóìàíäûð. À.Ñÿùùÿò. 

ßÐßÁ×ÈËÈÊ 

// ìÿù. Èðèáÿäÿíëè, ãîðõóíú, ÷èðêèí àäàì ùàããûíäà. 

ßðäîäó, ãàáàíäû, ãîéìà, ýÿëäè! 


ßÐÄÎ 2 èñ. äàí. 1. Ïàëòàð éóéóëìóø ÷èðêëè ñó. 

2. ìÿú. Ùîððà, éàë. Õþðÿê äåéèë, ÿðäîäóð. 

ßÐßÁ èñ. 1. Þí Àñèéàäà âÿ Øèìàëè Àôðèêàäà 

éàøàéàí, ñàìè äèëëÿðè ãðóïóíà äàõèë îëàí 

õàëã âÿ áó õàëãà ìÿíñóá àäàì. ßðÿá äèëè. 

ßðÿá õàëãû. ßðÿá þëêÿëÿðè. – Òöðê, ùèíäó, ÿðÿá, 

ÿúÿì áèëìÿç; Íóðè ùÿð éàíäà àðòàð, ÿñêèëìÿç. 

Ù.Úàâèä. Ùàãã éîëóíäà ìöáàðèçÿ 

øöàðûéëà ÷ûõäûí éîëà; ßðÿá ãûçû, áó ÿçìèíäÿ 

ñÿíÿ ìèí-ìèí óüóð îëà! Í.Ðÿôèáÿéëè. 

2. ìÿú. Ãàðà àäàì, çÿíúè ìÿíàñûíäà. Áó 

ëàï ÿðÿáäèð êè. 

◊ ßðÿá àòû – õöñóñè úèíñ, ÿëà ìèíèê àòû. 

Ñÿéèðòäè äöçëÿðäÿ ÿðÿá àòëàðû; Àéàãëàð àëòûíäà 

èíñàí áàøëàðû. Ñ.Âóðüóí. ßðÿá ðÿãÿìëÿðè 

– Ðóì ðÿãÿìëÿðèíÿ ãàðøû îëàðàã èíäè 

èøëÿíìÿêäÿ îëàí ðÿãÿìëÿð (1, 2, 3 âÿ ñ.). 

ßðÿá ðÿãÿìëÿðè ãÿäèì âàõòëàðäà ùå÷ áèð ìèëëÿò 

àðàñûíäà ìöòÿäàâèë äåéèëäè. Ô.Àüàçàäÿ. 

ßÐßÁÚß 1. ñèô. âÿ çÿðô ßðÿá äèëèíäÿ. 

ßðÿáúÿ êèòàá. ßðÿáúÿ äàíûøìàã. – [Ìóðàä] 

áèð ãèñìè ÿðÿáúÿ âÿ ôàðñúà, áèð ãèñìè òöðêúÿ 

éàçûëàí ìÿçàð äàøëàðûíûí ñàùèáëÿðèíèí âÿôàò 

òàðèõëÿðèíè îõóéóðäó. Ñ.Ùöñåéí. 

2. èñ. ßðÿá äèëè. ßðÿáúÿíè éàõøû áèëèð. ßðÿáúÿäÿí 

òÿðúöìÿ. 

ßÐßÁÚßËßØÄÈÐÈËÌß “ßðÿáúÿëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ßÐßÁÚßËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. ßðÿá 

äèëè ãàéäàëàðûíà óéüóíëàøäûðûëìàã. 

ßÐßÁÚßËßØÄÈÐÈËÌÈØ ô.ñèô. ßðÿá äèëè 

ãàéäàëàðûíà óéüóíëàøäûðûëìûø. 

ßÐßÁÚßËßØÄÈÐÌß “ßðÿáúÿëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ßÐßÁÚßËßØÄÈÐÌßÊ ô. ßðÿá äèëèíèí 

ãàéäàëàðûíà óéüóíëàøäûðìàã. 

ßÐßÁÚßËßØÌß “ßðÿáúÿëÿøìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ßÐßÁÚßËßØÌßÊ ô. ßðÿá äèëèíÿ óéüóíëàøìàã, 

þç øÿêëèíè ÿðÿá äèëèíèí òÿñèðè èëÿ äÿéèøìÿê. 

ßÐßÁ×ÈËÈÊ èñ. äèë÷. Ùå÷ áèð ëöçóì âÿ åùòèéàú 

îëìàäàí Àçÿðáàéúàí äèëèíÿ ÷îõëó ÿðÿá 

ñþç âÿ èôàäÿëÿðè ýÿòèðìÿ âÿ áó éîëäà ýþñòÿðèëÿí 

ôÿàëèééÿò. Äèëèìèçèí òàðèõèíäÿ ÿðÿá÷èëèê 

òÿðÿôäàðëàðû èëÿ úèääè ìöáàðèçÿ àïàðûëìûøäûð. 

123

ßÐßÁÄÎØÀÍÛ 

– 1905-úè èë èíãèëàáû äþâðöíäÿ íèñáÿòÿí àðòìûø 

îëàí áóðæóà ìÿòáóàòûíûí äèë ñèéàñÿòèíäÿ 

áèç èêè ìåéëÿ ðàñò ýÿëèðèê: 1) ôàðñ÷ûëûã âÿ 

ÿðÿá÷èëèê; 2) îñìàí÷ûëûã. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÐßÁÄÎØÀÍÛ èñ. Èíúÿ áåëëè, ãóéðóüó 

ãîòàçëû, óçóíñîâ áèð ùåéâàí. 

ßÐßÁÈ ñèô. [ÿð.] ßðÿáúÿ; ÿðÿá äèëèíÿ âÿ 

õàëãûíà ìÿíñóá; ÿðÿá öñëóáóíäà, ÿðÿá 

ãàéäàñûíäà. ßðÿáè áèð óçóí äîí ÿéíèíäÿ. 

À.Ñÿùùÿò. Èêè íÿôÿð 10-12 éàøûíäà óøàüû ýåéèíäèðèá 

áàøûíà àü ÿììàìÿ, ÿéèíëÿðèíÿ äÿ 

ÿðÿáè êþéíÿê òàõàðäûëàð. Ù.Ñàðàáñêè. [ßùìÿä:] 

Ãàðà ñà÷ëàðû, åøãëÿ äîëó óçóí êèðïèêëè 

ýþçëÿðè, ÿðÿáè áóðíó, ùàìûñûíäàí àðòûã ýþçÿë 

áàëàúà àüçû, ãûðìûçû äîäàãëàðû ìÿíèì õîøóìà 

ýÿëäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ßÐßÁÈÑÒ èñ. 1. Áàõ ÿðÿáøöíàñ. 

2. ßðÿá÷èëèê òÿðÿôäàðû. 

ßÐßÁÈÑÒÈÊÀ áàõ ÿðÿáøöíàñëûã. 

ßÐßÁÈÇÌ èñ. 1. Á à õ ÿðÿá÷èëèê. 

2. äèë÷. Àçÿðáàéúàí äèëèíÿ ýèðìèø ÿðÿá ñþç 

âÿ èôàäÿëÿðè, éàõóä ÿðÿá äèëè ãàéäàëàðûíà îõøàäûëàðàã 

èøëÿäèëÿí ñþç âÿ èôàäÿëÿð. 

ßÐßÁËßØÄÈÐÈËÌß “ßðÿáëÿøäèðèëìÿê”- 


ßÐßÁËßØÄÈÐÈËÌßÊ “ßðÿáëÿøäèðìÿê”- 

äÿí ìÿúù. 

ßÐßÁËßØÄÈÐÌß 1. “ßðÿáëÿøäèðìÿê”- 


2. ßðÿá ùàêèì ìèëëÿò÷èëÿðèíèí ÿðÿá îëìàéàí 

õàëãëàðû ÿðÿáëÿðèí è÷èíäÿ ÿðèòìÿ (àññèìèëéàñèéà 

åòìÿ) ñèéàñÿòè. 

ßÐßÁËßØÄÈÐÌßÊ ô. 1. ßðÿá äèëèíè, àäÿò 

âÿ ÿíÿíÿëÿðèíè ãÿáóë åòäèðìÿê, ÿðÿá ìèëëÿòè 

è÷ÿðèñèíäÿ ÿðèòìÿê. 

2. Äèëÿ ÷îõëó ÿðÿá ñþç âÿ èôàäÿëÿðè ýÿòèðìÿê, 

éàõóä àíà äèëèíèí ñþç âÿ èôàäÿëÿðèíÿ 

ÿðÿá äèëè õöñóñèééÿòè âåðìÿê. 

ßÐßÁËßØÌß “ßðÿáëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÐßÁËßØÌßÊ ô. ßðÿá äèëèíè, àäÿò âÿ 

ÿíÿíÿëÿðèíè ãÿáóë åòìÿê. 

ßÐßÁØÖÍÀÑ èñ. [ÿð. âÿ ôàðñ. ...øöíàñ] 

ßðÿá äèëè âÿ ÿäÿáèééàòû ìöòÿõÿññèñè, ÿðÿá 

ôèëîëîýèéàñû ìöòÿõÿññèñè. 

ßÐßÁØÖÍÀÑËÛÃ èñ. ßðÿá äèëèíè, ÿäÿáèééàòûíû, 

òàðèõèíè âÿ ñ. òÿäãèã åäÿí åëìëÿðèí 

ìÿúìóñó. 

ßÐßÔß èñ. [ÿð.] Áàéðàìäàí ÿââÿëêè ýöí, 

áàéðàì àõøàìû. Áàéðàì ÿðÿôÿñè. // Ùÿð ùàíñû 

124 

ßÐßÍ 

áèð ùàäèñÿäÿí ãàáàãêû âàõò. – [Úÿìèëÿ] þçöíÿ 

ùÿéàò éîëäàøû èíòèõàá åòìÿê ÿðÿôÿñèíäÿ 

èäè. Ñ.Ùöñåéí. Àòàáÿé ìÿìëÿêÿòëÿðè ìöùàðèáÿ 

ÿðÿôÿñèíäÿ èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ñîíðà èñÿ 

î, ñàíêè íåôò ìÿäÿíëÿðèíäÿ, áóðóãëàð ìåøÿñèíäÿ 

èòìèø âÿ ìöùàðèáÿ ÿðÿôÿñèíäÿ áþéöê 

áèð ìÿäÿíèí ìöäèðè âÿçèôÿñèíÿ ãÿäÿð éöêñÿëìèøäè. 


ßÐßÜÀÚ ñèô. âÿ çÿðô äàí. Òåçéåòèøÿí, 

òåç ÿìÿëÿ ýÿëÿí; òåç ÿêèëÿí. ßðÿüàú òàðëà. – 

Éàü, àüàúëàð ÷è÷ÿê à÷ñûí ÿðÿüàú; Áàøûíû, áÿùðÿ 

âåðèá, ãîé éåðÿ äèêñèí ùÿð àüàú. Ñ.Ðöñòÿì. 

Áèð ãÿäÿðäÿí ãî÷ó ãàòìàã ëàçûìäûð, ãîé 

ãóçó ÿðÿüàú îëñóí! Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÐßÃ èñ. [ÿð.] êëàñ. 1. Òÿð. Îë ýöëöçàðäÿ 

ÿðÿãèí õîø ñÿôàñû âàð; Òöðôÿ áóäóð êè, ñàçèø 

åäÿð àòÿø àá èëÿ. Ã.Çàêèð. 

2. Á à õ àðàã. Éöðöòìÿéèí ÿðÿãè ìÿúëèñ è÷ðÿ 

áàäÿ èëÿ; Ùÿðàìçàäÿíè ãîéìóí ùàëàëçàäÿ 

èëÿ. Ôöçóëè. 

ßÐßÌÈÊ ñèô. 1. Äîüìàéàí, óçóí ìöääÿò 

ãûñûð ãàëàí. ßðÿìèê èíÿêäÿí þêöç îëìàç. 

(Ìÿñÿë). Êÿëëÿð âÿ áÿçÿí ÿðÿìèê (óçóí ìöääÿò 

ãûñûð ãàëàí) úàìûøëàð èø âÿ íÿãëèééàò ùåéâàíû 

êèìè èñòèôàäÿ åäèëèð, ãîúàëäûãäà, éàðàëàíäûãäà 

âÿ ñ. ùàëëàðäà èñÿ ÿòëèéÿ òÿùâèë 

âåðèëèð. À.Àüàáÿéëè. 

2. ìÿú. Äîüìàéàí, ñîíñóç. ßðÿìèê àðâàä. 

3. Ìÿùñóë âåðìÿéÿí, áàð âåðìÿéÿí, 

áÿðÿêÿòñèç. ßðÿìèê éåð (òîðïàã). 

4. ìÿú. Ôàéäàñûç, ñÿìÿðÿñèç, íÿòèúÿñèç. 

ßÐßÍ èñ. (àäÿòÿí úÿì øÿêëèíäÿ). 1. ßð, 

ãî÷àã, èýèä. ßðÿíëÿð êèìè äþéöøìÿê. – 

ßðÿíëÿð ÿëèíäÿí áàäÿ è÷äèíìè Áóëàíëûã ÷àéëàðû 

öçöá êå÷äèíìè “Àøûã Ãÿðèá”. ßñðëÿð 

áîéóíúà ÿðëÿð, ÿðÿíëÿð; Ùöíÿð äöíéàñûíäàí 

äîéìàäû, ýåòäè. Ñ.Âóðüóí. 

2. Äöíéàýþðìöø, ìöäðèê, àüûëëû àäàì. 

[Ùÿúÿð:] Áèçëÿðäÿ ÿðÿíëÿð ö÷ÿ äåéÿðëÿð. 


3. Äèíè åòèãàäà ýþðÿ Àëëàùà âÿ þâëèéàëàðà 

éàõûí îëìàã øÿðÿôèíÿ íàèë îëìóø àäàì. 

×àüûðàðàì ÿðÿíëÿðè, ïèðëÿðè; Àðçóëàðàì áèçèì 

ÿçèç éåðëÿðè. Àøûã Ðÿúÿá. ßðÿíëÿð ñþéëÿéÿí, 

Àëëàù éàçàíû; Äóéìàäàí éîõ îëàí 

èìàíà éàçûã! ß.Úàâàä. [Ýöëñÿíÿì:] ßðÿíëÿð 

ìÿíÿ êþìÿê, – äåéÿ ãûé ÷ÿêäè: – Àé àíà, 

ìÿíÿ êþìÿê! Ñ.Ðÿùèìîâ. 

4. Ìþâùóìè òÿñÿââöðëÿðÿ ýþðÿ ñóäà 

éàøàéàí ìþâùóì áèð âöúóä. Ñóéà ñþéëÿ ÿðÿí

ßÐ-ßÐ 

åøèòñèí, êþìÿéèíÿ ÷àòñûí. Éàëàí äåñÿí, ñÿíè 

ñóéóí ÿðÿíëÿðè âóðñóí! (ìþâùóìàò÷û ãàäûíëàðûí 

äèëèíäÿí). 

ßÐ-ßÐ èñ. [ÿð.] Àðäûú àüàúû. Ãÿääèíòÿê 

íÿ ÿð-ÿð, íÿ øèìøàä îëóð; Îíó ýþðúÿê ãÿìäÿí 

úàí àçàä îëóð. Ì.Ï.Âàãèô. Ãÿääèí øöìøàäû 

ÿð-ÿðäèð, öçöí ãûçûëýöëäÿí òÿðäèð... Ðÿíúóð. 

×àéûí êÿíàðûíäà úÿðýÿ èëÿ áîé àòìûø ÿðÿðëÿðè 

ýóéà ñöíáöëëÿð öñòöíäÿ ãàðîâóë ãîéìóøäóëàð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. ßòðàôûíäà ÿð-ÿð 

àüàúëàðû äöçöëìöø õèéàáàíäà áèð íå÷ÿ 

äÿãèãÿ éîë ýåòäèê. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßÐßÑÀÒ èñ. [ÿð. “ÿðñÿ” ñþç. úÿìè] 1. Äèíè 

åòèãàäà ýþðÿ ìÿùøÿð (ãèéàìÿò) ýöíö éåíèäÿí 

äèðèëÿúÿê èíñàíëàðûí þç ÿìÿëëÿðèíÿ äàèð 

ùàãã-ùåñàá âåðìÿê ö÷öí òîïëàøàúàãëàðû éåð, 

ìåéäàí. 

2. ìÿú. Äàâàëû, èüòèøàøëû, ýóðóëòóëó ùàäèñÿ 

ùàããûíäà. À áàëàì, áó íÿ ÿðÿñàòäûð. // ìÿú. 

Ýóðóëòóëó òÿíòÿíÿ, áàéðàì, øÿíëèê. Êö÷ÿéÿ 

÷ûõ, ýþð íÿ ÿðÿñàò âàð ßðÿñàòè-ìÿùøÿð 

– áàõ ÿðÿñàò. Áèð ãèéàìÿò ãîïóðäó êè, ëàï 

ÿðÿñàòè-ìÿùøÿð. “Êîðîüëó”. 

ßÐßØ èñ. êþùí. Äèðñÿêäÿí áàðìàãëàðûí 

óúóíà ãÿäÿð îëàí óçóíëóã þë÷öñö. 

ßÐßÂÖØ èñ. äàí. Áóäàìà, àüàúëàðûí áóäàüûíû 

êÿñìÿ, éàí-éþðÿñèíè òÿìèçëÿìÿ. 

ßðÿâöø åòìÿê – áóäàìàã, áóäàüûíû êÿñìÿê, 

éàí-éþðÿñèíè òÿìèçëÿìÿê. Àüàúëàðû 

ÿðÿâöø åòìÿê. 

ßÐßÇßÍ ñèô. äàí. Ýåúéåòèøÿí, ýåú ÿìÿëÿ 

ýÿëÿí; ýåú ÿêèëÿí. ßðÿçÿí òàõûë. – ßêèí êè 

ÿðÿçÿíÿ äöøäö, ìÿùñóë àç îëàúàã. 

ßÐÝßÍ ñèô. Ùÿääè-áöëóüà ÷àòìûø, ëàêèí 

ùÿëÿ åâëÿíìÿìèø âÿ éà ÿðÿ ýåòìÿìèø. Îíóí 

èêè ÿðýÿí îüëó âàð. – Çèáà ùÿëÿ áèð ãÿäÿð äÿ 

ñóáàé ýÿçÿ áèëìÿçäèìè Éàõóä Çèáà þçö 

ö÷öí äàùà ìöíàñèá áèð ÿðýÿí îüëàí ñå÷ÿ áèëìÿçäèìè 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ðÿùìÿòëèéèí ãûçû, 

àäàì ÿðýÿí îüëàíà ýåäÿíäÿ áó ãÿäÿð ÷ÿìõÿì 

åëÿìÿç êè.. ß.Âÿëèéåâ. Áÿíäàëû ýÿëÿíäÿ, 

åëÿ áèë äàø-äèâàð äà äèëÿ ýÿëèð, äåéÿñÿí, ÿðýÿí 

îüëàíëà çàðàôàòëàøûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

ßðýÿí îëìàã – åâëÿíìÿê âÿ éà ÿðÿ 

ýåòìÿê âàõòû ÷àòìàã. 

ßÐÝßÍËÈÊ èñ. 1. Ùÿääè-áöëóüà ÷àòàðàã, 

ùÿëÿ åâëÿíìÿìèø îüëàíûí âÿ éà ÿðÿ ýåòìÿìèø 

ãûçûí ùàë âÿ êåéôèééÿòè. 

2. Éåíèéåòìÿ ãûç âÿ îüëàíëàðûí öçöíäÿ 

÷ûõàí ñûçàíàãëàð. 

ßÐÈÌßÊ 

ßÐÝÈÍ ñèô. ßðèéèá ìàéå ùàëûíà ýÿëìèø, 

ÿðèíìèø, ÿðèäèëìèø. ßðýèí ãóðüóøóí. 

ßÐÝÈÍËÈÊ èñ. ßðèéèá ìàéå ùàëûíà ýÿëìèø 

øåéèí ùàëû. 

ßÐÜßÍÓÍ èñ. [ÿñëè éóí.] È÷ÿðèñèíäÿ îëàí 

áîðóëàðà êþðöêëÿð âàñèòÿñèëÿ ùàâà âåðèëÿðÿê 

÷àëûíàí êëàâèøëè áþéöê ìóñèãè àëÿòè; îðãàí. 

ßðüÿíóí ÷àëìàã. 

ßÐÈÄÈÚÈ èñ. õöñ. 1. Áàøãà ìàääÿëÿðè þç 

äàõèëèíäÿ ÿðèäÿ áèëÿí ìàääÿ, ìÿùëóë. Àïòåê 

òÿúðöáÿñèíäÿ ÿðèäèúè êèìè ÿí ÷îõ ñó, ñïèðò, 

åôèð âÿ éàüëàð èøëÿíèð. Ð.ßëèéåâ. 

2. Ìåòàë ÿðèäÿí ôÿùëÿ. 

ßÐÈÄÈËÌß “ßðèäèëìÿê”äÿí ô.èñ. Ïîëàäûí 

ÿðèäèëìÿñè éåíè öñóëëà – ñöðÿòëè ÿðèòìÿ öñóëó 

èëÿ áàøà ÷àòàúàãäûð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ßÐÈÄÈËÌßÊ “ßðèòìÿê”äÿí ìÿúù. 

ßÐÈÊ èñ. 1. Ñàðû, ÿòëè, øèðèí, áèð÷ÿéèðäÿêëè 

ìåéâÿ âÿ áó ìåéâÿíèí àüàúû. ßðèê àüàúû. 

ßðèê ãóðóñó (ãóðóäóëìóø ÿðèê). Àçÿðáàéúàí 

ÿðèêëÿðè ñàðû, íàðûíúû âÿ ãûðìûçûéàíàã îëóð. – 

Éàé ôÿñëèíäÿ ÿðèê, ýàâàëû, áþéöðòêÿí äÿéèðäè. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ßðèê âÿ òóò àüàúëàðû áàø-áàøà 

âåðÿðÿê ýöíöí ãàáàüûíû ÷ÿòèð êèìè òóòóð, éàøûë 

îòëàðûí, òÿð éîíúàíûí öçÿðèíÿ ñÿðèí êþëýÿ 

ñàëûðäû. È.ßôÿíäèéåâ. ßðèê éàüû – ÿðèéèí 

òóìóíäàí àëûíàí éàü. 

2. ìÿù. Úûð àë÷à. 

ßÐÈÊÝÖËÖ èñ. áîò. Ñàðû, ÷ÿùðàéû âÿ òöíäãûðìûçûéà 

÷àëàí ÷è÷ÿêëÿðè îëàí áèòêè âÿ îíóí 

÷è÷ÿéè. ßðèêýöëö .. Àçÿðáàéúàíäà áèð áÿçÿê 

áèòêèñè êèìè áåúÿðèëèð. Ì.Ãàñûìîâ. 

ßÐÈÊËÈ ñèô. 1. ßðèê àüàúëàðû îëàí. ßðèêëè 

äÿðÿ. – Íÿáè áó äÿôÿ þçöíö ÿðèêëè äàüûíà 

âåðèð. “Ãà÷àã Íÿáè”. 

2. Òÿðêèáèíäÿ, è÷èíäÿ ÿðèê îëàí. ßðèêëè 

êîíôåò. 

ßÐÈÊËÈÊ èñ. ßðèê àüàúëàðû îëàí áàü, ÿðèê 

áàüû. 

ßÐÈÌß “ßðèìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÐÈÌßÊ ô. 1. Ùÿðàðÿòèí òÿñèðè èëÿ áÿðê, 

éàõóä äîíìóø ùàëäàí ìàéå ùàëûíà êå÷ìÿê; 

ÿðýèí ùàëà ýÿëìÿê. Ãàð ÿðèéèð. Éàü ÿðèéèð. – 

Äàü áàøûíäà ãàëà âàð; ßðèìÿéèá ùÿëÿ ãàð. 

(Áàéàòû). Îúàüûí éàõûíëûüûíäàêû ãàð éûüûíëàðû 

éàâàø-éàâàø ÿðèéèðäè. ß.Âÿëèéåâ. ßðèäè, 

òþêöëäö ùÿð òÿðÿôäÿ ãàð; Ñþéëÿäèì, õîø ýÿëäèí, 

áàùàð, àé áàùàð! Ì.Äèëáàçè. // Éàíàðàã 

àçàëìàã. Øàì ÿðèéèð. – Åëÿìè éàü ÿðèäè; 

125

ßÐÈÌßÇËÈÊ 

Ïèëòÿäÿ éàü ÿðèäè. (Áàéàòû). [Òóðõàí áÿé:] 

Áèð øàì éàíûá, ÿðèéèá äÿ ñþíìÿê öçðÿ èêÿí. 

Õÿéàëà ñûüìàç áèð øèääÿò ýþñòÿðèð. Ù.Úàâèä. 

2. Ìÿùëóëóí è÷èíäÿ ùÿëë îëìàã. Øÿêÿð ÷àéûí 

è÷èíäÿ ÿðèäè. Äóç ñóéóí è÷èíäÿ ÿðèäè. Òîç 

äÿðìàí ìÿùëóëóí è÷èíäÿ ÿðèäè. 

3. ìÿú. Àðûãëàìàã, çÿèôëÿìÿê, ñûíûõìàã. 

Õÿñòÿ ýöíäÿí-ýöíÿ ÿðèéèð. Éàçûã áèð ùÿôòÿíèí 

è÷èíäÿ ÿðèäè. – Ãàðû áàõäû êè, ÿââÿëêè 

øàùçàäÿ Ìöòàëèáäÿí áèð àä ãàëûá. Åëÿ ÿðèéèá 

êè, ëàï åëÿ áèðúÿ ãóðó íÿôÿñäè, ýåäèð, ýÿëèð. 

(Íàüûë). [Áþéöêõàíûì:] Äàü êèìè ãûçûì 

éîðüàí-äþøÿêäÿ ÿðèéèá ãàëûá, ðÿíýèíÿ áàõìàã 

îëìóð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [×ÿïÿë:] Ãûç, áó 

íÿ ýöíäöð, ñûíûõûá ÿðèéèáñÿí Ìèð Úÿëàë. 

ßðèéèá ÷þïÿ (ìóìà, øàìà) äþíìÿê, 

ÿðèéèá ìóì (÷þï) îëìàã – ñîí äÿðÿúÿ 

àðûãëàìàã. Àõûð áó åøã îäóíäàí; ßðèéèá ìóì 

îëìóøàì. (Áàéàòû). [Ìèðçÿ Òóðàá:] Ìÿí ñèçèí 

äÿðäèíèçè ÷ÿêìÿêäÿí ÿðèéèá ÷þïÿ äþíäöì. 

Á.Òàëûáëû. [Éàãóá] áóðàäà îíñóç äà ÿðèéèá 

øàìà äþíìöøäö. Ñ.Âÿëèéåâ. Øàì (ìóì) 

êèìè ÿðèìÿê – ýöíäÿí-ýöíÿ àðûãëàìàã. 

4. ìÿú. Óòàíìàã, õÿúàëÿò ÷ÿêìÿê. Ùå÷ 

ÿðèìèðñÿí Ñÿíèí éåðèíÿ ìÿí ÿðèéèðÿì. – Áþùòàíûíû 

ýåðèéÿ óä! ßðèéÿðñÿí áèð ñþçöìäÿí. 


5. ìÿú. Éàâàø-éàâàø éîõ îëóá ýåòìÿê, 

÷ÿêèëìÿê, ÷ÿêèëèá-ýåòìÿê, èòèá-ýåòìÿê, äóéóëìàç 

îëìàã. Çöëìÿò ÿðèäè. Ãàðàíëûã ÿðèéèð. 

– Ãàíàäëàð éàâàø-éàâàø ÿðèéèá àõûðäà 

òàìàì éîõ îëäóëàð. “Êîðîüëó”. Ùàìû ñàêèò 

äóðóá õîðòäàíûí ÿðèéèá ìÿùâ îëìàñûíû ýþçëÿéèðäè. 

Á.Òàëûáëû. Ýåúÿíèí íÿ úöð ÿðèäèéèíäÿí 

õÿáÿð òóòìàéàðàã áèðäÿí ñÿùÿðèí ñîéóã 

íÿôÿñèíè ùèññ åòäèê. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

6. ìÿú. äàí. Öðÿéèíÿ éàòìàã, ëÿççÿò àëìàã, 

ùÿçç àëìàã, âàëåù îëìàã. 

7. ìÿú. äàí. Úöðáÿúöð éîëëàðëà èøÿ âåðèëìÿê, 

ñàòûëìàã. Áó éîëëàðëà ÷îõ ìàëëàð ÿðèäè. 

ßÐÈÌßÇËÈÊ èñ. ßðèìÿéÿí øåéèí ùàë âÿ 

êåéôèééÿòè. 

ßÐÈÍÚßÊ ñèô. Òÿíáÿë, êàùàë, áàøûñîéóã, 

úàíûíû èøÿ âåðìÿéÿí. Øèøìàí ìÿìóð óçóí 

áèð ñöêóòäàí ñîíðà ÿðèíúÿê (ç.) ùàëäà àüûðàüûð 

ñþçÿ áàøëàäû. Ì.Ùöñåéí. 

ßÐÈÍÚßÊËÈÊ èñ. Òÿíáÿëëèê, êàùàëëûã, 

úàíûíû èøÿ âåðìÿìÿçëèê. 

ßÐÈÍÝßÍ áàõ ÿðèíúÿê. 

126 

ßÐÈØËÈÊ 

ßÐÈÍÈÊ 1. Á à õ ÿðèíúÿê. 

2. ßðèìèø, ÿðýèí. 

ßÐÈÍÌß “ßðèíìÿê”äÿí. ô.èñ. 

ßÐÈÍÌßÊ 1. ô. Òÿíáÿëëèê åòìÿê. Äóðìàüà 

ÿðèíìÿê. Ùÿòòà äàíûøìàüà ÿðèíèð. – 

[Ðöñòÿì êèøè] ..ñàìîâàðà ñó òþêìÿéÿ, êþìöð 

ñàëìàüà ÿðèíäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Áÿçè òÿíáÿë 

óøàãëàð ñÿùÿð-ñÿùÿð èñòè éîðüàí-äþøÿêäÿí 

÷ûõìàüà ÿðèíèð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. ìÿúù. ßðýèí ùàëà ñàëûíìàã. 

3. ò-ñèç. Àðûãëàìàã, ÷îõ ñûíûõìàã. 

4. ò-ñèç. Óòàíìàã, õÿúàëÿò ÷ÿêìÿê. Åëÿ 

ñþçëÿð äåäè êè, ÿðèíèá òîðïàüà ýèðäèì. – 

Äîñòóíëà ýþðöøìÿéÿ; Éàä êèìè ÿðèíìÿ, ýÿë. 

(Áàéàòû). Áèç äÿ ùàìûìûç îíóí éàíûíà ýåòìÿéÿ 

ÿðèíäèê. Ñ.Ðÿùèìîâ. Êÿðáÿëàéû .. 

[óøàüû] áèð íå÷ÿ àääûì àøàüûéà òÿðÿô ãîâäóãäàí 

ñîíðà ÿðèíèá äàéàíäû. Ì.Ùöñåéí. 

ßÐÈÍÌßÇ ñèô. ßðèíìÿéÿí, òÿíáÿëëèê 

åòìÿéÿí. 

ßÐÈÍÌßÇ-ßÐÈÍÌßÇ çÿðô Óòàíìàäàí, 

ùÿéàñûçúàñûíà, ñûðòûã-ñûðòûã. Î ìÿíè ýþðöá 

ñþéÿð, áÿçÿí äÿ ÿðèíìÿç-ÿðèíìÿç éöéöðöá 

ìÿíè òóòàð. Ì.Ùöñåéí. 

ßÐÈÍÌÈØ ô.ñèô. 1. ßðèäèëÿðÿê ñàôëàøäûðûëìûø; 

ÿðýèí. ßðèíìèø éàü (ñàðû éàü). 

2. ßðèäèëìèø. ßðèíìèø ãóðüóøóí. 

ßÐÈÍÒÈ èñ. òåõ. Èêè âÿ éà áèð íå÷ÿ ìåòàë 

(éàõóä áàøãà úèñèìëÿð) ÿðèäèëäèéè çàìàí 

îíëàðûí ãàðûøìàñû íÿòèúÿñèíäÿ àëûíàí õÿëèòÿ. 

Éöíýöë ÿðèíòèëÿð. Ãûçûë èëÿ ìèñ ÿðèíòèñè. – 

Òÿééàðÿëÿðèí ãàíàäûíû éöíýöë ÿðèíòèëÿðäÿí 

ùàçûðëàìàã ö÷öí îí ìèíëÿðëÿ ãàéíàã åòìÿê 

òÿëÿá îëóíäóüó ùàëäà, ïëàñòèê êöòëÿäÿí áöòþâ 

ãàíàäëàð ùàçûðëàíûð. Ï.Ðöñòÿìîâ. 

ßÐÈØ èñ. òîõóú. Õàë÷àäà âÿ áàøãà òîõóíìà 

ìàëëàðäà óçóíóíà ìöâàçè ýåäÿí ÿñàñ 

èïëÿð. Õàíàíûí ÿðèøè. – Òîõóíìàëàð ö÷öí èøëÿíÿí 

ñàïëàð, áàøëûúà îëàðàã, èêè ãðóïà àéðûëûð: 

1) ÿðèø ñàïëàðû; 2) àðüàú ñàïëàðû. 

Áóíëàðäàí áèðèíúèñè òîõóíìàëàðûí áîéó, 

èêèíúèñè åíè ö÷öíäöð. ß.Ãóëèéåâ. 

ßÐÈØ-ÀÐÜÀÚ èñ. òîõóú. ßðèø âÿ àðüàú, 

ÿðèøëÿ àðüàú áèðëèêäÿ. 

ßÐÈØËßÌß “ßðèøëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÐÈØËßÌßÊ ô. òîõóú. Õàíàíûí ÿñàñ èïëÿðèíè 

÷ÿêìÿê. 

ßÐÈØËÈÊ ñèô. òîõóú. ßðèøÿ éàðàéàí, ÿðèø 

ö÷öí îëàí. ßðèøëèê èï.

ßÐÈØÌßÊ 

ßÐÈØÌßÊ ô. äàí. Ñàòàøìàã. Ýàùäàí ãàëõûð, 

óøàãëàðà ÿðèøèð; Àáûðûíäàí, ñàããàëûíäàí 

óòàíìûð. Àøûã Ùöñåéí. 

ßÐÈØÒß èñ. [ôàðñ.] 1. Íàçèê-íàçèê êÿñèëèá 

ãóðóäóëìóø õÿìèð ïàð÷àëàðûíäàí èáàðÿò ìÿìóëàò. 

ßðèøòÿ áÿéëÿð àøû; Ãóéìàã îíóí 

éîëäàøû. (Àòà. ñþçö). Äèëáÿð ïÿíúÿðÿ àðàñûíà 

ãîéóëàí ìÿúìÿéèäÿêè ÿðèøòÿíè ýþòöðöá îúàã 

öñòöíäÿ ïûããàïûãëà ãàéíàéàí ãàçàíà òþêäö. 


2. Áó õÿìèð ïàð÷àëàðûíäàí áèøèðèëÿí ñóëó 

õþðÿê, øîðáà. ßðèøòÿ øîðáàñû. 

◊ ßðèøòÿ äîüðàìàã ìÿú. – áèð èøè ýþðìÿê 

ö÷öí ýèçëè ùàçûðëûã àïàðìàã. Þçöíÿ óìàú 

îâà áèëìèð, þçýÿñèíÿ ÿðèøòÿ êÿñèð. (Àòà. ñþçö). 

[Ñÿôÿð:] Èíäè [Ùÿìçÿ âÿ ×èìíàç] ÿðèøòÿ äîüðàéûðëàð, 

àììà ãûç ùå÷ ðàçû äåéèë. Ú.Úàááàðëû. 

ßÐÈØÒß×È èñ. êþùí. ßðèøòÿ áèøèðèá ñàòàí 

àäàì. 

ßÐÈØÒß×ÈËÎÂ èñ. àøï. ßðèøòÿ õÿìèðëÿðè 

ãîâðóëäóãäàí ñîíðà, äöéö èëÿ ãàðûøäûðûëûá 

áèøèðèëÿí õþðÿê. 

ßÐÈØÒßËÈ ñèô. Òÿðêèáèíäÿ ÿðèøòÿ îëàí, 

ÿðèøòÿ ãàðûøûüû îëàí. ßðèøòÿëè ïëîâ. 

ßÐÈØÒßËÈÊ ñèô. ßðèøòÿ êÿñìÿê ö÷öí 

ùàçûðëàíàí, ÿðèøòÿéÿ éàðàð. ßðèøòÿëèê õÿìèð. 

ßðèøòÿëèê óí. 

ßÐÈØÒßÏËÎÂ èñ. àøï. ßðèøòÿ èëÿ äöéöäÿí 

áèøèðèëÿí ïëîâ. 

ßÐÈÒÄÈÐÌß “ßðèòäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÐÈÒÄÈÐÌßÊ “ßðèòìÿê”äÿí èúá. Éàüû 

ÿðèòäèðìÿê. 

ßÐÈÒÌß “ßðèòìÿê”äÿí ô.èñ. ßðèòìÿ ñåõè. 

ßÐÈÒÌßÊ ô. 1. Ùÿðàðÿò òÿñèðè èëÿ áÿðê, 

éàõóä äîíìóø ùàëäà îëàí øåéè ìàéå ùàëûíà 

ñàëìàã. Éàü ÿðèòìÿê. Ãûð ÿðèòìÿê. Ìóìó 

ÿðèòìÿê. Ãóðüóøóíó ÿðèòìÿê. Áóçó ÿðèòìÿê. 

– [Õîúà ßçèç] îúàüû àñûá ãûð-ñàããûçû òþêäö 

òèéàíà, ÿðèäèá åëÿäè ìóì êèìè. “Êîðîüëó”. 

Äàüäà ÿðèò ãàðëàðû; Áàüäà ÿðèò ãàðëàðû. 

Ì.ß.Ñàáèð. Ãÿðÿíôèë õàëà éàüû ÿðèòìÿê ö÷öí 

ñàïûëúàíû îúàüûí öñòöíÿ ãîéäó. ß.Âÿëèéåâ. 

2. Ùÿçì åòäèðìÿê, ùÿëë åòìÿê. Èñòèñó õþðÿéè 

éàõøû ÿðèäèð. – [Áöðúÿëèéåâ:] ßðèòìÿêäÿ, 

ùÿçìÿ âåðìÿêäÿ áó Àüáóëàã òóðøñóéóíóí 

ÿñëà ìèñëè-áÿðàáÿðè éîõäóð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

3. Èøÿ ýåòìÿéÿí ìàëû úöðáÿúöð éîëëàðëà èøÿ 

âåðìÿê, ñàòìàã. Êþùíÿäÿí ãàëàí ìàëëàðû 

ÿðèòìÿê. – Î, ìþùêÿì èíàíûð êè, èêè òîí 

áóüäàíû ëàï èêè ùÿôòÿäÿ ÿðèäÿð. “Êèðïè”. 

ßÐÈÇß×È 

4. ìÿú. Àðûãëàòìàã, öçìÿê; àðûãëàìàñûíà, 

çÿèôëÿìÿñèíÿ, ÿëäÿí äöøìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã. 

Íîëà ãåéðÿò àòÿøè úàíûì ÿðèòñÿ ìóì 

òÿê. Ôöçóëè. Ýöðøàäû ÿðèäÿí àðàãëà ïàïèðîñ 

èäè. ß.Âÿëèéåâ. 

5. ìÿú. Óòàíäûðìàã. Ñþçëÿðèì îíó óòàíäûðûá 

ÿðèòäè. 

6. ìÿú. Éàâàø-éàâàø áàòûðìàã. Ýþçöìäÿí 

ýöíëÿð êå÷èð ÿñðëÿðÿ áÿðàáÿð; Çöëìÿòëÿðè 

ÿðèäÿí, ãàéíàð øÿôÿãëè ýöíëÿð. Ð.Ðçà. Òèôëèñ 

öçÿðèíäÿ áîðàíëû áèð ãûø ýöíö ãàíàäëàðûíû 

ýåíèø à÷ûá, ÿòðàôû ãÿìýèí áèð éàëãûçëûã è÷èíäÿ 

ÿðèäèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

7. ìÿú. Ùèññ åäèëìÿäÿí êå÷èðìÿê. Ñîíðàëàð 

î, ýåúÿëÿðèíè áó ÷ûðàüûí èøûüûíäà ÿðèäÿð 

âÿ ñöáùÿ êèìè êÿíääÿ éàëíûç áó ïÿíúÿðÿäÿí 

èøûã ÷ÿêèëìÿçäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

8. äàí. Õÿðúëÿìÿê, êîðëàìàã, èñðàð åòìÿê 

(ÿñàñÿí ïóë ùàããûíäà). Âàðèñ ùÿð äÿôÿäÿ óäóçìàüà 

âÿ ïóëëàðû ÿðèòìÿéÿ áàøëàäû. À.Øàèã. 

ßÐÈÉÈÚÈ ñèô. 1. Ìàéå âÿ ñ. è÷èíäÿ ÿðèéÿ 

áèëÿí, ùÿëë îëà áèëÿí. ßðèéèúè ìàääÿ. 

2. Àñàíëûãëà ÿðèéÿí, òåçÿðèéÿí. ßðèéèúè 

ìåòàë. 

ßÐÈÇß èñ. [ÿð.] ðÿñ. Áèð àðçó âÿ éà õàùèø 

èôàäÿ åäÿí ìÿêòóá, éàçûëû ìöðàúèÿò. ßðèçÿ 

âåðìÿê. Ìöäèðèí àäûíà ÿðèçÿ éàçìàã. – Áèð 

áàø ÷ÿêèí äÿðäèìÿíäèí ùàëûíà; ßðçÿ éàçñûí, 

ãÿëÿì àëñûí ÿëèíÿ. Ì.Â.Âèäàäè. [Êÿðáÿëàéû:] 

Ùþêóìÿòäÿí íàðàçûñûíûç, ÿðèçÿ éàçûí. 

Ù.Íÿçÿðëè. Èêðàì ìààðèô íàçèðëèéèíÿ ÿðèçÿíè 

òÿê éàçìûøäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßÐÈÇßÁÀÇ èñ. [ÿð. ÿðèçÿ âÿ ôàðñ. ...áàç] 

Ìöõòÿëèô èäàðÿëÿðÿ, òÿøêèëàòëàðà âÿ ñ.-éÿ 

äàùà ÷îõ éàëàíäàí, ÷îõ âàõò áþùòàí ìÿãñÿäè 

èëÿ ÿðèçÿ éàçìàüû þçöíÿ ïåøÿ åòìèø àäàì. 

ßðèçÿáàçûí áèðèäèð. ßðèçÿáàçëàðû èôøà åòìÿê. 

ßÐÈÇßÁÀÇËÛÃ èñ. ßðèçÿáàçûí èøè, ïåøÿñè. 

ßðèçÿáàçëûãëà ìÿøüóë îëìàã. ßðèçÿáàçëûã 

èøèìèçÿ ìàíå îëóð. – ßðèçÿáàçëûãëà ùÿðáè 

õèäìÿòäÿí ãóðòàðà áèëìÿéÿí Èìàíçàäÿéÿ, íÿùàéÿò, 

áèð òÿñàäöô êþìÿê åòäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßÐÈÇß×È èñ. 1. ßðèçÿ âåðÿí, ÿðèçÿ èëÿ 

ìöðàúèÿò åäÿí àäàì; øèêàéÿò÷è. ßðèçÿ÷è þç 

ÿðèçÿñèíÿ èìçà åòäè. ßðèçÿ÷èëÿðèí ãÿáóëó. – 

[Åøèêàüàñû:] Ãÿäèð áÿé, ÿðèçÿ÷èëÿðè íþâáÿò èëÿ 

ãàáàüà ýÿòèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Êÿíäëè:] 

Ùþâñÿëÿëè îë, à êèøè, ýÿëèí áó òÿðÿôÿ, åëÿ áèç 

äÿ ñèçèí òÿê ÿðèçÿ÷èéèê. Ï.Ìàêóëó. 

2. êþùí. Êå÷ìèøäÿ ïóëëà ÿðèçÿ éàçàí àäàì. 

127

ßÐÈÇß×ÈËÈÊ 

ßÐÈÇß×ÈËÈÊ èñ. 1. Á à õ ÿðèçÿáàçëûã. 

ßðèçÿ÷èëèêëÿ ìÿøüóë îëìàã. 

2. êþùí. Êå÷ìèøäÿ ñàâàäñûç àäàìëàðà ïóëëà 

ÿðèçÿ éàçìà ïåøÿñè. ßðèçÿ÷èëèêëÿ ýöçÿðàíûíû 

êå÷èðìÿê. 

ßÐÈÇßÉÀÇÀÍ èñ. êþùí. Êå÷ìèøäÿ ñàâàäñûç 

àäàìëàð ö÷öí ïóëëà ÿðèçÿ éàçàí àäàì. 

ßÐÊ 1 1. èñ. Áèð øÿõñèí éàøúà áþéöêëöéö, 

éàõûí ãîùóìëóüó, éàõóä äîñòëóüó ñÿáÿáè 

èëÿ áàøãà áèðèñè èëÿ ñÿðáÿñòúÿ äàâðàíìàñûíà, 

ðÿôòàð åòìÿñèíÿ (ñþç äåìÿñèíÿ, íÿñèùÿò 

âåðìÿñèíÿ, ìÿñëÿùÿò âåðìÿñèíÿ, àúûãëàíìàñûíà 

âÿ è.à.) éîë âåðÿí éàõûíëûã ìöíàñèáÿòè. 

Áÿéèìèí ÿðêè âÿ ýèëåéè Ìÿììÿä áÿéè 

îõøàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ãîíøó, ñèçÿ áèð ñþç 

äåéÿúÿéÿì, éà ÿðê áèëèí, éà äà òÿíãèä ñàéûí. 

Ìèð Úÿëàë. ßðê åòìÿê (åëÿìÿê), ÿðêè 

÷àòìàã (éåòìÿê) – ùÿìèí ìöíàñèáÿòÿ 

ÿñàñÿí þçöíÿ éàõûí áèëèá äîñòúàñûíà áèð øåé 

åòìÿê, äåìÿê, þç àäàìû áèëìÿê. [Ýÿðàé:] 

Éàð ñÿíÿ ÿðê åäÿðÿê ÿéëÿíäè; Ãÿëáèíÿ ñåâýè 

ñÿôàñû åíäè. À.Øàèã. Òöêÿç àðâàä ÿðêè éåòÿíëÿðè 

ýåòìÿéÿ ãîéìàäû.. ß.ßáöëùÿñÿí. ßðê åäèá 

ýóéà ñÿíÿ; Çÿíý âóðàúàã åâèíÿ. Ç.Õÿëèë. 

2. çÿðô ßðêëÿ øÿêëèíäÿ – ÿðê åäÿðÿê, ÿðê 

åäÿðúÿñèíÿ. Ñàëìàí ÿðêëÿ ÿëèíè óçàòäû, Àñëàí 

èñÿ äàéàíûá áàõäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Èìðàí êèøè 

ÿëèíè ãàëäûðûá ÿðêëÿ [Òàùèðèí] äèçèíÿ ÷ûðïäû. 

Ì.Ùöñåéí. Ñîíà ÿðêëÿ ñòÿêàíû [Ãàäèðèí] 

ÿëèíäÿí àëäû.. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßÐÊ 2 èñ. È÷ ãàëà, ìþùêÿì ùàñàð. Ëàõëàéàí 

äàø ÿðêäÿ ãàëìàç. (Àòà. ñþçö). 

ßÐÊÀÍ èñ. [ÿð. “ðöêí” ñþç. úÿìè] òîï. 

1. Éöêñÿê âÿçèôÿëè äþâëÿò ìÿìóðëàðû, äþâëÿòè 

èäàðÿ åäÿí àäàìëàð. Îíóí ãàáàüûíäà òàìàì 

ÿðêàíè-äþâëÿò äóðìóøäóëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Ùþêóìÿò ÿðêàíûíûí úèáëÿðèíè äîëäóðìàã 

ñàéÿñèíäÿ Èñêÿíäÿð áÿé äàüëàðäà ïàäøàùëûã 

åäèðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ùàúèá:] Àëï 

Àðñëàí ÿòðàôûíû ñàðàí ñàðàé ÿðêàíû âÿ îðäó 

èëÿ áÿðàáÿð ýÿëÿð. Ù.Úàâèä. 

2. ìÿú. äàí. ßäÿá ãàéäàëàðû; ðÿñì, àäÿò. 

Ùÿð êÿñèí ÿðêàíû âàð; Îäóíà ýåäÿíèí þðêÿíè. 

(Àòà. ñþçö). Áó íåúÿ àäÿòäèð, íåúÿ ÿðêàíäûð 

Ì.Ï.Âàãèô. Àäàì âàð êè, éîë, ÿðêàíû áÿéÿíìÿç. 

Àøûã Àááàñ. 

ßÐÊÀÍËÛ ñèô. äàí. ßäÿáëè, ãàíàúàãëû, 

ÿäÿá ýþçëÿéÿí, úèääè. 

128 

ßÐÊÞÉÖÍËßØÌßÊ 

ßÐÊÀÍÑÛÇ ñèô. 1. Äèíñèç, èìàíñûç. 

2. Ñþéöø, ãàðüûø ìÿãàìûíäà èøëÿíèð. Éàññàð 

ãûøãûðäû: – Àé ÿðêàíñûçûí ãûçû, áÿðè ãàéûò, 

âóðäóì! Ìèð Úÿëàë. 

ßÐÊß èñ. Óøàã, ÷îúóã, òèôèë. [Áÿéïîëàä:] 

Ìèñêèí áèð ÿðêÿéÿ ðàñò ýÿëñÿì, äÿðùàë ñèíèðëÿðèìÿ 

òîõóíóð. Ù.Úàâèä. 

ßÐÊßÑÞÉÖÍ èñ. ßðêþéöí, õóäïÿñÿíä, 

þçöíö ñåâÿí. Õàíûì Áàëàúàéåâà ßëèñàíûí 

êÿíàðà ñöðöòëÿäèéè ïå÷è ãàëàìàãëà ìÿøüóë 

îëäóüóíäàí, Ýöëþéøÿ ÿðêÿñþéöí àäàì êèìè 

î áèðè îòàüà êå÷äè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÐÊßÂÀÍ èñ. áîò. Ïàõëàéà îõøàð ìåéâÿñè, 

ïàðëàã ÷ÿùðàéû ðÿíýëè ÷è÷ÿêëÿðè îëàí, 

ãûøäà éàðïàüû òþêöëÿí àüàú, éà êîë. ßðêÿâàí 

7-8 ìåòð ùöíäöðëöêäÿ, ãûøäà éàðïàüû 

òþêöëÿí àüàú âÿ éà êîëäóð. 

ßÐÊËßÌß “ßðêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÐÊËßÌßÊ ô. ßçèçëÿìÿê, ÿðêþéöí 

þéðÿòìÿê. 

ßÐÊËßÍÌß “ßðêëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÐÊËßÍÌßÊ ìÿúù. ßðêþéöí áþéöäöëìÿê, 

ÿçèçëÿíìÿê. 

ßÐÊËÈÊ èñ. ßðê åòìÿ, éàõûíëûã. ßðêëèêëÿ 

(ç.) ýÿëìèøäèì êè, ñÿíè ãàðäàøûíëà áàðûøäûðûì. 

ßÐÊÍÀÇ 1. èñ. Íàç, ãÿìçÿ. Þëäöì íàçûí 

÷ÿêìÿêäÿí; Áåëÿ ÿðêíàç îëìàç. (Áàéàòû). Éàð 

èíúèéèá êöñÿíäÿ îíóí áàøãà çþâãö âàð; Ùÿðäÿíáèð 

îðòàëûãäà ýÿðÿê ÿðêíàç îëà. ß.Âàùèä. 

2. çÿðô ßðê-íàçëà øÿêëèíäÿ – íàçëà, íàçëàíà-íàçëàíà, 

ãÿìçÿ èëÿ. ..Ìÿøóãÿ ãàëèá áèð 

ñÿðêÿðäÿ êèìè ãöðóðëà äàéàíäû, ñîíðà úàçèáÿëè 

ýþçëÿðèíè ÿðê-íàçëà äîëàíäûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÐÊÞÉÖÍ ñèô. Ùÿääèíäÿí àðòûã ÿçèçëÿíìÿê, 

áöòöí àðçó âÿ øûëòàãëàðû éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè 

íÿòèúÿñèíäÿ õóäáèí áþéöìöø. – 

ßðêþéöí óøàã. ßðêþéöí (ç.) áþéöìöø þâëàä. 

– Àíàíûí ÿðêþéöí îüëó ùàìáàë îëàð. (Àòà. 

ñþçö). [Ñÿðâèíàç õàíûì:] Îíóí òÿê ãàëìàüûíà 

ýþðÿ ìÿí îíó áèð àç ÿðêþéöí (ç.) ñàõëàìûøàì. 

Í.Âÿçèðîâ. Áåø ãàðäàøûí éàëíûç 

áèð áàúûñû îëäóüóíäàí, àòà-àíà îíó ÿðêþéöí 

(ç.) áþéöòìöøäö. À.Øàèã. 

ßÐÊÞÉÖÍÚßÑÈÍß çÿðô ßðêþéöí êèìè, 

õóäáèíúÿñèíÿ. 

ßÐÊÞÉÖÍËßØÌß “ßðêþéöíëÿøìÿê”- 


ßÐÊÞÉÖÍËßØÌßÊ ô. ßðêþéöí îëìàã, 

ùÿääèíäÿí àðòûã ÿçèçëÿíìÿê, ùÿð áèð àðçó âÿ

ßÐÊÞÉÖÍËÖÊ 

øûëòàüû éåðèíÿ éåòèðèëìÿê íÿòèúÿñèíäÿ õóäáèí 

îëìàã. 

ßÐÊÞÉÖÍËÖÊ èñ. ßðêþéöí àäàìûí ùàë 

âÿ êåéôèééÿòè; õóäáèíëèê. Åâäÿêè ÿðêþéöíëöê 

ÿëàìÿòëÿðè ìÿêòÿáèí úèääè òÿëÿáëÿðè ãàðøûñûíäà 

ÿðèìÿéÿ áàøëàéûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÐÊÉÀÍÀ çÿðô ßðêè îëàí àäàì êèìè, 

ÿðê åäÿðÿê, ÿðêëÿ, þçöíÿ ÷îõ éàõûí áèëÿðÿê. 

Áàéðàì êèøè ÿðêéàíà [úàâàíû] äàíëàäû: – Éàõøû, 

íÿ ãóðóéóá äóðìóñàí. Ýÿë îòóð, öçöì éå, 

ñþùáÿò åëÿ. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Áÿáèð áÿé 

ÿðêéàíà áèð àùÿíýëÿ öçöíö ãàäûíà òÿðÿô òóòóá 

äåéèðäè: – Ãóìðó áàúû, áóíó àéðû éåðäÿ 

äåéèá, úàìààòû þçöíöçÿ ýöëäöðìÿéèí. Ìèð 

Úÿëàë. Øöøÿ òÿê ñûíìûø åøèòäèì õàòèðèí ìÿíäÿí, 

ýöëöì! Ñþéëÿäèì, ýÿçìÿ ðÿãèáèìëÿ, ñÿíÿ 

ÿðêéàíÿ ìÿí. ß.Âàùèä. 

ßÐÃßÂÀÍ èñ. [ôàðñ.] øàèð. Ãûðìûçû ðÿíýëè 

ýþçÿë áèð ýöë (êëàññèê øåèðäÿ ýþçÿëèí äîäàüû 

áó ÷è÷ÿéÿ îõøàäûëûð). Ñÿìÿí èéëè, ñÿùàáè çöëô, 

àé ãàáàã; Ãþí÷ÿ äÿùàí, äöðð äèø, ÿðãÿâàí 

äîäàã. Ì.Ï.Âàãèô. 

ßÐÃßÂÀÍÈ ñèô. [ôàðñ.] øàèð. ßðãÿâàí ÷è- 

÷ÿéè ðÿíýèíäÿ, ãûðìûçû âÿ ïàðëàã. Þëäöðäö 

ìÿíè ãÿìè-íèùàíè; Éîõäóðìó øÿðàáè-ÿðãÿâàíè 

Ôöçóëè. 

ßÐËÈ ñèô. ßðè îëàí. Åâ òèêäèðÿíëÿð òÿêúÿ 

ÿðëè ãàäûíëàð äåéèëäè. ß.ßáöëùÿñÿí. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

ßðëè ãàäûí. ßðëèëÿðèí ÿðè âàð; 

Äóëëàðûí äà Àëëàùû. (Àòà. ñþçö). 

ßÐËÈ-ÀÐÂÀÄËÛ çÿðô. ßðëÿ àðâàä áèð 

éåðäÿ; áöòöí àèëÿëèêëÿ. 

ßÐËÈÊ èñ. 1. ßðèí þç ãàäûíûíà îëàí ìöíàñèáÿòè, 

âÿçèôÿñè, ùàããû. Îíóí ÿðëèéèíäÿí íÿ 

îëàúàã ßðëèéÿ ãÿáóë åòäè. – [Øàù Àááàñ:] 

ßýÿð ñèçäÿí ùÿð áèðèíèç .. Àááàñ Ìÿùÿììÿä 

îüëóíó ÿðëèéÿ ãÿáóë åäèðñÿ, òÿçÿäÿí áó 

èáàðÿò èëÿ îíà ñèüåéè-íèêàù îõóòäóððàì. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ..Ìöãèì áÿé ýåòäèêúÿ 

Çÿððèíòàú õàíûìûí ÿðëèéèíäÿí òàìàìèëÿ ÷ûõûá, 

.. ñàããàëû òàõûë òîçóíà áóëàíìûø äàðüàëàðûíäàí 

áèðèíÿ ÷åâðèëèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Ìÿðäëèê, ãî÷àãëûã, íàìóñëóëóã. ßðëèê 

ýþñòÿðìÿê. – Áÿéëÿðèìèçÿ äÿìèðäîíëó äåéÿðëÿð; 

Äàèì è÷èìèçäÿ ÿðëèê èøëÿíèð. “Êîðîüëó”. 

3. ñèô. ßðÿ ýåòìÿê âàõòû ÷àòìûø. ßðëèê ãûç. 

ßðëèê âàõòû (ãûçûí ÿðÿ ýåòìÿ âàõòû, ùÿääèáöëóüà 

÷àòäûüû âàõòû). – Äèëøàäûí .. òÿøêèëàòà 

ýèðìÿñè, ÿðëèê ãûç èêÿí îüëàíëàðëà ýÿçìÿñè – 

ßÐÑß 

áöòöí áóíëàð Êÿðáÿëàéû ßçèìèí áîéíóíà 

âÿçèôÿ ãîéóð. Ò.Ø.Ñèìóðã. ßðëèê éåêÿ ãûçäûð, 

äåéèðÿì, ýåò ÿðÿ, ýåòìèð. ß.Íÿçìè. 

ßÐËÈËÈÊ èñ. ßðè îëàí ãàäûíûí ùàë âÿ 

âÿçèééÿòè. 

ßÐÌßÜÀÍ èñ. [ôàðñ.] áàõ àðìàüàí. 

ßçÿë áàøäàí Áÿñðÿ, Áàüäàä åëèíèç; Áÿéëÿð 

ö÷öí ÿðìÿüàíäûð òåëèíèç. Ì.Â.Âèäàäè. [Äÿðâèø:] 

Àðçóñóíó ÷ÿêäèéèì çàò ìÿíè äîéäóðäó, 

êþíöë óñàíäû, þçýÿ áèð ÿðìÿüàí àõòàðìàã 

õÿéàëûíäàí íÿ õèëàñ âÿ íÿ äÿ äîéà áèëäèì. 

À.Äèâàíáÿéîüëó. ßðìÿüàíûì éàñëû íÿüìÿ; 

Áèð ãóø îëäóì, ÷ûõäûì éîëà.. ß.Úàâàä. 

ßÐÎÂ èñ. ×èðêëè, ñàáóíëó ïàëòàð ñóéó. ßðîâ 

àõûá ýÿëèá ãàïûíûí éàíûíäà ýþë äóðìóøäó. 


ßÐÏ èñ. 1. Ñèðêÿíèí, àáãîðàíûí âÿ ñ.-íèí 

öçÿðèíÿ éûüûëàí ÷èðêëè ãÿëèç ìàéå ãàòû. 

2. È÷èíäÿ ñó ãàéíàäûëàí ãàáëàðûí äèáèíäÿ 

âÿ äèâàðëàðûíäà äàøëàøàí, ùÿëë îëìàéàí äóçëàð 

÷þêöíòöñö. Áóõàð ãàçàíûíäàí ÿðïè òÿìèçëÿäèëÿð. 

×àéäàí ÿðï áàüëàéûá. 

3. Äàðàíàðêÿí áàøäàí òþêöëÿí êÿïÿê, ãîâàã. 

Äàðàüûí äèáè ÿðïëÿ äîëóäóð. 

4. Äèøëÿðèí äèáèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí ÷þêöíòö. 

Äèøè ÿðï òóòóá. // Áÿçè áîüàç õÿñòÿëèêëÿðèíäÿ 

ÿñíÿê öçÿðèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí ñÿðò ïÿðäÿ. 

Õÿñòÿíèí ÿñíÿéè ãûçàðûð âÿ øèøèð, áîçóìòóë àü 

ðÿíýëè ÿðï ÿìÿëÿ ýÿëèð. 

ßÐÏËßÍÌß “ßðïëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÐÏËßÍÌßÊ ô. Öñòö ÿðïëÿ þðòöëìÿê, ÿðï 

áàüëàìàã. Ñèðêÿíèí àüçû à÷ûã ãàëàíäà ÿðïëÿíèð. 

×àéäàíûí äèâàðëàðû âÿ äèáè ÿðïëÿíìèøäèð. 

ßÐÐÀÄß èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Òÿêÿðëÿð öçÿðèíäÿ 

éåðëÿøäèðèëìèø òîï, ìàíúàíàã âÿ ñ. 

àëòëûüû. ×ÿêèëìÿêäÿ ÿððàäÿäÿ òóïëÿð; Òÿáèëëÿðäÿ 

ôÿðéàä ýóï-ýóïëÿð. Ì.ß.Ñàáèð. 

2. Àðàáà. Àøóðà ýöíö òÿê áèð ñÿùÿð ÷àüû; 

Éûüäû ÿððàäÿéÿ þâðÿò, óøàüû. Ã.Çàêèð. 

ßÐÐß èñ. [ôàðñ.] Èêèäÿñòÿëè èðè ìèøàð, áû÷ãû. 

Êÿðêè îëóá þç òÿðÿôèíÿ éîíìà; ßððÿ îë, èêè 

òÿðÿôÿ éîí. (Àòà. ñþçö). 

ßÐÐß×È èñ. Ìèøàð÷û, áû÷ãû÷û. 

ßÐÑß èñ. [ÿð.] 1. Ìåéäàí, à÷ûã éåð, áîø 

éåð; äöçÿí. Áèð ÿðñÿäÿ ùÿð ÿñÿð êè ýþðäöì; 

Ñÿíñÿí äåéèá îë ÿñÿð, éöýöðäöì. Ôöçóëè. 

Ìàùè-ðÿìàçàíäûð, éåíÿ ìåéäàí äà áèçèìäèð; 

Ìåéäàí äà áèçèì, ÿðñÿäÿ úþâëàí äà 

áèçèìäèð. Ì.ß.Ñàáèð. 

129

ßÐÑßÌßÊ 

◊ ßðñÿéÿ ýÿëìÿê – ìåéäàíà ýÿëìÿê, 

îðòàëûüà ÷ûõìàã. Áèð úàâàí òÿçÿäÿí ýÿëèá 

ÿðñÿéÿ; ßúàéèá îüëàíäûð, àäû Ìÿùÿììÿä. 


2. Êàìàëà éåòìÿ, ìöñòÿãèë ùÿéàò ñöðìÿéÿ 

áàøëàìà. 

◊ ßðñÿéÿ ÷àòìàã – êàìàëà éåòìÿê, áþéöìÿê. 

[Äþâëÿòëèëÿð] áîé àòûá ÿðñÿéÿ ÷àòìàìûø 

àëâåðÿ åëÿ ãóðøàíûðäûëàð êè, .. ùå÷ áèð ïåøÿ 

þéðÿíìÿéÿ äÿ ôèêèð âåðìÿéÿ ìàúàëëàðû îëìóðäó. 

ß.ßáöëùÿñÿí. ßðñÿéÿ éåòèðìÿê 

(÷àòäûðìàã) – áþéöòìÿê, éåòèøäèðìÿê, 

îðòàëûüà ÷ûõàðòìàã. ßðñÿéÿ éåòìÿê (÷àòìàã) 

– áþéöìÿê, êàìàëà ÷àòìàã, ìöñòÿãèë 

ùÿéàò ñöðìÿéÿ áàøëàìàã. 

ßÐÑßÌßÊ èñ. ãÿä. Áþéöìÿê, êàìàëà ÷àòìàã. 

ßðñÿìèø íÿð þëäöðäöí; Ãàíëûñàí, ýþçÿë 

ìàéà. (Áàéàòû). 

ßÐÑÈÍ èñ. Õÿìèð èøëÿðèíäÿ âÿ ñ.-äÿ èøëÿäèëÿí 

äÿìèð êöðÿêúèê øÿêëèíäÿ àëÿò. Òÿêíÿäÿí 

õÿìèðè ÿðñèíëÿ ãàçûìàã. – Ùÿð ñþçö 

òÿëèì åëÿéèð òÿðñèíÿ; Äÿéìÿç î áèð ïàñëû 

äÿìèð ÿðñèíÿ. Ì.ß.Ñàáèð. 

◊ ßðñèíëÿ ãàçûéûá ÷ûõàðìàã – ýöúëÿ, ÷îõ 

çÿùìÿò ÷ÿêÿðÿê ÷ûõàðìàã, ðÿää åòìÿê. [Ìöðøöä:] 

Éîõ, Ñàäûã, ìÿíèì àðâàäûìû ñÿí éàõøû 

òàíûìûðñàí, áèð ìÿñÿëÿ êè îíóí áåéíèíÿ ýèðäè, 

ÿðñèíëÿ ãàçûéûá ÷ûõàðìàã îëìàç. Ñ.Ðÿùìàí. 

ßÐÑÈÍËßÌß “ßðñèíëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÐÑÈÍËßÌßÊ ô. ßðñèíëÿ ãàçûìàã (ãàçûéûá 

÷ûõàðìàã). Ãàçàíûí äèáèíè ÿðñèíëÿéèá ãàçìàãëàðû 

÷ûõàðìàã. 

ßÐÑÈÍËßÍÌß “ßðñèíëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÐÑÈÍËßÍÌßÊ ìÿúù. ßðñèíëÿ ãàçûíûá 

÷ûõàðûëìàã. 

ßÐÑÈÇ ñèô. ßðè îëìàéàí, äóë. ßðñèç ãàäûí. 

– Áèð áþëöê àòëàð; ×ÿìÿíäÿ îòëàð; ßðñèç 

àðâàäëàð; Áó áàëàìà ãóðáàí. (Áàéàòû). Ìÿí 

[ãûçûí] àèëÿñèç, ÿðñèç (ç.), ÷îúóãñóç îëäóüóíó 

çÿíí åäèðäèì. Ñ.Ùöñåéí. 

ßÐÑÈÇËÈÊ èñ. ßðñèç ãàäûíûí ùàë âÿ âÿçèééÿòè; 

äóëëóã. 

ßÐØ èñ. [ÿð.] øàèð. Ýþé, àñèìàí. Òÿñáåù êèìè 

ãàòàðûíûç äöçÿðñèç; Ùàâàëàíûá ÿðø öçöíäÿ ñöçÿðñèç. 

Ì.Â.Âèäàäè. Ìöãòÿäèðñÿí óúàëûá 

ÿðøÿ ãÿäÿð ýåòìÿéÿ äÿ; Úÿííÿòè, ùÿì äÿ 

úÿùÿííÿìëÿðè ñåéð åòìÿéÿ äÿ. À.Ñÿùùÿò. 

◊ ßðøÿ áöëÿíä îëìàã – áàõ ÿðøÿ ÷ûõìàã. 

[Ãÿðèá:] Ñÿáðÿ òàãÿòèì éîõ, ýÿëìÿç 

130 

ßÐÇ 

ãÿðàðûì; ßðøÿ áöëÿíä îëóá àù èëÿ çàðûì. 

“Àøûã Ãÿðèá”. ßðøÿ ÷ûõìàã – óúàëìàã, 

ýþéëÿðÿ ãàëõìàã. Ýþé öçöíäÿ à÷àíäà áèç 

ãàíàäû; ßðøÿ ÷ûõàð éàüûëàðûí ôÿðéàäû. 

Ð.Ðçà. ßðøÿ äàéàã îëìàã – áàõ ÿðøÿ 

äàéàíìàã. ßðøÿ äàéàíìàã – áàõ ÿðøÿ 

÷ûõìàã. Ôÿððàøëàðûí êö÷ÿëÿðäÿ ñÿñè ùÿð 

äÿãèãÿäÿ ÿðøÿ äàéàíäû. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ßðøÿ ãàëõìàã – áàõ ÿðøÿ ÷ûõìàã. Ìÿçëóìëàðûí 

àù âÿ íàëÿñè ÿðøÿ ãàëõäû. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ßðøÿ óúàëìàã – 

áàõ ÿðøÿ ÷ûõìàã. Çöëôöí ãÿìè áèð ùàëÿ 

ñàëûáäûð ìÿíè, åé ìÿù! Íàëÿì óúàëûð ÿðøÿ 

øÿáè-òàð ýÿëÿíäÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè. ßðøè-ÿëà 

øàèð. – óúà ýþé, ñÿìà, àñèìàí. Ùÿð äöøÿíäÿ 

ãÿääèí éàäà, àüëàðàì; Öíöì ÷ûõàð ÿðøèÿëàéÿ, 

ïÿðè! Ì.Ï.Âàãèô. ßðøè-ôÿëÿê – áàõ 

ÿðøè-ÿëà. [Àüàìÿðäàí:] ßéÿð áó èø ìÿí 

äåéÿí êèìè áàø òóòñà, Òÿáðèçäÿ ìÿíèì 

øþùðÿòèì ÿðøè-ôÿëÿêÿ ÷ûõàúàã. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Ùÿëÿ äàí óëäóçó áàòìàéûá ÿðøèôÿëÿêäÿ 

þç äþâðöíö åäèðäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

ßðøè-ìöÿëëà øàèð. – áàõ ÿðøè-ÿëà. Àðèçèí 

ýöí ÿâÿçè àëÿìè íóðàíè åäÿð; Ýÿð ìÿëÿêëÿð 

÷ÿêÿëÿð ÿðøè-ìöÿëëàéÿ ñÿíè. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Áàøû ÿðøÿ äóðìàã (ãàëõìàã, äàéàíìàã) 

– ÷îõ óúà, ùöíäöð, éöêñÿê øåé ùàããûíäà. 

[Íèýàð:] Áàøû ÿðøÿ äóðàí äàüëàð; Äàüëàð, 

Åéâàçû íåéëÿäèç! “Êîðîüëó”. 

ßÐÓÑ èñ. [ÿð.] Ýÿëèí; éåíè ÿðÿ ýåòìèø âÿ 

éà ýåòìÿê öçðÿ îëàí ãûç. Áó ýöí ñÿí þçöíÿ 

ÿðóñ ýÿòèðèðñÿí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ýöðúöëÿð:] 

Îéàí, ÿðóñè-íþâáàùàð! Àéûë, åé 

àôÿòè-úàùàí! Îéàí, Õóìàð!.. Ù.Úàâèä. 

ßÐÓÇ èñ. [ÿð.] 1. Øåèð âÿçíëÿðèíäÿí 

(þë÷öëÿðèíäÿí) áÿùñ åäÿí åëì. ßðóç åëìè. 

2. Ðèòìèê ùåúàëàðäàí, éÿíè ãûñà ìÿäëè 

ùåúàëàðëà óçóí ìÿäëè âÿ éà ãàïàëû ùåúàëàðûí 

ìöíòÿçÿì äöçöëöøöíäÿí ÿìÿëÿ ýÿëÿí øåèð 

âÿçíè. ßðóç âÿçíè. 

ßÐÂÀÙ èñ. [ÿð. “ðóù” ñþç. úÿìè] Ðóù. 

Ìÿúíóí èëÿ Ëåéëèéè ãûëûá éàä; ßðâàùëàðûíû 

åéëÿäèí øàä. Ôöçóëè. Áè÷àðÿ ìöíÿúúèìáàøûíûí 

ÿðâàùû ó÷óá, áàøëàäû éàðïàã êèìè 

òèòðÿìÿéÿ. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ßÐÂßÇ èñ. ìÿù. Èìÿúèëèê. 

ßÐÇ 1 èñ. [ÿð.] 1. Éåð (ñÿìà ìöãàáèëè). 

ßðçö ñÿìàäÿ éîõäóð áèð çÿððÿ ñÿíäÿí àéðó. 

Íÿñèìè. Ñàíêè ÿðç êöðÿñè âóëêàíëàðû, çÿëçÿ-

ßÐÇ 

ëÿëÿðè, äàøãûíëàðû èëÿ þëìÿäÿ èäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

ßðçäÿí-ñÿìàéà ãÿäÿð êþùí. – Éåð èëÿ 

ýþé ãÿäÿð. Äöíÿíêè ýöí äÿ ýöí èäè, áó ýöí 

äÿ áèð ýöíäöð; Âÿëè òÿôàâöòö âàð ÿðçäÿíñÿìàéÿ 

ãÿäÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

2. Äöíéà, Éåð öçö. ßðçèí áó ýþçÿë ôåéçèíÿ 

ñîí éîõ. Ì.Ìöøôèã. ßðçèí èãáàëûíû áèçèê äöøöíÿí. 

Ì.Ðàùèì. // êþùí. Ìÿìëÿêÿò, þëêÿ, 

äèéàð. 

ßÐÇ 2 èñ. [ÿð.] 1. êëàñ. Òÿãäèì åòìÿ, þíöíÿ 

ãîéìà, ýþñòÿðìÿ; èçùàð. ßðç åòìÿê 

(ãûëìàã) – òÿãäèì åòìÿê. Äàøÿ ÷ÿêìèø õÿëã 

ö÷öí Ôÿðùàä Øèðèí ñóðÿòèí; ßðç ãûëìûø õÿëãÿ 

ìÿùáóáèí, ÿúÿá áèàð èìèø. Ôöçóëè. 

2. êþùí. äàí. Ñþéëÿíèëÿí, íÿçÿðäÿ òóòóëàí 

ôèêèð, ñþç, ìÿòëÿá. ßðçèìè áàøà äöøìÿäèí. 

ßðçèìÿ ìöëòÿôèò îë. ßðçèìÿ ãóëàã âåð. ßðç 

åòìÿê (åëÿìÿê) – áèëäèðìÿê, àíëàòìàã, 

ìÿëóì åòìÿê, èôàäÿ åòìÿê. ßùâàëàòû ÿðç 

åòäè. – [Ùÿñÿí áÿé:] Õåéð, Ìÿøÿäè Èáàä, ÿðç 

åéëÿäèì êè, ÷èðêèíäèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Éàçûã 

ìóçäóð ãîëó áîéíóíäà ñûíûã÷ûäàí ãàéûäûá 

áèðáàøà þç õîçåéíèíèí éàíûíà ýÿëäè âÿ áàøûíà 

ýÿëÿí ãÿçèééÿíè ÿðç åòäè. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. 

[Ìÿøÿäè Ãÿäèð:] Áÿëè, ÿðç åëÿéèðÿì, éàòìûøûã, 

ùå÷ øåéäÿí õÿáÿðèìèç éîõäóð. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ßðç îëñóí... – ìÿëóì åäèðÿì êè, íÿçÿðèíèçÿ 

÷àòäûðûðàì êè... (ùþðìÿòëÿ ìöðàúèÿò). ßðç îëñóí, 

ìÿëàèêÿëÿð ïàäøàùûíûí ãûçû áèð áèðÿ îëóá, 

Ãÿìÿðèí ãîéíóíà ýèðäè, îíó ñàíúäû. (Íàüûë). 

ßðç îëóíìàã – äåéèëìÿê, àíëàäûëìàã, 

ìÿëóì åäèëìÿê, èôàäÿ îëóíìàã. 

3. Àúèçàíÿ øèêàéÿò, õàùèø, ðèúà. ßðçèì âàð. 

ßðçèìÿ ãóëàã àñ. – Ìèõÿê ÿêäèì ìÿðçÿ ìÿí; 

Áàüëàìàäûì äÿðçÿ ìÿí; Áèâÿôà éàð ÿëèíäÿí; 

Êèìÿ ýåäèì ÿðçÿ ìÿí (Áàéàòû). Áèçäÿí ùÿããÿ 

ÿðçëÿð éåòèðäèí; Ùÿãäÿí áèçÿ ìöæäÿëÿð ýÿòèðäèí. 

Ôöçóëè. [Äèëìàíú:] ..Ãîé ÿðçèí ãàëñûí 

ñîíðàéà âÿ áó ñààò ýåò, îüëóí Ñöëåéìàíû ýÿòèð 

íÿ÷ÿðíèêèí ãóëëóüóíà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßÐÇ 3 èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Åí, ýåíèøëèê (òóë 

ìöãàáèëè). 

2. úîüð. êþùí. Åí äàèðÿñèíèí êþùíÿ úîüðàôèéà 

êèòàáëàðûíäàêû àäû. 

ßÐÇÀÃ èñ. [ÿð. “ðèçã” ñþç. úÿìè] Éåéèëÿúÿê 

øåéëÿð, éåéèíòè ìÿùñóëëàðû. ßðçàã åùòèéàòû. 

ßðçàã áîëëóüó. ßðçàã ìàüàçàñû. ßðçàã 

àíáàðû. – Àüàíûí ïàìáûã, ÿðçàã âÿ õóøýÿáàð 

êàðâàíûíûí áàøû, àéàüû ìÿëóì îëìàéûðäû. 

ßÑÀÐßÒ 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Èðàã âÿ Áàüäàä ãîøóíó 

áöòöí ãÿðàðýàùûíû âÿ ÿðçàã øåéëÿðèíè, ñèëàù 

âÿ éöê ìàëëàðûíû áóðàõûá íèçàìñûç âÿ ïîçüóí 

áèð ñóðÿòäÿ ãà÷ìûøäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áèç 

÷àëûøûðûã êè, íÿ ãÿäÿð ìöìêöíñÿ, ÿðçàã øåéëÿðèìèç 

÷îõ îëñóí. Ì.Èáðàùèìîâ. 

◊ ßðçàã ñàïàëàüû òàð. – Ðóñèéàäà 

1918-1921-úè èëëÿð ùÿðáè êîììóíèçì 

äþâðöíäÿ ÿðçàã òÿäàðöêö ñèñòåìè. 

ßÐÇßÍ ñèô. Ýåúèêìèø, äöíéàéà ýåú 

ýÿëìèø, ýåú éåòèøìèø. 

ßÐÇ-ÙÀË [ÿð.] áàõ ÿðèçÿ. Âÿ ãÿëÿì 

ýþòöðäöì, ÿðç-ùàë éàçûá Òèôëèñ ãóáåðíàòîðóíà 

âåðäèì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Øöêöð 

ÿââÿëëÿðäÿ Ýöëÿëèíèí ÿñýÿðëèéÿ àëûíìàñûíû 

áèð éàíëûøëûã çÿíí åòìèøäè. Ùÿòòà îíóí àíàñûíûí 

äèëèíäÿí ìÿðêÿçÿ áèð ÿðç-ùàë äà 

éàçìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. [ßäàëÿò:] Ìÿí ñÿíÿ 

õÿáÿð ýþíäÿðìèøäèì, íÿ ö÷öí ÿðç-ùàëûíû 

éàçäûðûá ýÿòèðìÿìèñÿí! ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ßÐÇÈÍÄß çÿðô È÷ÿðèñèíäÿ, ìöääÿòèíäÿ. 

Ö÷ ýöí ÿðçèíäÿ. Áèð èë ÿðçèíäÿ. Áó èêè ùÿôòÿíèí 

ÿðçèíäÿ. – Î ãÿäÿð ëÿçèç õþðÿêëÿð êè áèðúÿ 

ðàìàçàí àéûíäà îðòàëûüà ýÿëèð, ãåéðè áó áèð 

àéûí ÿðçèíäÿ ýÿëìèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ìóçäóð Ìÿøÿäè ßñýÿð èéèðìè ñÿêêèç èëèí 

ÿðçèíäÿ ñó èëÿ îä àðàñûíäà áèøèá-áÿðêèäèêäÿ 

ÿñëà àçàð-áåçàð áèëìÿçäè. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. 

ßÑÀ èñ. [ÿð.] ßë àüàúû. ×èéíèíÿ àëäû áèð 

ëÿòèô ÿáà; ßëèíÿ àëäû áèð çÿðèô ÿñà. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Ìîëëà Êÿðèì äÿ äèøëÿðèíè ãûúûðäûá, ÿñàñûíûí 

øèø óúó èëÿ ÷óâàëûí î éàí-áó éàíûíà áèð-èêè 

äÿôÿ âóðäó. Á.Òàëûáëû. Ùàúû Ðÿñóë, ãîíàüûí 

ÿñàñûíû àëûá äèâàðà ñþéêÿìÿê èñòÿäè. Ìèð Úÿëàë. 

ßÑÀËÛ ñèô. ßëèíäÿ ÿñà îëàí. Àíàìäûð, – 

äåéÿ Ãåéáàëû àëàúàëàíìûø ýþçëÿðè èëÿ áîç 

àäàìëàðû ñöçöá äÿìèð ÿñàëû àäàìà úàâàá 

âåðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÑÀÐßÒ èñ. [ÿð.] 1. ßñèðëèê, êþëÿëèê, ãóëëóã; 

êþëÿ, ãóë âÿçèééÿòè. ßñàðÿò çÿíúèðè. ßñàðÿòäÿí 

ãóðòàðìàã. – ..Çàùèðè ÿñàðÿòäÿí õèëàñ 

îëäóüóìóç êèìè, áàòèíè ÿñàðÿòäÿí äÿ õèëàñ 

îëìàëûéûç. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

2. ìÿú. Ãÿôÿñ, çèíäàí, äóñòàãëûã. Ãóø ÿñàðÿòÿ 

÷îõ òåç àëûøäû. – Êþíöë áèð ãóøäóð êè, ñåâìÿç 

ÿñàðÿò; Äàèì ÷ûðïûíûð, èñòÿéèð ùöððèééÿò. 

À.Ñÿùùÿò. Ãàðàòîéóã ÿñàðÿòÿ òåç þéðÿíèøèð, 

ñîíðà îõóìàüà áàøëàéûð, ùÿòòà îíó òàð èëÿ 

îõóìàüà þéðÿäèðëÿð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

131

ßÑÀÑ 

ßÑÀÑ èñ. [ÿð.] 1. Áöíþâðÿ, þçöë, áèíà, òÿìÿë. 

Åâèí ÿñàñû ÷îõ ìþùêÿìäèð. // ìÿú. Áèð 

øåéèí þçöëöíö, òÿìÿëèíè, þçÿéèíè òÿøêèë åäÿí 

øåé; êþê. Îïåðàíûí ÿñàñûíû õàëã äàñòàíû 

òÿøêèë åäèð. 

2. Ñèô. ìÿíàñûíäà. Áàøëûúà, ÿí ìöùöì, çÿðóðè. 

ßñàñ ÿëàìÿò. ßñàñ ñÿáÿá. ßñàñ ìÿñÿëÿ. 

Àüàúûí ÿñàñ áóäàüû. ßñàñ ãöââÿëÿð. ßñàñ èø 

éåðè. Èíêèøàôûí ÿñàñ ìÿðùÿëÿñè. ßñàñ øÿðòëÿð. 

– Õèëãÿòèí ÿñàñû îëàí àíàëûã äóéüóñóíóí áÿçè 

ãàäûíëàðà éàáàí÷û îëìàñû ùÿéàòûí àíëàøûëìàç 

ñèðëÿðèíäÿí áèðèäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. Ñÿðèééÿ 

õàëàíûí Ãÿðÿíôèëÿ ìöøòÿðè ýþçö èëÿ áàõìàñûíûí 

ÿñàñ ñÿáÿáè Áàùàäûð èäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

3. Áèð ùÿðÿêÿòèí âÿ ñ.-íèí äöçýöíëöéöíö, 

ýåð÷ÿêëèéèíè èçàù åäÿí, ÿñàñëàíäûðàí, îíà 

ùàãã ãàçàíäûðàí, àüëàáàòàí úèääè ñÿáÿá, áÿùàíÿ, 

äÿëèë, ñöáóò. Ãîðõìàüà ÿñàñû âàð. ßñàñ 

éîõäóð. Ùàíñû ÿñàñëà // Èñòèíàä íþãòÿñè. 

4. Àäÿòÿí úÿì øÿêëèíäÿ: ÿñàñëàð – ùÿð 

ùàíñû áèð åëìèí áàøëûúà ìöääÿàëàðû, ïðèíñèïëÿðè, 

åëåìåíòëÿðè. Êèìéàíûí ÿñàñëàðû. Íÿçÿðè 

ìåõàíèêàíûí ÿñàñëàðû. – Èëê ùÿíäÿñÿíèí 

ÿñàñëàðû èëÿ îõóúó îðòà ìÿêòÿáäÿ òàíûø îëìóøäóð. 

Ç.Õÿëèëîâ. 

5. ãðàì. Ñþçöí, ñþçäÿéèøäèðèúè øÿêèë÷èäÿí 

ãàáàã ýÿëÿí áàøëûúà (ñàäÿ, äöçÿëòìÿ âÿ éà 

ìöðÿêêÿá) ùèññÿñè. 

6. êèì. Òóðøóëàðëà áèðëÿøÿíäÿ äóç ÿìÿëÿ 

ýÿòèðÿí êèìéÿâè áèðëÿøìÿ. Ãÿëÿâè ÿñàñëàð. 

7. ðèéàç. Ùÿíäÿñè ôèãóðóí ùöíäöðëöéöíÿ 

ïåðïåíäèêóëéàð îëàí òÿðÿôè. Ö÷áóúàüûí ÿñàñû. 

◊ ßñàñ åòèáàðèëÿ – ÿñàñÿí, áàøëûúà îëàðàã, 

öìóìèééÿòëÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿíèí 

“Øÿðãè-Ðóñ”äàêû ôÿàëèééÿòè ÿñàñ åòèáàðèëÿ 

ÿäÿáè õàðàêòåð äàøûìûøäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßñàñ ýþòöðìÿê (àëìàã, òóòìàã) – áèð ÿñàñ 

êèìè ãÿáóë åòìÿê, ÿñàñëàíìàã. Ñèç ìÿíèì 

õàùèøèìè ÿñàñ àëà áèëÿðñèíèç. Ìèð Úÿëàë. ßñàñ 

êàïèòàë èãò. – êàïèòàëûí èñòåùñàë âàñèòÿëÿðèíÿ 

ñÿðô åäèëÿí ùèññÿñè. ßñàñ ãàíóí – êîíñòèòóñèéà. 

ßñàñû ãîéóëìàã – 1) òÿñèñ åäèëìÿê, 

áöíþâðÿñè, òÿìÿëè, þçöëö ãîéóëìàã; 2) áàøëàíìàã. 

ßñàñûíà ãÿäÿð – òàìàìèëÿ, áöòöíëöêäÿ, 

áöñáöòöí, êþêöíäÿí. ßñàñûíû ãîéìàã 

– 1) áöíþâðÿñèíè, þçöëöíö, òÿìÿëèíè 

ãîéìàã; 2) òÿñèñ åòìÿê. ...ÿñàñûíäà äóðìàã, 

...ÿñàñûíû òÿøêèë åòìÿê – áèð øåéèí 

ìÿíáÿéè, îíóí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñèíèí áàøëûúà 

ñÿáÿáè îëìàã. 

132 

ßÑÀÑËÛ 

ßÑÀÑßÍ [ÿð.] 1. çÿðô ßñëè, êþêö åòèáàðèëÿ, 

ÿñàñ åòèáàðèëÿ, öìóìè úÿùÿòäÿí. Ôèêèð ÿñàñÿí 

äîüðóäóð. ßñàñÿí îíóíëà ðàçûëàøìàã 

îëàð. – Ìààðèô ñàùÿñèíäÿ ìöáàðèçÿ ÿñàñÿí 

òÿäðèñ îúàãëàðûíà ìöíàñèáÿòäÿ ìåéäàíà 

÷ûõûðäû. À.Øàèã. ×àéãûðàüû ìÿùÿëëÿñèíäÿ 

ÿñàñÿí ãÿñÿáÿíèí éîõñóëëàðû .. éàøàéûðäûëàð. 

ß.ßáöëùÿñÿí. // Ùÿãèãÿòè åòèáàðèëÿ, ýåð- 

÷ÿêëèê íþãòåéè-íÿçÿðèíäÿí. Ùàäèñÿ ÿñàñÿí 

áåëÿ îëìàìûøäûð. 

2. Ãîø. ìÿíàñûíäà. Ýþðÿ, ÿñàñëàíûëàðàã. 

Îíóí ôèêðèíÿ ÿñàñÿí. Õàùèøèíèçÿ ÿñàñÿí. Òÿõìèíëÿðÿ, 

ôÿðçèééÿéÿ ÿñàñÿí ùþêì âåðìÿê îëìàç. 

ßðèçÿéÿ ÿñàñÿí ãÿðàð ÷ûõàðûëìûøäû. 

ßÑÀÑÈ ñèô. [ÿð.] êþùí. áàõ ÿñàñ 2-úè ìÿíàäà. 

ßñàñè úÿùÿòëÿð. – Ùÿéàò ÿñàñè áèð 

äÿéèøèêëèéÿ óüðàéûíúà ÿäÿáèééàò áöñáöòöí 

áàøûíû èòèðäè. Ú.Úàááàðëû. 

ßÑÀÑËÀÍÄÛÐÛËÌÀ “ßñàñëàíäûðûëìàã”- 


ßÑÀÑËÀÍÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. 1. Òÿìÿëè 

àòûëìàã, ìþùêÿì òÿìÿë öçÿðèíäÿ ãóðóëìàã. 

2. Èíàíäûðûúû ñöáóòëàðëà âÿ úèääè äÿëèëëÿðëÿ 

ìþùêÿìëÿíäèðèëìÿê. Èðÿëè ñöðöëÿí ôèêèðëÿð 

ìþùêÿì äÿëèëëÿðëÿ ÿñàñëàíäûðûëìûøäûð. 

ßÑÀÑËÀÍÄÛÐÌÀ “ßñàñëàíäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ßÑÀÑËÀÍÄÛÐÌÀÃ ô. 1. Òÿìÿëèíè àòìàã, 

áöíþâðÿñèíè (þçöëöíö) ãîéìàã, ìþùêÿì 

òÿìÿë öçÿðèíäÿ ãóðìàã. 

2. Èíàíäûðûúû ñöáóòëàðëà âÿ úèääè äÿëèëëÿðëÿ 

ìþùêÿìëÿíäèðìÿê, òÿñäèãëÿíäèðìÿê, èíàíäûðûúû 

ñöáóòëàð, äÿëèëëÿð ýþñòÿðìÿê (ýÿòèðìÿê). 

Ìöääÿàëàðûíû íÿçÿðè äÿëèëëÿðëÿ ÿñàñëàíäûðìàã. 

Þç ýþðöøëÿðèíè ÿñàñëàíäûðìàã. – 

..Äèêáûü Äàäàø Ëÿëÿøîâ þç ñþçöíö ÿñàñëàíäûðìàüà 

÷àëûøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Úóìà] ëàçûì 

ýÿëÿðñÿ, ãàòàðäàí ãàëìàñûíû ÿñàñëàíäûðìàüà 

èíàíäûðûúû áÿùàíÿ äÿ ùàçûðëàìûøäû. 


ßÑÀÑËÀÍÌÀ “ßñàñëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ßÑÀÑËÀÍÌÀÃ ô. 1. Áèð òÿìÿëÿ ñþéêÿíìÿê, 

áèð ÿñàñà èñòèíàä åòìÿê. 

2. Þçö ö÷öí ÿñàñ ýþòöðìÿê, èñòèíàä åòìÿê. 

Úèääè äÿëèëëÿðÿ ÿñàñëàíìàã. Áåëÿ áèð 

ãÿíàÿòÿ ýÿëìÿêäÿ íÿéÿ ÿñàñëàíìûñûíûç 

Ãàíóíëàðà ÿñàñëàíìàã. 

3. Êþê ñàëìàã, éåðèíè ìþùêÿìëÿòìÿê. 

ßÑÀÑËÛ ñèô. 1. ßñàñû, áöíþâðÿñè, òÿìÿëè, 

þçöëö îëàí; êþêëö, ìþùêÿì.

ßÑÀÑËÛÚÀ 

2. Êèôàéÿò äÿðÿúÿäÿ ÿñàñû îëàí, úèääè, 

òóòàðëû, èíàíäûðûúû, ëàçûìûíúà ÿñàñëàíäûðûëìûø. 

ßñàñëû ñÿáÿá. ßñàñëû ñöáóò. ßñàñëû òÿêëèô. 

– Áåëÿ ìöùöì áèð ìÿñÿëÿíè Òåëëè êèìè àâàì 

áèð ãàäûíà ãàíäûðìàã ö÷öí ÿñàñëû äÿëèëëÿð âÿ 

ñöáóòëàð ëàçûì ýÿëÿúÿêäèð. Ñ.Ùöñåéí. 

3. Äîüðó, ýåð÷ÿê, ùÿãèãè; ÿñëè, ÿñàñû îëàí. 

ßñàñëû ùàäèñÿëÿð. ßñàñëû øàéèÿëÿð. 

4. Äÿðèí, úèääè, ÷îõ ìöùöì, ïðèíñèïèàë. 

ßñàñëû ôèêèð àéðûëûãëàðû. Àðàëàðûíäà ÿñàñëû èõòèëàô 

âàðäûð. ßñàñëû ìÿñÿëÿ. ßñàñëû ñóðÿòäÿ 

– êþêöíäÿí, úèääè ñóðÿòäÿ, ïðèíñèïèàë. 

Ôèêèðëÿð ÿñàñëû ñóðÿòäÿ àéðûëûð. – ..Ýþíäÿðèëÿí 

òÿôòèø êîìèññèéàñû àéëàðëà îòóðàð, .. áó 

äàèðÿ èòòèôàãûí èøèíè ÿñàñëû ñóðÿòäÿ éîõëàðäû. 


5. Ùÿðòÿðÿôëè, èíúÿäÿí-èíúÿéÿ. Áàõûø 

áÿéýèëäÿ èëäÿ èêè äÿôÿ åâ òþêöëöð, ÿñàñëû éûðéûüûø 

îëóð. ß.Àáàñîâ. 

◊ ßñàñëû êàïèòàë ãîéóëóøó èãò. – ÿñàñëû 

(ÿí ìöùöì) èíøààò ö÷öí áóðàõûëàí âÿñàèò 

(ïóë). ßñàñëû òÿìèð – áèíàíûí (ãóðüóíóí, 

ìàøûíûí) ÿñàñ ùèññÿëÿðèíèí òàì òÿìèðè. Êàáèíåò 

÷îõ ñÿëèãÿëè, òÿìèç, ÿñàñëû òÿìèðäÿí ÷ûõìûø 

áèð îòàãäû. ß.Âÿëèéåâ. ßñàñëû òèêèíòè – 

õàëã òÿñÿððöôàòûíûí ÿñàñ ôîíäëàðûíûí ýåíèøëÿíìÿñèíè 

òÿìèí åäÿí ñÿíàéå ìöÿññèñÿëÿðè 

âÿ ìÿíçèë èíøààòû. 

ßÑÀÑËÛÚÀ çÿðô ßñàñëû ñóðÿòäÿ. 

ßÑÀÑËÛËÛÃ èñ. 1. ßñàñëû øåéèí ùàëû. 

2. Úèääèëèê, òóòàðëûëûã, èíàíäûðûúûëûã. Ñöáóòëàðûí 

ÿñàñëûëûüû. Òÿêëèôèí ÿñàñëûëûüû. Äÿëèëëÿðèí 

ÿñàñëûëûüûíà øöáùÿ îëà áèëìÿç. 

ßÑÀÑÍÀÌß èñ. [ÿð. ÿñàñ âÿ ôàðñ. ...íàìÿ] 

Ãàíóí, ãàéäà, íèçàìíàìÿ. Ñå÷êèëÿð ùàããûíäà 

ÿñàñíàìÿ. 

ßÑÀÑÑÛÇ ñèô. 1. Áöíþâðÿñèç, òÿìÿëñèç. 

2. Ùå÷ áèð ñöáóòà, äÿëèëÿ, ùÿãèãÿòÿ èñòèíàä 

åòìÿéÿí, ÿñèëñèç; èíàíäûðûúû îëìàéàí, éàëàí, 

òóòàðñûç. ßñàññûç èòòèùàì. ßñàññûç øöáùÿ. 

ßñàññûç íÿòèúÿ. – Îíóí âåðäèéè õÿáÿðëÿðèí 

áèð ÷îõó ÿñàññûç õÿáÿðëÿð èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßÑÀÑÑÛÇËÛÃ èñ. 1. Áöíþâðÿñèçëèê, òÿìÿëñèçëèê. 

2. Ùå÷ áèð ñöáóòà, äÿëèëÿ, ýåð÷ÿêëèéÿ èñòèíàä 

åòìÿìÿ; ÿñèëñèçëèê, ùÿãèãÿòäÿí ìÿùðóìëóã, 

òóòàðñûçëûã. Øàéèÿíèí ÿñàññûçëûüû. ×ûõàðûëàí 

íÿòèúÿíèí ÿñàññûçëûüû. Èðÿëè ñöðöëÿí 

òÿãñèðèí ÿñàññûçëûüû. 

ßÑßÁ 

ßÑÀÒÈÐ èñ. [ÿð. ÿñëè éóí.] Àëëàùëàð, ÿôñàíÿâè 

ãÿùðÿìàíëàð âÿ Éåð öçöíäÿ èíñàíëàðûí 

ÿìÿëÿ ýÿëìÿñè ùàããûíäà ãÿäèì õàëã 

íàüûë âÿ ÿôñàíÿëÿðè; ìèôîëîýèéà. Çÿðäöøò ùàããûíäà 

ÿñàòèð. Éóíàí ÿñàòèðè. Èðàí ÿñàòèðè. – 

Õàëãûí ùÿãèãè òàðèõè, ÿôñàíÿëÿð âÿ ÿñàòèðëÿðèí 

äóìàíëàðû è÷ÿðèñèíäÿ èòèá ýåòìèø, ùÿð øåé øöáùÿëÿðèí 

ïàëòàðûíà áöðöíìöøäöð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ìÿí óéìàäûì ÿñàòèðëÿð õöëéàñûíà; Ñÿúäÿ 

ãûëäûì èíñàíëûüûí ìÿíàñûíà. Ñ.Âóðüóí. 

ßÑÀÒÈÐÈ ñèô. [ÿð.] ßñàòèðÿ àèä îëàí, ÿñàòèð 

ãÿáèëèíäÿí îëàí; ÿôñàíÿâè, ìèôîëîæè. 

ßÑÁÀÁ èñ. [ÿð. “ñÿáÿá” ñþç. úÿìè] êþùí. 

1. Ñÿáÿáëÿð, äÿëèëëÿð; ñÿáÿá, äÿëèë. 

2. Ñèëàù, éàðàã. [Çàëõà Òàðâåðäèéÿ:] ßëáÿòòÿ, 

ñÿíèí äÿ éàðàã, ÿñáàáûí îëàúàã. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. // Àëÿò, ùàúÿò, àâàäàíëûã, 

ëÿâàçèìàò. 

ßÑÁÀÁËÛ ñèô. Ñèëàùëû, éàðàãëû, ñèëàùëàíìûø. 

[Òàðâåðäè:] Ýþðÿñÿí, ñþâäÿýÿð òàéôàñû éàðàãëû, 

ÿñáàáëû éîëà ÷ûõàð, éà åëÿ áîìáîø 


ßÑÁß èñ. Ãûçäûðìà èëÿ áàøëàéûá, ñÿïýèéÿ 

÷åâðèëÿí áèð õÿñòÿëèê. ßñáÿ õÿñòÿëèéè ÿí ÷îõ 

óøàãëàðäà îëóð. ßñáÿ ÷ûõàðìàã. 

ßÑÁßÝÖËÖ, ßÑÁß×È×ßÉÈ èñ. Òàðëàëàðäà, 

÷þëëÿðäÿ áèòÿí áÿíþâøÿ ðÿíýëè áèð ÷è÷ÿê. 

Õàëã òÿáàáÿòèíäÿ ÿñáÿýöëöíö ÿñáÿ àçàðûíûí 

ìöàëèúÿñèíäÿ èøëÿäèðëÿð. 

ßÑÄßÌÈ áàõ ÿðñèí. 

ßÑÄÈÐÈËÌß “ßñäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÑÄÈÐÈËÌßÊ “ßñäèðìÿê”äÿí ìÿúù. 

ßÑÄÈÐÌß “ßñäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÑÄÈÐÌßÊ 1. èúá. ßñìÿéÿ, òèòðÿìÿéÿ 

ìÿúáóð åòìÿê; ÿñìÿñèíÿ, òèòðÿìÿñèíÿ ñÿáÿá 

îëìàã; òèòðÿòìÿê, ñèëêÿëÿíäèðìÿê. Êöëÿê 

éàðïàãëàðû ÿñäèðäè. – Çÿððèíòàú õàíûì øÿùàäÿò 

áàðìàüûíû ãàëäûðûá èëàí áàøû êèìè 

ÿñäèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. ò-ñèç. äàí. Âåéèë-âåéèë ýÿçìÿê, àâàðàëàíìàã. 

◊ Þçöíö ÿñäèðìÿê – þçöíäÿí ÷ûõìàã, 

ÿáÿñ éåðÿ ùèðñëÿíìÿê, ÷ûüûð-áàüûð ñàëìàã. 

Íÿ þçöíö ÿñäèðèðñÿí 

ßÑßÁ èñ. [ÿð.] àíàò. ôèçèîë. 1. Èíñàí, éà 

ùåéâàí îðãàíèçìèíäÿ òÿõÿððöøëÿðè ïåðèôåðèéàäàí 

áåéèíÿ, éàõóä áåéèíäÿí ïåðèôåðèéàéà 

þòöðÿí õöñóñè èíúÿ òåëëÿðäÿí èáàðÿò òþðÿìÿ 

ñèñòåìè; ñèíèð. Åøèòìÿ ÿñÿáè. Äèøèí ÿñÿáèíè 

133

ßÑßÁÀÍÈ 

þëäöðìÿê. Ýþðìÿ ÿñÿáè. Èéíÿ ÿñÿáÿ òîõóíìóøäóð. 

– ßñÿá âÿ éîðüóíëóã îíó åëÿ ùàëäàí 

ñàëìûøäû êè, êÿòèëèí öñòöíäÿ îòóðà áèëìÿäè. 

Ñ.Ðÿùìàí. 

2. Úÿì øÿêëèíäÿ: ÿñÿáëÿð – èíñàíûí ùàë âÿ 

ùÿðÿêÿòèíè ìöÿééÿí åäÿí ùÿìèí òþðÿìÿëÿðèí 

áèð ñèñòåì êèìè ðîëó. ßñÿáëÿðè ìþùêÿìäèð. 

ßñÿáëÿðè ïîçóëìàã. ßñÿáëÿðè ýÿðýèíëÿøäèðìÿê. 

– Êàüûçû îõóäó âÿ áöòöí ÿñÿáëÿðè 

ýÿðèëäè. Ù.Íÿçÿðëè. ×þë ùàâàñûíûí òÿñèðè èëÿ 

ýåòäèêúÿ àúûüû ñîéóéóð, ÿñÿáëÿðè ðàùàò îëóðäó. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Åëÿ áèë áèðèñè ÿñÿáëÿðèìèí 

ñàïëàðûíû áèð-áèðèíÿ ãàðûøäûðàðàã äöéöí 

ñàëìûøäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

◊ ßñÿáëÿðèíÿ òÿñèð åòìÿê (òîõóíìàã) – 

ùèðñëÿíäèðìÿê, ÿñÿáèëÿøäèðìÿê. Ëàêèí Òîüðóëäàí 

áèð õÿáÿð îëìàìàñû îíóí ÿñÿáëÿðèíÿ 

òîõóíìóøäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. È÷ÿðèøÿùÿðèí 

äàìëàðû öñòöíäÿ éàòàíëàðäàí áÿçèñè õîðóëäàäûãúà 

Òóðàáûí ÿñÿáëÿðèíÿ òîõóíóðäó. 

Ì.Ùöñåéí. ßñÿáëÿðè èëÿ îéíàìàã – áàõ 

ÿñÿáëÿðèíÿ òÿñèð åòìÿê (òîõóíìàã). 

ßÑßÁÀÍÈ çÿðô [ÿð. ÿñÿá âÿ ôàðñ. ...àíè] 

áàõ ÿñÿáè. [Øåéõ Éÿùéà:] Àüàúàí, íÿ ö÷öí 

ÿñÿáàíè îëóðñàí, áó íÿ èøäèð Ñ.Ùöñåéí. 

ßÑßÁÈ ñèô. [ÿð.] 1. Ñèíèðëÿðè ñîí äÿðÿúÿ 

ùÿññàñ îëäóüó ö÷öí úöçè áèð øåéäÿí ÷îõ òåç 

ÿñÿáèëÿøÿí, òÿñèðëÿíÿí, ùèðñëÿíÿí. ßñÿáè 

àäàì. ßñÿáè ãàäûí. Ãûðìûçû èøûãäà óçóí ìöääÿò 

èøëÿéÿí àäàìëàð ýåò-ýåäÿ ÿñÿáè îëóðëàð. 

– Ìîëëàéåâ ãàðàãàáàã, çÿùìëè âÿ ÿñÿáè áèð 

àäàìäû. Ì.Ùöñåéí. // ßñÿá õÿñòÿëèéè îëàí. 

ßñÿáè õÿñòÿ. 

2. Äàõèëè ùÿéÿúàí âÿ èçòèðàá èôàäÿ åäÿí, 

ÿñÿáèëèê èôàäÿ åäÿí. ßñÿáè éåðèø. ßñÿáè 

ùÿðÿêÿòëÿð. ßñÿáè ýöëöø. ßñÿáè ýþç éàøëàðû. – 

Àéàç .. ÿñÿáè áèð ùÿðÿêÿòëÿ ïàïèðîñóíó éåðÿ 

÷ûðïäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ýåúÿíèí ñöêóòóíäà 

êàüûç öçÿðèíäÿ ÿñÿáè ùÿðÿêÿòëÿ ýÿçÿí 

ãÿëÿìèí õÿôèô ñÿñè åøèäèëèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

3. ßñÿáèëÿøäèðèúè, ÿñÿáèëÿøìÿéÿ, ùÿéÿúàíëàíìàüà 

ñÿáÿá îëàí; íàðàùàòëûã âÿ èçòèðàáëà 

äîëó. ßñÿáè èø. ßñÿáè äþâð. – Êå÷ìèø .. 

î þëöì ùèññè âåðÿí êèíëè çàìàíëàð; Õûð÷ûí, 

ÿñÿáè, ñèñëè õÿçàíëàðëà ñöðöíäö. À.Øàèã. 

ßÑßÁÈÚßÑÈÍß çÿðô ßñÿáè ùàëäà, ÿñÿáè 

àäàì êèìè. ßñÿáèúÿñèíÿ ãîëëàðûíû îéíàòìàã. 

– Ñÿíÿì õàëà àùÿíýèíè äÿéèøäèðèð âÿ áèð àç 

äà ÿñÿáèúÿñèíÿ äàíûøûð. Ìèð Úÿëàë. 

134 

ßÑßÁÈÌßÇÀÚËÛÃ 

ßÑßÁÈËßØÄÈÐÈÚÈ ñèô. ßñÿáëÿðÿ ïèñ òÿñèð 

åäÿí, ÿñÿáëÿðè ãûúûãëàíäûðàí, ÿñÿáèëÿøäèðÿí, 

ñèíèðëÿíäèðèúè. ßñÿáèëÿøäèðèúè òÿñèð. 

ßÑßÁÈËßØÄÈÐÈÚÈËÈÊ èñ. ßñÿáèëÿøäèðèúè 

øåéèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè. 

ßÑßÁÈËßØÄÈÐÈËÌß “ßñÿáèëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ßÑßÁÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. ßñÿáëÿðè 

ãûúûãëàíäûðûëìàã, ÿñÿáè ùàëà ñàëûíìàã; ñèíèðëÿíäèðèëìÿê, 

ùèðñëÿíäèðèëìÿê. 

ßÑßÁÈËßØÄÈÐÌß “ßñÿáèëÿøäèðìÿê”- 


ßÑßÁÈËßØÄÈÐÌßÊ ô. ßñÿáëÿðèíè ãûúûãëàíäûðìàã, 

ÿñÿáëÿðèíÿ òîõóíìàã, ÿñÿáè ùàëà 

ýÿòèðìÿê; ñèíèðëÿíäèðìÿê, ùèðñëÿíäèðìÿê. 

Ìàøûíëàðûí ñÿñè àäàìû ÿñÿáèëÿøäèðèð. Îíóí 

ùÿðÿêÿòè áèçè ÿñÿáèëÿøäèðäè. – [Çåéíàë] áèëèðäè 

êè, Ìåùðèáàíû òÿãèá åäÿúÿê îëñà, îíó äàùà 

äà ÿñÿáèëÿøäèðÿð. Ñ.Ùöñåéí. Îíóí áèð éåðäÿ 

.. äóðìàñû Àòàáÿé Ìÿùÿììÿäè ùÿääèíäÿí 

àðòûã ÿñÿáèëÿøäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùÿêèì 

àüûð àääûìëàðû èëÿ Ðàìàçàíû ÿñÿáèëÿøäèðäè. 


ßÑßÁÈËßØÌß “ßñÿáèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÑßÁÈËßØÌßÊ ô. ßñÿáëÿðè ãûúûãëàíìàã, 

ÿñÿáèëèê ùàëûíà ýÿëìÿê, ÿñÿáëÿðÿ òÿñèð åäÿí 

áèð øåé íÿòèúÿñèíäÿ ùÿéÿúàíëàíìàã, äàðûõìàã, 

éà ùèðñëÿíìÿê; ñèíèðëÿíìÿê. Àäàì ùÿð 

øåéäÿí þòðö ÿñÿáèëÿøìÿç. ßñÿáèëÿøìÿê úàíà 

çÿðÿðäèð. – Øÿíýöë áÿçè âàõò, ÿëÿëõöñóñ Òàüû 

ÿìè ýåúèêäèêäÿ ÿñÿáèëÿøÿðÿê îâó èçíñèç ãàëäûðàðäû. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Çåéíàë ö÷öíúö êÿðÿ 

îíà ôàéòîíà îòóðìàüû òÿêëèô åòäèêäÿ Ìåùðèáàí 

ÿñÿáèëÿøäè. Ñ.Ùöñåéí. Åëäàð áó ùÿðÿêÿòèìäÿí, 

ìÿíèì ÿñÿáèëÿøäèéèìè áàøà äöøäö. 


ßÑßÁÈËÈÊ èñ. ßñÿáè îëìà, ÿñÿáè àäàìûí 

ùàëû; ÿñÿáëÿðèí ùÿð áèð øåéäÿí òÿñèðëÿíìÿñè, 

ãûúûãëàíìàñû; ñèíèðëèëèê. Ùÿääèíäÿí àðòûã 

ÿñÿáèëèê. – Èíäè Òîüðóëóí ãÿâè ÿçÿëÿëÿðè òÿïÿäÿí 

äûðíàüà êèìè ãîðõóíú áèð ÿñÿáèëèê èëÿ 

òèòðÿéèðäè. Ù.Íÿçÿðëè. Ñÿëèìèí ÿñÿáèëèéè àðòûð, 

íàðàùàò÷ûëûüû ÷îõàëûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÑßÁÈÌßÇÀÚ ñèô. [ÿð.] êþùí. ßñÿáè 

õàñèééÿòëè. ßñÿáèìÿçàú àäàì. – [Ñÿôè áÿé:] 

Äàéûãûçû äîüðó äåéèð, ñÿí ÿñÿáèìÿçàúñàí. 


ßÑßÁÈÌßÇÀÚËÛÃ èñ. ßñÿáèìÿçàú àäàìûí 

ùàë âÿ êåéôèééÿòè; ÿñÿáèëèê.

ßÑßÁÈÉÉßÒ 

ßÑßÁÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] áàõ ÿñÿáèëèê. 

×àðïûøìàã ö÷öí ëàçûì èêÿí ìÿðäÿ úÿñàðÿò; 

Áèëìÿì, íå÷èí îëìóø ñàíà ãàëèá ÿñÿáèééÿò 


ßÑßË èñ. [ÿð.] êëàñ. Áàë. Áàããàë .. ÿñÿë 

ãèéìÿòèíÿ ñàòàð àéðàíû. Ã.Çàêèð. 

ßÑßÍ ñèô. ãÿä. Ñàü, ñàëàìàò. Âåðäè õÿëÿò 

÷öí àíû ýþðäè ÿñÿí. Éóñèô Ìÿääàù. 

ßÑßÐ èñ. [ÿð.] 1. Èç, íèøàíÿ, ÿëàìÿò, áèð 

øåéèí âàðëûüûíà äÿëàëÿò åäÿí ùàë. ßñÿð 

ãàëìàìàã. Éîðüóíëóãäàí ÿñÿð éîõ èäè. 

Öçöíäÿ ùÿéà ÿñÿðè éîõäóð. – Úûðûëäàéàí 

àðàáàíûí ÷ÿðõëÿðè; Ãàçìûø éîëó, éåðäÿ 

ãàëìûø ÿñÿðè. À.Ñÿùùÿò. Êþíëöíäÿ ãàëìàäû 

èíñàô ÿñÿðè; Äöðäàíÿíèí ãÿëáè ñàë áóçà 

äþíäö. Ì.Ðàùèì. 

2. Èíñàí ÿìÿéè, èíñàí éàðàäûúûëûüû, èúàäè 

ìÿùñóëó. Èíúÿñÿíÿò ÿñÿðëÿðè. Ùåéêÿëòÿðàøëûã 

ÿñÿðëÿðè. Ìåìàðëûã ÿñÿðëÿðè. Èõòèðà÷ûëàðûí 

ÿñÿðëÿðè. Ìóñèãè ÿñÿðëÿðè. // Éàçûëû ÿìÿê 

ìÿùñóëó; ÿäÿáè, åëìè êèòàá, ìÿãàëÿ âÿ ñ. 

Áÿäèè ÿñÿð. Ôöçóëèíèí ÿñÿðëÿðè. Êèìéàéà äàèð 

ÿñÿð. ßñÿðëÿð êöëëèééàòû. Åëìè ÿñÿðëÿðèí 

íÿøðè. – Áóíà ýþðÿ äÿ ñèçèí ìÿíÿ òþâñèéÿ 

åòäèéèíèç “Ìÿìóíóí õöëàñÿëÿðè” àäëû ÿñÿðè 

à÷ûá ìÿøüóë îëäóì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

3. Òÿñèð. Áó ùàäèñÿíèí îíà ùå÷ áèð ÿñÿðè 

îëìàäû. – Áóíëàð ùàìûñû ãîùóìëóüóí 

ÿñÿðëÿðèäèð! Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ßñÿð 

åëÿìÿê (åòìÿê) – òÿñèð åòìÿê. Íÿ ö÷öí ñþç 

ñÿíÿ ÿñÿð åëÿìèð. – Îë ñÿíýäèëÿ íàëåéè-çàðûì 

ÿñÿð åòìèø. Ôöçóëè. Ñÿíèí äÿ áàøûíäà 

ìÿùÿááÿò áåéíè; ßýÿð îëñà, åéëÿð ÿñÿð, 

àüëàðñàí. Ì.Â.Âèäàäè. Ñþçöí îíà åòìÿç 

ÿñÿð; Àðàëûãäà áàøûí ýåäÿð. À.Øàèã. 

4. Á à õ àñàð. 

5. Éàäèýàð ìÿíàñûíäà. Éàõøû þâëàä àòààíà 

ö÷öí ÿí ÿçèç áèð ÿñÿðäèð. 

◊ ßñÿðè ýÿëìÿê äàí. – èñèòìÿ äàéàíàíäàí 

ñîíðà, éöíýöëúÿ âÿ àç çàìàí òèòðÿìÿê. 

ßñÿðè ýÿëìèø, èíäè þòÿúÿê. 

ßÑßÐÁßÕØ ñèô. [ÿð. ÿñÿð âÿ ôàðñ. ...áÿõø] 

êþùí. Òÿñèðëè, òÿñèð åäÿí, òÿñèð áàüûøëàéàí. 

ßÑßÐ-ßËÀÌßÒ áàõ ÿñÿð 1-úè ìÿíàäà. 

ßñÿð-ÿëàìÿò ãàëìàìàã – ùå÷ áèð èçè, 

òÿñèðè ãàëìàìàã. Ýöíäöçêö áóëóääàí, 

÷èñêèíäÿí ùå÷ áèð ÿñÿð-ÿëàìÿò ãàëìàéûá. 

Ð.Ðçà. Íÿ êåøèê÷èëÿðäÿí, íÿ ãàïû÷ûëàðäàí, 

íÿ äÿ ñàèð õèäìÿòêàðëàðäàí ÿñÿð-ÿëàìÿò éîõ 

èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ßÑÝßÐÈ 

ßÑßÐËßÍÌßÊ ô. äàí. 1. Ñÿíäÿëÿìÿê, 

éûõûëàí êèìè îëìàã, òèòðÿìÿê (éóõóñó ýÿëÿíäÿ, 

öøöéÿíäÿ). 

2. Òÿñèðëÿíìÿê. 

ßÑßÐËÈ ñèô. Òÿñèðëè, òÿñèð åäÿí, òÿñèðè 

îëàí, òÿñèð áàüûøëàéàí; èç áóðàõàí. 

ßÑßÐÑÈÇ ñèô. 1. Òÿñèðñèç, ùå÷ áèð òÿñèðè îëìàéàí, 

òÿñèð åòìÿéÿí, ùå÷ áèð èç áóðàõìàéàí. 

2. Ùå÷ áèð èúàä âÿ éàðàäûúûëûã ìÿùñóëó 

îëìàéàí, ùå÷ áèð ÿñÿðè îëìàéàí. ßñÿðñèç éàçû÷û 

îëìàç. – Àðõàéûí-àðõàéûí ýÿçìÿ ÿñÿðñèç 

(ç.); Äåìÿñèíëÿð ùàëû ïÿðèøàí ýåäèð. Ì.Ðàùèì. 

ßÑÝßÐ èñ. [ÿð.] 1. Ñûðàâè ùÿðáè ãóëëóã÷ó; 

ñîëäàò. Ìèëëè îðäóíóí ÿñýÿðè. Áèð áþëöê ÿñýÿð. 

ßñýÿð âÿ ìàòðîñëàð. – Êîìàíäàí ÿñýÿðëÿðäÿí 

ýåðè ãàëìàìàã ö÷öí éîëóíà äàâàì 

åäèð. Ì.Ùöñåéí. Ùÿëÿ ÿìð àëûá èøÿ áàøëàìàçäàí 

ÿââÿë ÿñýÿð ñîéóãäàí áèð-áèðèíÿ ñûõûëûð. 

ß.ßáöëùÿñÿí. ßñýÿð àïàðìàã – 

ùÿðáè ãóëëóüà ÷àüûðìàã. Îíó ÿñýÿð àïàðäûëàð. 

– Âÿòÿí ìöùàðèáÿñèíèí ëàï ÿââÿëèíúè 

ýöíëÿðèíäÿ Äèëáÿðèí àòàñû Ãóëàìÿëèíè ÿñýÿð 

àïàðäûëàð. ß.Ñàäûã. ßñýÿð äöøìÿê êþùí. – 

áàõ ÿñýÿð ýåòìÿê. ßñýÿð ýåòìÿê – ùÿðáè 

ãóëëóüà ýþòöðöëìÿê. Îíóí éàøû ÷àòäû, ÿñýÿð 

ýåòäè. – Åë ìÿñúèäÿ éûüûëìûøäû. ßñýÿð ýåòìÿ 

ìÿñÿëÿñèíÿ áàõûðäûëàð. Ìèð Úÿëàë. ßñýÿð 

éûüìàã – ÿñýÿðëèê âàõòû ÷àòàíëàðû âÿ ÿñýÿðëèéÿ 

ëàçûì îëàíëàðû ùÿðáè ãóëëóüà òîïëàìàã, 

ñÿôÿðáÿðëèéÿ àëìàã. ßñýÿðÿ ýþòöðöëìÿê – 

áàõ ÿñýÿð ýåòìÿê. 

2. Ñèëàùëû àäàìëàð äÿñòÿñè; ãîøóí. [Êîðîüëó:] 

×àé êèìè úîøìóøàì, äàùà ñþíìÿðÿì; 

ßñýÿð íÿäè, ãîøóí íÿäè, ãàíìàðàì. 


3. Ùÿðáè àäàì, ùÿðáè õèäìÿòäÿ îëàí àäàì, 

öìóìèééÿòëÿ, ùÿðáè õèäìÿò÷è. Î, ÿñýÿð 

àäàìäûð. Áèð ÿñýÿð êèìè ùÿðÿêÿò åòìÿê. Áöòöí 

ÿñýÿðëÿðÿ ìöðàúèÿò. ßñýÿð ïàëòàðû – 

ùÿðáè ýåéèì. [Ñÿôÿðÿëè:] Ùàìû î áèðè îòàüà 

ÿñýÿð ïàëòàðû ýåéìÿéÿ ìàðø! Ù.Íÿçÿðëè. 

Ýåéèá ÿñýÿð ïàëòàðûíû, ñèëàùëàíäû ãÿùðÿìàí; 

Îíóí ïîëàä ñèíÿñèíÿ ñûüûøìàäû öðÿéè.. 


ßÑÝßÐÚßÑÈÍß áàõ ÿñýÿðâàðè. Áöëÿíä 

ÿñýÿðúÿñèíÿ ÿëèíè éàíûíà ñàëìûø, óçóí áîéíóíó 

äàëà ãàíûðìûøäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßÑÝßÐÈ 1 ñèô. [ÿð.] ßñýÿðÿ, ÿñýÿðëèéÿ, 

ùÿðáè õèäìÿòÿ, ãîøóíà àèä; ùÿðáè. ßñýÿðè 

135

ßÑÝßÐÈ 

ôîðìà. ßñýÿðè ãàðîâóë. ßñýÿðè õèäìÿò. – 

ßñýÿðè àíäûí ñàô âÿ ñÿìèìè ñþçëÿðè äþéöø÷öëÿðèí 

ãÿëáèíäÿ äöøìÿíÿ ãàðøû îëàí ãûüûëúûìû 

àëîâà ÷åâèðäè. ß.Âÿëèéåâ. Áèðäÿí àøàüûäàêû 

ÿñýÿðè äöøÿðýÿ éàíûíäàêû äöçÿíëèêäÿí áèð 

ýóðóëòó óúàëäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ßÑÝßÐÈ 2 èñ. Öçöì íþâëÿðèíäÿí áèðèíèí 

àäû. Áàáà èñÿ õàòûíû, .. ÿñýÿðè, ìþâöúö öçöìëÿðè 

äÿðèá ýÿòèðÿð, òàïäàëàéàð âÿ øèðÿ 

éûüàðäû. Ù.Ñàðàáñêè. 

ßÑÝßÐËÈÊ èñ. Ùÿðáè ãóëëóã, ùÿðáè õèäìÿò, 

ùÿðáè ìöêÿëëÿôèééÿò. ßñýÿðëèê àäàìû 

èíòèçàìà þéðÿøäèðèð. ßñýÿðëèê èëëÿðè. ßñýÿðëèêäÿí 

ãàéûòìàã. – Àõ, ÿñýÿðëèéÿ î ãÿäÿð 

ùÿâÿñèì âàð êè Ù.Íÿçÿðëè. [Õàíìóðàä:] 

ßñýÿðëèéÿ ýåäÿí êèìè àðâàäûíû áîøàéûá ãûçà 

åë÷è ýþíäÿðäèê. È.ßôÿíäèéåâ. ßñýÿðëèéÿ 

ýÿëäèéè ýöí ãóúàüûíäà êþðïÿ Àñëàí, áîéíóíó 

áöêÿðÿê îíóí äàëûíúà ñó àòàí Çÿùðà 

Úàâàäûí éàäûíäàí ùå÷ ÷ûõìûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ßÑÝßÐÑÀÉÀÜÛ çÿðô ßñýÿð êèìè, ÿñýÿðâàðè. 

[Øàùìàð:] Áóéóð, íÿ ñÿðÿíúàìûí âàðñà, 

äåéèíÿí, áèð äÿãèãÿíèí è÷èíäÿ ëàï ÿñýÿðñàéàüû 

éåðèíÿ éåòèðèì. Ì.Ùöñåéí. 

ßÑÝßÐÂÀÐÈ ñèô. ßñýÿð êèìè, þçöíö ÿñýÿðÿ 

îõøàäàðàã. ..Áàéðàì ÿñýÿðâàðè, ãîëëàðûíû 

ñàëëàéàðàã àéàãëàðûíû éåðÿ âóðà-âóðà .. 

ñîë òÿðÿôäÿêè ãàïûäàí è÷ÿðè ýèðÿð. Ù.Úàâèä. 

ßÑÝÈ èñ. 1. Êþðïÿ óøàãëàðû áÿëÿìÿê ö÷öí 

ïàð÷à. 

2. Êþùíÿ ïàëòàð âÿ ñ. ïàð÷àëàðû. ßñýè èëÿ 

äþøÿìÿíè ñèëìÿê. – [Äÿðâèø] áèëåòèíè áèð ÿñýèéÿ 

áöêöá éåíÿ úèáèíÿ òóëëàäû. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

..Îíóí è÷ÿðèñèíäÿí ÿñýèéÿ áöêöëìöø 

áèð øåé ýþòöðäö. Ù.Íÿçÿðëè. Òöôÿíý 

éàüëû áèð ÿñýèéÿ ñàðûëûá êöíúäÿ ãîéóëìóøäó. 


ßÑÝÈ×È èñ. 1. ßñýè ïàëòàð, åâ ÿøéàñû âÿ ñ. 

éûüûá (àëûá) ñàòàí àäàì. 

2. Á à õ ÿíòèãÿ÷è. 

ßÑÝÈËßØÌß “ßñýèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÑÝÈËßØÌßÊ ô. Êþùíÿëìÿê (ïàëòàð 

ùàããûíäà), ÿñýèéÿ äþíìÿê. 

ßÑÝÈËÈÊ èñ. Êþùíÿëèê (ïàëòàð ùàããûíäà). 

ßÑÝÈÍÀÑ [ôð. “àññèýíàòèîí”-äàí] êþùí. 

Êàüûç ïóë. Áèð úèáèìäÿ ÿñýèíàñûì, áèð úèáèìäÿ 

àü ìàíàò; Îëñóí, îëñóí, ãîé ÷îõ îëñóí 

áþéëÿ ëÿççÿòëè ùÿéàò. Ì.ß.Ñàáèð. [Ñàëàìîâ:] 

Àëà, ùÿëÿëèê áó ÿñýèíàñû âåðèì, .. ÷ûõàíäà 

136 

ßÑÈË 

éåíÿ âåðÿðÿì. Ú.Úàááàðëû. Áèð ãÿäÿð ýÿíúëÿðëÿ 

îéíàäûãäàí ñîíðà ÿëèà÷ûã òàìàøà÷ûëàð 

[Àëòûàéëûüà] ö÷ëöê, áåøëèê, îíëóã ÿñýèíàñ áàüûøëàðäûëàð. 


ßÑÝÈ-ÏÖÑÝÖ, ßÑÝÈ-ÖÑÝÖ èñ. Êþùíÿ, 

úûíäûð ïàð÷à(ëàð). [Ùàúû Ìóðàä:] Äè ýÿë áàõ, 

ýþð áóðàäà ÿñýè-öñýöäÿí áàøãà íÿ âàð 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Ôèðèäóí áÿé:] ßëàúûì êÿñèëäè, 

ýåòäèì, îðàäàí áèð íå÷ÿ ÿñýè-öñýöäÿí àëûá 

ìÿíè éöêëÿäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [ßëÿìäàð] .. 

ýèçëÿòäèéè ãûçûë äöð-äöéöí÷ÿëÿðèíè äàðòûøäûðûá 

äÿéèðìè ñòîëóí öñòöíÿ òþêäö, ÿñýèöñýöäÿí 

àçàä åòäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÑÙÀÁ èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Ñàùèáêàð. 

2. Òÿðÿôäàðëûã. 

3. Ùÿìñþùáÿòëÿð, ìöñàùèáëÿð. 

ßÑÙÀÁß èñ. [ÿð. “ñàùèá” ñþç. úÿìè] 1. äèí. 

Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí âÿ èìàìëàðûí 

éàõûí àäàìëàðû. 

2. çàð. Òÿðÿôäàð, äàèì áèðèíèí éàíûíäà îëàí 

àäàì, éîëäàø. Áöòöí áóíëàðû Ùÿìçÿ äàíûøìàãäàí, 

ÿñùàáÿëÿðè èñÿ äèíëÿìÿêäÿí éîðóëìóðäó. 


ßÑÈË èñ. [ÿð.] 1. ßñàñ, òÿìÿë, þçöë, áöíþâðÿ. 

ßñëè ÷öðöêäöð. // Ìàùèééÿò, êþê. Èøèí 

ÿñëè áóäóð. 

2. ñèô. ßñèëëè, íÿúàáÿòëè, ÿñèë-íÿúàáÿò ñàùèáè, 

íÿúèá. ßñèë àäàì. – ßñèë àë, ÷èðêèí îëñóí; 

Áÿäÿñèë ýþçÿë àëìà. (Àòà. ñþçö). Þâëàä 

íÿúèá, ÿñèë (ç.) ÷ûõñà; Õîøáÿõò îëàð ùÿì àòàëàð. 


3. Ìÿíáÿ, ÷ûõûø, áàøëàíüûú. Áó èøèí ÿñëè 20 

èë ãàáàãäàí ùåñàá åäèëìÿëèäèð // ìÿú. Ùÿãèãÿò, 

ýåð÷ÿêëèê, äîüðóëóã. Áó õÿáÿðèí ÿñëè 

éîõäóð. – [Ìöÿëëèì:] Ñèçèí áàðÿíèçäÿ éåíè 

áèð ñþç åøèòìèøÿì. Àììà áèëìèðÿì, ÿñëè âàð, 

éà éîõ. ß.Âÿëèéåâ. 

4. Ñóðÿò, éàõóä òÿðúöìÿ îëìàéàí, èëê ùàëûíäà 

îëàí éàçû; îðèæèíàë. Ñóðÿòè ÿñëèíÿ óéüóíäóð. 

Ìÿãàëÿíèí ÿñëè. Ìÿêòóáóí ÿñëè. // Ñèô. 

ìÿíàñûíäà. ßñèë ìÿêòóáó èñÿ éåíÿ äÿ Òîüðóëà 

ýþíäÿðìÿê ëàçûìäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

5. ñèô. Ùÿãèãè, äîüðó, äöçýöí. ßñèë àäûí 

íÿäèð ßñèë ýþçÿë áóíà äåéÿðëÿð. ßñèë ìÿðÿêÿ 

áàøëàíäû. ßñëèíÿ áàõñàí (áàõäûãäà, 

ãàëàíäà) – ÿñëèíäÿ, ùÿãèãÿòäÿ, ùÿãèãÿòÿ 

ýÿëäèêäÿ. ßñëèíÿ áàõñàí, ýöíàù îíäàäûð. 

// Ùÿãèãÿòÿí, íÿ úöð ëàçûìñà, î úöð, áèð 

øåéèí ÿí éàõøû íöìóíÿñèíè, èäåàëûíû òÿìñèë

ßÑÈËËßÍÌßÊ 

ßÑÈÐ 

åäÿí, ùÿãèãè. ßñèë ñÿíÿòêàð. ßñèë èíñàí. ßñèë 

øàèð. – [Íàäèð áÿé:] Ëàêèí éåíÿ òÿêðàð 

åäèðÿì, ìÿíúÿ; ßñèë ãÿùðÿìàíëûã éàðà áàüëàìàãäàäûð, 

àáàä åòìÿêäÿäèð. Ù.Úàâèä. 

// Áàøëûúà, ÿñàñ, ÿí ìöùöì. ßñèë ìÿñÿëÿ áóäóð. 

ßñèë ìÿòëÿáÿ êå÷. Îíóí ÿñèë ñÿíÿòè 

ìöÿëëèìëèêäèð. – Òàùèð íÿ ãÿäÿð ôèêèðëÿøèðäèñÿ 

äÿ, ÿñèë ìÿòëÿáèíè äåìÿê ö÷öí ìöíàñèá áèð 

èôàäÿ òàïà áèëìèðäè. Ì.Ùöñåéí. // Ùÿãèãÿòÿí, 

ýåð÷ÿêäÿí. ßñèë èø ýþðÿí êÿíàðäà ãàëûá. 

6. Íÿñèë, ñîé, íÿñÿá, ìÿíøÿ. ßñëèí ãàðàáàüëûäûð; 

Ñèíÿì ÷àðïàç äàüëûäûð; Íÿ ýåäÿí 

âàð, íÿ ýÿëÿí; Äåéÿí, éîëëàð áàüëûäûð 

(Áàéàòû). Ìÿí äÿ þéðÿíäèì êè, [ãûçûí] ÿñëè 

ìÿðäÿêàíëûäûð. Ñ.Ùöñåéí. Áèð ýöí äåäèì: – 

Ýþçÿëèì; Ñÿíèí ÿñëèí ùàðàëû ß.Úàâàä. 

7. ñèô. ßí áèðèíúè, ÿí êþùíÿ, èëê. Îíóí ÿñèë 

âÿòÿíè Ãàðàáàüäûð. ßñèë éóðäóíà äþíìÿê. 

8. ñèô. Õàëèñ, ñàô, òÿìèç, ãàòûøûãñûç. ßñèë 

êÿðÿ. ßñèë ìîòàë ïåíäèðè. ßñèë ãûçûë. ßñèë øàë 

ïàð÷à. – Õîí÷àäà îëàð .. ö÷ ïóä ãÿíä, áèð ïóä 

øèðíè âÿ áèð ÿäÿä ÿñèë òèðìÿ øàë. Ð.ßôÿíäèéåâ. 

9. Ìÿùç, ùÿìèí, ëàï. [Ãàñûì:] ßñèë áó ïàëòàðäà 

îéíàìàã ëàçûìäûð. Ñ.Ðÿùìàí. 

10. ßñëèíäÿ øÿêëèíäÿ – 1) êþêöíäÿ, 

áöíþâðÿñèíäÿ; 2) èáòèäàäà, áàøëàíüûúäà, ëàï 

ÿââÿëèíäÿ. ßñëèíäÿ î, äÿðçè îëìóøäóð. ßñëèíäÿ 

î, õàíÿíäÿ èäè; 3) ùÿãèãÿòäÿ, ÿñëèíÿ áàõûëàðñà. 

ßñëèíäÿ î äà áó ôèêèðäÿ èäè. – ßñëèíäÿ 

àíàñû îíëàðà ÷îõ àç-àç ýþðöíÿð. Ñ.Ðöñòÿì. 

ßñëèíäÿ èñÿ ðÿèñèí ùèðñè ñîéóìàäû. Ìèð Úÿëàë. 

ßÑÈËËßÍÌßÊ áàõ ÿñèëëÿøìÿê. 

ßÑÈËËßØÌß “ßñèëëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÑÈËËßØÌßÊ ô. äàí. 1. Éóðä-éóâà ñàëìàã, 

éåðëÿøìÿê, êþêëÿøìÿê, éåðëè àäÿò âÿ 

ÿíÿíÿëÿðè ãÿáóë åòìÿê. Îíëàð áàøãà éåðëÿðäÿí 

ýÿëèá Àçÿðáàéúàíäà ÿñèëëÿøìèøëÿð. 

2. Õàëèñëÿøìÿê, ñàôëàøìàã. 

ßÑÈËËÈ ñèô. 1. ßñèë-íÿúÿáè îëàí, íÿúàáÿòëè, 

ÿñèë. ßñèëëè àäàì. – Õîòêàð ãûçû, øàù 

íÿñèëëè; Àüûð åëëè, õàí ÿñèëëè. “Êîðîüëó”. 

2. ßñëè îëàí, ñàõòà îëìàéàí, èíàíûëàúàã, 

äîüðó, ýåð÷ÿê. 

ßÑÈË(ËÈ)ËÈÊ èñ. 1. Õàëèñëèê, ñàôëûã. Áó ãûçûëûí 

ÿñèëëèéè ìÿùÿêäÿ ìÿëóì îëäó. 

2. Òÿìèçëèê, íÿúèáëèê, àëèúÿíàáëûã, úîìÿðäëèê. 

ßÑÈË-ÍßÑßÁ áàõ ÿñèë 5-úè ìÿíàäà. Áèð 

ýöí áàçàð òàúèðëÿðèíèí áèðèñè Ìàùìóäóí ýþçöíÿ 

÷îõ øèðèí ýÿëäè. Ìàùìóä áó òàúèðíÿí 

éàõûí îëóá, îíóí ÿñèë-íÿñÿáèíè þéðÿíÿíäÿí 

ñîíðà, ùÿìèí òàúèð Èëéàñû ÷ÿêäè äöêàíûíà. 

(Íàüûë). Ïèíÿ÷è .. åâèíäÿ ÿñèë-íÿñÿáè ìÿëóì 

îëìàéàí àäàìëàðû ñàõëàéà áèëìÿéÿúÿéèíè 

áèëäèðäè âÿ åâ êèðàéÿñè òÿëÿá åòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

[Øåéõ Àìèðè:] Ñÿí êè ÿñèë-íÿñÿáèìÿ 

éàõøû áÿëÿäñÿí, ñÿðâÿòèìäÿí, õÿçèíÿìäÿí äÿ 

õÿáÿðèí âàð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ßÑÈËÑÈÇ ñèô. 1. ßñëè, ÿñàñû îëìàéàí; äîüðó, 

ýåð÷ÿê îëìàéàí; éàëàí, óéäóðìà. ßñèëñèç 

õÿáÿð. ßñèëñèç øàéèÿëÿð. – ßñèëñèç ñþç ñàùèáèíÿ 

öç ãàðàñû ýÿòèðÿð. (Àòà. ñþçö). // Ùå÷ áèð 

øåéëÿ ÿñàñëàíäûðûëìàéàí. ßñèëñèç òÿëÿá. 

ßñèëñèç èääèàëàð. – ..Áèç îíóí âåðäèéè õÿáÿðëÿðè 

áèð äÿ Ìèðçÿ ßëÿêáÿð õàí âàñèòÿñèëÿ 

éîõëàéûð âÿ ÿñèëñèç îëäóüóíó òÿéèí åäèðäèê. 


2. ßñëè, íÿúàáÿòè îëìàéàí. 

ßÑÈËÑÈÇËÈÊ èñ. 1. ßñàññûçëûã, ùÿãèãÿòäÿí 

óçàãëûã. Õÿáÿðèí ÿñèëñèçëèéè. 

2. ßñëè-íÿñÿáè îëìàìà, íàíÿúèáëèê. 

ßÑÈËÇÀÄß èñ. [ÿð. ÿñèë âÿ ôàðñ. ...çàäÿ] 

êþùí. 1. Çàäÿýàí, êöáàð (õàí, áÿé). Áèð àäàì 

êè .. Ìöãèì áÿé Úàâàíøèð êèìè áèð ÿñèëçàäÿíèí 

ìöùàôèçè îëà, äàùà íÿ ö÷öí âÿçèééÿòèíäÿí 

ðàçû îëìàñûí Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Íÿúèá, íÿúàáÿòëè, àëèúÿíàá. 

ßÑÈÌ-ßÑÈÌ: ÿñèì-ÿñèì ÿñìÿê – áÿðê 

òèòðÿìÿê. ßéíèíäÿ ïàëòàðû ÿñèì-ÿñèì ÿñèð. 

Ùèðñèíäÿí ÿñèì-ÿñèì ÿñìÿê. – [Òåëëè:] 

Áÿäÿíèì ÿñèì-ÿñèì ÿñèð.. Ùå÷ ÿãëèìÿ ýÿëìÿéÿí 

èøÿ äöøìöøÿì. Í.Âÿçèðîâ. Êþðïöíöí 

òèðè î òÿðÿô-áó òÿðÿôäÿí ýþðñÿíèð. Ùÿð äÿôÿ 

éåíè äàëüàëàð îíà òîõóíäóãäà ÿñèì-ÿñèì 

ÿñèðäè. ß.Âÿëèéåâ. ßñèì-ÿñèì ÿñèðäè. Êàòèáÿ 

òàïøûðäû êè, Âàùèäèí äåäèéèíè áèð éåðÿ éàçûá 

ñàõëàñûí. Ìèð Úÿëàë. 

ßÑÈÐ èñ. [ÿð.] 1. Ìöùàðèáÿäÿ ÿëÿ êå÷èðèëÿí 

äöøìÿí ÿñýÿðè, çàáèòè âÿ ñ. Ùÿðáè ÿñèð. ßñèð 

äöøìÿê. ßñèð îëìàã. ßñèð òóòìàã. ßñèðëÿðèí 

àçàä åäèëìÿñè. Ùÿðáè ÿñèðëÿð âÿòÿíëÿðèíÿ 

äþíäöëÿð. – [Ñÿëèì áÿé:] Áàõ, éåíÿ ÿëèìäÿ 

ÿñèðñÿí, ÿñèð; Äóéóðàì, ãîðõóäàí öðÿéèí 

ÿñèð. Ñ.Ðöñòÿì. 

2. Êþëÿ, ãóë, ìÿùêóì. Äåäèì: – Åé ýöë, 

íèéÿ åòäèí ìÿíè çöëôöíäÿ ÿñèð Äåäè: – Äèâàíÿ 

îëàí øÿõñÿ ýÿðÿêäèð çÿíúèð. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Þçöíö èíñàí ÿëèíäÿ ÿñèð ýþðÿí êÿêëèê ãóðòóë- 

137

ßÑÈÐÝßÌß 

ìàã ö÷öí .. ÿëëÿðèìèçè äèìäèêëÿéèðäè. À.Øàèã. 

Åé äèëñèç ýþçëÿðèí ãàðà ðþéàñû; Àðäûíúà 

ãàðüàäû ãóëëàð, ÿñèðëÿð. Ñ.Âóðüóí. 

3. ìÿú. Äóñòàã, àçàäëûãäàí, ñÿðáÿñòëèêäÿí 

ìÿùðóì åäèëìèø. ßñèð îëìàã – 1) àçàäëûãäàí 

ìÿùðóì îëìàã; 2) òàìàìèëÿ òàáå 

îëìàã. Ãûç ãàéûí-ãóäàíûí, ãàéûíàòàíûí, áàëäûçûí, 

ãàéûíàíàíûí ùþêìöíÿ ÿñèð îëàð, îíëàðûí 

äåäè-ãîäóñóíà äöøÿðäè. Ù.Ñàðàáñêè. 

4. ìÿú. Âóðüóí, ìÿôòóí, ìöáòÿëà. Åøã 

ÿñèðè. Ýþçÿëëèê ÿñèðè. – Ýþðìÿìèøÿì áåëÿ 

çöëôö äÿùÿíòÿê; Éöç ìèí ÿñèðè âàð, ÿëáÿòòÿ, 

ìÿí òÿê. Àøûã Ìÿùÿììÿä. Áèð àùó áàõûøëû 

ýþçÿëÿ ÷îõäàí ÿñèðÿì; Àùèìëÿ øèêàð îëñàí, 

ìÿí íåéëÿéÿ áèëëÿì. ß.Âàùèä. ...ÿñèðè îëìàã 

– ...âóðüóíó îëìàã, ...äöøêöíö îëìàã, 

...ìöáòÿëà îëìàã. [Áÿùðàì:] Áåëÿ äÿ èíñàô 

îëàð êè, áè÷àðÿ Ñàðàíûí èëëÿðëÿ äèâàì åäÿí 

ìÿùÿááÿòèí ñûíäûðûá äà, ÿùäèìè áóðàõûá äà, 

áèð áàøãàñûíà ÿñèð îëäóì Ú.Úàááàðëû. 

ßÑÈÐÝßÌß “ßñèðýÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÑÈÐÝßÌßÊ ô. 1. Ðÿùìè ýÿëèá ãîðóìàã, 

ñàõëàìàã, ùèôç åòìÿê, ùèìàéÿ åòìÿê. 

[Ñÿëèì ãûçû:] Óëó òàíðûì, ñÿí áó éåòèì éàâðóúóüó 

ÿñèðýÿ!.. Ú.Úàááàðëû. [Îðõàí:] Èñìÿò! 

Àëëàù ÿñèðýÿñèí, íÿäèð áó ùàëÿò Ù.Úàâèä. 

2. Ãûéìàìàã, ãûéûá âåðìÿìÿê, ùåéôè ýÿëìÿê, 

õÿñèñëèê åòìÿê, ãûçûðãàìàã. Øåéëÿðèíè 

÷îõ ÿñèðýÿéèð. – Äàüëàð ñÿíèí èëÿ ùÿìäÿì 

îëìàéà; ßñèðýÿðñÿí èíäè ãàðû äà ìÿíäÿí. 

Ãóðáàíè. [Õóäàéàð áÿé:] Áàõ, åé ãàçû àüà, .. 

ìÿí ìÿëóí àäàìàì ÿýÿð áàøûìû äà ñÿíèí 

éîëóíäà ÿñèðýÿéèì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Úàìààòäàí þòðö, äîüðóäàí, Ãóðáàíãóëó 

ùå÷ áèð øåéèí ÿñèðýÿìÿäèéè êèìè, úàíûíäàí 

áåëÿ êå÷ìÿéÿ ùàçûð èäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. // Ãÿíàÿò 

åòìÿê, ãÿíàÿòëÿ èøëÿòìÿê. 

ßÑÈÐÝßÍÌß “ßñèðýÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÑÈÐÝßÍÌßÊ ìÿúù. 1. Ãîðóíìàã, ñàõëàíìàã, 

ùèìàéÿ åäèëìÿê, ùèôç åäèëìÿê. Ïÿðèéÿì, 

äóðìóøàì ìÿðäö ìÿðäàíÿ; ßñèðýÿíìÿ 

áó ìåéäàíäàí, åé Ãÿäèð! Àøûã Ïÿðè. 

2. Ãûéûëìàìàã, ãûéûëûá âåðèëìÿìÿê. ßñèðýÿíÿúÿê 

øåé äåéèë. // Ãÿíàÿò åäèëìÿê. 

ßÑÈÐËÈÊ èñ. 1. ßñèð äöøìöø àäàìûí ùàë 

âÿ âÿçèééÿòè, áó âÿçèééÿòäÿ êå÷èðèëÿí ùÿéàò. 

ßñèðëèêäÿí ãàéûòìàã. ßñèðëèêäÿ îëìàã. ßñèðëèê 

ùÿéàòû. – [Øîôåð:] Ãàðäàøûìäàí ÿëèìè öçìöøäöì. 

..Ñÿí äåìÿ, ïàðòèçàí îëóáìóø. 

138 

ßÑÊÈ 

ßñèðëèêäÿí ãà÷ûá, äöç èêè èë âóðóøóá.. 

Ì.Ùöñåéí. ..“ßñèð” ñþçöíöí þçö, “ÿñèðëèê” 

ìÿôùóìóíóí þçö äÿùøÿòëÿðèí ÿí áþéöéö èäè. 


2. Êþëÿëèê, ãóëëóã, ìÿùêóìëóã, äóñòàãëûã, 

ÿñàðÿò. ßñèðëèê ùÿéàòû. ßñèðëèêäÿí ãóðòàðìàã. 

– [Áÿäÿë:] Áèðúÿ ãåéäèì áàúûìûí 

ÿñèðëèêäÿí ãóðòàðìàñûäûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Î, ùå÷ áèð âàõò ÿúíÿáè ùèìàéÿñèíäÿ ãàçàíûëàí 

èñòèãëàëûí ÿñèðëèêäÿí èáàðÿò îëäóüóíó 

àíëàìûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Åëõàí:] Ëàêèí êèì 

áèëèð, éàçûã Ñîëìàç èíäè ÿñèðëèêäÿ íÿëÿð ÷ÿêèð. 


ßÑÈÐ-ÉÅÑÈÐ òîï. äàí. Éîõñóë, ùöãóãñóç, 

éàçûã, àúèç, êèìñÿñèç àäàìëàð. ßñèð-éåñèð 

åëÿìÿê äàí. – ÿñèð åòìÿê, ìÿôòóí åòìÿê. 

[Ìöíÿââÿðèí] òÿñÿëëèñè áèðúÿ áó èäè êè, ýþçÿë 

èäè! Þç äåäèéè êèìè, øÿêëè-øÿìàéûëû èëÿ Ùàúûíû 

ÿââÿë ýöíäÿí ÿñèð-éåñèð åëÿìèøäè. Ìèð Úÿëàë. 

ßÑÊÅØ èñ. [ôàðñ.] ìÿù. Àðàáàíûí àò ãîøóëàí 

èêè óçóí òèðëÿðèíäÿí ùÿð áèðè. Àðàáàíûí 

ÿñêåøè ñûíìûøäûð. 

ßÑÊÈ 1 ñèô. 1. Êå÷ìèø, êþùíÿ. ßñêè àäÿòëÿð. 

ßñêè ãàéäà âÿ ÿíÿíÿëÿð. ßñêè ìîäà. 

ßñêè öñóëëàðëà èøëÿìÿê îëìàç. – Çåéíàë ÿñêè 

áèð øêàôû êþíäÿëÿí ãîéìàãëà øöøÿáÿíäè èêèéÿ 

áþëìöø, à÷ûã ãàëàí éåðèíÿ äÿ áèð ïÿðäÿ àñìàãëà 

Ñÿëèìè þç àèëÿñèíäÿí àéûðìûøäû. 

Ñ.Ùöñåéí. Ùÿð ÿñêè ÿíÿíÿ, ùÿð ÿñêè àäÿò; 

Ìÿùÿááÿò, èçòèðàá, ýöëöø, ãèéàôÿò: Ìÿíúÿ, 

áûãäûðûðäû áÿøÿðè ùÿð àí. Ñ.Âóðüóí. // Êþùíÿëìèø, 

éûïðàíìûø, õàðàá îëìóø. ßñêè 

øåéëÿð. ßñêè ïàëòàð. ßñêè áèð áèíà. 

2. Ãÿäèì, êå÷ìèø äþâðëÿðÿ àèä. Áó éåðëÿðèí 

ÿñêè ÿùàëèñè. Þëìöø ÿñêè äèëëÿð. ßñêè 

äèíëÿðèí ãàëûãëàðû. ßñêè àáèäÿëÿð. – Áó ÿñêè 

ÿôñàíÿ ýöëöíú îëñà äà; Ãàëìûø ÿñðëÿðúÿ ãîúà 

éàäèýàð. Ñ.Âóðüóí. 

3. ×îõäàíêû, êþùíÿ. ßñêè äîñò. – [Íàäèð] 

áèð úÿùÿòäÿí äÿ [Ìÿúèäèí] ýÿëìÿñèíÿ âÿ ÿñêè 

éîëäàøû èëÿ ýþðöøìÿéèíÿ øàä èäè. Á.Òàëûáëû. 

Áó ýöí ìÿí áàøãà áèð äöíéàéà ÷ûõäûì; Î 

ÿñêè, ëàï ÿñêè ãÿðàðýàùûìäàí. Ñ.Âóðüóí. 

4. Òÿúðöáÿëè, ãîúàìàí. ßñêè ìöÿëëèì. ßñêè 

óñòà. ßñêè ùÿêèì. – [Ìþùñöíçàäÿ] éåíÿ Çåéíàëûí 

âÿçèééÿòèíÿ ýèðìÿê, îíà áèð àç éàðäûì 

åòìÿê èñòÿéèðäè. Ùÿð íåúÿ îëñà î, ÿñêè áèð èø÷è 

èäè. Ñ.Ùöñåéí. // Éàøëû. ßñêè àäàìäûð, úàâàí 

ýþðöíìÿñèíÿ áàõìà.

ßÑÊÈ 

ßÑÊÈÊËÈÊ 

◊ ßñêè ùàìàì, ÿñêè òàñ – ùå÷ áèð øåé 

äÿéèøìÿéèá, êþùíÿ ùàëûíäà ãàëìûøäûð. ßñêè 

ùàìàìäûð, ÿñêè òàñ, áÿñ éåíè ðÿíýèíèç ùàíû 

Äèíìÿ, äàíûøìà, éàò, áàëàì, ñÿí äåéÿí 

îëìàéûá ùÿëÿ! Ì.ß.Ñàáèð. [Ñóðõàé Àéäûíà:] 

Ñÿíèí èñÿ äöøöíäöéöí ôÿäÿì-äÿìÿ, èñòÿêëÿðèí 

äàìäàí-äàìà, åòäèêëÿðèíÿ ýÿëèíúÿ, 

ÿñêè òàñ, ÿñêè ùàìàì. Ú.Úàááàðëû. [Àçÿð:] 

Àðòäûãúà áèëýèëÿð, àðòûð åùòèðàñ; Ùå÷ ôÿðãè 

éîõ – ÿñêè ùàìàì, ÿñêè òàñ. Ù.Úàâèä. ßñêè 

ãàïû, ÿñêè äàáàí – áàõ ÿñêè ùàìàì, ÿñêè 

òàñ. Ãÿçåò÷è, ìîëëà éàçûüûí àüçûíû ëàï 

îâóøäóðóá; Èíäè éàçûð ÿñêè ãàïû, ÿñêè äàáàíû 

áèðáÿáèð. Ú.Úàááàðëû. 

ßÑÊÈ 2 áàõ ÿñýè. 

ßÑÊÈÊ ñèô. 1. Áöòöí îëìàéàí, íàãèñ, íàòàìàì, 

÷àòûøìàéàí. Ö÷ ìàíàòäàí îòóç ãÿïèê 

ÿñêèê. Ïàð÷à 3 ñàíòèìåòð ÿñêèêäèð. ßñêèê 

÷ÿêìÿê – äöçýöí ÷ÿêèäÿí àç ÷ÿêìÿê, ÷ÿêèäÿ 

àëäàòìàã. ßñêèê ÷ÿêÿí ñàòûúû úÿçàëàíàð. 

ßñêèê ÷ûõàðìàã – ìöÿééÿí îëàí 

ìèãäàðäàí àç ùåñàá åòìÿê. ßñêèê ÷ûõìàã – 

ìöÿééÿí ìèãäàðäàí, éàõóä òÿõìèí åäèëäèéèíäÿí 

ÿñêèê îëäóüó ìåéäàíà ÷ûõìàã. 

ßñêèê äåéèë – äàèì âàðäûð, ùÿìèøÿ ìþâúóääóð. 

×öíêè òÿí äóðäóãúà ìÿíäÿí äÿðäö 

ãÿì ÿñêèê äåéèë. Ôöçóëè. Ýÿùè ùèúðèí, ýÿùè 

âÿñëèí âóðàð îä ãÿëáè-ñóçàíÿ; Ùå÷ ÿñêèê 

äåéèë áó ýóøåéè-âèðàíÿäÿí àòÿø. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ßñêèê åòìÿê (åëÿìÿê) – 1) àçàëòìàã; 

2) êÿñìÿê, ôàñèëÿ âåðìÿê, äàâàì åòäèðìÿìÿê, 

àðàñûíû êÿñìÿê. Ìÿêòóáóíó ÿñêèê 

åòìÿ. ßñêèê ýÿëìÿê – áàõ ÿñêèê ÷ûõìàã. 

ßñêèê îëìà, ÿñêèê îëìàéàñàí (îëìàéàñûíûç 

âÿ ñ.) – ñàüëûã, ñàëàìàòëûã àðçóñó 

áèëäèðÿí èôàäÿ. [Øåéõ Ñÿíàí:] Úöìëÿ èêðàìö 

ëöòôöíöç ìÿëóì; Ñàü îëóí, ÿñêèê îëìàéûí, 

îüëóì! Ù.Úàâèä. [Âèäàäè:] Éàõøû, íÿ òàïìûñàí 

î ñàðàéëàðäà Ñàü îë, ÿñêèê îëìà, ñÿí 

éàøà áàðû. Ñ.Âóðüóí. [Êàçûì:] Äîñòëóãäàí 

ÿñêèê îëìàéàñûíûç. Ìèð Úÿëàë. ßñêèê îëìàìàã 

– ùÿìèøÿ âàð îëìàã, ìþâúóä îëìàã, 

äàèì îëìàã. Ùèíäèñòàíäà Ãàíã ÷àéû áèçèì 

Êöð ÷àéûíäàí ÷îõ áþéöêäöð, .. àììà áó 

÷àéäàí âÿáà çÿùÿðè ùå÷ ÿñêèê îëìóð.. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ×åøìÿëÿð áàøûíäàí 

ùå÷ ÿñêèê îëìàç; Çóðíà-áàëàáàíû áèçèì 

äàüëàðûí. Ñ.Âóðüóí. ßñêèéèíè äîëäóðìàã 

(òàìàìëàìàã) – ÷àòûøìàéàí úÿùÿòè, ùèññÿíè 

ÿëàâÿ åäèá òàìàìëàìàã. Áàøûíäàí ÿñêèê 

îëìàìàã – áàõ ÿñêèê îëìàìàã. Ùå÷ 

ÿñêèê îëìàñûí – ùÿìèøÿ îëñóí, éîõ îëìàñûí. 

Êþìÿéèíèç ùå÷ ÿñêèê îëìàñûí! – Âÿñôèíè 

ñþéëÿðÿì ùÿääÿí çèéàäÿ; Ùå÷ ÿñêèê îëìàñûí 

ìöëêö ìàë ñÿíÿ. Àøûã Ïÿðè. 

2. Íþãñàíëû, ãöñóðëó, åéèáëè, ÷àòìàéàí, 

éàðûì÷ûã. Îíóí àüëû áèð ãÿäÿð ÿñêèêäèð. 

// Àë÷àã, ïèñ, ÿñêèêëèê ýÿòèðÿí. ßñêèê ñþùáÿòëÿð. 

– Ýöë äèëëÿíäè: – Ñàëìàéûí ñÿñ; 

Äàíûøìàéûí ÿáÿñ-ÿáÿñ; Ãÿëáÿ äÿéìÿê ÿñêèê 

èøäèð. Ì.Äèëáàçè. 

3. Áàøãàñûíäàí àç, êè÷èê, àë÷àã, àøàüû. Ñÿíèí 

áîéóí îíóíêóíäàí áèð àç ÿñêèêäèð. Îíóí 

ïóëó ìÿíèìêèíäÿí ÿñêèêäèð. – [Ìàçàíäàðàíñêè:] 

ßëáÿòòÿ, ìÿí ùå÷ þçöìö ñÿíäÿí ÿñêèê 

àäàì áèëìèðÿì. Ú.Úàááàðëû. Õàíûí ùÿéÿòèíäÿ 

ãàðàâàøëàð, íþêÿðëÿð ÷îõ èäè. Ùàìûñûíäàí 

êè÷èéè âÿ âÿçèôÿúÿ ÿñêèéè Áóäàã èäè. 


4. Ãèéìÿòñèç, äÿéÿðñèç. Äåìèí ÿñêèê ìÿíè; 

òÿäðèú èëÿ éàãóò îëàí äàøëàð; Áîéàíäûãúà 

úèéÿð ãàíèëÿ ãÿäðö ãèéìÿòèì àðòàð. Ôöçóëè. 

5. Èñ. ìÿíàñûíäà. ßñêèê ýÿëÿí ìèãäàð, 

÷àòûøìàéàí ìèãäàð, òàì îëìàã ö÷öí ÿëàâÿ 

åäèëìÿëè îëàí ìèãäàð. ßñêèéè äîëäóðìàã. ßñêèéè 

÷îõäóð. Îíóí äà áåø ìàíàò ÿñêèéè âàð. 

// ×àòûøìàéàí øåé, ýÿðÿêëèéè äóéóëàí øåé, 

ÿýÿð-ÿñêèê. Åâèí ÿñêèéè ãóðòàðìûð. 

ßÑÊÈÊ-ÀÐÒÛÃ çÿðô Ëöçóìñóç, àðòûã, 

éåðñèç, íàìöíàñèá; ÿäÿá, íÿçàêÿò ùÿääèíè 

àøàí. ßñêèê-àðòûã äàíûøìàã. 

ßÑÊÈÊ-ßÑÊÈÊ çÿðô Ïèñ-ïèñ, àë÷àã-àë÷àã, 

ïèñ àäàìëàð êèìè. ßñêèê-ÿñêèê äàíûøìàã. 

// ñèô. Èíñàíû àë÷àëäàí. ßñêèê-ÿñêèê ñþùáÿòëÿð. 

ßÑÊÈÊ-ÝßÐßÊ èñ. Ãöñóð, íþãñàí, ÷àòûøìàéàí 

úÿùÿò. Äöçÿëèá èøëÿðèí ÿñêèê-ýÿðÿéè; 

Ìèëëÿòèí äÿðäèíÿ äÿðìàí îëäó. Ì.ß.Ñàáèð. 

ßÑÊÈÊËÈÊ èñ. 1. ×àòûøìàçëûã, àçëûã, íàòàìàìëûã, 

íàãèñëèê. ßñêèêëèéÿ äöøìÿê – 

åùòèéàúà äöøìÿê, éîõñóëëàøìàã. 

2. Åéèá, íþãñàí, ãöñóð; ÷àòûøìàéàí úÿùÿò. 

Îíóí ùå÷ áèð úÿùÿòäÿí ÿñêèêëèéè éîõäóð. – 

[ßêáÿð] þçöíäÿ áèð ÿñêèêëèê äóéóðäó. Ìèð 

Úÿëàë. ßñêèêëèê ýÿòèðìÿê – àë÷àëòìàã, 

åéèá îëìàã, ùþðìÿòäÿí ñàëìàã. Áåëÿ ùÿðÿêÿòëÿð 

èíñàíà ÿñêèêëèê ýÿòèðÿð. // Àë÷àãëûã, 

ðÿçàëÿò, ùÿãàðÿò. ..Áèðèñè àë÷àãäàí óúàéà ãàëõà, 

êàñûá÷ûëûãäàí äþâëÿòÿ ÷àòà, ÿñêèêëèêäÿí 

139

ßÑÊÈËÄÈËÌß 

ùþðìÿòÿ ìèíÿ, ùå÷ âàõò àòàäàí, áàáàäàí 

äàíûøìàüû äîñò òóòìàç. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

3. Éîõëóã, îëìàìà. Îíóí ÿñêèêëèéè èíäè 

ùèññ åäèëìÿêäÿäèð. 

ßÑÊÈËÄÈËÌß “ßñêèëäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÑÊÈËÄÈËÌßÊ ìÿúù. Àçàëäûëìàã, 

ÿñêèê åäèëìÿê, ÿñêèê ùàëà ñàëûíìàã. 

ßÑÊÈËÌß “ßñêèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÑÊÈËÌßÊ ô. 1. Áöòþâ áèð øåéèí áèð ãèñìè 

éîõ îëìàã. Øöøÿíèí àüçûíû ìþùêÿì ãàïàìàñàí, 

ñïèðò ó÷óá ÿñêèëÿúÿê. // Àçàëìàã. 

Àäàìëàðûí ñàéû ýåòäèêúÿ ÿñêèëèð. – ßñêèëìÿñèí 

òÿðàâÿòèí åé ÿøêè-ëàëÿýóí. Ôöçóëè. Ýöíÿø 

ãöðóáà äîüðó ÿéèëìèø, ùÿðÿêÿò ÿñêèëìèøäè. 


2. ìÿú. Àë÷àëìàã, þçöíö àë÷àëòìàã, ùþðìÿòäÿí, 

íöôóçäàí ñàëìàã. 

ßÑÊÈËÒÌß “ßñêèëòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÑÊÈËÒÌßÊ ô. 1. ßñêèê åòìÿê, àçàëòìàã. 

Ëàìïàíûí èøûüûíû áèð àç ÿñêèëò. Ñöðÿòè 

ÿñêèëòìÿê. Òÿëÿáëÿðèíè ÿñêèëòìÿê. – Ñÿëèì áÿé 

ãàçàíúûíû ÿñêèëòìÿê ö÷öí èø÷èëÿðèí çÿùìÿò 

ùàããûíû àçàëòìàüà áàøëàäû. Ù.Íÿçÿðëè. 

// Ýþäÿëòìÿê, ãûñàëòìàã. Ïàëòàðûí ÿòÿéèíäÿí 

ÿñêèëòìÿê ëàçûìäûð. 

2. ìÿú. Ùþðìÿòäÿí, íöôóçäàí ñàëìàã, 

àë÷àëòìàã. Áó ùÿðÿêÿò êîëëåêòèâèí éàíûíäà 

îíó ÷îõ ÿñêèëòäè. 

ßÑÊÈÌß “ßñêèìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÑÊÈÌßÊ áàõ ÿñýèëÿøìÿê. ßí éàõøû 

ñþçëÿðè ñå÷ÿðÿê áèð-áèð; Áóíëàð ÿñêèìèøäèð, – 

äåéÿ óäóõóð. Ñ.Âóðüóí. 

ßÑÊÈÌÈØ ô.ñèô. Êþùíÿëìèø. Øàìèë [Àñëàí 

áÿéè] äèããÿòëÿ ìöàéèíÿ åòäè, .. îíäà ÿñêèìèø, 

ýÿìèêëÿðèíÿ ãÿäÿð èøëÿìèø áåø-àëòû õÿñòÿëèê 

òàïäû. À.Øàèã. ßéèëñèí ñÿúäÿíÿ óëäóçëàð, àéëàð; 

ßñêèìèø ìÿáÿäëÿð, éåíè ñàðàéëàð. Ñ.Âóðüóí. 

ßÑËÀ çÿðô [ÿð.] Ùå÷, ùå÷ áèð âàõò, 

ãÿòèééÿí. Áó èøäÿí îíóí ÿñëà õÿáÿðè îëìàìûøäûð. 

– [Ðöñòÿì áÿé:] Ñèçèí øèìàëäà 

êèøèëÿð ùÿëèìäèðëÿð êè, àðâàäëàðû âÿ éà ãûçëàðû 

þçýÿëÿðè èëÿ ýÿçèá äàíûøäûãäà ãàíëàðû ÿñëà 

úîøìàéûð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Õÿééàì:] Àëûí, 

ÿñëà ÿëÿ êå÷ìÿç áó êèòàá. Ù.Úàâèä. ..Øàýèðäëÿðèí 

ñàâàäû ìöõòÿëèô èäè. Àðàìûçäà ÿñëà 

ñàâàäû îëìàéàíëàð äà âàð èäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ßÑËßÙß èñ. [ÿð. “ñèëàù” ñþç. úÿìè] Ñèëàù. 

Åâëÿðÿ îä âóðóëäóãäà ýèçëèí ÿñëÿùÿ àíáàðû 

140 

ßÑÌßÊ 

ïàðòëàäû, ÷îõ ãèéìÿòëè øåéëÿð òÿëÿô îëäó. 


ßÑËßÙßËÈ ñèô. Ñèëàùëû, ñèëàùëàíìûø. ßñëÿùÿëè 

àäàìëàð. – [Ñàäûã áÿé:] Òàìàì êÿíä 

ÿùëè äÿ éàðàãëû, ÿñëÿùÿëè îíóí áóéðóãëàðûíà 

èòàÿò åëÿìÿêäÿäèðëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ßÑËßÍ çÿðô [ÿð.] 1. Íÿñëè, ÿñëè åòèáàðèëÿ, 

ÿñèëúÿ, ñîéúà. Î, ÿñëÿí àçÿðáàéúàíëûäûð. 

Áÿñðÿäÿ áþéöìöøäöð, ëàêèí ÿñëÿí ýöðúöñòàíëûäûð. 

– ßñëÿí ÿìñàðëû îëàí áó àäàìûí 

ùÿð ñþçöíäÿ .. ýÿëÿúÿêäÿ íÿëÿð ýþðöëÿúÿéèíÿ 

éàõøû âàãèô îëàí áèð àäàìûí òÿìêèíè âÿ 

ñàêèòëèéè âàðäû. ß.Ñàäûã. 

2. Á à õ ÿñëà. [Ìÿøÿäè Ùÿñÿí:] Áèëñÿ èäèì, 

ÿñëÿí þçöìö äîëàøäûðìàç èäèì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ìàéà çÿùÿðëÿíäè, ãàøãàáàã âÿ êÿäÿð 

ÿñëÿí îíà éàðàøìàäûüûíäàí öçöíöí äóìàíû 

àðòäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÑËÈÁÀÙÀÐ èñ. Éàéà éàõûí à÷àí âÿ ýþçÿë 

èéëè ýöë. ßñëèáàùàð ãûçûëýöëÿ ÷àòìàç. 

ßÑÌß 1. “ßñìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. Á à õ ÿñìÿúÿ. ßñìÿ àçàðû. ßñìÿ òóòìóøäóð. 

– Ìÿñ ýåéèíèá, ìÿñè âàð; Úàíûíäà 

ÿñìÿñè âàð. (Áàéàòû). ...Ñàëàìûí âöúóäóíäàí 

áèð ÿñìÿ êå÷äè. Ìèð Úÿëàë. 

ßÑÌßÚß èñ. Áÿäÿíèí âÿ éà îíóí àéðûàéðû 

ùèññÿëÿðèíèí òèòðÿìÿñè øÿêëèíäÿ òÿçàùöð 

åäÿí õÿñòÿëèê. Áàøëàäû ÿñìÿúÿ òóòìóø àäàìëàð 

êèìè òèòðÿìÿéÿ. “Êîðîüëó”. Ìöùàñèá ÿñìÿúÿ 

òóòìóø êèìè àéàüà ãàëõäû âÿ äèøëÿðèíè 

ãûúàéàðàã Ñöáùàíâåðäèçàäÿéÿ òÿðÿô ïèñ-ïèñ 

áàõûá .. ÷ûõäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÑÌßÚßËÈ ñèô. ßñìÿúÿ õÿñòÿëèéèíÿ 

òóòóëìóø, ÿñìÿñè îëàí. 

ßÑÌßÊ ô. 1. Òèòðÿìÿê. Ñîéóãäàí éàðïàã 

êèìè ÿñèðäè. Äîäàüû ÿñìÿê. ßëè ÿñìÿê. Áàøû 

ÿñìÿê. – Õÿäèúÿ ÿëè ÿñÿ-ÿñÿ (ç.) òîðáàíûí 

àüçûíû à÷äû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ...Äÿðâèøèí ÿëëÿðè 

éàðïàã êèìè ÿñèðäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. Ùÿð 

âÿòÿí äåéÿíäÿ éàøàðûá ýþçöí; Äîäàüûí 

òèòðÿéèá äèëèí ÿñèáäèð. Ð.Ðçà. 

2. Ùÿðÿêÿò åòìÿê, äàëüàëàíìàã. Áÿðê êöëÿê 

ÿñèð. – Ñÿùÿð çàìàíûéäû ÿñÿðêÿí éåëëÿð; 

Äöøÿðêÿí æàëÿëÿð îéàòäû ñÿíè. Ù.Úàâèä. Ùàâà 

ãàðàíëûãëàøûðäû. Ýöíäöçäÿí ÿñìÿéÿ áàøëàìûø 

êöëÿê éàòìûøäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. ßñäèêúÿ 

ýèëàâàð, îéíàðäû áóëâàð. Ì.Ìöøôèã. 

3. ìÿú. ßñÿáèëÿøìÿê, þçöíäÿí ÷ûõìàã, 

ùèðñëÿíìÿê. Íÿ ÿñèðñÿí – ..Ãîúà êèøè àúûã-

ßÑÌßÃÎÂÀÃ 

äàí ÿñäè. Áèð ñþç äåìÿéÿ íÿ ãÿäÿð ãÿñä åòäèñÿ, 

íèòãè áàüëàíäû. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

4. Ùÿääèíäÿí àðòûã ãàéüûñûíû ÷ÿêìÿê, 

ýþçöíäÿí èðàã ãîéìàìàã, ùÿääèíäÿí àðòûã 

ÿçèçëÿìÿê, èñòÿìÿê. Àíà áàëàíûí öñòöíäÿ 

ÿñèð. Îüëó ö÷öí ÿñèð. – [Êèòàáõàíà÷û:] 

Êèòàáëàðûí öñòöíäÿ ãûðõ èëäèð ÿñìèðÿììè 


ßÑÌßÃÎÂÀÃ èñ. áîò. Ãîâàüûí áèð íþâö. 

ßÑÌßÐ ñèô. [ÿð.] Ãàðàáóüäàéû, ãàðàéàüûç. 

ßñìÿð ãàäûí. ßñìÿð áÿíèçëè. – Éåíÿ äÿ 

áèð âóðàéäû ãÿëáèìèç ýèçëè-ýèçëè; Ñÿí, åé ÿñìÿð 

áÿíèçëè! Ì.Ìöøôèã. Èñòÿðÿì øÿôãÿòëÿ ùÿð ñÿùÿð, 

àõøàì; ßñìÿð ñà÷ëàðûíû ñåâÿì, îõøàéàì. 

Î.Ñàðûâÿëëè. 

ßÑÌßÐËßØÌß “ßñìÿðëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÑÌßÐËßØÌßÊ ô. Ãàðàëàøìàã, ãàðàáóüäàéû 

îëìàã. Î ýÿíú ãàäûíûí .. ýöíÿøäÿí 

ÿñìÿðëÿøÿí ýÿíú ÷þùðÿñèíäÿ áèð áàùàð òÿðàâÿòè 

äóéóëóðäó. È.ßôÿíäèéåâ. 

ßÑÌßÐËÈÊ èñ. Ãàðàáóüäàéûëûã, ãàðàéàüûçëûã. 

ßÑÍÀ èñ. [ÿð.] Âàõò, çàìàí, àí. Áó ÿñíàäà 

êö÷ÿäÿ ùàé-êöé ãàëõäû. – Áó ÿñíàäà 

éàõûíäàêû óúà äàüûí òÿïÿñèíäÿ ýþçÿë áèð ãûç 

ñóðÿòèíäÿ íóðàíè áèð êþëýÿ çàùèð îëóð. 

À.Ñÿùùÿò. [Ìèðçÿ] .. ñþùáÿò ÿñíàñûíäà úèáèíäÿí 

ãîçäàí, ôûíäûãäàí, êèøìèøäÿí ÷ûõàðûá 

îðòàëûüà òþêÿðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áó ÿñíàäà 

ãàïû åùìàë à÷ûëäû, è÷ÿðè îí éåääè-îí ñÿêêèç 

éàøëàðûíäà, ãûðìûçûéàíàã, áóðíóíóí äÿëèêëÿðè 

ýåíèø áèð ýÿíú ýèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ßÑÍÀÔ èñ. [ÿð. “ñèíô” ñþç. úÿìè] Ñÿíÿòêàðëàð, 

ïåøÿêàðëàð (äöêàí÷ûëàð, äÿìèð÷èëÿð, 

ìèñýÿðëÿð âÿ ñ.); êóñòàð – ..Ìÿúëèñäÿ îòóðàí 

ÿñíàôëàð .. ðóñúà äàíûøûëàí ìÿòëÿáëÿðè áàøà 

äöøìöðäöëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ïàïàãëàðûí 

áÿçèñè óçóí ãîâóí ÷åøíèñèíäÿ èäè, 

áóíëàð ÿñíàô ïàïàüû èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ßÑÍÀÔËÛÃ èñ. Ñÿíÿòêàðëûã, ïåøÿêàðëûã, 

êóñòàðëûã. 

ßÑÍßÝÖËÖ áàõ ÿñïÿðÿê. Êå÷ìèøäÿ 

õàëã òÿáàáÿòèíäÿ ãûçûëúàéà ãàðøû ÷îõ èøëÿíÿí 

ÿñíÿýöëö áèòêèñèíèí òÿðêèáèíäÿ àëêîëîèäèí 

òàïûëìàñûíû õöñóñèëÿ ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð. 


ßÑÍßÊ 1. ñèô. ×îõ ÿñíÿéÿí. 

2. èñ. ßñíÿìÿ. ßñíÿê ýÿëìÿê. – ßñíÿê ÿñíÿê 

ýÿòèðÿð. (Àòà. ñþçö). 

ßÑÐÀÐ 

3. àíàò. Àüûç áîøëóüóíäàí ãûðòëàüà ýåäÿí 

äåøèê. Õÿñòÿíèí ÿñíÿéè ãûçàðûð âÿ øèøèð, 

áîçóìòóë àü ðÿíýëè ÿðï ÿìÿëÿ ýÿëèð. 

ßÑÍßÌß “ßñíÿìÿê”äÿí ô.èñ. Äàðûõàíäà 

àäàìû ÿñíÿìÿ òóòàð. – ßñíÿìÿ, ýÿðíÿøìÿ 

ÿë ÷ÿêìÿç, ÷ûõàð ýóéà úàíûí; Ùàíñû 

ïöíùàíûíäàäûð áó àøèêàðûí ëÿççÿòè ß.Íÿçìè. 

Ìþâëàìãóëóíóí íÿôÿñè éàâàø-éàâàø ýåíèøëÿíèð, 

îíó ÿñíÿìÿ òóòóðäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÑÍßÌßÊ ô. Éóõó ýÿëäèêäÿ, éàõóä 

éóõóäàí òÿçÿ àéûëàíäà, éàõóä äà éîðüóíëóã 

íÿòèúÿñèíäÿ ãåéðè-èðàäè îëàðàã àüçûíû ýåíèø 

à÷àðàã äÿðèíäÿí âÿ äàâàìëû ñóðÿòäÿ íÿôÿñèíè 

è÷ÿðè ÷ÿêèá äÿðùàë áóðàõìàã. Ìÿíèì 

éóõóì ãà÷ûð, íÿíÿì ÿñíÿéèð. À.Ñÿùùÿò. Þâðÿò 

áèêàð îòóðóá áàøëàéûð ÿñíÿìÿéÿ. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Êàòèáÿ éîðüóíëóüóíó 

ýèçëÿäÿ áèëìÿéèá ÿñíÿéÿíäÿ ÿëèíè àüçûíà 

òóòäó. Ì.Ùöñåéí. 

ßÑÍßØÌß “ßñíÿøìÿê”äÿí ô.èñ. Ìÿúëèñäÿ 

ÿñíÿøìÿ äöøäö. 

ßÑÍßØÌßÊ ãàðø. 1. Áÿðàáÿð, áèðëèêäÿ 

ÿñíÿìÿê, ùàìû áèð-áèðèíÿ áàõûá ÿñíÿìÿê. 

2. ìÿú. Áîø-áîøóíà âàõò êå÷èðìÿê. 

ßÑÏßÐßÊ èñ. áîò. Ãóðó âÿ äàøëû éàìàúëàðäà 

áèòÿí áèòêè. 

ßÑÐ [ÿð.] 1. 100 èëëèê äþâð. Îí ñÿêêèçèíúè 

ÿñð. Èíäèêè ÿñð. Êå÷ÿí ÿñðäÿ. ßñðëÿð áîéó(íúà). 

– ßñðëÿðäÿí áÿðè, äÿðäèíÿ ãàëäûüûì éåðäèð 

áó éåðëÿð. Ì.Ìöøôèã. Ýþçöìäÿí ýöíëÿð 

êå÷èð; ßñðëÿðÿ áÿðàáÿð; Çöëìÿòëÿðè ÿðèäÿí; 

Ãàéíàð, øÿôÿãëè ýöíëÿð. Ð.Ðçà. 

2. Äþâð, çàìàí, âàõò, ÷àü. [Ùåéäÿð áÿé:] 

Ïÿðâÿðäèýàðà, áó íåúÿ ÿñðäèð, áó íåúÿ 

çàìàíäûð Íÿ àò ÷àïìàüûí ãèéìÿòè âàð, íÿ 

òöôÿíý àòìàüûí ùþðìÿòè âàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

..Áóíó èñòÿéèðèê áèëÿê êè, àéà áó ïàïàãëàð 

ùàíñû ÿñðäÿí âÿ íÿ âàõò áó òþâð áèçèì 

è÷èìèçäÿ àäÿò îëóáäóð Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Áÿéïîëàä Úÿìèë áÿéÿ:] Ñÿí áó ÿñð 

ö÷öí äåéèë, áÿëêÿ áàøãà áèð çàìàí ö÷öí 

éàðàäûëìûøñàí. Ù.Úàâèä. 

3. Ùÿð ùàíñû áèð úÿùÿòäÿí ñÿúèééÿâè îëàí 

äþâð; åïîõà. Îðòà ÿñðëÿð. Àòîì ÿñðè. Íèçàìè 

ÿñðè. 

4. Èêèíäè âàõòû, àõøàìöñòö. 

ßÑÐÀÐ èñ. [ÿð. “ñèðð” ñþç. úÿìè] Ñèðëÿð. 

Ìÿí áåëÿ ÿñðàðû ãàíà áèëìÿðÿì; Ãàíìàç 

îëóá äà äàéàíà áèëìÿðÿì. Ì.ß.Ñàáèð. Ñÿíäÿ 

141

ßÑÐÀÐßÍÝÈÇ 

âàð, áÿëëè, áèð éûüûí ÿñðàð; Ñþéëÿ, à÷ ñþéëÿ, 

áèâÿôà, ãÿääàð! Ù.Úàâèä. 

ßÑÐÀÐßÍÝÈÇ ñèô. [ÿð. ÿñðàð âÿ ôàðñ. ...ÿíýèç] 

Ñèðëè, ÿñðàðëû, ñèðð èëÿ äîëó; àíëàøûëìàç. 

Áó ãûçûí ôèòíÿëè âÿ ÿñðàðÿíýèç ýþçëÿðè âàð èäè. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùÿéÿòÿ ýèðäèêäÿ ÿñðàðÿíýèç 

âÿ ùåéðÿòàìèç ñöêóò èíñàíû âàùèìÿéÿ ñàëûðäû. 


ßÑÐÀÐßÍÝÈÇËÈÊ èñ. Ñèðëèëèê, ñèðëÿ äîëó 

îëìà, àíëàøûëìàçëûã. Ãÿùðÿìàí òÿáèÿòèí áó 

ÿñðàðÿíýèçëèéè è÷èíäÿ äöøöíöð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÑÐÀÐËÛ ñèô. Ñèðëè. ..Ñåùðëè, ÿñðàðëû áó 

ùÿéàò íÿäèð Ùÿì ýöëöíú, ùÿì ãîðõóíú áèð 

ÿôñàíÿäèð... À.Øàèã. ßñðàðëû âÿ áîüóúó ñöêóò 

éåíÿ ìÿùáÿñè áöðöìöøäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

[ßùìÿä] Úÿìèëÿíèí þç èø îòàüûíà ÷ÿêèëäèéèíè 

ýþðöá àéàüà äóðäó, ùÿðëÿíäè, éàâàøúà éåíÿ 

ùÿìèí ÿñðàðëû êöíú îòàüà êå÷äè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÑÐÄÈÄß ñèô. [ÿð. ÿñð âÿ ôàðñ. ...äèäÿ] 

Ãîúà, êþùíÿ, ãÿäèì. ..Áàçàðûí áàøûíäà, 

éàíûíäàí øûðùàøûðëà áóëàã àõàí ÿñðäèäÿ áèð 

÷èíàð àüàúû âàðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. Ùÿëÿ ýåúÿ 

èêÿí [Ãàðàúà ×îáàí] ìåøÿäÿí èðè ýþâäÿëè 

ÿñðäèäÿ àüàúëàðäàí ãûðäûðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ßÑÐÈ ñèô. Ìöàñèð, ÿñðÿ ìöâàôèã, éàõóä 

ÿñðÿ àèä îëàí. 

ßÑÐÈÊ ñèô. 1. Êþêÿëèá éåêÿëìèø. 

2. Ãûçìûø. 

ßÑÐÈÌß “ßñðèìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÑÐÈÌßÊ ô. Ãûçìàã, úîøìàã, àçüûíëàøìàã. 

ßñðèéèá-ÿñðèéèá, êöêðÿéèá àõàí; Àüçû 

àüêþïöêëö äèâàíÿ Ñàìóð! Àøûã Âàëåù. 

ßÑÐÈÌÈØ ô.ñèô. Ãûçìûø, úîøìóø. ßñðèìèø 

ïÿëÿíý. – ×ÿíëèáåë öñòöíäÿ ÿñðèìèø íÿðñÿí; 

Äöøìÿí ãàáàüûíäà äàéàíàí ÿðñÿí. “Êîðîüëó”. 

Ýèðÿíäÿ ìåéäàí è÷èíÿ; ßñðèìèø 

àñëàíû ýþðäöì. Àøûã Òåéìóð. 

ßÑÐÈÉÈÁ-ÊÖÊÐßÌßÊ ô. Þçöíäÿí ÷ûõìàã, 

ùèääÿòëÿíìÿê, áÿðê ùèðñëÿíìÿê, ãûçûøûá 

ùÿäÿëÿìÿê. 

ßÑÐËßÐÚß çÿðô. ßñðëÿð áîéó, ÿñðëÿð ÿðçèíäÿ. 

ßñðëÿðúÿ ÿñàðÿò àëòûíäà ãàëàí ìöñòÿìëÿêÿ 

õàëãëàðû àçàäëûüà ãîâóøäóëàð. 

ßÑÐËÈÊ ñèô. Áèð ÿñð äàâàì åäÿí, éàøàéàí, 

ñöðÿí. Ãûø ýöíÿøè èñÿ àüûð-àüûð, ÿñðëèê 

òÿìêèíè èëÿ ãàëõûð. Ìèð Úÿëàë. 

ßÑÑÀËÀÌ íèäà [ÿð.] êþùí. Ñèçÿ ñàëàì- 

(ëàð) îëñóí. 

ßÑÒßÜÔÖÐ(ÓËËÀÙ) íèäà [ÿð.] ßñèë ìÿíàñû 

“Àëëàùäàí áàüûøëàíìàüûìû èñòÿéèðÿì” 

142 

ßØÈ 

äåìÿêäèð. Áÿçÿí Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ 

“Àëëàù åëÿìÿñèí, ùàøà, ÿñëà, ãÿòèééÿí, ùå÷ 

âàõò, ùå÷ åëÿ øåé îëà áèëìÿç, ùå÷ åëÿ øåéÿ 

ðàçû îëà áèëìÿðÿì” ìÿíàëàðûíäà äà èøëÿíèð. 

ßñòÿüôöðóëëàù, ùå÷ êÿñ ýåòìÿéÿúÿê âÿ þéðÿíìÿéÿúÿê, 

áó äÿðä-ãöññÿäèð ìÿíè áó ùàëà 

ñàëàí.. Í.Âÿçèðîâ. 

ßØ èñ. 1. Òàé, áÿðàáÿð, ìèñèë, áÿíçÿð. Éîõäóð 

ìÿíÿ ýþéäÿ ÿø; Äåéÿðêÿí, ýåòäè ñÿðêÿø. 

ß.Úàâàä. 

2. Äîñò, éàð, ùÿìäÿì, éîëäàø. Ìÿíèì äÿ 

âàð áàùàðûì; ×è÷ÿêëÿðèì, ýöíÿøèì; Ãÿëáèì, 

ðóùóì, èøàðûì: Òàïûíäûüûì øóõ ÿøèì. À.Øàèã. 

Ñþéëÿäèëÿð ñÿíè êþíëöìöí ÿøè; Ùÿãèãÿòìè, î 

äà õöëéàìû éîõñà Ñ.Âóðüóí. Åé äîñòëóãäàí 

éîðóëìàç ìÿíèì ñåâèìëè ÿøèì; Ñÿíÿ îëàí 

åøãèìè ñþíäöðìÿäè èëëÿð äÿ. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

ßØÀÐ èñ. [ÿð. “øåèð” ñþç. úÿìè] Øåèðëÿð. 

Øàèðÿì, ÷öíêè âÿçèôÿì áóäóð ÿøàð éàçûì; 

Ýþðäöéöì íèêö áÿäè åéëÿéèì èçùàð, éàçûì. 

Ì.ß.Ñàáèð. ..Ùÿðÿìèç áèð èñòÿêàí ÷àé è÷ÿíäÿí 

ñîíðà .. éîëäàøûì Òåéìóð ìèðçÿ éàçäûüû 

ÿøàðûíäàí áèð íå÷ÿñèíè áèçÿ îõóäó. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Úàâàí Ùöñåéí ùÿðäÿí-ùÿðäÿí; 

Éàçûð þç ÿøàðûí, äàüëàð! Àøûã Ùöñåéí. 

ßØßÄÄ ñèô. [ÿð.] Øèääÿòëè, ýöúëö, ñîí äÿðÿúÿ 

(÷îõ). [Ðçà áÿé:] ßôÿíäèëÿð, ìöñàèäÿíèçëÿ 

áèð ãà÷ êÿëìÿ ñþç èôàäÿñèíÿ ÿøÿääè 

åùòèéàúûì âàðäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ßØßÐ èñ. [ÿð.] òàð. Êå÷ìèøäÿ ìöÿééÿí 

ìÿãñÿäëÿð ö÷öí ýÿëèðèí îíäà áèðè ìèãäàðûíäà 

âåðèëÿí âåðýè. 

ßØÕÀÑ èñ. [ÿð. “øÿõñ” ñþç. úÿìè] êþùí. 

Øÿõñëÿð, àäàìëàð. ßøõàñ ôÿðìàéèøè ÿìÿëÿ 

ýÿòèðäèëÿð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Õÿðú åäèð áèð 

ïàðà ÿøõàñ ïóëóí áàéðàìäÿ; Çÿôÿðàíà, éàüà, 

ðàçéàíàéà, õàøõàøà, ÿòÿ. Ì.ß.Ñàáèð. Áèçèì 

ìöñÿëìàíëàð àðàñûíäà àðèô âÿ ãàíàúàãëû ÿøõàñëàð 

÷îõäóð. Í.Âÿçèðîâ. ßøõàñè-ùþêóìÿò 

ùàìû ùåéðàí îëóð îëñà; Ùÿð ãöââÿòèí öñòöíäÿ 

äÿ áèð ãöââÿò îëàðìûø! ß.Íÿçìè. ßøõàñè-ìÿúëèñ 

– áàõ ÿùëè-ìÿúëèñ (“ÿùë”äÿ). 

ßØÈ íèäà. “À êèøè” ñþçöíöí úàíëû äèëäÿ 

èøëÿíÿí èõòèñàð øÿêëè îëóá, éåðèíÿ ýþðÿ 

åòèíàñûçëûã, íàðàçûëûã, éàõóä òÿêèä âÿ ñ. ùèññëÿðè 

èôàäÿ åäèð. ßøè, òåç îë äà! ßøè, ìÿí íÿ 

áèëèì. ßøè, î äà éîëäàøäûð! ßøè, ãîé ýåòñèí! 

– [Ñóëòàí áÿé:] ßøè, õàí èëÿ àø éåìèðÿì êè, 

áûüûì éàüà áàòàð... Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ùöñåéí:]

ßØÈÐßÒ 

Ìÿí íÿ áèëèì, ÿøè, îíóí ãîëó íåúÿ îëóá.. 

Ñ.Ðÿùìàí. [Ãóëó:] ßøè, î à÷àðëàðû áèð áÿðè 

ýÿòèð. È.ßôÿíäèéåâ. [Úàìàë:] ßøè, àé Íÿáè 

äàéû, èíäèäÿí íèéÿ òîéóã òÿêèí ùèíÿ ýèðìèñèíèç 

Ýöíöí ãóëàüû òÿçÿ áàòûá êè. ß.Àáàñîâ. 

ßØÈÐßÒ èñ. [ÿð.] Áèð ÿñèëäÿí òþðÿéèá 

áèðëèêäÿ éàøàéàí âÿ êþ÷ÿðè (áÿäÿâè) ùÿéàò 

ñöðÿí àèëÿëÿð òîïëóñó; ãÿáèëÿ, îéìàã. ßøèðÿò 

äþâðö. ßðÿá ÿøèðÿòëÿðè. ßøèðÿò øåéõè (àüàñû, 

áÿéè). ßøèðÿò ùàëûíäà éàøàéàí òàéôàëàð. – 

Áöòöí Àçÿðáàéúàí õàíëàðû âÿ ÿøèðÿòëÿð þç 

àòëûñû èëÿ Ìàðàüàéà âÿ Ñàâóúáóëàã ÿòðàôûíà 

ýÿëìèøäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßØÊ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Ýþç éàøû. Ùèúðàí ýåúÿñè 

ýÿëäè êè, ùÿð ãÿòðåéè-ÿøêèì; Ïÿðâàíÿëÿðÿ 

øÿìè-øÿáèñòàí îëàúàãäûð. Ãþâñè. Ýåúÿýöíäöç 

àüëàìàãäàí ÿøêè-õóí; Ñàðàëûá ýöë 

ðÿíýè ñîëóáäó, ýþðäöì. Ã.Çàêèð. Ýþçöìäÿ 

úàðè åäèá ÿøê ùÿì ðÿâàí, ýåòìÿ! Õ.Íàòÿâàí. 

ßØÊÀË èñ. [ÿð. “øÿêë” ñþç. úÿìè] Øÿêèëëÿð, 

øÿêèë. [Ìÿñòÿëè øàù:] Õóðúóíó éåðÿ ãîé, 

àüçûíûí áàüûíû à÷, è÷èíäÿí öñòöíäÿ ÿøêàë ÷ÿêèëìèø 

òàõòà ïàð÷àëàðû ÷ûõàðò. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ßØÊÁÀÐ ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. Ýþç éàøû òþêÿí, 

÷îõ àüëàéàí. Éàüìà, úàíûì, íàëåéè-áèèõòèéàðûìäàí 

ñàãûí; Òþêìÿ ãàíûì, àáè-÷åøìèÿøêáàðûìäàí 

ñàãûí. Ôöçóëè. Ñàëäû ìÿíè äàìÿ 

çöëôöí õÿéàëû; Ìÿíè ãîéäóí ÿøêáàðäà, 

ýÿëìÿäèí. Ñàðû Àøûã. ßøêáàð îëìàã êëàñ. 

– ýþç éàøû òþêìÿê, ÷îõ àüëàìàã. Áèð ñöðö 

úÿëëàä ÿëèíäÿí ÿøêáàð îëìóø úÿùàí. Ì.Ùàäè. 

ßØÐÀÔ èñ. [ÿð. “øÿðèô” ñþç. úÿìè] êþùí. 

ßéàíëàð, íöôóçëó àäàìëàð, êöáàðëàð. ßðêàíèäþâëÿò, 

öëÿìà, .. ÿéàí âÿ ÿøðàô âÿ ÿðáàáèìÿíàñèá 

îòàüûí ãàáàüûíäà ñÿô ÷ÿêèá ÿë-ÿë 

öñòÿ äóðäóëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Áöòöí ÿøðàô 

èêÿí ãûçûí âóðüóíó; Áÿáèð õàí êèìñÿéÿ âåðìÿäè 

îíó. Ù.Úàâèä. 

ßØÐßÔ ñèô. [ÿð.] êþùí. ßí øÿðàôÿòëè, ÿí 

ÿçèç, ÷îõ ùþðìÿòëè. [Àðèô:] Áèð ôÿçèëÿòñÿ 

þëäöðöá þëìÿê; Úàíàâàð áèçäÿí ÿøðÿô îëñà 

ýÿðÿê. Ù.Úàâèä. Áóäóð, Éåð öçöíöí ÿøðÿôè 

èíñàí; Éàðàäûð ýöíäÿ áèð ùèúðàíëû äàñòàí. 

Ñ.Âóðüóí. [Ýöëéàíàã:] Òÿáèÿòäÿ ìþâúóä 

îëàí áöòöí ýþçÿëëèêëÿðèí ýþçÿëè, ùÿéàòûí 

ÿøðÿôè îëàí èíñàíäûð. ß.Âÿëèéåâ. 

ßØÐßÔÈ èñ. [ÿð.] êþùí. Êå÷ìèøäÿ: áåø 

ìàíàòëûã ãûçûë ïóë. ßøðÿôè êå÷ìèøäÿ çèíÿò 

îëàðàã èøëÿíèðäè. – Çÿðõàðàäàí àðõàëûã; 

ßÒ 

ßøðÿôèäÿí éàõàëûã; Áèð áóñÿ âåð î õàëäàí; 

Äàäûíà ÷àòñûí õàëûã. (Áàéàòû). [Êîðîüëó 

Ãûðàòà:] ßçÿëäÿí áèëñÿéäèì ñÿíèí ùàëûíû; 

ßøðÿôèäÿí êÿñäèðÿðäèì íàëûíû. “Êîðîüëó”. 

[Õàíûìûí] ÿòÿéèíäÿ áèð ñûðà ÿøðÿôè, áîéíóíäà 

ãûçûëëû øÿâÿñè âàðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

// Öìóìèééÿòëÿ, ãûçûë ïóë. Ïÿðè Ñîëòàí ýöëöá, 

ßùìÿäíÿí õóäàôèç åëÿéÿíäÿí ñîíðà, 

çèíäàíäàí ÷ûõäû. Áèð ÷ÿíýÿ ÿøðÿôè äÿ çèíäàíáàíûí 

ÿòÿéèíÿ òþêöá, ãÿìëè-ãÿìëè ýÿëäè 

ìÿíçèëèíÿ. (Íàüûë). 

ßØÐßÔÈËÈ ñèô. Áÿçÿê ö÷öí ÿøðÿôè òàõûëìûø, 

ÿøðÿôè àñûëìûø. ßòÿéè ÿøðÿôèëè ïàëòàð. – 

Óúó ÿøðÿôèëè áóëóä êèìè ñà÷; Äàë ýÿðäÿíäÿ 

ùÿð ùþðöéö áèð ãîëàú. Ì.Ï.Âàãèô. 

ßØÑÈÇ ñèô. 1. Òàéû, áÿðàáÿðè, ìèñëè îëìàéàí. 

2. Äîñòó, éàõûí àäàìû, ùÿìäÿìè îëìàéàí; 

òÿê. 

ßØÑÈÇËÈÊ èñ. 1. Òàéû, áÿðàáÿðè, ìèñëè îëìàìà. 

2. Äîñòó, ùÿìäÿìè îëìàìà; òÿêëèê. 

ßØÉÀ èñ. [ÿð. “øåé” ñþç. úÿìè] 1. Øåéëÿð. 

Åâ ÿøéàñû. – Íèøàíäàí òîéà ãÿäÿð ãûç åâè 

ãûçà âåðèëÿñè úåùèç ÿøéàñûíû òÿäàðöê åòìÿêëÿ 

ìÿøüóë îëóð. Ð.ßôÿíäèéåâ. Ìÿñìÿíèí îòàüû 

åâ ÿøéàñûíäàí òàìàìèëÿ áîø èìèø. Ñ.Ùöñåéí. 

Ñÿòòàðõàí Òåùðàíà êþ÷äöêäÿ åâ ÿøéàñûíû 

àïàðìàìûøäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ãàäèð] áöòöí 

ñöñëö-áÿçÿêëè ÿøéàñûíû áèð áîü÷àéà áàüëàäû 

âÿ ùàìàì÷ûéà òàïøûðäû. Ù.Ñàðàáñêè. 

2. ôÿëñ. Ùèññ îðãàíëàðû òÿðÿôèíäÿí ãàâðàíûëàí 

ùÿð ùàíñû áèð êîíêðåò ìàääè ùàäèñÿ, 

øåé, îáéåêò. ßøéà èëÿ îíó èôàäÿ åäÿí ñþç 

àðàñûíäà ÿëàãÿ. – [Äèâàíÿ:] Ìÿíúÿ ùÿì 

ìàùèééÿòè-ÿøéà áöòöí; Áàøãà ðÿíý àëìàãäàäûð 

ýóéà áó ýöí. Ù.Úàâèä. 

◊ ßøéàéè-äÿëèë ùöã. – ìöòòÿùèìèí ýöíàùêàð 

îëóá-îëìàäûüûíû ñöáóò åäÿí ùÿð ùàíñû 

áèð øåé, ìàääè ñöáóò. Ìÿùêÿìÿéÿ ÿøéàéèäÿëèë 

òÿãäèì åòìÿê. 

ßÒ èñ. 1. Úàíëûëàðûí áÿäÿíèíäÿ ñöìöêëÿ 

äÿðè àðàñûíäàêû ìàääÿ; ÿçÿëÿ òîõóìàëàðûíûí 

àäè àäû. // Ùåéâàí âÿ èíñàí áÿäÿíèíèí éóìøàã 

ùèññÿñè. ßòè ñöìöêäÿí àéûðìàã. 

2. Êÿñèëìèø ùåéâàí áÿäÿíèíèí õþðÿéÿ èøëÿíÿí 

ãèñìè. Ãîéóí ÿòè. Òîéóã ÿòè. Ìàë ÿòè. 

Áèøìèø ÿò. ×èé ÿò. – ..ßòè, ÷þðÿéè, ãÿíäè áèçÿ 

áèðÿ-èêè ãèéìÿòÿ ñàòûðëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßò àëìûð, àðâàääàí êöôòÿ èñòÿéèð; 

143

ßÒ 

Îëìàéàíäà òóòóð òîé, áèçèì êèøè. Àøûã 

Ùöñåéí. ßò áàëòàñû – ÿò äîüðàìàã ö÷öí 

áàëòà. ßò äàøû – öñòöíäÿ ÿò äþéìÿê ö÷öí 

áÿðê äàø. ßò äþéìÿê – ÿòèí ñöìöêñöç 

ãèñìèíè õûðäà-õûðäà äîüðàìàã. ßò òàõòàñû – 

öñòöíäÿ ÿò äþéöëÿí âÿ éà äîüðàíàí ýèðäÿ âÿ 

éà äþðäêöíú ãàëûí âÿ áÿðê òàõòà. Öëôÿò éåðäÿ 

îòóðóá ÿò òàõòàñûíû òÿìèçëÿéèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

3. Áÿäÿí, âöúóä, ÿíäàì ìÿíàñûíäà. 

ßòèíäÿí åëÿ áèë êÿñäèëÿð. Ýöëëÿ ÿòÿ äÿéäè. – 

[Ôÿðÿú:] Áó ÿò, áó ÿíäàì ìÿíèì áàøûìà ëàï 

áÿëà îëäó. Ù.Àðèô. 

4. Ìåéâÿíèí ãàáûüû àëòûíäà îëàí éåìÿëè 

éóìøàã ùèññÿñè. Àëìàíûí ÿòè. Øàôòàëûíûí ÿòè. 

◊ ßò àñìàã – áèøìÿê (ãàéíàìàã) ö÷öí 

ÿòè ãàçàíäà îä öñòöíÿ ãîéìàã. ßò áàñìàã 

– ÷îõ êþêÿëìÿê, ÿòëÿíìÿê. [Ôèðèäóí] óçóíáîéëó, 

úàíëû âÿ áöòöí áîéíóíó ÿò áàñìûø 

Ùèêìÿò Èñôàùàíèíè äèããÿòëÿ ñöçäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßò ýÿëìÿê – áÿäÿíèí éàðàëàíìûø éåðèíèí 

öñòö ÿòëÿ þðòöëìÿê, ñàüàëìàã, éàðàñû ãàïàíìàã. 

ßò òþêìÿê – ÷îõ àðûãëàìàã. ßòäÿí 

äöøìÿê – àðûãëàìàã, çÿèôëÿìÿê. ßòäÿíãàíäàí 

îëìàã – ÷îõ àðûãëàìàã, çÿèôëÿìÿê. 

ßòÿ äþíìÿê – ñöñòëÿøìÿê, êåéëÿøìÿê, 

àòèëëÿøìÿê, ùÿðÿêÿò åäÿ áèëìÿéÿúÿê áèð 

ùàëà ýÿëìÿê. ßòÿ ýÿëìÿê – áèð ãÿäÿð êþêÿëìÿê. 

ßòÿ ýÿòèðìÿê – êþêÿëòìÿê. ßòÿúàíà 

(ÿòÿ-ãàíà) äîëìàã – áèð ãÿäÿð 

êþêÿëìÿê, éàõøûëàøìàã, ñàüëàìëàøìàã. 

..Ñÿêèíÿ îòóç éàøûíà ÷àòìûøäû, ÿòÿ-úàíà 

äîëìóø, ýþçÿëëÿøìèø, ýÿðäÿíëè áèð ãàäûí 

îëìóøäó. Ì.Èáðàùèìîâ. [Òàùèð] ñîí èëëÿðäÿ 

ÿòÿ-ãàíà äîëìóøäó. Ì.Ùöñåéí. ßòÿ-úàíà 

ýÿëìÿê – áàõ ÿòÿ-ãàíà äîëìàã. Íóðÿääèí 

êÿíäÿ ýÿëÿíäÿí ñîíðà, áèð àéûí ÿðçèíäÿ 

òàíûìàã îëìóðäó. ßòÿ-úàíà ýÿëèá öçö ëàëÿ 

êèìè ãûçàðìûøäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Èíñàôñûç ãóðä 

ýöëÿ-ýöëÿ; Äåäè ñåâèíÿ-ñåâèíÿ: – Áó óøàãëàð 

êþêÿëñèíëÿð; ßòÿ-úàíà ýÿëñèíëÿð. Ì.Äèëáàçè. 

ßòÿ-úàíà (ÿòÿ-ãàíà) ýÿòèðìÿê – áèð ãÿäÿð 

êþêÿëòìÿê, ñàüëàìëàøäûðìàã, úàíëàíäûðìàã. 

ßòè ÷èì÷èøìÿê – 1) èéðÿíìÿê, ÷èéðÿíìÿê. 

[ßøðÿôèí] ÿòè ÷èì÷èøäè, áó ðöòóáÿòëè çèðçÿìèäÿ 

ãàëìàüû øÿíèíÿ ñûüûøäûðìàäû, àéàüà äóðóá 

ãàïûíû ñûíäûðìàã âÿ áèðáàø éàòàãõàíàéà 

éîëëàíìàã èñòÿäè. È.Øûõëû; 2) öðïÿðìÿê. Éàüûøûí 

ñóéó [Ñåéìóðóí] áîéíóíà, áÿäÿíèíÿ 

ñöçöëäö, ÿòè ÷èì÷èøäè. È.Ìÿëèêçàäÿ. ßòè 

144 

ßÒÀËßÒ 

òþêöëìÿê – 1) àðûãëàìàã, çÿèôëÿìÿê; 2) õîøàýÿëìÿç 

áèð èø, ùÿðÿêÿò âÿ ñ. ãàðøûñûíäà 

þçöíäÿ èéðÿíúëèê, õÿúàëÿò ùèññè äóéìàã. Î 

äàíûøàíäà àäàìûí ÿòè òþêöëöð. ßòè öðïÿðìÿê 

– ãîðõìàãäàí, ùöðêìÿêäÿí âÿ ñ. 

Ùèññëÿðäÿí òöêëÿðè ãàáàðûá áèç-áèç äóðìàã, 

äÿùøÿòÿ ýÿëìÿê. Ùÿìçÿíèí ÿòè öðïÿðäè, 

âöúóäó òèòðÿéèá ëÿðçÿéÿ ýÿëäè. Ýþçëÿðè àëàãàðà 

÷àëäû. ß.Âÿëèéåâ. ßòèìè (ÿòèìèçè) 

òþêìÿ! – óòàíäûðìà! õÿúàëÿò âåðìÿ! ..Èíäè, 

áó ñààò áèçèì þâðÿòëÿðèìèç åâäÿ îòóðóá 

ñàããûç ÷åéíÿéèðëÿð. Îíëàð áèçèì ñþçöìöçö 

áàøà äöøìÿéÿúÿêëÿð âÿ áèçÿ áåëÿ úàâàá âåðÿúÿêëÿð: 

“Ñÿí àëëàù, à êèøè, ÿòèìèçè òþêìÿ!” 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ßòèí òþêöëñöí! – 

óòàí! õÿúàëÿò ÷ÿê! ùÿéàí îëñóí! ßòèíè 

êÿñìÿê (äèäìÿê) – ÷îõ ÿçèééÿò âåðìÿê, 

÷îõ èíúèòìÿê. [ßáäöë:] Âàëëàù, î ãÿäÿð 

éàíìûøàì êè, èñòÿéèðÿì [Ýöëíèñÿíèí] ÿòèíè 

äèäÿì. Ú.Úàááàðëû. Ôàòû áèðäÿí ÿòèíè êÿñèðëÿðìèø 

êèìè ôàñèëÿñèç ãûøãûðäû. ß.Àáàñîâ. 

ßòëÿ äûðíàã àðàñûíà ýèðìÿê – áèð-áèðèíÿ 

÷îõ éàõûí îëàí àäàìëàðûí èøèíÿ ãàðûøìàã. 

ßòèíè øèøÿ ÷ÿêìÿê – ÷îõ èíúèòìÿê, ÷îõ 

ÿçèééÿò âåðìÿê. [Ìàùìóä áÿé:] Áàøûíà 

àíä îëñóí, ÿëèìÿ äöøÿ; Ìÿí îíóí ÿòèíè ÷ÿêÿðÿì 

øèøÿ. Ñ.Ðöñòÿì. Áèð êþéíÿê ÿò òþêìÿê 

– áàõ êþéíÿê-êþéíÿê ÿò òþêìÿê. Òåéìóð 

ñàãè îëìàã èñòÿìÿäèéèíè äåéÿíÿúÿí áèð 

êþéíÿê ÿò òþêäö. Ì.Ùöñåéí. Êþéíÿê-êþéíÿê 

ÿò òþêìÿê – ñîí äÿðÿúÿ óòàíìàã, 

õÿúàëÿò ÷ÿêìÿê. ßçèç Ýöëñàáàùûí åøãèíè 

ñîéóã ñÿíýÿðëÿðäÿ ãþí÷ÿ ùàëûíäà ñàõëàéûá 

ãàéòàðäûüûíû Áàéðàì êèøè áèëÿíäÿ êþéíÿêêþéíÿê 

ÿò òþêìÿëè èäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ßÒÀ èñ. [ÿð.] êëàñ. Âåðìÿ, âåðèø. // Áàüûøëàíìà. 

Êè÷èêäÿí õÿòà, áþéöêäÿí ÿòà. (Àòà. 

ñþçö). ßòà åòìÿê (åëÿìÿê) – áàüûøëàìàã. 

Òÿìèð ö÷öí åòäè ÷îõ ÿòàëÿð; Òÿäðèú èëÿ 

ãûëäû ÷îõ áèíàëÿð. Ôöçóëè. [Ìèðçÿ:] Àììà àüàäàí 

[õàùèøèì] áóäóð, ÿýÿð èëòèôàòûíûç îëñà, áÿíäÿéÿ 

áèð éàáû ÿòà åëÿéÿñèíèç. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ßÒÀËßÒ èñ. [ÿð.] Ùÿðÿêÿòñèçëèê, ôÿàëèééÿòñèçëèê, 

ñöñòëöê, áîø äóðìà; òÿíáÿëëèê. Ùÿâÿñ 

ñþâã åéëÿð èíñàíû ùÿéàòÿ; ßòàëÿò úÿëá åäÿð 

øÿõñè ìÿìàòÿ. Ì.ß.Ñàáèð. Ãÿëéàí õîðóëäàäûãúà 

éóõóéà áÿíçÿð ãÿðèáÿ áèð ÿòàëÿò [Ùèêìÿò 

Èñôàùàíèíèí] áöòöí áÿäÿíèíè áöðöéöðäö. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Èñòè âÿ áöðêö àäàìëàðäà òÿí-

ßÒÀËßÒËÈ 

áÿëëèê, ÿòàëÿò ÿìÿëÿ ýÿòèðìèø âÿ îíëàð ùàðàäà 

èñÿ ýèçëÿíìèøäèëÿð. Ñ.Ðÿùìàí. ßòàëÿò áàñìàã 

– òÿíáÿëëèê áàñìàã, èøëÿìÿéÿ, ùÿðÿêÿò 

åòìÿéÿ ùÿâÿñè îëìàìàã, òÿíáÿëëèê åòìÿê. 

ßÒÀËßÒËÈ ñèô. 1. Ùÿðÿêÿòñèç, ôÿàëèééÿòñèç, 

ñöñò; òÿíáÿë. [Óçóíäÿðÿ] ÿñêè Øÿðãèí òÿëÿñìÿê 

áèëìÿéÿí ÿòàëÿòëè ðóùóíó þçöíäÿ 

ñàõëàäûüû ö÷öí ìàðàãñûç äåéèëäè. Ñ.Ùöñåéí. 

2. ôèç. Ùÿðÿêÿòäÿ îëàí úèñìèí õàðèúè òÿñèð 

îëìàäàí þç ìöíòÿçÿì ùÿðÿêÿòèíè, ñöêóíÿòäÿ 

îëàí úèñìèí èñÿ þç ñöêóíÿòèíè ñàõëàìà 

õàññÿñè; èíåðñèéà. ßòàëÿò ãàíóíó. 

ßÒÁÀËÀ áàõ ÿòúÿáàëà. ßòáàëà ãàðàíãóø. 

– Óøàãëûã ùÿéàòû! ßòáàëà ãóø ãàíàäëàð 

àëòûíäà ïÿðâÿðèø òàïàí êèìè, ñÿí äÿ èñòè àíà 

ãóúàüûíà ñûüûíûð, áöòöí äöíéàíûí ñÿàäÿòèíè 

áó äîüìà éóâàäà òàïûðñàí. Ìèð Úÿëàë. 

ßÒÁÀØ ñèô. äàí. Àüûëñûç, ýåú àíëàéàí, ýåú 

áàøà äöøÿí; êöòáåéèí. 

ßÒÚß èñ. 1. ×ûëïàã óøàã áÿäÿíè. 

2. Á à õ ÿòúÿáàëà. Éóâàäà éóìóðòàäàí éåíèúÿ 

÷ûõìûø ÿòúÿ êÿêëèê áàëàëàðû âàðäû. 

ßÒÚßÁÀËÀ èñ. Éóìóðòàäàí ëÿëÿêñèç âÿ 

ýþçëÿðè à÷ûëìàìûø ùàëäà ÷ûõàí ãóø áàëàñû. 

..ßëèìè éóâàéà ñîõäóì âÿ òöêñöç ÿòúÿáàëàëàðûí 

öñòöíäÿí àíà àëàúÿùðÿíè òóòóá .. àüàúäàí 

åíäèì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ..Îðàäà áàëà-áàëà 

úöúÿëÿð âàð, áàõ áåëÿ-áåëÿ, úûá-úûáûëû, ÿòúÿáàëà. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. ßòúÿáàëà áèð äîëàøà; Äèëè 

äîëàøà-äîëàøà; ×àëäû óçóí áèð ôûøãûðûã. 

Ì.Äèëáàçè. // Ëöò êþðïÿ óøàã ùàããûíäà. 

ßÒ×ßÊßÍ èñ. ßòè õûðäà-õûðäà äîüðàìàã 

ö÷öí ìàøûí. 

ßÒ×È èñ. ßòñàòàí. 

ßÒ×ÈËÈÊ èñ. ßòëèê ùåéâàí éåòèøäèðìÿ èøè. 

ßò÷èëèê òÿñÿððöôàòû. 

ßÒÄÎÜÐÀÉÀÍ èñ. 1. ßò äþéìÿê, äîüðàìàã 

ö÷öí êè÷èê êÿñÿðòè; ãèéìÿêåø. Ãîíøóäàí 

ÿòäîüðàéàíû ýÿòèð. 

2. Êÿñèëìèø ùåéâàíûí ÿòèíè äîüðàéàí àäàì; 

ãÿññàá. 

3. Á à õ ÿò÷ÿêÿí. 

ßÒÄÞÉßÍ áàõ ÿòäîüðàéàí 1 âÿ 3-úö 

ìÿíàëàðäà. 

ßÒßÚ èñ. ìÿù. Éóí òÿìèçëÿéÿí àëÿò. 

ßÒßÊ èñ. 1. Ïàëòàðûí áåëäÿí àøàüû òÿðÿôÿ 

óçàíàí ùèññÿñè. Ïàëòîíóí ÿòÿéè óçóíäóð. Ïåíúÿéèí 

ÿòÿéèíè áèð ãÿäÿð ãûñàëòìàã ëàçûìäûð. – 

Ñàíúûá áåëÿ íàçÿíèí ÿòÿêëÿð; Úÿì åéëÿéÿëèì 

ßÒßÊ 

ýþçÿë ÷è÷ÿêëÿð. Ôöçóëè. Äÿëè Ñÿìÿä ÿòÿêëÿðèíè 

÷ûðïûá, äóðóá ýåòäè âÿ äàëà áàõà-áàõà ýöëöìñöíöá 

äåéèðäè.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Áàúû âÿ 

ãàðäàø ÿòÿêëÿðèíÿ éûüäûãëàðû ãóëàíúàðëàðû 

éåðÿ òþêöá îòóðäóëàð.. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. // Ïàëòàð 

ÿòÿéèíÿ îõøàéàí ùÿð øåé. Øåéõèí àíàñû 

÷àäûðûí ÿòÿéèíè ãàëäûðûá ùàðà èñÿ áàõûð, 

ñîíðà îüëóíà òÿðÿô äþíöð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. Äàüûí, éàìàúûí âÿ öìóìèééÿòëÿ, ùöíäöð 

éåðèí àøàüû òÿðÿôëÿðè. Äàü ÿòÿéè. – Ãàðàáàüäà 

äàüûí ÿòÿéèíäÿ, .. ÷ÿìÿíäÿ àòëû äÿñòÿñè 

ñÿðêÿðäÿñè Ãÿùðÿìàí éöçáàøû .. ôèêèðëè îòóðóáäóð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Óçàãäà áèð 

òÿïÿ ÿòÿéèíäÿ áåø-îí àëà÷ûãäàí èáàðÿò áèð 

îáà ýþðöíöðäö. À.Øàèã. Ýåòäèêúÿ àüàúëàðûí 

ñàéû àðòûð âÿ äàüëàðûí ÷ûëïàã ÿòÿê âÿ çèðâÿëÿðè 

äÿ éàøûë äîíà áöðöíöð. Ì.Èáðàùèìîâ. // Áèð 

éåðèí éàõûíû, éàõûí òÿðÿôè. Ìåøÿíèí ÿòÿéè. – 

Ùÿð èë áó çàìàí éîëóí ÿòÿêëÿðèíÿ ãÿäÿð 

÷àäûðëàð, îáàëàð äöøÿðìèø. Ìèð Úÿëàë. 

3. Àüàú áóäàãëàðûíûí, ãàëõàíäàí ñîíðà 

àøàüû ÿéèëÿí éåðëÿðè, àë÷àã ùèññÿñè. Àüàúûí 

ÿòÿéèíè ãûðìàã. Òóò àüàúûíûí ÿòÿêëÿðèíäÿêè 

òóòëàðû óøàãëàð éåéèá ãóðòàðìûøëàð. 

4. Àäÿòÿí “áèð” ñþçö èëÿ – ãåéðè-ìöÿééÿí 

÷îõëóã áèëäèðèð. [Ìÿøÿäè Èáàä:] Çàðàôàò 

äåéèëäèð, áèð ÿòÿê ïóë âåðèðÿì, áèð áàõûì ýþðöì, 

ìàë íÿ úöð ìàëäûð, âåðäèéèì ïóëà äÿéÿðìè 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ñåéèä ßùìÿä:] Ìÿí 

èêè äÿôÿ áó øÿùÿðÿ ýÿëèá, ùÿð äÿôÿñèíäÿ áèð ÿòÿê 

ïóë àïàðìûøàì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ýèëåéýöçàðîâ:] 

Áèð ýþðöí íàäàí éåíÿ áèð ÿòÿê ïóë 

ãàçàíäû. Ìÿíèìñÿ ñàíäûãäà õîðóç ñÿñè 

åøèòìÿìèø ýöë êèìè ÿñÿðëÿðèì ÷àï îëóíìàìûø 

éàòûá ãàëûð. Ñ.Ðöñòÿì. 

◊ ßòÿê àëòäàí þòöðìÿê – 1) õÿëâÿòè, 

ýèçëè âåðìÿê; 2) éàääàí ÷ûõàðìàã, óíóòìàã. 

Áÿçÿí áþéöê êèòàáëàðäàí íöìóíÿëÿð ýÿòèðèð; 

Ëàêèí âèúäàí êèòàáûíû ÿòÿê àëòäàí þòöðöð. 

Ñ.Âóðüóí. ßòÿéèí òóòìàã – áàõ ÿòÿéèíäÿí 

òóòìàã (éàïûøìàã). ßüéàð ÿòÿýèí òóòìà 

âÿ ÿüéàðÿ éàïûøìà. Íÿñèìè. ßòÿéèíäÿí 

òóòìàã (éàïûøìàã) – éàëâàðìàã, ùèìàéÿ, 

êþìÿê èñòÿìÿê, ïÿíàù ýÿòèðìÿê. Ñûüûí 

Àëëàùûíà, òóò ÿòÿéèíäÿí; Îëìóø ãóëàãëàðûí 

éîõñà êàð ñÿíèí. Àøûã Ìÿùÿììÿä. [Ìÿðúàí:] 

Òàïìûñàí, òóò ÿòÿéèíäÿí, áÿðê òóò; Áàøãà 

äèëáÿðëÿðè àðòûã ñÿí óíóò. À.Øàèã. Áàëàìà 

ñÿí êþìÿê îë; ßòÿéèíäÿí òóòìóøàì; Ãàäàí 

145

ßÒßÊÀËÒÛ 

àëûì, òÿê ñÿíèí. Á.Âàùàáçàäÿ. ßòÿéèíè 

áóðàõìàã – ÿë ÷ÿêìÿê, áîøëàìàã. [Ñÿðäàð 

Ðÿøèä:] Ãîé ìÿíèì áàúûì Ìàùðóíóí ÿòÿéèíè 

áóðàõñûí, îíóí ö÷öí ùàðàäàí èñòÿéèðñÿ, 

ìÿí ãûç òàïûá åâëÿíäèðèì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßòÿéèíè ÷ÿêìÿê – ãàðøûñûíû àëìàã, ìöáàðèçÿ 

àïàðìàã, éîë âåðìÿìÿê. Ãàíóí ïîçàíëàðûí 

ÿòÿéèíè ÷ÿê; Øÿùÿð íÿôÿñ àëñûí êþðïÿëÿð 

êèìè! Ñ.Ðöñòÿì. Àáðûíû ÿòÿéèíÿ áöêìÿê – 

áàõ àáûð. [Ùàôèçÿ õàíûì:] Âàëëàù, áó ñààò 

àáðûíû ÿòÿéèíÿ áöêÿðÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ìöðøöä:] Ñàäûã! Ñÿíèí àðâàäûí ìÿíèì àáðûìû 

áöêäö ÿòÿéèìÿ, ñàëäû éîëà. Ñ.Ðÿùìàí. 

Äàøû ÿòÿéèíäÿí òþêìÿê – áàõ äàø. Úàíëàð 

àëàí úÿëëàäáàøû; ßòÿéèíäÿí òþêäö äàøû. 

Àøûã Ùÿñÿí. ßë ìÿíèì, ÿòÿê ñÿíèí – áàõ 

ÿë. [Ôàòìàíèñÿ:] Ìîëëà ßëéàð, àòàì-àíàì 

ñÿíÿ ãóðáàí, ãÿëÿìèíÿ ìÿíèì úàíûì ãóðáàí 

îëñóí, ÿë ìÿíèì, ÿòÿê ñÿíèí. Éà ÿòÿéèíè êÿñ, 

éà ìÿíèì ÿëèìè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ßÒßÊÀËÒÛ 1. èñ. Ýèçëèúÿ òîïëàíûëûá ñàõëàíûëàí 

åùòèéàò – ïóë âÿ áàøãà øåé. Î, êþùíÿ 

àäàìäûð, îíóí ÷îõ ÿòÿêàëòûñû îëàð. 

2. çÿðô. Ýèçëèúÿ, õÿëâÿòè. 

ßÒßÊÄÎËÓÑÓ ñèô. Ëàï ÷îõ, ùÿääÿí àðòûã 

÷îõ. 

ßÒßÊ-ßÒßÊ çÿðô. ×îõëó, ÷îõëó ìèãäàðäà; 

áîë, áîëëóúà, ÿòÿêäîëóñó. ßòÿê-ÿòÿê ïóë. 

– Áàüëàðûíäà, áàõ, ýöë-ýöëö ÷àüûðûð; ßòÿêÿòÿê 

íîüóë ñÿïÿð ùÿð àüàú. À.Øàèã. [Íÿáè:] 

Éûüûðäûã ìåøÿäÿí áèç ÿòÿê-ÿòÿê; Éàíàüûí, 

äîäàüûí ðÿíýäÿ ÷èéÿëÿê. Ñ.Ðöñòÿì. Ìåøÿäÿ 

äàäëû ÷èéÿëÿê; Éûüûëûðäû ÿòÿê-ÿòÿê. Ì.Äèëáàçè. 

ßÒßÊËßÌß “ßòÿêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÒßÊËßÌßÊ ô. 1. ßòÿéèíäÿí òóòìàã, 

òóòóá ñàõëàìàã. [Çÿðáÿëè:] Óñòà, ýåòäèì, 

éîëäà ÿòÿêëÿäèì, áèð ãàïàç âóðäó, éûõûëäûì.. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ïàñû ìîëëàíû ÿòÿêëÿéèá äàéàíäûðäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ñàçàíäàëàð øóëóãëóã 

äöøäöéöíö, òîéóí ïîçóëäóüóíó éÿãèí åòäèëÿð, 

Ìÿøÿäè Úàùàíýèðè ÿòÿêëÿäèëÿð. Ìèð Úÿëàë. 

2. ßòÿéèíÿ éûüìàã. 

3. ìÿú. Éàõàëàéàðàã ÿë ÷ÿêìÿìÿê, éàëâàðûá 

õàùèø åòìÿê. 

4. ìÿú. Éàðûñûíû êå÷ìÿê, ýåòìÿê (éîë ùàããûíäà). 

Äöçÿëäè ìÿíçèëÿ éåíÿ äÿñòÿìèç; 

ßòÿêëÿéèá éîëó, âàðäûã áèðáàøà. Ñ.Âóðüóí. 

ßéíèìäÿ áîç øèíåë, áåëèìäÿ éàðàã; Ýåäèðÿì, 

éîëëàðû ÿòÿêëÿéÿðÿê. Ì.Ðàùèì. 

146 

ßÒÈÀÚÛ 

5. ßòÿêëÿ éåëëÿìÿê. Ìàíãàëû, îúàüû ÿòÿêëÿìÿê. 

– Úÿì îëóáäóð òàìàì ÿãëè ñåéðÿêëÿð; 

Êèìè îäóí ãàëàð, êèìè ÿòÿêëÿð. Ã.Çàêèð. 

Áèðèñè ñàúûí àëòûíû ýàù ïèëÿéèð, ýàù ÿòÿêëÿéèð. 


ßÒßÊËßÍÌß “ßòÿêëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÒßÊËßÍÌßÊ ìÿúù. ßòÿéèíäÿí òóòóëìàã, 

òóòóëóá ñàõëàíìàã. 

ßÒßÊËÈ ñèô. 1. ßòÿéè ýåíèø âÿ óçóí. ßòÿêëè 

ïàëòàð. 

2. ßòÿéè, ÿòÿêëÿðè îëàí. Éàøûë ÿòÿêëè òÿïÿëÿð. 

– [Ùÿúÿðèí] ýþçëÿðè ãàáàüûíäàí éàøûë 

ÿòÿêëè, òÿïÿñè ãàðëû äàüëàð, àðà-ñûðà “ö÷ òÿïÿ”- 

ëÿðäÿ äöøÿí àëà÷ûãëàð ýÿëèá êå÷äè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÒßÊËÈÊ èñ. êþùí. Çèíÿò ö÷öí ãàäûí 

ïàëòàðûíûí ÿòÿéèíÿ äöçöëÿí ïóë âÿ ñ. ßòÿêëèéè 

àëòóí, ãÿñàáÿñè çÿð; ×ÿùðàéû ÷àðãàòû ãÿääÿ 

áÿðàáÿð. Ì.Ï.Âàãèô. Äöçöëöá éàõàñûíà ãûçûë 

éàõàëûã êÿñèëèá; Ãîëäà ãîëáàüû, ÿòÿýèíäÿ 

ÿòÿêëèê àñûëûá. Àøûã Çàêèð. 

ßÒßÍß èñ. Ìÿìÿëèëÿðäÿ: àíà áÿòíèíäÿ 

áàëàíû áöðöéÿí âÿ áàëà îíóí è÷èíäÿí ÷ûõäûãäàí 

ñîíðà úûðûëûá äöøÿí ÿò ïÿðäÿñè; ñîí. 

Ñîí (ÿòÿíÿ) ÿñàñ åòèáàðû èëÿ èíÿêëÿðäÿ 2-6 

ñààòäàí, úàìûøëàðäà èñÿ 2-4 ñààòäàí ñîíðà 

äöøöð. 

ßÒßÍßËÈ ñèô. ßòÿíÿñè îëàí (ìÿìÿëèëÿð 

ùàããûíäà). 

ßÒßÍßÑÈÇ ñèô. ßòÿíÿñè îëìàéàí (ìÿìÿëèëÿð 


ßÒßÐ èñ. äàí. Èç, ÿñÿð, ÿëàìÿò, õÿáÿð. 

Îíäàí ùå÷ áèð ÿòÿð éîõäóð. – Àíúàã Àðçóíóí 

íÿáçè ÷îõ çÿèô âóðóðäó, ÷öíêè îíäà ãàí 

ÿòÿðè ãàëìàìûøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÒßØ èñ. [ôàðñ.] Ñóñóçëóã, áÿðê ñóñàìà. 

Ñóéóí ñÿñè [Ýÿëäèéåâäÿ] ÿòÿø îéàòäû. Ìèð 

Úÿëàë. ßòÿøèíè ñþíäöðìÿê – ñó è÷ìÿêëÿ 

ñóñóçëóüóíó ðÿô åòìÿê. 

ßÒÔ èñ. [ÿð.] êþùí. ßéìÿ, ÷åâèðìÿ, ìåéèë 

åòäèðìÿ, éþíÿëòìÿ. 

ßÒÔÀË èñ. [ÿð. “òèôë” ñþç. úÿìè] êëàñ. 

Óøàãëàð, òèôèëëÿð. Áóíëàð áèçèì çöêóð âÿ öíàñ 

ÿòôàëûìûçà ìöðÿááè îëóðëàðìû Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Îëñóí, îëñóí ñÿíèíëÿ õîøùàë; Éåòñèí, 

éåòñèí êÿìàëÿ ÿòôàë. Ì.ß.Ñàáèð. Ùÿð äÿãèãÿ 

äöøÿð áèð ÿùâàëÿ; Îõøàéûð òÿðáèéÿñèç ÿòôàëÿ. 


ßÒÈÀÚÛ ñèô. Þç ðÿôòàðû, ùÿðÿêÿòè, ìöíàñèáÿòè, 

äàíûøûüû èëÿ áàøãàëàðûíû þçöíäÿí èíúè-

ßÒÈÀÚÛËÛÃ 

äÿí; äèëèàúû. ßòèàúû àäàì. – Àõ, íåúÿ ÿòèàúû 

àðâàäñàí, – äåäèì, ëàêèí áèðäÿí Éàãóòó äöøöíöá 

ñÿñèìè éóìøàëäàðàã îíà éàëâàðäûì.. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. [Ýöëçàð] ÷îõ ùþâñÿëÿñèç 

âÿ ÿòèàúû (ç.) îëìóøäó. È.Ùöñåéíîâ. // Èñ. 

ìÿíàñûíäà. ßòèàúûíûí áèðèäèð. 

ßÒÈÀÚÛËÛÃ èñ. ßòèàúû àäàìûí ùÿðÿêÿòè, 

õàñèééÿòè. ßòèàúûëûã åòìÿê. – Ýàù [Ùöñåéíè] 

ùÿð êÿñÿ éàçûüû ýÿëÿí, ãàðûøãàíû áåëÿ èíúèòìÿêäÿí 

÷ÿêèíÿí áèð ðÿùìäèë îëóð, ýàù äà áèð 

àíäà àíëàøûëìàç áèð ÿòèàúûëûã åäèðäè. 


ßÒÈÀ×ÛÃ ñèô. êþùí. äàí. Äþøö, ãîëëàðû, ãû÷ëàðû 

à÷ûã ãàäûí, éà ãûç ùàããûíäà. Ìÿí åëÿ äÿðä 

÷ÿêèðÿì, åëèí ãûç-ýÿëèíèíè ÿòèà÷ûã ýþðÿíäÿ 

ìÿíèì öðÿéèì úûçûëäàéûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÒÈÃ(ß) ñèô. [ÿð.] Ãÿäèì, êþùíÿ, ÿñêè. 

Àñàðè-ÿòèãÿ – áàõ àñàð. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Ãÿäèì øåé, òàïûíòû. Ìèñèð ÿòèãÿëÿðè èëÿ óüðàøàí 

àëèìëÿð åùðàìëàðäà, ìÿäôÿíëÿðäÿ âÿ ñàèð 

éåðëÿðäÿêè øÿêèëëÿðè âÿ éàçûëàðû àðàøäûðàðàã 

èéèðìè èêè øÿêèë (ùÿðô) òàïìûøëàð. Ô.Àüàçàäÿ. 

ßÒÈÐ èñ. [ÿð.] 1. Ýþçÿë èé, ðàéèùÿ. ×è÷ÿêëÿðèí 

ÿòðè. – Ãÿðÿíôèë à÷äû, ýåòäè; ßòðèíè ñà÷äû, 

ýåòäè; Èñòÿäèì ãóúàì éàðû; ßëèìäÿí ãà÷äû, 

ýåòäè. (Áàéàòû). Àõøàì êöëÿéè ãàëõàð, ÿñÿð 

õåéëèúÿ éöíýöë; Ýöë ÿòðèíè äóéäóãúà þòÿð 

øþâãëÿ áöëáöë. À.Ñÿùùÿò. Ñÿðèí-ñÿðèí äèí 

éåëëÿðè ÿñäèêúÿ äÿíèçèí õîø ðàéèùÿñèíè, óúñóçáóúàãñûç 

äöçëÿðäÿêè ýöëëÿðèí-÷è÷ÿêëÿðèí ÿòðèíè 

éàéûðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. ×þëäÿ ùÿð ÷è÷ÿéèí 

áèð ÿòðè îëàð; Ùÿð ýöëöí þç éåðè, þç õÿòðè îëàð. 

Í.Ðÿôèáÿéëè. ßòèð ÷ÿêìÿê – äèñòèëëÿ éîëó 

èëÿ ÿòèðëè ìàääÿ èñòåùñàë åòìÿê. Áöòöí àëÿì 

÷è÷ÿê äÿðñèí, ÿòèð ÷ÿêñèí áó ýöëøÿíäÿí; Çàìàíûí, 

âàðëûüûí, ùöñíöí ðöáàáûíäàí éàðàíäûì 

ìÿí! Ñ.Âóðüóí. ×è÷ÿêëÿðäÿí ÿòèð ÷ÿê; 

Ãóøëàðäàí íÿüìÿ þéðÿí. Í.Ðÿôèáÿéëè. ßòèð 

ñà÷ìàã (éàéìàã, ñÿïìÿê) – õîø èé 

âåðìÿê. Úÿù-úÿù âóðàð ÷ÿìÿíäÿ áöëáöëëÿðè; 

Ìåù ÿñäèêúÿ ÿòèð ñà÷àð ýöëëÿðè. À.Ñÿùùÿò. 

2. Ñïèðòäÿ ùàçûðëàíìûø ÿòèðëè úþâùÿðëÿðèí 

ìÿùëóëó. Öçöíÿ ÿòèð âóðìàã. – Îíëàð ñà÷ëàðûíà 

çèíÿò âåðìÿêëÿ áÿðàáÿð, þçëÿðèíè 

Øÿðãèí ÿí ãèéìÿòëè ÿòèðëÿðè èëÿ ÿòèðëÿìèøäèëÿð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßòèðëè ãîõó âåðìÿê ö÷öí 

êðåìëÿðÿ áÿçÿí ÿòèð ãàòûðëàð. Ð.ßëèéåâ. 

3. Á à õ ÿòèðøàù. 

ßÒÈÐ-ßÍÁßÐ èñ. [ÿð.] áàõ ÿòèð 1-úè 

ìÿíàäà. 

ßÒËßÍÌß 

ßÒÈÐËßÌß “ßòèðëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÒÈÐËßÌßÊ ô. ßòèð âóðìàã. Éàéëûüûíû, 

ñà÷ûíû ÿòèðëÿìÿê. 

ßÒÈÐËßÍÄÈÐÌß “ßòèðëÿíäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ßÒÈÐËßÍÄÈÐÌßÊ ô. ßòèð ñà÷ìàã, ÿòèðëÿ 

äîëäóðìàã. Ñöáùöí òÿìèç ùàâàñû, ýöëëÿðèí 

âÿ ÷è÷ÿêëÿðèí ãîõóñó îòàüû ÿòèðëÿíäèðäè. 


ßÒÈÐËßÍÌß “ßòèðëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. Ïÿðâàç 

ùÿìèøÿêè êèìè øûã ýåéèíìèøäè âÿ ùÿìèøÿêè 

êèìè äÿ ïÿðò âÿ ìÿéóñ èäè. Ëàêèí ìÿéóñëóüóíà 

áàõìàéàðàã, éåíÿ äÿ ÿòèðëÿíìÿíè 

óíóòìàìûøäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ßÒÈÐËßÍÌßÊ 1. ãàéûä. Þçöíÿ ÿòèð âóðìàã, 

þçöíö ÿòèðëÿìÿê. [Øÿìñèééÿ] öç-ýþçöíö 

éóìóø, éåíèäÿí ÿòèðëÿíìèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Çÿððèíòàú õàíûì .. ýöçýö ãàáàüûíà êå÷äè, 

þçöíÿ òóìàð âåðäè, ÿòèðëÿíäè.. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. ô. ßòèð èéè âåðìÿê, ÿòèð êèìè ãîõó âåðìÿê. 

Ùÿð ýöë ÿòèðëÿíèá áèð ýöëøÿí îëñóí; Ýöëøÿíèí 

÷è÷ÿéè, ýöëö øÿí îëñóí. Ñ.Âóðüóí. 

ßÒÈÐËÈ ñèô. 1. Þçöíäÿí ÿòèð ñà÷àí; ðàéèùÿëè. 

ßòèðëè ÷è÷ÿêëÿð. ßòèðëè îòëàð. – Áó áàü- 

÷àëàðäà åâ ñàùèáëÿðè ÿòèðëè ýöëëÿð âÿ ÷è÷ÿêëÿð 

ÿêìèøäèëÿð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ñèçè áèð åë÷èìè 

ýþíäÿðìèø áàùàð; Éîõñà ìÿôòóíñóíóç ÿòèðëè 

ýöëÿ Í.Ðÿôèáÿéëè. Ýÿíú ãûçëàð éöéöðöøöá 

îüëàíûí áàøûíà ÿòèðëè äàü ÷è÷ÿêëÿðèíäÿí .. 

ùþðöëìöø ÷ÿëÿíýëÿð ãîéäóëàð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

// Õîøèéëè, ýþçÿë èéè îëàí. ßòèðëè àëìà. 

– Äîüðóäàí äà, òöòöí ÷îõ ÿòèðëè .. èäè. 


2. ßòèð âóðóëìóø, ÿòèðëÿíìèø. ßòèðëè éàéëûã. 

ßòèðëè ñà÷. 

ßÒÈÐØÀÙ èñ. [ÿð. ÿòð âÿ ôàðñ. øàù] áîò. 

ßòèðëè éàðïàãëàðû îëàí ÷îõèëëèê ÷è÷ÿê (ÿêñÿðÿí 

îòàãëàðäà áåúÿðèëèð). ßòèðøàù çÿíýèí ãîëáóäàãëàðû 

îëàí, ýþâäÿñèíèí àøàüû ùèññÿñè 

îäóíëàøìûø êîë áèòêèäèð. – Ñÿôÿð êèøè .. ýþéýþéÿðòè 

ÿêèá áè÷èð, øèìàëà, úÿíóáà ýÿëèá-ýåäÿí 

éîë÷óëàðûí ÷îõóíó .. ñþéöäýöëö, ÿòèðøàùëà 

ãàðøûëàéûá éîëà ñàëûð. Ìèð Úÿëàë. 

ßÒËÀÑ áàõ àòëàç. ßòëàñ íèìòÿíÿëè, èïÿê 

êþéíÿêëè; Öñòö-áàøû òèðìÿ øàëëû Ñÿíÿì, ýÿë! 

Õÿñòÿ Ãàñûì. 

ßÒËßÍÌß “ßòëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. Òÿäãèãàòëàðûìûçà 

ýþðÿ úàìûøëàðäà òåçéåòèøýÿíëèê, ÿòëÿíìÿ, 

äàùà äîüðóñó, äèðè ÷ÿêèíèí àðòìàñû .. 

èø ùåéâàíëàðûíäà îëäóüó êèìèäèð. À.Àüàáÿéëè. 

147

ßÒËßÍÌßÊ 

ßÒËßÍÌßÊ ô. ßòÿ äîëìàã, êþêÿëìÿê. 

Éàéäà ýþéÿ áóðàõûëàí ùåéâàíëàð ÿòëÿíèð. – 

[Øàùûí] ñèôÿòè î ãÿäÿð ÿòëÿíìèøäè êè, ýþéÿì 

÷ÿðäÿéè áîéäà ýþçëÿðè ýöúëÿ ýþðöíöðäö. 


ßÒËßØÌß “ßòëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÒËßØÌßÊ ô. 1. ßòÿ äþíìÿê, ÿò êèìè 

îëìàã. 

2. Ãàëûá éóìøàëìàã, ÷öðöìÿéÿ áàøëàìàã. 

Àðìóä ÿòëÿøìèøäèð. Ãîâóí ÿòëÿøäè. – [Àéûäþøÿéèêèìèëÿðèí] 

òîõóìëàðû éåòèøÿíäÿ ãîçàëàðû 

àüàúëàøûð âÿ éà ýèëÿìåéâÿ øÿêëèíè àëàðàã 

ÿòëÿøèð. Ù.Ãÿäèðîâ. 

ßÒËÈ ñèô. 1. ßòúÿ äîëüóí; êþê, ÿòëè-úàíëû. 

[Êÿðèì áàáà] éàøëû îëäóüó ùàëäà, äàèìà 

à÷ûã, ýåíèø ÷þëëÿðäÿ éàøàìûø áó àäàìûí öçö 

ÿòëè, éàíàãëàðû ãûïãûðìûçû, âöúóäó ñàïñàüëàì 

èäè. À.Øàèã. ×ûðàüûí òóòãóí èøûüûíäà 

[Ãàðàýöíÿíèí] èðè, ÿòëè öçöíäÿêè ÷îïóðëàð 

äàùà äÿðèí ýþðöíöðäö. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

// Éàõøû, áîë ÿòè îëàí. ßòëè ãîéóí. 

2. Öñòöíö, éàíëàðûíû ÿò áàñìûø. Àéðûì ãûçû 

êè÷èê, ãóìðàë âÿ éàíëàðû ÿòëè ýþçëÿðè èëÿ ýöëöìñÿéÿðÿê 

äåäè: – Ãîé èñòÿäèéè ãÿäÿð øèêàéÿò 

åëÿñèí. À.Øàèã. // Ãàëûí. Úàð÷ûéåâ ÿòëè, ãûðìûçû 

äîäàãëàðûíû éàéûá ãûìûøäû. È.Ùöñåéíîâ. 

3. ßòäÿí ùàçûðëàíìûø, è÷ÿðèñèíäÿ ÿò îëàí. 

ßòëè õþðÿê. ßòëè äîâüà. 

4. ìÿú. äàí. Âàðëû. 

ßÒËÈ-ÚÀÍËÛ ñèô. Êþê, äîëüóí âÿ èðè. Àé 

êå÷äè, èë äîëàíäû, Àðàç áþéöäö, ÿòëè-úàíëû, éàøûíà 

ýþðÿ èðèýþâäÿëè áèð îüëàí îëäó. À.Øàèã. 

Ìàøûíäàí ýþäÿê, ÿòëè-úàíëû, åíè èëÿ óçóíó 

áèð îëàí, ýèðäÿñèôÿò áèð àäàì çîðëà áàéûðà 

÷ûõäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. [Íàçõàíûì] .. ÿòëèúàíëû 

áèð ýÿëèí èäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

ßÒËÈ×ÈËÎÂ èñ. àøï. ßòëÿ äöéö ãàðûøäûðûëàðàã 

áèøèðèëÿí ÷èëîâ. 

ßÒËÈÊ ñèô. Êÿñèëìÿê (ÿòè éåéèëìÿê) ö÷öí 

ñàõëàíûëàí. ßòëèê ìàë. – Þêöçöí úöòÿ ýåòìÿéÿíèíè 

ÿòëèê àäûíà ñàòàðëàð. (Àòà. ñþçö). Ãîðõóì 

áóäóð êè, áó ÷àëùà÷àëäà Òàëûá ïðèñòàâ 

ñèçèí áó àëà þêöçö äÿ, öñòÿëèê ùÿëÿ ìÿíèì áó 

éàáûìû äà ãîøóíà ÿòëèê àäûíà âåðñèí. 


ßÒËÈ-ÃÀÍËÛ ñèô. Äîëüóí, ñàüëàì. 

ßÒËÈÊ-ÏÈÉËÈÊ ñèô. ê.ò. ßò âÿ ïèé âåðÿí, 

ÿò âÿ ïèé ÿëäÿ åòìÿê ö÷öí ñàõëàíûëàí. ßòëèêïèéëèê 

äîíóç. 

148 

ßÒÐÀÔËÛ 

ßÒËÈÊ-ÑÖÄËÖÊ ñèô. ê.ò. ßò âÿ ñöä âåðÿí, 

ÿò âÿ ñöä ÿëäÿ åòìÿê ö÷öí ñàõëàíûëàí. ßòëèêñöäëöê 

úàìûø. 

ßÒËÈËÈÊ èñ. ßòëè ùåéâàíûí ùàë âÿ êåéôèééÿòè. 

ßÒÌßÊ èñ. êþùí. ×þðÿê. Éàíìûø ÿòìÿê 

éåìÿç èäèí ÿñëà. Ì.ß.Ñàáèð. [Áèðèíúè èø÷è:] 

Áóíó ýþðäöêäÿ ùÿð èíñàí óòàíûð Áó ãàáàðëàð 

ñèçÿ ÿòìÿê ãàçàíûð! Ù.Úàâèä. 

ßÒÌßÒßÍ èñ. ìÿù. Òöêëÿíìÿìèø ãóø 

áàëàñû; ÿòúÿáàëà. 

ßÒÐÀÔ èñ. [ÿð. “òÿðÿô” ñþç. úÿìè] 1. Úÿùÿòëÿð, 

òÿðÿôëÿð. 

2. Äþðä òÿðÿô, éàí-éþðÿ; ùÿð òÿðÿô. ßòðàôûíà 

ýþç ýÿçäèðìÿê. ßòðàôäà ùå÷ êÿñè ýþðìÿäèê. 

– [Ñÿëòÿíÿò:] ßòðàôû ýþçäÿí êå÷èðäèêúÿ 

èíñàíûí êþíëö à÷ûëûð. Ù.Úàâèä. ßòðàô 

êþëýÿëè áèð ñÿùÿð ãÿäÿð èøûãëû èäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

Åëäàð ÿòðàôà éàõøû áÿëÿä îëäóüóíäàí éàõûíäà 

èðè, ñÿðèí êþëýÿëè áèð ñþéöä àüàúûíû ýþñòÿðÿðÿê: 

– Ýåäÿê, áèð àç äèíúÿëÿê, – äåäè. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. ßòðàôûíû àëìàã (òóòìàã, 

ñàðûìàã, ÿùàòÿ åòìÿê) – ÿùàòÿ åòìÿê, 

äþâðÿëÿìÿê, ìöùàñèðÿ åòìÿê; ÷óëüàëàìàã. 

3. Éàíëàð. Òÿêÿðèí ÿòðàôû äÿìèðëÿ ãóðøàíìûøäûð. 

Éîëóí ÿòðàôû. 

4. Éàõûíäà îëàí éåðëÿð. ßòðàôà ãàð äöøìöøäöð. 

ßòðàôäà òàõûëëàð ýþéÿðèá. Áó ÿòðàôäà 

(áó éåðëÿðäÿ). – Î ÿòðàôäà áèð éîëêÿñìÿ, 

áèð îüóðëóã îëìàçäû êè, ßìèðàñëàíûí îðàäà 

ÿëè îëìàìûø îëàéäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ßòðàôû 

êÿñèô áèð äóìàí áöðöäö. Ù.Íÿçÿðëè. Ãÿðÿíôèë 

õàëà áàëêîíäà äóðóá áèð ìöääÿò êÿíäÿ, 

îíóí ÿòðàôûíäàêû äàüëàðà, ìåøÿëÿðÿ áàõäû. 


5. Ñèô. ìÿíàñûíäà. Éàõûí, áèð øåéèí éàõûíûíäà 

îëàí. ßòðàô êÿíäëÿð. ßòðàô åâëÿð. ßòðàô 

éåðëÿð. – Îðàäà ÿòðàô øÿùÿðëÿðäÿí àç-ìàç 

éåíè õÿáÿðëÿð åøèòìÿê ìöìêöí îëóðäó. 

Ù.Íÿçÿðëè. 

6. ßòðàôûíäà øÿêëèíäÿ – …õöñóñóíäà, 

...äàèð. Ìÿñÿëÿ ÿòðàôûíäà õåéëè ìöáàùèñÿ 

ýåòäè. Ìþâçó ÿòðàôûíäà ìöçàêèðÿëÿð îëäó. 

ßÒÐÀÔËÛ ñèô. Ìöôÿññÿë, ùÿðòÿðÿôëè, òÿôñèëàòëû, 

ýåíèø. ßòðàôëû ìÿêòóá. ßòðàôëû èçàùàò. 

// Çÿðô ìÿíàñûíäà. ßòðàôëû ìÿëóìàò âåðìÿê. 

ßòðàôëû øÿðù åòìÿê. – Ìöäèð êëèíèêàíûí ìÿñÿëÿëÿðèíäÿí 

ÿòðàôëû äàíûøäû. ß.Âÿëèéåâ.

ßÒÐÀÔËÛÚÀ 

ßÒÐÀÔËÛÚÀ çÿðô ×îõ ÿòðàôëû. Ëàêèí áó 

õöñóñäà ÿòðàôëûúà äöøöíìÿê ëàçûì èäè. 

Ò.Ø.Ñèìóðã. Ùÿð êÿñ ÿòðàôëûúà ìöëàùèçÿ 

îëóíìóø ìöÿééÿí áèð ôèêèð èëÿ ýÿëñèí. 


ßÒÐÀÊ èñ. [ÿð. “òöðê” ñþç. úÿìè] êëàñ. Òöðê 

åëëÿðè, òöðê òàéôàëàðû, òöðê þëêÿëÿðè. “Ëåéëè- 

Ìÿúíóí” ÿúÿìäÿ ÷îõäóð; ßòðàêäÿ îë ôÿñàíÿ 

éîõäóð. Ôöçóëè. 

ßÒÐßÍÝÈ ñèô. ßò ðÿíýèíäÿ îëàí. ßòðÿíýè 

úîðàá. 

ßÒÐÈÉÉÀÒ èñ. [ÿð. “ÿòð” ñþç. úÿìè] ßòèðëè 

ìàääÿëÿð, ÿòèðëÿð. ßòðèééàò ìàëëàðûíà ÿòèðëÿð, 

îäåêîëîíëàð, õîøèéëè ñóëàð âÿ ãåéðèëÿðè äàõèëäèð. 

ßòðèééàò èñòåùñàëû. – Ñîíà ÿòðèééàò ìàüàçàñûíà 

êå÷èá èêè áàëàúà øöøÿ ÿòèð àëäû. Ìèð 

Úÿëàë. 

ßÒÑÈÇ ñèô. 1. Àðûã, ÿòè àç. ßòñèç ãîéóí. 

2. ßòäÿ áèøìÿìèø, ÿòè îëìàéàí. ßòñèç õèíýàë. 

ßòñèç õÿìèðàøû. ßòñèç øîðáà. ßòñèç õþðÿê. 

ßÒÑÈÇËßÌß “ßòñèçëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÒÑÈÇËßÌßÊ ô. 1. Àðûãëàìàã, ÿòèíè òþêìÿê. 

Ãûøäà ãîéóíëàð ÿòñèçëÿøèð. 

2. äàí. Öðÿéè ÿò, ÿòëè õþðÿê èñòÿìÿê. Àõûð 

âàõòëàð ëàï ÿòñèçëÿìèøÿì. 

ßÒÑÈÇËÈÊ èñ. 1. Àðûãëûã. 

2. ßò îëìàìàñû, ÿò ãûòëûüû. 

3. Õþðÿêäÿ ÿò îëìàìàñû. 

ßÒÑÓÉÓ èñ. àøï. 1. ßòè ãàéíàäûãäàí ñîíðà 

ùàñèë îëàí éàüëû âÿ ãèäàëû ñó; áóëéîí. 

2. Áîçáàø. 

ßÒÒÀÐ èñ. [ÿð.] êþùí. 1. ßòèðëè øåéëÿð, ÿäÿâàò 

âÿ ñ. ñàòàí àäàì. Åëì âÿ ìààðèô .. ùàìûíûí 

àðàñûíäà éàéûëìàëûäûð, ÷îáàí äà, ÿêèí÷è 

äÿ, òàúèð äÿ, ÿòòàð äà íàçèðëÿðèí ÿëèíäÿ îëàí 

èãòèäàðà ìàëèê îëìàëûäûðëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ßòòàð äöêàíû – áó úöð øåéëÿðèí ñàòûëäûüû 

äöêàí. Ñèíÿì ÿòòàð äöêàíû; Ùÿð íÿ äåñÿí, âàð 

ìÿíäÿ. (Áàéàòû). Ìîëëà Ãàñûìûí äöêàíûíà 

óíèâåðñàë àäû âåðñÿê ñÿùâ åòìÿðèê, ÷öíêè áó 

äöêàíäà ÿòòàð, áàããàë, áÿççàç, äàâàúàò âÿ 

ãåéðè òèúàðÿò øåéëÿðè âàð èäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

2. Êå÷ìèøäÿ áèòêèëÿðäÿí âÿ ñ.-äÿí äÿðìàí 

ùàçûðëàéûá ñàòàí àäàì. Ýöëöí ýöëàáûíû 

àõûð ýöí ÷ÿêÿð ÿòòàð; Ãàëûð ñÿíÿ áó ÿâÿç àùö 

çàð, åé áöëáöë! Ñ.ß.Øèðâàíè. Áèðäÿí Êÿðáÿëàéû 

Ðçàíûí éàäûíà äöøäö êè, ÿòòàð Ìÿøÿäè 

Ùöñåéí ýÿðÿê ÷îõ äÿðñ îõóìóø àäàì îëà. 


ßÂÀÌ 

ßÒÒÀÐËÛÃ èñ. êþùí. ßòòàðûí èøè, ñÿíÿòè, 

ïåøÿñè. ßòòàðëûã åòìÿê. – [Ìèðçÿ Òóðàá:] 

..Àììà [Èñìàéûë áÿéèí] íÿ ùÿêèìëèêäÿí áàøû 

÷ûõûð, íÿ äÿ ÿòòàðëûãäàí. Á.Òàëûáëû. 

ßÒÒÞÂÁß èñ. [ÿð.] Åòäèéè ÿìÿëèíäÿí ïåøìàí 

îëóá òþâáÿ åòìÿ, áèð äàùà åòìÿéÿúÿéèíÿ 

ñþç âåðìÿ. Òþâáÿ, ÿòòþâáÿ, õÿòà ðàùèíÿ 

ýåòäèêëÿðèìÿ; Áèëèá åòäèêëÿðèìÿ, áèëìÿéèá 

åòäèêëÿðèìÿ. Ì.ß.Ñàáèð. 

ßÒÖÐÏßÐÄßÍ ñèô. ×îõ àüûð òÿñèð åäÿí, 

èíñàíäà äÿùøÿò îéàäàí. Ùàíû î áóçëó Ñèáèðÿ 

äîüðó óçàíàí áîç ýåéèìëè äóñòàãëàðûí ÿòöðïÿðäÿí 

ãàíäàë ñÿñëÿðè Ì.Ùöñåéí. Ëåéëàäàí 

ÿòöðïÿðäÿí áèð ñÿñ ÷ûõäû: – Áó îëà áèëìÿç! 

Ìöàëèúÿ çàìàíû ùÿêèìèí ãÿëáèíäÿ þçýÿ 

ùèññ áàø ãàëäûðà áèëìÿç! Á.Áàéðàìîâ. 

ßÒÖÐÏßÐÄÈÚÈ áàõ ÿòöðïÿðäÿí. 

ßÒÂÀÐ èñ. [ÿð. “òþâð” ñþç. úÿìè] Äàâðàíûø, 

àäàìëàðëà ìöíàñèáÿò. Úÿùä åéëÿ, ñÿí 

àíúàã íÿçÿðè-õàëãäà ïàê îë; Ìÿõëóãó èíàíäûð; 

Õàñèééÿòèí îä îëñà äà, ÿòâàðäà õàê îë; 

Ñþê, àëÿìè éàíäûð. Ì.ß.Ñàáèð. Áàùàäûðûí 

ýþçÿë ÿõëàã âÿ ÿòâàðûíà ýþðÿ éîëäàøëàðû îíó 

÷îõ ñåâèðäèëÿð. Í.Íÿðèìàíîâ. [×àäûð÷û óñòà:] 

Áóíà áàõ, ùàëûíà, ÿòâàðûíà áàõ; Ñàíêè çÿíúèðèíè 

ãûðìûø äóñòàã. Ù.Úàâèä. 

ßÒ-ÉÀÜ òîï. äàí. ßò âÿ éàü. Ãàðà ÷ûíãûëûí 

êþáÿñèíäÿ ãàëàíìûø îúàãëàðäàí ýóð 

òöñòö ãàëõûð, .. ÿò-éàü ÿòðè ÿòðàôû áöðöéöðäö. 

ß.Âÿëèéåâ. ßò-éàü è÷èíäÿ áþéöìÿê – 

ýåí-áîëëóãëà, ðèôàù è÷ÿðèñèíäÿ áþéöìÿê, ùÿð 

úÿùÿòäÿí òÿìèí îëóíìàã. 

ßÒÉÅÌßÇ ñèô. ßò éåìÿéÿí, êÿñèëìèø 

ùåéâàí ÿòèíè éåìÿéÿí. 

ßÒÉÅÉßÍ ñèô. ßòëÿ ãèäàëàíàí. 

ßÂÀÕÈÐ èñ. [ÿð. “àõèð” ñþç. úÿìè] êëàñ. 

Àõûð, ñîí âàõòëàð. 

ßÂÀÕÈÐÄß çÿðô êëàñ. Àõûðäà. Ìöíÿúúèìáàøûéà 

ÿâàõèðäÿ áó áÿùñè âàðèä åäèðäèëÿð, 

úàâàá âåðèðäè. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ßÂÀÕÈÐÈÍÄß çÿðô êëàñ. Àõûðëàðûíäà. Ùàìàí 

èëèí éàç ôÿñëèíèí ÿâàõèðèíäÿ, åëÿ éàäûìäàäûð 

êè, ìàé àéûíûí àõûðû èäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßÂÀÌ [ÿð.] áàõ àâàì. [Ìÿììÿäàüà:] 

ßâàì äà âàð, ÿâàì äà... Àììà áóíëàð êèìè 

ÿâàì ìÿí ýþðìÿìèøÿì. Í.Íÿðèìàíîâ. 

[ßõèñòàí:] ßâàì úàìààòû àëäàòìàã ö÷öí; 

Áÿçè òÿäáèðëÿðÿ ÿë àòìàëûéàì. Ì.Ðàùèì. 

149

ßÂÀÌËÛÃ 

150 

ßÂßÇÅÄÈÚÈËÈÊ 

ßÂÀÌËÛÃ áàõ àâàìëûã. 

ßÂÀÌÖÍÍÀÑ èñ. [ÿð.] êþùí. Àâàì ãàðà 

úàìààò. ßäÿáäÿí, åëìäÿí ýÿð ôåéçéàá îëñà 

ÿâàìöííàñ; Äöøÿð øÿíö øÿðÿôäÿí, ìîëëàëàð, 

èøàíëàð, èíñàíëàð! Ì.ß.Ñàáèð. [Ùàúû Ðÿñóë:] 

Èíäè áóäóð, áèð ïàðà .. ÿâàìöííàñ äåéèð: 

– Éîõ, öíàñ òàéôàñûíà îõóìàã úàèç äåéèë. 


ßÂÀÉÈË çÿðô [ÿð. “ÿââÿë” ñþç. úÿìè] 

êëàñ. ßââÿëëÿð, èëê âàõòëàð. [Ìîëëà Ùÿìèä:] 

Ñÿí èêè ïóäó äÿõè ìèñèí òîðòàñûíà-çàäûíà ÷ûõ, 

ýÿëÿí àéûí ÿâàéèëèíäÿ îòóç ïóä ýöìöø ìþâúóääóð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ..Îðòàíúû ÿñðëÿðèí 

ÿâàéèëèíäÿ ìÿøùóð ôèëîñîô Äåìîêðèò áèðèíúè 

äÿôÿ îëàðàã ñþéëÿäè.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßÂßËÈÊ èñ. áîò. Õàëã òÿáàáÿòèíäÿ èøëÿíÿí, 

ùàáåëÿ ãóðóäóëìóø éàðïàãëàðû àøà ãàòûëàí, 

åíëèéàðïàã, áèðèëëèê îò áèòêèñè. Àúû ÿâÿëèê. 

Øèðèí ÿâÿëèê. – ..Ãûçëàð ÿâÿëèê, áîéìàäÿðÿí, 

ãàéìàãîòó äÿðèðëÿð. ß.Âÿëèéåâ. 

ßÂßËÈÊ×ÈËÎÂ èñ. ßâÿëèê ãàòûëìûø äöéöäÿí 

áèøèðèëÿí ÷èëîâ. ßâÿëèê÷èëîâó ãàòûãëà 

éåéèðëÿð. 

ßÂßËÈÊËÈ ñèô. ßâÿëèê ãàòûëàðàã áèøèðèëìèø. 

ßâÿëèêëè ÷èëîâ (àø). 

ßÂßËÈÊÏËÎÂ èñ. ßâÿëèê ãàòûëìûø äöéöäÿí 

áèøèðèëÿí ïëîâ. 

ßÂßÒ ÿä. [òöðê.] Òÿñäèã áèëäèðèð – áÿëè, ùÿ. 

Áàõäûì êè, ÿçèì áèð úÿìàÿò; Åéçÿí öðÿôà, ÿâÿò, 

ùÿãèãÿò. Ì.ß.Ñàáèð. [Ðàóô:] ßâÿò, øàøãûíëàð 

äàèì ÿñÿáè âÿ áÿäáèí îëóðëàð. Ù.Úàâèä. 

ßÂßÇ èñ. [ÿð.] 1. Ãàðøûëûã, áèð øåéèí (àäàìûí) 

éåðèíè òóòà áèëÿí øåé (àäàì). Áó øåéèí 

ÿâÿçè éîõäóð. Îíóí ÿâÿçèíè òàïìàã ÷ÿòèíäèð. 

ßâÿç åòìÿê (åëÿìÿê) – 1) éåðèíè òóòà 

áèëìÿê. Áåëÿ áèð çàìàíäà Ìöãèì áÿé ùàíñû 

áèð ùöíÿðëÿ çàáèòÿëè õàíûìû ÿâÿç åäÿ áèëÿðäè 

Ñ.Ðÿùèìîâ; 2) àðäûíúà ýÿëìÿê, éåðèíè òóòìàã. 

×èñêèíëè âÿ ãàðàíëûã ýåúÿíè àéäûí áèð 

ñÿùÿð ÿâÿç åòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Áÿçÿí ÿí ñîéóã 

ýöíö ÿí èñòè ýöí ÿâÿç åäèð. Ìèð Úÿëàë; 

3) äÿéèøäèðìÿê. Íþâáÿò÷èíè ÿâÿç åòìÿê; 

// ìöâÿããÿòè îëàðàã éåðèíè òóòìàã, âÿçèôÿñèíè 

èúðà åòìÿê. Ìöäèðè êèì ÿâÿç åäèð Óçóí 

ìöääÿò î, ðÿèñè ÿâÿç åòäè. // Òàé, áÿðàáÿð. 

Ýþçÿëëèêäÿ ñÿíèí ÿâÿçèí ùàíû (Íàüûë). 

ßâÿç îëìàã – áÿðàáÿð îëìàã, óéüóí 

îëìàã. Ìÿí ìöãÿääÿñ àòà-àíà ñþçöíÿ; Òàïìàäûì 

áèð ÿâÿç îëàí êÿëìÿ. À.Ñÿùùÿò. ßêáÿðèí 

íÿ éàëâàðìàñû, .. íÿ âÿäè ßëè ïàøàíûí 

áèð ãÿïèéèíÿ ÿâÿç îëà áèëìÿäè. Ìèð Úÿëàë. 

2. Ãàðøûëûã, ìöêàôàò, ìóçä, ùàãã. Çÿùìÿòèíèí 

ÿâÿçèíè àëäû. – Ýöëöí ýöëàáûíû àõûð 

ýöíö ÷ÿêÿð ÿòòàð; Ãàëûð ñÿíÿ ÿâÿç àùö çàð, 

åé áöëáöë! Ñ.ß.Øèðâàíè. 

3. Ãèñàñ, èíòèãàì, þú. ßâÿç(èíè) àëìàã 

– èíòèãàì(ûíû) àëìàã, ãèñàñ(ûíû) àëìàã. 

ßâÿç(èíè) ÷ûõìàã – áàõ ÿâÿç(èíè) àëìàã. 

Ìÿí þç ãóøëàðûìûí ÿâÿçèíè ÷ûõìàãëà ìöêàôàòûìû 

àëäûì, – äåäèì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

4. Éåðëèê ùàëäà: ÿâÿçèíäÿ – 1) áèð øåéèí 

âÿ éà øÿõñèí éåðèíÿ, éåðèíäÿ. ßâÿçèíäÿ áóëàðûí 

÷àé÷û, ÷àõûð÷û äöêàíû; Ýåúÿ-ýöíäöç äîëóäóð 

úöìëÿ ìöñÿëìàí, ìÿíÿ íÿ! Ì.ß.Ñàáèð; 

2) ãàðøûëûã îëàðàã, ìöêàôàò îëàðàã, ìöãàáèëèíäÿ. 

Ãóëëóüóìóçóí âÿ èõëàñûìûçûí ÿâÿçèíäÿ 

[øàù] ìÿíñÿáèìèçè äÿ ÿëèìèçäÿí àëäû. 


5. ×ûõûøëûã ùàëäà: ÿâÿçèíäÿí – ÿâÿç îëàðàã, 

éåðèíÿ, ÿâÿçèíäÿ. [Ãóðáàí Ìîëëà Ôÿðçÿëèéÿ:] 

Éàç êè, Àíàõàíûìûí, Ìÿìèøèí ýþçëÿðèíäÿí 

ìÿíèì ÿâÿçèìäÿí þïñöí âÿ îíëàðäàí 

ýþç-ãóëàã îëñóí. À.Øàèã. 

6. Éþíëöê ùàëäà: ÿâÿçèíÿ – áàõ ÿâÿçèíäÿ. 

[Êîðîüëó] åëÿ ãÿçÿáëÿ àòà ñû÷ðàäû êè, 

Ãûðàòûí ÿâÿçèíÿ àéðû áèð àò îëñàéäû, ÷îõäàí 

áåëè ñûíìûøäû. “Êîðîüëó”. Î éåðäÿ êè áèð ëöüÿò 

êèòàáûíäà ýÿðÿê éàçûëàéäû “ìèëëÿò”, îðàäà 

“ìèëëÿò” ÿâÿçèíÿ éàçûëûá “øÿõñ”. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Êèøè] ..“èíäè” ÿâÿçèíÿ “øèìäè”, 

“úÿíàá” ÿâÿçèíÿ “ÿôÿíäè”, “íåúÿ” ÿâÿçèíÿ 

“íàñûë” ãÿáóë åòìèøäè. Á.Òàëûáëû. 

ßÂßÇ×È ñèô. âÿ èñ. 1. Åéíè çàìàíäà áèð 

íå÷ÿ éåðäÿ èøëÿéÿí, áèð íå÷ÿ âÿçèôÿ òóòàí 

(øÿõñ). ßâÿç÷è èø÷è. ßâÿç÷è ìöÿëëèì. Î, áèçèì 

èäàðÿäÿ ÿâÿç÷èäèð. 

2. Èíòèãàì÷û, ÿâÿç ÷ûõàðìàüà ÷àëûøàí àäàì. 

ßÂßÇ×ÈËÈÊ èñ. 1. Åéíè çàìàíäà áèð íå÷ÿ 

âÿçèôÿ àïàðìà, åéíè çàìàíäà áèð íå÷ÿ éåðäÿ 

ãóëëóã åòìÿ. ßâÿç÷èëèê èøèí êåéôèééÿòèíÿ çèéàí 

âóðóð. ßâÿç÷èëèêëÿ ìöáàðèçÿ. 

2. Èíòèãàì÷ûëûã, ÿâÿç ÷ûõìàüà ÷àëûøìà. 

ßÂßÇÅÄÈÚÈ èñ. Áèð øåéè ÿâÿç åäÿí, îíóí 

ÿâÿçèíäÿ èøëÿíÿí øåé. Ãàí ÿâÿçåäèúèëÿðè. 

// Ñèô. ìÿíàñûíäà. ßâÿçåäèúè ìàääÿ. ßâÿçåäèúè 

åëåìåíò. 

ßÂßÇÅÄÈÚÈËÈÊ èñ. ßâÿçåòìÿ, ÿâÿç åäÿ 

áèëìÿ.

ßÂßÇÅÄÈËÌßÇ 

ßÂßÇÅÄÈËÌßÇ ñèô. Ùå÷ áèð øåéëÿ, ùå÷ 

áèð áàøãà àäàìëà ÿâÿç åäèëÿ áèëìÿéÿí, ÿâÿçè 

òàïûëà áèëìÿéÿí, ÿâÿçè îëìàéàí, ÷îõ ãèéìÿòëè. 

ßâÿçåäèëìÿç èø÷è. ßâÿçåäèëìÿç ìöòÿõÿññèñ. 

ßÂßÇÅÄÈËÌßÇËÈÊ èñ. ßâÿçåäèëìÿç 

øåéèí âÿçèééÿòè, ùàëû, õöñóñèééÿòè. 

ßÂßÇÅÒÌß èñ. 1. ßâÿçëÿìÿ. 

2. êèì. Áèðëÿøìÿ âÿ öíñöðëÿðèí ãàðøûëûãëû 

òÿñèðè èëÿ éåíè áèðëÿøìÿ âÿ öíñöðëÿð àëûíàí 

êèìéÿâè ðåàêñèéà. ßâÿçåòìÿ ðåàêñèéàñû. 

ÿâÿç-ÿâÿç çÿðô Áèð øåéèí ÿâÿçèíäÿ, 

ãàðøûëûã îëàðàã. 

ßÂßÇËßÌß “ßâÿçëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÂßÇËßÌßÊ ô. Áèð øåé âåðèá ÿâÿçèíäÿ 

áàøãàñûíû àëìàã. // Áèð øåéè áàøãàñû èëÿ ÿâÿç 

åòìÿê. 

ßÂßÇËßÍÄÈÐÈËÌß “ßâÿçëÿíäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ßÂßÇËßÍÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Áàøãàñû èëÿ 

ÿâÿç åäèëìÿê, ÿâÿç îëóíìàã. 

ßÂßÇËßÍÄÈÐÌß “ßâÿçëÿíäèðìÿê”- 


ßÂßÇËßÍÄÈÐÌßÊ áàõ ÿâÿçëÿìÿê. 

ßÂßÇËßÍÌß “ßâÿçëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÂßÇËßÍÌßÊ ìÿúù. Áàøãàñû òÿðÿôèíäÿí 

ÿâÿç åäèëìÿê, ÿâÿç îëóíìàã. 

ßÂßÇËßÉÈÚÈ èñ. õöñ. Áèð íå÷ÿ ãöââÿíè 

ÿâÿç åäÿí ãöââÿ. 

ßÂßÇËÈÊ èñ. 1. ßâÿç îëàðàã âåðèëÿí øåé, 

ãàðøûëûã. 

2. ãðàì. Èñèìäÿí, ñèôÿòäÿí, ñàéäàí ôÿðãëè 

îëàðàã þç-þçëöéöíäÿ ìöÿééÿí áèð øåéè, éàõóä 

êåéôèééÿòè èôàäÿ åòìÿéÿí, ëàêèí íèòãäÿí 

àñûëû îëàðàã áåëÿ áèð ìÿíà êÿñá åäÿí ñþç – 

íèòã ùèññÿñè. Øÿõñ ÿâÿçëèéè. Ñóàë ÿâÿçëèéè. 

ßÂßÇÎËÓÍÌÀ èñ. ßâÿçëÿíìÿ. 

ßÂßÇÎËÓÍÌÀÇ áàõ ÿâÿçåäèëìÿç. 

Àüóç ñöäö òÿçÿ äîüóëìóø ãóëóí ö÷öí ÿâÿçîëóíìàç 

ãèéìÿòëè ãèäàäûð. 

ßÂßÇÎËÓÍÌÀÇËÛÃ èñ. ßâÿç îëóíà 

áèëìÿìÿ, ÿâÿçè îëìàìà. 

ßÂßÇÑÈÇ ñèô. 1. ßâÿçè îëìàéàí, ÿâÿç 

îëóíà áèëìÿéÿí, áàøãàñû èëÿ ÿâÿç åäèëÿ áèëìÿéÿí. 

ßâÿçñèç éîëäàø. – ..Áöíéàäûí äîñòó 

äà þçö êèìè Ìîëëàéåâè ÿâÿçñèç áèð øÿõñèééÿò 

ñàéàíëàðäàíäû. Ì.Ùöñåéí. Çàùèä [Ðöáàáÿíèí] 

ùÿìèøÿëèê âÿ ÿâÿçñèç ìóíèñè îëìóøäó. 


ßÂÂßË-ÀÕÛÐ 

2. Ìèñëè-áÿðàáÿðè, òàéû îëìàéàí. ßâÿçñèç 

ýþçÿë. – Ùèññ îëóíóðäó êè, Úàâàùèð ÿâÿçñèç 

÷àëûøãàí èìèø. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

3. çÿðô Ïóëñóç, ìöôòÿ, ãàðøûëûãñûç. Áÿíäàëû 

õÿéàëûíà ýÿòèðÿ áèëìÿçäè êè, àäàì àäàìà 

ÿâÿçñèç, ïóëñóç áèð õåéèð èø ýþðÿ. Ìèð Úÿëàë. 

ßÂÂßË çÿðô [ÿð.] 1. Èëê äÿôÿ, áèðèíúè äÿôÿ. 

[Äÿðâèø:] Ðóãèééÿ ÿââÿë áàáàñûíà éàõûí 

äöøÿ áèëìèðäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

2. Èñ. ìÿíàñûíäà. Áàøëàíüûú, èáòèäà. Èøèí 

ÿââÿëè ÷ÿòèíäèð. Êèòàáûí ÿââÿëè. ßñðèìèçèí ÿââÿëè. 

// Ãîø. ìÿíàñûíäà. Ãàáàã. Èíãèëàáäàí 

ÿââÿë. Ñîéóãëàð äöøìÿçäÿí ÿââÿë. 

3. ßââÿëúÿ, ãàáàãúà. ßââÿë ñÿí ýÿë. ßââÿë 

ôèêèðëÿø, ñîíðà äàíûø. Áèëìèðÿì, ùàíñû 

èøäÿí ÿââÿë áàøëàéûì. 

4. Ãàáàãëàðäà, ÿââÿëëÿðäÿ, èëê âàõòëàðäà, 

êå÷ìèøäÿ (áó ìÿíàäà ÷îõ âàõò “ÿââÿëëÿð” 

âÿ “ÿââÿëëÿðè” øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). ßââÿë(ëÿð) 

õÿòòèì éàõøû èäè, ñîíðàëàð êîðëàíäû. ßââÿëëÿð 

ýþçÿë ñÿñè âàð èäè. ßââÿëëÿð áóðàäà êàðâàíñàðà 

éåðëÿøèðäè. ßââÿëëÿð áèç ÷îõ éàõûí èäèê. 

5. Çàìàí åòèáàðèëÿ äàùà ãàáàã, äàùà èðÿëè, 

äàùà áèðèíúè. Ìÿí ñÿíäÿí ÿââÿë ýÿëäèì. Ö÷ èë 

áóíäàí ÿââÿë îëìóø ùàäèñÿ. Î ìÿíäÿí ÿââÿë 

èøÿ áàøëàäû. Âàõòûíäàí ÿââÿë ýÿëìÿê. Ìöáàùèñÿíè 

êèì ÿââÿë áàøëàäû – Èêè ñÿíÿ ÿââÿë, 

áþéëÿ ìÿøóì ãàðà ýöíö êèì õàòûðëàðäû 

Ù.Úàâèä. Öëôÿò òîé àäû åøèäèá ÿââÿë òóòóëäó. 

Ìèð Úÿëàë. Áèð àç ÿââÿë èëäûðûìëû ýåúÿëÿðè àíäûðàí 

î ýþçëÿð áó îäëó ýþç éàøëàðûíäà 

òÿëàòöìÿ ýÿëìèø áèð äÿíèç êèìè ãàéíàäû. 


6. Éåð åòèáàðèëÿ ãàáàã, èðÿëè. Î ìÿíäÿí 

ÿââÿëäèð. 

7.Áàõ ÿââÿëà. [Äåäèì:] Ñàðà áèáè, ÿââÿë 

áóäóð êè, Àüàìàëûîüëóíà âåðèëÿí ÿðèçÿ ýÿðÿê 

ëàòûí ÿëèôáàñû èëÿ éàçûëñûí. Ãàíòÿìèð. 

◊ ßââÿë ÿëäÿ – ÿââÿëúÿ, áèðèíúè íþâáÿäÿ. 

ÿââÿë-ÿââÿë çÿðô ßââÿëúÿ, ãàáàãúà. 

ßÂÂßËÀ àðà ñ. [ÿð.] Áèðèíúèñè, áèðèíúè 

îëàðàã, ÿí ÿââÿë. [Íÿúÿô áÿé:] Ãÿùðÿìàí 

áÿéèí, ÿââÿëà, ïóëó éîõäóð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Þìÿð:] ßââÿëà, ãûçû ýþðìÿìèøÿì âÿ îíäàí 

ñàâàéû, ãûç îí, éà îí áèð éàøûíäà. Ìÿýÿð áó 

ñèíäÿ ãûçû àëìàãìû îëàð Í.Íÿðèìàíîâ. 

ßÂÂßË-ÀÕÛÐ çÿðô Ýåú-òåç. Áèëèðäèì êè, 

ÿââÿë-àõûð áàøûìà; Ýÿòèðÿúÿê ãàëìàãàëû 

151

ßÂÂßËÚß 

ýþçëÿðèí. Ã.Çàêèð. [ßñýÿð:] ßââÿë-àõûð ÷þòêÿ 

ýÿëÿúÿêäèð. Í.Âÿçèðîâ. 

ßÂÂßËÚß çÿðô 1. Ãàáàãúà, èëê þíúÿ, 

äàùà ÿââÿë. ßââÿëúÿ ñÿäð èúëàñû à÷äû, ñîíðà 

ìÿðóçÿ÷èéÿ ñþç âåðäè. – [Åëäàð] ÿââÿëúÿ íÿäÿíñÿ 

éåíÿ áó ñþùáÿòè ñàáàùà ãîéìàã èñòÿäè. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Äàùà ÿââÿë, áèðèíúè èø îëàðàã. 

Êþùíÿ àüàúû ÿââÿëúÿ äèáèíäÿí êÿñäèëÿð, 

ñîíðà ñöðöòëÿéÿ-ñöðöòëÿéÿ àïàðäûëàð. 

2. Áàøëàíüûúäà, èáòèäàäà. ßââÿëúÿ èø àäàìà 

àüûð ýþðöíÿð. 

3. Áàøëàìàäàí ãàáàã, ãàáàãúà. ßââÿëúÿ 

ôèêèðëÿø, ñîíðà äàíûø. ßââÿëúÿ éàõøû ãóëàã àñ, 

ñîíðà åòèðàç åò. – [Ñöëåéìàí:] Ùÿëÿ èíäè, ÿââÿëúÿ 

áèð ßñýÿðè åâëÿíäèðÿê, ýþðöíöð êè, áó, 

÷îõ òÿëÿñèéèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ßÂÂßËÚßÄßÍ çÿðô Ãàáàãúàäàí, ÿââÿëäÿí. 

ßââÿëúÿäÿí òÿäàðöê ýþðìÿê. ßââÿëúÿäÿí 

øÿðòëÿøìÿê. – Áóíëàð ùàìûñû ÿââÿëúÿäÿí 

ùàçûðëàíìûø îéóíäóð. Ì.Èáðàùèìîâ. Ýèëåéýöçàðîâ 

ÿââÿëúÿäÿí ãîíàãëàðûí ñèéàùûñûíû 

òóòàð.. Ñ.Ðöñòÿì. 

ßÂÂßËÄßÍ çÿðô Ãàáàãäàí, ëàï èðÿëèäÿí, 

ÿââÿë âàõòäàí, èëê âàõòäàí, èáòèäàäàí. Ìÿí 

áóíó ÿââÿëäÿí áèëèðäèì. Øÿðòè ÿââÿëäÿí 

äåìÿê ëàçûì èäè. – Ùÿð êèì ÿââÿëäÿí èíàíìûø 

ùÿð íÿéÿ; Áèð äÿ ðàì îëìàç î, äèýÿð áèð 

øåéÿ. Ù.Úàâèä. Ùÿð ãÿáèð äöíéàíûí áàüðûíäà 

éöêäöð; ßââÿëäÿí òîðïàüûí äÿðäè áþéöêäöð. 

Ì.Ðàùèì. ßââÿëäÿí-àõûðà êèìè, ÿââÿëäÿí-àõûðûíà 

êèìè – áàøäàí-áàøà, ùàìûñû, 

áöòöí. ßââÿëäÿí-àõûðà êèìè éàëàíäûð. 

ßÂÂßËßÍ [ÿð.] áàõ ÿââÿëà. ßââÿëÿí, 

áèç îíó òàíûìûðûã, èêèíúèñè... ßââÿëÿí, î áèçèì 

äåäèêëÿðèìèçëÿ ðàçû îëìàç, ñîíðà èñÿ... – ßââÿëÿí, 

öìäåéè-ìÿòëÿá áó êè, øÿùð ÿùëè òàìàì; 

Òÿíáÿëö êàùèëö áèùèììÿòö íàäàí, ìÿíÿ íÿ! 

Ì.ß.Ñàáèð. ßââÿëÿí, éöíýöë òÿíáåùëÿðèí ùàìûñû 

ìàíèôåñòÿ äöøöð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßÂÂßËÈÍÚÈ áàõ áèðèíúè. ßââÿëèíúè 

ñûðà. ßââÿëèíúè þâëàä. ßââÿëèíúè éåðè òóòìàã. 

ßââÿëèíúè ðîëëàðû îéíàìàã. – [Íàçëû:] Äîüðóäóð, 

áèð íå÷ÿ àäàì áèëèð êè, Éóñèô èëÿ ñÿí 

ÿââÿëèíúè äÿôÿ ýþðöøìÿéèðñÿí. Í.Íÿðèìàíîâ. 

Áèðäÿí óçóíáîéëó ìöñàôèð, ÿëèíäÿ áèð 

÷àìàäàí âàãîíëàðûí áèðèñèíäÿí àøàüû äöøöá, 

ÿââÿëèíúè êëàñ òÿðÿôÿ ãÿäÿì ãîéäó. 

Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. [Èñêÿíäÿð áÿé:] ..Î ùÿð êèìÿ 

íÿñèá îëñà, éÿãèí áèë êè, äöíéà öçöíäÿ ÿââÿëèíúè 

õîøáÿõò îëàð. Í.Âÿçèðîâ. 

152 

ßÉÀË 

ßÂÂßËÊÈ ñèô. 1. Éåð, ñûðà, çàìàí, ñàé âÿ ñ. 

åòèáàðèëÿ – áèðèíúè. Øÿêèëäÿ ñàüäàí ÿââÿëêè 

àäàì. ßââÿëêè ìöçàêèðÿ äàùà úàíëû êå÷äè. 

2. Áóíäàí ãàáàãêû, áóíäàí ÿââÿë îëìóø, 

êå÷ìèøäÿ îëàí, êå÷ìèø. ßââÿëêè ùàäèñÿëÿðèí 

èçëÿðè. ßñÿðèí ÿââÿëêè âàðèàíòû. ßââÿëêè àäÿòëÿð 

ýåò-ýåäÿ àðàäàí ãàëõûð. – Ëàêèí Íóðÿääèí 

.. ÿââÿëêè ùàëûíà äöøìÿäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Çàùèðÿí åâäÿ ùå÷ øåé äÿéèøìÿìèøäè, ÿââÿëêè 

ñÿëèãÿ, ÿââÿëêè ãàéäà, ÿââÿëêè ìöíàñèáÿòëÿð 

äàâàì åäèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

3. Èñ. ìÿíàñûíäà. Êå÷ìèøäÿ, äàùà ÿââÿë 

îëàí, êå÷ìèøÿ àèä îëàí øåé, ùàäèñÿ, ùàë. 

ßââÿëêè äàùà éàõøû èäè. ßââÿëêèíäÿí ùå÷ 

îëìàç. – [Äÿðâèø:] Ãîúà êèøè ÿââÿëêèíäÿí 

èíäè äèããÿò èëÿ ìÿíÿ áàõûá, ìÿíäÿí õîéëàíàí 

êèìè îëäó. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

ßÂÂßËËßÐ çÿðô 1. Èëê çàìàíëàð, èëê 

÷àüäà, èáòèäà. ßââÿëëÿð èøäÿí ÷îõ ãîðõóðäóì. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. Èëê ýöíëÿð, áàøëàíüûú, èáòèäà. 

Äÿðñ èëèíèí ÿââÿëëÿðè. ÕÕ ÿñðèí ÿââÿëëÿðè. 

2. Êå÷ìèøäÿ, êå÷ìèø çàìàíäà. ßââÿëëÿð 

îíóí ýþçÿë ñÿñè âàð èäè. ßââÿëëÿð ùàôèçÿì 

÷îõ éàõøû èäè. 

3. Äàùà ãàáàã, äàùà ÿââÿë, ÷îõ ãàáàã, 

÷îõäàí. Î, ÿäÿáèééàò ñàùÿñèíäÿ ôÿàëèééÿòÿ 

äàùà ÿââÿëëÿð áàøëàìûøäûð. 

ßÂÂßËËßÐÄß áàõ ÿââÿëëÿð. ßââÿëëÿðäÿ 

áèçÿ ÷îõ ýÿëÿðäè. Î, ÿââÿëëÿðäÿ äÿ ÷îõ 

àðûã èäè. – Çåéíàë ÿââÿëëÿðäÿ Ìåùðèáàíû ñåâèðäè. 


ßÂÂßËËßÐÈ áàõ ÿââÿëëÿð 1 âÿ 2-úè 

ìÿíàëàðäà. ..ßââÿëëÿðè Ìÿøÿäè Ìîëëà Ùÿñÿí 

êèòàá ñàòàðäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Úÿìèë 

áÿé] ÿââÿëëÿðè àçàúûã éîðüóí êèìè èäè. Ù.Úàâèä. 

Ìàðò àéûíûí ÿââÿëëÿðè èäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ßÉÀË èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Àèëÿ, êöëôÿò. [Éóñèô 

Ñÿððàú] þç êÿñáè èëÿ þçöíö âÿ ÿéàëûíû ñàõëàìàüà 

ìÿøüóë îëäó. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Èíäè 

ÿýÿð÷è îíà çÿùìÿò îëàð; Ãûøäà ÿéàëû, þçö 

ðàùÿò áóëàð. Ì.ß.Ñàáèð. Ïàðà íÿäèð Öçöíö 

ýþðäöéöì áèð èë éîõäóð; Ôÿãÿò ÿéàë éàíûíäà 

õÿúàëÿòèì ÷îõäóð. ß.Íÿçìè. 

2. Àðâàä, çþâúÿ. Áÿñ íÿäèð éûüûáñàí íå÷ÿ 

ÿéàëû; Äîüìàç øàä îëàðñàí, äîüàð àüëàðñàí. 

Ì.Â.Âèäàäè. [Ãîúà êèøè:] Áóäóð, íå÷ÿ ýöí îëàð 

êè, þçöìÿ áèð ÿéàë ýÿòèðìèøÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ñîíðà áèð òèêÿ éàâàí ÷þðÿê äÿ òàïñàì, 

ÿéàëûì èëÿ ãàáàã-ãàáàüà ÿéëÿøèá àüûç 

ëÿççÿòè èëÿ, èøòàùà èëÿ éåéÿðÿì. Ìèð Úÿëàë.

ßÉÀËßÒ 

ßÉÀËßÒ èñ. [ÿð.] 1. òàð. Áèð âàëèíèí èäàðÿñè 

àëòûíäà îëàí þëêÿ. Ùÿìÿäàí èëÿ Áàüäàä, 

Ùÿìÿäàí èëÿ Èðàã, Õàðÿçì, Ðåé âÿ Ôàðñ 

ÿéàëÿòëÿðè àðàñûíäà øèääÿòëè äàíûøûãëàð âÿ 

àëûø-âåðèøëÿð ýåäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. Áÿçè äþâëÿòëÿðäÿ: þëêÿíèí áþëöíäöéö 

èíçèáàòè ðàéîíëàðûí ùÿð áèðè; âèëàéÿò, ìàùàë. 

1918-úè èëèí éàç âÿ éàé ôÿñèëëÿðèíè Èðàíûí Ýèëàí 

ÿéàëÿòèíäÿ êå÷èðìèøäèì. Ñ.Ùöñåéí. Ñÿòòàðõàí 

äþâðöíäÿ òÿøêèë îëóíìóø ÿéàëÿò ÿíúöìÿíëÿðè 

ìöÿééÿí ùöãóãëàðà ìàëèê îëàí ìóõòàð 

äþâëÿò öñóëóíäàí áàøãà áèð øåé äåéèëäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Õÿìñÿ ÿéàëÿòèíèí ìÿðêÿçè 

Çÿíúàí Àçÿðáàéúàíûí ìöùöì øÿùÿðëÿðèíäÿí 

áèðèäèð. Ï.Ìàêóëó. 

3. Èðè ìÿðêÿçëÿðäÿí óçàã îëàí éåð. // Öìóìèééÿòëÿ, 

þëêÿíèí ïàéòàõòäàí, ìÿðêÿçäÿí 

óçàã îëàí ÿðàçèñè. Íÿùàéÿò, ÿéàëÿòäÿ èøëÿéÿí 

ýþðêÿìëè áèð âöúóä õàíûì Ñöñÿíè ýþòöðöá 

Òåùðàíà àïàðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÉÀÍ 1 ñèô. [ÿð.] Ýþçëÿ ýþðöíÿí, à÷ûã, 

àéäûí, àøêàð (àäÿòÿí õÿáÿð øÿêèë÷èñè èëÿ èøëÿíèð). 

Îíóí äöçýöíëöéö ùàìûéà ÿéàíäûð. – 

Ýåäÿí, ýåòìÿ, äàéàí, äóð; Ñèððèì ñÿíÿ ÿéàíäûð. 

(Áàéàòû). Ñÿíÿ ÿéàíäûð, åé äèëáÿð, ñåâäèéèì! 

Ãóðáàíèäèð, áèð øåé äèëÿð, ñåâäèéèì! 

Ãóðáàíè. ßéàí åòìÿê (åëÿìÿê) – àéäûí 

åòìÿê, áèëäèðìÿê. Éîõ áèð à÷ûã äèëèì, ñÿíÿ 

ìÿí åéëÿéèì ÿéàí; Òà ñÿí ãàíûíúà, ãàëìàéàúàã 

ìèëëÿòèìäÿ úàí. ß.Ãÿìêöñàð. Ãóðáàí 

áó õÿáÿðè ýÿëèá õàíûìûíà ÿéàí åëÿäè. 

È.Ìóñàáÿéîâ. ßéàí îëìàã – áÿëëè îëìàã, 

àøêàð îëìàã, àéäûí îëìàã. Úÿííÿòèí éàâûãëàøìàüû 

óñòàéà ÿéàí îëäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ßÉÀÍ 2 òîï. [ÿð.] êþùí. Êå÷ìèøäÿ: þëêÿíèí 

éóõàðû òÿáÿãÿëÿðèíÿ ìÿíñóá îëàí ìþòÿáÿð 

âÿ éàøëû àäàìëàð; çàäÿýàíëàð. Íöøàáÿ 

òàõò öñòöíäÿ îòóðìóø, ÿòðàôäà âÿçèðëÿð, ÿéàíëàð, 

ñÿðêÿðäÿëÿð, ñàðàé àäàìëàðû äàéàíìûøäûð. 

À.Øàèã. Îðäóíó éîëà ñàëìàã ö÷öí Ýÿíúÿíèí 

ÿéàí âÿ çèéàëûëàðû Èñôàùàí êÿíäèíÿ 

ãÿäÿð ýÿëìèøäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ïàïàãëàðûí 

áÿçèñè óçóí âÿ ãîâóí ÷åøíèñèíäÿ èäè, áóíëàðûí 

ñàùèáèíèí ìîëëà âÿ ÿéàíäàí îëìàüû 

àøêàð èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ßÉÀÍÈ ñèô. [ÿð.] 1. À÷ûã, àøêàð, ýþçëÿ 

ýþðöíÿí, ýþç ãàáàüûíäà îëàí, òàìàìèëÿ àéäûí, 

èíàíäûðûúû. ßéàíè ìèñàë. ßéàíè ñöáóò, 

äÿëèë. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. Äåéèëÿíëÿðè ÿéàíè 

ýþñòÿðìÿê. 

ßÉÈËÌßÊ 

2. ïåä. Ìÿêòÿáäÿ þéðÿíèëÿí ôÿíëÿðÿ äàèð 

ìàòåðèàë âÿ ìîäåëëÿðè òÿëÿáÿëÿðÿ áèëàâàñèòÿ 

ýþñòÿðìÿê ÿñàñûíäà ãóðóëìóø âÿ áóíà 

õèäìÿò åäÿí. ßéàíè òÿäðèñ. ßéàíè òÿùñèë 

– ãèéàáè òÿùñèëäÿí ôÿðãëè îëàðàã, ìÿêòÿáäÿ 

äÿðñ âÿ ìÿøüÿëÿëÿðÿ ìöíòÿçÿì ñóðÿòäÿ 

äàâàìåòìÿ éîëó èëÿ òÿùñèë àëìà öñóëó. 

ßÉÀÍÈËÈÊ èñ. 1. ßéàíè øåéèí ùàëû; ÿéàíè 

îëìà. Òÿáèééàò äÿðñëÿðèíäÿ ÿéàíèëèê ÿñàñ 

øÿðòäèð. 

2. Ýþç þíöíäÿ îëìà, àøêàðëûã, àéäûíëûã, 

èíàíäûðûúûëûã. 

ßÉÀÍËÛÃ èñ. ßéàí ðöòáÿñè. 

ßÉÀÐ èñ. [ÿð.] 1. Ãèéìÿòëè ìåòàëûí ñàôëûã 

âÿ õàëèñëèê äÿðÿúÿñè. Öçöéöí ÿéàðû. Ãûçûë 

ïóëóí ÿéàðû. 

2. Äöçýöíëöê, äÿãèãëèê. 

ßÉÀÐÃÀÁÛ èñ. Áÿçè ìàääÿëÿðèí ìèãäàðûíû 

ìöÿééÿí åòìÿê ö÷öí þë÷ö ãàáû. Áèçèì 

êÿíäëèëÿðèí ùÿð áèðèíèí åâèíäÿ áèð ÿéàðãàáû 

îëàð êè, îíóí è÷èíèí íÿ ãÿäÿð éàü òóòìàñû áèðäÿôÿëèê 

ìöÿééÿí åäèëèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ßÉÄßÌ èñ. ßéðèëèê, áèð éåðè ÿéðè îëàí øåé. 

ßÉÄßÌËÈ ñèô. Áèð éåðèíäÿ ÿéðèëèê îëàí. 

ßÉÄÈÐÌß “ßéäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÉÄÈÐÌßÊ “ßéìÿê”äÿí èúá. Áóäàüû 

ÿéäèðìÿê. 

ßÉß 1 áàõ àäÿ. [Êöðä Ìóñà:] Ìóðàä! 

ßéÿ, .. ñÿíèí éàõøû ñÿñèí âàð; Îíóí ñþçëÿðèíäÿí 

áèð îõó, áàðû! Ñ.Âóðüóí. [Êîõà:] ßéÿ, 

óøàã-óøàã äàíûøìà, áàëëû õÿøèëäÿí ñÿíè áóðàõäû 

éîõäóð, – äåäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÉß 2 èñ. õöñ. ßéÿëÿìÿê ö÷öí èøëÿäèëÿí 

ïîëàä àëÿò; ñóâàíä. 

ßÉß 3 èñ. ìèô. ìÿù. Ùàìè ðóù. 

ßÉßËßÌß “ßéÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÉßËßÌßÊ ô. Ìåòàëûí öçÿðèíäÿí ìöÿééÿí 

ãàòû ÿéÿ èëÿ ñöðòöá ýþòöðìÿêëÿ îíà äÿãèã 

þë÷ö âåðìÿê âÿ ùàìàðëàìàã; ñóâàíäëàìàã. 

ßÉßËßÍÌß “ßéÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÉßËßÍÌßÊ ìÿúù. ßéÿ èëÿ ñöðòöëìÿê; 

ñóâàíäëàíìàã. 

ßÉÈËÌß “ßéèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÉÈËÌßÊ ô. 1. ßéðè ùàëà äöøìÿê. Äÿìèð 

ÿéèëäè. Ìÿôòèë ÿéèëèá. 

2. Òÿçéèã, àüûðëûã àëòûíäà àøàüûéà äîüðó 

ìåéèë åòìÿê; ñàëëàíìàã. Àüàúûí áóäàãëàðû 

ÿéèëèá. – Åâ êþùíÿ åâÿ îõøàéûð. ×öíêè òèðëÿðèí 

÷îõóñó ÿéèëèáäèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

153

ßÉÈËÒÌß 

3. Áåëèíè ÿéìÿê, àøàüû ãàòëàíìàã. ßéèëèá 

äàøû éåðäÿí ãàëäûðäû. – Ñöäàáÿ ÿéèëèá [àíàñûíûí] 

àëíûíäàí þïÿðÿê ÷ÿêèëèá ýåòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßéèëèá éåðè íÿ ãÿäÿð äèããÿòëÿ éîõëàäûìñà 

äà, ùå÷ áèð èç ýþðìÿäèì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

4. ìÿú. Ñèòàéèø åòìÿê, ñÿúäÿ åòìÿê, áàø 

ÿéìÿê. [Øåéõ Ñÿíàí:] Ýÿëìÿç ÿëäÿí ÿéèëìÿìÿê.. 

ßëáÿò; Ñÿíäÿ âàð ÷öíêè áàøãà öëâèééÿò. 

Ù.Úàâèä. Åé ýÿíú! Ñÿàäÿòè áèð õÿéàë 

áèëìÿ; Íÿ îëóðñà îëñóí, àíúàã ÿéèëìÿ! 

Ñ.Âóðüóí. [Ëåéëà:] Äå êè, öç äþíäÿðèá ìÿùÿááÿòèìäÿí; 

Óúóç øþùðÿòëÿðÿ ÿéèëìÿðÿì 

ìÿí! Á.Âàùàáçàäÿ. 

5. ìÿú. Èíúèìÿê, êöñìÿê. Íÿ äåìÿêäèð 

äîñò äîñòóíäàí ÿéèëìÿê Ì.Ï.Âàãèô. 

6. Åòèíà åòìÿê, ìåéèë ýþñòÿðìÿê, ôèêèð âåðìÿê. 

Ýþçëÿðèíè áèð êÿðÿ ñèëìÿçäè åë; Ãÿçåòÿéÿ, 

æóðíàëà ÿéèëìÿçäè åë.. Ì.ß.Ñàáèð. 

7. Áàòìàüà äîüðó ìåéèë åòìÿê (Ýöíÿø 

ùàããûíäà). Äàü áàøûíû ãàð àëàð; Ýöí ÿéèëÿð, 

ñàðàëàð; Èýèä þëÿð, àä ãîéàð; Ìöõÿííÿòäÿí 

íÿ ãàëàð (Áàéàòû). Î ýöí àõøàìöñòö ýöíÿø 

öôöãÿ äîüðó ÿéèëìèø, êþëýÿëÿð óçàíìàüà áàøëàìûøäû. 

Ñ.Ùöñåéí. Ýöí ÿéèëÿíäÿí ñîíðà ñàùÿíèí 

öçÿðèíäÿ äÿñòÿ-äÿñòÿ äîëàøà ó÷óøóðäó. 

È.Ùöñåéíîâ. Øàùìàð åâëÿðèíÿ ÷àòàíäà 

ýöí ëàï ÿéèëìèøäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ßÉÈËÒÌß “ßéèëòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÉÈËÒÌßÊ ô. ßéðè åòìÿê, ÿéðè ùàëà 

ñàëìàã. 

ßÉÈÍ èñ. 1. Áÿäÿíèí áàøäàí ãåéðè áöòöí 

ùèññÿñè. ßéíèíÿ éåíè êîñòéóì ýåéìèøäèð. 

ßéíèíäÿ ùå÷ áèð øåé éîõäóð (÷ûëïàãäûð). – 

ßéíèíäÿ äîíó éîõ, áàøûíà ïàïàã àõòàðûð. 

(Àòà. ñþçö). Ùÿéÿòèí ñîë òÿðÿôèíäÿí Âÿëèãóëó, 

ÿéíèíäÿ úûíäûð ýþäÿê àðõàëûã âÿ áàøûíäà 

êþùíÿ áîç ïàïàã, êöðÿêëÿ ïåéèí ñÿðèðäè. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ßéíèíäÿêè ùÿìèøÿëèê 

èø ïàëòàðûíäàí áàøãà áèðúÿ äÿñò áàéûð-áàúàã 

ïàëòàðû âàð èäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

2. Ïàëòàð, öñò-áàø. ßéíè êþùíÿäèð. – [Èêèíúè 

êÿíäëè:] Áîüàçûìäàí êÿñìèøÿì, ÿéíèìäÿí 

êÿñìèøÿì, âóð-òóò [Áàêûäàí] ö÷ éöç ìàíàò 

ïóë ýÿòèðìèøÿì. Ú.Úàááàðëû. ..×èìíàç àðâàä 

ÿéíèíè äÿéèøìÿê ëàçûì îëäóüóíó òÿêðàð 

[Íàçëûíûí] éàäûíà ñàëäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

◊ ßéíèíÿ áè÷èëìÿê – äöç ýÿëìÿê, 

òàìàìèëÿ ìöíàñèá îëìàã (ïàëòàð ùàããûíäà). 

[Ãîëòóã÷ó:] Åëÿ áèë êè, òàìàìÿí ÿéíèíÿ 

154 

ßÉÈÐÌßÞË×ßÍ 

áè÷èëèáäèð, – äåéÿ òÿðèôÿ áàøëàäû.. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßéíèíÿ ÷ÿêìÿê – ýåéìÿê. 

ßÉÈÍ-ÁÀØ èñ. Ïàëòàð, öñò-áàø. Þçöíÿ áèð 

éàõøû ÿéèí-áàø äöçÿëòäè. – [Ùàôèçÿ õàíûì:] 

ßéíèí-áàøûí áèð àç äöçÿëèáäèð, åëÿ áèëèðñÿí áèð 

øåéñÿí ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áèð èéèðìè ìàíàò äà 

óøàãëàðûí âÿ Ìåùðèáàíûí ÿéèí-áàøû ýþòöðÿð. 

Ñ.Ùöñåéí. Ìÿí äåäèì: – Öøöéÿðñÿí! Ñÿí 

äåäèí: – ßéíèì-áàøûì èñòèäèð. Ð.Ðçà. 

ßÉÈÍÄÈÐÈÊ èñ. äàí. Êþéíÿéèí àðõàñûíà 

ñàëûíàí àñòàð. ßéèíäèðèê êþéíÿéèí òåç éûðòûëìàñûíà 

ìàíå îëóð. 

ßÉÈÍÒÈ èñ. 1. ßéèëìèø éåð, ÿéðè, áèð øåéèí 

ÿéèëìèø ùèññÿñè. Áîðóíóí ÿéèíòèñèíè äöçÿëòìÿê. 

2. ìÿú. Ùÿð ùàíñû áèð èøäÿ äöçýöí õÿòòèí 

ïîçóëìàñû, ñÿùâÿ éîë âåðèëìÿñè, çÿðÿðëè èôðàò÷ûëûã. 

Èøäÿ ÿéèíòèéÿ éîë âåðìÿìÿê. ßéèíòèëÿðè 

àðàäàí ãàëäûðìàã. 

ßÉÈÐÄßÊ èñ. Ñöäëÿ éîüðóëóá éàüäà ãûçàðäûëìûø 

êþâðÿê ãîüàë. Úàìàë ÿìè ñÿëèãÿ èëÿ 

èêè òîðáà ÿéèðäÿê, áèð òîðáà ãîâóðüà, áèð òîðáà 

èéäÿ .. éåøèéÿ ãàáëàäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ßÉÈÐÄÈËÌß “ßéèðäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÉÈÐÄÈËÌßÊ “ßéèðòìÿê”äÿí ìÿúù. 

ßÉÈÐÈÚÈ 1. ñèô. õöñ. Èïëèê âÿ ñ. ÿéèðÿí. 

ßéèðèúè ñåõè. 

2. èñ. Èïëèê ÿéèðÿí óñòà. Ãûç éàâàø-éàâàø 

ÿéèðèúè ïåøÿñèíÿ éèéÿëÿíäè. 

ßÉÈÐÈÚÈËÈÊ èñ. ßéèðìÿ èøè, ÿéèðèúèíèí èøè, 

ñÿíÿòè. 

ßÉÈÐÈËÌß “ßéèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÉÈÐÈËÌßÊ “ßéèðìÿê”äÿí ìÿúù. 

ßÉÈÐÈËÌÈØ ô.ñèô. ßéèðèëÿðÿê èï ùàëûíà ñàëûíìûø. 

[Ýöëñöì:] Íÿ õÿáÿð, ãà÷àãà÷ äåéèë êè, 

ìÿíèì ùÿëÿ ÿéèðèëìèø éóíóì âàð. Ú.Úàááàðëû. 

ßÉÈÐÌß 1. “ßéèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. ñèô. ßéèðèëìèø. ßéèðìÿ éóíäàí úîðàá 

òîõóéóðëàð. 

ßÉÈÐÌßÊ ô. ßëëÿðèí àðàñûíäà, éàõóä 

ìöõòÿëèô ìåõàíèçìëÿð âàñèòÿñèëÿ éóí, ïàìáûã 

ëèôëÿðèíè åøèá èï ùàëûíà ñàëìàã. Úÿùðÿñè 

ãàðøûñûíäà èï ÿéèðÿð; Óøàüûé÷ûí áåëÿ äóà 

åëÿéÿð. À.Ñÿùùÿò. [Òàïäûüûí] àíàñû èñÿ ÷îõäàí 

áÿðè ìÿôðÿøäÿ ñàõëàäûüû éóíó äàðàéûð, 

ÿéèðèðäè. ß.Âÿëèéåâ. Ôàòû ãàøãàáàüûíû òþêöá: 

– Ýþðìöðñÿí éóí äàðàéûðàì – äåäè, – èï 

ÿéèðÿúÿéÿì, ýÿáÿ òîõóéàúàüàì. ß.Àáàñîâ. 

ßÉÈÐÌßÞË×ßÍ ñèô. õöñ. Ñàïûí, èïèí âÿ 

ñ.-íèí åøèëìÿ äÿðÿúÿñèíè ìöÿééÿí åäÿí úèùàç.

ßÉÈÐÒÄÈÐÌß 

ßÉÈÐÒÄÈÐÌß 1. “ßéèðòäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. ñèô. ßéèðòäèðèëìèø. ßéèðòäèðìÿ èï. 

ßÉÈÐÒÄÈÐÌßÊ èúá. ßéèðòìÿ èøè ýþðäöðìÿê. 

Èï ÿéèðòäèðìÿê. 

ßÉÈÐÒÌß 1. “ßéèðòìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. ñèô. ßéèðäèëìèø. ßéèðòìÿ èïÿê ñàïû. 

ßÉÈÐÒÌßÊ èúá. ßéèðìÿ èøè ýþðäöðìÿê 

(áàøãàñûíà). Èï ÿéèðòìÿê. 

ßÉÈØ-ÖÉÖØ: ÿéèø-öéöø îëìàã äàí. – 

ÿéèëìÿê, ÿéðè ùàëà äöøìÿê. Ìîëëàéåâèí .. 

ñèôÿòè áîçàðûá ÿéèø-öéöø îëäó. Ì.Ùöñåéí. 

ßÉËßÚ èñ. Ìàøûíû, ãàòàðû ñàõëàìàã ìåõàíèçìè; 

òîðìîç. 

ßÉËßÌß “ßéëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÉËßÌßÊ ô. Ñàõëàìàã, äàéàíäûðìàã, 

äóðäóðìàã. Àòû ÿéëÿìÿê. Ìàøûíû ÿéëÿìÿê. – 

[Ùàòÿìõàí àüà:] Ýþéäÿ ó÷àí ãàíàäëû ãóøó 

ÿéëÿìÿê îëàðñà, Øàùáàçû äà ýöúëÿ ÿéëÿìÿê 

îëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. “Ñàëàìÿëåéêöì” ñÿñè 

ìÿíè ÿéëÿäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. Äöç ìÿíÿ òÿðÿô 

ýÿëèðäè. Öçÿíýèìäÿí éàïûøûá ÿéëÿäè. Ìèð Úÿëàë. 

ßÉËßÍÚß èñ. 1. Öðÿéè ÿéëÿíäèðÿúÿê, êþíëö 

à÷àúàã øåé, ÿéëÿíìÿê ö÷öí âàñèòÿ. Ìåùðèáàíûí 

éåýàíÿ ÿéëÿíúÿñè ÷îúóãëàðû èäè. 

Ñ.Ùöñåéí. Ñèòàðÿíèí êþíëö äàùà ÿéëÿíúÿëÿð 

äèëÿìÿçäè, ôèêðèíäÿí äÿ óøàãëàð èëÿ ëàãåéäàíÿ 

îéíàìàã êå÷ìèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. Ôàéäàñûç, ñÿìÿðÿñèç, ÿùÿìèééÿòñèç øåé; 

áîø âàõò êå÷èðìÿ. Êèì êè òÿíáÿëëèéÿ ìÿùÿááÿò 

åäÿð; Äàèì ÿéëÿíúÿëÿðëÿ öëôÿò åäÿð. Ì.ß.Ñàáèð. 

Ôèðèäóí Øÿìñèééÿíèí áèð îéóí, áèð ÿéëÿíúÿ 

äöçÿëòäèéèíè ýöìàí åòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

3. ìÿú. ×îõ àñàí èø ìÿíàñûíäà. Îíóí ö÷öí 

áó èø ÿéëÿíúÿäèð. 

4. ìÿú. Îéóíúàã, ÿéëÿíìÿê ö÷öí àëÿò. Õÿáÿð 

îëñóí ùÿð òÿçÿéÿ, ùÿð ýÿíúÿ; Èíñàí – ÷îúóã, 

ùÿéàò îíà ÿéëÿíúÿ.. Ì.Ìöøôèã. ..Ñîíðà 

ýþðäöì áàøãà áèð àëÿìäÿéèì; Áèð éûüûí èíñàí 

ö÷öí ÿéëÿíúÿéèì!.. Ù.Úàâèä. Íÿ åðêÿê, íÿ 

ãàäûí ÿéëÿíúÿ äåéèë. Ñ.Âóðüóí. ßéëÿíúÿ 

îëìàã – áàøãàñûíûí áöòöí ÿìðëÿðèíÿ ñþçñöç 

òàáå îëìàã, ÿëèíäÿ îéóíúàã îëìàã. [Íöøàáÿ:] 

..Äîñò îëñà ùÿì Øÿêè, ùÿì Àðàí, Ýÿíúÿ; 

Åëëÿðèì äöøìÿíÿ îëìàç ÿéëÿíúÿ. À.Øàèã. 

// ßéëÿíìÿê ö÷öí àëÿò îëìàã. 

ßÉËßÍÚßËÈ ñèô. 1. ßéëÿíèá âàõò êå÷èðìÿê 

ö÷öí éåðëÿðè, âàñèòÿëÿðè îëàí. ßéëÿíúÿëè 

ïàðêëàð. Óøàã ìåéäàí÷àëàðû óøàãëàð ö÷öí 

ÿéëÿíúÿëè éåðäèð. 

ßÉËßÍÌß 

2. Öðÿêà÷àí, ÿéëÿíäèðÿí, ìÿçÿëè, ÿéëÿíäèðèúè, 

ìàðàãëû. ßéëÿíúÿëè òàìàøà. ßéëÿíúÿëè 

êèòàá. ßéëÿíúÿëè ñþùáÿòëÿð. – [Òóðõàí áÿé 

Ìàðàëà:] Èíøàëëàù, áèð-èêè àé ñîíðà Úÿìèë 

Áàðæîìäàí ýÿëÿð. Îíà äà áèð ãûç íèøàíëàðûã.. 

ßéëÿíúÿëè áèð òîé ìÿúëèñè ãóðàðûã. Ù.Úàâèä. 

ßñýÿðëÿðè àëûá ãàçìàëàðà ñàðû éþíÿëÿðêÿí, 

Úóìà äà ÿéëÿíúÿëè áèð òàìàøàäàí ãàéûäûðìûø 

êèìè ýöëöìñÿéÿðÿê óçàãëàøìàã èñòÿäèêäÿ 

Êÿéàí ÿìð åòäè.. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßÉËßÍÄÈÐÈÚÈ ô.ñèô. ßéëÿíäèðìÿê ö÷öí 

îëàí, ÿéëÿíäèðÿí. ßéëÿíäèðèúè ñþùáÿò. ßéëÿíäèðèúè 

òàìàøà. ßéëÿíäèðèúè îéóíëàð. – Ãåéä 

åòìÿê ëàçûìäûð êè, äðàìàòóðýèéà òàðèõèíäÿ .. 

íÿøÿëè, ÿéëÿíäèðèúè êîìåäèéàëàð àçäûð. ß.Ñóëòàíëû. 

ßÉËßÍÄÈÐÈËÌß 1 “ßéëÿíäèðèëìÿê 1 ”äÿí 

ô.èñ. 

ßÉËßÍÄÈÐÈËÌß 2 “ßéëÿíäèðèëìÿê 2 ”äÿí 

ô.èñ. 

ßÉËßÍÄÈÐÈËÌßÊ 1 ìÿúù. ßéëÿíúÿ èëÿ 

ìÿøüóë åäèëìÿê, áàøû ãàðûøäûðûëìàã. 

ßÉËßÍÄÈÐÈËÌßÊ 2 ìÿúù. Ñàõëàíûëìàã, 

äàéàíäûðûëìàã, äóðäóðóëìàã. 

ßÉËßÍÄÈÐÌß 1 “ßéëÿíäèðìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ßÉËßÍÄÈÐÌß 2 “ßéëÿíäèðìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ßÉËßÍÄÈÐÌßÊ 1 ô. ßéëÿíúÿ èëÿ ìÿøüóë 

åòìÿê, áàøûíû ãàðûøäûðìàã, øÿíëÿíäèðìÿê, 

öðÿéèíè à÷ìàã. Óøàãëàðû úöðáÿúöð îéóíëàðëà 

ÿéëÿíäèðìÿê. Éàíûíäà áóëóíàí ãàäûíëàð 

[Ýöëçàðû] éàéûíäûðìàã âÿ ÿéëÿíäèðìÿê ö÷öí 

ãðàììîôîí îõóäóðëàðäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. [Ùÿñÿí:] 

..Ðÿøèä ÿôÿíäè ýÿëäè äÿ ñèçè ÿéëÿíäèðèð. 

Ù.Íÿçÿðëè. // Îéíàòìàã, ÿéëÿíúÿ åòìÿê. Áèð 

êþíöëÿ êèôàéÿòäèð áèð ìÿíàëû ìÿùÿááÿò; Èêè 

ãÿëáè ÿéëÿíäèðìÿê õÿéàíÿòäèð, ñåâýèëèì! 

Ñ.Ðöñòÿì. [Òóòó:] Áèð çàìàí ìÿíè äÿ áó úöð 

éàüëû äèëëÿðëÿ ÿéëÿíäèðèðäèí. ß.Âÿëèéåâ. 

ßÉËßÍÄÈÐÌßÊ 2 ô. Ùÿðÿêÿòäÿ îëàí áèð 

øåéèí ùÿðÿêÿòèíè ñàõëàìàã, äàéàíäûðìàã, 

äóðäóðìàã. Ýåäÿí àäàìû ÿéëÿíäèðìÿê. – 

Ãÿðÿç, Ýöëïÿðè ýèëàáûñàòàíû ÿéëÿíäèðèá åâÿ 

ãàéûäàð âÿ: – Àé àíà, òåç îë, ýÿë, ýèëàáûñàòàí 

ãàïûäàäûð, – äåéÿðäè. Ù.Ñàðàáñêè. [Ñÿëèì] 

êÿíäëÿðèíèí áÿðàáÿðèíÿ ÷àòàíäà ìàøûíû ÿéëÿíäèðäè, 

ñÿðíèøèíëÿð îíà êþìÿê åòäè, îíó 

éöê ìàøûíûíäàí äöøöðòäöëÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÉËßÍÌß 1 “ßéëÿíìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ßÉËßÍÌß 2 “ßéëÿíìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

155

ßÉËßÍÌßÊ 

ßÉËßÍÌßÊ 1 ô. Äàéàíìàã, äóðìàã, éóáàíìàã, 

ëÿíýèìÿê. Î, ýþðÿñÿí, ùàðàäà ÿéëÿíäè, 

ýÿëèá ÷ûõìàäû – [Äÿëè Ùÿñÿí:] ßéëÿí, 

áèð ãóëàã àñ ñþçÿ. “Êîðîüëó”. Ôÿðùàä ãóëëóãäàí 

÷ûõàíäà äàùà áèð éàíäà ÿéëÿíìÿéèð, 

òåç åâÿ ãàéûäûðäû. Ú.Úàááàðëû. // Èëèøèá ãàëìàã, 

ñàêèí îëìàã. 1918-úè èëäÿ Ìèíêÿíä 

òÿðÿôäÿí ýÿëÿí Çÿíýÿçóð ãà÷ãûíëàðûíäàí áó 

êÿíääÿ ÿéëÿíÿíëÿðè ÷îõ îëìóøäó. ß.Àáàñîâ. 

ßÉËßÍÌßÊ 2 ô. 1. Öðÿê ñûõûíòûñûíû äÿô 

åäÿðÿê õîø âàõò êå÷èðìÿê, ðóùÿí èñòèðàùÿò 

åòìÿê ö÷öí ÿéëÿíúÿ èëÿ, ÿéëÿíäèðèúè áèð øåéëÿ 

ìÿøüóë îëìàã, âàõò êå÷èðìÿê. Àõøàì éàõøûúà 

ÿéëÿíäèê. – [Õÿééàì:] Ãàéüû áèëìÿç, 

è÷ÿðÿê ÿéëÿíèðèç; Àéðû îëñàã äà, ùÿãèãÿòäÿ 

áèðèç. Ù.Úàâèä. [Çåéíàë] ùÿð çàìàí ýöëìÿê, 

ÿéëÿíìÿê, áàüûðìàã, ñÿðõîø îëàðàã ñÿôàùÿòëÿ 

âàõò êå÷èðìÿê èñòÿéèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

[Õàí] ..ùÿòòà þçö äÿ ñààòëàðúà Áóüàúëà ÿéëÿíèá 

íèøàí àòûðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Îéíàìàã, 

øÿíëèê åòìÿê. Óøàãëàð áàü÷àíûí ùÿéÿòèíäÿ 

ÿéëÿíèðëÿð. – Ñÿí øàä îë, ñÿí ÿéëÿí, 

ñåâèí, ýöë áàðû; Ãîé ìÿí àéðûëûüûí ÷ÿêèì 

éöêöíö. Ð.Ðçà. 

2. Ëàüà ãîéìàã, ìàñãàðàéà ãîéìàã, ÿëÿ 

ñàëìàã, îéíàòìàã. Äöêàí÷ûëàðûí áèçèìëÿ 

ÿéëÿíäèêëÿðèíè àíëàéàðàã: – Áàüûøëàéûí, – äåäè. 

À.Øàèã. // Çàðàôàò åòìÿê, øóõëóã åòìÿê. Àðàáèð 

Áàëëû îíóíëà ÿéëÿíÿðÿê: – À êèøè, ùàíñû 

áÿõòÿâÿðè ñåâìèñÿí – äåéèðäè. À.Øàèã. 

ßÉËßØÄÈÐÈËÌß “ßéëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ßÉËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Îòóðäóëìàã. 

ßÉËßØÄÈÐÌß “ßéëÿøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÉËßØÄÈÐÌßÊ èúá. Îòóðòìàã. Éàíûíäà 

ÿéëÿøäèðìÿê. Ãîíàüû áàøäà ÿéëÿøäèðäèëÿð. – 

Àðâàäû Úàâàäû ÷àðïàéûíûí öñòöíäÿ ÿéëÿøäèðäè. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Àòà îüëóíó ñàêèò åäèá 

ÿéëÿøäèðäè. Ìèð Úÿëàë. Èíòèçàìëà ÿéëÿøäèðäè; 

Ðåéùàí áöòöí óøàãëàðû. Ì.Äèëáàçè. 

ßÉËßØÌß “ßéëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÉËßØÌßÊ ô. Îòóðìàã. Áóéóðóí, ÿéëÿøèí. 

Ùÿðÿ þç éåðèíäÿ ÿéëÿøäè. – Óñòà Çåéíàë 

áàëêîíäà ÿéëÿøèá ÷ûõàðòäû ÷óáóüóíó âÿ áàøëàäû 

÷ÿêìÿéÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ìàñà 

ÿòðàôûíäà äþðä íÿôÿð ÿéëÿøìèøäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

Ãàáàã úÿðýÿäÿ ÿéëÿøìèø Ãÿðÿíôèë áàúû àù 

÷ÿêäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

ßÉËßÒÌß “ßéëÿòìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

156 

ßÉÌßËÈ 

ßÉËßÒÌßÊ 1 áàõ ÿéëÿíäèðìÿê. ßéëÿòìÿäèí 

ãÿëáèí ÿçèç ãîíàüûí; Þëöíúÿ ñèíÿìäÿí 

÷ÿêèëìÿç äàüûí. Ìîëëà Úöìÿ. 

ßÉËßÒÌßÊ 2 ô. Ñàõëàìàã, äàéàíäûðìàã, 

äóðäóðìàã. 

ßÉËÈÊ èñ. Úöéöð. 

ßÉÌß 1 1. “ßéìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. ßéðè, éàé øÿêëèíäÿ îëàí. [Ñÿòòàð õàíûí] 

ÿéìÿ âÿ ãþâñè ãàøëàðû òåç-òåç ãàëõûð(äû). 


ßÉÌß 2 èñ. 1. Äèøëÿíè (ÿñêåøè) ãàéûøëàð âàñèòÿñèëÿ 

õàìóòà (áîéóíäóðóüà) áÿíä åòìÿê 

ö÷öí èñòèôàäÿ åäèëÿí ÿéèëìèø àüàúäàí èáàðÿò 

ãîøãó ùèññÿñè. ßéìÿ ÿéèð, ìÿíôÿÿò èëÿ ñàòûð; 

Ïóë ãàçàíûð, éàõøû ãàçàíúà ÷àòûð. À.Ñÿùùÿò. 

2. Àðàáà ÷àðõûíûí, öç òÿðÿôäÿí øèíëÿ 

ãàïàëû îëóá ïÿðëÿð êå÷èðèëÿí äàèðÿñè. ×àðõûí 

ÿéìÿñè øèíñèç òåç õàðàá îëóð. 

ßÉÌßÊ ô. 1. Áèð éàíà ìåéèë åòäèðìÿê, 

àøàüûéà, éåðÿ òÿðÿô ìåéèëëÿíäèðìÿê. Àüàúûí 

áóäàüûíû ÿéìÿê. – [Ïàëûä:] ßññÿ êöëÿê, ãîïñà 

äà òóôàí éåíÿ; ßéìÿéÿ ÿñëà ýöúö ÷àòìàç 

ìÿíÿ. Ì.ß.Ñàáèð. Áó éåðëÿðäÿ ëèìîí ñàðû; 

ßéèð, ñàëûð áóäàãëàðû. Ñ.Âóðüóí. Êîëëàðûí 

àëòûíäà áàø ãàëäûðìûø êþðïÿ áÿíþâøÿëÿð 

éàçûã-éàçûã áîéíóíó ÿéèá ñàíêè òîðàüàéëàðûí 

ñÿñèíÿ ãóëàã àñûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

2. ßéðè øÿêëÿ ñàëìàã. Ìÿôòèëè ÿéìÿê. Êÿôýèðèí 

ñàïûíû ÿéìÿê. Ãàøûüû ÿéìÿê. Óøàã ÷óáóüó 

ÿéèá þçö ö÷öí éàé ãàéûðäû. 

3. ìÿú. Áåëèíè áöêìÿê. Ìÿí àøûã, äÿðä 

ÿéäè; Äÿðìàí ÿéäè, äÿðä ÿéäè; Äÿðìàíà ýåäÿí 

òÿáèá; Ýÿë, õÿñòÿíè äÿðä ÿéäè. (Áàéàòû). 

Ïÿðèøàí åòäèí ùàëûìû; ßéèáñÿí ãÿääè-äàëûìû. 

Ã.Çàêèð. Àòàáàëàíû ôÿëÿê ÿéÿ áèëìÿçäè, Áàëàêèøèíèí 

þëöìö êèøèíè éàé êèìè ÿéäè. À.Øàèã. 

4. ìÿú. Ðàçû ñàëìàã, ãàíå åòìÿê, òàáå åòìÿê. 

Îíó ÿéìÿê ìöìêöí äåéèë. 

5. ìÿú. Òÿùðèô åòìÿê, äöç éîëäàí ñàïäûðìàã, 

ÿéèíòèéÿ éîë âåðìÿê. 

◊ Àüûç ÿéìÿê – áàõ àüçûíû ÿéìÿê 

(“àüûç 1 ”äà). Áàø ÿéìÿê –áàõ áàø. Áîéóí 

ÿéìÿê –áàõ áîéóí. Ãàøûíû ÿéìÿê – íàðàçûëûã 

èôàäÿ åòìÿê. [Øþëÿ õàíûì:] ..Ñÿíèí 

êåôèí éàõøû îëñóí, íèéÿ ãàøûíû ÿéèáñÿí.. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Èøè ÿéìÿê – áàõ èø. 

ßÉÌßËÈ ñèô. äàí. ßéðè, ÿéðè îëàí, ÿéèëìèø. 

ßéðèúÿ ãàøû âàð, óúó ÿéìÿëè; Êÿòàí êþéíÿê 

ýåéèá, êþêñö äöéìÿëè. Àøûã Êÿðÿì.

ßÉÐßÌÚß 

ßÉÐßÌÚß èñ. ìÿù. Àðûã, ñûñãà, úàíñûç. 

Áó óøàã íÿ ÿéðÿìúÿ óøàãäûð 

ßÉÐßÌËÈ ñèô. ßéðè, ÿéðè-öéðö. Äàü àòëàðû 

éîëó åùòèéàòëà, åëÿ áèë êè, ùÿð ãàðûøû äèããÿòëÿ 

éîõëàéà-éîõëàéà ýåäèðëÿð. Áåëÿ îëìàñà, 

àëòû-öñòö ýþç ãàðàëäàí, ÿéðÿìëè, íàçèê úûüûðëàðûí 

ãóðáàíëàðûíû ñàéûá ãóðòàðìàã îëìàç. 

Ð.Ðçà. 

ßÉÐÈ ñèô. 1. Äöç èñòèãàìÿòäÿ îëìàéàí, 

äöç õÿòò òÿøêèë åòìÿéÿí (äöç çèääè). ßéðè 

éîë. ßéðè õÿòò. ßéðè ãûëûíú. – Úûüûð äîëàíáàú 

éîë êèìè ÿéðè èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Ìóðàä äåäè: 

– Âàð, áàëà; ßéðè ãàçìà öñóëó. Ì.Ðàùèì. 

// Äöç äóðìàéàí, äöç îëìàéàí, áèð éàíà 

ÿéèëìèø. ßéðè áàðìàã. ßéðè ÷ÿíÿ. ßéðè 

ìèñìàð. – Õóäàéàð áÿéèí áèð áþéöê ãöñóðó 

âàð. Áóðíó ÿéðèäè, ÿéðèäè, àììà ïèñ ÿéðèäè.. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ãà÷àéûí] áóðíó áèð 

ãÿäÿð ÿéðè âÿ èðè èäè. ß.Âÿëèéåâ. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. 

ßéðè ýåòìÿê. Ìûõû ÿéðè âóðìàã. – 

Öìóìè çÿèôëèêäÿí áàøãà [Úÿáèíèí] àéàãëàðû 

äà ÿéðè áèòèðäè. Í.Íÿðèìàíîâ. ßéðè áàõìàã 

– 1) ýþçöíöí éàí òÿðÿôè èëÿ áàõìàã, 

÷ÿï áàõìàã; 2) ìÿú. Íàðàçû, øöáùÿëè, éàõóä 

êèíëè âÿ ùèääÿòëè áàõûøëà áàõìàã. Àõûð 

âàõòëàðäà íÿäÿíñÿ ìÿíÿ ÿéðè áàõûð. 

2. Ñþçöíäÿ, èøèíäÿ, ùÿðÿêÿòèíäÿ äöç îëìàéàí, 

éàëàí÷û, ôûðûëäàã÷û. ßéðè àäàì áèð 

ýöí þçöíö ýþñòÿðÿúÿê. – ßéðè àäàìûí áàúàðûãëû 

îëìàüû, äöç àäàìûí ÿôÿëëèéèíäÿí úÿìèééÿò 

ö÷öí äàùà ãîðõóëóäóð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßéðè äàíûøìàã – äöç äàíûøìàìàã, 

ñÿìèìè äàíûøìàìàã, ùèéëÿ èøëÿòìÿê, áèúëèê 

åòìÿê. ßéðè ýåòìÿê – 1) ôûðûëäàã, ùèéëÿ 

éîëóíó òóòìàã, äöç éîëëà ýåòìÿìÿê; 

2) àëäàòìàã, âÿôàñûçëûã ýþñòÿðìÿê. ßçÿëäÿí 

àðàäà ÿùäö ïåéìàí âàð; ßéðè ýåòìÿ, ßñëèì, 

éîëó äöç éåðè! “Àøûã Êÿðÿì”. ßéðè ýþðìÿê 

– ïèñ øÿêèëäÿ ýþðìÿê, õîøóíà ýÿëìÿéÿúÿê 

òÿðçäÿ ýþðìÿê. Íèéÿ áÿñ áþéëÿ áÿðÿëäèðñÿí, à 

ãàðå, ýþçöíö; Éîõñà áó àéèíÿäÿ ÿéðè ýþðöðñÿí 

þçöíö Ì.ß.Ñàáèð. Ùÿð íÿ ýþðäöì, ÿéðè 

ýþðäöì, þçýÿ áàáÿò ýþðìÿäèì. Ì.Ï.Âàãèô. 

ßéðè ýöçýö – 1) ÿêñè äöçýöí ýþñòÿðìÿéÿí 

ýöçýö; 2) ìÿú. áèð øåéèí òÿùðèô îëóíìóø ÿêñè. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. Úàñóñìóñàí êè, éîõñà îüðó 

Éà ÿéðèìèñÿí êè, éîõñà äîüðó Õÿòàéè. Áèð 

îüðó, áèð ÿéðè, áèð äÿ ùàðàìû; Áó ö÷ö áèð îëñà 

êîëäà ýèçëÿíÿð. Õÿñòÿ Ãàñûì. Òÿíáÿëÿ, ÿéðèéÿ 

ßÉÐÈÁÎÉÓÍ 

õåéèðõàùëûã åòìÿê éàõøû èøëÿéÿíèí áåëèíäÿí 

áàñìàãäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. // èñ. Äöçýöí îëìàéàí 

øåé. Øàèðÿì, ÷öíêè âÿçèôÿì áóäóð ÿøàð 

éàçûì; Áÿäè áÿä, ÿéðèíè ÿéðè, äöçö ùÿìâàð 

éàçûì. Ì.ß.Ñàáèð. [Êåéêàâóñ øàù:] ×àðÿ áóë, 

ñå÷èëñèí äîüðó ÿéðèäÿí. Ù.Úàâèä. [Âÿçèð:] Áåëÿ 

îëàð ÿééàð ñþçö; Éàíëûø äåéÿð ÿéðè, äöçö. 

À.Øàèã. ßéðè èø – ôûðûëäàã, ùèéëÿ. ..ßéðè 

èøëÿðèí ùàããûíäà äîüðó äàíûø. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

3. èñ. ðèéàç. ßéðè õÿòò. Äèàãðàìûí ÿéðèëÿðè. 

ßéðèíèí íþãòÿëÿðè. // Ùÿð ùàíñû áèð ïðîñåñèí 

êÿìèééÿò íèñáÿòèíè ýþñòÿðÿí (ÿéðè õÿòò 

øÿêëèíäÿ) ãðàôèê òÿñâèð. Òåìïåðàòóð ÿéðèñè. 

Éàüûíòû ÿéðèñè. 

◊ ßéðè ýþç – ìþâùóìàò÷ûëàðûí åòèãàäûíúà, 

ýþçö äÿéÿ áèëÿí àäàìûí ýþçö. [Ãûçéåòÿð:] 

Éîõ... éîõ..., ãàäàí àëûì, ìèí ÿéðè ýþç âàð; 

Áèðúÿ ôàðàüàò äóð, .. ýþç äÿéÿð ñÿíÿ. Ñ.Âóðüóí. 

ßéðè (ýþçëÿ) áàõìàã – ãåéðè-ìÿìíóí, 

íàðàçû, àúûãëû éàõóä øöáùÿëè íÿçÿðëÿ áàõìàã. 

ßéðè ýþçëÿ ìÿíÿ áàõäû. ßéðè-ÿéðè 

áàõìàã – áàõ ÿéðè (ýþçëÿ) áàõìàã. Ñîíà 

ÿéðè-ÿéðè áàõûð Ìÿøÿäè Çåéíÿáèí öçöíÿ âÿ 

áèðäÿí îíóí öñòöíÿ ùöúóì ÷ÿêèá èòÿëÿéèð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùàúû Ðÿñóë ÷îìàãëû 

êÿíäëèéÿ ÿéðè-ÿéðè áàõäû. Ìèð Úÿëàë. Ìîëëà 

Øèðÿëèíèí ÿí ÷îõ çÿùëÿñè ýåòäèéè, îíà ÿéðè-ÿéðè 

áàõûá ñàëàì âåðìÿéÿí úàâàíëàð èäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

ßéðè îòóðàã (îòóðóá), äöç äàíûøàã – 

áèð-áèðèìèçäÿí èíúèñÿê äÿ, ùÿãèãÿòè îëäóüó 

êèìè äåéÿê. Åé ôÿëÿê, ýÿë êè, áèð ÿéðè îòóðóá 

äöç äàíûøàã. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Ýÿðàé àüà:] Ýÿë 

áóðàäà, áó ãàïàëû îòàãäà, áó È÷ÿðèøÿùÿðäÿ 

ÿéðè îòóðóá äöç äàíûøàã! Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÉÐÈÀÜÛÇ ñèô. Àüçû ÿéðè îëàí. ßéðèàüûç 

àäàì. 

ßÉÐÈÀÉÀÃ ñèô. Àéàãëàðû ÿéðè îëàí. ßéðèàéàã 

êèøè. 

ßÉÐÈÁÅË ñèô. Áåëè ÿéèëìèø, áåëè ÿéðè îëàí. 

..Ýåúÿ-ýöíäöç êàðõàíàñûíûí ôèêðèíè ÷ÿêÿí 

ÿéðèáåë Úàâàäûí ñþç èñòÿìÿñè àðàíû ñàêèò 

åòäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßÉÐÈ-ÁßÐÈ çÿðô Îðà-áóðà, î òÿðÿôÿ-áó 

òÿðÿôÿ. [Òÿëÿáÿëÿð] ýåúÿ ñÿùÿðÿ êèìè éàòìûð, 

ÿëëÿðèíè îâõàëàéûð, ÿéðèéÿ-áÿðèéÿ ýåäèðäèëÿð. 

“Ãàòûð Ìÿììÿä”. 

ßÉÐÈÁÎÉÓÍ ñèô. Áîéíó ÿéðè îëàí. Êþðïÿ 

Àñëàíûí éàäûíà .. ÿéðèáîéóí äÿâÿ âÿ èðèýþç 

äÿâÿ áàëàñû äöøäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

157

ßÉÐÈÁÞÉÖÐ 

ßÉÐÈÁÞÉÖÐ ñèô. Áÿäÿí ãóðóëóøó ÿéðè, 

áè÷èìñèç îëàí. 

ßÉÐÈ-ÁÓËÀÌÀÚ ñèô. ìÿù. ×îõ ÿéðè, ÿéðèöéðö. 

ßéðè-áóëàìàú éîëëàð. – ..Øÿùÿðèí òàðèõèíè 

þéðÿíìÿêëÿ áÿðàáÿð, ÿéðè-áóëàìàú êö÷ÿëÿðèíè 

äÿ òàíûìàüà áàøëàäûã. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßÉÐÈÁÓÐÓÍ ñèô. Áóðíó ÿéðè îëàí. 

ßÉÐÈÁÓÉÍÓÇ ñèô. Áóéíóçëàðû ÿéðè îëàí. 

ßéðèáóéíóç ãî÷. 

ßÉÐÈ-ÁÖÉÐÖ áàõ ÿéðè-öéðö. ßéðèáöéðö 

àüàú. – Éóíàí ÿëèôáàñû ýèðäÿëÿøÿ áèëìÿéèá, 

ÿéðè-áöéðö õÿòëÿð èëÿ éàçûëûðäû. 

Ô.Àüàçàäÿ. 

ßÉÐÈÚß ñèô. Àç ÿéðè, áèð ãÿäÿð ÿéðè, éàõóä 

÷îõ ÿéðè. Ãàáàüûìûçà ÿéðèúÿ áèð éîë ÷ûõäû. 

ßéðèúÿ àüàú. // Ãþâñ øÿêëèíäÿ, éàé êèìè. ßéðèúÿ 

ãàøû âàð, óúó ÿéìÿëè; Êÿòàí êþéíÿê ýåéèá, 

êþêñö äöéìÿëè. “ßñëè âÿ Êÿðÿì”. 

ßÉÐÈÚÈÇÝÈËÈ ñèô. Úèçýèëÿðè ÿéðè (÷ÿï) 

îëàí. ßéðèúèçýèëè äÿôòÿð. 

ßÉÐÈ×ÈÉÈÍ ñèô. ×èéíè ÿéðè îëàí. ßéðè- 

÷èéèí àäàì. 

ßÉÐÈÄÈÌÄÈÊ ñèô. Äèìäèéè ÿéðè îëàí. ßéðèäèìäèê 

ãóø. – Áó, èðè òîéóã áîéäà, óçóí, 

ÿéðèäèìäèê àíàú áèð ÷èë ýöëÿíøàù èäè. 


ßÉÐÈ-ÄÎËÀÍÁÀÚ ñèô. ßéðè-öéðö, äîëàíáàúëû, 

äöç õÿòò öçðÿ îëìàéàí. ßéðè-äîëàíáàú 

äàëàí. – Äàðûñãàë, ÿéðè-äîëàíáàú êö÷ÿëÿðè .. 

áó ãÿñÿáÿíè ãÿäèì øÿùÿðëÿðÿ îõøàäûðäû. 


ßÉÐÈ-ßÑÊÈÊ áàõ ÿýÿð-ÿñêèê. 

ßÉÐÈÕßÒËÈ ñèô. ðèéàç. ßéðè õÿòëÿðëÿ äöçÿëÿí. 

ßéðèõÿòëè ñÿòù. ßéðèõÿòëè ôèãóð. ßéðèõÿòëè 

ö÷áóúàã. 

ßÉÐÈÃÛ× ñèô. Ãû÷ëàðû ÿéðè îëàí. ßéðèãû÷ 

àäàì. 

ßÉÐÈÃÛË×À áàõ ÿéðèãû÷. 

ßÉÐÈËÈ ñèô. ßéðèñè, ÿéðè éåðè, éà éåðëÿðè 

îëàí. Áåëÿ ÿéðèëè ÷óáóãäàí ñÿáÿò òîõóìàã 

îëìàç. ßéðèëè éîë. 

ßÉÐÈËÈÊ èñ. 1. ßéðè øåéèí ùàëû. Òèðèí ÿéðèëèéè. 

Ìÿôòèëèí ÿéðèëèéè. 

2. ìÿú. Ùèéëÿ, áèúëèê; äöç, íàìóñëó éîëëà 

ýåòìÿìÿ (äöçëöê ÿêñè). Áèð õÿéàíÿò ýþðöíìÿéèá 

áèçäÿí; ßéðèëèê ñàäèð îëìàéûá äöçäÿí. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Çèðà êè, éàëàí âÿ ÿéðèëèê ùÿìèøÿ 

àøêàð îëóá èíñàíû áÿäíàì åäèð. Í.Íÿðèìàíîâ. 

ßÉÐÈËÌß “ßéðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

158 

ßÉÐÈ-ÖÉÐÖ 

ßÉÐÈËÌßÊ ìÿúù. ßéðè ùàëà äöøìÿê, 

ÿéèëìÿê. 

ßÉÐÈÌ 1 1. èñ. Äþíýÿ, äþíöø. 

2. ñèô. ßéðèñè, äþíýÿñè îëàí. ßéðèì éîë. 

◊ ßéðèì ëàëÿâÿð áîò. – áèðèëëèê èðèéàðïàãëû 

áèòêè. ßéðèì ëàëÿâÿð áèðèëëèê áèòêèëÿðäÿíäèð. 

Ýþâäÿëÿðè 40 ñì-ÿ ãÿäÿð ùöíäöðëöéöíäÿäèð, 

ýèðäÿ-òèíëèäèð, àäÿòÿí áóäàãëàíàíäûð. Éàðïàãëàðû 

èðèäèð, ëÿëÿê áþëöìëöäöð. Ù.Ãÿäèðîâ. 

ßÉÐÈÌ 2 ñèô. ìÿù. Ñûñãà. ßéðèì àäàì. 

ßÉÐÈÌ×ß èñ. ìÿù. Öçöê. Ñÿêñÿí îõó 

ÿéðèì÷ÿäÿí êå÷èðäèì; Ùå÷ êàìûìäà àðçóìàíûì 

ãàëìàäû. “Êîðîüëó”. ßéðèì÷ÿäÿí êå- 

÷ÿð áåëè ãûçëàðûí. “Ãóðáàíè”. 

ßÉÐÈÌ-ÖÉÐÖ áàõ ÿéðè-óéðö. 

ßÉÐÈÌ-ÖÉÐÖÌ áàõ ÿéðè-öéðö. ßéðèìöéðöì 

êö÷ÿ. Êÿíäèí àðàñû èëÿ ÿéðèì-öéðöì 

ýåäÿí áàü éîëóíà ÷ûõäûã. – Åëÿ áèë ÿêèí éåðëÿðèíÿ 

ÿéðèì-öéðöì ãàðà çîëàãëàð ÷ÿêìèøäèëÿð. 


ßÉÐÈ-ÎÜÐÓ òîï. Îüðó, äÿëÿäóç àäàìëàð. 

Ìèðçÿ Ãóëàì õàí äà éàçäà-éàéäà .. âàëèëÿðèíÿ 

òàáå îëìàéàí ÿéðè-îüðóéà ãóëàãáóðìàñû 

âåðèá, ìàë-äþâëÿòèíè éîõëàéûá ÷ûõûá 

ýåäÿðäè. Ì.ßëèéåâ. 

ßÉÐÈÏßÍÚß áàõ ÿéðèàéàã. ßéðèïÿíúÿ 

àéû. 

ßÉÐÈÑÈÍß çÿðô ßéðè îëàðàã, ÷ÿïèíÿ. 

ßéðèñèíÿ ýåäèð. Ñÿíÿ íÿ îëäó, íÿ ö÷öí äöç 

éîëäà ÿéðèñèíÿ éåðèéèðñÿí 

ßÉÐÈÑÈÇ ñèô. ßéðè éåðè îëìàéàí, äöç 

îëàí. ßéðèñèç àüàú îëìàç, îëñà äà äöç îëìàç. 

(Ìÿñÿë). 

ßÉÐÈÒÌß “ßéðèòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÉÐÈÒÌßÊ áàõ ÿéèëòìÿê. 

ßÉÐÈ-ÖÉÐÖ ñèô. 1. ×îõ éåðèíäÿí ÿéèëìèø, 

äöç éåðè îëìàéàí. ßéðè-öéðö àüàú. ßéðèöéðö 

ìÿôòèë. – Ìöãèì áÿéèí áîéíó ãûñà, 

ãûë÷àëàðû ýþäÿê, ÿéðè-öéðö, ãàðíû ãàðïûç 

êèìè ãàëõûã, áàøû äà àðàí éåðèíèí äöéÿëÿéè 

êèìè éóïéóìðó èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ãàø ãàðàëûð, 

ÿéðè-öéðö äàøëàðûí ñûõ êþëýÿñè; Ãÿáèðëÿðèí 

öñòö èëÿ ñöðöíöð èëàí êèìè. Á.Âàùàáçàäÿ. 

// Äöç îëìàéàí, äöç èñòèãàìÿòäÿ ýåòìÿéÿí, 

÷îõëó äþíýÿëÿðè îëàí. ßéðè-öéðö êö÷ÿëÿð. 

ßéðè-öéðö õÿòò. ßéðè-öéðö úûüûðëàð. – Ìöÿëëèì 

êÿíäèí .. ÿéðè-öéðö êö÷ÿëÿðè èëÿ ýåäèðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. Ãàðëû ýöíåéèí ñèíÿñèíäÿ ÿéðèöéðö, 

÷àëûí-÷àðïàç úûüûðëàð ÿìÿëÿ ýÿëèðäè. 

Á.Áàéðàìîâ.

ßÉÉÀÌ 

2.Áàõ ÿéðè 2-úè ìÿíàäà. ßéðè-öéðö 

àäàìäàí ãà÷ìàã ëàçûìäûð. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Ìÿíèì ÷àðÿì íÿäèð Ìÿí ýåúÿ ñÿùÿðÿ êèìè 

ýþçöìö éóììóðàì, áþéöê øÿùÿðäèð, íåúÿ 

îëñà áåø íÿôÿð ÿéðè-öéðöñö îëìàéàúàãìû 


3. Éàíëûø, ãöñóðëó, íþãñàíëû. [Ìèðçÿ Ñÿôÿð] 

øåèðëÿð îõóéàðäû âÿ îõóéàíäàí ñîíðà äà 

îíëàðû ÿéðè-öéðö (ç.) ðóñ äèëèíÿ òÿðúöìÿ åäÿðäè. 


◊ ßéðè-öéðö áàõìàã – áàõ ÿéðè-ÿéðè 

(“ÿéðè”äÿ). Ìÿúèä, õàíûìûí ìÿçÿììÿòèíè åøèòúÿê 

áèð àç ÿéðè-öéðö îíà áàõäû.. Á.Òàëûáëû. 

ßÉÉÀÌ èñ. [ÿð. “éîâì” ñþç. úÿìè] Ýöíëÿð, 

÷àü, çàìàí, äþâð. Êå÷ÿí ÿééàì. Áó ÿééàìäà 

(áó äþâðäÿ). Áèç ýþçÿë ÿééàìäà éàøàéûðûã. 

– ßééàìè-áàùàðö ýöëäöð, îüëóì! 

Ãîéìà ìÿíè ãÿìäÿ, ýöëäöð, îüëóì! 

Ì.ß.Ñàáèð. Áó ùàë íåúÿ êè ùàìàí ÿééàìäà, 

ùàáåëÿ èíäè äÿ ùþêìôÿðìàäûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßÉÉÀÐ ñèô. âÿ èñ. [ÿð.] Ùèéëÿáàç, êÿëÿêáàç, 

÷îõáèëìèø, ôûðûëäàã÷û, äîëàíäûðûúû. Ãàðà 

ïÿùëÿâàí éàìàí ýöúëö, ùÿì äÿ éàìàí ÿééàð 

èäè. “Êîðîüëó”. ßééàð Èáðàùèì Øèðàçà ýÿëÿíäÿí 

ñîíðà Ôÿðÿú èõòèñàðà äöøÿí áèð ìöÿëëèì 

âÿçèééÿòèíäÿ ãàëìûøäû. Ãàíòÿìèð. // Îüðó, 

úèáêÿñÿí, åâéàðàí. ßééàðëàð áàøëàäûëàð 

Äÿìèð÷èîüëóíóí öñòöíÿ áèùóøäàðû ñÿïìÿéÿ. 


ßÉÉÀÐËÛÃ èñ. Îüðóëóã, ôûðûëäàã÷ûëûã, äîëàíäûðûúûëûã. 

Áó ãÿçâèíëè Øåéäàäûð êè, ýöíäöç 

ñÿððàôëûã åëÿð, ýåúÿ ÿééàðëûã. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ßÉÉÀØ èñ. [ÿð.] Âàõòûíû åéø-èøðÿòëÿ, 

ñÿðõîøëóãëà êå÷èðÿí àäàì, è÷êè äöøêöíö. 

..ßééàøëàðûí éóðäó ñàéûëàí “Ìåòðîïîë” îòåëèíäÿ 

áó ýåúÿ ôþâãÿëàäÿëèê âàðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

..Àðà-ñûðà ðàñò ýÿëäèéè ýåúÿ ÿééàøëàðûíûí 

ùàé-êöéö [Ìÿùáóñèíèí] íÿçÿðèíè úÿëá 

åäÿ áèëìèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÉÉÀØËÛÃ èñ. Âàõòûíû è÷êè è÷ìÿêëÿ, åéøèøðÿòëÿ 

êå÷èðìÿ, è÷êè äöøêöíëöéö. ßééàøëûã 

áþéöê áÿäáÿõòëèêäèð. – ßééàøëûüûí ñîíó 

éîðüóíëóã âÿ ñÿôàëÿò, ñÿôàëÿòèí ñîíó ùå÷ëèê 

âÿ ôÿëàêÿòäèð. À.Øàèã. 

ßÇÀ 1 èñ. [ÿð.] Éàñ, ìàòÿì. [Àëèì:] Îíëàð 

[òÿðÿêÿìÿëÿð] áèð íþâ àâàì .. òàéôàäûðëàð, 

ÿçà ìÿúëèñè âÿ ìÿðñèéÿõàí-çàä òàíûìàçëàð, 

àììà, ÿëùÿìäöëèëëàù, éåíÿ ìöñÿëìàíäûðëàð. 

ßÇÀÁ 

Ãàíòÿìèð. ßçà ñàõëàìàã – éàñ òóòìàã, 

ìàòÿì ñàõëàìàã. [Ìîëëà:] ..Ãîíàã ýÿëèá 

ÿçà ñàõëàéàíëàð! Áó ýåúÿ áàøãà ýåúÿëÿðÿ 

áÿíçÿìÿç. Ì.ßëèéåâ. 

ßÇÀ 2 èñ. [ÿð.] êëàñ. ßçèééÿò, çÿùìÿò, ìÿøÿããÿò, 

úÿôà. Ìÿí äÿëèéÿììè þçöìö ìÿêòÿáÿ, 

äÿðñÿ ñþâã åäÿì; Äÿðñèí ÿçàñû áèð 

áåëÿ, õàëãûí ÿäàñû áèð áåëÿ. Ì.ß.Ñàáèð. Àé 

áàáà, ñàëìà ãàëìàãàë, úþâðö úÿôàäàí ÿë 

ýþòöð! Äÿíý åëÿìÿ úÿìàÿòè, úÿáðö ÿçàäàí ÿë 

ýþòöð! Ú.Úàááàðëû. 

ßÇÀ 3 èñ. [ÿð. “öçâ” ñþç. úÿìè] 1. Áÿäÿí 

öçâëÿðè (Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ áÿçÿí “öçâ” 

ìÿíàñûíäà èøëÿíèð). Ãóçóíóí ïàð÷àëàðäû ÿçàñûí; 

Ñûíäûðûá êÿëëÿñèí, ãàáûðüàñûí. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

[Øàùáàç áÿé:] Øÿìñè, ìÿíèì áÿäÿíèìäÿ áèð 

ñàü ÿçàì éîõäóð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ùÿðäÿí áàøûíû 

ãàëäûðûá íÿçÿðè óøàãëàðûí ñîëüóí öçöíÿ 

äöøÿíäÿ [Àñëàíûí] áöòöí ÿçàñû èíèëäÿéèðäè. 


2. êþùí. Áèð úÿìèééÿò âÿ éà ùåéÿòè òÿøêèë 

åäÿí öçâëÿðèí ìÿúìóñó âÿ éà ùÿð áèðè. Ïàðëàìàí 

ïàðëàäû ÿçàñû èëÿ. Ì.ß.Ñàáèð. Äàíûøûãäàí 

ñîíðà ìÿùêÿìÿ ÿçàñû ãÿðàð ÷ûõàðäûá 

ùÿð êÿñèí ùàðàéà ýþíäÿðèëìÿñèíè òÿéèí åäÿúÿêäèð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. ..×àðûí òàõòà îòóðàí 

ýöíö áöòöí êîíñóëõàíà ÿçàëàðû êîíñóëõàíàäàêû 

çèéàôÿòÿ éûüûëìûøäûëàð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ßÇÀÁ èñ. [ÿð.] 1. ßçèééÿò, öçöíòö, èøýÿíúÿ. 

Òîé-áàéðàìäûð áó äöíéàíûí ÿçàáû; 

Àüëû îëàí îíà ýÿòèðÿð òàáû. Ì.Ï.Âàãèô. 

[Íóðèééÿ:] ßââÿë ýöíëÿð, äöíéàäà ùÿð ÿçàáûí 

áèð ñîíó îëäóüóíó äöøöíÿðÿê þçöìÿ òÿñÿëëè 

âåðèðäèì. È.ßôÿíäèéåâ. ßçàáà, çÿùìÿòÿ 

ãàòëàøìàéàðàã; Áèç øÿêèëÿ áàõûá øÿêèë ÷ÿêèðèê. 

Á.Âàùàáçàäÿ. ßçàá ÷ÿêìÿê – ÿçèééÿò 

÷ÿêìÿê, ñûõûíòû ÷ÿêìÿê, äÿðä ÷ÿêìÿê, 

ìþùíÿò ÷ÿêìÿê. [ßñýÿð:] ..Èñòÿéèðÿì ãûçû 

òåç ýÿòèðñèíëÿð êè, éàçûã äàùà ÿçàá ÷ÿêìÿñèí. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Áàüëàäûì âÿúäÿ ýÿëèá ùöñíöíÿ 

øåðèìëÿ êèòàá; Áó éîëóí éîë÷óñó òÿê 

äÿðäÿ äþçöá ÷ÿêäèì ÿçàá. Ñ.Ðöñòÿì. ßçàá 

ýþðìÿê – 1) á à õ ÿçàá ÷ÿêìÿê; 2) úÿçàëàíäûðûëìàã. 

ßçàá âåðìÿê (åòìÿê) – ÿçèééÿò 

âåðìÿê, úÿôà âåðìÿê, ñûõûíòû âåðìÿê, èøýÿíúÿ 

âåðìÿê, èíúèòìÿê. Òÿêëèôè-úÿííÿò åéëÿìÿ 

êóéèíäÿ êþíëöìÿ; ×öí úÿííÿò ÿùëèäèð, íÿ 

âåðèðñÿí ÿçàá îíà Ôöçóëè. [Ñèòàðÿ:] Ôÿðùàä, 

Ôÿðùàä, íèéÿ ìÿíÿ ÿçàá âåðèðñÿí, âèúäàíûìû 

159

ßÇÀÁ-ßÇÈÉÉßÒ 

ïàð÷àëàéûðñàí Ú.Úàááàðëû. Ñàíêè òàëå [Âàùèäÿ] 

ÿçàá âåðèð, áöòöí äöøöíöëìÿìèø èøëÿðèíèí 

ùàéûôûíû ÷ûõûðäû. È.Ùöñåéíîâ. ßçàáà ñàëìàã 

– ÿçàáà, ÿçèééÿòÿ äöøìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã. 

Ñàëûáäûð êþíëöìö çöëôöí ÿçàáà. Ã.Çàêèð. 

Úÿùÿííÿì ÿçàáû – ÷îõ áþéöê ÿçàá, ÿçèééÿò. 

[Òöêÿçáàí:] Ôÿùëÿëÿð éåíÿ úÿùÿííÿì 

ÿçàáûíäàí ãóðòóëìàäûëàð. Ì.Ùöñåéí. 

2. Øèääÿòëè ìÿíÿâè ñûõûíòû, ÿçèééÿò, öðÿê 

àúûñû. Âèúäàí ÿçàáû. – Õöñóñèëÿ Ìàéàéà ýþñòÿðäèéè 

öç, äåäèéè ñþçëÿð éàäûíà äöøÿíäÿ Ãàðàø 

ÿçàáäàí ãîâðóëóá éàíûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÇÀÁ-ßÇÈÉÉßÒ áàõ ÿçàá 1-úè ìÿíàäà. 

[Úöìøöä] ãîúàíûí ìèí ÿçàá-ÿçèééÿòëÿ 

äîëó ùÿéàò éîëóíà íÿçÿð ñàëûð, áó ùÿéàòûí 

ìÿíàñûíû àðàìàã èñòÿéèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÇÀÁ-ßÇÈÉÉßÒËÈ áàõ ÿçàáëû. ßçàáÿçèééÿòëè 

èø. ßçàá-ÿçèééÿòëè éîë. 

ßÇÀÁ-ÈØÝßÍÚß áàõ ÿçàá 1-úè ìÿíàäà. 

ßçàá-èøýÿíúÿ ÷ÿêìÿê. ßçàá-èøýÿíúÿëÿð 

ýþðìÿê. – .. ßùìÿä áöòöí ÿçàá-èøýÿíúÿëÿðèí 

íÿ öñòöíäÿ áàøëàíäûüûíû óíóäóá, Òîâóçóí 

éàíûíà ãàéûäàúàãäû. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ßÇÀÁËÛ ñèô. ×îõ ÿçèééÿòëè, ñûõûíòûëû, ÷ÿòèí; 

ÿçàá âÿ ÿçèééÿòëÿ äîëó. ßçàáëû èø. ßçàáëû 

èñòè. ßçàáëû éîë. – Íåôò ñÿëòÿíÿòè Áàêûäà íåôò 

òàïìàã ÿçàáëû áèð èøÿ ÷åâðèëìèøäè. À.Øàèã. 

Áó áèð àé Áèëãåéèñ ö÷öí ñûõûíòûëû âÿ ÿçàáëû 

êå÷äè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ßÇÀÁËÛ-ÈØÝßÍÚßËÈ áàõ ÿçàáëû. ßçàáëû-èøýÿíúÿëè 

éîë. ßçàáëû-èøýÿíúÿëè èø. 

ßÇÀÁËÛËÛÃ èñ. ßçàáëû øåéèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè; 

ÿçèééÿòëèëèê. 

ßÇÀÁÑÛÇ ñèô. Ùå÷ áèð ÿçàáû, ÿçèééÿòè îëìàéàí, 

ÿçèééÿòñèç, àñàíëûãëà ÿëäÿ åäèëÿí, àñàíëûãëà 

éåðèíÿ éåòèðèëÿí, éöíýöë, àñàí. ßçàáñûç 

èø. ßçàáñûç éîë. 

ßÇÀÁÂÅÐÈÚÈ ñèô. Úèñìàíè, éàõóä ðóùè 

ÿçàá âåðÿí, èíúèäÿí, ÷îõ ÿçèééÿòëè. ßçàáâåðèúè 

éàðà. ßçàáâåðèúè ùèññ. – Àðòûã Ìÿúèäèí 

ñþçëÿðè [Íàäèð] ö÷öí ÿçàáâåðèúè îëìàéûá, .. 

ìåùðèáàí áèð àíàíûí íÿüìÿñèíÿ áÿíçÿéèðäè. 


ßÇÀ-ÚßÔÀ èñ. [ÿð.] ßçàá âÿ ÿçèééÿò. 

[Øàù:] Êåøèø, ýþçöìöí àüû-ãàðàñû áèð íÿôÿð 

îüëóì âàð. Ìÿí îíóí ÿçà-úÿôàñûíà ðàçû îëà 

áèëìÿðÿì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ßÇÀÄÀÐ èñ. [ÿð. ÿçà âÿ ôàðñ. ...äàð] êëàñ. 

ßçà ñàõëàéàí, ÿçàëû; éàñ ñàõëàéàí, éàñëû. 

160 

ßÇÁßÐÄßÍ 

ßÇÀÄÀÐËÛÃ èñ. ßçà ñàõëàìà, éàñ ñàõëàìà; 

éàñëûëûã. 

ßÇÀÍ [ÿð.] áàõ àçàí. 

ßÇÀÇÈË [ÿð.] 1.èñ. Øåéòàí. Îíó ÿçàçèë äÿ 

àëäàäà áèëìÿç. – ßùñÿíè-òÿãâèìè èíêàð åéëÿð 

èìàíñûç ôÿãèù; Øîë ÿçàçèëèí êè àäûí ùÿã äåéÿð, 

øåéòàí áóäóð. Íÿñèìè. 

2. ñèô. ìÿú. Çàëûì, àìàíñûç, ðÿùìñèç, èíñàôñûç, 

ãÿääàð. ßçàçèë àäàì. ßçàçèë àòà. – Íóøÿôÿðèíèí 

àòàñû ÷îõ ÿçàçèë âÿ çàëûìäû. (Íàüûë). 

Ãàðà õàí ÿçàçèë áèð õàí èäè. “Êîðîüëó”. Øèøìàí 

ãàäûí ÿçàçèë áèð ãàéûíàíà èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ßÇÀÇÈËÚßÑÈÍß çÿðô Çàëûìúàñûíà, èíñàôñûçúàñûíà, 

àìàíñûçúàñûíà, ãÿääàðúàñûíà. 

ßçàçèëúÿñèíÿ èíúèòìÿê. ßçàçèëúÿñèíÿ ÿçèééÿò 

âåðìÿê. 

ßÇÀÇÈËËÈÊ èñ. Çàëûìëûã, èíñàôñûçëûã, 

àìàíñûçëûã, ãÿääàðëûã. Ñàáèã ìèëéîíåðèí àðâàäû 

Íÿðìèí îíóí ÿçàçèëëèéèíè ýþðÿíäÿ öñéàí 

åäèá äåéèð êè, äþâëÿòëèëÿð àìàíñûç âÿ ìöðöââÿòñèçäèðëÿð.. 


ßÇÁßÐ 1. èñ. Áèð ìÿòíè âÿ éà ñþçö åéíè 

èëÿ òÿêðàð åäèëÿ áèëÿúÿê øÿêèëäÿ éàääà, ùàôèçÿäÿ 

ñàõëàìà. ßçáÿð åòìÿê (åëÿìÿê) – 

áàõ ÿçáÿðëÿìÿê. [Ðóãèééÿ õàíûì] áöòöí 

åëìëÿðè ÿçáÿð åëÿéèá, à÷àðûíû ãîéìóøäó úèáèíÿ. 

“Êîðîüëó”. Åðòÿ äóðàðñàí ñÿùÿð; Äÿðñè 

åäÿðñÿí ÿçáÿð. À.Ñÿùùÿò. 

2. Á à õ ÿçáÿðäÿí. ßçáÿð áèëìÿê. ßçáÿð 

îõóìàã. – Ñîíà éåíÿ òàõòà éûüûøûá Áàùàäûðûí 

êàüûçûíû ÿçáÿð îõóéóðäó. Í.Íÿðèìàíîâ. 

◊ Äèëëÿðäÿ ÿçáÿð îëìàã, äèëëÿð ÿçáÿðè 

îëìàã – áàõ äèë 1 . 

ßÇÁßÐ×È 1. ñèô. Äÿðñèíè àíëàéûá-àíëàìàäàí, 

îëäóüó êèìè, êÿëìÿáÿêÿëìÿ ùàçûðëàéàí, 

ÿçáÿðëÿéÿí. ßçáÿð÷è òÿëÿáÿ (øàýèðä). 

2. èñ. ×îõ îõóìóø, ëàêèí îõóäóüóíó ìåõàíèêè 

ñóðÿòäÿ, ãåéðè-òÿíãèäè ìÿíèìñÿìèø 

àäàì ùàããûíäà. 

ßÇÁßÐ×ÈËÈÊ èñ. Ìÿíàñûíû áèëìÿäÿí, äÿðèíäÿí 

þéðÿíìÿäÿí, ìåõàíèêè ñóðÿòäÿ ÿçáÿðëÿìÿ. 

Ìÿêòÿáëÿðäÿ ÿçáÿð÷èëèêëÿ ìöáàðèçÿ 

àïàðìàã ëàçûìäûð. 

ßÇÁßÐÄßÍ çÿðô ßçáÿð îëàðàã, éàçûéà 

áàõìàäàí; äþøäÿí, ùàôèçÿäÿí. Øåðè ÿçáÿðäÿí 

îõóìàã. – Áèëèðÿì, Ïóøêèíè ÷îõäàí ñåâèðñÿí; 

Ãûçûí äà, îüëóí äà ÿçáÿðäÿí äåñèí. 

Ñ.Âóðüóí. ×îõóñó ÿçáÿðäÿí øåèðëÿð ñþéëÿéèðäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ.

ßÇÁßÐß 

ßÇÁßÐß äàí. áàõ ÿçáÿðäÿí. ßçáÿðÿ 

øåèð äåìÿê. Ïîåìàíû ÿçáÿðÿ îõóäó. 

ßÇÁßÐËßÌß “ßçáÿðëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÇÁßÐËßÌßÊ ô. ßçáÿð åòìÿê, îõóäóüó 

âÿ éà åøèòäèéè áèð øåéè îëäóüó êèìè çåùíèíäÿ 

ñàõëàìàã, ìÿíèìñÿìÿê. Øåðè ÿçáÿðëÿìÿê. 

Ðîëóíó ÿçáÿðëÿìÿê. – ..Ìàðàëëàðûì .. ìîèçÿ 

êèòàáëàðûíû ðÿôäÿí àëûá, òîçëàðûíû òÿìèçëÿéèá 

áàøëàéûðëàð ÿçáÿðëÿìÿéÿ. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Íàìèã Êàìàëûí áó øåðèíè Ìèðçÿ Ñöëåéìàí 

áÿé .. ÿçáÿðëÿìèøäè. Á.Òàëûáëû. 

ßÇÁßÐËßÍÌß “ßçáÿðëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÇÁßÐËßÍÌßÊ ô. ßçáÿð éàääà ñàõëàíìàã, 

ÿçáÿð þéðÿíèëìÿê, ÿçáÿð åäèëìÿê. Øåèð 

ÿçáÿðëÿíìèøäèð. – Ñàâàäëû ýÿíúëÿðèí áÿéàçû 

îëàðäû, áó áÿéàçëàðà àíà äèëèíäÿêè øåèðëÿðèí 

íÿôèñ ïàð÷àëàðû êþ÷öðöëÿð, ÿçáÿðëÿíÿðäè. 


ßÇÁßÐËßÒÄÈÐÌß “ßçáÿðëÿòäèðìÿê”- 


ßÇÁßÐËßÒÄÈÐÌßÊ èúá. ßçáÿðëÿìÿéÿ 

ìÿúáóð åòìÿê. 

ßÇÁßÐËßÒÌß “ßçáÿðëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÇÁßÐËßÒÌßÊ èúá. ßçáÿð þéðÿòìÿê, 

éàääà ñàõëàòìàã. Øåðè ÿçáÿðëÿòìÿê. Ïîåìàíû 

ÿçáÿðëÿòìÿê. 

ßÇÁßÑ çÿðô [ôàðñ.] êëàñ. 1. Êèôàéÿòúÿ, 

÷îõ ìèãäàðäà, ùÿääèíäÿí àðòûã. Ùÿð éàíäà 

áþéöê õÿíäÿê, ùÿð êö÷ÿäÿ ìèí äàü; ßçáÿñ 

òþêöëöá áèð-áèðèíèí öñòöíÿ òîðïàã. À.Ñÿùùÿò. 

2. Áÿçÿí “êè” áàüëàéûúûñû èëÿ: ÿçáÿñ êè – 

ñÿáÿá áèëäèðèð. Äåäè: “ßçáÿñ êè ùàëÿòèì éîõäóð; 

Éåìÿéÿ ùè÷ ðÿüáÿòèì éîõäóð”. 

Ì.ß.Ñàáèð. [Ãóëó:] ßçáÿñ êè [Éóñèôèí] õàñèééÿòè 

âÿ ìåùðèáàí÷ûëûüû ìÿíè þçöíÿ ãóë 

åäèáäèð.. Í.Íÿðèìàíîâ. 

ßÇÚÖÌËß [ôàðñ. ÿç âÿ ÿð. úöìëÿ] êèò. 

êþùí. Î úöìëÿäÿí. 

ßÇÄÀÄ èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Çèää ñþçöíöí 

úÿìè (çèäëÿð). 

2. êþùí. Ðÿãèáëÿð. 

ßÇÄÈÐÌß “ßçäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÇÄÈÐÌßÊ “ßçìÿê”äÿí èúá. 

ßÇßË [ÿð.] 1. èñ. ßââÿëè, èáòèäàñû îëìàéàí 

êå÷ìèø çàìàí (ÿáÿä ìöãàáèëè). Ñÿáÿá íÿ 

îëäó êè, ïåéìàíö ÿùäè ñûíäûðäûí Âÿôàâö 

ÿùäÿ ÿçÿë åòèáàð åäÿí ñÿí èäèí. Õ.Íàòÿâàí. 

2. çÿðô ßââÿë, èðÿëè, ãàáàã, èëêèí, ÿââÿëúÿ, 

ãàáàãúà. ßçÿë ñÿí ýÿë. – ßçÿë áóíó, ñîíðà 

ßÇßËßËÈ 

äà î áèðèñèíè ìèí, òÿçÿúÿ ñóëàíìûø øóìäà ñÿéèðò, 

ãàðàòèêàíëûüà ñöð, ñîíðà äà ñûëäûðûì 

äàøëû äàüà ÷àï. “Êîðîüëó”. À êèøè, áóíäàí 

ÿçÿë õàëãäà ùþðìÿò âàð èäè. Ì.ß.Ñàáèð. // ñèô. 

Èëê, áèðèíúè. Ñó ýÿëäè, äàüäàí àõäû; Äàüäàøà 

öí áóðàõäû; Ìÿùÿááÿò øèðèí øåéäèð; 

Ùÿð êÿñèí ÿçÿë áÿõòè! (Áàéàòû). Äèçè öñòÿ ÿçÿë 

àëûá áàøûìû; Ñèëäè ëöòô èëÿ ãàíëû ýþç éàøûìû. 

À.Ñÿùùÿò. ßçÿë áàøäàí (ýöíäÿí) – ëàï 

ÿââÿëäÿí, áàøëàíüûúäàí, ãàáàãäàí. ßçÿë 

áàøäàí Áÿñðÿ, Áàüäàä åëèíèç; Áÿéëÿð ö÷öí 

ÿðìÿüàíäûð òåëèíèç. Ì.Â.Âèäàäè. Áèð àéíàäûð 

áèçèì ñÿùíÿ; Áèð àéíàäûð ÿçÿë áàøäàí; 

Õàëãûìûçûí ùÿéàòûíû; ßêñ åòìèøäèð ùÿð áèð çàìàí. 

Á.Âàùàáçàäÿ. Âóðóá ãîëòóüóíà ñÿäÿôëè 

ñàçû; Î äà ÿçÿë ýöíäÿí òåëÿ áàüëûäûð. Ù.Àðèô. 

3. Úÿì øÿêëèíäÿ: ÿçÿëëÿð – ãàáàãëàðäà, 

êå÷ìèøäÿ, ÿââÿëëÿð. Ãÿì äåéèëäè, ñåâñÿ èäè 

ÿçÿëëÿð; Åøèäÿí òÿí åäèá, èíäè ëàü åéëÿð. 

Ã.Çàêèð. Ñîíðàëàð ñåâèëèá áÿéÿíèëìÿäè; ßçÿëëÿð 

êèìñÿíè áÿéÿíìÿéÿí ãûç. Ù.Àðèô. 

ßÇßËÚß çÿðô ßââÿëúÿ, ãàáàãúà, áèðèíúè 

îëàðàã. ßçÿëúÿ ñþç êèìÿ âåðèëäè ßçÿëúÿ ãîé 

î êå÷ñèí. 

ßÇßËÄßÍ çÿðô Ëàï ÿââÿëäÿí, èëê âàõòäàí, 

èáòèäàäàí. ßçÿëäÿí äåéÿð êè, áÿðè äóð, 

áÿðè; Èðÿëè ýåäÿðñÿí, î äóðàð ýåðè. Ã.Çàêèð. 

Áèýàíÿëÿðëÿ ÷öíêè îëóá àøèíà êþíöë; Åé êàø, 

îëìàéàéäûì ÿçÿëäÿí ìÿí àøèíà! Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ßçÿëäÿí áåëÿäèð, ùÿð éåíè øàèð; Áèð éåíè éîë 

áóëóá, áèð ÿìÿë áÿñëÿð. ß.Úàâàä. ßçÿëäÿí 

äöøìÿíÿì ãîðõó èëÿ ìÿí. Ì.Ðàùèì. 

ßÇßËß 1 èñ. [ÿð.] àíàò. Èíñàí âÿ ùåéâàí 

áÿäÿíèíèí, ùöúåéðÿëÿðäÿí èáàðÿò îëóá, éûüûëà 

áèëÿí îðãàíû âÿ éà îíóí áèð ùèññÿñè; ìóñêóë. 

Ãîëóíóí ÿçÿëÿñè äàø êèìèäèð. ßçÿëÿ ôÿàëèééÿòè. 

Öðÿê ÿçÿëÿñè. Ãû÷ ÿçÿëÿëÿðè. – Ãîëóíó 

à÷äû, áöêäö, äåäè: – ßçÿëÿéÿ áàõ! Ùå÷ áèëèðñÿíìè 

íÿäèð èêèïóäëóã îéíàòìàã Ð.Ðçà. 

ßÇßËß 2 [ÿð. “ÿçÿë”äÿí] á à õ ÿçÿë 2-úè 

ìÿíàäà. ßäàëÿò âàð èäè áóíäàí ÿçÿëÿ; Éàìàí 

éåðÿ éåòèá èø ýÿëÿ-ýÿëÿ. Ã.Çàêèð. 

ßÇßËßËÈ ñèô. Èíêèøàô åòìèø ÿçÿëÿëÿðè 

îëàí. ßçÿëÿëè ãîëëàð. – Ùÿìèøÿ ôèçèêè èøäÿ ÷àëûøàí 

àäàìëàðà ìÿõñóñ éîüóí ÿçÿëÿëè áèð ýÿíúèí 

ýóðóëòóëó ñÿñè îíëàðûí äàíûøûüûíû êÿñäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. // ßçÿëÿëÿðè ãöââÿòëè. ×îõ ÿçÿëÿëè 

ïÿùëÿâàíäûð, îíó áàñìàã ÷ÿòèíäèð. 

161

ßÇßËßÑÈÇ 

162 

ßÇÈÚÈ 

ßÇßËßÑÈÇ ñèô. ßçÿëÿëÿðè èíêèøàô åòìÿìèø, 

ÿçÿëÿëÿðè çÿèô îëàí. ßçÿëÿñèç ãîëëàð. 

ßÇßËÈ ñèô. [ÿð.] Çàìàíúà áàøëàíüûúû, èáòèäàñû 

îëìàéàí (ÿáÿäè ìöãàáèëè). Êÿùêÿøàí 

ñöäëö íÿùðè àíäûðàðàã; ßçÿëè áèð êèòàá îõóðäó 

ìàíà. Ù.Úàâèä. Áó äîüðóäóð, ñåâäà îëóð ÿçÿëè; 

Ìÿí øàèðÿì ùÿéàòûìäàí áåçÿëè. ß.Úàâàä. 

Ùÿéàòûí ÿçÿëè áèð ãàíóíó âàð; Èøñèç ùöíÿð 

éîõäóð, ùöíÿðñèç äÿ èø. Ñ.Âóðüóí. 

ßÇßËÈËÈÊ áàõ ÿçÿëèééÿò. 

ßÇßËÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] êèò. ßçÿëèëèê, çàìàíúà 

èáòèäàñûçëûã, ÿââÿëè îëìàéàúàã ãÿäÿð 

ãÿäèìëèê (ÿáÿäèééÿò ìöãàáèëè). 

ßÇßËÊÈ ñèô. ßçÿëäÿ îëàí, ÿââÿëêè. ßçÿëêè 

äàíûøûã. ßçÿëêè âÿçèééÿò. – Êÿñèëèáäè èíäè ýÿëèáýåòìÿéèí; 

ßçÿëêè ÷àüûíû êþíëöì àðçóëàð. 

Ã.Çàêèð. ×öí ñÿíè ÿôâ åäèá õóäàéè-úàùàí; 

Ýåíÿ âåðäè ÿçÿëêè ñóðÿòèíè. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ßÇßÌ ñèô. [ÿð.] êþùí. Áþéöê, ÿí áþéöê, 

óëó (àäÿòÿí âÿçèôÿ àäëàðûíà ãîøóëóð; ìÿñ.: 

ñÿäðè-ÿçÿì – Ñóëòàí Òöðêèéÿñèíäÿ áàø 

íàçèð). [Éàñàâóë:] Ìÿí áó úÿùÿòè úàíèøèíèÿçÿìÿ 

éàçäûüûì ðàïîðòëàðäà ãåéä åòìèøÿì. 


ßÇßÌßÒ èñ. [ÿð.] 1. Áþéöêëöê, óëóëóã. 

Èñòÿðñÿí ÿýÿð øàùëûã, øþùðÿò, ÿçÿìÿò, ùþðìÿò; 

Ùÿì ÿùäÿ âÿôà åéëÿ, ùÿì ôàèëè-ïåéìàí îë! 

Ùåéðàí õàíûì. 

2. Äÿáäÿáÿ, úàëàë, òÿìòÿðàã, åùòèøàì. Õÿëèôÿëÿðèí 

ÿçÿìÿò âÿ øþùðÿòè ñþíöð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Öñòöíäÿí ÿñðëÿð àäëàéûá êå÷ñÿ áåëÿ, Àñëàíûí 

ãóðäóüó áèíàëàð þç ÿçÿìÿò âÿ òÿìòÿðàüûíû 

èòèðìÿéÿúÿêäèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Áó òÿïÿäÿí 

áàõäûãäà Áàêûíûí ìÿíçÿðÿñè áöòöí ÿçÿìÿòè 

èëÿ ýþç ãàðøûñûíäà úàíëàíûðäû. Ñ.Ðÿùìàí. 

// Âöãàð, ãöðóð. Ãàðàýþçëö ãûç, ýÿëèíëÿð, àüáèð÷ÿêëè 

àíàëàð; Äóðóøóíäà áèð ÿçÿìÿò, áàõûøûíäà 

áèð âöãàð. Ð.Ðçà. 

3. çÿðô ßçÿìÿòëÿ øÿêëèíäÿ – òÿíòÿíÿ èëÿ, 

åùòèøàìëà, òÿìêèíëÿ, âöãàðëà. Ñàüûìûçäà-ñîëóìóçäà, 

þíöìöçäÿ; àòëûëàð ÿçÿìÿòëÿ äóðóá 

áèçè ýþçëÿéèðäèëÿð. Ñ.Ðöñòÿì. Áÿçÿí ÿçÿìÿòëÿ 

êå÷èð àäàìëàð; Ñÿíýÿðÿ ÷åâðèëèá ñûðàâè äàìëàð. 

Ì.Ðàùèì. 

ßÇßÌßÒËÈ ñèô. Áþéöê, ìþùòÿøÿì. ßçÿìÿòëè 

ãàëà. ßçÿìÿòëè äàüëàð. – Òà î äÿðÿúÿéÿ 

êèìè êè, ùÿòòà Èñòàíáóë êèìè áèð ÿçÿìÿòëè ïàéòàõòäà 

òåëåôîí ÷ÿêìÿéè Ñóëòàí ßáäöëùÿìèä 

ãàäàüàí åòìèøäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Òÿééàðÿìèç 

áàøäàí-áàøà ãàðëà þðòöëìöø áó ÿçÿìÿòëè 

øÿùÿð öçÿðèíäÿ ó÷óð. Ì.Ùöñåéí. Ìèñèðëè 

þçö ÷ÿêäè; Ãÿäèì Ìåìôèñ øÿùÿðèíèí; 

ßçÿìÿòëè ñÿääèíè. Î.Ñàðûâÿëëè. // Äÿáäÿáÿëè, 

òÿìòÿðàãëû, ìþùòÿøÿì, úàëàëëû. Âàõòû èëÿ áèð 

ãèñìè ìèñêèí âÿ ôÿãèð, áèð ãèñìè äÿ ìþùòÿøÿì 

âÿ ÿçÿìÿòëè ãÿáèðëÿðäÿí áèð ÿñÿð âÿ ÿëàìÿò 

ãàëìàìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. Áþéöê, ÿçÿìÿòëè áèð 

ñàðàé ÷èë÷ûðàã è÷ÿðèñèíäÿ éàíûðäû. Ñ.Ðÿùìàí. 

ßÇßÌÈ 1 ñèô. [ÿð.] êþùí. ßí ÷îõ, ìàêñèìóì. 

Àçÿðáàéúàí .. íàñèðëÿðè êëàññèê ðóñ ðåàëèçìèíèí 

ÿí ãöââÿòëè úÿùÿòëÿðèíäÿí – îíóí äåìîêðàòëûüûíäàí, 

ùÿéàò ùÿãèãÿòëÿðèíÿ ÿçÿìè 

äÿðÿúÿäÿ ñàäèã ãàëìàüûíäàí .. þéðÿíèðëÿð. 

Ì.Ùöñåéí. ßùìÿäîâ ôÿùëÿ ãöââÿñèíäÿí 

ÿçÿìè äÿðÿúÿäÿ èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ êèôàéÿòëÿíìÿäè. 


ßÇßÌÈ 2 èñ. [ÿð.] 1. Êå÷ìèøäÿ ïàëòî êèìè 

öñòäÿí ýåéèëÿí è÷è õÿçëè ïàëòàð. 

2. Ìöñÿëìàí äèíè òÿðèãÿòëÿðèíäÿí áèðèíèí 

àäû. 

ßÇßÌÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] êëàñ. Áþéöêëöê, 

óëóëóã, ÿçÿìÿò. 

ßÇÝÈË èñ. Ãîç èðèëèéèíäÿ, ÿòëè, ÷ÿéèðäÿêëè, 

ñàðû ðÿíýëè, òÿïÿñè ïèïèêëè áèð ìåéâÿ âÿ îíóí 

àüàúû. ßçýèë àüàúû. ßçýèë ìåøÿñè. Úûð ÿçýèë. – 

Ìåøÿíèí äÿéìèø ÿçýèëè ñàðàëàð; Ùÿì çîüàë 

äà äÿðèëìÿéèá ãàðàëàð. À.Ñÿùùÿò. ßçýèë 5-6 

ìåòð ùöíäöðëöêäÿ, ãûøäà éàðïàüû òþêöëÿí àüàú 

âÿ éà êîë øÿêèëëè áèòêèäèð. Ýöíåé éåðëÿðäÿ, 

ìöíáèò âÿ ðöòóáÿòëè òîðïàãëàðäà äàùà éàõøû 

áèòèð. Ù.Ãÿäèðîâ. 

ßÇÝÈËËÈÊ èñ. ßçýèë àüàúëàðû áèòìèø éåð, 

ÿçýèë ìåøÿñè, ÿçýèë êîëëóüó. Áàüûí áèð òÿðÿôè 

ÿçýèëëèêäèð. 

ßÇÝÈÍ ñèô. ßçèíèê, éîðüóí, ùàëñûç, òàãÿòñèç. 

Ùÿð òÿðÿôäÿ ÿçýèí êÿíäëèëÿð áÿéëÿðäÿí èíòèãàì 

àëìàüà áàøëàäûëàð. Ù.Íÿçÿðëè. Ãàðàø 

þçöíö èòèðìÿéèá äèããÿòëÿ áàõñàéäû, àòàñûíûí 

éóõóäàí ÷îõ éîðüóí âÿ ÿçýèí (ç.) ãàëõäûüûíû 

ýþðÿðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÇÝÈÍËßØÌß “ßçýèíëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÇÝÈÍËßØÌßÊ ô. ßçýèí ùàëà äöøìÿê. 

ßÇÝÈÍËÈÊ èñ. Þçöíö ÿçýèí ùèññ åòìÿ, ÿçýèí 

ùàëäà îëìà. Áÿäÿíèíäÿ ÿçýèíëèê ùèññ åòìÿê. 

ßÇÝÈÍ-ÖÇÝÖÍ ñèô. âÿ çÿðô. ×îõ ÿçýèí. 

ßçýèí-öçýöí øàëâàð. – Ìöãèì áÿé äóðóá 

ÿçýèí-öçýöí ùàëäà ÷ûõäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÇÈÚÈ ñèô. 1. ×îõ àüûð, ÷îõ ýöúëö, 

ìÿùâåäèúè, ñàðñûäûúû. ßçèúè çÿðáÿ.

ßÇÈÊ 

2. Ðóùó èíúèäÿí, àüûð òÿñèð áàüûøëàéàí. 

Ôÿõðÿääèí áó ãÿäÿð ÿçèúè ôèêèðëÿðèí òÿñèðèíäÿ 

ãûâðûëäûüû çàìàí îõóéàí ãûç äà Äèëøàäà éàçûëìûø 

ãÿçÿëëÿðè îõóìàüà áàøëàäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

[Ãóðáàí] è÷èíäÿ ÿçèúè âÿ àúû áèð ñûçûëòû 

äóéäó. À.Øàèã. Ôèðèäóí ñÿðòèáèí öçöíäÿ ùÿð 

øåéäÿí éîðóëìóø, ùÿð øåéÿ íèôðÿò åäÿí, 

äÿðäëè áèð íàðàçûëûüûí ÿçèúè èôàäÿñèíè ýþðäö. 


ßÇÈÊ ñèô. 1. ßçèëìèø. ßçèê ìåéâÿ. ßçèê 

ïîìèäîð. 

2. Öòöñö, øàõëûüû, ùàìàðëûüû ýåòìèø; ùàìàð 

îëìàéàí. ßçèê êþéíÿê. ßçèê ãÿçåò. – Ôÿðùàäîüëó 

ÿçèê ïàëòàðëàðûíûí öñòöíäÿ ÿëèíè 

ýÿçäèðèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

3. Áàòûã, ÷þêöê. ßçèê ïàð÷. Ñàìîâàðûí áèð 

áþéðö ÿçèêäèð. // èñ. ßçèê éåð. ßçèéè äöçÿëòìÿê. 

4. èñ. òèá. Éóìøàã òîõóìàëàðûí çÿäÿëÿíìÿñè 

èëÿ áèðëèêäÿ ãàí äàìàðëàðûíûí ãûðûëìàñû 

íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí çÿäÿ éåðè. Àéàãäàêû 

ÿçèê. ßëèíäÿ ÿçèê âàð. 

ßÇÈÊ-ßÇÈÊ çÿðô 1. Òàìàìèëÿ ÿçèëìèø 

ùàëäà. ßçèê-ÿçèê åëÿìÿê (åòìÿê) – 

1) òàìàìèëÿ, ùÿð éåðèíè ÿçìÿê. Óøàãëàð 

ìåéâÿëÿðè ÿçèê-ÿçèê åòäèëÿð; 2) ñûíäûðìàã, 

ïàð÷à-ïàð÷à åòìÿê. Ìàøûíûí ÷àðõëàðû éåøèéè 

ÿçèê-ÿçèê åòäè. ßçèê-ÿçèê îëìàã – 1) òàìàìèëÿ 

ÿçèëìÿê. ßçèê-ÿçèê îëìóø ìåéâÿ; 2) ñûíìàã, 

ïàð÷à-ïàð÷à îëìàã. Õûðäàâàò [çÿíáèëëÿðè], 

ÿë àðàáàëàðû äÿìèð òÿêÿðëÿð àëòûíäà 

ÿçèê-ÿçèê îëäó. Ìèð Úÿëàë. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

ßçèê-ÿçèê ïàëòàðëàð. 

2. äàí. Þçöíö ÿçÿ-ÿçÿ, íàç-ãÿìçÿ èëÿ, 

þçöíö óòàíàí êèìè ýþñòÿðÿ-ýþñòÿðÿ. ßçèêÿçèê 


ßÇÈÊËÈÊ èñ. ßçèê øåéèí ùàëû. Àëìàíûí 

ÿçèêëèéèíÿ áàõìà, ÷öðöê äåéèë. 

ßÇÈÊ-ÖÇÖÊ ñèô. 1. ×îõ ÿçèëìèø. ßçèêöçöê 

ìåéâÿ. – [Ãóðáàí:] ..Ùÿð àüàú àëòûíäàí 

ö÷-äþðä ÷óâàë ÿçèê-öçöê àëìà éûüìûøûã. 


2. Ùàìàðëûüû, øàõëûüû, äöçëöéö ýåòìèø, 

ÿçèëìèø. ßçèê-öçöê êþéíÿê. ßçèê-öçöê éàéëûã. 

– Éàðìÿììÿä ïîðòôåëèíäÿí áèð äÿñòÿ 

ÿçèê-öçöê êàüûç ÷ûõàðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

3. Ñûíûã, ñûíûã-ñàëõàã, ÿéðè-öéðö. ßçèêöçöê 

ñòîë. – [Êîðîüëó:] Úàíûì, áóíëàð ÿçèêöçöê 

äÿìèð ïàð÷àëàðûäûð, íàë ýÿòèð! “Êîðîüëó”. 

ßÇÈËÈÁ-ÁÖÇÖËÌß èñ. Íàç, ãÿìçÿ, èøâÿ, 

íàç ñàòìà, íàçëàíìà. 

ßÇÈÌßÒ 

ßÇÈËÈÁ-ÁÖÇÖËÌßÊ ô. 1. Íàçëàíìàã, 

íàç åòìÿê. [ßëÿìäàð] ÿçèëèá-áöçöëÿí, øèðèíäèë 

õàíûìëàðûí áàøëàðû öñòöíäÿí óçóí äèìäèéèíè 

ñàëëàéûá .. áàõäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. ìÿú. Úàâàáäàí ãà÷ìàüà ÷àëûøìàã, òÿðÿääöä 

åòìÿê. Éàñàâóëáàøû ÿçèëèá-áöçöëìÿéÿ 

áàøëàäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

3. ßçèëìÿê, ÿçèê-ÿçèê îëìàã. ßçèëèá-áöçöëìöø 

ïàëòàðû öòöëÿìÿê. – Ìàéà àéàüà äóðäó, 

ÿçèëèá-öçöëìöø áàëûøû ÷ûðïäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÇÈËÌß “ßçèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÇÈËÌßÊ ô. 1. Áàñûëàðàã, éàõóä àüûð áèð 

øåéèí àëòûíäà ãàëàðàã, éà ñûõûëàðàã ÿçèê ùàëà 

ýÿëìÿê; çÿäÿëÿíìÿê. Ìåéâÿëÿð éåøèêäÿ 

ÿçèëìèøäèð. Ïàëòàðëàð ÿçèëìèøäèð. – Ìÿí ÿçèëìèø 

êîë-êîñëàðû, ñûíûã áóäàãëàðû ýþðäöì. 


2. Òîçà ÷åâðèëìÿê, íàðûí ùàëà ýÿëìÿê, òîç 

ùàëûíà ýÿëìÿê. 

3. ìÿú. Ìÿùâ åäèëìÿê, ìÿüëóá åäèëìÿê, 

äþéöëìÿê, äàðìàäàüûí åäèëìÿê. Äöøìÿí 

ÿçèëäè. – [Óëóã áÿé:] Âóðóí, ùåé, èýèäëÿð, áèçèìäèð 

çÿôÿð; Äÿìèð ìÿíýÿíÿäÿ ÿçèëèð ãåéñÿð. 

À.Øàèã. 

4. ìÿú. Çöëì àëòûíäà îëìàã, òÿçéèã àëòûíäà 

îëìàã, èñòèñìàð åäèëìÿê, ìÿùêóì åäèëìÿê. 

Ìÿí ÿçèëÿí áèð ñèíôèí ùàéãûðàí; Ùàã 

áàüûðàí ñÿäàñûíäàí éàðàíäûì. Ì.Ìöøôèã. 

5. ìÿú. Íàçëàíìàã, íàç åòìÿê, ÿçèëèááöçöëìÿê. 

[Íàçëû:] Åù, ñèç øÿùÿð ãûçëàðû, ÷îõ 

ÿðêþéöíñöíöç. ßçèëèðñèíèç, ñöðöíäöðöðñöíöç, 

àäàìûí úàíûíû öçöðñöíöç.. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

[Ýþâùÿð:] Îíóí áþéöê áàúûñû ñÿíèíëÿ ÷îõ 

ÿçèëÿ-ÿçèëÿ (ç.) äàíûøûð, àé Õÿëèë. Ñ.Ðÿùìàí. 

ßÇÈÌ ñèô. [ÿð.] êëàñ. 1. Áþéöê. Ùÿð áèðèñèíèí 

áàøûíà øóðèø âÿ òöüéàí õÿéàëû äöøäö âÿ 

òåçëèêëÿ Ãÿçâèíäÿ øóðèøè-ÿçèì áÿðïà îëäó. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. // ×îõëó. Áàõäûì êè, ÿçèì 

áèð úÿìàÿò; Åéçÿí öðÿôà, ÿâÿò, ùÿãèãÿò. 


2. Óëó, áþéöê, éöêñÿê, àëè. Áèðèñè îíà þâëèéà, 

î áèðèñè îíà éåëáåéèí, áèðèñè îíà ÿçèì, î 

áèðèñè îíà âÿçèð àäûíû âåðèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÇÈÌßÒ èñ. [ÿð.] Áèð éåðÿ äîüðó ùÿðÿêÿò, 

éîëà ÷ûõìà, éîëà äöøìÿ, öç ãîéóá ýåòìÿ. 

ßçèìÿò åòìÿê (åéëÿìÿê) – ýåòìÿê, 

éîëà äöøìÿê, ýåòìÿéÿ öç ãîéìàã. Íîëäó 

ñÿáÿá åéëÿäèí ÿçèìÿò Ôöçóëè. 

163

ßÇÈÌ-ßÇÈÌ 

ßÇÈÌ-ßÇÈÌ: ÿçèì-ÿçèì îëìàã (ÿçèëìÿê) 

– òàìàìèëÿ ÿçèëìÿê, ÿçèê-ÿçèê îëìàã, 

ïàð÷à-ïàð÷à îëìàã. Êóêëà éåðÿ äöøöá ÿçèìÿçèì 

îëäó. – [Ýÿðàé àüà:] Áèçèì áó ôûðòûíàäà 

öçÿí ýÿìèìèç äàøà ÷ûðïûíûá ÿçèì-ÿçèì îëóá! 


ßÇÈÌÖØØÀÍ ñèô. [ÿð.] êëàñ. Ìÿðòÿáÿñè, 

äÿðÿúÿñè éöêñÿê. Áèð ÿúÿá èíñàíäûð, õóá íþâúàâàíäûð; 

Ùþêìè-Ñöëåéìàíäûð, ÿçèìöøøàíäûð. 

Àøûã Ñàëåù. 

ßÇÈÍÈÊ ñèô. 1. ßçèê, ÿçèëìèø. ßçèíèê ãîâóí. 

2. Éîðüóí, öçýöí, ÿçýèí. Ìÿäÿä èøäÿí ãàéûäàíäàí 

ñîíðà ÿçèíèê (ç.) éåðÿ ýèðäè, áèð àçäàí 

éóõóëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

3. Ìÿðùÿìÿò äèëÿéÿí, éàëâàðûúû, éàçûã. Î, 

ÿçèíèê áèð ñÿñ ÷ûõàðäû: – Àüà, ðÿùì åäèí! 


ßÇÈÍÒÈ èñ. 1. Îâóíòó, ÿçèëèá îâóëìóø øåéëÿð. 

Ãÿíä ÿçèíòèñè. Íàáàò ÿçèíòèñè. 

2. Áàõ ÿçèê 3-úö ìÿíàäà. Ñàìîâàðûí ÿçèíòèñèíè 

äöçÿëòìÿê. Ïàð÷ûí ÿçèíòèñèíäÿí ñó ñûçûð. 

3. Áÿäÿíäÿ ùèññ åäèëÿí ÿçýèíëèê, éîðüóíëóã, 

öçýöíëöê. Áÿäÿíèíäÿ ÿçèíòè ùèññ åòìÿê. 

ßÇÈØÄÈÐÈËÌß “ßçèøäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÇÈØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. 1. ßçýèí ùàëà ýÿòèðèëìÿê. 

2. Äþéöëìÿê, êþòÿêëÿíìÿê. 

ßÇÈØÄÈÐÌß “ßçèøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÇÈØÄÈÐÌßÊ ô. 1. Îðà-áóðàñûíû ÿçìÿê, 

áÿðê ÿçìÿê. Ãóéóäàí ÷ûõàí äàø ãûðûíòûëàðû 

ýöëëÿ êèìè .. ýÿëèð âÿ ãàáàüûíà êå÷ÿí ùÿð øåéè 

ÿçèøäèðèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

2. Îâóøäóðìàã, þâêÿëÿìÿê, îâõàëàìàã. 

Ýöëøàä èõòèéàðñûç îëàðàã áàðìàãëàðûíû ÿçèøäèðäè. 


3. ìÿú. Äþéìÿê, êþòÿêëÿìÿê, ãîë-ãàáûðüàñûíû 

ÿçìÿê. Òåëëè êàíäàðäà ÷ûõàðäûüû 

áàøìàã òàéûíû àëäû, [ïèøèéè] ÿçèøäèðÿúÿêäè. 

Ñ.Ùöñåéí. Ìÿøÿäè ßñýÿð î ãÿäÿð çîðëó èäè 

êè, ö÷-äþðä åëÿ ùàìáàëëàðû áöêöá-áöêìÿëÿéèá 

ÿçèøäèðÿ áèëÿðäè. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. Ãîíøóì 

àç ãàëäû ìÿíè äèâàðà äèðÿéèá ÿçèøäèðñèí. 

Ñ.Ðöñòÿì. // ìÿú. Ìÿüëóá åòìÿê, äàðìàäàüûí 

åòìÿê. Äàéàí, àëìàíëàðû ÿçèøäèðÿê ãîé; 

Ùöñåéíÿ åäÿðèê éàõøûúà áèð òîé. Ì.Ðàùèì. 

ßÇÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] 1. Ìÿøÿããÿò, ÿçàá, 

úÿôà. Éîëóí ÿçèééÿòè. ßçèééÿòÿ ðàñò ýÿëìÿê. – 

Áÿëè, Éåð öçöíöí áó ìÿíçÿðÿñè; Àðàáèð ìÿíè 

äÿ ñàëûð ãöââÿòäÿí; Ùÿéàò ãóðòàðìàäû áó 

164 

ßÇÈÉÉßÒ 

ÿçèééÿòäÿí. Ñ.Âóðüóí. // Àüðû, àüðû-àúû. Éàðàíûí 

ÿçèééÿòè. ßçèééÿò ÷ÿêäèðìÿê – ÿçèééÿòÿ 

ìÿðóç åòìÿê, ÿçèééÿò, ÿçàá ÷ÿêìÿñèíÿ 

ñÿáÿá îëìàã, ÿçèééÿò âåðìÿê, ìÿøÿããÿò 

÷ÿêäèðìÿê. ×ÿêäèðèð ÷îõ áèçÿ ÿçèééÿòëÿð; 

Ùÿì âåðèð õåéëè-õåéëè çÿùìÿòëÿð. À.Ñÿùùÿò. 

ßçèééÿò ÷ÿêìÿê – ÿçàá ÷ÿêìÿê, ìÿøÿããÿò 

÷ÿêìÿê, àüðû-àúû ÷ÿêìÿê. Õÿñòÿëèêäÿí ÷îõ 

ÿçèééÿò ÷ÿêìèøäèð. Éàçûã áàø àüðûñûíäàí ÷îõ 

ÿçèééÿò ÷ÿêèð. – Äåéèð: – Ãîé èñèíñèí, î, úàí 

öñòÿäèð; ßçèééÿò ÷ÿêìÿñèí áèð íå÷ÿ ýöíëöê. 

Ì.Ðàùèì. ßçèééÿò îëìàã – ÿçèééÿòÿ, ìÿøÿããÿòÿ, 

çÿùìÿòÿ, ÷ÿòèíëèéÿ, ãàéüûéà ñÿáÿá 

îëìàã. Ãîðõóðàì, ñèçÿ ÿçèééÿò îëà. – [Ìîçàëàí 

áÿé:] Îéóíäàí úàìààòà ÷îõ ÿçèééÿò 

îëóð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. ßçèééÿò âåðìÿê (åòìÿê, 

åëÿìÿê) – èíúèòìÿê, ÷îõ íàðàùàò åòìÿê. 

Äèø àüðûñû ÷îõ ÿçèééÿò âåðèð. Éàðà 

ÿçèééÿò åäèð. – ×îõ ÿçèééÿò âåðèá ÷îâüóí, 

éàüìóð, áàä; Õàòèðÿ ýÿëìÿéèá íÿ äöøìÿí, 

íÿ éàä. Àøûã ßëÿñýÿð. Âåðìÿìèøÿì ìÿí êè 

õÿñàðÿò ñÿíÿ; Ñÿí äÿ äÿõè âåðìÿ ÿçèééÿò 

ìÿíÿ. À.Ñÿùùÿò. ßçèééÿòÿ ñàëìàã – íàðàùàò 

åòìÿê, çÿùìÿò âåðìÿê, ÿçèééÿòÿ 

äöøìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã. ßçèééÿòÿ ñàëäûüûì 

ö÷öí öçð èñòÿéèðÿì. – [Áþéöêõàíûì:] Áó åëì 

ñèçè íàðàùàò åòìÿç, áèð àç äà àòàíûç êèìè 

ÿçèééÿòÿ ñàëàð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßçèééÿòè äÿéìÿê 

(òîõóíìàã) – çÿðÿðè îëìàã, çÿðÿð 

âåðìÿê, çèéàíû îëìàã. Àäàìëàðà ÿçèééÿòè äÿéìÿê. 

×îâüóíóí úàìààòà ÷îõ ÿçèééÿòè äÿéäè. 

ßçèééÿòè îëìàã – ÿçèééÿò âåðìÿê, èíúèòìÿê. 

Äîüðóäàí äåéèðìèøëÿð êè, Íèêîëàéûí áèçÿ 

÷îõ ÿçèééÿòëÿðè îëóá. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

2. Àüûð çÿùìÿò, àüûð èø, çÿùìÿòëè âÿ ÷ÿòèí 

èø. ×öíêè áèëèð ðàùÿò ÿçèééÿòäÿäèð; Øàä 

éàøàìàã ñÿéäÿ, ãåéðÿòäÿäèð. Ì.ß.Ñàáèð. 

[Ìèðçÿ Úàâàä:] Àé áàëàì, íàùàã éåðÿ áó 

ÿçèééÿò íÿ ëàçûìäûð, íèéÿ þçöíö èíúèäèðñÿí 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áèíÿâàíûí öçöíäÿ âÿ ýþçëÿðèíäÿ 

ÿçèééÿò íèøàíÿëÿðè îéíàøûá, ÷îõ 

çÿëàëÿòëÿðÿ äö÷àð îëäóüóíà èøàðÿ âåðèðäè. 

À.Äèâàíáÿéîüëó. ßçèééÿò ÷ÿêìÿê – çÿùìÿò 

÷ÿêìÿê, ÷îõ èøëÿìÿê, çÿùìÿòëè èøëÿ 

ìÿøüóë îëìàã. Áàü ñàëìàã ö÷öí ÿçèééÿò 

÷ÿêìÿê ëàçûìäûð. 

ÿçèééÿòëÿ çÿðô 1) áþéöê ÷ÿòèíëèêëÿ, ìÿøÿããÿòëÿ, 

ÿçàáëà, ÿçèééÿò ÷ÿêÿ-÷ÿêÿ. ßçèééÿòëÿ 

éåðèìÿê. – Ìÿëÿê íÿíÿ ÿââÿë äèç öñòÿ

ßÇÈÉÉßÒËÈ 

÷þêöá, ñîíðà àüàúà äàéàíûá, ÿçèééÿòëÿ ãàëõûá 

éîëà äöøäö. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 2) ÿçèééÿò 

âåðèëÿðÿê, èøýÿíúÿ èëÿ. Êÿíäèí îðòàñûíäà 

ìöõòÿëèô èøýÿíúÿ âÿ ÿçèééÿòëÿ þëäöðöëìöø 

ìåéèòëÿðÿ áàõàíäà àäàìûí òöêëÿðè öðïÿðèðäè. 


ßÇÈÉÉßÒËÈ ñèô. ßçàáëû, ìÿøÿããÿòëè, 

ÿçàá âÿ ÿçèééÿòëÿ áàüëû îëàí. // ×îõ àüûð âÿ 

éîðóúó; öçöúö. ßçèééÿòëè éîë. ßçèééÿòëè èø. 

ßçèééÿòëè ùÿéàò. // ×îõ çÿùìÿò òÿëÿá åäÿí. 

Ëöüÿò÷èëèê ÷îõ ÿçèééÿòëè èøäèð. 

ßÇÈÉÉßÒËÈËÈÊ èñ. ßçàáëûëûã, ìÿøÿããÿòëèëèê; 

àüûðëûã, çÿùìÿòëèëèê, éîðóúóëóã, öçöúöëöê. 

Éîëóí ÿçèééÿòëèëèéè. 

ßÇÈÉÉßÒÑÈÇ 1. ñèô. ßçàáñûç; àñàíëûãëà, 

÷ÿòèíëèê ÷ÿêìÿäÿí ÿëäÿ åäèëÿí, ýþðöëÿí. 

ßçèééÿòñèç èø. – Ãûøñûç áàùàð îëìàäûüû êèìè, 

äþéöøñöç, ÿçèééÿòñèç, ãóðáàíñûç äà ãÿëÿáÿ, 

õîøáÿõò ùÿéàò éîõäóð. ß.Àáàñîâ. 

2. çÿðô ßçèééÿò âåðìÿäÿí, ÿçàá âåðìÿäÿí, 

èíúèòìÿäÿí. [Ïÿðè Úàäó:] Áó, Ãóðáàíäûð, 

ýÿðÿê îíó ÿçèééÿòñèç ýÿòèðÿñÿí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

3. ñèô. Ùå÷ êÿñÿ ÿçèééÿòè, àçàðû äÿéìÿéÿí; 

çÿðÿðñèç, çèéàíñûç, àçàðñûç; äèíú, ñàêèò. 

ßçèééÿòñèç àäàì. 

ßÇÈÉÉßÒÑÈÇËÈÊ èñ. 1. Ùå÷ áèð ÿçèééÿòèí, 

÷ÿòèíëèéèí îëìàäûüû ùàë âÿ êåéôèééÿò. Èøèí 

ÿçèééÿòñèçëèéè. Éîëóí ÿçèééÿòñèçëèéè. 

2. ßçèééÿòñèç (3-úö ìÿíàäà) àäàìûí ùàë 

âÿ êåéôèééÿòè. 

ßÇÈÇ ñèô. [ÿð.] 1. Ñåâèìëè, èñòÿêëè, öðÿéÿ 

éàõûí. ßçèç îüóë. ßçèç éîëäàø. ßçèç äîñòëàð! 

– [Éóñèô:] À÷ûì êàüûçû, ýþðöì, ìÿíèì ÿçèç 

íóðè-÷åøìèì Øàìäàí áÿé íÿ éàçûð 

Í.Íÿðèìàíîâ. Àììà Çöëåéõà, ßñýÿðèí ÿçèç 

ãàðäàøû èëÿ îëàí ïèñ ðÿôòàðûíû ýþðöá ßñýÿðè 

ñåâìèðäè. Ú.Úàááàðëû. // Ìåùðèáàí, ìÿùÿááÿòëè, 

øÿôãÿòëè, ñåâÿí. Áàëàìñàí ñÿí, íÿéèìñÿí 

Àðõàìñàí, êþìÿéèìñÿí; Ìÿí ñÿíèí ÿçèç 

àíàí; Ñÿí ìÿíèì äèëÿéèìñÿí. (Ëàéëà). ßçèç 

îëìàã – ùþðìÿò áÿñëÿíèëìÿê, ùþðìÿò åäèëìÿê; 

ÿçèçëÿíìÿê. Îüóë! Áèð ãàéäà âàð åëäÿîáàäà; 

Ãîíàã ÿçèç îëàð, ãà÷àã îëñà äà. 

Ñ.Âóðüóí. ßçèç òóòìàã – 1) ÷îõ èñòÿìÿê, 

ùþðìÿò áÿñëÿìÿê, ãàéüû áÿñëÿìÿê. ..Øÿùðÿáàíó 

àðâàä Ãÿùðÿìàíû îüóë âÿ íÿâÿëÿðèíäÿí 

ÿçèç òóòóðäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. Úàìààò Ñÿòòàðçàäÿíèí 

õÿòðèíè ÿçèç òóòóð. Ìèð Úÿëàë; 

2) ùþðìÿò âÿ åùòèðàì áÿñëÿìÿê. Áàéðàìû 

ßÇÈÇ-ßÐÊÞÉÖÍ 

ÿçèç òóòìàã. // ßðêþéöí, ÿí èñòÿêëè. Àíàíûí 

ÿçèç ãûçû. // ßí ãèéìÿòëè, ÿí äÿéÿðëè, ÿí èñòÿíèëÿí. 

ßçèç þìðöì. – Ñåâäèéèí ÿçèç áèð øåéÿ 

àíä è÷! Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ìÿí îíà ÿçèç øåé 

êèìè áàõìûðäûì. Ìèð Úÿëàë. // Äîüìà, ÷îõ 

éàõûí, ÷îõ ñåâèëÿí. ßçèç åâ. ßçèç àèëÿ. ßçèç 

éóðä. // Ìöáàðÿê, ÿí ùþðìÿòëè, ìöãÿääÿñ. 

Áó ÿçèç àäëà ÷è÷ÿêëÿíäè êþíöëëÿðäÿ áàùàð; 

Áèð ãîíàãäûð ÿáÿäè, ìÿíúÿ, áó åëëÿðäÿ áàùàð. 

Ñ.Ðöñòÿì. Áó ÿçèç áàéðàì ýöíö, àäûí 

÷ÿêèëÿíäÿ; Êèì äóéìàéûð ãÿëáèíèí ùÿéÿúàíëà 

âóðäóüóíó Ð.Ðçà. 

2. ßí ÷îõ èñòÿíèëÿí, ÿí ÷îõ òÿëÿá îëóíàí, ÿí 

÷îõ ñåâèëÿí. [Ùåéäÿð áÿé:] Ùÿð íÿ èñÿ, áàøà 

äöøöðñÿíìè êè, áóðàäà ôèðÿíý ÷èòè íÿ ÿçèçäèð 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. // Àç òàïûëäûüû, ÷ÿòèí ÿëÿ äöøäöéö 

ö÷öí ÷îõ ãèéìÿòëè ñàéûëàí. Íÿ ãÿäÿð 

øèðèíäèð ãÿëáÿ ìÿùÿááÿò; Þìðöí ìÿíàñûäûð 

áó ÿçèç íåìÿò. Ñ.Âóðüóí. Þìðöìöí öñòöíÿ 

áèð ÿëëè äÿ àðòûðñàí ÿýÿð; Ùå÷ ñèëèíìÿç öðÿéèìäÿí 

î ÿçèç, õîø äÿìëÿð. Ñ.Ðöñòÿì. ßçèç 

îëìàã – àç òàïûëäûüû, ÷ÿòèí ÿëÿ äöøäöéö ö÷öí 

÷îõ ãèéìÿòëè, ùþðìÿòëè îëìàã, ìöãÿääÿñ áèð 

øåé êèìè áàõûëìàã. Ïóë ÿçèç îëìóø úàùàí 

ÿùëèíÿ î ãàéÿòäÿ êèì; Òà ñàíûáëàð ÿñêèíàñû 

Úÿáðàèëèí øàùïÿðè. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

3. ßçèçèì øÿêëèíäÿ – 1) íÿâàçèøëÿ ìöðàúèÿò. 

ßçèçèì, ýÿë ýåäÿê. – Áó áÿäáÿõòèí ùàëÿòèíäÿí, 

ÿçèçèì; Áàðè î âèëàäà îëýèë ýþçãóëàã. 

Ã.Çàêèð. [Òóðõàí áÿé:] Ýåäÿ áèëÿðñÿí, 

ÿçèçèì! Ù.Úàâèä. Ìèíà úàâàá âåðäè êè, 

ÿìèí îëóíóç, ÿçèçèì! È.Ìóñàáÿéîâ; 2) áàõ 

ÿçèçèéÿì. ßçèçèì, ñþç äåìÿêäÿí; Éîðóëäóì 

ñþç äåìÿêäÿí; Íÿ ñÿí éîëäàí éîðóëäóí; Íÿ 

ìÿí éîë ýþçëÿìÿêäÿí. (Áàéàòû). // ßçèçèéÿì 

øÿêëèíäÿ – áàéàòûëàðûí áàøûíäà ýÿëÿí èëê ñþç. 

ßçèçèéÿì, äèëÿí, ýÿç; Áàüäà ýöëÿ äèëÿí, ýÿç. 

Ãöðáÿòäÿ õàí îëóíúà; Âÿòÿíèíäÿ äèëÿí, ýÿç. 


◊ ßçèç áàøûí ö÷öí – áèðèíè èíàíäûðìàã 

ö÷öí àíä ìÿãàìûíäà èøëÿäèëèð. ßçèç áàøûí 

ö÷öí ýÿëÿúÿéÿì. – ßçèç áàøûí ö÷öí, îõó éàçäûüûì; 

Àýàù îë ùàëûìäàí ýàùáàýàù ìÿíèì. 

Ãóðáàíè. ßçèç îëàñàí – òÿøÿêêöð èôàäÿñè. 

ßÇÈÇÚÈÉßÇ “ßçèç”äÿí îõø. Òåëëè àðâàä 

úàâàá âåðäè: – Êèìèí îëàúàã, ñÿäðèí ÿçèçúèéÿçèíèí! 


ßÇÈÇ-ßÐÊÞÉÖÍ ñèô. Íàç-íåìÿò è÷èíäÿ 

áþéöìöø, ÷îõ ÿðêþéöí. ßçèç-ÿðêþéöí ãûç. 

165

ßÇÈÇ-ÝÈÐÀÌÈ 

ßçèç-ÿðêþéöí þâëàä. – [Âàùèä] ÿçèç-ÿðêþéöí 

(ç.) ñàõëàíìûø óøàãäûð. È.Ùöñåéíîâ. 

ßÇÈÇ-ÝÈÐÀÌÈ ñèô. [ÿð. ÿçèç âÿ ôàðñ. ýèðàìè] 

×îõ ÿçèç, ÷îõ ñåâèëÿí, ÷îõ ÿçèçëÿíÿí, 

÷îõ ÿðêþéöí. ßçèç-ýèðàìè þâëàä. – [Ôàòìàíûí] 

áåëÿ ÿçèç-ýèðàìè îüëóíóí íèøàíëûñû ãóðó 

åâÿ ýÿëìÿìÿëè èäè. Ìèð Úÿëàë. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Ùÿð åâèí áèð ÿçèç-ýèðàìèñè îëäóüó êèìè, Íàçëû 

äà áó åâèí ÿçèç-ýèðàìèñè èäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßÇÈÇ-ÕßËßÔ ñèô. 1. Á à õ ÿçèç-ÿðêþéöí. 

ßçèç-õÿëÿô þâëàä. ßçèç-õÿëÿô ãûç. – Àðâàäûí 

äàð äöíéàäà ÿçèç-õÿëÿô áèðúÿ îüëó âàðäû. “Êîðîüëó”. 

Èëê äÿôÿ èäè êè, Ñàäûã êèøè .. ÿçèç-õÿëÿô 

îüëóíóí ñÿñèíäÿêè ùÿçèí ðèããÿòè ýþðöá äóéóð, 

öðÿéèíèí áàøû àüðûéûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

2. äàí. ßí ÷îõ èñòÿíèëÿí, ÷îõ ÿçèçëÿíÿí, ÿí 

÷îõ ãîðóíóëóá ñàõëàíûëàí. ßçèç-õÿëÿô ïàëòî. 

ßçèç-õÿëÿô êèòàá. – Îâ÷óíóí òàìàìèëÿ éàääàí 

÷ûõàðäûüû ÿçèç-õÿëÿô òöôÿíýè äÿ, íÿùàéÿò, 

éàäûíà äöøäö. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ßÇÈÇËßÌß “ßçèçëÿìÿê”äÿí ô.èñ. Áÿëêÿ 

áó ãÿäÿð ÿçèçëÿìÿíèí íÿòèúÿñè èäè êè, óøàüûí 

úàíû ñàü îëìóðäó. ß.Âÿëèéåâ. 

ßÇÈÇËßÌßÊ ô. 1. ×îõ èñòÿìÿê, íàçûíû 

÷ÿêìÿê, íàçû èëÿ îéíàìàã, áöòöí èñòÿêëÿðèíè 

éåðèíÿ éåòèðìÿê, ÿðêþéöí áþéöòìÿê. Ìåùðèáàí 

èñÿ [Øÿðèôÿéÿ] òàì ìÿíàñû èëÿ àíàëûã 

åòìèø, îíó ñåâèá ÿçèçëÿìèø âÿ áþéöòìöøäö. 

Ñ.Ùöñåéí. Îíäà íÿ ö÷öí àíàí ñÿíè áåëÿ ÿçèçëÿéèð 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Àòà-àíàñû äà, äàéûñû 

äà Ìöøêöíàçûí íàçû èëÿ îéíàéàð, îíó ÿçèçëÿð, 

öñòöíäÿ çàü-çàü ÿñÿðäèëÿð. ß.Âÿëèéåâ. 

2. Ùþðìÿò åòìÿê, áþéöê ãàéüû ýþñòÿðìÿê. 

3. Ùÿääÿí àðòûã ñåâìÿê, ìöãÿääÿñ áèð øåé 

êèìè ãîðóéóá ñàõëàìàã. Äîñòóí ìÿêòóáóíó 

ÿçèçëÿìÿê. Êèòàáû ÿçèçëÿìÿê. – Ãîéäó ÿçèçëÿéèá 

èñòè ãîéíóíà; Åøãèí ÿðìÿüàíû àä âåðäè 

áóíà. Ì.Ðàùèì. Éàõûí ýÿëìèðäè îíà ïàëòàðëàð, 

ãàø-äàøëàð äà; ßçèçëÿäèéè øåéëÿð ãîéìóøäó 

îíó äàðäà. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

ßÇÈÇËßÍÄÈÐÌß “ßçèçëÿíäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ßÇÈÇËßÍÄÈÐÌßÊ “ßçèçëÿíìÿê”äÿí 

èúá. 

ßÇÈÇËßÍÌß “ßçèçëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

Óøàüûí ÿçèçëÿíìÿñè. 

ßÇÈÇËßÍÌßÊ 1. ìÿúù. ×îõ èñòÿíèëìÿê, 

ÿçèç òóòóëìàã. // Ùþðìÿò åäèëìÿê, ùþðìÿòëÿ 

ãàðøûëàíìàã. 

166 

ßÇÌ 

2. ìÿúù. ßðêþéöí áþéöäöëìÿê. Óøàã ÷îõ 

ÿçèçëÿíäèéè ö÷öí ñþçÿ áàõìûð. 

3. ãàéûä. Þçöíö èñòÿòìÿéÿ, ñåâäèðìÿéÿ 

÷àëûøìàã. 

ßÇÈÇËßØÌß “ßçèçëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÇÈÇËßØÌßÊ ô. Äàùà äà ÿçèç îëìàã. 

ßÇÈÇËßÒÌß “ßçèçëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÇÈÇËßÒÌßÊ èúá. ßçèçëÿíìÿñèíÿ, ÿðêþéöíëÿøìÿñèíÿ 

ñÿáÿá îëìàã. Óøàüû ÿçèçëÿòìÿê. 

ßÇÈÇËÈÊ èñ. 1. ßçèç îëìà, ñåâèëìÿ, ÷îõ 

èñòÿíèëìÿ. Àíàíûí ÿçèçëèéè. // Ìöãÿääÿñëèê, 

ìöáàðÿêëèê. Àíà éóðäóíóí ÿçèçëèéè. Áàéðàìûí 

ÿçèçëèéè. 

2. ßðêþéöíëöê, íàç-íåìÿò. Àüúàíûí óøàãëûã 

ýöíëÿðè áåëÿúÿ øàí-øÿðàôÿòëÿ, ÿçèçëèê, áÿõòèéàðëûãëà 

êå÷äè. Ìèð Úÿëàë. 

ßÇÃßÇÀ çÿðô. [ôàðñ. ÿç âÿ ÿð. ãÿçà] Ãÿçàäàí, 

òÿñàäöôÿí, ýþçëÿíèëìÿäÿí, áèðäÿí. 

[Ñÿòòàð] öç ÷åâèðèá áèð áèéàáàíà äàáàí àëäû. 

ßçãÿçà Õóíêàð õàíûìûí áóíó àõòàðàí 

àäàìëàðû äà áó äöçëÿ ýåäèðäèëÿð. (Íàüûë). 

ßçãÿçà Ýöëáàäàìûí ñÿñèíè êÿíäèí êÿíàðûíäàí 

áèð àäàì åøèäèá ñÿñëÿíÿð: – Àé àäàì, 

êèìñÿí Í.Íÿðèìàíîâ. 

ßÇË èñ. [ÿð.] êþùí. ðÿñ. Èøäÿí ÷ûõàðìà, âÿçèôÿäÿí 

êÿíàð åòìÿ. ßçë åòìÿê (åëÿìÿê) 

– èøäÿí, âÿçèôÿäÿí ýþòöðìÿê, ÷ûõàðìàã. 

[Øàù:] Ìÿí êè î ùàêèìè .. ÿçë åëÿìèøäèì. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Øàù:] ..Ìÿí ñÿíè ñÿäàðÿòäÿí 

ÿçë åäèðÿì. Ú.Úàááàðëû. 

ßÇÌ èñ. [ÿð.] Ãÿòè íèééÿò, ãÿòè ãÿðàð, ãÿñä. 

×îõ äà âÿòÿí òîðïàüû áîéàíäû àë ãàíûíà; 

ßçìèìèç ãîðõó ñàëìûø äöøìÿíëÿðèí úàíûíà. 

Ñ.Ðöñòÿì. // Ãÿòèééÿò, úÿñàðÿò, ìÿòàíÿò, èðàäÿ. 

ßýÿð áèçèì èðàäÿ âÿ ÿçìèìèç ìþùêÿì âÿ 

ñàáèò îëàðñà, çÿìàíÿìèçèí ùÿãèãè þâëàäëàðû 

îëà áèëÿðèê. Ì.Èáðàùèìîâ. // Öìóìèééÿòëÿ, 

ìÿãñÿä, íèééÿò. Òÿìàøàéè-ðöõöí ÿçìèëÿ ÷ûõäû 

àôèòàá, ÿììà.. Ôöçóëè. Òèúàðÿò ÿçìèëÿ Ùèíäÿ 

ýåäÿðäè; Ýåúÿ-ýöíäöç äèíúÿëìÿéèá ñöðÿðäè. 

Ã.Çàêèð. ßçì åòìÿê – 1) êþùí. ìöÿééÿí 

áèð íèééÿò âÿ ãÿðàðëà éîëà äöøìÿê, áèð 

éåðÿ öç òóòóá ýåòìÿê. Áàêûéà ÿçì åòäè. – 

×öí ãûëäû âÿñèééÿòèíè àõèð; ßçìè-ñÿôÿð åòäè 

îë ìöñàôèð. Ôöçóëè. Âÿðãà îíà ãûëäû öçðõàùè; 

ßçì åòäèýè éîëà äóòäè ðàùè. Ìÿñèùè. ßçì åëÿ 

Éåâëàõà ñÿí; Îðäà âàãîíëàðû ýþð. ß.Íÿçìè; 

2) ãÿðàðà ýÿëìÿê, ãÿñä åòìÿê, íèééÿò åòìÿê. 

Ìÿúìóÿíè àïðåëèí éåääèñèíäÿ íÿøðÿ

ßÇÌß 

ãîéìàüà ÿçì åòìèøäèê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ßçì ãûëìàã êþùí. – áàõ ÿçì åòìÿê. 

Òÿíùà ñÿôÿð èõòèéàð ãûëäû; ßçìè-ñÿðèêóéè-éàð 

ãûëäû. Ôöçóëè. ßçìè-÷ÿìÿí ãûëûá áó 

ýöí îë ñÿðâ, ãîðõóðàì; Áÿðýè-ùÿíàâö ýöë 

äîëàøà ÿë-àéàüûíà. Ã.Çàêèð. ßçì ãûëäûì, 

ýöçàð åòäèì; Ìÿí ñèçèí äèéàðà ýÿëäèì. Àøûã 

Ùöñåéí. ßçìèíäÿí äþíìÿê – ãÿðàðûíäàí, 

íèééÿòèíäÿí, ôèêðèíäÿí äàøûíìàã, âàç êå÷ìÿê, 

äþíìÿê. Éöêñÿëìÿê èñòÿðÿì, ÿçìèìäÿí 

äþíìÿì! Ãàðøûìà êèì ÷ûõñà åíìÿê 

âÿçèôÿì. À.Øàèã. [Éàðàëû çàáèò:] Áó õÿáÿð äöç 

äÿ îëñà, ôÿðç åäÿëèì; Áèð ìöúàùèä äþíÿðìè 

ÿçìèíäÿí Ù.Úàâèä. Ìèðçàüà ìÿãñÿäèíÿ 

äîüðó éöðöìÿëè, ÿçìèíäÿí äþíìÿìÿëè èäè. 

Ñ.Ùöñåéí. ßçìèíè òîïëàìàã – áèð øåéè 

ùÿéàòà êå÷èðìÿê ö÷öí ãÿòè ãÿðàðà ýÿëìÿê, 

èðàäÿñèíè òîïëàìàã. [Éóíèñ] þçöíö òóôàíà 

äöøìöø áàëûã÷ûëàð èëÿ ìöãàéèñÿ åäèá ÿçìèíè 

òîïëàäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÿçìëÿ çÿðô Ãÿòè íèééÿòëÿ, ãÿòèééÿòëÿ, ñÿáàòëà, 

äþíìÿäÿí. ßçìëÿ èðÿëè ùÿðÿêÿò åòìÿê. 

ßçìëÿ ìÿãñÿäÿ äîüðó ýåòìÿê. 

ßÇÌß 1 1. “ßçìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. ßçèëìèø òÿðÿâÿç, éà ìåéâÿ õÿìèðè; ïöðå. 

3. Ãàðà úèéÿð ãèéìÿñèíäÿí ùàçûðëàíàí áèð 

õþðÿê àäû. ßçìÿíè ïëîâà ãàòûá éåéèðëÿð. 

ßÇÌß 2 èñ. ìÿù. Áöëþâ. Äÿðéàçû ÿçìÿ èëÿ 

èòèëÿìÿê. 

ßÇÌß×ßËßÌßÊ áàõ ÿçìÿëÿìÿê. 

[Úàâàä áÿé:] ..Àíúàã áóíó áåëÿ åøèòìèøÿì 

êè, ýóéà Ìÿùÿììÿä êèøèíèí ãûçû áÿçÿí îíó 

ÿçìÿ÷ÿëÿéèð. Í.Âÿçèðîâ. 

ßÇÌßÊ ô. 1. Áàñûá, éà ñûõûá éàñòûëàìàã, 

øÿêëèíè ïîçìàã. Ãàðïûçû, ãîâóíó ÿçìÿê. 

// Áàñûá (âóðóá, òîõóíäóðóá) áèð éåðèíè ÷þêÿëòìÿê. 

Ñàìîâàðûí, ãàçàíûí áþéðöíö ÿçìÿê. 

2. Ùÿâÿíýäÿ âÿ ñ.-äÿ äþéöá íàðûí åòìÿê, 

òîç ùàëûíà ñàëìàã. Èñòèîòó ùÿâÿíýäÿ ÿçèðëÿð. 

– ...Êàêàî Àìåðèêàäàí ýÿëÿí îò òîõóìóäóð. 

Îíó ãàáûãäàí ÷ûõàðûá, ãóðóäóá, ÿçèá êàêàî 

àäû èëÿ ñàòûðëàð. Ù.Çÿðäàáè. // Îâìàã, äîüðàìàã. 

Ãûçëàð ÿêèëìèø òîðïàüûí êÿñÿêëÿðèíè 

ÿçèð, àëàüûíû òÿìèçëÿéèð, úÿðýÿëÿðèíè ùàìàðëàéûðäûëàð. 


3. Ùàìàðëûüûíû, øàõëûüûíû, äöçëöéöíö, éàõóä 

öòöñöíö ïîçìàã. Ïàëòàðëàðû ÿçìÿê. 

– Ýþðäöí ïóëëàðûíû ÿçèá þçöíÿ ãàéòàðàíäà 

íÿ êèðèäè “Êîðîüëó”. 

ßÇÐÀÈË 

4. Áàñàðàã, ñûõàðàã éóìøàëòìàã. Ìóìó 

ÿçìÿê. 

5. ìÿú. Äàðìàäàüûí åòìÿê, ìÿüëóá åòìÿê. 

Äöøìÿíè ÿçìÿê. 

6. ìÿú. Äþéìÿê, êþòÿêëÿìÿê, ÿçèøäèðìÿê. 

[Èñìàéûë:] Áÿé îíó áèð àç ÿçìèøäèñÿ, áàøà ýÿëìèðäè. 

Ìèð Úÿëàë. // Âóðóá éàðàëàìàã. Ëàéèãìè 

ëîòóëàð ÿçÿëÿð ãàðäàøûí áàøûí Ú.Úàááàðëû. 

7. ìÿú. Ñàðñûòìàã, éîõ åòìÿê. Êþëÿëèê éåíÿ 

äÿ Ìàùðóíóí èðàäÿñèíè âÿ øÿõñèééÿòèíè ÿçìÿìèøäè. 


8. ìÿú. Ìÿíÿâè ÿçàá âåðìÿê, ÿçèééÿò âåðìÿê, 

èíúèòìÿê, íàðàùàò åòìÿê. Ùÿð ùàëäà 

äöøöíúÿ ìÿíè ÿçèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ìóñà 

ßøðÿôÿ:] ..Ñèçÿ þéëÿ áèð úÿçà âåðìÿëèéÿì êè, 

áóíäàí ñîíðà ùÿð êÿñÿ èáðÿò îëñóí, .. 

ýöúñöçëÿðè ÷åéíÿéèá ÿçìÿñèíëÿð.. Ù.Úàâèä. 

◊ Þçöíö ÿçìÿê – íàç-ãÿìçÿ åòìÿê, 

þçöíö íàçà ãîéìàã, ÿçèëèá-áöçöëìÿê. ßçèá 

ñóéóíó ÷ûõàðòìàã ìÿú. – áÿðê ñûõûøäûðìàã, 

èíúèòìÿê, èñòèñìàð åòìÿê. 

ßÇÌßËßÌß “ßçìÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÇÌßËßÌßÊ ô. 1. ßëè èëÿ ÿçìÿê, ÿçèøäèðìÿê. 

2. ìÿú. Äþéìÿê, êþòÿêëÿìÿê. Àðà éåðäÿ 

óøàüûíûçû î èìàíñûç áåëÿ ÿçìÿëÿäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÇÌßËßÍÌß “ßçìÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ßÇÌßËßÍÌßÊ ìÿúù. ßëëÿ ÿçèëìÿê, 

ÿçèøäèðèëìÿê. 

ßÇÌÊÀÐ ñèô. [ÿð. ÿçì âÿ ôàðñ. ...êàð] 

ßçìëè, ìÿãñÿä âÿ íèééÿòèíäÿ ãÿòè. [Ìÿñìÿäÿ] 

..ÿçìêàð, ñÿáàòëû áèð àäàìûí ùàë âÿ 

ùÿðÿêÿòè âàðäû âÿ éàõóä ìÿíÿ åëÿ òÿñèð áàüûøëàéûðäû. 


ßÇÌÊÀÐÚÀÑÛÍÀ çÿðô ßçìêàðà, ÿçìëè 

àäàìà ëàéèã áèð ñóðÿòäÿ, ÿçìëÿ. ßçìêàðúàñûíà 


ßÇÌÊÀÐËÛÃ èñ. 1. Ìÿãñÿä âÿ íèééÿòèíäÿ 

ãÿòèëèê, ìþùêÿìëèê, ÿçìêàð àäàìûí 

ùàë âÿ ñèôÿòè. 

2. ßçìêàðëûãëà øÿêëèíäÿ – á à õ ÿçìêàðúàñûíà. 

ßÇÌËÈ ñèô. Þç íèééÿò âÿ ìÿãñÿäèíäÿ 

ãÿòè, ñàáèò, ìþùêÿì âÿ äþíìÿç îëàí. ßçìëè 

àäàì. – [Ãàäûíûí] çàùèðè ýþçÿëëèéèíäÿí äàùà 

äÿðèí òÿñèð åäÿí ãÿòè, úöðÿòëè, ÿçìëè äàíûøûüû 

èäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ßÇÐÀÈË èñ. [ÿð.] 1. Äèíè åòèãàäëàðà ýþðÿ, 

áöòöí èíñàíëàðûí þëìÿê âàõòû ÷àòàíäà îíëàðûí 

úàíûíû àëàí ìÿëÿê, þëöì ìÿëÿéè. ßçðàèë 

167

ßÇÂÀÉ 

ýÿëÿíäÿ ñîðóøìàç êè, îüóë-óøàüûí íåúÿäèð 

(Àòà. ñþçö). [Äÿðâèø:] ..ßçðàèë ùÿðäÿíáèð 

ãàíàäû èëÿ ìÿíè ÷àëäûüûíû àíëàéûðàì.. 


2. ìÿú. Àìàíñûç, ãÿääàð, ÿçàçèë, ãîðõóíú 

àäàì ùàããûíäà. [Ãóðáàí:] Àììà [Ùàôèçÿíè] 

÷îõ ÿçðàèë àðâàä ñþéëÿéèðëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Àüàõàí:] Áÿéäàäàø, óíóòìà êè, áèç áåëÿ 

[àðâàä êèìè] ÿçðàèëëÿðëÿ áèð éåðäÿ éàøàéûðûã. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ìåøÿäÿ] áèçèì õàíûì âÿ îíóí 

îüëó êèìè ÿçðàèëëÿð éîõäóð.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßÇÂÀÉ èñ. 1. áîò. Ãàëûí ÿòëè âÿ õÿòâàðè 

éàðïàãëàðû îëàí, òÿáàáÿòäÿ èøëÿäèëÿí ÷îõèëëèê 

îò-áèòêè; àëîå. ßçâàé ÷îõèëëèê òðîïèê âÿ éà 

ñóáòðîïèê áèòêèëÿðäÿí îëóá, éîüóí, óçóí âÿ 

êÿíàðû äèø-äèø (òèêàíëû) ÿòëè éàðïàãëàðà 

ìàëèêäèð. Ð.ßëèéåâ. 

2. Áó áèòêèíèí éàðïàãëàðûíäàí àëûíàí àúû 

äàäëû, ãàðà âÿ áÿðê ìàääÿ (õàëã àðàñûíäà 

äÿðìàí êèìè èøëÿäèëèð). ßçâàé áèòêèñèíèí 

éàðïàãëàðûíäàí àëûíàí øèðÿíè ãóðóòäóãäà 

éàøûëûìòðàã-ãîíóð êöòëÿ àëûíûð. Îíà ÿçâàé 

äåéèëèð. Ì.Ãàñûìîâ. 

3. ìÿú. äàí. Àúûäèë, ÿòèàúû àäàì ùàããûíäà. 

// Ñþéöø éåðèíäÿ èøëÿíèð. [Ìîëëà Ôÿðÿú:] Àé 

ßÇÇßËÊÈ 

Íÿñèð áÿé, áó ÿçâàé îüëó ÿçâàé ùàðàäàí ýÿëäè, 

êåôèìèçÿ ñîüàí äîüðàäû Ì.ßëèéåâ. 

4. ìÿú. ìÿù. Àúèç, ÿëèíäÿí ùå÷ áèð èø ýÿëìÿéÿí 

àäàì ùàããûíäà. ßçâàéûí áèðèäèð. 

ßÇÂÀÉ×È×ßÊËÈËßÐ úÿì áîò. ßçâàé 

âÿ ñ. îò âÿ àüàúëàðûí äàõèë îëäóüó áèòêè éàðûìôÿñèëÿñè. 

ßçâàé÷è÷ÿêëèëÿð éàðûìôÿñèëÿñè .. îò 

âÿ éà àüàúëàðäûð. ×îõóíóí éàðïàãëàðû ýþâäÿñèíèí 

óúëàðûíà òîïëàíìûøäûð. Ì.Ãàñûìîâ. 

ßÇÂÀÉÈØ èñ. äàí. Äîëàíàúàã, éàøàéûø, âÿçèééÿò. 

ßçâàéèøè éàõøûäûð. – Àíúàã ÿçâàéèøè 

ãîëàé ýþðäöì, þç-þçöìÿ äåäèì: – Êèøèíèí áó 

ýöíöíäÿ íÿ äÿí-äöø, íÿ òàõûë Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßÇÂÀÉËÛÃ èñ. äàí. 1. Äèëèàúûëûã, àúûäèëëèê. 

2. Àúèçëèê, ìàéìàãëûã. ßçâàéëûüûíäàí áó 

èø áàøûíà ýÿëäè. 

ßÇÇßË áàõ ÿçÿë. Ìÿí äÿ ýþðìöøäöì 

îí áèð èë ÿççÿë; Îëäóãúà ýþðêÿìëè, îëäóãúà 

ýþçÿë. Ñ.Âóðüóí. 

ßÇÇßËÈ áàõ ÿçÿëúÿ. Àðõàëûüûí áàäàìû; 

Ýöí éàíäûðàð àäàìû; ßççÿëè þçöì ãóðáàí; 

Ñîíðà äà êÿíä àäàìû. (Áàéàòû). 

ßÇÇßËÊÈ áàõ ÿçÿëêè. [Ùàúû Ìåùäè:] 

Áèðèíè ãîâóá àéðûñûíû òóòóðñàí, î, ÿççÿëêèíäÿí 

ïèñ ÷ûõûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

168

Ô 

Ôô 

Ô Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñûíûí ñÿêêèçèíúè ùÿðôè. 

áàõ ôå. 

ÔÀ [èòàë.] Ìóñèãè ãàììàñûíûí “äî”äàí 

áàøëàéàí äþðäöíúö ñÿñè; áó ñÿñè èôàäÿ åäÿí 

íîò. 

ÔÀÁÐÈ´Ê [ëàò. ôàáðèúà – åìàëàòõàíà] Õàììàëäàí 

ìàøûíëà ìöõòÿëèô ìÿìóëàò ùàçûðëàíàí 

ñÿíàéå ìöÿññèñÿñè. Òèêèø ôàáðèêè. Ôàáðèêèí 

èñòåùñàëàò ïëàíû. – Ïàìáûã ÷îõàëäûãúà ôàáðèê 

úàíëàíûð; Êîëëåêòèâ ýöúëÿíèð, áèðëèê úàíëàíûð. 

Ì.Ìöøôèã. Åùòèéàò õàëà .. èïÿê ôàáðèêèíäÿ, 

áîéàã-íàõûø ñåõèíäÿ ÷àëûøûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÔÀÁÐÈÊÁÍÒ [ëàò.] Ôàáðèê ñàùèáè îëàí 

ôàáðèê÷è. 

ÔÀÁÐÈÊ×È áàõ ôàáðèêàíò [Ìèðàüà:] 

Ìöëêÿäàð, ôàáðèê÷è âÿ òàúèð çÿùìÿò ÷ÿêìèð. 


ÔÀÁÐÈÊ-ÌßÒÁßÕ [ëàò. ôàáðèúà âÿ ÿð. 

ìÿòáÿõ] Ìåõàíèêè öñóëëà ÷îõëó éåìÿê 

ùàçûðëàíàí èðè èúòèìàè èàøÿ ìöÿññèñÿñè. 

Ãàáàãúûë ôàáðèê-ìÿòáÿõ. Áàêûäà èëê ôàáðèêìÿòáÿõ 

1930-úó èëäÿ èøÿ ñàëûíìûøäûð. 

ÔÁÁÓËÀ [ëàò. ôàáóëà – òÿìñèë, íàüûë] 

1. ÿäÿá. Áÿäèè ÿñÿðèí ãûñà ìÿçìóíó, ùàäèñÿëÿðèí 

àðäûúûë èôàäÿñè. Ðîìàíûí ôàáóëàñû ÷îõ 

ìöðÿêêÿáäèð. 

2. ùöã. Úèíàéÿò ùàäèñÿñèíèí ìÿçìóíó. 

ÔÀÚÈß èñ. [ÿð.] 1. Äÿùøÿòëè, àüûð íÿòèúÿëè 

ùàäèñÿ, ôÿëàêÿò, ìöñèáÿò, áÿäáÿõòëèê. Áàøûíà 

ôàúèÿ ýÿëìÿê. Àëêîãîëèçì ôàúèÿ èëÿ íÿòèúÿëÿíèð. 

– Ìèðçàüàíûí ôàúèÿñè èúòèìàè áèð ôàúèÿ èäè. 

Ñ.Ùöñåéí. [Øÿíäÿ:] Èíàìû èòèðìÿê ôÿëàêÿòäèð 

âÿ áèð ÷îõ ôàúèÿ äÿ îíäàí äîüóð. Á.Áàéðàìîâ. 

2. ÿäÿá. Ùÿéàòäàêû áàðûøìàç çèääèééÿòëÿðäÿí, 

õàðàêòåðëÿðèí, åùòèðàñëàðûí êÿñêèí 

òîããóøìàñûíäàí âÿ ÷îõ âàõò ãÿùðÿìàíûí 

þëöìö èëÿ íÿòèúÿëÿíÿí ÿùâàëàòëàðäàí áÿùñ 

åäÿí äðàìàòèê ÿñÿð; òðàýåäèéà. Í.Âÿçèðîâóí 

“Ìöñèáÿòè-Ôÿõðÿääèí” ôàúèÿñè. Ùöñåéí 

Úàâèä ôàúèÿíèí êàìèë íöìóíÿëÿðèíè éàðàòìûøäûð. 

“Íàäèð øàù” ôàúèÿñèíäÿ Í.Íÿðèìàíîâ 

ôåîäàëèçì ãóðóëóøóíäà ñàðàé èíòðèãàëàðûíûí 

ÿí äÿùøÿòëè ñÿùíÿëÿðèíè òÿñâèð åäèð. Ì.Àðèô. 

ÔÀÚÈßËÈ ñèô. Ôàúèÿ èëÿ äîëó; ìöñèáÿòëè, 

ôàúèÿéÿ ñÿáÿá îëàí, ôàúèÿ èëÿ íÿòèúÿëÿíÿí; 

ÔÀÙÈØßËÈÊ 

äÿùøÿòëè, ôÿúè. Àëàýþç þç äàõèëè àëÿìè èëÿ áèð 

úÿçèðÿ êèìè éàøàéàí åâäÿí ãà÷ìûø, ùÿéàòûí 

ôàúèÿëè ñÿùíÿñèíÿ äöøìöøäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Óøàã âÿçèééÿòèí àüûð âÿ ôàúèÿëè îëäóüóíó 

äóéäóüóíäàí, áþéöê àäàì úèääèééÿòèëÿ ñÿé 

åäèð, àíàñû âÿ áàúûñû èëÿ àéàãëàøìàüà 

÷àëûøûð, îíëàðà ÿëàâÿ éöê îëìàã èñòÿìèðäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. // Àäàìû äÿùøÿòÿ ýÿòèðÿí, 

äÿùøÿòëè, ìöäùèø, ñàðñûäûúû, ÷îõ àüûð. Ôàúèÿëè 

þëöì. Ìöùàðèáÿ ôàúèÿëè åïèçîäëàðëà äîëóäóð. 

ÔÀÜÛÐ èñ. âÿ ñèô. [ÿð.] 1. Àúèç, éàçûã, 

ìÿçëóì; äèíú, ñàêèò. Ôàüûð êèøè. – [Íÿáè 

ïðèñòàâ Ìåùäè áÿéè ýþðúÿê äåéèíèð:] ß, áó 

ôàüûðû íèéÿ ãÿùð åäèðñÿí “Ãà÷àã Íÿáè”. 

[Ùàúû Ãàðà:] ..Ìÿí áèð ôàüûð àäàìàì, 

ïåøÿì ñþâäÿýÿðëèêäèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

2. Êàñûá, éîõñóë, òàâàíàñûç, ìèñêèí. 

Ôàüûðà êþìÿê åòìÿê. – Äàüûäûí ôàüûðëàðà; 

Äþâëÿòèí, ìàëûí êåøèøèí! Àøûã ßëÿñýÿð. 

[Ãóëó:] Àäàì ôàüûðà ïóë âåðÿð, éåòèìÿ 

ïàëòàð àëûá ãàðíûíû äîéäóðàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

fàüûð-ôàüûð çÿðô Éàçûã-éàçûã, ìÿçëóììÿçëóì; 

ôàüûðúàñûíà. Ôàüûð-ôàüûð îòóðìàã. 

– Ìåùðèáàí ôàüûð-ôàüûð êèøèíèí äàëûíúà áàõûá 

áèð ìöääÿò ãàïûíû þðòìÿäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÔÀÜÛÐËÀØÌÀ “Ôàüûðëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÀÜÛÐËÀØÌÀÃ ô. Àúèçëÿøìÿê, àúèç îëìàã, 

éàçûãëàøìàã, ÿââÿëêè þòêÿìëèéèíè, 

òÿøÿõõöñöíö èòèðìÿê, ñàêèòëÿøìÿê. Ýÿëèí 

ôàüûðëàøìûøäû. Î, áÿäíàì îëäóüóíó áàøà 

äöøìöøäö. Á.Áàéðàìîâ. // Éîõñóëëàøìàã, 

êàñûáëàøìàã, ÿëè àøàüû äöøìÿê. 

ÔÀÜÛÐËÛÃ èñ. 1. Àúèçëèê, éàçûãëûã, ìÿçëóìëóã. 

2. Éîõñóëëóã, êàñûáëûã. 

ÔÀÜÛÐ-ÔÖÃßÐÀ òîï. [ÿð.] Úÿìèééÿòèí 

àøàüû, éîõñóë òÿáÿãÿëÿðè, âàðû îëìàéàíëàð, 

êàñûáëàð, éîõñóëëàð. Ãî÷óëàð, ãóëäóðëàð ãàòàð 

òàõûðëàð; Ôàüûð-ôöãÿðàéà éàí-éàí áàõûðëàð. 

Àøûã ßëÿñýÿð. [Ùàúû:] Ôàüûð-ôöãÿðàéà 

ÿë òóòìóøàì. Ìèð Úÿëàë. 

ÔÀÙÈØß èñ. [ÿð.] Þçöíö ïóëà ñàòàí, ôàùèøÿëèêëÿ 

ìÿøüóë îëàí ãàäûí. // ìÿú. Ñîí äÿðÿúÿ 

àë÷àã, ïðèíñèïñèç, ñàòãûí àäàì ùàããûíäà. 

ÔÀÙÈØßÕÀÍÀ èñ. [ÿð. ôàùèøÿ âÿ ôàðñ. 

...õàíÿ] Ôàùèøÿëÿðèí éàøàäûãëàðû âÿ ýÿëÿíëÿðè 

ãÿáóë åòäèêëÿðè åâ, ìÿíçèë. 

ÔÀÙÈØßËÈÊ èñ. Ãàäûíëàðûí þçëÿðèíè ïóëà 

ñàòìàñû. [Ãÿòèáÿ ãÿëáèíäÿ Ñÿáà õàíûìà 

169

ÔÀÕÈÐ 

àúûãëàíàðàã:] ..Ñÿí åëÿ áèëìÿ êè, òÿäáèðëè, 

áàúàðûãëûñàí.. Ñÿíè ìÿíÿ öñòöí ýÿòèðÿí áèð 

øåé âàðñà, î äà ñÿíèí ôàùèøÿëèéèíäèð. 


ÔÀÕÈÐ ñèô. [ÿð.] êþùí. 1. Ôÿõð åäÿí, þéöíÿí, 

ëîâüàëàíàí. 

2. Ýþçÿë, ãèéìÿòëè, ïàðëàã. Ùàúû Êàìéàá 

ëèáàñëàðûíûí ÿí ôàõèðèíè ýåéèá Õóäàéàð õàíûí 

âöðóäóíà ùàçûðëàøäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÔÀÈË ñèô. [ÿð.] êþùí. 1. Èøëÿéÿí, åäÿí. 

2. Òÿñèð åäÿí. 

3. èñ. ßðÿá ãðàììàòèêàñûíäà ôåëè ñèôÿò ìîäåëè. 

ÔÀÈÇ èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû ÿäÿäèí òàì 

(âàùèä) êèìè ýþòöðöëÿí éöçäÿ áèðè (% èøàðÿñè 

èëÿ ýþñòÿðèëèð). Ñàäÿ ôàèç äöñòóðó. – [Áÿùëóë:] 

Íÿíÿìèí ýþçöíäÿ îíúà ôàèç èøûã âàðäû. 


2. Êàïèòàëûí ùÿð éöç ìàíàòûíäàí ÿëäÿ åäèëÿí 

ýÿëèð. 

3. Áîðú âåðèëÿí ïóëäàí èñòèôàäÿ åòäèéè 

ö÷öí áîðúëóäàí (êðåäèòîðäàí) àëûíàí ùàãã. 

[Ùàúû Âÿëè] éöêñÿê ôàèç àëàð âÿ ýèðîâñóç äà 

ïóë áîðú âåðìÿçäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ùàúû 

Êÿðèì ùÿð çàìàí àëûø-âåðèøèíè íàüä åëÿð, 

ôàèçèíè äÿ âåðÿúÿéè ïóëäàí ÷ûõàðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

4. Äþâðèééÿäÿí, ýÿëèðäÿí àñûëû îëàðàã ùåñàáëàíàí 

ìóçä. Ôàèç äÿðÿúÿñèíèí ùÿääè. 

5. Ìÿùñóëóí êÿìèééÿòèíÿ ýþðÿ ôàèç àëìàã. 

◊ Éöç ôàèç – òàìàìèëÿ, áöòöíëöêëÿ. Ïëàíû 

éöç ôàèç éåðèíÿ éåòèðìÿê. – [Ôÿðìàí äåäè:] 

Íîðìàíû éöç ôàèç éåðèíÿ éåòèðìÿê ùÿð êÿñèí 

áîðúóäóð. ß.Ñàäûã. 

ÔÀÈÇËÈ ñèô. Ôàèç âåðÿí, ôàèç (ýÿëèð) ýÿòèðÿí. 

Ôàèçëè èñòèãðàç. 

ÔÀÈÇÑÈÇ ñèô. Öñòöíÿ ôàèç ýÿëìÿéÿí, ôàèçè 

îëìàéàí, ôàèçëÿ ýÿëèð âåðìÿéÿí. Ôàèçñèç 

èñòèãðàç. Ôàèçñèç áîðú. 

ÔÀÊÑ èñ. [èíý.] 1. Åëåêòðîí ðàáèòÿ úèùàçû. 

2. Ãðàôèê ìÿëóìàòûí ãÿáóëó âÿ âåðèëìÿñè 

öñóëó. 

ÔÀÊÑÈ´ÌÈËÅ [ëàò.] 1. ßëéàçìàñû, ñÿíÿä, 

èìçà âÿ ñ.-íèí ôîòîìåõàíèêè ðåïðîäóêñèéà 

éîëó èëÿ ÷ûõàðûëìûø äÿãèã ñóðÿòè. Ôàêñèìèëå 

øÿêëèíäÿ ÷àï îëóíìóø ÿñÿð. ßëéàçìàñûíûí 

ôàêñèìèëåñè. 

2. Áèðèíèí ÿëè èëÿ ÷ÿêèëìèø èìçàñûíû òÿêðàðëàìàã 

ö÷öí êëèøå-ìþùöð. Ñöëåéìàí õÿëâÿòúÿ 

... ôàêñèìèëåíè éåðÿ ñàëûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

170 

ÔÀÊÒÓÐÀ 

ÔÀÊÒ [ëàò. ôàúòóì – åäèëìèø, áàø âåðìèø] 

1. Ùÿãèãÿòÿí îëìóø ùàäèñÿ, ÿùâàëàò, ãÿçèééÿ. 

Áó äåéèëÿíëÿð óéäóðìà äåéèë, ôàêòäûð. 

– Ùÿð êÿñ áèëäèéè ôàêòû äåéèð, ö÷ëöêäÿ 

ìöçàêèðÿ åäèá î áèðèíÿ êå÷èðäèëÿð. Á.Áàéðàìîâ. 

// Íöìóíÿ, ìèñàë. Ôàêòû ýåðèéÿ ãàëìûøëàðäàí 

äåéèë, ãàáàãúûëëàðäàí ýþòöðìÿê ëàçûìäûð. 

ß.Âÿëèéåâ. // Áèð íÿòèúÿéÿ ýÿëìÿê, 

áèð èøÿ éåêóí âóðìàã âÿ éà áèð åùòèìàëûí, 

ôÿðçèééÿíèí äöçýöíëöéöíö ìöÿééÿí åòìÿê 

ö÷öí ÿñàñ îëàí øåé; äÿëèë. [Ïðîêóðîð:] Ãàíóí 

ôàêò òÿëÿá åäèð. Ú.Úàááàðëû. 

2. Ýåð÷ÿêëèê, ðåàëëûã, ùÿãèãÿò, îëóá-áèòìèø 

øåé. Ñöáóò îëóíìóø ôàêò. Èíêàðåäèëìÿç ôàêò. 

– Áåëÿëèêëÿ, Íàøàä ÿôÿíäè þç ìÿãñÿä âÿ 

ìÿðàìûíà íàèë îëìóø, Çåéíàë áèð ôàêò îëàðàã 

Ìåùðèáàíû áîøàìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. [Ìÿøÿäèáÿé 

ðÿèñÿ:] Ìÿíèì äþâëÿòäÿí íàðàçûëûüûìû 

ùàíñû ÿñàñà ýþðÿ ñöáóò îëóíìóø áèð ôàêò 

ùåñàá åäèðñèíèç. Ì.Ùöñåéí. 

ÔÀÊÒÈ´Ê ñèô. [ëàò.] Ýåð÷ÿê, ùÿãèãè, ôàêòëàðà 

ÿñàñëàíàí. Ôàêòèê âÿçèééÿò. 

◊ Ôàêòèê íèêàù ùöã. – ãàíóíóí ìöÿééÿí 

åòäèéè ãàéäàäà ãåéä îëóíìàìûø íèêàù. 

ÔÀÊÒÎÃÐÁÔÈÉÀ [ëàò. ôàúòóì âÿ éóí. 

ýðàïùî – éàçûðàì] êèò. Ôàêòëàðûí (îëìóø ùàäèñÿëÿðèí) 

òÿùëèë åäèëìÿäÿí, öìóìèëÿøäèðèëìÿäÿí 

âÿ éà áÿäèè úÿùÿòäÿí èøëÿíèëìÿäÿí 

òÿñâèð åäèëìÿñè. 

ÔÁÊÒÎÐ [ëàò. ôàúòîð – åäÿí, äöçÿëäÿí] 

Ùÿð ùàíñû ïðîñåñèí, ùàäèñÿíèí ýåäèøèíè 

øÿðòëÿíäèðÿí ìîìåíò, ôàêò; àìèë. 

ÔÀÊÒÓÐÈÉÀ [ëàò.] 1. Àâðîïà òàúèðëÿðèíèí 

ìöñòÿìëÿêÿ þëêÿëÿðèíäÿ òèúàðÿò êîíòîðó âÿ 

éàøàäûãëàðû éåð. 

2. Óúãàð îâ÷óëóã ðàéîíëàðûíäà òèúàðÿò âÿ 

òÿúùèçàò ìÿíòÿãÿñèíèí àäû. Øèìàëäà õÿçëè 

ùåéâàí ôàêòîðèéàñû. 

ÔÀÊÒÚÐÀ [ëàò. ôàúòóðà – ãóðóëóø] 1. õöñ. 

Èíúÿñÿíÿò ÿñÿðëÿðèíäÿ áÿäèè öñóëóí õöñóñèééÿòè. 

Øåðèí ôàêòóðàñû. Ñèìôîíèéàíûí ôàêòóðàñû. 

2. õöñ. Ùÿð ùàíñû áèð ìàòåðèàëûí (ìÿñ.: 

ïàð÷àíûí, øöøÿíèí âÿ ñ.-íèí) çàùèðè 

ýþðöíöøöíö ìöÿééÿí åäÿí åìàë öñóëó. 

3. Àëûúûéà ýþíäÿðèëÿí âÿ éà áóðàõûëàí 

ìàëëàðûí íþâöíö, ìèãäàðûíû, ãèéìÿòèíè ìöôÿññÿë 

ñóðÿòäÿ ýþñòÿðÿí ñèéàùû. [Ñÿäð:] 

Õàùèø åäèðÿì êè, òåç îíóí ôàêòóðàñûíû àëûá,

ÔÀÊÓËÒÀÒÈÂ 

ùàãã-ùåñàáûí ýþíäÿðèí êè, î êèøèëÿðÿ èøèìèç 

÷îõ äöøöð. Ìèð Úÿëàë. 

ÔÀÊÓËÒÀÒÈ´Â ñèô. [ôð.] Ìÿúáóðè îëìàéàí, 

êþíöëëö, þç àðçóñó èëÿ ñå÷èëÿí. Ìöùàçèðÿëÿðèí 

ôàêóëòàòèâ êóðñó. 

ÔÀÊÖËÒß [àëì.] Àëè ìÿêòÿáëÿðèí òÿäðèñ 

îáéåêòèíÿ ýþðÿ áèð-áèðèíäÿí àéðûëàí øþáÿëÿðèíäÿí 

ùÿð áèðè. Êèìéà ôàêöëòÿñè. Ùöãóã 

ôàêöëòÿñèíèí äåêàíû. – [Ùÿñÿí] ðèéàçèééàò 

ôàêöëòÿñèíÿ .. äàõèë îëäó. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÔÀÃÓÒ [èòàë.] Êîíóñâàðè êàíàëû âÿ èêèãàò 

ãàìûø äèë÷ÿéè îëàí, íÿôÿñëè ìóñèãè àëÿòè. Ôàãîòóí 

êîíóñâàðè ýþâäÿñè. Ôàãîò àüúàãàéûíäàí 

äöçÿëäèëèð. 

ÔÀË 1 èñ. [ÿð.] 1. Ôàë÷ûëàðûí íîõóäà, ñóéà, 

ýöçýöéÿ, êèòàáà âÿ ñ.-éÿ áàõìàãëà ýÿëÿúÿêäÿí 

âÿ éà êå÷ìèøäÿí õÿáÿð âåðìÿñè. 

Ôàëà èíàíìà, ôàëñûç äà ãàëìà. (Ìÿñÿë). Ôàë 

ýþñòÿðèðäè êè, äàí óëäóçóíóí êàðâàíãûðàí èëÿ 

þòöøöá ãîâóøìàüû ýþçëÿíèð. Ìèð Úÿëàë. 

Ôàë à÷ìàã, ôàëà áàõìàã – íîõóäà, 

ñóéà, ýöçýöéÿ, êèòàáà âÿ ñ.-éÿ áàõìàãëà 

ýÿëÿúÿêäÿí âÿ éà êå÷ìèøäÿí õÿáÿð âåðìÿê. 

Øåéõ Øàáàíûí àðâàäû Ýöëñöì õàëà äà ìÿùÿëëÿäÿ 

ìÿøùóð èäè, ÷öíêè éàõøû ðóù òóòàðäû, ÷þï 

þòöðÿðäè, íîõóä ôàëû à÷àðäû âÿ ùÿúÿìÿò ãîéàðäû. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ýöëÿð:] Ãîé áèð ôàëà 

áàõûì, ýþðÿê áèçèì ýåòìÿéèìèç óüóðëó îëàúàã, 

éà éîõ Ñ.Ðÿùìàí. Ãóëàã ôàëû – òÿñàäöôÿí 

åøèòäèéè ñþùáÿòäÿí íÿòèúÿ ÷ûõàðìàãëà 

ôàëà áàõìà. Àõøàì Ùàúû åâäÿ èêÿí Êÿáëÿ 

Õåéðàíñà õàíûì ÿëèíÿ áèð àéíà ýþòöðöá êö÷ÿ 

ãàïûñûíà ãóëàã ôàëûíà ýåäèð. Ù.Ñàðàáñêè. 

2. ìÿú. êëàñ. Áÿõò, òàëå. À÷ûðàì ìÿñùÿôè 

éöç äÿôÿ, ÿëèô-ëàì ýÿëèð; Ãàìÿòö çöëôäÿ, åé 

äèë, íÿ ýþçÿë ôàëûí âàð. Ñ.ß.Øèðâàíè. Êîðîüëó 

áó èøè éàõøû ôàë ùåñàá åëÿéèá ÷îõ ñåâèíäè. 


ÔÀË 2 èñ. Òîéóüóí áàøãà éåðäÿ äåéèë, 

ìöÿééÿí îëóíìóø éåðäÿ éóìóðòëàìàñû ö÷öí 

îðà ãîéóëàí éóìóðòà. Éóìóðòëàìàäû, éóìóðòëàìàäû, 

ôàëûíû áÿñ íåéëÿäè (Àòà. ñþçö). [Øàùïÿðè:] 

Áó ãûçà éöç äÿôÿ äåìèøÿì êè, òîéóüà ôàë 

ãîé, éåíÿ äÿ éàäûíäàí ÷ûõàðûð. Á.Áàéðàìîâ. 

ÔÀË 3 èñ. Äèëèì. Áèð ôàë ÷þðÿê. 

ÔÀË 4 èñ. [ùîëë.] Éåëêÿíè ãàëäûðìàã ö÷öí 

èñòèôàäÿ åäèëÿí êÿíäèð. 

ÔÀËÀÁÀÕÀÍ áàõ ôàë÷û. 

ÔÀÍAÒÈÊ 

ÔÀËÀÃÃÀ èñ. Ìîëëà ìÿêòÿáëÿðèíäÿ øàýèðäëÿðè 

úÿçàëàíäûðìàã ö÷öí èøëÿäèëÿí àëÿò. 

Êèìèñè äÿðñ îõóéóð, êèìèñè ôàëàããàäàí òÿçÿ 

÷ûõìûø àéàãëàðûíû îâóøäóðóá àüëàéûð.. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [ßìèðàñëàí:] Äÿäÿ, ìÿí 

ìÿêòÿáÿ ýåòìÿéÿúÿéÿì. Îðàäà ìîëëà àäàìûí 

àéàüûíû ôàëàããàéà ñàëûá äþéöð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

// Öìóìèééÿòëÿ, êå÷ìèøäÿ ìöãÿññèðëÿðè 

úÿçàëàíäûðìàã ö÷öí òÿòáèã åäèëÿí åéíè àëÿò 

âÿ öñóë. ßùìÿäè éûõûá, àéàãëàðûíû ãîéäóëàð 

ôàëàããàéà, î ãÿäÿð äþéäöëÿð êè, àéàüûíûí áèð 

ãàò ãàáûüû ýåòäè. (Íàüûë). 

ÔÀËÁÍÃÀ [éóí.] 1. Ôðàíñûç óòîïèê ñîñèàëèñòè 

Øàðë Ôóðéåíèí (1772-1837) ëàéèùÿñèíäÿ: 

èäåàë úÿìèééÿòèí èëêèí þçÿéè îëàí 

ÿìÿê èúìàñû, êîëëåêòèâ òÿñÿððöôàò. 

2. Ôðàíêî Èñïàíèéàñûíäà ùàêèìèééÿò áàøûíäà 

îëìóø ôàøèñò ïàðòèéàñûíûí àäû. 

ÔÀËÀÍÃÀ×Û èñ. Ôàëàíãà öçâö (á à õ ôàëàíãà 

2-úè ìÿíàäà). 

ÔÀË×Û èñ. Ôàëàáàõàí, ôàë à÷ìàãëà, ôàë- 

÷ûëûãëà ìÿøüóë îëàí àäàì. Ôàë÷û ôàë÷ûéà ôÿíä 

âóðìàç. (Àòà. ñþçö). Õàíáèáèì ôàë÷û, íÿíÿì 

áàüòîõóéàí; Áèçäÿ, ùàøà, éîõ èäè áèð 

îõóéàí. Ì.ß.Ñàáèð. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ýÿçèð 

ãàïûëàðû ôàë÷û ãàäûíëàð; Áÿøÿð òàëåéèíè ùÿëë 

åäèð îíëàð! Ñ.Âóðüóí. 

ÔÀË×ÛËÛÃ èñ. Ôàë÷ûíûí èøè, ïåøÿñè. [Éàðìÿììÿä] 

àòàñûíûí ìîëëàëûüûíû, àíàñûíûí ôàë- 

÷ûëûüûíû ýèçëÿòäèéè ö÷öí îíó ìààðèô øþáÿñèíäÿí 

ãîâìóøäóëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÔÀÌÈ´ËÈÉÀ èñ. [ëàò.] 1. Àòàäàí (áÿçÿí äÿ 

àíàäàí) þâëàäëàðûíà êå÷èá øÿõñ àäëàðûíà 

ÿëàâÿ åäèëÿí íÿñëè, àèëÿâè àä. Ãûçëûã ôàìèëèéàñûíû 

ñàõëàìàã. Ôàìèëèéàñûíû äÿéèøìÿê. – 

Òåéìóðóí äèíäèðäèéè ñöðöúöíöí ôàìèëèéàñû 

Úöìÿçàäÿ èäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

2. Íÿñèë, ãîùóì-ÿãðÿáà. Øöêöð þéðÿíäè êè, 

áó êÿíääÿ áèð-áèðèëÿ ãàíëû èêè ôàìèëèéà 

âàðäûð. Ñ.Ùöñåéí. // Àèëÿ, àèëÿ öçâëÿðè. 

ÔÀÌÈËÈÉÀËÛ ñèô. Ôàìèëèéàñû îëàí, ìöÿééÿí 

ôàìèëèéà äàøûéàí. 

ÔÀÍÁÒÈÊ [ëàò. ôàíàòèúóñ – àçüûí] 1. Äèíäàðëûüû 

ùÿääèíè àøàðàã, áàøãà äèíëÿðÿ äöøìÿí 

ìöíàñèáÿò áÿñëÿéÿí àäàì; ãàòû ìþâùóìàò÷û. 

Áàüäàä Øÿðã äöíéàñûíû òÿìñèë åäÿí ÿôñàíÿâè 

áèð øÿùÿð êèìè, þç ôàíàòèê úàù-úÿëàëû èëÿ áöòöí 

äöíéàíû ùåéðÿòÿ ñàëäû... ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

171

ÔÀÍÀÒÈÊ 

2. Ùÿð ùàíñû áèð èøÿ âÿ éà ÿãèäÿéÿ, ìÿñëÿêÿ 

ùÿääèíäÿí àðòûã ñàäèã îëàí àäàì; 

òÿÿññöáêåø. Þç èøèíèí ôàíàòèêè. – [Áÿêèð:] 

Áóðà áàõ, ùå÷ îëìàñà áó ýåúÿ èøëÿìÿ, àé 

éîëäàø ôàíàòèê. È.Ùöñåéíîâ. 

ÔÀÍÀÒÈ´Ê ñèô. [ëàò.] Ôàíàòèçì ìàùèééÿòèíäÿ 

îëàí; ìöòÿÿññèá. Ôàíàòèê àäàìëàð. Ôàíàòèê 

ýþðöøëÿð. 

ÔÀÍÀÒÈ´ÇÌ [ëàò.] Ôàíàòèê àäàìûí äöøöíúÿ 

âÿ ùÿðÿêÿò òÿðçè; áàøãà åòèãàäëàðà äöøìÿí 

ìöíàñèáÿò áÿñëÿéèá þç èíàíäûüûíà ùÿäñèç 

ñÿäàãÿò ýþñòÿðìÿ, ñåâìÿ, þç ÿãèäÿñèíÿ 

ãåéðè-àäè ñÿäàãÿò; òÿÿññöáêåøëèê. // Ìþâùóìàò÷ûëûã. 

Ôàíàòèçìëÿ ìöáàðèçÿ. 

ÔÀÍÉÐ èñ. [àëì.] 1. Éàðàøûã ö÷öí òàõòà 

øåéëÿðèí öçöíÿ éàïûøäûðûëàí íàçèê òàõòà òÿáÿãÿñè. 

2. ×àðïàç éàïûøäûðûëìûø áèð íå÷ÿ òÿáÿãÿ 

íàçèê àüàú ãàòûíäàí èáàðÿò òàõòà íþâö. Ôàíåð 

ëþâùÿëÿðèí ãàëûíëûüû. – Êàìàë þçöíÿ ãÿðèáÿ 

áèð êèðøÿ ãàéûðìûøäû, îíóí éàíëàðûíà íàçèê 

ôàíåðäÿí òÿééàðÿäÿ îëäóüó êèìè èêè ãàíàä 

âóðìóøäó. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Ùÿìèí ìàòåðèàëäàí 

ãàéðûëìûø, äöçÿëäèëìèø. Ôàíåð ãàïû. 

ÔÀÍÈ ñèô. [ÿð.] Ùÿìèøÿëèê îëìàéàí, àõûðû 

ïó÷, àõûðû îëìàéàí; ìöâÿããÿòè, êå÷èúè, ãàëìàéàí. 

Äîñò òóòìà äöíéàíû, ôàíèäèð, ôàíè; 

Àëäàíûá þçöíö õàð åéëÿìÿéíÿí. Àøûã ßëÿñýÿð. 

Åé áèçÿ ôàíè úàùàíûí äþâëÿòèíäÿí äÿì âóðàí; 

Èñòÿéèðñÿí, áèçëÿðÿ úÿííÿòäÿ ãûëìàí 

ýöëìÿñèí ß.Ãÿìêöñàð. 

ÔÀÍÈËÈÊ èñ. êëàñ. Àõûðû ïó÷ëóã, çàâàë, éîõ 

îëìà, ìöâÿããÿòèëèê, êå÷èúèëèê. [Âàãèô:] Ùÿð 

øåé ôàíè äÿ îëñà, ôàíèëèéèí ãÿëá, øöóð âÿ àüûë 

êèìè ýþçÿë ðÿùáÿðëÿðè âàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÔÀÍÒÁÑÒ [éóí.] 1. Õÿéàëïÿðÿñò, ôàíòàçèéà÷û. 

2. ÿäÿá. Ôàíòàñòèê ñöæåòëÿðè òÿñâèð åòìÿéÿ 

äàùà ÷îõ ìåéèë ýþñòÿðÿí éàçû÷û, ñÿíÿòêàð. 

ÔÀÍÒÀÑÒÈ´Ê ñèô. [éóí.] 1. Ôàíòàñòèêàéà 

ÿñàñëàíàí, ôàíòàñòèê ìþâçóäà îëàí; õÿéàëè. 

Ôàíòàñòèê ðîìàí. Ôàíòàñòèê ñöæåò õÿòòè. Ôàíòàñòèê 

ÿñÿð. 

2. ßúàèá, ãÿðèáÿ, ÿôñàíÿâè, åúàçêàð. Ôàíòàñòèê 

ìÿíçÿðÿ. Ôàíòàñòèê ýþðöíöø. 

ÔÀÍÒÁÑÒÈÊÀ [éóí.] 1. Õÿéàëäà éàðàíàí 

ôèêèðëÿð, òÿñÿââöðëÿð, ñóðÿòëÿð; õÿéàëè òÿñÿââöð, 

ýåð÷ÿêëèéèí ìöáàëèüÿëè âÿ éà ôþâãÿëòÿáèè 

øÿêèëäÿ òÿñâèðè. Åëìè ôàíòàñòèêà. Éàçû÷û 

172 

ÔÀÐÀÜÀÒ 

ôàíòàñòèêàñû. // òîï. äàí. Ùàäèñÿëÿðèí øèøèðäèëìèø 

âÿ éà ôþâãÿëòÿáèè øÿêèëäÿ òÿñâèð îëóíäóüó 

áÿäèè ÿñÿðëÿð. Æöë Âåðíèí ôàíòàñòèêàñû. 

2. Ùÿãèãÿòÿí ìþâúóä îëìàéàí, ãåéðè-ðåàë, 

õÿéàë êèìè ýþðöíÿí øåé. Êå÷ìèø ôàíòàñòèêà 

èíäè ùÿãèãÿòÿ ÷åâðèëèð. 

ÔÀÍÒÁÇÈÉÀ [éóí. ïùàíòàñèà – õÿéàë] 

1. Õÿéàëÿí áèð øåé óéäóðìà, òÿñÿââöð åòìÿ 

áàúàðûüû, éàðàäûúûëûã òÿõÿééöëö. Éàçû÷û ôàíòàçèéàñû. 

Ðÿññàìûí ôàíòàçèéàñû. – Äàñòàíëàð 

õàëã ôàíòàçèéàñûíûí ìÿùñóëóäóð. Ì.Ùöñåéí. 

// Õÿéàë, òÿõÿééöë ìÿùñóëó. Áó îíóí ôàíòàçèéàñûäûð. 

// Õàì õÿéàë. 

2. ìóñ. Ñÿðáÿñò ôîðìàëû èìïðîâèçàñèéà ñÿúèééÿëè 

ÿñÿð. Îðêåñòðëÿ ôîðòåïèàíî ö÷öí 

éàçûëìûø ôàíòàçèéà. 

ÔÀÍÒÀÇÈÉÀ×Û áàõ ôàíòàñò 1-úè ìÿíàäà. 

ÔÁÍÓÑ èñ. [éóí.] Ôÿíÿð. ßð-àðâàä áèðáèðèíÿ 

ãîøóëóá, ôàíóñ ÿëëÿðèíäÿ àõøàì ýåòäèëÿð 

ãàçûíûí éàíûíà. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ýåúÿíèí 

ãàðàíëûüûíäà êö÷ÿëÿð íþêÿðëÿðèí ñàõëàäûüû 

áþéöê ôàíóñëàðëà èøûãëàíìûøäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÔÁÐÀ [ôð.] Éîëó èøûãëàíäûðìàã ö÷öí àâòîìîáèëëÿðäÿ, 

òðàêòîðëàðäà âÿ ñ.-äÿ ðåôëåêòîðó 

îëàí ôÿíÿð. Àâòîìàøûíûí ôàðàñû. Ìîòîñèêëåòèí 

ôàðàñû. – [Éàðìÿììÿä Íàçíàçà:] 

Ýþðäöì ãàáàãäà, ìÿêòÿá áàüûíûí ÿòÿéèíäÿ, 

÷ÿïÿðèí äèáèíäÿ áèð øåé èøûëäàéûð. Ëàï ö÷òîíëóã 

ìàøûíûí ôàðàëàðû áîéäà áèð øåé. 


ÔÀÐÀÜÀÒ ñèô. âÿ çÿðô [ÿð.] 1. Ñàêèò, ñÿññèç, 

äèíìÿç-ñþéëÿìÿç. Áèðäÿí Ìÿúèä Ñÿìÿäÿ 

ñàðû äþíöá, äèâàð óçóíó ôàðàüàò îòóðìóø 

àäàìëàðà èøàðÿ åòäè. È.Ùöñåéíîâ // Ôàðàüàò! 

– ùÿðÿêÿòñèç, äöç, ñàêèò, ñÿññèç äóðìàã 

ùàããûíäà ùÿðáè êîìàíäà. ..Íÿðèìàí ÿìè 

áèðäÿí ãÿääèíè åëÿ ýöìðàùëûãëà äöçÿëòäè êè, 

åëÿ áèë ôàðàüàò êîìàíäàñûíäà äóðàúàãäû. 

È.ßôÿíäèéåâ. Êåøèê÷è .. ôàðàüàò âÿçèééÿòèíäÿ 

äóðäó. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. Àñóäÿ, ñàêèò, äèíú, õàòèðúÿì. Ôàðàüàò 

éàøàìàã. // Ñàêèò, äèíú, éàçûã, ôàüûð. [Ùàúû 

Ãàðà:] À ãàðäàø, ìÿí äèíú, ôàðàüàò, êÿñá ÿùëèéÿì. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. // Àñóäÿ, àðõàéûí. 

[Ùàúû Êÿðèì çÿðýÿð:] Ùàúû Íóðó, ùÿëÿ øåèð 

îõóìàã âÿãòè äåéèë. Áèð þçýÿ ôàðàüàò âÿãòäÿ 

îõóéàðñàí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ôàðàüàò 

åòìÿê (åëÿìÿê) – éåðáÿéåð åòìÿê, ðàùàòëàìàã. 

[Ýöëñöì:] Äàíà ýÿëèá, éåìëÿìèøÿì, î

ÔÀÐÀØ 

áèðèëÿðè äÿ ôàðàüàò åëÿðÿì, ñÿí àðõàéûí îë, 

èøèíè ýþð. Ú.Úàááàðëû. 

◊ Ôàðàüàò îòóðìàã – äèíú îòóðìàã, ùå÷ 

êÿñëÿ èøè îëìàìàã, ïèñ èøëÿðäÿí ÿë ÷ÿêìÿê. 

[Úàìàë áÿé:] ..Àüà Èñìàéûë áÿé, ôàðàüàò 

îòóð, áÿñäèð øÿðàðÿò. Í.Âÿçèðîâ. [Øàùïÿðè:] 

Ñÿíÿ äåäèììè, éåòèì îüëàíñàí ôàðàüàò îòóð 


ÔÀÐÀØ ñèô. âÿ çÿðô [ÿð.] Âàõòûíäàí, 

ìþâñöìöíäÿí ãàáàã, òåç ÿêèëÿí. Ôàðàø ÿêèí. 

– Àãðîíîìëàð äåéèðëÿð êè, ôàðàø ñÿïèí éàõøû 

îëóð. ß.Âÿëèéåâ. Ôàðàø ñÿïèëìèø ðåéùàí èéè 

àäàìû âàëåù åäèð. Ìèð Úÿëàë. // Ìþâñöìöíäÿí, 

âàõòûíäàí ãàáàã äîüóëàí (åâ ùåéâàíëàðû 

ùàããûíäà). Ôàðàø áàëàëàð èñÿ ùÿð ýöí 

÷èìèçäèðèëìÿëè âÿ ñÿðèíëèêäÿ ñàõëàíìàëûäûð. 

// Òåçéåòèøÿí, òåçáþéöéÿí. Ôàðàø êÿëÿì. 

Ôàðàø ýþéÿðòè. – [Ýöëøÿí] ìàíãà öçâëÿðèíÿ 

àëòäàí-àëòäàí áàõûá, êèìèí íÿ úöð èøëÿäèéèíÿ 

úèääè íÿçÿð ñàëäûãäàí ñîíðà ôàðàø áèð êîëóí 

éàíûíà ýÿëäè. ß.Âÿëèéåâ. Áèð ñÿñ äåéèð: – 

Ðçà, äóðìà! Ðçà, éàç! Ãûð÷ûí òàðëà, ôàðàø 

ãîçà, áîë ïàìáûãëû éàçà éàç! Ð.Ðçà. 

◊ Ôàðàø ýÿëìÿê – 1) âàõòûíäàí ãàáàã 

þçöíö ýþñòÿðìÿê, ùàâàëàðûí ãûçûøìàñû (ÿñàñÿí 

éàç ìþâñöìö ùàããûíäà). Èë ôàðàø ýÿëñÿ, 

éàéëàãäà îò, ãûøëàãäà ýöçäÿê âÿ õÿñèë áîë 

îëñà, ãîéóí ñàõëàìàã àñàíäûð. ß.Âÿëèéåâ. 

Éàç äà áó èë äàü ÿòÿéèíÿ ôàðàø ýÿëìèøäè. 

Á.Áàéðàìîâ; 2) ñöðÿòëÿ èíêèøàô åòìÿê, 

ýþçëÿíèëäèéèíäÿí òåç áþéöìÿê. Ìóüàíûí 

ïàìáûüû ôàðàø ýÿëÿíäÿ; Ãîçàëàð ýöë à÷ûá 

öçÿ ýöëÿðäè. Ñ.Âóðüóí. 

ÔÀÐÈÍÝÈ´Ò èñ. [éóí.] òèá. Óäëàüûí ñåëèêëè 

ãèøàñûíûí èëòèùàáû. Êÿñêèí ôàðèíýèò. Õðîíèê 

ôàðèíýèò. 

ÔÀÐÌÀÊÎËÓÝÈÉÀ [éóí. ïùàðìàêîí – 

äÿðìàí âÿ ëîýîñ – åëì] Äÿðìàí ìàääÿëÿðèíèí 

îðãàíèçìÿ òÿñèðè ùàããûíäà åëì. Åêñïåðèìåíòàë 

ôàðìàêîëîýèéà. Öìóìè âÿ õöñóñè 

ôàðìàêîëîýèéà. “Ôàðìàêîëîýèéà âÿ òîêñèêîëîýèéà” 

æóðíàëûíäà ôàðìàêîëîýèéà ñàùÿñèíäÿêè 

òÿäãèãàòëàð íÿøð îëóíóð. 

ÔÀÐÌÀÊÎËÎÆÈ ñèô. Ôàðìàêîëîýèéàéà 

àèä îëàí, ôàðìàêîëîýèéà èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. 

Ôàðìàêîëîæè òÿäãèãàò. 

ÔÀÐÌÀÊÓËÎÃ [éóí.] Ôàðìàêîëîýèéà 

ìöòÿõÿññèñè. Ôàðìàêîëîãëàðûí åëìè úÿìèééÿòè. 

ÔÀÑÈÃ 

ÔÀÐÌÀÇÎÍ èñ. âÿ ñèô. [ÿñëè “ôðàíêìàñîí” 

ñþçöíäÿí îëìàñû ýöìàí åäèëèð] 1. ßäàëû, 

ÿäàáàç. 

2. Àçàä, íèùèëèñò. 

ÔÀÐÑ 1 èñ. Èðàíûí ÿñàñ ÿùàëèñèíè òÿøêèë åäÿí 

âÿ ùÿìèí àäëû äèëäÿ äàíûøàí õàëã âÿ áó õàëãà 

ìÿíñóá àäàì. Ôàðñëàð èñëàìà ãÿäÿð çÿðäöøòëöéÿ 

åòèãàä åäèðäèëÿð. 

ÔÀÐÑ 2 èñ. [ôð.] Éöíýöë êîìåäèéà. 

ÔÀÐÑÚÀ ñèô. âÿ çÿðô Ôàðñ äèëèíäÿ. Ôàðñúà 

äàíûøìàã. Ôàðñúà-àçÿðáàéúàíúà ëöüÿò. - 

Ìÿêòóáó ôàðñúà éàçñàí, õàëãûí áàøà äöøìÿäèéè 

øÿêèëäÿ éàçìà, éàõøû äåéèë, õöñóñèëÿ, 

ìÿëóì îëìàéàí ñþç èøëÿòìÿ. “Ãàáóñíàìÿ”. 

ÔÀÐÑ×ÛËÛÃ èñ. Ôàðñ äèëè âÿ ìÿäÿíèééÿòèíè 

çîðëà ôàðñ îëìàéàíëàðà ãÿáóë åòäèðìÿéÿ 

÷àëûøìàãäàí èáàðÿò øîâèíèñò ñèéàñÿò. 

ÔÀÐÑÈ èñ. [ôàðñ.] Ôàðñ äèëè. Ñöùåéëè ÷þðÿê 

éåéÿí ãàðäàøëàðûíà ñàðû ýåòäè. Îíëàð íÿ èñÿ 

ïû÷ûëäàøûðäûëàð: – Ôàðñèíè êàìèë áèëèðñÿíìè 


ÔÀÐÑËÀØÄÛÐÌÀ ô.èñ. Èðàí øîâèíèñòëÿðèíèí 

ãåéðè-ôàðñ õàëãëàðû äèë âÿ àäÿòúÿ çîðëà ôàðñ 

åòìÿê ñèéàñÿòè. 

ÔÀÐÑËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. Ôàðñ îëìàéàí õàëãëàðû 

äèë âÿ àäÿòúÿ çîðëà ôàðñ åòìÿê. 

ÔÀÐÑËÀØÌÀ “Ôàðñëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÀÐÑËÀØÌÀÃ ô. Ôàðñ äèëè, ÿíÿíÿ âÿ 

àäÿòëÿðèíè ãÿáóë åòìÿê; ôàðñ îëìàã. 

ÔÀÑÁÄ [ôð.] Áèíàíûí ÷þëÿ áàõàí ÿñàñ ãàáàã 

òÿðÿôè; þí òÿðÿô. [Ôàçèëîâ:] Ùàðàñû õîøà 

ýÿëìèð [Àðõèòåêòîð:] Õöñóñÿí ãàáàüû, ôàñàä 

òÿðÿôè. Ìèð Úÿëàë. [Åë÷èí Ñåâèíúÿ:] ..Ôàñàä 

àü äàøäàí îëàúàã.. Ç.Õÿëèë. // Áèíàíûí, ùÿð 

ùàíñû áèð òèêèëèíèí öç, áàéûð òÿðÿôè. Áèð ÷îõ 

àðõèòåêòîðëàð èøèí çàùèðè òÿðÿôèíÿ óéàðàã áàøëûúà 

îëàðàã áèíàëàðûí ôàñàäëàðûíû áÿçÿìÿêëÿ 

ìÿøüóë îëóðëàð.. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÔÀÑÈÄ ñèô. [ÿð.] êþùí. 1. Ïîçüóí, ïîçóëìóø. 

Äåìÿì êè, ôàñèäè âÿñô åò, ñàêûí ôÿñàäûíäàí! 

Éàìàíÿ éàõøû äåìÿê íàñÿçà äåéèë äÿ, íÿäèð 


2. Ôèòíÿ-ôÿñàä÷û, àðàãàðûøäûðàí. 

ÔÀÑÈÃ èñ. [ÿð.] 1. Ýöíàù èøëÿðëÿ ìÿøüóë 

îëàí àäàì; äèíñèç. [Ãóøáàçîüëóíóí] Àëëàùû 

äà, äèíè äÿ ïóë, äþâëÿò âÿ çöëì èäè. Ùÿì äÿ 

÷îõ ùèéëÿýÿð âÿ ôàñèã àäàì èäè. “Ãàòûð Ìÿììÿä”. 

[Èáðàùèì:] Àéàüûìà äÿìèð ÷àðûã 

ýåéèá, ÿëèìÿ äÿìèðäÿí ÿñà àëûá, òàìàì Éåð 

173

ÔÀÑÈËß 

öçöíö äîëàíûá äåéÿúÿéÿì: – Àüà àäûíû 

ìöúòÿùèä ãîéóá, àììà éàëàí÷ûäûð, ôàñèãäèð. 


2. Ìÿëóí, áþùòàí÷û, ôèòíÿ÷è, àðàãàðûøäûðàí. 

[Äèí àëèìëÿðèíèí õöñóñèééÿòè:] Éàõøû àä ãàçàíìàãäà 

øþùðÿò òàïìàëû, ôàñèã àäàìû ýöíàù 

öñòöíäÿ, õöñóñèëÿ, õàëã è÷èíäÿ äàíëàìàìàëûäûð. 

“Ãàáóñíàìÿ”. 

ÔÀÑÈËß èñ. [ÿð.] 1. Èøèí, ôÿàëèééÿòèí ìöâÿããÿòè 

äàéàíäûðûëìàñû; èøèí, ôÿàëèééÿòèí 

ìöâÿããÿòè äàéàíäûðûëäûüû, àðà âåðäèéè âàõò, 

ìöääÿò. Ìóðàä áèð àíëûã ôàñèëÿäÿí ñîíðà 

äàâàì åòäè. È.ßôÿíäèéåâ. Äèëáÿð íàùàð ôàñèëÿëÿðèíäÿ 

êîëõîç÷óëàðà ãÿçåò îõóéóð, èúòèìàè 

âÿ ñèéàñè ìþâçóëàðäà ñþùáÿòëÿð åäèðäè. 

ß.Ñàäûã. // Áèð èøèí ãóðòàðìàñû âÿ áàøãà èøèí 

áàøëàíìàñû àðàñûíäàêû ãûñà âàõò, ìöääÿò. 

Áÿäèè þçôÿàëèééÿò äÿðíÿêëÿðèíèí ìöñàìèðÿñè 

áàøëàíìàçäàí ÿââÿë ôàñèëÿ åëàí åäèëäè. 


2. Òÿíÿôôöñ, àðàâåðìÿ. “Ìàðñåëéîçà” âÿ 

áàøãà ìàùíûëàðû áèëÿí éîëäàøëàðûìûç äÿðñëÿðèí 

àðàñûíäàêû ôàñèëÿëÿðäÿ ñèíôèí ãàïûñûíû 

áàüëàéûá, ìàùíû îõóéóð, áèç äÿ îíëàðëà õîð 

òÿøêèë åäèðäèê. Ò.Ø.Ñèìóðã. Ôàñèëÿ âåðìÿê 

– àðà âåðìÿê, èøè, ôÿàëèééÿòè àðàäà ñàõëàìàã, 

äàéàíäûðìàã; òÿíÿôôöñ âåðìÿê. Èøÿ áèð 

ãÿäÿð ôàñèëÿ âåðìÿê ëàçûìäûð. 

3. Ìÿñàôÿ, àðà. Àììà “Ùÿáëöëìÿòèí” [ãÿçåòè] 

áóíó ýþðìöð âÿ áèëìèð, îíäàí þòðö êè, 

Îñìàíëû èëÿ Êÿëêÿòÿíèí ôàñèëÿñè ÷îõäóð. 


ÔÀÑÈËßËÈ ñèô. âÿ çÿðô Ôàñèëÿ èëÿ îëàí, 

àðàñû êÿñèëÿí, ôàñèëÿ âåðèëÿí, àðà âåðèëÿí. 

Ôàñèëÿëè äÿðñ ïðîñåñè. Ôàñèëÿëè èø ýöíö. 

ÔÀÑÈËßÑÈÇ ñèô. âÿ çÿðô Àðàäà ôàñèëÿ îëìàäàí, 

ôàñèëÿ âåðìÿäÿí, àðà âåðìÿäÿí, àðàñûíû 

êÿñìÿäÿí, àðàñû êÿñèëìÿäÿí. Ôàñèëÿñèç 

òàìàøà. Ôàñèëÿñèç èøëÿìÿê. – Ôàòû áèðäÿí ÿòèíè 

êÿñèðëÿðìèø êèìè ôàñèëÿñèç ãûøãûðäû. ß.Àáàñîâ. 

ÔÀÑÈËßÑÈÇËÈÊ èñ. Àðàñûêÿñèëìÿçëèê, àðà 

âåðìÿäÿí äàâàì åòìÿ, àðàìñûçëûã. 

ÔÀÑÓÍ [ôð.] 1. Öëýö, áè÷èì, ìîäåë (ïàëòàðäà, 

àéàããàáûäà âÿ ñ.-äÿ). Êþùíÿ ôàñîíäà 

ïàëòàð. - [Øàùíàç:] Åëÿ íàçèê ïàëòàðëàð 

òèêäèðìèøÿì êè, áàõàíäà àäàìûí àüëû ýåäèð. 

Ùàìûñû äà òÿçÿ ôàñîí. È.Øûõëû. 

2. ìÿú. Ôîðñ, ÿäà, òÿøÿõõöñ, øûã. Îíóí ôàñîíóíà 

áàõ! 

174 

ÔÀÒÀ 

ÔÀÑÎÍËÓ ñèô. 1. Ìöÿééÿí ôàñîí (öëýö, 

áè÷èì, ìîäåë) öçðÿ ùàçûðëàíìûø, òèêèëìèø, 

äöçÿëäèëìèø. Ôàñîíëó ñà÷. Ôàñîíëó òóôëè. 

2. ìÿú. ßäàáàç, òÿøÿõõöñëö, ÿäàëû, áÿçÿêëè-äöçÿêëè, 

øûã. 

ÔÀØ ñèô. [ÿð.] Ìåéäàíà ÷ûõàí, çàùèð îëàí, 

öñòö àúûëàí, èôøà îëóíàí, áöðóçÿ ÷ûõàí. 

Ôàø åòìÿê – ýèçëè èøè, ñèððè áàøãàëàðûíà 

äåìÿê, áèëäèðìÿê, éàéìàã, à÷ìàã, öçÿ ÷ûõàðìàã, 

öñòöíö à÷ìàã. Ýèçëè õÿáÿðè ôàø åòìÿê. 

– [“Ìîëëà Íÿñðÿääèí”] Éåð öçöíäÿ Àëëàù 

âÿêèëëÿðèíèí ÷èðêèí ÿìÿëëÿðèíè ôàø åäèðäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ñàëäûí àéàãëàðà ìÿùÿááÿòèìè; 

Ôàø åòäèí àëÿìÿ ùÿð ñþùáÿòèìè. Ñ.Ðöñòÿì. 

[Çåéä Íîôÿëÿ âÿ Èáí Ñàëàìà:] Ãàéûäûí ýåðè. 

Ãåéñèí ñèððè âàð. Ãîéìàðàì îíóí ñèððèíè ôàø 

åäÿñèíèç. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ôàø îëìàã – öçÿ 

÷ûõìàã, öñòö à÷ûëìàã, ùàìûéà ìÿëóì îëìàã, 

àøêàð îëìàã, éàéûëìàã. Äèëäÿí-äèëÿ 

äöøäö áó ôÿñàíÿ; Ôàø îëäó áó ìàúÿðà 

úÿùàíÿ. Ôöçóëè. 

ÔÀØÈ´ÑÒ [èòàë.] Ôàøèçì òÿðÿôäàðû. Ôàøèñòëÿðèí 

òþðÿòäèêëÿðè úèíàéÿòëÿð. – Ôàøèñò àäëû 

ìÿõëóãóí éîõäóð ãÿëáè, âèúäàíû. Ì.Ðàùèì. 

Ôàøèñòëÿð [äóñòàãëàðûí] ýöëëÿëÿíÿúÿéè ùàããûíäà 

êÿíääÿ äèâàðëàðà åëàíëàð éàïûøäûðìûøäûëàð. 

ß.Ñàäûã. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ôàøèñò 

íèøàíû. Ôàøèñò ðåæèìè. – Èíäè ùöúóì÷óëàð ùöúóìà 

êå÷èð; Ôàøèñò ñîëäàòëàðû îò êèìè áè÷èð. 

Ì.Ðàùèì. Êàìàë òÿééàðÿíè äþíäÿðèá ôàøèñò 

ãóçüóíó èëÿ öç-öçÿ, ýþç-ýþçÿ ýÿëìÿéè ãÿò 

åòìèøäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÔÀØÈ´ÇÌ [èòàë. ôàñúèñìî – äÿñòÿ, áèðëÿøìÿ] 

1. Èòàëèéàäà 1922-1943-úö èëëÿð àðàñûíäà 

ìþâúóä îëàí âÿ èìïåðèàëèñò áóðæóàçèéàíûí 

ÿí òÿúàâöçêàð äàèðÿëÿðèíèí ìÿíàôåéèíè 

èôàäÿ åäÿðÿê äþâëÿò ñÿðùÿäëÿðèíè ýåíèøëÿíäèðìÿéè 

ãàðøûñûíà ìÿãñÿä ãîéàí, ùàêèìèééÿòèí 

òÿê áèð ïàðòèéàíûí ÿëèíäÿ òîïëàíäûüû 

ðåæèì, à÷ûã òåððîð÷óëóã äèêòàòóðàñû. Âóðóøàí 

õàëã, ãàëèá ýÿëÿí õàëã .. ôàøèçì êàáóñóíó 

Éåð öçöíäÿí ñèëèá ìÿùâ åòìÿäèêúÿ þç òàðèõè 

âÿçèôÿñèíè áèòìÿìèø ñàéàúàãäûð. Ì.Ùöñåéí. 

2. Äåìîêðàòèê àçàäëûãëàðà ñîí ãîéàðàã 

éåðèíÿ ãàòû øîâèíèçì, èðã÷èëèê ýÿòèðÿí âÿ àâòîðèòàð 

ñèñòåì éàðàòìàã ìÿãñÿäè ýöäÿí ñèéàñè 

úÿðÿéàí. 

ÔÀÒÀ èñ. [ëàò.] Äóâàã.

ÔÀÒÀËÈ´ÑÒ 

ÔÀÒÀËÈ´ÑÒ [ëàò. ôàòàëèñ – òàëå, ãèñìÿò] Ãÿçàâö-ãÿäÿðÿ, 

îëàúàüà, òàëåéÿ, ãèñìÿòÿ èíàíàí 

àäàì. 

ÔÀÒÀËÈ´ÇÌ [ëàò.] Ãÿçàâö-ãÿäÿð, òàëåéÿ 

èíàíàí. Ôàòàëèçì èäåéàñû. Òåîëîæè ôàòàëèçì. 

ÔÀÒÅÙ èñ. [ÿð.] 1. Áèð ìÿìëÿêÿòè, þëêÿíè 

òóòàí, þëêÿëÿð ôÿòù åäÿí, èøüàë åäÿí øÿõñ. 

[Èñêÿíäÿð:] Àä-ñàíûì äöíéàäà áèëèíñèí ýÿðÿê! 

Ôàòåùëÿð òàðèõäÿí ñèëèíñèí ýÿðÿê! À.Øàèã. 

Ãûëûíú ÷àëàí ìèí áèð ôàòåù àä ãîéìàäû ùå÷ 

áó éåðäÿ. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

2. ìÿú. òÿíò. Ìöáàðèçÿ, èíàä, áþéöê çÿùìÿò 

âÿ ñ. éîëó èëÿ áèð øåéè ÿëäÿ åäÿí, áèð øåéÿ 

íàèë îëàí. Õàì òîðïàã ôàòåùëÿðè. 

ÔÀÒÈÙß èñ. [ÿð.] Ãóðàíûí èëê ñóðÿñè. Ôàòèùÿ 

âåðìÿê. 

◊ ...Ôàòèùÿñè îõóíóá ìÿú. – Áèð øåéäÿí 

öìèäèí êÿñèëäèéè ìÿãàìäà èøëÿíèð. 

ÔÀÒÌÀÍßÍß: Ôàòìàíÿíÿ ãóðøàüû 

(õàíàñû) – áàõ ýþé ãóðøàüû (“ýþé”äÿ). 

ÔÁÓÍÀ èñ. [ëàò.] Ùÿð ùàíñû áèð ÿðàçèíèí âÿ 

éà ýåîëîæè äþâðöí ùåéâàíëàð àëÿìè, áöòöí 

ùåéâàí íþâëÿðè; ùåéâàíàò àëÿìè. Ñÿùðà 

ôàóíàñû. Àáøåðîíóí ôàóíàñûíû òÿäãèã åòìÿê. 

– Äÿíèçëÿðèí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñè òàðèõè áàøãàáàøãàäûð. 

Áóíà ýþðÿ ãîíøó äÿíèçëÿðèí ôàóíàñû 

÷îõ âàõò ìöõòÿëèô îëóð. “Ñóàëòû àëÿì”. 

ÔÀÉ 1 èñ. [ôð.] Êþíäÿëÿí âÿ èíúÿ çîëàãëàðû 

îëàí ñûõ èïÿê âÿ éà éóí ïàð÷à. 5 ìåòð ôàé. 

– [ßìèíÿ] .. ãÿøÿíý àë ôàéäàí êîôòà ýåéìèø, 

áàøûíà äà ùåéðàòû êÿëàüàéû þðòìöøäö. 

ß.ßáöëùÿñÿí. // Ùÿìèí ïàð÷àäàí òèêèëìèø. 

Ôàé ïàëòàð. 

ÔÀÉ 2 [ôð.] ýåîë. Ñöõóðëàðûí òåêòîíèê ãûðûëìà 

éåðäÿéèøìÿñè íþâëÿðèíäÿí áèðè. Ôàéëàð, 

ÿñàñÿí, äàðòûëìà øÿðàèòèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëèð. 

ÔÀÉÄÀ èñ. [ÿð.] Õåéèð, ìÿíôÿÿò. [Ùàúû 

Ãàðà:] Éàõøû, ñèçÿ âåðäèéèì ïóëóí ôàéäàñû íåúÿ 

îëñóí Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. // ìÿú. Õåéèð, íÿòèúÿ. 

[Êÿðáÿëàéû Ùÿñÿíÿ:] Àé áàëàì, àõû ìÿíè 

áóðàäà ñàõëàìàãäàí íÿ ôàéäà îëàúàã, ïóëóì 

éîõäóð êè, âåðèì. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ôàéäà 

âåðìÿìÿê – õåéðè, ôàéäàñû, íÿòèúÿñè îëìàìàã. 

Ãî÷îüëó òàïûëìûð, î, ÷ûõìûø éîõà; Áèð 

ôàéäà âåðìÿäè óçóí àõòàðûø. À.Øàèã. 

ÔÀÉÄÀËÀÍÌÀ “Ôàéäàëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÀÉÄÀËÀÍÌÀÃ ô. Ôàéäà ýþòöðìÿê, õåéèð 

ýþòöðìÿê, èñòèôàäÿ åòìÿê, áÿùðÿ ýþòöðìÿê. 

Çÿùìÿòäÿí ôàéäàëàíìàã. – Èíñàí ôàé- 

ÔAÇÀ 

äàëàíìûø îíóí ùÿð ÿìÿëèíäÿí; Èíñàíïÿðâÿð 

àëèìèí áó ïîëàä ùåéêÿëèíäÿí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÔÀÉÄÀËÛ ñèô. Ôàéäà, õåéèð âåðÿí, õåéèðëè, 

éàõøû íÿòèúÿ âåðÿí. Ôàéäàëû òÿêëèô. Ôàéäàëû 

ìÿñëÿùÿò. – [Ìÿñìÿ:] Àõûðäà îíó õÿñòÿõàíàéà 

éåðëÿøäèðìÿê ôèêðèíÿ äöøäöì, îðàäà 

äàùà ôàéäàëû ìöàëèúÿ åäèëÿðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Ñÿíÿò ÿñÿðè ùÿéàòû äöçýöí ÿêñ åòäèðìÿêëÿ 

áÿðàáÿð, þçöíäÿ éöêñÿê âÿ ôàéäàëû áèð ìÿíà 

äàøûìàëûäûð. Ì.Àðèô. 

ÔÀÉÄÀËÛËÛÃ èñ. Ôàéäàëû, õåéèðëè, ñÿìÿðÿëè 

îëìà; õåéèðëèëèê, ñÿìÿðÿëèëèê. 

ÔÀÉÄÀÑÛÇ ñèô. âÿ çÿðô Ùå÷ áèð ôàéäàñû, 

õåéðè, íÿòèúÿñè îëìàéàí; ñÿìÿðÿñèç, õåéèðñèç, 

íÿòèúÿñèç. [Òàùèðèí] ôèêðèíúÿ, ùÿð àääûìäà 

õóäïÿñÿíäëèéÿ ãàïûëìàã, .. íàðàçûëûã 

åëÿìÿê ôàéäàñûç áèð èøäè. Ì.Ùöñåéí. Àòàø 

áóðàäà äàéàíûá Ùöðö èëÿ óçóí-óçàäû äàíûøìàüû 

ôàéäàñûç ùåñàá åëÿéèá, àõûðûíúû ñþçöíö 

äåäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÔÀÉÄÀÑÛÇËÛÃ èñ. Ôàéäàñû, õåéðè, íÿòèúÿñè, 

ñÿìÿðÿñè îëìàìà; õåéèðñèçëèê, ñÿìÿðÿñèçëèê. 

ÔÀÉÄÅØÈ´Í [ôð. ôàèëëå äå ×ùèíå – ×èí ôàéû] 

Éöêñÿêíþâëö èïÿê ïàð÷à, ôàéûí íþâëÿðèíäÿí 

áèðè. // Ùÿìèí ïàð÷àäàí òèêèëìèø. Ôàéäåøèí 

ïàëòàð. 

ÔÀÉÒÓÍ [éóí. ÿôñàíÿâè àääàí] 1. Öñòö 

à÷ûëûá-þðòöëÿí äþðä áóúàãëû àò àðàáàñû. [Äèëáÿð:] 

Ìÿí ùÿìèøÿ îðàäàí åâÿ ôàéòîíëà ýÿëèðäèì. 

Ú.Úàááàðëû. [Òåëëè:] Ñÿíè éàõøûúà ýåéèíäèðèðëÿð, 

áÿçÿéèðëÿð, ñîíðà ôàéòîíà ìèíäèðèá 

Àëëàù-Àëëàù èëÿ àïàðûðëàð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

2. À÷ûã êóçîâëó éöíýöë àâòîìîáèë. 

ÔÀÉÒÎÍ×Ó èñ. 1. Á à õ ôàéòîíñöðÿí. 

Ôàéòîí÷óëàðûí áèð ùèññÿñè ìöñÿëìàí èäè.. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áó ÷èíàðûí äþâðÿñè éàé ôÿñëèíäÿ 

áóðàäàí þòöá-êå÷ÿí àðàáà÷ûëàðûí, ôàéòîí÷óëàðûí 

äöøÿðýÿ éåðè îëìóøäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Ôàéòîí ãàéûðàí óñòà. 

ÔÀÉÒÎÍ×ÓËÓÃ èñ. Ôàéòîíëà àïàðûáýÿòèðÿí 

øÿõñèí ñÿíÿòè. Ôàéòîí÷óëóã åòìÿê. – 

[Àðàçûí àòàñû] ..éîõñóë áèð êÿíäëè èäè. Áóíëàðûí 

ùàìûñûíû ôàéòîí÷óëóãëà ãàçàíìûøäû. À.Øàèã. 

ÔÀÉÒÎÍÑÖÐßÍ èñ. Ôàéòîí÷óëóãëà ìÿøüóë 

îëàí àäàì, ôàéòîí ñöðÿí; ôàéòîí÷ó. 

ÔÁÇÀ [éóí. ïùàñèñ – çàùèð îëìà] 1. Ùÿð 

ùàíñû áèð ùàäèñÿíèí, ïðîñåñèí âÿ ñ.-íèí 

èíêèøàôûíäà àéðûúà ìÿðùÿëÿ, äþâð, ìîìåíò. 

Èøèí ñîí ôàçàñû. 

175

ÔÀÇÈË 

176 

ÔEÍÈÊÑ 

2. ýåîë. Ñöõóðëàðûí íÿ õàðàêòåðäÿ îëäóüóíó 

ìöÿééÿí åäÿí êè÷èê âàõò âàùèäè. 

3. àñòð. áàõ ñÿôùÿ 2-úè ìÿíàäà. 

4. åëåêòð. Ýåíåðàòîð ñàðüûñûíûí àéðûúà ãðóïó, 

ùàáåëÿ îíó áèðëÿøäèðÿí ìÿôòèë (åëåêòðèê 

êå÷èðèúèñè). Ôàçàëàðûí äÿéèøìÿ ãàéäàñû. Ôàçà 

ýþñòÿðèúèñè. 

ÔÀÇÈË ñèô. [ÿð.] Ôÿçèëÿò ñàùèáè, ôÿçèëÿòëè. 

[Ñàèá:] Áèçäÿ ÷îõäóð, ñàíûðûì, ôàçèë àäàì; 

Ãàëìàìûø ýèçëè ùÿãèãÿò ÿñëà. Ù.Úàâèä. 

[Õàíýèëè] áó ôàçèë øÿõñ ö÷öí ÿëëÿðèíäÿí 

ýÿëÿíè ÿñëà ÿñèðýÿìèðäèëÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÔÀÇÓÌÅÒÐ [éóí. ïùàñèñ – ýþðöíìÿ âÿ 

ìåòðîí – þë÷öðÿì] Äÿéèøÿí úÿðÿéàí ãóðüóëàðûíäà 

ýöú ÿìñàëûíû âÿ éà ôàçàëàðäàêû äÿéèøèêëèéè, 

éÿíè åíåðæèíèí ôàçàëàðû àðàñûíäàêû 

ôÿðãè âÿ äþâðÿäÿêè ýÿðýèíëèéè þë÷ìÿê ö÷öí 

úèùàç. 

ÔÅ “ô” ùÿðôèíèí âÿ áó ùÿðôëÿ èøàðÿ îëóíàí 

ñàìèòèí àäû. 

ÔÅÄÅÐÁË [ôð.] áàõ ôåäåðàòèâ 2-úè ìÿíàäà. 

ÔÅÄÅÐÀËÈ´ÑÒ [ôð.] Ôåäåðàëèçì òÿðÿôäàðû. 

ÔÅÄÅÐÀËÈ´ÇÌ [ôð.] 1. Äþâëÿò ãóðóëóøóíóí 

ôåäåðàòèâ ñèñòåìè; ôåäåðàñèéà ïðèíñèïèíÿ 

ÿñàñëàíàí ãóðóëóø. 

2. Áåëÿ ñèñòåì éàðàòìàüà ÷àëûøàí ñèéàñè 


ÔÅÄÅÐÁÑÈÉÀ èñ. [ôð.] 1. Èòòèôàã, áèðëÿøìÿ. 

2. Ìöñòÿãèë äþâëÿòëÿðè þçöíäÿ áèðëÿøäèðÿí 

äþâëÿò. Ðóñèéà Ôåäåðàñèéàñû. 

3. Àéðû-àéðû úÿìèééÿòëÿðèí, òÿøêèëàòëàðûí 

áèðëèéè. Öìóìäöíéà Ùÿìêàðëàð Èòòèôàãëàðû 

Ôåäåðàñèéàñû. Áåéíÿëõàëã Ôóòáîë Ôåäåðàñèéàñû. 

ÔÅÄÅÐÀÒÈ´Â 1. “Ôåäåðàñèéà”äàí ñèô. Ôåäåðàòèâ 

ìöøàâèðÿ. 

2. Ôåäåðàñèéà øÿêëèíäÿ îëàí; ôåäåðàë. Ôåäåðàòèâ 

Ðåñïóáëèêà. 

ÔÅÈË èñ. [ÿð.] 1. Èø, ÿìÿë, ùÿðÿêÿò. // Ãóðó 

ñþçäÿí èáàðÿò îëìàéûá ùÿãèãè ìÿíàäà îëàí 

èø. Ôåëè èëÿ ãþâëö äöç ýÿëìèð. 

2. ãðàì. Èø, ùàë âÿ ùÿðÿêÿòè áèëäèðèá çàìàí, 

øÿõñ âÿ êÿìèééÿòúÿ òÿñðèôëÿíÿí íèòã 

ùèññÿñè. 

3. ìÿú. Ùèéëÿ, êÿëÿê, ôÿíä, ôûðûëäàã, ùàðàìçàäÿëèê. 

Àðàäà èøëÿéèð äöøìÿí ôåëëÿðè; 

Ìÿíèì ÿðÿá àòûì ýþðäöíìö îëà “Êîðîüëó”. 

Äèâëÿð ãöââÿòäÿí ÷îõ, àüûëäàí àç îëàðëàð. 

Ãûçëàðûí ôåëèíÿ óéóá äåäèëÿð: – Åé íàçÿíèíëÿð, 

øÿðòèíèçÿ ðàçûéûã. (Íàüûë). 

◊ ...ôåëèíÿ äöøìÿê – áèðèñèíèí ôûðûëäàüûíà, 

ùèéëÿñèíÿ, êÿëÿéèíÿ èíàíàðàã, éàõóä òÿñèðè 

àëòûíäà áèð èø ýþðìÿê. Ôûðûëäàã÷ûíûí ôåëèíÿ 

äöøìÿê. - Ìÿí àøèã, äóìàí éåðäÿ; Äàü 

éåðäÿ, äóìàí éåðäÿ; Äöøìÿí ôåëèíÿ äöøìÿ; 

Ãàëàðñàí éàìàí éåðäÿ. (Áàéàòû). 

ÔÅËÄÌÁÐØÀË [àëì.] 1917-úè èë èíãèëàáûíäàí 

ÿââÿëêè ðóñ îðäóñóíäà âÿ áèð ñûðà äþâëÿòëÿðèí 

ãóðó ãîøóíëàðûíäà éöêñÿê ýåíåðàë 

ðöòáÿñè; ùàáåëÿ áó ðöòáÿíè äàøûéàí àäàì. 

ÔÅËÄÌÀÐØÀËËÛÃ èñ. Ôåëäìàðøàë ðöòáÿñè. 

ÔÉËÄØÅÐ [àëì.] Îðòà òèáá òÿùñèëè îëàí 

ùÿêèì êþìÿê÷èñè. Íþâáÿò÷è ôåëäøåð. Áàéòàðëûã 

ôåëäøåðè. – [Ýöëãþí÷ÿ:] Àõû ìÿí î ôåëäøåðäÿí 

ïèñ äåéèëÿì. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÔÅËÄØÅÐËÈÊ èñ. Ôåëäøåðèí èøè, ñÿíÿòè, 

ïåøÿñè, èõòèñàñû. Ôåëäøåðëèê åòìÿê. Ôåëäøåðëèê 

ìÿêòÿáè. 

ÔÅËßÍ çÿðô [ÿð.] Ñþçëÿ äåéèë, èøëÿ, ùÿãèãÿòäÿ 

(ãþâëÿí çèääè). Áàúàðûüûíû ôåëÿí 

ñöáóò åòäè. 

ÔÅËÈ ñèô. [ÿð.] 1. Ùÿãèãÿòÿí èúðà îëóíàí, 

ùÿãèãÿòÿí îëàí, ñþçëÿ äåéèë, èøëÿ îëàí. 

2. ãðàì. Òÿðêèáèíäÿ ôåèë îëàí, éàõóä ôåèëäÿí 

äöçÿëäèëìèø (á à õ ôåèë 2-úè ìÿíàäà). 

Ôåëè úöìëÿ. Ôåëè ñþç áèðëÿøìÿñè. Ôåëè èñèì. 

Ôåëè ñèôÿò. 

ÔÅËÉÅÒÓÍ [ôð.] Íþãñàíëàðû, ÷èðêèí ÿìÿëëÿðè 

èñòåùçà åäèá ïèñëÿéÿí ãÿçåò âÿ éà æóðíàë 

ìÿãàëÿñè. Úÿëèë Ìÿììÿäãóëóçàäÿíèí ôåëéåòîíëàðû. 

“Êèðïè” æóðíàëûíäà ÷àï îëóíìóø 

ôåëéåòîí. 

ÔÅËÉÅÒÎÍ×Ó èñ. Ôåëéåòîí éàçàí æóðíàëèñò. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ ýþðêÿìëè ôåëéåòîí- 

÷ó èäè. 

ÔÅÌÈ´ÄÀ èñ. [éóí.] 1. Ãÿäèì éóíàí ìèôîëîýèéàñûíäà 

ÿäàëÿò èëàùÿñè, ñîíðàëàð ÿäàëÿò 

ìöùàêèìÿñèíèí ìöúÿññÿìÿñè. Ôåìèäà ýþçöáàüëû 

âÿ ÿëèíäÿ ÷ÿêè äàøëàðû òóòìóø âÿçèééÿòäÿ 

òÿñâèð îëóíóðäó. 

2. ìÿú. ßäàëÿò. 

ÔÅÌÈÍÈ´ÇÌ èñ. [ÿð.] Ãàäûí ùÿðÿêàòû. Ôåìèíèçì 

òÿðÿôäàðëàðû. 

ÔÅÍ èñ. [èíý.] Ñà÷ ãóðóòìàã ö÷öí åëåêòðèê 

àëÿò. 

ÔÉÍÈÊÑ èñ. [éóí.] Áèð ñûðà ãÿäèì õàëãëàðûí 

ìèôîëîýèéàñûíäà ÿôñàíÿâè ãóø, ñèìóðã.

ÔÅÍÎËOÝÈÉÀ 

Ýóéà fåíèêñ ãîúàëàíäà þçöíö éàíäûðûð, êöëäÿí 

úàâàíëàøìûø âÿ òÿçÿëÿíìèø øÿêèëäÿ äöíéàéà 

ýÿëèð. Ôåíèêñ ÿáÿäè äèð÷ÿëèø ðÿìçèäèð. 

2. Ñÿìÿíäÿð ãóøó. 

ÔÅÍÎËÓÝÈÉÀ [éóí. ïùàèíî âÿ ëîýîñ] 

Áèîëîýèéàíûí, èëèí ôÿñèëëÿðèíèí äÿéèøìÿñèëÿ 

ÿëàãÿäàð áèòêè âÿ ùåéâàíëàðûí ùÿéàòûíäà 

âàõòàøûðû áàø âåðÿí ùàäèñÿëÿðè (áèòêèëÿðèí ÷è- 

÷ÿêëÿíìÿñèíè, ãóøëàðûí êþ÷öá ýÿëìÿ ìöääÿòèíè 

âÿ ñ.-íè) þéðÿíÿí áÿùñè. Åêîëîæè ôåíîëîýèéà. 

ÔÅÍÎËÎÆÈ´ ñèô. Ôåíîëîýèéàéà àèä, ôåíîëîýèéà 

èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. Ôåíîëîæè ìöøàùèäÿëÿð. 

Ôåíîëîæè ãàíóíàóéüóíëóãëàð. 

ÔÅÍÓËÎÃ [éóí. ïùàèíî âÿ ëîýîñ] Ôåíîëîýèéà 


ÔÅÍÓÌÅÍ èñ. [éóí.] Ìöñòÿñíà, ãåéðè-àäè 

øÿõñèééÿò, ùàäèñÿ. 

ÔÅÎÄÁË [ëàò.] 1. Ôåîäàëèçì äþâðöíäÿ 

ùàêèì ñèíôèí íöìàéÿíäÿñè; òÿùêèì÷è ìöëêÿäàð. 

..Ùàâàéû ýÿëèð ìÿíáÿéè îëàí êÿíäëÿðèíè 

èòèðìÿê ãîðõóñó èëÿ òèòðÿéÿí ôåîäàëëàð 

äöíéàíûí ùÿð éåðèíäÿ ãàðà ãöââÿäèð. 


2. Ôåîäàëà, ôåîäàëèçìÿ àèä îëàí. Ôåîäàë 

âåðýè ñèñòåìè. 

3. Ôåîäàëèçì ïðèíñèïëÿðèíÿ ÿñàñëàíàí. 

Ôåîäàë äþâëÿòè. Ôåîäàë ãóðóëóøó. 

4. ñèô. Ôåîäàëà, ôåîäàëèçìÿ õàñ îëàí. 

Ôåîäàë ìöíàñèáÿòëÿð. 

ÔÅÎÄÀËÈ´ÇÌ èñ. [ëàò. ôåîäóì – ìàëèêàíÿ.] 

Îðòà ÿñðëÿðäÿ õöñóñèëÿ Ãÿðáè Àâðîïàäà 

òîðïàüûí, èñòåùñàë âàñèòÿëÿðè âÿ êÿíäëèëÿðèí 

òÿê áèð ôåîäàëûí èõòèéàðûíäà îëìàñûíà ÿñàñëàíàí, 

öìóìäöíéà òàðèõè òÿðÿããèíèí ýåäèøèíäÿ 

èúòèìàè-èãòèñàäè ôîðìàñèéàëàðûí ÿâÿç 

îëóíìàñûíäàí èáàðÿò áöòþâ äèàëåêòèê ïðîñåñèí 

îðòà ùÿëãÿñèíè òÿøêèë åäÿí èúòèìàèèãòèñàäè 

ôîðìàñèéà. Ôåîäàëèçì äþâðöíöí 

èäåîëîýèéàñû. Ôåîäàëèçì çÿìàíÿñè ãóëäàðëûã 

ãóðóëóøó èëÿ êàïèòàëèçì àðàñûíäàêû äþâðö 

ÿùàòÿ åäèð. 

ÔÉÐÌÀ 1 [ôð.] 1. Ùåéâàíäàðëûüûí ìöÿééÿí 

ñàùÿñè èëÿ ìÿøüóë îëàí èõòèñàñëàøäûðûëìûø 

àéðûúà òÿñÿððöôàò. Àò÷ûëûã ôåðìàñû. Ãóø÷óëóã 

ôåðìàñû. Ôåðìàëàðûí éàðûøû. – [Ýöëñÿíÿì 

àðâàäûí] ãàø ãàðàëàíäà, ôåðìàäà ñàüûíû 

ãóðòàðûá åâÿ ãàéûäàí çàìàí àç ãàëà äèëè 

òóòóëìóøäó. Ì.Ùöñåéí 

ÔÅÒÈØËßØÄÈÐÌßÊ 

2. Õöñóñè âÿ éà èúàðÿéÿ ýþòöðöëìöø òîðïàãäà 

õöñóñè òÿñÿððöôàò. 

ÔÉÐÌÀ 2 [ôð.] õöñ. Áèð-áèðèëÿ áèðëÿøäèðèëìèø 

ìåòàë òèðëÿðäÿí, äèðÿêëÿðäÿí èáàðÿò ìöùÿíäèñ 

ãóðüóñó. Êþðïöíöí ôåðìàñû. Ôåðìàíûí 

ùèññÿëÿðèíè ãàéíàã åòìÿê. – [Êàìèë] ñöòóíëàðû 

ýþñòÿðÿí ãàðà íþãòÿëÿðèí öñòöíäÿ øÿáÿêÿ 

ôåðìàëàð, ñîíðà òàõòà äþøÿìÿ, áóðóã áèíàñû 

âÿ áàøãà ùèññÿëÿð ðÿñì åòäè. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÔÅÐÌÀ×Û èñ. Ôåðìà èúàðÿ÷èñè âÿ éà ñàùèáè; 

ôåðìåð (á à õ ôåðìà 1 2-úè ìÿíàäà). 

ÔÅÐÌÉÍÒ [ëàò. ôåðìåíòóì – ìàéà] áèîë. 

êèì. Úàíëû ùöúåéðÿíèí ÿìÿëÿ ýÿòèðäèéè âÿ 

îðãàíèçìäÿ êèìéÿâè ðåàêñèéàíûí ñöðÿòëÿíìÿñèíÿ 

êþìÿê åäÿí öçâè ìàääÿ. Ôåðìåíò 

ðåàêñèéàñû. Ôåðìåíòëÿð ùÿéàò ôÿàëèééÿòèíèí 

áöòöí ïðîñåñëÿðèíäÿ ìöùöì ðîë îéíàéûð. 

ÔÅÐÌÅÍÒÁÑÈÉÀ [ëàò. ôåðìåíòàðå – ãûúãûðòìà] 

õöñ. Ãûúãûðìà ïðîñåñè. Òöòöíöí ôåðìåíòàñèéàñû. 

×àé éàðïàãëàðûíûí ôåðìåíòàñèéàñû. 

ÔÉÐÌÅÐ [èíý.] áàõ ôåðìà÷û. 

ÔÅÐÌÅÐËÈÊ èñ. Òÿñÿððöôàòäà ôåðìà ñèñòåìè. 

ÔÅÑÒÈÂÁË [ôð. ôåñòèâàë – áàéðàì] Èíúÿñÿíÿòèí 

ùÿð ùàíñû íþâöíö íöìàéèø åòäèðÿí 

èúòèìàè áàéðàì. Ìóñèãè ôåñòèâàëû. Òåàòð ôåñòèâàëû. 

Ýÿíúëÿðèí öìóìäöíéà ôåñòèâàëû. 

ÔÅÒÈ´Ø [ôð.] 1. Èáòèäàè èíñàíëàðûí òÿñÿââöðöíúÿ 

ýóéà ôþâãÿëòÿáèè ñåùðêàð ãöââÿéÿ ìàëèê 

îëàí âÿ áóíà ýþðÿ äÿ ñèòàéèø îáéåêòèíÿ 

÷åâðèëÿí úàíñûç øåé; ñÿíÿì, áöò. Ôåòèøëÿð 

úöðáÿúöð îëóð: äàø, àüàú ïàð÷àñû, òÿñâèðëÿð. 

2. ìÿú. Êîð-êîðàíÿ, ñþçñöç-øÿðòñèç èíàíûëàí, 

ãÿáóë åäèëÿí øåé. 

ÔÅÒÈØÈ´ÇÌ [ôð.] 1. Ôåòèøëÿðÿ (áöòëÿðÿ) ñèòàéèø; 

ãÿäèì äèí ôîðìàëàðûíäàí áèðè; áöòïÿðÿñòëèê. 

Ôðàíñûç ìààðèô÷èëÿðè ôåòèøèçìÿ äèíèí 

àðõàèê ôîðìàñû êèìè áàõûðäûëàð. 

2. ìÿú. Áèð øåéÿ êîð-êîðàíÿ èíàíìà, ñèòàéèø 

åòìÿ. 

◊ ßìòÿÿ ôåòèøèçìè èãò. – èñòåùñàë ìöíàñèáÿòëÿðèíèí 

ìàääèëÿøäèðèëìÿñè. 

ÔÅÒÈØËßØÄÈÐÌß “Ôåòèøëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÔÅÒÈØËßØÄÈÐÌßÊ ô. Ôåòèø ùåñàá åòìÿê, 

ôåòèø ùàëûíà ñàëìàã, ôåòèø êèìè áàõìàã (á à õ 

ôåòèø 1-úè ìÿíàäà); èëàùèëÿøäèðìÿê. 

177

ÔÅÒÐ 

ÔÅÒÐ [ôð.] Øëéàïà, êå÷ÿ ÷ÿêìÿ âÿ ñ. 

ùàçûðëàíàí ÿí çÿðèô âÿ ÿëà êå÷ÿ íþâö. // Áó 

êå÷ÿäÿí ùàçûðëàíìûø. Ôåòð øëéàïà. 

ÔÅÂÐÁË [ëàò.] Òÿãâèì èëèíèí èêèíúè àéû. 

Ôåâðàë èíãèëàáû – Ðóñèéàäà: 1917-úè èëèí 

ôåâðàëûíäà áàøëàéàí èêèíúè áóðæóà äåìîêðàòèê 

èíãèëàáû. 

ÔÅÉÕÎÁ èñ. [èñï.] áîò. Ìÿðñèí ôÿñèëÿñèíäÿí 

êîë áèòêèñè. Àñòàðà ðàéîíóíóí ëèìîí, 

íàðèíýè, ôåéõîà, õóðìà áàüëàðûíäà ìÿùñóë 

òîïëàíûð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). // Ùÿìèí êîëóí – 

áèòêèíèí ÷èéÿëÿê, àíàíàñ âÿ áàíàí èéè âåðÿí 

ìåéâÿñè. Ôåéõîàíûí ìåéâÿñè à÷ûã-éàøûë âÿ 

éóìóðòàøÿêèëëèäèð. 

ÔÅÉÇ èñ. [ÿð.] Íåìÿò, áÿðÿêÿò, ðèôàù, áîëëóã. 

// Èíñàíûí ùÿð ùàíñû ìàääè âÿ ìÿíÿâè 

òÿëÿáèíè òÿìèí åäÿí, îíà çþâã âåðÿí, ìÿìíóíëóã 

ùèññè òþðÿäÿí, ôàéäà âåðÿí øåé. 

[Ìÿëèêøàù:] Ñÿôÿð åò, áàõ, íÿ ýþçÿëäèð äöíéà; 

×îõ îëóð ôåéçè õÿéàë àëÿìèíÿ. Ù.Úàâèä. 

Þç ôåéçèíè ùÿð éàíäà òÿáèÿò; Âåðìèø áèçÿ 

çÿùìÿòëÿ, ÿìÿêëÿ. Ì.Ìöøôèã. Ôåéç àëìàã 

(àïàðìàã) – áàõ ôåéçëÿíìÿê. Ïàäøàù î 

ãÿäÿð ôåéç àïàðäû êè, íàõîøëóüó òàìàì 

ñàüàëäû. “Ìÿñóì”. Äöíéàéà ýÿëìèøèê; Ùÿéàòäàí, 

äöíéàäàí ôåéç àëàã; Äöíéàéà ýÿëìèøèê; 

Äöíéàäà óúàëàã. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÔÅÉÇËßÍÌß “Ôåéçëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÔÅÉÇËßÍÌßÊ ô. Ôåéç àëìàã, çþâã àëìàã, 

ëÿççÿò àïàðìàã. Ìóñèãèäÿí ôåéçëÿíìÿê. 

ÔÅÉÇËÈ ñèô. Ôåéç âåðÿí, ðèôàù âåðÿí, íåìÿò 

âåðÿí, ñåâèíú ýÿòèðÿí. 

ÔÅÉÇÉÀÁ [ÿð. ôåéç âÿ ôàðñ. ...éàá]: 

ôåéçéàá åòìÿê – ôåéçëÿíäèðìÿê, ôåéç âåðìÿê. 

Ùÿìèøÿ øÿùÿðÿ ãàéûäàíäà Úÿííÿòÿëè 

øåèðëÿðè èëÿ ìÿíè äÿ ôåéçéàá åäÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ìÿøÿäè Ãÿçÿíôÿð:] .. Äÿðâèøëÿð ùàìûñû 

ùàìàìà éûüûëûá ýþçÿë-ýþçÿë ñþùáÿòëÿðëÿ 

ùàìàì ÿùëèíè ôåéçéàá åäÿðëÿðìèø. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Ôåéçéàá îëìàã – ôåéçëÿíìÿê, ôåéç 

àëìàã, ôàéäà ýþòöðìÿê (áÿçÿí êèíàéÿ èëÿ 

äåéèëèð). ..Èðàíëû ãàðäàøëàðûìûç Ìÿùÿììÿä 

ßëè Òåùðàíè úÿíàáëàðûíûí ìîèçÿñèíè åøèòìÿêäÿí 

ôåéçéàá îëäóëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Îíóíúó ýöíö øÿáèùè øÿùÿðèí ÿòðàôûíäà, 

áþéöê áèð êÿíäèí éàõûíëûüûíäà ÷ûõàðìàüà 

áàøëàäûã êè, êÿíä ÿùàëèñè äÿ ôåéçéàá îëñóí. 


178 

ÔßÀËËÀØÌÀ 

ÔßÀË [ÿð.] 1. ñèô. Èøëÿê, ÷àëûøãàí, èøúèë, 

ôÿàëèééÿòëè, äàèì ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí, ÷îõ èø 

ýþðÿí, ÷îõ èøëÿéÿí. ×îõ ôÿàë àäàìäûð. – [Ìàëèê] 

Ñîíà êèìè áèð íå÷ÿ ôÿàë ýÿíúëÿðè è÷ÿðè 

àïàðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. // çÿðô Ôÿàëèééÿòëÿ, 

ôÿàë ñóðÿòäÿ, àêòèâ ñóðÿòäÿ. Èúëàñäà ôÿàë èøòèðàê 

åòìÿê. 

2. èñ. Ùÿð ùàíñû áèð êîëëåêòèâèí âÿ ñ.-íèí 

ÿí ÷àëûøãàí, èøúèë, ôÿàëèééÿòëè öçâö (÷îõ âàõò 

úÿì øÿêëèíäÿ èøëÿíèð); àêòèâèñò. Ïàðòèéà 

ôÿàëëàðû éûüûíúàüû. – [Ùÿñðÿò Éóñèôÿ:] ßéÿ, 

áÿñ áó êÿíäèí ôÿàëëàðû ùàíû, ïàðòèéà òÿøêèëàòû 

íÿ èø ýþðöð Á.Áàéðàìîâ. 

ÔßÀËÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð ñàùÿäÿ 

èø, ÷àëûøìà; ôÿàëëûã ýþñòÿðìÿ; àêòèâëèê. 

Ïåäàãîæè ôÿàëèééÿò. Èúòèìàè ôÿàëèééÿò. – [Ôèðèäóí] 

éàëíûç ôÿàëèééÿòäÿ, éàëíûç ÷àëûøìàãäà 

áèð òÿñêèíëèê òàïàðàã áöòöí âàðëûüûíû éåíèäÿí 

äÿðñëÿðÿ âÿ èøÿ âåðìèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Èø, èøëÿìÿ. Ñóéóí äàüûäûúû ôÿàëèééÿòè. 

Öðÿéèí ôÿàëèééÿòè. – Çåùíè ÿìÿê çàìàíû ùÿðäÿíáèð 

ýÿçèíìÿ áåéíèí ôÿàëèééÿòèíè àðòûðûð, 

éîðüóíëóüóí ãàðøûñûíû àëûð. 

ÔßÀËÈÉÉßÒËÈ ñèô. ×àëûøãàí, èøúèë, ôÿàëèééÿò 

ýþñòÿðÿí; àêòèâ. Ìÿí [Ôÿõðÿääèí], þçëÿðèíè 

äÿéÿðëè âÿ ôÿàëèééÿòëè èäàðÿ÷è âÿ ÷àëûøãàí 

ýþñòÿðÿ áèëìèø Åëäÿíèç õàíÿäàíûíäàí áèð 

íÿôÿðèí ùþêìäàðëûüà òÿéèí îëóíìàñûíû òÿêëèô 

åäèðÿì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÔßÀËÈÉÉßÒÑÈÇ ñèô. Ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìÿéÿí, 

÷àëûøìàéàí, èøëÿìÿéÿí; ùÿðÿêÿòñèç, 

ïàññèâ. Ôÿàëèééÿòñèç (ç.) äóðìàã (ùå÷ áèð èø 

ýþðìÿìÿê). 

ÔßÀËÈÉÉßÒÑÈÇËÈÊ èñ. Ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìÿìÿ, 

èøëÿìÿìÿ, ÷àëûøìàìà, ùÿðÿêÿòñèçëèê, 

ïàññèâëèê. [Ôÿõðÿääèí:] Èëéàñ, ñÿí åëÿ 

áèëìÿ êè, ìÿí ñÿíè ôÿàëèééÿòñèçëèêäÿ, öñéàí âÿ 

àçàäëûã òÿðÿôäàðû îëìàìàãäà òþùìÿòëÿíäèðìÿê 

èñòÿäèì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÔßÀËËÀØÄÛÐÌÀ “Ôÿàëëàøäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÔßÀËËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. Ôÿàë åòìÿê, ôÿàëèééÿòèíè 

äàùà äà àðòûðìàã, äàùà äà úàíëàíäûðìàã; 

àêòèâëÿøäèðìÿê. Èúòèìàè èø øàýèðäëÿðè 

ôÿàëëàøäûðûð. Ìöÿëëèì éåíè ìþâçóíó éàõøû 

ìÿíèìñÿìÿê âÿ ñèíôè ôÿàëëàøäûðìàã ìÿãñÿäèëÿ 

úàíëû ìöñàùèáÿ àïàðäû. 

ÔßÀËËÀØÌÀ “Ôÿàëëàøìàã”äàí ô.èñ.

ÔßÀËËÀØÌÀÃ 

ÔßÀËËÀØÌÀÃ ô. Äàùà ôÿàë îëìàã, ôÿàëèééÿòèíè 

äàùà äà àðòûðìàã; àêòèâëÿøìÿê. 

ÔßÀËËÛÃ èñ. Èøúèëëèê, ÷àëûøãàíëûã, ôÿàëèééÿò, 

àêòèâëèê. Ôÿàëëûã ýþñòÿðìÿê. 

ÔßÚÈ [ÿð.] á à õ ôàúèÿëè. Ôÿúè ùàäèñÿ. – Áó 

ôÿúè õÿáÿðè ùÿð êÿñ ùÿéÿúàí è÷èíäÿ áèð-áèðèíÿ 

ïû÷ûëäàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Øåéõ Ìÿùÿììÿäè 

ôÿúè áèð ñóðÿòäÿ þëäöðöá, úÿíàçÿñèíè íàëàéèã 

âÿ íàðÿâà ùÿðÿêÿòëÿðëÿ òÿùãèð åòäèëÿð. 


ÔßÚÐ èñ. [ÿð.] 1. Ñÿùÿðèí ÷îõ åðêÿí, ýöíÿø 

÷ûõìàçäàí ÿââÿëêè ÷àüû, äàí âàõòû. Ôÿúðèí 

ñàô ùàâàñû äîëóð è÷ÿðè; Êÿíäè ñåéð åëÿéèð... 

Îéàíûð ùÿéàò. Á.Âàùàáçàäÿ. Ôÿúðèí ãûçûë ðÿíýëÿðèëÿ 

áîéàíàíäà ìàâè ýþéëÿð; Äöíéàíûí ùÿð 

òÿðÿôèíäÿí àíàëàðûí ñÿñè ýÿëèð. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

2. Äàí âàõòû ýþéäÿ ýþðöíÿí ãûçàðòû âÿ 

àéäûíëûã. Î áàõûøëàðäà ôÿúðäÿí ïàðëàã; Áèð 

çèéà âàð áóëóääàí äàùà ñàô. À.Øàèã. 

ÔßÄÀ èñ. [ÿð.] ßí ÿçèç áèð àäàì âÿ éà 

éöêñÿê àìàë, èø éîëóíäà þçöíö ãóðáàí åòìÿ; 

ãóðáàí. Ïÿðè ñÿíÿ ãóðáàí, äèðèëè Ãóðáàí; 

Éîëóíäà ôÿäàäû áó áàø èëÿ úàí. “Ãóðáàíè”. 

Ôÿäà åòìÿê – úàíûíû ãóðáàí åòìÿê. 

[Ìèðçÿ Ðçà:] Ãàðäàøëàð, áöòöí Èðàí ìÿçëóìëàðûíû 

âÿ îíëàðûí àðàñûíäà þç áàëàëàðûìû 

õèëàñ åòìÿê ö÷öí ìÿí äÿ ùÿéàòûìû ôÿäà åäèðÿì. 

Ú.Úàááàðëû. Ôÿäà îëìàã – þçöíö ôÿäà 

åòìÿê, úàíûíû ãîéìàã, ãóðáàí åòìÿê, ùÿëàê 

îëìàã. Ãûëäûí áó âÿôàëûüû ìÿíèìëÿí; Úàí 

îëà ôÿäà ñÿíÿ òÿíèìëÿí. Õÿòàéè. Ôÿäà îëóì 

– ãóðáàí îëóì (íÿâàçèø, ìåùðèáàíëûã, éàëâàðûø 

áèëäèðèð). [Îüóë:] Àòà, ñÿíÿ ôÿäà îëóì, 

ìÿíÿ ýþðÿ ãóëëóã. (Íàüûë). Ôÿäà îëóì ñÿíÿ, 

ýÿë åéëÿ èìòàùàí, þëöðÿì. Íàòÿâàí. Ôÿäà 

ãûëìàã êëàñ. – áàõ ôÿäà åòìÿê. Ãóðáàí 

áó ìåùðèáàíëûüà, åé Êÿáåéè-öììèä; Áóíäàí 

ñîíðà ÷åâèð áàøûíà, ãûë ôÿäà ìÿíè. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÔßÄÀÈ èñ. [ÿð.] Öìóìè áèð èø éîëóíäà, 

ìÿñëÿê óüðóíäà òÿùëöêÿëè èøëÿðÿ ãîøóëóá 

úàíûíäàí êå÷ìÿéÿ ùàçûð îëàí øÿõñ. Èíãèëàá 

ôÿäàèëÿðè. Ôÿäàè äÿñòÿñè. – Áèð èë ãàáàã áèð 

ôàúèÿ åøèòìèøÿì, àù! Áèð ãÿùðÿìàí ôÿäàèäÿí 

ñþùáÿò à÷ûì ìÿí. Ñ.Âóðüóí. [Ïÿðâèí ßäàëÿòÿ:] 

Éàäûíäàäûðìû, ùÿëÿ êå÷ÿí èëèí ãûøûíäà 

áó ìåéäàíäà ôÿäàèëÿðèìèçèí òîíãàëëàðû éàíûðäû.. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

Ùÿð òÿðÿôäÿ ôÿäàè âÿ íèçàìè ãîøóí íÿôÿðëÿðè 

èíòèçàìû ãîðóéóðäó. Ì.Èáðàùèìîâ. [Óøàãëàð] 

ÔßÜÀÍ 

òöôÿíýëè ôÿäàè äÿñòÿëÿðèíèí íöìàéèøèíè ýþðöðêÿí 

ÿââÿëúÿ áó íöìàéèøëÿðè äÿ Òÿáðèçäÿ 

áóíäàí ÿââÿë îëàí ñàäÿ íöìàéèøëÿðäÿí áèðè 

ùåñàá åäèðäèëÿð. ß.Ñàäûã. // Ìÿú. ìÿíàäà. 

ßäÿáèééàò ôÿäàèñè. 

ÔßÄÀÊÀÐ ñèô. [ÿð. ôÿäà âÿ ôàðñ. ...êàð] 

1. Öìóìè áèð èø âÿ éà ìÿñëÿê óüðóíäà þç 

øÿõñè ìÿíàôåéèíäÿí êå÷ÿí, þçöíö ãóðáàí 

âåðìÿêäÿí ÷ÿêèíìÿéÿí. Ôÿäàêàð ýÿíúëÿð. 

Ôÿäàêàð ÿñýÿð. – Âÿòÿí óüðóíäà ýÿðÿê øÿõñ 

ôÿäàêàð îëñóí. À.Ñÿùùÿò. // Þç ìÿãñÿäèíè 

ùÿéàòà êå÷èðìÿê éîëóíäà ÷àëûøàí, ùÿð úöð 

ôÿäàêàðëûüà ùàçûð îëàí. Ôÿäàêàð þâëàä. – 

[Áÿõòèéàð:] Ôÿäàêàð áèð ãûçñàí, ÿùñÿí. Àíúàã 

çÿùìÿòëÿðèí áîøäóð. À.Øàèã. 

2. Ôÿäàêàðëûã èôàäÿ åäÿí; ôÿäàêàðúàñûíà. 

Àäàìëàðûìûçûí ôÿäàêàð çÿùìÿòè. Ôÿäàêàð ùÿðÿêÿò. 

– Áèç äþéöø÷öëÿðÿ õàëãûí ùÿéàòûíäàí, 

íåôò÷èëÿðèìèçèí ôÿäàêàð ÿìÿéèíäÿí äàíûøûðûã. 


ÔßÄÀÊÀÐÀÍß [ÿð. ôÿäà âÿ ôàðñ. êàðàíÿ] 

áàõ ôÿäàêàðúàñûíà. Áÿçÿí Ñàðûíûí ÷îõ ôÿäàêàðàíÿ 

÷àëûøìàüû âÿ ñöôðÿ ñàëìàñû [Äÿìèðîâó] 

òÿìèí åòìèðäè.. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÔßÄÀÊÀÐÚÀÑÛÍÀ çÿðô Þçöíö ôÿäà 

åäÿðÿê; ôÿäàêàðëûãëà, ôÿäàêàðëûã ýþñòÿðÿðÿê. 

Ôÿäàêàðúàñûíà èøëÿìÿê. 

ÔßÄÀÊÀÐËÛÃ 1. èñ. Þç øÿõñè ìÿíàôåéèíè 

öìóìè èøÿ âÿ éà áàøãàëàðûíûí èøèíÿ ôÿäà 

åòìÿ, ùÿñð åòìÿ, áó óüóðäà ôÿäàêàðúàñûíà 

÷àëûøìà, ñÿé ýþñòÿðìÿ. [Øèðàñëàí äà] àòàñû 

êèìè Âÿòÿí ãàðøûñûíäà áèð èø ýþðìÿê, þç 

ôÿäàêàðëûüû èëÿ àäàìëàðà õèäìÿò åòìÿê 

èñòÿéèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Ôÿäàêàðëûãëà øÿêëèíäÿ çÿðô – áàõ 

ôÿäàêàðúàñûíà. Ìöÿëëèì ùåéÿòè ôÿäàêàðëûãëà 

÷àëûøûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÔßÜÀÍ èñ. [ôàðñ.] Íàëÿ, ôÿðéàä, èíëÿìÿ. 

[Àááàñ:] Ýåúÿ-ýöíäöç ãàí àüëàðàì; Àðòûáäû 

ôÿüàíûì ìÿíèì! “Àááàñ âÿ Ýöëýÿç”. 

Ôÿüàí åòìÿê – ôÿðéàä ãîïàðìàã, íàëÿ 

åòìÿê, èíëÿìÿê, àüëàìàã, ýþç éàøû òþêìÿê. 

Ýåúÿ-ýöíäöç àùö ôÿüàí åòìÿêäÿí; Äÿðäÿ, 

ãÿìõàíÿéÿ éîë àëìûøàì ìÿí. Àøûã ßëÿñýÿð. 

// Íàëÿ, ôÿðéàä, àù. Ñÿíè ýþðìÿê ö÷öí þëìÿê 

èñòÿðÿì; Òÿñÿëëèì àù èëÿ ôÿüàíäûð, àíà! 

Ñ.Âóðüóí. Áèð éàç ýöíö îõóäóì øåðèíè, áþéöê 

óñòàä; Äóéäóì, íàêàì öðÿêäÿí ãîïàí 

àúû ôÿüàíäûð. Ð.Ðçà. 

179

ÔßÙËß 

ÔßÙËß èñ. [ÿð.] Èñòåùñàëàòäà áèð ïåøÿ êèìè 

ÿìÿêëÿ ìÿøüóë îëàí, èø÷è ñèíôèíÿ ìÿíñóá 

ÿìÿê÷è; ÿìÿëÿ. Ôÿùëÿ âÿ êÿíäëè òÿáÿãÿñè. 

// Þç èø ãöââÿñèíè ñàòìàãëà éàøàìàüà ìÿúáóð 

îëàí ìóçäëó èø÷è; ïðîëåòàð. Ôÿëÿ, þçöíö 

ñÿí äÿ áèð èíñàíìû ñàíûðñàí! Ì.ß.Ñàáèð. 

Ôÿùëÿëÿðèí áèð ùÿôòÿ ÿââÿë áàøëàìûø òÿòèëè 

ùÿëÿ äÿ äàâàì åäèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÔßÙËßÁÀØÛ èñ. Áàø ôÿùëÿ, ôÿùëÿëÿðèí 

áàø÷ûñû. 

ÔßÙËßËÈÊ èñ. Ôÿùëÿíèí èøè, ïåøÿñè; ÿìÿëÿëèê. 

Ôÿùëÿëèê åòìÿê. Éàçû÷û ÿäÿáèééàòà ôÿùëÿëèêäÿí 

ýÿëìèøäèð. – Àñëàí äà ùÿð ýöí þç ôÿùëÿëèéèíäÿ 

îëóá Ôÿðùàäûí èøèíäÿí õÿáÿðè éîõ 

èäè. Ú.Úàááàðëû. 

ÔßÙÌ èñ. [ÿð.] Àíëàìà, àíëàã, äÿððàêÿ. 

Îëìàñûí ôÿùìèí, ÿãëèí, èäðàêûí; Âàð íÿ ãÿì 

òà êè âàðäûð ÿìëàêûí. Ì.ß.Ñàáèð. Ôÿùì åòìÿê 

– àíëàìàã, áàøà äöøìÿê, äÿðê åòìÿê. 

Àðèôëÿð, ôÿùì åëÿéèí; Ñöçöá ýåäÿí éàðÿ 

áàõûí! Àøûã ßëÿñýÿð. Ðÿüáÿò âÿ íàðàçûëûãëà 

éîüðóëìóø áó äóìàíëû ñîéóãëóüóí èíúÿëèéèíè 

ùàìûäàí ÷îõ ßëèêðàì ôÿùì åëÿìèø îëàðäû. 

Á.Áàéðàìîâ. Ôÿùì ãûëìàã êëàñ. – áàõ 

ôÿùì åòìÿê. Ñþçëÿð äåðñÿí êè, áèëìÿçÿì ìÿí; 

Ìÿçìóíóíó ôÿùì ãûëìàçàì ìÿí. Ôöçóëè. 

ÔßÙÌËÈ ñèô. Àíëàãëû, èäðàêëû, äÿððàêÿëè. 

Ôÿùìëè àäàì. – [ßðêíàç:] Ðàìèç ÷îõ ãåéðÿòëè, 

ôÿðàñÿòëè óøàãäûð. ×îõ ãàíàúàãëû, ìÿðèôÿòëè, 

ôÿùìëè, ãàáèëèééÿòëè óøàãäûð. Ìèð Úÿëàë. 

ÔßÙÌÑÈÇ ñèô. Àíëàãñûç, èäðàêñûç. Ôÿùìñèç 

îüëàí. 

ÔßÕÐ [ÿð.] 1. èñ. Èôòèõàð åäèëÿúÿê, þéöíöëÿúÿê 

øÿõñ, øåé. Þâëàä àòàíûí ôÿõðèäèð. Äîüìà 

Âÿòÿíèí ôÿõðè. – [1-úè úÿíýàâÿð:] Ñÿéàâóø 

áó éóðäóí ôÿõðè, øàíûäûð. Ù.Úàâèä. Êàçûìûí 

.. öçöíäÿ áèð ôÿõð äóéüóñó èôàäÿ îëóíóðäó. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ôÿõð åòìÿê – èôòèõàð 

åòìÿê, þéöíìÿê. Äöíéàéà ñÿñ ñàëàí øþùðÿòèìèçëÿ; 

Ñåâèíäèê, ôÿõð åòäèê, ëîâüàëàíìàäûã. 

Ñ.Ðöñòÿì. [Ãàôàð] þç âÿòÿíè, þç ïàéòàõòû, þç 

õàëãû .. èëÿ ôÿõð åäèð... ß.Ñàäûã. 

2. Ôÿõðëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – èôòèõàðëà, ôÿõð 

åäÿðÿê. Ôÿõðëÿ úàâàá âåðìÿê. Ôÿõðëÿ èðÿëè 

÷ûõìàã. 

ÔßÕÐÈ ñèô. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû õèäìÿòÿ, 

íàèëèééÿòÿ ýþðÿ åùòèðàì, èôòèõàð ÿëàìÿòè 

îëàðàã âåðèëÿí. Ôÿõðè àäëàð. – Àäèëèí ôÿõðè 

ôÿðìàíû èëÿ éàíàøû Ýþçÿëèí àëäûüû ôÿðìàí äà 

180 

ÔßÃÈÐÀÍß 

ýþðöíöðäö. ß.Âÿëèéåâ. // Ùþðìÿò, åùòèðàì 

ÿëàìÿòè îëàðàã ñå÷èëÿí. Ôÿõðè ðÿéàñÿò ùåéÿòè. 

Ôÿõðè öçâ. // Ùþðìÿòëè, øÿðÿôëè, ÿçèç, èççÿòëè. 

Ôÿõðè ãîíàã. // Ùþðìÿò, åùòèðàì ÿëàìÿòè 

îëàðàã åäèëÿí ùþðìÿò, åùòèðàì ö÷öí äöçÿëäèëÿí. 

Ôÿõðè ãÿáóë. Ôÿõðè ãàðîâóë. 

2. Ùþðìÿòëè, øÿðÿôëè, øÿðÿô ãàçàíäûðàí, øÿðÿôëÿíäèðÿí. 

Ôÿõðè âÿçèôÿ. Ôÿõðè ÿìÿê. 

ÔßÕÐÈÉÉß èñ. [ÿð.] ÿäÿá. Îðòà ÿñðëÿðäÿ 

Øÿðã (î úöìëÿäÿí Àçÿðáàéúàí) ÿäÿáèééàòûíäà: 

ìÿñíÿâè, ãÿçÿë âÿ ñ. ôîðìàëàðäà øàèðèí 

þç ôÿçèëÿòëÿðèíäÿí, éàõøû ñèôÿòëÿðèíäÿí, õöñóñÿí 

ùöíÿð âÿ ñÿõàâÿòèíäÿí ìÿäù øÿêëèíäÿ 

áÿùñ åäÿí ëèðèê øåèð. Ôöçóëèíèí “Ìÿíÿì êè 

ãàôèëÿñàëàðè-êàðèâàíè-ãÿìÿì” ôÿõðèééÿñè. 

ÔßÃßÐß èñ. [ÿð.] 1. àíàò. Ôÿãÿðÿ ñöòóíóíóí 

áèð ùèññÿñèíè òÿøêèë åäÿí àéðûúà ñöìöê 

(âÿ éà áÿçè ùåéâàíëàðäà ãûüûðäàã); 

îíóðüà ñöìöéö. Èíñàíûí äþø ôÿãÿðÿñè. Ãûñà 

ñöìöêëÿð îíóðüàäà îëóð âÿ ôÿãÿðÿëÿð àäëàíûð. 

Ôÿãÿðÿ ñöìöéö (ñöòóíó) – èíñàíûí 

âÿ áèð ÷îõ ùåéâàíëàðûí ñêåëåòèíèí, áèð-áèðè 

èëÿ ìöòÿùÿððèê ñóðÿòäÿ áèðëÿøìèø ñöìöêëÿðäÿí 

âÿ ãûüûðäàãëàðäàí (ôÿãÿðÿëÿðäÿí) ÿìÿëÿ 

ýÿëÿí ÿñàñ ùèññÿñè. 

2. Ùàäèñÿ, ÿùâàëàò, ãÿçèééÿ, âàãèÿ, ùåêàéÿ. 

[Õîðòäàí:] Ìÿí îõóúóëàðûìà þçöì øàùèä 

îëäóüóì áèð ôÿãÿðÿäÿí äàíûøûì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ýöëñàáàù ýÿëÿíäÿí áèð íå÷ÿ ýöí 

ãàáàã Ìóðàäëà Ýþé÷ÿê àðàñûíäà áåëÿ áèð 

ôÿãÿðÿ îëìóøäó. ß.Âÿëèéåâ. 

3. êþùí. Áÿíä, ìàääÿ (åëìè âÿ ñ. ÿñÿðëÿðäÿ). 

ÔßÃßÒ áàüë. [ÿð.] Ëàêèí, àììà. Ñþç 

âåðäè, ôÿãÿò ýÿëìÿäè. Õÿáÿðè âàð, ôÿãÿò 

äåìÿê èñòÿìèð. – [Çàãñ ìöäèðè:] Àäàì åâäÿ, 

– äåäè, – ÿñÿáèëÿøÿ áèëÿð, áÿëêÿ äàëàøàð äà, 

ôÿãÿò äþðä-áåø èëëèê áèð àèëÿ ùÿéàòûíû ïîçìàç. 

Ñ.Ùöñåéí. Ýÿíúëÿðèí ñåâäèéè ýþçÿë áàùàðäûð; 

Ôÿãÿò ùÿð ìþâñöìöí áèð äàäû âàðäûð. 

Ì.Ìöøôèã. // Àíúàã, éàëíûç. 

ÔßÃÈÐ [ÿð.] êëàñ. áàõ ôàüûð. [Êÿðáÿëàéû 

Ìÿùÿììÿä:] Ùÿð íÿ îëäó, áèç êàñûáà, áèç 

ôÿãèðëÿðÿ îëäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Øàùèäëÿð] 

Õåéðàíñàíûí òÿìèç âÿ ôÿãèð áèð ãàäûí îëäóüóíó 

ñþéëÿäèëÿð. Ñ.Ùöñåéí. 

ÔßÃÈÐÀÍß [ÿð. ôÿãèð âÿ ôàðñ. ...àíÿ] 

1. çÿðô êëàñ. Ôàüûð êèìè, éàçûãúàñûíà, àúèçúÿñèíÿ, 

éàçûã-éàçûã, ôàüûð-ôàüûð. Ôÿãèðàíÿ 

áàõìàã. Ôÿãèðàíÿ éàëâàðìàã.

ÔßÃÈÐËÈÊ 

ÔßËÑßÔÈ 

2. ñèô. Êàñûá, éîõñóë, ìèñêèí. Ôÿãèðàíÿ áèð 

ìÿíçèë. Ôÿãèðàíÿ ùÿéàò. – Áàõìàñûç ýóøåéè- 

÷åøì èëÿ ôÿãèðàíÿ òÿðÿô; Éöéöðöðñöç îðà êèì, 

äàäëû ôèñèíúàíëûã îëóð. Ì.ß.Ñàáèð. Çöëåéõà, 

Àñëàíû ôÿãèðàíÿ, ìèñêèí âÿ ìÿùçóí ýþðöá, 

òåç Ôÿðùàäûí äåéèë, ÿââÿëúÿ Àñëàíûí áîéíóíó 

ãóúàãëàéàðàã àüëàäû. Ú.Úàááàðëû. 

ÔßÃÈÐËÈÊ êëàñ. áàõ ôàüûðëûã. Éåòèìëèéè 

ùàëÿòèíäÿí áÿëëèäèð; Ôÿãèðëèéè çèëëÿòèíäÿí áÿëëèäèð. 

À.Ñÿùùÿò. Î çàìàí ôÿãèðëèê [Àüàáàëàéà] 

ÿñÿð åäèá áàøû õÿéàëàò èëÿ äîëàðäû. 


ÔßËÀÊßÒ èñ. [ÿð.] Áþéöê áÿëà, ìöñèáÿò, 

àôÿò, áÿäáÿõòëèê. Ìöùàðèáÿíèí òþðÿòäèéè 

ôÿëàêÿòëÿð. – [Íöøàáÿ:] Áèð ãûüûëúûì áþéöéöá 

éàíüûí îëàð; Áèð õÿòà ãàíëû ôÿëàêÿò äîüóðàð. 

À.Øàèã. [Ãÿìÿð Ýöëñàáàùà:] Ñÿí ìÿíèì 

ôÿëàêÿòèìÿ ýöëöðñÿí Ú.Úàááàðëû. // Àâàðèéà, 

ãÿçà, áÿäáÿõò ùàäèñÿ. Òÿáèè ôÿëàêÿò. – Êàìèëýèëèí 

ýÿìèñè “Øÿôÿã” Øåéòàíøÿùÿðäÿ ôÿëàêÿòÿ 

äöøöáäöð. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÔßËÀÊßÒËÈ ñèô. Ôÿëàêÿò òþðÿäÿí, áÿäáÿõòëèéÿ 

ñÿáÿá îëàí, ìöñèáÿò ýÿòèðÿí. 

Ôÿëàêÿòëè ìöùàðèáÿ èëëÿðè. Ôÿëàêÿòëè äàøãûí. – 

[5-úè òàìàøà÷û:] ßí ôÿëàêÿòëè áþéöê éàíüûíëàð; 

Áèð ãûüûëúûìëû õÿòàäàí áàøëàð. Ù.Úàâèä. 

Äåéèðëÿð êè, ôÿëàêÿòëè âÿ àüûð ýöíëÿðäÿ õàòûðëàíàí 

êå÷ìèø ñÿàäÿò äÿãèãÿëÿðè èíñàí 

ö÷öí ÷îõ ÿçèç âÿ äàäëû îëóð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÔßËÀÊßÒÇßÄß ñèô. âÿ èñ. [ÿð. ôÿëàêÿò 

âÿ ôàðñ. ...çÿäÿ] Ôÿëàêÿòÿ äö÷àð îëìóø, ãÿçàéà 

óüðàìûø; ìöñèáÿòçÿäÿ, áÿäáÿõò. Êè÷èê 

äàõìàäà ö÷ íÿôÿð ôÿëàêÿòçÿäÿ õÿéàëàò è÷èíäÿ 

ùóøà ýåäèá áèð-áèðèíÿ ñàðûëìûøäû. Ú.Úàááàðëû. 

Ùÿìèí ôÿëàêÿòçÿäÿ Ìÿøÿäè ßñýÿð ãûðõ éàøûíäà, 

ãûñàáîéëó, àììà ÷îõ çîðëó áèð êèøè 

èäè. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. 

ÔßËßÊ èñ. [ÿð.] 1. Ýþé, ñÿìà, àñèìàí. 

Äöí ýåúÿ ôÿëÿêÿ ÷ûõäû ôÿðéàäûì. Ì.Ï.Âàãèô. 

Ùÿðëÿíèá äþâð åäÿí éåðëÿð, ôÿëÿêëÿð; Áó ñÿñè 

ùÿð çàìàí åøèäÿúÿêëÿð. Ì.Ðàùèì. 

2. ìÿú. Òàëå, ãèñìÿò, áÿõò, óüóð. Ôÿëÿê 

àéûðäû ìÿíè úþâð èëÿ úàíàíûìäàí. Ôöçóëè. 

[Âÿçèð:] Ñÿí ìÿíèì ãûçûì îë, ñàðàéûìäà ãàë; 

Ýþðÿê íåéëÿð ôÿëÿê, øÿíëÿí, îõó, ÷àë! À.Øàèã. 

◊ Ôÿëÿê ýþéäÿí éåðÿ åíñÿ äÿ – ãÿòèééÿí, 

ùå÷ áèð âÿúùëÿ, ãÿòè ñóðÿòäÿ, ÿñëà. Ôÿëÿê ýþéäÿí 

éåðÿ åíñÿ äÿ, äåéÿí äåéèëÿì. Ôÿëÿê öç 

äþíäÿðìÿê – èøè áÿä ýÿòèðìÿê, óüóðñóçëóüà 

äö÷àð îëìàã, áÿõòè äþíìÿê, áÿõòè ýÿòèðìÿìÿê. 

[Êÿðÿì:] Ãóðòàðìàäûì ùå÷ ãîâüàäàí, 

áÿëàäàí; Ôÿëÿê öç äþíäÿðèá ìÿí 

ìöáòÿëàäàí. “ßñëè âÿ Êÿðÿì”. Ôÿëÿê éàçàí 

– òàëå, ãèñìÿò, ìöãÿääÿðàò, àëûí éàçûñû. 

[Ãóðáàíãóëó:] Ôÿëÿê éàçàíû áèç ïîçìàéàúàüûã 

êè, ãèñìÿò áåëÿ èìèø! Ò.Ø.Ñèìóðã. Ôÿëÿêèí 

÷ÿðõè äþíìÿê – òàëå öç äþíäÿðìÿê, 

òàëåéèí öçö äþíìÿê, öìèäè áîøà ÷ûõìàã. 

Ôÿëÿêèí ÷ÿðõè äþíñöí – ãàðüûø ìÿãàìûíäà 

èøëÿäèëèð. Ôÿëÿêèí ãÿìèíÿ (ýöäàçûíà) ýåòìÿê 

– þç òàëåéèíèí ãóðáàíû îëìàã. Ôÿëÿêèí 

ãÿìèíÿ (ýöäàçûíà) âåðìÿê – áÿäáÿõò 

åòìÿê. [Ñöëåéìàí:] Ýþç ýþðÿ-ýþðÿ [Òîôèã] 

ñÿíè âåðèð ôÿëÿêèí ãÿìèíÿ, ñÿí äÿ áàøëàìûñàí 

ìîèçÿéÿ. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÔßËÑßÔß èñ. [ÿð.; éóí. ïùèëåî – ñåâèðÿì 

âÿ ñîïùèî – ìöäðèêëèê, ìöäðèêëèéè ñåâìÿê] 

1. Òÿáèÿòèí, úÿìèééÿòèí âÿ èíñàí òÿôÿêêöðöíöí 

ÿí öìóìè èíêèøàô ãàíóíëàðû ùàããûíäà 

åëì. Àíòèê ôÿëñÿôÿ. Ôÿëñÿôÿ òàðèõè. Îðòà ÿñðëÿð 

Àçÿðáàéúàí ôÿëñÿôÿñè. 

2. Ùÿð ùàíñû áèð ôèëîñîôóí, ìöòÿôÿêêèðèí 

ôÿëñÿôè íÿçÿðèééÿñè, ýþðöøö. Ïëàòîíóí ôÿëñÿôÿñè. 

Áÿùìÿíéàðûí ôÿëñÿôÿñè. – Íÿñèìè þç 

ôÿëñÿôÿñè âÿ òÿôÿêêöðö èëÿ ÿëàãÿäàð îëàðàã, 

äèëèìèçèí ÷ÿð÷èâÿñèíè õåéëè ýåíèøëÿíäèðäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. // äàí. Áèð øåé ùàããûíäà ÿìÿëÿ 

ýÿëìèø èíàì, ÿãèäÿ, ãÿíàÿò; êîíñåïñèéà. 

[Ðöñòÿì áÿé Ñîôéà õàíûìà] íÿñèùÿò åëÿìÿê 

èñòÿäè, áèð äÿ õàíûìûí ýþçÿëëèéè îíóí ôÿëñÿôÿñèíÿ 

ãÿëÿáÿ ÷àëäû.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ñóëòàí 

Ñÿìÿäÿ:] Ñÿí ôÿëñÿôÿíèí ìÿüçèíè áèëìèðñÿí. 

Äöíéà ìöáàðèçÿ äöíéàñûäûð. È.Ùöñåéíîâ. 

3. Ùÿð ùàíñû áèð åëìèí, áèëèê ñàùÿñèíèí âÿ 

ñ.-íèí ÿñàñûíû òÿøêèë åäÿí ìåòîäîëîæè ïðèíñèïëÿð. 

Ùöãóã ôÿëñÿôÿñè. Ðèéàçèééàòûí ôÿëñÿôÿñè. 

4. äàí. Ùÿéàòà êå÷èðèëÿ áèëìÿéÿí, ãåéðèðåàë, 

ëöçóìñóç ñþùáÿò(ëÿð); ìöùàêèìÿ. 

ÔßËÑßÔÈ ñèô. [éóí.] 1. Ôÿëñÿôÿéÿ àèä îëàí, 

ôÿëñÿôÿ èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí (á à õ ôÿëñÿôÿ 1-úè 

ìÿíàäà). Ôÿëñÿôè òðàêòàò. Ôÿëñÿôè êàòåãîðèéàëàð. 

Ôÿëñÿôè ôèêèð. 

2. êèò. Äÿðèí áèð èäåéàíû, äöíéàýþðöøöíö, 

êîíñåïñèéàíû èôàäÿ åäÿí; ùèêìÿòàìèç, ùèêìÿòëè. 

Ôÿëñÿôè äðàì. Ôÿëñÿôè ðîìàí. – Éöêñÿê, 

ïàê âÿ òÿìèç áèð åøã èôàäÿ åäÿí Ôöçóëèíèí 

äàùèéàíÿ ôÿëñÿôè ñÿíÿò ÿñÿðëÿðèíäÿ áÿçÿí áèð 

êÿäÿð, àúû áèð ôàúèÿ äóéóëóð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

181

ÔßÍÀ 

3. ìÿú. Íÿçÿðè, ìöúÿððÿä, ùèêìÿòëè. Ôÿëñÿôè 

ìöùàêèìÿ. 

4. äàí. Áèð øåéÿ ôèëîñîô êèìè, àüûëëà éàíàøàí. 

Ùàäèñÿéÿ ôÿëñÿôè ìöíàñèáÿò. 

ÔßÍÀ 1 èñ. [ÿð.] Ïèñ, éàìàí. ßùâàëû ôÿíàäûð. 

Ôÿíà õàñèééÿò. – Ýþðäö ôÿíàäûð èøèíèí 

àõûðû; Ãà÷äû î ñàÿò àéû îðäàí ýåðè. À.Ñÿùùÿò. 

[Ìÿúèä] Ñÿìÿäèí ôÿíà ùÿðÿêÿòëÿðèíäÿí áèð 

íå÷ÿñèíè ýþñòÿðèá, áóíóí ãàðøûñûíû àëìàüû 

òÿêëèô åäèðäè. Á.Òàëûáëû. 

ÔßÍÀ 2 èñ. [ÿð.] Éîõ îëìà, çàâàë. Ôÿíà 

åòìÿê, ôÿíàéà âåðìÿê – éîõ åòìÿê, ìÿùâ 

åòìÿê, áàäà âåðìÿê. [Øÿôèãÿ:] Áóíëàð, ãîðõóðàì, 

àõûðäà áèçè ôÿíàéà âåðÿ. È.Ìóñàáÿéîâ. 

×îõäóð öìèä ùÿëÿ ÷ûõìàìûø úàíà; 

Úàâàí þìðöíöçö åòìÿéèí ôÿíà. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÔßÍÀËÀØÌÀ “Ôÿíàëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÔßÍÀËÀØÌÀÃ ô. Ïèñëÿøìÿê, õàðàáëàøìàã. 

Ýåòäèêúÿ áó ìÿùÿëëÿíèí ùàëû ôÿíàëàøäû. 

Í.Íÿðèìàíîâ. [Çÿùðà ßçðàéà:] Áàõ, ôÿíàëàøäû 

áöñáöòöí ùàëûì. Ù.Úàâèä. 

ÔßÍÀËÛÃ èñ. Ïèñëèê, éàìàíëûã. [Úàùàíýèð:] 

Àíà, áó àäàìëàðäàí ùÿð áèð ôÿíàëûã áàø 

âåðÿð, ìÿíè þëäöðÿ áèëÿðëÿð, ñÿíèí íàìóñóíà 

ñàòàøàðëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Øàùèí] ñÿáÿáñèç 

òÿùãèð îëóíäóüó ö÷öí èçòèðàá ÷ÿêèð, ñÿùùÿòèíäÿ 

äÿ áèð ôÿíàëûã ùèññ åäèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÔßÍÄ èñ. [ôàðñ.] 1. Ùèéëÿ, êÿëÿê, ôûðûëäàã, 

äîëàá, ãóðüó, áèúëèê. Ôÿíä ôÿíäè êÿñÿð, Àëëàù 

ùÿð èêèñèíè. (Àòà. ñþçö). Äîñòäàí äîñòà áó íÿ 

ôÿíääè Çöëôöí áîéíóìà êÿìÿíääè. Àøûã 

ßëÿñýÿð. ßëëàôûí ôÿíäèíÿ àäàìëàð ìàò 

ãàëäûëàð. Ìèð Úÿëàë. Ôÿíä áàüëàìàã – 

ùèéëÿ ýÿëìÿê, êÿëÿê ýÿëìÿê, àëäàòìàã. 

[Éóñèô:] Èíàíäûðûðàì ñèçè êè ùÿðýàù áèð äÿ 

ôÿíä áàüëàéà, ÷îõ èøëÿð ýþðÿð. Í.Íÿðèìàíîâ. 

Ôÿíä èøëÿòìÿê – 1) ôûðûëäàã ãóðìàã, 

ùèéëÿ èøëÿòìÿê, êÿëÿê ýÿëìÿê, ôÿíä ãóðìàã; 

2) ìÿú. áèð èøè ýþðìÿê ö÷öí ìöõòÿëèô 

öñóëëàðäàí èñòèôàäÿ åòìÿê. Ôÿùëÿëÿðèí äàùà 

äöçýöí ôÿíä èøëÿòäèêëÿðèíè ýþðÿí éàíüûí 

àëàéû äà îíëàðà ãîøóëäó. Ì.Ùöñåéí. [Ãþí÷ÿ 

Àòàøà:] Íÿ åëÿéÿúÿêñÿí, íÿ úöð ôÿíä èøëÿäÿúÿêñÿí 

þçöí áèë, àíúàã ìÿíè áóðàäàí ãóðòàð. 

ß.Âÿëèéåâ. Ôÿíä ãóðìàã – áèðèñèíÿ ãàðøû 

ýèçëèíäÿí òÿëÿ ãóðìàã, ùèéëÿ äöçÿëòìÿê, 

áèúëèê èøëÿòìÿê. [Ùàúû Ãÿìáÿð:] Ãî÷óì Úÿáè, 

ýþðöì íÿ òÿùÿð ôÿíä ãóðàúàãñàí. Í.Âÿçèðîâ. 

Ôÿíä òÿðïÿíìÿê – ùèéëÿéÿ ãàðøû ùèéëÿ 

ÔßÍÍ 

èøëÿòìÿê, çèðÿê òÿðïÿíìÿê, óñòà ùÿðÿêÿò 

åòìÿê. [Ñèðàò:] Àììà Àáäóëëà îüëó Áöëÿíä 

ôÿíä òÿðïÿíäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Ôÿíäÿ ñàëìàã 

– ùèéëÿ èøëÿäÿðÿê àëäàòìàã, òîðà ñàëìàã. 

2. Èäìàí éàðûøëàðûíäà ðÿãèáè àëäàòìàã 

ö÷öí òÿòáèã åäèëÿí öñóëëàð; êîìáèíàñèéà. 

Ôóòáîë÷óíóí èøëÿòäèéè ôÿíäëÿð. Ðÿãèáèí 

ôÿíäèíè áàøà äöøìÿê. 

ÔßÍÄÁÀÇ èñ. âÿ ñèô. [ôàðñ.] Ùèéëÿáàç, 

ôûðûëäàã÷û, ôÿíäýèð, ôÿíäúèë. [ßùìÿä:] Çàëûì 

îüëó íÿ ôÿíäáàçìûø, à ýÿäÿ! Í.Âÿçèðîâ. 

ÔßÍÄÁÀÇËÛÃ èñ. Ùèéëÿáàçëûã, ôûðûëäàã- 

÷ûëûã, ôÿíäýèðëèê. Ôÿíäáàçëûã åòìÿê. 

ÔßÍÄÚÈË áàõ ôÿíäáàç. Ôÿíäúèë àäàì. 

ÔßÍÄÚÈËËÈÊ áàõ ôÿíäáàçëûã. 

ÔßÍÄÝÈÐ [ôàðñ.] áàõ ôÿíäáàç. Ôÿíäýèð 

àäàì. 

ÔßÍÄÝÈÐËÈÊ áàõ ôÿíäáàçëûã. 

ÔßÍßÐ èñ. [éóí.] 1. ßòðàôû âÿ éà áèð ãèñìè 

øöøÿ, éàõóä áàøãà øÿôôàô ìàòåðèàëëà þðòöëö 

èøûã úèùàçû; ôàíóñ. Êö÷ÿ ôÿíÿðè. Ôÿíÿðÿ íåôò 

òþêìÿê. Ôÿíÿðè éàíäûðìàã. – Ìÿùÿððÿì ÿëèíäÿêè 

ôÿíÿðè éåðÿ ãîéóá òÿêðàð åòäè.. 

Ù.Íÿçÿðëè. Ãóðó îò öñòöíäÿ Ùöñåéí óçàíûð; 

Ôÿíÿðèí è÷èíäÿ ïàðà øàì éàíûð. Ì.Ðàùèì. 

// Åëåêòðèê ëàìïàñû. Ýåíèø ìåéäàíëàðäà éàíñûí 

ôÿíÿðëÿð; Ýåúÿëÿð êÿíäèìèç ÷èë÷ûðàã îëñóí. 

Î.Ñàðûâÿëëè. // á à õ ôàðà. Ìèíèê ìàøûíûíûí 

ôÿíÿðè. – Ùÿð èêè ìàøûíûí ýöúëö ôÿíÿðëÿðè 

ýåíèø áèð ñàùÿíè èøûãëàíäûðûðäû. ß.Ñàäûã. 

2. äàí. çàð. Çÿðáÿäÿí, çÿäÿëÿíìÿêäÿí 

öçäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí ãàí÷ûð, ýþé. Ýþçöíöí 

àëòûíäà ôÿíÿð âàð. 

ÔßÍßÐ×È èñ. êþùí. 1. Êö÷ÿ ôÿíÿðëÿðèíèí 

ñàçëûüûíà âÿ éàíìàñûíà íÿçàðÿò åäÿí àäàì; 

ôÿíÿðéàíäûðàí. Ãàëìûøäû ùÿéÿòäÿ êå÷ÿí àõøàìäàí; 

Ôÿíÿð÷è óíóòìóø áàëà íÿðäèâàí. 

Ù.Ê.Ñàíûëû. 

2. Êå÷ìèøäÿ: ýåúÿ éîëó èøûãëàíäûðìàã ö÷öí 

áþéöê àäàìëàðûí éàíûíúà ôÿíÿð àïàðàí àäàì. 

// ßëèíäÿ ôÿíÿð ýÿçäèðÿí àäàì. 

ÔßÍßÐÉÀÍÄÛÐÀÍ êþùí. áàõ ôÿíÿð÷è 

1-úè ìÿíàäà. 

ÔßÍÍ èñ. [ÿð.] 1. Åëì, áèëèê ñàùÿñè, òÿäðèñ 

îáéåêòè. Ðèéàçèééàò ôÿííè. Çîîëîýèéà ôÿííè 

êàáèíåòè. – [Òåéìóð ìöÿëëèì] éàëíûç ñèíèôäÿ 

äåéèë, êÿíàðäà äà þç ñåâèìëè ôÿííè úîüðàôèéàäàí 

ñààòëàðëà äàíûøìàüû ñåâÿðäè. ß.Ñàäûã. 

182

ÔßÐÀÃ 

2. á à õ ôÿíä 1-úè ìÿíàäà. Éàìàí ýöíäÿ 

òàìàì äóðóá êÿíàðà; Èñòÿð áèð ôÿíí èëÿ þçöí 

ãóðòàðà. Ã.Çàêèð. Ùÿð ôÿíí åäèðèêñÿ, èøèìèç 

òóòìàéûð ÿñëà; Àõ!.. Àõ!.. Î êå÷ÿí ýöíëÿðèìèç 

íîëäó, õóäàéà. Ì.ß.Ñàáèð. 

3. Åëì, òåõíèêà, áèëèê. Áÿëêÿ áèð âàõò åëì 

âÿ ôÿíí áÿðÿêÿòèíäÿí áó èøëÿð äöçÿëÿ. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Åëìè, ôÿííè, ñÿíÿòè; 

Ùÿð éàíà êèòàá éàéûð. Ì.Ñåéèäçàäÿ. 

ÔßÐÀÃ èñ. [ÿð.] Àéðûëûã, ùèúðàí, ôèðãÿò. 

Ñåâýèëèëÿðèí ôÿðàãû. – ßëÿñýÿðè ýþçäÿí ñàëìà 

èðàãà; Êþíöë òàá ýÿòèðìèð äÿðäÿ, ôÿðàãà. Àøûã 

ßëÿñýÿð. [Ðöñòÿì Ñÿðèééÿéÿ:] Ýþçÿë ìÿëÿêèì! 

Ìÿí äÿ ôÿðàãûíäà ìÿúíóíàì. Ú.Úàááàðëû. 

Ôÿðàãû, ôèðãÿòè ÷ÿêÿí äàü ìÿíÿì; Ìÿíäÿí 

ãåéðè äÿðäëè òàíûìà, áöëáöë! Àøûã Øÿìøèð. 

ÔßÐÀÌÓØ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Óíóòìà, éàääàí 

÷ûõàðìà. Ôÿðàìóø åòìÿê (ãûëìàã) 

– óíóòìàã, éàääàí ÷ûõàðìàã. Áèð ìåé ìÿíÿ 

ñóí êè, ìÿñòö ìÿäùóø; Äàèì þçöìö ãûëàì 

ôÿðàìóø. Ôöçóëè. [Ëÿëÿ:] Êÿðÿì ãûë, ñóëòàíûì, 

åòìÿ ôÿðàìóø; Ìöíòÿçèðäè, ìÿëóìàòà 

ýÿëìèøÿì. “Ëÿòèô øàù”. Ôÿðàìóø îëìàã – 

óíóäóëìàã, éàääàí ÷ûõàðûëìàã (÷ûõìàã). 

Ñÿíè ñåâÿí ÷îõ áÿëàéÿ òóø îëóð; Àüûë ýåäèð 

áàøäàí, ôÿðàìóø îëóð. Ì.Ï.Âàãèô. Äöøìÿéèð 

ÿñëà áèðèíèí éàäûíà! Îëäó ôÿðàìóø áó áèçèì 

êþùíÿëÿð! ß.Íÿçìè. 

ÔßÐÀÐ èñ. [ÿð.] Ýèçëèúÿ ãà÷ìà. Ôÿðàð 

åòìÿê – èúàçÿñèç âÿ ýèçëèúÿ ãà÷ìàã. Î 

âàõòäàí Ñåéèä Úÿìàëÿääèí Èñòàíáóëà ôÿðàð 

åòäè. Ú.Úàááàðëû. 

ÔßÐÀÐÈ èñ. [ÿð.] Ùÿðáè õèäìÿòäÿí áîéóí 

ãà÷ûðìàã ìÿãñÿäèëÿ ùÿðáè ùèññÿäÿí þçáàøûíà 

ýåäÿí, ôÿðàð åäÿí ÿñýÿð. [Íàçèð Àüàýöëÿ:] 

Áóíäàí ñîíðà ôÿðàðèëÿðè ýèçëÿäÿí áöòöí 

äàü êÿíäëÿðè òîïà òóòóëàúàã. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

// Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ôÿðàðè ÿñýÿð. 

// ìÿú. Þç âÿòÿíäàøëûã áîðúóíó, õèäìÿòè âÿ 

éà èúòèìàè âÿçèôÿëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðìÿêäÿí 

áîéóí ãà÷ûðàí àäàì. [Ôèêðÿò:] Ìÿí ùÿëÿ ôÿðàðèëÿðèí 

óúáàòûíäàí íÿ ãÿäÿð ÿçèééÿò ÷ÿêäèéèìèçè 

äåìèðÿì. Ì.Ùöñåéí. 

ÔßÐÀÐÈËÈÊ èñ. ßñýÿðëèêäÿí ãà÷ìà âÿ éà 

áîéóí ãà÷ûðìà. [Àüàýöë íàçèðÿ:] Èø òÿðñèíÿ 

äþíäö, úÿíàá íàçèð, éîëäàøëàðû ãèé àì ãàëäûðûá 

Ìóñòàôàíû ãà÷ûðòäûëàð âÿ î ýöíäÿí ùèññÿëÿðäÿ 

êöòëÿâè ôÿðàðèëèê áàøëàíäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÔßÐÄ 

ÔßÐÀÑßÒ èñ. [ÿð.] Äÿðùàë àíëàìà, áàøà 

äöøìÿ, äÿðê åòìÿ, ãàâðàìà áàúàðûüû, çåùèí 

èòèëèéè; àéûãëûã. ..Áó ãÿäÿð óøàã è÷èíäÿ ùÿð 

êÿñ Ãÿùðÿìàíûí çåùíèíäÿí, ôÿðàñÿòèíäÿí, 

äÿðñèíäÿí äàíûøûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ãûçëàð 

ôÿðàñÿòèíÿ áÿëÿä îëäóãëàðû Øàìàìàéà äÿðùàë 

ùàé âåðäèëÿð. ß.ßáöëùÿñÿí. // Àüûë, äÿððàêÿ. 

Þâëàäÿ ÷àòàð ùÿìàí úÿùàëÿò; Íÿ ÿãë 

îëóð îíäà, íÿ ôÿðàñÿò. Ì.ß.Ñàáèð. Ùöíÿðëÿ 

ôÿðàñÿò áèð îëàí éåðäÿ; À÷ûëûð òàéáàòàé áàüëû 

ãàïûëàð. Î.Ñàðûâÿëëè. 

ÔßÐÀÑßÒËÈ ñèô. Äÿðùàë àíëàéàí, áàøà 

äöøÿí, äÿðê åäÿí, ãàâðàéàí; èòèçåùèíëè, äÿððàêÿëè, 

àéûã. Ôÿðàñÿòëè óøàã. – [Êîìàíäèð:] 

Áèëèðñèíèçìè, êîìàíäèð éàõøû ÿñýÿðè àíà 

ôÿðàñÿòëè áàëàñûíû ñåâäèéèíäÿí äàùà ÷îõ 

ñåâèð. Ì.Èáðàùèìîâ. [Ìèðçÿ Úÿìèë:] Áþéöê 

áèð òþðÿìÿíèí è÷èíäÿ âóð-òóò ôÿðàñÿòëèñè 

îðòàíúûë ÿìèìèí ìàäàð îüëó èäè êè, ôÿëÿê 

áèëäèð ÿëèìäÿí àëäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÔßÐÀÑßÒÑÈÇ ñèô. Ôÿðàñÿòè îëìàéàí, äÿððàêÿñèç, 

áàúàðûãñûç, çåùíè êöò. Ôÿðàñÿòñèç àäàì. 

ÔßÐÄ èñ. [ÿð.] 1. Àéðûúà àäàì, øÿõñèééÿò. 

Ãÿì éåìÿ, õÿñòÿ Âèäàäè, ýþðöá ÿäàíû êÿñèð; 

Ùàããà èõëàñ èëÿ ìåéäàíÿ ýèðÿí ôÿðä îëìàç. 

Ì.Â.Âèäàäè. 

2. Ìöñòÿãèë ùàëäà ìþâúóä îëàí îðãàíèçì; 

âàðëûã. Ñàô (òÿìèç) ùàëäà ÷îõàëòìà öñóëóíäà 

úöòëÿøäèðèëÿí ôÿðäëÿð (èíÿê, éàõóä úàìûø âÿ 

òþðÿäèúè äþë÷öëÿð) åéíè úèíñäÿí îëóðëàð. 

3. êëàñ. Éàëãûç, òÿê. Äåðäèì êè, áÿëà éîëóíäà 

ôÿðäÿì; Åøã è÷ðÿ ñÿíÿ øÿðèêè-äÿðäÿì. 

Ôöçóëè. Åé òèôëè-ñàäÿ, ýÿçìÿ ñîãàãëàðäà áþéëÿ 

ôÿðä; Àëèúÿíàá ÿìóëÿðèíè áèëìÿ ÷îõ äà ìÿðä. 

Ì.ß.Ñàáèð. Ôÿðä ãàëìàã êëàñ. – éàëãûç 

îëìàã, òÿê ãàëìàã. Ãÿì ìÿðùÿëÿñèíäÿ ãàëìûøàì 

ôÿðä; Íÿ éàð, íÿ ùÿìíèøèí, íÿ ùÿìäÿðä. 

Ôöçóëè. Äàüûëäû éàðö ÿíñàðûì áàøûìäàí, 

ôÿðä ãàëäûì ìÿí. Ñ.ß.Øèðâàíè. // êëàñ. Òàéûáÿðàáÿðè 

îëìàéàí; òÿê. ßýÿð ïÿùëÿâàíëûãäà 

ñÿí ôÿðäñÿí; Ùÿãèãÿò ñþéëÿ ýÿð úÿâàíìÿðäñÿí 


4. Êëàññèê Øÿðã (î úöìëÿäÿí Àçÿðáàéúàí) 

ÿäÿáèééàòûíäà áèð áåéòäÿí èáàðÿò øåèð 

ôîðìàñû. [Ìèðçÿ Áÿéëÿð:] Àøèãÿì ìÿí ñÿíèí 

èõòèëàòûíà; Íÿçìèíÿ, ôÿðäèíÿ, õîø ÿáéàòûíà. 

Àøûã ßëÿñýÿð. Ãàòàð éîëà äöøäö âÿ ìÿí äÿ 

ìÿáùóò ýþçäÿí èòÿíÿäÿê äàëûíúà áàõäûì âÿ 

183

ÔßÐÄÈ 

áó áþùòöí è÷èíäÿ Ñÿäè ìÿðùóìóí áèð ôÿðäè 

éàäûìà äöøäö. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÔßÐÄÈ ñèô. [ÿð.] 1. Éàëíûç áèð ôÿðäÿ (øÿõñÿ) 

õàñ îëóá îíó áàøãàëàðûíäàí ôÿðãëÿíäèðÿí; 

øÿõñè. Ôÿðäè öñëóá. 

2. Õöñóñè èñòèôàäÿäÿ îëàí; öìóìè îëìàéàí; 

øÿõñè. Ôÿðäè àâòîìàøûí. Ôÿðäè òÿñÿððöôàò. 

Ôÿðäè ùÿéÿòéàíû ñàùÿ. 

3. Êîëëåêòèâ òÿðÿôèíäÿí äåéèë, àéðû-àéðû 

øÿõñëÿð òÿðÿôèíäÿí ùÿéàòà êå÷èðèëÿí. Ôÿðäè 

èíøààò. Ôÿðäè ìÿíçèë èíøààòû. 

4. Àéðûëûãäà ùÿð áèð àäàìà àèä îëàí; õöñóñè. 

Ôÿðäè ïëàí. Ôÿðäè þùäÿëèê. 

ÔßÐÄÈËßØÄÈÐÌß “Ôÿðäèëÿøäèðìÿê”- 


ÔßÐÄÈËßØÄÈÐÌßÊ ô. Ñÿúèééÿâè ôÿðäè 

ÿëàìÿòëÿðèíÿ ýþðÿ ôÿðãëÿíäèðìÿê. Ñóðÿòëÿðèí 

äèëèíè ôÿðäèëÿøäèðìÿê. // Àéðû-àéðû àäàìëàð, 

øåéëÿð ö÷öí õöñóñèëÿøäèðìÿê. Øàýèðäëÿðëÿ 

ìÿøüÿëÿíè ôÿðäèëÿøäèðìÿê. 

ÔßÐÄÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] 1. Áèð øÿõñ âÿ éà 

ùàäèñÿíè áàøãàëàðûíäàí àéûðàí ñÿúèééÿâè âÿ 

òèïèê õöñóñèééÿòëÿðèí ìÿúìóñó. // Òÿêëèê. 

2. Ôÿðäè, þçöíÿ õàñ ÿëàìÿò âÿ õöñóñèééÿòëÿðè 

îëàí øÿõñ; øÿõñèééÿò, ôÿðä. 

ÔßÐÄÈÉÉßÒ×È ñèô. Þç ôèêèð òÿðçèíÿ âÿ 

ùÿðÿêÿòëÿðèíäÿ ôÿðäèééÿò÷èëèéÿ ìåéèë åäÿí 

(àäàì). // Þç øÿõñè ìÿíàôåéèíè úÿìèééÿòèí, 

êîëëåêòèâèí ìÿíàôåéèíäÿí öñòöí òóòàí, áèðèíúè 

íþâáÿäÿ þç ìÿíàôåéèíè ýöäÿí (àäàì). 

Úàááàðëû “Àëìàç” ïéåñèíäÿ ÿñàñÿí êþùíÿ 

ôÿðäèééÿò÷è êÿíäèí ìÿíçÿðÿñèíè éàðàòìûøäûð. 

Ì.Àðèô. 

ÔßÐÄÈÉÉßÒ×ÈËÈÊ èñ. Õöñóñè ìöëêèééÿò÷èëèê 

èäåîëîýèéàñûíûí, øÿõñèééÿòèí, ôÿðäèí 

ìÿíàôåéèíè úÿìèééÿòèí, êîëëåêòèâèí ìÿíàôåéèíäÿí 

öñòöí òóòàí ÿñàñ ïðèíñèïëÿðèíäÿí 

áèðè. Ôÿðäèééÿò÷èëèê òÿìàéöëö. Ôÿðäèééÿò÷èëèê 

âÿ õöñóñèééÿò÷èëèê ÿùâàëû. 

ÔßÐß èñ. Úàâàí òîéóã (êÿêëèê). ×èë ôÿðÿ. 

– Øÿùÿðäÿí ýÿòèðäèéèì òîéóüóìóí áàëàëàðû 

áþéöìöø, òöêëÿíìèø, õîðóçó, ôÿðÿñè áÿëëè 

îëìóøäó. À.Øàèã. Ùèíäÿí ÷ûõûá òåç àü ôÿðÿ; 

Ãàããûëäàäû áèðäÿí-áèðÿ. Ì.Äèëáàçè. 

ÔßÐßÚ èñ. [ÿð.] êëàñ. Ùöçí, êÿäÿð, ìÿéóñëóãäàí 

ñîíðà ýÿëÿí ñåâèíú, øàäëûã âÿ 

éàõøû ÿùâàë. 

◊ Àëëàù (Éàðàäàí, Òàíðû) ôÿðÿú âåðñèí! 

– “Àëëàù êþìÿê åëÿñèí”, “óüóðëàð îëñóí” 

184 

ÔßÐßÙÑÈÇ 

ìÿíàñûíäà õîø àðçó áèëäèðÿí èôàäÿ. [Áàíûõàíûì:] 

Ñÿíÿ êþìÿê èñòÿðÿì ìÿí õóäàäàí; Èøèíÿ 

ôÿðÿú âåðñèí áþéöê Éàðàäàí. “Àøûã Ãÿðèá”. 

[Ìèð Ùàäè:] Àëëàù [Ìèðçÿ Ìåùäèíèí] èøèíÿ 

ôÿðÿú âåðñèí... Ãàíòÿìèð. 

ÔßÐßÙ [ÿð.] 1. èñ. Ñåâèíú, øàäëûã, êþíöë 

à÷ûãëûüû. Àíàëûã ôÿðÿùè. Ôÿðÿùäÿí àüëàìàã. 

– Èíñàíûí òÿáèÿòèíäÿ èêè öìäÿ õàñèééÿò 

ãîéóëóáäóð: áèðè ãÿì, áèðè ôÿðÿù; àüëàìàã 

ÿëàìÿòè-ãÿìäèð, ýöëìÿê ÿëàìÿòè ôÿðÿùäèð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Åòèáàð éåðèäèêúÿ; Ôÿðÿùèíäÿí 

àç ãàëà; Ó÷àúàãäû áó ñààò. È.Ñÿôÿðëè. 

2. Ôÿðÿùëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ñåâèíÿðÿê, 

øàäëàíàðàã, ôÿðÿùëÿíÿðÿê; ñåâèíúÿê, øàä, 

ñåâèíÿ-ñåâèíÿ. Ôÿðÿùëÿ äåìÿê. Ôÿðÿùëÿ îüëóíà 

áàõìàã. – Àíàëàð ôÿðÿùëÿ áàõûðëàð ñÿíÿ; 

Êþðïÿ áàëàëàðûí ýöëöð ýþçëÿðè. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

Î ãÿëáÿí êå÷ìèøäèð áóðäàí éöç êÿðÿ; Áàõìûø 

èôòèõàðëà, áàõìûø ôÿðÿùëÿ. Í.Õÿçðè. 

ÔßÐßÙËßÍÄÈÐÈÚÈ ñèô. Ñåâèíäèðèúè, ôÿðÿù 

ýÿòèðÿí, êþíöëà÷àí. Ôÿðÿùëÿíäèðèúè õÿáÿð. 

Ôåâðàë èíãèëàáû (1917) Àçÿðáàéúàí òåàòðû âÿ 

äðàìàòóðýèéàñûíà ôÿðÿùëÿíäèðèúè áèð øåé 

ýÿòèðìÿäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÔßÐßÙËßÍÄÈÐÌß “Ôÿðÿùëÿíäèðìÿê”- 


ÔßÐßÙËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Ñåâèíäèðìÿê, 

øàäëàíäûðìàã, êþíëöíö à÷ìàã. Éàõøû èø àäàìû 

ôÿðÿùëÿíäèðèð. Õîø õÿáÿðëÿ ôÿðÿùëÿíäèðìÿê. 

– Àë-ÿëâàí ÷è÷ÿêëÿð þç ýþçÿëëèêëÿðè èëÿ 

úöìëÿíè ôÿðÿùëÿíäèðèð èäè. “Ìÿêòÿá”. 

ÔßÐßÙËßÍÌß “Ôÿðÿùëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÔßÐßÙËßÍÌßÊ ô. Ñåâèíìÿê, øàäëàíìàã, 

êþíëö à÷ûëìàã. Àòàí ôÿðÿùëÿíñèí ÿìÿëëÿðèíäÿí; 

Âÿòÿí ÷àéëàðûíäàí ýöú àëñûí ñÿñèí! 

Á.Âàùàáçàäÿ. Ñÿðâèíàç ãàðû åâÿ äþíöá ùÿð 

øåéè ùàçûð ýþðÿíäÿ ôÿðÿùëÿíäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÔßÐßÙËÈ ñèô. 1. Ñåâèíäèðèúè, ôÿðÿù ýÿòèðÿí, 

øàäëûã ýÿòèðÿí; öðÿêà÷àí, øàäëàíäûðûúû. 

Ôÿðÿùëè ùàäèñÿ. Ôÿðÿùëè éàøàéûø. – [Åéâàç:] 

Áó ñþçëÿð áàùàð ýåúÿñèíèí ëàë ìóñèãèñè êèìè 

ìÿíÿ ôÿðÿùëè íÿüìÿëÿð îõóéóðäó. È.ßôÿíäèéåâ. 

2. Øàä, øÿí, ñåâèíúÿê; ôÿðÿù, ñåâèíú, øàäëûã 

èôàäÿ åäÿí. Ôÿðÿùëè ñèìà. Öçöíäÿ ôÿðÿùëè 

èôàäÿ ùèññ îëóíóðäó. – Þìðöí áàü÷àñûíäà 

þòÿéäè ùÿð àí; Ôÿðÿùëè, íÿøÿëè áó ãóø ñÿñëÿðè. 


ÔßÐßÙÑÈÇ ñèô. Ôÿðÿù, ñåâèíú ýÿòèðìÿéÿí; 

ñåâèíúñèç, ãÿìëè, êÿäÿðëè, àüûð. Ôÿðÿùñèç

ÔßÐÃ 

ìÿíçÿðÿ. – [Ìåùðèáàíûí] ôÿðÿùñèç ôèêèðëÿð 

áåéíèíäÿ áèð-áèðèíè ÿâÿç åòäè.. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÔßÐÃ èñ. [ÿð.] 1. Øåéëÿðè, àäàìëàðû áèðáèðèíäÿí 

àéûðàí ùÿð ùàíñû õöñóñèééÿò, îíëàðû 

áèð-áèðèíäÿí àéûðàí úÿùÿò; òÿôàâöò. Éàõøû èëÿ 

ïèñèí ôÿðãè. Ùåêàéÿ èëÿ ðîìàíûí ôÿðãè. – Êþùíÿ 

àøíàëûüûí, òÿçÿ äîñòëóüóí; Ôÿðãè âàð ãûø 

èëÿ éàç àðàñûíäà. Àøûã ßëÿñýÿð. 

2. Èêè ÿäÿä, ìÿáëÿü, êÿìèééÿò àðàñûíäà 

òÿôàâöò; äÿéÿð àéðûëûüû. Ùåñàáäàðëûã Ñàëåùÿ 

ëÿççÿò âåðèð, áÿçÿí áèð ùåñàáû áåø äÿôÿ 

ñàéüàúà ñàëûð, íÿùàéÿò, éåääè ãÿïèê ôÿðãè 

òàïûá îðòàëûüà ÷ûõàðäûüû ö÷öí ãàëèá êîìàíäàí 

êèìè ìÿüðóð äóðóá áàõûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

Àíúàã éàø ôÿðãëÿðèíèí ÷îõ îëìàäûüûíà 

áàõìàéàðàã, Àüúà ãàðû ýþçÿ ÿðèíäÿí áèð àç 

ãîúà äÿéèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

◊ Ôÿðã åäèëìÿê – ýþðöíìÿê, ñå÷èëìÿê, 

íÿçÿðÿ ÷àðïìàã. Ùàâàíûí öçö ëÿêÿñèç 

îëäóüó ö÷öí èøûãëû óëäóçëàð þòÿäÿ-áÿðèäÿ 

ôÿðã åäèëèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Ôÿðã åòìÿê – àéûðìàã, 

ñå÷ìÿê, ôÿðãëè úÿùÿòëÿðèíè ýþðìÿê, 

ôÿðãëÿíäèðìÿê, àéûðä åòìÿê. Ôÿðã åòìÿç – 

ôÿðãè éîõäóð, òÿôàâöòö éîõäóð, áèðäèð, 

ÿùÿìèééÿòè éîõäóð. [Ýöëñàáàù:] Ôÿðã åòìÿç. 

Áó ýåúÿ ñîí èìòàùàíäûð. Ú.Úàááàðëû. Ôÿðã 

ãîéìàã – àéðû-ñå÷êèëèê åòìÿê. Àäàìëàðà 

ôÿðã ãîéìàã. Ôÿðã îëìàã – àðàëàðûíäà òÿôàâöò 

îëìàã, áèð-áèðèíäÿí àéðûëìàã, ñå÷èëìÿê, 

ôÿðãëÿíìÿê. Íîëà êè, ôÿðã îëà íàìÿðäëèêäÿí 

ìÿðä äöíéàäà. Ãþâñè. Ôÿðãè íÿäèð – Áèð 

äåéèëìè Íÿ ôÿðãè âàð Íÿ òÿôàâöòö âàð 

Ôÿðãè éîõäóð – áàõ ôÿðã åòìÿç. Ýåäÿí 

ýåäÿð, ãÿìè ãàëàð áèð è÷èì; Ôÿðãè éîõäó: éà 

ö÷ ìèíè, éà ö÷ö... Ìÿçàð öñòÿ ÷îõó àüëàð 

ýþðê ö÷öí; Àüëàéûðñàí, ñàüëûüûìäà àüëà ñÿí. 

Ì.Àðàç. Ôÿðãèíÿ âàðìàã – èíúÿ âÿ éà 

íàìÿëóì, ýèçëè áèð øåéè àíëàìàã, àíëàéà 

áèëìÿê, äÿðê åòìÿê. [Éàøëû êèøè:] [Øèðèííàç] 

áèðäÿí éàðûì÷ûëïàã áèð ùàëäà îëäóüóíóí 

ôÿðãèíÿ âàðäû. Ñ.Ùöñåéí. Ôÿðãèíÿ âàðìàìàã 

– ÷îõ ôèêèð âåðìÿìÿê, ÿùÿìèééÿò 

âåðìÿìÿê, ÷îõ äÿðèíÿ ýåòìÿìÿê. Îíóí 

ñþçëÿðèíèí ôÿðãèíÿ âàðìà. – Éåäè, ëÿççÿò àëäû 

ùÿð áèð ìåéâÿäÿí; Àíúàã ùå÷ ôÿðãèíÿ âàðìàäû, 

íÿäÿí Ì.Äèëáàçè. 

ÔßÐÃËßÍÄÈÐÌß “Ôÿðãëÿíäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÔßÐÌÀÍ 

ÔßÐÃËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Ýþç âÿ éà äóéüó 

èëÿ áàøãàñûíäàí âÿ éà áàøãàëàðûíäàí àéûðìàã, 

ñå÷ìÿê. // Ôÿðãëè úÿùÿòèíÿ ýþðÿ áàøãàñûíäàí 

(áàøãàëàðûíäàí) àéûðìàã, àéûðä åòìÿê. Éàõøû 

èø÷è èëÿ ïèñ èø÷èíè ôÿðãëÿíäèðìÿê. 

ÔßÐÃËßÍÌß “Ôÿðãëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÔßÐÃËßÍÌßÊ ô. Àéðûëìàã, ñå÷èëìÿê, 

àðàëàðûíäà ôÿðã îëìàã, áÿíçÿðëèê îëìàìàã. 

Éàðûøäà ôÿðãëÿíìÿê. 

ÔßÐÃËÈ ñèô. Àðàëàðûíäà ôÿðã îëàí, ìöÿééÿí 

õöñóñèééÿòè èëÿ î áèðèíäÿí ôÿðãëÿíÿí, 

àéðûëàí, ñå÷èëÿí, àðàëàðûíäà îõøàðëûã îëìàéàí. 

Ôÿðãëè úÿùÿòëÿð. Ôÿðãëè äöíéàýþðöøö. – 

Ãàéÿñèç, ìÿãñÿäñèç êå÷ÿí áèð èíñàí þìðö 

[Êÿðèìõàíà] áèð ùå÷, áèð ùåéâàí ùÿéàòûíäàí 

ôÿðãëè ýþðöíìöðäö. Ì.Èáðàùèìîâ. Áèð åâäÿ 

åéíè ôàìèëèéà äàøûéàí èêè ãàäûí .. áèðáèðèíäÿí 

íÿ ãÿäÿð ôÿðãëè èäè. È.Ãàñûìîâ. 

ÔßÐÃÑÈÇ ñèô. âÿ çÿðô 1. Ôÿðã ãîéìàäàí, 

àéûðìàäàí, ëàãåéä. 

2. Ôÿðãñèçäèð øÿêëèíäÿ – ôÿðãè éîõäóð, 

òÿôàâöòö éîõäóð, ÿùÿìèééÿòè éîõäóð, áèðäèð. 

Áèç òÿùñèëèí, ýöíÿøèí ãàïûëàðûíû èíñàí éàâðóëàðûíà 

ôÿðã ãîéìàäàí à÷äûã. Îíëàð îíñóç 

äà ôÿðãñèçäèðëÿð. Ì.Ìöøôèã. Áóðäà áàùàð, 

ãûø áèð, òèêàíëà áèð ýöë; Óüóðñóç áàéãóøäàí 

ôÿðãñèçäèð áöëáöë. À.Èëäûðûì. 

ÔßÐËÈ ñèô. 1. Ìöíàñèá, àáûðëû, ëàéèãëè, 

éàõøû, ÿìÿëëè-áàøëû, éàðàðëû. Ôÿðëè åâ. Ôÿðëè 

ùÿéÿò. Ôÿðëè áèð øåéèì éîõäóð êè, áàüûøëàéûì. 

– ..Ìàë-ùåéâàíû ñàõëàìàã ö÷öí ôÿðëè áèð 

òþâëÿ éîõ èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. [Áàáàéåâ:] Ùå÷ 

îëìàçñà þçöíÿ ôÿðëè áèð àéàããàáû àëàéäûí. 

Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

2. Áàúàðûãëû, ãàáèëèééÿòëè, éàõøû, àüûëëûáàøëû, 

òÿïÿðëè. Ôÿðëè þâëàä. – Ôÿðëè îüóë íåéëÿð 

àòà ìàëûíû (Àòà. ñþçö). Äàüäà éîë-èç éàõøûäûð; 

Ùÿð éàí íÿðýèç éàõøûäûð; Éåääè ôÿðñèç 

îüóëäàí; Áèð ôÿðëè ãûç éàõøûäûð. (Áàéàòû). 

ÔßÐËÈ-ÁÀØËÛ áàõ àüûëëû-áàøëû 1-úè ìÿíàäà. 

Ôÿðëè-áàøëû ýåéèì. - Áàéûëûí íåôò âåðÿí 

ìÿäÿíè, äöçäöð, ÷îõäóð; Ôÿðëè-áàøëû îðà êè 

ýåòìÿéÿ áèð éîë éîõäóð. ß.Âàùèä. 

ÔßÐÌÀÍ èñ. [ôàðñ.] Àëè ùàêèìèééÿò îðãàíûíûí 

ãàíóí ãöââÿñèíäÿ îëàí ñÿðÿíúàìû, 

ãÿðàðû. Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñû Ïðåçèäåíòèíèí 

ôÿðìàíû. // êþùí. Ùþêìäàðûí, ïàäøàùûí 

éàçûëû ÿìðè. Î àðàëûã Êÿðèì õàí ôÿðìàí ýþí- 

185

ÔßÐÌÀÉÈØ 

äÿðèá, Ìåùðàëû áÿéè Ãàðàáàü õàíû òÿéèí åòìèøäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ýîðóñ íà÷àëíèêèíäÿí 

áàøëàéûá, Ýÿíúÿ ãóáåðíàòûíäàí þòöá, Òèôëèñäÿêè 

ñÿðäàðà ãÿäÿð ïàäøàùà õÿáÿð éàçûëûð, 

éóõàðûäàí ùåé ôÿðìàí ýÿëèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÔßÐÌÀÉÈØ èñ. [ôàðñ.] êþùí. Áóéóðìà, 

ÿìð åòìÿ; áóéðóã, ÿìð, ãóëëóã. ...Áàøëàäûëàð 

óñòàíûí ôÿðìàéèøëÿðèíè áèðáÿáèð ÿìÿëÿ 

ýÿòèðìÿéÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Îíëàðûí 

áàøû öñòöíäÿí êÿíàðäà äóðóá áàõàí Ôèðèäóíà 

ìöðàúèÿò åòäè: – Àüà, ôÿðìàéèøèí 

íÿäèð Ì.Èáðàùèìîâ. Ôÿðìàéèø åòìÿê 

êëàñ. – ÿìð åòìÿê, áóéóðìàã. [Øàùìàð 

áÿé:] Ìÿí ëàçûì áèëèðÿì ñèçäÿí ìöõëèñàíÿ 

òÿâÿããå åäèì êè, ñèç áèð ãÿäÿð ñÿáð ôÿðìàéèø 

åäÿñèç. Í.Âÿçèðîâ. 

ÔßÐÐÀØ èñ. [ÿð.] êþùí. Ìöõòÿëèô òàïøûðûãëàðû 

éåðèíÿ éåòèðÿí õèäìÿò÷è. [Øàù 

õàúÿéÿ:] Áó ñààò ôÿððàøû ýþíäÿð, ìöíÿúúèìáàøûíû 

ìÿíèì ùöçóðóìà ýÿòèðñèí. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Øàù ãÿçÿáëÿ ÷àüûðäû ôÿððàøûí; 

Äåäè: – Àë òèüè, êÿñ áóíóí áàøûí. 


ÔßÐÐÀØÁÀØÛ èñ. êþùí. Ïàäøàùëàðûí ñàðàéûíäà 

áàø ôÿððàø. Èñìàéûë êèøè àüçûíû à÷ìàã 

èñòÿéèðäè êè, áó àí ôÿððàøáàøûíûí éîüóí ñÿñè 

åøèäèëäè. Ï.Ìàêóëó. 

ÔßÐÑßÍÝ, ÔßÐÑßÕ èñ. [ôàðñ.] êþùí. Òÿõìèíÿí 

5-6 êèëîìåòðëèê ìÿñàôÿ. [Îäàáàøû:] 

Øÿùÿðäÿí îí-îí áåø ôÿðñÿíý êÿíàðà ñàü-ñîë 

ýþç èøëÿäèêúÿ àüàíûí ÿìëàêû èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Îðäó Ýÿíúÿäÿí Èñôàùàí êÿíäèíÿ 

ãÿäÿð îëàí îí èêè ôÿðñÿíý éîëó õàëãûí øàäëûã 

ñÿñëÿðè, ìóñèãè íÿüìÿëÿðè àëòûíäà êå÷èðäè. 


ÔßÐÑÈÇ ñèô. ßëèíäÿí èø ýÿëìÿéÿí; áàúàðûãñûç, 

ãàáèëèééÿòñèç, áèâåú, áèôÿð. Ôÿðñèç þâëàä. 

Ôÿðñèç óøàã. – Ôÿðñèç ãîéóíó ãóðä éåéÿð. 

(Àòà. ñþçö). Ãÿäèì çàìàíäà áèð ßùìÿä àäëû 

òàúèð âàð èìèø. Áó òàúèðèí Ôÿðàìÿç àäëû ôÿðñèç 

áèð îüëó âàð èìèø. (Íàüûë). 

ÔßÐÑÈÇËÈÊ èñ. ßëèíäÿí èø ýÿëìÿìÿ; áàúàðûãñûçëûã, 

ãàáèëèééÿòñèçëèê, áèâåúëèê, áèôÿðëèê. 

Ôÿðñèçëèéèíäÿí èõòèñàñ ãàçàíà áèëìÿäè. 

ÔßÐØ èñ. [ÿð.] Äþøÿíÿúÿê (õàë÷à, ïàëàç, 

úåúèì âÿ ñ.). Îòàüà ôÿðø ñàëìàã. Ôÿðøèí 

öñòöíäÿ îòóðìàã. – ßââÿëèìúè îòàãäà ÿëâàí 

ôÿðøëÿð äþøÿíèá, ãÿðèáÿ ýöë âÿ ýèéàù èëÿ âÿ 

186 

ÔßÐÇ 

ãóø øÿêèëëÿðè èëÿ ñÿãôè ìöíÿããÿø îëìóøäó. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ùöúðÿíèí ôÿðøè èáàðÿòäè áèð 

ïàëàçäàí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // Öìóìèééÿòëÿ, 

éåðÿ äþøÿíÿí ùÿð úöð øåé. Òÿáèÿò 

áèð áÿçÿêëè-äöçÿêëè ýÿëèíÿ îõøàéûð, éàøûë 

çÿìèëÿð, ÿêèí ýþéëÿðè éåðÿ ñÿðèëìèø ìÿðìÿð 

ôÿðøëÿðÿ áÿíçÿéèð. Å.Ñóëòàíîâ. 

ÔßÐÉÀÄ èñ. [ôàðñ.] Àúû-àúû áàüûðìà; 

íàëÿ, ôÿüàí, àù-íàëÿ, âàâåéëà. Îüëóíó èòèðìèø 

àíàíûí ôÿðéàäû. – Èíèëòè, ãûøãûðûã, àù, ôÿðéàä, 

ýöëöø; Áöðöéöá àëÿìè, äþíöá òóôàíà. 

Ì.Ðàùèì. Áó èíñàí ôÿðéàäûíà; Áàõäûãúà 

íÿëÿð äöøöð; Ùÿð áàõàíûí éàäûíà. Á.Âàùàáçàäÿ. 

Ôÿðéàä åòìÿê (ãîïàðìàã, ÷ÿêìÿê, 

ãûëìàã) – àúû-àúû áàüûðìàã, àù-íàëÿ 

åòìÿê, ôÿüàí åòìÿê. Ùÿãèãÿò ùàë, ùÿð ùÿôòÿ 

ôÿðéàä åòìÿê äÿ éàõøû äåéèë. Í.Íÿðèìàíîâ. 

Ýÿëèí... àúû áèð ôÿðéàä ÷ÿêèá þçöíäÿí ýåòäè. 

Ìèð Úÿëàë. // ìÿú. Èíëÿìÿê, àüëàìàã, ñûçëàìàã. 

Àõûð ýöíöí ÿââÿë åéëÿéèá éàä; Àõûòäû 

ñèðèøêö ãûëäû ôÿðéàä. Ôöçóëè. Êöëÿê óüóëäàäûãúà 

÷èíàðûí ãóðóìóø éàðïàãëàðû ôÿðéàä 

ãîïàðûðäû. ß.Âÿëèéåâ. Ö÷ àääûì î òÿðÿôäÿ 

êè÷èê áèð ãûç ôÿðéàä åäèð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Ôÿðéàäà ýÿëìÿê – áàõ ôÿðéàä åòìÿê. 

ßëÿìè-ëàéÿòÿíàùèíèí ÿëèíäÿí, Ùàäè; Éåðè 

âàðäûð íÿ ãÿäÿð ýÿëñÿí ÿýÿð ôÿðéàäÿ. 

Ì.Ùàäè. // Ãûøãûðûã, áàüûðòû, ÷ûüûðòû. Õÿñòÿíèí 

ôÿðéàäû. – È÷ÿðèäÿí áîüóã áèð ñÿñ ýÿëäè, àíè 

áèð ôÿðéàä äóéóëäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ôÿðéàä 

ãîïàðìàã (åòìÿê) – ãûøãûðìàã, áàüûðìàã, 

÷ûüûðòû ñàëìàã. // Èìäàäà, êþìÿéÿ 

÷àüûðûø ñÿñè. Ôÿðéàäûíà éåòèøÿí îëìàäû. – Ùå÷ 

êÿñ Íÿáèíèí ñÿñèíè, íàëÿñèíè, ôÿðéàäûíû åøèòìèðäè.. 


ÔßÐÇ èñ. [ÿð.] 1. Ýöìàí, òÿõìèí, åùòèìàë; 

áèð øåéè âàð âÿ éà éîõ ñàéìà. Ôÿðç 

åäÿê (êè)... – òóòàã êè... Áåëÿ ôÿðç åäÿê êè, 

èíäè ðàìàçàí äàõèë îëäó. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ôÿðç åòìÿê – ýöìàí åòìÿê, åùòèìàë 

åòìÿê, òÿõìèí åòìÿê, ùåñàá åòìÿê. Ìÿí 

áåëÿ ôÿðç åäèðÿì êè... – Áèð äÿãèãÿëèéÿ áåëÿ 

ôÿðç åëÿéÿê êè, Ìèäùÿò .. ýöíàùêàðäûð âÿ îíà 

âåðèëÿí àüûð úÿçà äà ÿäàëÿòëèäèð. Ì.Ùöñåéí. 

Ôÿðç îëóíìàã – ýöìàí åäèëìÿê, åùòèìàë 

åäèëìÿê, òÿõìèí åäèëìÿê, íèééÿòäÿ òóòóëìàã. 

2. Âàúèá, çÿðóðè, äàùà àðòûã ëàçûì (âàúèá) 

îëàí øåé. Åé èíñàíëàð, ôÿðç äåéèëìè áèçëÿðÿ;

ÔßÐÇßÍ 

Ðÿùì åéëÿìÿê, ÿë òóòìàã àúèçëÿðÿ À.Ñÿùùÿò. 

Ôÿðç îëìàã – âàúèá îëìàã, çÿðóðè îëìàã, 

ëàçûì îëìàã. Ùÿëÿ êè ìöãÿððÿð îëäó ýåòìÿê; 

Ôÿðç îëäó áó ñèððè çàùèð åòìÿê. Ôöçóëè. 

ÔßÐÇßÍ çÿðô [ÿð.] êëàñ. Ôÿðç, òÿõìèí 

éîëó èëÿ; åùòèìàëÿí, òóòàã êè, ôÿðç åäÿê êè. 

Ôÿðçÿí åùòèìàë åäèá äåéÿê êè, áèçäÿí ñàâàéû 

áöòöí äöíéàíûí àðâàäëàðû þçëÿðèíè þëäöðöá 

÷àëûøäûãëàðû âÿ îíëàðà áèð ÷îõ êèøèëÿð äÿ 

éàðäûì åòäèêëÿðè ö÷öí îíëàðà áèð àç ùàãã âÿ 

èõòèéàð âåðèëñèí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÔßÐÇÈÉÉß èñ. [ÿð.] Áèð øåé ùàããûíäà 

òÿõìèíè ìöëàùèçÿ; ýöìàí, åùòèìàë, ôèêèð, 

çÿíí. Êàèíàòûí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñè ùàããûíäà 

ôÿðçèééÿ. Îíóí ôÿðçèééÿñèíÿ ýþðÿ... Ôÿðçèééÿ 

ùÿãèãÿòÿ ÷åâðèëäè. – [Øåéäà] óçóí ìöääÿò 

éîõëàìàäûüû, ýþòöð-ãîé åëÿìÿäèéè áèð ôÿðçèééÿíè 

ÿí éàõûí äîñòëàðûíà áåëÿ à÷ûá ñþéëÿìÿçäè. 


ÔßÑ èñ. [Ìÿðàêåøäÿ øÿùÿð àäûíäàí] Áÿçè 

Øÿðã þëêÿëÿðèíäÿ êÿñèê êîíóñ øÿêëèíäÿ, ÿñàñÿí 

ãûðìûçû ðÿíýëè, ãîòàçëû áàø ýåéèìè. Ãûðìûçû 

ôÿñ, ãûðìûçû èïÿê ãóðøàã, ñûðìàëû àðõàëûã 

Ðöñòÿì áÿéÿ ÷îõ éàðàøûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ìèðçÿ Ñöëåéìàí áÿé] àðõàëûüû, ÷óõàíû àòûá, 

êîñòéóì, ãàëñòóê ýåéìèøäè, ïàïàüû ÷ûõàðäûá 

ôÿñ ãîéìóøäó. Á.Òàëûáëû. 

ÔßÑÀÄ èñ. [ÿð.] 1. Íèôàã, ãàðûøûãëûã, ôèòíÿ, 

èíòðèãà. Áèçäÿ ýþðöíìÿç íÿ ôÿñàäö íèôàã; 

Èøëÿìÿéÿ áèð-áèðèìèçäÿí ãî÷àã. Ì.ß.Ñàáèð. 

Ùèéëÿýÿð ðóùàíèëÿðèí ôÿñàä òîðëàðûíû éûðòûá, î 

òîðäàí ÷ûõìàã ö÷öí çÿùìÿò ÷ÿêèá äöíéà 

åëìëÿðèíè òÿùñèë åëÿéèðëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ôÿñàä äöøìÿê – ùÿðú-ìÿðúëèê 

äöøìÿê, ãàðìàãàðûøûãëûã äöøìÿê, àñàéèø, 

ÿìèí-àìàíëûã ïîçóëìàã, äàâà äöøìÿê, íèôàã 

äöøìÿê. Ôÿñàä ñàëìàã – ùÿðú-ìÿðúëèê 

ñàëìàã, àðà ãàðûøäûðìàã, íèôàã ñàëìàã, èíòðèãà 

ñàëìàã. Àðàëàðûíà ôÿñàä ñàëìàã. – Ùÿì 

äÿ îëóðäó óøàã äÿðñäÿ áÿäåòèãàä; Ìÿçùÿáÿ 

ðÿõíÿ âóðóá, äèíÿ ñàëûðäû ôÿñàä. Ì.ß.Ñàáèð. 

2. òèá. Õÿñòÿëèéèí òþðÿòäèéè àüûð, ãîðõóëó 

íÿòèúÿëÿð; ïîçóãëóã. Äåéèáëÿð êè, òÿíáÿëëèê 

áÿäÿí ö÷öí ôÿñàääûð. “Ãàáóñíàìÿ”. 

ÔßÑÀÄ×Û èñ. Àðàéà ôÿñàä, ôèòíÿ ñàëàí, íèôàã 

ñàëàí, ôÿñàä òþðÿäÿí, àðàâóðàí, àðàãàðûøäûðàí 

àäàì; èíòðèãà÷û. [Ãÿòèáÿ:] Àëëàùòààëàéà 

÷îõ øöêöð îëñóí êè, èíäèéÿ ãÿäÿð 

ÔßÑÈËß 

ìÿìëÿêÿòèí áàøûíà ôÿëàêÿò ýÿòèðÿí ôèòíÿ âÿ 

ôÿñàä÷ûëàð ðÿää îëóá ýåòäèëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÔßÑÀÄ×ÛËÛÃ èñ. Ôÿñàä÷ûíûí èøè, ïåøÿñè; 

ôÿñàä, ôèòíÿ äöçÿëòìÿ, àðàãàðûøäûðìà, èíòðèãà 

ñàëìà; èíòðèãà÷ûëûã. 

ÔßÑÀÙßÒ èñ. [ÿð.] Ôèêðè ñÿëèñ, àéäûí, äöçýöí 

âÿ ìÿíòèãè èôàäÿ åòìÿê áàúàðûüû, íàòèãëèê 

ìÿùàðÿòè; ýþçÿë äàíûøìàã, àíëàòìàã 

ãàáèëèééÿòè. Íàòèãèí íèòãèíäÿêè ôÿñàùÿò. – 

[ßìèðàñëàí àüà:] ..Ñèç äÿ î ôÿñàùÿò, áÿëàüÿò 

ãàïûñû îëàí àüçûíûçû à÷ûá, úàìààòû áèçèì 

èòàÿòèìèçÿ ÷àüûðàúàãñûíûç. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

[Íàøàä] áöòöí ôÿñàùÿò âÿ áÿëàüÿòèíè òîïëàäû. 


ÔßÑÀÙßÒËÈ ñèô. Àéäûí, ýþçÿë, ñÿëèñ, 

äöçýöí. Ôÿñàùÿòëè íèòã. - ßìèð Áóñ-Ñóâàð 

áþéöê øàù èäè, äåäèéèíè åéëÿéÿí, ìöäðèê 

ëÿéàãÿòëè, ÿäàëÿòëè, øöúàÿòëè, ôÿñàùÿòëè, äèíè 

ñåâÿí, óçàãýþðÿí èäè.. “Ãàáóñíàìÿ”. 

ÔßÑßËÈ èñ. Àðàñûíà éàü ñöðòöëìöø ãàò-ãàò 

õÿìèðäÿí òàâàäà âÿ éà òÿíäèðäÿ áèøèðèëÿí 

÷þðÿê, ãîüàë. Áèçèì ýÿëèíëÿðèí áàéðàìãàáàüû; 

Ôÿñÿëè éàéìàüû éàäûìà äöøäö. Ñ.Âóðüóí. 

ÔßÑÈÙ ñèô. [ÿð.] Ôÿñàùÿòëè, ýþçÿë, àéäûí, 

òÿìèç, äöçýöí, ñÿëèñ (òÿëÿôôöç, íèòã ùàããûíäà). 

Ôÿñèù íèòã. Ôÿñèù (ç.) äàíûøìàã. – Àõóíä 

Ìîëëà Ñàäûã ÷ûõäû ìèíáÿðÿ, áèð ôÿñèù õöòáÿäÿí 

ñîíðà áàøëàäû.. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÔßÑÈË èñ. [ÿð.] 1. Èëèí áþëöíäöéö äþðä 

ìþâñöìäÿí ùÿð áèðè; ìþâñöì. Ãûø ôÿñëè. – 

Ùÿð ôÿñèëäÿ ö÷ àé âàð; Ö÷ óëäóç âàð, ö÷ àé 

âàð. (Áàéàòû). Ùÿð èëèí äþðä ôÿñëè âàð âÿ ùÿð 

ôÿñëèí äÿ þç òÿüàçàñû âàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

// Èëèí ÷îõëó ìåéâÿ éåòèøÿí, áèòêèëÿðèí 

÷îõëó ÷è÷ÿê à÷àí äþâðö. Ìåéâÿ ôÿñëè. – Ôÿñëèýöëäöð, 

àëÿì è÷ðÿ íîâáàùàð îëìóø, êþíöë! 

ß.Íÿçìè. ×è÷ÿê ôÿñëè äåéèë èíäè! Áàðûò âàðäûð 

ùàâàëàðäà. Ñ.Âóðüóí. 

2. Êèòàáûí, ìÿãàëÿíèí, ñÿíÿäèí âÿ ñ.-íèí 

íþìðÿ âÿ éà àéðûúà ñÿðëþâùÿ èëÿ èøàðÿëÿíÿí 

ùèññÿñè. ßñÿðèí èêèíúè ôÿñëè. Áèðèíúè ôÿñëè èõòèñàð 

åòìÿê. – Áÿçÿí íþãñàí äà îëóð; Ñåâèìëè 

áèð ðîìàíûí; Ýþçÿë ôÿñèëëÿðèíäÿ. È.Ñÿôÿðëè. 

ÔßÑÈËß èñ. [ÿð.] áèîë. Ãóðóëóøúà îõøàð, 

ìÿíøÿúÿ áèð-áèðèíÿ éàõûí áèð íå÷ÿ ùåéâàí 

âÿ éà áèòêè úèíñèíèí ÿìÿëÿ ýÿòèðäèéè ãðóï. 

Ãóðó îòëàð è÷ÿðèñèíäÿ ÿí éàõøûëàðû – ïàõëà âÿ 

òàõûë ôÿñèëÿñèíÿ ìÿíñóá îëàí òÿáèè áè÷ÿíÿê 

187

ÔßÒÙ 

îòëàðû: éîíúà, ö÷éàðïàã, âÿëÿìèð âÿ êöëöë 

(÷þëíîõóäó) ãàðûøûüû, ñóäàíîòó âÿ ñàèð ÿêìÿ 

îòëàðäûð. – Áèòêèíè òÿéèí åòìÿê äåäèêäÿ, îíóí 

ùàíñû ôÿñèëÿéÿ, úèíñ âÿ íþâÿ àèä îëäóüóíó 

ìöÿééÿí åòìÿê íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Ù.Ãÿäèðîâ. 

ÔßÒÙ èñ. [ÿð.] 1. Áèð øÿùÿð âÿ éà þëêÿíè 

ñèëàù ýöúö èëÿ çÿáò åòìÿ, àëìà. // Ãÿëÿáÿ, 

çÿôÿð, ãàëèáèééÿò. [Ìóñòàôà õàí:] Öìèäèíè 

Àëëàùà áàüëà, èíøàëëàù, ôÿòù áèç èëÿ îëàð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ôÿòù åòìÿê – 1) çîðëà, 

ñèëàù ýöúö èëÿ àëìàã, òóòìàã, çÿáò åòìÿê, 

èøüàë åòìÿê. Äöøìÿí ãàëàñûíû ôÿòù åòìÿê. – 

[Ôàøèñò áàø÷ûëàðû] ùÿðáè ãöââÿëÿðèíè áöòöí 

Àâðîïàíû ôÿòù åòìÿéÿ ùàçûðëàéûðäû(ëàð). 

Ì.Èáðàùèìîâ; 2) ìÿú. þçöíÿ òàáå åòìÿê, 

éèéÿëÿíìÿê, þç õåéðèíÿ èøëÿòìÿê. Òÿáèÿòè 

ôÿòù åòìÿê. - Áèð îõóí ñÿíýÿðè äàü îëñà 

ÿýÿð; Ó÷àð, éåð öçöíö áöòöí ôÿòù åäÿð. 

Øÿùðèéàð. Ýþéëÿðè ôÿòù åäÿí áèð àíà òÿðëàí; 

Êèì äåéèð áàëàéêÿí éûõûëìàìûøäûð. Ì.Àðàç; 

3) ìÿú. òóòìàã, ãàïëàìàã, áàñìàã. Éàíüûí 

ÿòðàôû ôÿòù åòäè; 4) ìÿú. ìÿôòóí åòìÿê, âàëåù 

åòìÿê, ÿñèð åòìÿê. Êþíöëëÿð éîë÷óñó î 

ìóíèñ ýþçÿë; Ìèí öðÿê ôÿòù åäèð ùÿð êå÷ÿí 

àíäà. Ñ.Âóðüóí. // ìÿú. Èðàäÿñèíè ÿëèíäÿí 

àëìàã, þçöíÿ ðàì åòìÿê. Ìóðòóçóí õîø 

äàíûøûüû Ýöëíàçû òÿäðèúÿí ôÿòù åòìÿéÿ áàøëàéûðäû. 

Ã.Èëêèí. Äöíéàíû ôÿòù åòñÿ àíà ùþðìÿòè; 

Éàðàäàð äöíéàäà ÿñèë úÿííÿòè. Øÿùðèéàð. 

ÔßÒÙß [ÿð.] á à õ çÿáÿð. 

ÔßÒÈÐ èñ. [ÿð.] Ìàéàëû âÿ éà ìàéàñûç 

õÿìèðäÿí, áÿçÿí éàü, úûçäàã, âÿ ñ. ãàòûëàðàã 

òÿíäèðäÿ âÿ éà ñàúäà áèøèðèëÿí ÷þðÿê. Ìàéàëû 

ôÿòèð. Ôÿòèð áèøèðìÿê. Ôÿòèð ö÷öí õÿìèð éîüóðìàã. 

– Ñîíà õàëà ÿëèíäÿ áèð ïîäíîñ, è÷èíäÿ 

.. ãàéìàã, éàü, éàüëû ôÿòèð .. ìàñàéà ñöôðÿ 

ñàëûá, ìÿíè îðàéà òÿêëèô åòäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Ãàðà îüëàí ÿëèíäÿêè ôÿòèðè éåéèá ãóðòàðäû, îâúó 

èëÿ äîäàãëàðûíû ñèëäè. Ì.Ùöñåéí. // åòíîãð. 

Òîéäà îüëàí åâèíäÿí ãûç åâèíÿ ýþíäÿðèëÿí 

õöñóñè éàïûëìûø èðè éàüëû ÷þðÿê. 

ÔßÒÈÐÑÈÔßÒ ñèô. Èðè, êþê, ýèðäÿ ñèôÿòè îëàí. 

Ôÿòèðñèôÿò àðâàä. 

ÔßÂÂÀÐß èñ. [ÿð.] 1. Òÿçéèã àëòûíäà ôûøãûðàí 

ñó øûðíàüû; áó øûðíàüû ôûøãûðòìàã ö÷öí 

äöçÿëäèëÿí ùîâóç âÿ ãóðüóëàð; ôîíòàí. 

Ôÿââàðÿíè èøÿ ñàëìàã. Áàêû áóëâàðûíûí ýþçÿë 

ôÿââàðÿëÿðè âàð. – Ýþçöéëÿ ñåéð åäèð, çþâã 

188 

ÔÛÍÄÛÃ 

àëûð ãÿëáÿí; Ñÿðèí ùîâóçëàðäàí, ôÿââàðÿëÿðäÿí. 

Ñ.Âóðüóí. [×èíýèç Ãÿíäàáà:] Áèð ñààòäàí 

ñîíðà ôÿââàðÿíèí éàíûíäà ñÿíè ýþçëÿéÿúÿéÿì, 

òÿêúÿ ýÿë, ñþçöì âàð. Á.Áàéðàìîâ. 

2. ìÿú. Áèòìÿç-òöêÿíìÿç, àðàñûêÿñèëìÿç 

øåé, àõûí. Òöñòö ôÿââàðÿñè. Òîç ôÿââàðÿñè. – 

Ùÿð òÿðÿôäÿ òîï ìÿðìèëÿðèíèí ýþéÿ ãàëäûðäûüû 

ãàðà òîðïàã ôÿââàðÿëÿðè äþéöø ìåéäàíûíû 

òóôàíà òóòóëìóø ôàíòàñòèê áèð ìåøÿéÿ 

äþíäÿðìèøäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

◊ Ôÿââàðÿ âóðìàã – ñöðÿòëÿ, ýóð ñóðÿòäÿ 

àõìàã, òþêöëìÿê. 

ÔßÂÂÀÐßËßÍÌß “Ôÿââàðÿëÿíìÿê”- 


ÔßÂÂÀÐßËßÍÌßÊ ô. Ôÿââàðÿ êèìè 

âóðìàã, ãàëõìàã, ïöñêöðìÿê, ôûøãûðìàã. 

Ñó ôÿââàðÿëÿíèðäè. – Òàíêûí ÿòðàôûíäàí òöñòöëÿð 

âÿ àëîâëàð ôÿââàðÿëÿíäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÔßÂÂÀÐßËÈ ñèô. Ôÿââàðÿñè îëàí; ôîíòàíëû. 

Ôÿââàðÿëè áàü÷à. Ôÿââàðÿëè ùÿéÿò. – Áóäóð, 

ôÿââàðÿëè ùîâóçóí êÿíàðûíäà áèð äÿñòÿ àäàì 

ÿéëÿøìèøäèð. Ìèð Úÿëàë. 

ÔßÇÀ èñ. [ÿð.] 1. Êàèíàòäà ñîíñóç áîøëóã; 

ýþé, àñèìàí. Óëäóçëó ôÿçà äÿíèç öçÿðèíÿ ÷åâðèëìèø 

áèð ñöçýÿúÿ áÿíçÿéèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. ìÿú. Éöêñÿêëèê, ÿíýèíëèê. Éåíÿ äÿ èíñàíûí 

õÿéàë øàùïÿðè; Ýÿçèð ôÿçàëàðû, ýþé äÿíèçëÿðè. 

Ñ.Âóðüóí. Ãöäðÿòèì îëñàéäû ãàíàä 

à÷àðäûì; Ñîíñóç ôÿçàëàðû éàðûá ó÷àðäûì. 

ß.Êöð÷àéëû. 

ÔßÇÈËßÒ èñ. [ÿð.] 1. Èíñàíäà àüûë, êàìàë, 

åëì-ìÿðèôÿò, ìÿðäëèê, éöêñÿê ìÿíÿâèééàò, 

àëèúÿíàáëûã êèìè ñèôÿòëÿðèí öìóìè àäû. 

// Ìöäðèêëèê, êàìèëëèê; åùòèðàì äîüóðàí 

ñèôÿòëÿð. [Ñåâäà:] Ñóñ, îíäà ôÿçèëÿò âàð; Ãöäðÿò 

âÿ úÿñàðÿò âàð. Ù.Úàâèä. [Éàøëû êèøè:] Áóðàéà 

ýÿëäèêäÿ ìÿíÿ [Øåéõ Éÿùéàíûí] ôÿçèëÿòèíäÿí 

÷îõ øåéëÿð ñþéëÿìèøäèëÿð. Ñ.Ùöñåéí. 

2. ìÿú. Äÿéÿð, ãèéìÿò, ìÿçèééÿò. ..Áèð êÿñ 

òàïûëìàç êè, åëìèí ôÿçèëÿò âÿ ìÿíôÿÿòèíè âÿ îíóí 

úöìëÿéÿ çÿðóðè îëìàñûíû èíêàð åäÿ. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÔßÇÈËßÒËÈ ñèô. Ôÿçèëÿò ñàùèáè îëàí, ôàçèë; 

éöêñÿê ìÿíÿâè êåéôèééÿòëÿðÿ ìàëèê îëàí. 

Ôÿçèëÿòëè áèð øÿõñ. 

ÔÛÍÄÛÃ èñ. Áÿðê ãàáûã è÷èíäÿ èêèáþëöìëö 

ëÿïÿñè îëàí ãîçàîõøàð, ëàêèí îíäàí êè÷èê 

ìåéâÿ; ùÿìèí ìåéâÿíèí éàáàíû âÿ éà ÿêèëÿí 

êîëó. Ôûíäûã ìåøÿñè. Ôûíäûüûí è÷è áîøäóð.

ÔÛÍÄÛÃÁÓÐÓÍ 

– Ýþçÿë ôûíäûã ñûíäûðûð, òóò ãóðóñó àðûòëàéûð, 

Ùÿáèá éàâàø-éàâàø éåéèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÔÛÍÄÛÃÁÓÐÓÍ ñèô. Áàëàúà, ýèðäÿ âÿ óúó 

áèð ãÿäÿð ãàëõûã áóðíó îëàí. Ôûíäûãáóðóí 

óøàã. – [Íèñÿ õàíûì Øåéäàéà:] Íÿ îëóá 

Éîõñà êþðïÿ [Âàùèäîâëàðûí] ôûíäûãáóðóí íÿñëèíÿ 

÷ÿêèá ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÔÛÍÄÛÃ×À áàõ ÷ûðòûã 1-úè ìÿíàäà. Ôûíäûã÷à 

÷àëìàã. 

ÔÛÍÄÛÃËÛ ñèô. Òÿðêèáèíäÿ ôûíäûã îëàí. 

Ôûíäûãëû êîíôåò. Ôûíäûãëû ùàëâà. 

ÔÛÍÄÛÃËÛÃ èñ. ×îõëó ôûíäûã àüàúû áèòìèø 

âÿ éà ÿêèëìèø éåð. Ôûíäûãëûüû ñóëàìàã. – Áàøãà 

áèð òÿðÿôäÿ, äèê éàëûí î öçöíäÿ .. ôûíäûãëûã 

ìåøÿñè áàøëàíûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÔÛÍÄÛÃÑÛÍÄÛÐÀÍ èñ. Ôûíäûã, ãîç, áàäàì 

êèìè ìåéâÿëÿðèí ãàáûüûíû ñûíäûðìàã ö÷öí 

àëÿò; ñûõàú. 

ÔÛÍÕÛÐÛÃ áàõ ôûíõûðòû. 

ÔÛÍÕÛÐÛØÌÀ “Ôûíõûðûøìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÛÍÕÛÐÛØÌÀÃ ãàðø. Ôûíõûðìàã (÷îõëàðû 


ÔÛÍÕÛÐÌÀ “Ôûíõûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÛÍÕÛÐÌÀÃ ô. 1. Ùàâàíû áóðóí äåøèêëÿðèíäÿí 

ýöúëÿ áóðàõìàãëà ñÿñ ÷ûõàðìàã. Èíÿê 

ôûíõûðûð. – Áóüà ôûíõûðûá äèê àéàüà ãàëõäû. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Àò ôûíõûðûá èêè äàë àéàãëàðû 

öñòÿ ýþéÿ ãàëõäû. “Êîðîüëó”. 

2. Ñÿñ ÷ûõàðà-÷ûõàðà ùàâàíû, áóõàðû, éàõóä 

èøëÿíìèø ãàçû êÿñèê-êÿñèê áàéûðà áóðàõìàã. 

“Ãàç” ìàøûíû... ôûíõûðàðàã þç éîëóíà 

äàâàì åäèð.. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÔÛÍÕÛÐÒÛ èñ. Ôûíõûðàðêÿí ÷ûõàðûëàí ñÿñ; 

ôûíõûðûã. Èíÿéèí ôûíõûðòûñû. Ôûíõûðòû ñÿñè. – Ãûðìàíú 

ñÿñè àòëàðûí ôûíõûðòûñûíà ãàðûøäû, àíúàã 

ôàéòîí éåíÿ äÿ èðÿëèëÿìÿäè. Ì.Ùöñåéí. Àíúàã 

àòëàðûí áóðíóíäàí ÷ûõàí ôûíõûðòûëàðëà 

àéàãëàðûíûí àëòûíäàí ãîïàí õûðäàúà äàøëàðûí 

ñÿñëÿðè åøèäèëèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÔÛÐ èñ. 1. Ùÿøÿðàòûí òÿñèðèíäÿí âÿ ñ. ñÿáÿáëÿðäÿí 

áèòêèëÿðèí ìöõòÿëèô éåðëÿðèíäÿ 

ÿìÿëÿ ýÿëÿí øèø; äîíãàð. Òóò àüàúûíûí ôûðû. – 

Ïàëûä àüàúëàðûíûí äöéöíëÿðè âÿ éóìðó ôûðëàðû 

èðÿëèéÿ äîüðó ÷ûõûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. äàí. Èêèýöâÿíëè äÿâÿíèí ýöâÿíëÿðèíäÿí 

ùÿð áèðè, ùþðýöúö. Äÿâÿíèí ôûðû. 

3. ìÿú. Ýÿðÿêñèç, ëàçûìñûç, ùå÷ áèð èøÿ éàðàìàéàí 

øåé ùàããûíäà. [ßëè Ðöñòÿì áÿéÿ:] 

ÔÛÐÛÃ 

Ùÿéàòûí áèð öçâöíäÿí áàø âåðìèø ÷èðêèí áèð 

ôûðàì, êÿñèá àòûëìàãäàí áàøãà áèð ÷àðÿì 

éîõäóð! ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

◊ Ôûðû éàòìàã äàí. – àúûüû, ùèðñè ñîéóìàã. 

Áèð àç àòûëûá-äöøäö, àõûð êè ôûðû éàòäû. 

ÔÛÐ×À èñ. Ðÿíý ÷ÿêìÿê, éàïûøãàí ñöðòìÿê 

âÿ ñ. ö÷öí äÿñòÿéÿ áÿðêèäèëìèø òöê, ãûë 

âÿ. ñ. òîïàñûíäàí èáàðÿò àëÿò. Ðÿíýñàç 

ôûð÷àñû. Ôûð÷à èëÿ êàüûçà éàïûøãàí ñöðòìÿê. – 

Õûíàëûã ýåúÿëÿðèíèí ýþçÿëëèéè ìàùèð áèð ðÿññàì 

ôûð÷àñû èëÿ úàíëàíñà, áó ëþâùÿéÿ áàõàíëàð 

îíóí ùÿãèãÿòèíÿ ÷ÿòèí èíàíàðëàð. Ð.Ðçà. 

ßñìÿð, áèð ÿëèíäÿ ïàëèòðà, î áèðè ÿëèíäÿ ôûð÷à, 

èðè ãîâàã àüàúûíûí àëòûíäà ìîëáåðòèí ãàáàüûíäà 

äàéàíûá øÿêèë ÷ÿêèðäè. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

// Öç ãûðõàíäà ñàáóí ñöðòìÿê ö÷öí êè÷èê 

øîòêà. Ñöáùàíâåðäèçàäÿ úàìû áèð ÿëèíÿ ýþòöðöá, 

àéíà ãàáàüûíà éåðèäè âÿ ôûð÷à èëÿ öçöíö 

ñàáóíëàéûá ñóâàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÔÛÐ×ÛËÄÀÌÀ “Ôûð÷ûëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÛÐ×ÛËÄÀÌÀÃ ô. Ôûð÷ûëòû ñÿñè ÷ûõàðìàã, 

ôûð÷-ôûð÷ åëÿìÿê. Êîñà è÷èíäÿ ñó ôûð÷ûëäàéàí 

(ô.ñèô.) ãàëîøëàðûíû òàïïûëäàäà-òàïïûëäàäà 

ãàéûäûá ÷þë òÿðÿôäÿí [Ñöáùàíâåðäèçàäÿíèí] 

êàáèíåòèí ãàïûñûíà áèð òÿêàí âóðäó, ãàïû à÷ûëìàäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Éàïûøãàíäàí ïèñ Ìóüàí 

ïàë÷ûüû ìàøûíûí òÿêÿðëÿðè àëòûíäà ôûð÷ûëäàéàðàã 

äþðä òÿðÿôÿ ñû÷ðàéûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÔÛÐ×ÛËÒÛ èñ. Áèð úèñìèí ïàë÷ûüà âÿ éà 

áàøãà ãàòû, ñóâàøãàí áèð øåéÿ áàòàðêÿí ÷ûõàðäûüû 

ñÿñ. 

ÔÛÐÔÛÐÀ èñ. 1. ×îõ èòè ôûðëàíàðêÿí áèð óúó 

öçÿðèíäÿ äèê âÿçèééÿòäÿ äóðàí äàèðÿ âÿ éà 

øàð øÿêëèíäÿ îéóíúàã; ôûðëàíãûú. Ôûðôûðà 

ôûðëàòìàã. 

2. ôèç. Äàéàã íþãòÿñè ÿòðàôûíäà èñòÿíèëÿí 

ñöðÿòëÿ ôûðëàíà áèëÿí áÿðê úèñèì. 

◊ Ôûðôûðà êèìè ôûðëàíìàã ìÿú. – éàëòàãëàíìàã, 

ãóéðóã áóëàìàã, ãóëëóã ýþñòÿðìÿê. 

Éàðìÿììÿäëÿ [Ñàëìàí] ôûðôûðà êèìè ñÿäðèí 

áàøûíà ôûðëàíäûëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. Ëåéëÿê Çÿððèíòàú 

õàíûìûí ãàáàüûíäà íÿ ãÿäÿð ãóëëóã 

ýþñòÿðèá ôûðôûðà êèìè ôûðëàíñà äà .. õàíûì îíó 

ñàéà ñàëìûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÔÛÐÛÃ ñèô. âÿ çÿðô ßíýÿë, ïèñ, éàìàí, 

ôÿíà (àäÿòÿí “èøè” ñþçö èëÿ áÿðàáÿð). Îíóí 

èøè ôûðûãäûð. – Øåéòàí èøè ôûðûã ýþðöá ãàèáÿ ÷ÿêèëäè. 

(Íàüûë). 

189

ÔÛÐÛËÄÀÃ 

ÔÛÐÛËÄÀÃ èñ. 1. Ùèéëÿ, êÿëÿê, äîëàá, 

áàäàëàã, áèúëèê. Ùÿðèôèí ôûðûëäàüûíû áàøà 

äöøìÿê. – [Ìîëëà Èáðàùèì:] Øåéõ Éÿùéàíûí 

áöòöí ôûðûëäàãëàðûíû à÷ûá, Õîðàñàí úàìààòûíà 

åëàí åòìÿê ìÿíèì áîðúóì îëñóí. Ñ.Ùöñåéí. 

[Ìóñà:] Äå ýþðöì, èíäè íÿ ôûðûëäàüûí âàð 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ôûðûëäàã ýÿëìÿê (äöçÿëòìÿê, 

èøëÿòìÿê) – êÿëÿê èøëÿòìÿê, äîëàá 

ýÿëìÿê, áèúëèê èøëÿòìÿê, ùèéëÿáàçëûã åëÿìÿê, 

áàäàëàã ãóðìàã. Ìÿí àç ýþðìÿìèøÿì 

áàäàëàãëàðû; Ìèí ôûðûëäàã ýÿëÿí î àë÷àãëàðû! 

Ñ.Âóðüóí. [Àòàø:] Ìÿí áèëèðäèì, [Âåéñÿëýèëè] 

ÿââÿë-àõûð áåëÿ ôûðûëäàã äöçÿëòìÿëè 

èäèëÿð. ß.Âÿëèéåâ. 

2. äàí. Ôûðûëäàã÷û ìÿíàñûíäà. Ôûðûëäàüûí 

áèðèäèð. – [Ôÿððóõ Íàòèãÿ:] ßäÿ, ñÿí áàøäàíàéàüà 

ôûðûëäàãìûøñàí êè! Á.Áàéðàìîâ. 

ÔÛÐÛËÄÀÃ×Û èñ. Ôûðûëäàã èøëÿäÿí, êÿëÿêáàç, 

ùèéëÿáàç, àäàìàëäàäàí, ùàðàìçàäÿ, 

àôåðèñò. [Ôèðÿíýèç:] Ôûðûëäàã÷ûëàðà, ..Ìóõòàð 

Ãàðàäàüëû êèìè öçäÿíèðàã ìöòÿõÿññèñ ôåðìà 

ìöäèðèíÿ àìàí éîõäóð! Á.Áàéðàìîâ. // Ñèô. 

ìÿíàñûíäà. Ôûðûëäàã÷û àäàì. [Äöêàí÷ûíûí] .. 

òöðêÿ÷àðÿ èëÿ ìÿøüóë îëàí ôûðûëäàã÷û áèð 

áàúàíàüû âàðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÔÛÐÛËÄÀÃ×ÛËÛÃ èñ. Ôûðûëäàã÷ûíûí èøè, 

ïåøÿñè; êÿëÿêáàçëûã, ùèéëÿýÿðëèê, ùàðàìçàäÿëèê. 

Àíà çÿèôäèð, ëàêèí äöíéàíûí ýöúëöëÿðèíèí 

âÿ çàëûìëàðûíûí ùèéëÿýÿðëèéè âÿ ôûðûëäàã- 

÷ûëûüûíà ãàðøû îíóí ãöäðÿòëè ñèëàùû òÿìèçëèê 

âÿ äöçëöêäöð. Ì.Èáðàùèìîâ. Ôûðûëäàã÷ûëûã 

åòìÿê – êÿëÿê ýÿëìÿê, êÿëÿê, ùèéëÿ èøëÿòìÿê, 

äîëàá ýÿëìÿê; ôûðûëäàã, áèúëèê èøëÿòìÿê, 

ùàðàìçàäÿëèê åëÿìÿê. ßíèñÿ à÷ûãäàíà÷ûüà 

ýþðöðäö êè, Ìóõòàð óéäóðäóüó éàëàíëà 

ôûðûëäàã÷ûëûã åäèð, àòàñûíû àëäàäûð. Ñ.Ùöñåéí. 

ÔÛÐÛËÄÀÌÀ “Ôûðûëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÛÐÛËÄÀÌÀÃ áàõ ôûðëàìàã. 

ÔÛÐÛËÄÀÒÌÀ “Ôûðûëäàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÛÐÛËÄÀÒÌÀÃ áàõ ôûðëàòìàã. 

ÔÛÐËÀÜÀÍ áàõ ôûðôûðà. Ùàúûéåâ ñàü 

ÿëèíè ýþéÿ ãàëäûðàðàã, ôûðëàüàí îéíàäûðìûø 

êèìè ùàâàäà íå÷ÿ äÿôÿ òÿðïÿòäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÔÛÐËÀÌÀ “Ôûðëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÛÐËÀÌÀÃ 1. Á à õ ôûðëàòìàã. Òàùèð ñöêàíû 

ãàáà âÿ êÿñêèí ùÿðÿêÿòëÿðëÿ î éàí-áó 

éàíà ôûðëàéûð, ìàøûíûí .. ùÿðÿêÿòèíÿ ìàíå îëóðäó. 


190 

ÔÛÐËÀÍÌÀÃ 

2. ô. Éåðèíäÿí îéíàìàã, ïûðòëàìàã. Ýþçëÿðè 

éåðèíäÿí ôûðëàäû. 

ÔÛÐËÀÍÄÛÐÛÚÛ ñèô. Áèð øåéè þç îõó ÿòðàôûíäà 

ôûðëàíäûðàí, ùÿðëÿäÿí, äîëàíäûðàí. Ôûðëàíäûðûúû 

ãóðüó. – Ãàëäûðûúû âÿ ôûðëàíäûðûúû 

ìåõàíèçìëÿð áóðóã è÷ÿðèñèíäÿ, íàñîñëàð âÿ 

åíåðýåòèê ãóðüóëàð èñÿ áóðóüóí éàíûíäà 

òèêèëìèø ñàðàéëàðäà éåðëÿøäèðèëèð. Ñ.Ãóëèéåâ. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. Ôûðëàíäûðûúûíû äÿéèøìÿê. 

Éåíè ìàðêàëû ôûðëàíäûðûúû. 

ÔÛÐËÀÍÄÛÐÌÀ “Ôûðëàíäûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÛÐËÀÍÄÛÐÌÀÃ áàõ ôûðëàòìàã 1-úè 

ìÿíàäà. ×àðõû ôûðëàíäûðûá éåðèíÿ ñàëìàã. 

ÔÛÐËÀÍÜÛÚ èñ. 1. Öôöãè âÿ éà øàãóëè ôûðëàíàí 

àòòðàêñèîí íþâö. Ôûðëàíüûúà ìèíìÿê. 

Áþéöê áèð ôûðëàíüûú óøàãëàðû, éåíèéåòìÿ îüëàíëàðû, 

ãûçëàðû áþéöê ñöðÿòëÿ ùàâàäà ôûðëàäûð. 

2. Á à õ ôûðôûðà. 

3. õöñ. Ãàçìà ãóðüóñóíóí ôûðëàíàí ìèëè. 

Ýèëëè ìÿùëóë íàñîñëàðäàí òÿíçèìåäèúè êîíäåíñàòîðëàðà, 

îðàäàí äà ðåçèí âÿ éà åëàñòèê 

ìåòàë øëàíã âÿ ôûðëàíüûúäàí êå÷ÿðÿê ãàçìà 

êÿìÿðèíÿ äàõèë îëóð. Ñ.Ãóëèéåâ. 

ÔÛÐËÀÍÌÀ “Ôûðëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÛÐËÀÍÌÀÃ ô. 1. Þç îõó ÿòðàôûíäà äàèðÿâè 

ùÿðÿêÿò åòìÿê, äîëàíìàã, ùÿðëÿíìÿê, 

äþâð åòìÿê. [Ãöäðÿò:] Áàõûðàì, òÿêÿðëÿð 

ôûðëàíûð, ìîòîðëàð èøëÿéèð, ùÿð øåé ùÿðÿêÿò 

åäèð. Ú.Úàááàðëû. Äÿéèðìàí ïÿðëÿðè åëÿ ôûðëàíûð 

êè, ýþðìÿê îëìóð. Ìèð Úÿëàë. 

2. Áèð øåéèí ÿòðàôûíà äîëàíìàã, ùÿðëÿíìÿê, 

î éàí-áó éàíûíà êå÷ìÿê. Åâèí ÿòðàôûíà ôûðëàíìàã. 

– ..Ãÿíáÿðëè äþíöá ìîòîðóí äþâðÿñèíÿ 

ôûðëàíäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

3. Ðÿãñ çàìàíû äþíìÿê, äîëàíìàã, ùÿðëÿíìÿê. 

Ãàðàúà ãûç åëÿ áèð òÿðçäÿ ôûðëàíäû 

êè, áàõàíëàðûí íÿçÿðèíäÿ áèð øàð êèìè ýþðöíäö. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Âàëñ îéíàéàí îüëàí âÿ ãûçëàð 

áèð-èêè-ö÷, áèð-èêè-ö÷ ñàéû èëÿ ôûðëàíûðëàð. 


4. Êîíêðåò áèð ìÿãñÿäè îëìàäàí ýÿçìÿê; 

ýÿçèøìÿê, ýÿçèíìÿê. Ïàðêäà ôûðëàíìàã. – 

[Ãóðáàí:] Ùå÷, åëÿ áàçàðà ÷ûõäûì, áèð àç 

ôûðëàíäûì, ãàéûòäûì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Àíàñû 

[Òàùèðèí] ÷îõ î éàí-áó éàíà ôûðëàíäûüûíû ùèññ 

åäèá, õÿìèðäÿí ÿëëÿðèíè ÷ûõàðìàéàðàã àðõàéà 

ñàðû áîéëàíäû.. Ì.Ùöñåéí. 

5. Êè÷èê áèð éåðäÿ îðà-áóðà ùÿðÿêÿò åòìÿê; 

ýåäèá-ýÿëìÿê, ýÿçèíìÿê, ýÿçèøìÿê.

ÔÛÐËÀÒÌÀ 

Ýÿíú áèð äîêòîð äàèìà [Éàãóòóí] áàøû éàíûíäà 

ôûðëàíûðäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÔÛÐËÀÒÌÀ “Ôûðëàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÛÐËÀÒÌÀÃ ô. 1. Ôûðëàíäûðìàã, äîëàíäûðìàã, 

ùÿðëÿíäèðìÿê. Ìàøûíûí ñöêàíûíû 

ôûðëàòìàã. – Âàãèô áàøûíû àøàüû ñàëûá áàðìàüûíäàêû 

ÿãèã öçöéö ôûðëàäûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Øàùìàð áó ôèêèðäÿ èäè êè, àäàì èñòÿñÿ 

éåðè òÿðñèíÿ ôûðëàäà áèëÿð. Á.Áàéðàìîâ. 

2. Áèð øåéè øèääÿòëÿ âÿ ñàéìàçéàíà àòìàã, 

òóëëàìàã, òîëàçëàìàã. Ùèðñèíäÿí áîøãàáû 

ýþòöðöá ùÿéÿòÿ ôûðëàòäû. – Ôèðÿíýèç áÿíþâøÿ 

äÿñòÿñèíè ñòîëóí öñòöíÿ ôûðëàòäû. 

Á.Áàéðàìîâ. // Àòìàã. Éóñèô Ùÿìçÿíèí íàçèê 

áîéíóíäàí éàïûøûá îíó ãàïûíûí àüçûíà 

ôûðëàòäû. Á.Áàéðàìîâ. 

ÔÛÐËÛ ñèô. 1. Ôûðû îëàí (á à õ ôûð 1-úè ìÿíàäà). 

Ôûðëû àüàú. 

2. Ùþðýöúëö, ýöâÿíëè. 

ÔÛÐÒÛÃ èñ. Áóðóíäàí àõàí ñåëèê. 

ÔÛÐÒÛÃËÛ ñèô. 1. Ôûðòûãëà äîëó, ôûðòûüû àõàí. 

Óøàã ôûðòûãëû áóðíóíó ÷ÿêèá ìÿéóñ íÿçÿðëÿðèíè 

àíàñûíà äèêäè.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Ôûðòûüà áóëàøìûø, ôûðòûüà áàòìûø. 

ÔÛÐÒÛÍÀ èñ. 1. Ýöúëö êöëÿêëÿ äÿíèçèí øèääÿòëÿ 

äàëüàëàíìàñû; ãàñûðüà, òóôàí. Äÿíèçäÿ 

ôûðòûíà âàð. – Åëÿ áó âàõò ôûðòûíà; Äàùà äà 

áÿðê ýóðëàäû. È.Ñÿôÿðëè. Ñàêèò ýþðöíñÿ äÿ ÷îõ 

çàìàí äÿíèç; Îðäà ÷îâüóí äà âàð, ôûðòûíà äà 

âàð. Ù.Àðèô. // Ôûðòûíàëû ùàâà. Áó ôûðòûíàäà ùàðà 

ýåäèðñÿí Ôûðòûíàäàí áàéûðà ÷ûõìàã îëìóð. 

2. ìÿú. Úîøãóí, ýóðóëòóëó, òÿëàòöìëö, ìöáàðèçÿëÿðëÿ, 

êåøìÿêåøëÿðëÿ äîëó ùÿéàò ìÿíàñûíäà. 

Ýöíÿø ÷ûõäû ñÿùÿð òåçäÿí; Ôûðòûíàäàí 

äîüóëäóì ìÿí. Í.Õÿçðè. 

ÔÛÐÒÛÍÀËÛ ñèô. 1. Ôûðòûíàñû îëàí, áîðàíëû, 

ãàñûðüàëû, úîøãóí. Ôûðòûíàëû ùàâà. Ôûðòûíàëû 

îêåàí. – Ôûðòûíàëû ýþéëÿðèìè éàõìàã èñòÿð èëäûðûìëàð; 

Íÿ çàìàí êè ãÿðèá ðóùóì éàä 

åëëÿðäÿí úàíà äîéàð. ß.Úàâàä. Äèâàðëàðäà 

ôûðòûíàëû äÿíèç áàòàí ýÿìè, òóôàí âàõòû äÿíèçäÿ 

éàíüûí âÿ áó êèìè ìÿíçÿðÿëÿð ðÿñì åäèëìèøäè. 

Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

2. ìÿú. Êåøìÿêåøëè, ãîâüàëû, áîðàíëû, ýóðóëòóëó 

ùàäèñÿëÿðëÿ äîëó. Ôûðòûíàëû çÿìàíÿ. – 

1904-úö èëèí ôûðòûíàëû ýöíëÿðè èäè. À.Øàèã. 

// ìÿú. Úîøãóí. Ñîëòàí .. ôûðòûíàëû áèð ýÿíúëèê 

ùÿéàòû êå÷èðìèøäèð. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÔÛÑÛËÄÀÌÀ “Ôûñûëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÛÑÒÛÃ 

ÔÛÑÛËÄÀÌÀÃ ô. Ôûñûëòû ñÿñè ÷ûõàðìàã, ôûñôûñ 

åëÿìÿê. Áèð àç äà êå÷ÿíäÿí ñîíðà ìàøûí 

ôûñûëäàéûá äàéàíäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ãóáåðíàòîð 

éåíÿ ÿââÿëêè âÿçèééÿòèíäÿ äàéàíûá, ãûéûã 

ýþçëÿðèíè îíà çèëëÿäè. Àøêàðúà ôûñûëäàìàüà 

áàøëàäû. È.Øûõëû. 

ÔÛÑÛËÄÀØÌÀ “Ôûñûëäàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÛÑÛËÄÀØÌÀÃ ãàðø. Ôûñûëäàìàã, ôûñûëòû 

ñÿñè ÷ûõàðìàã (÷îõëàðû ùàããûíäà). 

ÔÛÑÛËÒÛ èñ. Àüûð íÿôÿñ àëàí àäàìûí áèðáèðèíÿ 

ãàïàíìûø äèøëÿðè àðàñûíäàí ÷ûõàðäûüû 

ñÿñ; ôûñ-ôûñ ñÿñè. Éàòàí éîëäàøëàðûí õîðóëòóñó, 

ôûñûëòûñû îòàüû áöðöìöøäö. À.Øàèã. Úàùàíäàð 

àüàíûí äèøëÿðè êèëèäëÿíäè. Îíóí ôûñûëòûñûíû 

ãóëàüûíûí äèáèíäÿ åøèäÿí Ìÿëÿê íÿ åäÿúÿéèíè 

áèëìÿäèéèíäÿí, éóìàã êèìè áöçöøäö. È.Øûõëû. 

// ìÿú. Èøëÿéÿí ìàøûí, ìîòîð âÿ ñ.-íèí 

÷ûõàðäûüû ùÿìèí ñÿñÿ îõøàð ñÿñ. Ìàøûíûí ôûñûëòûñû. 

– Ïàðîâîçóí àüçûíû éàìñûëàéûðìûø 

êèìè òðàìâàéûí ìîòîðó äà êÿñêèí áèð ôûñûëòûäàí 

ñîíðà äàéàíäû. Ãàíòÿìèð. 

ÔÛÑÃÛÐÛÃ 1. Á à õ ôèò. Îðòàäà áèð ñöêóò 

âàðäû. Éàëíûç åëåêòðèê ãàòàðûíûí áèð-áèðèíè òÿãèá 

åäÿí ÿñÿáè ôûñãûðûüû åøèäèëèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

2. ìÿú. Ùàé-êöé, ãèéàìÿò, ùÿíýàìÿ, ãàëìàãàë. 

Ôûñãûðûã ãàëõìàã. – [Ýèëÿ] ãàïûíû 

à÷ûá áàéûðû ßâÿçÿ ýþñòÿðÿðÿê äåäè: – À êèøè, 

ùå÷ ñÿí áó ùÿéÿòäÿêè ôûñãûðûüû åøèòìèðñÿí 

ß.Âÿëèéåâ. [Íàçëû Ýöëçàðà:] Øÿùÿðäÿ éàìàí 

ôûñãûðûãäûð, õàëà, äàíûøûðëàð êè, èíýèëèñëÿð ôÿùëÿëÿðÿ 

ýöëëÿ à÷ûáëàð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

◊ Ôûñãûðûüà áàñìàã – áàõ ôèòÿ áàñìàã 

(“ôèò”äÿ). Îíäà äà úàìààò òþêöëìöøäö. Êèøèíè 

ôûñãûðûüà áàñìûøäûëàð. Ìèð Úÿëàë. 

ÔÛÑÃÛÐ(Ò)ÌÀ “Ôûñãûð(ò)ìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÛÑÃÛÐ(Ò)ÌÀÃ ô. äàí. ×ÿêìÿê (ïàïèðîñ, 

ñèãàðåò âÿ ñ.). Ñèãàðåò ôûñãûðòìàã. – Ìîëëà 

Ãàôàð èñÿ áîë éåìÿéè ýþðäöêäÿ ðàùàòúà áàðäàø 

ãóðóá, .. ÷óáóüóíó òÿìèçëÿéÿðÿê ôûñãûðòäû, 

òÿíáÿêè èëÿ äîëäóðóá, äàìàüûíà àëäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Õÿëèë:] Ìÿíèì î áþéöê-êè÷èê 

òàíûìàéàí, ïàïèðîñ ôûñãûðäàí (ô.ñèô.) úàâàíëàðäàí 

çÿùëÿì ýåäèð. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÔÛÑÒÛÃ èñ. áîò. Ùàìàð à÷ûã-áîç ãàáûüû âÿ 

áÿðê îäóíúàüû îëàí ãîëëó-áóäàãëû èðè àüàú. 

Äÿðÿíèí ùÿð èêè òÿðÿôèíäÿ áèòìèø éöçèëëèê ïàëûä 

âÿ ôûñòûã àüàúëàðûíûí áóäàãëàðû àùÿñòÿ ÿñÿí 

íÿñèìäÿí ùÿðÿêÿòäÿäèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

191

ÔÛÑÒÛÃÊÈÌÈ(ËßÐ) 

ÔÛÑÒÛÃÊÈÌÈ(ËßÐ) úÿì áîò. Ôûñòûã, ïàëûä, 

øàáàëûä âÿ ñ.-íèí äàõèë îëäóüó áèòêè ôÿñèëÿñèíèí 

àäû. 

ÔÛÑÒÛÃËÛÃ èñ. ×îõëó ôûñòûã àüàúû ÿêèëìèø 

âÿ éà áèòìèø éåð, ôûñòûã ìåøÿñè. 

ÔÛØÛËÄÀÌÀ “Ôûøûëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÛØÛËÄÀÌÀÃ ô. 1. Ôûøûëòû ñÿñè ÷ûõàðìàã 

(áàõ ôûøûëòû 1-úè ìÿíàäà). Áèð àç èðÿëèäÿ, 

éîëóí öñò òÿðÿôèíäÿ éåð ôûøûëäàéûð, àü áèð ôÿââàðÿ 

ýþéÿ ãàëõûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Ôûøûëòû ñÿñè ÷ûõàðìàã (á à õ ôûøûëòû 2-úè 

ìÿíàäà). Èëàíëàð ôûøûëäàéûð êîë-êîñëàð àðàñûíäàí. 

Ñ.Ðöñòÿì. 

ÔÛØÛËÒÛ èñ. 1. Á à õ ôûøãûðòû. Áîðóëàðäàí 

ôûøûëòû èëÿ ãàëõàí áóõàð ýþé öçöíäÿ ÿðèéèá éîõ 

îëóðäó. Ù.Ñåéèäáÿéëè. // Øûðûëòû. Øàìî óúà 

äàüëàðûí ýåíèø ÿòÿêëÿðèíè éàëàéûá ýåäÿí áó 

øûëòàã ñóéóí ôûøûëòûñû àëòûíäà äàéàíûá ÿòðàôà 

áîéëàíäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Èëàíûí ÷ûõàðäûüû ñÿñ. Ýöðçÿíèí ôûøûëòûñû. 

ÔÛØÃÛÐÛÃ áàõ ôèò 1 âÿ 2-úè ìÿíàëàðäà. 

Ýåúÿ ñààò èêè èäè, êö÷ÿäÿ áèíàíûí ãàðøûñûíäà 

áèð ôàéòîíóí äàéàíäûüû ùèññ åäèëäè, èêè äÿôÿ 

äÿ ôûøãûðûã ñÿñè ýÿëäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áèð 

ôûøãûðûã ñÿñè åøèäèá ùàìàí; Ýþçÿò÷è øÿêëÿéèð 

ãóëàãëàðûíû. Á.Âàùàáçàäÿ. Ôûøãûðûã ÷àëìàã 

– áàõ ôèò ÷àëìàã (“ôèò”äÿ). 

◊ Ôûøãûðûüà áàñìàã – áàõ ôèòÿ áàñìàã 

(“ôèò”äÿ). ..Ùàìû áèðäÿí ÿëèíè àüçûíà àïàðûá 

áÿéè ôûøãûðûüà áàñäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÔÛØÃÛÐÌÀ “Ôûøãûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÛØÃÛÐÌÀÃ ô. Äàð áèð éåðäÿí òÿçéèã àëòûíäà 

øèääÿòëÿ ñû÷ðàìàã, ÷ûõìàã, âóðìàã. Éöçáàøû 

éåðÿ éûõûëìûøäû, áîéíóíäàí ãàí ôûøãûðûðäû. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Äÿëèá äàøûí áàüðûíû; 

Î ôûøãûðàí ñóéà áàõ! Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÔÛØÃÛÐÒÛ èñ. 1. Ôûøãûðàðàã ÷ûõàí ñóéóí, 

ìàéåíèí, ãàçûí, áóõàðûí âÿ ñ.-íèí ÷ûõàðäûüû 

õÿôèô ñÿñ; ôûøûëòû. Ãàçûí ôûøãûðòûñû. – Ìÿììÿä 

áÿé òÿïÿäÿ áèðèñèíÿ ÷àòûá, àðõàäàí ãûëûíúû 

áîéíóíà åíäèðäè. Ãàí ôûøãûðòû èëÿ àòûí éÿùÿðÿñáàáûíà 

ñÿïèëäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Áóëàãëàðûí] 

áÿçèëÿðè äàøëàðûí ñèíÿñèíäÿí ôûøãûðòèëÿ 

ôÿââàðÿ âóðóð, áÿçèñè èñÿ ïûããàïûãëà, ñàíêè 

ãàéíàéà-ãàéíàéà ÷ûõûð. ß.Àáàñîâ. 

2. Ïöñêöðìÿ, ïöñêöðòö. 

ÔÛØÒÛÐÛÃ áàõ ôûøãûðûã. Ôûøòûðûã ÷àëìàã 

– áàõ ôûøãûðûã ÷àëìàã (“ôûøãûðûã”äà). 

192 

ÔÈÊÈÐ 

Ãàðàø êåéôè ñàç îëäóüóíäàí .. ôûøòûðûã ÷àëà- 

÷àëà äöøÿðýÿéÿ ýåòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÔÈÁÑÊÎ èñ. [èòàë.] Èôëàñ, óüóðñóçëóã. 

ÔÈÁÐÀ èñ. [ëàò.] Òîõóìà. 

ÔÈÄÀÍ èñ. Àüàú âÿ êîëëàðûí êþòöéöíäÿí 

ýþéÿðÿí âÿ ñîíðàäàí áàøãà éåðäÿ ÿêèëÿí 

úàâàí àüàú. Êþðïÿ ôèäàíëàð; Äåéèð: – Ãûðìàéûí; 

Áèçè, íàäàíëàð! Ì.Ñåéèäçàäÿ. // Öìóìèééÿòëÿ, 

éåíèúÿ éåòèøÿí úàâàí àüàú âÿ éà 

êîë. [Ýöíÿø] áàü÷àäà òóò, ÿíúèð, éàñÿìÿí 

ôèäàíëàðû ÿêìèø, åâè, ùÿéÿòè íèçàìà ñàëìûøäû. 

À.Øàèã. Ïþùðÿëÿð, øèòèëëÿð èíäè êþðïÿäèð; Ôèäàíëàð 

îí ãàðûø äåéèë ùÿëÿëèê. Î.Ñàðûâÿëëè. 

// ìÿú. Îáðàçëû òÿøáåùëÿðäÿ. Öðÿéèíäÿ ìÿùÿááÿòèí; 

Èëê ôèäàíû éàðïàã à÷ûð. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

ÔÈÄÀÍËÛÃ èñ. ×îõëó ôèäàí ýþéÿðìèø âÿ 

éà ÿêèëìèø éåð. [Ýþçÿò÷è ãàäûí Ðöñòÿì áÿéÿ:] 

Ýåúÿ àòëàðû áóðàõìûøëàð, áàü÷àíû êîðëàìûø, 

ôèäàíëûüû àëò-öñò åòìèøäèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÔÈÄÅÈ´ÑÒ [ôð.] Ôèäåèçì òÿðÿôäàðû. Ôèäåèñòëÿð 

åëìèí òÿñèð äàèðÿñèíè ìÿùäóäëàøäûðûðëàð. 

ÔÈÄÅÈÇÌ [ôð. ÿñëè ëàò. ôèäåñ – èíàì âÿ 

...èñì] Äèíè åòèãàäû åëìè èäðàêäàí öñòöí 

òóòàí, åòèãàäûí (èíàìûí) àüûëäàí öñòöí îëäóüóíó 

èääèà åäÿí äöíéàýþðöøö âÿ åëìè äèíÿ 

òàáå åòìÿéÿ, åëìè áèëèêëÿðäÿí äèíè åùêàìëàðûí 

ìöäàôèÿñèíäÿ èñòèôàäÿ åòìÿéÿ ÷àëûøàí 

ìöðòÿúå òÿëèì. Ôèäåèçì ìöàñèð ôÿëñÿôÿíèí âÿ 

èëàùèééàòûí èäåéà èòòèôàãûíûí ÿñàñûäûð. 

ÔÈÄÉß èñ. [ÿð.] êþùí. Ýèðîâ òóòóëìóø, éàõóä 

ÿñèð àëûíìûø áèð àäàìû àçàä åòìÿê ö÷öí 

âåðèëÿí ïóë âÿ ñ. 

ÔÈÊÈÐ èñ. [ÿð.] 1. Äöøöíìÿ, äöøöíúÿ, òÿôÿêêöð; 

òÿôÿêêöð ïðîñåñè. 

2. Íèééÿò, ìÿãñÿä, ìÿðàì. Ôèêðèíè áàøà 

äöøìÿê. Ôèêðèíè àíëàòìàã. Ýåòìÿê ôèêðèíäÿí 

äàøûíìàã. – [Ñöëåéìàí:] Éàõøû, õàëà, áÿñ ñÿíèí 

ôèêðèí Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ãûçûí ôèêðèíäÿ 

áóíëàðûí ùå÷ áèðè éîõ èäè. Ìèð Úÿëàë. 

3. Ôèêèðëÿøìÿ, äöøöíìÿ, ìöùàêèìÿ íÿòèúÿñèíäÿ 

ùàñèë îëàí ãÿíàÿò, èäåéà. Äÿðèí ôèêèð. 

Ìàðàãëû ôèêèð. Úèääè ôèêèð. Áîø ôèêèð. Àüëûìà 

áåëÿ ôèêèð ýÿëäè. – [Ñÿðâÿð:] Äîüðó äåéèðñÿí, 

ìÿí äöíÿíäÿí áÿðèäèð êè, ôèêèðäÿéÿì. 


4. Ðÿé, ýþðöø, ìöëàùèçÿ. Íÿ ôèêðèíèç âàð 

Áó áàðÿäÿ ôèêðèí íÿäèð – [Èêèíúè ôÿùëÿ:] 

Ýåäÿê ýþðÿê úàìààòûí ôèêðè íÿäèð Ù.Íÿçÿðëè.

ÔÈÊÈÐ 

ÔÈÊÈÐ 

[Ãîøãàð:] Ñîéóããàíëû ôèêèð ìöáàäèëÿñè îëìàéàí 

éåðäÿ ùå÷ âàõò öìóìè èøÿ õåéèð äÿéìÿç, 

éîëäàø ßìèðëè! È.Ùöñåéíîâ. 

5. Áèëèê. Åëìè ôèêèð. Áÿäèè ôèêèð. 

6. Àäàìûí àüëûíû ìÿøüóë åäÿí øåé, äàèì 

äöøöíöëÿí øåé (áÿçÿí “ôèêèð-çèêèð” øÿêëèíäÿ 

èøëÿíèð). Þç ôèêèðëÿðè èëÿ ìÿøüóë îëìàã. 

Ôèêðèíäÿí àéðûëà áèëìÿìÿê. Ôèêðè þçýÿ éåðäÿäèð. 

Áàøûíäà àíúàã áèð ôèêèð âàð: – Ó÷ìàã! 

Óøàüûí ôèêðè îéíàìàãäà ãàëûá. – Ìèðçÿ 

Úÿìèëèí äåäèêëÿðè Àòàøûí áàøûíà ýèðìèðäè, 

÷öíêè áöòöí ôèêðè-çèêðè Ãþí÷ÿíèí éàíûíäà 

ãàëìûøäû. ß.Âÿëèéåâ. Úÿìèëÿ Ìàíàôîâàíûí 

èñÿ ôèêðè-çèêðè êèòàáäûð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

7. Ùàôèçÿ ãöââÿñè, éàääàø, õàòûð. Ôèêðèìäÿ 

ãàëìàäû. Ôèêðèíäÿí ÷ûõìàã. Ôèêðèíäÿ 

ñàõëàìàã. 

8. ßãèäÿ, ýþðöø, áàõûø. Ôèêðèíëÿ ðàçû äåéèëÿì. 

– [Âÿçèð:] Ìÿí äÿ î ôèêèðäÿéÿì. 


9. Ôèêðèìúÿ, ôèêðèíúÿ, ôèêðèìèçúÿ, ôèêðèíèçúÿ 

âÿ ñ. øÿêèëëÿðäÿ – ìÿíúÿ, ìÿíÿ ýþðÿ; 

ñÿíúÿ, ñÿíÿ ýþðÿ; áèçúÿ, áèçÿ ýþðÿ; ñèçúÿ, ñèçÿ 

ýþðÿ. Ñîíàíûí ôèêðèíúÿ, Áàùàð ùÿð èíúÿ ìÿòëÿáè 

ýþçäÿí îõóéàí áèð ãûçäû. Á.Áàéðàìîâ. 

◊ Ôèêèð àïàðìàã (ýþòöðìÿê) – 1) áèð 

øåé, ùàäèñÿ ùàããûíäà ôèêèð åòìÿê, ôèêèðëÿøìÿê, 

ôèêðÿ ýåòìÿê, ôèêðÿ äàëìàã, äöøöíìÿê. 

Ôèêèð ìÿíè àïàðäû, ùåéêÿë êèìè äàéàíäûì. 

Ì.Ðàùèì. Ãûç äàíûøäûãúà ìÿíè ôèêèð àïàðûðäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ; 2) òÿøâèøÿ äöøìÿê. Ôèêèð 

÷ÿêìÿê – 1) äÿðä ÷ÿêìÿê, ðóùÿí èçòèðàá 

÷ÿêìÿê, íàðàùàò îëìàã. [Ýöëòÿêèí Àéäûíà:] 

Ïàëòàð äà èñòÿìèðÿì, òÿêè ñÿí ôèêèð ÷ÿêìÿéÿñÿí, 

íÿ åëÿéèðÿì ïàëòàðû Ú.Úàááàðëû; 

2) ýÿëÿúÿéè ùàããûíäà ôèêèðëÿøìÿê, òàëåéèíè 

äöøöíìÿê. Ôèêèð äÿðéàñûíà ãÿðã îëìàã – 

÷îõ äÿðèí ôèêðÿ ýåòìÿê, ôèêðÿ äàëìàã. Ôèêèð 

åëÿìÿê (åòìÿê) – 1) ôèêèðëÿøìÿê, äöøöíìÿê. 

[Ìîçàëàíáÿé:] Áó ýåúÿ äöðöñò ôèêèð 

åëÿ, ïåøìàí îëìàçñàí. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 

2) áèð øåéèí ôèêðèíè ÷ÿêìÿê, áèð øåéèí 

äÿðäèíÿ ãàëìàã. ×îõ ôèêèð åëÿìÿ... – [Ýöëíèñÿ 

Áÿùðàìà:] Âàëëàù, þç ãûçûì÷ûí íÿ ãÿäÿð 

ôèêèð åäèðÿìñÿ, ñÿíèí ö÷öí äÿ î ãÿäÿð ôèêèð 

åäèðÿì. Ú.Úàááàðëû. Ôèêèð ýþòöðìÿê – 

ôèêðèíè ìÿøüóë åòìÿê, ôèêðÿ ãÿðã îëìàã, 

òÿøâèøÿ, íàðàùàòëûüà ñÿáÿá îëìàã. ßíóøèðÿâàíû 

ôèêèð ýþòöðäö, ÷öíêè îíóí ùå÷ þâëàäû 

îëìàéûðäû. (Íàüûë). Ôèêèð âåðìÿê – ôèêðèíÿ 

ãàëìàã, äèããÿò âåðìÿê, äèããÿò éåòèðìÿê, 

ãàéüû ýþñòÿðìÿê, ãåéäèíÿ ãàëìàã. Åêñêàâàòîð÷óëàð 

.. ÷îõ ãàçìàüà ÷àëûøìàãëà áÿðàáÿð, 

éàíàúàüà ãÿíàÿò åòìÿéÿ äÿ õöñóñè ôèêèð 

âåðèðäèëÿð. ß.Ñàäûã. [Ùÿñðÿò Ùöììÿòÿ:] 

Èíäè úàìààòûí éàøàéûøûíà ôèêèð âåðìÿê 

ëàçûìäûð. Á.Áàéðàìîâ. Ôèêèð âåðìÿìÿê – 

ÿùÿìèééÿò âåðìÿìÿê, ãóëàãàðäûíà âóðìàã, 

åòèíàñûçëûã ýþñòÿðìÿê. Î, äåéèëÿíëÿðÿ ôèêèð 

âåðìèð. – Áÿé àðâàäûí éàëâàðûøûíà ôèêèð 

âåðìÿäè. ß.Àáàñîâ. Ôèêèð éöðöòìÿê – áèð 

øåé ùàããûíäà ôèêèð èðÿëè ñöðìÿê, ôèêèð ñþéëÿìÿê, 

éåíè ñþç äåìÿê. Ôèêðÿ äàëìàã – 

áàõ ôèêðÿ ýåòìÿê. [Èñìÿò:] Êå÷ÿí ýåúÿ áèð 

õåéëè ôèêðÿ äàëäûì; Äöøöíäöì, äöøöíäöì, 

óéãóñóç ãàëäûì. Ù.Úàâèä. Øÿêÿðÿëè áþéöê 

áèð ôèêðÿ äàëàðàã èðÿëèëÿéèð âÿ ñöðöäÿí äàëà 

ãàëàí ãîéóíëàðûí ãûëúàëàðûíà ÿëèíäÿêè 

àüàúûíû åíäèðèðäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. Ôèêðÿ äöøìÿê 

– áèð èø ýþðìÿê ãÿðàðûíà ýÿëìÿê, íèééÿòèíäÿ 

îëìàã. [Àááàñ:] Ñèçèí ôèêðèíèç áàøãàäûð, 

åëÿ ôèêðÿ äöøìÿéèí. “Àááàñ âÿ 

Ýöëýÿç”. [Ìöÿëëèìèí] ãàðøûñûíû àëàí, ùÿòòà 

áàøãà ôèêèðëÿðÿ äöøìÿñèíÿ éîë âåðìÿéÿí 

àíúàã Òåëëèéÿ ãàðøû áÿñëÿäèéè ùþðìÿòè, ñÿìèìè 

áèð ìÿùÿááÿòè èäè. Ñ.Ùöñåéí. Ôèêðÿ 

ýåòìÿê – ôèêèðëÿøìÿê, äöøöíìÿê. Áèð àí 

ôèêðÿ ýåòäèêäÿí ñîíðà [éîë÷ó] éåíÿ ãàðàíëûüû 

éàðûá èðÿëè ýåòìÿéÿ áàøëàäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Ôèêðÿ ýÿëìÿê – ãÿðàðà ýÿëìÿê, ãÿò 

åòìÿê. [Ìÿñìÿ:] Ìÿí ãÿòè áèð ôèêðÿ ýÿëäèì. 

Ñ.Ùöñåéí. Ôèêðÿ ãÿðã îëìàã – áàõ ôèêèð 

äÿðéàñûíà ãÿðã îëìàã. Áó ùàëäà Çåéä êè î 

äà Ëåéëàéà àøèãäèð, õÿéàë âÿ ôèêðÿ ãÿðã îëìóø 

áèð ñóðÿòäÿ çàùèð îëóá äåéèð.. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Ôèêðÿ ñàëìàã – ôèêèðëÿøìÿéÿ, ôèêðÿ ýåòìÿéÿ, 

äöøöíìÿéÿ ìÿúáóð åòìÿê. Ðöñòÿì 

áÿé Ìÿúèäè íÿçÿðäÿí êå÷èðäè, îíóí ñàäÿëþâù 

ñèìàñû âÿ àõìàã ñþçëÿðè Ðöñòÿì áÿéè áèð àç 

ôèêðÿ ñàëäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ôèêðè äÿéèøìÿê 

– ÿââÿëêè ôèêðèíäÿí ÿë ÷ÿêèá àéðû ôèêðÿ 

äöøìÿê, ðÿéèíè äÿéèøìÿê. Áèð èë î äàüûëìûøäà 

ãàëûá âàð-éîõó ãàíäû; Àç âÿãòäÿ ôèêðè 

äÿéèøèá, ðÿéè äîëàíäû. ß.Íÿçìè. Ôèêðè äîëàíìàã 

– áàõ ôèêðè ÷àøìàã. [Ñÿðâèíàç ßñÿäÿ:] 

Àüëûíà ýÿëÿí äàüà-äàøà, àé êèøè, éåíÿ ôèêðèí 

193

ÔÈÊÈÐ 

íèéÿ äîëàíûá Á.Áàéðàìîâ. Ôèêðè þçöíäÿ 

îëìàìàã – äàëüûí, ôèêðè äàüûíûã ùàëäà 

îëìàã. Ôèêðèíäÿ äóðìàã – áàõ ôèêðèíèí 

öñòöíäÿ äóðìàã. Êàçûì .. éåíÿ ôèêðèíäÿ 

äóðóá äåäè.. Ìèð Úÿëàë. Ôèêðèíäÿ (ôèêðèíÿ) 

ãîéìàã – ãÿðàðà ýÿëìÿê, ãÿðàðëàøäûðìàã. 

[Ãóðáàíè] ôèêðèíäÿ ãîéìóøäó êè, ýåäèá 

ãîíøóíóí ùÿéÿòèíäÿ ýèçëÿíñèí.. “Ãóðáàíè”. 

Ìîëëà ôèêðèíÿ ãîéóð êè, ñþâäÿýÿðÿ áèð-èêè 

øèðèí ñþç äåñèí. “Ì.Í.ëÿòèô.” Ôèêðèíäÿí 

äàøûíäûðìàã – ôèêðèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿéÿ ìÿúáóð 

åòìÿê, ôèêðèíè äÿéèøäèðìÿê. [ßáöëùÿñÿí 

áÿé:] Î ñÿñèí ãöââÿòè .. ìÿíè ãàéûäûá ýåòìÿê 

ôèêðèíäÿí äàøûíäûðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ôèêðèíäÿí 

äàøûíìàã – ôèêðèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿê, 

íèééÿòèíäÿí, èñòÿäèéè øåéäÿí âàç êå÷ìÿê, 

ôèêðèíè äÿéèøìÿê. Ãîúà êèøè .. ãàïûíû à÷ûá 

è÷ÿðè ýèðìÿê, ïàëàç àòûá òàõòûí öñòöíäÿ 

óçàíìàã ôèêðèíäÿí äàøûíäû. È.Øûõëû. 

Ôèêðèíäÿí äþíìÿê – ôèêðèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿê, 

ôèêðèíäÿí ãà÷ìàã, äÿááÿëÿìÿê. Çÿôÿð 

ôèêðèìäÿí äþíÿ áèëÿúÿéèìè ýþðöá ãÿðèáÿ áèð 

÷åâèêëèêëÿ ìÿíäÿí àðàëàíäû. Ì.Ùöñåéí. 

Ôèêðèíäÿí êå÷èðìÿê – õÿéàëÿí éàäûíà 

ñàëìàã, õÿéàëûíäàí êå÷èðìÿê, òÿñÿââöðöíÿ 

ýÿòèðìÿê. Äöøöíäö éàçûãëàð ýÿëÿí áîðàíû; 

Êå÷èðòäè ôèêðèíäÿí äàüû, àðàíû. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

Èäðèñ áöòöí áóíëàðû áèð àíäà ôèêðèíäÿí 

êå÷èðèðêÿí àëìàí òàíêû àðòûã êîìàíäà 

ìÿíòÿãÿñèíÿ éàõûíëàøìûøäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Ôèêðèíäÿí êå÷ìÿê – 1) õÿéàëûíäàí 

êå÷ìÿê, õÿéàëÿí éàäà ñàëìàã, àðçóëàìàã. 

Ýþé öçöíäÿ ýþðöð-ýþðìÿç ùèëàëû; Êå÷ÿð 

ôèêðèìäÿí éàðûí õÿéàëû. Ù.Úàâèä; 2) ôèêðÿí áèð 

øåéè àðçóëàìàã, öðÿéèíäÿí êå÷ìÿê. Àøûã 

ßëÿñýÿðèí ôèêðèíäÿí êå÷äè êè, áó ýþçÿëÿ áèð 

òÿðèô äåñèí. “Àøûã ßëÿñýÿð”. Ôèêðèíÿ 

äöøìÿê – áèð èø ýþðìÿê ãÿðàðûíà ýÿëìÿê. 

Êèøè ãîíàãëûã ôèêðèíÿ äöøäö. Ìèð Úÿëàë. 

Ôèêðèíÿ ýÿëìÿê – 1) àüëûíà ýÿëìÿê, 

òÿñÿââöðöíÿ, õÿéàëûíà ýÿëìÿê. Ôèêðèíÿ ìèí 

úöð øåéëÿð ýÿëèð; 2) ãÿðàðà ýÿëìÿê. Èñëàìûí 

ôèêðèíÿ ýÿëìèøäè êè, éóõàðû êÿíäÿ ýåòñèí. 

Ñ.Ùöñåéí. Ôèêðèíÿ (ôèêðèìÿ) ýÿòèðìÿê – 

òÿñÿââöðöíÿ ýÿòèðìÿê, òÿñÿââöð åòìÿê, 

ìöìêöí ùåñàá åòìÿê. Áåëÿ áèð íþâ ôèêðèìÿ 

ýÿòèðÿ áèëÿðÿì êè, ìÿñÿëÿí, 100, 200, 500 

àäàì áèð éåðäÿ íåúÿ îòóðóðëàð.. Ù.Íÿçÿðëè. 

194 

ÔÈÊÈÐËßØÌßÊ 

Ôèêðèíè à÷ìàã – ôèêðèíäÿ îëàíëàðû à÷ûá 

ñþéëÿìÿê, íèééÿòèíè áèëäèðìÿê, öðÿéèíè 

à÷ìàã. Òåëåôîíäà ôèêðèìè à÷àðêÿí ñÿíÿ; 

Ùÿñðÿòëÿ áàõäûüûì öçöí äÿ áÿëêÿ; Óçàãäàíóçàüà 

ýþðöíÿð ìÿíÿ. Ì.Ìöøôèã. Ôèêðèíè 

àçäûðìàã – àçäûðìàã, êàðûõäûðìàã. Ìÿí 

éîëóìó àçìàäûì; Ìÿíÿ “Àç!” äåéÿíëÿðèí; 

Ôèêðèíè àçäûðìûøàì. Á.Âàùàáçàäÿ. Ôèêðèíè 

÷ÿêìÿê – 1) ãàéüûñûíà ãàëìàã, ãåéäèíÿ 

ãàëìàã, ùàããûíäà äöøöíìÿê. [Áÿùðàì 

Ïÿðèéÿ:] ßëáÿò êè, àíà þç þâëàäûíûí ôèêðèíè 

ùàìûäàí àðòûã ÷ÿêèð. Ú.Úàááàðëû. [Ýöëçàð 

Áÿùðóçà:] [Àòàí âÿ Ôÿðùàä] äà ñÿíèí ôèêðèíè 

÷ÿêèðëÿð, áàëà. ß.Ìÿììÿäõàíëû; 2) íàðàùàò 

îëìàã (áèð àäàì ùàããûíäà). Ôèêðèíè 

äàüûòìàã – 1) äÿðäèíè, êÿäÿðèíè äàüûòìàã, 

êåôèíè à÷ìàã, øÿíëÿíäèðìÿê, ïèñ ôèêèðëÿðäÿí 

óçàãëàøäûðìàã. Ãûçëàð Ïÿðèíèí ôèêðèíè 

äàüûòìàã ö÷öí ÷àëûá-îéíàäûëàð.. “Àááàñ âÿ 

Ýöëýÿç”; 2) ôèêèðëÿøìÿñèíÿ, ôèêðèíè òîïëàìàñûíà 

ìàíå îëìàã, ôèêðèíè áèð éåðÿ éûüìàüà 

ãîéìàìàã, ôèêðèíè éàéûíäûðìàã. Ñÿñêöé 

àäàìûí ôèêðèíè äàüûäûð. Ôèêðèíè äÿéèøìÿê 

– áàõ ôèêðè äÿéèøìÿê. Èççÿò ãàðû îáàéà 

éàõûíëàøûá äèíúèíè àëìàã èñòÿäèñÿ äÿ, 

ëàêèí öôöãäÿ ãûçàðòû èøàðÿñè ýþðöá ôèêðèíè 

äÿéèøäè.. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ôèêðèíè éàéûíäûðìàã 

– ãÿñäÿí áèðèíèí äèããÿòèíè áàøãà 

øåéÿ úÿëá åòìÿê. Úàâàùèðèí ôèêðèíè éàéûíäûðìàã 

.. ö÷öí Ëÿìàí áþéöê ôÿäàêàðëûã 

ýþñòÿðèð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. Ôèêðèíèí öñòöíäÿ 

äóðìàã – þç äåäèéèíäÿ èñðàð åòìÿê, ñþçöíöí 

öñòöíäÿ äóðìàã, ôèêðèíäÿí äþíìÿìÿê. 

[Íÿñèð] ùÿëÿ áÿçè âàõò þç ôèêðèíèí öñòöíäÿ 

äóðàðàã áþéöê ãàðäàøû èëÿ ìöáàùèñÿéÿ äÿ 

ýèðèøèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÔÈÊÈÐ-ÕßÉÀË èñ. [ÿð.] áàõ ôèêèð. [Àòàø 

Ìöðñÿëÿ:] Ìÿí ãîðõóðàì, áèç òÿòèëè ãóðòàðàíäàí 

ñîíðà äà ñÿí ôèêèð-õÿéàëäàí àðàëàíìàéàñàí. 

ß.Âÿëèéåâ. Öìèä áàøûíû àøàüû 

ñàëûá ôèêèð-õÿéàëû èëÿ ÿëëÿøèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÔÈÊÈÐËßØÌß “Ôèêèðëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÔÈÊÈÐËßØÌßÊ ô. 1. Áèð øåé âÿ éà èø ùàããûíäà 

äöøöíìÿê, ýþòöð-ãîé åòìÿê, þë÷öááè÷ìÿê. 

Áèð ãÿäÿð ôèêèðëÿø, ñîíðà úàâàá âåð. 

Áó áàðÿäÿ éàõøû ôèêèðëÿøìÿê ëàçûìäûð. – ßùìÿä 

òàúèðáàøû áèð àç ôèêèðëÿøäè, î, íåúÿ äåéÿðëÿð, 

þë÷äö-áè÷äè, ýþòöðäö-ãîéäó, àõûðäà ðàçû

ÔÈÊÈÐËÈ 

îëóá òÿäàðöê ýþðìÿéÿ áàøëàäû. “Êîðîüëó”. 

[Òåéìóð:] Ìÿí áó ÿìÿëèééàò ùàããûíäà ÷îõ 

ôèêèðëÿøìèøÿì. Ù.Ñåéèäáÿéëè. // Ôèêðÿ ýåòìÿê, 

äöøöíúÿéÿ äàëìàã. Ìÿñÿëÿíèí ùÿëëè öçÿðèíäÿ 

ôèêèðëÿøìÿê. – [Çåéíàë] þç ãàïûñûíûí þíöíäÿ 

äóðóá ôèêèðëÿøìÿéÿ áàøëàäû. Ñ.Ùöñåéí. 

2. Ôèêðèíäÿ òóòìàã, íèééÿòèíäÿ îëìàã, äöøöíìÿê, 

áèð øåé åòìÿéÿ ùàçûðëàøìàã. Òîéäàí 

áèð íå÷ÿ ýöí ñîíðà îðòàíúûë áàúû ôèêèðëÿøäè êè, 

äóðóì ýåäèì, ýþðöì áàúûì íåúÿäè. (Íàüûë). 

Ìîëëà ôèêèðëÿøèð êè, áèð åøøÿê éöêö õèéàð ýþòöðöá 

Òåéìóðëÿíýÿ àïàðñûí. “Ì.Í.ëÿòèô.”. 

3. Ãàéüûñûíà ãàëìàã, ùàëûíû äöøöíìÿê, 

éàääàí ÷ûõàðìàìàã, òÿäáèð àðàìàã. Þç îüëóíóí 

ýÿëÿúÿéèíè ôèêèðëÿøìÿê. Ýÿíúëèê ùàããûíäà 

ôèêèðëÿøìÿê. 

ÔÈÊÈÐËÈ ñèô. Ôèêðè áèð øåéëÿ ìÿøüóë, ôèêðÿ 

äàëìûø; äàëüûí. Ôèêèðëè àäàì. Íèéÿ áåëÿ ôèêèðëèñÿí 

Î, ýþçöìÿ ÷îõ ôèêèðëè ýþðöíöð. – [Ùóìàé] 

ñóñäó, öçö éåíÿ äÿ ôèêèðëè âÿ òóòãóí áèð 

èôàäÿ àëäû. È.ßôÿíäèéåâ. // çÿðô Ôèêèðëè ùàëäà, 

ôèêèðëè-ôèêèðëè, äàëüûí ùàëäà, äàëüûí-äàëüûí. 

[Õàñàé] áèð ìöääÿò ôèêèðëè ýÿçäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÔÈÊÈÐËÈËÈÊ èñ. Ôèêèðëè àäàìûí ùàëû, ôèêèðëè 

îëìà; äàëüûíëûã. Ýÿìèäÿí ÷ûõàðàã ñàùèëäÿ äàéàíäûãëàðû 

áåø-îí äÿãèãÿ ÿðçèíäÿ ÿñýÿðëÿðèí 

à÷ûëàí ÷þùðÿëÿðèíäÿ íÿ èñÿ áèð òóòãóíëóã, ãåéðèìöÿééÿí 

áèð ôèêèðëèëèê âàðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÔÈÊÈÐÑÈÇ ñèô. Ùå÷ áèð ôèêðè, äÿðäè, ãàéüûñû 

îëìàéàí. Ôèêèðñèç àäàì. // Ôèêðè þçöíäÿ îëìàéàí; 

ùóøñóç. // çÿðô ìÿíàñûíäà. Ôèêèðëÿøìÿäÿí, 

äöøöíìÿäÿí, ìöëàùèçÿ åòìÿäÿí. 

Ôèêèðñèç ùÿðÿêÿò åòìÿê. – [Øÿðÿôîüëó Ðöñòÿìÿ:] 

ßí éàðàìàç úÿùÿò èñÿ áóäóð êè, èøèí 

÷îõ ùèññÿñèíè ôèêèðñèç, åëìè ìöùàêèìÿñèç ýþðìöøñöíöç. 


ÔÈÊÈÐÑÈÇËÈÊ èñ. 1. Ôèêðè þçöíäÿ îëìàìà; 

ùóøñóçëóã. // Ôèêèðñèçúÿñèíÿ ùÿðÿêÿò, äöøöíúÿñèçëèê. 

2. Ùå÷ áèð ôèêðè, ãàéüûñû, äÿðäè îëìàìà. 

ÔÈÊÐßÍ çÿðô [ÿð.] 1. Ôèêèðëÿøÿðÿê, ôèêèðëÿ, 

ôèêðèíäÿ, çåùíèíäÿ äöøöíÿðÿê. Ôèêðÿí áèð 

øåé äöøöíöá äåìÿê. – [Ôèðèäóí] Øÿìñèééÿíèí 

ìÿãñÿäèíè ôèêðÿí ìöÿééÿí åòìÿéÿ ÷àëûøäû. 


2. Áåéèí, çåùèí úÿùÿòäÿí. [Ñóðõàé Àéäûíà:] 

Ñÿí ôèêðÿí âÿ ðóùÿí èñòèðàùÿòÿ ìþùòàúñàí. 


ÔÈÃUÐ 

ÔÈÊÐÈ ñèô. [ÿð.] Ôèêðÿ, àüëà, äöøöíúÿéÿ àèä 

îëàí, ôèêèð, àüûë, äöøöíúÿ èëÿ áàüëû îëàí; ÿãëè, 

çåùíè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ ôèêðè äóðüóíëóã, 

ýåðèëèê, úÿùàëÿò òöñòöñöíöí õàëã ö÷öí éàðàòäûüû 

ãîðõóäàí ùÿéÿúàíëà äàíûøàðàã ÿëàú 

åòìÿéÿ ÷àüûðûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÔÈÊÐÈÀ×ÛÃ áàõ à÷ûãôèêèðëè. Ôèêðèà÷ûã 

àäàì. – [Çåéíàë] þçöíö ôèêðèà÷ûã, çèéàëû áèð 

øÿõñ ùåñàá åäÿðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÔÈÊÑÁÆ [ôð. ôèõîýå – ìþùêÿì] Àéäûíëàøäûðûëäûãäàí 

ñîíðà ôîòîïëéîíêàíû, ôîòîïëàñòèíêàíû 

(íåãàòèâè) âÿ éà îíëàðäàí êàüûçà 

÷ûõàðûëìûø ñóðÿòëÿðè éóéóá ñàáèòëÿøäèðìÿê 

ö÷öí êèìéÿâè ìÿùëóë. 

ÔÈÊÑÀÆËÀÌÀ “Ôèêñàæëàìàã”äàí ô.èñ. Íåãàòèâëÿðè 

ôèêñàæëàìà ïðîñåñè. 

ÔÈÊÑÀÆËÀÌÀÃ ô. Ôîòîïëéîíêàíûí ñóðÿòëÿðèíè 

ôèêñàæëà èøëÿìÿê. Ïëéîíêàíû ôèêñàæëàìàã. 

ÔÈ´ÊÓÑ [ëàò.] áîò. Òóòêèìèëÿð ôÿñèëÿñèíäÿí 

òðîïèê àüàú âÿ éà ñàðìàøûã. // Ùÿìèí úèíñÿ 

äàõèë îëàí, èðè îâàëøÿêèëëè éàðïàãëàðû îëàí áÿçÿê 

áèòêèñè. 

ÔÈÃÚÐ [ëàò. ôèýóðà – ýþðöíöø] 1. Áèð èø 

ýþðÿðêÿí (ðÿãñ åäÿðêÿí, òÿééàðÿäÿ ó÷àðêÿí 

âÿ ñ.) áèðèíèí âÿ éà áèð øåéèí àëäûüû âÿçèééÿò. 

Ðÿãñèí àéðû-àéðû ôèãóðëàðû. – Òÿééàðÿ÷è ÷îõ 

âàõò éöêñÿê ïèëîòàæ ôèãóðëàðû ýþñòÿðìÿëè îëóð 

êè, áó çàìàí èíñàíûí áÿäÿíè õåéëè ýÿðýèí 

âÿçèééÿò àëûð. “Òÿééàðÿ÷è”. 

2. Ìóñèãè ÿñÿðèíè ìöðÿêêÿáëÿøäèðÿí, ýþçÿëëÿøäèðÿí 

ðèòìèê-ìåëîäèê åëåìåíò. 

3. Ðÿññàìëûãäà, ùåéêÿëòÿðàøëûãäà èíñàí 

âÿ éà ùåéâàí òÿñâèðè. “Èäìàí÷û ãûç” ôèãóðó. 

– Ùîâóçäàêû ôèãóðëàðûí ìöõòÿëèô ÿçàëàðûíäàí 

ôûøãûðàí ôÿââàðÿëÿð Áàüäàä ýöíäöçöíÿ ìÿõñóñ 

ùÿðàðÿòèí ìöãàâèìÿòèíè ãûðàðàã, ùÿéÿòè 

áàùàð íÿñèìè èëÿ áÿðàáÿð ýÿëÿí øÿáíÿìëÿðëÿ 

äîëäóðóðäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // òåàòð. Ñóðÿò, 

òèï, õàðàêòåð. 

4. Äöçýöí, ãÿøÿíý áÿäÿí ãóðóëóøó; ãÿääãàìÿò, 

áîé-áóõóí. Ãûçûí ýþçÿë ôèãóðó âàð. 

// Öìóìèééÿòëÿ, áÿäÿí. Áåçäÿí áèð àäàì 

ôèãóðó òèêèá è÷èíÿ ùÿøÿì äîëäóðàðäûëàð. 


5. ßí áþéöê îéóí êàðòûíûí (òóç, ãîúà, ãûç, 

îüëàí) àäû. 

6. Øàùìàò îéóíóíäà: ïèéàäàäàí ôÿðãëè îëàðàã 

øàù, âÿçèð, òîï, ôèë, àò. Èêè ôèãóð âÿ ö÷ ïèéàäà. 

Áèð ôèãóðó èêè ïèéàäàéà äÿéèøìÿê. 

195

ÔÈÃÓÐÈÑÒ 

7. ðèéàç. Ìöñòÿâèíèí ãàïàëû õÿòëÿ ìÿùäóäëàøìûø 

ùèññÿñè; ùàáåëÿ ìöÿééÿí ãàéäàäà äöçöëìöø 

íþãòÿëÿðèí, õÿòëÿðèí, ñÿòù âÿ úèñèìëÿðèí 

ùàìûñû áèð éåðäÿ. Áóðàäà ÷îõëó ùÿíäÿñè 

ôèãóðëàð, ðèéàçè ñõåìëÿð âÿ ôîðìóëëàð âàðäûð. 

ÔÈÃÓÐÈ´ÑÒ [ëàò.] Ìöðÿêêÿá ôèãóðëàð ýþñòÿðÿí 

èäìàí÷û (ÿñàñÿí êîíêèñöðÿí) (á à õ 

ôèãóð 1-úè ìÿíàäà). Ôèãóðèñòëÿðèí éàðûøû. 

ÔÈÃÓÐËÓ ñèô. 1. Êÿíàðëàðû, äþâðÿñè äöçõÿòëè 

îëìàéàí, ãûð÷ûí, ìöðÿêêÿá ôîðìàäà 

îëàí. Ôèãóðëó ïå÷åíéå. Áÿçÿêëè ôèãóðëó àéàãëàðû 

îëàí ïàðäàãëàíìûø éåìÿê ñòîëó. // Öçÿðèíäÿ 

áàñìà, íàõûø îëàí; íàõûøëû. Ôèãóðëó êèòàá 

úèëäè. 

2. Ôèãóðëà èôà îëóíàí (á à õ ôèãóð 1-úè 

ìÿíàäà). Ôèãóðëó ðÿãñ. Ôèãóðëó êîíêèñöðìÿ. 

Ôèãóðëó öçìÿ èäì. – ñóäà ãðóï ùàëûíäà 

èúðà åäèëÿí ýèìíàñòèê ùÿðÿêÿòëÿð. Ôèãóðëó 

öçìÿ éàðûøû. 

3. Øàùìàò îéóíóíäà: áþéöê ôèãóðëàð âàñèòÿñèëÿ 

èúðà îëóíàí. Øàù úèíàùûíà ôèãóðëó ùöúóì. 

ÔÈË èñ. [ôàðñ.] 1. çîîë. Òðîïèê ìåøÿëÿðäÿ 

éàøàéàí óçóí âÿ ãöââÿòëè õîðòóìëó, òöêñöç, 

îòéåéÿí ìÿìÿëè èðè ùåéâàí. Ôèëèí áèð ôèêðè 

âàð, ôèëáàíûí ìèí. (Àòà. ñþçö). 

2. Äèàãîíàë öçðÿ èñòÿíèëÿí õàíàéà ùÿðÿêÿò 

åäÿí øàùìàò ôèãóðó. Çÿêè Ýöëøÿíèí íåúÿ 

îéíàéàúàüûíû ÿââÿëäÿí áèëèðìèø êèìè ôèëè èðÿëè 

èòÿëÿäè. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

◊ Ôèë àçàðû – áÿäÿíèí àéðû-àéðû öçâëÿðèíèí 

(÷îõ âàõò àéàãëàðûí) ùÿúìèíèí ùÿääÿí àðòûã 

áþéöìÿñèíäÿí èáàðÿò õÿñòÿëèê. Ôèë ãóëàüûíäà 

éàòìàã – ùå÷ áèð øåéëÿ ìàðàãëàíìàìàã, 

ùå÷ áèð øåéäÿí õÿáÿðè îëìàìàã. [Ôèççÿ 

õàíûì Âàùèäîâà:] Ôèë ãóëàüûíäà éàòìûøûã, 

àé ßëè... ß.Ìÿììÿäõàíëû. [Êîëõîç÷ó éîëäàøûíà:] 

Åëÿ áèë ñÿí äÿ ôèë ãóëàüûíäà éàòìûñàí, 

àé çàëûì îüëó, ùå÷ øåéäÿí õÿáÿðèí éîõäóð. 


ÔÈËÀÍ ñèô. [ÿð.] Áèð àäàìûí, áèð øåéèí éàõóä 

áèð éåðèí àäûíû ÷ÿêìÿê èñòÿìÿäèêäÿ 

îíóí ÿâÿçèíÿ èøëÿäèëÿí ñþç. Ôèëàí àäàì. Ôèëàí 

êÿíä. Ôèëàí åâ. – Áèùóäÿäèð îë ãàìó ôÿñàíÿ; 

Êèì, àøèãäèð ôèëàí ôèëàíÿ. Ôöçóëè. Áèðäÿí 

åøèäÿðäèëÿð êè, ßáäöëêÿðèì ôèëàí êÿíääÿ ôèëàí 

àäàìûí åâèíäÿ ýèçëÿíèáäèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

◊ Ôèëàí ôèëàí îëìóø (øöäÿ) äàí. – ñþéöø 

ìÿãàìûíäà èøëÿäèëÿí åâôåìèñòèê èôàäÿ. ßäÿ, 

196 

ÔÈËÈAË 

ôèëàí ôèëàí øöäÿ, ñÿí úöðÿò åëÿäèí, ìÿíèì àðâàäûìûí 

àäûíû ñîðóøäóí Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Äåìÿçëÿðìè, àé ôèëàí ôèëàí îëìóøóí 

ãûçû, áèð òèêÿ óøàüûí øÿùÿðëÿðäÿ, ùàúûëàðûí 

ãàïûñûíäà íÿ èòè àçìûøäû Ìèð Úÿëàë. 

ÔÈËÀÍÈ èñ. [ÿð.] êþùí. áàõ ôèëàíêÿñ. Òÿêÿëëöìÿ 

ýÿëèá âÿôàëû äèëáÿð; Ñîðóøóá: – Áÿñ 

íå÷èí ôèëàíè ýÿëìÿìèø Ã.Çàêèð. Ãîéìà êöëàùûí 

êÿú, àé áÿé, àëäàòìà úàùàíû; Áÿñäèð, à 

ôèëàíè! Ì.ß.Ñàáèð. 

ÔÈËÀÍÊßÑ èñ. [ÿð. ôèëàí âÿ ôàðñ. êÿñ] Àäû 

äåéèëìÿê èñòÿíèëìÿéÿí øÿõñ; ôèëàí àäàì. Àäûíû 

äåìÿðÿì, åëäÿí àéûáäûð; Ôèëàíêÿñèí ãûçû 

ôèëàí îéíàñûí. Ì.Â.Âèäàäè. Èñòÿéèðäè êè, îíà 

èíäè ñàäÿúÿ Àüúà éîõ, ôèëàíêÿñèí àðâàäû äåñèíëÿð. 


ÔÈËÀÍÒÐÓÏÈÉÀ èñ. [éóí.] Õåéðèééÿ÷èëèê, 

éîõñóëëàðà êþìÿê. 

ÔÈËÀÐÌÓÍÈÉÀ [éóí. ïùèëåî – ñåâèðÿì 

âÿ ùàðìîíèà – àùÿíý] Êîíñåðòëÿð òÿøêèë 

åäÿí âÿ ìóñèãè ñÿíÿòèíè òÿáëèü åäÿí úÿìèééÿò 

âÿ éà èäàðÿ. Ì.Ìàãîìàéåâ àäûíà Àçÿðáàéúàí 

Äþâëÿò Ôèëàðìîíèéàñû 1936-úû èëäÿ 

òÿøêèë îëóíìóøäóð. 

ÔÈËÀÒÅËÈ´ÑÒ [éóí. ïùèëåî âÿ ôåëîñ] Ôèëàòåëèçìëÿ 

ìÿøüóë îëàí àäàì, ìàðêà êîëëåêñèîíåðè. 

Ôèëàòåëèñòëÿð úÿìèééÿòè. Ôèëàòåëèñòëÿð 

êëóáó. Ýÿíú ôèëàòåëèñò. 

ÔÈËÀÒÅËÈ´ÉÀ, ÔÈËÀÒÅËÈ´ÇÌ [éóí. ïùèëåî 

– ñåâèðÿì âÿ ôåëîñ – éûüûì, ðöñóì] Êîëëåêñèéà 

ö÷öí ìàðêà âÿ ïî÷ò þäÿíèøè íèøàíëàðûíäàí 

éûüûá ñàõëàìà. 

ÔÈËÁÀÍ èñ. [ôàðñ.] Ôèëëÿðÿ áàõàí, õèäìÿò 

åäÿí; ôèë ýÿçäèðÿí. Õàëãà ýþñòÿðìÿéÿ ôèëè ôèëáàí; 

Êö÷ÿäÿ ýÿçäèðèð èäè ùÿð éàí. À.Ñÿùùÿò. 

ÔÈËÄÅÊÓÑ [ôð. ôèë ä`Åîîññå – øîòëàíä ñàïû] 

Èïÿê ñàïà îõøàéàí ñàéà ïàìáûã èïëèê 

(òðèêîòàæ òîõóìàã ö÷öí èøëÿäèëèð). // Ùÿìèí 

èïëèêäÿí òîõóíìóø. Ôèëäåêîñ úîðàá. 

ÔÈËÄÅÏÉÐÑ [ôð. ôèë äå Ïåðñ – ôàðñ ñàïû] 

ßëà ôèëäåêîñ. // Ùÿìèí ñàïäàí òîõóíìóø. Ôèëäåïåðñ 

úîðàá. 

ÔÈËÈÁË [ëàò. ôèëèàëèñ – îüóëà ìÿõñóñ] Ùÿð 

ùàíñû òÿøêèëàòûí (èäàðÿíèí, ìöÿññèñÿíèí âÿ ñ.) 

ìöÿééÿí äÿðÿúÿäÿ ìöñòÿãèëëèéÿ ìàëèê 

øþáÿñè. Èíñòèòóòóí ôèëèàëû. Ìóçåéèí ôèëèàëû. 

Ôèëèàëûí ðÿùáÿðè. – Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí 

ôèëèàëûíûí êàüûçû ëàçûì èäè. Ì.Èáðàùèìîâ.

ÔÈËÈÇ 

ÔÈËÈÇ èñ. Òÿðêèáèíäÿ ìåòàë âÿ éà îíóí 

áèðëÿøìÿëÿðè îëàí òÿáèè õàì ìèíåðàë; êöë÷ÿ. 

Äÿìèð ôèëèçè. Ìèñ ôèëèçè. Äÿìèð, ïîëèìåòàë, ìèñ 

âÿ ñ.-íèí ôèëèçëÿðè äàùà ýåíèø éàéûëìûøäûð. 

ÔÈËÈÇËÈ ñèô. Ôèëèç éàòàãëàðû îëàí, ôèëèç ÷ûõàðûëàí. 

Ôèëèçëè ñàùÿëÿð. // Òÿðêèáèíäÿ ôèëèç îëàí. 

Ôèëèçëè ãàçûíòûëàð. Ôèëèçëè òîðïàã. 

ÔÈËÈÇÑÀÔËÀØÄÛÐÌÀ èñ. Òÿðêèáèíäÿ ôèëèç 

îëàí õàì ìèíåðàëëàðûí èëê åìàëû. Ôèëèçñàôëàøäûðìà 

êîìáèíàòû. 

ÔÈËÈÇÉÓÉÀÍ ñèô. õöñ. Ôèëèçè ñó èëÿ éóéóá 

òÿìèçëÿéÿí. Ôèëèçéóéàí ãóðüó. 

ÔÈËÌ [èíý.] Êèíîôèëì, êèíîøÿêèë, êèíîëåíò. 

“Äÿäÿ Ãîðãóä” ôèëìè. Óøàãëàð ö÷öí ôèëì. 

– ×àé-÷þðÿêäÿí ñîíðà ùàìûñû äÿñòÿ èëÿ éåíè 

ôèëìÿ áàõìàüà ýåòäè. Ì.Ùöñåéí. [Ìóðàä:] 

Äåéèðëÿð, ñàáàù éàõøû ôèëì ýþñòÿðèëÿúÿê.. 


ÔÈËÌÎÑÊÓÏ [èíý. ôèëì âÿ éóí. ñêîïåî – 

áàõûðàì] Ïîçèòèâ êèíîïëéîíêàëàðû ýþñòÿðìÿê 

ö÷öí ïðîéåêñèéà àïàðàòû. 

ÔÈËÌÎÒÉÊÀ [èíý. ôèëì âÿ éóí. òùåêå – 

éåøèê] Êèíîñòóäèéàäà, êèòàáõàíàäà âÿ éà 

êèíîôàáðèêäÿ êèíîôèëìëÿðèí éûüûëûá ñàõëàíäûüû 

øþáÿ, àðõèâ. Ôèëìîòåêàäà ñàõëàíûëàí 

êèíî ÿñÿðëÿðè åëìè úÿùÿòäÿí þéðÿíèëèð. 

ÔÈËÎËÓÝÈÉÀ [éóí. ïùèëåî – ñåâèðÿì âÿ 

ëîýîñ – ñþç] Ùÿð ùàíñû áèð õàëãûí äèë âÿ 

ÿäÿáèééàòûíû þéðÿíÿí åëìëÿðèí ùàìûñûíûí áèðëèêäÿ 

àäû. Àçÿðáàéúàí ôèëîëîýèéàñû. Àíòèê ôèëîëîýèéà. 

Øÿðã ôèëîëîýèéàñû. Àíòèê äþâð àáèäÿëÿðèíèí 

þéðÿíèëìÿñè èëÿ ôèëîëîýèéàíûí ñÿðùÿäëÿðè 

ýåíèøëÿíäè. 

ÔÈËÎËÎÆÈ´ ñèô. Ôèëîëîýèéàéà àèä îëàí, ôèëîëîýèéà 

èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. Ôèëîëîæè òÿùñèë. Ôèëîëîæè 

òÿäãèãàò. Ôèëîëîæè ÿñÿð. // Ôèëîëîýèéà 

öñóëëàðûíà ÿñàñëàíàí. ßëéàçìàñûíûí ôèëîëîæè 

òÿùëèëè. 

ÔÈËÓËÎÃ [éóí.] Ôèëîëîýèéà ìöòÿõÿññèñè. 

Ýÿíú ôèëîëîãëàðûí àðàøäûðìàëàðû. 

ÔÈËÓÑÎÔ [éóí. ïùèëåî – ñåâèðÿì âÿ ñîïùèà 

– ìöäðèêëèê] 1. Ôÿëñÿôÿ ìöòÿõÿññèñè, öìóìèééÿòëÿ, 

ôÿëñÿôÿ èëÿ ìÿøüóë îëàí, äöíéàýþðöøö 

ìÿñÿëÿëÿðèíè òÿäãèã åäÿí àëèì, ìöòÿôÿêêèð. 

Ýþðêÿìëè Àçÿðáàéúàí ôèëîñîôó 

Áÿùìÿíéàð. Øàèð Ôöçóëè ùÿì äÿ ôèëîñîôäóð. – 

Êàèíàòäà ùÿð øåé úÿçáÿ áàüëûäûð; Ôèëîñîôëàð 

áóíó åøã àäëàíäûðûð. Í.Ýÿíúÿâèäÿí. 

ÔÈÍÚÀÍ 

2. ìÿú. Ùÿéàòà, ùàäèñÿëÿðÿ àüûëëà, äöøöíúÿ 

èëÿ, ìöùàêèìÿ èëÿ éàíàøàí, ùÿéàòäà 

ãàðøûéà ÷ûõàí ÷ÿòèíëèêëÿðÿ, èçòèðàáëàðà ñîéóããàíëûëûãëà 

äþçÿí àäàì. 

ÔÈËÎÑÎÔÀÍß ñèô. [éóí. ïùèëîñîô âÿ ôàðñ. 

...àíÿ] 1. Ôèëîñîô êèìè (á à õ ôèëîñîô 2-úè ìÿíàäà). 

Ùÿéàòà ôèëîñîôàíÿ (ç.) áàõìàã. 

// Äÿðèí ôèêðÿ äàëìûø êèìè ýþðöíÿí. Ðöñòÿì 

áÿéèí ôèëîñîôàíÿ ñèìàñû áèðäÿí-áèðÿ äÿéèøèëäè, 

äîäàãëàðûíäà ñÿìèìè âÿ òÿìèç áèð òÿáÿññöì 

îéíàìàüà áàøëàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. Á à õ ôÿëñÿôè. [Ãÿòèáÿ Íèçàìèéÿ:] Áöòöí 

øàä âÿ ìÿñðóð äÿãèãÿëÿðèìè ñèçè õàòûðëàìàã 

âÿ ñèçèí ôèëîñîôàíÿ ÿñÿðëÿðèíèçè îõóìàãëà 

êå÷èðìèøÿì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÔÈËÎÑÎÔËÓÃ èñ. Ôÿëñÿôè ìöùàêèìÿëÿðÿ 

ìåéèë, ìöúÿððÿä ìöùàêèìÿëÿðëÿ ìÿøüóë 

îëìà. // ìÿú. ßëëàìÿëèê, öãÿëàëûã. [Éÿùéà:] 

Ôèëîñîôëóã ñÿíÿ ùå÷ éàðàøìûð, ßëè. É.ßçèìçàäÿ. 

Ôèëîñîôëóã åòìÿê – ÿëëàìÿëèê åòìÿê. 

Òåëëè àðâàä [Ðöñòÿì êèøèéÿ] áàõàíäà 

ôèëîñîôëóã åäèá äåéèðäè.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÔÈËÒÐ [ôð.] Ìàéåíè è÷èíäÿ îëàí áÿðê úèñèìëÿðäÿí 

àéûðìàã ö÷öí úèùàç âÿ éà ìÿñàìÿëè 

úèñèì; ñöçýÿú. 

ÔÈËÒÐÁÒ [ôð.] Ôèëòðäÿí (ñöçýÿúäÿí) êå- 

÷èðèëìèø ìàéå. 

ÔÈÍ Ôèíëàíäèéàíûí ÿñàñ ÿùàëèñèíè òÿøêèë 

åäÿí õàëã âÿ áó õàëãà ìÿíñóá àäàì. Ôèí 

ïðîôåññèîíàë ìóñèãè ìÿäÿíèééÿòè. 

◊ Ôèí áû÷àüû – ãûíäà ýÿçäèðèëÿí ãûñà éîüóí 

òèéÿëè áû÷àã; ôèíêà. 

ÔÈÍÁË [èòàë. ôèíàëå – ñîíóíúó, àõûðûíúû] 

1. èíú. Ìóñèãè, òåàòð âÿ éà ÿäÿáè ÿñÿðèí ñîíó. 

Ñèìôîíèéàíûí ôèíàëû. Ðîìàíûí ôèíàëû. – “Êîðîüëó” 

óâåðòöðàñû îïåðàíûí ôèíàëûíäà ñÿñëÿíÿí 

òÿíòÿíÿëè âÿ ìþùòÿøÿì ìóñèãè èëÿ ãóðòàðûð. 


2. èäì. Èäìàí éàðûøëàðûíûí ãàëèáè ìöÿééÿí 

åäÿí ñîí ùèññÿñè. Ôèíàëà ÷ûõìàã. Ôèíàëäà 

îéíàìàã. Ôèíàëäà ãàëèá ýÿëìÿê. 

ÔÈÍÀË×Û èñ. èäì. Ôèíàë îéóíóíäà, éàðûøûíäà 

èøòèðàê åäÿí èäìàí÷û âÿ éà èäìàí êîìàíäàñû. 

Ôèíàë÷ûëàðûí éàðûøû (ýþðöøö). Ôèíàë÷û 

èäìàí÷û. 

ÔÈÍÚÀÍ èñ. ×àé, ãÿùâÿ, ñó âÿ ñ. è÷ìÿê 

ö÷öí êè÷èê, äàèðÿâè, ÿñàñÿí äÿñòÿëè, ñàõñû âÿ 

éà ÷èíè ãàá. Ãÿùâÿ ôèíúàíû. Ôèíúàíà øÿðáÿò 

197

ÔÈÍÚß 

òþêìÿê. ×èíè ôèíúàí. – Ïèðè êèøè .. ÷àéäàíäàí 

èêè ôèíúàí ÷àé òþêöá ñöôðÿéÿ ãîéäó. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Íèçàìëà ÿéëÿøäèëÿð; Áèð ôèíúàí ÷àé 

è÷äèëÿð. Á.Âàùàáçàäÿ. Ôèíúàí êèìè – èðè 

âÿ ïàðëàã (ýþç ùàããûíäà). 

ÔÈÍÚß ñèô. âÿ çÿðô Ôèí äèëèíäÿ. Ôèíúÿ äàíûøìàã. 

Ôèíúÿ-ðóñúà ëöüÿò. Ôèíúÿ þéðÿíìÿê. 

ÔÈ´ÍÈØ [èíý. ôèíèñúù – ñîí] 1. Ñöðÿò èäìàí 

éàðûøëàðûíûí ùÿëëåäèúè ñîí ùèññÿñè. Ãà÷ûøûí 

ôèíèøè. 

2. Áåëÿ éàðûøëàðäà äèñòàíñèéàíûí ñîí íþãòÿñè. 

Ôèíèøÿ áèðèíúè ÷àòìàã. // Ìÿú. ìÿíàäà. 

Ñÿíñèç îëàúàüàì äåìÿéÿ ýÿëìèð äèëèì; Êèì 

áèëèð, ùàðäàäûð; þìöð éîëóíóí ôèíèøè. Ð.Ðçà. 

ÔÈÍÊÀ [ðóñ.] áàõ ôèí áû÷àüû (“ôèí”äÿ). 

ÔÈÍ-ÓÃÎÐ: Ôèí-óãîð äèëëÿðè äèë÷. – 

áàøëûúà îëàðàã Ìÿðêÿçè âÿ Øÿðãè Àâðîïàäà 

âÿ Àñèéàíûí øèìàë-ãÿðáèíäÿ éàøàéàí õàëãëàðûí 

(ìàúàðëàðûí, ôèíëÿðèí, êàðåëëÿðèí, åñòîíëàðûí, 

õàíòëàðûí, ìàíñèëÿðèí, ñààìëàðûí, êîìèëÿðèí 

âÿ áÿçè áàøãà õàëãëàðûí) äàíûøäûüû 

äèë ãðóïó; óãîð-ôèí äèëëÿðè. Ôèí-óãîð äèëëÿðè 

Óðàë äèëëÿðèíèí èêè ãîëóíäàí áèðèäèð. 

ÔÈÐÀÂÀÍ ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ.] ×îõ, áîë, 

÷îõëó, âàðëû. Ôèðàâàí ùÿéàò. Ôèðàâàí äîëàíàúàã. 

– Óøàãëûüûíäà àòà-àíàíûí íÿâàçèøèíäÿí 

áàøãà ùå÷ íÿ ýþðìÿéÿí Ñÿëòÿíÿò ÿðÿ 

ýåäÿíäÿí ñîíðà ÷îõ ôèðàâàí éàøàìûøäû. 

ß.Âÿëèéåâ. Äàùà äà ôèðàâàí, õîøáÿõò ýþðöðÿì; 

Áèçèì ùÿð øÿùÿðè, ùÿð êÿíäè áó ýöí. 


ÔÈÐÀÂÀÍËÛÃ èñ. Éàøàéûø ö÷öí ùÿð úöð 

ìàääè íåìÿòëÿðèí áîë îëäóüó ùàë; áîëëóã, 

ðèôàù. Ôèðàâàíëûã è÷èíäÿ éàøàìàã. – Àäàìëàðûí 

øÿðÿôëè ÿìÿéè èëáÿèë þëêÿìèçÿ áîëëóã, 

õàëãûìûçà ôèðàâàíëûã ýÿòèðÿúÿêäèð. 

ÔÈÐßÍÝ èñ. Äàíûøûã äèëèíäÿ “ôðàíñûç” ìÿíàñûíäà 

èøëÿäèëèð. [Øàùáàç áÿé:] Øÿðÿôíèñÿéÿ 

ôèðÿíý ãûçëàðû áàøëàðûíà þðòÿí òÿñÿêëÿðäÿí 

àëûá ñîâãàò ýÿòèððÿì äÿ. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Þç äèëèíäÿí äÿ ýþçÿë; Áèëèð ôèðÿíý äèëèíè. 


ÔÈÐßÍÝÒÎÉÓÜÓ èñ. çîîë. Òîéóã ôÿñèëÿñèíÿ 

ìÿíñóá ãóø. 

ÔÈÐßÍÝÖÇÖÌÖ èñ. áîò. 1. Òèêàíëû ýèëÿìåéâÿëè 

êîë. 

2. Ùÿìèí êîëóí ýþé ðÿíýëè òóðøàøèðèí ìåéâÿñè. 

Ôèðÿíýöçöìö ìöðÿááÿñè. 

198 

ÔÈÐOÍ 

ÔÈÐßÍÝÚß ñèô. âÿ çÿðô Ôðàíñûçúà, ôðàíñûç 

äèëèíäÿ. Ìîäàáàç âÿ ìåøøàí ãàäûíëàðäàí 

áÿùñ åäÿí ÿäèá äåéèð êè, ÿëáÿòòÿ, áåëÿ àíàëàðûí 

òÿðáèéÿ åòäèéè óøàãëàð òàíñ þéðÿíÿúÿêëÿð, 

ôèðÿíýúÿ äîíãóëäàíàúàãëàð. Ì.Àðèô. 

ÔÈÐÃß èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Á à õ ïàðòèéà 1- 

úè ìÿíàäà. Ãÿçà ôèðãÿ þçÿéèíèí ãàïûñûíäà 

äàéàíàí êåøèê÷èëÿð Êÿñÿìÿíëèíè ýþðÿí êèìè 

ýöëöìñöíöá îíà éîë âåðäèëÿð. È.Øûõëû. Íÿäèð 

áó ïàðòèéà Ìÿí àíëàìûðàì; Ôèðãÿ, äàð 

÷ÿð÷èâÿ, ôèðãÿ áèð ãÿôÿñ! Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. Úàìààò, òàéôà. Ãàëûáäûð ôèðãåéè-èñëàì 

äàëäà úöìëÿ ìèëëÿòäÿí; ßùàòÿ åéëÿéèáëÿð áàøãàëàð 

åëì èëÿ äöíéàíû. Ñ.ß.Øèðâàíè. // Çöìðÿ, 

èúòèìàè òÿáÿãÿ. Ýÿëÿúÿêäÿêè ìÿãàëÿìèçäÿ 

Ãàñûì áÿé Çàêèðèí ðÿèééÿò òàéôàñûíà úþâð 

âÿ ñèòÿì åäÿí øàèð ôèðãÿëÿðèí áàðÿñèíäÿ éàçäûüû 

øåèðëÿðäÿí äàíûøûá ÿñèë ìÿòëÿáÿ êå÷ÿúÿéèê. 


ÔÈÐÃß×È èñ. êþùí. Ôèðãÿ öçâö; ôèðãÿëè, 

ïàðòèéà÷û. [Åëäàð:] Ôèðãÿ÷è îëäóüó ö÷öí ìÿíèì 

íàðàçûëûüûìäàí ÷ÿêèíèð.. Ñ.Ùöñåéí. 

[×è÷ÿê:] Êÿíääÿ úÿìè èêè-ö÷ ôèðãÿ÷è âàðäû. 


ÔÈÐÃßËÈ êþùí. áàõ ôèðãÿ÷è. 

ÔÈÐÃßÒ èñ. [ÿð.] Àéðûëûã, ôÿðàã. Éîõóìäó 

òàáö òÿâàí ôèðãÿòÿ, úàâàí, ýåòìÿ! Õ.Íàòÿâàí. 

Ìåùðèáàí àøûüûì, ùàðà ýåäèðñÿí Ñÿíèí áó 

ôèðãÿòèí êÿäÿðëèäèð ÷îõ. Ì.Ìöøôèã. 

ÔÈ´ÐÌÀ [èòàë.] Ðÿñìè ùöãóãà ìàëèê îëóá, 

ìàðêàñû èëÿ ìàë ñàòûëàí âÿ éà ìÿìóëàò áóðàõûëàí 

òèúàðÿò âÿ éà ñÿíàéå ìöÿññèñÿñè. Òèúàðÿò 

ôèðìàñû. Àâòîìîáèë ôèðìàñû. – Èëäÿí-èëÿ 

ãöââÿòëÿíÿí íÿùÿíý ôèðìàëàðûí éàíûíäà 

[ßçèìáÿéîâ ãàðäàøëàðûíûí êîðïîðàñèéàñû] ÿí 

àäè áèð åìàëàòõàíàéà áÿíçÿéèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

Ôèðìà ìàüàçàñû – àíúàã áèð ôèðìàíûí 

èñòåùñàë åòäèéè ìàëëàð ñàòûëàí ìàüàçà. Ìåáåë 

ôèðìà ìàüàçàñû. 

ÔÈÐÍÈ èñ. Äöéö óíó âÿ øÿêÿðäÿí ùàçûðëàíàí 

äåñåðò éåìÿéè. Àõøàì àçàíû äåéèëÿí 

êèìè, ìþìèí ìöñÿëìàí áèëìèð êè, íÿéÿ ÿë 

óçàòñûí, ÷àéìû è÷ñèí, ôèðíèìè éåñèí, ùàëâàäàíìû 

äàäñûí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Îðóúëóã 

àéûíûí þçöíÿìÿõñóñ ñöôðÿñè âàðäû: ôèðíè, 

òÿðÿê, áàëùàëâàñû, íàçèê éóõà, øîðãîüàëû âÿ 

ñàèðÿ. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÔÈÐÓÍ èñ. [ÿð.] 1. Ãÿäèì Ìèñèð ïàäøàùëàðûíà 

âåðèëÿí àä. [Øåéäà:] Ôèðîíó ãÿùð åäÿí

ÔÈÐÎÍËÓÃ 

Ìóñà áèð ÷îáàíäàí áàøãà áèð øåé äåéèëäè. 


2. ìÿú. ×îõ ìÿüðóð, êèáðëè, çöëìêàð àäàì 

ùàããûíäà. Ôèðîíóí áèðèäèð. // ìÿú. Ãóäóðüàí, 

ùàðûí. Ôèðîí óøàã. 

ÔÈÐÎÍËÓÃ èñ. Ãóäóðüàíëûã, êèáðëèëèê, 

ëîâüàëûã; àçüûíëûã, çöëìêàðëûã. Ôèðîíëóã 

åòìÿê (åëÿìÿê) – ãóäóðüàíëûã åòìÿê, 

àçüûíëûã åòìÿê, çöëì åòìÿê. [Úàááàð:] Ðàìàçàí, 

äàùà äóðìàã éåðè äåéèë, áó çàëûìû 

ýÿðÿê úÿçàñûíà ÷àòäûðàã, áó ãÿäÿð ôèðîíëóã 

åëÿäè, áÿñäèð. Á.Òàëûáëû. [ßáöëùÿñÿíîâ:] Ïàøà 

áÿéèí ôèðîíëóã åëÿäèéè çàìàí Ñåâäèì ÿìè 

äþçöðäö, èíäè íÿäÿíñÿ òÿëÿñèð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÔÈÐÓÇß èñ. [ôàðñ.] 1. Ýþé ðÿíýëè ãèéìÿòëè 

äàø. Ôèðóçÿ éàòàãëàðû. – Ñàðû äàüûí 

ÿòÿéèíäÿêè éàøûë ìåøÿ àëòóí öçÿðèíÿ íÿñá 

îëóíìóø ôèðóçÿíè àíäûðûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

// Ùÿìèí äàøäàí ãàøû îëàí. Ôèðóçÿ ãàøëû öçöê. 

2. Ýþé, ìàâè. Ôèðóçÿ ñÿìà. – Ìÿí ýþðìöøÿì 

êþëýÿëÿðè; Ôèðóçÿ ñóëàðà äöøÿí; Àü 

éåëêÿíëÿðèí éàðàøûüûíû. Ð.Ðçà. Êàèíàò íÿ áþéöê, 

éàøàìàã íÿ õîø; Ôèðóçÿ äÿíèç äÿ áÿõòèéàð, 

ñÿðõîø. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

ÔÈÐÓÇßÉÈ ñèô. [ôàðñ.] Ôèðóçÿ ðÿíýèíäÿ 

îëàí; ýþé, ìàâè. Ôèðóçÿéè ðÿíý. Ôèðóçÿéè êàøû. 

ÔÈÑÈÍÚÀÍ èñ. Õûðäà êöôòÿëÿðëÿ äþéöëìöø 

ãîç ëÿïÿñè, àáãîðà (âÿ éà íàð øèðÿñè), éàüñîüàí 

èëÿ áèøèðèëÿí ïëîâ õóðóøó. Ôèñèíúàí 

áèøèðìÿê. Ïëîâóí ãàðàñû ôèñèíúàíäûð. – Ãîç 

ëÿïÿñè, éàüëû ôèñèíúàíû ýþð; Ñöôðÿéÿ áàõ, 

íåìÿòè-ÿëâàíû ýþð. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ïàõëàâà, 

áàë, ôèðíè, ôèñèíúàí èéè; Ëàï åëÿéèð àäÿìè 

áèúàí èéè. ß.Íÿçìè. 

ÔÈÑÈÍÚÀÍÏËÎÂ èñ. Õóðóøó ôèñèíúàíäàí 

èáàðÿò îëàí ïëîâ. [Õîðòäàí:] Ìèðçÿ äóðóá, ýåäèá 

ãàïûíû à÷ûá, îðàäàí áèð ìÿúìÿéè ôèñèíúàíïëîâ 

ýÿòèðèá ãîéäó îðòàëûüà. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÔÈÑÃ èñ. [ÿð.] êëàñ. Ïèñ èøëÿð, ýöíàù èøëÿð; 

ÿõëàãà çèää èø; éàâàëûã, ïèñëèê. Ìöðèäëÿðäÿ 

áöòöí áèäÿòè, úèíàéÿòè, ôèñãè; Éàëàí ùÿäèñëÿðè 

ðþâçÿõàíäà ýþðìÿëè èìèø. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÔÈÑÃÀÐÌÓÍÈÉÀ [àëì.] Îðãàí êèìè 

ñÿñëÿíÿí êëàâèøëè (äèëëè) íÿôÿñëÿ ÷àëûíàí 

ìóñèãè àëÿòè. 

ÔÈØßÍÝ èñ. 1. Àëûøàðêÿí ùàâàäà éöêñÿêëèêëÿðÿ 

ãàëõàí, øÿíëèêëÿðäÿ, àòÿøôÿøàíëûãäà, 

ùàáåëÿ ñèãíàë âåðìÿêäÿ âÿ ùÿðáè èøäÿ òÿòáèã 

ÔÈÒß 

åäèëÿí ïàðòëàéûúû ìàääÿ, ìÿðìè. Ãûðìûçû 

ôèøÿíý. – Áó ùàëäà ñÿðàéè-øàùèäÿí ýþéÿ áèð 

ôèøÿíý áóðàõäûëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ðÿíýàðÿíý 

ôèøÿíýëÿð ùÿð òÿðÿôè ÷ûðàãáàíà äþíäÿðìèøäè. 


2. êþùí. Ïàòðîí. Òöôÿíýÿ ôèøÿíý ãîéìàã. – 

Áîéóíëàðäà éåêñÿð ãÿøàðè-ôèøÿíý; Ðåâîëâåðëÿð 

ÿëäÿ, ùÿìàéèë òöôÿíý. Ì.ß.Ñàáèð. Óçóíáîéëó, 

ñàðûáÿíèçëè, àëàýþçëö òàüûì êîìàíäàíû 

òàüûìû ôèøÿíýëÿ òÿúùèç åäèðäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

ÔÈÒ èñ. 1. Áèð-áèðèíÿ êèïëÿíìèø äîäàãëàðûí 

âÿ éà äèøëÿðèí àðàñûíäàí ýöúëö íÿôÿñâåðìÿ, 

éàõóä ôûøòûðûã âÿ ñ. âàñèòÿñèëÿ ÷ûõàðûëàí êÿñêèí 

çèë ñÿñ. Ýåúÿ éàðûäàí àääàìûøäû. Âÿäÿ 

îëóíìóø ôèò ñÿñè Ýöëñöìöí ãóëàüûíà ýÿëäè. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ùÿéÿòäÿ Úÿôÿð ÿìèíèí ôèòè 

âÿ òÿíáÿë-òÿíáÿë àòûëàí àääûìëàðûíûí ñÿñè 

åøèäèëèðäè. Ù.Íÿçÿðëè. Ôèò ÷àëìàã – áó 

öñóëëà àüûçäàí ñÿñ ÷ûõàðìàã. Êàòèá éåíÿ ùå÷ 

áèð øåé åøèòìèðìèø êèìè äóðóá ôèò ÷àëäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. // Áó úöð ñÿñ ÷ûõàðìàã ö÷öí 

àëÿò; ôûøòûðûã. // Ìåõàíèêè ôûøòûðûãëà ÷ûõàðûëàí 

ñöðÿêëè çèë ñÿñ; ñèãíàë. Ýÿìèíèí ôèòè. Ïàðîâîçóí 

ôèòè. Ôèò âåðìÿê. – Ìÿäÿí ôèòëÿðè ñÿùÿð 

ñààò àëòûíû âóðóð. Ì.Èáðàùèìîâ. [Ýþé÷ÿê] 

..ñàéûã éàòìàëû èäè êè, ãàòàðûí ôèò ñÿñèíè åøèäÿíäÿ 

äóðóá ïåððîíà ÷ûõñûí. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. Áÿçè ãóø âÿ ùåéâàíëàðûí ÷ûõàðäûüû åéíè 

òåìáðëè âÿ òîíëó ñÿñ; ôûøãûðûã. 

3. Âûéûëòû, óüóëòó. 

◊ Ôèòÿ áàñìàã – ôèò ÷àëìàãëà þç íèôðÿòèíè, 

íàðàçûëûüûíû, ùèääÿòèíè áèëäèðìÿê; ôèòëÿìÿê. 

Òàùèð áèð èñòÿäè ãûøãûðñûí, òöëêöñèôÿò íàòèãè 

ôèòÿ áàññûí, îíà þç éåðèíè ýþñòÿðñèí, àììà 

ìÿúëèñäÿ îòóðàíëàðûí òþùìÿòèíäÿí ÷ÿêèíèá 

äèíìÿäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÔÈÒß èñ. [ÿð.] Ùàìàìäà ÷èìÿðêÿí âÿ éà 

áèð èø ýþðÿðêÿí áåëÿ áàüëàíûëàí ãóìàø ïàð÷à 

(ÿñàñÿí ãûðìûçû ðÿíýäÿ îëóð). Úàìàäàð óñòàéà 

éàíàøûá, îíóí ãóðó ôèòÿñèíè áóúàãäà 

äÿéèøèá îíà êþùíÿ âÿ éàø áèð ôèòÿ âåðäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Áèð àéðûñû:] Ïàëòàðëàðûìûçû 

òàìàì ÷ûõàðäûá, àäàìà áèð ôèòÿ òóòàðäûã, 

ñîíðà îí-îí áåø ýèðâÿíêÿ ýÿëÿí àüàú ìèëëÿðè 

àòûá-òóòàð, îéíàäàðäûã. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

// Áÿçè Øÿðã þëêÿëÿðèíäÿ øàëâàð ÿâÿçèíÿ áåëÿ 

áàüëàíàí ãóìàø ïàð÷àñû. Åôèîïèéà êÿíäëèñèíèí 

ôèòÿñè. 

199

ÔÈÒÈË 

200 

ÔÈÒÐßÒ 

ÔÈÒÈË èñ. 1. Á à õ ïèëòÿ 1-úè ìÿíàäà. 

Ëàìïà ôèòèëè. – Àðâàä èñòÿð-èñòÿìÿç ìàøûíêàéà 

ñàðû ýåòäè. Ôèòèëèíè äöçÿëäèá àøàüû ÷ÿêäè. 

Ñ.Ðÿùìàí. Òàâàíäàí àñûëìûø ÷ûðàüûí ôèòèëèíè 

ãàëäûðàí îëìàäûüûíäàí, îòàã ýöúëÿ èøûãëàíûðäû. 

È.Øûõëû. // Áèð øåéè àëûøäûðìàã, ïàðòëàéûø 

ÿìÿëÿ ýÿòèðìÿê ö÷öí àëûøãàí ãàéòàí. Äàëäàí 

ýÿëèð òîï, òîïõàíà, ãóìáàðà; Ôèòèëëÿðè 

òöñòöëÿéèð ùàâàäÿ. À.Ñÿùùÿò. Áó èéðÿíú ñÿëòÿíÿòè 

äàðìàäàüûí åäÿñè; Ãÿçÿáèíèí úîøìàñû 

áÿíääèð áèðúÿ ôèòèëÿ; Èðàäÿíäèð î ôèòèë. Õ.Ðçà. 

2. Á à õ ïèëòÿ 2-úè ìÿíàäà. Éàðàéà ôèòèë 

ãîéìàã. Éàðàíûí ôèòèëèíè ÷ûõàðìàã. 

ÔÈÒÈËËßÌß “Ôèòèëëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÔÈÒÈËËßÌßÊ ô. 1. Ïàðòëàéûúû øåéëÿðèí ôèòèëèíè 

àëûøäûðìàã. 

2. ìÿú. Ãûçûøäûðìàã, àëûøäûðìàã. 

ÔÈÒÈËËÈ ñèô. Ôèòèëè îëàí, ôèòèë êå÷èðèëìèø. 

Ôèòèëëè ëàìïà. // Ôèòèëëÿ àëûøäûðûëàí. Ôèòèëëè ìèíà. 

ÔÈÒËßÌß “Ôèòëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÔÈÒËßÌßÊ ô. 1. Ôèò ÷àëìàã, ôèò âåðìÿê; 

ôèòëÿ áèëäèðìÿê, éà ÷àüûðìàã. Ãîéóíëàðû àïàðìàã 

ö÷öí ôèòëÿìÿê. – [Áåéðÿê] ..ÿòèðëè ïàéûç 

îò âÿ ÷è÷ÿêëÿðèíäÿí ãûðïàí áîç àòû ôèòëÿéèá 

÷àüûðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. Á à õ ôèòÿ áàñìàã (“ôèò”äÿ). 

3. ìÿú. Òÿùðèê åòìÿê, ñþâã åòìÿê, ãûçûøäûðìàã. 

ÔÈÒÍß èñ. [ÿð.] 1. Ãàðûøûãëûã, àðà ïîçìà, 

àðà ãàðûøäûðìà; àäàìëàðû, úàìààòû âÿ ñ. áèðáèðèëÿ 

âóðóøäóðìàã, àðàëàðûíû ïîçìàã ö÷öí 

ýèçëèúÿ ùàçûðëàíàí ãÿñä, õÿéàíÿò, ôèòíÿôÿñàä; 

ïðîâîêàñèéà. Ñÿí þìðöíäÿ ôèòíÿ òîðó 

ãóðìàìûñàí; Ìèí èíñàíëà áþëöøìöñÿí ãèñìÿòèíè. 

Ñ.Âóðüóí. [Ñàëàòûí:] ßýÿð îíóí ôèòíÿñè 

îëìàñàéäû, áèáèì íÿ ìöðèäëÿðèí ìåéõàíàñûíà 

ýåäÿðäè, íÿ äÿ áàøûíà áó èø ýÿëÿðäè. 

È.Øûõëû. Ôèòíÿ ñàëìàã (òþðÿòìÿê) – àðàéà 

íèôàã ñàëìàã, àðà ãàðûøäûðìàã, ôÿñàä òþðÿòìÿê. 

Ïàøà áÿé Íÿáèíèí éîëäàøëàðû àðàñûíà 

ôèòíÿ ñàëûð. “Ãà÷àã Íÿáè”. // Ôèòíÿ÷è. Ôèòíÿ 

àäàìäûð. 

2. ìÿú. Ãóðüó, òÿëÿ, ùèéëÿ. [Âÿçèð:] Êÿñ 

ñÿñèíè, àé ëÿ÷ÿð, ìÿíè äèëÿ áàñäûðìà, äÿõè ìÿí 

ñÿíè òàíûäûì, áó ãÿäÿð ôèòíÿ âÿ ôåèë òàìàì 

ñÿíèí èøèí èìèø. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ñÿáà õàíûì 

áöòöí ìàúÿðà âÿ ôèòíÿíè þç øÿõñèíäÿ 

ìÿðêÿçëÿøäèðäèéèíÿ áàõìàéàðàã, îíóí çàùèðè 

ýþçÿëëèéè òÿáèÿòèí ìþúöçÿëÿðèíäÿí èäè. 


ÔÈÒÍß×È èñ. âÿ ñèô. Ôèòíÿ òþðÿäÿí, àðàãàðûøäûðàí, 

ôèòíÿ-ôÿñàä ñàëàí, àäàìëàðû áèðáèðèëÿ 

âóðóøäóðàí, îíëàðûí àðàñûíà òÿôðèãÿ 

ñàëàí; ïðîâîêàòîð. // Ìÿú. ìÿíàäà. [Áþéöêõàíûì] 

áàøû öñòöíäÿí àéíàíû ýþòöðöá, 

ôèòíÿ÷è ýþçëÿðèíè àéíàéà à÷ûá áàõûðäû. 


ÔÈÒÍß-ÔßÑÀÄ èñ. [ÿð.] á à õ ôèòíÿ 1-úè 

ìÿíàäà. Àðàéà ôèòíÿ-ôÿñàä ñàëìàã. – Áèðè äÿ 

÷îëàã Ìÿúèä þçöäöð. ×îõ ôèòíÿ-ôÿñàä ñåâÿí 

àäàìäûð. Á.Òàëûáëû. [Ñàðàé âÿçèðè] þç õåéðè 

ö÷öí ìÿìëÿêÿòäÿ ôèòíÿ-ôÿñàä ãàëìûðäû êè, 

òþðÿòìÿñèí. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÔÈÒÍßÊÀÐ èñ. [ÿð. ôèòíÿ âÿ ôàðñ. ...êàð] 

áàõ ôèòíÿ÷è. Ôèòíÿêàð àäàì. Î, ÷îõ ôèòíÿêàðëàðû 

èôøà åòìèøäè. – Ùöñàìÿääèíèí ôèêèðëÿðè 

áèð äàùà áó ôèòíÿêàð ãàäûíûí [Ãÿòèáÿíèí] 

ýÿíúëèéèíÿ ãàéûòäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Äàü 

ó÷äó Ó÷ðóëäó – Áèëèíìèð áó ñèðð! Ôèòíÿêàð 

ôåèëëÿðè äåéèëñÿ, íÿéäè Ì.Àðàç. 

ÔÈÒÍßÊÀÐËÛÃ èñ. Ôèòíÿ òþðÿòìÿ, àðàãàðûøäûðìà, 

ôèòíÿ-ôÿñàä ñàëìà; ïðîâîêàñèéà, 

ïðîâîêàòîðëóã. Ôàøèñòëÿð éåíè-éåíè ôûðûëäàãëàðà 

âÿ ôèòíÿêàðëûãëàðà ÿë àòûðäûëàð. 

ÔÈÒÍßËÈ 1. Á à õ ôèòíÿêàð. 

2. ìÿú. ñèô. Ôèòíÿéÿ, ôÿñàäà áàèñ îëàí, ôèòíÿ 

ñàëàí. Ùÿì ñþéëÿ, íèýàð ñàü, ÿñÿíìè; Îë 

ôèòíÿëè éàð ñàü, ÿñÿíìè Õÿòàéè. Ùåéâàí êèìè 

áèð áàðÿäÿ ïàë÷ûãäà ãàëàíäà; Ñàë ôèòíÿëè ñþç 

îðòàëûüà, ùþâñÿëÿòÿíý îë! Ì.ß.Ñàáèð. 

ôèòî [éóí. ïùéòîí – áèòêè] Ìöðÿêêÿá ñþçëÿðèí 

“áèòêè” ìÿíàñûíäà îëàí áèðèíúè òÿðêèá 

ùèññÿñè; ìÿñ.: ôèòîïàëåîíòîëîýèéà, ôèòîúîüðàôèéà 

âÿ ñ. 

ÔÈÒÐ èñ. [ÿð.] Îðóúäàí ÷ûõìà, ãóðòàðìà, 

îðóúó ñîíà âóðìà. 

ÔÈÒÐß èñ. [ÿð.] äèí. Èñëàìèééÿòäÿ àèëÿ öçâëÿðèíèí 

ñàéûíà ýþðÿ îðóúëóã àéûíäà éîõñóëëàðà, 

éåòèìëÿðÿ âåðèëìÿëè îëàí ñÿäÿãÿ. [Îäàáàøû:] 

Úàìààòûí .. çÿêàòû âÿ ôèòðÿñè àüàíûí 

ìöáàðÿê ÿëèëÿ ïàéëàíàðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÔÈÒÐßÒ èñ. [ÿð.] 1. Éàðàäûëûø, õèëãÿò, òÿáèÿò. 

Áèð ðÿíýäÿ äåéèëäèð èíñàí ôèòðÿòè; Ãóçóéêÿí 

ãÿôëÿòÿí î äþíöð øèðÿ. Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. Õàñèééÿò, òÿáèÿò. Ôèòðÿòè áåëÿäèð. Ôèòðÿòèíäÿ 

îëìàã. – [×îïî Úåéíèçÿ:] Äåìÿëè,

ÔÈÒÐß-ÇßÊÀÒ 

áàøãà-áàøãà ôèòðÿòÿ ìàëèê îëäóüóìóçäàí 

áèð-áèðèìèçè àíëàéà áèëìÿéÿúÿéèê. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

“Íÿçàêÿò”, “ñàêèòëèê”, “ìÿäÿíèëèê” 

íàìèíÿ íþãñàíëàðûí öñòöíö âóðìàìàã áèçèì 

.. ôèòðÿòèìèçÿ çèääèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÔÈÒÐß-ÇßÊÀÒ òîï. [ÿð.] Ôèòðÿ âÿ çÿêàò. 

Ñîíðà áó ùÿéÿòèí ñåéèäëÿðè áèð ìöääÿò äÿ 

ôèòðÿ-çÿêàòëà äîëàíäûëàð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÔÈÒÐÈ ñèô. [ÿð.] Õèëãÿòèíäÿ, òÿáèÿòèíäÿ, 

éàðàäûëûøûíäà îëàí; àíàäàíýÿëìÿ. Ôèòðè áàúàðûã. 

Ýÿíú õàíÿíäÿíèí ïàðëàã ôÿðäè éàðàäûúûëûã 

öñëóáó, îíóí ýþçÿë ôèòðè ãàáèëèééÿòè 

ùàìûíûí äèããÿòèíè úÿëá åòìèøäè. – [ßëéàðîâóí] 

ôèòðè èñòåäàäûíû äöøìÿíëÿðè áåëÿ äàíìûðäûëàð. 


ÔÈÒÂÀ èñ. [ÿð.] 1. äèí. Áèð èøè èúðà åòìÿê 

ö÷öí äèí áàø÷ûñû âÿ éà ùþêìäàð òÿðÿôèíäÿí 

âåðèëÿí èúàçÿ, ùþêì. Ôèòâà àëìàã – áèð 

èøè èúðà åòìÿê ö÷öí äèí áàø÷ûñûíûí, éà ùþêìäàðûí 

èúàçÿñèíè àëìàã. [Ïàäøàù:] Öëÿìàíû 

úÿì åëÿ âÿ îíëàðäàí ôèòâà àë. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ôèòâà âåðìÿê – áèð èøè èúðà åòìÿê ö÷öí 

øÿðÿí èúàçÿ (ùþêì) âåðìÿê. Áèð ýöí ôèòâà 

âåðäè àõóíä ìèíáÿðäÿí; Ëÿíÿòëÿ ÷ÿêèëñèí 

Ñàáèðèí àäû. Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. ìÿú. Öìóìèééÿòëÿ, èúàçÿ, ðàçûëûã. Ìöãèì 

áÿé þç ôèòâàñûíû äàíûá Ìèðçÿ Ïîëàä ìöÿëëèìèí 

ãàíûíû ßëÿìäàðûí .. áîéíóíà éûõà áèëÿð. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ôèòâà âåðìÿê – èúàçÿ âåðìÿê, 

éîë âåðìÿê. [Êÿíäëè:] ..Éîëäàø Âåéñ, íàùàã 

éåðÿ áó èøÿ ôèòâà âåðèðñèíèç. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÔÈ´ÇÈÊ [éóí.] Ôèçèêà ìöòÿõÿññèñè. Òÿáèÿò 

ýþçÿëäèð âÿ ôèçèêëÿð þçëÿðèíè áÿëêÿ äÿ áó ýþçÿëëèêëÿð 

õàòèðèíÿ óçóí, àüûð ÿçèééÿòëÿðÿ ñàëûðëàð. 

– ..Ùÿð ùàëäà ôèçèêèí äÿ ìÿãñÿäè òÿáèÿò ùàäèñÿëÿðèíèí 

àùÿíýèíè à÷ìàãäûð. Õ.Ìÿììÿäîâ. 

ÔÈ´ÇÈÊÀ [ëàò. ïùéñèêå – òÿáèÿò] Òÿáèÿò ùàäèñÿëÿðèíèí 

öìóìè ãàíóíàóéüóíëóãëàðûíû, 

ìàòåðèéàíûí (ìàääÿ âÿ ñàùÿíèí) ùÿðÿêÿò ãàíóíëàðûíû, 

öìóìè õàññÿëÿðèíè âÿ ãóðóëóøóíó 

þéðÿíÿí åëì. Ôèçèêàíûí ÿñàñ ïðèíñèïè. Ôèçèêàäà 

ìåõàíèêàíûí òàì ùþêìðàíëûüû ÕÛÕ 

ÿñðäÿ áàøà ÷àòäû. Áöòöí èíêèøàôû áîéó ôèçèêà 

ôÿëñÿôÿ èëÿ ñûõ áàüëû îëìóøäóð. – ..Åéíøòåéíèí 

þìöð éîëóíó éåíè ôèçèêàíûí òÿðúöìåéè-ùàëûíäàí 

íåúÿ àéûðìàã îëàð Õ.Ìÿììÿäîâ. 

ÔÈÇÈÊÈ´ ñèô. 1. Ôèçèêàéà àèä îëàí. Ôèçèêè 

íÿçÿðèééÿ. Ôèçèêè åëìëÿðèí ìöàñèð âÿçèééÿòè. 

ÔÈÇÈÎÒÅÐÀÏÅÂÒÈÊ 

2. Ôèçèêàíûí ìÿøüóë îëäóüó ùàäèñÿëÿð ñàùÿñèíÿ 

àèä îëàí. Òîðïàüûí ôèçèêè õàññÿëÿðè. Ôèçèêè 

ïðîñåñëÿð. ßñàñ ôîíäëàðûí ôèçèêè àøûíìàñû. 

3. Èíñàí îðãàíèçìèíÿ àèä îëàí; úèñìàíè. 

Ôèçèêè íþãñàí. // Áÿäÿí ùèññëÿðè èëÿ áàüëû îëàí. 

Ôèçèêè ÿçàá. 

4. ßçÿëÿ, äàìàð ôÿàëèééÿòèíÿ àèä îëàí; 

ãåéðè-çåùíè. Ôèçèêè ìÿøãëÿð. Ôèçèêè ÿìÿê. – 

Äÿðñ ùàçûðëàìàüà îòóðìàìûøäàí ÿââÿë ôèçèêè 

èøëÿ ìÿøüóë îëìàãäàí Èêðàìûí õîøó ýÿëèðäè. 

ß.ßáöëùÿñÿí. ..Ãÿðèá èñÿ î äöíéàëûãäû, 

ìÿíÿí ñàô âÿ òÿìèç îëàí áó èíñàíûí ôèçèêè 

ãöââÿñè òöêÿíäè. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

◊ Ôèçèêè êèìéà – êèìéÿâè ùàäèñÿëÿðè 

ôèçèêè öñóëëàð âàñèòÿñèëÿ þéðÿíÿí, ôèçèêà èëÿ 

êèìéàíû áèðëÿøäèðÿí åëì. Ôèçèêè úîüðàôèéà – 

Éåðèí ñÿòùèíè, èãëèìèíè, áèòêè âÿ ùåéâàíàò àëÿìèíè 

þéðÿíÿí åëì. Ôèçèêè úîüðàôèéàíûí öìóìè 

íÿçÿðèééÿñèíèí èíêèøàôû ö÷öí Âåðíàäñêèíèí 

òÿäãèãàòëàðû áþéöê ÿùÿìèééÿòÿ ìàëèêäèð. 

ÔÈÇÈÎÊÐÁÒ [éóí. ïùéñèà – òÿáèÿò âÿ 

êðàòîñ – ùàêèìèééÿò] Òîðïàã âÿ ÿêèí÷èëèéèí 

ñÿðâÿòèí éåýàíÿ ìÿíáÿéè, ÿêèí÷èëèê ÿìÿéèíèí 

èñÿ éåýàíÿ èñòåùñàëåäèúè ÿìÿê îëäóüóíó 

èääèà åäÿí ÕÂÛÛÛ ÿñð áóðæóà ñèéàñè èãòèñàäè 

íÿçÿðèééÿñè òÿðÿôäàðëàðûíà âåðèëÿí àä. 

ÔÈÇÈÎËÓÝÈÉÀ [éóí. ïùéñèà – òÿáèÿò âÿ 

ëîýîñ – åëì] 1. Úàíëû îðãàíèçìèí âÿ îíóí 

ùèññÿëÿðèíèí ùÿéàòè âÿçèôÿëÿðè âÿ ôÿàëèééÿòè 

ùàããûíäà åëì. Áèòêèëÿðèí ôèçèîëîýèéàñû. Ìöãàéèñÿëè 

ôèçèîëîýèéà. Ôèçèîëîýèéà áèîëîýèéàíûí 

ÿí ìöùöì áþëìÿëÿðèíäÿíäèð. 

2. ìÿú. Øÿùâàíè ùèññèééàò. 

◊ Äàíûøûã ñÿñëÿðèíèí ôèçèîëîýèéàñû – 

ôîíåòèêàíûí, äàíûøûã úèùàçûíûí ãóðóëóøóíó âÿ 

îíóí ôÿàëèééÿòèíè þéðÿíÿí áÿùñè. 

ÔÈÇÈÎËÎÆÈ´ ñèô. 1. Ôèçèîëîýèéàéà àèä îëàí. 

Ôèçèîëîæè òÿäãèãàò öñóëëàðû. Ôèçèîëîæè ìÿñÿëÿëÿð. 

2. Úèñìàíè, øÿùâàíè. Ôèçèîëîæè ùèññëÿð. 

3. Úàíëû îðãàíèçìëÿðè þéðÿíÿí áèð ñûðà 

ôÿíëÿðèí àäëàðûíûí òÿðêèáèíäÿ èøëÿíèð. Ôèçèîëîæè 

àêóñòèêà. Ôèçèîëîæè îïòèêà. Ôèçèîëîæè ïñèõîëîýèéà. 

ÔÈÇÈÓËÎÃ [éóí. ïùéñèà – òÿáèÿò âÿ ëîýîñ 

– åëì] Ôèçèîëîýèéà ìöòÿõÿññèñè. 

ÔÈÇÈÎÒÅÐÀÏÉÂÒ [éóí. ïùéñèà âÿ òùåðàïåíòåñ] 

Ôèçèîòåðàïèéà ìöòÿõÿññèñè îëàí ùÿêèì. 

ÔÈÇÈÎÒÅÐÀÏÅÂÒÈ´Ê ñèô. Ôèçèîòåðàïèéàéà 

àèä îëàí, ôèçèîòåðàïèéà èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. Ôè- 

201

ÔÈÇÈÎÒÅÐÀÏÈÉÀ 

çèîòåðàïåâòèê ìöàëèúÿ. Ôèçèîòåðàïåâòèê àìèëëÿðèí 

òÿñèðè îëäóãúà ÷îõñàùÿëèäèð. 

ÔÈÇÈÎÒÅÐÀÏÈ´ÉÀ [ëàò. ïùéñèà – òÿáèÿò âÿ 

òùåðàïåíòåñ – ìöàëèúÿ] Ôèçèêè, òÿáèè âàñèòÿëÿð 

(èøûã, åëåêòðèê âÿ ñ.) èëÿ ìöàëèúÿ. Ôèçèîòåðàïèéà 

âÿ êóðîðòîëîýèéàíûí èíêèøàôû. 

ÔËÀÊÓÍ èñ.[ôð.] ßòèð øöøÿñè. 

ÔËÁÃÌÀÍ [ùîëë.] Áþéöê ùÿðáè ýÿìè áèðëÿøìÿñèíèí 

(åñêàäðà, äèâèçèéà, äÿñòÿ) êîìàíäàíû, 

ùàáåëÿ ùÿìèí ýÿìè áèðëÿøìÿñè êîìàíäàíûíûí 

îëäóüó ýÿìè. Ôëàãìàí ýÿìèñè. 

ÔËÀÍÉË [ôð.] Õîâëó éóìøàã ïàìáûã âÿ 

éà éóí ïàð÷à. // Ùÿìèí ïàð÷àäàí ùàçûðëàíìûø 

âÿ éà òèêèëìèø. Ôëàíåë àäéàë. Ôëàíåë êþéíÿê. 

ÔËÉÊÑÈÉÀ [ëàò. ôëåõèî – ÿéèëìÿ, êå÷ìÿ] 

äèë÷. Ùàëëàíäûãäà, òÿñðèô åäèëäèêäÿ, ùàáåëÿ 

úèíñ øÿêèë÷èëÿðè ãÿáóë åòäèêäÿ äÿéèøÿí ñþç 

ñîíëóüó. Ñþçëÿðèí ñîíóíäàêû øÿêèë÷èëÿðèí 

äÿéèøìÿñè õàðèúè ôëåêñèéà àäëàíûð. Äàõèëè 

ôëåêñèéà äèë÷. – ãðàììàòèê ôîðìàëàð ÿìÿëÿ 

ýÿòèðìÿê ö÷öí ñþçöí êþêöíäÿêè ôîíåìëÿðèí 

äÿéèøèëìÿñè. 

ÔËÅÊÒÈÂ: ôëåêòèâ äèëëÿð äèë÷. – ôëåêñèéà 

(î úöìëÿäÿí äàõèëè ôëåêñèéà) âàñèòÿñèëÿ ãðàììàòèê 

ôîðìàëàð ÿìÿëÿ ýÿòèðÿí äèëëÿð. Ùèíä- 

Àâðîïà, ñàìè-ùàìè äèëëÿðè ôëåêòèâ äèëëÿðÿ 

àèääèð. 

ÔËÅÃÌÁÒÈÊ èñ. [éóí. phlegma – ñåëèê] 

Ùèïïîêðàòûí àøêàð åòäèéè äþðä òåìïåðàìåíòäÿí 

áèðè; ñîéóããàíëû, ëàãåéä, ñöñò, êåé àäàì 


ÔËÅØ èñ. [ôð.] áîò. ×àé êîëóíóí òÿçÿ 

éàðïàüû. 

ÔËÅÉÒÀ èñ. [àëì.] Íÿôÿñëÿ ÷àëûíàí ìóñèãè 

àëÿòè. Éàí ôëåéòà. Øàãóëè ôëåéòà. Ôëåéòàíûí 

ñÿñè àéäûí, øÿôôàô âÿ ýöúëöäöð. 

ÔËÈ´ÝÅË èñ. [àëì.] Åâèí éàíûíäà ÿëàâÿ 

òèêèëè. 

ÔËÓÐÀ [ãÿäèì Ðîìà ÿñàòèðèíäÿ ÷è÷ÿê, éàç 

âÿ ýÿíúëèê èëàùÿñèíèí àäûíäàí] Ùÿð ùàíñû áèð 

éåðèí âÿ éà ýåîëîæè äþâðöí áèòêè àëÿìè, 

áöòöí áèòêè íþâëÿðèíèí òîïëóñó; íÿáàòàò. 

Àçÿðáàéúàíûí ôëîðàñû. Ùÿð áèð ôëîðàíûí ÿñàñûíû 

îíóí íþâ âÿ úèíñ òÿðêèáè òÿøêèë åäèð. 

ÔËÎÐÈ´Í èñ. [èòàë.] Èòàëèéàäà ïóë âàùèäè. 

ÔÎÊÑÒÐÓÒ [èíý.] Ñöðÿòëÿ îéíàíûëàí 

äþðäýåäèøëè ðÿãñ âÿ ùÿìèí ðÿãñèí ìóñèãèñè. 

Ôîêñòðîò îéíàìàã. – Îðêåñòðèí ÷àëäûüû ôîêñòðîò 

ýóð ñÿñëÿ ÿòðàôà éàéûëûðäû. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

202 

ÔÎÍ 

ÔÓÊÓÑ 1 [ëàò. ôîúóñ – ìÿíáÿ] 1. ôèç. Ñûíìûø 

âÿ éà ÿêñ åòìèø øöàëàðûí êÿñèøäèéè íþãòÿ. 

Ùÿð îïòèê ñèñòåìèí èêè ôîêóñó îëóð. 

2. ôîò. Ôîòîäà øÿêëè ÷ÿêèëÿí îáéåêòèí àéäûí 

ÿêñèíèí àëûíäûüû íþãòÿ. Ùÿð îïòèê ñèñòåìèí 

èêè ôîêóñó îëóð. 

3. ðèéàç. ßéðè õÿòò öçÿðèíäÿêè õÿéàëè íþãòÿéÿ 

íèñáÿòÿí õöñóñè õàññÿéÿ ìàëèê îëàí 

ñàáèò íþãòÿ. Åëëèïñèí ôîêóñó. 

4. ìÿú. Áèð øåéèí òîïëàíäûüû éåð; ìÿðêÿç, 

ÿñàñ ìÿðêÿç. 

ÔÎÊÓÑ 2 [àëì. úàíëû äèëäÿ “ôîêñ”] á à õ 

ýþçáàüëûúà. Òåàòðäà ïÿðäÿ à÷ûëìàéûíúà ìÿí 

áó ÿãèäÿäÿ èäèì êè, ôîêóñ ýþñòÿðÿúÿêëÿð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. // ìÿú. Ùîããà, ùîããàáàçëûã, 

îéóíáàçëûã. Ôîêóñ ÷ûõàðìàã. 

ÔÎÊÓÑ×Ó èñ. Ôîêóñ ýþñòÿðÿí àðòèñò (á à õ 

ôîêóñ 2 ). // ìÿú. Ùîããàáàç, îéóíáàç. 

ÔÎÊÓÑËÀÌÀ “Ôîêóñëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÎÊÓÑËÀÌÀÃ ô. 1. ôèç. Øöàëàðû ôîêóñäà 

áèðëÿøäèðìÿê, áèð íþãòÿéÿ éûüìàã (á à õ 

ôîêóñ 1 1-úè ìÿíàäà). Øöàëàðû ôîêóñëàìàã. 

2. ôèç. ôîò. Ôîêóñóíó òàïìàã (á à õ ôîêóñ 1 

2-úè ìÿíàäà). Ôîòîàïàðàòû ôîêóñëàìàã. 

ÔÎËÊËÓÐ èñ. [èíý. ôîëêëîðå – õàëã ìöäðèêëèéè] 

1. Øèôàùè õàëã éàðàäûúûëûüû. Ìóñèãè 

ôîëêëîðó. Ôîëêëîðó òÿäãèã åòìÿê. – Ìÿíäÿ 

óøàãëûãäàí ôîëêëîðà ìàðàã îéàäàí Éóñèô 

ÿìè îëìóøäóð. À.Øàèã. 

2. Ùÿð ùàíñû õàëãûí àäÿò, ÿíÿíÿ, ìàùíû âÿ 

ñ. ìÿúìóñó. Àçÿðáàéúàí ôîëêëîðó. 

ÔÎËÊËÎÐ×Ó èñ. Ôîëêëîð ìöòÿõÿññèñè; 

ôîëêëîðøöíàñ. Ôîëêëîð÷ó àëèì. – Çÿðäàáè þçö 

ôÿäàêàð ôîëêëîð÷óëàðäàí áèðè êèìè ìÿøùóðäóð. 

“Èíúÿñÿíÿò”. 

ÔÎËÊËÎÐ×ÓËÓÃ èñ. 1. Ôîëêëîð ùàããûíäà 

åëì. 

2. Ôîëêëîð÷óíóí ñÿíÿòè, ïåøÿñè, èõòèñàñû. 

Ôîëêëîð÷óëóãëà ìÿøüóë îëìàã. 

ÔÎËÊËÎÐØÖÍÀÑ áàõ ôîëêëîð÷ó. 

ÔÎËÊËÎÐØÖÍÀÑËÛÃ áàõ ôîëêëîð÷óëóã. 

Ðîìàíòèçìèí èíêèøàôû ôîëêëîðøöíàñëûüûí 

éàðàíìàñûíà òÿêàí âåðäè. 

ÔÎÍ [ôð. ôîíä – çÿìèí, ÿñàñ] 1. Öçÿðèíäÿ 

øÿêèë ÷ÿêèëÿí, íàõûø ñàëûíàí ÿñàñ ðÿíý; çÿìèí, 

òîí. À÷ûã ôîí. Øÿêèë ìÿíçÿðÿëè áèð ôîíäà 

÷ÿêèëìèøäèð. – Ôèðèäóíóí äîñòëàðû âÿ òàíûøëàðû 

èëÿ ÷è÷ÿêëèê ôîíóíäà ÷ÿêäèðäèéè øÿêèë

ÔÎÍÄ 

îðòàäà èäè. Ì.Ùöñåéí. // Öçÿðèíäÿ íàõûø 

ñàëûíàí øåé; éåð (ïàð÷à, õàë÷à âÿ ñ. ùàããûíäà). 

Õàë÷àíûí ýþé ôîíó. 

2. Áàõ çÿìèí 3-úö ìÿíàäà. Äðàìàòèê 

êîíôëèêò ìöÿééÿí äÿðÿúÿäÿ äþâðöí çèääèééÿòëÿðè 

ôîíóíäà èíêèøàô åòäèéèíäÿí ñÿðòäèð, 

êÿñêèíäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ôîí [éóí.] Áÿçè ìöðÿêêÿá ñþçëÿðèí “ñÿñ, 

ñÿñëÿíìÿ” ìÿíàñûíû âåðÿí èêèíúè òÿðêèá 

ùèññÿñè; ìÿñ.: ìåãàôîí, ñàêñàôîí, òåëåôîí, 

äèêòîôîí. 

ÔÎÍÄ [ôð.] 1. Ùÿð ùàíñû ìÿãñÿä ö÷öí 

àéðûëàí ïóë âÿ éà ìàääè âÿñàèò. Âàëéóòà ôîíäó. 

ßìÿê ùàããû ôîíäó. Íîáåë ôîíäó. Èìÿúèëèêäÿí 

ÿëäÿ åäèëÿí âÿñàèò ñöëù ôîíäóíà êå÷èðèëìèøäèð. 

// Áèð øåéèí ÿñàñ åùòèéàòûíû òÿøêèë 

åäÿí ïóë âÿ éà ìàääè âÿñàèò. Àðõèâ ôîíäó. 

Êèòàáõàíà ôîíäó. Áþëöíìÿç ôîíä. 

2. ìàë. úÿì øÿêëèíäÿ. Ôàèçëè, ãèéìÿòëè êàüûçëàð. 

Äþâëÿò ôîíäëàðû âÿ ñÿùìëÿðè. 

3. Éàðàäûúû õàäèìëÿðÿ (ìåìàðëàðà, éàçû- 

÷ûëàðà, ðÿññàìëàðà âÿ á.-íà) ìàääè éàðäûì 

ýþñòÿðÿí òÿøêèëàò, èäàðÿ. Àçÿðáàéúàí ßäÿáèééàòû 

ôîíäó. Åëì ôîíäó.– [Øÿêèëëÿðèí] ùÿð èêèñè 

áÿäèè ôîíäóí íÿøðè èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÔÎÍÉÌ [éóí. ïùîíåìà – ñÿñ] äèë÷. Ùÿð 

ùàíñû áèð äèëèí (âÿ éà äèàëåêòèí) ñþç âÿ éà 

ìîðôåìèíèí ìÿíàñûíû ôÿðãëÿíäèðìÿê âàñèòÿñè 

ñàéûëàí äàíûøûã ñÿñè. Ùÿð áèð äèëäÿ ìöÿééÿí 

ñàéäà ôîíåì îëóð. 

ÔÎÍÅÍÄÎÑÊÓÏ [éóí. ïùîíå – ñÿñ, åíäîí 

– äàõèëÿ âÿ ñêîïåî – áàõûðàì] Öðÿê âÿ 

úèéÿðëÿðÿ ãóëàã àñìàã ö÷öí ñòåòîñêîïäàí 

äàùà ìöêÿììÿë òèáá àëÿòè. Áàëàúàéåâ 

ÿââÿëúÿ ñòåòîñêîïëà, ñîíðà ãîøà ðåçèíëè ôîíåíäîñêîïëà 

[Ñöáùàíâåðäèçàäÿíèí] ñèíÿñèíè 

äÿ éàõøû-éàõøû äèíëÿäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÔÎÍÅÒÈ´Ê ñèô. 1. Ôîíåòèêàéà àèä. Ôîíåòèê 

òðàíñêðèïñèéà. Ôîíåòèê ãàíóíëàð. 

2. Èíñàí íèòãèíÿ, îíóí ñÿñ ãóðóëóøóíà àèä 

îëàí. Ñþçöí ôîíåòèê òÿùëèëè. 

ÔÎÍÉÒÈÊÀ [éóí. ïùîíåòèêå – ñÿñÿ àèä] 

1. Äèëèí ñÿñ ãóðóëóøó, ñÿñ òÿðêèáè. Àçÿðáàéúàí 

äèëèíèí ôîíåòèêàñû. 

2. Äèë÷èëèéèí, äèëèí ñÿñ òÿðêèáèíè þéðÿíÿí 

áÿùñè. Òàðèõè ôîíåòèêà. Ôîíåòèêàíûí ÿñàñ 

òÿäãèãàò îáéåêòè. 

ÔÎÍÅÒÈ´ÑÒ [éóí.] Ôîíåòèêà ìöòÿõÿññèñè. 

ÔOÐÌÀ 

ÔÎÍÓÃÐÀÔ [éóí. ïùîíå – ñÿñ âÿ ýðàïùî 

– éàçûðàì] Ñÿñè éàçìàã âÿ ñÿñëÿíäèðìÿê 

ö÷öí úèùàç; ñÿñéàçàí. Ãðàììîôîí âÿ ïàòåôîí 

äà ôîíîãðàô ÿñàñûíäà éàðàäûëìûøäû. 

ÔÎÍÎÃÐÁÌ [éóí. ïùîíå – ñÿñ âÿ 

ýðàììà – éàçû] õöñ. Ïëàñòèíêà, ëåíò, ïëéîíêà 

âÿ ñ.-éÿ êå÷èðèëìèø ùÿð ùàíñû ñÿñ éàçûñû. Ìåõàíèêè 

ôîíîãðàì. 

ÔÎÍÎËÓÝÈÉÀ [éóí. ïùîíå – ñÿñ âÿ 

ëîýîñ – åëì] Ôîíåòèêàíûí, äèëäÿêè ôîíåìëÿðèí 

ñèñòåìèíè âÿ îíëàðûí äÿéèøìÿñèíè þéðÿíÿí 

áÿùñè. Äèëèí ôîíåìëÿð ñèñòåìè ôîíîëîýèéà 

èëÿ ìöÿééÿíëÿøäèðèëèð. 

ÔÎÍÎËÎÆÈ´ ñèô. Ôîíîëîýèéàéà àèä. Ôîíîëîæè 

òÿäãèãàò. Ôîíîëîæè ñèñòåì (ôîíåìëÿð 

ñèñòåìè). 

ÔÎÍÓÌÅÒÐ [éóí. ïùîíå – ñÿñ âÿ ìåòðåî] 

Ñÿñèí ýöúöíö þë÷ìÿê ö÷öí àëÿò, ôîíîìåòðèê 

úèùàç. 

ÔÎÍÎÌÅÒÐÈ´Ê ñèô. Ôîíîìåòðèéàéà àèä. 

Ôîíîìåòðèê òÿäãèãàò. Ôîíîìåòðèê úèùàç 

– áàõ ôîíîìåòð. 

ÔÎÍÎÑÊÓÏ [éóí. ïùîíå – ñÿñ âÿ ñêîïåî 

– áàõûðàì] Íèòãèí ôîíåòèê õöñóñèééÿòëÿðèíè 

âÿ äàíûøàðêÿí äîäàãëàðûí, öç ÿçÿëÿëÿðèíèí 

ùÿðÿêÿòèíè þéðÿíìÿê ö÷öí úèùàç. 

ÔÎÍÎÒÉÊÀ [éóí. ïùîíå – ñÿñ âÿ òùåêå – 

ñàõëàíûëàí éåð, àíáàð] Ôîíîãðàìëàðûí, ñÿñ 

éàçûëàðûíûí òîïëóñó, àðõèâè. Òÿäðèñ ôîíîòåêàëàðû. 

Øÿõñè ôîíîòåêà. Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò 

Êîíñåðâàòîðèéàñûíûí ôîíîòåêàñû. 

ÔÎÍÒÁÍ [èòàë. ôîíòàíà, ÿñëè ëàò. ôîíñ – 

áóëàã] á à õ ôÿââàðÿ. Ôîíòàí àðìàòóðó. 

Ôîíòàí öñóëó èëÿ íåôò÷ûõàðìà. 

ÔÓÐÈÍÒ èñ. Ìàúàðûñòàíäà ïóë âàùèäè. 

ÔÓÐÌÀ [ëàò. ôîðìà] 1. Øåéèí õàðèúè ýþðöíöøö, 

øÿêëè. Éàðïàüûí ôîðìàñû. – Ìöñÿëìàí 

ïàïàãëàðûíûí àüûðëûüû, áþéöêëöéö âÿ 

ôîðìàëàðû Ìîëëà Íÿñðÿääèíèí äîñòëàðûíà 

íåúÿ êè ëàçûìäûð, ÿéàíäûð... Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

// Èíñàí áÿäÿíè ùèññÿëÿðèíèí, ôèãóðóíóí 

÷åâðÿñè. Óçóí çàìàí ÿçÿëÿëÿð ôÿàëèééÿòñèç 

ãàëäûãäà âÿ ôèçèêè ùÿðÿêÿòëÿð ÷àòûøìàäûãäà 

èíñàí áÿäÿíèíèí ôîðìàñû äÿéèøèð. 


2. Òèï, ãóðóëóø, òÿøêèëàò ñèñòåìè; ñòðóêòóð. 

Éåíè äþâëÿò ôîðìàñû. Èäàðÿ ôîðìàñû. Òÿøêèëàò 

ôîðìàñû. // Íþâ ìöõòÿëèôëèéè. Ðåâìàòèçìèí 

203

ÔÎÐÌAË 

àüûð ôîðìàñû. // Èôàäÿ öñóëó, ãàéäàñû. Äàíûøûã 

ôîðìàñû. 

3. Áÿäèè ÿñÿðèí íþâö, æàíðû. Ìöõòÿëèô ôîðìà 

âÿ æàíðäà ÷îõëó ìóñèãè ÿñÿðè éàðàäûëìûøäûð. 

– Èêèíúè äþâðöí õöñóñèééÿòè ìöíäÿðèúÿíèí 

ýåíèøëÿíìÿñèíäÿ, ìöõòÿëèô äðàìàòèê 

ôîðìàëàðûí (ìåëîäðàì, ôàúèÿ) ìåéäàíà ÷ûõìàñûíäàäûð. 


4. Öëýö, áè÷èì, øàáëîí, íöìóíÿ. Ìèëëè õàëã 

ýåéèìëÿðèíèí òÿäãèã åäèëèá þéðÿíèëìÿñè éåíè 

ìîäàëàðûí áè÷èì âÿ ôîðìàëàðûíûí çÿíýèíëÿøìÿñèíÿ 

êþìÿê åäÿð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). // Ìÿòáÿÿ 

íàáîðóíóí ãîéóëäóüó ÷ÿð÷èâÿ, ùàáåëÿ 

÷ÿð÷èâÿéÿ ãîéóëìóø íàáîðóí þçö. 

5. Áèð øåéèí ìöÿééÿí îëóíìóø íöìóíÿñè, 

òèïè. Áöëëåòåí ôîðìàñû. Ùåñàáàò ôîðìàñû. Àíêåòèí 


6. Ðÿíýèíÿ, áè÷èìèíÿ âÿ áàøãà ÿëàìÿòëÿðèíÿ 

ýþðÿ ìöõòÿëèô êàòåãîðèéàëàðà ìÿíñóá 

øÿõñëÿð ö÷öí âàùèä ïàëòàð òèïè; ðÿñìè ïàëòàð, 

ýåéèì. Ùÿðáè ôîðìà. Ìÿêòÿáëè ôîðìàñû. Äÿìèðéîë÷ó 

ôîðìàñû. – Áàùàð ôÿñëèíèí àõûðûíäà 

Ìèðçÿ Ñÿôÿðèí îüëó äàðöëôöíóí òÿëÿáÿñè ôîðìàñûíäà 

åâëÿðèíÿ ýþðöøìÿéÿ ýÿëäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ìèëèñ èø÷èëÿðèíèí þçëÿðè äÿ ôîðìà äåéèë, 

àäè ïàëòàð ýåéìèøäèëÿð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

7. äèë÷. Ãðàììàòèê êàòåãîðèéàëàðûí, ñþç âÿ 

úöìëÿëÿðèí ãàðøûëûãëû ÿëàãÿñèíè çàùèðÿí èôàäÿ 

åäÿí âàñèòÿ. Ñþçöí ôîðìàñû. Ôåëèí ãåéðèìöÿééÿí 


8. èíú. ÿäÿá. Áèð øåéèí ìÿçìóíóíó èôàäÿ 

åòìÿê ö÷öí èñòèôàäÿ îëóíàí áÿäèè âàñèòÿëÿð 

ñèñòåìè. Áàéàòûíûí ìöõòÿëèô ôîðìàëàðû. – Ùèíäèñòàí 

èíäè äÿ ìöõòÿëèô âÿ çÿíýèí ðÿãñ ôîðìàëàðûíûí 

õÿçèíÿñè ùåñàá îëóíóð. “Àçÿðá.”. 

ÔÎÐÌÁË ñèô. 1. Ðÿñìè, ãàíóíè ôîðìàéà 

óéüóí îëàí. Ôîðìàë ñöáóò. Ôîðìàë òÿñèð. 

2. Éàëíûç ôîðìà (çàùèð) ö÷öí îëàí, èøèí 

ùÿãèãè âÿçèééÿòè èëÿ ùåñàáëàøìàéàí, ðÿñìèééÿò÷èëèê 

õàòèðèíÿ îëàí. Úàíëû èø îëäóüó ö÷öí 

áóíà ãÿòèééÿí ôîðìàë (ç.) éàíàøìàã îëìàç. 

3. äèë÷. Ôîðìàéà àèä îëàí (á à õ ôîðìà 

7-úè ìÿíàäà). Ñþçöí ôîðìàë ìÿíàñû (ñþçöí 

ãðàììàòèê ìÿíàñû). 

◊ Ôîðìàë ìÿíòèã – òÿôÿêêöðöí åëåìåíòàð 

ãàíóí âÿ ôîðìàëàðû ùàããûíäà åëì. 

ÔÎÐÌÀËÛ ñèô. Ìöÿééÿí ôîðìàäà òèêèëìèø, 

ìöÿééÿí ôîðìàäà îëàí (á à õ ôîðìà 

204 

ÔÎÐÌÓËÉAÐ 

6-úû ìÿíàäà). Ôîðìàëû ýåéèì. // Áåëÿ ïàëòàð 

ýåéèíìèø. ßñýÿð ôîðìàëû ýÿíú. 

ÔÎÐÌÀËÈ´Í [ëàò. ôîðìèúà – ãàðûøãà] Êÿñêèí 

áîüóúó èéè îëàí äåçèíôåêñèéà ìàääÿñè. 

Ôîðìàëèí èéè. 

ÔÎÐÌÀËÈ´ÑÒ [ëàò.] 1. Èøèí ìàùèééÿòèíèí 

çÿðÿðèíÿ îëàðàã áèð øåéÿ ôîðìàë ìöíàñèáÿò 

áÿñëÿéÿí àäàì; ðÿñìèééÿò÷è. 

2. Ôîðìàëèçì òÿðÿôäàðû (á à õ ôîðìàëèçì 

2-úè ìÿíàäà). Ôîðìàëèñòëÿð åòèêàíûí âÿçèôÿëÿðè 

è÷ÿðèñèíäÿí ÿõëàã ïðîáëåìëÿðèíèí 

þéðÿíèëìÿñèíè ÷ûõàðûá àòûðëàð. 

ÔÎÐÌÀËÈ´ÇÌ [ëàò.] 1. Èøèí ìàùèééÿòè çÿðÿðèíÿ 

îëàðàã, îíóí àíúàã çàùèðè úÿùÿòèíÿ 

ðèàéÿò åòìÿ; áèð øåéÿ úèääè ôîðìàë ìöíàñèáÿò; 

ðÿñìèééÿò, ðÿñìèééÿò÷èëèê. 

2. Ìÿíòèãäÿ, ñÿíÿòøöíàñëûãäà âÿ ñ. åëìëÿðäÿ 

èäåéà ìÿçìóíóíäàí, îáéåêòèâ âàðëûãäàí, 

èúòèìàè òÿúðöáÿäÿí ñÿðô-íÿçÿð åäÿðÿê, 

éàëíûç ôîðìàíû (çàùèðè úÿùÿòè) ÿñàñ ýþòöðÿí 

âÿ îíà öñòöíëöê âåðÿí úÿðÿéàí. Ôîðìàëèçì 

ìåéèëëÿðè. Ôîðìàëèçìèí áöòöí òÿçàùöðëÿðèíÿ 

ãàðøû ìöáàðèçÿ. 

ÔÎÐÌÀÑÛÇ ñèô. 1. Ìöÿééÿí ôîðìàñû, øÿêëè 


2. Ôîðìàñû (6-úû ìÿíàäà) îëìàéàí, ôîðìà 

ýåéìÿìèø. Ôîðìàñûç ÿñýÿð. 

ÔÎÐÌÁÑÈÉÀ [ëàò. ôîðìàòèî – òÿøÿêêöë, 

íþâ] êèò. Áèð øåéèí èíêèøàôûíäà ìöÿééÿí 

ïèëëÿ, ìÿðùÿëÿ; ìÿùç ùÿìèí ïèëëÿéÿ, èíêèøàô 

ìÿðùÿëÿñèíÿ õàñ îëàí òèï; ãóðóëóø. Ýåîëîæè 

ôîðìàñèéà. 

◊ Èúòèìàè-èãòèñàäè ôîðìàñèéà ôÿëñ. èãò. – 

èíñàí úÿìèééÿòèíèí, ìöÿééÿí èñòåùñàë ìöíàñèáÿòëÿðè 

ñèñòåìè èëÿ ñÿúèééÿëÿíÿí èíêèøàô 

ìÿðùÿëÿñè. 

ÔÎÐÌÁÒ [àëì.] 1. Êèòàáûí, ñÿùèôÿíèí, 

êàðòî÷êàíûí âÿ ñ.-íèí þë÷öñö; ÿíäàçÿ. 

Áþéöê ôîðìàò. Êè÷èê ôîðìàò. Êè÷èê ôîðìàòäà 

ôîòîøÿêèë. 

2. ìÿòá. Íàáîð ñÿùèôÿñèíèí óçóíëóüó âÿ 

ùöíäöðëöéö, ñÿòðèí óçóíëóüó. 

ÔÓÐÌÓË [ëàò. ôîðìóëà – ôîðìà, ãàéäà] 

Äöñòóð. Ñÿðýèäÿ ÷îõëó ùÿíäÿñè ôèãóðëàð, ðèéàçè 

ñõåìëÿð âÿ ôîðìóëëàð âàðäûð. 

ÔÎÐÌÓËÉÁÐ [àëì.] 1. õöñ. Ùÿð ùàíñû áèð 

ãóðüó, ìåõàíèçì âÿ ñ. ùàããûíäà ÿñàñ ìÿëóìàòëàð 

éàçûëàí, îíóí èøëÿíìÿñè, õàðàá îëìàñû, 

òÿìèðè âÿ ñ. ìöíòÿçÿì ñóðÿòäÿ ãåéä

ÔÎÐÑ 

îëóíàí õöñóñè äÿôòÿð âÿ éà áëàíê. Òÿééàðÿíèí 

ôîðìóëéàðû. Ìàøûíûí ôîðìóëéàðû. 

2. Êèòàáõàíà êèòàáëàðûíûí è÷èíÿ ãîéóëàí, 

ùàáåëÿ îõóúóëàðûí îíëàðäàí èñòèôàäÿ åòìÿñè 

ùàããûíäà îðàäà ãåéäëÿð åäèëÿí ó÷îò êàðòî÷êàñû. 

Êèòàáûí ôîðìóëéàðû. // Ùÿð áèð êèòàáõàíà 

îõóúóñó ö÷öí äîëäóðóëàí âÿ îíà âåðèëÿí 

êèòàáëàðûí ãåéä îëóíäóüó êè÷èê äÿôòÿð÷ÿ. 

Îõóúóíóí ôîðìóëéàðû. 

ÔÎÐÑ [ôð. ôîðúå – ýöú, ÿùÿìèééÿò] Èääèà, 

òÿêÿááöð, ëîâüàëûã, òÿøÿõõöñ. [Êÿðáÿëàéû:] 

Áó íÿ ôîðñäóð, àé Íàáàò õàíûì Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ôîðñ åëÿìÿê (ñàòìàã, àòìàã) – áàõ 

ôîðñëàíìàã. [Øàùñÿíÿì:] Ìÿøÿäè Èáàäûí 

àðâàäû Ïöñòÿ ÿëëÿðèíè áåëèíÿ ãîéóá áèçÿ ôîðñ 

àòûðäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ìàéèñ éåíÿ äÿ ëîâüàëàíäû 

âÿ ôîðñ ñàòûð êèìè úàâàá âåðäè. 

ß.Âÿëèéåâ. [Àòà:] [Èëéàñ] ÷îõ äà ôîðñ 

åëÿìÿñèí. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÔÎÐÑËÀÍÌÀ “Ôîðñëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÔÎÐÑËÀÍÌÀÃ ô. Ôîðñ åòìÿê, ëîâüàëàíìàã, 

òÿêÿááöð ñàòìàã, òÿøÿõõöñ ñàòìàã, 

òÿøÿõõöñëÿíìÿê. [Òàùèð:] Äåìÿñèíëÿð êè, 

Òàùèð ôîðñëàíûá áèçè ñàéìàäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÔÎÐÑËÓ ñèô. Ôîðñ åäÿí; ëîâüà, òÿêÿááöðëö, 

òÿøÿõõöñëö. Ôîðñëó ãàäûí. – Ôÿðÿú áÿé äÿ 

àòàñû êèìè ôîðñëó, òÿøÿõõöñëö, ïàõûë, äàðýþç 

áèð àäàì èìèø. ß.Âÿëèéåâ. 

ÔÎÐÑÓÍÊÁ [èíý. ôîðúå-ïóìï – áàñûúû 

íàñîñ] Ìàéå âÿ éà òîçøÿêèëëè ìàääÿëÿðè, 

áàøëûúà îëàðàã ìàéå ùàëûíäà îëàí éàíàúàüû 

òîçëàíäûðìàã ö÷öí úèùàç, àëÿò. Ôîðñóíêàíûí 

ýóðóëòóñó ÷þðÿêõàíàíû áàøûíà àëìûøäû. Ìèð 

Úÿëàë. Õÿëèë êå÷äèêúÿ êöðÿëÿðèí ôîðñóíêàëàðûíà 

áàõûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÔÎÐÒ èñ. Ãàëà òèêèëèëÿðèíèí òÿðêèá ùèññÿñè. 

À÷ûã âÿ ãàïàëû òèïëè ôîðòëàð îëóð. 

ÔÎÐÒÅÏÈÁÍÎ [èòàë.] Çÿðáëè-äèëëè ñèìëè 

ìóñèãè àëÿòè. Ôîðòåïèàíî êîíñåðòè. Ôîðòåïèàíî 

÷àëìàã. – Êàìåðà ìóñèãèñèíäÿ ýþðêÿìëè éåð 

òóòàí æàíðëàðäàí áèðè äÿ ôîðòåïèàíî ö÷öí 

áÿñòÿëÿíÿí ïðåëöäëÿðäèð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

ÔÎÐÒÎ×ÊÁ [ðóñ.] äàí. Îòàüûí ùàâàñûíû 

äÿéèøìÿê ö÷öí ïÿíúÿðÿäÿ äöçÿëäèëÿí ãàïûúûã, 

íÿôÿñëèê. Ôîðòî÷êàíû áàüëàìàã. – Ãÿäèð 

ýþçëÿðèíè à÷ûã ôîðòî÷êàéà çèëëÿäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÔÓÐÓÌ [ëàò.] 1. òàð. Ãÿäèì Ðîìàäà: øÿùÿðèí 

èúòèìàè ùÿéàòûíûí ìÿðêÿçëÿøäèéè éåð; 

ÔÎÒÎÁÞÉÖÄÖÚÖ 

ìåéäàí. Èìïåðèéà äþâðöíäÿ ôîðóìëàðûí ñàéû 

àðòìûøäû. 

2. ìÿú. Ýåíèø íöìàéÿíäÿëè éûüûíúàã. Ýÿíúëÿðèí 

áåéíÿëõàëã ôîðóìó. 

ÔÎÑÔÁÒ [éóí.] êèì. Ýöáðÿ êèìè, ùàáåëÿ 

òåõíèêàäà, òèáäÿ èøëÿäèëÿí ôîñôîð òóðøóñó 

äóçó. Ïîëèìåð ôîñôàòëàðûí õàññÿëÿðè. 

ÔÓÑÔÎÐ [éóí. ïùîñ, ïùîðîñ – èøûãñà÷àí] 

Áÿçè ìèíåðàëëàðûí, ùåéâàíëàðûí ñöìöêëÿðèíèí, 

ùåéâàí âÿ áèòêè òîõóìàëàðûíûí òÿðêèáèíäÿ 

îëàí, òåçàëûøàí âÿ ãàðàíëûãäà èøûã âåðÿí 

êèìéÿâè ìàääÿ. Àü ôîñôîð. Ãûðìûçû ôîñôîð. 

ÔÎÑÔÎÐÈ´Ò [éóíàíúàäàí] Ôîñôàò ìàääÿñè 

èëÿ çÿíýèíëÿøìèø ñöõóð (ãóìäàøû, ÿùÿíýäàøû 

âÿ ñ.). 

ÔÎÑÔÎÐËÓ ñèô. Òÿðêèáèíäÿ ôîñôîð îëàí. 

Ôîñôîðëó ÷óãóí. 

ÔÎÑÝÉÍ [éóí. ïùîñ – ðÿíý âÿ ýåíîñ – 

ìÿíøÿ] êèì. Íÿôÿñ îðãàíëàðûíà áÿðê òÿñèð 

åäÿí, õëîðëà êàðáîí îêñèäèíèí áèðëÿøìÿñèíäÿí 

àëûíàí çÿùÿðëè ðÿíýñèç áîüóúó ãàç. 

Ôîñýåí Áèðèíúè Äöíéà ìöùàðèáÿñèíäÿ çÿùÿðëÿéèúè 

ìàääÿ êèìè èøëÿäèëìèøäè. 

ÔÎÒÓ [éóí. ïùîñ – èøûã] á à õ ôîòîãðàôèéà 

2-úè ìÿíàäà. Ðÿíýëè ôîòî. 

ôîòî... [éóí. ïùîñ, ïùîòîñ – èøûã] Èøûã, èøûã 

øöàëàðû âàñèòÿñèëÿ èøëÿéÿí, ýþðöëÿí, éà èøûãäàí 

òþðÿéÿí ìÿíàñûíäà îëàí, éàõóä äà ôîòîãðàôèéàéà 

àèäëèéè áèëäèðÿí ìöðÿêêÿá ñþçëÿðèí 

áèðèíúè òÿðêèá ùèññÿñè; ìÿñ.: ôîòîñÿðýè, 

ôîòîøÿêèë, ôîòîäèàãðàì, ôîòîìöõáèð, ôîòîùÿâÿñêàð, 

ôîòîáþéöäöúö âÿ ñ. 

ÔÎÒÎÀÏÀÐÁÒ [éóí. ïùîñ âÿ ëàò. àïïàðàòóñ] 

Ôîòîãðàôèéà àïàðàòû. Éåíè ìàðêàëû 

ôîòîàïàðàò. – Èìàìçàäÿ ôîòîãðàôû ýþðìÿäèêäÿ 

òåç äèâàðäàí àñûëìûø ôîòîàïàðàòû ýþòöðäö. 

Ã.Èëêèí. Êàìèë ôîòîàïàðàòûíû ýþòöðäö, 

ãûçûíûí ÿëèíäÿí òóòóá ùÿéÿòÿ, ÷è÷ÿê ëÿêëÿðè 

îëàí éåðÿ äöøäö. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÔÎÒÎÀÒÅËÉÉ [éóí. ïùîñ âÿ ôð. àòåëèåð] 

Èðè ôîòîãðàôèéà åìàëàòõàíàñû. Ôîòîàòåëéåäÿ 

øÿêèë ÷ÿêäèðìÿê. 

ÔÎÒÎÁÓÌÁÀ [éóí. ïùîñ âÿ ôð. áîìáà] 

Ýåúÿ ùàâàäàí øÿêèë ÷ÿêÿðêÿí èñòèôàäÿ îëóíàí 

òÿééàðÿ áîìáàñû. 

ÔÎÒÎÁÞÉÖÄÖÚÖ èñ. Ñóðÿòè ÷ûõàðûëàðêÿí 

ôîòîøÿêèëëÿðè áþéöäÿí ïðîéåêñèéà àïàðàòû. 

Øàãóëè ôîòîáþéöäöúö. 

205

ÔÎÒÎÅËÅÌEÍÒ 

ÔÎÒÎÅËÅÌÉÍÒ [éóí. ïùîñ – èøûã âÿ ëàò. 

åëåìåíòóì – öíñöð] Èøûã åíåðæèñèíè åëåêòðèê 

åíåðæèñèíÿ ÷åâèðÿí úèùàç. Ôîòîåëåìåíòèí 

îïòèìàë èø ðåæèìè. 

ÔÎÒÎÝÅÍÈ´Ê ñèô. [éóí.] Ôîòîãðàôèéàäà âÿ 

éà êèíîåêðàíäà ÿêñ åòäèðèëìÿê ö÷öí éàðàðëû, 

ìöíàñèá îëàí, ôîòîäà éàõøû ÷ûõàí. Îíóí ÷îõ 

éàõøû ôîòîýåíèê ñèôÿòè âàð. – [Àñëàíîâ:] Éîõ, 

ÿçèçèì, ìÿíèì ñèôÿòèì î ãÿäÿð äÿ ôîòîýåíèê 

äåéèë. Ì.Ùöñåéí. 

ÔÎÒÎÙßÂßÑÊÀÐ [éóí. ïùîñ, ÿð. ùÿâÿñ 

âÿ ôàðñ. ...êàð] á à õ ôîòîñåâÿð. Ôîòîùÿâÿñêàðëàð 

êëóáó. 

ÔÎÒÎÕÐÓÌÈÉÀ [éóí.] Øåéèí òÿáèè ðÿíýëÿðèíè 

ÿêñ åòäèðÿí ðÿíýëè ôîòîãðàôèéà. 

ÔÎÒÎÕÐÓÍÈÊÀ [éóí.] Ùàäèñÿëÿðèí ôîòîøÿêèëëÿðëÿ 

ýþñòÿðèëìÿñè. 

ÔÎÒÎÊÀÜÛÇ èñ. Ôîòîøÿêèë ÷àï åòìÿê ö÷öí 

áèð öçöíÿ èøûüà ùÿññàñ ìàääÿ ÷ÿêèëìèø êàüûç. 

ÔÎÒÎÊÅÐÁÌÈÊÀ [éóí.] Ñàõñû øåéëÿð 

öçÿðèíÿ ôîòîãðàôèéà öñóëó èëÿ âóðóëàí áÿçÿê. 

ÔÎÒÎÊÈ´ÌÉÀ [éóí. ïùîñ âÿ ÿð. ÿëêèìéà] 

Êèìéàíûí, øåéëÿðèí èøûã åíåðæèñè âÿ éà óëòðàáÿíþâøÿéè 

øöàëàðûí òÿñèðè àëòûíäà ÿìÿëÿ ýÿëÿí 

êèìéÿâè ðåàêñèéàíû âÿ äÿéèøìÿñèíè þéðÿíÿí 

áÿùñè. 

ÔÎÒÎÊÈÌÉßÂÈ ñèô. [éóí. ïùîñ âÿ ÿð. êèìéÿâè] 

1. Ôîòîêèìéàéà àèä îëàí, ôîòîêèìéà 

èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. Ôîòîêèìéÿâè ðåàêñèéà. Èëê 

ôîòîêèìéÿâè ãàíóíàóéüóíëóãëàð ÕÛÕ ÿñðäÿ 

ìöÿééÿí åäèëìèøäèð. 

2. Ôîòîãðàôèéàäà òÿòáèã åäèëÿí êèìéÿâè 

ïðåïàðàòëàðà àèä îëàí. Ôîòîêèìéÿâè ìàëëàð. 

ÔÎÒÓÃÐÀÔ [éóí.] 1. Áèð ñÿíÿò êèìè ôîòîãðàôèéà 

èëÿ ìÿøüóë îëàí àäàì; ôîòîãðàô÷û, 

øÿêèë÷ÿêÿí. “Ìèíýÿ÷åâèð èíøààò÷ûñû” ãÿçåòè 

þç ôîòîãðàô âÿ ìöõáèðëÿðèíè äÿ áó äÿñòÿéÿ 

ãîøìóøäó. ß.Ñàäûã. Áèð íå÷ÿ ýöí èäè êè, 

ôîòîãðàô ùÿð ýöí ñÿùÿðëÿð .. ãÿáóë îòàüûíû 

êÿñäèðèá äóðóðäó. Ã.Èëêèí. 

2. Á à õ ôîòîãðàôèéà 3-úö ìÿíàäà. Ùå÷ 

[Ìàéàíûí] éàäûíäàí ÷ûõìàç, îíäà àòà âÿ 

àíàñû Ìàéàíû éàõøû-éàõøû ýåéèíäèðèá ôîòîãðàôà 

àïàðäûëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÔÎÒÎÃÐÀÔ×Û èñ. äàí. Ôîòîãðàô. 

ÔÎÒÎÃÐÀÔÕÀÍÀ [éóí. ïùîñ – èøûã âÿ 

ôàðñ. ...õàíÿ] á à õ ôîòîãðàôèéà 3-úö ìÿíàäà. 

Ôîòîãðàôõàíàäà øÿêèë ÷ÿêäèðìÿê. 

206 

ÔÎÒOËÈÇ 

ÔÎÒÎÃÐÀÔÈ´Ê ñèô. 1. Ôîòîãðàôèéà ö÷öí 

îëàí, ôîòîãðàôèéàéà àèä îëàí (á à õ ôîòîãðàôèéà 

1-úè ìÿíàäà). Ôîòîãðàôèê êàìåðà. 

2. Ôîòîãðàôèéà âàñèòÿñèëÿ àëûíàí, ôîòîàïàðàòëà 

÷ÿêèëÿí. Ôîòîãðàôèê ðåïðîäóêñèéà. Ôîòîãðàôèê 

øÿêèë. – Àé îíó ÿùàòÿ åäÿí óëäóçëàð ôîíóíäà 

ôîòîãðàôèê öñóëëà ìöøàùèäÿ åäèëìèøäèð. 

3. Ùÿéàòäà, ùÿãèãÿòäÿ îëäóüó êèìè, íåúÿ 

âàð åëÿ. Ùàäèñÿíèí ôîòîãðàôèê òÿñâèðè. // Îáéåêòèâúÿñèíÿ, 

íàòóðàëèñòúÿñèíÿ. 

ÔÎÒÎÃÐÁÔÈÉÀ [éóí. ïùîñ – èøûã âÿ 

ýðàïùî – éàçûðàì] 1. Õöñóñè îïòèê úèùàçëàð 

âàñèòÿñèëÿ èøûã øöàëàðûíûí êþìÿéèëÿ èøûüàùÿññàñ 

ìàòåðèàëëàð öçÿðèíäÿ øÿêèëàëìà 

öñóëó. Ðåíòýåí øöàëàðû ôîòîãðàôèéàäà âÿ áÿçè 

õÿñòÿëèêëÿðèí äèàãíîñòèêàñûíäà òÿòáèã åäèëìÿêëÿ 

áÿðàáÿð, ìöàëèúÿ ìÿãñÿäèëÿ äÿ èøëÿäèëÿ 

áèëÿð. À.Ãàðàéåâ. 

2. Áó öñóëëà àëûíàí øÿêèë, ÿêñ, ôîòî, êàðòî÷êà. 

[Ðöñòÿì áÿé] äèâàðäàêû áþéöê òàáëîëàðà 

òàìàøà åäèð, ãûç ôîòîãðàôèéàëàðûíû ñåéð 

åäèá, ýÿëèá îòóðäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

3. Áó úöð øÿêèëëÿðè ÷ÿêìÿê âÿ ùàçûðëàìàã 

ö÷öí åìàëàòõàíà; ôîòîãðàôõàíà. Ôîòîãðàôèéàäà 

øÿêèë ÷ÿêäèðìÿê. 

4. õöñ. Ùÿð ùàíñû áèð èø, ïðîñåñ âÿ ñ. öçÿðèíäÿ 

ìöøàùèäÿ âÿ îíà ñÿðô îëóíàí âàõòûí 

ãåéäÿ àëûíìàñû. 

ÔÎÒÎÃÐÀÔËÛÃ èñ. Ôîòîãðàôûí èøè, ñÿíÿòè, 

ïåøÿñè. [Ýÿíú:] Ìÿíèìêè ôîòîãðàôëûãäûð, 

âÿññàëàì... Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÔÎÒÎÃÐÀÂÖ´ÐÀ [éóí.] Ôîòîêèìéÿâè 

öñóëëà èøëÿíìèø ìåòàë ïëàñòèíêàäàí öçö ÷ûõàðûëìàãëà 

àëûíàí øÿêëèí âÿ éà ôîòîøÿêëèí 

ñóðÿòè. Ôîòîãðàâöðà ìàøûíû. 

ÔÎÒÎËÀÁÎÐÀÒÓÐÈÉÀ [éóí. ïùîñ âÿ ëàò. 

ëàáîðàðå] Ôîòî èëÿ ÷ÿêèëÿí øÿêèëëÿðèí ñîíðàäàí 

èøëÿíìÿñè ö÷öí ëàáîðàòîðèéà. Ñÿééàð 

ôîòîëàáîðàòîðèéàëàð. 

ÔÎÒÎËÀÌÏÁ [éóí. ïùîñ âÿ ôð. ëàìïå] 

Ôîòîãðàôèéàäà èøëÿäèëÿí ãûðìûçû ëàìïà. 

ÔÎÒÎËÈÒÎÃÐÀÔÈ´Ê ñèô. [éóí.] Ôîòîëèòîãðàôèéàéà 

àèä îëàí. Ôîòîëèòîãðàôèê ÷àï öñóëó. 

ÔÎÒÎËÈÒÎÃÐÁÔÈÉÀ [éóí.] ìÿòá. Ôîòîãðàôèéà 

òÿòáèã îëóíàí ëèòîãðàôèéà. Ôîòîëèòîãðàôèéà 

öñóëëàðû. 

ÔÎÒÓËÈÇ [éóí.] ôèç. êèì. Ìàéå, áÿðê âÿ 

éà ãàçâàðè ìàääÿëÿðèí èøûüûí òÿñèðè àëòûíäà 

ïàð÷àëàíìàñû.

ÔÎÒÎÌÀÜÀÇÀ 

ÔÎÒÎÌÀÜÀÇÀ [éóí. ïùîñ âÿ ìàüàçà] 

Ôîòîãðàôèéà ëÿâàçèìàòû ñàòûëàí ìàüàçà. 

ÔÎÒÎÌÀÒÅÐÈÁË [éóí. ïùîñ âÿ ëàò. ìàòåðèàëèñ] 

1. Ôîòîøÿêèëëÿð ÷ÿêìÿê ö÷öí ëàçûì 

îëàí ìàòåðèàëëàðäàí ùÿð ùàíñû áèðè. Ôîòîìàòåðèàë 

ñàòûøû. 

2. Ùÿð ùàíñû ìÿãñÿä ö÷öí èñòèôàäÿ îëóíàí 

ôîòîøÿêèëëÿð. Ñÿðýè ö÷öí ôîòîìàòåðèàë. 

ÔÎÒÎÌÅÕÁÍÈÊÀ [éóí.] ìÿòá. Ðåïðîäóêñèéà 

öñóëëàðûíûí ìÿúìóñó (áó öñóëäà ðÿññàìûí, 

ëèòîãðàô ôÿùëÿíèí ÿëëÿ ýþðäöéö èøèí 

÷îõóíó ôîòîãðàôèê âÿ êèìéÿâè ïðîñåñëÿð 

ÿâÿç åäèð). 

ÔÎÒÎÌÅÕÀÍÈÊÈ´ ñèô. [éóí.] Ôîòîìåõàíèêà 

èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí, ôîòîìåõàíèêàéà àèä 

îëàí. Ôîòîìåõàíèêè ïðîñåñëÿð. 

ÔÎÒÓÌÅÒÐ [éóí.] 1. ôèç. Ùÿð ùàíñû ìÿíáÿäÿêè 

èøûüûí ýöúöíö ìöÿééÿí åòìÿê ö÷öí 

úèùàç. Øöàëàíìà êÿìèééÿòëÿðèíè þë÷ìÿê 

ö÷öí ôîòîìåòðëÿðäÿí èñòèôàäÿ îëóíóð. 

2. àñòð. Óëäóçëàðûí ïàðëàãëûüûíû ìöÿééÿí 

åòìÿê ö÷öí úèùàç. 

ÔÎÒÎÌÅÒÐÈ´Ê ñèô. [éóíàíúàäàí] Ôîòîìåòðèéàéà 

àèä îëàí, ôîòîìåòðèéà èëÿ ÿëàãÿäàð 

îëàí. Ôîòîìåòðèê öñóë. Ôîòîìåòðèê òÿäãèãàò. 

ÔÎÒÎÌÉÒÐÈÉÀ [éóí.] Îïòèêàíûí, èøûüûí 

ýöúöíö, èøûã ìÿíáÿëÿðèíèí ïàðëàãëûüûíû âÿ 

ñ.-íè þë÷ìÿêëÿ ìÿøüóë îëàí ñàùÿñè. Ôîòîìåòðèéàíûí 

ÿñàñ êÿìèééÿòëÿðè. 

ÔÎÒÎÌÎÍÒÁÆ [éóí. ïùîñ âÿ ôð. ìîíòàýå] 

Öìóìè ìþâçóéà àèä îëàí áèð ñûðà ôîòîøÿêèëëÿðèí 

(âÿ éà îíëàðûí ùèññÿëÿðèíèí) áèð øÿêèëäÿ 

áèðëÿøäèðèëìÿñè. // Áó éîëëà òÿðòèá îëóíìóø 

ïëàêàò, ðåêëàì, èëëöñòðàñèéà âÿ ñ. ..Ú.Úàááàðëû 

àäûíà êèòàáõàíàäà À.Ï.×åõîâóí ùÿéàòû âÿ éàðàäûúûëûüûíà 

ùÿñð îëóíìóø ýóøÿëÿð âÿ ôîòîìîíòàæëàð 

äöçÿëäèëìèøäèð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÔÎÒÎÌÖÕÁÈÐ èñ. [éóí. ïùîñ âÿ ÿð. ìöõáèð] 

Äþâðè ìÿòáóàò îðãàíû (ãÿçåò, æóðíàë âÿ 

ñ.) ö÷öí øÿêèë ÷ÿêÿí ôîòîãðàô. 

ÔÎÒÎÎÁÉÅÊÒÈ´Â [éóí. ïùîñ âÿ ëàò. 

îáæåúòóì] Ôîòîàïàðàòûí îáéåêòèâè. 

ÔÎÒÎÐÅÏÎÐÒÁÆ [éóí. ïùîñ âÿ ôð. ðåïîðò] 

Ôîòîøÿêèëëÿð âàñèòÿñèëÿ âåðèëÿí ðåïîðòàæ; áó 

âàñèòÿ èëÿ ðåïîðòàæ âåðìÿ. 

ÔÎÒÎÐÅÏÎÐÒÉÓÐ [éóí. ïùîñ âÿ ôð. ðåïîðòåð] 

Ôîòîðåïîðòàæëà ìÿøüóë îëàí ôîòîãðàô. 

ÔÎÒÎÑÅÂßÐ èñ. Ùÿâÿñêàð ôîòîãðàô, 

ùÿâÿñêàð êèìè ôîòîãðàôèéà èëÿ ìÿøüóë îëàí 

ÔÞÙØ 

àäàì. Ôîòîñåâÿðëÿðèí ñÿðýèñè. Ôîòîñåâÿðëÿðèí 

ñåìèíàðû. 

ÔÎÒÎÑßÐÝÈ èñ. Ôîòîøÿêèëëÿðäÿí èáàðÿò 

ñÿðýè. Ãÿëÿáÿ ýöíöíÿ ùÿñð åäèëìèø ôîòîñÿðýè. 

Ôîòîñÿðýèéÿ òàìàøà åòìÿê. 

ÔÎÒÎÑÈÍÊÎÃÐÁÔÈÉÀ [éóí. ïùîñ, àëì. 

çèíê âÿ éóí. ýðàïùî] ìÿòá. ×àï ö÷öí ñèíê 

êëèøåëÿð ùàçûðëàìàüûí ôîòîìåõàíèêè öñóëó. 

ÔÎÒÎÑÓÐßÒ [éóí. ïùîñ âÿ ÿð. ñóðÿò] 

Ñÿíÿäèí, ÿëéàçìàñûíûí âÿ ñ.-íèí ôîòîãðàôèéà 

öñóëó èëÿ ÷ûõàðûëìûø ñóðÿòè, öçö, íöñõÿñè. 

ßëéàçìàíûí ôîòîñóðÿòè. 

ÔÎÒÎØßÊÈË [éóí. ïùîñ âÿ ÿð. øÿêë] Ôîòî 

èëÿ ÷ÿêèëìèø øÿêèë; ôîòîãðàôèéà, øÿêèë. Ôîòîøÿêèëëÿð 

öçðÿ ìöñàáèãÿ. – Äèâàðà Ãóëóíóí .. 

ôîòîøÿêèëëÿðè âóðóëìóøäó. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÔÎÒÎÒÉÊÀ [éóí.] Ôîòîøÿêèëëÿðèí âÿ éà 

ôîòîãðàôèéà íåãàòèâëÿðèíèí òîïëàíûëûá ñàõëàíäûüû 

éåð, àðõèâ. 

ÔÎÒÎÒÅËÅÃÐÁÔ [éóí.] Ùÿðÿêÿòñèç òÿñâèðëÿðè 

(øÿêèë, ÿëéàçìàñû, ôîòîøÿêèë âÿ ñ.) 

òåëåãðàô âÿ éà ðàäèî âàñèòÿñèëÿ óçàã ìÿñàôÿéÿ 

âåðìÿê ö÷öí àïàðàò. Ðàáèòÿ ñàëîíóíäà 

éåíè ôîòîòåëåãðàô úèùàçû ãîéóëìóøäóð. 


ÔÎÒÎÒÅËÅÃÐÁÌ [éóí.] Ôîòîòåëåãðàô 

âàñèòÿñèëÿ âåðèëÿí òåëåãðàì. 

ÔÎÒÎÒÅÐÀÏÈ´ÉÀ [éóí.] Ýöíÿøäÿí âÿ éà 

ñöíè ìÿíáÿëÿðäÿí àëûíàí èøûã øöàëàðûíûí 

ìöàëèúÿ ìÿãñÿäèëÿ òÿòáèã îëóíìàñû; èøûãëà 

ìöàëèúÿ. Øèøëÿðäÿ, ãàíàõìàëàðäà, öðÿêäàìàð 

÷àòûøìàçëûüûíäà, áþéðÿê õÿñòÿëèêëÿðèíäÿ 

ôîòîòåðàïèéàäàí èñòèôàäÿ åòìÿê îëìàç. 

ÔÎÉÉ [ôð.] Òåàòð, êèíî âÿ ñ.-äÿ òàìàøà÷ûëàðûí 

ôàñèëÿëÿðäÿ òàìàøàíûí áàøëàíìàñûíû 

äàéàíûá ýþçëÿìÿñè ö÷öí õöñóñè éåð. Ôîéåäÿ 

ýÿçèøìÿê. Àðòèñò ôîéåñè – ôàñèëÿëÿðäÿ 

àðòèñòëÿðèí äèíúÿëìÿñè ö÷öí õöñóñè éåð, îòàã 

(òåàòðäà âÿ ñ.-äÿ). 

ÔÞÙØ èñ. [ÿð.] êëàñ. Íàëàéèã ñþç, ñþéöø; 

ÿäÿáÿ, òÿðáèéÿéÿ âÿ ÿõëàãà ìöüàéèð ùÿðÿêÿò, 

èø, ÿìÿë; ÿõëàãñûçëûã. Ñàðûêþéíÿéèí ÿðè 

ÿñÿáè áèð ùàëäà ôþùø âÿ ñþéöøëÿ ìÿíèì ìÿíçèëèìÿ 

ýÿëäè. Ñ.Ùöñåéí. Ôþùø âåðìÿê – 

ñþéìÿê, íàëàéèã ñþçëÿð äåìÿê, àüçûíà ýÿëÿíè 

äåìÿê. [Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ:] Àâàì ÿââÿë 

ñÿíèí íÿñèùÿòèíè àíëàìàéàúàã, ñÿíÿ ÿçèééÿò 

åäÿúÿê, ôþùø âåðÿúÿê. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Çåéíàë 

áÿé ãîðîäîâîéëàðûí ãàðàñûíà ñþéëÿíäèêúÿ 

207

ÔÞÙØÈÉÉÀÒ 

208 

ÔÐÀÊ 

îäëàíûá, íþâáÿíþâ ôþùøëÿð âåðìÿéÿ áàøëàäû. 


ÔÞÙØÈÉÉÀÒ [ÿð. “ôþùø” ñþç. úÿìè] ßäÿáÿ, 

òÿðáèéÿéÿ âÿ ÿõëàãà ìöüàéèð èø, ÿìÿë, ùÿðÿêÿò; 

ÿõëàãñûçëûã. // ßõëàãñûç âÿ ÿäÿáñèç ñÿùíÿëÿðè 

òÿñâèð åäÿí ÿäÿáè ÿñÿðëÿð âÿ éà øÿêèëëÿð. 

ÔÞÂÚ èñ. [ÿð.] êþùí. Úàìààò, êöòëÿ, äÿñòÿ. 

ÔÞÂÃ èñ. [ÿð.] Éóõàðû, öñò. ×ûõàúàãëàð 

ýþéëÿðè àøàðàã äþíÿ-äþíÿ; Áóëóäëàðûí ôþâãöíÿ. 

Ì.Ìöøôèã. // Öñòöí, äàùà àðòûã. Ýåúÿëÿð 

àéàçäà, ýöíäöçëÿð àë ýöíöí àëòûíäà ýÿìè 

ìóçäóðóíóí çÿùìÿòè ùÿð áèð çÿùìÿòäÿí 

ôþâãäöð. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. 

ÔÞÂÃßËÀÄß ñèô. [ÿð.] 1. Ãåéðè-àäè, àäÿòäÿíõàðèú, 

ýþðöíìÿìèø, åøèäèëìÿìèø. Ùàìàì 

ñÿôÿðè êèìè ôþâãÿëàäÿ ùàäèñÿëÿð òåç-òåç èòòèôàã 

äöøìÿçäè, ùÿôòÿäÿ áèð äÿôÿ îëàðäû. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ñÿðèééÿ:] Ìÿí ôþâãÿëàäÿ 

áèð èø ýþðÿí àäàìëàð êèìè úèääè âÿ ùÿéÿúàíëû 

èäèì. È.ßôÿíäèéåâ. // Áàøãàëàðûíäàí àéðûëàí, 

áàøãàëàðûíà áÿíçÿìÿéÿí; ãåéðè-àäè, ìöñòÿñíà. 

Çåéíàë þçöíö ôþâãÿëàäÿ áèð àäàì 

ùåñàá åäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Àìñàð êÿíäèíèí ôþâãÿëàäÿ 

áèð êÿíä îëìàäûüûíû ñþéëÿäèê. 

ß.Ñàäûã. // Ñîí äÿðÿúÿ ýöúëö. [Òàùèðèí] óøàã 

õÿéàëûíäà Äèëìàí ôþâãÿëàäÿ áèð úÿíýàâÿð 

êèìè óúàëìûøäû. Ì.Ùöñåéí. Ñÿðâèíàç ãàðû 

è÷ÿðèäÿí îä òóòóá àëîâëàíñà äà, ôþâãÿëàäÿ 

áèð ìÿòàíÿò ýþñòÿðèð, åâèíÿ ýÿëèá-ýåäÿíëÿðÿ 

öðÿê-äèðÿê âåðèðäè.. Á.Áàéðàìîâ. 

2. Òÿúèëè, õöñóñè îëàðàã ìöÿééÿí îëóíìóø, 

ãÿáóë åäèëìèø, íþâáÿäÿíõàðèú. Ôþâãÿëàäÿ 

ãóðóëòàé. Ôþâãÿëàäÿ òÿäáèðëÿð. Ôþâãÿëàäÿ 

âÿêàëÿò. // Þëêÿíèí ùÿéàòûíäà ÿìÿëÿ ýÿëÿí 

ìöñòÿñíà âÿçèééÿòäÿí òþðÿéÿí, îíóíëà 

ÿëàãÿäàð îëàí. Ôþâãÿëàäÿ âÿçèééÿò (þëêÿäÿ 

âÿ éà îíóí ùÿð ùàíñû áèð ùèññÿñèíäÿ 

ìöÿééÿí âàõò ÿðçèíäÿ ùÿéàòà êå÷èðèëÿí âÿ 

ÿùàëèíèí âÿòÿíäàøëûã ùöãóãëàðûíû ìÿùäóäëàøäûðìàãäàí, 

ùàêèìèééÿòè ùÿð ùàíñû õöñóñè 

îðãàíà âåðìÿêäÿí âÿ ñ.-äÿí èáàðÿò õöñóñè 

ùöãóãè âÿçèééÿò). Ôþâãÿëàäÿ âåðýè(ëÿð) 

(þëêÿäÿ ùÿð ùàíñû áèð õöñóñè ùàäèñÿ áàø 

âåðäèêäÿ ãîéóëàí ìÿúáóðè âåðýè íþâö). 

Ôþâãÿëàäÿ ãàíóíâåðèúèëèê (ùÿðáè âÿ éà ìöùàñèðÿ 

âÿçèééÿòè äþâðöíäÿ òÿòáèã îëóíàí âÿ 

ùþêóìÿòÿ õöñóñè ñÿëàùèééÿòëÿð âåðÿí ãàíóíëàð). 

Ôþâãÿëàäÿ Êîìèññèéà (ñîâåò ùþêóìÿòèíèí 

èëê èëëÿðèíäÿ ÿêñèíãèëàá, ìþùòÿêèðëèê 

âÿ âÿçèôÿ úèíàéÿòëÿðè èëÿ ìöáàðèçÿ àïàðìàã 

ö÷öí ìþâúóä îëìóø äþâëÿò îðãàíû). 

ÔÞÂÃßËÀÄßËÈÊ èñ. Ôþâãÿëàäÿ øåéèí 

ùàëû; ãåéðè-àäèëèê, ìöñòÿñíàëûã. [Êîìàíäèð:] 

Áóíà ýþðÿ äÿ ìÿí âÿçèééÿòèí ôþâãÿëàäÿëèéèíè 

åëàí åäèð, áóíà ãàðøû ùàçûðëàíìàüû òÿêëèô 

åäèðÿì. Ñ.Ùöñåéí. [Ñÿðèééÿ:] Òóòàã êè, ùÿéàòäà, 

äîüðóäàí äà, áåëÿ áèð ôþâãÿëàäÿëèê 

ìöìêöíäöð. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÔÞÂÃßËÁßØßÐ èñ. [ÿð.] Ãåéðè-àäè ÿõëàãû, 

çåùíè, çÿêàñû, òÿáèÿòè åòèáàðèëÿ àäè èíñàíëàðäàí 

ôÿðãëÿíÿí àäàì. [Äÿðâèø Øåéõ 

Ñÿíàíà:] ßýÿð ôþâãÿëáÿøÿð îëìàã äèëÿðñÿí; 

Êÿíàð îë äàèìà úèíñè-áÿøÿðäÿí! Ù.Úàâèä. 

// Ýöúëö èðàäÿéÿ ìàëèê îëóá, þçöíö úÿìèééÿòäÿí 

éöêñÿê, îíóí ùöãóãè âÿ ÿõëàãè íîðìàëàðûíäàí 

êÿíàðäà ñàéàí àäàì. 

ÔÞÂÃßËÁßØßÐÈ ñèô. [ÿð.] Àäè èíñàí èìêàíëàðûíû 

þòöá êå÷ÿí; ãåéðè-àäè. Ôþâãÿëáÿøÿðè 

ìÿòàíÿò. 

ÔÞÂÃßËÒßÁÈÈ ñèô. [ÿð.] 1. Ìèñòèê òÿñÿââöðÿ 

ýþðÿ: òÿáèè éîëëà èçàù îëóíà áèëìÿéÿí, 

òÿáèÿòèí ãàíóíëàðûíà òàáå îëìàéàí; ÿúàèá. 

Ôþâãÿëòÿáèè ùàäèñÿ. Ôþâãÿëòÿáèè ãöââÿëÿðèí 

âàðëûüûíà èíàì. 

2. ìÿú. Àäè ÿíäàçÿäÿí õàðèú; ãåéðè-àäè, 

ãÿðèáÿ, ÿúàèá. Ôþâãÿëòÿáèè ñÿé. 

ÔÞÂÃßËÒßÁÈÈËÈÊ èñ. Ôþâãÿëòÿáèè øåéèí 

ùàëû; ãåéðè-àäèëèê. 

ÔÞÂÐßÍ çÿðô [ÿð.] Äÿðùàë, ùÿìèí ñààò, 

ÿëöñòö, òåç. Òöëêö ôþâðÿí ùàâàäà ãàïäû, éåäè; 

Ãàðüàéà òÿíÿ èëÿ áþéëÿ äåäè. Ì.ß.Ñàáèð. 

Ùàúûíûí ùàëû ôþâðÿí äÿéèøäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÔÞÂÒ èñ. [ÿð.] 1. ßëäÿí ÷ûõìà, ÿëäÿí ÷ûõàðìà, 

ÿëäÿí ãà÷ûðìà. Ôöðñÿòè ôþâò åòìÿê 

(ôöðñÿòè ÿëäÿí ãà÷ûðìàã). 

2. Þëìÿ, þëöì. Êèì, ôþâòè-ðÿãèá åøèòñÿ àøèã; 

Ýöëìÿê ýÿðÿê, àüëàìàã íÿ ëàéèã Ôöçóëè. 

Ôþâò îëìàã – þëìÿê, ìÿùâ îëìàã. 

..Áèçèì øöÿðà úèñìÿí þëöá ôþâò îëóáëàðñà äà, 

ðóùÿí âÿ ìÿíÿí ùÿëàê îëìàéûáëàð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

[Äÿðâèø:] Ðóãèééÿ ìÿùâ îëäó, ôþâò îëäó. 


ÔÐÀÊ èñ. [ôð.] Ãàáàã ÿòÿêëÿðè êÿñèê, äàë 

òÿðÿôäÿí èñÿ óçóí äàð ÿòÿêëÿðè îëàí êèøè êîñòéóìó 

– ñöðòöê íþâö (àäÿòÿí òÿíòÿíÿëè ùàëëàðäà, 

ðÿñìè ãÿáóëëàðäà âÿ ñ.-äÿ ýåéèëèð).

ÔÐÀÊËÛ 

ÔÐÀÊËÛ ñèô. ßéíèíäÿ ôðàê îëàí, ôðàê 

ýåéìèø. Ôðàêëû äèðèæîð. 

ÔÐÁÊÑÈÉÀ 1 [ôð. ôðàúòèî – ùèññÿ] 1. Ïàðëàìåíòäÿ, 

ñèéàñè ïàðòèéàäà, èúòèìàè òÿøêèëàòäà 

âÿ ñ.-äÿ ùÿð ùàíñû ïàðòèéà öçâëÿðèíäÿí 

èáàðÿò ìöòÿøÿêêèë ãðóï. [Úåéðàí:] Ðÿéàñÿò 

ùåéÿòè öçâöéÿì. Ôðàêñèéà èúëàñûíà ýåäèðÿì. 


2. Ñèéàñè ïàðòèéàäà: ïàðòèéàíûí öìóìè 

õÿòòè èëÿ ðàçûëàøìàéàí, îíäàí ôÿðãëè âÿ çèää 

õÿòò èðÿëè ñöðÿí, ïàðòèéà ñûðàëàðûíäà ãàëìàãëà 

îíóíëà ìöáàðèçÿ åäÿí äÿñòÿ, àéðûúà ãðóï. 

ÔÐÁÊÑÈÉÀ 2 [ôð. ôðàúòèîí – ïàé, ùèññÿ] êèì. 

Äèñòèëëÿ åäèëÿí ìàéå ãàòûøûüûíûí àéðûëäûüû 

ùèññÿúèêëÿð. Íåôòèí ôðàêñèéàñû. 

ÔÐÀÊÑÈÉÀ×Û èñ. 1. Ùÿð ùàíñû òÿøêèëàòà èêèòèðÿëèê 

ñàëàí, îíäà ôðàêñèéà ÿìÿëÿ ýÿëìÿñèíÿ 

ñÿáÿá îëàí àäàì (á à õ ôðàêñèéà 1 ). Ôðàêñèéà÷û 

ãðóï. 

2. Ùÿð ùàíñû ôðàêñèéàíûí öçâö (á à õ ôðàêñèéà 

1 ). 

ÔÐÀÊÑÈÉÀ×ÛËÛÃ èñ. Ôðàêñèéà èëÿ ìÿøüóë 

îëìà, ôðàêñèéà äöçÿëòìÿ, ôðàêñèéà ôÿàëèééÿòè 

âÿ èäåîëîýèéàñû (á à õ ôðàêñèéà 1 ). Ôðàêñèéà- 

÷ûëûãëà ìöáàðèçÿ. 

ÔÐÀÃÌÉÍÒ [ëàò. ôðàýìåíòóì – ñûíûã, ãûðûã, 

ïàð÷à] Ãûðûã, ïàð÷à (ìÿñ.: ùÿð ùàíñû 

èíúÿñÿíÿò – ðÿññàìëûã, ìåìàðëûã, ùåéêÿëòÿðàøëûã 

âÿ ñ. ÿñÿðëÿðèíèí ñàëàìàò ãàëìûø 

ùèññÿñè, ïàð÷àñû). Áàëåòäÿí ôðàãìåíòëÿð. Áèíàíûí 

ôðàãìåíòè. Ðÿñìèí ôðàãìåíòëÿðè. 

// ßñÿðèí, ìÿòíèí áèð ùèññÿñè, ïàð÷àñû. Ãÿäèì 

ÿëéàçìàíûí ôðàãìåíòè. 

ÔÐÀÍÊ èñ.[ôð.] Ôðàíñàäà ïóë âàùèäè. 

ÔÐÀÍÑÛÇ èñ. Ôðàíñàíûí ÿñàñ ÿùàëèñèíè 

òÿøêèë åäÿí õàëã âÿ áó õàëãà ìÿíñóá àäàì. 

Ôðàíñûç ãîøóíëàðû áèð ñûðà ïàðëàã ãÿëÿáÿëÿð 

ãàçàíäûëàð. 

ÔÐÀÍÑÛÇÚÀ çÿðô âÿ ñèô. Ôðàíñûç äèëèíäÿ. 

Ôðàíñûçúà äàíûøìàã. Ôðàíñûçúà-àçÿðáàéúàíúà 

ëöüÿò. 

ÔÐÁÇÀ [éóí. ïùðàñèñ – èôàäÿ] 1. ìóñ. Ìóñèãè 

ìþâçóñóíóí ùÿð ùàíñû êè÷èê âÿ íèñáÿòÿí 

òàì ùèññÿñè. Ôðàçà, àäÿòÿí èêè ìîòèâäÿí 

èáàðÿò îëóð. 

2. äèë÷. Úöìëÿ, èôàäÿ, èáàðÿ. Ìîòèâëÿðÿ áþëöíìÿéÿí 

áöòþâ ôðàçàëàð äà âàð. 

ÔÐÀÇÅÎËÓÝÈÉÀ [éóí. ïùðàñèñ – âÿ 

ëîýîñ] Ùÿð ùàíñû äèëÿ õàñ îëàí ñàáèò ñþç 

ÔÐÅÇ 

áèðëÿøìÿëÿðè âÿ èôàäÿëÿðèí ìÿúìóñó. Àçÿðáàéúàí 

äèëèíèí ôðàçåîëîýèéàñû. // Äèë÷èëèéèí, 

ñàáèò ñþç áèðëÿøìÿëÿðèíè þéðÿíÿí ñàùÿñè. 

ÔÐÀÇÅÎËÎÆÈ´ ñèô. [éóí.] Ôðàçåîëîýèéàéà 

àèä îëàí. Ôðàçåîëîæè èôàäÿëÿð. Ôðàçåîëîæè ëöüÿò. 

ÔÐÅÃÁÒ [ôð.] ßââÿëëÿð: ö÷äîðëó éåëêÿíëè 

ùÿðá ýÿìèñè, ñîíðàëàð èñÿ ýþçÿò÷è õèäìÿòè ö÷öí 

÷îõ ñöðÿòëè ùÿðá ýÿìèñè. Àòîì ýöú ãóðüóëó 

ôðåãàòëàð. Ôðåãàò êàïèòàíû. 

ÔÐÅÍ× [õöñ. àääàí] Öñòäÿí äþðä úèáè âÿ 

äàëäàí êÿìÿðúèéè îëàí ùÿðáè ýþäÿêúÿ. 

Ôðåí÷ ýåéìèø çàáèò. – Ìöñàôèðëÿð ôðåí÷ëÿðèíè 

÷ûõàðûá, éóéóíìàüà áàøëàäûëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ßéíèíäÿêè éàøûë ôðåí÷, äèçäÿí ÷ÿêìÿ, 

ýöìöøö ïàïàã, åíëè òîããà Ìÿäÿäè ÷îõ éàõøû 

òóòóðäó. ß.Âÿëèéåâ. 

ÔÐÅÍ×ËÈ ñèô. Ôðåí÷ ýåéìèø, ÿéíèíäÿ 

ôðåí÷ îëàí. Áèð óúàáîé, ãàðàñà÷ âÿ ôðåí÷ëè 

îüëàí òðèáóíàéà ÷ûõäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÔÐÅÍÎËÓÝÈÉÀ [éóí. ïùðåí – àüûë âÿ 

ëîýîñ – åëì] Àäàìûí ïñèõè âÿ ÿõëàãè êåéôèééÿòëÿðè 

èëÿ îíóí êÿëëÿñèíèí ãóðóëóøó àðàñûíäà 

ÿëàãÿ îëäóüóíó èääèà åäÿí ãåéðè-åëìè 

íÿçÿðèééÿ. Ôðåíîëîýèéàíûí åëìè äÿëèëëÿðÿ 

ÿñàñëàíìàäûüû ñöáóòà éåòèðèëìèøäèð. 

ÔÐÅÍÓËÎÃ [éóíàíúàäàí] Ôðåíîëîýèéà 


ÔÐÉÑÊÀ [èòàë. ôðåñúî – òÿçÿ, ãóðóìàìûø, 

éàø] ðÿññ. Òÿçÿ ìàëà öçÿðèíäÿ ñóëó áîéà èëÿ 

÷ÿêèëìèø øÿêèë, ðÿñì, íàõûø. Ìèêåëàíúåëîíóí 

ôðåñêàëàðû. Ôðåñêà äèâàð ðÿñìëÿðèíèí ÿñàñ òåõíèêàñûäûð. 

ÔÐÅÉÄÈ´ÇÌ [Àâñòðèéà ùÿêèìè âÿ ïñèõîëîãó 

Ôðåéäèí àäûíäàí] Ïñèõîëîýèéà âÿ 

ïñèõîïàòîëîýèéàäà èíñàíûí áöòöí ùÿðÿêÿòëÿðèíèí 

áàøëûúà àìèëèíèí éàëíûç ãåéðè-øöóðè 

áèîëîæè èíñòèíêòëÿð âÿ ìåéèëëÿð îëäóüóíó 

èääèà åäÿí, èíñàíëàðûí ùÿéàòûíäà ñîñèàë 

ìîìåíòëÿðè ùåñàáà àëìàéàí âÿ îíëàðûí 

øöóðëó ôÿàëèééÿòèíèí ðîëóíó àçàëòìàüà ÷àëûøàí 

úÿðÿéàí. Ôðåéäèçìèí ìöàñèð òÿðÿôäàðëàðû. 

Êëàññèê ôðåéäèçìèí ìåòîäîëîæè õöñóñèééÿòëÿðè. 

ÔÐÅÇ [ôð.] 1. Ìåòàëû, àüàúû âÿ ñ. áÿðê 

ìàòåðèàëëàðû èøëÿìÿê ö÷öí ôûðëàíàí ÷îõòèéÿëè 

êÿñèúè àëÿò. Òàõòàíû ôðåçäÿ éîíìàã. 

2. Òîðïàã ãàçìàã âÿ åéíè çàìàíäà îíó 

éóìøàëòìàã, òîðô äîüðàìàã âÿ ñ. ö÷öí èðÿëè 

÷ûõìûø ôûðëàíàí áàðàáàíäà õöñóñè òèéÿëÿðè 

îëàí ìàøûí. Éîë ôðåçè. 

209

ÔÐEÇÅÐ 

ÔÐÉÇÅÐ [ôð.] áàõ ôðåç 1-úè ìÿíàäà. 

Ôðåç ìàøûíû. – Áóíëàðûí àðàñûíäà äèøà÷àí 

ìàøûí, ôðåçåð àâòîìàòû, éîíóúó äÿçýàù, ýöúëö 

ùèäðàâëèê ïðåñëÿð âÿ ñ. âàðäûð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÔÐÅÇÅÐ×È èñ. Ôðåçåð äÿçýàùûíäà èøëÿéÿí 

ôÿùëÿ. 

ÔÐÈÇ èñ. [ôð.] àðõèò. Îðíàìåíòëè áÿçÿê. 

ÔÐÎÍÒÈÒ èñ. [ëàò.] Àëûí úèáèíèí ñåëèêëè 

ãèøàñûíûí èëòèùàáû. 

ÔÐÓÊÒÓÇÀ [ëàò. ôðóúòóñ – ìåéâÿ] êèì. 

Ìåéâÿëÿðäÿ, áàëäà, áÿçè áèòêèëÿðèí éàðïàãëàðûíäà 

âÿ ñ.-äÿ îëàí êàðáîí; ìåéâÿ øÿêÿðè. 

ÔÓÔÀÉÊÁ [ðóñ.] 1. Èñòè, òîõóíìà ãîëëó âÿ 

éà ãîëñóç êþéíÿê. 

2. Ñûðûãëû ýþäÿêúÿ. 

ÔÓÊ [ðóñ.] Äàìà îéóíóíäà ðÿãèáèí äèããÿòñèçëèéè 

öçöíäÿí îéóí÷óíóí ýþòöðäöéö 

äàìà. 

ÔÓÊÑ [àëì.] Áèëéàðä îéóíóíäà: øàðà òÿñàäöôè 

îëàðàã âóðóëàí ìöâÿôôÿãèééÿòëè çÿðáÿ. 

ÔÚÃÀ [èòàë.] ìóñ. 1. Åéíè ìóñèãè ìþâçóñóíóí 

áèð íå÷ÿ ñÿñëÿ àðäûúûë òÿêðàðû. 

2. Áåëÿ òÿêðàðà ÿñàñëàíàí ìóñèãè ÿñÿðè. 

ÔÓÃÁÑ [ôð.] ùÿðá. Äöøìÿíèí êå÷ÿúÿéè 

éåðäÿ ýþçëÿíèëìÿäÿí ïàðòëàìàã ö÷öí òîðïàã 

âÿ éà ñó àëòûíà ãîéóëàí ïàðòëàéûúû ìàääÿ 

(ìèíà). Ôóãàñ áîìáàñû. 

ÔÓÃÁÒÎ [èòàë.] ìóñ. Ôóãà öñëóáóíäà èøëÿíìèø 

ìóñèãè ìþâçóñó (ôóãàòî àäÿòÿí ñîíàòà 

âÿ éà ñèìôîíèéàíûí áèð ùèññÿñèíè òÿøêèë åäèð). 

ÔÓÍÈÊÓËÉÓÐ [ôð.] Äèê éîõóøëàðäà êàíàò 

äàðòû ãöââÿñè èëÿ èøëÿéÿí äÿìèð éîëó. [Àãèë] 

îðàéà ôóíèêóëéîðëà ãàëõìàüû òÿêëèô åòäèêäÿ 

Ýöëíàç åòèðàç åòìÿäè. Ã.Èëêèí. [Ö÷öíúö êàòèá 

Ôèðÿíýèçÿ:] Áó éàðüàíûí áàøûíäàí òóø 

Èñòèñóéà ýþçÿë áèð ôóíèêóëéîð ÷ÿêìÿê îëàðäû. 


ÔÓÍÊÑÈÎÍÁË [ëàòûíúàäàí] 1. “Ôóíêñèéà”äàí 

ñèô. Ôóíêñèîíàë àñûëûëûã. Ôóíêñèîíàë 

ìöíàñèáÿò. 

2. ñèô. Áèð øåéèí ãóðóëóøóíäàí äåéèë, 

ôÿàëèééÿòèíäÿí àñûëû îëàí. Öðÿê ôÿàëèééÿòèíèí 

ôóíêñèîíàë ïîçüóíëóüó (öðÿêäÿ àíàòîìèê 

äÿéèøèêëèê îëìàäàí áàø âåðÿí ïîçüóíëóã). 

– ßýÿð õÿñòÿëèê çàìàíû éàëíûç öçâëÿðèí íîðìàë 

èøè ïîçóëàðñà âÿ îðãàíèçìäÿ ãóðóëóø 

ïîçüóíëóüó íÿçÿðÿ ÷àðïìàçñà áåëÿ õÿñòÿëèê 

ôóíêñèîíàë õÿñòÿëèê àäëàíûð. “Èíñàí íÿäÿí 

õÿñòÿëÿíèð”. 

210 

ÔÓÒÁOËÊÀ 

ÔÚÍÊÑÈÉÀ [ëàò. ôóíúòèî – èúðà] 1. Âÿçèôÿ, 

ôÿàëèééÿò äàèðÿñè. 

2. ðèéàç. Ãèéìÿòè áàøãà äÿéèøÿí ãèéìÿòäÿí 

àñûëû âÿ îíà óéüóí îëàí äÿéèøÿí êÿìèééÿò. 

Òðèãîíîìåòðèê ôóíêñèéà (áóúàüûí 

êÿìèééÿòèíäÿí àñûëû îëàí êÿìèééÿò). 

3. áèîë. Ùåéâàí âÿ éà áèòêè îðãàíèçìèíèí, 

îíóí ùöúåéðÿ âÿ òîõóìàëàðûíûí ñïåñèôèê 

ôÿàëèééÿòè. Öðÿéèí ôóíêñèéàñû. – Úèíñè âÿçèëÿð 

ùîðìîíëàð âàñèòÿñèëÿ áÿäÿíèí áàøãà öçâëÿðèíÿ, 

öçâëÿðèí ôóíêñèéàëàðûíà òÿñèð åäèð. 

Ì.Àõóíäîâ. 

ÔÓÐÀÆÊÁ [ïîë.] Ãàáàã òÿðÿôèíäÿ ýöíëöéö 

îëàí áàø ýåéèìè. ßñýÿð ôóðàæêàñû. – Õàëàñû 

èñÿ þç ùåñàáûíà Íÿúÿôÿ ýèìíàçèñò ôóðàæêàñû 

àëäûðäû. Ã.Èëêèí. 

ÔÓÐÃÓÍ [ôð.] 1. Èêè (áÿçÿí äÿ áèð) àò 

ãîøóëàí äþðä÷àðõëû öñòöþðòöëö àðàáà. Ìöðñÿë 

êèøèíèí ñòàíñèéàéà ýþíäÿðäèéè áþéöê ôóðãîí 

ìåøÿíèí îðòàñûíäàêû àðàáà éîëó èëÿ êÿíäÿ 

ýÿëèðäè. Ì.Ùöñåéí. Ôóðãîí Àüñóäàí þòöá 

÷àéà éàõûíëàøàíäà àéðû áèð ìÿíçÿðÿ ìöøàùèäÿ 

îëóíóðäó. Ìèð Úÿëàë. 

2. Éöê ìàøûíëàðûíäà, àðàáàëàðäà âÿ ñ.-äÿ 

þðòöëö êóçîâ. // Áàãàæëûüû êóçîâäà îëàí àâòîìàøûí. 

ÔÓÐÃÎÍ×Ó èñ. Ôóðãîí (1-úè ìÿíàäà) ñöðÿí 

àäàì. 

ÔÓÐÃÎÍËÓ ñèô. Ôóðãîíó (2-úè ìÿíàäà) 

îëàí. Ôóðãîíëó àâòîìàøûí. 

ÔÓÒ èñ. [èíý.] Èíýèëèñ þë÷ö ñèñòåìèíäÿ 30 

ñì 48 ìì-ÿ áÿðàáÿð óçóíëóã âàùèäè. 

ÔÓÒÁÓË [èíý.] Ùÿð áèð êîìàíäàíûí àéàã 

(âÿ áÿçÿí áàø) çÿðáÿñè èëÿ ðÿãèáèí ãàïûñûíà 

ìöìêöí ãÿäÿð ÷îõ òîï (ãîë) âóðìàñûíäàí 

èáàðÿò èäìàí îéóíó. Ôóòáîë îéíàìàã. Ôóòáîë 

ñòàäèîíó. Ôóòáîë ìþâñöìö. Ìöàñèð ôóòáîëóí 

ÿñàñ ãàéäàëàðû ÕÛÕ ÿñðèí 60-úû èëëÿðèíäÿ 

Èíýèëòÿðÿäÿ èøëÿíìèøäèð. Àçÿðáàéúàíäà 

èëê ôóòáîë êîìàíäàëàðû 1911-úè èëäÿ Áàêûäà 

éàðàäûëìûøäûð. 

ÔÓÒÁÎË×Ó èñ. Ôóòáîë îéóí÷óñó. Áàêû ôóòáîë÷óëàðû 

1912-úè èëäÿ Òèôëèñäÿ èëê øÿùÿðëÿðàðàñû 

ìàò÷ êå÷èðìèø âÿ ãÿëÿáÿ ãàçàíìûøëàð. 

– Éàâàø-éàâàø Ìèíýÿ÷åâèðèí þç ôóòáîë÷óëàðû, 

âîëåéáîë÷óëàðû éåòèøèðäè. ß.Ñàäûã. 

ÔÓÒÁÓËÊÀ [èíý. ôîîòáàëë âÿ ðóñ. ...êà] 

Òðèêîòàæ èäìàí êþéíÿéè.

ÔÓÒËÉAÐ 

ÔÓÒËÉÁÐ [àëì.] Ñàõëàìàã âÿ éà õàðàá 

îëìàãäàí, çÿäÿëÿíìÿêäÿí âÿ ñ.-äÿí ãîðóìàã 

ö÷öí è÷èíÿ øåé ãîéóëàí ãóòó âÿ éà 

÷åõîë; ìÿùôÿç, ãàá. Êëàðíåòè ôóòëéàðà ãîéìàã. 

Ñààòûí ôóòëéàðû. 

ÔÓÒÓÐÈ´ÑÒ [ëàòûíúàäàí] 1. Ôóòóðèçì 

òÿðÿôäàðû. Èòàëéàí ôóòóðèñòëÿðè. 

2. Á à õ ôóòóðèñòèê. Ôóòóðèñò ÿñÿð. 

ÔÓÒÓÐÈÑÒÈ´Ê ñèô. [ëàòûíúàäàí] Ôóòóðèçì 

èäåéàëàðû èëÿ àøûëàíìûø; ôóòóðèçìèí ÿäÿáè 

öñóëëàðûíäàí èñòèôàäÿ åäÿí, ôóòóðèçì ñÿïêèñèíäÿ 

èøëÿíìèø. Ôóòóðèñòèê øåèð. Ôóòóðèñòèê 

øÿêèë. 

ÔÓÒÓÐÈ´ÇÌ [ëàò. ôóòóðóì – ýÿëÿúÿê] ÕÕ 

ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ ÿäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿòäÿ: 

ðåàëèçìè, åëÿúÿ äÿ ìÿäÿíè èðñè âÿ 

ìöàñèðè îëäóüó èíúÿñÿíÿòè ðÿää åäÿí, ýóéà 

çÿìàíÿéÿ äàùà óéüóí ýÿëÿí, êþùíÿ ñÿíÿòèí 

áöòöí ÿíÿíÿ âÿ öñóëëàðûíû äàüûòìàëû îëàí 

éåíè öñëóá éàðàòìàüà ÷àëûøàí ôîðìàëèñò úÿðÿéàí. 

Ãÿðá ôóòóðèçìèíèí áàøëûúà õöñóñèééÿòëÿðè. 

ÔÖÃßÐÀ [ÿð. “ôÿãèð” ñþç. úÿìè] êëàñ. Éîõñóëëàð, 

êàñûáëàð; ÿùàëèíèí éîõñóë òÿáÿãÿëÿðè. 

Ôöãÿðàíûí ãàíûíû ÷îõ äà ñîðóðëàð ëîòóëàð; 

Øåéõëÿð õàëãà ñàòûð ùóðèéö ãûëìàí, ìÿíÿ íÿ 

Ì.ß.Ñàáèð. Åé ôöãÿðà, áîø éåðÿ àüëàøìàéûí; 

Ùÿð êÿñè ýþðúÿê îíà ñàëëàøìàéûí. ß.Íÿçìè. 

ÔÖÃßÐÀÉÈ-ÊÀÑÈÁß èñ. [ÿð.] 1917-úè èë 

èíãèëàáûíäàí ãàáàã âÿ èíãèëàáûí èëê èëëÿðèíäÿ 

“ïðîëåòàðèàò” ìÿíàñûíäà èøëÿäèëìèø èôàäÿ. 

[Èëéàñ:] Íÿ èñòÿéèðñÿí, àíà, èíäè áöòöí åëìèí 

ãàïûëàðû ôöãÿðàéè-êàñèáÿ áàëàëàðûíûí öçöíÿ 

à÷ûãäûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÔÖÍÓÍ èñ. [ÿð. “ôÿíí” ñþç. úÿìè] êëàñ. 

Ôÿíëÿð, åëìëÿð, áèëèêëÿð. Îíëàð êè ñÿíèíëÿäèð 

ìöàñèð; Ùÿð åëìö ôöíóíÿ îëäó ìàùèð. 

Ì.ß.Ñàáèð. [Èðÿâàíäà] áèçèì äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí 

à÷ûëàí ìÿäðÿñÿëÿðäÿ öëóì âÿ ôöíóí 

êÿñá åäÿí ìöñÿëìàí øàýèðäëÿðè áàøãàëàðûíà 

íèñáÿòÿí ÷îõ àçäûð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÔÖÐÑßÒ èñ. [ÿð.] Áèð ñþçö äåìÿê âÿ éà 

áèð èøè ýþðìÿê ö÷öí ÿëâåðèøëè àí, ìöíàñèá 

âàõò, ìÿãàì, ìöâàôèã ùàë. Áó ôöðñÿò ùÿð 

âàõò ÿëÿ ýÿëìÿç. – Ãàíàäëû áèð ãóøäóð ôöðñÿò 

ÿçÿëäÿí.. Ñ.Âóðüóí. Ôöðñÿò àðàìàã (àõòàðìàã) 

– áèð èø ö÷öí ÿëâåðèøëè ìÿãàì àõòàðìàã, 

ýöäìÿê. Ìÿñìÿ äÿðäëÿðèíè Òàùèðçàäÿéÿ 

äàíûøìàã ö÷öí âàõò, ôöðñÿò àõòàðûðäû. 

ÔÖÐÑßÒ 

Ìèð Úÿëàë. Ôöðñÿò áèëìÿê – ôöðñÿòäÿí 

èñòèôàäÿ åòìÿê. Ãÿäèð ôöðñÿò áèëèá éàéûíäû, 

öçöíö áàüëàðà òÿðÿô òóòóá éàâàøúà äàëà 

áàõìàäàí ýåäèðäè. Ìèð Úÿëàë. Ôöðñÿò 

áóëóíìàã êëàñ. – áàõ ôöðñÿò òàïìàã. Õîøäóð 

êè, áóëàì âöñàëà ôöðñÿò; Éàðûì òÿðÿôèíäÿí 

îëà íöñðÿò. Ôöçóëè. Ôöðñÿò äöøìÿê – ÿëâåðèøëè 

âàõò âÿ øÿðàèò éàðàíìàã, èìêàí éàðàíìàã, 

ìÿãàì äöøìÿê. Àíðè ôöðñÿò äöøäöêúÿ 

[ÿðÿáëÿðëÿ] ñþùáÿò åäèðäè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

[Êàòèá:] Áèð àç äà ýþçëÿéèí, ôöðñÿò äöøÿí 

êèìè äåéÿðÿì. Ã.Èëêèí. Ôöðñÿò åëÿìÿê 

(åòìÿê) – áàõ ôöðñÿò òàïìàã. [Ñàëìàí:] 

Ôöðñÿò åëÿéÿí êèìè [òöëêö] ýèðèíÿ êå÷ÿíè 

ãàìàðëàéûá ïàð÷àëàéàúàãäû.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Ôöðñÿò ýþçëÿìÿê – áèð èø ö÷öí ÿëâåðèøëè àí, 

ìÿãàì ýþçëÿìÿê. Áóëóäëàð àðõàñûíäà äàëäàëàíûá 

ìöÿééÿí ôöðñÿò ýþçëÿéÿí ö÷ “Ì-109” 

áèðäÿí èëäûðûì êèìè øûüûäû. ß.Âÿëèéåâ. 

Ôöðñÿò òàïìàã – áèð ñþçö äåìÿê âÿ éà áèð 

èøè ýþðìÿê ö÷öí ìöíàñèá, ÿëâåðèøëè âàõò 

òàïìàã, ôöðñÿò åòìÿê, ôöðñÿò áèëìÿê. Ñÿêêèç 

ýöí îëàðäû êè, ýåäèá [Ùàúû êèøèíèí] ùàëûíû 

ñîðìàüà ôöðñÿò òàïìàìûøäûì. Ãàíòÿìèð. 

Ñÿðäàð Ðÿøèä áó õÿéàíÿòèíè ùÿéàòà êå÷èðìÿê 

ö÷öí ôöðñÿò òàïìàéàúàãäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ôöðñÿò âåðìÿê – øÿðàèò éàðàòìàã, èìêàí 

âåðìÿê, ìàúàë âåðìÿê (÷îõ âàõò èíêàðäà èøëÿäèëèð). 

[Ïàäøàù] åëÿ Ìÿëèêÿùìÿäÿ ÷àòàúàã, 

ùå÷ ôöðñÿò âåðìÿäè êè, àüçûí à÷ñûí.. (Íàüûë). 

×îáàí [äöøìÿíÿ] ãàëõìàüà ôöðñÿò âåðìÿéèá, 

÷îìàüû áàøûíà ÷ûðïäû âÿ þçö áàüûðéàðàí 

áèð ñÿñëÿ ãûé âóðóá èðÿëè øûüûäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Ôöðñÿòäÿí èñòèôàäÿ åòìÿê – áèð èø 

ýþðìÿê ö÷öí éàðàíìûø ÿëâåðèøëè øÿðàèòäÿí, 

âàõòäàí ôàéäàëàíìàã. [Éóñèô:] Ìÿí ôöðñÿòäÿí 

èñòèôàäÿ åäèá äàíûøìàã èñòÿéèðÿì. 

Á.Áàéðàìîâ. Ôöðñÿòè áàäà âåðìÿê – áàõ 

ôöðñÿòè ÿëäÿí áóðàõìàã. Åé êþíöë, ôöðñÿòè 

áàäÿ âåðìÿ, ýÿë; Ýöí êå÷èð, àé êå÷èð, èë 

éàìàí ýåäèð. Ì.Ðàùèì. Ôöðñÿòè ÿëäÿí áóðàõìàã 

(ãà÷ûðìàã, âåðìÿê, ÷ûõàðìàã) – 

áèð èøè ýþðìÿê ö÷öí éàðàíìûø øÿðàèòäÿí âÿ 

âÿçèééÿòäÿí äÿðùàë èñòèôàäÿ åòìÿìÿê. [Èççÿò:] 

Àù, ñÿí íå÷èí ãàíäûðìàäûí Èñìÿòè Íå÷èí 

ÿëèíäÿí ÷ûõàðòäûí ôöðñÿòè Ù.Úàâèä. [Ñîíà:] 

Áèç èíäèäÿí èøÿ áàøëàìàñàã, ôöðñÿòè ÿëäÿí 

áóðàõàðûã. Ù.Íÿçÿðëè. Áó ýöí áó ôöðñÿòè 

211

ÔÖÑÓÍ 

ÔÖÇÓÍ 

âåðìÿéèá ÿëäÿí; Êþíëöì èñòÿéÿíè äåéÿúÿéÿì 

ìÿí. Á.Âàùàáçàäÿ. Ôöðñÿòè ôþâò åòìÿê 

(ôþâòÿ âåðìÿê) – áàõ ôöðñÿòè ÿëäÿí 

áóðàõìàã. Ôöðñÿòè ôþâò åòìÿìÿê (ôþâòÿ 

âåðìÿìÿê) – áàõ ôöðñÿòäÿí èñòèôàäÿ 

åòìÿê. Ùàúû Ðöñòÿì ùå÷ âàõò þìðöíäÿ ôöðñÿòè 

ôþâò åòìÿìèøäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ëöòôÿëè 

äÿ ôöðñÿòè ôþâòÿ âåðìÿéèá, äåäè êè, äóð ýåäÿê 

êàçèíîéà, ãÿùâÿ è÷ÿê. È.Ìóñàáÿéîâ. 

ÔÖÑÓÍ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Ñåùð, ÿôñóí. Àíà 

îëìàç áèçÿ ùÿð áèð “éàâðóì” äåéÿí ýþçÿëäÿí; 

×öíêè îíóí õèëãÿòèíäÿ àéðûúà áèð ôöñóí 

âàð. Ì.Ìöøôèã. 

ÔÖÑÓÍÊÀÐ ñèô. [ôàðñ.] Âàëåùåäèúè, ìÿôòóíåäèúè, 

ùåéðàíåäèúè, ÿôñàíÿâè. Ôöñóíêàð 

ìÿíçÿðÿ. – Ñÿìàâè òöëëÿðäÿí ÿéíèíäÿ êþéíÿê; 

Ôöñóíêàð áèð ýÿëèí îòóðìóøäó òÿê. Ì.Äèëáàçè. 

Áàùàð ôöñóíêàð, ÿôñàíÿâè ýþçÿëëèéèëÿ áèçèì 

åëëÿðÿ ýÿëèðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÔÖÑÓÍÊÀÐËÛÃ èñ. Âàëåùåäèúèëèê, ùåéðàíåäèúèëèê, 

ÿôñàíÿâè ýþçÿëëèê. Ùöñíöíöí ÿñðàðû, 

ôöñóíêàðëûüû; Àíà òÿáèÿòè àíäûðûð ìÿíÿ. 


ÔÖÒÓÙÀÒ èñ. [ÿð. “ôÿòù” ñþç. úÿìè] 1. Áàõ 

ôÿòù. 

2. ìÿú. Ìöáàðèçÿ, ÷àëûøìà, çÿùìÿò âÿ ñ. 

íÿòèúÿñèíäÿ ÿëäÿ åäèëìèø øåéëÿð. ..Ãàçàíäûüûíûç 

ôöòóùàòû ìþùêÿìëÿíäèðèí âÿ áöòöí Øÿðã 

ö÷öí íöìóíÿ îëóí. Ã.Èëêèí. 

ÔÖÉÓÇÀÒ èñ. [ÿð.] êþùí. Ôåéçëÿð. 

ÔÖÇÅËÉÁÆ [ôð.] Òÿééàðÿíèí, áöòöí ùèññÿëÿðèíè 

áèð àðàäà áèðëÿøäèðÿí, åêèïàæûí, ñÿðíèøèíëÿðèí 

âÿ ñ.-íèí éåðëÿøäèéè ÿñàñ ùèññÿñè 

(ýþâäÿñè). Áÿçè ó÷óø àïàðàòëàðûíäà ôöçåëéàæ 

ãàíàäëà áèðëÿøèð. 

ÔÖÇÓË èñ. âÿ ñèô. [ÿð. “ôÿçë” ñþç. úÿìè] 

Óçóí÷ó, ÷îõäàíûøàí, íàããàë, àðòûã ñþçëÿð 

äàíûøàí. Ôöçóëó ñàëäûëàð úÿùÿííÿìÿ. Äåäè: 

– Îäóíó éàøäûð. (Àòà. ñþçö). Ñÿí ãóëàã àñ, 

ÿçèçèì, îëìà ôöçóë; Ùÿð íÿ êèì, ìÿí äåñÿì, 

ñÿí åéëÿ ãÿáóë. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÔÖÇÓËËÓÃ èñ. Óçóí÷óëóã, íàããàëëûã. 

Ùàúû õàí ñþçÿ áàøëàéàðàã äåéèðäè: – Úÿíàá 

àõóíä, ôöçóëëóã îëìàñûí, áèð ÿðçèì âàðäûð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ôöçóëëóã åëÿìÿê – óçóí- 

÷óëóã åëÿìÿê, íàããàëëûã åëÿìÿê, àðòûã-àðòûã 

ñþçëÿð äàíûøìàã. 

ÔÖÇÓÍ ñèô. êëàñ. Àðòûã, ÷îõ. Ìÿíäÿ Ìÿúíóíäàí 

ôöçóí àøèãëèê èñòåäàäû âàð; Àøèãè-ñàäèã 

ìÿíÿì, Ìÿúíóíóí àíúàã àäû âàð. Ôöçóëè. 

Ôöçóí îëìàã – àðòìàã, ÷îõàëìàã. Ôöçóí 

îëäóãúà åøãèì ýÿðì îëóð ÿøêèì ýþçöì è÷ðÿ. 

Ôöçóëè. Ãÿìö ìþùíÿò ôöçóí îëäó; Ñÿáÿá 

áîéíó éîüóí îëäó! Ì.ß.Ñàáèð. 

212

Ý 

Ýý 

Ý Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñûíûí äîããóçóíúó 

ùÿðôè. á à õ ýå. 

ÝÀÙ 1 [ôàðñ.] Úöìëÿíèí ùÿìúèíñ öçâëÿðèíè 

âÿ òàáåñèç ìöðÿêêÿá úöìëÿíèí òÿðêèá ùèññÿëÿðèíè 

áþëöøäöðìÿ ÿñàñûíäà áèðëÿøäèðÿí 

áàüëàéûúû (ÿñàñÿí òÿêðàð åäèëÿðÿê èøëÿäèëèð). 

Ýàù îðà, ýàù áóðà áàõûð. – [Ãÿùðÿìàí:] 

Ýàù áèçèì ãîøóí, ýàù äà öñéàí÷ûëàð ãàëèá 

ýÿëèðäèëÿð. Ù.Íÿçÿðëè. [Íàäèð] íàçèê éîðüàíûí 

àëòûíäà ýàù áó áþéðö, ýàù î áþéðö öñòÿ 

÷åâðèëèá ÷àïàëàéûðäû. Á.Òàëûáëû. Ýàù îëóð 

(êè) – ùÿðäÿíáèð, áÿçÿí, àðàáèð. Ýàù îëóð êè, 

äàíÿ, õóðóø ýÿçÿðñèç; Ñèç äöøÿðñèç ïÿðèøàíÿ, 

äóðíàëàð! Ì.Â.Âèäàäè. 

ÝÀÙ 2 ìÿù. áàõ áöçìÿ 2-úè ìÿíàäà. 

ÝÀÙÁÀÝÀÙ çÿðô [ôàðñ.] Ùÿðäÿíáèð, 

àðàáèð, áÿçÿí, ýàù-ýàù. ßçèç áàøûí ö÷öí îõó 

éàçûìû; Àýàù îë ùàëûìäàí ýàùáàýàù ìÿíèì. 

Ãóðáàíè. ßçÿëäÿí âàð èäè ëöòôö êÿðÿìèí; Ýàùáàýàù 

áÿðèéÿ ñåéðö-ãÿäÿìèí. Ì.Ï.Âàãèô. 

ÝÀÙÁÈÐ çÿðô Ùÿðäÿí, áÿçÿí, àðàáèð, ýàùäàíáèð. 

Èíñàô ö÷öí áóíó äà ëàçûìäûð äåìÿê êè, 

ÿúíÿáèëÿðèí è÷èíäÿ áó äà ýàùáèð èòòèôàã äöøöð 

êè, áèð êèøè ùÿòòà þâðÿòèíÿ ìÿùÿááÿòè îëà-îëà 

áèð þçýÿ þâðÿòÿ éàâóã äöøöð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÝÀÙÄÀÍ çÿðô Áÿçÿí, ùÿðäÿí, àðàáèð. Áàøûíà 

äþíäöéöì àëàýþç Ïÿðè; Ýàùäàí àüëà, 

ýàùäàí éàäà ñàë ìÿíè. Àøûã Àááàñ. Ýàùäàí 

÷èñêèí òþêÿð, ýàù äóìàí åéëÿð; Ýàù ýÿëèáýåäÿíè 

ïåøèìàí åéëÿð; Ýàùäàí ãåéçÿ ýÿëÿð, 

íàùàã ãàí åéëÿð.. Àøûã ßëÿñýÿð. 

ÝÀÙÄÀÍÁÈÐ áàõ ýàùáèð. Ýàùäàíáèð 

áèçÿ ýÿëÿðäè. – Ùÿð äÿôÿ ÷þðÿê áèøèðÿí âàõò 

Ùÿëèìÿ õàëà èêè, éà áÿëêÿ ö÷ þâðÿò ãîíøóëàðûíäàí 

þçöíÿ ìÿäÿä÷è ÷àüûðàðäû âÿ ýàùäàíáèð 

Òÿçÿêÿíääÿ áàúûñû Çèáåéäÿéÿ õÿáÿð âåðèðäè 

êè, ýÿëèá îíà êþìÿê åëÿñèí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÝÀÙ-ÝÀÙ áàõ ýàùáàýàù. Áèëìèøÿì 

áóëìàã âöñàëûí, ëåéê áèð öììèä èëÿ; Ýàùýàù 

þç õàòèðè-íàøàäûìû øàä åéëÿðÿì. Ôöçóëè. 

[Äÿðâèø:] Ìàëëàðûí ýþâøÿéè, àòëàðûí íÿðèëòèñè, 

ýàù-ýàù äà èòëÿðèí ìûðûëòûñû ãóëàüûìà ýÿëèðäè. 

À.Äèâàíáÿéîüëó. Ñÿíè áó úöð áþéöäÿíèí 

ÝÀÂÀËÛËÛÃ 

äîëàíàì áàøûíà ýÿðÿê; Ýàù-ýàù ÿëëÿðèíäÿí 

þïÿì, ýàù-ýàù ÿòÿéèíäÿí òóòàì. Øÿùðèéàð. 

ÝÀÙ-ÝÀÙÛ áàõ ýàù-ýàù. ßçèçèéÿì, êöëàùû; 

Ýþòöð áàøäàí êöëàùû; Îüóë, áþéöéÿíäÿ 

ñàë; Ìÿíè éàäà ýàù-ýàùû. (Áàéàòû). Óíóòìàéûí 

àøûüû; Éàäà ñàëûí ýàù-ýàùû. Ñàðû Àøûã. 

ÝÀÙÝÈÐ 1 ñèô. Éåðèøèíè òåç-òåç äÿéèøÿí, 

ñàáèò éåðèøè îëìàéàí. Ýàùýèð àò. 

ÝÀÙÝÈÐ 2 ìÿù. Íàðûí ñàðû ãóì. Äàøûí öñòöíÿ 

ýàùýèð òþêìÿê. 

ÝÀÙÝÈÐËÈÊ 1 èñ. Ýàùýèð àòûí õàñèééÿòè 

(áàõ ýàùýèð 1 ). Áó àòûí ýàùýèðëèéè õîøóìà 

ýÿëìèð. 

ÝÀÙÝÈÐËÈÊ 2 èñ. Ýàùýèð îëàí éåð; ãóìëóã 

(áàõ ýàùýèð 2 ). 

ÝÀÙÛ áàõ ýàù 1 Ýàùû øàùà áèð òÿíÿ âóðàð, 

ýàùû âÿçèðÿ. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÝÀÙÛ-ÝÀÙÛ áàõ ýàù-ýàù. Åé ñåâäèéèì, 

ãàéäàñûäûð ãûçëàðûí; Ýàùû-ýàùû áó ñþç àòìàã 

íÿäÿíäèð. Ãóðáàíè. Äåìèðÿì îéíàñûí òà àõøàìàäÿê; 

Ýàù îòóðñóí, ýàùû-ýàùû îéíàñûí. 


ÝÀÙËÛ áàõ áöçìÿëè. Ùÿìèøÿêè êèìè 

[Øàùáÿé] éåíÿ äÿ ëèôÿëè øàëâàð, ãàðà ýàùëû 

àðõàëûã ýåéìèøäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÝÀÏ èñ. êþùí. Ñþùáÿò, äàíûøûã. [Êÿòõóäà:] 

Àé îüóë, ýàïûíûçûí óúóíäàí-ãóëàüûíäàí åøèòäèì. 

Ì.Ùöñåéí. Ýàï åòìÿê – ñþùáÿò åòìÿê, 

äàíûøìàã. [Çàëõà:] Ñàëàìÿëåéê, Áàéðàì! 

Êèìëÿ ýàï åäèðñÿí Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÝÀÏÒËÀÌÀ “Ýàïëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÀÏËÀÌÀÃ ô. êþùí. Ñþùáÿò åòìÿê, äàíûøìàã. 

ÝÀÂÀÙÛÍ èñ. Êîòàíûí, õûøûí òîðïàã ëàéûíû 

àëòäàí êÿñÿí êÿñèúè ùèññÿñè. Àëû êèøè åíèá, 

øóìäàí ýàâàùûíû ÷ûõàðûá õûøûí ãóëàãëû êþòöéöíÿ 

÷àëäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Íÿúÿôàëû:] Ñàõëàéûí, 

à áàëà, êîòàí èëèøäè, ýàâàùûíû ãûðàúàãñûíûç. 


ÝÀÂÀËÛ èñ. ×ÿéèðäÿêëè ýèðäÿ, éàõóä óçóíñîâ 

ñàðû âÿ éà áÿíþâøÿéè ðÿíýëè ìåéâÿ. Éàé 

ôÿñëèíäÿ ÿðèê, ýàâàëû äÿéèðäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

[ßééàð:] ..Åëÿ êè áóäàãëàð áàøûíû ÿéÿð, íàð, 

ùåéâà, øàôòàëû, ýàâàëû äÿéÿð.. À.Øàèã. // Áó 

ìåéâÿíèí àüàúû, éà êîëó. Äûðìàøäûì ýàâàëû 

àüàúûíà. Ãàíòÿìèð. 

ÝÀÂÀËÛËÛÃ èñ. ×îõëó ýàâàëû àüàúû ÿêèëìèø 

éåð, ýàâàëû áàüû. Áàüûí áèð ùèññÿñè ýàâàëûëûãäûð. 

213

ÝÀÂÓÐ 

214 

ÝÅÚß×È×ßÉÈ 

ÝÀÂÓÐ èñ. [ÿð.] 1. Ìöñÿëìàíëàðûí èñëàì 

äèíèíÿ èáàäÿò åòìÿéÿíëÿðÿ âåðäèéè àä. Ýàâóðóí 

òÿíáÿëè – êåøèø, ìöñÿëìàíûí òÿíáÿëè – äÿðâèø. 

(Àòà. ñþçö). [Ãÿäèð:] Ýàâóð þëäöðäöéöì 

ö÷öí ðÿèñèí ùþðìÿòèíÿ, õÿëÿòèíÿ íàèë îëàúàüàì. 

Ìèð Úÿëàë. // Ñþéöø ìÿãàìûíäà èøëÿäèëèð. 

ÝÀÂÓÐËÓÃ èñ. Ìöñÿëìàí äèíèíÿ èíàíìàìà; 

äèíñèçëèê, êàôèðëèê. 

ÝÅ “Ý” ùÿðôèíèí âÿ áó ùÿðôëÿ èøàðÿ îëóíàí 


ÝÅÚ çÿðô Ìöÿééÿíëÿøäèðèëìèø, ãÿðàðëàøäûðûëìûø 

âàõòäàí ñîíðà. Ýåú ýåòìÿê. Ýåú õÿáÿð 

òóòìàã. Ýåú ùÿðÿêÿò åòìÿê. Ãàòàð ö÷ ñààò ýåú 

ýÿëäè. Î îõóìàüà ýåú áàøëàìûøäûð. – [Ýöë- 

÷þùðÿ ßñýÿðÿ:] Áèð ãÿäÿð ýåú ýÿëñÿéäèí, þçöìö 

þëäöðìöøäöì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

◊ Ýåú ýÿëäè, òåç þéðÿíäè; ýåú ýÿëèá, òåç 

þéðÿíÿí – áàúàðûãëû, çèðÿê, òåç óéüóíëàøàí 

àäàì ùàããûíäà (àäÿòÿí ìÿíôè ìÿíàäà èøëÿíèð). 

[Ìÿùáóáÿ:] Áóðàäà äåéèáëÿð êè, ýåú 

ýÿëäè, òåç þéðÿíäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ýåú-ýåú çÿðô Ùÿðäÿíáèð, áÿçÿí (òåç-òåç 

çèääè). [Ñÿìÿä] åâÿ ýåú-ýåú ýÿëÿðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ìåùðèáàí ÷îõ ýåú-ýåú ýöëöìñöíöð, 

ýöëöìñöíÿíäÿ äÿ öçöíäÿêè òÿíàñöá ïîçóëóð.. 


ÝÅÚÄßÍ çÿðô Àäè âàõòäàí òåç, ùÿìèøÿêèíäÿí 

ÿââÿë. Ñàáàù ýåúäÿí ÷ûõìûøäûì øÿùÿðÿ, 

íÿ ýþðäöì: áèð âóðùàâóðäóð, áèð ÷àëùà÷àëäûð 

êè, ýÿë ýþðÿñÿí. “Ìîë. Íÿñð.” 

ÝÅÚÄßÍ-ÝÅÚ çÿðô ×îõ ýåú, ëàï ýåú. 

[Ãÿðÿíôèë õàëàíûí] ýåúäÿí-ýåú ýþçöíÿ éóõó 

ýåòäè. ß.Âÿëèéåâ. ..[Éóñèô] ýåúäÿí-ýåú äèëëÿíäè: 

– Äåäè-ãîäó éàéìàã Ãàðàäîíëóíóí 

êþùíÿ ïåøÿñèäè. È.Ùöñåéíîâ. 

ÝÅÚÄßÉßÍ áàõ ýåúéåòèøÿí. 

ÝÅÚß èñ. 1. Ýöíöí ýöíáàòàíäàí ýöí÷ûõàíà 

ãÿäÿð, àõøàìäàí ñÿùÿðÿ ãÿäÿð îëàí 

ùèññÿñè. Ýåúÿ âàõòû. – Ýåúÿíèí õåéðèíäÿí ñàáàùûí 

øÿðè éàõøûäûð. (Àòà. ñþçö). Ãÿäÿì áàñûá 

áèçÿ ýÿëñèí íàýàùè; Áèð ýåúÿ ìÿí îíó 

ìåùìàí åéëÿðÿì. Ì.Ï.Âàãèô. Ýåúÿäÿí ö÷äþðä 

ñààò êå÷ìèøäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ýåúÿ áîéó – áöòöí ýåúÿíè. Ýåúÿ ýþçö 

– ýåúÿ âàõòû, ýåúÿíèí ãàðàíëûüûíäà, ýåúÿ. 

[Ýöëíàç:] Àòà, áó ýåúÿ ýþçö ùàðà.. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ýåúÿ êå÷ìÿê – ýåúÿíèí ýåú 

âàõòû îëìàã, éàòìàã âàõòûíäàí êå÷ìÿê. Ìöíàãèøÿ 

îëàúàüûíû ùèññ åäÿí Ãóëó ñààòà áàõäû: 

– Ýåúÿ êå÷èð, ýåòìÿëèéèê, – äåäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ýåúÿ ãàðàëìàã (äöøìÿê) – ýöíäöç 

ãóðòàðûá ýåúÿ áàøëàíìàã. Òÿáèáñèç-äàâàñûç 

õÿñòÿ íåéëÿñèí! Áóëóäëàð îéíàäû, ýåúÿ 

ãàðàëäû. Ñ.Âóðüóí. Ýåúÿäÿí êå÷ìÿê – ýåúÿ 

äöøÿíäÿí ìöÿééÿí ìöääÿò êå÷ìÿê. Ýåúÿäÿí 

êå÷ìèøäè, öôöãëÿð ãàðà; Ñàíàñàí êàèíàò 

÷ÿêèëèð äàðà. Ñ.Âóðüóí. Ýåúÿéÿ äöøìÿê – 

ýåúÿ éîë ýåòìÿéÿ âÿ éà ÷þëäÿ ãàëìàüà ìÿúáóð 

îëìàã, ýåúÿëÿìÿê ö÷öí éàøàéûø éåðèíÿ 

÷àòà áèëìÿìÿê. Ýåúÿéÿ äöøÿúÿéèê, ùÿëÿ àçû 

ö÷ ñààòëûã éîëóìóç ãàëûá.. È.ßôÿíäèéåâ. 

2. Ìöÿééÿí èúòèìàè, ñèéàñè, ÿäÿáè ìÿñÿëÿëÿðÿ, 

ýþðêÿìëè øÿõñèééÿòëÿðèí õàòèðÿñèíÿ 

ùÿñð îëóíìóø àõøàì éûüûíúàüû. Ôöçóëè ýåúÿñè. 

ßäÿáè ýåúÿ. Ýÿíúëÿð ýåúÿñè. // äàí. Àõøàì 

êå÷èðèëÿí ìöñàìèðÿ, êîíñåðò. 

3. Ýåúÿ åâäÿ ýåéèëÿí, ýåúÿëÿð èñòèôàäÿ åäèëÿí. 

Ýåúÿ ïàïàüû. Ýåúÿ êþéíÿéè. 

4. Ýåúÿ ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí, ýåúÿ èøëÿéÿí, 

ýåúÿ îëàí. Ýåúÿ ãàòàðû. Ýåúÿ ñàíàòîðèéàñû. – 

..Áàêûíûí “Íèúàò” úÿìèééÿòèíÿ ùÿñÿä àïàðûðëàð 

êè, îðàäà ìöíòÿçÿì ýåúÿ êóðñëàðû âàð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ýöíäöç ìÿêòÿáèíäÿí 

ýåúÿ ìÿêòÿáèíÿ êå÷äèê. Ã.Èëêèí. 

◊ Ýåúÿ êÿñìÿê – àäÿòÿí òîé ýåúÿëÿðèíäÿ 

ñÿùÿðÿ ãÿäÿð éàòìàéûá øÿíëèê åòìÿê. Ýöíäöç 

íèéÿ éàòûðñàí, ýåúÿ êÿñìÿìèñÿí êè Ýåúÿ 

ãàðà, úöúÿ ãàðà – “õÿëâÿòäèð”, “ýèçëèäèð”, 

“êèìñÿ ýþðìöð” ìÿíàñûíäà. Ýåúÿíè ýöíäöçÿ 

ãàòìàã – ÷îõ èøëÿìÿê, ùÿääèíäÿí 

àðòûã ÷àëûøìàã, ýåúÿ äÿ, ýöíäöç äÿ èøëÿìÿê. 

Ìÿí êè ùÿð ýåúÿíè ãàòäûì ýöíäöçÿ; Öôöãäÿ 

ñþíìÿñèí óëäóçóì, Àéûì! Ñ.Âóðüóí. Õîøäóð 

áèçÿ, õîøäóð ýåúÿíè ýöíäöçÿ ãàòìàã; Ãóðìàã 

âÿ éàðàòìàã! Ñ.Ðöñòÿì. Ýåúÿíèí áèð 

àëÿìè (âàõòû) – ýåúÿäÿí õåéëè êå÷ÿíäÿí 

ñîíðà, ýåúÿ éàðûñûíäàí ñîíðà. Ýåúÿíèí áèð 

âàõòû áèð äÿ éóõóäà ýþðäö êè, áèð äèøè ëàõëàéûá, 

àüçû ãàí èëÿ äîëäó. “Êîðîüëó”. Ýåúÿíèí 

áèð àëÿìè; Éàðûãàðàíëûã îòàã; À÷äûì 

ýþçëÿðèìè. Ð.Ðçà. 

ÝÅÚßÁßÝÖÍÄÖÇ äàí. áàõ ýåúÿ-ýöíäöç. 

Ýåúÿáÿýöíäöç èøëÿìÿê. – Áèð àé ýåúÿáÿýöíäöç; 

Î ãûðïìàäû ýþçöíö. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÝÅÚßÁßÍÞÂØßÑÈ èñ. áîò. Éåðàëòû êþê 

éóìðóëàðû îëàí éàáàíû áÿçÿê áèòêèñè; ýåúÿ- 

÷è÷ÿéè. 

ÝÅÚß×ÛÐÀÜÛ èñ. çîîë. Ýåúÿëÿð ïàðûëäàéûá 

èøûã âåðÿí áþúÿê; èøûëäàãóø. 

ÝÅÚß×È×ßÉÈ áàõ ýåúÿáÿíþâøÿñè.

ÝÅÚß-ÝÖÍÄÖÇ 

ÝÅÚß-ÝÖÍÄÖÇ 1. èñ. Ýåúÿ-ýöíäöçöí äàâàì 

åòäèéè 24 ñààò ìöääÿò. Íÿ ãÿäÿð ýåúÿýöíäöç; 

Áó ñàéàã ýÿëèá êå÷ìèø. Ð.Ðçà. 

2. çÿðô Äàèì, ùÿìèøÿ; áöòöí ýöíö âÿ ýåúÿíè, 

âàõò áèëìÿäÿí. Ýåúÿ-ýöíäöç èøëÿìÿê. 

Ýåúÿ-ýöíäöç ÷àëûøìàã. – Ñÿíñèç ôöçóí îëóð 

ýåúÿ-ýöíäöç ôÿëàêÿòèì; Ñÿáðèì òöêÿíäè, éîõ 

ãÿìè-ùèúðàíÿ òàãÿòèì. Ù.Úàâèä. [Íàäèð] éîðóëìàã 

áèëìÿéèá ýåúÿ-ýöíäöç áóðóãëàðûí öñòöíäÿ 

äóðàðàã ñÿðÿíúàì âåðÿðäè. Á.Òàëûáëû. 

[Ìÿðúàíîâ:] Ýåúÿ-ýöíäöç âàõò-áèâàõò ÷àëûøûðëàð. 


3. èñ. äàí. êþùí. Êå÷ìèøäÿ ãàäûí ïàëòàðû òèêèëÿí 

áèð èïÿê ïàð÷àíûí àäû. Ýåúÿ-ýöíäöçäÿí 

ïàëòàð ýåéìÿê. 

◊ Ýåúÿñè-ýöíäöçö îëìàìàã – ýåúÿýöíäöç 

áèëìÿäÿí èøëÿìÿê, ÷àëûøìàã ðàùàòëûã 

áèëìÿìÿê. Òàüëàð ìÿùñóë òþêÿíäÿ, êèøèíèí 

ýåúÿñè-ýöíäöçö îëìàç(äû).. Ìèð Úÿëàë. 

ÝÅÚß-ÝÖÍÄÖÇËÖ áàõ ýåúÿëè-ýöíäöçëö. 

ÝÅÚß-ÝÖÍÄÖÇËÖÊ ñèô. Àäÿòÿí ñàéëàðëà: 

áèð ýåúÿ-ýöíäöçëöê – áèð ýåúÿ-ýöíäöç 

ìöääÿòèíäÿ îëàí, áèð ýåúÿ-ýöíäöçÿ áÿñ 

åäÿí. Áèð ýåúÿ-ýöíäöçëöê îäóí. 

ÝÅÚßÊßÑÄÈ èñ. åòíîãð. Òîé ýåúÿëÿðè ñÿùÿðÿ 

ãÿäÿð ñöðÿí øÿíëèê ìÿðàñèìè. 

ÝÅÚßÊÈ ñèô. Ýåúÿ îëìóø, ýåúÿ áàø âåðìèø. 

Ýåúÿêè ùàäèñÿ. Ýåúÿêè ñþùáÿò. – Ñöáù 

ñþíäö øÿá êè, õÿëãÿ ãèáëÿ èäè áèð ÷ûðàü; 

Ýåúÿêè èãáàëû ýþð, ýöíäöçäÿêè èäáàðÿ áàõ! 

Ì.Â.Âèäàäè. [Ãàðû ÷îáàíëàðà:] Ãóìðó õàë÷àñûíà 

áàõìàüà ýÿëèá, – äåäè, – áó ýåúÿêè òóôàíäàí 

ñîíðà öðÿéè äàðûõäû.. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÝÅÚßÊÎÐËÓÃ, ÝÅÚßÊÎÐËÓÜÓ èñ. òèá. 

Ýåúÿëÿð ýþçöí ýþðìÿ ãàáèëèééÿòèíèí àçàëìàñûíäàí 

èáàðÿò ýþç ãöñóðó; øÿáêîðëóã. 

ÝÅÚßÊÎÐÓ èñ. Ýåúÿêîðëóüó îëàí àäàì; 

øÿáêîð. 

ÝÅÚßÃÎÍÀÜÛ èñ. 1. Áèð ýåúÿ ãîíàã ãàëàí 

àäàì. Ýåúÿãîíàüû òåçäÿí ýåòäè. 

2. èñòåù. Îüðó ìÿíàñûíäà. Ìèëèñ íÿôÿðè áèð 

íå÷ÿ òèí ãà÷àíäàí ñîíðà ýåúÿ ãîíàãëàðûíû 

éàõàëàäû. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÝÅÚßÃÓØÓ èñ. 1. Á à õ éàðàñà 1-úè ìÿíàäà. 

×îõ éåðèìÿéèá óøàã éåíÿ äóðäó, áàøûíûí 

öñòÿ áèð ýåúÿãóøó ùÿðëÿíèá ôûðëàíûðäû. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Áàéãóø õàðàáà, ýåúÿãóøó 

ãàðàíëûã ñåâÿí êèìè õàèí àäàìëàð äà õÿëâÿòè 

õîøëàðëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÅÚßÉÀÐÛ(ÑÛ) 

2. ìÿú. çàð. Ýåúÿëÿð àç éàòàí, éóõóñó 

îëìàéàí, éóõóñóç àäàì ùàããûíäà. Óøàã ëàï 

ýåúÿãóøóäóð. Ñÿí ëàï ýåúÿãóøóñàí êè. 

ÝÅÚßËßÌß “Ýåúÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÚßËßÌßÊ ô. Ýåúÿíè ãàëìàã, ýåúÿíè 

êå÷èðìÿê, áèð ýåúÿíè éàòìàã. Ìåùìàíõàíàäà 

ýåúÿëÿìÿê. Êÿíääÿ ýåúÿëÿìÿê. – Ôÿãÿò 

[Òåëëèíèí] àäàìñûç, òàìàìèëÿ õÿëâÿò áèð 

ùÿéÿòäÿ éàëãûç ãàëûá ýåúÿëÿäèéè îëìàìûøäû. 

Ñ.Ùöñåéí. [×îïî:] Åâ ýåúÿëÿäèéèì çèíäàíäàí 

äàùà àüûð ýþðöíöðäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Áèðäÿí-áèðÿ ìÿíÿ åëÿ ýÿëäè êè, ìÿí óçóí 

éîëëàðû àøûá ýÿëÿðÿê íÿíÿìèí íàüûëëàðûíäà 

åøèòäèéèì ÿôñàíÿâè áèð þëêÿäÿ ýåúÿëÿìèøÿì... 


ÝÅÚßËÈÊ èñ. 1. Àäÿòÿí ñàéëàðëà èøëÿíÿðÿê 

áèð øåéèí íå÷ÿ ýåúÿéÿ êèôàéÿò åäÿúÿéèíè, 

íå÷ÿ ýåúÿéÿ ÷àòàúàüûíû, íå÷ÿ ýåúÿäÿ ýþðöëÿúÿéèíè 

áèëäèðèð. Èêè ýåúÿëèê îäóí. Áèð ýåúÿëèê 

èøèì ãàëûá. – Áèð ýåúÿëèê ìÿòëÿáèí áèð ñÿíÿ 

ìàáÿäè âàð. (Àòà. ñþçö). Áèð ýåúÿëèê îòàüûíäà; 

Îëìóøàì ìåùìàí ñÿíÿ ìÿí. Àøûã Ìóñà. 

2. Ýåúÿ ýåéèëÿí êþéíÿê âÿ ñ. Ñîôèéà î 

ãÿäÿð àüëàäû êè, ýåúÿëèéèíèí äþøö òàìàì èñëàíäû. 


◊ Îí äþðä ýåúÿëèê àé – 1) áÿäèðëÿíìèø, 

áöòþâ àé; áÿäèð. Îí äþðä ýåúÿëèê àéûí ýöìöø 

íóðó áèð-áèðèíÿ ãûñûëûá éàòàí öñéàí÷ûëàðûí 

öñòöíö éîðüàí êèìè þðòìöøäö. Ï.Ìàêóëó; 

2) øàèð. ýþçÿë ãûç (áÿçÿí “êèìè” ãîøìàñû èëÿ 

áèðëèêäÿ èøëÿíèð). Ýÿëèí îí äþðä ýåúÿëèê àé 

êèìèäèð. 

ÝÅÚßËÈ-ÝÖÍÄÖÇËÖ çÿðô Ýåúÿ âÿ ýöíäöç, 

äàèì. Ýåúÿëè-ýöíäöçëö èøëÿìÿê. – Øÿðÿôîüëó 

þçö õàùèø åäèá [Ðöñòÿìè] ùèññÿñèíÿ 

êå÷èðäè, èêè èë ýåúÿëè-ýöíäöçëö áèð éåðäÿ îëäóëàð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Áóíà ýþðÿ äÿ êîìáàéí÷ûëàð 

øèðèí éóõóëàðûíà õÿëÿë ãàòàðàã, 

ýåúÿëè-ýöíäöçëö ñöêàíûí äàëûíäàí ÷ÿêèëìèðäèëÿð. 

Ã.Èëêèí. 

ÝÅÚßÐÈÉßÍ ñèô. õöñ. ßðèìÿñè ÷ÿòèí îëàí, 

÷ÿòèí ÿðèéÿí, òåç ÿðèìÿéÿí. Ýåúÿðèéÿí ìåòàëëàð. 

ÝÅÚßÂßÐ èñ. áîò. ×îõèëëèê êþêöìñîâëó 

äÿðìàí áèòêèñè. 

ÝÅÚßÉÀÐÛ(ÑÛ) çÿðô Ýåúÿ ñààò 12-äÿ, 

ýåúÿíèí òÿí éàðûñûíäà. Ãàçàí õàí áèð îâóú 

áÿéëÿ ýåúÿéàðûñû ñÿðùÿä ÷àéûíûí ñàùèëèíÿ ÷àòûá 

àòûíû ñóéà âóðäó. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Áèðèíúè ýöí 

ýåúÿéàðû; Ãóðä ãûñíàäû ãîéóíëàðû. Ì.Äèëáàçè. 

215

ÝÅÚÈÊÄÈÐÈËÌß 

216 

ÝÅÄÈÁ-ÝßËÌßÊ 

ÝÅÚÈÊÄÈÐÈËÌß “Ýåúèêäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÚÈÊÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Âàõòûíäà ýþðöëìÿìÿê, 

éóáàäûëìàã, ëÿíýèäèëìÿê. Äþë 

âàõòûíäà êå÷èðèëèð, éóí ãûðõûìû ýåúèêäèðèëìèð. 


ÝÅÚÈÊÄÈÐÌß “Ýåúèêäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÚÈÊÄÈÐÌßÊ ô. Áèð èøè ëàçûìè âàõòûíäà 

ýþðìÿìÿê, éóáàòìàã, ëÿíýèòìÿê. [Ùÿêèìöëìöëê:] 

..Ìÿíèì àíëàäûüûìà ýþðÿ ÿëàùÿçðÿò 

ìöòëÿã [Ñÿëèìè] ìÿùâ åäÿúÿêäèð. Ëàêèí ýåúèêäèðìÿéèíÿ 

ñÿáÿá áÿçè ñèðëÿðè àøêàðà ÷ûõàðìàã 

èñòÿìÿñèäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÅÚÈÊÌß “Ýåúèêìÿê”äÿí ô.èñ. Ôÿððóõ 

êèøèíèí ýåúèêìÿñè Íàòèãèí õîøóíà ýÿëìÿäè. 


ÝÅÚÈÊÌßÊ ô. 1. Âàõòûíäà ýÿëìÿìÿê, 

âàõòûíäàí ýåú ýÿëìÿê; éóáàíìàã, ýåú ÷àòìàã. 

Ìöñàìèðÿéÿ ýåúèêìÿê. Äÿðñÿ ýåúèêìÿê. 

Ãàòàð èêè ñààò ýåúèêäè. – [Ëÿòèôÿ] ùå÷ 

âàõò áåø-îí äÿãèãÿäÿí àðòûã ýåúèêìÿçäè. 

Ì.Ùöñåéí. Ýÿìè ýåúèêÿí çàìàíëàðäà éöêäàøûéàíëàð 

âÿ èø÷èëÿð êþðïöäÿêè òàëâàðûí àëòûíà 

òîïëàøûðäûëàð. Ã.Èëêèí. ßýÿð Øàùìàð áó 

ýöí ÷ûõìàñà, ùÿì Íÿðìèíÿäÿí ÿëè öçöëÿúÿê, 

ùÿì äÿ èìòàùàíëàðà ýåúèêÿúÿêäè. Á.Áàéðàìîâ. 

2. Âàõòûíäà îëìàìàã, ëÿíýèìÿê, òÿõèðÿ 

äöøìÿê. Ãûø ýåúèêäè. – Àíúàã Íàçëû .. ×èìíàçûí 

äåäèéèíÿ ÿìÿë åòìÿêäÿ ýåúèêèðäè. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Áàùàð ýåúèêèðäè, ùàâàëàð òåçòåç 

äÿéèøèðäè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÝÅÚÃÀÉÍÀÉÀÍ ñèô. õöñ. Ãàéíàìàñû óçóí 

÷ÿêÿí, òåç ãàéíàìàéàí (ìàéåëÿð ùàããûíäà). 

ÝÅÚËÈÊ èñ. Ýåú îëìà, âàõòûíäà âÿ éà òåç 

îëìàìà (òåçëèê çèääè). 

ÝÅÚ-ÒÅÇ çÿðô Òåç îëìàñà äà, ìöòëÿã áèð 

âàõò îëàúàã, áèð ýöí, íÿ âàõò îëóðñà îëñóí; 

ëàáöääÿí. Ýåú-òåç ðàñòëàøìàã. – Äöøìÿíëÿ 

ýåú-òåç ãàðøû-ãàðøûéà ýÿëìÿê, ìÿñÿëÿíè ùÿëë 

åòìÿê ëàçûìäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Àíàì] ýåúòåç 

[òîéóãëàðà] áèð áÿëà éåòèøÿúÿéèíè áèëèðäè. 

À.Øàèã. Ýåúè-òåçè îëìàã – áèð èøèí, ùàäèñÿíèí 

âÿ ñ. òåç âÿ éà ìöòëÿã áàø âåðÿúÿéèíè 

áèëäèðèð. Èøèí ýåúè-òåçè âàð. 

ÝÅÚÉÅÒÈØßÍ ñèô. Î áèðèëÿðèíäÿí äàùà 

ýåú éåòèøÿí, äàùà ýåú äÿéÿí, ýåúäÿéÿí. Ýåúéåòèøÿí 

ìåéâÿ. Ýåúéåòèøÿí áóüäà. 

ÝÅÄßÚßÊ çÿðô Ýåäèëìÿñè ëàçûì îëàí; 

ýåòìÿëè, ýåäèëÿñè. Àëëàùäàí ýèçëèí äåéèë, ñèçäÿí 

íÿ ýèçëèí. Ìÿíèì áèð ýåäÿúÿê éåðèì âàð. 


ÝÅÄßËÈ çÿðô Ýåäÿíäÿí áÿðè, ýåäÿíäÿí 

áó âàõòà êèìè, ýåòäèêäÿí ñîíðà. Úàíûì ýåäÿëè 

áÿñè çàìàíäûð; Úèñìèìäÿêè èíäè þçýÿ 

úàíäûð. Ôöçóëè. Ýåäÿëè ñÿí, éûõûëäû êþíöë åâè; 

Õÿðàá îëóð, áÿëè, åâ êÿòõóäàñûç. Êèøâÿðè. 

ÝÅÄßÍ-ÝßËßÍ èñ. Éîëäàí þòÿí ùÿð áèð 

øÿõñ, ùÿð êÿñ, ùÿð àäàì. [Àðâàä] ýåäÿíäÿíýÿëÿíäÿí 

ÿðèíè ñîðóøóðäó. Ìèð Úÿëàë. 

ÝÅÄßÍÈ äàí. áàõ ýåäÿëè. Ýöëñàáàù áó 

åâäÿí ýåäÿíè Áàéðàìûí îòàãëàðûíäàêû ñÿëèãÿ 

òàìàì ïîçóëìóøäó. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝÅÄßÐ-ÝßËÌßÇ èñ. Ãàéûòìàñû ìöìêöí 

îëìàéàí éåð; þëöì. Âöúóäó èêè ãàðà ãÿïèéÿ 

äÿéìÿç, àììà ýöë òÿêè îüëàíëàðû äàëáàäàë 

ëÿêÿëÿéèá, áèð-áèð ýåäÿð-ýÿëìÿçÿ éîëëàäûëàð. 

Ì.Ùöñåéí. [Íÿáè:] Áó ãîúà àéíàëû ýÿëìÿñèí 

ýþçÿ; ×îõóíó ýþíäÿðäè ýåäÿð-ýÿëìÿçÿ. 

Ñ.Ðöñòÿì. // Ìÿú. ìÿíàäà. Úàâàí ýÿëèí, äóë 

ýÿëèí; Îëëàì ñÿíÿ ãóë, ýÿëèí; Áó éîë ýåäÿðýÿëìÿçäèð; 

Ýÿë, ýþçëÿðÿì éîë, ýÿëèí. (Áàéàòû). 

[Ìóðòóç:] Î äàüûí äþøöíäÿ áèð ìàüàðà âàð. 

Àäûíà ýåäÿð-ýÿëìÿç äåéÿðëÿð. Ã.Èëêèí. // ìÿú. 

Ñöðýöí ìÿíàñûíäà. Èø êÿñèá, þìöðëöê ýþíäÿðäèëÿð 

ýåäÿð-ýÿëìÿçÿ. ß.Ñàäûã. 

ÝÅÄßÐÝÈ ñèô. Ìöòëÿã ýåòìÿëè îëàí, ãàëà 

áèëìÿéÿí. Ýåäÿðýè àäàì. – Àðàçàì, Êöðÿ 

áÿíäÿì; Áöëáöëÿì, ýöëÿ áÿíäÿì; Ìÿí ýåäÿðýè 

ãîíàüàì; Áèð øèðèí äèëÿ áÿíäÿì. 

(Áàéàòû). Àøûã ìÿíÿì, ãàëàëàð; Áöðúñöç 

îëìàç ãàëàëàð; ×öíêè ýåäÿðýè îëäóã; Ñàüëûã 

èëÿ ãàëàëàð. Ñàðû Àøûã. // Ìöâÿããÿòè, äàèìè 

îëìàéàí. Ùÿãèãÿò åøãèëÿ ýÿëäèê úàùàíà; 

Îíóí ùþêìöéëÿ äÿ ýåäÿðýèéèê áèç. Ñ.Âóðüóí. 

ÝÅÄßÐÈ áàõ ýåäÿðýè. Ýåäÿðè ãîíàã. 

Ãûç ýåäÿðèäèð. – Áèð ýöí ýåäÿðè îëñàì; áÿëêÿ 

àçàëàúàãäûð; áó äöíéàäàí áèð äàìëà. Ð.Ðçà. 

ÝÅÄÈÁ-ÝßËÌß “Ýåäèá-ýÿëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÄÈÁ-ÝßËÌßÊ ô. 1. Áèð éåðäÿí áàøãà 

éåðÿ ùÿðÿêÿò åòìÿê (áèð èñòèãàìÿòäÿ îëàí 

ùÿðÿêÿòèí òÿêðàð åòäèéèíè âÿ ìöõòÿëèô âàõòëàðäà 

úÿðÿéàí åòäèéèíè ýþñòÿðèð). Áó îòàüà 

êå÷ÿí àäàì ùÿéÿòäÿí ýåäèá-ýÿëÿ áèëÿðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. Ñÿðõàí òåç-òåç ãÿçà ìÿðêÿçèíÿ 

ýåäèá-ýÿëèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

2. ìÿú. ßëàãÿñèíè, äîñòëóüóíó äàâàì åòäèðìÿê. 

Äàùà îíëàðà ýåäèá-ýÿëìèð.

ÝÅÄÈËßÑÈ 

3. ìÿú. Þëöá-äèðèëìÿê. Ùÿð àäàì íå÷ÿ 

êÿðÿ äèðèëè, äöíéàéà ýÿëèá; Áó ýåäèá-ýÿëìÿéèí 

îëìàçìû ìÿýÿð ïàéàíû Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÝÅÄÈËßÑÈ áàõ ýåäÿúÿê. Ýåäèëÿñè éåð. 

[Úàùàíäàð àüà:] ..Ãàïûñûíà ýåäèëÿñè äåéèë êè, 

áåø-îí àäàì éûüûá àïàðàñàí, åë àäÿòèíúÿ 

áàðûøûãëûã åëÿéÿñÿí. È.Øûõëû. 

ÝÅÄÈËÌß “Ýåäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÄÈËÌßÊ “Ýåòìÿê”äÿí ìÿúù. Ñóðàõàíûéàäÿê 

Ñàáóí÷ó äÿìèð éîëó õÿòòè èëÿ, îíäàí 

î éàíà ôàéòîíëà ýåäèëèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÝÅÄÈØ èñ. 1. Ýåòìÿ èøè; ýåòìÿ. Ýÿëèøèí èñòÿð 

àøèã; Ùå÷ èñòÿìÿç ýåäèøèí. Ñàðû Àøûã. [Óëóã 

áÿé:] Ýåäèøè êþêñöìÿ ÷ÿêèð îäëó äàü; Ýþðöøö 

ãÿëáèìäÿ éàíäûðûð ÷ûðàü. À.Øàèã. Êàçûì ôÿãÿò 

õÿáÿðñèçäè áó èøäÿí; Õÿáÿðñèçäè áó óüóðëó 

ýåäèøäÿí. Ì.Ìöøôèã. // Ýåòìÿ (éåðèìÿ) 

òÿðçè. Áó ýåäèøëÿ àõøàìà àíúàã ÷àòà áèëÿð. 

2. ìÿú. Áèð èøèí, ùàäèñÿíèí èíêèøàôû, úÿðÿéàíû. 

Ùàäèñÿëÿðèí ýåäèøè. Õÿñòÿëèéèí ýåäèøè. 

Ìöáàðèçÿíèí ýåäèøè. – Ëàêèí ùÿéàòûí ýåäèøè 

Ôÿðìàíûí äöøöíäöéö êèìè îëìàäû. ß.Ñàäûã. 

Êèìñÿäÿ éîõäóð ýöíàù, äöíéàíûí ýåäèøè áó; 

Ìÿíèì äÿ èëê åøãèìèí ôûðòûíàëû ãûøû áó.. 

À.Èëäûðûì. 

3. èäì. Êàðò, øàùìàò, äàìà âÿ ñ. îéóíëàðäà 

îéóí÷óíóí íþâáÿòè ÷ûõûøû. Íþâáÿòè ýåäèø. 

Áèð íå÷ÿ ýåäèøäÿí ñîíðà îéóí òÿõèðÿ ñàëûíäû. 

Èêèíúè ýåäèøäÿ îéóíó óäóçäó. 

ÝÅÄÈØ-ÝßËÈØ èñ. 1. Ìöõòÿëèô èñòèãàìÿòäÿ 

ùÿðÿêÿò åòìÿ, ýåäèá-ýÿëìÿ. Ýåäèø-ýÿëèø àçàëìûøäû. 

– Ýåäèø-ýÿëèø ÷îõ àç èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Àðòûã ãàø ãàðàëûðäû. Êö÷ÿëÿðäÿ ýåäèø-ýÿëèø 

àçàëûðäû. Ñ.Âÿëèéåâ. Äóìàíà ýþðÿ éîëäà 

ýåäèø-ýÿëèø äÿ êÿñèëìèøäè. Á.Áàéðàìîâ. 

2. ìÿú. Ìöíàñèáÿò, ÿëàãÿ. Ãîíøó èëÿ ýåäèøýÿëèøè 

êÿñìÿê. – ..Ìöñÿëìàí è÷èíäÿ ÿýÿð áèðèíèí 

áèð áþéöê èëÿ ìöíàñèáÿòè, ýåäèø-ýÿëèøè âÿ 

äîñòëóüó îëìàäû, îíó ñàéìûðëàð.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

3. ìÿú. Úàíëàíìà, ñÿñ-êöé, ùÿðÿêÿò. 

[×îïî:] Ùÿéÿòäÿ áèð ýåäèø-ýÿëèø âàðäû. 


ÝÅÍ 1 1. ñèô. Ýåíèø, åíëè. Ýåí îòàã. Ýåí 

ïàëòàð. – Ñûðà äàüëàð, ýåí äÿðÿëÿð; Öðÿê à÷àí 

ìÿíçÿðÿëÿð. Ñ.Âóðüóí. Àüúà ãàðû, áàøûíû îüëóíóí 

ýåí ñèíÿñèíÿ ñþéêÿéèá ìöðýöëÿéèðäè. 


ÝÅÍÁÀËÀÃ(ËÛ) 

2. çÿðô Óçàã, êÿíàð, àðàëû. Ýåí ãà÷ìàã. 

Ýåí ýÿçìÿê. – Äîñò äîñò èëÿ òÿí ýÿðÿê; Òÿí 

îëìàñà, ýåí ýÿðÿê. (Àòà. ñþçö). Áÿùàíÿ ãóðóáàí 

áèçäÿí ýåí ýÿçìÿ; Áèð ñþçöí éàäëàðà 

äåéÿí äåéèëÿì. Ì.Ï.Âàãèô. // Åéíè ìÿíàäà 

áÿçÿí ýåíäÿí øÿêëèíäÿ. Íÿ öç èëÿ ÿë ÷ÿêìÿéÿì 

âÿòÿíäÿí; Áèýàíÿëÿð êèìè áàõûðàì 

ýåíäÿí. Ã.Çàêèð. Îâ÷ó ýåíäÿí éàéûíäû; Îõó 

ìÿíäÿí éàéûíäû; Áèð äÿôÿ êèðïèê ÷àëäûì; 

Ýþçöì ñÿíäÿí éàéûíäû. (Áàéàòû). 

3. ñèô. âÿ çÿðô Îëäóãúà åíëè, ýåí-áîë, äàð 

îëìàéàí, áÿäÿíè ñûõìàéàí. Ýåí êþéíÿê. Ýåí 

úîðàá. – [Ùàúû Ñàëåù:] Àììà, àüà, ìèíòÿíÿíèí 

þë÷öñö ìÿëóì îëñà èäè, ÷îõ éàõøû îëàðäû. 

Îðäà òèêäèððÿì, áÿëêÿ äàð îëäó.. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[Òàùèðèí] ïåíúÿéè òÿçÿ äÿáäÿ, óçóí âÿ 

ýåí òèêèëìèøäè. Ì.Ùöñåéí. Ðöñòÿì êèøèéÿ åëÿ 

ýÿëäè êè, Ãîøàòõàíûí ÿéíèíäÿêè êîñòéóì 

ýåíäèð.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

4. èñ. äàí. Êöñöëö îëìà, àðàñû îëìàìà, àðàñû 

ñîéóã îëìà. Áèç ýåíèê. Àðàìûç ýåíäèð. 

◊ Ýåí äöíéà – áþéöê, ýåíèø, óúñóç-áóúàãñûç 

éåð âÿ ñ. ùàããûíäà. Åé íàçÿíèí, áó 

ýåí, ýåíèø äöíéàäà; Íàìóñó ÿüéàðÿ ñàòìàã 

íÿäÿíäèð Ãóðáàíè. [Àñëàí:] Àé àòà, áó ýåí 

äöíéàäà ìÿýÿð éåð ãÿùÿò èäè êè, áèçèì áàáàëàð 

ýÿëèá, áó ÷ûëïàã ãàéàëàðûí àðàñûíäà 

êÿíä ñàëûá Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ýåí äöíéà 

(áàøûíà) äàð îëìàã – áàõ äöíéà. Ýåí äöíéà 

áàøûìà äàð ýÿëèð ìÿíèì; Ñàíêè áàùàðûìà 

ãàð ýÿëèð ìÿíèì. Ì.Ìöøôèã. Ýåí ýöí – ðàùàò, 

ñàêèò, éàõøû ýöí, ùÿéàò. Äåäè: – ßñèðýÿìÿì 

áèð ãàøûã ãàíû; Âÿëè ëàô âóðàíëàð ýåí ýöíäÿ 

ùàíû Ã.Çàêèð. Ýåí ýöíäÿ äîñò äåéÿð, äàð 

ýöíäÿ ãà÷àð. Àõòàðàð ýèðìÿéÿ, àéà, äàì èíäè. 

Àøûã Øÿìøèð. Ýåí éåðèíè äàð åòìÿê – áàõ 

éåðèíè äàð åëÿìÿê (åòìÿê) (“éåð”äÿ). 

Ýåíäÿí-ýåíÿ – óçàãäàí-óçàüà. Ùÿìèä 

ýåíäÿí-ýåíÿ ñåâìèø îëäóüó áó ãûçûí ýöëöøëÿðèíäÿí 

÷îõ ìöòÿÿññèð îëóðäó. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Öðÿéèíè ýåí ñàõëàìàã – áàõ öðÿê. 

ÝÅÍ 2 [éóí. ýåíîñ – ìÿíøÿ] Èðñèééÿòèí, 

îðãàíèçìèí áó âÿ éà áàøãà ÿëàìÿòèíèí íÿñèëëÿðÿ 

êå÷ìÿñèíè òÿìèí åäÿí ìàääè ÿñàñû. 

ÝÅÍÁÀËÀÃ(ËÛ) ñèô. Áàëàãëàðû ýåí, åíëè 

îëàí. Ýåíáàëàã øàëâàð. – [Ìîëëà Ãàñûìûí] 

àéàüûíäà ýåíáàëàãëû àü êÿòàíäàí ëèôÿëè éàëûíãàò 

òóìàíû âàð èäè. Ù.Ñàðàáñêè. 

217

ÝÅÍ-ÁÎË 

ÝÅÍ-ÁÎË ñèô. 1. ×îõ ýåíèø, ÷îõ áþéöê, 

ðàùàò. Ýåí-áîë éåð. Ýåí-áîë åâ. – Àüàëûã åâè 

òÿçÿ ãàéäà èëÿ òèêèëìèø, èêè ìÿðòÿáÿ ýåí-áîë 

áèð èìàðÿò èäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Îòàã ÷îõ ýåíáîëäó, 

ùÿéÿòÿ âÿ áàëêîíà à÷ûëàí ãàïûëàðû 

âàðäûð. ß.Âÿëèéåâ. 

2. Á à õ ýåí 1 1-úè ìÿíàäà. Ýåí-áîë ïàëòàð. 

– Äóðñóí .. ýåí-áîë ÷èò äîíóíó ýåéäè. 


3. ìÿú. Éàõøû, ôèðàâàí, åùòèéàúñûç, ðèôàù 

è÷èíäÿ. Ýåí-áîë (ç.) éàøàìàã. Ýåí-áîë ùÿéàò. 

ÝÅÍ-ÁÎËËÓÃ èñ. Ôèðàâàíëûã, ðèôàù, 

áîëëóã. Ýåí-áîëëóã è÷èíäÿ éàøàìàã. 

ÝÅÍÄßÄÓÐ èñ. êþùí. Ïàðûëòûëû âÿ øàõ ïàð- 

÷à íþâö. // Ùÿìèí ïàð÷àäàí òèêèëìèø. Ýåíäÿäóð 

òóìàí. 

ÝÅÍÄÞØËÖ ñèô. Äþøö, ñèíÿñè åíëè, ýåí 

îëàí; ýåíèø ñèíÿëè. Ýåíäþøëö àò. 

ÝÅÍÄÞØËÖËÖÊ èñ. Äþøöí, ñèíÿíèí ýåíëèéè. 

ÝÅÍÅÀËÓÝÈÉÀ [éóí. ýåíåàëîýèà – øÿúÿðÿ] 

1. Øÿúÿðÿíèí, íÿñëèí òàðèõèíè þéðÿíÿí 

êþìÿê÷è òàðèõ åëìè. 

2. Øÿúÿðÿ, íÿñèë òàðèõè. 

ÝÅÍÅÀËÎÆÈ´ [éóí.] Ýåíåàëîýèéàéà àèä 

îëàí, ýåíåàëîýèéà èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. Ýåíåàëîæè 

òÿäãèãàò. Äèëëÿðèí ýåíåàëîæè òÿñíèôàòû. 

ÝÅÍÅÐÁË [ëàò. ýåíåðàëèñ – öìóìè, áàø] 

Éöêñÿê êîìàíäà ùåéÿòè ö÷öí ùÿðáè ðöòáÿ, 

ùàáåëÿ áó úöð ðöòáÿñè îëàí øÿõñ. Ýåíåðàëìàéîð 

– ðöòáÿúÿ áèðèíúè ýåíåðàë àäû. Ýåíåðàë-ëåéòåíàíò 

– ðöòáÿúÿ èêèíúè ýåíåðàë àäû. 

Ýåíåðàë-ïîëêîâíèê – ðöòáÿúÿ ö÷öíúö ýåíåðàë 

àäû. Îðäó ýåíåðàëû – ÿí éöêñÿê ýåíåðàë 

àäû. 

ÝÅÍÅÐÁËÈÑÑÈÌÓÑ [ëàò. ýåíåðàëèññèìóñ 

– ÿí áàø] ßí éöêñÿê ùÿðáè ðöòáÿ, ùàáåëÿ 

ùÿìèí ðöòáÿíè äàøûéàí øÿõñ. 

ÝÅÍÅÐÀËÈÒÉÒ [àëì. ÿñëè ëàò.] Îðäóíóí àëè 

êîìàíäà ùåéÿòè; ýåíåðàëëàð. 

ÝÅÍÅÐÁË-ÃÓÁÅÐÍÁÒÎÐ [ëàò.] 1917-úè 

èë èíãèëàáûíäàí ÿââÿë Ðóñèéàäà âÿ áÿçè þëêÿëÿðäÿ: 

áèð âÿ éà áèð íå÷ÿ ãóáåðíèéàíûí 

éöêñÿê ùÿðáè-èíçèáàòè ùöãóãëàðà ìàëèê ðÿèñè. 

[Íÿáè:] Ìèí àòëû ýþíäÿðèá äàüëàðà ñàðû; Òèôëèñèí 

ýåíåðàë-ãóáåðíàòîðó. Ñ.Ðöñòÿì. Áèç Èðàí 

ÿéàëÿòëÿðèíäÿí áèðèñèíäÿ ýåíåðàë-ãóáåðíàòîðëà 

ñþùáÿò åäÿðêÿí î, ÿéàëÿò ùàããûíäà áèçèì 

òÿÿññöðàòûìûçû ñîðóøäó. Ì.Èáðàùèìîâ. 

218 

ÝÅÍßËÄÈËÌßÊ 

ÝÅÍÅÐÀË-ÃÓÁÅÐÍÀÒÎÐËÓÃ èñ. 1. Ýåíåðàë-ãóáåðíàòîð 

âÿçèôÿñè. Úàìààò îíà [Õóäàäàò 

áÿéÿ] Ýÿíúÿ ýåíåðàë-ãóáåðíàòîðëóüóíó 

òÿêëèô åäÿíäÿ óçóí ìöääÿò ðàçû îëìàìûø, 

“ìÿí ùÿêèìÿì” – äåìèøäè. È.Øûõëû. 

2. 1917-úè èë èíãèëàáûíäàí ÿââÿë Ðóñèéàäà: 

ýåíåðàë-ãóáåðíàòîðóí èäàðÿ åòäèéè èíçèáàòèÿðàçè 

âàùèäè. 

ÝÅÍÅÐÀËËÛÃ èñ. Ýåíåðàë ðöòáÿñè, àäû. 

ÝÅÍÅÐÁÑÈÉÀ [ëàò. ýåíåðàòèî – òþðÿìÿ] 

õöñ. 1. Ùåéâàíëàðûí, áèòêèëÿðèí, ìèíåðàëëàðûí 

áöòöí öçâëÿðè; íÿñèë. 

2. Òþðÿíèø, òþðÿíìÿ, éåíèäÿí éàðàíìà. 

Åëåêòðèê åíåðæèñèíèí ýåíåðàñèéàñû. 

ÝÅÍÅÐÁÒÎÐ [ëàò.] õöñ. 1. Ìåõàíèêè 

åíåðæèíè åëåêòðèê åíåðæèñèíÿ ÷åâèðÿí ìàøûí. 

2. Ýåíåðàñèéà (2-úè ìÿíàäà) ùàñèë åòìÿê 

ö÷öí èøëÿäèëÿí ìöõòÿëèô úèùàçëàðûí, ãóðüóëàðûí 

àäû. Ñèãíàë ýåíåðàòîðó. 

3. Á à õ ãàç(î)ýåíåðàòîð. 

◊ Ýåíåðàòîð ãàçû – áÿðê éàíàúàüû ãàçëàøäûðìàã 

éîëó èëÿ àëûíàí ãàç. 

ÝÅÍÅÐÀÒÎÐËÓ ñèô. Ýåíåðàòîðó îëàí. 

Ýåíåðàòîðëó ëàìïà. 

ÝÅÍÅÒÈ´Ê ñèô. [ëàò.] 1. Ýåíåçèñÿ àèä îëàí, 

áèð øåéèí ìÿíøÿéèíè, èíêèøàôûíû þéðÿíÿí. 

Ýåíåòèê öñóë. Ýåíåòèê ÿëàãÿ. 

2. Ýåíåòèêàéà àèä îëàí, ýåíåòèêà èëÿ ÿëàãÿäàð 

îëàí. 

ÝÅÍÉÒÈÊ [éóí.] Ýåíåòèêà ìöòÿõÿññèñè, 

ýåíåòèêà àëèìè. 

ÝÅÍÉÒÈÊÀ [éóí.] Áèîëîýèéàíûí, îðãàíèçìëÿðèí 

èðñèééÿòèíè âÿ äÿéèøêÿíëèéèíè þéðÿíÿí 

áÿùñè. 

ÝÉÍÅÇÈÑ [éóí.] êèò. Ìÿíøÿ, òþðÿíèø; ÿìÿëÿýÿëìÿ 

ïðîñåñè. 

ÝÅÍß äàí. áàõ éåíÿ. Áèëìÿíÿì êè, ñÿíÿ 

íÿ äåìèø ÿüéàð; Õÿéàëûíäûð ìÿíäÿí ýåíÿ ýåí 

êèìè. Ì.Ï.Âàãèô. ßëÿñýÿð åøãÿ äöøöá; Ñåâäè 

úÿôàêàðû ýåíÿ. Àøûã ßëÿñýÿð. ßçèçèéÿì, ýåíÿ 

ñÿí; Ñÿôà ýÿëäèí ýåíÿ ñÿí; Ôèêðèì, çèêðèì, 

õÿéàëûì; Ñÿíñÿí, ñÿíñÿí, ýåíÿ ñÿí. (Áàéàòû). 

ÝÅÍßËÄÈÚÈ èñ. Áèð øåéè ýåíÿëòìÿê ö÷öí 

èøëÿäèëÿí àëÿò, ãóðüó âÿ ñ. // Åéíè ìÿíàäà 

äÿðìàí âÿ ñ. ùàããûíäà. Äàìàðëàðû ýåíÿëäèúè 

äÿðìàí. 

ÝÅÍßËÄÈËÌß “Ýåíÿëäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÍßËÄÈËÌßÊ ìÿúù. Ýåí ùàëà ñàëûíìàã, 

åíèíÿ àðòûðûëìàã, ýåí åäèëìÿê, åíëèëÿøäèðèëìÿê.

ÝÅÍßËÌß 

ÝÅÍßËÌß “Ýåíÿëìÿê”äÿí ô.èñ. Äàìàðëàðûí 

ýåíÿëìÿñè. 

ÝÅÍßËÌßÊ ô. 1. Ýåí ùàëà äöøìÿê, åíèíÿ 

áþéöìÿê, åíëèëÿøìÿê, ýåíëÿøìÿê. Æàêåò ÷îõ 

ýåéèëäèéèíäÿí ýåíÿëèá. Àéàããàáû ýåíÿëäè. 

2. Ýåí øÿêèë àëìàã, ýåí îëìàã, äàùà äà 

åíëèëÿøìÿê. Àøàüûäàí äàð, éóõàðû ýåòäèêúÿ 

ýåíÿëÿí âÿ ùÿð èêè òÿðÿôäÿí ãóëïó îëàí ãàçàí 

ïàðòèçàíëàðûí ùÿìèøÿ êàðûíà ýÿëìèøäè. 

Ñ.Âÿëèéåâ. 

3. ìÿú. Ýåíèøëÿíìÿê, áþéöìÿê. Ùÿð ýöí 

ýåíÿëäè äàèðåéè-ùþðìÿòèí ñÿíèí; Åë óüðàäûãúà 

ôÿãðÿ, øèøèá ñÿðâÿòèí ñÿíèí. Ì.ß.Ñàáèð. 

[Ìèðçÿ Ìåùðÿëè] îòàüû äîëàíäûãúà õÿéàë ìåéäàíû 

ýåíÿëäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Áèðëÿøèá àðòäûãúà 

ãàáàðëû ÿëëÿð; Äàùà äà ýåíÿëèð ñþçöí 

ìåéäàíû. Ù.Àðèô. 

4. Äÿðìàí âÿ ñ. òÿñèðèëÿ åíëÿíìÿê, ýåíèøëÿíìÿê. 

Ãàí äàìàðëàðû ýåíÿëäè. Äÿðìàíäàí 

ýþç áÿáÿêëÿðè ýåíÿëìèøäèð. 

ÝÅÍßËÒÄÈÐÌß “Ýåíÿëòäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÍßËÒÄÈÐÌßÊ “Ýåíÿëòìÿê”äÿí èúá. 

Ïàëòîñóíó äÿðçèéÿ âåðèá ýåíÿëòäèðìÿê. 

ÝÅÍßËÒÌß “Ýåíÿëòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÍßËÒÌßÊ ô. 1. Ýåí åòìÿê, åíèíÿ áþéöòìÿê, 

ýåí ùàëà ñàëìàã. Ïàëòàðû ýåíÿëòìÿê. 

Øàëâàðûí áåëèíè ýåíÿëòìÿê. // Ýåéèá áþéöòìÿê, 

åíëÿòìÿê. Úåìïåðè ýåéèá ýåíÿëòìÿê. 

// Äÿðìàí âÿ ñ. òÿñèðè èëÿ ýåíèøëÿòìÿê, åíëÿòìÿê. 

Èéíÿ âóðóá äàìàðëàðû ýåíÿëòìÿê. 

Ýþçöíÿ äàìúû òþêöá áÿáÿéè ýåíÿëòìÿê. 

2. Ýåíèøëÿíäèðìÿê, à÷ìàã, áþéöòìÿê, ýåí 

åòìÿê. Îéíàìàã ö÷öí éåðè ýåíÿëòìÿê. 

ÝÅÍÈØ ñèô. 1. Åíè ÷îõ îëàí, ýåí (äàð ÿêñè). 

Ýåíèø àëûí. Ýåíèø åéâàí. Ýåíèø êö÷ÿ. Ýåíèø 

àðõ. 

2. Ñàùÿ åòèáàðèëÿ ÷îõ áþéöê. Ýåíèø òàðëà. 

Ýåíèø ÷þëëÿð. Ýåíèø äöçÿíëèê. – Ìèë äöçö, Ìèë 

äöçö, ýåíèø Ìèë äöçö! Åøèò öðÿéèìäÿí ýÿëÿí 

áó ñþçö.. Ì.Ìöøôèã. Ãàðøûñûíäà óúñóçáóúàãñûç 

ýåíèø áèð ÷þë ñÿðèëìèøäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

[Öìèä] ùþêóìÿò åâèíèí ãàáàüûíäàêû .. ýåíèø 

ìåéäàíëà Õÿçÿðèí ñàùèëèíÿ ýÿëäè. Á.Áàéðàìîâ. 

// Ìÿú. ìÿíàäà. Êàñûáûí ãàïûñû äà 

öðÿéè êèìè ýåíèø îëàðäû. Ù.Ñàðàáñêè. // ìÿú. 

Óúñóç-áóúàãñûç, ñîíñóç, íÿùàéÿòñèç. Ýåíèø 

öôöã. – Ýþðöðñÿí, áó ýåíèø, áó áþéöê äöíéà; 

Ùÿëÿ ÷îõëàðûíûí áàøûíà äàðäûð. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

3. Áþéöê, èðè (àääûì ùàããûíäà). [Îüëàí] 

ýåíèø àääûìëàðëà òÿïÿéÿ ÷ûõäû. Ù.Íÿçÿðëè. 

ÝÅÍÈØËßÄÈËÌßÊ 

Àéäûí ýåíèø àääûìëàðëà ñÿùèééÿ ìÿíòÿãÿñèíäÿ 

ýÿçèøèð, .. þç ýÿëÿúÿê ïëàíëàðûíû äöøöíöá 

íèçàìà ñàëìàã èñòÿéèðäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

4. ìÿú. Ìèãéàñû, ãàâðàìà äàèðÿñè, þë÷öñö 

áþéöê. Ýåíèø òèúàðÿò. Ýåíèø âÿñàèò. Ýåíèø èìêàíëàð. 

5. ìÿú. Ùàìûíû, éàõóä ÷îõóíó ÿùàòÿ åäÿí, 

ùàìûéà éàõóä ÷îõóíà øàìèë îëàí; êöòëÿâè. 

Ýåíèø òàìàøà÷û êöòëÿñè. Ýåíèø ìöøàâèðÿ. Ýåíèø 

ñå÷êè êàìïàíèéàñû. Åëìè øóðàíûí ýåíèø 

èúëàñû. – Ýåíèø îõóúó êöòëÿñè áþéöê ñàòèðèêè 

“Ìîëëà Íÿñðÿääèí” àäû èëÿ òàíûìàüà áàøëàäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. // Ùàìû ö÷öí, ÷îõëàðû 

ö÷öí îëàí. Ýåíèø èñòåùëàê ìàëëàðû. 

6. ìÿú. Àçàä, ñÿðáÿñò, ùå÷ áèð øåéëÿ ìÿùäóäëàøäûðûëìàéàí. 

Ýåíèø ùÿéàò. 

7. ìÿú. Äÿðèí, ÿñàñëû, ìÿùäóäëóãäàí àçàä, 

ÿòðàôëû. Ùÿéàòà ýåíèø (ç.) áàõìàã. Ñþçö ýåíèø 

ìÿíàäà áàøà äöøìÿê ëàçûìäûð. 

ýåíèø-ýåíèø 1) çÿðô Ýåíèø, ýåíèø ñóðÿòäÿ. 

Êÿðèì áàáà èðè ñàëëàã äîäàãëàðûíû ýåíèøýåíèø 

à÷àðàã ýþçëÿðèíè äàùà äà ãûéäû. À.Øàèã; 

2) ñèô. Ýåíèø (÷îõëóã áèëäèðèð). Ýåíèø-ýåíèø 

òàðëàëàð. Ýåíèø-ýåíèø ìåéäàíëàð. – Áó íÿüìÿëÿð 

äÿðèí-äÿðèí; Ýåíèø-ýåíèø öðÿêëÿðèí; 

Ñÿìèìèééÿò íÿüìÿñèäèð. Ì.Ìöøôèã. 

ÝÅÍÈØÀËÛÍËÛ ñèô. Àëíû ýåíèø îëàí, åíëè 

îëàí. Ýåíèøàëûíëû êèøè. 

ÝÅÍÈØÅÊÐÀÍËÛ ñèô. Åêðàíû ýåíèø îëàí. 

Ýåíèøåêðàíëû êèíîòåàòð. // Ýåíèø åêðàí ö÷öí 

îëàí. Ýåíèøåêðàíëû ôèëì. 

ÝÅÍÈØÊÞÊÑËÖ ñèô. Êþêñö åíëè îëàí; ýåíèøñèíÿëè. 

Ýåíèøêþêñëö ýÿíú. – Ìÿììÿä áÿé 

îí èêè-îí ö÷ éàøûíäà, àëàýþçëö, ãóìðàë ñà÷ëû, 

ýåíèøêþêñëö, øöìàë áèð îüëàíäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Êÿðèì áàáà .. ýåíèøêþêñëö áèð ãîúà èäè. 

À.Øàèã. 

ÝÅÍÈØÃßËÁËÈ ñèô. Öðÿéè, ãÿëáè ýåíèø 

îëàí; öðÿéèà÷ûã, à÷ûãöðÿêëè, úîìÿðä, ñÿìèìè. 

Ýåíèøãÿëáëè àäàì. – [Õÿäèúÿ] îëäóãúà 

õîøñþùáÿò, åéè òÿáèÿòëè, ýåíèøãÿëáëè, ìóíèñ âÿ 

ìåùðèáàí áèð ãûç èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÝÅÍÈØÃßËÁ(ËÈ)ËÈÊ èñ. Ýåíèøãÿëáëè àäàìûí 

êåéôèééÿòè; öðÿéèà÷ûãëûã, à÷ûãöðÿêëèëèê, 

úîìÿðäëèê, ñÿìèìèëèê. 

ÝÅÍÈØËßÄÈËÌß “Ýåíèøëÿäèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝÅÍÈØËßÄÈËÌßÊ áàõ ýåíèøëÿíäèðèëìÿê. 

219

ÝÅÍÈØËßÍÄÈÐÈÚÈ 

ÝÅÍÈØËßÍÄÈÐÈÚÈ ñèô. õöñ. Ýåíèíÿ áþéöäÿí, 

åíëÿäÿí, ýåíèøëÿíäèðÿí. Éåíè êÿøôèééàò 

ãóéóñó òóðáèí-ðîòîð öñóëó èëÿ, 12 äöéìÿëè 

âÿ ýåíèøëÿíäèðèúè áàëòàëàðëà ãàçûëàúàãäûð. 


ÝÅÍÈØËßÍÄÈÐÈËÌß “Ýåíèøëÿíäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. Ùöãóãëàðûí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè. 

ÝÅÍÈØËßÍÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. 1. Ýåíèø 

ùàëà ñàëûíìàã, äàùà ýåíèø åäèëìÿê. Éîë ýåíèøëÿíäèðèëäè. 

ßêèí ñàùÿñè õåéëè ýåíèøëÿíäèðèëìèøäèð. 

2. Áþéöäöëìÿê, àðòûðûëìàã. Òèúàðÿò øÿáÿêÿñè 

ýåíèøëÿíäèðèëìèøäèð. 

ÝÅÍÈØËßÍÄÈÐÌß “Ýåíèøëÿíäèðìÿê”- 


ÝÅÍÈØËßÍÄÈÐÌßÊ ô. 1. Ýåíÿëòìÿê, åíèíÿ 

äàùà äà áþéöòìÿê. Éîëó ýåíèøëÿíäèðìÿê. 

Ùöäóäëàðû ýåíèøëÿíäèðìÿê. – Éàçäà ýöúëö 

ñåë ýÿëäèéèíäÿí ÷àé äàøìûø, éàòàüûíû õåéëè 

ýåíèøëÿíäèðìèøäè. ß.Âÿëèéåâ. 

2. Ñàéúà àðòûðìàã, áþéöòìÿê, äàùà äà àðòûðìàã, 

èíêèøàô åòäèðìÿê. Òèúàðÿòè ýåíèøëÿíäèðìÿê. 

Òèáá ìÿíòÿãÿëÿðè øÿáÿêÿñèíè ýåíèøëÿíäèðìÿê. 

3. ìÿú. Ýöúëÿíäèðìÿê, àðòûðìàã. [ßùìÿä 

èñòÿéèðäè êè] ..àñàí áèð éîë èëÿ þç ìàéàñûíû 

áþéöäöá àëâåðèíè ýåíèøëÿíäèðñèí âÿ êàñûáëûãäà 

÷ÿêäèéè ÿçèééÿòäÿí õèëàñ îëñóí. Á.Òàëûáëû. 

[Àëâåð÷èëÿð] áàøãà øÿùÿðëÿðÿ, õöñóñÿí Îðòà 

Àñèéàéà ýåäèð, .. àëâåðëÿðèíè ýåíèøëÿíäèðèðäèëÿð. 


4. ìÿú. Äàùà äà êöòëÿâè åòìÿê, ýåíèø êöòëÿíè 

ÿùàòÿ åòìÿê. Ùÿðÿêàòû ýåíèøëÿíäèðìÿê. 

5. ìÿú. Àðòûðìàã, äÿðèíëÿøäèðìÿê, äàùà 

ýåíèø åòìÿê. Íöôóç äàèðÿñèíè ýåíèøëÿíäèðìÿê. 

Áèëèéèíè ýåíèøëÿíäèðìÿê. Òÿúðöáÿíè ýåíèøëÿíäèðìÿê. 

ÝÅÍÈØËßÍÌß “Ýåíèøëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÍÈØËßÍÌßÊ ô. 1. Äàùà ýåíèø îëìàã, 

ýåíÿëìÿê, áþéöìÿê. [Øèðàñëàí] ..÷àéëàð àðàñû 

èëÿ ýåíèøëÿíèá éàéûëàí äöçÿíëÿðè ýþðöðäö. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Àíáàðäàí àü, äîëó òîðáàëàð àçàëûð, 

éåð ýåíèøëÿíèðäè. Ìèð Úÿëàë. Ýþç áÿáÿêëÿðè 

èõòèéàðñûç îëàðàã ýåíèøëÿíäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

2. ìÿú. Àðòìàã, äàùà ýåíèø ìåéäàí àëìàã, 

ÿòðàôà éàéûëìàã. Öôöãäÿ áàøëàíàí èøûã 

ýåòäèêúÿ ýåíèøëÿíèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. // ìÿú. 

Äàùà êöòëÿâè áèð øÿêèë àëìàã, ýåíèø êöòëÿ 

àðàñûíäà éàéûëìàã. Èõòèðà÷ûëûã èøè ýåíèøëÿíèá. 

220 

ÝÅÎÁÎÒÀÍÈÊÀ 

ÝÅÍÈØËßÒÄÈÐÌß “Ýåíèøëÿòäèðìÿê”- 


ÝÅÍÈØËßÒÄÈÐÌßÊ áàõ ýåíèøëÿòìÿê. 

ÝÅÍÈØËßÒÌß “Ýåíèøëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÍÈØËßÒÌßÊ áàõ ýåíèøëÿíäèðìÿê. 

ÝÅÍÈØËÈÊ èñ. 1. Ýåíèø øåéèí ùàëû, ýåíèø 

îëìà. Éåðèí ýåíèøëèéè. Ìåéäàíûí ýåíèøëèéè. 

2. À÷ûãëûã, äöç éåð. Êö÷ÿ ýåíèøëèéÿ ÷ûõûð. 

3. ìÿú. Àçàäëûã, ñÿðáÿñòëèê. [Çöëåéõàíûí] 

ãÿëáè ýåíèøëèê èñòÿäèéè ùàëäà, þçö äàð ýþëìÿ- 

÷ÿëÿðäÿ ÷àïàëàìàëû îëìóøäóð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

[Èìðàí:] ßëáÿòòÿ, èíäè ìÿí ëàçûì îëìàðàì. 

Àüçûíûç ýåíèøëèéÿ ÷ûõûá. È.Øûõëû. // ìÿú. À÷ûãëûã, 

ýåíèø ôÿçà ìÿíàñûíäà. Òÿðëàí ýåíèøëèê 

ñåâÿð; Ýþéëÿðäèð îíóí éåðè. Ð.Ðçà. Áàõûðàì 

öôöãöí ýåíèøëèéèíÿ; Ñîéóã áàõûøëàðû óíóòìàã 

ö÷öí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

4. ìÿú. Ùÿðòÿðÿôëèëèê, äÿðèíëèê. Ýþðöø äàèðÿñèíèí 

ýåíèøëèéè. Ìÿëóìàòûí ýåíèøëèéè. 

ÝÅÍÈØÖÐßÊËÈ áàõ ýåíèøãÿëáëè. Ýåíèøöðÿêëè 

àäàì. – Çöëåéõà õàëà ýåíèøöðÿêëè, ñÿõàâÿòëè 

áèð ãàäûíäûð. Ì.Äèëáàçè. 

ÝÅÍÈØÙßÚÌËÈ ñèô. Ùÿúìè ýåíèø îëàí; 

èðèùÿúìëè. 

ÝÅÍÈØÚß ñèô. Áèð ãÿäÿð ýåíèø, àçúà ýåíèø. 

Ýåíèøúÿ îòàã. // ×îõ ýåíèø, îëäóãúà ýåíèø. 

Ýåíèøúÿ áèð ÷þë êè, äÿíèçäÿí êÿíàð; Ýöíÿøèí 

àëòûíäà îä òóòóá éàíàð. Ñ.Âóðüóí. 

ÝÅÍÊÖÐßÊ(ËÈ) ñèô. Êöðÿéè ýåí îëàí; 

åíëèêöðÿê(ëè). Ýåíêöðÿê îüëàí. 

ÝÅÍËÈÊ èñ. Ýåí øåéèí ùàëû; ýåíèøëèê. 

ÝÅÍÎÑÈÄ [éóí. ýåíîñ âÿ ëàò. úàåäåðåäÿí 

“íÿñëè, òàéôàíû ìÿùâ åòìÿ”] Èðãè, ìèëëè 

âÿ éà äèíè ñÿáÿáëÿðÿ ýþðÿ ÿùàëèíèí àéðû-àéðû 

ãðóïëàðûíûí ìÿùâ åäèëìÿñè. Ýåíîñèä áÿøÿðèééÿòÿ 

ãàðøû ÿí àüûð áèð úèíàéÿòäèð. 

ÝÅÍÒÓÌÀÍ(ËÛ) 1. ñèô. Òóìàíû ýåí îëàí, 

ýåí òóìàí ýåéìèø (ãàäûí ùàããûíäà). 

2. Èñ. ìÿíàñûíäà. ìÿú. Ýåðèäÿ ãàëìûø, 

àâàì, úàùèë, ìÿäÿíèééÿòñèç (ãàäûí ùàããûíäà). 

ÝÅÍÚß áàõ ýåíèøúÿ. 

ýåî… [éóí. ýå – éåð] Áèð ñûðà õàðèúè ñþçëÿðèí 

(èñèì âÿ ñèôÿòëÿðèí) ãàáàüûíäà, îíëàðà 

éåð, Éåð êöðÿñè, éåð ãàáûüû ìÿíàñû âåðÿí þíëöê; 

ìÿñ.: ýåîáîòàíèêà, ýåîëîýèéà, ýåîôèçèêà. 

ÝÅÎÁÎÒÁÍÈÊÀ [éóí.] Áîòàíèêàíûí, úîüðàôè 

ìöùèòäÿí (òîðïàã, èãëèì õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí 

âÿ ñ. àìèëëÿðäÿí) àñûëû îëàðàã áèòêè-

ÝÅÎÄÅÇÈÉÀ 

ëÿðèí Éåð êöðÿñèíäÿ éàéûëìàñûíû, òÿðêèá âÿ 

íþâ äÿéèøìÿñèíè þéðÿíÿí áÿùñè. 

ÝÅÎÄÉÇÈÉÀ èñ. [éóí.] Éåðèí þë÷öëÿðèíè, 

ôîðìàñûíû, ãðàâèòàñèéà ñàùÿñèíè âÿ ñÿòùèíäÿêè 

þë÷öëÿðè þéðÿíÿí åëì ñàùÿñè. 

ÝÅÎÄÅÇÈÉÀ×Û èñ. Ýåîäåçèéà ìöòÿõÿññèñè. 

ÝÅÎÄÅÇÈÑÒ áà õ ýåîäåçèéà÷û. 

ÝÅÎÊÈÌÉÀ [éóí. ýåî âÿ ÿð. ÿëêèìéà] 

Éåðèí êèìéÿâè òÿðêèáè âÿ Éåð ãàáûüûíäà êèìéÿâè 

åëåìåíòëÿðèí éàéûëìàñû âÿ éåðäÿéèøìÿñè 

ãàíóíëàðû ùàããûíäà åëì. 

ÝÅÎÊÈÌÉßÂÈ [éóí. ýåî âÿ ÿð. êèìéÿâè] 

Ýåîêèìéàéà àèä îëàí, ýåîêèìéà èëÿ ÿëàãÿäàð 

îëàí. Ýåîêèìéÿâè òÿäãèãàò. 

ÝÅÓËÎÃ [éóí.] Ýåîëîýèéà ìöòÿõÿññèñè. 

ÝÅÎËÎÆÈ´ [éóí.] ñèô. Ýåîëîýèéàéà àèä îëàí, 

ýåîëîýèéà èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. Ýåîëîæè õÿðèòÿ. 

// Éåðèí òàðèõèíÿ, Éåð ãàáûüûíà àèä îëàí. 

Ýåîëîæè äþâð. Ýåîëîæè êÿøôèééàò (áèð éåðäÿ 

îëàí ôàéäàëû ãàçûíòûëàðû þéðÿíìÿê ìÿãñÿäèëÿ 

àïàðûëàí ýåîëîæè òÿäãèãàò, àõòàðûø). 

ÝÅÎËÎÝÈÉÀ [éóí.] Éåðèí ãóðóëóøó, òÿðêèáè, 

òàðèõè, éåðäÿ öçâè ùÿéàòûí òàðèõè âÿ ôàéäàëû 

ãàçûíòûëàðûí éåðäÿéèøìÿñè ùàããûíäà åëì. 

ÝÅÎÌÎÐÔÎËÎÆÈ [éóí.] ñèô. Ýåîìîðôîëîýèéàéà 

àèä îëàí, ýåîìîðôîëîýèéà èëÿ ÿëàãÿäàð 

îëàí. Ýåîìîðôîëîæè òÿäãèãàò. 

ÝÅÎÌÎÐÔÎËÓÝÈÉÀ [éóí.] Ôèçèêè úîüðàôèéàíûí, 

éåð ñÿòùèíèí ðåëéåôèíè âÿ îíóí èíêèøàô 

òàðèõèíè þéðÿíÿí áÿùñè. 

ÝÅÎÔÈ´ÇÈÊ [éóí.] Ýåîôèçèêà ìöòÿõÿññèñè. 

ÝÅÎÔÈ´ÇÈÊÀ [éóí.] Éåðèí ôèçèêè õöñóñèééÿòè 

âÿ îíäà ýåäÿí ôèçèêè ïðîñåñëÿð ùàããûíäà 

åëìëÿðèí ìÿúìóñó. 

ÝÅÎÔÈÇÈÊÈ ñèô. Ýåîôèçèêà èëÿ ÿëàãÿäàð 

îëàí, ýåîôèçèêàéà àèä îëàí. Ýåîôèçèêè òÿäãèãàò 

öñóëëàðû. Ýåîôèçèêè ðÿñÿäõàíà. 

ÝÅÏÀÐÈÍ èñ. [éóí.] òèá. Ãàíûí àõìàñûíûí 

ãàðøûñûíû àëàí äÿðìàí ïðåïàðàòû. 

ÝÅÐÁ [ïîë. ùåðá, àëì. åðáå – èðñ] Áèð äþâëÿòèí, 

øÿùÿðèí, íÿñëèí, ñèëêèí âÿ ñ.-íèí áàéðàã, 

ïóë, ìþùöð âÿ ñ. öçÿðèíäÿ òÿñâèð îëóíàí 

ôÿðãëÿíäèðìÿ íèøàíû. Äþâëÿò ýåðáè ùàããûíäà 

Êîíñòèòóñèéà Ãàíóíó. Àçÿðáàéúàíûí Äþâëÿò 

ýåðáè èëÿ áàüëû ìöñàáèãÿ åëàí îëóíìóøäóð. 

Ýåðá ðöñóìó – ìöëêè-ùöãóãè èøëÿð öçðÿ 

ñÿíÿäëÿðè ðÿñìèëÿøäèðÿðêÿí àëûíàí õöñóñè 

äþâëÿò ðöñóìó (ñÿíÿäëÿðÿ öçÿðèíÿ äþâëÿò 

ÝÅÐÈ 

ýåðáè øÿêëè îëàí ìöÿééÿí ãèéìÿòäÿ ìàðêàëàð 

éàïûøäûðìàãëà èúðà åäèëèð). 

ÝÅÐ×ßÊ 1. çÿðô Äîüðó, äöç, ùÿãèãè. Çöëôöíÿ 

çöëìÿòè-äþâðàí äåäèëÿð, ýåð÷ÿê èìèø; 

Ëÿáèíÿ ÷åøìåéè-ùåéâàí äåäèëÿð, ýåð÷ÿê èìèø. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. // Ùÿãèãÿòÿí, ÿñëèíäÿ. Ñÿí êè áèð 

ÿãðÿá èìèøñÿí ýåð÷ÿê; Áó çÿùÿðëÿð, áó òèêÿíëÿð 

íÿ äåìÿê Ñ.Âóðüóí. Ýåð÷ÿê îëìàã, 

ýåð÷ÿéÿ ÷ûõìàã – ùÿãèãÿò îëìàã, äîüðó îëìàã, 

äöç ÷ûõìàã. Ëèäèéà áó ñþçëÿðèí, åëÿ ýöíö 

ñàáàù ýåð÷ÿéÿ ÷ûõàúàüûíà ãÿòèééÿí èíàíà áèëìÿçäè. 


2. ñèô. Ùÿãèãè, äöç, äîüðó (éàëàí ÿêñè). Ýåð- 

÷ÿê ñþç. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Ýåð÷ÿéèíè äåìÿê. 

ÝÅÐ×ßÊÄßÍ çÿðô Äîüðóäàí, úèääè (îëàðàã). 

Ýåð÷ÿêäÿí ùèðñëÿíìÿê. Ýåð÷ÿêäÿí äåìÿê. 

ÝÅÐ×ßÊËßÌß “Ýåð÷ÿêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÐ×ßÊËßÌßÊ ô. Ùÿãèãÿòÿ ÷åâèðìÿê, 

áèð øåéè äîüðóäàí-äîüðóéà åòìÿê. [Ãóðáàí:] 

Àé ãàðû, äåéÿñÿí àõû, ñÿí ýåð÷ÿêëÿéèðñÿí. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Úàâàíøèð þçöíö òàìàìèëÿ 

èòèðäè. “Áó ãûç äåéÿñÿí, ëàï ýåð÷ÿêëÿäè” – äåéÿ 

õÿéàëûíäàí êå÷èðäè. È.Øûõëû. 

ÝÅÐ×ßÊËßÍÌß “Ýåð÷ÿêëÿíìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝÅÐ×ßÊËßÍÌßÊ ô. Ýåð÷ÿê îëìàã, äöç 

÷ûõìàã, ùÿãèãÿò îëìàã. Áÿíþâøÿ ÷è÷ÿêëÿíäè; 

Éàðïàüû ëÿ÷ÿêëÿíäè; Éàòäûüû éàëàí îëäó; 

Þëöìö ýåð÷ÿêëÿíäè. (Áàéàòû). 

ÝÅÐ×ßÊËßØÌß “Ýåð÷ÿêëÿøìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝÅÐ×ßÊËßØÌßÊ ô. Ýåð÷ÿêëÿíìÿê, ýåð- 

÷ÿê ùàëà ýÿëìÿê, ðåàëëàøìàã, ùÿãèãÿòÿ 

÷åâðèëìÿê. [Îüëàí] ..èøèí ýåð÷ÿêëÿøäèéèíè .. 

äÿðê åäèá, àòàñûíûí Ìàðàëà çÿíý åòìÿéèíÿ 

ìàíå îëìàã èñòÿéèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÝÅÐ×ßÊËÈÊ èñ. 1. Ùÿãèãÿò, ùÿãèãè âàðëûã, 

ðåàëëûã. Øöóð ýåð÷ÿêëèéè ÿêñ åòäèðèð. 

2. Äîüðóëóã, ùÿãèãèëèê, äöç ÷ûõìà; úèääèëèê. 

ÝÅÐÈ 1. çÿðô Àðõà òÿðÿôÿ, äàëà, äàë òÿðÿôÿ. 

[Ãà÷àé] áèð íå÷ÿ àääûì ýåäÿíäÿí ñîíðà 

èñòÿäè ãàíðûëûá ýåðè áàõñûí. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

2. èñ. Àðä, äàë, äàâàì, ìàáÿä. Øåðèí ýåðèñèíè 

îõóìàã. – Òîüðóë Ãÿòèáÿíèí áó ñþçëÿðèíè 

åøèäÿíäÿí ñîíðà, ðöáàèëÿðèíèí ýåðèñèíè 

îõóìàäû, êàüûçû áöêöá úèáèíÿ ãîéäó.. 


221

ÝÅÐÈ 

3. èñ. ìÿú. Àãèáÿò, ñîí, íÿòèúÿ. Èøèí ýåðèñèíè 

äöøöíìÿê. – [Ïðîêóðîð:] Áó íÿäèð Àäàì 

áèð èø òóòàíäà ýåðèñèíè ôèêèðëÿøìÿç È.Øûõëû. 

4. èñ. ìÿú. Èíêèøàô åòìÿìèø, äàëà ãàëìûø. 

Èíêèøàô ÷îõ çÿèôäèð; Öçðöìöç éîõäóð ÿñëà; 

Èìêàíûìûç âàð èêÿí; Ýåðèéèê íÿ ÿñàñëà 

Ð.Ðçà. 

◊ Ýåðè äóðìàã – óçàãëàøìàã, éàõûí ýÿëìÿìÿê. 

Éàð äåéèëñÿí, ÷ÿê àéàüû, ýåðè äóð; 

Úàíûìû îäëàðà éàõìàüûí íÿäèð Ì.Ï.Âàãèô. 

Ýåðè ýþòöðìÿê – 1) äàëà àëìàã âåðäèéèíè 

èñòÿéèá àëìàã. Êèòàáûíû ýåðè ýþòöðäö; 2) ìÿú. 

äåäèéè ñþçäÿí, âÿäèíäÿí äþíìÿê. Ñþçöíö 

ýåðè ýþòöðìÿê. – Ïàäøàù ãûçûíû ÷îõ øàä 

ýþðöá, ùþêìöíö ýåðè ýþòöðäö. (Íàüûë). Ýåðè 

(ýåðèéÿ, ýåðèäÿ) ãàëìàã – 1) äàëäà, àðõàäà 

ãàëìàã. Ãîúàëàð ýåðèäÿ ãàëäûëàð. – Êîìàíäàí 

ÿñýÿðëÿðäÿí ýåðè ãàëìàìàã ö÷öí éîëóíà 

äàâàì åäèð. Ì.Ùöñåéí; 2) âàõòûíû êå÷èðìÿê, 

âàõòûíäà åòìÿìÿê; éóáàòìàã, ëÿíýèòìÿê. 

Äÿðñèì ýåðè ãàëûá. – Õÿñòÿ îëäóüóì úÿùÿòÿ 

áó éàé õûðìàíûì ùàìûäàí ýåðèéÿ ãàëìûøäû. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ; 3) ìÿú. èíêèøàôäàí ãàëìàã, 

òÿðÿããè åòìÿìÿê. [Àëìàç Õàíûìíàçà:] Àé 

àíà, àõû áó áèçèì êÿíäèìèçäèð, åëèìèçäèð. 

Áåëÿ, ýåðèäÿ ãàëûáëàð åé, ýåðèäÿ. Ú.Úàááàðëû. 

Ýåðè ãàéûòìàã – äàëà äþíìÿê, ãàéûòìàã. 

Ãàéûäûá ýÿëÿíäÿ ìÿúëèñäÿí ýåðè; Éîëäà èêè 

íÿôÿð äöøäö öñòöìÿ. Ì.Ðàùèì. Ýåðè ãàéòàðìàã 

– 1) ãàéòàðìàã, ãîâìàã. Óøàüû ýåðè 

ãàéòàðìàã. – Ïÿðè íÿíÿ .. ýÿëèíèíè ãàïûäàí 

ýåðè ãàéòàðìàã ôèêðèíäÿ äåéèëäè. Ì.Ùöñåéí; 

2) þäÿìÿê, âåðìÿê. Áîðúóíó ýåðè ãàéòàðìàã; 

3) ìÿú. ãàðøûñûíû àëìàã, àðòìàüà, èíêèøàô 

åòìÿéÿ ãîéìàìàã. Òîõòàãëûã, òÿñêèíëèê 

áÿäáÿõò ùàäèñÿíè ýåðè ãàéòàðìûð. ß.Âÿëèéåâ. 

Ýåðè îòóðìàã – ýåðè ÷ÿêèëìÿê. Éàüû ýåðè 

îòóðäó. – [Äöøìÿí] ùÿð äÿôÿ þç ãàðà ãàíû è÷ÿðèñèíäÿ 

áîüóëóá ýåðè îòóðóðäó. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Ýåðè îòóðòìàã – çîð ýÿëÿðÿê ýåðè ÷ÿêèëìÿéÿ, 

ãà÷ìàüà ìÿúáóð åòìÿê, äàëà 

îòóðòìàã. Öñéàí÷ûëàð öçöì áàüëàðûíà äîëóøàí 

âÿ øÿùÿðèí óúãàð äàð êö÷ÿëÿðèéëÿ èðÿëèëÿìÿê 

èñòÿéÿí áîëøåâèêëÿðè ÿçÿðÿê ýåðè îòóðòäóëàð. 

È.Øûõëû. Ýåðè(äÿ) ãîéìàã – äàëäà áóðàõìàã, 

èðÿëèëÿìÿê. ßëÿìäàðëû áèçè ýåðèäÿ 

ãîéóá þçö èðÿëè ýåòäè, äàøûí äàëûíà ñèíèá 

äåäè: – Êèìñÿí, äàéàí! Ìèð Úÿëàë. Ýåðè(éÿ) 

222 

ÝÅÐÈ 

àëìàã – éåíèäÿí ÿëäÿ åòìÿê, àëìàã, þçëÿðèíÿ 

ãàéòàðìàã. Êèòàáëàðû ýåðè àëìàã. – ..Îñìàíëû 

àðâàäëàðû áèð éåðÿ úÿì îëóá íèòãëÿð ñþéëÿéèáëÿð 

âÿ àíä è÷èáëÿð êè, ïàéìàë îëàí ùöãóã 

âÿ èõòèéàðëàðûíû ãàíóíè-ÿñàñè âàñèòÿñèëÿ ýåðè 

àëñûíëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Âåðèëÿí ÿíàìû 

ýåðè àëìàã ýÿäàëûãäûð. Ú.Úàááàðëû. Ýåðè(éÿ) 

àòìàã (ñàëìàã) – 1) äàëà àòìàã, àðõàéà 

ãàòëàìàã. Ñà÷ûíû ýåðè àòäû. – Øÿìñèééÿ 

ãûðìûçû èïÿê ïàëòàðûí ÿòÿêëÿðèíè ýåðè àòàðàã 

êðåñëîäàí áèðèñèíÿ îòóðäó. Ì.Èáðàùèìîâ; 

2) ìÿú. èíêèøàôûíû ñàõëàìàã, ãàðøûñûíû àëìàã, 

ìàíå îëìàã. Îíëàð áèëèðäè(ëÿð) êè, áóðàäà 

îòóðàíëàðûí ìÿùâè Èðàí èíãèëàáûíû îí èëëÿðúÿ 

ýåðè àòà áèëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ýåðè(éÿ) 

áàõìàäàí – öçöíö äàëà ÷åâèðìÿäÿí, ùå÷ 

áèð øåéÿ ôèêèð âåðìÿäÿí, ñöðÿòëÿ. Ýåðè áàõìàäàí 

ýåòìÿê. Ýåðè(éÿ) ÷ÿêèëìÿê – 1) äàéàíäûüû, 

äóðäóüó éåðäÿí äàëà ÷ÿêèëìÿê, ýåðè 

àääûìëàìàã. Èêè àääûì ýåðè ÷ÿêèëìÿê. Éîëäàí 

ýåðè ÷ÿêèë! – Øåéõ Ñÿäðà èòàÿò .. èëÿ ýåðè 

÷ÿêèëèð. Ù.Úàâèä. Ìöÿëëèì ýÿëÿí øàýèðäëÿðÿ 

éîë âåðìÿê ö÷öí ýåðè ÷ÿêèëäè. ß.ßáöëùÿñÿí; 

2) äöøìÿíèí ùöúóìóíà äàâàì ýÿòèðìÿéèá 

þç ìþâãåëÿðèíè òÿðê åäÿðÿê ÷ÿêèëìÿê. 

Äöøìÿí ýåðè ÷ÿêèëäè. – ..Éàðûì ñààò ÷ÿêìÿäè 

àðàëûãäà áåø-îí êþéíÿê úûðûëäû âÿ Ùöðçàä 

òÿðÿô äþéöëìöø, ñþéöëìöø ýåðè ÷ÿêèëèá åâäÿ 

ãàïàíäûëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ýåðè(éÿ) 

äþíìÿê – 1) á à õ ýåðè ãàéûòìàã. Ýåäÿíëÿð 

ýåðè äþíäöëÿð. [Øåéõ Ùàäè:] ×àðÿñèç áèç 

äÿ Ùèíäè òÿðê åäÿðÿê; Ýåðè äþíäöê òÿÿññöô 

åéëÿéÿðÿê. Ù.Úàâèä. Ìèðçÿ Úàâàä àðâàäûíûí 

ñÿñèíÿ ýåðè äþíöá, îüëóíóí ùàëÿòèíè ýþðöá 

áàøëàäû ñþéëÿìÿéÿ. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 2) ÷åâðèëìÿê, 

äàëà áàõìàã, àðõàéà äþíìÿê. ßââÿë 

ãûøãûðûã åøèòäèì, òåç ýåðè äþíäöì, î äÿãèãÿ 

èêè êþëýÿ ùàðàñà éîõà ÷ûõäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

Ýåðè(éÿ) ýåòìÿê – 1) äàëà ãàéûòìàã, ýåðè 

äþíìÿê; 2) ìÿú. àðûãëàìàã, çÿèôëÿìÿê. 

Óøàã ýöíö-ýöíäÿí ýåðè ýåäèð. – Àüàáÿé áèð 

ýöí áàõûá ýþðäö, åëÿ ãûç ýöíö-ýöíäÿí ýåðè 

ýåäèð. (Íàüûë). [Ñóëòàí áÿé:] Áåø èëäèð êè, 

ýöíö-ýöíäÿí ýåðè ýåäèðÿì. Ö.Ùàúûáÿéîâ; 

// âÿçèééÿòè ýåòäèêúÿ ïèñëÿøìÿê, àüûðëàøìàã; 

éàõøûëàøìàìàã (õÿñòÿ ùàããûíäà). Õÿñòÿ ýåðè 

ýåäèð. – [Ñîíà õàíûì:] Ïÿðè, ùå÷ ìÿíèì ùàëûìû 

ñîðóøìà, áàõ, ýþðöðñÿí, ýöí-ýöíäÿí

ÝÅÐÈËßÌß 

ýåðè ýåäèðÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Áþéöê îüëó:] 

3-4 ýöí áó äÿðìàíëàðû àòäû, êèøè äàùà äà ýåðè 

ýåòäè. Ãàíòÿìèð; 3) á à õ ýåðè ãàëìàã 3-úö 

ìÿíàäà. Åëÿ áèë äöøöíöð Ñåíò-Åêçöïåðè: – 

Àüûëäàí, ÿìÿëäÿí ýåðè ãàëäû ñÿñ; Áó ãîúà 

äöíéàìûç hàðà ýåäèð áÿñ Á.Âàùàáçàäÿ. 

Ýåðè(éÿ) èñòÿìÿê – òÿëÿá åòìÿê, áèð øåéè 

òÿçÿäÿí ÿëäÿ åòìÿéÿ ÷àëûøìàã. Áîðúóíó 

ýåðè èñòÿìÿê. – Çåéíàë þòÿéÿ-áÿðèéÿ ìöðàúèÿò 

åäèá ñàáèã õèäìÿòèíè ýåðè èñòÿéèðäèñÿ äÿ, 

ìöâÿôôÿã îëìàéûðäû. Ñ.Ùöñåéí. Ýåðè(éÿ) ñàëìàã 

– 1) á à õ ýåðèéÿ ÷ÿêìÿê 2-úè ìÿíàäà; 

2) ìÿú. éóáàòìàã, òÿõèðÿ ñàëìàã. Ëÿòèô 

ùÿëÿ êå÷ÿí èë Áàêûéà ýåòìÿëè èäè. Ëàêèí áèð 

ùàäèñÿ îíó áèð èë ýåðè ñàëäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

Ýåðèäÿí áàõìàã – ñåéð÷è êèìè óçàãäàí 

áàõìàã, éàõûí äóðìàìàã, ãàðûøìàìàã, èøòèðàê 

åòìÿìÿê, óçàã äóðìàã. Ýåðèäÿí áàõìà, 

êþìÿê åëÿ. – Óñòàëàðäàí äÿðñ àë ùÿðäÿí; 

Õåéðÿ-øÿðÿ áàõìà ýåðèäÿí. Àøûã Øÿìøèð. 

Ýåðèéÿ ÷ÿêìÿê – 1) àðõàéà ÷ÿêìÿê, äàëà 

âåðìÿê, êÿíàðà ÷ÿêìÿê. Ìàøûí ýÿëèð, óøàüû 

ýåðè ÷ÿê. – Øîôåð îíóí ãîëóíäàí òóòóá ýåðèéÿ 

÷ÿêäè... Ì.Ùöñåéí; 2) ìÿú. èíêèøàôûíà, òÿðÿããèñèíÿ, 

èðÿëèëÿìÿñèíÿ ìàíå îëìàã. Êþùíÿ 

àäÿòëÿð õàëãû ýåðè ÷ÿêèð. 

ÝÅÐÈËßÌß 1. “Ýåðèëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. Ýåðèëèê. Áàøãà èäàðÿëÿðäÿí ýÿëìèø áó 

òåëåãðàìëàðûí ùàìûñûíäà “Ýåðèëÿìÿíè òåçëèêëÿ 

ëÿüâ åäèíèç!” – äåéÿ øÿõñÿí Òÿðëàíû ùÿäÿëÿéèðäèëÿð. 


ÝÅÐÈËßÌßÊ ô. 1. Ýåðè ÷ÿêèëìÿê. [Ýöëñàáàù:] 

[Ýöëÿð] ãîðõäó, î ãîðõàãúàñûíà ýåðèëÿäè, 

äþíäö, ãà÷äû. Ú.Úàááàðëû. Ìåùðèáàí 

[Çåéíàëû] åëÿ ùàëäà ýþðöíúÿ ãîðõóá ýåðèëÿäè. 


2. ìÿú. Èíêèøàôäàí ãàëìàã, ãàáàüà ýåòìÿìÿê, 

ýåðè ãàëìàã, òÿíÿççöë åòìÿê. 

3. ìÿú. Ñþçöíäÿí äþíìÿê, ñþçöíö äàíìàã, 

äåäèéèíè éåðèíÿ éåòèðìÿìÿê, âÿäèíäÿí 

ãà÷ìàã. [Íàìàç:] Çàëõà, ýåò óøàãëàðà äå êè, 

äÿõè úÿôà ÷ÿêìÿñèíëÿð, Òàðâåðäè ýåðèëÿäè. 


ÝÅÐÈËßÒÌß “Ýåðèëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÐÈËßÒÌßÊ ô. Ýåðè ãàëìàñûíà, ýåðè 

ýåòìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã; ýåðè ãîéìàã. 

ÝÅÐÈËÈÊ èñ. Ýåðè îëìà, ýåðè ãàëìà; èíêèøàôñûçëûã, 

úÿùàëÿò. ßäèá [“Ïèð” ùåêàéÿñèíäÿ] 

ÝÅÒ-ÝßË 

áèð ñûðà úàíëû áÿäèè ñóðÿòëÿðäÿ êþùíÿ ôåîäàë 

Àçÿðáàéúàíûí ìÿíçÿðÿñèíè ìÿùàðÿòëÿ éàðàäûð, 

ìþâùóìàòûí, ýåðèëèéèí òþðÿòäèéè úèíàéÿò 

âÿ ôÿëàêÿòëÿðè ýþñòÿðèð. Ì.Àðèô. “Êÿøêöë” 

“ßêèí÷è”íèí éîëóíó äàâàì åòäèðÿðÿê þç ñÿùèôÿëÿðèíäÿ 

ýåðèëèê ÿëåéùèíÿ êÿñêèí ìÿãàëÿëÿð 

äÿðú åäèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÅÐÌÀÍ Ùèíä-Àâðîïà äèëëÿð àèëÿñèíÿ 

ìÿíñóá îëàí äèë ãðóïëàðûíäàí áèðè. 

ÝÅÐÌÀÍÈÑÒÈÊÀ Ýåðìàí äèëëÿðè âÿ ÿäÿáèééàòû 

ùàããûíäà åëì. 

ÝÅÐÌÀÍÈÇÌ [ëàò.] Ýåðìàí äèëëÿðèíäÿí 

àëûíìûø ñþç âÿ éà èôàäÿ. 

ÝÅÐÌÅÒÈÊ ñèô. Ùàâà êå÷èðìÿéÿí, êèï. 

ÝÅÐÇÅ èñ. Ãÿäèì Ìèñèðäÿ ãÿáèðèñòàí. 

ÝÅÑÒÁÏÎ [àëì.] Ùèòëåð Àëìàíèéàñûíäà 

ýèçëè ïîëèñ. Èíäè èñÿ [ìåùìàíõàíà] ôàøèñòëÿðèí 

ýåñòàïî èäàðÿñè èäè, .. ìèíëÿðëÿ àäàìà áóðàäà 

äèâàí òóòóëóðäó. Ñ.Âÿëèéåâ. Êÿñèá ùÿð áÿðÿíè, 

ïóñóá ùÿð éîëó; Ýåñòàïî äþðä ýþçëÿ ýÿçèð îíëàðû. 


ÝÅÑÒÀÏÎ×Ó èñ. Ýåñòàïîäà õèäìÿò åäÿí 

àäàì (á à õ ýåñòàïî). Ùÿð ýåúÿ ýåñòàïî÷óëàð 

áèçèì éàòäûüûìûç äàõìàëàðà ýÿëèðëÿð.. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Êÿñèëèð úûüûðëàð... Ýåñòàïî÷óëàð; 

Äöøöð èýèäëÿðèí ëÿïèðëÿðèíÿ. 


ÝÅÒ èñ. Ãÿäèì Ôðàêèéàäà òàéôà. 

ÝÅÒÄÈÊÚß çÿðô 1. Èðÿëèëÿäèêúÿ, èðÿëè ùÿðÿêÿò 

åòäèêúÿ, ãàáàüà äîüðó ýåäÿ-ýåäÿ. Éîë 

ýåòäèêúÿ ñþùáÿò åòìÿê. – Ìàøûí ýåòäèêúÿ îíóí 

÷àðõëàðûíûí áóðàõäûüû èçëÿð ãóìóí öñòöíäÿ 

ãàëûðäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

2. Óçàíäûãúà. Äÿðÿ ãÿðáÿ äîüðó ýåòäèêúÿ 

ãàéàëûã, äàüëûã, èðè âÿ îéóã äàøëàðëà äîëó 

ãîðõóíú éåðëÿðäÿí èáàðÿòäè. À.Øàèã. 

3. ìÿú. Òÿäðèúÿí, éàâàø-éàâàø, çàìàí 

êå÷äèêúÿ. Ýåòäèêúÿ áó ìÿùÿëëÿíèí ùàëû ôÿíàëàøäû. 

Í.Íÿðèìàíîâ. Ìèðçàüàíûí Úÿìèëÿéÿ 

ãàðøû îëàí ìåéëè âÿ ìÿùÿááÿòè ýåòäèêúÿ àðòûðäû. 

Ñ.Ùöñåéí. [Ãÿùðÿìàí:] Àòÿø ýåòäèêúÿ 

øèääÿòëÿíèð âÿ âÿçèééÿòèí úèääèééÿòèíè àíäûðûðäû. 


ÝÅÒ-ÝßË èñ. Áèð éåðÿ ÷îõ ýåäèá-ýÿëìÿ. 

[Ëà÷ûí] óçóí ýåò-ýÿëëÿðäÿí óñàíäû.. Ì.Ùöñåéí. 

Áó ýåò-ýÿëëÿð áàçàðûíà äÿâÿäè äöíéà.. Ì.Àðàç. 

◊ Ýåò-ýÿëÿ ñàëìàã – èøèíè ãÿñäÿí óçàòìàã, 

éóáàòìàã, ñöðöíäöðìÿéÿ ñàëìàã, èøèíèí 

223

ÝÅÒÙÀÝÅÒ 

äàëûíúà äàèì ýåäèá-ýÿëìÿéÿ ìÿúáóð åòìÿê. 

Éóñèôè áèð ùÿôòÿ èäè ýåò-ýÿëÿ ñàëìûøäûëàð. 

ÝÅÒÙÀÝÅÒ 1 çÿðô Óçóí éîë ýåäÿðÿê, áþéöê 

ìÿñàôÿ ãÿò åäÿðÿê, ýåäÿ-ýåäÿ. Ýåòùàýåò 

êÿíäÿ ÷àòäûã. 

ÝÅÒÙÀÝÅÒ 2 èñ. Áþéöê çèéàí, çÿðÿð, ÷ûõàð. 

Åëÿ ýÿëùàýÿëèí áåëÿ äÿ ýåòùàýåäè îëàð. 


ÝÉÒÌÀÍ [ïîë. ÿñëè àëì.] 1. Ãÿäèìäÿ Ïîëøà 

ãîøóíëàðûíûí áàø êîìàíäàíû. 

2. Ãÿäèìäÿ Óêðàéíàäà: êàçàê ãîøóíóí 

áàø÷ûñû âÿ éöêñÿê ùàêèì. 

ÝÅÒÌÀÍËÛÃ èñ. Ýåòìàí ùàêèìèééÿòè âÿ 

èäàðÿñè. 

ÝÅÒÌß “Ýåòìÿê”äÿí ô.èñ. Öìèäèí ýåòìÿñèíè 

Áàùàð äà èñòÿéèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÝÅÒÌßÊ ô. 1. Àääûì àòàðàã ùÿðÿêÿò åòìÿê; 

éåðèìÿê, àääûìëàìàã. Àñòà-àñòà ýåòìÿê. 

Èòè ýåòìÿê. Ïèéàäà ýåòìÿê. Éîëëà ýåòìÿê. 

Éàíûíúà ýåòìÿê. // Áèð éåðäÿí áàøãà 

éåðÿ âàðìàã. Øàù Ñÿëìÿõàòóíà èøàðÿ åòäè êè, 

ùÿðÿìõàíàéà ýåòñèí.. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Êÿðáÿëàéû 

Ãóáàä:] Ýåäèðÿì Ñèæèìãóëó áÿéèí éàíûíà. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. // Íÿãëèééàò âàñèòÿñèíäÿ 

ùÿðÿêÿò åòìÿê. Ãàòàðëà ýåòìÿê. Àðàáà èëÿ 

ýåòìÿê. Êÿíäÿ àòëà ýåòìÿê. // Áèð éåðÿ ýåäÿðêÿí 

áèðèñèíÿ éîëäàøëûã åòìÿê. Ãàðäàøû äà 

îíóíëà øÿùÿðÿ ýåòäè. // Áàøãà éåðÿ âàðìàã 

ö÷öí îëäóüó éåðäÿí àéðûëìàã, éîëà äöøìÿê, 

èñòèãàìÿò àëìàã. Õàðèúÿ ýåòìÿê. Áàüà ýåòìÿê. 

Äÿíèçÿ ýåòìÿê. – ßçèç Êàìàëû àíàñûíà 

òàïøûðûá úÿáùÿéÿ ýåòäè. Ñ.Ðÿùìàí. // Åéíè 

ìÿíàäà íÿãëèééàò âàñèòÿëÿðè ùàããûíäà. 

Ãàòàð ýåúÿ ýåäèð. Òÿééàðÿ ñààò 6-äà ýåäèð. 

// Îëäóüó éåðè òÿðê åòìÿê, îðàäàí ÷ûõûá ýåòìÿê. 

Åâäÿí ýåòìÿê. Øÿùÿðäÿí ýåòìÿê. Äÿðñäÿí 

ýåòìÿê. Èúëàñäàí éàðûì÷ûã ýåòìÿê. 

– [Îüëàí] ýåòìÿê èñòÿéèð, çÿíý ÷àëûíûð, Ñîíà 

ýÿëèð. Ù.Íÿçÿðëè. 

2. Áàøãà áèð éåðÿ êþ÷ìÿê, éàøàéûø éåðèíè 

äÿéèøìÿê. Éàéëàüà ýåòìÿê. – Èðÿâàíäà Úÿôÿðàáàä 

ìÿùÿëëÿñèíäÿ îòóðàí êàçàê ãîøóíëàðû 

èéóíóí èêèñèíäÿ Êÿïÿýèð äàüûíäà éàéëàüà 

ýåäÿñè èäèëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

3. Êå÷ìÿê, þòìÿê, êå÷èá ýåòìÿê. Õèéàáàíëà 

ýåòìÿê. 

4. äàí. Þçöíÿ ñÿíÿò, ïåøÿ ñå÷ìÿê, áèð èøèí 

äàëûíúà âàðìàã. Ùÿêèìëèéÿ ýåòìÿê. Ìöÿëëèìëèéÿ 

ýåòìÿê. – Ùå÷ áèëìèðÿì, íèéÿ õàëã 

224 

ÝÅÒÙÀÝÅÒ 

áó òÿðòÿìèç ãÿëÿì èøèíÿ ýåòäè, ñÿí áó ýèëêÿðïèú 

èøèíÿ. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

5. Éîëäà, ùÿðÿêÿòäÿ îëìàã (ýþíäÿðèëÿí øåé 

ùàããûíäà). Òÿééàðÿ Áàêûäàí Äàøêÿíäÿ íå÷ÿ 

ñààòà ýåäèð 

6. Úÿðÿéàí åòìÿê, âàãå îëìàã, äàâàì 

åòìÿê. Ñèíèôäÿ äÿðñ ýåäèð. Ìÿøüÿëÿ éàõøû 

ýåäèð. – ..×àðïûøìà êîíñóëëàð éåðëÿøÿí ìÿùÿëëÿëÿðäÿí 

÷îõ óçàãäà ýåäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Áó ãàéäà èëÿ àòà èëÿ îüóë àðàñûíäà 

ñþùáÿòëÿð ýåäèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. ×þëäÿ ãûçüûí 

áè÷èí ýåäèðäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

7. Éàõûíëàøìàã, àç ãàëìàã. Ýöíÿø áàòìàüà 

äîüðó ýåäèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

8. Áèòìÿê, ãóðòàðìàã, þòìÿê, êå÷ìÿê, 

ñîíà ÷àòìàã. Þìöð ýåòäè. Úàâàíëûã ýåòäè. 

– Ãûø ýåòäè, áàùàð îëäó; ×þëëÿð, òÿïÿëÿð äîëäó; 

Øÿí öçëö ìÿëÿêëÿðëÿ. À.Øàèã [Õóðøóä:] 

Ýöí ýåäèá, àéëàð äîëàíäû, ïàäøàùûì ýÿëìÿäè. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ãûø äà éàâàø-éàâàø ãàðû âÿ 

ñîéóüó èëÿ þòöá ýåòäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. // Éîõ 

îëìàã, ÿëäÿí ÷ûõìàã. Èò äÿ ýåòäè, èï äÿ. 

(Ìÿñÿë). 

9. Ëàçûì îëìàã, ÷àòìàã, ñÿðô îëóíìàã. 

Õàëàòà 5 ìåòð ïàð÷à ýåäèð. – Áèð ãóéóíóí 

ãàçûëìàñûíà ýåäÿí âàõòûí éàðûäàí ÷îõóíó 

áàøãà èøëÿð àïàðûð. Ì.Èáðàùèìîâ. // Åùòèéàúû 

þäÿìÿê, áÿñ îëìàã, ýþðìÿê. Áó ïàëòî ö÷ èë 

ýåäÿð. // Õÿðúëÿíìÿê, ñÿðô åäèëìÿê, èøëÿíìÿê. 

Áó ãÿäÿð ïóë ùàðà ýåòäè 

10. Òàìàøàéà ãîéóëìàã, ýþñòÿðèëìÿê. 

Îïåðàäà íÿ ýåäèð “Àçÿðáàéúàí” êèíîòåàòðûíäà 

“Êîðîüëó” ôèëìè ýåäèð. – Áó àõøàì 

äðàì òåàòðûíäà “Ñåâèë” òàìàøàñû ýåäèðäè. 


11. Àïàðûá ÷ûõàðìàã (éîë ùàããûíäà). Áó 

éîë Ýþé ýþëÿ ýåäèð. 

12. ìÿú. Þëìÿê, äöíéàíû òÿðê åòìÿê. Ìÿí 

ýåäÿðÿìñÿ ìÿðàìûì ýåíÿ äöíéàäÿ äóðàð. 

Ì.ß.Ñàáèð. Åé êþíöë, áó àúû ùèññëÿðäÿí ÿë 

÷ÿê Èíñàí áèð ýöí ýÿëìèø, áèð ýöí ýåäÿúÿê. 

Ì.Ìöøôèã. 

13. Åâëÿíìÿê, ÿðÿ ýåòìÿê. [Øàùñÿíÿì:] 

Àíà, ðàçû îëóí, ýåäèì Ãÿðèáÿ; Àíà, ìÿí éàçûüû 

íÿ äèíäèðèðñÿí “Àøûã Ãÿðèá”. [Íàçëû:] 

Äàäàø, àíä îëñóí Àëëàùà, ìÿí Ìèðáàüûð 

àüàéà ýåòìÿéÿúÿéÿì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ñÿíÿì:] Ùå÷ áóíóí êèìè ýþçÿë ãûç ãîúà 

êèøèéÿ ýåäÿðìè Ö.Ùàúûáÿéîâ.

ÝÅÒÌßËÈ 

14. Áèð öíâàíà ýþíäÿðèëìÿê, ÷àòäûðûëìàã. 

Ìÿêòóá Ìîñêâàéà ýåäÿúÿê. – [Íÿðýèç Ñÿìÿíäÿðÿ:] 

Ùÿìèí áó êèòàá èíñòèòóòà ýåäÿúÿê, 

.. ìöùàôèçÿ îëóíàúàãäûð. Á.Áàéðàìîâ. 

15. ìÿú. Ðÿâàú îëìàã, ñàòûëìàã. Ìàë éàõøû 

ýåäèð. 

16. Àõìàã, úÿðÿéàí åòìÿê (ìàéå ùàããûíäà). 

Åâèí äàëûíäàí ñó ýåäèðäè. 

17. Áèð ñûðà èñèìëÿðÿ ãîøóëàðàã ìöõòÿëèô 

èôàäÿëÿð âÿ ìöðÿêêÿá ôåèëëÿð äöçÿëäèëèð; 

ìÿñ.: ôèêðÿ ýåòìÿê, õÿéàëà ýåòìÿê, ðÿíýè 

ýåòìÿê, ÿëäÿí ýåòìÿê. 

◊ Ýåòñèí ýÿëìÿñèí – òÿêðàð îëóíìàñû àðçó 

åäèëìÿéÿí ùàäèñÿ âÿ éà áèð èø ùàããûíäà ñþéëÿíèð. 

Àüûð ýöíëÿð ýåòñèí ýÿëìÿñèí. – [Êÿáëÿ 

Ìÿùÿììÿä:] Àé óñòà, î èëëÿð ýåòñèí ýÿëìÿñèí! 

Éàäûìà ñàëìà. Ìÿíèì äÿ áàøûìà àç èø 

ýÿëìÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Àç ýåòäè, öç ýåòäè, 

äÿðÿ, òÿïÿ äöç ýåòäè... – Àçÿðáàéúàí íàüûëëàðûíäà 

“÷îõ ýåòìÿê” ìÿíàñûíäà èøëÿäèëèð. 

ýåò-ýåäÿ áàõ ýåòäèêúÿ. [Çåéíàë] ýåòýåäÿ 

ìÿèøÿò ïîçüóíëóüóíóí ÷èðêàáû è÷èíÿ 

éóâàðëàíûðäû. Ñ.Ùöñåéí. Ìóõòàð ýåò-ýåäÿ 

íàðàùàò îëóð, ùÿòòà äàðûõìàüà áàøëàéûðäû. 


ÝÅÒÌßËÈ áàõ ýåäÿúÿê. ßçèçèéÿì, ãàëàñûç; 

Øÿùÿð îëìàç ãàëàñûç; Ìÿí êè ýåòìÿëè 

îëäóì; Ñèç ñàüëûãíàí ãàëàñûç. (Áàéàòû). 

ÝÉÒÒÎ [èòàë.] Îðòà ÿñðëÿðäÿ Àâðîïàäà, 

ùàáåëÿ áÿçè þëêÿëÿðäÿ: ìöÿééÿí äèíè âÿ èðãè 

ãðóïà ìÿíñóá àäàìëàðûí ìÿúáóðÿí éàøàìàëàðû 

ö÷öí àéðûëìûø øÿùÿð ðàéîíó ìÿùÿëëÿñè. 

Çÿíúè ýåòòîñó. 

ÝÅÉÄÈÐÈËÌß “Ýåéäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÉÄÈÐÈËÌßÊ 1. “Ýåéäèðìÿê”äÿí ìÿúù. 

2. òåõ. Êå÷èðèëìÿê, éåðèíÿ ñàëûíìàã, òàõûëìàã. 

Òÿêÿð îõà ýåéäèðèëäè. 

ÝÅÉÄÈÐÌß “Ýåéäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÉÄÈÐÌßÊ ô. 1. Ýåéìÿê èøèíè ýþðäöðìÿê, 

ýåéìÿéÿ ìÿúáóð åòìÿê. ..Ùöñåéíãóëó 

àüà çèíÿòëè ãàðà÷û ëèáàñû òèêäèðèá Ãàðàúà ãûçà 

ýåéäèðèðäè âÿ þç ãîíàãëûãëàðûíäà îéíàäûðäû. 


2. Êå÷èðìÿê, òàõìàã, éåðëÿøäèðìÿê, ãàáëàìàã. 

Îõó éåðèíÿ ýåéäèðìÿê. 

◊ Äîí ýåéäèðìÿê – áàõ äîí 1 . 

ÝÅÉßÚßÊ áàõ ýåéèì. [×îïî:] Ãÿáèëÿ 

øóðàñû [ÿëèëëÿðèí] éåéÿúÿê, ýåéÿúÿê âÿ áöòöí 

åùòèéàúëàðûíû òÿìèí åòìèøäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÝÅÉÈÌËÈ-ÊÅÚÈÌËÈ 

ÝÅÉÈÁ-ÊÅÚÈÍÌß “Ýåéèá-êåúèíìÿê”- 


ÝÅÉÈÁ-ÊÅÚÈÍÌßÊ áàõ ýåéèíèáêåúèíìÿê. 

ÝÅÉÈÊ èñ. çîîë. Äàüëûã ìåøÿëÿðäÿ éàøàéàí, 

áÿçè úèíñëÿðè èðè äàëëû-áóäàãëû áóéíóçëó, 

áþéöê âÿ ýþçÿë ùåéâàí. Äàüëàðäà ýåéèê ì- 

ÿíÿì; Áóéíóçó áþéöê ìÿíÿì; Éàðûí íÿ 

äÿðäè, ãÿìè; Îíà àüûð éöê ìÿíÿì. (Áàéàòû). 

ÝÅÉÈËÌß “Ýåéèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÉÈËÌßÊ 1. “Ýåéìÿê”äÿí ìÿúù. Ïàëòàð 

ýåéèëäè. 

2. òåõ. Êå÷èðèëìÿê, éåðèíÿ ñàëûíìàã, òàõûëìàã. 

ÝÅÉÈÌ èñ. ßéèíÿ ýåéèëÿí ùÿð øåé; ïàëòàð, 

öñò-áàø, ëèáàñ. Ãûø ýåéèìè. Ñàäÿ ýåéèì. Ùÿðáè 

ýåéèì. – [Àñëàí áÿé:] Ö÷ àé âàð êè, ýþðìÿìèøÿì, 

ýåéèìèíè áèëìèðÿì... Ú.Úàááàðëû. 

[Óñòà Àüàáàëàíûí] éàé âÿ ãûø ëèáàñû áèð-áèðèíäÿí 

ñå÷èëìÿéèá ùÿìèøÿ ö÷-äþðä ýåéèìäÿí 

ÿìÿëÿ ýÿëèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. // ìÿú. Þðòö, 

ïÿðäÿ ìÿíàñûíäà. 

ÝÅÉÈÌ-ÊÅÚÈÌ èñ. Öñò-áàø, ïàëòàð. // Ýåéèíìÿê 

òÿðçè. Ýåéèì-êåúèìèíÿ ôèêèð âåðìÿê. 

– Àðàí éåðèíäÿí ýÿëìèø àäàìëàð þç ñÿëèãÿñàùìàíû, 

ýåéèì-êåúèìè èëÿ äÿðùàë ôÿðãëÿíèðäèëÿð. 


ÝÅÉÈÌ-ÊÅÚÈÌËÈ áàõ ýåéèìëè-êåúèìëè. 

ÝÅÉÈÌËÈ ñèô. 1. ßéíèíäÿ ýåéèìè, ïàëòàðû 

îëàí, ïàëòàðëû. [Çåéíàëûí] ãàðøûñûíà îí áèðîí 

èêè éàøëû, ñàäÿ âÿ òÿìèç ýåéèìëè, ãàðà áèð 

ãûç ÷ûõäû. Ñ.Ùöñåéí. Òèðìÿ øàë ýåéèìëè, ãàðà 

ñà÷ëûëàð; Ùÿð òÿðÿôÿ çÿð íèøàíëàð äîëàíûð. 

Àøûã ßëÿñýÿð. Àü ýåéèìëè, íóðàíè áèð äÿðâèø 

éîë êÿíàðûíäà ýþðöíöð. Ù.Úàâèä. // Ýåéèíìèø, 

ÿéíèíäÿ ýåéèìè îëàí, ïàëòàðëû (÷ûëïàã ÿêñè). 

Ýåéèìëè ùàëäà áàéûðà ÷ûõäû. Ýåéèìëè óøàã. 

2 ìÿú. Öçÿðè áèð øåéëÿ þðòöëìöø, þðòöëö. 

Éàøûë ýåéèìëè òÿïÿëÿð. – Àë-ÿëâàí ýåéèìëè 

äàüëàð ýþçÿëè, Ñÿí êèìäÿí þéðÿíäèí âöãàðû, 

ëàëÿ Í.Ðÿôèáÿéëè. 

ÝÅÉÈÌËÈ-ÊÅÚÈÌËÈ ñèô. Éàõøû, ýþçÿë, ñÿëèãÿëè 

ýåéèíìèø. Ýåéèíèá-êåúèíìèø; ýåéèìëèêåúèìëè 

ãûç. – Ñàëîíóí îðòàñûíäà ýåíèø à÷ûëìûø 

éåìÿê ìàñàñûíûí ÿòðàôûíäà îòóðìóø ýåéèìëèêåúèìëè 

õàíûìëàð ÿë ÷àëäûëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ßëÿääèí ÿëèíäÿ ýöë äÿñòÿñè îëàí áåëÿ ýåéèìëèêåúèìëè 

ãàäûíäàí øöáùÿëÿíìèð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

225

ÝÅÉÈÍÄÈÐÈÁ-ÊÅÚÈÍÄÈÐÌß 

ÝÅÉÈÍÄÈÐÈÁ-ÊÅÚÈÍÄÈÐÌß “Ýåéèíäèðèáêåúèíäèðìÿê”äÿí. 

èñ. 

ÝÅÉÈÍÄÈÐÈÁ-ÊÅÚÈÍÄÈÐÌßÊ ô. Áèðèíè 

éàõøû-éàõøû ýåéèíäèðìÿê, áÿçÿíäèðìÿê. Ýÿëèíè 

ýåéèíäèðèá-êåúèíäèðäèëÿð. Óøàüû ýåéèíäèðèá-êåúèíäèðìÿê. 

– ..Îíó ýåéèíäèðèá-êåúèíäèðèá 

ìÿúëèñÿ ýÿòèðìèøäèëÿð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÝÅÉÈÍÄÈÐÌß “Ýåéèíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÉÈÍÄÈÐÌßÊ ô. 1. Áèðèíèí ÿéíèíÿ 

ïàëòàð ýåéäèðìÿê éàõóä ïàëòàðû ýåéìÿéÿ 

êþìÿê åòìÿê. Ïèøõèäìÿòëÿð .. øöðó åòäèëÿð.. 

Éóñèô Ñÿððàúûí êþùíÿ ïàëòàðûíû ñîéóíäóðìàüà 

âÿ õÿëÿòè-øàùàíÿíè îíà ýåéèíäèðìÿéÿ. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ýÿëèíè] éàõøûúà ýåéèíäèðèðëÿð, 

áÿçÿéèðëÿð, ñîíðà ôàéòîíà ìèíäèðèá 

àëëàù-àëëàù èëÿ àïàðûðëàð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

2. ìÿú. Þðòìÿê, ñàðìàã, ÷óëüàëàìàã. Àü 

þðòöéÿ áöðöíäöðöð àëÿìè; ×óëüàëàéûð, 

ýåéèíäèðèð àëÿìè. À.Ñÿùùÿò. 

◊ Äîí ýåéèíäèðìÿê – áàõ äîí. 

ÝÅÉÈÍßÚßÊ èñ. äàí. Ïàëòàð, ýåéèì. 

ÝÅÉÈÍÈÁ-ÊÅÚÈÍÌß “Ýåéèíèá-êåúèíìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝÅÉÈÍÈÁ-ÊÅÚÈÍÌßÊ ô. Éàõøû-éàõøû ýåéèíìÿê, 

áÿçÿê øåéëÿðè òàõìàã, áÿçÿíìÿê. 

Ãûç ýåéèíèá-êåúèíèá Ìÿëèê Äö÷àðà äåäè.. 

(Íàüûë). Ýåéèíèðèê-êåúèíèðèê éóðäóìóçóí 

âàðûíäàí; Åëëÿð à÷ûð ñöôðÿñèíè þç áàüûíûí áàðûíäàí. 

Ñ.Âóðüóí. [Øàùíèýàð õàíûì] ýåéèíèáêåúèíäè, 

ùÿòòà Êöðÿ ñóéà ýåäÿíäÿ äÿ þçöíö 

äàø-ãàøëà áÿçÿäè. È.Øûõëû. 

ÝÅÉÈÍÈÁ-ÊÅÚÈÍÌÈØ ô.ñèô. Éàõøû-éàõøû, 

ñÿëèãÿ èëÿ ýåéèíìèø, ýåéèíèá-áÿçÿíìèø. 

ÝÅÉÈÍÌß “Ýåéèíìÿê”äÿí ô.èñ. Ñÿùíÿäÿêèëÿð 

ýåéèíìÿëÿðèíè òàìàì åäèðëÿð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÝÅÉÈÍÌßÊ ãàéûä. 1. Þç-þçöíö ýåéèíäèðìÿê, 

ÿéíèíÿ, éàõóä àéàüûíà áèð øåé ýåéìÿê. 

Ìèðçÿ äóðóá ëèáàñûíû ýåéèíèá ýåòäè óñòà 

Çåéíàëûí äöêàíûíà. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Úàìàë 

ùÿìèí ñààò ãàëõûá ýåéèíäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Äàí éåðèíÿ ñÿäà äöøÿíäÿ Ôèðÿíýèç ýåéèíèá 

ùàçûðëàøìûøäû. Á.Áàéðàìîâ. 

2. Áó âÿ éà áàøãà äÿáäÿ, êåéôèééÿòäÿ, íþâäÿ 

ïàëòàð ýåéìÿê. Ãûñà ýåéèíìÿê. Èïÿê ïàëòàðëàð 

ýåéèíìÿê. – Ýåòäèê âÿ éîë ýåäÿðêÿí 

äîñòóìó íÿçÿðäÿí êå÷èðäèì, .. áàøäàíàéàüà 

øûã ýåéèíìèøäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Áèç ãàëñòóê 

òàõûðûã; Áèç äÿáëÿ ýåéèíèðèê. Á.Âàùàáçàäÿ. 

226 

ÝÅÉÑÓ 

3. ìÿú. Þðòöëìÿê, öçÿðèíÿ ïÿðäÿ ÷ÿêèëìÿê. 

×þëëÿð éàøûë ýåéèíìèøäè. – Ýåéèíìèø äàí 

éåðè éåíÿ ãûðìûçû; Äîüìóø ñÿùÿðëÿðèí ìöæäÿ 

éûëäûçû. Ñ.Âóðüóí. Äÿðÿ-òÿïÿ àë ýåéèíäè; À÷äû 

ÿëâàí ýöëöí äàüëàð. Àøûã Øÿìøèð. 

ÝÅÉÈÍÌÈØ ô.ñèô. Ïàëòàð ýåéìèø; ïàëòàðëû. 

Ýåéèíìèø óøàã. Ýåéèíìèø ùàëäà. 

ÝÅÉÈØ èñ. êþùí. Ýåéìÿ èøè, ýåéìÿ (ýåéèíìÿ) 

òÿðçè. ßéíèíäÿ âàð ñèíúàá äîíóí; 

Ýåéèøèí éàðûìà áÿíçÿð. Àøûã ßìèð. 

ÝÅÉÈØÄÈÐÌß “Ýåéèøäèðìÿê”äÿí. 

ÝÅÉÈØÄÈÐÌßÊ áàõ ýèúèøäèðìÿê. 

ÝÅÉÈØÈÊ áàõ ýèúèøìÿ. 

ÝÅÉÈØÌß “Ýåéèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÅÉÈØÌßÊ 1. Á à õ ýèúèøìÿê. 

2. äàí. Áèð-áèðèíÿ êå÷ìÿê, ñàðìàøìàã. 

Ñà÷ëàðû áèð-áèðèíÿ ýåéèøèá. 

ÝÅÉÌß 1. “Ýåéìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. Öñò ïàëòàðûí àëòûíäàí ýåéèëÿí ãûñà àðõàëûã. 

Óñòà Çåéíàë éàðûììàùóääàí òèêèëìèø 

êþùíÿ ýåéìÿñèíè ÷ûõàðûá áöêäö âÿ ãîéäó áèð 

ñÿìòÿ.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áàëòà ÷àëäûãúà 

îíóí ýåéìÿñèíèí úûíäûð ãîëó âÿ ÿòÿêëÿðè 

éåëëÿíèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Èêèñè äÿ òÿçÿ ýåéìÿ 

ýåéìèø, áàøëàðûíà ãàðà ìàùóä ïàïàã 

ãîéìóøäóëàð. Ï.Ìàêóëó. 

ÝÅÉÌßÊ 1 ô. 1. ßéíèíÿ ïàëòàð, àéàüà àéàããàáû 

âÿ áàøà ïàïàã êå÷èðìÿê. ×ÿêìÿëÿðèíè 

ýåéìÿê. Ïåíúÿéèíè ýåéìÿê. Èñòè ïàëòàð ýåéìÿê. 

– Ãóðáàí .. äóðäó àéàüà âÿ ÿòÿêëÿðèíèí êÿúèíè 

ñèëèá áàøìàãëàðûíû ýåéäè âÿ éàâàø-éàâàø öç 

ãîéäó ýåòìÿéÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Àüà:] 

Þçöì äÿ .. êöðêö òÿðñèíÿ ýåéèá áèð äàìûí 

è÷èíäÿ ýèçëÿíìèøäèì.. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Îüëàí 

àòàñûíûí ÿëèíäÿí þïöá ÷ûõäû âÿ îõ-éàéûíû ýþòöðöá, 

äàâà ëèáàñûíû ýåéèá áàüà ýåòäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. ìÿú. Þðòöëìÿê, öñòö þðòöëìÿê. Äàüëàð 

àü ýåéìèøäè. 

ÝÅÉÌßÊ 2 èñ. Ýåéèì, ïàëòàð. Éåìÿê âÿ 

ýåéìÿê ñàðûäàí óøàãëàð êîðëóã ÷ÿêìèðäèëÿð. 


ÝÅÉÌßËÈ ñèô. Ýåéìÿéÿ éàðàðëû, ýåéìÿéÿ 

éàðàéàí. Ýåéìÿëè ïàëòàð. 

ÝÅÉÑÓ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Ñà÷, ùþðöê. Ýþç 

äîéìàç âÿñìÿëè êàìàí ÿáðóäàí: Úàí öçöëìÿç 

ñÿìÿí èéëè ýåéñóäàí. Ì.Ï.Âàãèô. Àòÿøèí 

ðóéèíäÿ ÿôèòÿê éàòûá ýåéñóëÿðèí; Òöðôÿ úàäóäóð 

êè, ìàð àòÿøäÿ ñóçàí îëìàñûí! Ì.ß.Ñàáèð.

ÝßÁß 

À÷ûã-ñàðû ýåéñóëàðû äàüûëìûøäûð ïÿðèøàí. 


ÝßÁß èñ. Áþéöê õàë÷à, õàëû. Îòàüà ýÿáÿ 

äþøÿìÿê. – Áèç îòóðäóã éåðÿ òÿçÿ äþøÿíìèø 

òÿçÿ ýÿáÿëÿðèí öñòöíäÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Åâëÿðäÿí áóðîâóç îëàðàã éûüûëàí õàë÷à âÿ ýÿáÿëÿðëÿ 

õûðìàí áàøäàí-áàøà äþøÿíìèø èäè. 


ÝßÁß×È èñ. êþùí. Ýÿáÿ, õàëû òîõóéàí âÿ 

éà ýÿáÿ àëâåðè åäÿí àäàì. 

ÝßÁß×ÈËÈÊ èñ. Ýÿáÿ÷èíèí èøè, ïåøÿñè. 

ÝßÁßÐÄÈËÌß “Ýÿáÿðäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÁßÐÄÈËÌßÊ ìÿúù. Þëäöðöëìÿê. 

ÝßÁßÐÌß “Ýÿáÿðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÁßÐÌßÊ ô. Þëìÿê (àäÿòÿí ùåéâàíëàð 

ùàããûíäà). Íÿäÿíñÿ áèð íå÷ÿ àé áóíäàí ÿââÿë 

àò ãàí÷ûð îëóá ýÿáÿðìèø. Ú.Úàááàðëû. Òÿëÿéÿ 

äÿ áèð çîðáà ñè÷îâóë ÷îõäàí äöøöá ýÿáÿðìèøäèð. 

Ù.Ñàðàáñêè. // Åéíè ìÿíàäà àäàì 

ùàããûíäà òÿùãèð êèìè èøëÿíèð. Ãîíøóíóí 

îüëó ýÿáÿðäè. – [Áèðèíúè èø÷è:] Éåòèøèð! Ñûçëàìà, 

àáäàë, áàøûáîø; Àüëàìàãäàíñà ýÿáÿðìÿê 

äàùà õîø. Ù.Úàâèä. 

ÝßÁßÐÒÌß “Ýÿáÿðòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÁßÐÒÌßÊ ô. Þëäöðìÿê. Éöçáàøûíû, 

îüëóíó ýÿáÿðäèá ãà÷äûì äàüà; Ñöðöíäöì 

äàüäà-äàøäà, ÿëÿ âåðìÿäèì éàõà. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÝßÚ èñ. [ôàðñ.] Ýèëëÿ ýèïñèí ãàðûøûüûíäàí 

ùàçûðëàíàí àë-ñàðûìòûë ðÿíýëè ìàääÿ (ñóâàã 

èøëÿðèíäÿ èñòèôàäÿ îëóíóð). ..Áèð íå÷ÿ ýöí 

áóíäàí èðÿëè ÷îõ øèääÿòëè éàüûøäàí çàë îòàüûíûí 

ñÿãôèíèí áèð ïàð÷à ýÿúè ó÷óá òþêöëìöøäö. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ýÿú èëÿ ñóâàíìûø 

áÿçÿêëè åâèí ñàíêè äèðÿêëÿðè äÿ ñöôðÿéÿ 

òàìàùñûëàíûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÝßÚÕÀÍÀ èñ. [ôàðñ.] êþùí. Ýÿú 

ùàçûðëàíàí éåð. // Ýÿú ñàòûëàí äöêàí. 

ÝßÄÀ èñ. [ôàðñ.] 1. êþùí. Êå÷ìèøäÿ éîõñóë, 

àøàüû òÿáÿãÿäÿí îëàí àäàìëàðà âåðèëÿí 

àä. Êöêðÿð äàüëàð, áèð-áèðèíÿí äåéèíè; Ñå÷ìÿê 

îëìàç ýÿäàñûíû, áÿéèíè.. Àøûã ßëÿñýÿð. 

[Ðèçâàí:] Èíñàí äèìàüû áèðäèð, èñòÿð ïàäøàù 

îëñóí, èñòÿð ýÿäà. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ãîúà:] 

Áèçèì ö÷öí øàù âÿ ýÿäà òÿôàâöòö éîõäóð. 


2. ìÿú. íèôð. Ñÿâèééÿñèç, ëÿéàãÿòñèç àäàì 

ùàããûíäà. Ýÿäàéà áîðúëó îëìà, éà òîéäà èñòÿð, 

éà áàéðàìäà. (Àòà. ñþçö). Ìÿí Ùÿúÿðÿì, ÿáðö 

ÿòëÿñ ýåéìÿíÿì; Ùÿð éåòÿí ýÿäàéÿ áîéóí 

ÝßÄß-ÝÖÄß 

ÿéìÿíÿì. Àøûã ßëÿñýÿð. Àù, íÿ ÷ûõûëìàç éîë 

èìèø áó ñåâäà; Òÿí åòäè ùÿð ýþðÿí, ýöëäö ùÿð 

ýÿäà. Ù.Úàâèä. // ìÿú. Äèëÿí÷è, ôÿãèð, éàçûã, 

áèíÿâà. Úàìàëûí ñÿäãÿñè, ùöñíöí çÿêàòû; Ìÿíèì 

òÿê áèíÿâà ýÿäàéÿ äöøÿð. Ì.Â.Âèäàäè. 

[Òÿùìàñ áÿé:] ßëèìÿ ÷þðÿê÷èí áàõàí áèð 

ýÿäà; Ñàëûá âàðëûüûìû áèð éàíàð îäà. Ñ.Ðöñòÿì. 

3. Á à õ ýÿäÿ 1-úè ìÿíàäà. Ðÿùìÿ ýÿëèá, 

ïàäøàùûì, äåìÿçñÿí; Ùàðäà ãàëûá áó äÿðýàùûí 

ýÿäàñû. Ã.Çàêèð. [Àüàìÿùÿììÿä 

õàí:] ..ßí ÿäíà ýÿäàíûí ìÿíÿ éàçûüû ýÿëèð, 

ùàìûñûíûí ÿäàâÿòèíè ãÿëáèìäÿí ÷ûõàðàðàì. 


ÝßÄÀËÛÃ èñ. 1. ßñèë-íÿñÿáè îëìàìà, àøàüû 

òÿáÿãÿäÿí îëìà. ßë âåðñÿ ýÿäàéÿ ïàäèøàùëûã; 

Ñàíìàí êè, ãûëûð äÿõè ýÿäàëûã. Ôöçóëè. 

// Íþêÿðëèê. Äÿðýÿùèíäÿ ìöòòÿñèë ôÿõðèì ýÿäàëûãäûð 

ìÿíèì. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

2. ìÿú. Àë÷àãëûã, íàíÿúèáëèê. Âÿôàëû ãóëóíàì, 

ñàíà íþêÿðÿì; Ïàäøàùûì, ýÿë ýÿäàëûã 

åéëÿìÿ. Àøûã Ìÿäÿä. [Øÿìñè áÿé:] Ãóëäóðáàøû 

ßëèìÿðäàíûí îüëó ×èíýèç äÿ þç ýÿäàëûüûíû 

ýþñòÿðäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Âåðèëÿí ÿíàìû 

ýåðè àëìàã ýÿäàëûãäûð. Ú.Úàááàðëû. 

ÝßÄß èñ. äàí. 1. Íþêÿð. [Àñéà:] Ýöë÷þùðÿ 

áèð ýÿäÿéÿ àøèã îëóáäóð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

[ßáäöððÿùèì:] Õàíûì, äîüðóäóð, ìÿí þçöì 

Èñêÿíäÿð áÿéèí ýÿäÿñèíè ýþðäöì. Í.Âÿçèðîâ. 

[Ñàðà áèáè:] [Çåéíÿáèí] àòàñû éóìóðòà Ùåéäÿð 

êèì èäè Ìóðàä áÿéèí ãàïûñûíûí ýÿäÿñè 

äåéèëìèéäè Ãàíòÿìèð. 

2. äàí. Îüëàí. [Àíà:] Àé Àëëàù, áó ýÿäÿ 

ëàï äÿëè îëàúàã. Ñ.Ðÿùìàí. [Òóðàú:] Ãûçëàð, 

àììà ýÿäÿ éàìàíúà ïÿðò îëäó. È.ßôÿíäèéåâ. 

// äàí. Îüëàíà ìöðàúèÿò ìÿãàìûíäà èøëÿíèð. 

[Ùàúû Ãàðà:] Ýÿäÿ, íÿ äàíûøûðñàí Êèìèí 

ùÿääè âàð ìÿíèì ìàëûìû àëà! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[Ùàúû Ùÿñÿí:] À ýÿäÿ, àòà àðïà âåðèí, 

éÿùÿð-ÿñáàáû ñàçëàéûí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÝßÄßÁÀØÛ èñ. êþùí. Êå÷ìèøäÿ õàí, áÿé, 

äþâëÿòëè åâèíèí íþêÿðëÿðèíÿ áàø÷ûëûã åäÿí 

àäàì; áàø íþêÿð. 

ÝßÄßÚÈÉßÇ “Ýÿäÿ”äÿí (2-úè ìÿíàäà) 

îõø. Îüëàíúûüàç, óøàãúûüàç. [Ýöëïÿðè:] Ìÿíèì 

ýÿäÿúèéÿçèì åâäÿ áåêàð îòóðóá. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÝßÄß-ÝÖÄß òîï. íèôð. Êå÷ìèøäÿ àøàüû òÿáÿãÿëÿðÿ 

ìÿíñóá àäàìëàðà âåðèëÿí òÿùãèðëè àä. 

[Õûðäàõàíûì:] ..Áàøûí ãàðûøûá ýÿäÿ-ýöäÿéÿ, 

227

ÝßÄßÊ 

óøàã-ìóøàüà, ýåúÿëÿð ãóìàð, ýöíäöç ãóìàð. 

Í.Âÿçèðîâ. [Ñàðà õàíûì:] Ìóðàä áÿéèí î ãÿäÿð 

ìöëêöíö, áàüûíû ÿëèìèçäÿí àëûá þç ýÿäÿýöäÿëÿðèíèçÿ 

âåðìèñèíèç. Ãàíòÿìèð. // òîï. Íþêÿðëÿð. 

[Ìÿùÿððÿì áÿé:] Àé Ùàúû, èøëÿð îëóá 

÷îõ, þçöì äÿ òÿê, ÿýÿð ýÿäÿ-ýöäÿ öìèäèíÿ ãîéóðñàí, 

ùÿðÿñè áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêèá åâèíè äàüûäûð. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. // ìÿú. çàð. Àäè àäàìëàð, úÿìèééÿòäÿ 

àøàüû ìþâãå òóòàí àäàìëàð. Îëìàéà 

äàìàüûíà õàíûìëûã øèðíèñè äÿéÿíäÿí ñîíðà 

íàçëàíìûñàí, äàùà ýÿäÿ-ýöäÿéÿ ìÿùÿë ãîéìàã 

èñòÿìÿéèðñÿí Á.Òàëûáëû. 

ÝßÄßÊ ìÿù. áàõ áàëàü 2 . 

ÝßÄßËÈÊ èñ. 1. Íþêÿð÷èëèê, íþêÿðëèê. Ñÿí 

áó ãÿäÿð äÿ êþâðÿêëÿøìÿ, ßëÿìäàð, – äåéÿ 

Ìöãèì áÿé äÿñìàëûíû ÷ûõàðûá ýÿäÿëèéÿ ýþòöðäöéö 

Ëåéëÿéèí ýþçëÿðèíè ñèëäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. ìÿú. Àë÷àãëûã, íàíÿúèáëèê. 

3. ìÿú. Ýþðìÿìèøëèê. 

ÝßÄÈÊ èñ. Äàüûí áåëè; àøûðûì. Äÿëèëÿð àíúàã 

×ÿíëèáåëèí ýÿäèéèíäÿ îíóí òîçóíó ýþðäöëÿð. 

“Êîðîüëó”. [Òîüðóë:] Ñàâàëàí äàüëàðûíûí 

ýÿäèêëÿðèíäÿ ßðòîüðóë áàñûëìûø, áèçèìêèëÿð 

÷ÿêèëèðëÿð. Ú.Úàááàðëû. Äÿâÿ áîéíó êèìè 

ÿéðè äàü ýÿäèêëÿðèíè Ìóðàä äÿôÿëÿðëÿ ßçèçÿ 

òÿðèôëÿìèøäèð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝßÙ êëàñ. áàõ ýàù. Ýÿù çöëôöí þïÿð, ýÿù 

äöøÿð àéàüûíà; Ñÿíñÿí ìÿíÿ ùÿì ãèáëÿâö, 

ùÿì Ìÿêêÿ, Ìÿäèíÿ. Ì.Ï.Âàãèô. 

ÝßÙ-ÝßÙ êëàñ. áàõ ýàù-ýàù. Ýÿù-ýÿù 

è÷èá ñÿðõîø îëàã øÿðàáû; Ýöíäÿ ñöðÿê âÿùäÿò 

èêèìèç áåëÿ. Ì.Ï.Âàãèô. Ãàëäû, ìÿí ýåòäèìñÿ, 

åé íàìåùðèáàí, êóéèíäÿ äèë; Áàðè ýÿù-ýÿù 

ñîð äèëè áèèõòèéàðûìäàí ìÿíè. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÝßÙÝÈÐ ñèô. Òÿðñ, èíàäêàð, èíàäúûë. 

ÝßÙÈ êëàñ. áàõ ýàùû. Ýÿùè áàáè, ýÿùè 

ìöðòÿä, ýÿùè êàôèð àäëàíäûì; Äþéöëäöì, øàøãàëàíäûì, 

ýöëëÿëÿíäèì, áÿëêÿ îäëàíäûì. 


ÝßËÄÈ-ÝÅÄßÐ ñèô. Ìöâÿããÿòè, äàèìè 

îëìàéàí, ãåéðè-ñàáèò. [Ìîëëà Õÿëèë:] Áóíëàðûí 

ùàìûñû ýÿëäè-ýåäÿð àäàìëàðäûð. Ñ.Ùöñåéí. 

ßëäÿí-ÿëÿ êå÷èð âÿôàñûç ùÿéàò; Áèç ýÿëäèýåäÿðèê, 

ñÿí éàøà, äöíéà! Ñ.Âóðüóí. ..Áó 

ýþéÿð÷èíëÿð áàøãà êþ÷ÿðè ãóøëàð êèìè ýÿëäèýåäÿð 

äåéèë. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Ýÿëäè-ýåäÿðèí áèðèäèð. 

ÝßËÄÈ-ÝÅÄßÐÝÈ áàõ ýÿëäè-ýåäÿð. 

228 

ÝßËßËÈ 

ÝßËÄÈÊÚß áàõ ýåòäèêúÿ. ..Ïðèñòàâûí 

éàíûíäà îí éåääè èë ìèðçÿëèê åëÿäèì âÿ ýÿëäèêúÿ 

øþùðÿò ãàçàíäûì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Éåðè ýÿëäèêúÿ – ìöíàñèá âàõò îëäóãäà, 

éåðè äöøäöêúÿ, èìêàí îëàí êèìè. Éåðè ýÿëäèêúÿ 

ãåéä åòìÿê. – Éåðè ýÿëäèêúÿ Äÿìèðîâ 

ùÿð êÿñÿ ìöòÿõÿññèñëÿðèí ôàéäàëû èøëÿðèíäÿí 

áÿùñ åäèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝßËßÚßÊ 1. ñèô. Çàìàí áàõûìûíäàí 

ùÿëÿ ÷àòìàìûø, ëàêèí ÷àòìàñû ýþçëÿíèëÿí, èíäè 

éîõ, ñîíðà îëàúàã; ýþçëÿíèëÿí. Ýÿëÿúÿê ýþðöø. 

Ýÿëÿúÿê íÿñèë. – Áàõäûãúà áàü÷àìäà à÷àí 

ùÿð ýöëÿ; Ãàðøûìäà úàíëàíûð ýÿëÿúÿê ùÿéàò. 

À.Øàèã. Äöøöíúÿëè ýþçëÿðèíäÿ áèð òÿáÿññöì 

äóéóðàì ìÿí; Áÿëëèäèð êè, áèð ìöæäÿäèð î, 

ýÿëÿúÿê ÿñðëÿðäÿí. Ì.Äèëáàçè. 

2. èñ. Ùÿëÿ ÷àòìàìûø, ëàêèí ÷àòìàñû ýþçëÿíèëÿí 

çàìàí (êå÷ìèø ÿêñè). Ýÿëÿúÿêäÿí 

äàíûøìàã. – Ãàéàëàð àç ãàëûð ýþéëÿðÿ äÿéÿ; 

Áîéëàíûðàì éàõûí áèð ýÿëÿúÿéÿ. Ñ.Âóðüóí. 

[Ñÿðèééÿ õàëà âÿ óøàãëàðû] àüûð áèð êþ÷ êèìè 

éîðüóí-éîðüóí éåðèéèð, äóìàíëû âÿ àíëàøûëìàç 

áèð ýÿëÿúÿéÿ äîüðó èðÿëèëÿéèðäèëÿð. 


3. èñ. Áèð øåéèí èíäèêè äåéèë, ñîíðàêû âÿçèééÿòè, 

ùàëû, òàëåéè. Óøàüûí ýÿëÿúÿéè. Îíóí 

ýÿëÿúÿéè ïàðëàãäûð. – [Ìÿùÿììÿä àüà:] Èíñàí 

êè îõóìàüà âÿ åëìÿ äöøìÿí îëà, îíóí 

ýÿëÿúÿéè íÿ îëìàëû èäè. Í.Íÿðèìàíîâ. [Ìèðçÿ:] 

Àíúàã óøàãëàðûìûí ýÿëÿúÿéèíèí ôèêðèíè äÿ 

ìÿíèì þçöìÿ âàýöçàð åäèíèç. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ùÿéàò íÿøÿñèëÿ òèòðÿéèð è÷èì; Ïàðëàã ýÿëÿúÿéèì, 

íÿùàéÿòèì âàð. Ì.Ìöøôèã. 

4. Ýÿëÿúÿêäÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – áèð èø âÿ éà 

ùàäèñÿíèí ñîíðàäàí, ýÿëÿúÿê çàìàíäà áàø 

âåðÿúÿéèíè ýþñòÿðèð. Ýÿëÿúÿêäÿ éåíè ÿñÿð öçÿðèíäÿ 

èøëÿìÿê èñòÿéèð. – [Ãàðà êèøè] Ôÿðìàíû 

ýÿëÿúÿêäÿ þçö êèìè ÿëè ìèøàðëû, ðÿíäÿëè âÿ 

÷ÿêèúëè áèð êèøè ýþðìÿê èñòÿéèðäè. ß.Ñàäûã. 

◊ Ýÿëÿúÿê çàìàí ãðàì. – ôåëèí, èø âÿ 

ùÿðÿêÿòèí äàíûøûëàí çàìàíäàí ñîíðà áàø 

âåðèá-âåðìÿéÿúÿéèíè áèëäèðÿí çàìàíû. Ãÿòè 

ýÿëÿúÿê çàìàí. Ýÿëÿúÿê çàìàí øÿêèë÷èëÿðè. 

ÝßËßËÈ çÿðô Ýÿëÿíäÿí ñîíðà, ýÿëÿíäÿí 

áÿðè, ýÿëìèøêÿí. [Íÿáè:] Áèð ýöí ýþðìÿäèí 

ìÿíÿ ýÿëÿëè; Íÿ ýÿðäÿíëèê òàõäûí, íÿ öçöê 

òàõäûí. Ñ.Ðöñòÿì. Ýöëñàáàù ýÿëÿëè Ìóðàäëà 

Ýþé÷ÿéèí éàøàéûøûíäà î ãÿäÿð éàõøû ùàäè-

ÝßËßÍ 

ñÿëÿð áàø âåðèá êè, ùÿð èêèñè øöêöð åëÿìÿêäÿí 

áàøãà àéðû ñþç äåìèðëÿð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝßËßÍ 1. ñèô. Áóíäàí ñîíðàêû, ýÿëÿúÿê, 

ýþçëÿíèëÿí, íþâáÿäÿêè. [Òàùèð:] Àíà, Ëÿòèôÿ, 

ìÿêòÿáè ýÿëÿí èë ãóðòàðûð. Ì.Ùöñåéí. Ôèêèðëÿøäè 

êè, èíäè äÿ úàâàáûíû âåðìÿñÿ, ýÿëÿí äÿôÿ 

äàùà äà áþéöê ãÿëÿò åëÿéÿúÿê. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

// Áèð èøè äàâàì åòäèðÿí, íÿñëè ÿâÿç åäÿí; 

íÿñèë (ÿñàñÿí úÿìäÿ èøëÿäèëèð). ..Ùàíñû íèúàò 

éîëóíó à÷äûã êè, áèçäÿí ñîíðà ýÿëÿíëÿð äÿ 

áèçèì ýöíöìöçÿ äöøìÿñèí Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

2. èñ. Ãîíàã, ìåùìàí. Íå÷ÿ íÿôÿð ýÿëÿíèí 

âàð – Çàêèð, áàøäàí áàõòûí ãàðàäûð ñÿíèí; 

Ýþç äèêìÿ éîëëàðà, êèìäèð ýÿëÿíèí Ã.Çàêèð. 

..Ýÿëÿíëÿð áèðáàø ìÿíèì íþìðÿëÿðèìÿ äöøöðëÿð. 


ÝßËßÍ-ÝÅÄßÍ èñ. 1. Ùÿð ùàíñû áèð ìöíàñèáÿòëÿ 

áèð éåðÿ ýÿëèá-ýåäÿí, ãîíàã-ãàðà. 

Áó åâèí ýÿëÿí-ýåäÿíè ÷îõäóð. 

2. Éîëäàí þòÿí, ùÿð êÿñ. Ýÿëÿí-ýåäÿí òàìàøàéà 

äóðóðäó. 

ÝßËßÑßÐ ñèô. ìÿù. Ýÿëèðëè, ýÿëèðè, âåðèìè, 

áàðû ÷îõ îëàí. Ýÿëÿñÿð éåð. Ýÿëÿñÿð òîðïàã. 

– [Ñåéèäëè êÿíäèíèí] öçöì áàüëàðû Ýöðúöñòàí 

áàüëàðû êèìè ýÿëÿñÿð äåéèëäèð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÝßË-ÝÅÒ áàõ ýåò-ýÿë. Ýÿë-ýåò êÿñèëèá. 

ÝßË-ÝßË èñ. Áèð éåðÿ ÷àüûðûø, äÿâÿò, ÷àüûðìà. 

Àäàìà ýÿë-ýÿë äåéÿí ÷îõ îëàð. Ýÿëýÿë 

åòìÿê (åëÿìÿê) – ÿëèíè òÿðïÿäÿðÿê 

÷àüûðìàã, äÿâÿò åòìÿê. Óøàã àòàñûíà ýÿëýÿë 

åäèð. – Ïÿíúÿðÿäÿí ÿë åéëÿð; ßëëÿðè ýÿëýÿë 

åéëÿð; Î ýþçëÿð êè ñÿíäÿ âàð; Àõûðäà ÿíýÿë 

åéëÿð. (Áàéàòû). 

ÝßËÙÀÝßË 1 èñ. Àðäû-àðàñû êÿñèëìÿéÿí 

áîë ýÿëèð. Åëÿ ýÿëùàýÿëèí áåëÿ äÿ ýåòùàýåäè 

îëàð. (Àòà. ñþçö). Áèð èë, äàâà äöøÿí èëè òàúèðëÿðèí 

ýÿëùàýÿëè èäè. Ìèð Úÿëàë. Äåäèêúÿ 

éîðóëìàäû þç àòà-àíàñûíäàí; Âàõòèëÿ ýþðäöêëÿðè 

äþâëÿòäÿí, ýÿëùàýÿëäÿí. Ñ.Ðöñòÿì. 

// Ìÿú. ìÿíàäà. – [Íèéàç:] Êåôèíèí ýÿëùàýÿëèäèð, 

à áÿõòÿâÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÝßËÙÀÝßË 2 çÿðô Óçóí éîë ýÿëÿðÿê, áþéöê 

ìÿñàôÿ ãÿò åäÿðÿê; ýÿëÿ-ýÿëÿ. Ýÿëùàýÿë 

êÿíäÿ ÷àòäûëàð. – Ýÿëùàýÿë ýÿëèá éåòèøäèëÿð 

àðâàäûí ùÿéÿòèíÿ. “Êîðîüëó”. Ýÿëùàýÿë, ýÿëùàýÿë; 

Ýÿëèá ÷àòäûëàð äàüà. “Àøûã ßëÿñýÿð”. 

ÝßËÈÁ-ÝÅÄßÍ áàõ ýÿëÿí-ýåäÿí. Øÿðóð 

ãÿçàñûíäà äà, Äÿùíÿ äåéèëÿí éåðäÿ Ìàêó 

ÝßËÈÍ 

õàíëàðû .. ýÿëèá-ýåäÿíÿ àìàí âåðìèðäèëÿð. 

Å.Ñóëòàíîâ. [Õàí:] Áèðè ýåäèá Áàëëûúà éîëóíó 

êÿñèá, ýÿëèá-ýåäÿíÿ ñàòàøûð, áèðè äÿ ãà- 

÷àãëûã åøãèíÿ äöøöá, öñòöìöçÿ àéàã àëûá... 


ÝßËÈÌ èñ. Àðòûì, ìÿùñóë àðòûìû, ãàçàíú, 

ýÿëèð. Ýÿëèìè éîõäóð. – [Ìàíãàíûí ãûçëàðû] 

ïàìáûüûí áóèëêè ýÿëèìèíäÿí, êå÷ÿí èë ðàéîíäà 

ÿí ÷îõ ïàìáûã ýþòöðÿí àäàìëàðäàí äàíûøûðäûëàð. 


ÝßËÈÌËÈ ñèô. Àðòûìëû, ÷îõ ìÿùñóë âåðÿí, 

ýÿëèðëè, áîë. Áÿçèëÿðè áó ñÿñëÿðäÿ èëèí áîëëóüóíó, 

ýÿëèìëè ìÿùñóë ìàùíûñûíû îõóéàðäû. 


ÝßËÈÍ èñ. 1. Òîéó êå÷èðèëÿí, ÿðÿ ýåäÿí ãûç. 

Ýÿëèíè ìÿúëèñÿ ýÿòèðìÿê. – [Ìÿøÿäè Èáàä:] 

Àììà áó ýÿëèí êèøè ÷ûõäû. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ýÿëèí 

àïàðìàüà ýÿëÿí äÿñòÿëÿð ãàïûäà éûüûøûá 

èíòèçàð ÷ÿêÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ýÿëèí êþ÷ìÿê – ÿðÿ ýåòìÿê. ..Ýöëïÿðè 

àòàñûíäàí èçíñèç êÿáèí êÿñäèðèá ßìèðàñëàíà 

ýÿëèí êþ÷äö. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ýÿëèí îòàüû 

åòíîãð. – 1) Òîé ýöíö ýÿëèíëÿ áÿé ö÷öí àéðûëûá 

áÿçÿäèëìèø îòàã. Øàùñÿíÿì ýÿëèí îòàüûíà 

êå÷äè. “Àøûã Ãÿðèá”. Àíàíûí áÿçÿäèéè òÿçÿ 

ýÿëèí îòàüû; Îëàð àçüûí äöøìÿíèí êåô ìÿúëèñè, 

éàòàüû. ß.Úÿìèë; 2) ìÿú. áÿçÿêëè, ãÿøÿíý 

îòàã ìÿíàñûíäà. Áóðà ëàï ýÿëèí îòàüûäûð. Ýÿëèí 

îòàüû êèìè áÿçÿíìèø. – Õàíûì, Ñÿðèééÿýèëè 

éóõàðû ãàëäûðäû, .. ôÿðøëÿðëÿ áÿçÿíìèø âÿ ýÿëèí 

îòàüûíû àíäûðàí èñòè áèð îòàüà ýÿòèðäè.. 

Ì.Èáðàùèìîâ. // Òÿçÿúÿ òîéó îëìóø, òÿçÿúÿ 

ÿðÿ ýåòìèø úàâàí ãàäûí. Ùåéäÿð áÿé àëà÷ûüûí 

è÷èíäÿ îòóðóáäóð áèð ýöí èðÿëè òîé åäèá 

ýÿòèðäèéè ýÿëèíè èëÿ. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ñÿùÿðñÿùÿð 

éàç ÷àüû; Êþ÷öð îáà éàéëàüà; Ýÿëèíëÿðèí 

áàëàüû; Áàòûð ëèëÿ, áàòëàüà. À.Ñÿùùÿò. 

Êÿðáÿëàéû Äöíéàìàëû ñÿñëÿäè, ñÿñèíÿ î áèðè 

äàìäàí áèð úàâàí ýÿëèí ÷ûõäû. Å.Ñóëòàíîâ. 

2. Ãàéûíàíàéà, ãàéûíàòàéà ýþðÿ îüëóí 

àðâàäû. [Íÿíÿõàíûì:] Àëëàùà ùå÷ ðÿâà äåéèë 

êè, ìÿíèì òàéëàðûì ùàìàìà ýåäÿíäÿ áîü- 

÷àñûíû ýÿëèíè ýþòöðñöí, .. àììà ìÿíèì ýÿëèíèì 

îëìàñûí! ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ñÿäÿô þç ýÿëèíèíè 

ãóúàãëàéàðàã ìÿùçóí áàõûøëàðû èëÿ îíó 

ñöçäö.. Ñ.Âÿëèéåâ. 

3. ìÿú. ×îõ áÿçÿêëè, ýþçÿë, ãÿøÿíý, õîøàýÿëÿí 

øåé ùàããûíäà. Éåíÿ ýÿëèí úàìàëûíû à÷àúàãäûð, 

áèçèì äàüëàð; Áó åëëÿðèí ñèíÿñèíäÿí 

229

ÝßËÈÍÀÒËÀÍÄÛ 

ýåäÿúÿêäèð îäëó äàüëàð. Ñ.Âóðüóí. Àçÿðáàéúàíûí 

Ýþéýþë êèìè ýþçÿë âÿ ìèñèëñèç áèð ýÿëèíè 

âàð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

4. Á à õ ýÿëèíúèê 1 ..Ñÿíòÿê ãûçëàð ùÿëÿ ýÿëèí 

îéíàäàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ãûç] áèð 

àçäàí ñîíðà éîðóëóá áèð ëàëÿçàðëûãäà îòóðäó 

âÿ ëàëÿëÿðäÿí ýÿëèí ãàéûðìàüà áàøëàäû. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Áàëàúà áèð ãûç óøàüû ÷ûõäû. 

ßëèíäÿêè êèôèð ýÿëèíëÿ îéíàäûüû áèëèíèðäè. 


ÝßËÈÍÀÒËÀÍÄÛ èñ. åòíîãð. Êå÷ìèøäÿ 

õàëã àäÿòèíúÿ ýÿëèíèí, àòà åâèíäÿí ÷ûõûá àòà 

ìèíìÿñè ìÿðàñèìè. // Áó ìÿðàñèì âàõòû ÷àëûíàí 

ùàâà. 

ÝßËÈÍÁÀÚÛ èñ. äàí. Úàâàí ýÿëèíÿ ãîùóìëàðû 

òÿðÿôèíäÿí âåðèëÿí àä. 

ÝßËÈÍÁÀÐÄÀÜÛ èñ. Øÿðáÿò è÷èëÿí ãàá, 

øÿðáÿòãàáû. 

ÝßËÈÍÁÀÐÌÀÜÛ èñ. Èðè, óçóíñîâ ýèëÿëè 

öçöì íþâö. 

ÝßËÈÍÁÎÜÀÍ èñ. Ýåúéåòèøÿí áÿðê àðìóä 

íþâö. 

ÝßËÈÍÚÈÊ 1 èñ. Óøàã îéóíúàüû; êóêëà. Äèçèíèí 

öñòöíäÿêè ýÿëèíúèê ãÿðèáÿ ýÿëèíúèê èäè. 

Àüàðÿùèì þìðöíäÿ áåëÿ ýÿëèíúèê ýþðìÿìèøäè. 


ÝßËÈÍÚÈÊ 2 èñ. çîîë. Ìÿìÿëèëÿð ñèíôèíèí 

éûðòûúûëàð äÿñòÿñèíäÿí áàëàúà ùåéâàí. 

ÝßËÈÍÚÈÊ-ÝßËÈÍÚÈÊ áàõ ýÿëèí-ýÿëèí. 

ÝßËÈÍ-ÝßËÈÍ èñ. Ãûç óøàãëàðûíûí ýÿëèíúèêëÿ 

îéíàäûãëàðû îéóí (àäÿòÿí “îéíàìàã” ôåëè 

èëÿ). Òóáó ãîíøó åâèíäÿ ãîíøó ãûçëàðû èëÿ ýÿëèíýÿëèí 

îéíàìàãëà ìÿøüóëäóð. Ù.Ñàðàáñêè. 

Ýÿëèí-ýÿëèí îéíàéàí Ïÿðøàí èéèðìè áèð éàøûíà 

÷àòûá îðòà ìÿêòÿá ãóðòàðìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝßËÈÍÝÞÐÌßÑÈ èñ. åòíîãð. Òÿçÿ ýÿëèíèí 

àèëÿ öçâëÿðè âÿ éåíè ãîùóìëàðëà òàíûø 

îëìàñû ìÿðàñèìè. Ýÿëèíýþðìÿñèíÿ ýåòìÿê. 

– Ýÿëèí åâèíäÿ ãûç éåíýÿñè âÿ îüëàí éåíýÿñè 

áàøäà îòóðìàã øÿðòè èëÿ áöòöí øÿùÿðèí àðâàäëàðû 

ö÷öí ýÿëèíýþðìÿñè ìÿúëèñè à÷ûðäûëàð. 

Ð.ßôÿíäèéåâ. 

ÝßËÈÍÃÀÉÒÀÐÀÍ èñ. ìÿù. Óçóíáóðóí 

÷àðûã. 

ÝßËÈÍ-ÃÛÇ òîï. Ýÿíú ãûçëàð âÿ ýÿëèíëÿð, 

ãûç-ýÿëèí. Êÿíäëèëÿð óøàãëàðûíà, ýÿëèí-ãûçëàðûíà 

òóìàí, êþéíÿê, éàéëûã, øàë âÿ ãåéðè ïàëòàðëûã 

àëàúàãëàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Õÿëôÿ:] 

230 

ÝßËÈØ-ÝÅÄÈØ 

..Ýÿëèí àøàã äàü àðäûíà, îðäà ìåéäàí äöçÿëäÿê, 

ãîé ýÿëèí-ãûç áóðäà ÷àëûá-îéíàñûí. 


ÝßËÈÍËÈÊ 1. èñ. Ýÿëèí îëìà ùàëû. Ýÿëèíëèê 

èëëÿðè. – Ãûç ýÿëèíëèê éàøûíäà; Íÿ ÷îâüóí 

ýþðìöø, íÿ ãàð. Ñ.Âóðüóí. 

2. ñèô. Ýÿëèíÿ àèä, ýÿëèíÿ ìÿõñóñ, ýÿëèí 

ö÷öí. Ýÿëèíëèê áÿçÿéè. Ýÿëèíëèê äóâàüû. – Ùÿëÿ 

ýÿëèíëèê õûíàñû ÿëèíäÿí òàìàì ýåòìÿéÿí Íàçëû, 

àðçóëàäûüû îéóíúàüà éèéÿ äóðìóø óøàã 

êèìè ñåâèíèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. [×îáàí:] Éîõñà 

ãûç þçöíÿ ýÿëèíëèê õàëûñû òîõóìàã èñòÿéèð 


ÝßËÈÐ èñ. ßëäÿ åäèëÿí ãàçàíú, ìÿäàõèë. 

[Çåéíàëûí] àéäà éöç ìàíàòäàí àðòûã ýÿëèðè 

âàðäû. Ñ.Ùöñåéí. [Ùàúû ßùìÿä:] Áÿñ î áàüûí 

ýÿëèðè êèìÿ éåòèøÿúÿê Ú.Úàááàðëû. 

ÝßËÈÐËÈ ñèô. Éàõøû ýÿëèðè, ãàçàíúû îëàí, 

ãàçàíúëû, ìÿäàõèëëè, ýÿëèð ýÿòèðÿí. Ýÿëèðëè 

ñÿíÿò. Ýÿëèðëè èø. Òÿðÿâÿç÷èëèê ýÿëèðëè ñàùÿäèð. 

– [Éóñèô Ùöììÿòÿ:] Úàìààò ö÷öí íÿ ìÿíôÿÿòëèäèð, 

íÿ ýÿëèðëèäèð îíó ÿêñèí. Á.Áàéðàìîâ. 

ÝßËÈÐËÈËÈÊ èñ. Ýÿëèðëè îëìà; ãàçàíúëûëûã, 

ìÿäàõèëëèê. 

ÝßËÈÐÑÈÇ ñèô. Ýÿëèðè îëìàéàí; ãàçàíúñûç, 

ìÿäàõèëñèç. Ýÿëèðñèç èø. Ýÿëèðñèç ñàùÿëÿð. 

ÝßËÈÐÑÈÇËÈÊ èñ. Ýÿëèðè îëìàìà; ãàçàíúñûçëûã, 

ìÿäàõèëñèçëèê. 

ÝßËÈØ èñ. 1. Ýÿëìÿê èøè, ýÿëìÿ. Äîñò ýÿëèøè 

áàéðàì îëàð. – Ùå÷ î ãÿäÿð äÿ àðçóëàìàäûüû 

âÿ ðÿãèáè îëàí ãîíàüû – Àñëàí áÿéèí 

ýÿëèøè Ãàñûì áÿéè à÷ìàäû. À.Øàèã. [Òöðêàí 

áÿé Áÿéïîëàäà:] Ýÿëèøèíèç áèçè íÿ ãÿäÿð 

ìÿìíóí åòäèñÿ, ÿìèí îëóíóç êè, ýåäèøèíèç äÿ 

áèð î ãÿäÿð ìÿùçóí åäèð. Ù.Úàâèä. 

2. ÿäÿá. êþùí. Ñÿùíÿ ÿñÿðëÿðèíäÿ ïÿðäÿíèí 

áèð ùèññÿñè. Áèðèíúè ýÿëèø. Ïÿðäÿ èêè ýÿëèøäÿí 

èáàðÿòäèð. 

◊ Ýÿëèø ýÿëìÿê – ãîðõóòìàã, òÿïèíìÿê. 

[Íàðûíýöë:] Î, Ýöëçàðäû íÿäè, îíà áèð ýÿëèø 

ýÿëÿðÿì êè.. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÝßËÈØ-ÝÅÄÈØ èñ. 1. Ùÿðÿêÿò, ýåäèá-ýÿëìÿ, 

î òÿðÿô-áó òÿðÿôÿ ùÿðÿêÿò åòìÿ. Ýÿëèøýåäèø 

êÿñèëäè. – Äÿéèðìàí èøëÿìÿç, äîíàð, 

ýÿëèø-ýåäèø ÷ÿòèíëÿøÿð; Áàçàðäà íûðõû øåéëÿðèí 

î äÿì çèéàäÿ éöêñÿëÿð. À.Ñÿùùÿò. 

2. Áèð-áèðèíèí åâèíÿ ýåäèá-ýÿëìÿ; ÿëàãÿ, 

ìöíàñèáÿò. Ýÿëèø-ýåäèøëÿðè éîõäóð.

ÝßËÈØÈÝÞÇßË 

ÝßËÈØÈÝÞÇßË ñèô. âÿ çÿðô Åëÿ-áåëÿ, õîø 

ýÿëìÿê ö÷öí. Ýÿëèøèýþçÿë ñþç. Ýÿëèøèýþçÿë 


ÝßËËÀÙÛ çÿðô äàí. À÷ûã, ñÿðáÿñò, þçáàøûíà. 

Àòû ýÿëëàùû áóðàõìàã. – Àäàì âàð, ÷þëëÿðè 

ýÿçÿð ýÿëëàùû; Àäàì âàð, òàíûìàç ýþçÿë 

Àëëàùû. Àøûã Àááàñ. 

ÝßËÌß 1. “Ýÿëìÿê”äÿí ô.èñ. Áó ìÿêòóáóí 

ýÿëìÿñèíè; Ýþçëÿìèøäèð óçóí-óçóí. Ð.Ðçà. 

2. èñ. Éåðëè îëìàéàí, þçýÿ éåðäÿí, êÿíàðäàí 

ýÿëÿí; éàä, þçýÿ, ãÿðèá. [Õàíáóðàáè:] 

Áó êèìè áàòèë ôèêèðëÿð ýÿëìÿëÿðèí óéäóðìàñûäûð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Éàëíûç àðâàäëàð âÿ ýÿëìÿëÿð 

÷þëÿ ÷ûõûðäû. Ìèð Úÿëàë. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

Ýÿëìÿ àäàì. 

ÝßËÌßÊ ô. 1. Ùÿðÿêÿò åäÿðÿê, éåðèéÿðÿê 

áèð éåðÿ âàðìàã, ÷àòìàã, éåòèøìÿê. Þç åâèìèçÿ 

ýÿëäèê. Êèíîäàí ÷ûõûá ìåùìàíõàíàéà 

ýÿëäèëÿð. – [Ùàúû Áàüûð:] Ùÿ, àõóíä, äå ýþðÿê 

íÿ õÿáÿð èëÿ ýÿëìèñÿí Ù.Íÿçÿðëè. // Öçö 

äàíûøàíà òÿðÿô ùÿðÿêÿò åòìÿê, éåðèìÿê, 

éàõûíëàøìàã. Àòëûëàð ýÿëèð. Ìàøûí ýÿëèð. 

– [Ìÿøÿäè Èáàä:] Àùà, äåéÿñÿí, ãûç ýÿëèð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. // Íÿãëèééàò âàñèòÿñèëÿ áèð éåðÿ 

âàðìàã, ÷àòìàã. // Ãàòàð, ýÿìè, òÿééàðÿ ùàããûíäà. 

Ãàòàðëà ýÿëìÿê. Òÿééàðÿäÿ ýÿëìÿê. 

// Áþéöê áèð ìÿñàôÿ ãÿò åäÿðÿê áèð éåðÿ ÷àòìàã, 

éåòèøìÿê, âàðèä îëìàã. Ìÿí Èðàíà ýÿëÿí 

êàðâàíëà Õîé øÿùÿðèíÿ ýÿëäèì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

// Éàõûíëàøìàã, éàíàøìàã. Éàíûíà ýÿëìÿê. 

– ..Êÿðáÿëàéû Ùåéäÿð ÿìè ãåéçëÿ ÷ûõàðäû êö- 

÷ÿéÿ âÿ ýÿëèá éàïûøàðäû ãóëàãëàðûìäàí, 

ãàëõûçàðäû ýþéÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

2. Êöòëÿâè øÿêèëäÿ, àõûíëà ùÿðÿêÿò åäÿðÿê 

áèð éåðäÿ äàéàíìàã, ìÿñêÿí ñàëìàã, éåðëÿøìÿê. 

Éàéëàüà ýÿëìÿê. 

3. Åøèäèëìÿê, ùèññ îëóíìàã, ÷àòìàã. Àðâàä 

ñÿñè ýÿëìÿéÿí éåð áèéàáàíäûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Î éàí-áó éàíäàí ýöëëÿ ñÿñëÿðè ýÿëèðäè. 

À.Øàèã. ..Ãàí ãîõóñó ýÿëèð, þëöì ùàâàñû 

÷àëûíûðäû. Ì.Ùöñåéí. 

4. ×ÿêèñè îëìàã, àüûðëûüû îëìàã. Éåìèø 2 

êèëîãðàì ýÿëäè. Ãàðïûç íÿ ãÿäÿð ýÿëäè 

5. Ýþðöíìÿê, îõøàìàã, òÿñÿââöð åäèëìÿê. 

Óçàãäàí äþéöø àñàí ýÿëÿð. – À áàøûíà 

äþíöì, ñÿí ìÿíèì ýþçöìÿ áèð àüûëëû àäàì 

ýÿëèðñÿí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áó ñþùáÿòëÿð Ôÿòóëëàéà 

çàðàôàò êèìè ýÿëèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÝßËÌßÊ 

6. ßðÿ ýåòìÿéÿ ðàçû îëìàã, áèðèíè õîøëàéûá 

îíà ÿðÿ ýåòìÿê; åâëÿíìÿê. [ßñýÿð:] Èíäè, 

ýþðÿñÿí, ãûç áèëñÿ êè, ìÿí äîüðóäàí äà àðøûí 

ìàë ñàòàíàì, ìÿíÿ ýÿëÿðìè Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Áÿéÿíäèéè ãûçëàð äà Ìÿììÿäáàüûðà ýÿëìÿéèðäè. 


7. Éàõûíëàøìàã, éåòèøìÿê, ÷àòìàã. Ãûø ýÿëìèøäè. 

Éàç ýÿëèð. – Áàùàð ôöñóíêàð, ÿôñàíÿâè 

ýþçÿëëèéè èëÿ áèçèì åëëÿðÿ ýÿëèðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

// Éåòèøìÿê, ýÿëèá ÷àòìàã. Åëÿ áèð 

âàõò ýÿëìèøäèð êè... 

8. Éàüìàã. Ãàð ýÿëèð. Äîëó ýÿëèð. – Áèðäÿí 

Èççÿò ãàðû ãûçûí ãîëóíäàí òóòóá ñèëêÿëÿäè: 

– Úÿëä òÿðïÿí, éàüûø ýÿëèð.. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

9. Òÿéèí îëóíäóüó éåðÿ éåòèøìÿê, ÷àòìàã 

(ýþíäÿðèëÿí øåé ùàããûíäà). Ïî÷ò ýÿëäè. 

Áóýöíêö ãÿçåòëÿð ùÿëÿ ýÿëìÿéèá. – [Èñìÿò:] 

×îõ øöêöð, Úàíïîëàääàí; Áó ýöí áèð ìÿêòóá 

ýÿëäè. Ù.Úàâèä. Ýöíäÿ Ïåòåðáóðãäàí 

Ýîðóñà ìþùöðëö ïàêåò ýÿëèð... Ñ.Ðÿùèìîâ. 

// Õÿáÿð, øàéèÿ, ìÿëóìàò âÿ ñ. ùàããûíäà. 

Õÿáÿð ýÿëäè. Éåíè ìÿëóìàò ýÿëäè. 

10. Äàõèë îëìàã, ýèðìÿê, áèð éåðÿ éûüûøìàã. 

È÷ÿðè ýÿëìÿê. Ùàìû çàëà ýÿëäè. – [Àëìàç 

Àôòèëÿ:] Åâèíèçÿ ýÿëìÿê îëàðìû Ú.Úàááàðëû. 

11. Úöòëÿøìÿéÿ ìåéèë åòìÿê. Ãî÷à ýÿëìÿê 

(ãîéóí ùàããûíäà). Òÿêÿéÿ ýÿëìÿê (êå÷è 

ùàããûíäà). – Ìóñà êèøè èñÿ éåíèúÿ êÿëÿ ýÿëìèø 

ñàðû èíÿéèí àõóðóíó òÿìèçëÿéèá éåðèíè ðàùàòëàìûø(äû).. 


12. Àúûìàã, òóðøóìàã, éåòèøìÿê (õÿìèð 

ùàããûíäà). Õÿìèð ýÿëäè. 

13. ìÿú. Çàùèð îëìàã, ýþðöíìÿê; ãàïëàìàã, 

÷óëüàëàìàã. Öçöíÿ ñàðûëûã ýÿëìÿê. – 

Ìóõòàð äèêñèíäè, ñèôÿòèíÿ áèð ãûðìûçûëûã ýÿëäè. 


14. Òþðÿìÿê, íÿøÿò åòìÿê, ÷ûõìàã. Ñþçöí 

êþêö ñàíñêðèò äèëèíäÿí ýÿëèð. Îíóí áó 

õàñèééÿòè àòàñûíäàí ýÿëèð. 

15. Áèð øåéèí âÿòÿíèíè, ùàñèë îëäóüó âÿ éà 

ýÿòèðèëäèéè éåðè ýþñòÿðèð. Áèçÿ õûíà Èðàíäàí 

ýÿëèð. 

16. Ãîøóëìàã, áèðëÿøìÿê. Òöðê äèëëÿðèíäÿ 

øÿêèë÷èëÿð ñþçëÿðèí àõûðûíà ýÿëèð. 

17. Ìåéäàíà ýÿëìÿê, ùàñèë îëìàã. Èøëÿìÿêäÿí 

àäàìà ùå÷ áèð çÿðÿð ýÿëìÿç. 

18. Àõìàã, úÿðÿéàí åòìÿê (ãàç âÿ ìàéåëÿð 

ùàããûíäà). Àðõäàí ñó ýÿëèð. Ãàç éàõøû 

ýÿëèð. Áóðíóíäàí ãàí ýÿëèð. 

231

ÝßËÑßÍß 

19. ×ûõìàã, ýþðöíìÿê. Ïÿíúÿðÿäÿí èøûã 

ýÿëèð. 

20. Ýþðöíìÿê, ñàíûëìàã, òÿñÿââöð åäèëìÿê. 

Áó ñþçëÿð ìÿíÿ éàëàí êèìè ýÿëèð. 

21. Éàðàìàã, ìöíàñèá îëìàã. Óéüóí ýÿëìÿê. 

Áó ìÿíèì èøèìÿ ýÿëìÿç. 

22. Éåòèøìÿê, áÿðàáÿð îëìàã, óéüóí îëìàã. 

Ïàëòàð ÿéíèìÿ éàõøû ýÿëèð. Îíóí áàøû 

ìÿíèì ÷èéíèìäÿí ýÿëèð. 

23. Áèð øåéèí íÿòèúÿñè îëìàã, áèð øåéäÿí éàõóä 

áèð øåéèí íÿòèúÿñèíäÿ òþðÿìÿê, äîüìàã, 

íÿøÿò åòìÿê. Áóíëàð ùàìûñû èøè éàõøû áèëìÿìÿêäÿí 

ýÿëèð. 

24. Ôåëè áàüëàìà êèìè òÿðêèá äàõèëèíäÿ 

èøëÿíèð; ìÿñ.: ýÿëèá-éåòèøìÿê, ýÿëèá ÷àòìàã, 

ýÿëèá ÷ûõìàã, ýÿëèá þòìÿê. 

25. “Ýÿë”, “ýÿëèí” – áèð èøÿ äÿâÿò ìÿíàñûíäà 

õèòàá êèìè èøëÿíèð. Ýÿë ñàáàùêû èøëÿðèìèçäÿí 

äàíûøàã. – [Úàùàí:] Ñÿí ýÿë àòàáàáà 

éîëó èëÿ åâëÿí. Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Îðõàí:] 

Öçöê, íèøàí éàëíûç êþíöëäöð, êþíöë; Îëìà 

÷îúóã, ñÿí ýÿë ìÿíÿ âåð êþíöë. Ù.Úàâèä. 

[Ñèòàðÿ:] Ýÿë òîéóìóç áàðÿñèíäÿ íèééÿò åëÿéÿê, 

ýåäÿê áàéûðà ãóëàã àñàã, ýþðÿê êèì íÿ 

åøèäÿð. Ú.Úàááàðëû. 

26. ßìð ôîðìàñûíäà: ýÿë – ìÿñëÿùÿò, õàùèø 

áèëäèðèð. Ñÿí ýÿë, áó èøÿ ãàðûøìà. Ýÿë äàøû 

ÿòÿéèíäÿí òþê. 

27. “Ýÿëÿê” øÿêëèíäÿ – êå÷ÿê, ãàéûäàã. 

Èíäè êþùíÿ ìÿñÿëÿéÿ ýÿëÿê. – [ßçðÿê:] Àëëàùà 

àíä îëñóí êè, áóðäà ùå÷ áèð ýöíàù èø éîõäóð... 

Ãÿðÿç, ýÿëÿê ìÿòëÿá öñòöíÿ! ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

28. “Ýÿëäèêäÿ” øÿêëèíäÿ – ...ùàããûíäà äàíûøìàã 

ëàçûìñà... Îíóí ìÿñÿëÿñèíÿ ýÿëäèêäÿ... 

Ðîìàíûí ãÿùðÿìàíûíà ýÿëäèêäÿ... – [Ùöñàìÿääèí] 

Ñÿáà õàíûìûí èø äöçÿëòìÿñèíÿ ýÿëäèêäÿ, 

îíóí íÿ îéóí îéíàìàã èñòÿäèéè ìÿíèì 

ö÷öí àéäûíäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

29. Áèð ñûðà èñèìëÿðÿ ãîøóëàðàã ìöõòÿëèô 

èôàäÿëÿð âÿ ìöðÿêêÿá ôåèëëÿð äöçÿëäèëèð; ìÿñ.: 

ýþçÿ ýÿëìÿê, äèëÿ ýÿëìÿê, úàíà ýÿëìÿê, 

ùÿéÿúàíà ýÿëìÿê, àüëûíà ýÿëìÿê. 

ÝßËÑßÍß ÿä. Ìÿñëÿùÿò, àðçó, áèð èøÿ äÿâÿò 

ìÿíàñûíäà èøëÿäèëèð. [Ñÿëèìÿ:] Àé Ãóðáàí, 

ýÿëñÿíÿ áèð àç ñó ýÿòèðÿì, àéàãëàðûíû éóéàì. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ãîøãàð! ..Ýÿëñÿíÿ ìÿí 

ñàããàëäà àäàìû ÿëÿ ñàëìàéàñàí! – äåéÿ, Ñóëòàí 

ÿëèíè ÷ÿíÿñèíÿ ÷ÿêäè. È.Ùöñåéíîâ. 

232 

ÝßÌÈ×ÈËÈÊ 

ÝßÌ 1 èñ. ê.ò. êþùí. Âÿë; ñöíáöëö äþéìÿê 

ö÷öí àòà, þêöçÿ ãîøóëàí àëÿò. Ìÿí ãà÷äûì, 

ìèíäèì ýÿìÿ âÿ ÷óáóã èëÿ áàøëàäûì ìàëëàðû 

ñöðìÿéÿ.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÝßÌ 2 èñ. Ãóçó, áóçîâ âÿ ñ. ùåéâàí áàëàëàðûíûí 

àíàëàðûíû ÿììÿìÿñè ö÷öí àüûçëàðûíà 

âóðóëàí äÿìèð, ÷óáóã âÿ ñ.-äÿí òîõóíìóø òîð. 

ÝßÌß èñ. ìÿù. 1. Äÿðçèí éàðûñû, éàðûìäÿðç. 

Ýÿìÿ áàüëàìàã. 

2. Êè÷èê îò òàéàñû, òàéàúûã. 

ÝßÌÈ èñ. Ñó íÿãëèééàòû âàñèòÿñè. Éåëêÿíëè 

ýÿìè. Ùÿðáè ýÿìè. Òèúàðÿò ýÿìèñè. – Ýÿìèñèíè 

èòèðÿí ÷àðûüûíû àõòàðìàç. (Àòà. ñþçö). Åëÿ áèë 

ýÿìèëÿð ñóäà öçìÿéèð; ßëâàí ÷è÷ÿêëÿðèí è÷èíäÿ 

öçöð. Î.Ñàðûâÿëëè. Ýÿìè äÿôòÿðè – ýÿìèíèí 

êå÷äèéè éåðëÿð, âàõò, áàø âåðÿí ùàäèñÿëÿð, 

ãÿðàðëàð âÿ ñ. ãåéä îëóíàí äÿôòÿð. Ýÿìèðåñòîðàí 

– ðåñòîðàí êèìè èñòèôàäÿ îëóíàí ýÿìè. 

Ùàâà ýÿìèñè – òÿééàðÿ âÿ ñ. ó÷óúó íÿãëèééàò 

âàñèòÿñè. // Øàèðàíÿ òÿøáåùëÿðäÿ. Áÿõòèíèí ýÿìèñè 

ãÿì äÿðéàñûíäà; Äöøöá ãàñûðüàéà, òóôàíà 

ýåäèð. Ì.Ðàùèì. 

◊ Ýÿìèëÿðè (ýÿìèñè) äÿíèçäÿ (äÿðéàäà) 

áàòìàã (ãÿðã îëìàã) – èôëàñà óüðàìàã, âàðéîõó 

ÿëäÿí ÷ûõìàã, ìöôëèñ îëìàã (÷îõ ãÿìëè, 

ãöññÿëè, êÿäÿðëè àäàì ùàããûíäà). Åëÿ ãÿìýèíäèð, 

åëÿ áèëÿñÿí, ýÿìèñè äÿíèçäÿ áàòûá. 

ÝßÌÈ-ÁßÐß èñ. ×îõëó ìèãäàðäà âÿ éà 

àüûð éöê âÿ ñ. äàøûìàã ö÷öí ÷îõ ýöúëö, èðè 

ýÿìè, ùàáåëÿ èêè ñàùèë àðàñûíäà íÿãëèééàò 

âàñèòÿëÿðèíè ãîâóøäóðàí ýÿìè. “Àçÿðáàéúàí” 

ýÿìè-áÿðÿñè Õÿçÿðèí èêè ñàùèëè àðàñûíäàêû 

ýÿìè éîëëàðûíû úàëàøäûðûð. 

ÝßÌÈ×È èñ. 1. Ýÿìèíè èäàðÿ åäÿí, éàõóä 

ýÿìèäÿ èøëÿéÿí àäàì. Ãàáàãäà äóðàí ýÿìè÷è 

éåëêÿíè èðÿëè ñöðäö, òàõòàíû ýþòöðöá 

ãîéäó âÿ Ôÿõðÿääèíè éåëêÿíèí è÷ÿðèñèíÿ àëäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ýÿìè÷è þçöíö èòèðñÿ ÿýÿð; 

Òóôàíëàð è÷èíäÿ ãÿðã îëóá ýåäÿð. Ñ.Âóðüóí. 

// Äÿíèç÷è. 

2. êþùí. Ýÿìè ñàùèáè. Ýÿìèäÿ îòóðóá ýÿìè÷è 

èëÿ äàëàøûð. (Àòà. ñþçö). 

ÝßÌÈ×ÈËÈÊ èñ. 1. Ýÿìè÷èíèí èøè, ñÿíÿòè, 

ïåøÿñè. ßí óøàãëûãäàí ìþùíÿòÿ àäÿò åòìèø 

Ìÿøÿäè ßñýÿð ýÿìè÷èëèê èøèíÿ ìàùèð îëäóãäà 

þçö ö÷öí áèð áàðêàç àëûá èøëÿòìÿéÿ øöðó åòäè. 


2. Ýÿìè íÿãëèééàòû. Êöðäÿ ýÿìè÷èëèê èøëÿðè 

ìöíòÿçÿì áèð øÿêëÿ ñàëûíàúàã, áàëûã÷ûëûã èí-

ÝßÌÈÊ 

êèøàô åäÿúÿêäèð. ß.Ñàäûã. Àðêòèêàíûí þéðÿíèëìÿñè 

øèìàë äÿíèçëÿðèíäÿ ýÿìè÷èëèéèí âÿ 

ùàâà íÿãëèééàòûíûí èíêèøàôûíà áþéöê éàðäûì 

ýþñòÿðäè. (Ãÿçåòëÿðäÿí). // Ùÿìèí íÿãëèééàò 

èøëÿðè èëÿ ìÿøüóë îëàí èäàðÿ, ìöÿññèñÿ. Õÿçÿð 

äÿíèç ýÿìè÷èëèéè. 

ÝßÌÈÊ áàõ ñöìöê. Øàìèë [Àñëàí áÿéè] 

äèããÿòëÿ ìöàéèíÿ åòäè, .. îíäà ÿñêèìèø, ýÿìèêëÿðèíÿ 

ãÿäÿð èøëÿìèø áåø-àëòû õÿñòÿëèê òàïäû. 

À.Øàèã. [Ãîúà Áàõøû:] Áàõøû äà îðàäà èäè. 

Î, Ñîíàíûí áàø ýÿìèéèíÿ áàõûð âÿ äöøöíöðäö. 

Ú.Úàááàðëû. Øÿùèä ñûéðûëàðàã ýÿìèêäÿí, 

ÿòäÿí; Àëàúàã ïàéûíû ÿáÿäèééÿòäÿí. Ì.Ìöøôèã. 

ÝßÌÈÃÀÉÛÐÀÍ èñ. Ýÿìèãàéûðìà ñÿíàéåñè 

èø÷èñè. Ýÿìèãàéûðàíëàðûí ìöâÿôôÿãèééÿòëÿðè. 

ÝßÌÈÃÀÉÛÐÌÀ èñ. Ýÿìè ãàéûðìàãëà 

ìÿøüóë îëàí. Ýÿìèãàéûðìà ñÿíàéåñè. 

ÝßÌÈÃÓÐÄÓ èñ. çîîë. Òàõòà ýÿìèëÿðÿ âÿ 

òàõòàäàí òèêèëìèø ãóðüóëàðà çèéàí âóðàí 

ãóðä. Ýÿìèãóðäó àäëàíàí éóìøàãáÿäÿíëèëÿð 

òàõòà ýÿìèëÿðÿ âÿ òàõòàäàí òèêèëìèø àëìàí 

ãóðüóëàðûíà áþéöê çèéàí âóðóð. “Ñóàëòû àëÿì”. 

ÝßÌÈ-ÏÅÉÊ èñ. õöñ. Ïëàíåòëÿðèí îðáèòèíÿ 

áóðàõûëàí, òÿäãèãàò àïàðìàã ö÷öí ëàçûìè úèùàçëàðëà 

òÿúùèç îëóíìóø ùàâà ýÿìèñè. – Ýÿìèïåéêäÿ 

ãîéóëìóø ãóðüóëàð ñèñòåìèíèí íîðìàë 

èøëÿìÿñè ùàããûíäà ìÿëóìàò àëûíäûãäàí 

ñîíðà ýÿìè-ïåéêèí îðáèòäÿí éåðÿ åíìÿñè ö÷öí 

êîìàíäà âåðèëìèøäèð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÝßÌÈÐÚßÊ èñ. 1. Ãûüûðäàã. 

2. Àòûí (âÿ éà åøøÿéèí) áóðóí äåøèêëÿðèíäÿ 

ÿìÿëÿ ýÿëÿí âÿ êÿñèëèá àòûëìàãëà ìöàëèúÿ 

åäèëÿí øèø. Àò ýÿìèðúÿê îëìóøäóð. – Êÿëáàëû 

àò óñòàëûüû åäÿð, àò ýÿìèðúÿéèíè êÿñÿð(äè).. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Äèðåêòîðëà áàéòàð èø÷èëÿðè àòûí 

ýÿìèðúÿéèíè êÿñäèðìÿêëÿ ìÿøüóë èêÿí Ãÿùðÿìàí 

ìÿíçèëèíÿ ýÿëäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝßÌÈÐÈÚÈËßÐ úÿì, çîîë. Êÿñèúè äèøëÿðè 

éàõøû èíêèøàô åòìèø ùåéâàíëàð äÿñòÿñè (ñè÷àí, 

ñè÷îâóë âÿ ñ). 

ÝßÌÈÐÈÊ ñèô. 1. Ýÿìèðèëìèø ùàëäà îëàí, 

äèøëÿê-äèøëÿê, äèøëÿ äèäèøäèðèëìèø. Ýÿìèðèê 

àëìà. 

2. Éåéèëìèø, ñûíûã-ñàëõàã. Òàïäûüûí áöòöí 

äèøëÿðè ýÿìèðèê âÿ ìûðûãäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝßÌÈÐÈÊËßÌß “Ýÿìèðèêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÌÈÐÈÊËßÌßÊ áàõ ýÿìèðìÿê. 

ÝßÌÈÐÈËÌß “Ýÿìèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÌÈØÄÈÐÌß 

ÝßÌÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Äèøëÿì-äèøëÿì 

åäèëìÿê, äèøëÿ äèäèøäèðèëìÿê; ÷åéíÿíìÿê. 

ÝßÌÈÐÈËÌÈØ ô.ñèô. Äèøëÿ áÿðê ñûõûëûá äèäèøäèðèëìèø, 

ïàð÷àëàíìûø. 

ÝßÌÈÐÈØÄÈÐÌß “Ýÿìèðèøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝßÌÈÐÈØÄÈÐÌßÊ ô. Ýÿìèðìÿê (÷îõëàðû 

áèð éåðäÿ). 

ÝßÌÈÐÈØÌß “Ýÿìèðèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÌÈÐÈØÌßÊ ô. 1. Áèð-áèðèíè ýÿìèðìÿê, 

äèøëÿìÿê. Ñè÷àíëàð ýÿìèðèøèð. 

2. ìÿú. Áèð-áèðèíè ãàïìàã (áÿðê äàëàøìàã, 

ñþéöøìÿê). 

ÝßÌÈÐÌß “Ýÿìèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÌÈÐÌßÊ ô. 1. Áÿðê áèð øåéè äèøëÿðèëÿ 

äèøëÿìÿê, áÿðê ñûõûá ïàð÷àëàìàã, ÷åéíÿìÿê; 

äèäèøäèðìÿê. Èòèí ïåøÿñè ñöìöê ýÿìèðìÿê 

îëàð. ßëèíè ýÿìèðìÿê. – Ùÿñè ÷àëûøûá Ùàòÿìõàíûí 

ñàü ÿëèíèí áàø áàðìàüûíû èòè äèøëÿðè 

àðàñûíà êå÷èðòäè, áöòöí ãöââÿòè èëÿ åëÿ ýÿìèðäè 

êè, Ùàòÿìõàíûí ãîëó êåéèéèá äîíäó.. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Èò] ÿñëà òÿëÿñìÿäÿí ÿòè ýþòöðäö 

âÿ áèð-èêè àääûì êÿíàðà ÷ÿêèëèá ÿäÿáëÿ ýÿìèðäè.. 


2. ×åéíÿìÿê, éåìÿê, ãûðûá òþêìÿê. Ñè÷àí 

èïëÿðè ýÿìèðèá. – [Íîâðóçÿëè:] ..Ãîé óëàüûí 

ãû÷ûíû áàüëàéûì, éîõñà ýåäÿð àüàúëàðû ýÿìèðÿð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // Ìÿú. ìÿíàäà. 

Àç ãàëûð ñàùèëè ýÿìèðñèí äÿíèç; Òóôàí è÷èíäÿäèð 

áó ýöí þëêÿìèç. Ñ.Âóðüóí. Äÿíèçäÿ 

òóôàí ãàëõûð, Õÿçÿðèí àü êþïöêëö ÷ûëüûí äàëüàëàðû 

ñàùèëè ýÿìèðèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

3. Áèð ñûðà èñèìëÿðëÿ éàíàøû ýÿëÿðÿê ìöðÿêêÿá 

ôåèë âÿ ìöõòÿëèô èôàäÿëÿð äöçÿëäèëèð; 

ìÿñ.: áûüûíû ýÿìèðìÿê, è÷èíè ýÿìèðìÿê, 

öðÿéèíè ýÿìèðìÿê. 

ÝßÌÈÐÒËßÌß “Ýÿìèðòëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÌÈÐÒËßÌßÊ ô. Äèøëÿéèá éåìÿê, ýÿìèðìÿê. 

[Òÿëÿáÿ:] Áó àðìóääàí ãàáûãëûãàáûãëû 

àëòû äÿíÿñèíè ýÿìèðòëÿäèì. Ãàíòÿìèð. 

ÝßÌÈÐÒËßÍÌß “Ýÿìèðòëÿíìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝßÌÈÐÒËßÍÌßÊ áàõ ýÿìèðèëìÿê. 

ÝßÌÈÐÒËßÍÌÈØ áàõ ýÿìèðèëìèø. Ñÿêêèç-äîããóç 

éàøûíäà áèð îüëàí óøàüû ÿëèíäÿ 

áèð ýÿìèðòëÿíìèø àëìà áèçèì éàíûìûçà ýÿëèá 

åëÿ áÿðêäÿí àüëàìàüà áàøëàäû êè, ýóéà ÿòèíè 

êÿñèðëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÝßÌÈØÄÈÐÌß “Ýÿìèøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

233

ÝßÌÈØÄÈÐÌßÊ 

ÝßÌÈØÄÈÐÌßÊ ô. Àëûúû ãóøó îâ öçÿðèíÿ 

ñàëäûðìàã, îâó òóòìàã ö÷öí ó÷óðìàã. Òÿðëàí 

ýÿìèøäèðèá ×ÿíëèäÿ êöñÿð; Ýÿëÿð ãûéà 

÷àëàð Êîðîüëó ñÿíè. “Êîðîüëó”. Ýÿìèøäèðèá 

õàíëàð òöëÿê òÿðëàíû; Äèääèðèá òþêÿðäè éàçûã 

ùåéâàíû. Ù.Ê.Ñàíûëû. Òÿðëàíëàðû ýÿìèøäèðìÿê 

Ýÿðàéáÿéÿ òöêÿíìÿç áèð çþâã âåðèðäè. 


ÝßÌÈØÌß “Ýÿìèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÌÈØÌßÊ ô. Îâ äàëûíúà øûüûìàã, ó÷ìàã 

(àëûúû ãóøëàð ùàããûíäà). Ýÿìèøäè òÿðëàíûì 

øûüûäû, ýåòäè; Öíëÿäèì, öíëÿäèì, öíöìäÿí 

þòäö. Àøûã Êÿðÿì. Ãûçûëãóø êÿêëèéÿ 

ýÿìèøÿí êèìè óëäóçëó òÿééàðÿëÿð .. äàìüàëû 

òÿééàðÿëÿðÿ ýÿìèøèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝßÌËßÌß “Ýÿìëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÌËßÌßÊ ô. Áóçîâóí, ãóçóíóí àüçûíà 

ýÿì âóðìàã. 

ÝßÌËßÍÌß “Ýÿìëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÌËßÍÌßÊ ìÿú. Àüçûíà ýÿì âóðóëìàã 

(ãóçó, áóçîâ âÿ ñ. ùàããûíäà). 

ÝßÍÚ 1 1. ñèô. Éåíèéåòìÿ, úàâàí, ùÿëÿ éàøà 

äîëìàìûø (ãîúà çèääè). – Àðàç ÷àëûøãàí, 

çÿùìÿòè ñåâÿí, þç ãöââÿò âÿ ìÿùàðÿòèíÿ èíàíàí 

úèääè âÿ èðàäÿëè áèð ýÿíú èäè. À.Øàèã. Áèçèì 

àðàìûçäà .. éåääè-ñÿêêèç íÿôÿð ýÿíú 

òÿëÿáÿ, áèð íÿôÿð äÿ êè÷èê êîìàíäèð âàðäû. 

Ñ.Ùöñåéí. È÷ÿðè ýþçÿë, ýÿíú áèð ãàäûí ýèðäè. 

Ñ.Ðÿùìàí. // Ýÿíúëèéÿ õàñ îëàí, àèä îëàí. 

Ýÿíú ãöââÿëÿð. Ýÿíú ùÿéàò åøãè. // èñ. Úàâàí, 

éåíèéåòìÿ îüëàí. Ãîúàëàð âÿ ýÿíúëÿð. – Ñóñàííà 

êèìè áèð ãûçû ùÿð áèð ýÿíú ñåâÿ áèëÿð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Äàð êö÷ÿäÿêè êþùíÿ åâèí àë- 

÷àã ãàïûñûíà áèð ýÿíú éàíàøûá çÿíýè ÷àëäû. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ìèðçàüà èéèðìè áåø éàøëàðûíäà 

áèð ýÿíú èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

2. ñèô. Úàâàí (àüàú âÿ ñ. ùàããûíäà). Ýÿíú 

àüàú. – Åé áó ýÿíú äàüëàðûí áèãÿðàð éîë÷óñó; 

Ãàíàòëàí! ×àëûíäû éöêñÿëèø áîðóñó. Ì.Ìöøôèã. 

3. ñèô. Ìåéäàíà éåíè ýÿëìèø, òÿúðöáÿñè àç 

îëàí. Ôðàçåîëîýèéà äèë÷èëèê åëìèíèí ýÿíú ñàùÿëÿðèíäÿí 

áèðèäèð. // ìÿú. Ùÿð ùàíñû áèð ñàùÿäÿ 

ôÿàëèééÿòÿ éåíèúÿ áàøëàìûø. Ýÿíú éàçû÷û. 

Ýÿíú ìöòÿõÿññèñëÿð. 

ÝßÍÚ 2 [ôàðñ.] èñ. Õÿçèíÿ, äÿôèíÿ. Ýþðöá, 

Âàùèä, õÿéàë åòäèì öçöíäÿ çöëôè-ïöð÷èíèí; 

Êè, ýóéà ýÿíú öñòöíäÿ éàòûáäûð ÿæäàùà 

çöëôöí. ß.Âàùèä. 

234 

ÝßÍÚËÈÊ 

ÝßÍÚßÔß èñ. [ôàðñ.] êþùí. áàõ ãóìàð. 

Çöëì çÿíúèðèíèí àëòûíäà ÷ÿêèð èøýÿíúÿ; Åéèáäèð 

ñÿí óéàñàí ýÿíúÿôÿéÿ, øÿòðÿíúÿ. À.Ñÿùùÿò. 

[Ýÿðàé:] Éîõ, èíàíìà, åøèòäèí èñÿ áóíó; Îéíàäûì 

ìÿí äÿ ýÿíúÿôÿ îéóíó.. À.Øàèã. 

Ýÿíúÿôÿ êàüûçû – ãóìàð êàüûçû. 

ÝßÍÚËßØÄÈÐÈËÌß “Ýÿíúëÿøäèðèëìÿê”- 


ÝßÍÚËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Úàâàíëàøäûðûëìàã. 

ÝßÍÚËßØÄÈÐÌß “Ýÿíúëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝßÍÚËßØÄÈÐÌßÊ èúá. 1. Äàùà úàâàí 

åòìÿê, úàâàíëàøäûðìàã. Äàü ùàâàñû àäàìû 

ýÿíúëÿøäèðèð. – [Íèýàð:] Þçöíö ýÿðÿê ýÿíúëÿøäèðÿñÿí! 

Ñ.Ùöñåéí. // Áèð òÿøêèëàòûí âÿ 

ñ.-íèí òÿðêèáèíÿ ýÿíúëÿðè äàõèë åòìÿê. Òÿøêèëàòû 

ýÿíúëÿøäèðìÿê. 

2. ìÿú. Äàùà ýÿíú, úàâàí ýþñòÿðìÿê. Áó 

ïàëòàð îíó ýÿíúëÿøäèðèð. 

ÝßÍÚËßØÌß 1. “Ýÿíúëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. Äàõèëè ñåêðåñèéà âÿçèëÿðèíèí ôÿàëèééÿòèíèí 

ýöúëÿíìÿñè âàñèòÿñèëÿ ãîúàëìûø îðãàíèçìÿ 

ýÿíúëèê ÿëàìÿòëÿðèíèí ãàéûòìàñû. 

ÝßÍÚËßØÌßÊ ô. 1. Ýåòäèêúÿ ýÿíú îëìàã, 

úàâàíëàøìàã, éåòêèíëÿøìÿê. Ýÿíúëÿøìÿê 

[Ìóðàäûí] ÿëèíäÿ äåéèëäè. Îíó òÿáèÿò 

ãîúàëòìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. Êþíöë èñòÿð øåèð éàçà; 

Ýÿíúëÿøèðÿì éàçà-éàçà. Ñ.Âóðüóí. Ýåòäèêúÿ 

Êÿðèì äàùà éåêÿëèá êèøèëÿøèð, Ñÿëèì èñÿ áîé 

àòûá ýÿíúëÿøèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. // ìÿú. Þçöíö 

ýÿíú êèìè ùèññ åòìÿê, ãûâðàãëàøìàã. Âàííàëàðäàí 

ñîíðà ëàï ýÿíúëÿøìèø êèìèéÿì. 

2. ìÿú. Òÿðÿããè åòìÿê, èíêèøàô åòìÿê, éåíèëÿøìÿê. 

Äþíìÿç îüóëëàðûí èðàäÿñèíäÿí; 

Ýÿíúëÿøèð ãîúàìàí Âÿòÿí òîðïàüû. Ñ.Âóðüóí. 

Ùÿð ýöí áèð èë ýÿíúëÿøÿí áîé àòàí áèð þëêÿäÿ; 

Íÿ ãÿäÿð íÿüìÿ âàðäûð ùÿëÿ áÿñòÿëÿíìÿìèø. 

Ð.Ðçà. 

ÝßÍÚËÈÊ èñ. Èíñàí ùÿéàòûíûí éåíèéåòìÿëèêäÿí 

éåòêèíëèéÿ ãÿäÿð îëàí äþâðö, ýÿíú 

éàøëàð, úàâàíëûã (ãîúàëûã çèääè). Èíñàíûí ÷îúóãëóüó 

âÿ ýÿíúëèéè êå÷ìèøèí ãîéíóíäà áàñäûðûëäûüû 

ö÷öí î, äàèìà êå÷ìèøè õàòûðëàìàëûäûð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ýÿíúëèê åéëÿ áèð íåìÿò 

êè, îíóíëà ùÿð øåé èíñàíà õîø ýþðöíöð. 

Ù.Úàâèä. Ýÿíúëèê – àðçóëàðûí ó÷óø íþãòÿñè.. 

Á.Âàùàáçàäÿ.

ÝßÍÄÀËÀØ 

2. òîï. Éåòèøìÿêäÿ îëàí íÿñèë, ýÿíú íÿñèë; 

úàâàíëàð. Äöíéàíûí äåìîêðàòèê ýÿíúëèéè. 

– Ãîéíóìóçäà àíà éóðäóí þç àòàëûã ùàããû 

âàð; Ãîé áàø ÿéñèí ýÿíúëèéèìèç àòàëàðû ýþðÿíäÿ. 


3. Ùÿéàòûí áó äþâðöíÿ õàñ îëàí, àèä îëàí. 

Ýÿíúëèê âöãàðû. Ýÿíúëèê ãöðóðó. Ýÿíúëèê ùÿâÿñè. 

– Åòäè ìÿíè ýÿíúëèê øþâãöì ÿùàòÿ; Âåðäèì 

ñÿðñÿì êöëÿêëÿðÿ êþíëöìö. Ì.Ìöøôèã. 

Ñàíêè [Ôÿðùàäîüëóíà] äàüëàðäàí ýöúëö áèð 

ýÿíúëèê ãöââÿòè ýÿëäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝßÍÄÀËÀØ èñ. áîò. Ïèñãîõóëó, áèðèëëèê 

éàáàíû áèòêè. Ýÿíäàëàø êîëó. Ãàðà ýÿíäàëàø. 

– [Óìóäóí] úàíûíäà ùåéñèçëèê âàðäû. Ñóéà 

ýèðìÿê èñòÿéèðäè, àììà éåðèíäÿí ãàëõìàüà 

ùÿâÿñè éîõ èäè. Òÿçÿäÿí áàøûíû ýÿíäàëàø êîëóíóí 

àëòûíà ñîõäó. È.Ìÿëèêçàäÿ. // Áó áèòêèíèí 

õûðäà äÿíÿëè ìåéâÿñè. 

ÝßÍÄÀËÀØËÛÃ èñ. ×îõëó ýÿíäàëàø áèòìèø 

éåð. 

ÝßÍß èñ. çîîë. Õûðäà úàéíàãëàðû èëÿ ùåéâàíëàðûí, 

áÿçÿí äÿ èíñàíëàðûí áÿäÿíèíÿ éàïûøûá 

îíëàðûí ãàíûíû ñîðàí áóüóìàéàãëû ïàðàçèò. 

Èòè ýÿíÿ áàñûá. Èíñàíà õÿñòÿëèê êå÷èðÿí 

ýÿíÿëÿð õöñóñè áèð ãðóï òÿøêèë åäèð. Ùþðöì÷ÿê 

ýÿíÿñè çîîë. – áèòêèéÿ çèéàí âåðÿí 

ýÿíÿ íþâö. Ùþðöì÷ÿê ýÿíÿñèíÿ ãàðøû ìöáàðèçÿ 

àïàðûëìàñû öñóëó. 

ÝßÍßÚÈÊ èñ. 1. Êè÷èê ýÿíÿ, áàëàúà ýÿíÿ. 

2. çîîë. Çèéàíâåðèúè áóüóìàéàãëû ïàðàçèò. 

Ýÿíÿúèê àäÿòÿí éàðïàüûí àëò òÿðÿôèíäÿ éåðëÿøèð. 

ÝßÍßÝßÐ×ßÊ èñ. 1. áîò. Òîõóìóíäàí 

ùÿìèí àääà éàü àëûíàí áèòêè. Ýÿíÿýÿð÷ÿê 

áèòêèñè. 

2. Ùÿìèí áèòêèíèí òîõóìëàðûíäàí àëûíàí 

éàü (èøëÿòìÿ äÿðìàíû êèìè èøëÿíèëèð). [Äÿðâèø] 

ãàáû çåéòóí éàüû ÿâÿçèíÿ ýÿíÿýÿð÷ÿêëÿ 

äîëäóðóð, ýÿòèðèð Ìîëëà Íÿñðÿääèíÿ âåðèð. 

“Ì.Í.ëÿòèô.” Ýÿíÿýÿð÷ÿê éàüû – áàõ 

ýÿíÿýÿð÷ÿê 2-úè ìÿíàäà. Çàùèðÿí Ìàùìóäóí 

äöêàíû ñÿêêèçáóúàãëû áèð ãóòóéà áÿíçÿéèðäè 

êè, è÷èíäÿ ñàããûç, òóìàíáàüû, ýÿíÿýÿð- 

÷ÿê éàüû .. òàïìàã ìöìêöí èäè. Á.Òàëûáëû. 

ÝßÍßËÈ ñèô. Ýÿíÿñè îëàí, ýÿíÿ äàðàøìûø, 

ýÿíÿ áàñìûø. Ýÿíÿëè èò. Ýÿíÿëè èíÿê. Ýÿíÿëè 

ïèøèê. 

ÝßÍßØÈÊ èñ. äàí. Ìÿñëÿùÿò ìöøàâèðÿñè. 

ÝßÐ×È 

ÝßÍßØÈÊËÈ ñèô. äàí. Ìÿñëÿùÿòëÿ, ðàçûëûãëà 

äöçÿëÿí, ÿëäÿ åäèëÿí; ìÿñëÿùÿòëè. Ýÿíÿøèêëè 

èø. – Ýÿíÿøèêëè áàø ñàëàìàò îëàð. (Àòà. ñþçö). 

ÝßÍßØÌß “Ýÿíÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÍßØÌßÊ ô. äàí. Áèðèñèíèí ðÿéèíè áèëìÿê 

ö÷öí îíóíëà ìÿñëÿùÿòëÿøìÿê, ìÿñëÿùÿò 

ö÷öí áèðèíÿ ìöðàúèÿò åòìÿê. Âóðàí îüóë 

äàéûñûíà ýÿíÿøìÿç. (Àòà. ñþçö). [Ùÿñÿí:] Éàõøû, 

ñÿí ýåò, ìÿí äÿ äàëûíúà ýÿëÿðÿì, äåéèðÿì, 

ãûçûí àíàñûíà äà áèð ýÿíÿøèì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ãûçû áèð íå÷ÿ éåðäÿí èñòÿéÿí âàð, àíúàã 

äàéûëàðûíà äà ýÿíÿøìÿê ëàçûìäûð. À.Øàèã. 

ÝßÍÝÈÇ èñ. áîò. Øîðàí òîðïàãëàðäà áèòÿí 

êîë áèòêèñè. 

ÝßÍÇÈÊ èñ. àíàò. Äàìàüûí àðõà ùèññÿñè, 

áîüàç áîøëóüóíóí àüûçëà áèðëÿøÿí ùèññÿñè. 

×þðÿê ýÿíçèéèíÿ ñû÷ðàäû. Ýÿíçèê èëòèùàá îëäóãäà 

ãóëàã ïÿðäÿñè éûðòûëà äà áèëÿð. 

ÝßÐ 1 [ôàðñ.] êëàñ. áàõ ÿýÿð. Ýÿð ýèðèøñÿì 

÷àëùà÷àëà; Ãóø ýÿðÿêäèð ãàíàä ñàëà. “Êîðîüëó”. 

Ñÿí ýÿð ìÿíèì îëñàí ôÿíà äöíéàäà; 

Åëÿ áèëëÿì ïàäøàùà äþíìöøÿì. Ì.Ï.Âàãèô. 

Ìÿñÿëäèð: áèð ïàéäàí áèð àäàì äîéàð; Ýÿð 

áþëöíÿ, èêèñèí äÿ àú ãîéàð. Ã.Çàêèð. 

ÝßÐ 2 èñ. ìÿù. ßñàñÿí ãîéóí, êå÷è âÿ áàøãà 

ùåéâàíëàðäà îëàí ãîòóðëóã õÿñòÿëèéè. Êå÷è 

ýÿð îëóá. 

ÝßÐÀÉËÀÌÀÃ ô. ôîëê. Ýÿðàéëû îõóìàã, 

ýÿðàéëû ÷àüûðìàã. Àøûã ýÿðàéëàéûð. 

ÝßÐÀÉËÛ èñ. Àøûã øåðèíäÿ: ùÿð áÿíäè äþðä 

ìèñðàäàí èáàðÿò ñÿêêèç ùåúàëû øåèð ôîðìàñû 

(áèðèíúè áÿíäèí ìèñðàëàðû áÿçÿí áèð ö÷, áÿçÿí 

èêè äþðä øÿêëèíäÿ, ãàëàí áÿíäëÿðèí ö÷ 

ìèñðàñû áèð-áèðè èëÿ, äþðäöíúö ìèñðàëàð èñÿ 

áèðèíúè áÿíäèíÿ ùÿìãàôèéÿ îëóð). Àüû äåäè áóç 

áàüëàéàí ëàë ñóëàð; Áàéàòûëàð ãàðà ýåéäè ÿéíèíÿ; 

Ýÿðàéëûëàð ãÿì ýþòöðäö ÷èéíèíÿ. 

Á.Âàùàáçàäÿ. Ýÿðàéëû äåìÿê (÷àüûðìàã) 

– áàõ ýÿðàéëàìàã. [ßáäöððÿùèì 

áÿé:] ßëèíèí èêèñèíè äÿ ãîé ãóëàãëàðûíûí äèáèíÿ, 

ýÿðàéëû ÷àüûð. Í.Âÿçèðîâ. Àøûã ýÿðàéëû 

äåéèá ñÿñèíè óúàëäàíäà ùÿð òÿðÿôäÿí “àé úàí, 

àé úàí!” íèäàëàðû åøèäèëèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÝßÐ×ßÊ [ôàðñ.] áàõ ýÿíÿýÿð÷ÿê. Ýÿð- 

÷ÿê òóìó. 

ÝßÐ×È ÿä. [ôàðñ.] êëàñ. Ùÿð÷ÿíä, áàõìàéàðàã, 

ÿýÿð÷è. Ùÿð õèëãÿòÿ ýÿð÷è áèð ñÿáÿá âàð; 

Àéà ñÿáÿáè êèì åòäè èçùàð Ôöçóëè. Íÿ ãÿäÿð 

îëñà ãîúà ýÿð÷è Âèäàäè õÿñòÿ; Ýåíÿ Âàãèô 

235

ÝßÐÄ 

êèìè, ÿëáÿòòÿ, éöç îüëàíà äÿéÿð. Ì.Â.Âèäàäè. 

Ýÿð÷è ùÿð äèëäÿ âàð ãÿçåòëÿð ÷îõ; Áèçÿ îíäàí 

âÿ ëåéê ôàèäÿ éîõ. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÝßÐÄ 1 èñ. Òîõóíìà ïàð÷àäà, õàëû-ýÿáÿäÿ 

ãûðûøûã éåð. 

ÝßÐÄ 2 [ôàðñ.] èñ. ìÿú. Äÿðä, ùöçí, ÿëÿì. 

Äþâðàíûí ýÿðäè ìÿíäÿ; Úàí ãóðáàí äÿðäèìÿíäÿ; 

Åøãÿ öðúàù îëàíûí; Òàïûëàð äÿðäè 

ìÿíäÿ. (Áàéàòû). 

ÝßÐÄß èñ. Ñöíáöë äþéöìöíäÿí ãàëàí ñàìàí 

ãûðûíòûëàðû. 

ÝßÐÄßÊ èñ. åòíîãð. Òîéäà îüëàí åâèíäÿ 

ýÿëèí ö÷öí ïÿðäÿ èëÿ àéðûëìûø õöñóñè éåð. 

[Òåëëè:] ..[Ýÿëèíè] îòàüà àïàðûá ýÿðäÿê äàëûíäà 

îòóðäóðëàð, öðÿéèí òûï-òûï äþéöíÿäþéöíÿ 

ýþçëÿéèðñÿí. Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ôèòíÿ:] 

..Øóõ ýÿëèíëÿð, ñåâýè äîüàí ýÿðäÿêëÿð; Ýþçÿë 

ãûçëàð, ãàðà òåëëÿð áèçèìäèð. À.Øàèã. // Ïÿðäÿ, 

þðòöê ìÿíàñûíäà. 

ÝßÐÄßÊËÈ ñèô. Ýÿðäÿéè îëàí; ïÿðäÿëè. 

Ýÿðäÿêëè ãàïû. 

ÝßÐÄßÍ èñ. [ôàðñ.] êþùí. Áîéóí. Áîéóí 

ñöðàùèäèð, áÿäÿíèí áöëëóð; Ýÿðäÿíèí ÷ÿêèëìèø 

ìèíàäàí, Ïÿðè. Ì.Ï.Âàãèô. Àü èíúÿ ýåéèìëè 

ýþçÿë êöíúäÿ äàéàíìûøäû. Ãàðà ñà÷ëàðû àü 

ýÿðäÿíèíè ãàïëàìûøäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÝßÐÄßÍÁßÍÄ èñ. [ôàðñ.] 1. Áîéóíáàüû 

(ãàäûí áÿçÿéè). Ýÿðäÿíáÿíä òàõìàã. – ..Þâðÿòëÿð 

áàø þðòöëÿðèíè äàë òÿðÿôäÿí áàüëàðäûëàð 

âÿ ãàáàã òÿðÿôäÿí áîéóíëàðû à÷ûã ãàëàðäû; 

áîüàçû âÿ ýÿðäÿíáÿíäëÿðè ýþðñÿíÿðäè. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ùàúû Êàìéàá] ..ìöúðöäÿí 

áèð ÿäÿä ìèðâàðè ýÿðäÿíáÿíä ÷ûõàðäûá 

ãûçûíûí áîéíóíà êå÷èðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[×èìíàçûí] áîéíóíäàí ñàëõûì-ñàëõûì ãûçûë 

ýÿðäÿíáÿíäëÿð, çÿíúèðëÿð âÿ ñàï-ñàï ìèðâàðè 

áîéóíáàüûëàð àñûëìûøäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. Á à õ ýÿðäÿíëèê 1-úè ìÿíàäà. Àòûí ýÿðäÿíáÿíäè. 

ÝßÐÄßÍÁßÍÄËÈ ñèô. Ýÿðäÿíáÿíäè îëàí, 

ýÿðäÿíáÿíä òàõìûø; áîéóíáàüûëû. Ýÿðäÿíáÿíäëè 

ýÿëèí. 

ÝßÐÄßÍß èñ. Óúà äàüëàð àðàñûíäà îëàí 

àë÷àã ýÿäèê; êå÷èä. Êþ÷ äàüûí ýÿðäÿíÿñèíäÿí 

àøäû. – Ìàøûí äîëàìà éîëëàðû ôûðëàíäûãúà 

ýåíèø äàüàðàñû áèð ýÿðäÿíÿ ýþðöíöðäö. 


ÝßÐÄßÍËÈ ñèô. Ãÿøÿíý, ýþçÿë ýÿðäÿíè 

îëàí. Ýÿðäÿíëè ãûç. – ßëè óúàáîé, ýÿðäÿíëè, 

236 

ÝßÐßÊ 

ãàðàñàããàë, õîøñèìà áèð êèøè èäè. Í.Íÿðèìàíîâ. 

Îðòàáîéëó Ñÿêèíÿ ÿòÿ-úàíà äîëìóø, 

ýþçÿëëÿøìèø, ýÿðäÿíëè áèð ãàäûí îëìóøäó. 

Ì.Èáðàùèìîâ. // Åíëèäþø. 

ÝßÐÄßÍËÈÊ èñ. 1. Àðàáàéà, âÿëÿ âÿ ñ.-éÿ 

ãîøóëàí ùåéâàíëàðûí áîéíóíà êå÷èðèëÿí áèð 

öçö äÿðè, áèð öçö èñÿ êå÷ÿäÿí òèêèëÿí ãîøãó 

ëÿâàçèìàòû; õàìóò. Ýÿðäÿíëèéè àòûí áîéíóíà 


2. Á à õ ýÿðäÿíáÿíä 1-úè ìÿíàäà. [Íÿáè:] 

Áèð àü ýöí ýþðìÿäèí ìÿíÿ ýÿëÿëè; Íÿ ýÿðäÿíëèê 

òàõäûí, íÿ öçöê òàõäûí. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÝßÐÄßÍÑÈÇ ñèô. Ãûñà âÿ éþíäÿìñèç áîéíó 

îëàí. 

ÝßÐÄÈ èñ. ìÿù. Ëÿê. Ñîüàí ýÿðäèñè. 

ÝßÐÄÈØ èñ. [ôàðñ.] 1. Ýÿçèíòè, ñåéð. Ýÿðäèø 

åòìÿê (åëÿìÿê) – ýÿçìÿê, ùÿðÿêÿò åòìÿê, 

äîëàíìàã, î áàø-áó áàøà ýåäèá-ýÿëìÿê. 

ßðÿá ïÿùëÿâàí ìåéäàíà ÷ûõäû, áèð î 

áàøà ýÿðäèø åëÿäè, áèð áó áàøà ýÿðäèø åëÿäè, 

ýÿëèá ÿìóäóí äÿñòÿéèíäÿí éàïûøäû. “Êîðîüëó”. 

..Úàâàí ñöðÿòëÿ îòàãäà ýÿðäèø åëÿìÿéÿ 

áàøëàäû âÿ ýÿðäèø åòäèêúÿ ÷ÿíÿñèíäÿ áèòÿí .. 

òöêëÿðè ÿëè èëÿ âóðóá øèøìÿðëÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ýÿðäèøÿ ýÿòèðìÿê ìÿú. – ãûçûøäûðìàã, 

úîøäóðìàã, ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðìÿê. Àñëàí 

ïàøà ÿìð åëÿäè, ìåùòÿðáàøû ãàáàãúà Äÿìèð- 

÷èîüëóíóí àòûíû ìèíèá ýÿðäèøÿ ýÿòèðäè. 

“Êîðîüëó”. // Ýÿçìÿ, éåðèìÿ òÿðçè; éåðèø. 

Ãÿìçÿñè úàí àëàí, ýÿðäèøè ÿëà; Äîüðóäàí 

ýþçÿëäèð, ýþé÷ÿêäèð Ëåéëà. ß.Úàâàä. 

2. ìÿú. Äþâðàí, äþâð åòìÿ, äîëàíìà, ùÿðëÿíìÿ. 

..Äöíéàíûí ýÿðäèøèíÿ ýþðÿ èíñàí ýÿðÿê 

þç ðÿôòàðûí äà äÿéèøñèí. “ßêèí÷è”. Ãàëûí 

ìåøÿ, éàøûë îò .. èíñàíà ëÿççÿò âåðèð. Ýÿðäèøèí 

úîìÿðäëèéèíè àíëàéûðñàí. Í.Íÿðèìàíîâ. Íÿ 

åòìÿê, ôÿëÿêèí ýÿðäèøè ðÿããàñÿ ãàäûíëàð êèìèäèð... 


ÝßÐÄÓÍ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. 1. Ýþé ãöááÿñè. 

2. ìÿú. Òàëå, áÿõò, ôÿëÿê, èãáàë. Íÿ éàð 

åäÿðäè úÿôà, íÿ ðÿãèá, íÿ ýÿðäóí; Çÿìàíÿäÿ 

áó úÿôàëàð ìÿíÿ ãÿçàäÿíäèð. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÝßÐßÊ 1. ÿä. Ýÿðÿêäèð, ëàçûìäûð (úöìëÿäÿ 

õÿáÿð ìÿíàñûíäà èøëÿíèð). Ñþç ýÿðÿê îõ 

êå÷ìÿç ãàéàäàí êå÷ÿ; Éîõäóðñà ñþçöíöí 

êÿñÿðè, – éàçìà.. Ì.Àðàç. Ýÿðÿê îëìàã 

– ëàçûì îëìàã, èøÿ éàðàìàã, êàðà ýÿëìÿê. 

Äîñò äîñòà íÿ ýöíäÿ ýÿðÿê îëàð (Àòà. ñþçö). 

Òÿíáÿëäÿí êþìÿê îëìàç; Êèìñÿéÿ ýÿðÿê

ÝßÐßÊËÈ 

îëìàç; Èøèíäÿ ÷àëûøýèëÿí; Çÿùìÿòñèç éåìÿê 

îëìàç. (Áàéàòû). 

2. Ôåèëäÿí ãàáàã èøëÿíÿðÿê, îíóí èôàäÿ åòäèéè 

èøèí, ùÿðÿêÿòèí îëìàìàñûíûí âÿ éà îëìàñûíûí 

àðçó åäèëäèéèíè áèëäèðÿí ìîäàë ñþç. Ýÿðÿê 

ýåäèì. Ýÿðÿê î ñþçö äåìÿéÿéäèì. – Îíó 

áèëèðñÿíìè êè, ìÿí ñàáàù ýÿðÿê Òîâóçäà îëàì 

Ñ.Ùöñåéí. [Íÿáè:] Äöøöíöá áàéàãäàí òþêìöøÿì 

òÿäáèð; Ýÿðÿê ñèíÿ ýÿðÿê äöøìÿíÿ 

ÿëáèð. Ñ.Ðöñòÿì. [Ãàðà êèøè:] Ýÿðÿê ùàìûéà 

éàõøûëûã åëÿéÿñÿí êè, þëÿíäÿ ùàìû ðÿùìÿò äåñèí. 


3. áàüë. ìÿíàñûíäà. Èñòÿð, ùÿì. Ýÿðÿê äîñò, 

ýÿðÿê äöøìÿí. 

4. Èñ. ìÿíàñûíäà, äàí. Éàðàã, ñèëàù, ëÿâàçèìàò. 

Ýÿðÿéèíè ýþòöðäö. – Éöç ýöí éàðàã, 

áèð ýöí ýÿðÿê. (Àòà. ñþçö). 

Ýÿðÿêäèð øÿêëèíäÿ – ëàçûìäûð, âàúèáäèð, 

çÿðóðèäèð. Äÿðä ÷ÿêÿíÿ ýÿðÿêäèð. (Àòà. ñþçö). 

Õóìàð-õóìàð áàõàí àëà ýþçëÿðèí; Ýÿðÿêäèð 

âåðÿñÿí úàí ãàáàüûíäà. Ì.Ï.Âàãèô. Åé äóñò, 

áèçÿ ùóðèéö-ãûëìàí íÿ ýÿðÿêäèð; Éöç ùóðèéöãûëìàí 

îëà, êþíëöì ñÿíè èñòÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

◊ Ýÿðÿê êè – åùòèìàë êè, äåéÿñÿí, îëñóí êè, 

éÿãèí êè. [Éóñèô:] Îí èëäèð êè, Øàìäàí èëÿ 

ýþðöøìÿìèøÿì. Èíäè, ýÿðÿê êè, ñóðÿòè äÿ òÿüéèð 

òàïûáäûð. Í.Íÿðèìàíîâ. [ßìèíÿ:] Áàøûìäà 

øàë îòàüà ýèðäèì, ýÿðÿê êè, ñóãàáûíû ýþòöðìÿê 

èñòÿéèðäèì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÝßÐßÊËÈ ñèô. Ëàçûìëû, ëàçûì, ýÿðÿê, ýÿðÿê 

îëàí, ÿùÿìèééÿòëè, çÿðóðè. Ìÿí þìðöìöí 

àøðûìûíäà àíëàéà áèëäèì; Íÿ÷èëèéèì êèìëèéèìäÿí 

ýÿðÿêëè èìèø... Ì.Àðàç. 

ÝßÐßÊËÈÊ èñ. Ëàçûìëûëûã, éàðàðëûëûã, ÿùÿìèééÿòëèëèê, 

çÿðóðèëèê, ýÿðÿê îëìà. Åëÿ êè èòèðäèí 

ýÿðÿêëèéèíè; Äöíéàäà ùÿð øåéè èòèðÿúÿêñÿí. 


ÝßÐßÊÌß “Ýÿðÿêìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÐßÊÌßÊ ô. äàí. Ëàçûì îëìàã, ýÿðÿê(ëè) 

îëìàã. [Ãîúà:] Äåìÿäèíìè áÿëêÿ ýÿðÿêÿðñÿí 


ÝßÐßÊÌßÇ çÿðô 1. Èñòÿìÿç, ëàçûì äåéèë, 

ýÿðÿê äåéèë (úöìëÿäÿ õÿáÿð ìÿãàìûíäà 

èøëÿíèð). Ìÿíÿ ñÿíñèç úàùàíö-úàí ýÿðÿêìÿç; 

Âöñàëûí âàð èêÿí ùèúðàí ýÿðÿêìÿç. Íÿñèìè. 

Éàðÿá, ìÿíÿ úèñìö-úàí ýÿðÿêìÿç; Úàíàíûìñûç 

úàùàí ýÿðÿêìÿç. Ôöçóëè. Ýÿðÿêìÿç 

êè... – èñòÿìÿç êè...; ëàçûìäûð, ýÿðÿêäèð. 

[Àëìàç:] Éÿíè ýÿðÿêìÿç êè, áèð ìÿíàñû äà 

îëñóí Ú.Úàááàðëû. 

ÝßÐÝÈÍ 

2. Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ëàçûì îëìàéàí. Ýÿðÿêìÿç 

øåé ýÿðÿêëè ýöíäÿ. (Àòà. ñþçö). 

ÝßÐßÊÌßÇËÈÊ èñ. Ëàçûìñûçëûã, ýÿðÿê 

îëìàìà. 

ÝßÐßÊÑÈÇ ñèô. Ýÿðÿê îëìàéàí, ëàçûìñûç, 

éàðàìàéàí, éàðàðñûç, ÿùÿìèééÿòñèç. Ýÿðÿêñèç 

øåé. – Áóíëàð áöòöí áîø-áîø ýÿðÿêñèç 

èøäèð. À.Ñÿùùÿò. Éöç õàë äöøöð öðÿéèìèí âàðàãëàðûíà; 

Åù, íÿ áèëèì, áèð ýÿðÿêñèç ìèñðàéà 

ýþðÿ. Ì.Àðàç. 

ÝßÐßÊÑÈÇËÈÊ èñ. Ëàçûìñûçëûã, ýÿðÿê îëìàìà, 

ëàçûì îëìàìà, éàðàìàìà. 

ÝßÐÝßÍÚ: ýÿðýÿíú åòìÿê – éàø ýþíö, 

äÿðèíè ãóðóòìàã ö÷öí éåðÿ ñàëûá ýÿðÿðÿê 

êÿíàðëàðûíû ìûõëàìàã. Ýþíö ýÿðýÿíú åòìÿê. 

ÝßÐÝÈÍ ñèô. 1. Ýÿðèëìèø ùàëäà îëàí; òàðûì, 

äàðòûëìûø, òàðûì ÷ÿêèëìèø. Ýÿðýèí èø. 

Ýÿðýèí ñèì. // ìÿú. Ýÿðýèíëèê ùàëûíäà îëàí. 

Ýÿðýèí ÿçÿëÿëÿð. ßñÿáëÿðè ýÿðýèí ùàëäà îëìàã. 

– Ãîëëàð ýöúëö, ãîëëàð ýÿðýèí, àüûð 

äàøëàð; Ãàëäûðûëûð öôöãëÿðÿ. Ì.Ìöøôèã. 

2. Áþéöê âÿ àðàñûêÿñèëìÿç èø, çÿùìÿò âÿ 

åíåðæè òÿëÿá åäÿí; èíòåíñèâ. Ýÿðýèí çÿùìÿò. 

– Áîë ìÿùñóë ýþòöðìÿê ö÷öí ýÿðýèí èø, ñÿìÿðÿëè 

ÿìÿê òÿëÿá îëóíóð. ß.Âÿëèéåâ. Ìÿäÿäîâ 

òàãûìëà ýåäÿíäÿí ñîíðà, .. ñÿáèðñèçëèêëÿ 

úÿáùÿíèí ýÿðýèí âóðóøìàëàð ýåäÿí ñàùÿëÿðèíÿ 

ýþíäÿðèëÿúÿéèíè ýþçëÿäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Ýÿðýèí èøëÿ à÷ûðñàí; Ñîí çàìàíëàð ñÿùÿðè. 

Ì.Ñåéèäçàäÿ. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. Áàéàãäàí 

áÿðè ãàøëàðûíû ÷àòûá ýÿðýèí äèããÿòëÿ ãóëàã 

àñàí Ãàðàø ùåéðÿòëÿ áèð àòàñûíà, áèð äÿ àíàñûíà 

áàõäû. Ì.Èáðàùèìîâ. [×èéÿëÿéèí] ÿëëÿðè 

áþéöê ÷åâèêëèê, ñÿëèãÿ ýþñòÿðñÿ äÿ, öðÿéè, 

ôèêðè äÿ àéäûí, ýÿðýèí èøëÿéèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

3. ×ÿòèí, àüûð; ùÿëëèíè (÷ûõûø éîëóíó) òÿëÿá 

åäÿí. Ýÿðýèí âÿçèééÿò. Ýÿðýèí áåéíÿëõàëã 

ìöíàñèáÿò. 

4. ìÿú. Àüûð, ñûõûíòûëû, úèääè, ÷ÿòèí, ýÿðýèíëèêëÿ 

êå÷ÿí. Ýÿðýèí äàõèëè ùÿéÿúàí. – Ùÿìèí 

áó ýÿðýèí äÿãèãÿëÿðäÿ Úèìèíèí ÷þùðÿñè ñÿäðèí 

ùÿð ùÿðÿêÿòèíè òÿÿúúöáëö áèð ùÿññàñëûãëà 

ÿêñ åòäèðèðäè. È.ßôÿíäèéåâ. Þëêÿ ìöùàðèáÿ 

äþâðö ö÷öí ÷îõ òÿáèè îëàí ñîí äÿðÿúÿ ýÿðýèí, 

ùÿéÿúàíëû áèð âÿçèééÿò êå÷èðèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Ýÿðýèí îëìàã – àüûðëàøìàã, âÿçèééÿòè 

ïèñëÿøìÿê, ïîçóëìàã. Íÿúÿô áÿéèí ùàëÿòè 

ýÿðýèí îëóá, òåç-òåç îòàãäà âàð-ýÿë åäèá 

ñîíðà ýÿëèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

237

ÝßÐÝÈÍËßØÄÈÐÈËÌß 

ÝßÐÝÈÍËßØÄÈÐÈËÌß “Ýÿðýèíëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝßÐÝÈÍËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. 1. Ýÿðýèí 

ùàëà ñàëûíìàã, òàðûìëàøäûðûëìàã, ýÿðýèí 


2. ìÿú. Àüûðëàøäûðûëìàã, úèääèëÿøäèðèëìÿê, 

÷ÿòèíëÿøäèðèëìÿê. Âÿçèééÿò äàùà äà ýÿðýèíëÿøäèðèëäè. 

ÝßÐÝÈÍËßØÄÈÐÌß “Ýÿðýèíëÿøäèðìÿê”- 


ÝßÐÝÈÍËßØÄÈÐÌßÊ ô. 1. Ýÿðýèí ùàëà 

ñàëìàã; òàðûìëàøäûðìàã. 

2. ìÿú. Àüûðëàøäûðìàã, úèääèëÿøäèðìÿê, 

ýÿðýèí åòìÿê, ÷ÿòèíëÿòìÿê. Âÿçèééÿòè ýÿðýèíëÿøäèðìÿê. 

ÝßÐÝÈÍËßØÌß “Ýÿðýèíëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÐÝÈÍËßØÌßÊ ô. 1. Äàðòûëìàã, òàðûì 

÷ÿêèëìÿê, ýÿðýèí îëìàã. ßñÿáëÿðè ýÿðýèíëÿøäè. 

– Ñîëäàòûí öçö àíè áèð òèòðÿéèøëÿ òÿðïÿíäè, 

ÿçÿëÿëÿðè äàùà äà ýÿðýèíëÿøäè.. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ùàìû äàéàíäûüû éåðäÿ äîíäó. 

Áöòöí äóéüóëàð ýÿðýèíëÿøäè. Ìèð Úÿëàë. 

2. ìÿú. ×îõ àüûðëàøìàã, ÷ÿòèíëÿøìÿê, ïèñëÿøìÿê. 

Ìöíàñèáÿòëÿð ýÿðýèíëÿøäè. – ..Áó 

ìöðàúèÿòëÿðÿ áàõìàéàðàã, âÿçèééÿò éàõøûëàøìàäû, 

ÿêñèíÿ îëàðàã, äàùà äà ýÿðýèíëÿøäè. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ôèðèäóí] ýåòäèêúÿ ýÿðýèíëÿøÿí 

äöíéà ùàäèñÿëÿðèíèí ÷îõ ãÿòè áèð ÷àðïûøìàéà 

äîüðó ùÿðÿêÿò åòäèéèíè äóéóðäó. 


ÝßÐÝÈÍËÈÊ èñ. 1. Ýÿðýèí øåéèí ùàë âÿ 

âÿçèééÿòè. Çÿíúèðèí ýÿðýèíëèéè. – Øîôåð òðàêòîðó 

èøÿ ñàëûá òÿêÿðèíè éàâàø-éàâàø áóðìàüà, 

êÿíäèðèí ýÿðýèíëèéèíè àðòûðìàüà áàøëàäû. 


2. Ñîí äÿðÿúÿ ãöââÿ, äèããÿò, åíåðæè òÿëÿá 

åäÿí ùàë. ßçÿëÿëÿðèí ýÿðýèíëèéè. Ýþçëöê ýþçëÿðè 

ýÿðýèíëèêäÿí ãîðóéóð. Èøèí ýÿðýèíëèéè. 

– [Ôèðèäóíóí] éîðüóíëóãäàí òóòóëìóø öçöíäÿ 

âÿ ýþçëÿðèíäÿ áèð ýÿðýèíëèê âàðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

[Úàùàíäàð àüàíûí] öðÿéè àç ãàëäû êþêñöíö 

ïàðòëàäûá ÷ûõñûí, äàõèëè ýÿðýèíëèêäÿí 

ãóëàãëàðû àüðûäû. È.Øûõëû. 

3. ìÿú. Àüûðëûã, ÷ÿòèíëèê; ýÿðýèí, ÷ÿòèí âÿçèééÿò, 

ýÿðýèí ùàë. Áåéíÿëõàëã ýÿðýèíëèéè çÿèôëÿòìÿê. 

– Î, þç ìÿðóçÿñèíäÿ åéíè çàìàíäà 

îëàí âÿçèééÿòèí ýÿðýèíëèéèíäÿí èñòèôàäÿ åäÿí 

âÿ éàõóä þçöíö èòèðÿí àäàìëàðû ýþñòÿðìÿê 


238 

ÝßÐÌßÊ 

4. ôèç. Ãöââÿ, òåìïåðàòóð âÿ á. õàðèúè òÿñèð 

íÿòèúÿñèíäÿ úèñèìäÿ áàø âåðÿí òÿçéèã ãöââÿñè 

âÿ éà ýåíÿëìÿ êÿìèééÿòè. 

5. ôèç. òåõ. Åëåêòðèêèí, úÿðÿéàíûí ýöúöíö 

ýþñòÿðÿí ôèçèêè ùàëû. Ýÿðýèíëèéè 220 âîëò îëàí 

åëåêòðèê úÿðÿéàíû. Éöêñÿê ýÿðýèíëèê õÿòòè. 

ÝßÐÝÈÍËÈÊËÈ ñèô. ôèç. Ýÿðýèíëèéè (á à õ 

ýÿðýèíëèê 5-úè ìÿíàäà) îëàí. Éöêñÿê ýÿðýèíëèêëè 

åëåêòðèê úèùàçû. 

ÝßÐÈËÌß “Ýÿðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÐÈËÌßÊ ìÿúù. 1. Áÿðê äàðòûëìàã, òàðûì 

÷ÿêèëìÿê, òàðûìëàíìàã. Ñàçûí òåëëÿðè ýÿðèëäè. 

Ýÿìèíèí éåëêÿíëÿðè ýÿðèëäè. // ìÿú. Ýÿðýèí 

ùàëà ýÿëìÿê, ýÿðýèíëÿøìÿê. ßñÿáëÿðè 

øèääÿòëÿ ýÿðèëäè, äàìàüûíû äóìàíëû áèð àòÿø 

ñàðäû. À.Øàèã. Åëÿ êè ãàëõûðàì ìàñà äàëûíäàí; 

Õÿéàëûì äèêèëèð, ôèêðèì ýÿðèëèð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. Ãàíàäëàðû äöìäöç ùàëà ýÿëìÿê, òàì 

à÷ûëìàã. [Òóðàú] éåðäÿí èêè-ö÷ àääûì ùöíäöðäÿ 

ó÷àðàã ýÿðèëìèø ãàíàäëàðûíû áèð äÿôÿ 

áåëÿ ÷àëìàäàí ñöçìÿéÿ áàøëàäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÝßÐÌß 1 “Ýÿðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÐÌß 2 èñ. Òÿçÿê. Ìÿììÿäÿëè ÿìèíèí 

ùÿéÿòèíèí àøàüû òÿðÿôèíäÿ áèð éåêÿ ýÿðìÿ ãàëàüû 

âàð èäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Éàñòûüû 

ýÿðìÿäèð, äþøÿéè éîâøàí; ×àìûðëû êàùàäà ãûø 

ñîéóã âàõòû. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÝßÐÌßÊ 1 ô. Ýÿðèëìèø ùàëà ýÿòèðìÿê, 

äàðòìàã, òàðûì åòìÿê, à÷ìàã. Ãàðüà äþøöíö 

ýÿðìÿñÿ ãàç îëìàç. (Àòà. ñþçö). Ãóëàú ãîëëàðûìû 

ýÿððÿì; Ìåéäàíäà ùöíÿð ýþñòÿððÿì. 

“Êîðîüëó”. ..Ëåéëÿê ùÿð èêè ãîëóíó éàíà ýÿðèá 

âàð ýöúö èëÿ áèð äÿ ýÿðíÿøäè.. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ãàíàä ýÿðìÿê – ãàíàäëàðûíû áöòöíëöêëÿ 

à÷ìàã, óçàòìàã. Òÿðëàí ýåíèøëèê ñåâÿð; Ýþéëÿðäèð 

îíóí éåðè; Ãàíàä ýÿðñèí, äîëàøñûí; 

Ñîíñóç ìàâèëèêëÿðè. Ð.Ðçà. // Îáðàçëû òÿøáåùëÿðäÿ. 

Ùÿð òÿðÿôäÿ ÿñðàðÿíýèç áèð ñöêóò ãàíàä 

ýÿðìèøäè. Ì.Ùöñåéí. Þëöì ìöäùèø ãàíàäûíû 

óøàüûí öñòöíÿ ýÿðìèøäè. Ìèð Úÿëàë. 

// Áèð øåéè óúëàðûíäàí âÿ éà êÿíàðëàðûíäàí 

÷ÿêÿðÿê äöç ùàëà ýÿòèðìÿê. 

◊ Ñèíÿ ýÿðìÿê – ÷ÿòèíëèêäÿí ÷ûõìàã, ãàëèá 

ýÿëìÿê. Òÿçÿ áÿëàëàðà áèç ñèíÿ ýÿðäèê; Èñòèãáàë 

ìèëëÿòè ñåâèíäèðìÿäè. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÝßÐÌßÊ 2 èñ. [ôàðñ.] Éåìèøäÿí ÿââÿë éåòèøÿí 

ãîâóí íþâö. Ãîâóíóí, ýÿðìÿéèí ãóðóäó 

òàüû; Ýåòìÿç áó ñèíÿìäÿí ãàðïûçûí äàüû. 

Àøûã Ìÿììÿä.

ÝßÐÌßÊÊÈÌÈËßÐ 

ÝßÐÌßÊÊÈÌÈËßÐ úÿì áîò. Ýÿðìÿê, 

ñöïöðýÿ âÿ áÿçè áàøãà áèòêèëÿðèí äàõèë îëäóüó 

ôÿñèëÿ. 

ÝßÐÌßÍÚ èñ. ìÿù. Àòû òóòìàã ö÷öí ýÿðèëìèø 

èï. Áó àòû ýÿðìÿíú îëìàñà òóòà áèëìÿéÿúÿéèê. 

ÝßÐÌßØÎÂ èñ. áîò. Áîçóìòóë, éóìøàã 

ýþâäÿñè, äàèðÿâè éàðïàãëàðû îëàí òèêàíñûç áèòêè. 

Úàâàí îüëàí íàçèê ýÿðìÿøîâ ñàïëû øàëëàüûíû 

òÿðïÿäèá êÿëëÿðè ùàéëàäû. ß.Âÿëèéåâ. ..Ãîúàíûí 

áèð ãîéóí äÿðèñèíäÿí èáàðÿò îëàí éàòàüû 

éàíûíäà òîðïàã äþøÿìÿéÿ ñàíúûëìûø áèð 

ýÿðìÿøîâ ÷óáóüó éàíûðäû.. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ÝßÐÍßØÌß “Ýÿðíÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÐÍßØÌßÊ ô. Áèð âÿçèééÿòäÿ ãàëìàãäàí 

éîðóëìóø, êåéèìèø ÿçÿëÿëÿðè íîðìàë 

âÿçèééÿòÿ ýÿòèðìÿê ö÷öí ãîëëàðûíû ãàëäûðàðàã 

ýþâäÿñèíè ñàüà-ñîëà ãàðûá áÿäÿí ÿçÿëÿëÿðèíè 

ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðìÿê. Õóäàéàð áÿé äóðäó àéàüà, 

áèð ýÿðíÿøäè, ÿñíÿäè.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ýöëáàäàì] ùå÷ áèð øåé ñþéëÿìÿéèá áèð 

àç ýÿðíÿøäè. Í.Íÿðèìàíîâ. Ìöáàøèð Ìÿììÿä 

ùÿéÿòÿ ÷ûõäû. Ñÿðèí ùàâàäà ãîëëàðûíû à÷ûá 

ýÿðíÿøäè.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝßÐÍÓØ [ôàðñ.]: ýÿðíóø åòìÿê (åëÿìÿê) 

êþùí. – òÿçèì åòìÿê, áàø ÿéìÿê, áàø åíäèðìÿê. 

[Åë÷è] ..éåääè éåðäÿ ýÿðíóø åëÿéèá, 

íàìÿíè Øàù Àááàñà òÿãäèì åëÿäè. (Íàüûë). 

ÝßØÒ èñ. [ôàðñ.] Ýÿçìÿ, äîëàíìà, ñåéð, 

ñÿéàùÿò. Ýÿøò åòìÿê (åëÿìÿê, ãûëìàã) 

– ýÿçìÿê, ñåéð åòìÿê, äîëàøìàã. Äóðäóëàð 

èêè ãàðäàø, àòëàðû éÿùÿðëÿéèá äåäèëÿð: – Ýåäÿê 

áèð ãÿäÿð ýÿøò åéëÿéÿê, òàèíêè áÿëêÿ áèð ôèêðèìèç 

äàüûëà. (Íàüûë). ßúÿë ýÿøò åéëÿéèá ýþéäÿí 

åíÿíäÿ; Ùåéèô, úàâàíëàðû ñàëû êÿìÿíäÿ.. 

Àøûã ßëÿñýÿð. Ýÿøòÿ ÷ûõìàã – áàõ ýÿøò 

åòìÿê. Áèð öçö ýöë, ðÿíýè ëàëÿ, çöëôö òÿð; 

Ýÿøòÿ ÷ûõûá äÿðÿð òàçÿ áÿíþâøÿ. Ì.Ï.Âàãèô. 

Éåääè ýöíäöð õàíûì ÷ûõûáäûð ýÿøòÿ; Ãàïûëàð 

ýÿçìÿêäÿí ìàúàë äà éîõäóð. Àøûã Ùöñåéí. 

ÝßÒÈÐÈÚÈ 1. èñ. êþùí. Ìàëûíû äöêàíäà äåéèë, 

ýÿçäèðÿðÿê ñàòàí, àéàã öñòÿ àëâåð åäÿí 

àäàì; êö÷ÿ àëâåð÷èñè. Áèð ýöí ýÿòèðèúèäÿí áèð 

áàø ïåíäèðÿ àíúàã áèð ìàíàò 30 ãÿïèê âåðäèì. 


2. Ñèô. õöñ. Àõûäûá ýÿòèðÿí, ÷àòäûðàí, íÿãë 

åäÿí. Ýÿòèðèúè êàíàë. 

ÝßÒÈÐÈËÌß “Ýÿòèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÒÈÐÌßÊ 

ÝßÒÈÐÈËÌßÊ “Ýÿòèðìÿê”äÿí ìÿúù. 

Àõøàì ñàòûëàí îüóðëóã ìàëäàí ïðèñòàâûí ïàéû 

ýÿòèðèëèá ãóìàð îéíàäûüû éåðäÿ þçöíÿ âåðèëäè. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Íå÷ÿ ýöí èäè êè, áàçàðà ÿò 

ýÿòèðèëìÿìèøäè. Ñ.Ùöñåéí. Ìîëëàéåâ òÿçÿúÿ 

ýÿòèðèëìèø (ô.ñèô.) ÷àéà ëèìîí ñàëäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÝßÒÈÐÌß 1. “Ýÿòèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. ñèô. ìÿíàñûíäà. Áàøãà éåðäÿí ýÿòèðèëÿí, 

àëûíàí. Ýÿòèðìÿ ìàë. Ãàç ÷ÿêèëìÿñè äþâëÿò 

ö÷öí ùÿð èë éöç ìèëéîíëàðëà ìàíàò âÿñàèòÿ, 

ìèëéîíëàðëà òîí ýÿòèðìÿ êþìöðÿ ãÿíàÿò åòìÿê 

äåìÿêäèð. 

ÝßÒÈÐÌßÊ ô. 1. Áèð øåéè ÿëèíÿ ýþòöðÿðÿê, 

éàõóä äàëûíà éöêëÿéÿðÿê îëäóüó éåðäÿí áàøãà 

éåðÿ êþ÷öðòìÿê, ÷àòäûðìàã (àïàðìàã 

çèääè). Íÿíÿõàíûì ñóéó ýÿòèðèá, àôòàôàäà êöíúÿ 

ãîéäó âÿ ïàëàçëàðû ýåðè ãàòëàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ýöíîðòà öñòö ïî÷òàëéîí Áàùàäóðà 

òÿúèëè áèð ìÿêòóá ýÿòèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. // Åéíè 

ìÿíàäà íÿãëèééàò ùàããûíäà. Òðîëëåéáóñ 

àäàìëàðû ýÿòèðäè. Òÿééàðÿ ÷îõëó éöê ýÿòèðäè. 

// ×àòäûðìàã. Ìÿëóìàòû âàõòûíäà ýÿòèðäèëÿð. 

2. Áèðèíèí ùÿðÿêÿòèíè éþíÿëòìÿê, þçö èëÿ 

áÿðàáÿð áèð éåðÿ ýÿëìÿñèíÿ êþìÿê, éàõóä 

þçö èëÿ áÿðàáÿð ýÿëìÿéÿ ìÿúáóð åòìÿê. 

Óøàüû åâÿ ýÿòèðìÿê. Ìÿêòÿáëèëÿðè ýÿçìÿéÿ 

ýÿòèðìÿê. – [Øàù:] Áó ñààò ôÿððàø ýþíäÿð, 

ìöíÿúúèìáàøûíû ìÿíèì ùöçóðóìà ýÿòèðñèí. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [ßñýÿð:] Áÿéèì, éàõàëàíàí 

ìÿùáóñó ýÿòèðäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

3. Þçö èëÿ áÿðàáÿð ýþòöðöá ýÿòèðìÿê, ãîâóá 

ýÿòèðìÿê. Ñåë ÷îõëó êþòöê ýÿòèðäè. Éåë 

þçö èëÿ éàüìóð ýÿòèðäè. – ×àé áÿçÿí äàü áîéäà 

áþéöéöð, êþêëö àüàúëàðû ãîïàðûá ýÿòèðèð. 


4. Áàð âåðìÿê, ìåéâÿ âåðìÿê, ìÿùñóë 

âåðìÿê. Àüàú éàõøû àëìà ýÿòèðèá. – Ýÿòèðäèéèí 

éóìóðòàäàí íÿòèúÿ, úöúÿ ýþçëÿìÿ! 

Ì.ß.Ñàáèð. // Ìÿú. ìÿíàäà. ..×öíêè îðäà áàð 

ýÿòèðèð ÿí ìöãÿääÿñ àðçóëàð; ×öíêè îðäà 

ùÿãèãÿò âàð, ñÿàäÿò âàð, ùÿéàò âàð. ß.Úÿìèë. 

5. ìÿú. Ùÿð ùàíñû áèð èøäÿ ìöâÿôôÿãèééÿò 

ãàçàíìàã, ìöâÿôôÿãèééÿò ÿëäÿ åòìÿê, 

óüóðëó îëìàã. ßëè ýÿòèðìÿê. Áÿõòè ýÿòèðìÿê. 

– Ëåéëÿéèí èøè áèðúÿ ìÿñÿëÿäÿ ýÿòèðìèðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Áóäàã èíäè-èíäè ýöìðàùëàøûðäû 

êè, áèðäÿí éåíÿ äÿ îíóíêó ýÿòèðìÿäè. 

ß.Âÿëèéåâ. Äåéÿñÿí, áó ýöí Òàìàøàíûíêû 

ýÿòèðìèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

239

ÝßÒÈÐÒÄÈÐÌß 

6. Òÿëãèí åäÿðÿê, èíàíäûðàðàã âÿ éàõóä 

äèëÿ òóòàðàã áèðèíè þç ÿãèäÿñèíäÿí, ôèêðèíäÿí 

äþíäÿðìÿéÿ, áèð øåéëÿ ðàçû ñàëìàüà íàèë îëìàã 

(àäÿòÿí èñèìëÿðÿ ãîøóëàðàã èøëÿäèëèð). 

Ðàçûëûüà ýÿòèðìÿê. Èíñàôà ýÿòèðìÿê. Èìàíà 

ýÿòèðìÿê. 

7. Èôàäÿ åòìÿê, äàâàì åòäèðìÿê, ÷àòäûðìàã, 

áàøà ÷ûõìàã. Ñþçöí äàëûíû ýÿòèðÿ áèëìÿäè. 

– [Îüëàí] òåç-òåç äàíûøûð, äèëè äÿ øèðèíäèð, 

“ð” ñÿñèíè ýÿòèðÿ áèëìèð. “Éàðûì”à 

“éàüûì” äåéèð. Ìèð Úÿëàë. 

8. Áèð øåéèí íÿòèúÿñè îëìàã, òþðÿòìÿê, ñÿáÿá 

îëìàã, âåðìÿê. Ôÿðÿù ýÿòèðìÿê. Ñåâèíú 

ýÿòèðìÿê. Èñòèëèê ýÿòèðìÿê. – Äÿíèçäÿí ÿñÿí 

õÿôèô ìåù .. õîø áèð ñÿðèíëèê ýÿòèðèðäè. 

Ì.Ùöñåéí. Éàáàí÷û áèð àäàì êèìè áöçöøöá 

îòóðàí Ãóëó ôóðãîíà áèð ñîéóãëóã ýÿòèðäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Áÿíäàëû ùÿìèøÿ åâÿ ýÿëÿíäÿ 

áèð øÿíëèê, õîøëóã ýÿòèðÿðäè. Ìèð Úÿëàë. 

9. Áèð ñûðà èñèìëÿðÿ ãîøóëàðàã, ìöõòÿëèô 

èôàäÿëÿð âÿ ìöðÿêêÿá ñþçëÿð ÿìÿëÿ ýÿòèðèð, 

ìÿñ.: öçð ýÿòèðìÿê, ïÿíàù ýÿòèðìÿê, òàá 

ýÿòèðìÿê, áÿùàíÿ ýÿòèðìÿê, øÿêê ýÿòèðìÿê, 

äöíéàéà ýÿòèðìÿê. 

ÝßÒÈÐÒÄÈÐÌß “Ýÿòèðòäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÒÈÐÒÄÈÐÌßÊ áàõ ýÿòèðòìÿê. 

ÝßÒÈÐÒÌß “Ýÿòèðòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÒÈÐÒÌßÊ èúá. Ìÿúáóðèééÿò àëòûíäà 

ýÿòèðìÿê, çîðëà ýÿòèðìÿê, áàøãàñû âàñèòÿñèëÿ 

ýÿòèðìÿê. Êèòàáëàðû ýÿòèðòìÿê. – ßëáÿòòÿ, Âåéñ 

ùÿáñÿ àëìàã ö÷öí ýÿòèðòäèéè àäàìëàðëà åëÿ 

áåëÿ ôÿíÿðèí àëòûíäà äà äóðóá äàíûøà áèëÿðäè. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Ìöÿëëèì Ìàéèñè ýþíäÿðèá ìàøûíû 

ýÿòèðòäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝßÒÈÇÄÈÐÌß “Ýÿòèçäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÒÈÇÄÈÐÌßÊ áàõ ýÿòèðòìÿê. 

ÝßÂßËßÌß “Ýÿâÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÂßËßÌßÊ ô. Êþíöëñöç, èøòàùàñûç, àüçûíäàí 

òþêöëÿ-òþêöëÿ éåìÿê; ÷åéíÿìÿê. 

Êàçûìûí îüëó éàâàí ÷þðÿéè ýÿâÿëÿéÿðÿê ãàøãàáàüûíû 

ñàëëàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Õàëûãâåðäè] 

..÷àðûãëàðûíû ñîéóíóá úîðàáëàðûíû 

ãóðóòäó, àõûðäà äà ÷þðÿéè èñèäèá ýÿâÿëÿìÿéÿ 

áàøëàäû. ß.Âÿëèéåâ. [Ìÿðäàí] ÿëèíäÿ èðè áèð 

àëìà òóòàðàã ýÿâÿëÿéèð âÿ ýþçëÿðèíè ñöçÿðÿê 

Íÿúÿôÿ áàõûðäû. Ã.Èëêèí. 

ÝßÂßÍ èñ. áîò. Ãóðàãëûã éåðëÿðäÿ áèòÿí, 

àë÷àãáîéëó, êèòðÿëè, ÷îõ âàõò òèêàíúûãëû éàðïàãëàðû 

çÿèô èíêèøàô åòìèø îò âÿ éà êîë áèòêèñè. 

240 

ÝßÇ 

Ýÿâÿíè àíúàã äÿâÿ éåéÿð. – Ýÿâÿí êîëó íÿäèð 

êè, êþëýÿñè äÿ íÿ îëñóí. (Àòà. ñþçö). Áó äÿðÿíèí 

ýÿâÿíè; Îüëàí, ãàéòàð äÿâÿíè; Ýåò áàáàíà 

äåýèëÿí; Âåðñèí áèçÿ íÿâÿíè. (Áàéàòû). 

ÝßÂßÍÍßØÌß “Ýÿâÿííÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÂßÍÍßØÌßÊ ô. Ñàëëàíìàã, àøàüû 

ÿéèëìÿê (àüàú âÿ áóäàãëàðû ùàããûíäà). 

ÝßÂßØ èñ. äàí. Ðàõèò õÿñòÿëèéèíèí õàëã 

àðàñûíäà èøëÿíÿí àäû. 

ÝßÂßÇß èñ. ×îõäàíûøàí, ëàüëàüû, áîøáîüàç, 

éàíøàã, íàããàë. Ñÿí äåìÿ áó éàíøàã ýÿâÿçÿíèí 

áèðè èìèø. “Êîðîüëó”. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

Ýÿâÿçÿ àäàì. – Íÿ ïèñäè, áó ñÿñÿ ãàòûá ñÿñèíè; 

Ýÿâÿçÿ ãàðüàëàð òÿðèô éàçñàëàð. Ì.Àðàç. 

ÝßÂßÇßËßÌß “Ýÿâÿçÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÂßÇßËßÌßÊ ô. ×îõ äàíûøìàã, íàããàëëûã 

åòìÿê, éàíøàãëûã åòìÿê, áîøáîüàçëûã 

åòìÿê. Áó ýöí ÷îõ ýÿâÿçÿëÿäèí. 

ÝßÂßÇßËÈÊ èñ. Íàããàëëûã, éàíøàãëûã, 

ëàüëàüûëûã, áîøáîüàçëûã, ÷îõ äàíûøìà õàñèééÿòè. 

Çåéíàëûí ýÿâÿçÿëèéè áèòìÿéèðäè. À.Øàèã. 

Ýÿâÿçÿëèê åòìÿê – ÷îõ äàíûøìàã, áîøáîüàçëûã 

åòìÿê, íàããàëëûã åòìÿê. 

ÝßÉÀÍ ñèô. ìÿù. 1. Éàðûãàðàíëûã, òàì àéäûí, 

èøûã îëìàéàí. Ýÿéàí ýåúÿ. 

2. Èêèðÿíý, èêè ðÿíýäÿ îëàí. Ýÿéàí àò. 

ÝßÉÈÐÈÊ áàõ ýÿéèðìÿ 2-úè ìÿíàäà. 

◊ Ýÿéèðèéè àçìàã – ìÿäÿíèí ïîçóëìàñû 

íÿòèúÿñèíäÿ ùÿääÿí àðòûã ýÿéèðìÿê. 

ÝßÉÈÐÌß 1. “Ýÿéèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. Ìÿäÿäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí ãàçëàðûí, áÿçÿí 

äÿ ìÿäÿäÿêè ãèäàíûí ùèññÿúèêëÿðè èëÿ áèðëèêäÿ 

àüûçäàí ÷ûõìàñû; ýÿéèðòè, ýÿéèðèê. 

ÝßÉÈÐÌßÊ ô. Ìÿäÿäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí ãàçëàðû, 

áÿçÿí äÿ ãèäàíûí ùèññÿúèêëÿðèíè àüûçà 

ãàéòàðìàã. Áèð àç éåäèêäÿí ñîíðà Òåéìóð 

àüçûíû ìîëëàíûí ëàï áóðíóíóí ãàáàüûíà òóòóá 

áÿðêäÿí ýÿéèðèð. “Ì.Í.ëÿòèô.” Ñÿòòàð êèøè øèðèí 

÷àéû è÷èá ñòÿêàíû íÿëáÿêèéÿ ãîéàíäà ýÿéèðäè. 


ÝßÇ 1 èñ. êëàñ. Äÿôÿ, êÿðÿ. Ìèí úàí îëàéäû 

êàø ìÿíè-äèëøèêÿñòÿäÿ; Òà ùÿð áèðèëÿ áèð ýÿç 

îëàéäûì ôÿäàñûíà. Ôöçóëè. Ìöääÿòäè ùÿñðÿòÿì 

áèð ýÿç áÿðè áàõ; Î õàí ýþçëÿðèíèí ñÿäÿãÿñè 

úàíûì. Ã.Çàêèð. 

ÝßÇ 2 èñ. Ïöñòÿ, áàäàì âÿ éà ãîçäàí ùàçûðëàíàí 

êþâðÿê øèðíèééàò íþâö. 

ÝßÇ 3 èñ. ìÿù. Àüàú, øàëáàí âÿ ñ.-íèí áàøûíäà 

éàðûã, ÷àïûã, ùà÷à éåð.

ÝßÇÄßÊ 

ÝßÇÄßÊ èñ. Äàü òÿïÿñèíäÿ ÷þêÿê éåð. 

ÝßÇÄÈÐÈËÌß “Ýÿçäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÇÄÈÐÈËÌßÊ “Ýÿçäèðìÿê”äÿí ìÿúù. 

ÝßÇÄÈÐÌßÊ ô. 1. Áèðèñèíèí ÿëèíäÿí òóòàðàã, 

éà ãóúàüûíà ýþòöðÿðÿê, éàõóä ìèíèéÿ 

ìèíäèðÿðÿê, éàõóä äà éàíûíúà þçö èëÿ áÿðàáÿð 

ùÿðÿêÿò åòäèðìÿê. Óøàüû áàüäà ýÿçäèðìÿê. 

Êþðïÿíè ýÿçäèðìÿê. Óøàãëàðû ìàøûíäà, 

ôàéòîíäà ýÿçäèðìÿê. – [ßùìÿäè] ëàï êþðïÿëèéèíäÿí 

õàëû-õàë÷à öñòöíäÿ ýÿçäèðèáìèø.. 

“Êîðîüëó”. Äèëäàð óøàãëàðû ýÿçäèðìÿéÿ 

àïàðìûøäû. ß.Âÿëèéåâ. // Úèëîâóíäàí òóòàðàã 

ùÿðÿêÿò åòäèðìÿê. Òÿðèíè ñîéóòìàã ö÷öí àòû 

ýÿçäèðìÿê. 

2. Áèðèíè þçö èëÿ àïàðûá, éà îíó ìöøàéèÿò 

åäèá ýþñòÿðìÿê. [Ðîçà] ìÿíè ýÿçäèðèá îòàãëàðû 

ýþñòÿðèðäè.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

3. Ùÿìèøÿ éàíûíäà ñàõëàìàã, þçö èëÿ áèðëèêäÿ 

àïàðìàã. Ñèëàù ýÿçäèðìÿê. – [Êÿðèì 

áàáà] òöôÿíýè ùÿð çàìàí þçö èëÿ ýÿçäèðÿð âÿ 

áèð àí éàíûíäàí àéûðìàçäû. À.Øàèã. Àõûð áó 

äÿôòÿðëÿðè ïîðòôåëÿ éûüûá ãîëòóüóíäà ýÿçäèðìÿéèí 

ìÿíàñû íÿäèð Ãàíòÿìèð. // Öçöê, ñààò 

âÿ ñ. ùàããûíäà. Ñààò ýÿçäèðìÿê. 

4. Áèð øåéè áàøãà áèð øåéèí öñòöíäÿ äîëàíäûðàðàã, 

ùÿð òÿðÿôèíÿ ñÿïìÿê. Ïëîâà çÿôÿðàí 

ýÿçäèðìÿê. Ùàëâàéà äàð÷ûí ýÿçäèðìÿê. 

– Ñàïûëúàíû ùÿð èêè ãàáûí öçÿðèíÿ ýÿçäèðäè.. 


5. Áèð øåéè áàøãà áèð øåéèí öñòöíÿ ñöðòìÿê, 

äîëàíäûðìàã. ßëèíè óøàüûí áåëèíäÿ ýÿçäèðìÿê. 

– Ìþùñöí ìöÿëëèì ÿëèíè éóõàðû äàðàíìûø 

ñûõ ãàðà ñà÷ëàðûíäà ýÿçäèðèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

[Èêðàì] ..äîäàãëàðûíû àíàñûíûí öçöíäÿ 

ýÿçäèðÿðêÿí ãàïûäà ñÿñ-ñÿìèð åøèäèëäè. 


6. Áèð ñûðà èñèìëÿðÿ ãîøóëàðàã ìöðÿêêÿá 

ôåèëëÿð âÿ ìöõòÿëèô èôàäÿëÿð äöçÿëäèëèð; ìÿñ.: 

ýþç ýÿçäèðìÿê, ÿë ýÿçäèðìÿê. 

ÝßÇßË èñ. Íàð ãàáûüû (êå÷ìèøäÿ ðÿíýáîéà 

àëìàã ö÷öí èøëÿíèðäè). Ýÿçÿë ÿëëÿðèìè 

ãàðàëäûá. – Øÿùðèéàðûí öðÿéè äÿ éàðûëìûø áèð 

íàðà áÿíçÿð; Òþêöëöá äÿíÿ ñþçëÿðè, ãàëûá 

ãóðóúà ýÿçÿëè. Øÿùðèéàð. 

ÝßÇßËÈ ñèô. Ýÿçÿë ðÿíýëè, íàð ãàáûüûíà 

áÿíçÿð ðÿíýè îëàí. Ïàëòàðû ýÿçÿëè ðÿíýäÿäèð. 

ÝßÇßËËßÌß “Ýÿçÿëëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÇßËËßÌßÊ ô. Ýÿçÿë ñóéóíäà áîéàìàã, 

íàð ãàáûüû èëÿ ðÿíýëÿìÿê. Èïëèéè ýÿçÿëëÿìÿê. 

ÝßÇÈÍÌßÊ 

ÝßÇßÍ 1 èñ. êþùí. Ýþí êÿñìÿê ö÷öí êå÷ìèøäÿ 

áàøìàã÷ûëàðûí èøëÿòäèêëÿðè èòè àëÿò, áû÷àã. 

ÝßÇßÍ 2 ô.èñ. 1. Ùÿðÿêÿò åäÿí, éåðèéÿí. 

Ýÿçÿí õÿñòÿëÿð. – Ýÿçÿí àéàüà äàø äÿéÿð. 

(Àòà. ñþçö). Áó äþéöøäö – ÿçèëÿí âàð, ÿçÿí âàð; 

Þëöì ùþêìö ãîëòóüóíäà ýÿçÿí âàð. Ì.Àðàç. 

2. Á à õ ýÿçÿéÿí. Ýÿçÿí ãàäûí. – Ýÿçÿí 

øÿëÿ áàüëàìàç. (Àòà. ñþçö). 

ÝßÇßÍß áàõ ýèúèòêÿí. 

ÝßÇßÍÝÈ èñ. áîò. ßñàñÿí áàäàì àüàúûíûí 

òóòóëäóüó õÿñòÿëèê; ïàñ. Áàäàì áèòêèñè 

ýÿçÿíýè (ïàñ), éàðïàãëàðûí éàíìàñû, áöðöøìÿñè 

âÿ ìåéâÿëÿðèí ÷öðöìÿñè êèìè õÿñòÿëèêëÿðÿ 

òóòóëóð. È.Àõóíäçàäÿ. 

ÝßÇßÍÒÈ ñèô. Äàèì áèð éåðäÿí áàøãà éåðÿ 

ùÿðÿêÿò åäÿí, êþ÷ÿí. 

ÝßÇßÐÝÈ ñèô. Áàøãà éåðëÿðäÿ ýÿçÿðÿê 

èøëÿéÿí, ýÿçÿðÿê þçöíÿ èø òàïàí; ñÿééàð. Ýÿçÿðýè 

ôÿùëÿ. Ýÿçÿðýè ôîòîãðàô. Ýÿçÿðýè óñòà. 

– [Äÿðâèø:] Åé ßùìÿä, äÿðâèø ýÿçÿðýè îëàð. 

(Íàüûë). 

ÝßÇßÉßÍ ñèô. 1. Ýÿçìÿéè ÷îõ ñåâÿí, 

åâäÿ îòóðìàüà ãÿðàð òàïìàéàí (ãàäûí ùàããûíäà). 

Ýÿçÿéÿí ãûçäàí ýÿëèí îëìàç. (Àòà. 

ñþçö). Ìîëëàíûí ÷îõ ýÿçÿéÿí áèð àðâàäû âàð 

èìèø.. “Ì.Í.ëÿòèô.” Úàìàëûí àíàñû ýÿçÿéÿí 

Ïÿðè; Òÿëÿñìèø þçöíö ñàëäû è÷ÿðè. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

2. ìÿú. ßõëàãúà éöíýöë (ãàäûí âÿ éà êèøè 

ùàããûíäà). // Èñ. ìÿíàñûíäà. Ýÿçÿéÿíèí áèðèäèð. 

ÝßÇßÉßÍËÈÊ èñ. 1. Ýÿçÿéÿí àäàìûí õàñèééÿòè. 

2. ìÿú. ßõëàãúà éöíýöëëöê. 

ÝßÇÈÚÈ ñèô. Ùÿðÿêÿò åäÿí, áèð éåðäÿ äàéàíìàéàí; 

ýÿçÿí. Áó àðàëûã ñàëàì âåðÿí 

ýÿçèúè áèð èõòèéàð; Ãîéóí ìÿí äàíûøûì, – 

äåäè, – ñèç äÿ åäèí òàìàøà. Ñ.Âóðüóí. 

ÝßÇÈËÌß “Ýÿçèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÇÈËÌßÊ ìÿúù. Àõòàðûëìàã, ñîðàã 

åäèëìÿê. Çöëôè-ñèéàù è÷èíäÿ ñÿðýÿøòÿ êþíöë 

èòäè; ×èíö Ùÿáÿø ýÿçèëäè, òàïûëìàäû ñîðàüû. 


ÝßÇÈÍÈØ áàõ ýÿçèíòè. 

ÝßÇÈÍÈØÌß “Ýÿçèíèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÇÈÍÈØÌßÊ ô. Áèðëèêäÿ ýÿçèíìÿê, äîëàíìàã 

(÷îõëàðû ùàããûíäà). Óøàãëàð ýÿçèíèøèðëÿð. 

ÝßÇÈÍÌß “Ýÿçèíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÇÈÍÌßÊ ô. 1. Àüûð-àüûð éåðèìÿê, î áàøáó 

áàøà ýÿçìÿê, âàð-ýÿë åëÿìÿê. Òàìàøà÷ûëàð 

241

ÝßÇÈÍÒÈ 

ôîéåäÿ ýÿçèíèðäèëÿð. – Áàùàäûð Ñîíàíûí äàëûíúà 

äèããÿòëÿ áàõäû, ñîíðà õåéëè âàõò îòàãäà 

ýÿçèíèá áèðäÿí îòóðäó. Í.Íÿðèìàíîâ. [Ìîëëà 

Õÿëèë] î áàø-áó áàøà ýÿçèíèð, ãàëûí áèð ãàðàíëûüà 

áöðöíÿí êÿíäÿ áàõûðäû. Ñ.Ùöñåéí. Ñîëòàí 

áÿé àúûãëû-àúûãëû îðà-áóðà ýÿçèíèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

2. Ýÿçìÿê, äîëàøìàã. Îáà èòëÿðèíè ùå÷ 

ñåâìÿçäèì, ÷öíêè îíëàðûí ãîðõóñóíäàí îáàäà 

òÿê âÿ àçàä ýÿçèíÿ áèëìèðäèì. À.Øàèã. 

Ýÿçèíèð ýÿíú Îñìàí ÿëèíäÿ òöôÿíý; Áàõûð óëäóçëàðà 

î êþðïÿ ïÿëÿíý. Ù.Ê.Ñàíûëû. Äàüëàðûí 

äþøöíäÿ ýÿçèíÿí ÷îáàí; Äÿðäëÿíèá íåéèíè ÷àëäûüû 

çàìàí... Ñ.Âóðüóí. 

3. Á à õ ýÿçèøìÿê 2-úè ìÿíàäà. Ãöäðÿò 

ñàùèëäÿ íÿ ãÿäÿð ýÿçèíäèéèíè áèëìÿäè. 


4. ìÿú. Áèð øåéèí ÿëàìÿòëÿðè ýþðöíìÿê, 

çàùèð îëìàã, íÿçÿðÿ ÷àðïìàã. Áÿõòèéàðûí òÿðäÿí 

èøûëäàéàí éàíàüûíäà áèð ñåâèíú ýÿçèíäè. 


ÝßÇÈÍÒÈ èñ. 1. À÷ûã ùàâàäà ÿéëÿíìÿê âÿ 

èñòèðàùÿò åòìÿê ö÷öí ìèíèêëÿ, éà àéàãëà 

éàõûí éåðëÿðÿ åäèëÿí ñÿéàùÿò; ýÿçèøìÿ, ñåéð. 

Ìåøÿ ýÿçèíòèñè. Àõøàì ýÿçèíòèñè. Ñÿùÿð ýÿçèíòèéÿ 

÷ûõìàã. – Ýöíÿø éóâàðëàíûð äàüëàð 

äàëûíà; Ãàðàëûð ýþëëÿðèí ýÿçèíòè éåðè. 

Ñ.Âóðüóí. Ñåâèíäèðäè óøàãëàðû; Ñàùèë áîéó 

ýÿçèíòèëÿð. Ì.Äèëáàçè. 

2. À÷ûã ùàâàäà êå÷èðèëÿí êöòëÿâè øÿíëèê. 

Ïàðêäà ýÿçèíòè òÿøêèë îëóíìóøäóð. Êöòëÿâè 

ýÿçèíòè. – [Èíúè:] Ýåúÿ ñààò îí èêèäÿí ñîíðà 

äà ïàðêäà áþéöê áèð ýÿçèíòè âàð. Ñ.Ðÿùìàí. 

[Ýÿíúëÿðèí] ýÿçèíòèñèíÿ ÿñàñ èø ñàùÿñèíèí ðÿèñ 

ìöàâèíè ìöùÿíäèñ Ñóëòàí Ñóëòàíîâ ðÿùáÿðëèê 

åäèðäè. ß.Ñàäûã. 

ÝßÇÈØ èñ. Ýÿçìÿ, éåðèìÿ òÿðçè. Áóíà 

ýþðÿ äÿ Íÿíÿãûç Ðèçâàíûí éàòûøû, äóðóøó, 

ýÿçèøè âÿ ýöëöøöíö ùå÷ áèð àí óíóòìóðäó. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. // Ýÿçìÿ, ýÿçèíòè. Î àõøàì ðþéàäà 

ýÿçèøÿ ÷ûõäûì; Àðàìûçû âóðàí áèð åâè 

éûõäûì. Ñ.Âóðüóí. 

ÝßÇÈØÌß “Ýÿçèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÇÈØÌßÊ 1. Á à õ ýÿçèíìÿê 1-úè ìÿíàäà. 

Äÿùëèçäÿ ýÿçèøìÿê. – Ìèðçàüà .. êëóáóí 

áþéöêúÿ ôîéåñèíäÿ àüûð àääûìëàðëà ýÿçèøèðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. Øÿùÿðèí ìÿøùóð òàúèðè Ùàúû Õóäóø 

îòàãäà î òÿðÿô-áó òÿðÿôÿ ýÿçèøèð. Ù.Íÿçÿðëè. 

2. ô. À÷ûã ùàâàäà èñòèðàùÿò âÿ éà âàõò 

êå÷èðìÿê ìÿãñÿäèëÿ ýÿçìÿê; ýÿçèíìÿê. 

242 

ÝßÇÌßÊ 

Áàüäà ýÿçèøìÿê. Ïàðêäà ýÿçèøìÿê. – Éàé 

ôÿñëèíäÿ, áèð ýöí àõøàì ÷àüûíäà; Ýÿçèøèðäèì 

Ãûç ãàëàñû äàüûíäà. À.Ñÿùùÿò. Ýÿçèøÿê ãîëãîëà 

ñàùèë áîéóíúà; Ýÿë-ýÿë Õÿçÿðèìèí 

ãûðàüûíà, ýÿë! Ñ.Ðöñòÿì. [Éàøàð] àéàüà äóðóá 

ýÿçèøñÿ èäè, áÿëêÿ áèð ãÿäÿð ãûçûøàðäû. 


ÝßÇËßÌß “Ýÿçëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÇËßÌßÊ ô. Øàëáàíûí, àüàúûí, òàõòàíûí 

âÿ ñ.-íèí óúóíà ùà÷à à÷ìàã; ùà÷àëàìàã. 

Òàõòàíû ýÿçëÿìÿê. 

ÝßÇÌß “Ýÿçìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝßÇÌßÊ ô. 1. Éåðèìÿê, äîëàøìàã. Ìöÿëëèìÿ, 

áÿñ íå÷èí áèð-èêè ýöíäöð áèç ÿââÿëêè êèìè 

îõóéà-îõóéà êÿíäè ýÿçìèðèê Ú.Úàááàðëû. 

Óøàãëàð ÷îõ âàõò ãîëñóç áèð êþéíÿêëÿ éàøûë 

îò öñòöíäÿ àéàãéàëûí ýÿçèðëÿð. Ìèð Úÿëàë. 

// Öìóìèééÿòëÿ, ùÿðÿêÿò åòìÿê, ùÿðÿêÿòäÿ 

îëìàã. – Éåíÿ à÷ûëìàüà àç ãàëûá ñÿùÿð; Ýÿçèð 

áóëóäëàðû êåøèê ÷ÿêÿíëÿð. Ì.Ðàùèì. Ñàùèë 

áîéó äöçöëìöø ôÿíÿðëÿðèí ÿêñè äÿíèçäÿ ýÿçÿí 

éåëêÿíëè ãàéûãëàðû èøûãëàíäûðûðäû. Ñ.Ðÿùìàí. 

2. Âàð-ýÿë åòìÿê, î áàø-áó áàøà ýåäèáýÿëìÿê; 

ýÿçèøìÿê, ýÿçèíìÿê. Åéâàíäà ýÿçìÿê. 

Ùÿéÿòäÿ ýÿçìÿê. 

3. Ñÿéàùÿò åòìÿê, ùÿð éåðè äîëàøìàã. Î, 

áèð ÷îõ þëêÿëÿðè ýÿçìèøäèð. – [Ñÿíóáÿð:] ßëáÿòòÿ, 

áöòöí äöíéàíû ýÿçìÿê, ýþðìÿê éàõøûäûð. 


4. Ñåéðÿ ÷ûõìàã, ýÿçèíòèéÿ ýåòìÿê. Âàõòèëÿ 

ãàäûíëàð úöìÿ ýöíëÿðè çèéàðÿò àäû èëÿ [Ïèðâÿíçÿðèéÿ] 

ýÿçìÿéÿ ýåäÿðäèëÿð. Ù.Ñàðàáñêè. 

5. Ýÿçÿðÿê áàõìàã, ýÿçÿ-ýÿçÿ òàìàøà 

åòìÿê. Ìóçåéè ýÿçìÿê. Õàí ñàðàéûíû ýÿçìÿê. 

– Î ýöíöí ñàáàùû, èúëàñäàí ÿââÿë ãóðóëòàé 

áèíàñûíäà òÿøêèë åäèëìèø êÿíä òÿñÿððöôàò ñÿðýèñèíè 

ýÿçÿðêÿí Åëäàð [Úåéðàíà] éàõûíëàøûð. 


6. Áèð øåéè àõòàðìàã, ùÿð éåðÿ áàõìàã. 

Êèòàáëàðûí àðàñûíû ýÿçìÿê. Øêàôû ýÿçìÿê. – 

[Áàéðàì:] Àüà, áèð ñþçöìÿ ãóëàã àñ, ìÿí 

áó éàõûíëûãäà îâ ýÿçèðäèì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[Úàùàí:] Âàëëàù, ýåäÿðÿì, äîëàíàðàì, ýÿçÿðÿì, 

áàõàðàì, áÿéÿíÿðÿì, ñå÷ÿðÿì, áèð 

ãûç àëàðàì êè, àäàì áàõàíäà àüëû ýåäÿð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. // Àõòàðûø àïàðìàã, àõòàðìàã. 

Ïîëèñëÿð ýÿçèð, ùÿð éåðè àääûì-àääûì åøÿëÿéèð(äèëÿð). 


7. Áèð éåðäÿí áàøãà éåðÿ êþ÷ìÿê, ÷îõ 

éåðÿ áàø âóðìàã. Êÿíäáÿêÿíä ýÿçìÿê. – ×îõ

ÝÈÁÁÎÍ 

ýÿçìèøÿì áó äöíéàíû îáà-îáà, îéìàãîéìàã; 

Êèì èñòÿéèð áó íåìÿòè þç ÿëèíäÿí 

éåðÿ ãîéìàã Ñ.Âóðüóí. 

8. ìÿú. Ýþðöøìÿê, äîñòëóã åòìÿê, âàõò 

êå÷èðìÿê, öíñèééÿò áàüëàìàã. Îüëàí ãîíøó 

ãûçû èëÿ ýÿçèð. – ßëáÿòòÿ, Åéâàçëà ýÿçäèéèíè 

áèëñÿ äÿ, àíàñû [Ýöëøÿíÿ] áèð ñþç äåìÿçäè, 

÷öíêè áó, òÿñàäöôè ýþðöø èäè. ß.Âÿëèéåâ. // ìÿú. 

Úèíñè éàõûíëûãäà îëìàã. Òèôëèñäÿ îõóäóüó âÿ 

õèäìÿò åòäèéè çàìàí .. ÷îõ ãûçëà ýÿçìèø. 


9. ìÿú. Âàõòûíû êåôäÿ, ÿéëÿíúÿäÿ, ÿééàøëûãäà 

êå÷èðìÿê. [Ãóðáàí Íÿíÿõàíûìà:] 

Áåëÿ îëìàç, ýåúÿíèí éàðûñûíà êèìè ýÿçìÿçëÿð, 

íèéÿ äåìèðñÿí, îüóë, âàõòûíäà åâÿ ýÿë! 

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ýöëúàùàí:] Î ýåäèá ýÿçÿúÿê, 

ìÿí ñÿíèí ö÷öí åâäÿ ãàëûá ãóëëóã÷óëóã 

åäÿúÿéÿì Ò.Ø.Ñèìóðã. 

10. Êå÷ìÿê, þòìÿê. Àé ýÿçÿð, èë äîëàíàð, 

øÿíáÿ äöøÿð Íîâðóçà. (Àòà. ñþçö). 

11. Çàùèð îëìàã, áèð øåéèí ÿëàìÿòè ýþðöíìÿê, 

àøêàð îëìàã, þçöíö áöðóçÿ âåðìÿê. 

Äîäàüûíäà òÿáÿññöì ýÿçèðäè. – Ìÿñóìÿíèí 

ñèôÿòèíäÿ çÿùðèìàðäàí àúû áèð ýöëöø ýÿçäè. 


12. Áèð ñûðà èñèìëÿðÿ ãîøóëàðàã, ìöðÿêêÿá 

ôåèëëÿð âÿ ìöõòÿëèô èôàäÿëÿð äöçÿëäèëèð; ìÿñ.: 

äèëëÿðäÿ ýÿçìÿê, ÿëäÿ ýÿçìÿê, êÿíàð 

ýÿçìÿê. 

ýÿçÿ-ýÿçÿ çÿðô 1. Ýÿçÿðÿê, éåðèéÿ-éåðèéÿ, 

ùÿðÿêÿò åäÿ-åäÿ. Ýÿçÿ-ýÿçÿ äàíûøìàã. – 

Ðöñòÿì áÿé îòàãäà ýÿçÿ-ýÿçÿ þç-þçöíÿ 

äàíûøàðêÿí ãàïû òàããûëäàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Èíäè ïðîôåññîð õèéàáàíäà òÿê-òÿíùà ýÿçÿýÿçÿ 

áóíëàðû äà õÿéàëûíäà äîëàíäûðûðäû. 


2. Áèð ÷îõ éåðëÿðè äîëàøàðàã, ýÿçÿðÿê. 

Ýÿçÿ-ýÿçÿ êÿíäÿ ÷àòäû. – [Ãàðû:] Ýÿçÿ-ýÿçÿ 

ñÿí äÿ ýÿëäèí áóðàéà; Åøèòäèéèí øÿùðè-Òèôëèñ 

áóðàäûð. “Àøûã Ãÿðèá”. 

3. Éàâàø-éàâàø, àüûð-àüûð, òÿëÿñìÿäÿí 

éåðèéÿ-éåðèéÿ. Ýÿçÿ-ýÿçÿ ýåòìÿê. – Äÿìèðîâýèë 

ýÿçÿ-ýÿçÿ õûðìàíëàðûí öñòöíÿ òÿðÿô 

ýÿëèðäèëÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ãÿëÿíäÿð:] Ãàòàð 

ýåúÿ éàðûñû ýÿëèð. Äåäèì, åëÿ ïèéàäà ýÿçÿýÿçÿ 

ýåäÿðÿì.. Ã.Èëêèí. 

ÝÈ´ÁÁÎÍ [èíý.] Úÿíóá-øÿðãè Àñèéà âÿ 

Ìàëàé àäàëàðûíäà éàøàéàí óçóíãîëëó ìåéìóí 

úèíñè. 

ÝÈÚßËËßÍÌßÊ 

ÝÈÚ ñèô. 1. Àõìàã, ñÿôåù, àüûëäàí êÿì, 

ñàðñàã. Ãóðáàíè äåð: áÿñäèð ìÿíè ïó÷ åòäèí; 

Àëäûí ÿãëèì ÿëäÿí, äÿëè, ýèú åòäèí. Ãóðáàíè. 

Èñëàì ýöëÿ-ýöëÿ éàâàø ñÿñëÿ [Òåëëèéÿ] äåéèðäè: 

– Àé ãûç, ýèú îëìà! Ñ.Ùöñåéí. Ýèú 

åòìÿê (åëÿìÿê) ìÿú. – áåéíèíè éîðìàã, 

òÿíýÿ ýÿòèðìÿê, áåçèêäèðìÿê, ÷àøäûðìàã, 

áàø-áåéíèíè àïàðìàã. 

2. ìÿú. Éåðñèç, ìÿíàñûç, ãåéðè-àäè. Ìåùðèáàíû 

ýèú áèð ýöëìÿê òóòäó. Ñ.Ùöñåéí. 

ÝÈÚÀËÎÂ èñ. äàí. ×ÿòèí, àüûð, äîëàøûã âÿçèééÿò. 

Ìÿëÿê õàíûì áó ýèúàëîâäà îëñóí, 

õÿáÿð âåðèì ñÿíÿ Ãàðà âÿçèðèí ãóëóííàí. 

(Íàüûë). Ýèúàëîâà äöøìÿê – 1) ÿë-àéàüà 

äöøìÿê, òÿëÿñèê èø ýþðìÿê; 2) ÷ÿòèíëèéÿ äöøìÿê, 

äîëàøìàã. 

ÝÈÚÀÂÀÐ èñ. 1. ìÿù. Òåç-òåç ñÿìòèíè 

äÿéèøÿí éàç âÿ éà éàé êöëÿéè. Ýèúàâàð ÿñèð. 

2. ìÿú. äàí. ßãèäÿñèíè, ìÿñëÿéèíè òåç-òåç 

äÿéèøÿí àäàì ùàããûíäà; ùÿðäÿìõÿéàë. Ýèúàâàðûí 

áèðèäèð. 

ÝÈÚÁÀØ áàõ ýèúáåéèí. [×èìíàç:] Ýèúáàø 

àðâàä äà Âåéñ íÿ úöð òàïøûðûá, åëÿ-åëÿ 

ýåäèá ãûçû èñòÿéèá. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÝÈÚÁÀØËÛÃ áàõ ýèúáåéèíëèê. 

ÝÈÚÁÅÉÈÍ ñèô. Ýèú, àõìàã, ñàðñàã, àüûëñûç. 

ÝÈÚÁÅÉÈÍËÈÊ èñ. Ýèúëèê, àõìàãëûã, ñàðñàãëûã, 

àüûëñûçëûã. 

ÝÈÚÁßÑßÐ áàõ ýèúáåéèí. 

ÝÈÚÁßÑßÐËÈÊ áàõ ýèúáåéèíëèê. Ñÿí 

Ñåéèä Âÿëèíèí î ýèúáÿñÿðëèéèíÿ áàõìà, îíó 

íàùàã éåðÿ ýþçäÿí ñàëûáëàð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝÈÚßËËßÍÄÈÐÈÚÈ áàõ áàøýèúÿëëÿíäèðèúè. 

ÝÈÚßËËßÍÄÈÐÌß “Ýèúÿëëÿíäèðìÿê”- 


ÝÈÚßËËßÍÄÈÐÌßÊ: áàø(ûíû) ýèúÿëëÿíäèðìÿê 

– ýþçëÿðèíè ãàðàëòìàã, áàøûíû ôûðëàòìàã. 

Ãûðìûçû, éàøûë, ãàðà, ñàðû ìàéêàëàð 

[Ëÿòèôèí] ýþçöíäÿ áèð-áèðèíÿ ãàðûøûð, áàøûíû 

ýèúÿëëÿíäèðèðäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÝÈÚßËËßÍÌß “Ýèúÿëëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÚßËËßÍÌßÊ: áàø(û) ýèúÿëëÿíìÿê – 

ìöâàçèíÿò ùèññèíèí èòèðèëìÿñè, ýþçëÿðèí ãàðàëìàñû 

âÿ áàøûí ùÿðëÿíìÿñè øÿêëèíäÿ òÿçàùöð 

åäÿí éàðûáàéüûíëûã ùàëûíäà îëìàã. [Éàøëû 

êèøè:] Áóðàäà, ìÿñúèääÿ êÿñàôÿòäÿí àäàìûí 

áàøû ýèúÿëëÿíèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Ñÿäðèí ñþçöíäÿí 

Âåðäèéåâèí áàøû ýèúÿëëÿíäè. Ìèð Úÿëàë. Ñÿùÿð 

243

ÝÈÚßËËßÒÌß 

ãàòàðäàí äöøÿíäÿ éåíÿ áàøûì ýèúÿëëÿíäè, 

éåðÿ éûõûëäûì. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÝÈÚßËËßÒÌß “Ýèúÿëëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÚßËËßÒÌßÊ áàõ ýèúÿëëÿíäèðìÿê. 

Çÿðáÿ îíó ýèúÿëëÿòäè. 

ÝÈÚßËÌß 1 “Ýèúÿëìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÚßËÌß 2 “Ýèúÿëìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÚßËÌßÊ 1 áàõ ýèúÿëëÿíìÿê. ..ßýÿð 

éåð ôûððàíûð, áÿñ íèéÿ áèçèì áàøûìûç ýèúÿëìèð 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ìîëëà Íÿñðÿääèí:] 

..Áàøûì ýèúÿëèá ùÿðëÿíèðäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

[Çàìàí:] Õóðøèä õàíûì, áó éàçûüûí [Òóðàúûí] 

áåëáàüûñûíû ýþòöðìöøñÿí, àõòàðìàãäàí 

éàçûüûí áàøû ýèúÿëèð. Ú.Úàááàðëû. 

ÝÈÚßËÌßÊ 2 ãàéûä. Ýèú îëìàã, äÿëè îëìàã, 

áàøûíà ùàâà ýÿëìÿê. [Àëìàç:] Ýèúÿëìèñÿí 

ãûç íÿäèð Ú.Úàááàðëû. 

ÝÈÚßËÒÌß 1 “Ýèúÿëòìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÚßËÒÌß 2 “Ýèúÿëòìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÚßËÒÌß 3 èñ. Ãîéóí-ãóçóäà áàø ýèúÿëëÿíìÿñè 

øÿêëèíäÿ òÿçàùöð åäÿí õÿñòÿëèê. Ìàëäàðëûã 

åäÿí øÿõñëÿðÿ ìÿëóìäóð êè, ãîéóíãóçóäà 

áèð ýèúÿëòìÿ íàõîøëóüó îëóð êè, 

îíëàð áèð éåðäÿ ôûðëàíûá, éûõûëûá ôþâò îëóðëàð. 

“ßêèí÷è”. 

ÝÈÚßËÒÌßÊ 1 áàõ ýèúÿëëÿíäèðìÿê. 

..Òÿíáÿêèäÿ íèêîòèí àäëû øåé âàð êè, àäàìûí 

áàøûíû ýèúÿëäèð, ãóñìàüû ýÿëèð, ÿë-àéàüû òèòðÿéèð. 

Ù.Çÿðäàáè. 

ÝÈÚßËÒÌßÊ 2 ô. Ýèú åòìÿê, äÿëè åòìÿê. 

ÝÈÚÝÀÙ èñ. [ôàðñ.] Êÿëëÿíèí ãóëàãäàí àëûí 

ñöìöéöíÿ ãÿäÿð îëàí ùèññÿñè. Äàø ýèúýàùûíà 

äÿéäè. Ýèúýàùûíû îâóøäóðìàã. – [Ãàðû:] ..Ìöðäÿøèð 

Ñÿêèíÿ íàüûë åëÿéèðäè êè, Ýöëÿíäàìûí 

ýèúýàùûíà ãàí ñà÷ûëìûøäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Áàùàäûð] áó ñþçëÿðè éàçàíäàí ñîíðà òàïàí- 

÷àíû ýèúýàùûíà ãîéóá ñûõäû. Í.Íÿðèìàíîâ. 

ÝÈÚ-ÝÈÚ çÿðô Ýèú êèìè, àõìàãúàñûíà, 

ñàðñàã-ñàðñàã, ìÿíàñûç îëàðàã. Ýèú-ýèú ýöëìÿê. 

– [Ñèòàðÿ Ýöëçàðà:] Áÿñäèð, áÿñäèð. Éåíÿ 

ýèú-ýèú äàíûøìà. Ú.Úàááàðëû. [Ôàòìà:] Ýèúýèú 

äàíûøìà, þçöí áèëèðñÿí êè, î, áèðèíúè äÿðÿúÿëè 

øîôåðäèð. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÝÈÚÈÊ èñ. Ýèú, àõìàã, ñàðñàã, äÿëè. 

ÝÈÚÈÊÌß “Ýèúèêìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÚÈÊÌßÊ ô. Ýèúëÿøìÿê, ýèú îëìàã, àõìàãëàøìàã, 

ñàðñàãëàøìàã. 

ÝÈÚÈØÄÈÐÌß “Ýèúèøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

244 

ÝÈÄÈ 

ÝÈÚÈØÄÈÐÌßÊ èúá. Ýèúèøìÿ ùèññè äîüóðìàã, 

ãûúûãëàíäûðìàã, ãàøûíäûðìàã, òÿõÿððöøÿ 

ýÿòèðìÿê. ..Ñàðûêþêëö ïèòèíèí ÿòðè ÷àéõàíàéà 

äîëìàüà âÿ Ãÿäèì äàéûíûí áóðíóíó ýèúèøäèðìÿéÿ 

áàøëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝÈÚÈØÌß 1. “Ýèúèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. èñ. Áÿäÿíèí ùÿð ùàíñû áèð éåðèíäÿ äÿðèíèí 

ùÿññàñëûüûíûí ïîçóëìàñû íÿòèúÿñèíäÿ 

ÿìÿëÿ ýÿëÿí ãåéðè-èõòèéàðè ãàøûíìà åùòèéàúû. 

Áÿäÿíèíäÿ ýèúèøìÿ âàð. 

ÝÈÚÈØÌßÊ ô. Ãàøûíìàã, ãàøûíìà äóéìàã, 

ãàøûíòû ùèññ åòìÿê. Êå÷èíèí áóéíóçó 

ýèúèøÿíäÿ áàøûíû ÷îáàíûí ÷îìàüûíà ñöðòÿð. 

(Àòà. ñþçö). Îâúóìóí è÷è éàìàí ýèúèøèðäè. 

Ì.Ùöñåéí. Áèð ñþçëÿ [Íÿðìèíÿíèí] ÿë-àéàüû 

ýèúèøèð, ñèíÿñè þçöíÿ àéäûí îëìàéàí áèð ùèññèí 

òÿñèðè èëÿ ãàëõûá-åíèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÝÈÚÈÒÊßÍ èñ. áîò. Ýþâäÿ âÿ éàðïàãëàðûíäà 

äàëàéûúû òöêëÿðè îëàí îò áèòêèñè; ýÿçÿíÿ. 

Áþéöê áèð ñÿàäÿò èñÿ áó éåðëÿðèí úèíúèëèì, ýèúèòêÿí 

êèìè îòëàðëà äîëó îëìàñû èäè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÝÈÚÈÒÊßÍËÈÊ èñ. ×îõëó ýèúèòêÿí áèòÿí 

éåð. 

ÝÈÚËßØÌß “Ýèúëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÚËßØÌßÊ ô. 1. Ýèú îëóá ýåòìÿê, àõìàãëàøìàã, 

ñÿôåùëÿøìÿê, àüëû èòìÿê. Î ýåòäèêúÿ 

ýèúëÿøèð. 

2. Àõìàã ùÿðÿêÿòëÿð åòìÿê, ýèú-ýèú äàíûøìàã, 

éåðñèç èø ýþðìÿê; àõìàãëàìàã, ñÿôåùëÿìÿê. 

ÝÈÚËÈÊ èñ. 1. Àõìàãëûã, ñÿôåùëèê, ñàðñàãëûã. 

Ýèúëèê åëÿìÿê. 

2. Àõìàã ùÿðÿêÿòëÿð, àõìàã äàíûøûã. 

ÝÈÚÎ èñ. äàí. Áóðóëüàí. 

ÝÈÚÒßÙßÐ ñèô. Áèð àç ýèú, àõìàã, ýèúáÿñÿð, 

ýèú êèìè. Ýèúòÿùÿð àäàì. – Ãóëó ùÿìèøÿêè 

êèìè ýèúòÿùÿð (ç.) âÿ ëàãåéä ýþðöíöðäö. 


ÝÈÚÒßÙßÐËÈÊ èñ. Ýèúÿ îõøàìà; áèð ãÿäÿð 

ýèúëèê, ñàðñàãëûã, ýèúáÿñÿðëèê. 

ÝÈÄÈ ñèô. Ïèñ, àë÷àã, éàðàìàç. Ýèäè Ðåéùàí 

ÿðÿá àòû ýÿòèðìÿç; Àøà áèëìÿç ãàðëû äàüëàð, 

éîë, ìÿíè. “Êîðîüëó”. 

◊ Ýèäè éàõóä ýèäè-ýèäè äöíéà – åòèáàðñûç 

äöíéà. [Ôÿùëÿëÿðäÿí áèðè:] Ùÿ, èíäè áèçè þçöíÿ 

ãàðäàø åëÿäèí Äöíÿíÿ êèìè éàíûíäàí êå÷ìÿê 

îëìóðäó. Àé ýèäè äöíéà ùà!.. Ì.Ùöñåéí. 

[Úàùàíäàð àüà] äÿðèíäÿí êþêñöíö þòöðäö:

ÝÈÝÈÐÒÄßÌß 

“Àé ýèäè äöíéà, ýþð àõûðûí ùàðà ýÿëèá ÷ûõäû”. 


ÝÈÝÈÐÒÄßÌß “Ýèýèðòäÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÝÈÐÒÄßÌßÊ ô. Èêè àäàìû ãûçûøäûðûá 

àðàëàðûíû âóðìàã. 

ÝÈÝÈÉÉÍÀ [éóí. ùéýèåèíîñ – øÿôàâåðèúè] 

Õàðèúè ìöùèòèí ìöõòÿëèô àìèëëÿðèíèí èíñàí 

îðãàíèçìèíÿ òÿñèðèíè âÿ ñàüëàìëûüû ãîðóìà 

òÿäáèðëÿðèíè þéðÿíÿí åëì. Ýèýèéåíà ãàéäàëàðû. 

// Ñàüëàìëûüû ãîðóéàí òÿúðöáè òÿäáèðëÿðèí 

ìÿúìóñó. ßìÿê ýèýèéåíàñû. 

ÝÈÝÈÉÅÍÀ×Û èñ. Ýèýèéåíà ìöòÿõÿññèñè 

îëàí ùÿêèì. 

ÝÈÝÈÉÅÍÈ´Ê ñèô. 1. Ýèýèéåíàéà àèä îëàí, 

ýèýèéåíà èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. Ýèýèéåíèê òÿäáèðëÿð. 

2. Ýèýèéåíà ãàéäà âÿ òÿëÿáëÿðèíÿ úàâàá 

âåðÿí. Ýèýèéåíèê êîñòéóì. 

ÝÈÝÎÂÓÍ áàõ ìîçàëàí. 

ÝÈÃÁÍÒ [éóí.] ×îõ áþéöê, ÷îõ èðè, íÿùÿíý, 

àçìàí. 

ÝÈÃÀÍÒËÛÃ èñ. Áþéöêëöê, éåêÿëèê, íÿùÿíýëèê, 

àçìàíëûã. 

ÝÈÃÀÍÒÈ´ÇÌ [éóí.] áèîë. ×îõ áþéöê ñöðÿòëÿ 

áîé àòàðàã ìþâúóä íîðìàëàðäàí êÿíàðà 

÷ûõìà (èíñàí, ùåéâàí âÿ éà áÿäÿíèí 

àéðû-àéðû öçâëÿðè ùàããûíäà). 

ÝÈË èñ. 1. Éåð ñÿòùèíäÿ âÿ éà àëòûíäà îëàí, 

éàø ùàëäà þçëö êöòëÿéÿ ÷åâðèëÿí ÷þêöíòö ñöõóðó 

(äóëóñ÷óëóã, ùåéêÿëòÿðàøëûã âÿ òèêèíòèäÿ 

èøëÿäèëèð). Ãûðìûçû ýèë. Ýèë ìÿùëóëó. 

– ×þêìÿ ñöõóðëàðûí äÿíèçäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí 

íþâëÿðèíÿ ìèñàë îëàðàã ãóìàøû, ÿùÿíýäàøû, ýèë 

âÿ ñ. ýþñòÿðìÿê îëàð. Ì.Ãàøãàé. [Ñÿðâèíàç 

äàâàì åòäè:] Áó ýöáðÿ ýèëèí áèð íþâöäöð. 


2. äàí. áàõ ýèëàáû. 

ÝÈËÀÁÛ èñ. [ôàðñ.] Êå÷ìèøäÿ ïàëòàð âÿ áàø 

éóìàã ö÷öí ñàáóí ÿâÿçèíÿ èøëÿäèëÿí ýèë íþâö. 

Ñàðû ýèëàáû. Ýþé ýèëàáû. – Êå÷ìèøäÿ êÿíä âÿ 

øÿùÿðëÿðäÿ ñàáóí ÷àòûøìàéàí çàìàí ýèëàáû 

èëÿ ïàëòàð éóéóð âÿ ÷èìèðäèëÿð. Ýèëàáû ñàáóíó 

ÿâÿç åäèðäè. Ì.Ãàøãàé. Ýþé âÿ ñàðû ýèëàáû 

èëÿ áàø éóéàðäûëàð. Ù.Ñàðàáñêè. ×àé ãûðàüûíäàêû 

éàìàúëàðäàí ïàëòàð éóìàã ö÷öí ýèëàáû 

äåéèëÿí ïàë÷ûã ÷ûõûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÝÈËÀÁÛÑÀÒÀÍ èñ. êþùí. Êå÷ìèøäÿ ÿéàëÿòëÿðè 

ýÿçÿðÿê ýèëàáû ñàòìàãëà ìÿøüóë îëàí 

ÝÈËÅÉ-ÝÖÇÀÐ 

àäàì. Ýèëàáûñàòàí õöñóñè éîõñóë àäàìëàð 

îëàðäû. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÝÈËÀÍ èñ. ìÿù. Ãàïûíû áàüëàìàã ö÷öí 

àðõàñûíà êå÷èðèëÿí òàõòà âÿ éà äÿìèð; êèëèä. 

ÝÈËÀÑ èñ. Àü, ñàðû, ãûðìûçû âÿ ãàðà íþâëÿðè 

îëàí ÷ÿéèðäÿêëè øèðèí ìåéâÿ âÿ áó ìåéâÿíèí 

àüàúû. Ýèëàñ ìöðÿááÿñè. Ýèëàñ øèðÿñè. 

– Çåéíÿá ãàðû äà ýèëàñ âÿ ÿðèê ãàõû ãóðóäóðäó. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Ìåùðÿëè] ..ýèëàñ àüàúûíäàí 

ãàéðûëìûø óçóí ìöøòöéöíö öôëÿéèá, 

ïàïèðîñó óúóíà ãîíäàðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Áàüûìäà ýèëàñ äÿéäè; Ýöë à÷äû, ýèëàñ äÿéäè; 

Éàð ÿëèíäÿí îõ ÷ûõäû; Ñèíÿì öñòÿ ðàñò äÿéäè. 


ÝÈËÀÑËÛÃ èñ. ×îõëó ýèëàñ àüàúû ÿêèëìèø 

éåð; ýèëàñ áàüû. Ýèëàñëûüû ñóâàðìàã. 

ÝÈËÀÂÀÐ èñ. Úÿíóá âÿ úÿíóá-øÿðãäÿí 

ÿñÿí êöëÿê àäû. ßñäèêúÿ ýèëàâàð, îéíàðäû áóëâàð. 

Ì.Ìöøôèã. Øèääÿòëè áèð ýèëàâàð (úÿíóá 

êöëÿéè) ÿñäèéèíäÿí äÿíèçèí ýóðóëòóñó åøèäèëèðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. Àñòà ÿñÿí ýèëàâàð ðóçýàðûí ñÿðèí 

äàëüàëàðûíû ñàùèëäÿêè åâëÿðèí è÷ÿðèñèíÿ ýÿòèðèðäè. 


ÝÈËÄÈÐ-ÝÈËÄÈÐ çÿðô Ýèëÿ-ýèëÿ, äàìúûäàìúû, 

äÿíÿ-äÿíÿ (ýþç éàøû ùàããûíäà). 

Ýèëäèð-ýèëäèð éàø òþêìÿê. Ýèëäèð-ýèëäèð 

àüëàìàã. – Òþêÿðÿê ýþçëÿðèíäÿí ýèëäèðýèëäèð 

éàüûøëàð; Ìÿíè ãóðòàð, äåéèðäè, î 

éàëâàðàí áàõûøëàð. Ñ.Ðöñòÿì. Êèøè ÿìÿëëèáàøëû 

öðÿêäÿí àüëàéûð, ýèëäèð-ýèëäèð ýþç éàøû 

òþêöðäö. È.Ùöñåéíîâ. 

ÝÈËÄÈÉÀ èñ. [àëì.] Èòòèôàã, òÿáÿãÿ. 

ÝÈËÅÉ èñ. Íàðàçûëûã, øèêàéÿò. Íÿ õîø ñèòÿìêàðñàí, 

çàëèìö õóíõàð; Îíóí ö÷öí ñÿíäÿí 

÷îõ ýèëåéèì âàð. Ì.Ï.Âàãèô. Ìÿíèì ýöíàùûì 

÷îõ, ñÿíèí ýèëåéèí; Îíëàðûí íÿùàéÿò 

çàìàíû äåéèë. Ã.Çàêèð. Áÿéèìèí ÿðêè âÿ ýèëåéè 

Ìÿììÿä áÿéè îõøàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ýèëåé åòìÿê (åëÿìÿê) – øèêàéÿòëÿíìÿê, 

íàðàçûëûã åòìÿê. Ìÿêòóá ñàùèáè ýÿëäè èäàðÿéÿ 

âÿ ðóçíàìÿíèí òÿõèðèíäÿí áàøëàäû ýèëåé åëÿìÿéÿ. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ýèëåé åòäèêäÿ 

ñÿíÿ, öç ÷åâèðèáñÿí ìÿíäÿí; Ýèëåéèì âàð íÿ 

ãÿäÿð ñÿíäÿí, à úàíàí, ñîðìà. Øÿùðèéàð. 

ÝÈËÅÉ-ÝÖÇÀÐ áàõ ýèëåé. [Ôàçèë:] 

Àááàñ, ýåíÿ ñÿíäÿí éàíà ýèëåé-ýöçàð åøèäèðÿì, 

ýåíÿ ñÿíäÿí øèêàéÿòëÿð ãóëàüûìà 

÷àòûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ×èìíàç õàëàíûí 

ýèëåé-ýöçàðû [Õÿëèëèí] êþíëöíÿ òîõóíìàäû. 

245

ÝÈËÅÉ-ÝÖÇÀÐËÛÃ 

Ì.Ùöñåéí. Ýèëåé-ýöçàð áåéíèìèçè äÿëìÿñèí; 

Ýÿëèí, äîñòëàð, ìÿùÿááÿòäÿí äàíûøàã. Ð.Ðçà. 

ÝÈËÅÉ-ÝÖÇÀÐËÛÃ èñ. Íàðàçûëûã, øèêàéÿò. 

[Ìöðøèä:] Ñàäûã, áèçèì àðâàä ìÿíäÿí 

÷îõ ýèëåé-ýöçàðëûã åëÿäè Ñ.Ðÿùìàí. 

ÝÈËÅÉ-ÊÖÑÖ áàõ ýèëåé-ýöçàð. Äàíûøäûãúà 

Çåéíÿáèí ñÿñè òèòðÿéèðäè, áó òèòðÿéèøäÿ 

ùÿì äÿðèí áèð èçòèðàá, ùÿì äÿ èíúÿ ýèëåéêöñö 

âàðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÈËÅÉ-ÊÖÑÖËÖÊ áàõ ýèëåé-ýöçàðëûã. 

ÝÈËÅÉËßÍÌß “Ýèëåéëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈËÅÉËßÍÌßÊ ô. Ýèëåé åòìÿê, øèêàéÿòëÿíìÿê, 

íàðàçûëûã åòìÿê. Êÿíäëèëÿð ñöäöí 

àçëûüûíäàí øèêàéÿò åäèð, ÷îáàíëàðäàí ýèëåéëÿíèðäèëÿð. 

Ì.Ùöñåéí. Îíëàð éåíèúÿ åâëÿíìèøäèëÿð. 

Ìÿíè òîéëàðûíà ÷àüûðìàäûãëàðûíà 

ýèëåéëÿíäèì. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ýèëåéëÿíÿ-ýèëåéëÿíÿ çÿðô Øèêàéÿòëÿíÿðÿê, 

íàðàçûëûã åäÿðÿê. [Ùöììÿò:] Êöíúäÿ-áóúàãäà 

äàíûøìàã àðâàä èøèäèð, – äåéÿ, àñòàäàí 

ýèëåéëÿíÿ-ýèëåéëÿíÿ åéâàíà ÷ûõäû. Á.Áàéðàìîâ. 

ÝÈËÅÉËÈ ñèô. âÿ çÿðô Íàðàçû, øèêàéÿò÷è. 

Îòóðóøó øèðèí, äóðóøó Ëåéëè; Ãÿìçÿñè þïìÿëè, 

éàðû ýèëåéëè. Ì.Ï.Âàãèô. Äöíéàäà ùÿäñèç øÿõñëÿð 

àâàìäàí ýèëåéëè ãàëûáëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Øèðèí ñþçëÿðèíè áàøà äöøìÿéÿí; Þç 

åëèí îëìàçìû ñÿíäÿí ýèëåéëè Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÝÈËÅÉËÈÊ áàõ ýèëåé. Øÿðèôçàäÿ îíäàí 

ýèëåéëèê åéëÿéèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÝÈËß èñ. 1. Öçöìöí, íàðûí âÿ ñ. ìåéâÿëÿðèí 

ùÿð áèð äÿíÿñè. Ãàðàüàò ýèëÿñè. – [Êàçûì] 

éîüóí ãàøëàðûíûí àëòûíäàí áàõàí õûðäà 

öçöì ýèëÿëÿðèíÿ îõøàð ýþçëÿðèíè áÿðÿëäèá 

äåäè.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Êÿùðÿáàäàí ñå÷èëìÿç 

ñàëõûìëàð íÿçÿðèíäÿ; Àüçûíäà øàããûëäàéûá ùÿð 

ýèëÿñè áàë äàäûð. Ñ.Ðöñòÿì. Íàðûí áèðèíè êÿñäèì, 

çîüàë êèìè èðè, ÿãèã êèìè äóðó ýèëÿëÿðè 

âàð èäè. Ìèð Úÿëàë. 

2. Äàìëà, äàìúû. Áèð ýèëÿ ñó. Éàø ýèëÿñè. 

– Úöìøöä áÿé ÿëèíè à÷äû, ãóëëóã÷ó îíóí îâúóíà 

áèð íå÷ÿ ýèëÿ ýöëàá òþêäö. Å.Ñóëòàíîâ. 

[Ìöãèì áÿé:] Äàøäÿìèð îüëóíóí áàøûíû ýÿðÿê 

åëÿ êÿñÿñÿí êè, ùå÷ áèð ýèëÿ ãàíû äà éåðÿ 

äöøìÿéÿ! Ñ.Ðÿùèìîâ. Áèð ýèëÿ ýþòöðöá ùÿð 

áóëàüûíäàí; Ýÿòèðèá åâèìäÿ áóëàã äöçÿëäÿì... 

Ì.Àðàç. 

3. Ýþçöí ãöçåù ãèøàñûíäà îëàí âÿ îðàäàí 

ýþçöí è÷èíÿ èøûã äàõèë îëàí êè÷èê äåøèê. Ìÿí 

246 

ÝÈËßÍÀÐ 

àøèã ýèëÿñèíÿ; Öçöìöí ýèëÿñèíÿ; Ãîé äóðóì, 

ãóðáàí îëóì; Ýþçëÿðèí ýèëÿñèíÿ. (Áàéàòû). 

Ìóñà êèøè äÿðèíëÿðÿ ýåòìèø, òÿêúÿ ýèëÿñè èøûëäàéàí 

ýþçëÿðèíè ãûðïäû. Ì.Èáðàùèìîâ. [Êÿðèìîâ 

Ñÿôÿðëèéÿ:] Ýþðöðñÿí êè, áó àü éàâàøéàâàø 

áþéöéöá íÿùàéÿò ýþçöí ýèëÿñèíè þðòöð. 


4. Ìÿìÿíèí óúó. Äþøöí ýèëÿñè. – Íàùàð 

åéëÿéÿíäÿ ñûçëàðäû ùÿðäÿí; Äþøöíöí ýèëÿñè, 

äþøöíöí óúó. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÝÈËßÊÚß ñèô. âÿ çÿðô Ýèëÿê äèëèíäÿ. Ýèëÿêúÿ 

áèëìÿê. – [Êèøè âÿ àðâàä] ýèëÿêúÿ äàíûøûðäûëàð. 


ÝÈËß-ÝÈËß çÿðô Äàìúû-äàìúû, äàìëàäàìëà. 

Ñó ýÿëèð ýèëÿ-ýèëÿ; Áöëáöëëÿð ýÿëèð äèëÿ; 

Éàðûìû áàüäà ýþðäöì; Áàòûáäûð ãûçûëýöëÿ. 

(Áàéàòû). Ìóì ÿðèéèð, ýèëÿ-ýèëÿ àõûð àøàüû; Øàì 

àüëàéûð ùÿçèí-ùÿçèí, ñàêèò éàø àõûð. Ð.Ðçà. 

ÝÈËßÊËßÐ èñ. Èðàíûí øèìàëûíäà, Õÿçÿðèí 

úÿíóá ñàùèëèíäÿ éàøàéàí, Èðàíäèëëè êè÷èê áèð 

õàëã. 

ÝÈËßËßÌß “Ýèëÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈËßËßÌßÊ ô. Öçöìöí, íàðûí âÿ éà 

áàøãà ýèëÿìåéâÿíèí ýèëÿëÿðèíè áèð-áèð ãûðìàã, 

ãîïàðìàã. Íàðû ýèëÿëÿìÿê. Ãàðàüàòû ýèëÿëÿìÿê. 

– [Ìîëëà] ÿëèíÿ áèð ñàëõûì öçöì àëûá 

ýèëÿëÿéèð. “Ì.Í.ëÿòèô.” 

ÝÈËßËßÍÌß “Ýèëÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈËßËßÍÌßÊ ìÿúù. 1. Ýèëÿëÿðè áèð-áèðèíäÿí 

àéðûëìàã, ãîïàðûëìàã, ýèëÿ ùàëûíà ñàëûíìàã. 

Öçöì ñèðêÿ ö÷öí ýèëÿëÿíäè. 

2. Ýèëÿ ùàëûíà äöøìÿê; éóìðóëàíìàã, äàìúûëàíìàã. 

Íÿíÿãûçûí ýþçëÿðèíäÿ ùÿéÿúàíëû 

ýþç éàøëàðû ýèëÿëÿíäè, î, Ðöõñàðÿíèí âÿçèééÿòèíÿ 

áàõûá äàùà äà øöáùÿëÿíìÿéÿ áàøëàäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýþçö ãàïàíàíäà ñîë éàíàüûíäà; 

Ýþðäöëÿð áèð äàìëà éàø ýèëÿëÿíäè. 

Á.Âàùàáçàäÿ. [Áÿùëóë:] Ýþçëÿðèìäÿ éàø 

ýèëÿëÿíäèéèíè ùèññ åëÿäèì. Á.Áàéðàìîâ. 

ÝÈËßÌÅÉÂß èñ. áîò. Ýèëÿ øÿêëèíäÿ áèòÿí 

ìåéâÿëÿðèí (ìÿñ.: öçöì, ìîðóã, ãàðàüàò 

âÿ ñ.) öìóìè àäû. 

ÝÈËßÌÅÉÂß×ÈËÈÊ èñ. Ìåéâÿ÷èëèéèí, 

ýèëÿìåéâÿ áèòêèëÿðèíè ÿêèá-áåúÿðìÿêëÿ ìÿøüóë 

îëàí ñàùÿñè. Ýèëÿìåéâÿ÷èëèê òÿñÿððöôàòû. 

ÝÈËßÌÅÉÂßËÈËßÐ úÿì áîò. Öçöì, ìîðóã, 

ãàðàüàò âÿ áÿçè áàøãà ìåéâÿëÿðèí äàõèë 

îëäóüó áèòêèëÿð. 

ÝÈËßÍÀÐ èñ. 1. Á à õ àëáàëû. Ùÿð åâèí ùÿéÿòèíäÿ 

.. ýèëÿíàð àüàúëàðû .. âàð. È.ßôÿíäèéåâ.

ÝÈËßÍÀÐËÛÃ 

2. ìÿú. Ãàðà, ýèðäÿ ýþç ùàããûíäà. Ýèëÿíàð 

ýþçëö ãûç ùàìûéà ýöëöìñÿéÿí ýþçëÿðèíè 

îéíàòäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÈËßÍÀÐËÛÃ èñ. ×îõëó ýèëÿíàð àüàúû 

ÿêèëìèø éåð; ýèëÿíàð áàüû. Áèíàíû ÿùàòÿ åäÿí 

áàü àëìà-àðìóäëóãäàí, ýèëÿíàðëûãäàí èáàðÿò 

èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝÈËÝÈËß èñ. Íàçèê, åíñèç äÿìèðäÿí, éà 

àüàúäàí îëàí ÷ÿíáÿð âÿ îíó ýèëëÿòìÿêäÿí 

þòðö óçóí àüàúäàí âÿ éà ìÿôòèëäÿí èáàðÿò 

óøàã îéóíúàüû. // Áó îéóíúàãëà îéíàíûëàí 

óøàã îéóíó. 

ÝÈËÈÇ [àëì.] (“ýèëçà” ñþçöíöí úàíëû äèëäÿ 

òÿëÿôôöçö). 1. Îäëó ñèëàùëàðäà: àëò ùèññÿñèíäÿ 

áàðûò âÿ éàíäûðûúû ìàääÿ, éóõàðû ùèññÿñèíäÿ 

èñÿ ýöëëÿ âÿ éà ìÿðìè éåðëÿøÿí àëòû áàüëû 

ñèëèíäðèê áîðóúóã. Äåéèá ýþñòÿðäè î, èêè áåðäàíû; 

è÷èíäÿ ýèëèçè, öñòöíäÿ ãàíû. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

Ìàùìóä ÿëèíäÿêè áîø ýèëèçè äþøÿìÿéÿ ñÿðèëìèø 

éàüëû ÿñýèíèí öñòöíÿ àòûá, åøèéÿ éöéöðäö. 


2. Ïàïèðîñóí, è÷è òöòöíëÿ äîëäóðóëàí êàüûç 

ïàòðîíó. Ýèëèç äîëäóðìàã. Ýèëèç ãóòóñó. 

ÝÈËÃÀÐÛØÄÛÐÀÍ, ÝÈËÃÀÐÛØÄÛÐÛÚÛ ñèô. 

õöñ. Òèêèíòè èøëÿðèíäÿ ýèë ìÿùëóëó ùàçûðëàìàã 

ö÷öí ýèëè ñó èëÿ ãàðûøäûðàí. Ýèëãàðûøäûðàí ãóðüó. 

// èñ. ìÿíàñûíäà. Ýèë ìÿùëóëó ùàçûðëàìàã 

ö÷öí ýèëè ñó èëÿ ãàðûøäûðàí ìàøûí. Ìàøûíãàéûðìà 

çàâîäóíäàí .. ýèëãàðûøäûðàíëàð èõðàú 

åäèëèð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÝÈËËß èñ. ìÿù. Òÿíäèðäÿ àëìà âÿ éà àðìóä 

ãàõû ãóðóòìàã ö÷öí äàéàç ïàë÷ûã ãàá. 

ÝÈËËßÄÈËÌß “Ýèëëÿäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈËËßÄÈËÌßÊ ìÿúù. Äèéèðëÿäèëìÿê, 

éóìàëàäûëìàã. 

ÝÈËËßÌß 1 “Ýèëëÿìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÈËËßÌß 2 “Ýèëëÿìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÈËËßÌßÊ 1 ô. Äèéèðëÿìÿê, éóìàëàòìàã. 

ÝÈËËßÌßÊ 2 ô. Ýèë âóðìàã, ýèë ñöðòìÿê, 

ýèëëÿ ñóâàã ÷ÿêìÿê. Äèâàðû ýèëëÿìÿê. 

ÝÈËËßÍÌß 1 “Ýèëëÿíìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÈËËßÍÌß 2 “Ýèëëÿíìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÈËËßÍÌßÊ 1 ô. Ôûðëàíà-ôûðëàíà äöøìÿê, 

äèéèðëÿíìÿê. Íèýàðûí àëà ýþçëÿðèíäÿí äàìúûäàìúû 

éàø ýèëëÿíèá ëàëÿ éàíàãëàðäàí àøàüû 

ýÿëäè. “Êîðîüëó”. Úöéöð ãà÷àð, äàø ýèëëÿíÿð; 

Áó äàüëàðäà, áó äàüëàðäà. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÝÈËËßÍÌßÊ 2 ô. 1. Ýèëëÿ ãàðûøìàã, ýèëëè 

îëìàã; ýèëëÿ þðòöëìÿê, ýèë ùàëûíà äöøìÿê. 

Íåôò ëàéû ýèëëÿíèá. 

ÝÈÌÍÀÑÒÉÎÐÊÀ 

2. Ýèë âóðóëìàã, ýèë ÷ÿêèëìÿê, ýèëëÿ ñóâàã 

÷ÿêèëìÿê. 

ÝÈËËßÒÌß 1 “Ýèëëÿòìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÈËËßÒÌß 2 “Ýèëëÿòìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÈËËßÒÌßÊ 1 ô. Éóâàðëàòìàã, äèéèðëÿòìÿê. 

Øàëáàíû ýèëëÿòìÿê. ×ÿëëÿéè ýèëëÿòìÿê. 

ÝÈËËßÒÌßÊ 2 èúá. Ýèë âóðäóðìàã, ýèë 

ñöðòäöðìÿê, ýèëëÿ ñóâàãëàòìàã. Äèâàðû ýèëëÿòìÿê. 

ÝÈËËßØÌß “Ýèëëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈËËßØÌßÊ áàõ ýèëëÿíìÿê 1-úè ìÿíàäà. 

ÝÈËËÈ ñèô. Òÿðêèáèíäÿ ýèë îëàí, ýèë ãàòûøìûø, 

ýèë ãàðûøûã. Ýèëëè òîðïàã. Ýèëëè ìÿùëóë. 

Ýèëëè ñöõóð. – Î äàøëû, ãóìñàëëû, ýèëëè òîðïàüû; 

Óäóð, ëàé-ëàé óäóð åêñêàâàòîðëàð. Ñ.Âóðüóí. 

ÝÈËËÈÚß èñ. ýåîë. Òÿðêèáèíäÿ ýèë îëàí 

(òîðïàã). 

ÝÈËËÈÚßËÈ ñèô. ýåîë. Òÿðêèáèíäÿ ýèëëèúÿ 

÷îõ îëàí. Ýèëëèúÿëè òîðïàã. 

ÝÈËËÈËÈÊ èñ. Òÿðêèáèíäÿ ýèë îëìà. Òîðïàüûí 

ýèëëèëèê äÿðÿúÿñè. Ãóìóí ýèëëèëèéè. 

ÝÈËÉÎÒÈ´Í [ôð. õöñ. àääàí] òàð. Þëöì úÿçàñûíà 

ìÿùêóì îëàíëàðûí áàøûíû êÿñìÿê ö÷öí 

ìàøûí. Î éàíäàí ÿðø ìöëêö âÿ êîñìîñóí 

ãàìàðëàíìàñû; Áó éàíäàí ýèëéîòèí âÿ ãÿòë 

àëÿòè! Î, ðóçèýàðûí ýèëéîòèíè, áó ðàêåòëÿð; Ïÿðäÿíèí 

äàëûíäà äà íàìÿðäèí ñîéóã ìöùàðèáÿñè! 


ÝÈÌÝß èñ. äàí. Éûüûíúàã, éûüíàã, áèð éåðÿ 

éûüûëìûø àäàìëàð. Êö÷ÿäÿ ýèìýÿ ãóðìàã. 

– Áöíéàäûí ýþçöíäÿí èòÿí úàíè áèð äîããàç 

ãàáàüûíäà éûüûëàí ýèìýÿéÿ éàõûíëàøûðäû. 


ÝÈÌÍÁÑÒ [éóí.] Ýèìíàñòèêà èëÿ ìÿøüóë 

îëàí, ýèìíàñòèêàäà ìàùèð îëàí èäìàí÷û. Ýÿíú 

ýèìíàñòëàð. Ýèìíàñò ãûçëàð. 

ÝÈÌÍÀÑÒÈ´Ê ñèô. Ýèìíàñòèêàéà àèä îëàí, 

ýèìíàñòèêà èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. Ýèìíàñòèê ùÿðÿêÿòëÿð. 

ÝÈÌÍÁÑÒÈÊÀ [éóí.] Îðãàíèçìè èíêèøàô 

åòäèðìÿê âÿ ñàüëàìëàøäûðìàã ö÷öí òÿòáèã 

åäèëÿí õöñóñè ôèçèêè ùÿðÿêÿòëÿð ñèñòåìè. Ñÿùÿð 

ýèìíàñòèêàñû. 

ÝÈÌÍÀÑÒÉÓÐÊÀ [ðóñ.] Äöç äàéàíàí 

éàõàëûãëû öñò êþéíÿéè (ùÿðáè ýåéèì). Ýèìíàñòéîðêàíû 

öòöëÿìÿê. – Ãÿðàðýàù ðÿèñè 

– óçóí, ãàðàéàíûç àäàì ýèìíàñòéîðêàñûíû 

òÿðñèíÿ ýåéÿðÿê .. òåëåôîí àïàðàòûíà òÿðÿô 

úóìäó. Ñ.Âÿëèéåâ. 

247

ÝÈÌÍÀÇÈÑÒ 

ÝÈÌÍÀÇÈ´ÑÒ [éóí.] 1917-úè èë èíãèëàáûíäàí 

ÿââÿë: ýèìíàçèéà øàýèðäè. Áàçàðà ÷ûõäûãäà 

Úÿííÿòÿëè ýèìíàçèñòëÿðè áàøûíà òîïëàðäû. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Áó çàìàí è÷ÿðèäÿí 15-16 

éàøëàðûíäà, ÿéíèíäÿ ýèìíàçèñò ïàëòàðû îëàí 

ãûðìûçûéàíàã áèð îüëàí ÷ûõäû. Ã.Èëêèí. 

ÝÈÌÍÁÇÈÉÀ [éóí.] Êëàññèê äèëëÿðèí òÿäðèñèíÿ 

öñòöíëöê âåðèëÿí îðòà ìÿêòÿá. Êíéàçà 

ýèìíàçèéàíûí êþùíÿ âÿ ñÿðò ãàéäàëàðû ÷îõ 

àüûð ýÿëèð. Ô.Êþ÷ÿðëè. Áàùàäûð .. ýèìíàçèéàíû 

ãóðòàðàíäàí ñîíðà éåíÿ îõóìàãäàí ÿë ÷ÿêìÿéèá 

èñòÿäè êè, àòàñûíäàí àäûíà ãàëàí éåðè 

óúóç ãèéìÿòÿ ñàòûá óíèâåðñèòåòÿ ýåòñèí. Í.Íÿðèìàíîâ. 

Ùàúû ßñýÿðèí èêè îüëó .. ýèìíàçèéàäà 

îõóéóðëàð. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. 

ÝÈÍÅÊÎËÓÝÈÉÀ [éóí. ýéíå – ãàäûí âÿ 

ëîýîñ – åëì] òèá. Ãàäûí îðãàíèçìèíèí õöñóñèééÿòëÿðè, 

ãàäûí úèíñè îðãàíëàðû âÿ îíëàðûí 

ìöàëèúÿñè ùàããûíäà åëì. Ýèíåêîëîýèéà êàôåäðàñû. 

ÝÈÍÅÊÎËÎÆÈ´ ñèô. [éóí.] Ýèíåêîëîýèéàéà 

àèä îëàí, ýèíåêîëîýèéà èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. 

Õÿñòÿõàíàíûí ýèíåêîëîæè øþáÿñè. 

ÝÈÍÅÊÓËÎÃ [éóí.] Ãàäûí õÿñòÿëèêëÿðè 

ùÿêèìè, ýèíåêîëîýèéà ìöòÿõÿññèñè. 

ÝÈÏÝÈÐÄß öñò. Ëàï ýèðäÿ, òàìàìèëÿ 

ýèðäÿ; éóâàðëàã. Ýèïýèðäÿ øàð. 

ÝÈÏÑ [éóí.] 1. Àü âÿ éà ñàðû ðÿíýëè ìèíåðàë; 

êèðÿú (éàíäûðûëûá õûðäàëàíìûøû òèêèíòè 

ìàòåðèàëû êèìè ùåéêÿëòÿðàøëûãäà, úÿððàùëûãäà 

èøëÿäèëèð). Ýèïñ éàòàüû. Ñóâàãëûã ýèïñ. // õöñ. 

Ùÿìèí ìèíåðàëäàí (êèðÿúäÿí) äöçÿëäèëìèø. 

Äèá÷ÿêëÿðèí àðàëàðûíäà òóíú, ìÿðìÿð âÿ 

ýèïñ ùåéêÿëëÿð äóðóðäó. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

2. òèá. Ñûíìûø, ÷ûõìûø ñöìöêëÿðè áèòèøäèðìÿê 

âÿ áÿäÿíèí çÿäÿëÿíìèø ùèññÿñèíèí 

ùÿðÿêÿòñèçëèéèíè òÿìèí åòìÿê ö÷öí ùÿìèí 

ìèíåðàëäàí äöçÿëäèëÿí ìþùêÿì ñàðüû. Ýèïñ 

ãîéìàã. Àéàüû áèð àéäûð ýèïñäÿäèð. Ýèïñè 

÷ûõàðìàã. Ýèïñÿ ñàëìàã (ýèïñäÿí ùàçûðëàíìûø 

ñàðüû èëÿ áàüëàìàã). 

ÝÈÏÑËßÌß “Ýèïñëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÏÑËßÌßÊ ô. 1. Ýèïñ ñàðüûñû ãîéìàã. 

Ãîëóíó ýèïñëÿìÿê. 

2. ê.ò. Òîðïàüû ýèïñëÿ ýöáðÿëÿìÿê. 

3. õöñ. Ðÿíýèíè âÿ äàäûíû éàõøûëàøäûðìàã, 

ùàáåëÿ õàðàá îëìàãäàí ãîðóìàã ö÷öí öçöì 

øÿðàáûíà ýèïñ ÿëàâÿ åòìÿê. Øÿðàáû ýèïñëÿìÿê. 

248 

ÝÈÐ 

ÝÈÏÑËßÍÌß “Ýèïñëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÏÑËßÍÌßÊ ìÿúù. 1. Ýèïñ ñàðüûñû 

ãîéóëìàã. ßëè ýèïñëÿíèá. 

2. ê.ò. Éàíìàìûø, öéöäöëìöø ýèïñëÿ ýöáðÿëÿíìÿê 

(òîðïàã ùàããûíäà). 

3. õöñ. Ðÿíýèíè âÿ äàäûíû éàõøûëàøäûðìàã, 

ùàáåëÿ õàðàá îëìàãäàí ãîðóìàã ö÷öí öçöì 

øÿðàáûíà ýèïñ ÿëàâÿ åäèëìÿê. Øÿðàá ýèïñëÿíèá. 

ÝÈÏÑËßÒÌß “Ýèïñëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÏÑËßÒÌßÊ èúá. 1. Ýèïñ ñàðüûñû ãîéäóðìàã. 

Àéàüûíû ýèïñëÿòìÿê. 

2. ê.ò. Éàíìàìûø, öéöäöëìöø ýèïñëÿ ýöáðÿëÿòìÿê. 

Òîðïàüû ýèïñëÿòìÿê. 

ÝÈÏÑËÈ ñèô. Òÿðêèáèíäÿ ýèïñ îëàí. Ýèïñëè 

òîðïàã. 

ÝÈÏÑËÈËÈÊ èñ. Òÿðêèáèíäÿ ýèïñ îëìà. 

Òîðïàüûí ýèïñëèëèê äÿðÿúÿñè. 

ÝÈÏÑÎËÈ´Ò [éóí.] Ýèïñëÿ ìöõòÿëèô ìàääÿëÿðèí 

ãàðûøûüûíäàí ùàçûðëàíàí òèêèíòè ìàòåðèàëû 

(àðàêÿñìÿ âÿ ñ. ö÷öí èøëÿäèëèð). Ýèïñîëèò àðàêÿñìÿ. 

ÝÈÏÖÐ [ôð.] Ãàáàðûã íàõûøëàðû îëàí ÷îõ 

çÿðèô êðóæåâà íþâö. // Êðóæåâà êèìè òîõóíìóø 

ïàð÷à. // Ùÿìèí ïàð÷àäàí òèêèëìèø. Ýèïöð 

êîôòà. Ýèïöð ïàëòàð. 

ÝÈÐ èñ. [ôàðñ.] Ýöú, ãöââÿò, òàãÿò. ßëèíèí 

ýèðè éîõäóð. Ãîëóíóí ýèðè. – Òöôÿíýèíè ãàïàðàã; 

Éàëûíàéàã ÷àïàðàã; Ýöâÿíèá þç ýèðèíÿ; 

Ãîøäó äþéöø éåðèíÿ. Ì.Ðàùèì. Ýèðäÿí 

äöøìÿê (ýåòìÿê) – ãöââÿòäÿí äöøìÿê, 

ýöúäÿí äöøìÿê, òàãÿòè êÿñèëìÿê. [Àäèë:] 

Àòàì úÿáùÿäÿí òàéãûë÷à, ãîëóíóí áèðè äÿ ýèðäÿí 

äöøìöø ùàëäà ãàéûòäû. Á.Áàéðàìîâ. 

◊ Ýèðÿ äöøìÿê – áàõ ýèðÿ êå÷ìÿê. Êàìèë 

óñòà, îòóðýèëÿí éåðèíÿ; Ëîâüàëàíûá äöøìÿ 

ìÿíèì ýèðèìÿ. “Àøûã Ãÿðèá”. Þçöí þç ÿëèíëÿ 

äöøäöí ýèðèìÿ; Ùàãäàí ñàíà áèð áÿëàéÿì, 

ñÿí íÿñÿí Àáäàë Âàëåù. [Ìèðçÿ Êÿðèì:] 

Ùÿðýàù ìÿíèì äåäèêëÿðèìÿ ÿìÿë îëóíñàéäû, 

ýèðÿ äÿ äöøìÿçäèí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ýèðÿ 

êå÷ìÿê – òîðà äöøìÿê, òÿëÿéÿ äöøìÿê, ÿëÿ 

êå÷ìÿê, òóòóëìàã. [Òàüû:] Ðÿùèì õàíûí 

àäàìëàðû èíäè áèçè àõòàðìàìûø éåð ãîéìàéûáëàð. 

Ãîðõóðàì éîëäàøëàðûìûç ýèðÿ êå÷ÿëÿð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [ßëÿìäàð] ..ýèðÿ êå÷ÿí 

äÿëÿäóçëàðû áóðàõäûðûá ãÿíèìÿòèí éàðûñûíû, 

áÿçÿí äÿ ùàìûñûíû ãàìàðëàéûá ýþòöðÿðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýèðÿ ñàëìàã – áàõ ýèðÿ âåðìÿê. 

ßúÿë ñÿíè ñàëûá ÿúÿá áó ýèðÿ; Ñÿíèí äÿ

ÝÈÐÀÌÈ 

ýÿðäÿíèí êå÷ÿð çÿíúèðÿ. Àøûã Ùÿñÿí. Ýèðÿ 

âåðìÿê – ÿëÿ âåðìÿê, òîðà ñàëìàã. Èíäè 

[Ùàòÿìõàí àüàýèë] ö÷öí áó öñòöþðòöëö ÿäàâÿò 

ïÿðäÿñèíè éûðòìàã – þç ÿëè èëÿ .. îíó ýèðÿ 

âåðìÿê (äåìÿê) èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýèðèíÿ 

ýÿëìÿê – ÿëèíÿ ýÿëìÿê. ..À êèøè, òåç þçöíö 

éåòèð .. áÿëêÿ ùå÷ îëìàñà î ïóëäàí ö÷ èë 

áóíäàí èðÿëè èàíÿ ãÿñäè èëÿ éûüûëàí ïóë ãÿäÿðè 

ýèðèíÿ ýÿëÿð. “Ìîë. Íÿñð.”; // èøèíÿ éàðàìàã. 

Ýèðèíÿ êå÷ìÿê – ÿëèíÿ êå÷ìÿê (äöøìÿê). 

[Êîðîüëó:] Úÿôÿð ïàøà, ýåò, .. áèð äÿ ýèðèìÿ 

êå÷ñÿí þëäöðÿúÿéÿì. “Êîðîüëó”. [Ñóëòàí 

áÿé:] Çàëûì îüëó àðøûíìàë÷ûíûí õàëàñû éàõøû 

ýèðèìÿ êå÷ìèøäè, îëìàäû. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Ñÿùÿðäÿí Ñàëìàí Ðöñòÿì êèøèíèí ýèðèíÿ êå÷ìÿìèøäè. 

Ùàðà àéàã áàñûðäû, äåéèðäèëÿð, åëÿ 

èíäèúÿ áó òÿðÿôÿ ýåòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÈÐÀÌÈ ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. ßçèç, èñòÿêëè, 

ùþðìÿòëè. (äàíûøûãäà àäÿòÿí “ÿçèç-ýèðàìè” 

øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). ßçèç-ýèðàìè óøàã. – Äåìÿ 

Çàêèð, êè ñÿíè éàð ýèðàìè òóòìàç; Íÿ ìöíàñèá 

òóòà ùÿð áèñÿðö-ñàìàíû ÿçèç. Ã.Çàêèð. 

ÝÈÐÄÀÁ èñ. [ôàðñ.] 1. Á à õ áóðóëüàí 1-úè 

ìÿíàäà. ..Ýàù ñàùèë, ýàù ýèðäàá îëóð ìÿñêÿíèì; 

Íÿ ãÿäÿð áÿëàëû áàøûì âàð ìÿíèì! 

À.Øàèã. Ýàù îëóð êè, úÿáùÿ éàðûá îðäóëàð 

áàñàí; Áèð èýèäè êè÷èê áèð ÷àé ýèðäàáà ñàëûð. 

Ñ.Âóðüóí. Ñàáàù ãûøñûç, áîðàíñûç áèð ùÿéàò 

ãóðóëàíäà; Áó ýèðäàáûí ñóëàðû àéíàòÿê äóðóëàíäà.. 

Ð.Ðçà. 

2. ìÿú. Àüûð, ãîðõóëó ùàë, ùÿéàòûí êåøìÿêåøè, 

÷ûõûëìàç âÿçèééÿò. Íîëäó ãÿìèìÿ ýÿòèðìÿäèí 

òàá; Ãîðõóòäó ìÿýÿð ñÿíè áó ýèðäàá 

Ôöçóëè. Áàòûá áóðóëüàíà èòèð ýþçöíäÿí; 

Ùÿéàòûí äà áåëÿ ýèðäàáëàðû âàð. Î.Ñàðûâÿëëè. 

ÝÈÐÄÀÁËÛ ñèô. 1. Ýèðäàáû îëàí, áóðóëüàíëû. 

Ýèðäàáëû äÿíèç. 

2. ìÿú. Àüûð, òÿùëöêÿëè, ÿçàáëû, ÷ûõûëìàç. 

Ùÿéàòûí ýèðäàáëû éîëëàðû. 

ÝÈÐÄß ñèô. 1. Äàèðÿâè, äàèðÿ øÿêèëëè. – Ìÿí 

ßùìÿäÿ îòàüûí ãàðøûñûíäàêû ýèðäÿ ìèçèí 

äþâðÿñèíäÿ îëàí ñàíäàëéàëàðäàí áèðèíäÿ ÿéëÿøìÿéè 

òÿêëèô åòäèì. Ò.Ø.Ñèìóðã. ßíãà ãóøóíóí 

èðè ýèðäÿ ýþçëÿðèíäÿ áÿðêèéÿí äàìëàëàð 

àüûðëàøàíäà ãóøóí ýþçëÿðèíäÿí ãîïóá öçöàøàüû 

éóâàðëàíûðäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. Éóìðó, éóâàðëàã, øàðøÿêèëëè. Ýèðäÿ àëìà. 

Ýèðäÿ ùÿá. – [Êÿðáÿëàéû Çàë þç-þçöíÿ:] 

“Äàùà áàõòûìûí óëäóçó ïàðûëäàäû. Ýåúÿíèí 

ÝÈÐÄßÑÈÔßÒ(ËÈ) 

áó âàõòûíäà ýÿëÿí ýèðäÿ øåé õàòàëû øåé îëà”. 


3. Éàñòûáîé, êþê àäàì ùàããûíäà. Ãÿäèð 

÷àðûüûíûí óúó èëÿ ýèðäÿ êèøèíèí àéàüûíà òîõóíóá 

ùèì åëÿäè: – Àäàì âàð! Ìèð Úÿëàë. 

ÝÈÐÄßÚß ñèô. ×îõ ýèðäÿ; ýèïýèðäÿ, éóìðóúà. 

Ýèðäÿúÿ ñèôÿò. – Ðèçâàí èêè éàøûíäà; Áèð 

óøàãäûð ýèðäÿúÿ. Ì.Äèëáàçè. 

ÝÈÐÄßÄÈØËÈ ñèô. òåõ. Äèøëÿðè ýèðäÿ, äàèðÿâè 

îëàí. Ýèðäÿäèøëè âàë. 

ÝÈÐÄßÝÞÇ(ËÖ) ñèô. Ýþçëÿðè ýèðäÿ îëàí. 

Ýèðäÿýþçëö óøàã. – ..Áàëàúàáîé, ýèðäÿýþç, 

äþðä-áåø éàøëû îüëàí áîüàçûíû óçàäûá êÿêÿëÿäè: 

– Ãàüàñûäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÈÐÄßËßÌß “Ýèðäÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÐÄßËßÌßÊ ô. 1. Ýèðäÿ åòìÿê, ýèðäÿ 

øÿêëÿ ñàëìàã, éóìðóëàìàã, øàð øÿêëèíÿ ñàëìàã, 

éóâàðëàãëàìàã. 

2. Äàèðÿ øÿêëèíÿ ñàëìàã, äàèðÿâèëÿøäèðìÿê, 

äàèðÿâè åòìÿê. Äîäàãëàðûíû ýèðäÿëÿìÿê. 

ÝÈÐÄßËßÍÌß “Ýèðäÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÐÄßËßÍÌßÊ ô. 1. Éóìðóëàíìàã, øàð 

øÿêëèíÿ äöøìÿê. 

2. Äàèðÿ øÿêëèíÿ äöøìÿê; äàèðÿâèëÿøìÿê. 

Òàáàã êèìè ýèðäÿëÿíìèø (ô.ñèô.) îí äþðä ýåúÿëèê 

àéûí çèéàñû äÿíèçèí öçÿðèíÿ äöøÿðÿê 

Õÿçÿðèí ýþé öçöíö ãûðìûçû ìèñÿ äþíäÿðèá 

ãóéðóã êèìè ñàùèëÿ äîüðó óçóí áèð õÿòò óçàòìûøäû. 

Á.Òàëûáëû. Ýöíÿø ýèðäÿëÿíèá öôöãäÿ 

ôûðëàíûð.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÈÐÄßËßØÄÈÐÌß “Ýèðäÿëÿøäèðìÿê”- 


ÝÈÐÄßËßØÄÈÐÌßÊ áàõ ýèðäÿëÿòìÿê. 

ÝÈÐÄßËßØÌß “Ýèðäÿëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÐÄßËßØÌßÊ ô. 1. Ýèðäÿ îëìàã, éóìðóëàøìàã, 

éóâàðëàãëàøìàã. 

2. Äàèðÿ øÿêëèíÿ äöøìÿê, äàèðÿâè îëìàã. 

ÝÈÐÄßËßÒÌß “Ýèðäÿëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÐÄßËßÒÌßÊ 1. ô. Ýèðäÿ åòìÿê; éóìðóëàòìàã, 

éóâàðëàãëàòìàã. Êöíäÿíè ýèðäÿëÿòìÿê. 

2. èúá. Äàèðÿ øÿêëèíÿ ñàëäûðìàã, äàèðÿâè 

åòìÿê. 

ÝÈÐÄßËÈÊ èñ. 1. Éóâàðëàãëûã, éóìðóëóã, 

ýèðäÿ øÿêëèíäÿ îëìà. 

2. Äàèðÿâèëèê, äàèðÿâè îëìà. 

ÝÈÐÄßÍßÊ ñèô. Éóìðó, ýèðäÿ. 

ÝÈÐÄßÑÈÔßÒ(ËÈ) ñèô. Ñèôÿòè ýèðäÿ âÿ êþê 

îëàí. Ýèðäÿñèôÿò îüëàí. Ýèðäÿñèôÿòëè ãàäûí. 

249

ÝÈÐÄßÖÇ(ËÖ) 

– Èìðàí ýèðäÿñèôÿò, àëàýþç, ýöëÿøãàáàã, ýþçÿë 

áèð óøàã èäè. Ìèð Úÿëàë. Ñöðöúö ãàðàýþç, 

ãàðàãàø, ãûðìûçû, ýèðäÿñèôÿò, ñàüëàì áèð úàâàí 

èäè. Ñ.Âÿëèéåâ. Òîôèã èñÿ, ÿêñèíÿ, àë÷àãáîéëó, 

ñàðûøûí, ýèðäÿñèôÿò, ÿòëè-úàíëû èäè. 


ÝÈÐÄßÖÇ(ËÖ) áàõ ýèðäÿñèôÿò(ëè). Ìÿí 

ýèðäÿöç, øèø áûüëàðû éóõàðû ãàëäûðûëìûø áèð ýÿíú 

ñèôÿò àõòàðûðäûì. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÝÈÐÄÈÌ-ÝÈÐÄÈÌ áàõ ýèëäèð-ýèëäèð. 

Ýþçëÿðèíèí éàøû ýèðäèì-ýèðäèì éàíàüûíäàí 

ñöçöëÿí Ìàéàíûí ÿëëÿðèíè Ïÿðøàí îâúóíäà 

ñûõûá îõøàéûð.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÈÐÄÈÍ èñ. äàí. Ìèøàðëà áèð áîéäà êÿñèëìèø 

îäóí. [Ýöíàé] ãàïû àüçûíäàêû öñòö ìèøàðëàíìûø 

ýèðäèí êèìè ÷îõ ùàìàð îëàí äÿéèðìè 

áèð äàø öñòöíäÿ îòóðìóøäó. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÝÈÐÄÈÍËßÌß “Ýèðäèíëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÐÄÈÍËßÌßÊ ô. äàí. Ìèøàðëà îäóíó áèð 

áîéäà êÿñìÿê. 

ÝÈÐÄÈÐÌßÊ èúá. 1. Ýèðìÿéÿ ìÿúáóð åòìÿê, 

äàõèë åòìÿê. 

2. Òàõìàã, êå÷èðìÿê. 

ÝÈÐßÚßÊ èñ. 1. Ãàïû àüçû, êàíäàð, àñòàíà. 

Ãàçìàíûí ýèðÿúÿéè. Ýèðÿúÿêäÿ äàéàíìàã. 

– Ñöðÿòëÿ ýåäÿí ìàøûí ùöíäöð áèð åâèí 

ýèðÿúÿéèíäÿ äóðäó. Ã.Èëêèí. 

2. Ýèðèø; äàõèë îëìàã, ýèðìÿê ö÷öí éåð, 

éîëóí àüçû. Ñÿëèì .. ó÷óá ýèðÿúÿéÿ òþêöëìöø 

òîðïàãäàí éàíà .. éûüìàüà áàøëàäû. 


3. Áèð éåðèí áàøëàíàí ùèññÿñè: áàøëàíüûú, 

ýèðèø. Êÿíäèí ýèðÿúÿéè. Ïàðêûí ýèðÿúÿéè. Áàüûí 

ýèðÿúÿéèíäÿ áèð ùåéêÿë éöêñÿëèð. – [Ìèðçÿ 

Èñìàéûë:] Ýÿðÿê ãîíàüà, íåúÿ êè ëàçûìäûð 

ãóëëóã åëÿéÿñèíèç. ßââÿëà, àüñàããàëëàð ùàìûñû 

ãàáàãëàðûíäà êÿíäèí ìîëëàñû, ýÿðÿê 

êÿíäèí ýèðÿúÿéèíäÿ ýåäèá äàéàíñûíëàð.. 


4. Áþéöê îòàãëàðûí ãàðøûñûíäà îëàí êè÷èê 

îòàã, øöøÿáÿíä âÿ ñ. Ýèðÿúÿêäÿ îòóðìàã. 

– Áàüûð õóðúóíó àéíàáÿíäèí ýèðÿúÿéèíÿ ãîéóá, 

öçöíö Íàçëûéà òóòäó.. È.Ìÿëèêçàäÿ. // Ñèô. 

ìÿíàñûíäà. È÷ÿðèäÿ, éÿíè ñîë òÿðÿôäÿêè ýèðÿúÿê 

îòàãäà ö÷ àäàì âàð èäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝÈÐßËßÌß “Ýèðÿëÿìÿê”äÿí ô. èñ. 

ÝÈÐßËßÌßÊ áàõ ýèðÿâÿëÿìÿê. [ßðÿá 

Ðåéùàí] ýèðÿëÿéèá Åéâàçûí ÷èéèí äàìàðëàðûíû 

ñàëäû ÷ÿíýÿñèíÿ. “Êîðîüëó”. [ßââÿëèíúè 

250 

ÝÈÐÈÁÀÍ 

îâ÷ó:] ..Äîüðóäàí äà Êÿðèì [Ñöëåéìàí áÿéè] 

÷îõ ýèðÿëÿéèðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ñÿòòàð:] 

Ýÿë íàõûð ýÿëÿíäÿ ýèðÿëÿéÿê, âóðàã [ìîëëàíûí] 

àòûíûí ãû÷û ñûíñûí. Ï.Ìàêóëó. 

ÝÈÐßÌ, ÝÈÐßÌ ÊÈ àðà ñ. [ôàðñ.] êþùí. 

Òóòàã, òóòàã êè, äåéÿê êè. Ýèðÿì êè, éàõøû 

åëÿäèëÿð éûüìàäûëàð, Àëëàù àòàëàðûíà ðÿùìÿò 

åëÿñèí.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÝÈÐßÂß èñ. 1. Ýèçëè éåð; ïóñãó, ìàðûã, 

ãóðüó. Ýèðÿâÿäÿ äóðìàã. – ßëàâÿ îëàðàã 

åùòèéàò ö÷öí àðõà ýèðÿâÿëÿðäÿ äÿõè àäàìëàð 

äöçöëìöøäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýèðÿâÿéÿ ñàëìàã 

– òîðà ñàëìàã, àëäàòìàã. Àüàìÿúèä .. 

ùÿðèôè ýèðÿâÿéÿ ñàëûá îíóí ÷èéíèíäÿí áèð 

òÿïèê âóðäó. Ìèð Úÿëàë. 

2. ßëâåðèøëè âÿçèééÿò, ôöðñÿò, èìêàí. Äîâøàí, 

òöëêö, àò, äÿâÿ; Ùÿðÿñè ñþç äåìÿéÿ; Àõòàðûðäû 

ýèðÿâÿ. Ð.Ðçà. Ýèðÿâÿ äöøìÿê – 

ôöðñÿò äöøìÿê, èìêàí éàðàíìàã. Ýöëäÿñòÿíèí 

àíàëûüûíûí áèð õàñèééÿòè âàð èäè: ÿðè áèðèêè 

ýöíëöéÿ áèð éàíà ýåäÿíäÿ, îíóí äà ÿëèíÿ 

ýèðÿâÿ äöøöá ñöáùäÿí àõøàìàäÿê åâè Ýöëäÿñòÿíèí 

öìèäèíÿ ãîéóá, òàìàì êÿíäè åâáÿåâ 

ýÿçÿðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ýèðÿâÿ òàïìàã – 

áàõ ýèðÿâÿëÿìÿê. Ëàêèí [Ýöëéàç] þçöíö 

ìþùêÿì ñàõëàäû âÿ ýèðÿâÿ òàïûá âàð ýöúö èëÿ 

úàíàâàðûí ãàðíûíà âóðäó. Ã.Èëêèí. [Êèøè 

Âàùèäÿ:] Èíäèñÿ äöøìÿí ìÿíÿ äÿ ýèðÿâÿ òàïäû, 

ãóðüó ãóðäó. Á.Áàéðàìîâ. Ýèðÿâÿíè ÿëäÿí 

áóðàõìàã (ãà÷ûðìàã) – ôöðñÿòè ÿëäÿí 

âåðìÿê, èìêàíäàí èñòèôàäÿ åòìÿìÿê. 

ÝÈÐßÂßËßÌß “Ýèðÿâÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÐßÂßËßÌßÊ ô. Ôöðñÿò òàïìàã, èìêàí 

òàïìàã, ÿëâåðèøëè âÿçèééÿò àõòàðìàã. [Ïÿðè 

õàíûì:] Ãàäàí àëûì, ýåò ýèðÿâÿëÿ, çèíäàíáàíà 

õÿëâÿòúÿ ïóë âåð, Ãóðáàíèíè çèíäàíäàí 

÷ûõàðò.. “Ãóðáàíè”. 

ÝÈÐÝÈ èñ. äàí. Ñàíúû, àüðû, ãàðûíàüðûñû. 

◊ Ãàðíûíà ýèðýè äöøìÿê – ãîðõóéà äöøìÿê, 

òÿøâèøÿ äöøìÿê. Ãàðíûíà ýèðýè ñàëìàã 

– áÿðê ãîðõóéà ñàëìàã, òÿøâèøÿ ñàëìàã. Õàëûãâåðäèíèí 

áóäÿôÿêè ýÿëèøè Îðóúëà Ôÿððóõóí 

ãàðíûíà ýèðýè ñàëäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝÈÐÙÀÝÈÐ èñ. 1. Ýèðìÿ, äàõèë îëìà. 

2. Ýèðùàýèðäÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ýèðÿíäÿ, 

ýèðÿí çàìàí. Êÿíäÿ ýèðùàýèðäÿ ãöââÿòëè áèð 

çÿëçÿëÿ îëóð. “Ì.Í.ëÿòèô.” 

ÝÈÐÈÁÀÍ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Éàõà. Ìÿí íÿ 

ùàúÿò êè, ãûëàì äàüè-íèùàíûì øÿðùèí Àãèáÿò

ÝÈÐÈÔÒÀÐ 

çàùèð îëóð ÷àêè-ýèðèáàíûìäàí. Ôöçóëè. Ýþòöð, 

òóëëà áèð êÿíàðà ÷àðãàòû; Ýèðèáàíäàí ñèíÿí 

àüû ýþðöíñöí. Ã.Çàêèð. 

ÝÈÐÈÔÒÀÐ ñèô. [ôàðñ.] Òóòóëìóø, äö÷àð, 

ìöáòÿëà. [Ïèøèê ñè÷àíà äåäè:] ×ÿíýÿëèìÿ èíäè 

ýèðèôòàðñàí; Òà êè åäèðñÿí áåëÿ ðÿôòàð ñÿí. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Ýèðèôòàð åòìÿê – äö÷àð åòìÿê, 

ìÿðóç ãîéìàã, ìöáòÿëà åòìÿê. Ýÿð 

ñÿùùÿòÿ ãàäèð îëñà áèìàð; Äÿðäÿ þçöí åéëÿìÿç 

ýèðèôòàð. Ôöçóëè. Ýèðèôòàð îëìàã – òóòóëìàã, 

äö÷àð îëìàã, ìÿðóç ãàëìàã, ìöáòÿëà 

îëìàã. Äÿðäÿ ýèðèôòàð îëìàã. – Ùÿð ùàëäà, 

ÿââÿë áèíàäàí éàçûã òàéáóéíóç þêöçöí ýöíö 

ãàðà ýÿëèá, àëëàùûí ãÿçÿáèíÿ ýèðèôòàð îëóáäóð. 

Ô.Êþ÷ÿðëè. Àììà èêè àé áóíäàí ñîíðà áè÷àðÿ 

äàéûì îüëó ðóù àçàðûíà ýèðèôòàð îëäó. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áè÷àðÿ [Çåéíàë] úöðáÿúöð 

ÿçàáëàðà ýèðèôòàð îëóá, ñèôÿòèíäÿ äÿãèãÿäÿ 

ìèí ðÿíý ìöøàùèäÿ îëóíóðäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè; 

// åéíè ìÿíàäà “åøãÿ” ñþçö èëÿ – 

àøèã îëìàã, âóðóëìàã. Åéëÿéèáñÿí ìÿíè åøãÿ 

ýèðèôòàð; Ýöíäöçöì áèãÿðàð, ýåúÿëÿð áèäàð. 

Ì.Ï.Âàãèô. Ãÿì åâèíäÿ çàð îëàëû; Åøãÿ ýèðèôòàð 

îëàëû; Éàðûìàäûã éàð îëàëû; Íÿ ìÿí 

ñÿíäÿí, íÿ ñÿí ìÿíäÿí. Ã.Çàêèð. 

ÝÈÐÈÔÒÀÐËÛÃ èñ. Ìöáòÿëà îëìà, äö÷àð 

îëìà, òóòóëìà, ìöáòÿëàëûã. 

ÝÈÐÈÍÚ: ýèðèíú åëÿìÿê (åòìÿê) – òÿíýÿ 

ýÿòèðìÿê, úàíà ýÿòèðìÿê, çÿùëÿñèíè òþêìÿê. 

Î, ñÿùÿðäÿí áèçè ýèðèíú åëÿéèá. – [Ìÿäÿä:] 

Ãÿøÿì ìÿíè ýèðèíú åëÿéèá. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ýèðèíú (îëìàã) – òÿíýÿ ýÿëìÿê, úàíà ýÿëìÿê. 

Åâèìäÿ ìöíòÿçèðêÿí êþðïÿëÿðèì, éîëäàøûì; 

Ãîðõóíú þëöì ÿëèíäÿ ýèðèíú ãàëìûøäûð 

áàøûì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÝÈÐÈÍÒÈ èñ. Ùàìàð îëìàéàí ñÿòùäÿ èêè 

÷ûõûíòûíûí àðàñû; ÷óõóð, ÷þêÿê (÷ûõûíòû ÿêñè). 

ÝÈÐÈÍÒÈ-×ÛÕÛÍÒÛ èñ. Ñÿòùèí äöç îëìàìàñû, 

ùöíäöð âÿ áàòûã îëìàñû. 

ÝÈÐÈÍÒÈËÈ ñèô. Ñÿòùè äöç îëìàéàí, ýèðèíòèëÿðè 

îëàí, êÿíàðëàðû ùàìàð îëìàéàí. 

ÝÈÐÈÍÒÈ(ËÈ)-×ÛÕÛÍÒÛËÛ ñèô. Ýèðèíòèñè âÿ 

÷ûõûíòûñû îëàí, ñÿòùè, éàõóä êÿíàðëàðû äöç îëìàéàí, 

ãàëõûã âÿ áàòûã îëàí. Ãàáûí ýèðèíòèëè- 

÷ûõûíòûëû êÿíàðû. – Ñèëàá ãàéàíûí ýèðèíòèëè- 

÷ûõûíòûëû éåðëÿðè èëÿ àøàüû åíìÿéÿ áàøëàäû. 


ÝÈÐÈØ èñ. 1. Ýèðèëÿúÿê éåð, äàõèë îëìàã 

ö÷öí éåð, éîë (÷ûõûø ÿêñè). Ýèðèø éîëó. 

ÝÈÐËßÍÌßÊ 

2. Áèð ÿñÿðèí áàøëàíüûú ùèññÿñè: ìöãÿääèìÿ, 

þí ñþç, èëê ñþç. Êèòàáûí ýèðèøè. Äèññåðòàñèéàíûí 

ýèðèøè. Ýèðèø ñþçö. 

ÝÈÐÈØÈËÌß “Ýèðèøèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÐÈØÈËÌßÊ ìÿúù. Áàøëàíûëìàã, øöðó 

åäèëìÿê. Ñÿùðàíûí ñÿðò òÿáèÿòè èëÿ úèääè äþéöøÿ 

ýèðèøèëìèøäè. – Äÿìèðîâóí òÿêëèôè öçðÿ 

áó éîëóí èíøàñûíà ïàéûç ìÿùñóëóíó òîïëàäûãäàí 

ñîíðà ýèðèøèëèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝÈÐÈØÌß “Ýèðèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÐÈØÌßÊ ô. 1. Ùÿâÿñëÿ, úèääèééÿòëÿ áèð 

èøÿ áàøëàìàã, øöðó åòìÿê. Èøÿ ýèðèøìÿê. Éàðûøà 

ýèðèøìÿê. – [Íÿñèð] ùÿëÿ áÿçè âàõò þç ôèêðèíèí 

öñòöíäÿ äóðàðàã áþéöê ãàðäàøû èëÿ 

ìöáàùèñÿéÿ äÿ ýèðèøèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Ìÿúëèñ 

ñàêèò èäè, ùàìû éåìÿéÿ ýèðèøìèøäè, àüûç ìàð- 

÷ûëòûñûíäàí áàøãà áèð øåé åøèäèëìèðäè. 


2. Úöðÿò åòìÿê, úÿñàðÿò ýþñòÿðìÿê. Áàøãà 

àäàì áåëÿ èøÿ ÷ÿòèí ýèðèøÿðäè. Ãàíòÿìèð. 

3. Öñòöíÿ ùöúóì åòìÿê, úóììàã. Èêèñè äÿ 

ãûçìûø íÿð êèìè áèð-áèðèíÿ ýèðèøäèëÿð. “Êîðîüëó”. 

Ðöñòÿì êèøè ïåíúÿéèíè ÷ûõàðûá êÿíàðà 

àòäû, Ëàë Ùöñåéíÿ ýèðèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÈÐÈÇ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Ãà÷ìà, ãà÷ûø. Ýèðèç 

âåðìÿê – ãà÷ìàã, àðàäàí ÷ûõìàã, ñîâóøìàã. 

Ìîëëà Òàíðûâåðäè áèð ñþç äåìÿçäè, 

àíúàã ôöðñÿò òàïûá Úöìøöä áÿéèí ÿëèíäÿí 

ýèðèç âåðèá ãà÷àðäû, àñòà ãà÷àí íàìÿðääèð. 

Å.Ñóëòàíîâ. 

◊ Ýèðèç âóðìàã – èøàðÿ âóðìàã, åéùàì 

âóðìàã. Ýþçÿë Ùÿáèáÿ ýèðèç âóðóðìóø êèìè 

äåäè.. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝÈÐËßÌß “Ýèðëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÐËßÌßÊ ô. Ïóñìàã, äàèì òÿãèá åòìÿê, 

äàëûíúà ýÿçìÿê, ÿë ÷ÿêìÿìÿê. [Ìèíäèëëè:] 

Çÿðèôÿ, íÿ .. ýèðëÿìèñÿí ìÿíè Íèéÿ ìÿíèì 

áàøûìà ôûðëàíûðñàí Ñ.Ðÿùìàí. 

◊ Áàøûíû ýèðëÿìÿê – áàõ áàø. ßúÿë 

(þëöì) ýèðëÿìÿê (áÿçÿí “áàøûíû” ñþçö èëÿ) 

– áàõ ÿúÿë. 

ÝÈÐËßÍÄÈÐÌß “Ýèðëÿíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÐËßÍÄÈÐÌßÊ áàõ ýèðëÿìÿê. 

ÝÈÐËßÍÌß “Ýèðëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÐËßÍÌßÊ ô. 1. Ýÿçìÿê, äîëàøìàã, 

äîëàíìàã. Íÿáè Íàõ÷ûâàíäà áèð àç ýèðëÿíèá, 

Èñìàéûëûí éåðèíè þéðÿíìÿéÿ ÷àëûøûðäû, àíúàã 

òàïìûðäû. “Ãà÷àã Íÿáè”. Î, Øåùëè êÿíäèíèí 

àðàñûíäà õåéëè äîëàíäû, ýèðëÿíÿ-ýèðëÿíÿ (ç.) 

251

ÝÈÐËÈ 

Ñàôîíóí êàùàñûíûí ãàáàüûíäà äàéàíäû. 


2. Éàøàìàã, äîëàíìàã, áèðòÿùÿð áàø ñàõëàìàã, 

êå÷èíìÿê. Îðàäà-áóðàäà ýèðëÿíìÿê. 

– [×èìíàç] áèðòÿùÿð ýèðëÿíÿí àèëÿíè àðòûã 

õÿðúÿ-áîðúà äöøìÿêäÿí ãîðóìàã èñòÿìèøäè. 


ÝÈÐËÈ ñèô. 1. Ýöúëö, ãöââÿòëè, ýèðè îëàí. 

Ýèðëè ãîë. – Éÿíè î åëÿ ýèðëè àäàìäûð – Áÿëè, 

áÿëè, – äåéÿ [ßñýÿð] ÿëàâÿ åòäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. ìÿú. ×îõëó, ÷îõ. 

ÝÈÐÌß 1 “Ýèðìÿê”äÿí ô.èñ. Ìàðòûí éåíèúÿ 

ýèðìÿñèíÿ áàõìàéàðàã ùàâà èëûã èäè. 

ÝÈÐÌß 2 èñ. ìÿù. Êîëëóã, êîë-êîñëóã. Êÿñäèëÿð 

ýèðìÿíè Úÿáèëÿ Îñìàí; Âåðìÿñèí àðõàéà 

êå÷ìÿéÿ àìàí. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÝÈÐÌßÊ ô. 1. Äàõèë îëìàã, è÷ÿðèéÿ êå÷ìÿê 

(÷ûõìàã ÿêñè). Åâÿ ýèðìÿê. Îòàüà ýèðìÿê. 

Ãàïûäàí ýèðìÿê. – Ìèðáàüûð àüà ýèðèð, 

áàøìàãëàðûíû ÷ûõàðäûð, ñàëàì âåðèð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ìÿðúàí áÿé:] À 

ýÿäÿ, ãî÷àã, ìÿí ñÿíè ÷àüûðìàéûíúà ñÿí áó 

îòàüà ýèðìÿ! Ö.Ùàúûáÿéîâ. Áàüà ýèðìÿíÿì 

ñÿíñèç; Ýöëö äÿðìÿíÿì ñÿíñèç.. (Áàéàòû). 

2. Ñûüìàã, éåðëÿøìÿê. ßëèì ÿëúÿéÿ ýèðìèð. 

3. ×àòìàã, éåòèøìÿê, äàõèë îëìàã. Áèç øÿùÿðÿ 

ýèðäèéèìèç çàìàí øèääÿòëè õÿçðè ÿñèð, 

êö÷ÿëÿðèí òîçóíó ùàâàéà ñîâóðóð, ýþéäÿí 

áàøûìûçà òîðïàã éàüûðäû. À.Øàèã. Òåùðàíà 

ýèðÿíÿ ãÿäÿð Ýöëíàç äà, Ñÿðèééÿ äÿ Ìóñà 

êèøèíè, Ôèðèäóíó òàïàúàãëàðû öìèäè èëÿ éàøàéûðäû(ëàð). 


4. Áàøëàìàã, áàøëàíìàã, ýÿëìÿê, äàõèë 

îëìàã. Ãûø ýèðäè. Éàç ýèðäè. – Úÿíóáäà ìàðò 

ýèðÿí çàìàí; ßñèë ýþçÿë áàùàð îëóð. 


5. Áèð éåðäÿ ýèçëÿíìÿê, áèð øåéëÿ þðòöíìÿê. 

Ýöíÿø áóëóäóí äàëûíà ýèðäè. – À÷ûãëûãäàí 

êå÷äè, êþìöð ãÿäÿð ãàðà âÿ ìöçëöì 

ýþðöíÿí ãàìûøëûüà ýèðäè. Ù.Íÿçÿðëè. Ñöçöëÿí 

íóðóíó òîïëàéûá ãÿìÿð; Ýèðäè áóëóäëàðà, 

ãàðàëäû ýþéëÿð. Ì.Ðàùèì. 

6. Éàòìàã ö÷öí éîðüàí-äþøÿéÿ óçàíìàã. 

Éîðüàí-äþøÿéÿ ýèðìÿê. – Ýÿëäèì, ñîéóíäóì, 

ýèðäèì éåðÿ, àììà ñöáùÿäÿê ýþçöìÿ 

éóõó ýÿëìÿäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Çèáà éàòàüûíà 

ýèðèíúÿ éóõóëàìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. 

7. Äàõèë îëìàã (áèð òÿøêèëàòà, èøÿ, ìÿêòÿáÿ 

âÿ ñ.-éÿ). Èøÿ ýèðìÿê. Ìÿêòÿáÿ ýèðìÿê. 

252 

ÝÈÐÎÂ 

Èíñòèòóòà ýèðìÿê. – [Òåéìóð] éåääèíúè ñèíôè 

áèòèðèá, ñÿíÿò ìÿêòÿáèíÿ ýèðìèø, îðàíû äà ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ 

ãóðòàðìûøäû. Ì.Ùöñåéí. Õàë÷à 

ôàáðèêèíäÿ ýèðèá õèäìÿòÿ; Áàüëàíäû çÿùìÿòÿ 

âèúäàíëà Ðÿíà. Ì.Ðàùèì. 

8. Áàòìàã, êå÷ìÿê. [Àñëàíûí] èêè áþéöê 

äÿìèð ïàð÷àñû ãàðíûíà ýèðìèø, áàüûðñàãëàðûíû 

÷þëÿ òþêìöøäö. ß.Âÿëèéåâ. 

9. ìÿú. Ýèðèøìÿê, áàøëàìàã. 

10. ìÿú. Áèð øåéëÿ þðòöíìÿê. ..Ñàããàëû àü 

îëàíûí ãèéìÿòèäèð áèð ãàðà ïóë; Ýÿð÷è ýèðñÿ 

áÿçÿíèá ýöíäÿ éàøûë, àë è÷èíÿ. Ì.Ï.Âàãèô. 

11. Éóéóíìàã, ÷èììÿê ö÷öí áèð øåéèí 

è÷èíÿ, éà áèð éåðÿ äàõèë îëìàã. Ñóéà ýèðìÿê. 

×àéà ýèðìÿê. – Ùîâóçà ýèðÿí ãàøãàáàãëû ÷ûõìàçäû, 

ùÿìèøÿ øàä, íóðàíè, ïàê-ïàêèçÿ îëàðäû. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ùÿñÿíãóëó áÿé:] ßøè, 

èíñàôäûð, î õÿçíÿéÿ ìÿí äÿ ýèðèì, áó ùàìáàë 

äà ýèðñèí Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

12. Ñîõóëìàã. Àäàìëàðûí è÷èíÿ ýèðìÿê. 

13. Äîëìàã (àäÿòÿí “éàøà, éàøûíà” ñþçö 

èëÿ). 10 éàøà ýèðìÿê. – [Âÿçèð:] Ñÿí îí äþðä 

éàøûíà ýèðäèéèí çàìàí; ßðÿá þëêÿñèíÿ ýþíäÿðäè 

àòàí. À.Øàèã. Áèð íå÷ÿ àé áóíäàí ãàáàã; 

Ýèðìèøäè î äîããóç éàøà. Ì.Äèëáàçè. 

14. ìÿú. êîá. Ïóë, ÷ÿêè âÿ ñ. ùàãã-ùåñàáûíäà 

àëäàòìàã. 

15. Áèð ñûðà èñèìëÿðÿ ãîøóëàðàã, ìöðÿêêÿá 

ôåèë âÿ ìöõòÿëèô èôàäÿëÿð äöçÿëäèëèð; ìÿñ.: 

áàøûíà ýèðìÿê, áåéíèíÿ ýèðìÿê, éóõóñóíà 

ýèðìÿê, ãîëóíà ýèðìÿê. 

ÝÈÐÎÂ èñ. [ôàðñ.] êþùí. 1. Áîðú àëûíàí ïóë 

âÿ ñ. ìöãàáèëèíäÿ òÿìèíàò ö÷öí âåðèëÿí øåé. 

[Ìÿøÿäè Úàááàð:] ßýÿð ìöìêöí îëóð èñÿ; 

ìÿíèì ö÷öí Ùàúû Ðÿùèìäÿí ìèí ìàíàò àë, 

èêè äöêàíûì âàð, éàíûíäà ýèðîâ îëñóí. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Õóäàéàð áÿé Êÿðáÿëàéû 

Úÿôÿðÿ:] ..Ñÿí áèð åëÿ àäàì òàï êè, ìÿíÿ éåääè 

ìàíàò âåðñèí, ìÿí îíóí éàíûíäà îí éåääè 

ìàíàòëûã øåé ýèðîâ ãîéóì.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

2. Áèð äþâëÿò âÿ éà òÿøêèëàòûí þùäÿñèíÿ 

ýþòöðìöø îëäóüó èëòèçàì âÿ éà òÿëÿáëÿðèí 

éåðèíÿ éåòèðèëìÿñèíè òÿìèí åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ 

çîðëà òóòóëóá ñàõëàíûëàí àäàìû. [Ãàðà Ìÿëèê] 

î òÿðÿô-áó òÿðÿôäÿ Íöñðÿääèíèí àäàìëàðûíû 

òóòóá ýèðîâ ñàõëàìàüà áàøëàäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Áàéûíäûð õàí [÷àïãûí÷ûëàðû] ýèðîâ ñàõëàìûø, 

ãûï÷àãëàðûí ÿëèíè-ãîëóíó áàüëàìûøäû. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.

ÝÈÐÎÂÄÀÐ 

ÝÈÐÎÂÄÀÐ èñ. [ôàðñ.] êþùí. Ýèðîâ ñàõëàéàí, 

ýèðîâ àëàí, ýèðîâëà ïóë âåðÿí àäàì. 

ÝÈÐÎÂÄÀÐËÛÃ èñ. êþùí. Ýèðîâäàðûí èøè, 

ïåøÿñè. 

ÝÈÐÎÂËÓ ñèô. Ýèðîâëà àëûíìûø. Ýèðîâëó 

áîðú. 

ÝÈÐÎÂÑÓÇ çÿðô Ýèðîâ àëìàäàí, ýèðîâ 

ýþòöðìÿäÿí, ýèðîâ ãîéóëìàäàí. [Ìÿøÿäè 

Úÿôÿð:] Ðóçèýàð åëÿ äþíöáäöð êè, ãàðäàø ãàðäàøà 

åòèáàð åëÿéèá ýèðîâñóç áèð ãÿïèê áîðú 

âåðìÿéèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ùàúû Êÿðèì] 

þìðöíäÿ ýèðîâñóç êèìñÿéÿ ïóë âåðìÿìèøäè. 


ÝÈÐÑ ìÿù. áàõ ýöðçÿ 2 . Ãóðáàí ãîéóíóíóí 

ÿòèíäÿí ãûç åâè îüëàí åâèíÿ ëöëÿ-êàáàá, 

ýèðñ âÿ äîëìà ýþíäÿðÿð. Ð.ßôÿíäèéåâ. 

ÝÈÐÑÈÇ ñèô. äàí. Ýèðè îëìàéàí; ýöúñöç, 

ãöââÿòñèç, çÿèô. Ýèðñèç àäàì. Ýèðñèç ÿë. – Áó 

ùèêìÿòè áàáàì äåéèá: “Ýèðñèç äîñòäàí áèð 

ãàðà äàø...” Ì.Àðàç. 

ÝÈÐÂß èñ. Êå÷èäëÿðäÿ, éîëëàðäà ãàð éûüûíû. 

ÝÈÐÂßÍÊß èñ. êþùí. 400 ãðàìà áÿðàáÿð 

êþùíÿ àüûðëûã þë÷öñö. Èêè ýèðâÿíêÿ éàü. 

– [ßñýÿð áÿé:] Ýèðâÿíêÿñè áèð ìàíàòà àëûíàí 

÷àé áóðàäà ìàíàò éàðûìà ýþéäÿ ýåäèð.. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Óøàã îí äþðä éàøûíà ÷àòàí 

êèìè, ýöíäÿ îíà èêè ýèðâÿíêÿ õóðìà âåðèðäèëÿð. 


◊ Ýèðâÿíêÿ ãûôûë – øÿêèëúÿ ÷ÿêè äàøûíà 

îõøàéàí, à÷ûëàðêÿí ùèññÿëÿðè áèð-áèðèíäÿí àéðûëàí 

àñìà ãûôûë. ßæäÿð ãàïûíûí áèðèíèí öçÿðèíäÿêè 

àñìà ýèðâÿíêÿ ãûôûëû à÷ûá .. îòàüà 

ýèðäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÝÈÐÂßÍÊßËÈÊ ñèô. êþùí. 1. ×ÿêèñè ýèðâÿíêÿ 

àüûðëûüûíäà îëàí. [Òàõûë áóðàõàí] äà 

ùàçûðëàøäû, ýèðâÿíêÿëèê äàøû ÿëèíÿ ýþòöðöá 

úàâàá âåðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

2. ×ÿêèëÿí, þë÷öëÿí øåéèí àüûðëûüûíû, ùÿúìèíèí, 

òóòóìóíóí íå÷ÿ ýèðâÿíêÿéÿ áÿðàáÿð 

îëäóüóíó áèëäèðèð. – ..Õóäàéàð áÿé öç ãîéäó 

áàçàðà, éåääè ýèðâÿíêÿëèê ãÿíäëÿðäÿí áèð êÿëëÿ 

àëûá âóðäó ýåéìÿñèíèí àëòûíà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ùàúû Ñóëòàíûí] èêè ýèðâÿíêÿëèê 

áöðöíú áèð äàøû âàðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

3. èñ. Ýèðâÿíêÿ àüûðëûüûíäà äàø. Ýèðâÿíêÿëèéè 

òÿðÿçèéÿ ãîéìàã. 

ÝÈÐÂßÍÊß-ÒßÐßÇÈ òîï. Òÿðÿçè âÿ ÷ÿêè 

äàøëàðû áèð éåðäÿ. Àðøûí, ýèðâÿíêÿ-òÿðÿçè éåíÿ 

ìþùêÿì èøÿ äöøìöøäö. Ñ.Âóðüóí. 

ÝÈÇÈËÄßÌßÊ 

ÝÈÐÉÀÍ ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ.] êëàñ. Àüëàéàí, 

ñûçëàéàí, àüëàüàí, àüëàð. Ãàí éàøûì ãûëìàç 

âÿôà, ýèðéàí ýþçöì èñðàôûíà; Áóíúà êèì, 

ùÿðäÿì úèýÿð ãàíûíäàí èìäàä åéëÿðÿì. 

Ôöçóëè. Ýèðéàí åòìÿê (åëÿìÿê) – àüëàòìàã, 

ñûçûëäàòìàã, ýþçö éàøëû åòìÿê. Áèð 

ýöíöì ñÿíñèç ÿýÿð êå÷ñÿ ìèí ÿôüàí åäÿðÿì; 

Ñÿíäÿí þòðö áöòöí þâëàäûìû ýèðéàí åäÿðÿì. 

Ì.ß.Ñàáèð. Ýèðéàí îëìàã (áÿçÿí “ýþçö”, 

“äèäÿñè” ñþçëÿðè èëÿ) – àüëàìàã, ýþç éàøû 

òþêìÿê. Îëäóãúà ÿëèíäÿ îëäó õÿíäàí; Äöøäöêúÿ 

ÿëèíäÿí îëäó ýèðéàí. Ôöçóëè. Äÿðäèíäÿí 

äèäÿñè ýèðéàí îëìóøàì.. Ì.Ï.Âàãèô. Åé 

äÿðáÿäÿð ýÿçèá öðÿéè ãàí îëàí ÷îúóã! Áèð 

ëîüìà íàí ö÷öí ýþçö ýèðéàí îëàí ÷îúóã! 


ÝÈÐÉß èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Ýþç éàøû òþêìÿ, 

àüëàìà, ñûçëàìà, èíèëäÿìÿ. Ýöëìÿýèíäÿ 

ãàíëû-ãàíëû ýèðéÿëÿð; Ùÿð ìöñÿëìàí êþíëöìö 

ìÿùçóí åëÿð. À.Ñÿùùÿò. Ýèðéÿ åòìÿê 

– àüëàìàã, ñûçëàìàã, ýþç éàøû òþêìÿê. 

ÝÈØ èñ. Àë÷àã íþâëö êÿíäèð âÿ éà êÿòàí 

ëèôèíäÿí òîõóíìóø úîä ïàð÷à. 5 ìåòð ýèø. 

// Ùÿìèí ïàð÷àäàí òèêèëìèø. Ýèø êèñÿ. Ýèø 

áàøëûã. – [Ñÿìÿäèí] áöòöí ïàëòàðû áèð ýèø 

òîðáàäàí èáàðÿò èìèø. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÝÈÒÀÐÀ [èñï.] Ìèçðàáëà ÷àëûíàí, ñÿêêèçëèê 

øÿêëèíäÿ óçóíãîëëó ñèìëè ìóñèãè àëÿòè. 

Ýèòàðà ÷àëìàã. 

ÝÈÒÀÐÀ×ÀËÀÍ, ÝÈÒÀÐÀ×Û èñ. Ýèòàðàäà 

÷àëàí ÷àëüû÷û. 

ÝÈÉÀÙ èñ. [ôàðñ.] êþùí. Îò, ýþé. 

ÝÈÉÈÄ èñ. Ãóøó àëäàäûá òóòìàã ö÷öí èøëÿäèëÿí 

ãóø ñÿñè ÷ûõàðàí àëÿò. ..Ãóø÷óëàð áèëäèð÷èí 

äöäöéö (ýèéèä) ÷àëìàãëà åðêÿê áèëäèð- 

÷èíè àëäàäûá òóòàðäûëàð. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÝÈÉÈØÌß “Ýèéèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÉÈØÌßÊ áàõ ýèúèøìÿê. [Âàãèô:] Àé Ìèðçÿ, 

äåéÿðëÿð: êå÷èíèí áóéíóçó ýèéèøÿíäÿ áàøûíû 

÷îáàíûí äÿéÿíÿéèíÿ ñöðòÿð.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÝÈÉÎÂ èñ. Êöðÿêÿí. [Ñîëòàí áÿé:] ßøè, õàí 

èëÿ àø éåìèðÿì êè, áûüûì éàüà áàòàð, áèð ýÿäÿíèí 

áèðèñè ìÿíÿ ýèéîâ îëìàã èñòÿéèð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Çþùðÿ Ôÿðìàíà:] Ìÿí èñòÿéèðÿì, 

àíàì ñÿíèí îíà ýèéîâ îëäóüóíó áèëñèí. 


ÝÈÉÎÂËÓÃ èñ. Êöðÿêÿíëèê. 

ÝÈÇÈËÄßÌß “Ýèçèëäÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÇÈËÄßÌßÊ ô. 1. Éîðüóíëóãäàí, àüðûäàí, 

ñîéóãäàí ñàíúìàã, ýþéíÿìÿê. Î ÿéèëèá 

253

ÝÈÇÈËÄßÒÌß 

254 

ÝÈÇËßÒÌßÊ 

øûððàíäà ÿëëÿðèíè éóäó, áàðìàãëàðû äîíóá 

ýèçèëäÿéèíúÿ ãàëõûá î òÿðÿô-áó òÿðÿôÿ áîéëàíäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ùÿñðÿò äóðàúàãäà àéàüûíûí áèðèíè 

ýþòöðöá î áèðèíè ãîéóð, ñîéóãäàí ýèçèëäÿéÿí 

áóðíóíó, ãóëàüûíû îâóøäóðà-îâóøäóðà .. äöøöíöðäö. 


2. ìÿú. Òèòðÿìÿê, ãîðõó êå÷èðìÿê, ùÿéÿúàíëàíìàã. 

Ãûçûí éóìøàã âÿ íàçèê ÿëëÿðè îâúóíà 

òîõóíàíäà Íÿðèìàíûí ãÿëáèíäÿ îäëó áèð 

ñèì ýèçèëäÿäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÝÈÇÈËÄßÒÌß “Ýèçèëäÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÇÈËÄßÒÌßÊ ô. 1. Ýþéíÿòìÿê, àüðûòìàã, 

ñàíúìàã. 

2. ìÿú. Òèòðÿòìÿê, ùÿéÿúàíëàòìàã. 

ÝÈÇÈËÒÈ èñ. Éîðüóíëóãäàí, àüðûäàí, ñîéóãäàí 

áÿäÿíèí áèð éåðèíäÿ äóéóëàí àüðû, 

ñûçûëòû, ýþéíÿìÿ, ñàíúû. Áÿäÿíèíäÿ ýèçèëòè 

äóéìàã. – Òàëûá õàí éöçáàøûíûí áöòöí âöúóäóíäà 

áèð îäëó ýèçèëòè ýÿçäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Òàùèð .. ýþçÿäÿéÿí áèð èø ýþðìÿäèéèíè ôèêèðëÿøÿíäÿ 

öðÿéèíèí ýèçèëòèñè äàùà äà àðòäû. 

Ì.Ùöñåéí. Áèð ýèçèëòè äóéäó î, çÿèô äöøìöø 

úàíûíäà... Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÝÈÇÈËÒÈËÈ ñèô. Àüðûëû, ñûçûëòûëû, ñàíúûëû. 

ÝÈÇÈÐ 1 èñ. êþùí. 1. Àøàüû ðöòáÿëè èíçèáàòè 

èø÷è. [Ýèçèðîüëó Ìóñòàôà áÿéèí] àòàñû êå÷ìèøäÿ 

ýèçèð îëìóøäó. “Êîðîüëó”. Âÿêèëäÿí 

ñîíðà ãëàâàíûí ýèçèðè Úÿëèë áÿé ÷ûõäû, áó äà 

÷ÿêèë-÷ÿêèë äåéèá, òàòàðûíû îéçà òîâëàäû, áóéçà 

òîâëàäû, þçö äÿ ÷ÿêèëèá äóðäó áèð ñÿìòäÿ. 


2. Êþìÿê÷è, ÿëàëòû. Êîõàíûí øàùèäè ýèçèð 

îëàð. (Ìÿñÿë). 

ÝÈÇÈÐ 2 èñ. Àøûã-àøûã îéóíóíäà àøûüûí òîõàí 

òÿðÿôèíÿ ÿêñ îëàí òÿðÿôÿ âåðèëÿí àä. Àøûã 

òîõàí äóðäó, éà ýèçèð 

ÝÈÇËßÄÈËÌß “Ýèçëÿäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÇËßÄÈËÌßÊ ìÿúù. 1. Ýèçëè éåðÿ ãîéóëìàã, 

ýèçëè éåðäÿ ñàõëàíûëìàã, éåðè áèëäèðèëìÿìÿê, 

ãàïàäûëìàã. Øåéëÿð ýèçëÿäèëìèøäèð. 

2. Ýèçëè ñàõëàíûëìàã, à÷ûëìàìàã, äåéèëìÿìÿê 

(ôèêèð, íèééÿò). 

ÝÈÇËßÄÈËÌÈØ ô. ñèô. Ýèçëè éåðÿ ãîéóëìóø, 

ýèçëè éåðäÿ ñàõëàíûëàí. Ýèçëÿäèëìèø øåéëÿð. 

ÝÈÇËßÌß “Ýèçëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÇËßÌßÊ áàõ ýèçëÿòìÿê. Îõóíó àòûá, 

éàéûíû ýèçëÿìÿ! (Àòà. ñþçö). ..Àíàñû, Ñÿëìèíàçû 

î áèðè åâÿ ñàëûá ßìðàùäàí ýèçëÿäè. “ßìðàù”. 

Åéèáñèç ýþçÿëèí õîø îëóð õîéó; Ýèçëÿìÿç úÿìàëû, 

ãàìÿòè, áîéó. Ì.Ï.Âàãèô. [Ìóñàíûí 

íÿâÿñè] ñàðû ïîðòôåëèíè ýèçëÿäè, ÿëèíÿ áþéöê âÿ 

ãàðà áèð ïîðòôåë àëäû. Ãàíòÿìèð. 

ÝÈÇËßÍÚ èñ. Ýèçëÿäèëìèø, ýèçëè ñàõëàíûëìûø 

ùÿð ùàíñû áèð øåé. 

ÝÈÇËßÍÃÀ× áàõ ýèçëÿíïà÷. 

ÝÈÇËßÍÌß “Ýèçëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÇËßÍÌßÊ ô. Áàøãàëàðûíûí ýþðÿ âÿ òàïà 

áèëìÿìÿñè ö÷öí þðòöëö áèð éåðÿ ýèðèá ãàïàíìàã. 

Ïÿðäÿíèí äàëûíäà ýèçëÿíìÿê. – Áÿëëè 

ßùìÿä áèð ôèêèðëÿøäè êè, ïèøòàõòàíûí äàëûíà 

ýèðèá ýèçëÿíñèí. “Êîðîüëó”. Þçöì äÿ .. êöðêö 

òÿðñèíÿ ýåéèá áèð äàìûí è÷èíäÿ ýèçëÿíìèøäèì. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. // Ìÿú. ìÿíàäà. Àéðûëûá àðçóìóí 

êåøìÿêåøèíäÿí; Ýèçëÿíìÿ êþíëöìäÿ 

ñÿí äÿ, åé èëùàì Ì.Ìöøôèã. Ñþçöí ðóùóíäà 

ýèçëÿíìèø áöòöí äàùèëÿðèí åøãè. Ñ.Âóðüóí. 

ÝÈÇËßÍÏÀ× èñ. Áèð èøòèðàê÷ûíûí ìöõòÿëèô 

éåðëÿðäÿ ýèçëÿíìèø ãàëàí èøòèðàê÷ûëàðû àõòàðûá 

òàïìàñûíäàí èáàðÿò óøàã îéóíó. Ýàù ýèçëÿíïà÷ 

îéíàéûð; Ýàù ãà÷ùàãà÷ îéíàéûð. Ð.Ðçà. 

Ìåøÿ è÷èíäÿêè òàëàäà ùÿð ýöí; Ýèçëÿíïà÷ îéíàðäûì 

éîëäàøëàðûìëà. Á.Âàùàáçàäÿ. [×èéÿëÿê 

Ýöëþéøÿéÿ:] Îüëóìýèë ùÿëÿ ýèçëÿíïà÷ 

îéíàéûðëàð. Á.Áàéðàìîâ. 

◊ Ýèçëÿíïà÷ îéíàìàã ìÿú. – à÷ûãà÷ûüûíà 

äåéèë, ÿñèë ôèêðèíè ýèçëÿäÿðÿê ùÿðÿêÿò 

åòìÿê. Ãóìðó áó àüûð ôÿëàêÿò âàõòûíäà [Ãÿäèðëÿ] 

ýèçëÿíïà÷ îéíàéûðìûø êèìè ýàù ýþðöíöð, 

ýàù áàòûðäû. Ìèð Úÿëàë. Ñèðëÿðëÿ äîëóäóð 

áó áþéöê àëÿì; Ýèçëÿíïà÷ îéíàéûð ñÿíëÿ åëÿ 

áèë. Ù.Àðèô. Ýèçëÿíïà÷ îéóíó ìÿú. – ùèéëÿ, 

ôÿíä, ôûðûëäàã. [Íÿðìèíÿ:] Ýèçëÿíïà÷ îéóíó 

íÿéÿ ëàçûìäûð Á.Áàéðàìîâ. 

ÝÈÇËßÒÌß “Ýèçëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÈÇËßÒÌßÊ ô. 1. Áàøãàñûíûí ýþðìÿìÿñè, 

òàïìàìàñû ö÷öí ýèçëèí éåðäÿ ñàõëàìàã, 

ýèçëèí, ýþçäÿí óçàã éåðÿ ãîéìàã. Êÿíäëèëÿð 

.. ãîðõóëàðûíäàí óøàãëàðû ýÿðìÿ ãàëàãëàðûíûí 

è÷èíäÿ ýèçëÿäèá ó÷èòåëÿ äåéèáëÿð êè, 

áèçèì êÿíääÿ ùå÷ ãÿäèìäÿí óøàã îëìàç. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ñÿôÿð Ýöëíàçà:] Òåëëè 

ìÿíäÿí ýèçëÿäÿí êèìè, ñÿí äÿ ïóëó àòàíäàí 

ýèçëÿäèðñÿíìè ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. Áèëäèðìÿìÿê, ùèññ åòäèðìÿìÿê, ñåçäèðìÿìÿê. 

Ôèêðèíè (íèééÿòèíè) ýèçëÿòìÿê. Ãîðõóñóíó 

ýèçëÿòìÿê. – ßëÿìäàð òèòðÿìÿñèíè ýèçëÿòìÿéÿ 

÷àëûøàðàã, äþíöá áóðàäàí ýåòìÿê 

èñòÿäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Çÿùðà] àíúàã ùàëûíäàêû

ÝÈÇËÈ 

ÝÎÌÓØ 

äÿéèøèêëèéè äÿ ýèçëÿäÿ áèëìèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Áèëÿ-áèëÿ áèð øåéè õÿáÿð âåðìÿìÿê, öñòöíö 

þðòìÿê. Ùå÷ áèð øåéè ýèçëÿòìÿäÿí ñþéëÿäè. 

3. Áèð øåéèí öñòöíö þðòìÿê, ãàïàìàã. 

Áàùàäûð éàíû öñòÿ ÷åâðèëäè. Áàøûíû éîðüàíûí 

àëòûíäà ýèçëÿòäè. Ì.Ùöñåéí. Ñèôÿòèíè ãóëàãëû 

ïàïàã àëòûíäà ýèçëÿòìèø (ô.èñ.) äÿìèðéîë÷ó 

ãàðøûìäàí þòöðäö. Ìèð Úÿëàë. 

ÝÈÇËÈ 1. ñèô. Áàøãàñû, éà áàøãàëàðû ö÷öí 

ñèðð îëàí, îíëàðäàí ýèçëÿäèëÿí, ÷îõëàðûíà áÿëëè 

îëìàéàí, áèëèíìÿç îëàí, ìÿëóì îëìàéàí. 

Ýèçëè ìöãàâèëÿ. // Ìÿõôè. Ýèçëè ìÿêòóá. Ýèçëè 

ñÿíÿä. Ýèçëè ãàëìàã – ùå÷ êÿñÿ ìÿëóì 

îëìàìàã áèëäèðèëìÿìÿê. Ãàëìàñûí ñþçëÿðèí 

ãÿëáèíäÿ ýèçëè; Ìÿí ýþðìÿê èñòÿìÿì ÷þùðÿíè 

ñèñëè. Ì.Ìöøôèã. Ýèçëè ñàõëàìàã – ùå÷ 

êÿñÿ ìÿëóì åòìÿìÿê, áàøãàëàðûíà áèëäèðìÿìÿê. 

Äåìÿëè, àëäûëàð ÿëèìäÿí ñÿíè; Íàêàì 

ìÿùÿááÿòè ýèçëè ñàõëàäû. Ì.Ðàùèì. // Þçöíö 

áöðóçÿ âåðìÿéÿí, ýèçëèí ùÿðÿêÿò åäÿí, ùÿëÿ 

öçÿ ÷ûõàðûëìàìûø. Ýèçëè ãöââÿ. – Ýèçëè äöøìÿí 

èëàí êèìèäè, ñöðöíÿ-ñöðöíÿ ýÿëÿð. (Àòà. 

ñþçö). // Áàøãàëàðûíà ìÿëóì îëìàéàí, öðÿêäÿ 

ñàõëàíàí. Ýèçëè ôèêèð. Ýèçëè ùèññ. – Ñÿíäÿí 

ñÿíÿ ýèçëè øèêàéÿòèì âàð; Åé ìÿëÿê ÿäàëû, 

õóðàìàí ýÿëèí! Ù.Úàâèä. Áóíóí ùÿðÿñèíäÿ 

áèð ìÿëàùÿò, ùÿðÿñèíäÿ ýèçëè áèð ëÿççÿò âàð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. // Áàøãàëàðû áèëìÿëè îëìàéàí, 

áèðè ö÷öí ñèðð îëàí. Áàüûøëà, ñåâýèëèì, 

à÷ûã ñþéëÿäèì; Ýèçëè íþãòÿëÿðÿ ÿë àïàðìà 

ñÿí. Ñ.Âóðüóí. // Ìÿùðÿìàíÿ, èíòèì. Ýèçëè 

ÿëàãÿ. Ýèçëè ýþðöø. – [Ôÿçë:] Àìàíäûð, åé 

ãàðäàøûì, õÿëèôÿ áó ýèçëè ýþðöøëÿðäÿí õÿáÿð 

òóòñà, áåøèêäÿêè êþðïÿëÿðèìèçÿ áåëÿ ðÿùì åòìÿéÿúÿê! 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Íàìÿëóì, ùå÷ 

êÿñèí áèëìÿäèéè âÿ éà àç àäàìûí áèëäèéè. Ýèçëè 

éîë. Ýèçëè úûüûð. – Ñÿëèì ìÿùàðÿòëÿ, ýèçëè éîëëàð 

èëÿ äöøìÿíèí ãÿðàðýàùûíà ãÿäÿð ýèðèð, úèääè 

ùÿðáè ÿùÿìèééÿòè îëàí ñÿíÿäëÿðäÿí ÿëäÿ åäèá 

ýÿòèðèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Á à õ ãåéðè-ëåãàë. Ýèçëè ãÿçåò. Ýèçëè äÿðíÿê. 

Ýèçëè ôÿàëèééÿò. 

3. À÷ûã ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìÿéÿí; ìÿõôè. 

Ýèçëè ïîëèñ. Ýèçëè õÿôèééÿ èäàðÿñè. 

4. çÿðô Õÿëâÿòè, ýèçëè îëàðàã, ýèçëèíäÿ, áàøãàëàðûíûí 

õÿáÿðè îëìàäàí. Ýèçëè ýÿëìÿê. Ýèçëè 

ãà÷ìàã. Ýèçëè õÿáÿð âåðìÿê. 

◊ Ýèçëè ñå÷êèëÿð – ýèçëè ñÿñâåðìÿ éîëó èëÿ 

êå÷èðèëÿí ñå÷êèëÿð. Ýèçëè ñÿñâåðìÿ – áöëëåòåíëÿðè 

âÿ éà êå÷ìèøäÿ øàðëàðû ãóòóéà ñàëìàã 

éîëó èëÿ ñÿñâåðìÿ öñóëó. 

ýèçëè-ýèçëè çÿðô áàõ ýèçëè 4-úö ìÿíàäà. 

Ýèçëè-ýèçëè èø ýþðìÿê. – Éåíÿ äÿ áèð âóðàéäû 

ãÿëáèìèç ýèçëè-ýèçëè; Ñÿí åé ÿñìÿð áÿíèçëè! 

Ì.Ìöøôèã. [Óøàã] îòóðäó ãàïûíûí êöíúöíäÿ, 

áàøëàäû ýèçëè-ýèçëè àüëàìàüà. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÝÈÇËÈÚß çÿðô 1. Ùå÷ êÿñ ýþðìÿäÿí, ýþçÿ 

ýþðöíìÿäÿí; õÿëâÿòè. Ýèçëèúÿ ýþðöøìÿê. 

Ýèçëèúÿ äàíûøìàã. – Äåéèðëÿð òöñòöñöç áèð øàèð 

éàíàð; Ãÿëáè þç äÿðäèíè àüëàð ýèçëèúÿ; Áÿçÿí 

ýþçëÿðèíäÿ ýÿëèá äàéàíàð; Ñåâäèéè ÷ÿìÿíëÿð, 

äàüëàð ýèçëèúÿ. Ì.Àðàç. 

2. Ùå÷ êÿñ áèëìÿäÿí, ùå÷ êÿñèí õÿáÿðè 

îëìàäàí; ìÿõôè. Óçàãäàí áèð êþëýÿ [Ñÿëèì 

âÿ Ìåùðèáàíû] ïóñóð, ýèçëèúÿ òÿãèá åäèðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. Áàéàíäûð õàí .. [ãóëäóðëàðûí] öñòöíÿ 

ýèçëèúÿ ýþç ãîéäóðìóøäó. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Ìÿíÿ ýèçëèúÿ áàõûð; Ãÿçÿáëÿ äîëó 

ýþçëÿð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÝÈÇËÈÃÎÂÓØÀÍËÀÐ úÿì áèîë. Ñïîðëàð 

âàñèòÿñèëÿ úèíñè òþðÿéèá àðòàí áèòêèëÿð (ìÿñ.: 

ýþáÿëÿê, éîñóí âÿ ñ). 

ÝÈÇËÈËÈÊ èñ. Ýèçëè îëìà; íàìÿëóìëóã, 

ìÿõôèëèê. 

ÝÈÇËÈÍ áàõ ýèçëè 1 âÿ 4-úö ìÿíàëàðäà. 

[Íàáàò:] Ìÿí äÿ ñÿíèí êèìè ýèçëèí, ýöíäÿ 

îúàãäà éóìóðòà áèøèðèá éåéÿðÿì Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

[Éåòÿð:] Ìÿøÿäè Ôàòìà, Àëëàùäàí ýèçëèí 

äåéèë, äàùà ñÿíäÿí íèéÿ ýèçëèí îëñóí, ñÿíèí 

ãûçûí áèçÿ ÷îõ õîø ýÿëèá. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ýèçëèí-ýèçëèí áàõ ýèçëè-ýèçëè. Ýèçëèí-ýèçëèí 

ñÿíëÿ åòäèì èëãàð; Èíäè áèëäèì ñÿíäÿ éîõìóø 

åòèáàð... Àøûã Àááàñ. [Ðþâøÿí:] Éåíÿ 

ýèçëèí-ýèçëèí èøëÿð ýþðöðñÿí Ñ.Ðÿùìàí. 

ÝÈÇËÈÍÚ, ÝÈÇËÈÍÚß áàõ ýèçëèúÿ. Ñîíðà 

[ãûçû] òîéñóç, ýèçëèíúÿ äÿëèéÿ ýÿëèí àïàðûðëàð. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Î ñÿñ éåíÿ ýèçëèíúÿ; Äåäè:– Àé 

ãÿëáè èíúÿ! Ì.Äèëáàçè. Ñóëòàí äàðûõìûø 

ùàëäà ýèçëèíúÿ êþêñöíö þòöðäö. È.Ùöñåéíîâ. 

ÝÎÄ èñ. ìÿù. ×ÿëëÿê, áî÷êà. [Ùÿñÿí] ..ùÿéÿòäÿ 

êþùíÿ ýîä âÿ ïàñëû òÿíÿêÿëÿð àðàñû èëÿ 

êå÷èá, öôóíÿòëè ïèëëÿêÿíÿ éàíàøäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÝÎÄÓË èñ. 1. Àüàúäàí, òàõòàäàí ãàéðûëìûø 

êóêëà, ýÿëèíúèê. 

2. ìÿú. Êþê âÿ êè÷èêáîéëó àäàì ùàããûíäà. 

ÝÎÌÓØ áàõ úàìûø. [Úÿííÿòÿëè àüà:] Äåìÿçñÿíìè 

Êÿðáÿëàéûíûí îí äþðä ýîìóøó, àëòû 

èíÿéè áó ãûø òÿëÿô îëóáäó. Í.Âÿçèðîâ. 

255

ÝÎÍÁÓË 

ÝÎÍÁÓË èñ. âÿ ñèô. Êþê, êîïïóø, ÿòëè, òîñãóí. 

Ýåäèðäè ýîíáóë; ßëèíäÿ äóìáóë... (Óøàã 

ìàùíûñû). 

ÝÎÍÁÓËËÓÃ èñ. Êþêëöê, ÿòëèëèê, òîñãóíëóã. 

Ýîíáóëëóüóíäàí éåðèéÿ áèëìèð. 

ÝÎÏ èñ. äàí. 1. Ìöáàëèüÿëè äàíûøûã; øèøèðäèëìèø, 

óéäóðìà ñþùáÿòëÿð. [Ãàäèð êèøèíèí] áó 

úöð ýîïëàðû ÷îõ âàõò éåðèíÿ äöøÿðäè. ß.Ñàäûã. 

ßùìÿä îüóðëóüóí øÿðòëÿðèíäÿí õåéëè äàíûøäû. 

Äàùà îíóí ýîïóíó åøèòìÿê èñòÿìÿéÿí 

Ôÿðìàí ßùìÿäèí ãîëóíäàí òóòóá ÷ÿêäè. 

ß.Àáàñîâ. Ýîï âóðìàã – áàõ ýîïà 

áàñìàã. [Áàùàð:] Ãîéàñàí åëÿ àõøàìàäÿê 

þçöíäÿí ýîï âóðóá äàíûøà. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ýîïà áàñìàã – áèð øåéè, ùàäèñÿíè ÷îõ 

øèøèðäÿðÿê äàíûøìàã, ìöáàëèüÿ èëÿ äàíûøìàã. 

[Ñÿòòàð:] Ýÿäÿ, – äåäè, – ÷îõ ýîïà áàñûá 

óøàãëàðû ãîðõóçìà! Ï.Ìàêóëó. 

2. Éàëàí, óéäóðìà, ìöáàëèüÿ, øèøèðäèëìèø 

øåé. 

ÝÎÏÀËÀÌÀ “Ýîïàëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÎÏÀËÀÌÀÃ áàõ ýîïàìàã 1-úè ìÿíàäà. 

ÝÎÏÀÌÀ “Ýîïàìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÎÏÀÌÀÃ ô. äàí. 1. Äþéìÿê, âóðìàã, 

÷ÿêìÿê, èëèøäèðìÿê. [Ìÿììÿäÿëè:] Áàúûîüëó! 

..Î ãÿäÿð ýîïàðàì úÿìäÿéèíÿ, øèøèá 

äàìà äþíÿðñÿí. Í.Âÿçèðîâ. 

2. Á à õ ýîïëàìàã. [ßùìÿä:] Ýîïà áàøûíà 

äþíöì, ýîïà! Í.Âÿçèðîâ. 

ÝÎÏÚÓË äàí. áàõ ýîï÷ó. 

ÝÎÏ×ÓËËÓÃ äàí. áàõ ýîï÷óëóã. 

ÝÎÏ×Ó ñèô. Áèð øåéè ùÿääÿí àðòûã øèøèðäÿðÿê 

äàíûøìàüà, þçö, þç èøëÿðè ùàããûíäà ìöáàëèüÿ 

èëÿ äàíûøìàüà àäÿò åòìèø àäàì. Øàìäàí áÿé 

éàëàí÷û, ýîï÷ó, íàíêîð, õàèí, ôûðûëäàã÷û áèð 

àäàìäûð. Ì.Àðèô. // Éàëàí÷û, óéäóðìà÷û. 

[ßìèðàñëàí àüà:] Éîõñà ýîï÷ó ßäèëèí ñþçöíäÿí 

õîôà äöøìöñöíöç Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÝÎÏ×ÓËÓÃ èñ. äàí. Ìöáàëèüÿ èëÿ äàíûøìàã 

õàñèééÿòè, áèð øåéè øèøèðòìÿ, ìöáàëèüÿ 

åòìÿ. [Õàíêèøè:] Ýîï÷óëóã éàðàøìûð ùå÷ 

èýèäëÿðÿ. Ç.Õÿëèë. // Éàëàí÷ûëûã, óéäóðìà÷ûëûã. 

[Êÿëÿíòÿð] òÿñàäöôÿí éàëàí÷ûëûã, ýîï÷óëóã 

âÿ ùàé-êöéëÿ áó âÿçèôÿéÿ éöêñÿëÿ áèëìèøäè. 


ÝÎÏËÀÌÀ “Ýîïëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÎÏËÀÌÀÃ ô. äàí. 1. Ìöáàëèüÿ èëÿ äàíûøìàã, 

øèøèðäÿðÿê, àðòûðàðàã ñþéëÿìÿê. [Ñÿëáíàç 

256 

ÝÎÐÁÀÝÎÐ 

õàíûì:] Ìÿí ýåäèðÿì, áèëèðÿì äÿ îüëóíà èêè 

éöç ìèí ïèñ øåéëÿð ìÿíèì ùàããûìäà ìÿíäÿí 

ýîïëàéàúàãñàí. Í.Âÿçèðîâ. 

2. Éàëàí äàíûøìàã, óéäóðìàã. 

ÝÎÏÏÓËÄÀÌÀ “Ýîïïóëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÎÏÏÓËÄÀÌÀÃ ô. Ýîïïóëòó èëÿ äöøìÿê, 

ýîïïóëòó ñÿñè ÷ûõàðòìàã. 

ÝÎÏÏÓËÄÀÒÌÀ “Ýîïïóëäàòìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÝÎÏÏÓËÄÀÒÌÀÃ ô. Ýîïïóëòó èëÿ ñàëìàã, 

ýîïïóëòó ñÿñè ÷ûõàðìàã. 

ÝÎÐ èñ. [ôàðñ.] Ãÿáèð, ìÿçàð. Àòàíûí ýîðó 

ùàããû (àíä êèìè èøëÿäèëèð). – Ãûðõûíäà þéðÿíÿí 

ýîðóíäà ÷àëàð. (Àòà. ñþçö). [Ùöììÿòÿëè:] 

Éîõ, âåðÿ áèëìÿðÿì, àòàìûí ýîðóíà àíä è÷ìèøÿì 

êè, ùå÷ êÿñÿ íèñéÿ âåðìÿéÿì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Ùàçûðëàí ãÿòëÿ, åäàìÿ! ßúÿá ýîðóí, 

ìÿçàðûí âàð! ß.Íÿçìè. Ýîðà ýåòìÿê – 

þëìÿê, áàñäûðûëìàã. 

◊ Ýîð ãîíøóñó ìÿú. – ÷îõ éàõûí ãîíøóëàð 

ùàããûíäà. [Ïèòè Íàìàç:] Ìÿííÿí íàùàã ãà- 

÷ûðñàí, Áàüûð äàéû. Ýîð ãîíøóéóñóã, áèðáèðèìèçÿ 

ëàçûìûã áèç. È.Ìÿëèêçàäÿ. Ýîðà (ýîðóíà) 

àïàðìàã – ãîðóéóá ñàõëàìàã, èøëÿòìÿìÿê, 

ñÿðô åòìÿìÿê (àäÿòÿí èñòåùçà êèìè 

èøëÿíèð). Áèð ñàíäûã éûüìûøàì, õÿðúëÿìÿéÿ éåð 

òàïìûðàì. Ñàõëàéûá þçöìíÿí ýîðà àïàðìàéàúàüàì 

êè! Ì.Ùöñåéí. Ýîðà áàøûàøàüû ýåòìÿê 

– þëÿðêÿí þçöíäÿí éàõøû õàòèðÿ ãîéìàìàã, 

õÿúàëÿòëè ýåòìÿê. Èíäè þìðöìöí ñîí 

÷àüûíäà ýîðà áàøûàøàüû ýåäèðÿì. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ýîðà êÿôÿíñèç ýåäÿñÿí! (ýåòñèí!) – ãàðüûø 

èôàäÿñè. Ìåéíÿëÿðäÿ ãîðà; Èëèøäèì, äöøäöì 

òîðà; Ñÿíè ìÿííÿí åëÿéÿí; Êÿôÿíñèç ýåòñèí 

ýîðà. (Áàéàòû). Ýîðóíà îä ãàëàíñûí! – 

ãÿáðè(í) éàíñûí! (ãàðüûø èôàäÿñè). Ýîðóíà îä 

ãàëàíñûí; À áó ñàðñàã êèøèíè ÿêÿí äÿäÿ! 

“Ì.Í.ëÿòèô.” Áàø ýîðà àïàðìàã – þëìÿê, 

þëöá ýåòìÿê. Áÿäáÿõò, ìÿí î êÿñÿ äåéÿðÿì 

êè, áó áåø ãàðà ýöíö ëÿççÿò-äàìàã èëÿ êå÷èðèá 

áàø ýîðà àïàðìàéà. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÝÎÐÁÀÝÎÐ èñ. [ôàðñ.] Þëìöø àäàì ùàããûíäà 

ñþéöø ìÿãàìûíäà èøëÿíèð. [Ôÿõðÿääèí:] 

Îíóí [Ãÿòèáÿíèí] ýîðáàýîð àòàñûíûí 

ãûçûí ñÿàäÿòèíè ÿëèíäÿí àëäûüû áÿñ îëìàäûìû 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [ßëÿìäàð:] [Ìÿøÿäè] ãûðñàããûç 

îüëó ãûð-ñàããûç, åëÿ áèë î ýîðáàýîð 

Ùàúû Àáòàëûáûí þçöäöð êè, ãÿáèðäÿí õîðòäóéóá.. 

Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÝÎÐÄÀ 

◊ Ýîðáàýîð åòìÿê – þëìöø áèð àäàìû 

ðöñâàé åòìÿê, òÿùãèð åòìÿê, äàëûíúà ñþéìÿê. 

Áèðèñè Ùàúû Ìàíàôäûð, þçö Öðéàí îüëó; 

Ýþð ìÿí èíäè åäÿðÿì ýîðáàýîð îë öðéàíû. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Ýîðáàýîð îëìàã – þëìÿê, ýÿáÿðìÿê 

(ñþéöø êèìè èøëÿíèð). [Ñÿôÿð:] Áèëèðÿì, 

äÿäÿ-áàáàì ýîðáàýîð îëàúàã! Úÿùÿííÿìÿ, 

îíäàí ìÿíÿ áèð çÿðÿð éîõäóð. Ú.Úàááàðëû. 

ÝÎÐÄÀ èñ. Áèðàüûçëû, ÿéðè ãûëûíú; éàòàüàí. 

Ýîðäà èëÿ âóðìàã. – Ãîðîäîâîé áþðêöíö 

áàøûíà áàñûá, ýîðäàñû ãûë÷àñûíà äîëàøàäîëàøà 

éöéöðöá ýåòäè... ×ÿìÿíçÿìèíëè. Íèçÿ 

âÿ ýîðäà äàâàñûíäà [Ãÿùðÿìàíûí] áàøûíà 

âÿ öçöíÿ áèð íå÷ÿ çÿðáÿ äÿéäè. ß.Âÿëèéåâ. 

Ïðèñòàâ .. äÿñòÿñè ãîòàçëû ýîðäàñûíû ïèëëÿêÿíÿ 

òîõóíäóðìàñûí äåéÿ, ÿëèíÿ ýþòöðìöøäöð. 


ÝÎÐÅØßÍ äàí. 1. Á à õ êàôòàð 1-úè ìÿíàäà. 

[Çåéíÿá:] Êàçûì, ñÿíñÿí Ýåúÿ âàõòû 

ýîðåøÿí êèìè ãÿáðèñòàíëûãäà íÿ ýÿçèðñÿí, 

áàø-ýþçöíö íèéÿ ñàðûéûáñàí È.Øûõëû. 

2. ìÿú. Àëòäàí-àëòäàí èø ýþðÿí; çèéàíêàð 

(àäÿòÿí ñþéöø ìÿãàìûíäà). [Ñÿêèíÿ Ðöñòÿìÿ:] 

Éóõóìà ãàðà-ãóðà ýÿòèðÿí ýîðåøÿí, 

ñàìàí àëòäàí ñó éåðèäÿí Éàñòû Ñàëìàíäûð.. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Áó ýîðåøÿí îüëó ýîðåøÿí îëìàñàéäû, 

èíäèêè âàõòäà áèðúÿ áó êÿíêàí îëìàñàéäû, 

– äåéÿ, Ýÿðàé áÿé êÿäÿðëÿ äöøöíöðäö. 


ÝÎÐÝÀÙ [ôàðñ.] Ãÿáèðèñòàíäà áèð íÿñèëäÿí 

îëàí àäàìëàðûí áàñäûðûëäûüû éåð; ãÿáèð. 

[Áóäàã:] Áèðúÿ àéäàí ñîíðà áó ãÿáèð èòèááàòàð, 

àòàìûí ýîðýàùû áèëèíìÿç, íèøàíýàùûíäàí 

õÿáÿðèìèç îëìàçäû. ß.Âÿëèéåâ. [Ñÿðâíàç:] 

Úàìààò ùÿð øåéäÿí êå÷ÿð, àììà ãîùóì-ÿãðÿáàñûíûí 

.. ýîðýàùûíûí äàüûëìàñûíà 

ðàçû îëìàç. Á.Áàéðàìîâ. 

ÝÞÁßÊ èñ. 1. Ýþáÿêáàüû äöøäöêäÿí ñîíðà 

ãàðíûí îðòàñûíäà ãàëàí êè÷èê ÷óõóð, áàòûã. 

Ýþáÿéÿ ãÿäÿð (êèìè) – áåëÿ ãÿäÿð, 

áåëÿúÿí. Áè÷èí÷èëÿð ñûðà èëÿ äóðìóø, ýþáÿéÿ 

ãÿäÿð ãàëõìûø éàø îòó áè÷èð .. âÿ ãóðóìóø 

îòëàðäàí ãîòìàí âóðóðäóëàð. À.Øàèã. Ñó ýþëìÿäÿ 

ýþáÿéèìèçÿ êèìè ÷ûõûðäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

2. Á à õ ýþáÿêáàüû. Óøàüûí ýþáÿéè äöøäö. 

3. ìÿú. çàð. Áèð øåéèí ìÿðêÿçè, òÿí îðòàñû, 

ÿñàñû ìÿíàñûíäà. Äöíéàíûí ýþáÿéè. – Áó 

çàëûì îüëó çàëûì àõûðäà èøè î éåðÿ ýÿòèðèá 

÷àòäûðäû êè, Èñòàíáóëóí ýþáÿéèíäÿí õîòêàðûí 

þç ãûçûíû äà ýþòöðöá àïàðäû. “Êîðîüëó”. 

ÝÞÁßËßÊ 

4. ìÿú. Ñÿáÿáêàð, áàèñ ìÿíàñûíäà. [Ñöëåéìàí:] 

Áöòöí áó èøëÿðèí ýþáÿéè Òîôèãäè. 


5. Á à õ ýþáÿêäóàñû. [ßëÿñýÿð Ìèðçÿ 

Ùåéäÿðÿ:] ×ûõûá ýåòñÿíÿ ýþáÿê éàçìàüûí 

äàëûíúà! ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

◊ Ýþáÿê áàüëàìàã çàð. – êþêÿëìÿê, ÿòëÿíìÿê, 

ÿòÿ-úàíà äîëìàã. Éàü ñàëûá, áàüëàéûá 

úöìëÿ ýþáÿê. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ýþáÿéè äöøìÿê 

– àüûð èø íÿòèúÿñèíäÿ ãàðíû çÿäÿëÿíìÿê. 

Ýþáÿéèíè ïèéëÿíäèðìÿê – áàõ 

ýþáÿê áàüëàìàã. [Ïàøà áÿé:] Ìÿí ñÿíÿ 

öìèäÿì, ñÿí äÿ ýþáÿéèíè ïèéëÿíäèðìÿêäÿí 

áàøãà ùå÷ íÿéÿ ôèêèð âåðìèðñÿí. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝÞÁßÊÁÀÜÛ èñ. àíàò. Èíñàí âÿ éà ùåéâàí 

ðöøåéìèíè àíàíûí áÿäÿíè èëÿ áèðëÿøäèðÿí 

âÿ ðöøåéìèí ãèäàëàíìàñûíà âàñèòÿ îëàí áîðó. 

ÝÞÁßÊÚÈÊ èñ. Áàëàúà, êè÷èê ýþáÿê. 

Ðöøåéìëÿ àíàíûí ÿëàãÿñè ýþáÿêúèê âàñèòÿñèëÿ 

éàðàäûëûð. “Ãàðàìàë”. 

ÝÞÁßÊÄÓÀÑÛ èñ. Êþùíÿ ìÿèøÿòäÿ: úÿùàëÿò 

âÿ íàäàíëûã ÿëàìÿòè îëàðàã õÿñòÿ, éàõóä 

óøàüû îëìàéàí ãàäûíëàðûí ýþáÿêëÿðè ÿòðàôûíà 

éàçûëàí äóà. 

ÝÞÁßÊÝÞÒÖÐßÍ èñ. Êþùíÿ ìÿèøÿòäÿ: 

ýþáÿêýþòöðìÿ èëÿ ìÿøüóë îëàí àðà ùÿêèìè. 

ÝÞÁßÊÝÞÒÖÐÌß èñ. Êþùíÿ ìÿèøÿòäÿ: 

àðà ùÿêèìëÿðèíèí äóà îõóéóá ýþáÿéÿ ïöôëÿìÿñèíäÿí 

èáàðÿò éàëàí÷û ìöàëèúÿ öñóëó. 

ÝÞÁßÊÊßÑÌß èñ. åòíîãð. Ãûç âÿ îüëàí 

óøàüûíû àíàäàí îëàíäà áèð-áèðèíÿ íèøàíëàìà 

àäÿòè: áåøèêêÿñìÿ. Ñàëîíäàí äàùà áèð ãûç ñÿñè 

åøèäèëäè: – Äåéèðëÿð, êå÷ìèøäÿ ýþáÿêêÿñìÿ 

îëàðäû.. ß.Ñàäûã. 

ÝÞÁßÊËÈ ñèô. äàí. Ãàðíû èðè îëàí; êþê, 

éîüóí, éåêÿãàðûí. Ýþáÿêëè àäàì. – Àòëû 

äÿñòÿñèíèí þíöíäÿ ýÿëÿí éàøûë ÷àëìàëû, 

øèøìàí ýþáÿêëè àäàì Ùÿìÿäàí âàëèñè èäè.. 


ÝÞÁßÊÉÀÇÀÍ èñ. êþùí. Ýþáÿêäóàñû éàçàí 

àäàì, ìîëëà (á à õ ýþáÿêäóàñû). Äåéèí 

î ýþáÿêéàçàíà, ãÿëÿìèí óúóí éàâàø áàñ! 

Ì.Ìþúöç. 

ÝÞÁßËßÊ èñ. 1. áîò. Õëîðîôèëè îëìàéàí, 

ÿñàñÿí ñïîðëàð âàñèòÿñèëÿ ÷îõàëàí èáòèäàè áèòêè. 

Éåìÿëè ýþáÿëÿê. Çÿùÿðëè ýþáÿëÿêëÿð. – Óøàãëàðû 

òàïûá, ÷èéÿëÿê, ýþáÿëÿê òîïëàìàüà, éà 

äÿðÿäÿ äàøëàð àðàñûíäà áàëûã òóòìàüà ýåäèðäèê. 

À.Øàèã. [Ñîíà:] Áèëèðñÿí, Åéâàç, áèç 

257

ÝÞÁßËßÊÁÀØ 

ýþáÿëÿê éûüìàüà ýåòìèøäèê, áèð ýþáÿëÿê òàïìûøûã... 


2. Áèð ñûðà äÿðè õÿñòÿëèêëÿðèíèí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñèíÿ 

ñÿáÿá îëàí áèòêè ìèêðîîðãàíèçìëÿðè. 

Ýþáÿëÿê õÿñòÿëèêëÿðè. 

◊ Ýþáÿëÿê êèìè éåðäÿí ÷ûõìàã (ýþéÿðìÿê) 

– òåç âÿ áîëëó ìåéäàíà ýÿëìÿê, 

òþðÿìÿê. 

ÝÞÁßËßÊÁÀØ ñèô. Áàøûíûí ôîðìàñû ýþáÿëÿê 

êèìè îëàí; éàñòûáàø. Ýþáÿëÿêáàø àäàì. 

// èñ. Àü ÿììàìÿëè äèí õàäèìëÿðèíÿ èñòåùçà 

èëÿ âåðèëÿí àä. [Ôàòìà:] Þçöì äÿ øÿðè ìÿñÿëÿëÿðè 

ìèí ñÿíèí êèìè ýþáÿëÿêáàøäàí àðòûã 

áèëèðÿì. Ï.Ìàêóëó. 

ÝÞÁßËßÊÚÈÊ èñ. Êè÷èê, õûðäà ýþáÿëÿê. 

ÝÞÁßËßÊËÈÊ èñ. ×îõëó ýþáÿëÿê áèòÿí 

éåð. 

ÝÞÁßËßÊØßÊÈËËÈ áàõ ýþáÿëÿêâàðè. 

ÝÞÁßËßÊØßÊÈËËÈËÈÊ áàõ ýþáÿëÿêâàðèëèê. 

ÝÞÁßËßÊÂÀÐÈ ñèô. Ýþáÿëÿê øÿêëèíäÿ 

îëàí, øÿêèëúÿ ýþáÿëÿéÿ îõøàéàí; ýþáÿëÿêøÿêèëëè. 

Ýþáÿëÿêâàðè òàü. 

ÝÞÁßËßÊÂÀÐÈËÈÊ èñ. Ýþáÿëÿéÿ îõøàéàí 

øåéèí øÿêèë âÿ âÿçèééÿòè; ýþáÿëÿê 

øÿêèëëèëèê. 

ÝÞÄßÚÈÊ ñèô. Áîéúà ÷îõ áàëàúà; ãûñàáîéëó, 

êè÷èêáîéëó. Ñèçè ìàðàãëàíäûðàí ìÿùðóì 

ñàùèáè ùàìàí áó ýþäÿúèê, àõñàã, éàðàøûãñûç 

àäàìäûð. Ìèð Úÿëàë. // Ýþäÿê, ãûñà, 

ýþäÿðÿê. [Íàèëÿíèí] ÿéíèíäÿ ýþäÿúèê áèð ÷èò 

äîí âàðäû. È.Ùöñåéíîâ. 

ÝÞÄßÚÈÊËÈÊ èñ. Ýþäÿúèê øåé âÿ éà 

àäàìûí ùàëû. 

ÝÞÄßÊ áàõ ãûñà. Ýþäÿê îüëàí. Ýþäÿê 

ñà÷. Ýþäÿê âàõò. Ýþäÿê éîë. Ýþäÿê (ç.) äàíûøìàã. 

Èñ. ìÿíàñûíäà. Ýþäÿê àòûëäû âóðäó 

óçóíóí áàøûíà; Óçóí äåäè: “ßúÿá éàäûìà 

ñàëäûí”. (Ìÿñÿë). 

ÝÞÄßÊÀÉÀÃ(ËÛ) ñèô. Àéàüû ýþäÿê îëàí; 

ãûñààéàãëû. Ýþäÿêàéàã ìèç. 

ÝÞÄßÊÁÀÐÌÀÃËÛ ñèô. Áàðìàüû, éà 

áàðìàãëàðû ýþäÿê îëàí. 

ÝÞÄßÊÁÎÜÀÇ(ËÛ) ñèô. Áîüàçû, ãóíúó ýþäÿê 

îëàí; ãûñà áîüàç(ëû). Ýþäÿêáîüàç ÷ÿêìÿ. 

ÝÞÄßÊÁÎÉ(ËÓ) ñèô. Áîéó ùöíäöð îëìàéàí, 

áîéó ãûñà îëàí; àë÷àãáîé(ëó) : 

..Íîâðóç 

30 éàøûíäà, ýþäÿêáîé, úàíëû îüëàí èäè. 

Í.Íÿðèìàíîâ. ..[Ðÿùèì áÿé] ýþäÿêáîéëó, 

ÝÞÄßËÄÈËÌß 

àëòìûø ñèííèíè þòìöø áèð êèøè èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ýþäÿêáîé, òþêìÿäàáàí, êöðÿí Äàøäÿìèðèí 

éàíàãëàðû éàéëàã ùàâàñûíäàí ãûïãûðìûçû 

èäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÝÞÄßÊÁÎÉÓÍ(ËÓ) ñèô. Áîéíó ýþäÿê 

îëàí; ãûñàáîéóí(ëó). Ýþäÿêáîéóíëó àäàì. 

ÝÞÄßÊÚß 1. çÿðô Ãûñàúà, óçóí îëìàéàí, 

ìöõòÿñÿð. Ýþäÿêúÿ äàíûøìàã. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

Ýþäÿêúÿ èï. 

2. èñ. Áÿäÿíÿ êèï éàïûøàí ãûñà èñòè öñò ýåéèìè. 

Ïàìáûãëû ýþäÿêúÿ. Ìåøèí ýþäÿêúÿ. 

– ..Ýþäÿêúÿñèíè ÷èéíèíÿ ñàëìûø Äàäàø Ëÿëÿøîâ 

.. èñòåùçà èëÿ ýöëäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. Õÿëèë 

ÿëëÿðèíè úèáëÿðèíäÿí ÷ûõàðûá ýþäÿêúÿñèíèí 

áîéíóíó ãàëäûðäû. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ÝÞÄßÊÚßËÈ ñèô. Ýþäÿêúÿ ýåéìèø, ÿéíèíäÿ 

ýþäÿêúÿ îëàí. ..Ýþäÿêúÿëè, àðûã áèð 

îüëàí äèðåêòîð îòàüûíà ýèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÝÞÄßÊÚßËÈÊ ñèô. Ýþäÿêúÿ òèêìÿéÿ 

éàðàðëû, ýþäÿêúÿ òèêìÿê ö÷öí. Ýþäÿêúÿëèê 

ïàð÷à. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Àëëàù åëÿéÿéäè, ìÿíÿ 

ýþäÿêúÿëèê, øàëâàðëûã äà àëìûø îëàéäû! 


ÝÞÄßÊÄßÑÒß(ËÈ) áàõ ýþäÿêñàï(ëû). 

Ýþäÿêäÿñòÿëè áàëòà. 

ÝÞÄßÊÃÛ×(ËÛ) ñèô. Ãû÷ëàðû ýþäÿê îëàí; 

ãûñàãû÷ëû. Ýþäÿêãû÷ëû êèøè. 

ÝÞÄßÊÃÎË(ËÓ) ñèô. Ãîëó ýþäÿê îëàí; 

ãûñàãîë(ëó). Ýþäÿêãîëëó æàêåò. – [Ãûçëàð] 

êîìáèíåçîí ýåéìèø, ñà÷ëàðûíû éûüûá éàéëûãëà 

áàüëàìûø, äèðñÿêäÿí éóõàðû ýþäÿêãîëëó êþéíÿêëÿðäÿ 

ùÿâÿñëÿ èøëÿéèðäèëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÞÄßÊÃÓÉÐÓÃ(ËÓ) ñèô. Ãóéðóüó ýþäÿê 

îëàí; ãûñàãóéðóã(ëó). Ýþäÿêãóéðóã èò. – Ýþäÿêãóéðóã 

äàé÷àëàðûí êèøíÿìÿñè åøèäèëèðäè. 


ÝÞÄßÊËÈÊ èñ. Ýþäÿê øåéèí ùàëû; ãûñàëûã 

(óçóíëóã çèääè). ..À êèøè! Î íÿäè ùÿð íþìðÿäÿ 

ýþòöðöá áÿçè ìöñÿëìàí øÿùÿðëÿðèíèí àðâàäëàðûíûí 

òóìàíûíûí ýþäÿêëèýèí ýàù éàçûðñàí, 

ýàù äà øÿêëèí ÷ÿêèðñÿí Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÝÞÄßÊÑÀ×(ËÛ) ñèô. Ñà÷ëàðû ýþäÿê îëàí, 

ñà÷ëàðû ãûñà êÿñèëìèø; ãûñàñà÷(ëû). Ýþäÿêñà÷ 

ãûç. 

ÝÞÄßÊÑÀÏ(ËÛ) ñèô. Ñàïû ýþäÿê îëàí; ãûñàäÿñòÿ(ëè). 

Ýþäÿêñàï áåë. 

ÝÞÄßÊÉÓÍ(ËÓ) ñèô. Éóíó ýþäÿê îëàí; 

ãûñàéóí(ëó). Ýþäÿêéóíëó ãîéóí. 

ÝÞÄßËÄÈËÌß “Ýþäÿëäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

258

ÝÞÄßËÄÈËÌßÊ 

ÝÞÄßËÄÈËÌßÊ ìÿúù. Ýþäÿê êÿñèëìÿê, 

êÿñèëèá ýþäÿê åäèëìÿê; ãûñàëäûëìàã. 

ÝÞÄßËÌß “Ýþäÿëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÄßËÌßÊ ô. 1. Ýþäÿê îëìàã, ãûñàëìàã. 

Ïàëòàðû éóäóãúà ýþäÿëäè. – [Ðçà:] 

Äèâàðëàðûí êþëýÿñè ýþäÿëÿðÿê þç äèáèíÿ äöøäöéö 

ýöíîðòà çàìàíëàðû ýöíÿø àäàìû èëàí 

êèìè ÷àëûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Àüàúëàðûí óçàíàí 

êþëýÿëÿðè ýåòäèêúÿ ýþäÿëèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

2. Ìöääÿòúÿ àçàëìàã, ìÿùäóäëàøìàã, 

ãûñàëìàã. Ýåúÿëÿð ýþäÿëèð. – Ýþäÿëèð èøòÿ 

ýöí, ùàâà ñîéóéóð; Ïàéûç îëìóø, ñîéóã êöëÿê 

÷îâóéóð. À.Ñÿùùÿò. Àüûð áèð éóõóéëà êå- 

÷èð ìèí ñÿùÿð; Öðÿê äèë à÷ûð êè, ýþäÿëèð þìöð! 


ÝÞÄßËÒÄÈÐÌß “Ýþäÿëòäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÄßËÒÄÈÐÌßÊ èúá. Ýþäÿê ùàëà ñàëäûðìàã; 

ãûñàëòäûðìàã. 

ÝÞÄßËÒÌß “Ýþäÿëòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÄßËÒÌßÊ ô. 1. Ýþäÿê åòìÿê, ãûñà 

åòìÿê, ãûñàëòìàã. Ïàëòîíó ýþäÿëòìÿê. 

2. Ìöääÿòúÿ àçàëòìàã, ìÿùäóäëàøäûðìàã, 

ãûñàëòìàã. Äåäèí êè, ùóðèëÿð ÷àòìàç êþìÿéÿ; 

Ìåéâÿñèç õÿéàëëàð þìöð ýþäÿëäèð! Ñ.Âóðüóí. 

Ìöøêöíàçûí àíàñû ãàðäàøûíûí äÿðäèíè ÷ÿêÿ- 

÷ÿêÿ þìðöíö ýþäÿëòäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝÞÄßÍ èñ. äàí. Ãàðûí. ×àããàë âàð êè, 

ýþäÿí ÷ûõàðûð, ãóðäóí àäû áÿäíàìäûð. (Àòà. 

ñþçö). 

ÝÞÄßÍÃÓËÓ áàõ ãàðûíãóëó. 

ÝÞÄßÍÃÓËÓËÓÃ áàõ ãàðûíãóëóëóã. 

ÝÞÄßÐßÊ ñèô. 1. Áèð ãÿäÿð ýþäÿê; ýþäÿúèê, 

ãûñàúûã. [Ýÿëÿí èø÷èëÿðäÿí] áèðè .. ýþäÿðÿê, 

éàïûøûãëû, ãàðà áèð êèøè èäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÝÞË èñ. 1. Äÿíèçëÿ áèëàâàñèòÿ ÿëàãÿñè îëìàéàí 

òÿáèè ñó ùþâçÿñè. Àðàë ýþëö. Ýþé ýþë. 

Øîð ýþë. – Áèð ýþë è÷ðÿ öçöðäö áèð éåêÿ ãàç; 

Þçöíÿ ôÿõð åäèá óçàòäû áîüàç. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Ãóøëàð ó÷óð ýþéëÿðäÿ; Þðäÿê öçöð ýþëëÿðäÿ. 

À.Ñÿùùÿò. // Ñöíè ñóðÿòäÿ äöçÿëäèëìèø áþéöê 

ñó àíáàðû; äÿðéà÷à. Ìèíýÿ÷åâèð ýþëö. // áàõ 

ýþëìÿ÷ÿ. Êö÷ÿäÿ ýþëëÿð ÿìÿëÿ ýÿëìèøäè. – 

Ùÿëÿ òàìàì ãóðóìàìûø éàüûø ýþëëÿðè; Öçÿðèíäÿ 

áóëóä-áóëóä ó÷óð ìèë÷ÿêëÿð. Ñ.Âóðüóí. 

Ýþë áàüëàìàã – áèð éåðÿ éûüûëûá ãàëìàã, 

àõìàìàã (ìàéåëÿð ùàããûíäà). Ãàí ýþë áàüëàìûøäû. 

– Äàøû àüçûíäàí ýþòöðöá ýþðäöì 

êè, ùèíèí è÷è ýþë áàüëàìûø, âàð ñÿñèìëÿ:– Áîüóëìóø! 

– äåéÿ áàüûðäûì. À.Øàèã. 

ÝÞËÌß×ß 

2. ìÿú. Òÿøáåù êèìè áèð øåéèí ÷îõ îëäóüó 

“éåð” ìÿíàñûíäà. Ãÿì ýþëöíäÿ öçìÿê. – 

ßëÿñýÿð ãóðáàíäû áåëÿ ýÿëèíÿ; Ñîíà êèìè úóìóá 

åøãèí ýþëöíÿ. Àøûã ßëÿñýÿð. Áèð äÿñòÿ 

úàâàí âÿ èýèä îüëàí àòÿø ýþëöíäÿ öçöð, ÿðèäèëìèø 

îääà ÷èìèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

◊ Ýþë èéèðè áîò. – éåðëÿ ñöðöíÿí êþêöìñîâ 

ýþâäÿëè ÷îõèëëèê áèòêè. 

ÝÞË-ÝÞË çÿðô Áÿçè éåðëÿð ãóðó, áÿçè éåðëÿð 

ñó èëÿ äîëó ùàëäà, ñó éûüûíëàðû øÿêëèíäÿ. 

Àõàí ÷àé ýþë-ýþë îëóá áóðóëóð âÿ ñîíðà éåíÿ 

à÷ûëûá ýåäèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. // Ìÿú. ìÿíàäà. 

Ýþë-ýþë îëóá ñèðèøêèì, ýöëçàð îëóá êÿíàðûì; 

Ìÿí íåéëÿéèì áàùàðû, éà áàüö ëàëÿçàðû. 


ÝÞËËßÍÄÈÐÌß “Ýþëëÿíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞËËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Ýþë ùàëûíà ñàëìàã, 

ýþë êèìè ñó éûüìàã, ýþëìÿ÷ÿ ÿìÿëÿ ýÿòèðìÿê. 

Êö÷ÿíè ýþëëÿíäèðìÿê. 

ÝÞËËßÍÌß “Ýþëëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞËËßÍÌßÊ ô. 1. Ýþë ùàëûíà äöøìÿê, 

ýþë êèìè ñó éûüûëìàã, ýþëìÿ÷ÿ ÿìÿëÿ ýÿëìÿê. 

Éàüûøäàí êö÷ÿëÿð ýþëëÿíäè. – Áèð ýöí 

Ãÿìÿð àüàúëàðûí äèáèíè ÷àëà åäèðäè êè, ñó 

ýþëëÿíñèí, àüàúëàð ñó è÷ñèí. (Íàüûë). Îðäàáóðäà 

ýþëëÿíìèø (ô.ñèô.) ñóëàðûí è÷èíäÿí 

àäàìáîéó ùöíäöðëöéöíäÿ ýþé ãàìûøëàð 

óúàëûðäû. Ì.Ùöñåéí. 

2. Òÿøáåù êèìè “ýþç éàøû àõûòìàã” ìÿíàñûíäà. 

Ãàíëû éàøûì ýöíäÿí-ýöíÿ áîëëàíäû; 

Àõäû, àõäû ñèíÿì öñòÿ ýþëëÿíäè. Ì.Â.Âèäàäè. 

Àíàìûí ýþç éàøû àõûá ýþëëÿíäè; Ñîíðà ñà÷ëàðûíû 

éîëóá äèëëÿíäè. Ñ.Âóðüóí. 

ÝÞËËÖÊ èñ. Ýþë ÷îõ îëàí éåð. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

Ýþëëöê ñàùÿ. 

ÝÞËÌß äàí. áàõ ýþëìÿ÷ÿ. Íåôò ýþëìÿñè. 

Ñó ýþëìÿñè. – Áó ýþëìÿëÿðäÿ áàëûã àõòàðûðäûã. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ýþëìÿ ñóëàðûíûí 

ðÿíýè ñàïñàðû; Õÿñòÿëèê ãóðóäóð àüàúëûãëàðû. 

Ñ.Âóðüóí. Àüúàãàíàä äÿñòÿ-äÿñòÿ; Âûçûëäàäû 

ýþëìÿ öñòÿ. Ì.Äèëáàçè. Ýþëìÿ áàüëàìàã 

(òóòìàã) – áàõ ýþëìÿëÿíìÿê. ×èðê ñóëàð 

ýþëìÿ áàüëàéûá. – Ñó àíúàã îéóãëàðäà, ÷óõóðëàðäà 

ýþëìÿ òóòàðäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÝÞËÌßÚ èñ. Êè÷èê, áàëàúà ýþëìÿ÷ÿ; ýþëìÿ. 

ÝÞËÌß×ß èñ. Êè÷èê ýþë, áàëàúà ýþë, ñó 

âÿ éà ÷èðêàá éûüûíû. Ýþëìÿ÷ÿíèí öñòöíäÿí àòëàíìàã. 

Íåôò ýþëìÿ÷ÿñè. – Éîë ãûðàãëàðûíäàêû 

ñóëàð âÿ ýþëìÿ÷ÿëÿð áóç áàüëàìûø, Ñàâàëàíûí 

259

ÝÞËÌß×ßËßÍÄÈÐÌß 

áàøû ÿáÿäè äóìàí è÷èíäÿ èòìèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Áèç àõìàçëàðûí, ýþëìÿ÷ÿëÿðèí ùàìûñûíû 

ãóðóäàúàüûã. ß.Ñàäûã. Ýþëìÿ÷ÿëÿð ýþëÿ äþíöá; 

Ìåøÿëÿðèí ÷àéûíà áàõ. Ù.Àðèô. 

ÝÞËÌß×ßËßÍÄÈÐÌß “Ýþëìÿ÷ÿëÿíäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝÞËÌß×ßËßÍÄÈÐÌßÊ èúá. Ýþëìÿ÷ÿ 

ÿìÿëÿ ýÿòèðìÿê, ñóéó âÿ éà áàøãà ìàéåíè 

áèð éåðÿ éûüìàã. Áóðóüóí ÿòðàôûíû ýþëìÿ÷ÿëÿíäèðìÿê. 

ÝÞËÌß×ßËßÍÌß “Ýþëìÿ÷ÿëÿíìÿê”- 


ÝÞËÌß×ßËßÍÌßÊ ô. Ýþëìÿ÷ÿ ÿìÿëÿ 

ýÿëìÿê, áèð éåðÿ éûüûëûá ãàëìàã; àõìàìàã. 

Ñó êö÷ÿäÿ ýþëìÿ÷ÿëÿíäè. – Ýþëäÿí óçàíûá 

ýÿëÿí êþùíÿ àðõûí áóëàíûã ëåùìÿëè ñóéó òàõûëû 

áàñàðàã ýþëìÿ÷ÿëÿíèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

..Êèì èñÿ ãàéûüûí äþâðÿñèíäÿ ýþëìÿ÷ÿëÿíìèø 

(ô.ñèô.) ñóéóí è÷èíäÿ àüûð-àüûð àääûìëàéûðäû. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Åëÿ áèë èëëÿðëÿ àõàí àë-ãàíûí; 

Áàéðàüûí äèáèíäÿ ýþëìÿ÷ÿëÿíäè. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÝÞËÌß×ßËÈ ñèô. Ýþëìÿ÷ÿ îëàí, ýþëìÿ÷ÿ 

ÿìÿëÿ ýÿëìèø. Ýþëìÿ÷ÿëè êö÷ÿ. – Ýþëìÿ÷ÿëè, 

çèáèëëè î óúãàð êö÷ÿëÿðäÿ; Ãàðàíëûã äþíýÿëÿðäÿ 

ëàë êþëýÿëÿð ñöðöíöð. ß.Úÿìèë. 

ÝÞËÌß×ßËÈÊ èñ. Ýþëìÿ÷ÿ ÷îõ îëàí éåð. 

Ýþëìÿ÷ÿëèéè ãóðóòìàã. 

ÝÞËÌßËßÍÌß “Ýþëìÿëÿíìÿê”äÿí. 

ÝÞËÌßËßÍÌßÊ äàí. áàõ ýþëìÿ÷ÿëÿíìÿê. 

Êö÷ÿ ýþëìÿëÿíäè. 

ÝÞÌÄÖÐÌß “Ýþìäöðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÌÄÖÐÌßÊ ô. Áàñäûðìàã, ãóéóëàìàã, 

òîðïàüûí àëòûíäà ýèçëÿòìÿê. 

ÝÞÌÄÖÐÖËÌß “Ýþìäöðöëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÌÄÖÐÖËÌßÊ ìÿúù. Áàñäûðûëìàã, ãóéóëàíäûðûëìàã, 

òîðïàüûí àëòûíäà ýèçëÿäèëìÿê. 

ÝÞÌÝÞÉ 1 ñèô. Òöíä-ýþé, òöíä-ìàâè. Ýþìýþé 

ïàëòàð. – Áóëóäñóç, à÷ûã, øÿôôàô, ýþìýþé 

ñÿìà áèðäÿí-áèðÿ áóëàíûð.. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÝÞÌÝÞÉ 2 1. ñèô. Òöíä-éàøûë, éàìéàøûë; 

ùÿð òÿðÿôè éàøûë. Ýþìýþé ïàð÷à. – Ãóøëàð 

ýþìýþé áóäàãëàðäà îòóðóá îõóøóðäóëàð. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Îðòàäà ýþìýþé îòëàðäà àòëàç 

êèìè äþøÿíìèø ýåíèø áèð ìåéäàí âàðäû. 


2. çÿðô Ñîéóãäàí, ùèðñäÿí ýþéÿðìèø. Ùèðñèíäÿí 

ýþìýþé îëìàã. – Èøëÿìèø ãàíûíà áó 

ãóäóç øàõòà; Ãàëûí äîäàãëàðû ýþìýþé êÿñèëèð. 

Ñ.Âóðüóí. [Øàìõàëûí] ýèúýàùëàðûíäàêû äà- 

260 

ÝÞÌÖËÌßÊ 

ìàðëàð ýþìýþé ýþéÿðèá øèøäè, àç ãàëäû êè, 

ïàðòëàñûí. È.Øûõëû. 

3. èñ. Çÿðáÿ âÿ ñ. íÿòèúÿñèíäÿ áÿäÿíèí ùÿð 

ùàíñû áèð éåðèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí òöíä-ýþé ëÿêÿ. 

Ãîíøóëàð ùÿëÿ î âàõò äåéèðäèëÿð êè, Ìèíàéÿíèí 

öçö-ýþçö ýþìýþéäöð, úûðûã-úûðûãäûð. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Ýþìýþé ýþéÿðìÿê – ýþé 

ëÿêÿëÿð ÿìÿëÿ ýÿëìÿê, áÿðê ýþéÿðìÿê. 

[Ñÿðèééÿ:] Ùÿëÿ áó ýöí ñÿùÿð ìÿíè î ãÿäÿð 

âóðóáëàð êè, ÿíäàìûì ýþìýþé ýþéÿðèá. 

Ú.Úàááàðëû. Þçö éîõñóë áàëàñû, ùÿì äÿ ãÿðèá; 

Öç-ýþçö ýþð íåúÿ ýþìýþé ýþéÿðèá. ß.Âàùèä. 

ÝÞÌÝÞÉËÖÊ 1 èñ. Òöíä-ýþé ðÿíýäÿ îëàí 

øåéèí ùàëû; òöíä-ìàâèëèê. 

ÝÞÌÝÞÉËÖÊ 2 èñ. Òöíä-éàøûë ðÿíýäÿ 

îëàí øåéèí ùàëû; éàìéàøûëëûã, òöíä-éàøûëëûã, 

ùÿð òÿðÿôè éàøûë îëìà. 

ÝÞÌÌß “Ýþììÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÌÌßÊ ô. 1. Áàñäûðìàã, òîðïàüà ãóéóëàìàã, 

òîðïàüûí àëòûíäà ýèçëÿòìÿê. Çàâàëëû 

ãîúàíû ìÿçàðà ýþìäöì, ùÿì äÿ áèð äàùà ñîéóã 

ìÿçÿììÿòëÿðèíè åøèòìÿìÿê ö÷öí êþùíÿ, 

÷öðöê ôÿëñÿôÿ âÿ ìöùàêèìÿëÿðè èëÿ áÿðàáÿð 

ýþìäöì. À.Øàèã. [Àéäÿìèð:] ..Àéäÿìèðè 

òîðïàãëàðà ýþììÿìèø ùå÷ êÿñ îíóí öðÿéèíÿ 

òîõóíìàç. Ú.Úàááàðëû. 

2. ìÿú. Ìÿùâ åòìÿê, ïó÷ åòìÿê, éîõà ÷ûõàðìàã. 

ÝÞÌÐÖÊ èñ. Þëêÿéÿ ýÿòèðèëÿí âÿ éà þëêÿäÿí 

÷ûõàðûëàí ìàëëàðäàí, øåéëÿðäÿí àëûíàí 

äþâëÿò ðöñóìó. Ýþìðöê àëìàã. Ýþìðöê ïóëó. 

// áàõ ýþìðöêõàíà. [Ùàúû Ãàðà:] Áàøûíà 

äþíöì, îí áåø èëäèð ïàäøàù ýþìðöéöíÿ èëäÿ 

ìÿí ÿëëè òöìÿí õåéèð âåðèðÿì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÝÞÌÐÖÊ×Ö èñ. Ýþìðöêõàíà õèäìÿò÷èñè. 

ÝÞÌÐÖÊÕÀÍÀ èñ. Þëêÿéÿ ýÿòèðèëÿí âÿ 

þëêÿäÿí ÷ûõàðûëàí ìàëëàðû âÿ éà øåéëÿðè éîõëàéûá 

ýþìðöê ðöñóìó àëìàã èøèëÿ ìÿøüóë îëàí 

äþâëÿò èäàðÿñè. Ýþìðöêõàíà èø÷èñè. – [ßñýÿð 

áÿé:] Ñÿáÿáè îäóð êè, ãàðàáàüëûëàðûí, .. ýþìðöêõàíà 

ãàðîâóëëàðûíûí âÿ êàçàêëàðûí ãîðõóñóíäàí 

ãóø ãóøëóüó èëÿ Àðàçûí î òàéûíà 

ñÿêÿ áèëìèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÝÞÌÐÖÊËÖ ñèô. Öçÿðèíÿ ýþìðöê ãîéóëìóø, 

ýþìðöê àëûíàí. Ýþìðöêëö ìàë. 

ÝÞÌÐÖÊÑÖÇ ñèô. Öçÿðèíÿ ýþìðöê ãîéóëìàìûø, 

ýþìðöê àëûíìàéàí. Äèïëîìàòèê 

èø÷èëÿð ö÷öí àïàðûëàí ýþìðöêñöç ìàëëàð. 

ÝÞÌÖËÌßÊ ìÿúù. 1. Áàñäûðûëìàã, ãóéóëàíìàã, 

òîðïàã àëòûíäà ýèçëÿäèëìÿê. Êÿí-

ÝÞÍ 

äèìèçèí ÿí éàõøû àäàìëàðû îðàäà òîðïàüà 

ýþìöëäö. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ãàðàíëûüà 

(çöëìÿòÿ) ýþìöëìÿê – ãàðàíëûüà, çöëìÿòÿ 

ãÿðã îëìàã, ãàðàíëûüà áàòìàã. Ìàøûíûí èøûüû 

ãûëûíú êèìè Ìÿðäàíûí ýþçëÿðèíÿ ñàíúûëäû. 

Ñîíðà óñòàíûí ýþçëÿðèíäÿ ùÿð øåé ãàðàíëûüà 

ýþìöëäö. Ù.Ñåéèäáÿéëè. Àéíàáÿíäè ñàüñîëäàí 

ìåéâÿ àüàúëàðû áöðöìöø, àë÷àã åâ 

çöëìÿòÿ ýþìöëìöøäö. È.Ùöñåéíîâ. 

2. ìÿú. Ìÿùâ åäèëìÿê, éîõ åäèëìÿê, ïó÷à 

÷ûõàðûëìàã. Íÿ êþíëö à÷ûëäû, íÿ ýöëäö ãÿëáè; 

Àíàìûí òîðïàüà ýþìöëäö ãÿëáè. Î.Ñàðûâÿëëè. 

ÝÞÍ èñ. Èðè ùåéâàíëàðûí èøëÿíìèø äÿðèñè. 

Àéàããàáûíûí àëòû ýþíäöð. Ýþíö ñóéà âåðìÿ, 

âåðäèí ùåéôñèëÿíìÿ. (Àòà. ñþçö). // Áó äÿðèäÿí 

ãàéðûëìûø. Ýþí àëòëûã. 

◊ Ýþíö äóçëàìàã èñòåù. – þëìÿê, ýÿáÿðìÿê. 

[Àçàä:] Àðâàä ýöí-ýöíäÿí ñàðàëûð, äåéÿñÿí, 

áó äà áàúûëàðû êèìè ýþíö äóçëàéàúàã, 

éåíÿ õÿðúÿ äöøöá òÿçÿäÿí åâëÿíÿúÿéÿì! 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ýþíöíäÿí ñîéìàã (÷ûõàðìàã) 

– çÿðÿðèíèí ÿâÿçèíè áèðèíäÿí ýöúëÿ àëìàã. 

[Ùÿñÿí:] Çèéàíëûüûí ùàìûñûíû ñÿíèí 

ýþíöíäÿí ñîéàúàüàì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ýþíöíö 

ñîéìàã (àëìàã) – 1) áÿðê úÿçàëàíäûðìàã, 

äèâàí òóòìàã. [Àüà Êÿðèì õàí:] Òåç 

îë, éîõñà, âàëëàù, ýþíöíö àëëàì. Í.Âÿçèðîâ. 

[Éàõøû:] Ãàéíûì äöíÿí àðàáà èëÿ øÿùÿðÿ ýåäèá. 

Éîõñà ìÿí áóðà ýÿëÿ áèëÿðäèì Ìÿíèì 

ýþíöìö ñîéàðäû. Ú.Úàááàðëû; 2) ÷îõ áàùà 

ãèéìÿòÿ ñàòìàã, áàùà÷ûëûã åòìÿê. Ìöøòÿðèëÿðèí 

ýþíöíö ñîéìàã. Äàááàüõàíàäà (äàááàüäà) 

ýþíöíö òàíûìàã (ýþíöíÿ áÿëÿä 

îëìàã) – áàõ äàááàüõàíà. 

ÝÞÍ×Ö èñ. Ýþí÷öëöêëÿ ìÿøüóë îëàí àäàì. 

ÝÞÍ×ÖËÖÊ èñ. 1. Ýþí÷öíöí èøè, ïåøÿñè. 

2. Ýþí èñòåùñàëû. Ýþí÷öëöéö èíêèøàô åòäèðìÿê. 

– Ìÿðýöìöø òÿáàáÿòäÿ, ïèðîòåõíèêàäà, 

ýþí÷öëöêäÿ, ñàðû ðÿíý èñòåùñàëûíäà âÿ áàøãà 

ñàùÿëÿðäÿ èøëÿíèð. Ì.Ãàøãàé. 

ÝÞÍÄßÐÈËÌß “Ýþíäÿðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÍÄßÐÈËÌßÊ “Ýþíäÿðìÿê”äÿí ìÿúù. 

Ãîøóí ýþíäÿðèëìÿê. Åçàìèééÿòÿ ýþíäÿðèëìÿê. 

Ìÿêòóá ëàçûìè éåðÿ ýþíäÿðèëäè. 

◊ Ñèáèðÿ ýþíäÿðèëìÿê êþùí. – Ñèáèðÿ ñöðýöí 

åäèëìÿê, êàòîðãàéà ýþíäÿðèëìÿê (êå÷ìèøäÿ 

Ñèáèð ñöðýöí, êàòîðãà éåðè ñàéûëûðäû). 

[Ìöñòÿíòèã:] Ñÿíèí Ñèáèðÿ ýþíäÿðèëìÿéèíÿ áó 

ñÿíÿä êèôàéÿò åäÿð. Ù.Íÿçÿðëè. 

ÝÞÍÖÃÀËÛÍ 

ÝÞÍÄßÐÈØ èñ. Ýþíäÿðìÿ èøè, ýþíäÿðìÿ, 

éîëëàìà. 

ÝÞÍÄßÐÌß “Ýþíäÿðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÍÄßÐÌßÊ ô. 1. Éîëëàìàã (áèðèíÿ âåðìÿê, 

÷àòäûðìàã ö÷öí). Ìÿêòóá ýþíäÿðìÿê. 

Ñîâãàò ýþíäÿðìÿê. Ïî÷òëà ïóë ýþíäÿðìÿê. 

– [Îüóë:] Àòà, àéäà îí áåø ìàíàò ãàðäàøûìà 

ýþíäÿðÿ áèëÿðñÿí ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Éàøëû êèøè:] 

Òÿê áèð òåëåãðàì öçÿðèíÿ áèç [òàòàð òàúèðèíÿ] 

âàãîíëàðëà ìàë ýþíäÿðèðäèê. Ñ.Ùöñåéí. 

2. Áèð òàïøûðûãëà áèð éåðÿ éîëëàìàã. Óøàüû 

äöêàíà ýþíäÿðìÿê. [ßñýÿð:] Ýöíö áó ýöí 

Ñöëåéìàíû ýþðñÿì ýþíäÿðÿúÿéÿì êè, ýåäèá 

åë÷èëèê åëÿñèí. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ìÿùÿììÿä Ñÿôè 

àüà áèð àç ñÿáð åëÿéèá, õèäìÿò÷è ãûçû [Àëûíûí] 

äàëûíúà ýþíäÿðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. // Áèð ìÿãñÿäëÿ 

áèð éåðÿ ýåòìÿñèíè ÿìð âÿ éà òÿêëèô 

åòìÿê; òÿéèí åòìÿê. Èäàðÿéÿ ìöäèð ýþíäÿðìÿê. 

Èøÿ ýþíäÿðìÿê. Óøàãëàðû ýÿçìÿéÿ 

ýþíäÿðìÿê. 

3. Åçàì åòìÿê, éîëëàìàã. Ìöøàâèðÿéÿ 

ýþíäÿðìÿê. Âÿòÿíÿ ýþíäÿðìÿê. – Êå÷ÿí ýöí 

ñå÷êèãàáàüû ìÿíè ñå÷èúèëÿð àðàñûíäà êöòëÿâè 

èø àïàðìàã ö÷öí Õûäûðëûéà ýþíäÿðäèëÿð. 

Ñ.Ðÿùìàí. Áàêûäà Ôèðèäóíó íþâáÿòè ÷àüûðûø- 

÷ûëàðà ãîøóá, Òáèëèñèéÿ ýþíäÿðäèëÿð. Ìèð Úÿëàë. 

4. Éàçû, ùÿðÿêÿò âÿ éà ñþçëÿ þç ìöíàñèáÿòèíè, 

ùèññèééàòûíû áèëäèðìÿê, èôàäÿ åòìÿê. 

Ñàëàì ýþíäÿðìÿê. 

◊ Ñèáèðÿ ýþíäÿðìÿê êþùí. – Ñèáèðÿ ñöðýöí 

åòìÿê. ..Ñÿôÿðè àäàì þëäöðìÿê öñòöíäÿ 

Ñèáèðÿ ýþíäÿðäèëÿð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÝÞÍÄßÐÒÌß “Ýþíäÿðòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÍÄßÐÒÌßÊ èúá. Ýþíäÿðìÿéÿ, éîëëàìàüà 

ìÿúáóð åòìÿê, éàõóä ýþíäÿðìÿñèíè 

õàùèø åòìÿê. Þâëèéà .. ìèí-ìèí ìàíàò áàéðàìëûã 

ýþíäÿðòäèêäÿí ñîíðà äöáàðÿ îíóíëà 

áàðûøàðäû. È.Ìóñàáÿéîâ. 

ÝÞÍËÖÊ ñèô. Ýþí ö÷öí àøûëàìàüà éàðàð. 

Ýþíëöê äÿðè. 

ÝÞÍÑÎÉÀÍ ñèô. 1. Êÿñèëìèø ùåéâàíûí ýþíöíö 

ñîéàí. Ýþíñîéàí ãÿññàá. Ýþíñîéàí 

ìàøûí. 

2. äàí. ×îõ áàùà÷û, áàùàúûë àäàì ùàããûíäà. 

3. ìÿú. Çöëìêàð, çàëûì, ãÿääàð ìÿíàñûíäà. 

Äþçÿ áèëìÿç èíñàí îüëó; Áó ýþíñîéàí 

ãàíóíëàðà! Ñ.Âóðüóí. 

ÝÞÍÖÃÀËÛÍ ñèô. 1. Äÿðèñè êîáóä, ãàëûí 

îëàí. 

261

ÝÞÍÖÃÀËÛÍËÛÃ 

2. ìÿú. Ùå÷ áèð øåéäÿí ìöòÿÿññèð îëìàéàí, 

ùå÷ áèð øåé êàð åòìÿéÿí; êîáóä, ãàíìàç. 

Ýþíöãàëûí àäàì. – [Ñöñÿíáÿð Ñÿìÿíäÿðÿ:] 

..Èñòÿéèðÿì êè, ñÿíèí î ýþíöãàëûí ãàéûíàòàíûí 

ãàðíûíà ìþùêÿì áèð àüðû äîëà.. Á.Áàéðàìîâ. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. [Úÿëàë:] ..Àëÿìè õàðàáëàéàí 

áåëÿ ýþíöãàëûíëàðäû äà.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÞÍÖÃÀËÛÍËÛÃ èñ. Ùå÷ áèð øåéäÿí ìöòÿÿññèð 

îëìàéàí, ùå÷ áèð øåé êàð åòìÿéÿí 

àäàìûí êåéôèééÿòè, õàññÿñè; ãàíìàçëûã, êîáóäëóã. 

ÝÞÐÄÖÐÌß “Ýþðäöðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÐÄÖÐÌßÊ èúá. Ýþðìÿéÿ ìÿúáóð åòìÿê, 

ýþðìÿñèíè õàùèø åòìÿê, ýþðìÿñèíÿ íàèë 

îëìàã. Èø ýþðäöðìÿê. 

ÝÞÐß ÿä. 1. Éþíëöê ùàë øÿêèë÷èñè òÿëÿá 

åäÿðÿê: à) ñÿáÿá áèëäèðèð. Éûõûëäûüûíà ýþðÿ 

àéàüû ñûíäû. – Åëÿ áàõ áó ðÿññàìëûüûìà ýþðÿ 

äÿ ìÿíè ëàï ýþçäÿí ñàëûáëàð. Ñ.Âÿëèéåâ; 

á) ÿñàñ, èñíàä áèëäèðèð. Êèøè éåð öçöíäÿ îä ãîðóéàíäûð; 

Êèøè îíà ýþðÿ êèøè àäëàíûð. Ì.Àðàç. 

2. Ìöðÿêêÿá áàüëàéûúûíûí òÿðêèá ùèññÿëÿðèíäÿí 

áèðè êèìè èøëÿäèëèá, þçöíäÿí ÿââÿëêè 

ôèêðèí ñîíðàêû ôèêðÿ ñÿáÿá îëäóüóíó áèëäèðèð. 

Éÿãèí áàøû ãàðûøûãäûð, îíà ýþðÿ êàüûç éàçìûð. 

Ì.Ùöñåéí. Ìÿí ñÿíè ãàðäàøëûüà ãÿáóë åòìèøÿì, 

îíà ýþðÿ äÿ áó úöð à÷ûã äàíûøûðàì. 


ÝÞÐßÚßÊ áàõ ýþðÿúÿêëè. 

ÝÞÐßÚßÊËÈ: ýþðÿúÿêëè ýöíëÿðèì (ýöíëÿðèìèç) 

âàðìûø – ýþçëÿíèëìÿéÿí ïèñ áèð ùàäèñÿ 

áàø âåðäèêäÿ âÿ éà áèð õÿáÿð åøèäèëäèêäÿ 

äåéèëèð. [Ìÿøÿäè Ñÿôÿð:] Ãîúà âàõòûìäà 

ýþðÿúÿêëè ýöíëÿðèì âàðìûø. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ñîíà õàíûì:] Éàçûã ìÿíèì úàíûì, .. ýþðÿúÿêëè 

ýöíëÿðèì âàðìûø. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Àëëàù, 

ýþðÿúÿêëè ýöíëÿðèì âàðìûø. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÝÞÐßÊ ÿä. 1. Íÿòèúÿñè ãàáàãúàäàí áÿëëè 

îëìàéàí áèð èøÿ áàøëàðêÿí äåéèëèð. Éàç ýþðÿê 

íÿ ÷ûõûð. – [Ñèòàðÿ Ýöëçàðà:] Ýÿë òîéóìóç 

áàðÿñèíäÿ íèééÿò åëÿéÿê, ýåäÿê áàéûðà, ãóëàã 

àñàã, ýþðÿê êèì íÿ åøèäèð. Ú.Úàááàðëû. 

[Âÿçèð:] Ñÿáð åäèíèç, ýþðÿê áó èøèí ÷àðÿñè 

íÿäèð Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

2. Ôåëëÿðäÿí ñîíðà ýÿëÿðÿê íàðàçûëûã, éàõóä 

òÿêèäëèê ÷àëàðû âåðèð. Ñÿí áèð äàéàí ýþðÿê. 

Ãîé ýþðÿê. Äå ýþðÿê, íÿ äåéèðñÿí 

ÝÞÐßÍ 1 áàõ ýþðÿñÿí. [Äóðíà:] Èíäè éàçûã 

Àéäÿìèðèí ùàëû ýþðÿí íÿ îëàð Ú.Úàááàðëû. 

262 

ÝÞÐÊßÌ 

Âóðäó îíó éîë öñòöíäÿ; Ùàíñû çàëûì îâ÷ó 

ýþðÿí Ì.Äèëáàçè. Ýþðÿí íÿ äöøöíäö, ýþðÿí 

íÿ àíäû Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÝÞÐßÍ 2 èñ. ìÿù. Ñûðà èëÿ îòëàìà (ãîéóí 

ùàããûíäà). Ýþðÿí àòìàã (áàüëàìàã) – 

áàõ ýþðÿíèìÿê. Ãîéóí ëàëÿëèêäÿ ýþðÿí àòìûøäû. 


ÝÞÐßÍÈÌß “Ýþðÿíèìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÐßÍÈÌßÊ ô. ìÿù. Ñûðà èëÿ îòëàìàã 

(ãîéóí ùàããûíäà). Ãîéóíëàð ýöíåéëÿðäÿ 

ýþðÿíèéèð, êå÷èëÿð .. êîëëàðûí áàøûíû äèøëÿéèð. 


ÝÞÐßÑßÍ ÿä. Ñóàë, ÿíäèøÿ, ìàðàã áèëäèðèð. 

Ýþðÿñÿí, íèéÿ ýÿëìÿäè Ýþðÿñÿí, îíóí àõûðû 

íåúÿ îëäó Ýþðÿñÿí, õÿñòÿ ñàüàëàúàãìû 

– Ôèêèðëÿøèð êè, ýþðÿñÿí, óøàã ñþçäÿ-ñþùáÿòäÿ 

äÿ àòàñûíà ÷ÿêèá, éà éîõ “Ì.Í.ëÿòèô.” Ýþðÿñÿí, 

àòàñû [Áóüàúû] íèéÿ òÿê ÷àüûðìûøäû! 


ÝÞÐßÑÈ ñèô. Ýþðìÿëè, ýþðöëìÿëè, ýþðöëìÿñè 

ëàçûì ýÿëÿí. Ýþðÿñè áèð èøèì éîõäóð. 

◊ Ýþðÿñè ýþçö îëìàìàã – çÿùëÿñè ýåòìÿê, 

íèôðÿò áÿñëÿìÿê. ßýÿð ùÿãèãÿòè áèëìÿê 

èñòÿðñèíèç, Úÿìèëÿ õàíûìûí ÿðèíäÿí çÿùëÿñè 

ýåäèðäè, îíó ýþðÿñè ýþçö éîõ èäè, êþíöëñöç 

òèêÿ êèìè ãÿáóë åäèðäè. Å.Ñóëòàíîâ. 

ÝÞÐ-ÝÞÒÖÐ èñ. Ýþðäöéö, ùÿéàòûíäà ðàñò 

ýÿëäèéè ìöñáÿò øåéëÿðè ìÿíèìñÿìÿ, þéðÿíìÿ; 

òÿúðöáÿ ãàçàíìà. Êèðè, êèðè, äöíéà ýþðýþòöðäöð. 


ÝÞÐÊ èñ. Ýþñòÿðìÿê èøè, íöìàéèø, ýþñòÿðèø. 

Ýþðê åòìÿê – ýþñòÿðìÿê, íÿçÿðÿ 

÷àòäûðìàã. [Êàòèá:] Äàíûøûãëàðûí äöç îëñà, 

Ùöììÿòèí áó ùÿðÿêÿòëÿðèíè à÷ûá ùàìûéà 

ýþðê åëÿéÿúÿéèê. Á.Áàéðàìîâ. Ýþðê ö÷öí – 

ýþñòÿðìÿê ö÷öí, íöìàéèø åòäèðìÿê ö÷öí, 

çàùèðè ýþðöíöø ö÷öí. Ìÿçàð öñòÿ ÷îõó àüëàð 

ýþðê ö÷öí; Àüëàéûðñàí – ñàüëûüûìäà àüëà 

ñÿí. Ì.Àðàç. 

ÝÞÐÊßÌ èñ. 1. Õàðèúè, öìóìè ýþðöíöø. 

Õàðèúè ýþðêÿì. Éàõøû, ñÿëèãÿëè ýþðêÿìè âàð. 

Ýþðêÿìèíè äÿéèøìÿê. – Òàíðû åëÿ ýþðêÿì 

âåðìèøäè îíà; Ýþðÿíëÿð àç ãàëà úàäóëàíûðäû. 


2. Èíñàíûí äàõèëè âÿçèééÿòèíè, ùèññèééàòûíû, 

õàñèééÿòèíè ÿêñ åòäèðÿí ñèôÿòè, çàùèðè ñèìàñû, 

ýþðöíöøö. Çÿùìëè ýþðêÿì. Úèääè ýþðêÿì. 

Õÿñòÿ ýþðêÿì. – [Ìÿðéÿì] ýàù ñÿðò áèð 

ýþðêÿì àëûá Ñÿëèìÿ àúûãëàíûð, ýàù þçöíäÿí

ÝÞÐÊßÌËÈ 

êÿíàð åäèðäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. Ýþðêÿì àëìàã 

– äàõèëè âÿçèééÿòè âÿ ùèññèééàòû çàùèðè 

ýþðöíöøöíäÿ èôàäÿ åòìÿê. Ñÿðùÿíý Ôèðèäóíà 

áàõûá úèääè âÿ áèð àç äà ñÿðò ýþðêÿì àëäû.. 


3. Ýþç þíöíäÿ à÷ûëàí òÿáèÿò ìÿíçÿðÿñè; 

ìÿíçÿðÿ, ýþðöíöø. Ìåøÿíèí ýþðêÿìè. – Ùÿð 

éàìàúûí áèð áàùàðû; Ùÿð äàüûí áèð ýþðêÿìè 

âàð. Ì.Ìöøôèã. Áàùàðûí þç ýþðêÿìè; Ãûøûí 

äà þç õÿòòè âàð. Ñ.Ðöñòÿì. Äàü éîëó ùÿð éåðäÿ 

áèð ýþðêÿì àëûð; Ìåøÿäÿí êå÷ÿðÿê, ÷àéäàí 

êå÷ÿðÿê. Ù.Àðèô. 

4. Á à õ ýþðê. Àãðîòåõíèêè òÿäáèðëÿðäÿí 

åëÿ-áåëÿ ýþðêÿì ö÷öí äàíûøûðäûëàð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÝÞÐÊßÌËÈ ñèô. 1. Áó âÿ éà áàøãà úöð 

ýþðöíöøö, ýþðêÿìè, ñèìàñû îëàí; ýþðöíÿí. 

Õÿñòÿ ýþðêÿìëè. Ñàüëàì ýþðêÿìëè. – Îíëàðûí 

ÿâÿçèíÿ Òàïäûã, þçöíÿ éàõûíëàøàí êÿðòÿíêÿëÿ 

ýþðêÿìëè áèðèñèíè âÿ îíóí áû÷àã êèìè ñöíýöñöíö 

ýþðäö. ß.ßáöëùÿñÿí. Ùÿð èêèñè ãûçëàðûí 

áèð-áèðèíäÿí ãÿøÿíýäè; Áèðè ñàêèò ýþðêÿìëè, 

áèðè úèääè, öðêÿêëè. Ì.Äèëáàçè. // Ýþçÿýÿëèìëè. 

Ýþðêÿìëè îüëàí. 

2. Ìöñáÿò õöñóñèééÿòëÿðèíÿ ýþðÿ áàøãàëàðûíäàí 

ñå÷èëÿí; éàõøû. Ýþðêÿìëè óñòà. – [Ãöäðÿò:] 

Ýþðêÿìëè ìöùÿíäèñëÿðèí ãÿëáèíè îõóìàãäà 

÷ÿòèíëèê ÷ÿêäèêúÿ òðåñò áó âÿçèééÿòäÿí 

÷ûõìàéàúàãäûð. Ì.Ùöñåéí. [Ñÿìÿä] èäàðÿíèí 

ÿí ýþðêÿìëè èø÷èëÿðèíäÿí èäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

3. Áþéöê õèäìÿòëÿðè îëàí; ìÿøùóð, òàíûíìûø. 

Ýþðêÿìëè áÿñòÿêàð. Ýþðêÿìëè àëèì. 

– Ìèðçÿ î çàìàíûí ýþðêÿìëè øàèðëÿðè – Çàêèð 

Ãàðàáàüè âÿ Ñåéèä ßçèì Øèðâàíè èëÿ äîñòëóã 

åäèð âÿ éàçûøûðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

4. Áþéöê ÿùÿìèééÿòëè; ìöùöì. Ýþðêÿìëè 

íÿòèúÿëÿð ÷ûõàðìàã. – Áóíà íÿ ðóùàíèééÿò àëèìè 

îëìàã, íÿ äÿ ôèëîñîôëàð è÷èíäÿ ýþðêÿìëè éåð 

òóòìàã êþìÿê åäÿ áèëìÿçäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

5. Ùÿð òÿðÿôäÿí ýþðöíÿí, ùàìûíûí ýþðäöéö. 

Äàíûøûãäàí àéäûí îëäó êè, î áèçèì èäàðÿäÿ 

ýþðêÿìëè éåðäÿí àñûëû áèð øÿêëè – Ùÿúÿðèí àü 

áîéà èëÿ èøëÿíìèø øÿêëèíè èñòÿéèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

6. Ýþðìÿëè, ìàðàãëû, áàõìàëû, äèããÿòÿëàéèã. 

ßäÿáè ýþðöøëÿðëÿ éàíàøû, áèç Âîëãîãðàäûí 

ýþðêÿìëè éåðëÿðè, àáèäÿëÿðè âÿ ìÿäÿíèééÿò 

îúàãëàðû èëÿ òàíûø îëóðäóã. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÞÐÊßÌËÈËÈÊ èñ. 1. Ýþðêÿìëè àäàì âÿ 

éà øåéèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè. 

ÝÞÐÌßÊ 

2. Ìÿøùóðëóã. 

ÝÞÐÊßÌÑÈÇ ñèô. 1. Õàðèúè ýþðöíöøö, ýþðêÿìè 

éàõøû îëìàéàí, ãÿøÿíý îëìàéàí, ýþçÿ 

õîø ýÿëìÿéÿí; íÿçÿðè úÿëá åòìÿéÿí, íÿçÿðÿ 

÷àðïìàéàí, ýþðêÿìúÿ ìàðàãñûç. Ýþðêÿìñèç 

àäàì. – Àõòàð ãûñàáîéëó, ýþäÿêòöêëö, áîç 

ðÿíýëè, ýþðêÿìñèç òóëà èäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

2. Íÿçÿðè úÿëá åòìÿéÿí, ýþçÿ ÷àðïìàéàí. 

Ýþðêÿìñèç ìÿíçÿðÿ. 

ÝÞÐÊßÌÑÈÇËÈÊ èñ. Ýþðêÿìè, õàðèúè ýþðöíöøö 

éàõøû îëìàéàí, ýþçÿ õîø ýÿëìÿéÿí 

àäàì, éà øåéèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè. 

ÝÞÐÊßÇÌß “Ýþðêÿçìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÐÊßÇÌßÊ äàí. áàõ ýþñòÿðìÿê. 

ßùìÿä äÿ þçöíö éàëàíäàí ùå÷ áèð øåéäÿí 

õÿáÿðè îëìàéàí êèìè ýþðêÿçèá, ýóéà òÿÿúúöá 

åëÿéèðäè. (Íàüûë). À÷ öñòöí ãàáàüûí çÿð ãÿñàáÿíèí; 

Çöëôöí òÿõòÿñèíè ýþðêÿç, áÿðè áàõ! 


ÝÞÐÌß “Ýþðìÿê”äÿí ô.èñ. Ýþðìÿ ãàáèëèééÿòè. 

Ýþðìÿ ñèíèðè. 

ÝÞÐÌßÊ ô. 1. Ýþçëÿðè èëÿ ãàâðàìàã. Þç 

ýþçö èëÿ ýþðìÿê. Åâè ýþðìÿê. Ùàäèñÿíè þç 

ýþçöìëÿ ýþðäöì. – [Òåëëè:] Âàëëàù, õàíûì, 

åëÿ ýþðìÿìèøäÿí ÿðÿ ýåòìÿê ëàçûìäûð, éîõñà 

ÿââÿë ýþðÿíäÿ äàùà ñîíðà éàõøû îëìóð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. // Ýþðìÿ ãöââÿñèíÿ ìàëèê 

îëìàã. Ýþçöì çÿèô ýþðöð. ×åøìÿêëÿ éàõøû 

ýþðöðÿì. 

2. Òÿñàäöô åòìÿê, ðàñòëàøìàã. Íÿ âàõòäûð 

îíó ýþðìöðÿì. – [Ñÿëèì:] Ýÿçäèì, äîëàíäûì, 

óüðàäûì ùÿð éåðÿ; Ìÿí áþéëÿ áèð ãàäûí 

ýþðìÿäèì ùÿëÿ. Ù.Úàâèä. [Áàëàø:] Ùå÷ áèëìèðÿì 

íÿ åäèì Ãîíàãëàð äà [Àòàêèøèíè] 

ýþðìÿê èñòÿéèð. Ú.Úàááàðëû. // Øÿõñÿí ýþðöøìÿê. 

Ìöäèðè ýþðìÿéÿ ýåòìÿê. // Éîëóõìàã, 

éîõëàìàã, áàø ÷ÿêìÿê. Õÿñòÿíè ýþðìÿéÿ 

ýåòäè. Ãûç ýþðìÿê ö÷öí ýåäèá. – Úåéðàí, 

îüëóíó ýþðìÿê áÿùàíÿñèëÿ ùÿð ýöí Åëäàðûí 

åâèíÿ ýåäèð. Ñ.Ùöñåéí. 

3. Áàøà äöøìÿê, àíëàìàã, äóéìàã, ùèññ 

åòìÿê. Þçöì ýþðöðÿì êè, ... – Ãÿññàá Àëû 

ýþðäö êè, áó ìöøòÿðè ëàï ýþéäÿíäöøìÿäè. 

“Êîðîüëó”. ßøðÿô ýþðäö êè, ùåñàáäàðëûã Íàçëûíûí 

÷îõ õîøóíà ýÿëèð. Ñ.Ðÿùìàí. // Ùåñàá 

åòìÿê, ùèññ åòìÿê, òàïìàã. Ìÿí áóðàäà ïèñ 

áèð íèééÿò ýþðìöðÿì. 

4. Ýþðìÿéÿ íàèë îëìàã, ãèñìÿò îëìàã, 

íÿñèá îëìàã. Îüëóíóí òîéóíó ýþðìÿê. Éàõøû 

263

ÝÞÐÌßÊ 

ýöíëÿð ýþðìÿê. – Ñÿëìà äà àãèáÿò õîø áèð 

ýöí ýþðöð. Ù.Úàâèä. Óçàã äåéèë, áó ýöíñàáàù 

ýþðÿúÿéèê î ýöíëÿðè; Éåíÿ ãàíàä à÷àúàãäûð 

åøã àäëàíàí ýþçÿë ïÿðè. Ñ.Âóðüóí. 

5. Òÿñÿââöðöíÿ ýÿòèðìÿê, ôèêðÿí òÿñÿââöð 

åòìÿê, õÿéàëûíà, ýþçöíöí ãàáàüûíà ýÿòèðìÿê. 

..Ãÿùðÿìàí þç óøàãëûã ýöíëÿðèíè ýþðöðäö. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ãàìáàéåâ äÿùøÿòëè ñîíóí 

éàõûíëàøäûüûíû ýþðöðäö. Ñ.Ðÿùìàí. 

6. Ìöÿééÿí åòìÿê, áÿëëè åòìÿê, àøêàðà 

÷ûõàðìàã. Àøêàðäû êè, ùÿð èø ñàùèáè èëèí àõûðûíäà 

.. äÿôòÿðëÿðè ãîéàð ãàáàüûíà âÿ áàøëàð 

ùåñàá åòìÿéÿ êè, ýþðñöí ãàçàíúû íÿ îëóá âÿ 

çÿðÿðè íÿ îëóá. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

7. ×àòìàã, áÿñ åëÿìÿê, êèôàéÿò åòìÿê. Áó 

÷þðÿê èêè ýöíÿ áèçè ýþðÿð. – [Áÿäÿë:] ßââÿëà, 

Ðÿùèì õàíäàí ýÿòèðäèéèìèç ñóðñàò íå÷ÿ 

ìöääÿò áèçè ýþðÿð ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

8. äàí. Ýþðöøöá äàíûøìàã, ýþðöøöá ìÿñëÿùÿòëÿøìÿê, 

ðàçûëûüûíû àëìàã. Îíó ýþðìÿê 

ëàçûìäûð. Àäàì ýþðìÿê ëàçûìäûð. // ìÿú. äàí. 

Ãàáàãúà ýþðöá ðöøâÿò âåðìÿê. Êîõàíû ýþð, 

êÿíäè ÷àï. (Àòà. ñþçö). Äþâëÿòëè ãàáàãúàäàí 

âÿçèðè ýþðìöø èìèø, âÿçèð äÿ ùþêìö òÿñäèã 

åäèð. “Ì.Í.ëÿòèô.” 

9. Åòìÿê, èúðà åòìÿê, éåðèíÿ éåòèðìÿê. 

[Ìÿðúàí áÿé:] Ãîéìóðñàí êè, ìÿí þç èøèìè 

þçöì ýþðöì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Áàëëû .. ÷àé òÿäàðöêö 

ýþðìÿéÿ áàøëàäû. À.Øàèã. 

10. Øöáùÿëÿíìÿê, òÿãñèðëÿíäèðìÿê. Êèìäÿí 

ýþðöðñÿí – Ìÿðä Àëëàùûíäàí ýþðÿð, 

íàìÿðä éîëäàøûíäàí. (Àòà. ñþçö). [Îüóðëóüó] 

÷àéõàíà ñàùèáè êÿíäëèëÿðäÿí ýþðöðäö. 


11. Êå÷èðìÿê, ÷ÿêìÿê, ýèðèôòàð îëìàã, óüðàìàã. 

Êàñûáëûã ýþðìÿê. ×îõ ÷ÿòèíëèê ýþðìÿê. 

Õÿñòÿëèê ýþðìÿê. – Áàüûí, ÿêèíèí õåéðèíè 

áÿéëÿð ýþðÿúÿêìèø; Òîõì ÿêìÿéÿ äåùãàíëàðû 

íåéëÿðäèí, èëàùè! Ì.ß.Ñàáèð. 

12. Ýÿçìÿê, éàøàìàã, îëìàã. ×îõ éåð 

ýþðìÿê. 

13. ßìð øÿêëèíäÿ ýþð – à) òÿÿúúöá, ùåéðÿò 

áèëäèðèð. Ýþð íÿ ýþçÿë îõóéóð. Ýþð íÿ ãÿäÿð 

àäàì âàð. Ýþð íÿ áþéöê èëàíäûð. Ýþð 

íåúÿ þçöíäÿí ÷ûõûð; á) áàõ ýþð, éîõëà, þéðÿí 

ìÿíàñûíäà. Ýþð î ùàðà ýåòäè. Ýþð áèð øåé 

þéðÿíÿ áèëÿðñÿíìè Ýþð áàúàðà áèëÿðñÿíìè 

ú) ùÿäÿ, ãîðõó áèëäèðèð. Ýþð îíà íÿ òîé òóòàúàãëàð. 

Ýþð îíóí äÿðñèíè íåúÿ âåðÿúÿéÿì. 

264 

ÝÞÐÌßËÈ 

14. Ýþðÿê øÿêëèíäÿ – èíòèçàð, ãåéðè-ìöÿééÿíëèê 

áèëäèðèð. Ýþðÿê áó èøäÿí íÿ ÷ûõàð 

Ýþðÿê àõûðû íÿ îëàð 

15. Ýþðöì øÿêëèíäÿ – à) òÿêèä, èñðàð áèëäèðèð. 

– ß, äå ýþðöì, íèéÿ ìöðöââÿòèí éîõäóð, 

ùÿ .. – äåéÿ, Õÿëèë àíè âÿ ñÿðò áèð íÿçÿðëÿ 

Øàùìàðà áàõûá, éåíÿ ýþçëÿðèíè ÷ÿêäè. 

Ì.Ùöñåéí; á) àðçó, èñòÿê áèëäèðèð. Ýþðöì 

áþéöê îüëàí îëàñàí. – [Ìÿñìÿ:] Î êè óøàãëàðû 

îõóòìàã, àäàì åëÿìÿê èñòÿéèð, îíó 

ýþðöì éöç éàøàñûí! Ìèð Úÿëàë. 

16. Áèð ñûðà èñèìëÿðäÿí ñîíðà ýÿëÿðÿê ìöðÿêêÿá 

ôåèë âÿ ìöõòÿëèô èôàäÿëÿð ÿìÿëÿ ýÿòèðèð; 

ìÿñ.: ìÿñëÿùÿò ýþðìÿê, èñòè-ñîéóã ýþðìÿê, 

éîëóíó ýþðìÿê. 

◊ Ýþðäöì äåéÿí îëìàäû – ùå÷ êÿñ ýþðìÿäè, 

òàïûëìàäû, èòäè, éîõà ÷ûõäû. Úÿííÿòÿëè 

Íóðÿääèí èëÿ áÿðàáÿð áåø ýöí ãîùóìóíó àõòàðäû, 

àììà ýþðäöì äåéÿí îëìàäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Ýþðäöéöíö ýþòöðìÿê – ýþðäöéö øåéè 

éàääà ñàõëàìàã, òåç ìÿíèìñÿìÿê, òåç þéðÿíìÿê, 

çåùíÿí ãàâðàìàã. Óøàã ýþðäöéöíö 

ýþòöðÿð. – Ñàðû ãàéäà-ãàíóíó íèñáÿòÿí ÷îõ 

òåç ãàâðàéûðäû âÿ ýþðäöéöíö ýþòöðöðäö. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýþðìÿéÿ ýþçö îëìàìàã – 

çÿùëÿñè ýåòìÿê, ãÿòèééÿí õîøó ýÿëìÿìÿê, 

íèôðÿò åòìÿê. ..Âÿçèð-âöçÿðàíûí Ìîëëà Íÿñðÿääèíè 

ýþðìÿéÿ ýþçëÿðè éîõ èäè. “Ì.Í.ëÿòèô.”. 

ýþðÿ-ýþðÿ çÿðô Áèð øåéè ýþðäöéö ùàëäà, 

áèëäèéè ùàëäà, áèëÿ-áèëÿ. [Éóñèô:] Ýþðÿ-ýþðÿ 

þçöìö úöðáÿúöð áÿëàëàðà ýèðèôòàð åäèðÿì.. 

Í.Íÿðèìàíîâ. [Ôÿðùàä:] Àíà, ýÿðÿê ñÿí äÿ 

ìÿíèì êèìè îüðóíó ýþðÿ-ýþðÿ õàëã ñþçöíÿ 

ãóëàã àñìàéà èäèí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

◊ Ýþç ýþðÿ-ýþðÿ – ýþç ýþðäöéö ùàëäà, 

ùàìûíûí ýþçö ãàáàüûíäà, à÷ûã-àøêàð. Ýþç 

ýþðÿ-ýþðÿ îüóðëàìàã. – [Ùàúû Ñóëòàí] ..ýþç 

ýþðÿ-ýþðÿ áàøãàñûíûí óäìàñûíà ðàçû îëà 

áèëìèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÝÞÐÌßËÈ ñèô. 1. Ýþðöëìÿñè ëàçûì îëàí, 

ýþðöëìÿñè, éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè âàúèá âÿ çÿðóðè 

îëàí. Ýþðìÿëè èø. 

2. ìÿú. Ýþðìÿéÿ, áàõìàüà äÿéÿð, äèããÿòÿëàéèã, 

ÿí éàõøû. Øÿùÿðèìèçèí ýþðìÿëè éåðëÿðè. 

Ýþðìÿëè àáèäÿëÿð. – [Ãûçéåòÿð Éàðìÿììÿäÿ:] 

Áÿðè ýÿë, ýþðìÿëè øåéëÿð âàð, ñÿäð 

ãà÷ìàç, ëàçûì îëàíäà þçö ñÿíè òàïàúàã. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ñó äàüäàí åëÿ ùöúóìëà ÷ûõûð 

êè, êþïöéÿ äþíöð, ÷ûëäûðûá äþðä éàíà äàüûëûð. 

Ýþðìÿëè éåðäèð. Ð.Ðçà.

ÝÞÐÌßÌÈØ 

ÝÞÐÌßÌÈØ èñ. Áèðäÿí-áèðÿ ÿëèíÿ äöøÿí 

øåéÿ ãàðøû þçöíö ñàõëàéà áèëìÿéÿðÿê àúýþçëöê 

âÿ éåðñèç ùÿðÿêÿòëÿð ýþñòÿðÿí àäàì ùàããûíäà. 

Ãàìûø îëà, úàìûø îëà; Þçö äÿ ýþðìÿìèø 

îëà. (Àòà. ñþçö). Ëîâüàëàíûá, à ýþðìÿìèø, 

÷îõ äà áåëÿ ôûðûëäàìà! Òÿðáèéÿñèç óøàã 

êèìè áîø-áîøóíà ùûðûëäàìà! Ì.ß.Ñàáèð. 

// Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ýþðìÿìèø àäàì. 

ýþðìÿìèø-ýþðìÿìèø çÿðô 1) ýþðìÿìèø 

àäàì êèìè. [Áÿé:] ß, êÿñ, ýþðìÿìèøýþðìÿìèø 

äàíûøìà! Ñ.Ðÿùèìîâ; 2) ýþðìÿäèéè, 

òàíûìàäûüû, áèëìÿäèéè, áÿëÿä îëìàäûüû 

ùàëäà. Ýþðìÿìèø-ýþðìÿìèø áèðèñè ùàããûíäà 


ÝÞÐÌßÌÈØËÈÊ èñ. Ýþðìÿìèø àäàìûí 

ýþñòÿðäèéè éåðñèç ùÿðÿêÿòëÿð, áèð øåéÿ ãàðøû 

ýþðìÿìèøúÿñèíÿ ìöíàñèáÿò; àúýþçëöê, òàìàùêàðëûã. 

Áåëÿ áèð ýþðìÿìèøëèéè, éà øþùðÿòïÿðÿñòëèéè 

Ìöðñÿëÿ éàðàøäûðà áèëìèðÿì. 


ÝÞÐÌßÇ-ÁÈËÌßÇ çÿðô Ýþðìÿäÿí, éàõøû 

òàíûìàäàí, þéðÿíìÿäÿí. [Ìÿðúàí áÿé:] 

ßëáÿòòÿ, èíñàí ýÿðÿê àðâàäà ÿââÿëúÿ àøèã îëà, 

ñîíðà àëà. Éîõñà ýþðìÿç-áèëìÿç àëûðûã, ñîíðà 

äà ïåøìàí îëóá ãîâóðóã. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÝÞÐÌßÇËÈÊ èñ. Ýþðìÿê ãàáèëèééÿòèíäÿí 

ìÿùðóìëóã; ýþðìÿìÿ, êîðëóã. Ýþðìÿçëèéÿ 

âóðìàã (ñàëìàã) – ãÿñäÿí þçöíö ýþðìÿéÿí 

êèìè ýþñòÿðìÿê. 

ÝÞÐÑßÄÈËÌß “Ýþðñÿäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÐÑßÄÈËÌßÊ ô. Ýþñòÿðèëìÿê. 

ÝÞÐÑßÍÌß “Ýþðñÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÐÑßÍÌßÊ áàõ ýþðöíìÿê. Äåäè: 

àéà íÿäèð áó äàäÿ ñÿáÿá! Ùàëÿòèí ýþðñÿíèð 

íÿçÿðÿ ÿúÿá! Ñ.ß.Øèðâàíè. [Ùÿðÿìàüàñû:] Ãûç 

óëäóçëàðûí àðõàñûíäà ýèçëÿíèð, àðàáèð ýþðñÿíèð, 

òÿêðàð ýèçëÿíèð, ìÿíèìëÿ îéíàéûð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Óçàãäàí áàõàíäà î ýþçÿë Øÿêè; Ýþðñÿíèð 

äàüëàðäàí àñûëìûø òÿêè. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÝÞÐÑßÒÌß 1. “Ýþðñÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. äàí. ßúàèá, ãåéðè-àäè, ýþðöíìÿìèø øåé. 

ÝÞÐÑßÒÌßÊ áàõ ýþñòÿðìÿê. 

ÝÞÐÖÊÌß “Ýþðöêìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÐÖÊÌßÊ áàõ ýþðöíìÿê. ..Àììà 

ìÿí [Ñàäûãäàí] áèð àç úàâàí ýþðöêöðÿì. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Îüðó:] Áÿé, àíä îëñóí 

î ýþðöêÿí èìàìçàäÿéÿ, ìÿíèì õÿáÿðèì 

éîõäóð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Êö÷ÿëÿðäÿ áèçèì 

àäàìëàðäàí áèð êÿñ äÿ îëñà ýþðöêìöðäö. 


ÝÞÐÖÍÌßÇ 

ÝÞÐÖËÌß 1 “Ýþðöëìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÐÖËÌß 2 “Ýþðöëìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÐÖËÌßÊ 1 “Ýþðìÿê 1 ”äÿí ìÿúù. 

ÝÞÐÖËÌßÊ 2 áàõ ýþðöíìÿê 1-úè ìÿíàäà. 

Àë÷àëñûí äàüëàðû, ýþðöëñöí êþ÷ö; Úÿííÿòè 

ìÿâàäû ãîéíóíóí è÷è. “Ãóðáàíè”. 

ÝÞÐÖÌ áàõ ýþðêÿì. Ýþðöìö éàõøûäûð. 

Ýþðöìö éîõäóð. 

ÝÞÐÖÌËÖ ñèô. Éàõøû ýþðöíÿí, íÿçÿðÿ 

÷àðïàí. Òåëåâèçîðó ýþðöìëö éåðÿ ãîéìàã. 

ÝÞÐÖÍÌß “Ýþðöíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÐÖÍÌßÄßÍ çÿðô Éàéûíàðàã, ýþçÿ 

÷àðïìàäàí, ýèçëè, áàøãàñû ýþðìÿäÿí. Êèìñÿéÿ 

ýþðöíìÿäÿí ýåòäè. 

ÝÞÐÖÍÌßÊ ô. 1. Ýþçëÿ ãàâðàíûëìàã, 

ýþç ãàðøûñûíà ÷ûõìàã, íÿçÿðÿ ÷àðïìàã. Óøàã 

êèìè ýþðöíìÿê. – Ãîíøó òîéóüó ãàç ýþðöíöð 

ãîíøóéà; Ñåééèä, þç éàðûâû òóò, þçýÿ íèýàðû íÿ 

ýÿðÿêäèð. Ñ.ß.Øèðâàíè. Àíúàã ñîë òÿðÿôäÿ âàüçàëûí 

÷ûðàãëàðû ïàðëàã ýþðöíöðäö. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. 

Îòàüûí êöíúöíäÿ áèð äÿéèðìè ìàñà 

ýþðöíöðäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. Çàùèð îëìàã, ïåéäà îëìàã, íÿçÿðÿ äÿéìÿê. 

Î ýåúÿíèí ñàáàùû Ñàðûêþéíÿéèí ÿðè 

éåíÿ êÿíääÿ ýþðöíäö. Ñ.Ùöñåéí. Ãûðõ-ÿëëè èë 

áóíäàí ÿââÿë êÿíäèí éàõûíëûüûíäà áèð ïÿëÿíý 

ýþðöíìöøäö. À.Øàèã. [Ýÿëäèéåâ] ýöíäöç èêè 

ñààò èäàðÿéÿ ãà÷ûá ýþðöíöð, ãàéûäûðäû. Ìèð 

Úÿëàë. // Ìöÿééÿí áèð òÿñèð áàüûøëàìàã. Çàùèðÿí 

çÿèô ýþðöíöð. – Áó êåéôèééÿò îëàðà õåéëè 

ãÿðèáÿ ýþðöíäö. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

3. Ùåñàá åäèëìÿê, ...êèìè ýÿëìÿê. Úÿííÿò 

êèìè ýþðöíìÿê. – Áàõ, éàëàí÷û òàïûëäû ÷öíêè 

÷îáàí; Äîüðó äåðêÿí ñþçö ýþðöíäö éàëàí. 

Ì.ß.Ñàáèð. [Ðóãèééÿ:] Îíó-áóíó ìÿí áèëìèðÿì, 

ñèçèí ÿùàëèäÿí áèçèì ÿùàëè òÿìèç ýþðöíöð. 


4. äàí. Áèð éåðÿ ýÿëìÿê, òÿñàäöô åäèëìÿê 

(ÿñàñÿí èíêàð øÿêëèíäÿ èøëÿäèëèð). ×îõäàíäûð 

ýþðöíìöðñÿí. – Ëÿòèôÿ éåíÿ äÿ ýþðöíìöðäö. 


5. Ýþðöíöð, ýþðöíöð êè øÿêëèíäÿ – “äåéÿñÿí”, 

“éÿãèí” ìÿíàñûíäà åùòèìàë áèëäèðèð. 

[Úÿìèë áÿé Áÿéïîëàäà:] Ýþðöíöð êè, áèçèì 

éåðèí àäÿòèíäÿí ÿñëà õÿáÿðèíèç éîõäóð. 

Ù.Úàâèä. [Àñéà:] Ýþðöíöð êè, ãûç ýÿäÿéÿ 

÷îõ áÿíä îëóáäóð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÝÞÐÖÍÌßÇ ñèô. 1. Ýþðöíìÿìèø, áó âàõòà 

ãÿäÿð îëìàìûø; ãÿðèáÿ, òÿÿúúöáëö, ÿúàèá. 

265

ÝÞÐÖÍÖØ 

266 

ÝÞÐÖØÌßÊ 

[Íÿáè:] Ùå÷ ýþðöíìÿç èø ...Óäóáäóð! 


2. Ýþðöíìÿéÿí, à÷ûãäà îëìàéàí, ýèçëè. 

..Êèìèñè þðòöëö áàçàðûí ýþðöíìÿç áèð ýóøÿñèíäÿ 

þç òèúàðÿò éåðèíè ðàùàòëàéûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ñàíêè ýþðöíìÿç .. áèð ÿë óçàíàðàã 

Ìàéàíûí ãàíàäëàðûíû äîüðàéûá éåðÿ òþêìöøäö. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ýþðöíìÿç îëìàã 

– ýþçäÿí èòìÿê, äàùà ýþðöíìÿìÿê. Ãàðàíëûãäà 

ýþðöíìÿç îëìàã. – Ýöíÿø äàüëàð àðàñûíà 

êå÷ÿðÿê ýþðöíìÿç îëäóãäà ìÿí äÿ øÿùÿðÿ 

äàõèë îëäóì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ãàðàëòûëàð 

óçàãëàøûá ýþðöíìÿç îëäóëàð. Ì.Ùöñåéí. 

ÝÞÐÖÍÖØ èñ. Áèð øåéèí âÿ éà àäàìûí çàùèðè 

øÿêëè, ýþðêÿìè. Ýþðöíöøäÿí [Àëìóðàäà] 

50 éàø àíúàã âåðìÿê îëàðäû. È.ßôÿíäèéåâ. 

Ìàùìóäà õàðèúè ýþðöíöøöíÿ ýþðÿ ïàõûëëûã 

åäÿíëÿð äÿ îëóðäó. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÝÞÐÖÍÖØËÖ ñèô. Áó âÿ éà áàøãà ýþðöíöøö, 

ýþðêÿìè îëàí, ýþðöíÿí, íÿçÿðÿ ÷àðïàí. 

Ãî÷àã ýþðöíöøëö ýÿíú. Éàõøû ýþðöíöøëö 

áàü÷à. – Áàøûíäà êÿëÿüàé, êÿíäèí äèëáÿðè; 

Ñàäÿ ýþðöíöøëö áèð ýþçÿë ïÿðè. Ð.Ðçà. 

ÝÞÐÖØ èñ. 1. Ýþðìÿ èøè, ýþðìÿ ãàáèëèééÿòè, 

ýþðìÿ. Éàõøû øÿêèë ÷ÿêìÿê óøàãëàðûí 

ýþðöø âÿ ìöøàùèäÿ áàúàðûüûíû àðòûðûð. 

“Àç. ìÿêò.” 

2. Èêè âÿ éà áèð íå÷ÿ íÿôÿðèí ÿââÿëúÿäÿí 

ìöÿééÿíëÿøäèðèëìèø âàõòäà âÿ éåðäÿ òÿéèí 

åòäèêëÿðè ýþðöøìÿ. Ýþðöø òÿéèí åòìÿê. – Ôèðèäóí 

âÿ Êÿðèìõàí Àçàäè åùòèéàò ö÷öí èêèíúè 

áèð ýþðöø éåðè äÿ òÿéèí åòìèøäèëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Èêè ñåâýèëèíèí ýþðöøìÿñè. Ýþðöøÿ ýåòìÿê. 

– Äèëøàä Ôÿõðÿääèíèí ýþðöøÿ ýÿëìÿéÿúÿéèíè 

éÿãèí åòñÿ áåëÿ, éåíÿ ùàìàí ýþðöø 

éåðèíÿ ýåòìÿéÿ òÿëÿñèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

// Óçàã áèð éåðäÿí ýÿëìèø àäàìëà ýþðöøìÿ. 

[Ìÿììÿäùÿñÿí ÿìè:] ..Áèðèñè ýåòäè çèéàðÿòÿ, 

ýÿëäè åâèíÿ, ùå÷ êÿñ ýåòìÿäè îíóí ýþðöøöíÿ. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ìöÿëëèìèí ýÿëìÿñèíäÿí 

õÿáÿð òóòàí êÿíäëèëÿð àõøàì îíóí ýþðöøöíÿ 

ýÿëäèëÿð. Ñ.Ùöñåéí. // Ýþðêÿìëè áèð øÿõñëÿ 

òàíûø îëìàã âÿ ñþùáÿò åòìÿê ö÷öí òÿøêèë 

åäèëÿí ìÿúëèñ. Ýþðöø ñààò 5-äÿ îëàúàãäû. 

3. Éàðûøìà, éàðûø. Äîñòëóã ýþðöøö. 

4. Ìÿùáóñëà îíóí ãîùóìëàðûíûí èúàçÿ èëÿ 

ðÿñìè ýþðöøìÿñè. Ýþðöø âåðìÿê. Ýþðöø àëìàã. 

Ýþðöø âàõòû ãóðòàðäû. – Ýöíîðòàäàí 

õåéëè ñîíðà [Êÿðèìõàíû] þëöì êàìåðàñûíäàí 

÷ûõàðûá áàëàúà âÿ íÿì èéè âåðÿí ýþðöø 

îòàüûíà àïàðäûëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

5. Ùàäèñÿëÿðÿ, ôèêèðëÿðÿ âÿ éà áàøãà øåéÿ 

âåðèëÿí ãèéìÿò, îíëàð ùàããûíäà ðÿé, ôèêèð, 

íþãòåéè-íÿçÿð. Î éàøäà îëàí áó ãîúàäà áó 

ýþðöø, áó éåíèëèê áèçäÿ ýþðöíìÿìèø øåéäèð. 

À.Øàèã. “Ìîëëà Íÿñðÿääèí”èí èúòèìàè ýþðöøëÿðè, 

èäåàë âÿ ìåéèëëÿðè òåçëèêëÿ ùàìûéà áÿëëè 


ÝÞÐÖØÄÖÐÌß “Ýþðöøäöðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÐÖØÄÖÐÌßÊ èúá. Ýþðöøìÿëÿðèíÿ âàñèòÿ÷è 

îëìàã, ýþðöøÿ ñþâã åòìÿê, ýþðöøìÿëÿðèíÿ 

íàèë îëìàã, äèëÿ òóòóá, áÿùàíÿ òàïûá 

ýþðöøìÿéÿ àïàðìàã. Ñåâýèëèëÿðè ýþðöøäöðìÿê. 

[Ñÿáà õàíûì:] ..ñÿíèí Äèëøàä ùàããûíäàêû 

ìÿùÿááÿòèí áàãèäèðñÿ, î çàìàí ñèçè ýþðöøäöðìÿê 

ö÷öí êþìÿê åäÿ áèëÿðÿì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÝÞÐÖØÌß “Ýþðöøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÐÖØÌßÊ ãàðø. 1. Áèð-áèðèíè ýþðìÿê. 

[Éóñèô:] Îí èëäèð êè, Øàìäàí èëÿ ýþðöøìÿìèøÿì. 

Í.Íÿðèìàíîâ. Ùàúû îíóí îòàüûíà 

àäàì ýþíäÿðèá ýþðöøìÿê èñòÿäèéèíè áèëäèðäè. 


2. ßë âåðèá ñàëàìëàøìàã, ùàë-ÿùâàë ñîðóøìàã. 

Ö÷ ùÿôòÿ ÿââÿë, Ìåùðèáàí áöòöí ôÿëàêÿòëÿðèíÿ 

[Íàøàä ÿôÿíäèíèí] ñÿáÿá îëäóüóíó 

ñþéëÿäèêäÿ, Ñÿëèì îíóíëà õöñóñè ñóðÿòäÿ ýþðöøìöøäö. 

Ñ.Ùöñåéí. Éîëäàøëàðû Åëäàðëà 

êþùíÿ âÿ éàõûí áèð äîñò êèìè ýþðöøäöëÿð. 


3. ßë âåðèá ñàüîëëàøìàã, õóäàùàôèçëÿøìÿê. 

Åâ ñàùèáëÿðè èëÿ ýþðöøäöì, ñàëàìàòëàøäûì, 

ìÿíçèë ùàããûíû àðòûãëûüûúà âåðäèì âÿ 

÷ûõäûì êö÷ÿéÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ýþðöøöá 

ãîúàäàí àéðûëäû Ïîëàä; Éîëëàðäà ãóø êèìè 

à÷äû ãîë-ãàíàä. À.Øàèã. Áèç Åëäàðëà ýþðöøöá 

àéðûëäûã âÿ îíà ñþç âåðäèì êè, áèð äÿ ýþéÿð- 

÷èíÿ ýöëëÿ àòìàéàúàüàì... Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

4. Áèð ìÿãñÿäëÿ áèðèëÿ ýþðöøöá äàíûøìàã, 

ìÿñëÿùÿòëÿøìÿê. Ìöäèðëÿ ýþðöøìÿê. – Ìÿí 

ñèçÿ ìÿñëÿùÿò ýþðöðÿì, ýåäèá úÿìèééÿòèí ñÿäðè 

Ùÿñÿí àüà èëÿ ýþðöøÿñèíèç. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

5. Ýÿçìÿê, äîñòëóã åòìÿê (ãûçëà îüëàí 

ùàããûíäà). Ãûç, Òåéìóðëà úÿìèñè èêè àé ýþðöøìöøäö. 

Ù.Ñåéèäáÿéëè. Ñó ýÿëäè áàüà, íåéëèì 

Äÿéäè éàðïàüà, íåéëèì Ýþðöøöðöê áàü÷àäà; 

Ýÿëìèð îòàüà, íåéëèì (Áàéàòû). [Ðöñòÿì áÿé:] 

Ìÿí ñÿíÿ èçèí âåðèðÿì êè, ñÿí ýåäèá îíóí èëÿ 

ýþðöøÿñÿí. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ýþðöøÿ ýåòìÿê 

– áèð-áèðèíè ýþðìÿê (ãûçëà îüëàí ùàããûíäà).

ÝÞÑÒßÐÈÚÈ 

ÝÞÑÒßÐÌßÊ 

6. Òÿñàäöôÿí áèð-áèðèíÿ ðàñò ýÿëìÿê, òÿñàäöô 

åòìÿê, ðàñòëàøìàã, öç-öçÿ ýÿëìÿê. 

[Èáí Éÿìèí:] Àéëàðúà ÿýÿð÷è àéðû äöøäöê; 

Ãèñìÿò áó, éåíÿ áó ýöí ýþðöøäöê. Ù.Úàâèä. 

Áèð äÿôÿ ñàáàù ñààò éåääèäÿ áèð ôàáðèêèí ãàïûñûíäà 

áèð äÿñòÿ èøàðàéàíëàð àðàñûíäà Ìàíñóðëà 

ýþðöøäöê. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Òåç ÷àòñûí 

ÿëèìèç áÿðêÿ äöøÿðñÿê; Çîðëó ãîøóí èëÿ áèç 

ýþðöøÿðñÿê. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÝÞÑÒßÐÈÚÈ èñ. õöñ. 1. Áèð øåéè ýþñòÿðìÿê, 

äèããÿòè úÿëá åòìÿê ö÷öí ìåõàíèçì, ãóðüó, 

àëÿò, úèùàç âÿ ñ. Ñòàíñèéàíûí èøûã ýþñòÿðèúèñè. 

Éîë ýþñòÿðèúèñè. Ìàíîìåòðèí ýþñòÿðèúèñè. 

2. Áèð èøèí, ïðîñåñèí ýåäèøè ùàããûíäà ìöÿééÿí 

òÿñÿââöð éàðàäàí ðÿãÿì, úÿäâÿë âÿ ñ. 

Åéâàç Ýöëøÿíÿ ìÿñëÿùÿò ýþðäö êè, ëàçûì 

îëàí ðÿãÿìëÿðè âÿ èø ýþñòÿðèúèëÿðèíè éàçûá 

ýþòöðñöí. ß.Âÿëèéåâ. 

◊ Ýþñòÿðèúè áàðìàã äàí. – øÿùàäÿò áàðìàüû. 

ÝÞÑÒßÐÈËÌß “Ýþñòÿðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÑÒßÐÈËÌßÊ “Ýþñòÿðìÿê”äÿí ìÿúù. 

[Õÿëèëÿ] Õÿäèúÿ ýþñòÿðèëèá, ÿâÿçèíÿ äóë àíàñû 

ýÿëèí ýÿëìèøäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ìóðàä:] 

Äåéèðëÿð ñàáàù éàõøû ôèëì ýþñòÿðèëÿúÿê. 


ÝÞÑÒßÐÈØ èñ. Íÿ åòìÿê, íåúÿ ùÿðÿêÿò åòìÿê 

ùàããûíäà ÿìð, òÿëèìàò, ìÿñëÿùÿò, èçàùàò. 

Ýþñòÿðèø àëìàã. Ýþñòÿðèø âåðìÿê. Ýþñòÿðèøè 

éåðèíÿ éåòèðìÿê. – ..Ö÷ ñààò ìÿêòÿáäÿ êå÷èðäèéè 

âàõòäàí áàøãà, ýöíöí éåðäÿ ãàëàíûíû 

ßìèðàñëàí ùÿð áèð ÿìð âÿ ýþñòÿðèøäÿí àçàä 

èäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ùàíñû ýþñòÿðèøëÿ ýÿëèáìèø, 

ýþðÿí, Ñèëàùñûç êöòëÿíè áó ãûðàí îðäó 

Á.Âàùàáçàäÿ. // Ìÿñëÿùÿò, ìöëàùèçÿ. Ùÿêèìèí 

ýþñòÿðèøè. 

ÝÞÑÒßÐÌß “Ýþñòÿðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÑÒßÐÌßÊ ô. 1. Ýþðìÿñèíÿ èìêàí éàðàòìàã; 

ýþðñÿòìÿê. Åâëÿðè úÿðýÿëÿìÿ; Òèêèëìèø 

úÿðýÿëÿìÿ; À÷ìà ýöíÿø úàìàëûí; Ýþñòÿðìÿ 

ùÿð ýÿëÿíÿ. (Áàéàòû). Ýàù ýþñòÿðäèí, 

ýàù ýèçëÿòäèí éàíàüû; Àõûð ìÿíè äÿðäÿ ñàëäûí, 

àë åòäèí. Ì.Ï.Âàãèô. [Úàùàí õàëà:] Àðøûí ìàë 

àïàðìûøäûì, ãûçëàðà ýþñòÿðÿì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

// Áàõìàã, éîõëàìàã ö÷öí òÿãäèì åòìÿê. 

Ñÿíÿäëÿðèíè ýþñòÿðìÿê. // Èçàùàò âåðÿðÿê òàíûø 

åòìÿê. Îòàãëàðûíû ýþñòÿðìÿê. Åêñïîíàòëàðû 

ýþñòÿðìÿê. – Ïèøõèäìÿòáàøû âÿ Õàúÿ Ìöáàðÿê 

äöøäöëÿð ãàáàüà, áèð-áèð ÿíäÿðóí îòàãëàðûíû 

ýþñòÿðìÿéÿ øöðó åòäèëÿð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Êèøè àõóíäà éåì éåéÿí àòëàðûíû ýþñòÿðèá, ôÿõð 

åäèðäè. Ìèð Úÿëàë. // Òàìàøà÷ûëàð ãàðøûñûíäà 

íöìàéèø åòäèðìÿê. Éåíè òàìàøà ýþñòÿðìÿê. 

Éåíè ôèëì ýþñòÿðìÿê. Òÿëÿáÿëÿðÿ êèìéÿâè 

òÿúðöáÿ ýþñòÿðìÿê. 

2. Ìöàéèíÿ åäÿðÿê áàõìàã, ìÿñëÿùÿò àëìàã 

ö÷öí ýÿòèðìÿê. Óøàüû ùÿêèìÿ ýþñòÿðìÿê. 

Äèññåðòàñèéàñûíû ðÿùáÿðèíÿ ýþñòÿðìÿê. 

3. ßë âÿ éà áàø ùÿðÿêÿòè èëÿ áèðèíèí äèããÿòèíè 

áèð øåéÿ úÿëá åòäèðìÿê, íèøàí âåðìÿê, 

èøàðÿ åòìÿê. Åâè ýþñòÿðìÿê. Éîëó ýþñòÿðìÿê. 

ßëè èëÿ ïÿíúÿðÿíè ýþñòÿðìÿê. – [Úàâàä] 

ÿëèëÿ äöøìÿí ñÿðùÿäëÿðèíè ýþñòÿðÿðÿê äåäè.. 

ß.Âÿëèéåâ. Îâ÷ó, Åë÷èíèí ýþñòÿðäèéè éåðÿ 

áàõàíäà, áóðíóíà éåë äîëäó.. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

// Òÿãäèì åòìÿê. Àíàì ãûçëàðà éåð 

ýþñòÿðèá îòóðòäó âÿ ñîíðà áàúûìû âÿ ìÿíè 

ýþñòÿðÿðÿê òàíûø åòäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

4. Áÿäèè ÿñÿðäÿ òÿñâèð åòìÿê, ÿêñ åòäèðìÿê. 

Õàëãûí ãÿùðÿìàíëûüûíû ýþñòÿðìÿê. ßñÿðäÿ 

ÿìÿê àäàìëàðûíûí ðÿøàäÿòèíè ýþñòÿðìÿê. 

5. Øÿðù åòìÿê, èçàù åòìÿê, àíëàòìàã, áàøà 

ñàëìàã. Òÿúðöáÿíèí ýåäèøèíè ýþñòÿðìÿê. 

Úèùàçëàðäàí èñòèôàäÿ ãàéäàëàðûíû ýþñòÿðìÿê. 

Ìÿñÿëÿíèí ùÿëëèíè ýþñòÿðìÿê. 

6. Áÿëëè åòìÿê, øÿùàäÿò åòìÿê. Áó ñþç 

îíóí íèééÿòèíè à÷ûã ýþñòÿðèð. 

7. Ùÿð ùàíñû áèð êåéôèééÿò, õöñóñèééÿò, ùàë 

áöðóçÿ âåðìÿê, àøêàð åòìÿê. Úÿñàðÿò ýþñòÿðìÿê. 

Áàúàðûã ýþñòÿðìÿê. Àëèúÿíàáëûã ýþñòÿðìÿê. 

– Ãóëàú ãîëëàðûìû ýÿððÿì; Ìåéäàíäà 

ùöíÿð ýþñòÿððÿì. “Êîðîüëó”. Øàù áóéóðäó êè: 

– Ñèçè áèð ÿìðäÿí þòðö ìÿñëÿùÿòÿ ÷àüûðìûøàì, 

ýÿðÿê ùàìàí õöñóñäà áèð òÿäáèð ýþñòÿðÿñèíèç. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ìèðçÿ Ñÿôÿðèí êè÷èê îüëó 

áàøëàäû äþâëÿòëè áàëàëàðûíà äÿðñ âåðìÿéÿ, 

ìöÿëëèìëèêäÿ ãàáèëèééÿò ýþñòÿðäèéèíäÿí èøëÿðè 

ýöí-ýöíäÿí òÿðÿããè åòìÿêäÿ èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

// Êÿìèééÿòúÿ áó âÿ éà áàøãà íÿòèúÿëÿð 

âåðìÿê. Ãà÷ûøäà éàõøû íÿòèúÿ ýþñòÿðìÿê. 

Òÿééàðÿ ÿí éöêñÿê ñöðÿò ýþñòÿðäè. 

8. Áèëäèðìÿê, äåìÿê âÿ éà éàçìàã. 

Áÿùìÿíéàð ýþñòÿðèð... Ìöÿëëèô ýþñòÿðèð êè... 

9. Ýþñòÿðÿðÿì, ýþñòÿðèðèê, ýþñòÿðÿð(ëÿð) 

øÿêëèíäÿ äàí. – òÿùäèä, ùÿäÿ ìÿíàñûíäà. 

Ìÿí ñÿíÿ ýþñòÿðÿðÿì... Îíà ýþñòÿðÿðëÿð... – 

[Çàìàí:] Ìÿíèì èõòèéàðûì éîõäóð Ìöðòÿäèí 

ãûçû, éîõñà ìÿí àòà äåéèëÿì Èìäè ìÿí ñÿíÿ 

þç èõòèéàðûìû ýþñòÿðÿðÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

267

ÝÞÒÖÐß 

ÝÞÒÖÐß ñèô. èãò. Ùàñèë åäèëìèø øåéèí ìèãäàðûíà 

ýþðÿ ÿìÿê ùàããû âåðìÿ öñóëó. Ýþòöðÿ 

èø öñóëó èëÿ èøëÿìÿê. – Áóíóí ö÷öí äÿ 

ýþòöðÿ èøèí òÿòáèãèíè .. áàúàðìàã ëàçûìäûð. 


ÝÞÒÖÐß×È èñ. Ýþòöðÿ èø öñóëó èëÿ ÿìÿê 

ùàããû àëàí èø÷è. 

ÝÞÒÖÐß×ÈËÈÊ èñ. Ýþòöðÿ èø öñóëó èëÿ 

èøëÿìÿ, ýþòöðÿ èø. Áöòöí òàðëà èøëÿðè õûðäà 

ãðóïëàðëà âÿ ôÿðäè ýþòöðÿ÷èëèê ÿñàñûíäà 

ýþðöëÿ áèëÿð. “Ïàìáûã÷ûëûã”. 

ÝÞÒÖÐ-ÃÎÉ èñ. Ìöëàùèçÿ, ôèêèð, ìÿñëÿùÿò, 

ìöçàêèðÿ. Áèð ÷îõ ýþòöð-ãîéäàí ñîíðà 

ãûçëàð ñÿïèíè ãóðòàðàí êèìè Õàíïÿðèíèí ñàùÿñèíÿ 

ýåòìÿéè ãÿðàðà àëäûëàð. ß.Âÿëèéåâ. 

Áöòöí áó òÿðÿääöäëÿð âÿ ýþòöð-ãîéëàðäàí 

áåçèêÿí Ñîíà, ÷àðøàáûíà áöðöíöá ùÿéÿòäÿí 

÷ûõäû. ß.ßáöëùÿñÿí. Íÿúÿôàëûýèëäÿ ýþòöð-ãîé 

óçóí ÷ÿêäè. Á.Áàéðàìîâ. 

◊ Ýþòöð-ãîé åòìÿê (åëÿìÿê) – ìöëàùèçÿ 

åòìÿê, ÿòðàôëû ôèêèðëÿøìÿê, ìöçàêèðÿ åòìÿê, 

þë÷öá-áè÷ìÿê. Áèç ÷îõ ýþòöð-ãîé åòäèêäÿí 

ñîíðà éåíÿ äÿ îíóí åâèíÿ ýèðìÿéè, ùÿðýàù 

ìöãàâèìÿò ýþñòÿðÿðñÿ åäàì åòìÿéè ãÿðàðà 

àëìûøäûã. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Êîñà ÷îõ ýþòöð-ãîé 

åòäèêäÿí ñîíðà .. ãàðà ãûôûëû ãàïûéà áÿíä åòìèø 

âÿ éîëëàíûá êÿíäÿ ýåòìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Áöòöí 

ÿùâàëàòû î äþíÿ-äþíÿ; Ýþòöð-ãîé åëÿéèð 

áèð äÿ äÿðèíäÿí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÝÞÒÖÐÌß “Ýþòöðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÒÖÐÌßÊ ô. 1. ßëèíÿ àëìàã, ÿëèíÿ àëûá 

ãàëäûðìàã. [Õàíìÿììÿä] éàøûë ÷óõàñûíûí 

ãîëëàðûíû ÷èéíèíÿ àòûá, .. ùå÷ áèð òÿêëèô îëìàäàí 

ñöôðÿäÿí ùàëâà ýþòöðöá àüçûíà ãîéäó. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Àäèë:] Òÿíäèðäÿí éåíèúÿ ÷ûõìûø 

èñòè ÷þðÿêëÿðè ýþòöðöá àëâåðÿ éîëëàíäûì. 

Á.Áàéðàìîâ. ßçèç ÷àìàäàíû ýþòöðöá ïèëëÿêÿíëÿðëÿ 

éóõàðû ãàëõäû. Ñ.Ðÿùìàí. // Ãàëäûðìàã. 

Àéàãëàðûíûí áèðèíè ýþòöðöá î áèðèíè ãîéóð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ôÿòóëëà .. áàøûíû éàñòûãäàí 

ýþòöðìÿéÿ, äèðñÿêëÿíìÿéÿ ÷àëûøäû. Ìèð Úÿëàë. 

2. Äÿôí åòìÿê ö÷öí àïàðìàã, ãàëäûðìàã 

(úÿíàçÿ ùàããûíäà). Úÿíàçÿíè ýþòöðìÿê. 

– Ãÿðèá þëäö, ýþòöðöí; Äàð êö÷ÿäÿí þòöðöí; 

Ãÿðèáèí âàé õÿáÿðèí; Àíàñûíà éåòèðèí. (Áàéàòû). 

3. Þçö èëÿ áÿðàáÿð àïàðìàã, éàíûíúà àïàðìàã. 

– [Êÿðáÿëàéû Íÿíÿõàíûìà:] Ìÿí ïàëàçû 

ñàòûì, ñÿí äÿ ñàáàù ìÿøøàòÿíè òàï, ýþòöð, 

ýåò ãûç àõòàðìàüà. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ìöÿëëèì 

268 

ÝÞÒÖÐÌßÊ 

åùòèéàò ö÷öí ìÿêòÿá õèäìÿò÷èñè Ìàùìóä ÿìèíè 

äÿ ýþòöðäö. Á.Òàëûáëû. [Ìÿçëóì:] Ùÿéàò 

ôûðòûíàñû ìÿíè éàä òîðïàãëàðà ýþòöðöá ÷ûõàðìûøñà, 

þçöì äÿ àüúèéÿð îëìóøàì.. Ñ.Âÿëèéåâ. 

4. Þç òÿðêèáèíÿ àëìàã, ãÿáóë åòìÿê, äàõèë 

åòìÿê. Ðÿøèä îüëàíà öç òóòäó: – Ñÿíè ãóëëóüà 

ýþòöðìÿê ìÿíèì áîéíóìà. Ì.Ùöñåéí. 

ßáèëè óøàã åâèíÿ ýþòöðäöëÿð. ß.Âÿëèéåâ. 

5. Ãàâðàìàã, éàääà ñàõëàìàã, þéðÿíìÿê, 

ìÿíèìñÿìÿê. Öëêÿðëÿ Ñÿòòàð ÷îõ çåùèíëè óøàã 

èäèëÿð, ìöÿëëèì äåäèéè ñþçëÿðè ÿëáÿÿë ýþòöðöá 

òóòóãóøó êèìè ðÿâàí åëÿéèðäèëÿð. (Íàüûë). Îí 

ö÷öìäÿ ìÿúëèñëÿðäÿ îòóðäóì; Îí äþðäöìäÿ 

ùÿð íÿ âàðñà ýþòöðäöì. Àøûã Ãóðáàí. 

6. ßëäÿ åòìÿê, ìÿùñóë àëìàã. Áîë ìÿùñóë 

ýþòöðìÿê. 

7. Ùÿð òÿðÿôÿ éàéûëìàã, áöðöìÿê, áàñìàã, 

éàéûëìàã, ãàïëàìàã, ñàðìàã. Ãÿôëÿòÿí 

áèð ãîðõóëó ñÿñ ìåøÿíè ýþòöðäö.. Ôàéòîí÷ó 

äåäè: – Ãîðõìà, õàíûì, áàéãóøäóð óëàéûð. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ãÿäèì äàéû êöíúÿ ÷ÿêèëèá, õóðúóíó 

áàøûíûí àëòûíà ãîéäó, áèð àçäàí õîðóëòóñó 

÷àéõàíàíû ýþòöðäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ùÿéÿòè 

ýþòöðÿí ñîüàí, ãîâóðìà, çÿôÿðàí èéè àäàìû 

âàëåù åäèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

8. Íÿçÿðÿ àëìàã, ìèñàë ÷ÿêìÿê, íöìóíÿ 

ýÿòèðìÿê (áó ìÿíàäà àäÿòÿí “ýþòöðÿê” øÿêëèíäÿ 

èøëÿíèð). [Ñöëåéìàí:] Ìÿñÿëÿí, ýþòöðÿê, 

áèçèì úàâàí òàúèðèìèç ßñýÿðè.. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

9. Õÿðú òÿëÿá îëóíìàã, ñÿðô îëóíìàã; 

õÿðúëÿíìÿê, áàøà ýÿëìÿê. Êîñòéóì 60 ìàíàò 

ýþòöðäö. – [Ìþùñöíçàäÿ:] Áèð èéèðìè ìàíàò 

äà óøàãëàðûí âÿ Ìåùðèáàíûí ÿéíè-áàøû 

ýþòöðÿð. Ñ.Ùöñåéí. [Áþéöê îüëó:] Ö÷ ìàíàò 

[äîêòîðà] âåðäèì, èêè ìàíàò îí àëòû ãÿïèê äÿ 

äÿðìàíëàðû ýþòöðäö. Ãàíòÿìèð. 

10. Áàøëàìàã, øöðó åòìÿê, èáòèäàñûíû ãîéìàã. 

11. Ùèðñëÿíäèðìÿê, ÿñÿáèëÿøäèðìÿê, ãûçûøäûðìàã, 

áÿðê òÿñèð åòìÿê. Òÿêëèôèì îíó 

ýþòöðäö. – Ñþç Ùàúû Ìàíàôû ýþòöðìöøäö. 

Ñ.Ùöñåéí. Ãûçûí ñþçö Íÿðýèçè áÿðê ýþòöðäö. 


12. ßõç åòìÿê, àëìàã. Ìþâçóíó ôîëêëîðäàí 

ýþòöðìÿê. Ôèêðè áàøãàñûíäàí ýþòöðìÿê. 

Ñþç ýþòöðìÿê. 

13. Äþçìÿê, òÿùÿììöë åòìÿê, ãÿáóë åòìÿê. 

Ñþç ýþòöðìÿê.

ÝÞÒÖÐÒÄÖÐÌß 

14. ×ûõàðìàã (áàø ýåéèìëÿðè ùàããûíäà] 

Ïàïàüû ýþòöðìÿê. Îüëàí øëéàïàñûíû ýþòöðäö. 

15. Éåìÿê, äàäìàã. Êàáàáäàí áèð òèêÿ ýþòöðäö. 

16. Áèð ñûðà èñèìëÿðÿ ãîøóëàðàã ìöðÿêêÿá 

ôåèë âÿ ìöõòÿëèô èôàäÿëÿð äöçÿëäèð; ìÿñ.: îä 

ýþòöðìÿê, ÿë ýþòöðìÿê, ÷èìäèê ýþòöðìÿê, 

áîéíóíà ýþòöðìÿê. 

ÝÞÒÖÐÒÄÖÐÌß “Ýþòöðòäöðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÒÖÐÒÄÖÐÌßÊ áàõ ýþòöðòìÿê. 

ÝÞÒÖÐÒÌß “Ýþòöðòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÒÖÐÒÌßÊ èúá. Ýþòöðìÿéÿ ìÿúáóð 

åòìÿê, ýþòöðìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã. Õàúÿ Ìöáàðÿê 

øåéëÿðè èêè íÿôÿð ôÿððàøà ýþòöðäöá ýåòäè. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Çÿððèíòàú] þç ÷àìàäàíëàðûíû 

øÿõñÿí Ìöãèì áÿéÿ ýþòöðäöá àü àòëû ôàéòîíà 

ãîéäóðäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝÞÒÖÐÖÁÁß çÿðô äàí. Áèðäÿí, úÿëä, 

ýþçëÿíìÿäÿí. Ýþòöðöááÿ ãà÷ìàã. 

ÝÞÒÖÐÖËÌß 1 “Ýþòöðöëìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÒÖÐÖËÌß 2 “Ýþòöðöëìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÒÖÐÖËÌßÊ 1 ìÿúù. 1. ßëÿ àëûíàðàã 

ãàëäûðûëìàã. ×àìàäàí ýþòöðöëäö. // Äÿôí åòìÿê 

ö÷öí ãàëäûðûëìàã (úÿíàçÿ ùàããûíäà). 

Úÿíàçÿ ñààò 5-äÿ ýþòöðöëäö. 

2. Þçö èëÿ áÿðàáÿð, éàíûíúà àïàðûëìàã. 

Óøàã êÿíäÿ ýþòöðöëäö. 

3. Ãÿáóë îëóíìàã, äàõèë åäèëìÿê. Äÿñòÿéÿ 

ýþòöðöëìÿê. Èøÿ ýþòöðöëìÿê. 

4. ßëäÿ åäèëìÿê, ìÿùñóë àëûíìàã. Áîë òàõûë 

ýþòöðöëäö. 

5. Ëÿüâ åäèëìÿê, ãàëäûðûëìàã. Ãàäàüàí 

ñààòû ýþòöðöëäö. 

6. ßõç åäèëìÿê, àëûíìàã. Ñþç äèàëåêòäÿí 

ýþòöðöëìöøäöð. Ìþâçó õàëã ùÿéàòûíäàí ýþòöðöëìöøäöð. 

7. ×ûõàðûëìàã (áàø ýåéèìëÿðè ùàããûíäà). 

Ìàçóò èéè âåðÿí ãàáàðëû ÿëëÿð òÿðïÿíèð, ìàçóòëó 

ïàïàã âÿ øàïêàëàð ýþòöðöëöð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

8. Éîõ îëìàã, àðàäàí ÷ûõìàã. Åé âàù êè, 

ùåéñèééÿòè-ìèëëÿò ýþòöðöëäö; Ìèëëÿòäÿ îëàí 

áöñáöòöí àäÿò ýþòöðöëäö. Ì.ß.Ñàáèð. Òóòàã 

êè, çöëì ëàï ýþòöðöëäö. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Äàøäÿìèð] êÿíäèí èøëÿðèíè ýÿëÿí êèìè äöçÿëòäè. 

Îüóðëóã, ãóëäóðëóã òàìàìèëÿ ýþòöðöëäö. 


ÝÞÒÖÐÖËÌßÊ 2 ãàéûä. Áèðäÿí, ýþçëÿíèëìÿäÿí, 

éåðèíäÿí ãà÷ìàüà áàøëàìàã; áèðäÿí 

ãà÷ìàã. Óøàã ýþòöðöëäö. Àò ýþòöðöëäö. 

ÝÞÂÄßËÈ 

– Áèðäÿí áîç àò óúàäàí êèøíÿäè, ãóëàãëàðûíû 

ãûðïà-ãûðïà àøàüûëàðäà îòëàéàí èëõûéà áàõäû 

âÿ ãÿôèëäÿí ýþòöðöëäö. Ì.Ùöñåéí. Ãöðáÿò 

õàëà êàüûçû àëûá ýþòöðöëäö. Ìèð Úÿëàë. 

ÝÞÒÖÐÖÌ 1 èñ. Äþçöì, òàá, òàãÿò, ãöââÿò. 

Ýþòöðöìö éîõäóð. Ýþòöðöì äöøìÿê 

– ÿëäÿí äöøöá òÿðïÿíìÿäÿí óçàíìàã, 

òÿðïÿíìÿéÿ ùàëû îëìàìàã. Øàìèë, ýþòöðöì 

äöøìöø þêöç êèìè éàíëàðûíû áàñà-áàñà éåðèéèá 

øåíëèéèí ãàçìà äàì-äàøëàðû àðàñûíäà 

ýþçäÿí èòäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÝÞÒÖÐÖÌ 2 èñ. õöñ. Àäÿòÿí ìåõàíèçìèí 

áèð äÿôÿäÿ øåé ýþòöðìÿ ãàáèëèééÿòè, ýöúö. 

Ìàøûíûí éöê ýþòöðöìö. Êîòàíûí ýþòöðöì åíè. 

ÝÞÒÖÐÖÌËÖ ñèô. Ñÿáèðëè, äþçöìëö, ýþòöðöìö 

îëàí. Ýþòöðöìëö àäàìäûð. – [Áóäàã:] 

Ìÿí ÿââÿëäÿ äåìèøäèì êè, àíàì ýþòöðöìëö, 

ñÿáèðëè àðâàä èäè. ß.Âÿëèéåâ. [Àááàñ:] Ñÿí 

ýþòöðöìëö ðÿùáÿðëÿðäÿíñÿí, áàëà, Ãîøãàð! 

È.Ùöñåéíîâ. 

ÝÞÒÖÐÖÌËÖËÖÊ èñ. Ñÿáèðëèëèê, äþçöìëöëöê. 

Ýþòöðöìëöëöê éàõøû õàñèééÿòäèð. 

ÝÞÂÄß èñ. 1. Áÿäÿí. Ðÿèñ ñòîëà òÿðÿô ÿéèëìèø 

øèøìàí ýþâäÿñèíè ýåðèéÿ ÿéèá, êðåñëîéà 

ñþéêÿíäè. Ì.Ùöñåéí. Áÿé çûããàíà-çûããàíà 

àüûð ýþâäÿñèíè éåðäÿí öçäö, äÿðùàë éåíÿ 

äþøÿêúÿéÿ ÷ûðïäû. Ìèð Úÿëàë. 

2. Àüàúûí, éà êîëóí áóäàãëàðûíû òÿïÿñèíÿ 

ãÿäÿð ñàõëàéàí éåðöñòö ùèññÿñè. Àüàúûí ýþâäÿñèíè 

àüàðòìàã. Òóò àüàúûíûí ýþâäÿñè. – Îâ÷ó 

úÿëä þçöíö àüàúëàðûí ýþâäÿëÿðè àðõàñûíà âåðèá 

äàëäàëàíìàüà ìÿúáóð îëóðäó. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

..Ãî÷àã àüàúûí äþâðÿñèíÿ ùÿðëÿíèá 

ýþâäÿñèíÿ éàíàøäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

3. òåõ. Ìåõàíèçìèí, ìàøûíûí, úèùàçûí âÿ 

ñ.-íèí ÿñàñ ùèññÿñè, ÿñàñû; êîðïóñ. Åëåêòðîìîòîðóí 

ýþâäÿñè. – Ìàøûíûí íÿùÿíý ýþâäÿñè 

ùÿðëÿíìÿéÿ áàøëàäû. ß.Ñàäûã. 

ÝÞÂÄßÚÈÊ èñ. Áàëàúà, êè÷èê ýþâäÿ; áÿäÿíúèê. 

ÝÞÂÄßËÈ ñèô. 1. Èðè, áþéöê, íÿùÿíý; ýþâäÿñè 

÷îõ èíêèøàô åòìèø. Ýþâäÿëè ïàëûä. – Ùöíäöð, 

ýþâäÿëè ÷èíàðëàðûí éàðïàãëàðû òîçäàí 

ãàáûã áàüëàìûø âÿ áîçàðìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Áþéöê áèð ìàðàãëà äå áàõìûñàíìû; Ñûüûíûá 

ýþâäÿëè øàõ áóäàãëàðà. Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. ìÿú. Êþê, äîëüóí, éåêÿ, èðèáÿäÿíëè. 

Ýþâäÿëè êèøè. – Ãàéà êèìè àòûí öçÿðèíÿ òèêèëìèø 

269

ÝÞÂÄßÑÈÇ 

ýþâäÿëè àäàì èñÿ úèëîâó äàùà äà áÿðê ÷ÿêèð, 

äàõìàéà .. áàõäûãúà áàõûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÝÞÂÄßÑÈÇ ñèô. Áÿäÿíäÿí àéðûëìûø, áÿäÿíñèç. 

Î éàíäà ãàíëû ýþâäÿ; Áó éàíäà ýþâäÿñèç 

áàø. ß.Úàâàä. 

ÝÞÂÙßÐ èñ. [ôàðñ.] 1. Ãèéìÿòëè äàø, úàâàùèð. 

Éåðÿ äöøìÿêëÿ ýþâùÿð ãèéìÿòäÿí äöøìÿç. 

(Àòà. ñþçö). Ýþâùÿð äÿ ÷àòëàéûá öçöëÿð 

òàìàì; Ñÿððàôäàí àëìàñà äöç ãèéìÿòèíè... 

Á.Âàùàáçàäÿ. // ìÿú. Ïàðûëäàéàí, èøûã ìÿíáÿéè 

îëàí øåéÿ òÿøáåù. Ãàðà íåôòèì, ãàðà 

íåôòèì; Áó éåðèí úþâùÿðèñÿí; ßçÿë áàøäàí 

åëëÿðèìèí; Íóð ñà÷àí ýþâùÿðèñÿí. Ì.Ðàùèì. 

ÝÞÂØßÊ 1.Áàõ ýþâøÿéÿí 1-úè ìÿíàäà. 

Ýþâøÿê ùåéâàíëàð. 

2. èñ. Ùåéâàíëàðäà: àüûç. [Äÿâÿ] ÷þðÿéè 

éåðäÿí ýþòöðäö; Éàâàø-éàâàø ýþâøÿéèíÿ ýÿòèðäè. 

Ã.Çàêèð. Ýþâøÿê ÷àëìàã (âóðìàã) 

– áàõ ýþâøÿìÿê. Ãîéóí ýþâøÿê âóðóð. – 

Èíÿêëÿ þêöç ýöíåé îòóíäàí éåéèá éàòûð, øèðèí 

ýþâøÿê ÷àëàíäà Àòàøûí äà õÿéàëû þç àòûíû 

÷àïûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝÞÂØßÌß “Ýþâøÿìÿê”äÿí ô.èñ. [Ãîúà:] 

Î éàíäà ìàëûí ýþâøÿìÿñè, èëõûíûí îõðàíòûñû 

ãóëàüûìà ýÿëìèð. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

ÝÞÂØßÌßÊ ô. Éåìè ìÿäÿäÿí ãàéòàðàðàã 

éåíèäÿí àüûçäà ÷åéíÿìÿê (ýþâøÿéÿí 

ùåéâàíëàð ùàããûíäà). Îðàäà-áóðàäà õîðóç 

áàíëàéûð, èíÿêëÿð, þêöçëÿð ýþâøÿéèðäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

Äÿâÿëÿð àùÿñòÿ-àùÿñòÿ ýþâøÿéèðäèëÿð. 


ÝÞÂØßÍ áàõ ýþâøÿê. Ýþâøÿí ÷àëìàã 

– ýþâøÿìÿê. Ùàâà ñàêèò, êÿíä ñÿññèç 

îëàíäà ãîéóíëàðûí þñêöðòöñö, èíÿêëÿðèí 

ýþâøÿí ÷àëìàñû åøèäèëèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝÞÂØßØÌß “Ýþâøÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÂØßØÌßÊ ãàðø. Ýþâøÿìÿê, ýþâøÿê 

÷àëìàã, ýþâøÿê ýÿòèðìÿê (÷îõ ùåéâàíëàð 

ùàããûíäà). Þêöçëÿð ýþâøÿøèð. 

ÝÞÂØßÉßÍ ñèô. çîîë. 1. Éåìè ýþâøÿìÿêëÿ 

èêèíúè ìÿäÿäÿ ùÿçì åäÿí. Ýþâøÿéÿí ùåéâàíëàð. 

2. Úÿì øÿêëèíäÿ: ýþâøÿéÿíëÿð – éåìè áó úöð 

ùÿçì åäÿí äûðíàãëû ùåéâàíëàð éàðûìäÿñòÿñè. 

ÝÞÉ 1 èñ. 1. Éåð öçöíöí öçÿðèíäÿ ìàâè áèð 

ãöááÿ êèìè ýþðöíÿí ôÿçà, áîøëóã. Ýþéäÿ 

áóëóäëàð öçöð. Ýþéäÿ óëäóçëàð ñàéðûøûð. Áó 

âàõò ýþéäÿ áóëóä ýþðöíäö. // Éåð öçöíö 

ÿùàòÿ åäÿí êàèíàò áîøëóüó; ÿíýèíëèê, ùàâà. 

270 

ÝÞÉ 

Áó ùàëäà ñÿðàéè-øàùèáÿí ýþéÿ áèð ôèøÿíý áóðàõäûëàð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ýþé úèñèìëÿðè 

– Ýöíÿø, Àé, ïëàíåòëÿð âÿ óëäóçëàð. // Îáðàçëû 

èôàäÿëÿðäÿ ìÿúàçè ìÿíàäà. Õÿáÿð àëëàì: 

ýþéöí ãàïûñû ùàðäàí; Êèì à÷àð, êèì þðòÿð, 

ñîðàüû íÿäè “Àááàñ âÿ Ýöëýÿç”. Þìðöíöí 

ìèí äöðëö úèëâÿñè âàðäûð; Êþíëöìöí ýþéëÿðè 

äàìàð-äàìàðäûð. Ì.Ìöøôèã. Ýþé ýóðóëäàìàã 

– ýþéäÿ ýþé ýóðóëòóñó áàø âåðìÿê. 

..Áàéûðäà øèääÿòëÿ ýþé ýóðóëäàäû, øèìøÿê ïàðëàäû. 

È.ßôÿíäèéåâ. Ýþé ýóðóëòóñó (ýóðëàìàñû) 

– ýþéäÿ øèìøÿê ÷àõäûãäàí ñîíðà åøèäèëÿí 

áÿðê ýóðóëòó. Áó ñûðàäà ùàâà òóòóëóð. 

Àðà-ñûðà ýþé ýóðëàìàñû äàâàì åäèð. Ù.Úàâèä. 

Ýþé ýóðóëòóñó .. ãóëàãáàòûðàí áèð äÿùøÿòëÿ 

øàããûëäàéûðäû. Ì.Ùöñåéí. Ýþé ãàðàëìàã – 

ùàâà áóëóä ÷ÿêäèéèíäÿí âÿ éà àõøàì äöøäöéöíäÿí 

ãàðàíëûã îëìàã. Ýöíÿø áàòäû, ýþéëÿð 

ãàðàëäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Ñöçöëÿí íóðóíó 

òîïëàéûá ãÿìÿð; Ýèðäè áóëóäëàðà, ãàðàëäû 

ýþéëÿð. Ì.Ðàùèì. Áèð ñààò ÷ÿêìÿäè êè, ÷îâüóí 

øèääÿòëÿíäè, öôöã òóòóëäó, ýþé ãàðàëäû. 

Ìèð Úÿëàë. Ýþé ãóðøàüû – ùàâàäàêû ñó äàìëàúûãëàðûíäà 

èøûüûí ñûíìàñû íÿòèúÿñèíäÿ ýþðöíÿí 

îïòèê ùàäèñÿ; ùàúûëàð éîëó, ãàðû íÿíÿ 

þðêÿíè. Éàüëàíìûø ñó äàëüàëàíäûãúà ýþé ãóðøàüû 

êèìè ðÿíý âåðèá ðÿíý àëûðäû. Ì.Ùöñåéí. 

Ýþçëÿðÿ òàü ÷ÿêÿí ýþé ãóðøàüûíû; Ùÿëÿ Êÿðáÿëàäà 

ýþðÿí îëìàéûá. Ð.Ðçà. Ýþé ãöááÿñè 

– ýþéöí ýþðöíÿí ùèññÿñè. Ýþé ãöááÿñèíäÿí 

àñûëäû ãÿíäèë; Öçöíäÿí àëûá íèãàáû ìÿíäèë. 

Õÿòàéè. Àõøàìöñòö òàìàìèëÿ éåðèí öçÿðèíÿ 

åíìèø ýþé ãöááÿñè èíäè éåíèäÿí íÿùÿíý áèð 

÷ÿòèð êèìè à÷ûëûá éöêñÿëìèø, ÿí óçàã óëäóçëàðû 

èëÿ òà ÿðøÿ äèðÿíìèøäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Êå÷äè êè÷èê áèð çàìàí; Ëàï ýþéöí ãöááÿñèíäÿí; 

Ãûðìûçû áèð õàë äöøäö. Ç.Õÿëèë. 

2. Àëëàùûí, ìÿëÿêëÿðèí, ùóðèëÿðèí âÿ ñ. îëäóüó 

éåð. Ýþéöí éåääèíúè ãàòû. – Ýþéäÿ ìÿëÿê, 

éåðäÿ èíñàí ýþçÿëè; Ñÿíñÿí, õîø õóéèíÿ 

ãóðáàí îëäóüóì. Ì.Ï.Âàãèô. 

◊ Ýþéäÿ àõòàðìàã – ÷îõ àõòàðìàã, 

úèää-úÿùä åäÿðÿê ÿëäÿ åòìÿéÿ ÷àëûøìàã. 

[Ãàäûí Àñëàíà:] Ìÿíèì êèøèì ñÿíèí êèìèëÿðè 

ýþéäÿ àõòàðûð. Ñ.Âÿëèéåâ. Ýþéäÿ àëìàã 

(ýþòöðìÿê, ãàïìàã) – 1) òåç ýþòöðìÿê, 

ÿëöñòö àëìàã, ìàúàë âåðìÿäÿí ãàïìàã. Éàõøû 

ýöíäÿ ìÿíÿì-ìÿíÿì äåéÿíëÿð; Îâó ýþéäÿ 

àëûá, ýþéäÿ éåéÿíëÿð. Ã.Çàêèð; 2) òåç ñàòûë-

ÝÞÉ 

ìàã, ðÿâàú îëìàã. [Ùàúû Ãàðà:] Áóëàðûí ãóìàøû 

þçýÿ ãóìàøäûð, ìöøòÿðè ìàúàë âåðìèð, 

ýþéäÿ ýþòöðöð! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ðöñòÿì] 

áèëèðäè êè, Ìóüàíûí ãàðïûçû Áàêû áàçàðûíà 

÷ûõàíäà àëûúûëàð áèð-áèðèíÿ äÿéèð, ýþéäÿ ãàïûðëàð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ýþéäÿ ÿëÿ äöøìÿê – 

÷ÿòèí òàïûëìàã, ùÿìèøÿ ÿëÿ äöøìÿìÿê. Áåëÿ 

ãàçàíú ýþéäÿ ÿëÿ äöøìÿç! – ßùìÿä ùÿìèøÿêè 

êèìè áóðàäà äà þç ñåâäèéè øöàðûíû òÿêðàð 

åäèá, èúðàñûíà ãÿäÿì ãîéäó. Á.Òàëûáëû. Ýþéäÿ 

ðàçû îëìàã – åòèðàç åòìÿäÿí, äÿðùàë ðàçû 

îëìàã, ìÿìíóíèééÿòëÿ ãÿáóë åòìÿê. [Áàëîüëàí:] 

Áÿëè éà, òÿêè [Ìîëëà Ñöáùàíûí] ìÿâàúèáè 

ýÿëñèí, ýþéäÿ ðàçû îëàð. Ú.Úàááàðëû. 

Ýþéäÿí äöøìÿê – òÿñàäöôè îëàðàã îðòàéà 

÷ûõàí, ÿëäÿ åäèëÿí øåé ùàããûíäà. [Ìóñà:] 

Áóíäàí ùå÷ çàä ÷ûõìàç. ×öíêè ñÿí áèð íåìÿòñÿí 

êè, ýþéäÿí äöøöáñÿí Ìÿúíóí áÿéèí ÿëèíÿ. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ýþéäÿí îä éàüäûðìàã 

(ÿëÿìÿê, òþêìÿê) – äþçöëìÿç äÿðÿúÿäÿ 

ãûçäûðìàã, éàíäûðìàã. Ýöíÿø ýþéäÿí îä òþêöðäö. 

– Ýöíÿø ýþéöí áèð ãàòûíäàí îä éàüäûðûðäû. 

Ì.Ùöñåéí. Ãûøûí øàõòàñûíäà, áîðàíûíäà, 

éàéûí ýþéäÿí îä ÿëÿéÿí óçóí ýöíëÿðèíäÿ 

áó ãûçëàð êÿòìÿíè, áåëè ÿëëÿðèíäÿí 

áóðàõìàäûëàð. ß.ßáöëùÿñÿí. Ýþéäÿí îä 

éàüìàã – ÷îõ èñòè îëìàã, äþçöëìÿç äÿðÿúÿäÿ 

ãûçìàã (ùàâà ùàããûíäà). [Ñöëåéìàí:] 

Áèðäÿí åâèí äèâàðëàðû òèòðÿøäè, ùàìû ùþâëíàê 

éåðëÿðèíäÿí ãàëõäûëàð, ìÿí ÷ûõäûì åøèéÿ, ýþðäöì 

ýþéäÿí îä éàüûð, éåðäÿí àëîâ ÷ûõûð.. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ýþéÿ ÷ÿêèëìÿê – 1) ùöíäöðäÿ 

ó÷ìàã, úþâëàí åòìÿê. Øàùèíëÿð ýþéÿ 

÷ÿêèëèð; Äóðíàëàð ýþëÿ òþêöëöð. “ßñëè âÿ Êÿðÿì”; 

2) òàïûëìàìàã, ãûò îëìàã, ÿëÿ äöøìÿìÿê. 

Áèð òÿðÿô öñéàíäûð, áèð òÿðÿô îðäó; 

Ýþéÿ ÷ÿêèëìèøäèð áó éåðäÿ ÷þðÿê. Ñ.Âóðüóí. 

Ýþéÿ (ýþéëÿðÿ) ÷ûõàðòìàã – ùÿääÿí àðòûã 

òÿðèôëÿìÿê, òÿðèôäÿ èôðàòà âàðìàã, øèøèðòìÿê. 

Ìÿúëèñäÿêèëÿð åøøÿéèí òÿðèôèíè ýþéÿ ÷ûõàðûðëàð. 

“Ì.Í.ëÿòèô.” Ýþéÿ (ýþéëÿðÿ) ÷ûõìàã – 

1) áÿðêäÿí åøèäèëìÿê, óúàëìàã (áÿðê ñÿñ 

ùàããûíäà). Çàðûëòûñû (ôÿðéàäû) ýþéÿ ÷ûõûð. – 

Éàçûã ùåéâàíûí çèíýèëòèñè ýþéÿ ÷ûõûðäû. 

“Ìÿêòÿá”; 2) ýèçëÿíìÿê. Ýþéÿ ÷ûõñàí äà, 

ñÿíè òàïàúàüàì; 3) ÷îõ ÷àëûøìàã, ÿëëÿøìÿê, 

çÿùìÿò ÷ÿêìÿê. Åâ òèêìÿê ö÷öí ýþéÿ ÷ûõäû. 

Ýþéÿ ãàëäûðìàã – 1) éóõàðû ãàëäûðìàã, 

óúàëòìàã. Àò ãàáàã ÿëëÿðèíè ãàëäûðäû ýþéÿ âÿ 

ÝÞÉ 

àç ãàëäû íîõòàíû Êÿðáÿëàéû Ãàñûìûí ÿëèíäÿí 

ãîïàðñûí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ; 2) á à õ ýþéÿ 

÷ûõàðòìàã. [Ñÿäÿô:] Îüëóíóç äèññåðòàñèéàñûíäà 

áèçÿ áàëòà ÷àëûð. Ïðîôåññîð Âàùèäîâóí 

ÿêèí ñõåìèíè ýþéÿ ãàëäûðûð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Ýþéÿ ãàëõìàã – áàõ ýþéÿ ÷ûõìàã 

1-úè ìÿíàäà. Òåéìóðóí àíãûðòûñû ýþéÿ ãàëõûð. 

“Ì.Í.ëÿòèô.” Ýþéÿ (ýþéëÿðÿ) ñÿñ (ñÿäà) 

ñàëìàã – áàõ ýþéÿ ÷ûõìàã 1-úè ìÿíàäà. 

..Ìÿçëóì àíàëàðûí ôÿðéàäû ýþéëÿðÿ ñÿäà 

ñàëìûøäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ýþéÿ ñîâðóëìàã – 

ïó÷ îëìàã, ùå÷ÿ ÷ûõìàã, ùå÷ áèð íÿòèúÿ ùàñèë 

îëìàìàã. Öìèäè ýþéÿ ñîâðóëäó. – Ñÿíèí 

àòÿøèíÿ éàíûá êöë îëóð; ßìÿëëÿð, àðçóëàð ýþéÿ 

ñîâðóëóð. Á.Âàùàáçàäÿ. [Øàùìàð:] Ìÿíèì 

àðçóëàðûì, ýþð íåúÿ ïó÷ îëäó, êöë êèìè ýþéÿ 

ñîâðóëäó! Á.Áàéðàìîâ. Ýþéÿ óúàëìàã – 

1) áàõ ýþéÿ (ýþéëÿðÿ) ÷ûõìàã. Ýÿëèá 

äîëàíäû ýöíëÿð; Íÿ àíàìäàí áèð õÿáÿð; Íÿ 

êàðâàíäàí èç ãàëäû; Àùûì ýþéÿ óúàëäû... 

Ñ.Âóðüóí; 2) ÷îõ éóõàðûëàðà ãàëõìàã, éöêñÿëìÿê. 

×îõìÿðòÿáÿëè åâëÿð ýþéÿ óúàëûð. 

– Äöððÿ, øÿùÿðèí áþéöê ìÿñúèäè âÿ ýþéëÿðÿ 

óúàëàí ìèíàðÿëÿðèíèí éàíûíäàêû êè÷èê áèð 

äàõìàéà éåòèøäè. Ñ.Âÿëèéåâ. Ýþéöí éåääè 

ãàòû (ìÿðòÿáÿñè) – ÷îõ éöêñÿê, ÷îõ ùöíäöð. 

Òàìàøà÷ûëàð ñàëîíäà îíó àòûá-òóòàíäà, åëÿ 

áèë, ìÿíè ýþéöí éåääè ãàòûíà ãàëäûðûðäûëàð. 


ÝÞÉ 2 ñèô. 1. Ñÿìà ðÿíýè; ìàâè. Ýþé ðÿíý. 

// Áó ðÿíýäÿ îëàí. Ýþé ïàð÷à. – Ìÿùÿððÿìëèéèí 

äþðäöíúö ýöíö ýþé ÷àðûãëû .. íàáÿëÿä 

áèð àõóíä Íàõ÷ûâàí øÿùÿðèíèí Áàçàð êö÷ÿñèíäÿ 

ýÿçèðäè. Ãàíòÿìèð. 

2. Çÿðáÿ, áÿðê áèð øåéÿ òîõóíìà âÿ ñ. 

íÿòèúÿñèíäÿ áÿäÿíèí ùÿð ùàíñû áèð éåðèíäÿ 

ÿìÿëÿ ýÿëÿí ëÿêÿ; ãàí÷ûð. Ãîëóíäà ýþé âàð. 

ÝÞÉ 3 1. ñèô. Éàøûë. Ýþé ìåøÿ. Ýþé ÷ÿìÿí. 

Ýþé ýþéÿð÷èí. – Ñåéðÿ ÷ûõàð óøàãëàð; Ýþé 

÷ÿìÿíäÿ îéíàøàð. À.Ñÿùùÿò. [Äÿðâèø:] ..Ýþé 

îò äþøÿéèì, ãàðà äàø éàñòûüûì, åíëè éàðïàãëàð 

éîðüàíûì èäè! À.Äèâàíáÿéîüëó. Áóäóð 

Àçÿðáàéúàí – Øèðâàí, Ãàðàáàü; Âÿòÿíèí ñåâäàëû 

ýþé éàéëàãëàðû. Ì.Ðàùèì. 

2. ñèô. Éåòèøìÿìèø, äÿéìÿìèø, êàë. Ýþé 

íàð. Ýþé àë÷à. – [Áàùàð âàõòû] éåòèøìÿéÿ 

áàøëàéàí ìåéâÿëÿðÿ ýÿëäèêäÿ áèç îíëàðûí 

äÿéìÿéèíè ýþçëÿìÿçäèê. Ýþé (ç.) îëìàüûíà 

áàõìàéàðàã .. éåéÿðäèê. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ýöíÿø 

271

ÝÞÉ 

èøûüûíäà .. éåòèøìÿìèø ýþé ìåéâÿëÿð ýþðöíöðäö. 


3. Á à õ ýþéÿðòè. Ö÷ äÿñòÿ ýþé. Ýþé ãóòàáû. 

ÝÞÉ 4 ñèô. äàí. Ñèìèú, õÿñèñ. Ýþé àäàì. 

– Éöç èë ÿëèíäÿ ÷ûðàã àõòàðñà Ïîëàä êèìè ýþéö 

òàïûëìàç. À.Øàèã. Åâèí êèøèñè íÿ ãÿäÿð ðÿùìäèë 

èäèñÿ, àðâàäû áèð î ãÿäÿð ãûëûãñûç âÿ ýþé 


ÝÞÉ 5 èñ. Êöðÿêÿí, àòà ö÷öí ãûçûí ÿðè. 

ÝÞÉÚß×È×ßÊ èñ. áîò. Ëÿëÿêâàðè éàðïàãëàðû 

âÿ ýþé ÷è÷ÿêëÿðè îëàí ÷îõèëëèê îò áèòêèñè. 

ÝÞÉÚßÃÀÐÜÀ èñ. çîîë. Àëàãàðüàäàí 

êè÷èê îõóéàí ãóø. Ñàðû áöëáöëëÿð, òîðàüàéëàð, 

ýþéúÿãàðüàëàð, .. ÿíëèêëè áöëáöëëÿð ùÿðÿñè áèð 

úöð ñÿñëÿ îõóéóá ñÿñ-ñÿñÿ âåðèðëÿð. Å.Ñóëòàíîâ. 

ÝÞÉ×ßÊ ñèô. Ýþçÿë, ãÿøÿíý. Ýþé÷ÿê ãûç. 

Ýþé÷ÿê ýÿëèí. – Øàù úàâàí âÿ ýþé÷ÿê îüëàí 

èäè. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Àñéà:] Áàòìûø íÿ ýþé- 

÷ÿê îüëàíäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Íÿðìèíÿ ýþé- 

÷ÿê èäè. Ãàðàõàëëû, ýèðäÿ ÷ÿùðàéû ñèôÿòèíäÿí 

òÿáÿññöì ÿñêèê îëìàçäû. Á.Áàéðàìîâ. // Èñ. 

ìÿíàñûíäà. Ýþé÷ÿêëÿðè õîø-êÿëàì, ùÿì àøèãÿ 

ðàì; Âàúèáäè áèçÿ äóàñû Ýöðúöñòàíûí. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Äàüëàð ÷è÷ÿéè éåíÿ; Áàõäû þç 

ýþé÷ÿéèíÿ. Ð.Ðçà. // Õîøàýÿëÿí, ýþçÿë. Äåìÿ 

Âàãèô êè, ôèëàí êèìñÿíÿ ÷îõ çèðÿêäèð; Éà ôèëàí 

øåèð äåéèð, éàçûñû ùÿì ýþé÷ÿêäèð. Ì.Ï.Âàãèô. 

[Ùåéäÿð áÿé:] ßñýÿð áÿé äåéèð êè, ùÿì óúóçäóð 

âÿ ùÿì ýþé÷ÿêäèð, ùÿì äÿ ðÿíýè ñîëìóð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Êþéíÿéè àë èïÿê ëàëÿ; Çÿðèô, 

ãÿøÿíý, ýþé÷ÿê ëàëÿ. Ì.Ðàùèì. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. 

Íÿ ýþé÷ÿê éàðàøûð, íÿ õîø ýþðöíöð; 

Ìèíà, èíúÿ êÿìÿð áåë àðàñûíäà. Ã.Çàêèð. Àé 

íàçÿíèí, àé ãàáàüûí àëòûíäàí; Íÿ ýþé÷ÿê ÷ÿêèëèá 

ãàðà ãàøëàðûí. Àøûã ßëÿñýÿð. 

ÝÞÉ×ßÊÚß ñèô. ×îõ ýþé÷ÿê, ÷îõ ãÿøÿíý, 

îëäóãúà ýþçÿë. Ýþé÷ÿêúÿ áèð óøàã. 

ÝÞÉ×ßÊËßÍÄÈÐÌß “Ýþé÷ÿêëÿíäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝÞÉ×ßÊËßÍÄÈÐÌßÊ áàõ ýþé÷ÿêëÿøäèðìÿê. 

ÝÞÉ×ßÊËßÍÌß “Ýþé÷ÿêëÿíìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝÞÉ×ßÊËßÍÌßÊ 1. ô. Ýþé÷ÿê îëìàã, 

ýþçÿë îëìàã; ýþçÿëëÿøìÿê. 

2. ãàéûä. Þçöíÿ ýþçÿëëèê âåðìÿê. 

ÝÞÉ×ßÊËßØÄÈÐÈËÌß “Ýþé÷ÿêëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

272 

ÝÞÉßÐ×ÈÍ 

ÝÞÉ×ßÊËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Ýþé÷ÿê 

åäèëìÿê, ýþçÿëëÿøäèðèëìÿê, ãÿøÿíýëÿøäèðèëìÿê. 

ÝÞÉ×ßÊËßØÄÈÐÌß “Ýþé÷ÿêëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝÞÉ×ßÊËßØÄÈÐÌßÊ ô. Ãÿøÿíýëÿøäèðìÿê, 

ýþçÿëëÿøäèðìÿê. [Íàçëû:] Éàõøû äåéèðëÿðìèø 

êè, õîø ýöí àäàìû ýþé÷ÿêëÿøäèðÿð. 

ß.ßáöëùÿñÿí. // Ýþé÷ÿê ýþñòÿðìÿê. 

ÝÞÉ×ßÊËßØÌß “Ýþé÷ÿêëÿøìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝÞÉ×ßÊËßØÌßÊ ô. Ýþé÷ÿê îëìàã, 

ãÿøÿíýëÿøìÿê, ýþçÿëëÿøìÿê. 

ÝÞÉ×ßÊËÈÊ èñ. Ýþé÷ÿê øåéèí ùàëû; ãÿøÿíýëèê, 

ýþçÿëëèê. 

ÝÞÉ-ÄßÌÈÐ ñèô. Òöíä êöë ðÿíýèíäÿ îëàí, 

äÿðèñè ýþé âÿ öñòöíäÿ àü õàëëàðû îëàí (àò ùàããûíäà). 

Ýþé-äÿìèð ìàäéàí. 

ÝÞÉÄßÍÄÖØÌß, ÝÞÉÄßÍÄÖØÌÖØ 

ô.ñèô. Òÿñàäöôè, ýþçëÿíèëìÿç, òÿñàäöôÿí ÿëÿ 

äöøìöø. [Ñîëòàí áÿé:] Àðâàä ÿëèìÿ ýþéäÿíäöøìöø 

êèìè îëìóøäó. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Íàíÿ 

Ùöíÿðèí áó ýþéäÿíäöøìÿ ñóàëûíà úàâàá âåðìÿêäÿ 

÷ÿòèíëèê ÷ÿêäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÝÞÉßÌ èñ. áîò. Úûð âÿ ïåéâÿíä úèíñëÿðè, 

ýþé ðÿíýëè, òóðøìÿçÿ, àüûçáöçöøäöðöúö ìåéâÿñè 

îëàí êîë-àüàú. Ýþéÿì àüàúû. // Ùÿìèí 

ìåéâÿíèí êîëó, àüàúû. Ýþéÿì .. ÷îõ áóäàãëàíàí 

êîëäóð âÿ éà 3-4 ìåòð ùöíäöðëöêäÿ 

àüàúäûð. Ù.Ãÿäèðîâ. // Áó ìåéâÿäÿí áèøèðèëìèø, 

ùàçûðëàíìûø. Ýþéÿì ìöðÿááÿñè. Ýþéÿì 

êîìïîòó. 

ÝÞÉßÌÈ ñèô. Ýþéÿì ðÿíýèíäÿ, ýþé, òöíä 

ìàâè. ..Àëëàùãóëóíóí ýþéÿìè ãàíîâóçäàí òèêäèðèá 

ýåéäèéè òÿçÿ êþéíÿéè àëòäàí ýþðöíöðäö. 


ÝÞÉßÌËÈÊ èñ. ×îõëó ýþéÿì àüàúû áèòÿí 

éåð, ýþéÿì êîëëóüó. 

ÝÞÉßÐ×ÈÍ èñ 1. Èðè ÷èíÿäàíëû, ýþé-áîç 

ðÿíýëè ãóø, ÿùëèëÿøäèðèëìèøëÿðè ÷îõ âàõò àü 

ðÿíýäÿ îëóð. Ìÿñúèäèí äàìûíäàêû ýþéÿð÷èíëÿð 

êÿñèê-êÿñèê óüóëäàéûðäûëàð. Ì.Ùöñåéí. Êîëóí 

àëòûíäàí áèð äÿñòÿ ýþéÿð÷èí ïûðûëäàéûá ãàëõäû. 


2. ìÿú. Íÿâàçèø, îõøàìà, ÿçèçëÿìÿ ìÿãàìûíäà 

èøëÿäèëèð (áÿçÿí “ýþéÿð÷èíèì” øÿêëèíäÿ). 

Ýþéÿð÷èí ãûçûì. – Áèë êè, úÿùÿííÿìèí 

ùÿð ÿçèééÿòè; Ñÿíäÿí óçàã îëàð... ýþéÿð÷èí 

áàëàì! Ñ.Âóðüóí. Îâ÷ó, Ïÿðèíè ãîëëàðû àðà-

ÝÞÉßÐ×ÈÍÈ 

ñûíà àëàðàã: – Ãîðõìà, ýþéÿð÷èíèì, – äåäè, 

– ãîðõìà, ýþé ýóðóëäàäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

◊ Ñöëù ýþéÿð÷èíè – ñöëù ñèìâîëó êèìè ãÿáóë 

îëóíìóø àü ýþéÿð÷èí øÿêëè. 

ÝÞÉßÐ×ÈÍÈ ñèô. Ýþé ðÿíýÿ ÷àëàí, òöíäêöëðÿíýè 

îëàí. Ýþéÿð÷èíè ëÿêÿ. 

ÝÞÉßÐÄÈËÌß 1 “Ýþéÿðäèëìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 



ÝÞÉßÐÄÈËÌßÊ 1 ìÿúù. Ýþé åäèëìÿê, 

ýþé ðÿíýÿ áîéàäûëìàã. 

ÝÞÉßÐÄÈËÌßÊ 2 ìÿúù. ßêèëèá éåòèøäèðèëìÿê. 

ÝÞÉßÐÄÈËÌßÊ 3 ìÿúù. Éàøûë ðÿíýÿ áîéàäûëìàã, 

éàøûë åäèëìÿê. 

ÝÞÉßÐÌß 1 “Ýþéÿðìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 



ÝÞÉßÐÌßÊ 1 ô. 1. Ýþé ðÿíý àëìàã, ýþé 

îëìàã, ýþéëÿøìÿê, ìàâèëÿøìÿê. 

2. Çÿðáÿ âÿ éà áÿðê øåéÿ òîõóíìà íÿòèúÿñèíäÿ 

áÿäÿíèí áèð éåðè ýþé îëìàã. Ãîëó 

ýþéÿðäè. – Ãûçûí öçö-ýþçö, .. çÿðèô äîäàãëàðû 

øèøìèø, áèð éåðäÿí ùÿòòà ýþéÿðìèøäè. 


3. ìÿú. Ñîéóãäàí, ùèðñäÿí, ãåéçäÿí ýþé 

îëìàã, ýþé ðÿíý àëìàã. Ëàëÿíèí äîäàüû ýþìýþé 

ýþéÿðèá; Öçö ýàù àü îëóð, ýàù ãûïãûðìûçû. 

Ð.Ðçà. ßäùÿìèí ãàðà ñèôÿòè äÿðùàë äþíöá 

ýþéÿðäè. Á.Áàéðàìîâ. // ìÿú. Áÿðê ùèðñëÿíìÿê, 

þçöíäÿí ÷ûõìàã. Ýþðöá î ãóøëàðû ýþéÿðäè 

Îñìàí; Òóðóòóí äöçöíäÿ îëäóüó çàìàí. 


4. Óçàãäàí ýþðöíìÿê (ýþé øåé ùàããûíäà). 

Óçàãäàí äÿíèç ýþéÿðèðäè. 

ÝÞÉßÐÌßÊ 2 ô. 1. Áèòìÿê, ýþéÿðìÿéÿ 

áàøëàìàã, úöúÿðìÿê. Àðïà ýþéÿðäè. – Ñöíáöë 

ýþéÿðèð ñÿáçÿ êèìè ýöëëÿðÿ ãàðøû. Ã.Òÿáðèçè. 

Äàüëàð, ÷þëëÿð äöøÿðäè; Íîâðóçýöëö ýþéÿðäè. 


2. ìÿú. Áàø âåðìÿê, íÿøÿò åòìÿê, ÿìÿëÿ 

ýÿëìÿê, ñÿáÿá îëìàã. Ôèòíÿ ýþéÿðèð òîðïàüûìûçäàí, 

äàøûìûçäàí; Òàðàú åäÿðÿê áàú àëàðûç 

ãàðäàøûìûçäàí. Ì.ß.Ñàáèð. 

3. ìÿú. Áèð íÿòèúÿ âåðìÿê, íÿòèúÿ ùàñèë 

îëìàã. [Áÿé:] Öðÿéèìäÿí êå÷ÿíëÿð áèð-áèð 

ýþéÿðèð. Ìèð Úÿëàë. Ñÿäð âàõòèëÿ äåäèéè ñþçëÿðèí 

ýþéÿðäèéèíè ýþðöá áîüàçûíû àðûòëàäû. 


ÝÞÉßÐÒÈÑÀÒÀÍ 

ÝÞÉßÐÌßÊ 3 ô. Éàøûëëàøìàüà áàøëàìàã, 

éàøûëëàøìàã. Áàüëàð ýþéÿðèá. ×ÿìÿí ýþéÿðäè. 

– Áàùàð éàøûëëàøäû, äàüëàð, ñÿùðàëàð éóõóäàí 

àéûëûá ýþéÿðìÿéÿ áàøëàäû.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÝÞÉßÐÌÈØ 1 ô.ñèô. Ýþé ðÿíý àëìûø, áîçàðìûø. 

Ñîéóãäàí ýþéÿðìèø ÿëëÿð. Çÿðáÿäÿí 

ýþéÿðìèø ãîë. – Õÿëèë ñîéóãäàí ýþéÿðìèø ÿëëÿðèíè 

áèð-áèðèíÿ ñöðòäö. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ÝÞÉßÐÌÈØ 2 ô.ñèô. Éàøûëëàøìûø, áèòìèø, úöúÿðìèø. 

Ýþéÿðìèø ÷þëëÿð. – [Úàâàä:] Îéàíûá 

÷è÷ÿêëÿíìèø àüàúëàðà, ýþéÿðìèø îòëàðà áàõûá 

äåéèðäèì: íÿ îëàðäû èíñàí äà .. áàùàð âàõòû 

áÿäÿíèíäÿ òÿçÿ áèð ãöââÿò îëàðàã îéàíà èäè! 


ÝÞÉßÐÒß èñ. [ÿñëè èòàë.] Ýÿìè ýþâäÿñèíèí 

öñò ùèññÿñèíäÿêè à÷ûã ñàùÿ. Ýþéÿðòÿéÿ 

÷ûõìàã. Ýþéÿðòÿäÿ ýÿçèíìÿê. Éöêëÿðè ýþéÿðòÿéÿ 

éûüìàã. – ..Ýþéÿðòÿäÿ ñûõëàøìûø ñÿðíèøèíëÿðèí 

ðÿíýáÿðÿíý éàéëûãëàðû òèòðÿøèðäè. 

Ì.Ùöñåéí. Õÿëèë Ìèðçÿ ýÿìèíèí íÿì ÷ÿêìèø 

ýþéÿðòÿñèíäÿ éåëêÿí äèðÿéèíÿ ñþéêÿíèá îòóðìóøäóð. 


ÝÞÉßÐÒÈ 1 èñ. 1. Öìóìèééÿòëÿ áèòêèëÿð (îò, 

àüàúëàð, éàðïàãëàð). Ùàíñû øåéäèð äÿéèøìÿéèá 

äöíéàäà; Ýþéÿðòè äÿ, ùåéâàíàò äà, ùàâà äà. 

À.Ñÿùùÿò. ..Êÿíäèí ÿòðàôûíäà, ãàïûëàðäà, ùÿéÿòëÿðäÿ 

ýþéÿðòè ÿêìÿê, ïàðê ñàëìàã, êþëýÿëèê 

äöçÿëòìÿê ëàçûìäûð. ß.Âÿëèéåâ. 

2. Éåéèëÿí âÿ õþðÿéÿ èøëÿíÿí îòëàð; ýþé, 

ñÿáçÿâàò. Ýþéÿðòè ãóòàáû. 5 äÿñòÿ ýþéÿðòè. – 

[Ùåéäÿðãóëó:] Ïèðè áàáà, õàíûì íÿíÿ ìÿíÿ 

ýþéÿðòè òàïøûðìûøäûð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÝÞÉßÐÒÈ 2 áàõ ýþé 2 2-úè ìÿíàäà. [ßíòèãÿíèí] 

ñàü öçöíÿ âóðóëàí øàïàëàã ýþçöíöí 

àëòûíà äÿéèð âÿ èðè áèð ýþéÿðòè ÿìÿëÿ ýÿòèðèð. 


ÝÞÉßÐÒÈ×È èñ. Ýþéÿðòè ÿêèá-áåúÿðìÿê 

âÿ ñàòìàãëà ìÿøüóë îëàí àäàì. 

ÝÞÉßÐÒÈ×ÈËÈÊ èñ. Ýþéÿðòè÷èíèí èøè, ïåøÿñè, 

ìÿøüóëèééÿòè. 

ÝÞÉßÐÒÈËÈ ñèô. 1. Ýþéÿðòè ÿêèëìèø, ýþéÿðòèñè, 

éàøûëëûüû îëàí; ýþé. Ýþéÿðòèëè ùÿéÿò. 

2. Òÿðêèáèíäÿ ýþéÿðòè îëàí, ýþéÿðòè ãàòûëìûø. 

Ýþéÿðòèëè ñûéûã. 

ÝÞÉßÐÒÈËÈÊ èñ. Ýþéÿðòè ÿêèëìèø éåð, 

ýþéÿðòè áèòÿí éåð. Ùÿð êÿñ ùÿéÿòäÿêè ýþéÿðòèëèéè 

ñóëàìàã èñòÿéèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝÞÉßÐÒÈÑÀÒÀÍ èñ. âÿ ñèô. Ýþéÿðòè ñàòìàãëà 

ìÿøüóë îëàí; ýþéÿðòè÷è. 

273

ÝÞÉßÐÒÈÑÈÇ 

ÝÞÉßÐÒÈÑÈÇ ñèô. Ýþéÿðòè áèòìÿéÿí, ýþéÿðòèñè 

îëìàéàí. Ýþéÿðòèñèç ñàùÿ. 

ÝÞÉßÐÒÌß 1 “Ýþéÿðòìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÉßÐÒÌß 2 “Ýþéÿðòìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÉßÐÒÌßÊ 1 ô. Ýþé ðÿíýÿ áîéàìàã; 

ìàâèëÿøäèðìÿê. Ïàëòàðû áîéàéûá ýþéÿðòìÿê. 

2. Áÿðê áèð øåéëÿ âóðóá, éàõóä òîõóíäóðóá, 

ýþéÿðìÿê, ãàí÷ûð ÿìÿëÿ ýÿòèðìÿê. Áÿäÿíèíè 

ýþéÿðòìÿê. Ýþçöíöí àëòûíû ýþéÿðòìÿê. 

ÝÞÉßÐÒÌßÊ 2 ô. Ýþéÿðìÿñèíÿ, áèòìÿñèíÿ 

ñÿáÿá îëìàã, êþìÿê åòìÿê. Éàçûí èñòèñè 

áóüäàíû ýþéÿðòäè. // ßêìÿê, áåúÿðìÿê, 

éåòèøäèðìÿê. Àüàúû ýþéÿðòìÿê. – Ëàêèí î 

àäàì äàùà áþéöê ëÿççÿò àëûð êè, .. çÿìèëÿð 

ýþéÿðäèð, áàüëàð ñàëûð.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÞÉ-ÝÞÉßÐÒÈ òîï. áàõ ýþéÿðòè 1 . Ýþéýþéÿðòè 

ÿêìÿê. Ýþé-ýþéÿðòè àëìàã. – Ùÿéÿòëÿðäÿ 

àüàú-óüàú, ýþé-ýþéÿðòè íÿäèð, è÷ìÿéÿ 

ñó äà éîõäóð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ôèðÿíýèç ýþéýþéÿðòè 

èëÿ òîéóã ÿòèíè èøòàùà èëÿ éåäè. 


ÝÞË-ÝÞÉßÐÒÈËÈÊ áàõ ýþéÿðòèëèê. [Øèðàñëàí 

äöøöíöðäö:] ..Áó ãàéíàð ÷åøìÿëÿð .. 

éîëëàð öçÿðèíÿ ýÿòèðèëÿðñÿ, îíëàð ýþé-ýþéÿðòèëèê 

è÷ÿðèñèíäÿí àüàðà-àüàðà àõàð(äû)... 


ÝÞÉÝÞÇ ñèô. 1. Ýþçëÿðè ýþé; ýþçöýþé. 

Ýþéýþç ãûç. – Éóñèô êöðÿí, ýþéýþç, éåêÿáàø 

óøàãëàðäàí áèðèíÿ áàõàí êèìè îíóí Øèðèí íÿñëèíäÿí 

îëäóüóíó éÿãèí åòäè. Á.Áàéðàìîâ. 

2. ìÿú. ×îõ ñèìèú, õÿñèñ (àäàì). Ýþéýþçöí 


ÝÞÉÝÞÇËÖ áàõ ýþéýþç 1-úè ìÿíàäà. 

Ëà÷ûíûí ìÿêòÿá éîëäàøû àðûã, óçóí, àëíû÷àïûã, 

ýþéýþçëö áèð îüëàíäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÝÞÉÝÞÇËÖÊ èñ. 1. Ýþçëÿðèí ýþé îëìàñû. 

2. ìÿú. Ñèìèúëèê, õÿñèñëèê. Ýþéýþçëöê åòìÿê. 

ÝÞÉËßØÌß 1 “Ýþéëÿøìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÉËßØÌß 2 “Ýþéëÿøìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÉËßØÌßÊ 1 ô. Ýþé ðÿíý àëìàã; ìàâèëÿøìÿê. 

Ïàëòàð áîéàíûá ýþéëÿøäè. 

ÝÞÉËßØÌßÊ 2 ô. Ýþéÿðèá, ãîë-áóäàã àòûá 

ýþé îëìàã; éàøûëëàøìàã. 

ÝÞÉËÖ áàõ ýþéÿðòèëè 1-úè ìÿíàäà. 

ÝÞÉËÖÊ 1 èñ. Ýþé ðÿíýäÿ îëìà; ìàâèëèê. 

Ïàëòàðûí ýþéëöéö. – Ýþéëöéöíö íåúÿ ñàõëàð 

áó ýþéëöê; Äóðíàëàðû äþíìÿç îëäó äàüëàðûí.. 

Ì.Àðàç. 

274 

ÝÞÉÍßÒÌßÊ 

ÝÞÉËÖÊ 2 èñ. 1. Á à õ ýþéÿðòèëèê. Ýþéëöéö 

ñóëàìàã. 

2. Îòëàã, îòëóã, éàøûëëûã. Ñöðöíö ýþéëöéÿ 

áóðàõìàã. – Áÿçÿñèí ÷þëëÿðè áàøäàí-áàøà 

ýþéëöê, îòëóã; Òà ÿçÿëäÿí áèçÿ éàääûð ãûòëûã. 

Ñ.Ðöñòÿì. Þðöøäÿí äþíÿí ùåéâàíëàð ýþéëöêäÿí 

àéðûëûá éîëà ÷ûõûð. È.Ùöñåéíîâ. // Áàüáàüàò, 

éàøûëëûã. Åâëÿð èòñèí è÷èíäÿ; Éàøûëëûüûí, 

ýþéëöéöí. Ì.Ðàùèì. 

ÝÞÉÍßÄßÍ, ÝÞÉÍßÄÈÚÈ ñèô. Ýþéíÿòìÿê 

õöñóñèééÿòè îëàí; àúûøäûðûúû, ãûúûãëàíäûðûúû, 

ãàøûíäûðûúû. Õÿëèë .. öðÿéèíè ýþéíÿäÿí ñþçëÿðè 

ÿìèñè îüëóíäàí ñîðóøà áèëìÿäè. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ÝÞÉÍßÄÈÚÈËÈÊ èñ. Ýþéíÿòìÿê õöñóñèééÿòè 

îëìà; àúûøäûðûúûëûã, ãûúûãëàíäûðûúûëûã, ãàøûíäûðûúûëûã. 

ÝÞÉÍßÌßÊ ô. 1. Ãûúûãëàíìàã, ãàøûíìàã. 

Îíóí öçö-ýþçö ãûðûøûð âÿ åëÿ áèë áîüàçû äà 

ýþéíÿìÿéÿ áàøëàéûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. ßââÿëà, 

êÿòìÿí äÿéÿí éåð áÿðê ýþéíÿéèðäè. Èêèíúèñè, 

ãîëëàðû àç ãàëûðäû êè, ãûðûëà. ß.Âÿëèéåâ. 

2. Àüðûìàã, ñûçûëäàìàã, ýèçèëäÿìÿê. Øàä 

èäè, âöúóäèì îéíàð èäè; Úàí ùÿñðÿò îäóíäà 

ýþéíÿð èäè. Õÿòàéè. Çèðçÿìè éàìàí ðöòóáÿòäèð 

ùà... Ùÿëÿ ùå÷ áèð ñààò äà êå÷ìÿéèá, àììà 

èíäèäÿí ãû÷ëàðûì ýþéíÿéèð. Ì.Ùöñåéí. Ëàêèí 

äåéèí, ñþéëÿéèí, ùàíñû òÿáèá áàüëàéàð; Ðóùóí 

ýþçÿýþðöíìÿç, ýþéíÿéÿí (ô.ñèô.) éàðàñûíû 

Ð.Ðçà. 

3. ìÿú. Éàçûã-éàçûã, éàâàøäàí àüëàìàã, 

ñûçëàìàã, èíëÿìÿê. Óøàã ýþéíÿéèðäè. 

4. ìÿú. Áèð øåéèí öñòöíäÿ ÿñìÿê. [ßøðÿô:] 

Áàøãàñûíûí öðÿéèíÿ ÷àëûí-÷àðïàç äàü ÷ÿêÿ 

áèëèðñÿí, þçöíÿ èñÿ áèð áàëàúà òîõóíàíäà ýþéíÿéèðñÿí. 

Áó èíñàôäûðìû È.Øûõëû. 

ÝÞÉÍßÐÒÈ èñ. Ýþéíÿìÿ, ñûçûëäàìà, àüðûìà. 

Øåéäàíûí ñèíÿñèíèí àëòûíäàêû êþùíÿ ÷àïûüûí 

ýþéíÿðòèñè äÿðùàë ÿðèéèá éîõà ÷ûõäû. 


ÝÞÉÍßÒÌß “Ýþéíÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÉÍßÒÌßÊ èúá. 1. Ãûúûãëàíäûðìàã, 

àúûøäûðìàã, ãàøûíäûðìàã. Äÿðìàí éàðàíû 

ýþéíÿòäè. – [Íÿúÿôàëû] ãîçäàí áèð íå÷ÿñèíè 

ãîéíóíà äîëäóðäó, ãÿðçÿêëè ãîç ÿòèíè ýþéíÿòäè. 


2. ìÿú. Íàðàùàò åòìÿê, íèýàðàí÷ûëûã äîüóðìàã, 

èíúèòìÿê, ðóùè ÿçàá âåðìÿê. Èíäè 

[Òàùèðèí] ôèêðèíè àíà ùÿñðÿòè ýþéíÿäèðäè.

ÝÞÉÞÑÊÖÐßÊ 

Ì.Ùöñåéí. Ùàìûíû ýþéíÿäÿí (ô.ñèô.) ùÿëÿ 

òàõûë âåðýèñè èäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÝÞÉÞÑÊÖÐßÊ èñ. òèá. Àäÿòÿí óøàãëàðûí 

òóòóëäóüó ñöðÿêëè öçöúö þñêöðÿê øÿêëèíäÿ 

òÿçàùöð åäÿí éîëóõóúó õÿñòÿëèê. 

ÝÞÉÐÖØ èñ. áîò. Ëÿëÿêâàðè éàðïàãëû, ãàíàäëû 

ìåéâÿñè îëàí, àüûð âÿ ìþùêÿì îäóíúàãëû 

àüàú; âÿí. Ýþéðöø âÿ éà âÿí óúàáîéëó, 

ãûøäà éàðïàüû òþêöëÿí àüàúäûð. Ù.Ãÿäèðîâ. 

ÝÞÉÐÖØËÖÊ èñ. ×îõëó ýþéðöø àüàúû îëàí 

éåð. Ýþéðöøëöêäÿ äèíúÿëìÿê. 

ÝÞÉÑÀÒÀÍ áàõ ýþéÿðòèñàòàí. 

ÝÞÉÒÖÐÊ èñ. òàð. Îðòà Àñèéàäà éàøàìûø 

ãÿäèì áèð òöðê óëóñó âÿ áó óëóñäàí îëàí 

êèìñÿ. Ýþéòöðê õàãàíëûüû. 

ÝÞÉÒÖÐÊÚß èñ. Ýþéòöðê äèëè, Îðõîí 

òöðêúÿñè. 

ÝÞÉÖÌÑÎÂ, ÝÞÉÖÌÒÐÀÃ, ÝÞÉÖÌÒÖË 

ñèô. Ýþé ðÿíýÿ ÷àëàí. Ýþéöìòöë ýþç. – Îòàüû 

ýþéöìòöë ïàïèðîñ òöñòöñö áöðöäöéöíäÿí 

àäàìëàðûí ñèìàñû õÿéàë êèìè äóìàíëû ýþðöíöðäö. 

Ì.Ùöñåéí. [Ãàðàýöíöí] ..àëíûíûí ñîë 

òÿðÿôèíäÿ äÿðèí ýþéöìòöë ÷àïûã .. ýþðöíöðäö. 


ÝÞÉ-ÉÀØÛË ñèô. Ýþéëÿ éàøûë àðàñûíäà îëàí, 

ùÿì ýþéÿ, ùÿì äÿ éàøûëà ÷àëàí. Ýþé-éàøûë 

ïàð÷à. 

ÝÞÉÇßÌÈÍ ñèô. Éåðëèéè (ôîíó) ýþé ðÿíýäÿ 

îëàí. Ýþéçÿìèí ïàð÷à. – Ýöëøàä ýþéçÿìèí 

êðåï-ñàòèíäÿí, éàõàñû äöéìÿëè, ãîëó óçóí äîí 

ýåéìèøäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÝÞÇ èñ. 1. Èíñàí âÿ ùåéâàíäà ýþðìÿ îðãàíû. 

Ãàðà ýþçëÿð. Àëà ýþçëÿð. Èðè ýþç. – Õóìàð-õóìàð 

áàõìàã ýþç ãàéäàñûäûð; Ëàëÿ òÿê 

ãûçàðìàã öç ãàéäàñûäûð. Ì.Ï.Âàãèô. Àðâàä 

.. éàøàðìûø ýþçëÿðèíè ñèëèá ÿðèíèí ãàáàüûíäà 

äþéöêÿ-äþéöêÿ ãàëäû. Ñ.Ðÿùìàí. Ýþç àüû 

àíàò. – ýþçöí àü ðÿíýëè ãàáàðûã ãåéðè-øÿôôàô 

ãèøàñû. Ýþç àëìàñû àíàò. – ýþçöí, ýþç àüû âÿ 

ýþç ãàðàñûíûí äà äàõèë îëäóüó øàðøÿêèëëè ùèññÿñè. 

Ýþç ãàïàüû – áàõ ãàïàã 2-úè ìÿíàäà. 

Ðçàãóëó õàí éàëâàðäûãúà Áþéöêõàíûì 

ýþç ãàïàãëàðûíû áèð-áèðèíÿ ÷àëûá ùÿðäÿí áèð 

ãÿòðÿ ýþç éàøû àòûðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ýþç ãàðàñû 

(áÿáÿéè) – áàõ áÿáÿê 1-úè ìÿíàäà. 

Ýþç éóâàñû àíàò. – êÿëëÿíèí öç ùèññÿñèíäÿ 

ýþç àëìàñûíûí éåðëÿøäèéè áàòûã; ýþç ÷óõóðó. 

// Ýþçöì øÿêëèíäÿ – ÿçèçëÿìÿ, íÿâàçèø, îõøàìà, 

ìåùðèáàíëûãëà ìöðàúèÿò. [Ãóðáàíè:] 

ÝÞÇ 

Úàíûì òÿáèá, ýþçöì ëîüìàí; Ìÿíèì äÿðäèì 

àðà òåç-òåç. “Ãóðáàíè”. 

2. Ýþðìÿ ãàáèëèééÿòè, ýþðìÿ. Èòè ýþç. Ýþçö 

çÿèôëÿìÿê. 

3. Ýþçöìäÿ (ýþçöíäÿ) øÿêëèíäÿ – íÿçÿðèìäÿ 

(íÿçÿðèíäÿ), ìÿíÿ ýþðÿ (îíà ýþðÿ), 

ìÿíèì ôèêðèìúÿ (îíóí ôèêðèíúÿ). Ìÿíèì 

ýþçöìäÿ î ùå÷ áèð øåéäèð. Ñÿíèí ýþçöíäÿ î, 

áþéöê àäàìäûð. 

4. Íÿçàðÿò, áàõûì. Óøàüûí öñòöíäÿ ýþç 


5. Õûðäà äÿëèê, äåøèê. Àøñöçÿíèí ýþçëÿðè. 

Èéíÿíèí ýþçö. – Ýèëëè ìÿùëóë áàëòàíûí ýþçëÿðèíäÿí 

(äÿëèêëÿðèíäÿí) ÷ûõàðàã .. ãóéóíóí àüçûíäàêû 

íîâ ñèñòåìèíÿ òþêöëöð. Ñ.Ãóëèéåâ. 

6. Áóëàüûí áàøëàäûüû éåð, ñóéóí ÷ûõäûüû 

éåð; ãàéíàã, ìÿíáÿ. Áóëàüûí ýþçö òóòóëóá. 

– Ãàéíàð áóëàãëàðûí ýþçöíäÿí è÷ÿð; Î åëëÿð 

ýþçÿëè, î åë éàâðóñó. Ñ.Âóðüóí. 

7. Êè÷èê ïÿíúÿðÿ (êàññàäà, ïî÷òäà âÿ ñ.- 

äÿ). [Ãóëàì ìöÿëëèì] øöøÿ ýþçöí ìöãàáèëèíÿ 

ýÿëäè, âÿðÿãÿíè óçàòäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

// Êå÷ìÿê ö÷öí ùàñàðäà, äèâàðäà à÷ûëìûø 

äÿëèê. Ùàñàðäàí ãîíøó áàüà ýþç à÷ìàã. 

– [Òåëëèíèí] ìöÿëëèìëÿ þç îòàüûíûí àðàñûíäàêû 

äèâàðäà ãàïû êèìè, ôÿãÿò àë÷àã, áèð àðøûí 

ùöíäöðëöéöíäÿ áèð ýþç âàðäû. Ñ.Ùöñåéí. Öñòëÿðè 

äÿìèðëè ãàëûí ãàïûëàð; Îðòàäà áàëàúà 

ýþç éåðëÿðè âàð. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

8. Éàðàíûí, øèøèí èðèí àõàí éåðè. ×èáàíûí èêè 

ýþçö âàðäûð. Éàðàíûí ýþçö à÷ûëäû. 

9. Ùèññÿëÿðÿ àéðûëìûø áèð øåéèí àéðû-àéðû 

áþëìÿëÿðè. Ïîðòôåëèí êè÷èê ýþçö. Øêàôûí öñò 

ýþçö. Õóðúóíóí ýþçëÿðè. – Ùå÷ áèð ñþç äåìÿäÿí 

[Ðöñòÿì êèøè] áàøûíûí öñòöíäÿêè áàëàúà 

äîëàá÷àíûí ýþçöíÿ ãîéóëìóø òðóáêàíû 

ýþòöðöá [Øÿðÿôîüëóéà] âåðäè âÿ ÿëèíè ñûõäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Èøèíè òàìàì åòäèêäÿí ñîíðà 

õàððàò äîëàáûí ýþçëÿðèíäÿêè êèòàáëàðà íÿçÿð 

àò(äû). Ò.Ø.Ñèìóðã. Áèðèíúè èéíÿíè áàòûðàðêÿí 

ïÿíúÿðÿíèí ãûðûã ýþçöíÿ éàìàäûüû êàüûç õÿôèô 

ñÿñ ÷ûõàðäû. Ù.Íÿçÿðëè. 

10. Ãîøà âÿ éà ö÷ëöëÿ òöôÿíýèí ëöëÿëÿðèíäÿí 

ùÿð áèðè. Òöôÿíýèí èêè ýþçöíö äÿ ñûõäûì, 

àíúàã ùå÷ áèðè äÿéìÿäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

11. Òÿðÿçè ãàáëàðûíäàí ùÿð áèðè. Ùàúû áèð 

ùåéâÿðÿ äàøû òÿðÿçèíèí áèð ýþçöíÿ ãîéóá 

äåéèð.. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

275

ÝÞÇ 

12. Àäÿòÿí ñàéëàðà ãîøóëàðàã, åâäÿ, ìÿíçèëäÿ 

íå÷ÿ îòàã, éà ïÿíúÿðÿ îëäóüóíó ýþñòÿðèð. 

Ö÷ ýþç åâ. Èêè ýþç ïÿíúÿðÿ. – Áèíàíûí 

àëò ìÿðòÿáÿñè èêè õûðäàúà ýþçäÿí, öñòö èñÿ 

éàëíûç áèð ýþçäÿí èáàðÿò èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

13. ìÿú. Àëîâ ìÿíàñûíäà. Ëàìïàíûí ýþçöíö 

÷ÿêìÿê. – Øåéõ Ùàøèìè êè÷èê ìèçÿ éàõûíëàøûá, 

ãÿçÿáëÿ áàðìàüûíû áèð-áèð øàìëàðûí 

ýþçöíÿ áàñûð, øàìëàð ñþíöð, ÷àäûð ãàðàíëûã 

è÷èíäÿ ãàëûð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

14. Êþðïöíöí áèð þçöëöíäÿí î áèðè þçöëöíÿ 

ãÿäÿð îëàí ùèññÿñè, áþëìÿñè. Êþðïöíöí 

ö÷ ýþçö âàð. 

◊ Ýþç à÷à áèëìÿìÿê – ôöðñÿò, âàõò òàïà 

áèëìÿìÿê. Èøèí ÷îõëóüóíäàí ýþç à÷à áèëìèðÿì. 

Ýþç (ýþçëÿðèíè) à÷àí ýöíäÿí (à÷àíäàí) 

– 1) ëàï êþðïÿëèêäÿí; 2) áàøà äöøÿíäÿí 

áÿðè, äÿðê åòäèéè âàõòäàí. Éåðäÿ ãàëàíëàðû èñÿ 

ýþçëÿðèíè à÷àíäàí îíó Ýöëëöúÿäÿ ýþðìöøäöëÿð. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ýþç à÷ûá éóìàí ñààòäà 

– áèð àí è÷èíäÿ, òåç, ÿëöñòö, î ñààò. [Ìÿñòÿëè 

øàù:] Õàíûì, áèð àäàì êè áóðàäàí Ïàðèæè 

ýþç à÷ûá éóìàí ñààòäà áÿðáàä åäÿ, îíóí 

õÿáÿðèí áèð äÿãèãÿäÿ, áèð ñààòäà, áèð ýöíäÿ, 

îí ýöíÿäÿê áóðà ÷àòäûðà áèëìÿç Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Ýþç à÷ûá éóìóíúà – áèð àíäà, áèð àí 

è÷èíäÿ. Ýþç à÷ûá éóìóíúà èøèíè ãóðòàðäû. 

Ýþç à÷ìàã – 1) äöíéàéà ýÿëìÿê, äîüóëìàã. 

Èíñàíîüëó áó àëÿìÿ ýþç à÷äûüû ýöíäÿí 

áÿðè; Àçàäëûüûí ìÿøÿëèíÿ ãóðáàí îëìóø ïÿðâàíÿòÿê. 

Ñ.Âóðüóí; 2) ìàúàë òàïìàã, èìêàí 

ÿëäÿ åòìÿê, âàõò òàïìàã. Ýþç à÷ìàüà ìàúàëûì 

éîõäóð. Ýþç à÷ìàìàã – ìàúàëû, 

âàõòû, èìêàíû îëìàìàã. Äþéöøäÿí ýþç à÷ìàéàí 

Ðöñòÿì [Øÿðÿôè] óíóäà áèëìèðäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. [Îñìàí:] Áàñûðäû ýöëëÿíè 

ñîëà, ùÿì ñàüà; Ãîéìóðäó äöøìÿíè ùå÷ ýþç 

à÷ìàüà. Ù.Ê.Ñàíûëû. Ýþç àüàðòìàã – ãîðõóäóúó 

íÿçÿðëÿ, ùÿäÿëÿéèúè òÿðçäÿ áàõìàã. 

Íèéàç àíàñûíà ýþç àüàðòäû, Áàëëû ñþùáÿòè 

êÿñäè. ß.Âÿëèéåâ. Ýþç àüàðòìàñû âåðìÿê 

–áàõ ýþç àüàðòìàã. Ýþç àëòûíäàí (àëòûíúà) 

áàõìàã (ñöçìÿê) – áàøãàëàðûíà ñåçäèðìÿäÿí, 

ýèçëèúÿ áàõìàã (ñöçìÿê). Ùöñåéí 

îéíàäûãúà ýþç àëòûíäàí Ñóðõàéà áàõûðäû. 

Ñ.Ðÿùìàí. [Áåéðÿê] .. ýþç àëòûíäàí ìÿúëèñäÿ 

îëàí ýÿëèíëÿðè, ãûçëàðû ñöçìÿéÿ áàøëàäû. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ýþç àòìàã – ýþçëÿ èøàðÿ 

åëÿìÿê. Ýþç àòäûì ýþçöíÿ, ùèìëÿäèì áÿðè; 

276 

ÝÞÇ 

Äàéàíäû øèð êèìè ïöðâöãàð ýþðäöì. 

Ñ.Âóðüóí. Ýþç áÿáÿéè ìÿú. – ÿçèç âÿ ñåâýèëè 

ñàéûëàí. Îíóí ýþç áÿáÿéè áèð îüëó âàð. 

Ýþç áÿáÿéè êèìè ãîðóìàã (ñàõëàìàã) 

– áþéöê äèããÿòëÿ ãîðóéóá ìöùàôèçÿ åòìÿê, 

ãàéüûñûíû ÷ÿêìÿê. Ìèëëè ìóñèãè àëÿòëÿðèìèçè 

ýþç áÿáÿéè êèìè ãîðóìàëûéûã. Ýþç áþéöìÿê 

– ãîðõó, äÿùøÿò áöðöìÿê, âàùèìÿ áàñìàã. 

Äÿðÿíèí äèáèíÿ åíäèêúÿ ýþç áþéöéöð, ùÿð 

øåé ãàðàëûð, øöáùÿëè ýþðöíöðäö. Ìèð Úÿëàë. 

Ýþç áóëàüû – áàõ áóëàã. Ùèúðàí äÿðéàñûíäà, 

ýþç áóëàüûíäà; Ãóðáàíè, ÷àëõàíûá áèðúÿ 

öç èíäè. “Ãóðáàíè”. Ýþç ÷ÿêìÿê (éûüìàã) 

– áàõ ÿë ÷ÿêìÿê 3-úö ìÿíàäà. [Ïÿðè ßáäöëÿ:] 

[Ïóëäàí] ýþç ÷ÿê. Ú.Úàááàðëû. Ýþç ÷ûõàðìàã 

– áàõ ýþçöíö ÷ûõàðòìàã 2-úèìÿíàäà. 

Ýþç äàüû ÷ÿêìÿê – äÿðäÿ ñàëìàã, 

ãöññÿ âåðìÿê, àüûð çÿðáÿ âóðìàã. Îüëóíó 

þëäöðöá àíàñûíà ýþç äàüû ÷ÿêìÿê. – Áÿëêÿ, 

íå÷ÿ-íå÷ÿëÿðÿ ýþç äàüûéàì, øþëÿéÿì; ôèêðè 

äóñòàã îëàíëàðà; äèëè éàñàã îëàíëàðà! Ð.Ðçà. 

Ýþç äÿéìÿê – ìþâùóìàòà ýþðÿ áàõûøûíäàí 

çèéàí, çÿðÿð ÷ÿêìÿê. Óøàüà ýþç äÿéèá. – Àë, 

éàøûë ýåéèíèá äóðìà ãàðøûäà; Éàéûí áÿä íÿçÿðäÿí, 

ýþç äÿéÿð ñàíà. Ãóðáàíè. Ýþç äÿéìÿñèí! 

– ýþçäÿéìÿíèí ãàðøûñûíû àëìàã 

ö÷öí èøëÿäèëÿí èôàäÿ. Äÿéìÿñèí ýþç, ãÿðèáÿ 

çèðÿêñÿí; Áó ôÿðàñÿòäÿ äÿùðäÿ òÿêñÿí. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Ýþç äèêìÿê – 1) áèð øåéè ÿëÿ 

êå÷èðìÿê àðçóñóíäà îëìàã, ñàùèá îëìàüà 

÷àëûøìàã. [ßçèç áÿé:] Íÿêàðÿäèð êè, áèð 

àðøûíþë÷ÿí ìÿíèì àäàõëûìà ýþç äèêÿ! 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Éåòèì ìàëûíà ýþç äèêìÿéèí 

íÿäèð äàèì; Ùàëàë êÿñá ìÿýÿð íàðÿâàäûð, 

åé âàèç Ñ.ß.Øèðâàíè; 2) áåë áàüëàìàã, 

öìèä îëìàã, àðõàéûí îëìàã. Àòà ìàëûíà ýþç 

äèêÿí ìàëñûç-äàâàðñûç ãàëàð. (Àòà. ñþçö). Áó 

ýöí áèð ñöíýöäöð ÿëèìäÿ ãÿëÿì; Ìÿíèì 

áàéðàüûìà ýþç äèêèð àëÿì. Ñ.Âóðüóí; 3) íÿçÿð 

éåòèðìÿê, áàõìàã. Åëÿ ìÿí äåéèëÿì 

ùöñíöíÿ ìàèë; Ýþç äèêèáäèð òàìàì Ãàðàáàü 

ñÿíÿ. Ã.Çàêèð. Ýþç äîëàíäûðìàã – ÿòðàôûíà 

áàõìàã. Êÿðÿì ýþç äîëàíäûðûá ýþðäö êè, 

îâ÷óëàð èêè ãóçóñó îëàí áèð úåéðàíû âóðóáëàð. 

“ßñëè âÿ Êÿðÿì”. Ýþç äîëóñó – ôÿðÿùëÿ, 

öðÿêëÿ, ðàçû ùàëäà, øàä. Ýþç äîëóñó åâèíè 

ñöçäö. – Ñÿêèíÿ ýþç äîëóñó ÿðèíÿ áàõûá ýöëöìñÿäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ýþç äîéìàìàã – áàõ 

ýþçö äîéìàìàã. Ýþç äîéìàç âÿñìÿëè êà-

ÝÞÇ 

ÝÞÇ 

ìàí ÿáðóäÿí; Úàí öçöëìÿç ñÿìÿí èéëè ýåéñóäÿí. 

Ì.Ï.Âàãèô. Ýþç åòìÿê (åëÿìÿê) 

– ýþçëÿ èøàðÿ åëÿìÿê. Ýþç ýÿçäèðìÿê – ùÿð 

òÿðÿôÿ áàõìàã, áàøäàí-àéàüà ñöçìÿê, íÿçÿð 

ñàëìàã. Îòàüà ýþç ýÿçäèðìÿê. Ìÿúëèñÿ ýþç 

ýÿçäèðìÿê. – Òåëëè ùÿéÿòèí ùÿð òÿðÿôèíÿ ýþç 

ýÿçäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. [Ðöñòÿì áÿé] ÿòðàôà 

ýþç ýÿçäèðÿðÿê ñàíêè ñþç àõòàðûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ýþç ýþðÿ (ýþðÿ-ýþðÿ) – à÷ûã, àøêàð, 

áÿëëè, ýþçëÿ ýþðöëäöéö ùàëäà. Ýþç ýþðÿýþðÿ 

îüóðëóã åòìÿê. – Éàëàí÷ûíûí äèëè éàíäû 

ýþç ýþðÿ-ýþðÿ; Èíàíìàäû äèëè àëîâ éàõàíëàð 

áåëÿ. Ì.Àðàç. Ýþç ýþòöðìÿê (÷ÿêìÿê) – 

áàõìàìàã, ÿë ÷ÿêìÿê. Àéðû äöøöá óëóñóíäàí, 

åëèíäÿí; Éåíÿ ýþç ýþòöðìÿç õóáëàð òåëèíäÿí. 

Ã.Çàêèð. Ýþç ýþòöðöá áàõìàã – 

áàøûíû ãàëäûðûá áàõìàã, íÿçÿð ñàëìàã. [Ñÿêèíÿ] 

ýþç ýþòöðöá ãîíàãëàðà áàõà áèëìèðäè. 

ß.Àááàñãóëèéåâ. Ýþç ýþçÿ áàõìàã – öçáÿöç 

îòóðìàã, áèð-áèðèíèí öçöíÿ, ýþçöíÿ 

áàõìàã. ßëÿñýÿð äÿ åøã îäóíà àëûøäû; Ýþç 

ýþçÿ áàõàíäà ùàëûí ñîðóøäó. Àøûã ßëÿñýÿð. 

Ýþç ýþçÿ ýÿëìÿê – áàõûøëàðû ãàðøûëàøìàã, 

áèð-áèðèíÿ áàõìàã. Ýþç ýþçö ýþðìÿìÿê – 

÷îõ ãàðàíëûã, çöëìÿò îëìàã, ùå÷ áèð øåé 

ñå÷èëìÿìÿê. [Øàùìàð áÿé:] Éàìàíúà ãàðàíëûãäûð, 

ýþç ýþçö ýþðìÿéèð. Í.Âÿçèðîâ. 

[Àãøèí:] Èøûã âåð, ýþç ýþçö ýþðìöð. 

Ú.Úàááàðëû. Ãàðàíëûãäà ýþç ýþçö ýþðìöðäö. 

Ñ.Ùöñåéí. Ýþç èøëÿäèêúÿ – ýþçëÿ ýþðöëÿ 

áèëÿí ãÿäÿð, ýþçöí ýþðÿ áèëäèéè ãÿäÿð (àäÿòÿí 

÷îõ ýåíèø ñàùÿ ùàããûíäà). Ýþç èøëÿäèêúÿ 

òàðëàëàð óçàíûðäû. – Ýþç èøëÿäèêúÿ ýöëöìñÿð 

éàøûë õèéàáàíëàð; Éàøûëäû ïÿíúÿðÿ, áàëêîí, 

éàøûëäû ìåéäàíëàð. Ù.Úàâèä. Ýþç êÿñèëìÿê 

– áöòöí äèããÿòèëÿ áàõìàã. Ýþç êÿñìÿìÿê 

– äèããÿòëÿ áàõìàã, íÿçÿðèíè ÷ÿêìÿìÿê, äàèì 

áàõìàã. Îíóí ö÷öí ýþç êÿñìÿðÿì ýþçöíäÿí; 

Ìöøòàãÿì, åé øÿêÿð êàíû, ìÿí ñÿíÿ. 

Ì.Ï.Âàãèô. Ýþç (ýþçö, ýþçëÿðè) ãàáàüûíà 

ýÿòèðìÿê – õÿéàëûíäà úàíëàíäûðìàã, òÿñÿââöðöíÿ 

ýÿòèðìÿê, éàäà ñàëìàã. Êå÷ìèø 

ýöíëÿðèíè ýþç ãàáàüûíà ýÿòèðäè. – Îíó éöç 

äÿôÿ ýþçöìöí ãàáàüûíà ýÿòèðìèøÿì, éöç 

äÿôÿ õàòûðëàìûøàì, ëàêèí ùå÷ êÿñÿ ùå÷ íÿ 

ñþéëÿìÿìèøÿì. È.ßôÿíäèéåâ. Ýþç ãàáàüûíà 

ãîéìàã – áèð øåéè òåç ýþçÿ äÿéÿí, àñàíëûãëà 

òàïûëàí éåðäÿ ñàõëàìàã. Êèòàáëàðû ýþç ãàáàüûíà 

ãîéìàã. – Ïÿðøàí áàü÷àéà ýåòäè, çàíáàã 

ýöëëÿðèíè áàíêàéà ñàëûá àðòûðìàéà, ýþç 

ãàáàüûíà ãîéäó. Ì.Èáðàùèìîâ. Ýþç ãàáàüûíäà 

(ãàðøûñûíäà) – öçäÿ, îðòàäà, ìåéäàíäà. 

Íþãñàíëàð ýþç ãàáàüûíäàäûð. – Ýÿëÿúÿê 

ãÿñÿáÿíèí êö÷ÿëÿðè äÿ àðòûã ýþç ãàáàüûíäà 

èäè. Íÿòèúÿ ýþç ãàáàüûíäàäûð. Ýþç ãàìàøäûðìàã 

– 1) ýþçëÿðèíè êöòëÿøäèðìÿê (ïàðûëòû). 

Öçöéöí ãàøû ýþç ãàìàøäûðûð; 2) ìÿú. ÷îõ 

ýöúëö òÿñèð åòìÿê. [Íàäèð áÿé:] ..Ñîíðà [òàðèõèìöãÿääÿñäÿ] 

éàðïàãëàðû ÷åâèðèí! – Äèíèñèéàñè 

ìèíëÿðúÿ ãàíëû ñÿùèôÿëÿð ýþçëÿðèíèçè 

ãàìàøäûðûð. Ù.Úàâèä; 3) ùåéðàí åòìÿê. Ãûçûí 

ýþçÿëëèéè ýþç ãàìàøäûðûð. – ×àéûí âàäèñèíäÿêè 

÷ÿìÿíëèê äÿ ýþç ãàìàøäûðûðäû. 

È.Øûõëû. Ýþç-ãàø (ýþçëÿ-ãàø) àðàñûíäà – òåç, 

áèð àíäà. Ýþç-ãàø àðàñûíäà éîõ îëäó. – Êþíëöì 

ãóøó ñåéä îëäó ýþçö-ãàø àðàñûíäà; 

Ãàíëàð äöøÿúÿêäèð èêè éîëäàø àðàñûíäà. 

Ã.Çàêèð. Ýþç ãûúûðòìàã – áàõ äèø ãûúàìàã 

(“äèø”äÿ). ..Õàíûí äöøìÿíëÿðè áóðàéà ýþç 

ãûúûðäûáëàð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ýþç ãûðïûìûíäà 

– áàõ ýþç à÷ûá éóìóíúà (áÿçÿí “áèð” 

ñþçö èëÿ áÿðàáÿð èøëÿíèð). Ýþç ãûðïûìûíäà 

ùÿð øåéè àéûðä åòìÿê. – Áèð ýþç ãûðïûìûíäà 

äöøìÿí òàíêû àðòûã þí àòÿø õÿòòèíè êå÷ìèø, .. 

áàòàëéîíóí êîìàíäà ìÿíòÿãÿñè éåðëÿøÿí 

òÿïÿéÿ äîüðó èñòèãàìÿò àëìûøäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Ýþç ãûðïìàã – 1) ýþçöíö òåç éóìóá 

à÷ìàã; 2) ìÿú. ñàéðûøìàã, éàíûá ñþíìÿê. 

Áàêû ìèëéîí ýþçëÿðëÿ ýþç ãûðïûð, óçàãëàðäà 

èøûãäàí àòÿøëè áèð ãþâñ úûçûð, ãþâñäÿí î òÿðÿôäÿ 

èñÿ ãàðàíëûã ùàìàð áèð ñàùÿ óçàíûðäû. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ùÿð èêè éàíäà áèð ÷àüûðûìëûãäà 

ýþç ãûðïàí áèð èøûëòû ýþðöíöðäö. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ýþç ãîéìàã (éåòèðìÿê) 

– 1) ùèññ åòäèðìÿäÿí äèããÿòëÿ áàõìàã, ôèêèð 

âåðìÿê, ìöøàùèäÿ åòìÿê. Ìÿí îíà ýþç ãîéìóøäóì, 

î, àðòûã ìÿíè áóðàõìàã èñòÿìèðäè, 

ùÿð éàíà ýåäèðäèìñÿ êþëýÿì êèìè äàëûìúà 

ñöðöíöðäö. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Óøàã áàü÷àñûíäàí 

êå÷èðäèì äöíÿí; Ýþç ãîéäóì îéíàøàí 

êþðïÿëÿðÿ ìÿí. Ñ.Âóðüóí. Ìÿí îüóðëóãúà 

îíà ýþç ãîéóðäóì. Ìèð Úÿëàë; 2) íÿçàðÿò 

åòìÿê, áàõìàã. [Ëàë Ùöñåéí] ÷èéèäèí ìöíòÿçÿì 

ñóðÿòäÿ ñÿïèëìÿñèíÿ ýþç éåòèðèðäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ýþç-ãóëàã îëìàã – úèääè 

íÿçàðÿò åòìÿê, áàõìàã. – Óøàãäàí ýþçãóëàã 

îë! – Ýþç ãóëàã îë! – ÿìðèíè âåðäèêäÿí 

ñîíðà îðäóýàùà äþíäö. Ù.Íÿçÿðëè. Ýþç 

277

ÝÞÇ 

îõøàìàã – öðÿéÿ éàòìàã, ýþçÿ õîø ýÿëìÿê, 

öðÿê à÷ìàã. Àäàìëàð ýþç îõøàéàí ñàðû, 

ãûðìûçû, áÿíþâøÿéè ÷è÷ÿê õèéàáàíû ÿòðàôûíäà 

äîëàøûðëàð. È.Øûõëû. Ýþç îëìàã – 1) ïóñìàã, 

ýöäìÿê, íÿçàðÿò åòìÿê. Äóñòàüà ýþç 

îëìàã. – [Éóñèô:] Ùÿð èêèñèíÿ þçöì ýþç îëàðàì. 

Ñ.Ðÿùìàí; 2) ìóüàéàò îëìàã, ùèìàéÿ 

åòìÿê, ýþç ãîéìàã, íÿçàðÿò åòìÿê. Óøàüà 

ýþç îë! – Ýþç îë áàëàìûçà, ýþðöì îíó ìÿí; 

Ùÿì þçöíÿ ëàéèã, ùÿì ìÿíÿ ëàéèã. Ñ.Ðöñòÿì. 

Ýþç þíöíÿ ýÿòèðìÿê – éàäûíà ñàëìàã, õàòèðèíÿ 

ýÿòèðìÿê, òÿñÿââöðöíäÿ úàíëàíäûðìàã, 

õàòûðëàìàã. ..Êå÷äèéèìèç éåðëÿðäÿêè 

âÿçèééÿòè ýþç þíöíÿ ýÿòèðèá áóíëàðà èíàíìàëû 

îëäóì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ýþç þíöíÿ 

ãîéìàã – áàõ ýþç ãàáàüûíà ãîéìàã. Ýþç 

ñàëìàã – áàõ ýþçö äöøìÿê. Ýþç òóòäóãúà 

– áàõ ýþç èøëÿäèêúÿ... Éàõøûñû áóäóð êè, 

åëÿ áóðàäàí áàø àëûá ýþç òóòäóãúà äèéàðáÿäèéàð 

ãà÷ûì. Å.Ñóëòàíîâ. Ýþç óúó èëÿ 

(óúóéëà) áàõìàã – þòÿðè áàõìàã. [Äóðíà:] 

Àíä è÷èðÿì î ýþðöíìÿç Òàíðûéà êè, ùå÷ áèð 

çàìàí ìÿíèì [ßñÿä áÿéÿ] ýþç óúóéëà áàõäûüûì 

äà îëìàìûø(äûð). Ú.Úàááàðëû. Ýþç 

(ýþçöì) öñòÿ! – áàõ Áàø öñòÿ! (“áàø”äà). 

Áàø öñòÿ, ýþç öñòÿ äåéèá, ìÿí äÿ àüàíûí ãóëëóüóíà 

òÿøðèô àïàðäûì. Í.Âÿçèðîâ. ßëèíè ýþçöíöí 

öñòöíÿ ãîéóá “ýþçöì öñòÿ!” äåéèá 

ýåòäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ìÿäÿí ìöäèðè:] Íÿ 

èñòÿñÿí ìÿíèì áàõ áó ýþçöì öñòÿ. Ì.Ùöñåéí. 

Ýþç öñòÿ (öñòöíäÿ) éåðèí(èç) âàð – ÿçèç, 

ùþðìÿòëè àäàìû íÿçàêÿòëÿ äÿâÿò ìÿãàìûíäà 

ñþéëÿíèð. Áóéóðóí åâèìèçÿ, ýþç öñòÿ éåðèíèç 

âàðäûð. – Àñòà ãÿäÿì ãîéóá, áèð áèçÿ 

ýÿëñÿí; Éåðèí âàð ýþç öñòÿ, ãûç, ãàäàí àëûì! 

Àøûã ßëÿñýÿð. [Áàíû÷è÷ÿê:] Ìÿíÿ ãîíàã ýÿëèáñèíèç, 

ýþçöì öñòÿ éåðèíèç âàð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Ýþç âåðèá èøûã âåðìÿìÿê – äàèì 

ñûõûøäûðìàã, íàðàùàò åòìÿê, èíúèòìÿê, òÿçéèã 

àëòäà ñàõëàìàã. [Ìÿðúàí áÿé:] Ïóëóí îëà, 

ìàëûí îëà, àììà àðâàä ñÿíÿ ýþç âåðèá èøûã 

âåðìÿéÿ. Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ìÿñìÿ:] Ìÿí íÿ 

åòìÿëè èäèì. Áó àäàì ìÿíÿ ýþç âåðÿúÿê, èøûã 

âåðìÿéÿúÿêäè. Ñ.Ùöñåéí. Ýþç âóðìàã 

(áàñìàã, åòìÿê, ÷àëìàã) – èøàðÿ åòìÿê 

ö÷öí ýþçöíöí áèðèíè ãûðïìàã. Ðçàãóëó ýþç 

åëÿäè êè, äèíìÿéèì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ùàòÿìõàí éöçáàøûéà òÿðÿô ýþç ÷àëàðàã ñàü 

ÿëèíèí áàø áàðìàüûíû ùå÷ êÿñ ýþðìÿäÿí 

278 

ÝÞÇ 

éàíäà òîâëàäû âÿ: – Éöçëöê! – äåéÿ, ñþçöíö 

òåç êÿñäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Íÿðýèçëÿ Ýöëøÿí áèðáèðèíÿ 

ýþç âóðäóëàð. ß.Âÿëèéåâ. Ýþç éàøû – 

äàìëà, ãÿòðÿ ùàëûíäà ýþçäÿí àõàí ñó. ..Àøèãèíÿ 

ãàíëàð àüëàäàí äèëáÿð; Ðÿùìÿ ýÿëèá 

ýþç éàøûíû ñèëìÿçìè Ì.Ï.Âàãèô. Ìÿçëóìëàðûí 

ýþç éàøû äÿðéà îëàúàãìûø; Äÿðéàëàðû, 

öììàíëàðû íåéëÿðäèí, èëàùè Ì.ß.Ñàáèð. 

Ýþç éàøû êèìè (òÿêè) – ñàô, òÿìèç, äóìäóðó. 

..Äàüëàðäàí ýþç éàøû êèìè äóðó, áàë êèìè 

øèðèí, ùàâà ãÿäÿð éöíýöë ÷åøìÿëÿð àõûð. 

Ù.Íÿçÿðëè. Ñþéöä àüàúûíûí éàõûíëûüûíäà 

õûðäàúà áèð ãàéàäàí ýþç éàøû êèìè äóðó áèð 

áóëàã ÷ûõûá àüàúûí äèáè èëÿ àõûðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Ýþç éàøû òþêìÿê (àõûòìàã) – àüëàìàã. 

Äÿðèí ñöêóòà äàëìûø óçóí ýåúÿëÿðè èñÿ 

ýþç éàøû òþêÿðÿê õÿéàë èëÿ êå÷èðèðäèì. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ýþç éåòèðìÿê – áàõìàã, íÿçÿð 

ñàëìàã, äèããÿò åòìÿê, ýþç ýÿçäèðìÿê. 

[ßñýÿð:] Áåëÿ, ñþçöí äîüðóñó, î òÿðÿôÿ-áó 

òÿðÿôÿ áàõûá ýþç éåòèðèðÿì, ýþðöðÿì éåíÿ áèð 

øåéèì ÷àòìûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ýþç éóììàã 

– 1) ÿùÿìèééÿò âåðìÿìÿê, ôèêèð âåðìÿìÿê. 

[Ìóðàäûí] ãàðøûñûíäà èêè éîë âàðäû: Íèýàðû 

áîøàéûá àäûíû þç öçÿðèíäÿí ãàëäûðìàã âÿ éà 

îíó òàìàìèëÿ ñÿðáÿñò áóðàõûá ùÿð èøèíÿ ýþç 

éóììàã. Ñ.Ùöñåéí; 2) ÿë ÷ÿêìÿê, åòèíàñûç 

îëìàã. Áó èøäÿí áîéóí ãà÷ûðìàã ýÿëÿúÿê 

ñÿàäÿòÿ ýþç éóììàã äåìÿêäèð. ß.Ñàäûã. 

Ýþç éóìóá à÷ûíúà (à÷àíà ãÿäÿð) – áàõ 

ýþç à÷ûá éóìàí ñààòäà. Ýþç éóìóá à÷ûíúà 

ñåéëàáÿ âåðÿðäèì àëÿìè. Ôöçóëè. Ýþçäÿ-ãóëàãäà 

îëìàã – áàõ ýþç-ãóëàã îëìàã. 

..Þçöí èñÿ ýþçäÿ-ãóëàãäà îë. Åëÿ êè Êÿðÿìîâóí 

éàõàñû ÿëÿ êå÷äè, áèðèíúè çÿðáÿíè ñÿí 

åíäèð. È.ßôÿíäèéåâ. Ýþçäÿ îëìàã – äèããÿò 

ìÿðêÿçèíäÿ îëìàã, ùàìûíûí äèããÿòèíè úÿëá 

åòìÿê. Ýöëøÿíèí ìàíãàñû íèéÿ ýþçäÿäèð 

ß.Âÿëèéåâ. Ýþçäÿí áóðàõìàã (ãà÷ûðìàã) 

– ýþðìÿìÿê, äèããÿòëè îëìàìàã. [Ìöíÿúúèì 

ïèøõèäìÿòÿ:] Ñöäàáÿíè ýþðäöí ñÿí; Ñÿéàâóøó 

þïÿðêÿí Ýþçäÿí ãà÷ûðìà, äèããÿò! 

Ù.Úàâèä. Ýþçäÿí ÷ÿêèëìÿìÿê – äàèì îðòàäà 

ýÿçìÿê, ýþç ãàáàüûíäà îëìàã. Íÿ 

åäÿñÿí êè, Ìÿëÿêíèñÿ äÿ ýþçäÿí ÷ÿêèëìèðäè 

êè, ÷ÿêèëìèðäè. Ìèð Úÿëàë. Ýþçäÿí äöøìÿê 

– ÿââÿëêè ùþðìÿòèíè èòèðìÿê, åòèáàðäàí äöøìÿê, 

äàùà ñàéûëìàìàã. Áàøãà ìÿùïàðÿëÿð 

åøãèíäÿ ýþçöìäÿí äöøäö; Ãÿòðÿ ýþçäÿí äö-

ÝÞÇ 

øÿð, ÿëáÿòòÿ êè, äÿðéàéÿ ýþðÿ. ß.Âàùèä. Ýþçäÿí 

åëÿìÿê – ýþçöíö øèêÿñò åòìÿê, êîð åòìÿê, 

èøûüà ùÿñðÿò ãîéìàã. ×îõ àüëàìàã 

àíàíû ýþçäÿí åëÿäè. – Ñÿíè ýþçäÿí åëÿéÿí; 

Ýþçäÿí èðàãëàøäûðàí; Áó óüóðñóç ÷àäðàíû; 

Ôûðëàò ãàðàíëûãëàðà! ß.Úàâàä. Ýþçäÿí èòè – 

ýþðìÿ ãàáèëèééÿòè éàõøû îëàí, èòèýþçëö. Ýþçäÿí 

èòìÿê – ýþðöíìÿç îëìàã, ýþðöíìÿìÿê, 

éîõ îëìàã, òåç ÷ûõûá ýåòìÿê. Íîâðóçÿëè 

áó ñþçëÿðè äåéÿíäÿí ñîíðà ýþçäÿí èòäè. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Éîëóí îðòàñûíäà þçöíö 

ýöíÿ âåðÿí êîðàìàëëàð ñÿñ åøèòäèêäÿ ñöðöíöá 

ãàëûíëûãäà ýþçäÿí èòèðäèëÿð. È.Øûõëû. 

Ýþçäÿí êå÷èðìÿê – 1) þòÿðè áàõìàã, íÿçÿð 

ñàëìàã. Ãóëàì ìöÿëëèì ùÿð èêè éàçûíû ýþçäÿí 

êå÷èðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ìèðáàëàéåâ âÿðÿãÿíè 

àëûá .. ýþçäÿí êå÷èðäè. Ì.Ùöñåéí. Ìÿùÿððÿì 

êàüûçëàðû áèð-áèð ýþçäÿí êå÷èðìÿéÿ 

áàøëàäû. Ù.Íÿçÿðëè; 2) áàõìàã, íÿçÿð àòìàã, 

ôèêèð âåðìÿê. Ñèíôè ýþçäÿí êå÷èðìÿê. 

ßòðàôû ýþçäÿí êå÷èðìÿê. – Éîë÷ó áèð äàùà 

õàðàáàëûüû ýþçäÿí êå÷èðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

[Íóðèééÿ:] Ýþçöì îòàüûí éàðûìãàðàíëûüûíà 

àëûøàíäàí ñîíðà àäè òàõòàäàí äöçÿëìèø ðÿôëÿðäÿêè 

êèòàáëàðû ýþçäÿí êå÷èðäèì. È.ßôÿíäèéåâ; 

3) éîõëàìàã. Êàüûçëàðû ýþçäÿí êå÷èðìÿê. 

Áèëåòëÿðè ýþçäÿí êå÷èðìÿê. – Áèç Àúû 

êþðïöñöíö êå÷èá øîñå éîëó èäàðÿñèíÿ ÷àòàíà 

ãÿäÿð èêè éåðäÿ âÿñèãÿëÿðèìèçè ýþçäÿí êå÷èðäèëÿð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ýþçäÿí êÿíàðà áóðàõìàìàã 

– áàõ ýþçäÿí ãîéìàìàã. 

Éàçûãëàðû .. ýþçäÿí êÿíàðà áóðàõìàäûëàð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ýþçäÿí ãà÷ìàã – ýþðöíìÿìÿê, 

äèããÿòäÿí êÿíàðäà ãàëìàã. Ýþçäÿí 

ãîéìàìàã – áèðèíèí áöòöí ùÿðÿêÿòëÿðèíÿ 

ôèêèð âåðìÿê, äèããÿò éåòèðìÿê, òÿãèá åòìÿê, 

íÿçàðÿò àëòûíäà ñàõëàìàã, èçëÿìÿê. 

Óøàüûí ùÿðÿêÿòëÿðèíè ýþçäÿí ãîéìàìàã. 

– Ìÿí ãàðà÷û ãûçûíû ýþçäÿí ãîéìóðäóì. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ôèðóçÿ õÿñòÿíè áèð àí ýþçäÿí 

ãîéìóðäó. À.Øàèã. Ýþçäÿí (ýþçëÿðäÿí) 

îëìàã – êîð îëìàã. [Ãÿðèáèí àòàñû:] Ýåúÿýöíäöç 

àõûäûðàì ýþç éàøû; Ýþçäÿí îëäóì 

îüóë-îüóë äåìÿêäÿí. “Àøûã Ãÿðèá”. Ýþçäÿí 

ïÿðäÿ (ÿñýè) àñìàã – àëäàòìàã; ùÿãèãÿòè 

ýèçëÿäèá éàëàí äàíûøìàã, êÿëÿê èøëÿòìÿê, 

íþãñàíëàðûí öñòöíö þðòìÿê. [Íÿñèá 

äàéû:] Ýþðöðÿì ñÿíèíëÿ äàíûøìàã ÷îõ ÷ÿòèíäèð, 

Êîñàîüëó. Ñÿí áàøà äöøìöðñÿí êè, .. 

ÝÞÇ 

ýþçäÿí ïÿðäÿ àñìàã ÿí áþéöê úèíàéÿòäèð! 

È.Øûõëû. Ýþçäÿí ñàëìàã – 1) åòèíà åòìÿìÿê, 

óíóòìàã, éàääàí ÷ûõàðòìàã. Áèð ãÿäÿð 

êå÷ÿíäÿí ñîíðà ìóñèãèéÿ îëàí ùÿâÿñèì î 

ãÿäÿð àçàëäû êè, áàøûáÿëàëû òöòÿéè áèëìÿððÿ 

ýþçäÿí ñàëäûì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Àéäûí 

ãÿëÿáÿñèíèí áó úöð ýþçäÿí ñàëûíìàüûíà äþçöðäö. 

Ì.Ùöñåéí; 2) óçàãëàøäûðìàã, êÿíàð 

åòìÿê. ßëÿñýÿðè ýþçäÿí ñàëìà èðàüà; Íåúÿ 

äþçöì áåëÿ äÿðäö ôÿðàüà Àøûã ßëÿñýÿð. 

Ýþçäÿí òöê ÷ÿêìÿê – áèð èøè ÷îõ úÿëä âÿ 

ìÿùàðÿòëÿ ýþðìÿê. Áèëìèðñÿí êè, îüðóëàð 

ýþçäÿí òöê ÷ÿêèðëÿð Ìèð Úÿëàë. Ýþçäÿí 

óçàã (èðàã)! – ãîðõó, âàùèìÿ, õîô âÿ ñ. ãàðøûñûíäà 

èøëÿäèëÿí èôàäÿ. Ùÿì äÿ, ýþçäÿí 

èðàã, ýÿëèíëÿð, ãûçëàð; ßëëÿðè ãîéíóíäà çàðûéûá 

ñûçëàð. Ñ.Âóðüóí. Ýþçäÿí óçàã (èðàã) 

îëìàã (äöøìÿê) – áèð-áèðèíäÿí àéðû äöøìÿê, 

àðàëû éàøàìàã, óçàãäà îëìàã, ãöðáÿòÿ 

äöøìÿê. Ýþçäÿí óçàã îëàí êþíöëäÿí äÿ 

óçàã îëàð. (Ìÿñÿë). Ýþçäÿí éàéûíìàã – ãà- 

÷ûá ýèçëÿíìÿê, ãà÷ìàã, ÿêèëìÿê, ýþçÿ ýþðöíìÿìÿê. 

[ßëÿìäàð] ìöùàôèçëÿðèí ýþçöíäÿí 

éàéûíìàüû êÿñäèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Èëéàñ 

Àäèëÿéÿ:] Åëÿ êè, ùÿéÿòèí àøàüûñûíà ýÿëèá 

ýþçäÿí éàéûíäûì, î ñààò ãàéûäûá Òÿðëàíûí 

áîéíóíà ñàðûëäûì. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ýþçÿ 

áàòìàã – áàõ ýþçÿ ýèðìÿê. [Àëòóíáàé:] 

[Ãóëëàð] îõ êèìè ýþçÿ áàòûðëàð. Ú.Úàááàðëû. 

Ýþçÿ äÿéìÿê (÷àðïìàã) – ýþðöíìÿê, ýþðñÿíìÿê, 

äèããÿòè úÿëá åòìÿê. [Ãàðîâóë:] Ýåäÿí 

éîëäàøëàðäàí äà ýþçÿ áèð íèøàí äÿéìÿéèð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ùàçûð îëàíëàð ñûðàñûíäà 

áèðèíúè íþâáÿäÿ ýþçÿ ÷àðïàí Ùàúû Ãÿâàì 

èäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. Ýþçÿ (ýþçëÿðÿ) ôÿðÿù 

âåðìÿê – ñåâèíäèðìÿê, öðÿê à÷ìàã, êþíëö 

õîø åòìÿê. Ýþçÿë ìÿíçÿðÿ ýþçÿ ôÿðÿù âåðèð. 

– Ýþç èøëÿäèêúÿ éàìéàøûë îòëàð, ýþé ÷ÿìÿíëÿð 

âÿ ðÿíýàðÿíý éàðïàã âÿ ìåéâÿëÿðëÿ áÿçÿíìèø 

àüàúëàð ýþçëÿðÿ ôÿðÿù âåðèð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Ýþçÿ ýÿëìÿê – 1) áàõ ýþçÿ 

ýþðñÿíìÿê (ýþðöíìÿê). Áóëóä ãàðà, ýþé 

ãàðà; Áó ãàðàíëûã ýåúÿäÿ; Ýþçÿ ýÿëèð ýþé 

ãàðà. Ñ.Âóðüóí; 2) âåúèíÿ ýÿëìÿìÿê, ñàéìàìàã; 

3) á à õ ýþç äÿéìÿê. Áó ýåúÿ ñèçÿ 

ýÿëëÿì; Ïÿíúÿðÿíèçÿ ýÿëëÿì; Öçÿððèéè ýþòöð, 

ýÿë; Éîõñà ìÿí ýþçÿ ýÿëëÿì. (Áàéàòû). Ýþçÿ 

ýÿòèðìÿê – ìþâùóìè òÿñÿââöðÿ ýþðÿ ýóéà 

áàõûøû èëÿ çèéàí âóðìàã, áÿëàéà ñàëìàã. 

279

ÝÞÇ 

Óøàüû ýþçÿ ýÿòèðìÿê. Ìàë-ãàðàíû ýþçÿ ýÿòèðìÿê. 

– [Ãàðû:] Åù, îüëóìó ýþçÿ ýÿòèðäèëÿð. 

Ñ.Âÿëèéåâ. Ýþçÿ ýèðìÿê – äèããÿòè þçöíÿ 

úÿëá åòìÿéÿ ÷àëûøìàã, ùÿìèøÿ ýþç ãàðøûñûíäà 

îëìàüà ÷àëûøìàã, þçöíö ýþçÿ ñîõìàã, 

þçöíö ýþñòÿðìÿê. ..Ìÿí ýþçÿ ýèðìÿê ö÷öí 

éîõ, âÿòÿíÿ õèäìÿò åòìÿê ö÷öí ÷àëûøûðàì. 

ß.ßáöëùÿñÿí. [Ùÿáèáÿ] áó ôèêðÿ ýÿëìèøäè êè, 

íÿ ãÿäÿð êåôè ñàç îëñà äà, ïàëòàðûíû äÿéèøìÿñèí, 

ýþçÿ ýèðìÿñèí. Ìèð Úÿëàë. Ýþçÿ ýþðöíìÿê 

(ýþðñÿíìÿê, ÷àðïìàã) – íÿçÿðÿ 

÷àðïìàã, äèããÿòè úÿëá åòìÿê. Áèðäÿí-áèðÿ 

ýþðöíäö ýþçÿ áèð õÿðàáÿçàð; Ýþðñÿí íÿ ãÿìëè 

ìÿíçÿðÿëÿð àøêàð èäè. Ì.Ùàäè. [Ùàìàìäà] 

ÿââÿë ýþçÿ ýþðöíÿí äèâàðäàêû ñó êöïö 

èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ýþçÿ õîø ýþðöíìÿê 

(ýÿëìÿê) – õîøà ýÿëìÿê, áÿéÿíèëìÿê, õîøëàíìàã. 

[Ñèëà:] [Ãûç] ýöëÿíäÿ äÿ, ãöññÿëÿíÿíäÿ 

äÿ, äöøöíÿíäÿ äÿ ùÿìèøÿ ýþçÿ õîø 

ýÿëèð. Ñ.Âÿëèéåâ. Ýþçÿ êöë (òîðïàã) àòìàã 

(ñÿïìÿê, öôöðìÿê) – àëäàòìàã, êÿëÿê ýÿëìÿê, 

ùèéëÿ èøëÿòìÿê. Ýþçÿ ñàòàøìàã – áàõ 

ýþçÿ äÿéìÿê. Ãàáàãäà îòóðàí ãûç îðàäà 

éåíÿ Äóðñóíóí ýþçöíÿ ñàòàøäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Ýþçÿ ñîõìàã – äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ ãîéìàã, 

äèããÿòè úÿëá åòìÿê, íÿçÿðè úÿëá åòìÿê. 

Èøèíè ýþçÿ ñîõìàã. – [Ñóðõàé Äþâëÿò áÿéÿ:] 

Çàâîä âÿ ìèëéîíëàðûíûçû äà ÷îõ ýþçöìÿ ñîõìàéûí. 

Ú.Úàááàðëû. [Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ] 

ÿñÿðëÿðèíè ýþçÿ ñîõìàüû, þçöíäÿí äàíûøìàüû 

ñåâìÿçäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Ýþçÿ òîðïàã òóëëàìàã 

– áàõ ýþçäÿí ïÿðäÿ (ÿñýè) àñìàã. 

Ýþçëÿðè à÷ûëà ãàëìàã – ùåéðàí îëìàã, ùåéðÿòäÿ 

ãàëìàã. Ãûçûí ýþçÿëëèéè ãàðøûñûíäà 

ýþçëÿðè à÷ûëà ãàëäû. Ýþçëÿðè àëàúàëàíìàã – 

òÿÿúúöá, ãîðõó íÿòèúÿñèíäÿ ýþçëÿðè èðèëÿíìÿê, 

èðè à÷ûëìàã. Àëìàí þç ñöíýöñö èëÿ îíóí 

çÿðáÿëÿðèíè äÿô åòìÿéÿ ÷àëûøàðàã äàë-äàëû 

÷ÿêèëèð âÿ ýþçëÿðè àëàúàëàíìûø, ýöëöíú áèð 

èôàäÿ èëÿ íÿ èñÿ ìûðûëäàíûð. È.ßôÿíäèéåâ. 

Ýþçëÿðè áàòìàã – áàõ ýþçëÿðè ÷óõóðà 

äöøìÿê. Àúûíäàí, ñîéóãäàí ÷ûõûð äîíãàðû; 

Áàòûá ýþçëÿðè, ðÿíýè îëóá ñàïñàðû. ß.Íÿçìè; 

// çÿèôëÿìÿê, òàãÿòäÿí äöøìÿê. Øàùñóâàð 

òÿðÿôÿ ïàòðîí áîøàëòäû; Ãöââÿäÿí äöøÿðÿê 

ýþçëÿðè áàòäû. Ñ.Âóðüóí. Ýþçëÿðè áþéöìÿê 

– òÿÿúúöáäÿí, ùåéðÿòäÿí, ãîðõóäàí ýþçëÿðèíè 

èðè à÷ìàã. Ýþçëÿðè áþéöäö ñàíêè âÿùøÿòäÿí; 

Ãàìàøäû î éöêñÿê ìÿäÿíèééÿòäÿí. 

280 

ÝÞÇ 

Øÿùðèéàð. Ýþçëÿðè ùÿäÿãÿñèíäÿí ÷ûõìàã – 

áàõ ýþçö (ýþçëÿðè) êÿëëÿñèíÿ ÷ûõìàã. Áîüàçû 

ãóðóìóø, äèëè ãóðóìóø; ×ûõìûøäûð ýþçëÿðè 

ùÿäÿãÿñèíäÿí. Ì.Ìöøôèã. Ýþçëÿðè èëÿ 

ñöçìÿê – áàøäàí-àéàüà áàõìàã, òàìàì íÿçÿðäÿí 

êå÷èðìÿê. Ìîëëà èêðàù åäèðìèø êèìè 

áèð-èêè àääûì ýåðè ÷ÿêèëèá äàéàíäû âÿ ÿëè èëÿ 

Êöðäÿí ÿñÿí ìåùèí îéíàòäûüû öòöëìöø ñàããàëûíû 

òóìàðëàéà-òóìàðëàéà ýÿëÿíëÿðè ãûéûã 

ýþçëÿðè èëÿ ñöçäö. È.Øûõëû. Ýþçëÿðè èøûãëàíìàã 

– áàõ ýþçëÿðè ïàðûëäàìàã. Ãûçûëû ýþðÿí 

çèíäàíáàíûí ýþçëÿðè èøûãëàíäû. “Ãóðáàíè”. 

Ýþçëÿðè ãàí ÷àíàüûíà äþíìÿê – ýþçëÿðèíèí 

è÷è ãàíëà äîëìàã, áÿðê ãûçàðìàã. 

Þìÿð êîõàíûí öçö òóíú êèìè áîçàðäû. Ãàëûí 

ãàøëàðû ïûðïûçëàíäû âÿ ýþçëÿðè ãàí ÷àíàüûíà 

äþíäö. È.Øûõëû. Ýþçëÿðè ãóéóéà äöøìÿê – 

÷îõ àðûãëàìàã, ýþçëÿðè áàòìàã, ÷þêÿéÿ äöøìÿê. 

Ýþçëÿðè ïàðûëäàìàã – öçöíäÿ ñåâèíú 

ýþðñÿíìÿê, ôÿðÿù è÷ÿðèñèíäÿ îëìàã. [Áÿäèðúàùàí:] 

..Ñÿíèí ñþùáÿòèí îðòàëûüà äöøÿíäÿ 

Çöëåéõà õàíûìûí áàðìàüûíû êÿññÿí, õÿáÿðè 

îëìàç, åëÿ öçö ýöëöð, ýþçëÿðè ïàðûëäàéûð... 

Í.Âÿçèðîâ. Ýþçëÿðè ñöçöëìÿê – ýþç ãàïàãëàðû 

õÿôèô-õÿôèô ãàïàíìàüà áàøëàìàã, éóõó 

áàñìàã. Ýþçëÿðèíäÿí éóõó òþêöëìÿê – áÿðê 

éóõóñó ýÿëìÿê, øèääÿòëè øÿêèëäÿ éóõóëàìàã 

èñòÿìÿê. ..Ýþçëÿðèíäÿí éóõó òþêöëÿí Êîñà 

àë÷àã .. ÷àðïàéûéà òÿðÿô éåíÿðÿê .. àù ÷ÿêäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýþçëÿðèíÿ ãàðàíëûã ÷þêìÿê, 

ýþçëÿðèíèí ãàáàüû ãàðàëìàã – áàõ ýþçö 

(ýþçëÿðè) ãàðàëìàã. Ýþçëÿðèíè à÷ìàã – 

1) îéàíìàã. Ñàáàùû ýöíö Úÿëèë àüà 

ýþçëÿðèíè à÷àíäà þçöíö áèð ãåéðè àëÿìäÿ, 

áèð ãåéðè ìöùèòäÿ ýþðäö. È.Ìóñàáÿéîâ. 

Ðÿíýè ãà÷ìûø Àôàã ýþçëÿðèíè à÷ûá îíó áàøû 

öçÿðèíäÿ ýþðÿðêÿí, èëê äÿôÿ àíà îëìóø ãàäûíà 

ìÿõñóñ áÿõòèéàð áèð òÿáÿññöìëÿ ýöëöìñÿäè. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû; 2) àéûëòìàã, áàøà ñàëìàã, 

îéàíäûðìàã. Úÿìèëÿíèí ñþçëÿðè [Ìèðçàüàíûí] 

ãàïàëû ýþçëÿðèíè à÷ûð, ùàíñû ìöùèò è÷ÿðèñèíäÿ 

éàøàäûüûíû îíà ãàíäûðûðäû. Ñ.Ùöñåéí; 3) áàøà 

äöøìÿê, äÿðê åòìÿê, àéûëìàã. Ìÿí ýþçëÿðèìè 

à÷äûãäà þçöìö áåëÿ çÿíýèí áèð òÿáèÿò è÷èíäÿ 

ýþðäöì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ýþçëÿðèíè àüçûíà 

äèêìÿê – äèããÿòëÿ áèðèíÿ ãóëàã àñìàã, éàõóä 

áèðèíèí íÿ äåéÿúÿéèíè ñÿáèðñèçëèêëÿ, äèããÿòëÿ 

ýþçëÿìÿê. Ùàìû ýþçëÿðèíè ñÿäðèí àüçûíà 

äèêìèøäè. – Ìÿúëèñäÿ îëàíëàðûí ùàìûñû

ÝÞÇ 

ýþçëÿðèíè Ùàúû ÿìèíèí àüçûíà äèêìèøäè. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ýþçëÿðèíè äîëàíäûðìàã 

– ÿòðàôà ýþç ýÿçäèðìÿê, äþðä òÿðÿôèíè ñåéð 

åòìÿê. Áþéöêõàíûì ýþçëÿðèíè äîëàíäûðûá, 

îüëàíëàðûíà áàõûá äàùà äà äèëýèð îëóðäó. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùÿìçÿ ýþçëÿðèíè äîëàíäûðûá 

Øàùìàðà òÿðñ-òÿðñ áàõäû, ðèøõÿíäëÿ ýöëöìñöíäö. 

Á.Áàéðàìîâ. Ýþçëÿðèíè äþðä à÷ìàã 

– ùÿääèíäÿí àðòûã äèããÿòëè îëìàã, ÷îõ 

ôèêèð âåðìÿê. Ýþçëÿðèíè îõøàìàã – õîøëàìàã, 

áÿéÿíìÿê, ýþçöíÿ õîø ýÿëìÿê. [Ãóìðó] 

..Ùàíñû òÿðÿôÿ äþíöðäöñÿ, äàùà øóõ áèð 

ðÿíý ýþçëÿðèíè îõøàéûá, îíó þçöíÿ äîüðó 

÷àüûðûðäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ýþçëÿðèíè ñûõìàã 

– áàõ ýþçöíöí ãîðàñûíû ñûõìàã. 

Öçöíö àøàüû òóòóá, ýþçëÿðèíè ñûõäû. Ìèð Úÿëàë. 

Ýþçëÿðèíè ñöçìÿê – 1) ýþç ãàïàãëàðûíû áèðáèðèíÿ 

éàõûíëàøäûðàðàã ùåéðàí-ùåéðàí áàõìàã. 

[Ìöÿëëèì:] [Òÿëÿáÿ] ìÿíèì ñóàëëàðûìà 

úàâàá âåðÿíäÿ áàøûíû àøàüû ÿéèð, ýþçëÿðèíè 

ñöçöð âÿ àíúàã: – Íÿ – äåéèðäè. Ãàíòÿìèð; 

2) íàçëàíìàã, íàç-ãÿìçÿ åòìÿê. Ñÿí ùà 

Ãóðáàíèíèí úàíûí öçÿðñÿí! Ãàø îéíàäûá 

ýþçëÿðèíè ñöçÿðñÿí. “Ãóðáàíè”. Ýþçëÿðèíèí 

àüû ñàðàëìàã – õÿñòÿëÿíìÿê, àçàðëàìàã. 

..Èçòèðàáäàí áó ýöí öçöí ãàðàëûá; Ýþçëÿðèí 

àüû ñÿðáÿñÿð ñàðàëûá. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ýþçëÿðèíèí 

è÷è ýöëìÿê – ÷îõ ñåâèíäèéè öçöíäÿíýþçöíäÿí 

áèëèíìÿê. Ýþçö àú îëìàã – òàìàùêàð 

îëìàã, ùå÷ øåéäÿí ýþçö äîéìàìàã, 

äàèì ýþçö áèð øåéäÿ îëìàã. Ýþçö 

(ýþçëÿðè) à÷ûëìàã – äÿðê åòìÿéÿ áàøëàìàã, 

àéûëìàã, ãÿôëÿò éóõóñóíäàí îéàíìàã, ôÿàëèééÿòÿ, 

ùÿðÿêÿòÿ ýÿëìÿê, éàõøû-éàìàíû 

ñå÷ìÿê. [Çàêèðîâ Ñÿäÿôÿ:] [Øåéäà] Ýþéòÿïÿäÿ 

÷îõ éóáàíäû, êèì áèëèð, áÿëêÿ îðäà ýþçö 

à÷ûëäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ýþçö (ýþçëÿðè) 

àüàðà ãàëìàã – òÿÿúúöáäÿí, ãîðõóäàí ýþçëÿðè 

èðèëÿíìÿê, èðè à÷ûëìàã, ýþçëÿðè áÿðÿëìÿê. 

Ýþçö (ýþçëÿðè) àüàðìàã – 1) ýþçö 

ïÿðäÿ áàñûá êîð îëìàã, ýþðìÿìÿê; 2) áèð èøè 

ñîíà ÷àòäûðûíúà áþéöê ÿçàá ÷ÿêìÿê, ÿçèééÿòÿ 

ãàòëàøìàã. [Òåëëè:] Áèð éàíäàí þìðö 

ýþäÿëìèø Ùåéäÿðãóëó àüà ìÿíÿ ýþç âåðèð, 

èøûã âåðìèð, åëÿ ôèêðÿ äöøöð, åëÿ ãÿëÿò åëÿéèð 

êè, èò éåñÿ ýþçö àüàðàð... Í.Âÿçèðîâ. Ýþçö 

àüðûìàã – ìÿú. èíúèìÿê, õîøó ýÿëìÿìÿê, 

çÿùëÿñè ýåòìÿê. Îíó ýþðÿíäÿ ýþçöì àüðûéûð. 

Ýþçö (ýþçëÿðè) àõìàã – ýþçö (ýþçëÿðè) 

ÝÞÇ 

éóìóëìàã, þðòöëìÿê. Ìÿí ùåé ýþéÿ áàõäûì, 

ýþé ìÿíÿ áàõäû; Éîëëàðà áàõìàãäàí ýþçëÿðèì 

àõäû. ß.Úàâàä. Ïÿíúÿðÿäÿí àé áàõûð; 

Éåíÿ ýþçëÿðèí àõûð. Í.Ðÿôèáÿéëè. Ýþçö àëìàã 

– 1) þéðÿøìÿê, áÿëÿä îëìàã, àëûøìàã. 

Àòëàðûí õàñèééÿòèíè ýþçöì åëÿ àëûáäûð êè, ùå÷ 

áèð áÿäõàñèééÿò àò ôèêðèìÿ ýÿòèðÿ áèëìèðÿì êè, 

îíó èêè-ö÷ ýöíöí è÷èíäÿ þéðÿäèá ôàéòîíà ãîøà 

áèëìÿéèì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ; 2) äàí. ãàëèá 

ýÿëÿúÿéèíÿ èíàìû îëìàã, þçöíÿ àðõàéûí 

îëìàã. Ñÿíè ýþçöì àëûá, îéóíó óäàúàüàì; 

3) ìöõòÿëèô øåéëÿðèí è÷ÿðèñèíäÿí áèðèíè áÿéÿíèá, 

õîøëàéûá ñå÷ìÿê. Ýöëëö ïàð÷àíû ýþçöì 

àëäû. ...ýþçöíäÿ ãàëìàã – åòäèéè àðçó, 

õîø íèééÿò éåðèíÿ éåòìÿìÿê, êàìûíà ÷àòìàìàã. 

Ìóðàäû ýþçöíäÿ ãàëìàã. – Ìÿêòÿáè 

ãóðòàðìàã öçðÿ èêÿí Ãÿùðÿìàíûí àðçóñó 

ýþçöíäÿ ãàëäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. ...ýþçöíäÿ 

ãîéìàã – àðçóñóíó, íèééÿòèíè éåðèíÿ éåòèðìÿìÿê, 

øàä åòìÿìÿê, ñåâèíäèðìÿìÿê. Îüóë 

àíàñûíûí àðçóñóíó ýþçöíäÿ ãîéäó. – [Ýöëñÿíÿì:] 

Òàùèð, ìÿíèì ìóðàäûìû íèéÿ ýþçöìäÿ 

ãîéìóñàí Ì.Ùöñåéí. Ýþçö (ýþçëÿðè) 

àéàüûíûí àëòûíû ýþðìÿìÿê – ãöððÿëÿíìÿê, 

ãóäóðìàã, ùå÷ êÿñè ñàéìàìàã. 

Ýþçö áàüëàíìàã (þðòöëìÿê) – ùå÷ áèð øåéè 

ýþðìÿìÿê, áàøà äöøìÿìÿê, ôÿðãèíÿ âàðìàìàã, 

àíëàìàìàã. [Çèáà õàíûì:] Ñÿíèí 

ýþçöí þðòöëöá, óéóáñàí áèð ÷ÿíýèíèí ìÿêðèíÿ, 

ôåëèíÿ; òÿìèç àäûíû, ñàíûíû èòèðèáñÿí. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ýþçö (ýþçëÿðè) áþéöìÿê 

– òÿÿúúöá åòìÿê, ùåéðÿòëÿíìÿê. Äöððÿíèí 

ýþçëÿðè äàùà äà áþéöäö.. Ñ.Âÿëèéåâ. Ýþçö 

÷ûõìûø, ýþçöí ÷ûõñûí! (òþêöëñöí) – “êîð 

îëàñàí”, “ýþðìÿéÿñÿí” ìÿíàñûíäà ãàðüûø 

èôàäÿñè. Óñòàäëàð óñòàäíàìÿíè èêè äåìÿéèá, 

ö÷ äåéÿð, áèç äÿ äåéÿê ö÷ îëñóí, éàüûëàðûí 

ýþçö òþêöëñöí. “Ãóðáàíè”. ×ûõàéäû êàø ýþçöì, 

ýþðìÿéÿéäè ùèúðàíûí. Õ.Íàòÿâàí. 

Ýþçö (ýþçëÿðè) äèêèëìÿê (äèêèëèá ãàëìàã) 

– áèðèíÿ áàõûá äóðìàã, ýþçöíö àéûðìàìàã, 

áàõà-áàõà ãàëìàã. Éóõóñó äà ýåúÿëÿð ó÷óá 

ÿðøÿ ÷ÿêèëäè; Ñöáhÿ ãÿäÿð ýþçëÿðè øàì ÷ûðàüà 

äèêèëäè. Á.Âàùàáçàäÿ. Ì.Ùöñåéí. Ýþçö 

(ýþçëÿðè) äîëìàã (äîëóõñóíìàã) – àüëàìàã 

äÿðÿúÿñèíÿ ýÿëìÿê, ýþçëÿðè éàøëà äîëìàã. 

Ñàíêè áîüìàã èñòÿð ýþç éàøû ñåëè; Ãÿðèáèí 

ýþçëÿðè äîëàð àõøàìëàð. ß.Úàâàä. Èíäè 

èñÿ [Íÿðýèçèí] àíàñûíûí ýþçëÿðè äîëìóøäó. 

281

ÝÞÇ 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ñåâèíúèíäÿí Äöððÿíèí 

ýþçëÿðè äîëóõñóíäó. Ñ.Âÿëèéåâ. Ýþçö äîéìàìàã 

– 1) ùÿðèñ îëìàã, òàìàùêàðëûã 

åëÿìÿê, ùÿð øåéäÿ ýþçö ãàëìàã. Ýþçöì äîéìàç 

ñÿíèí êèìè úàíàíäàí; Úàíàíûí èòèðÿí 

òåç îëàð úàíäàí. “Ãóðáàíè”. ßëÿñýÿð ùå÷ ÷ûõìàç 

ãÿì ëèáàñûíäàí; Ýþçö äîéìàç ýþçöí òÿìÿííàñûíäàí. 

Àøûã ßëÿñýÿð; 2) àúýþçëöê åëÿìÿê, 

ýþçö éåìÿê äàëûíúà ãàëìàã. Àúûí ãàðíû 

äîéàð, ýþçö äîéìàç. (Àòà. ñþçö); 3) àðçóñóíà, 

ìÿðàìûíà àõûðà ãÿäÿð ÷àòìàìàã. 

Ýþçö (ýþçëÿðè) äþðä îëìàã – äèããÿòëÿ áàõìàã, 

íÿçÿðäÿí êå÷èðìÿê. Öçöéöìö èòèðìèøÿì, 

ýþçöì äþðä îëóá. – Ùÿð éàíà áàø âóðóð, 

ýþçö äþðä îëóð; Þçýÿíèí ñåâèíúè îíà äÿðä 

îëóð. Ñ.Ðöñòÿì. Ýþçö äóìàíëàíìàã – ùèðñèíäÿí, 

ãÿçÿáèíäÿí ýþçö ùå÷ áèð øåé ýþðìÿìÿê. 

Ýþçö äóìàíëàíäû, íèòãè òóòóëäó; Ýþðöíúÿ 

ñöçöëÿí î áàõûøëàðû. Á.Âàùàáçàäÿ. 

Ýþçö äöøìÿê – 1) ýþðöá àøèã îëìàã, âóðóëìàã, 

ñåâìÿê. ×ÿðøÿíáÿ ýöíöíäÿ ÷åøìÿ 

áàøûíäà; Ýþçöì áèð àëàýþç õàíûìà äöøäö. 

Àøûã ßëÿñýÿð. [Àñéà:] Àùà, áèëäèì, àðøûíìàë÷ûéà 

ýþçöí äöøöáäöð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Áÿé, ãîíøóíóí ãûçûíà ýþçöì äöøöá. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 

2) áèðäÿí ýþðìÿê, ýþçöíÿ äÿéìÿê, 

ýþçö ñàòàøìàã. Ãîíøó îòàüà ýþçöì 

äöøäö. – Áàüðûì øàí-øàí îëóð çÿíáóð åâèòÿê; 

Ýþçöì êè ñÿí ýÿçÿí îòàüà äöøÿð. Ã.Çàêèð. 

Ýþçö ýÿçìÿê – 1) àõòàðìàã; 2) ùÿð òÿðÿôÿ 

áàõìàã, ùÿð éåðè íÿçÿðäÿí êå÷èðìÿê. Êÿíêàíûí 

ýþçö äþðä òÿðÿôè ýÿçäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ýþçö ýþòöðìÿìÿê – áèðèíÿ äàðûëìàã, ïàõûëëûã 

åòìÿê, ãèáòÿ åòìÿê. [Ñÿìÿä áÿé:] 

Ðåæèññîðóí Îãòàéû ýþçö ýþòöðìöð, ýÿëèá îíà 

ðÿãèá îëàúàüûíäàí ãîðõóð. Ú.Úàááàðëû. Ýþçö 

ýþçöíäÿí óçàã – àéðû äöøìöø, àðàëû. ×ûõìàç 

éàäûìûçäàí, ÷ûõìàç éàðàäàí; Ýþçö ýþçöìöçäÿí 

óçàã îëñà äà! Ù.Àðèô. Ýþçö (ýþçëÿðè) 

ýöëìÿê – ôÿðÿù è÷ÿðèñèíäÿ îëìàã, 

ìÿìíóíëóã, ñåâèíú èçùàð åòìÿê, øàä îëìàã. 

Çÿùðà âÿ Ùÿñÿí ìèííÿòäàðëûãëà [Ôèðóçÿéÿ] 

áàõàíäà ýþçëÿðè ýöëöðäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Àíàëàð ôÿðÿùëÿ áàõûðëàð ñÿíÿ; Êþðïÿ áàëàëàðûí 

ýöëöð ýþçëÿðè. Í.Ðÿôèáÿéëè. Ýþçö (ýþçëÿðè) 

ùå÷ áèð øåé ýþðìÿìÿê – ùèññÿ ãàïûëûá ùÿð 

øåéè óíóòìàã, ùå÷ áèð øåé ýþçöíäÿ îëìàìàã. 

Ýþçö èëÿ ýþðÿí – øàùèä. Ýþçö èëÿ ýþðìÿê 

– áèð èøèí, ùàäèñÿíèí øàùèäè îëìàã. [Õîðòäàí:] 

282 

ÝÞÇ 

Ýþçöìëÿ ýþðÿíäÿí ñîíðà ìÿíäÿ øÿêê éåðè 

ãàëìàäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. ..Áóíëàðû ýþçöìëÿ 

ýþðìöøÿì .. Ìèð Úÿëàë. Ýþçö èëÿ (äÿ) ýþðìÿê 

èñòÿìÿìÿê – çÿùëÿñè ýåòìÿê, ùå÷ öçöíÿ 

áàõìàã èñòÿìÿìÿê. ×öíêè îíóí ñåâäèéè 

Øÿôèãÿ Ëöòôÿëèíè ýþçö èëÿ äÿ ýþðìÿê èñòÿìèðäè. 

È.Ìóñàáÿéîâ. Ýþçö èëÿ éåìÿê – áöòöí äèããÿòè 

èëÿ áàõìàã, äèê-äèê áàõìàã. Îòóðäóüó 

éåðäÿ [Òöêÿçáàí] èñòÿéèðäè êè, êàüûçûí ùÿðôëÿðèíè 

ýþçö èëÿ éåñèí. Á.Òàëûáëû. Ýþçö èøëÿìÿìÿê 

– ýþðìÿìÿê, ýþçö çÿèôëÿøìÿê. 

[Êÿðÿì:] Ãîúàëûáñàí, äàùà ýþçöí èøëÿìèð. 

“ßñëè âÿ Êÿðÿì”. Ýþçö (ýþçëÿðè) êÿëëÿñèíÿ 

÷ûõìàã – áÿðê ùèðñëÿíìÿê, ãÿçÿáëÿíìÿê; 

2) ùÿääèíäÿí àðòûã òÿÿúúöáëÿíìÿê, ùåéðÿòëÿíìÿê. 

Ýþçö êèìè – ÷îõ ÿçèç, ÷îõ ãèéìÿòëè. 

Ýþçö-êþíëö à÷ûëìàã – øàäëàíìàã, ñåâèíìÿê, 

öðÿéè à÷ûëìàã, êþíëö à÷ûëìàã, ôÿðÿùëÿíìÿê. 

Ýÿçìÿéÿ ÷ûõ, ýþçöí-êþíëöí 

à÷ûëñûí. Ýþçö (ýþçëÿðè) ãàáàüûíäà (ãàðøûñûíäà, 

þíöíäÿ) äóðìàã (îëìàã, äèêÿëìÿê, 

úàíëàíìàã) – õàòèðèíäÿí ÷ûõìàìàã, 

ùÿìèøÿ éàäûíäà îëìàã. Îíóí ýþçëÿðè þíöíäÿ 

èêè ùÿéàò, èêè òàëå úàíëàíûðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Éàøûë áóäàãëàðû èëÿ ÿòðàôû áöðöéÿí áèð 

àüàú ýþçö ãàðøûñûíäà úàíëàíäû. Ñ.Âÿëèéåâ. 

Òÿìêèíëÿ, öðÿêëÿ äàíûøûð ãîíàã; Äóðóð ýþç 

þíöíäÿ î àíà òîðïàã. Á.Âàùàáçàäÿ. Ýþçö 

ãàëìàã – 1) ýþðäöéö áèð øåéèí ùÿñðÿòèíäÿ 

îëìàã, ùÿñðÿòèíè ÷ÿêìÿê, ÿëäÿ åòìÿê àðçóñóíäà 

îëìàã. Ïàëòîëóã ïàð÷àäà ýþçöì 

ãàëäû. – Ýþçöì ãàëäû êèðïèéèíäÿ, ãàøûíäà; Ãóë 

åò, äóðóì ãîëóáàüëû ãàðøûíäà. Àøûã ßëÿñýÿð; 

2) áàõà-áàõà äóðìàã, ýþçöíö ÷ÿêìÿìÿê, 

íÿçÿðèíè àéûðìàìàã, áèð øåéèí õîø òÿñèðèíäÿí 

ãóðòàðà áèëìÿìÿê. Ýþçö ãûçûí öçöíäÿ 

ãàëûá. Ýþçö (ýþçëÿðè) ãàìàøìàã – ïàðûëòûäàí, 

øÿôÿãäÿí áèð øåéÿ áàõà áèëìÿìÿê. Áðèëéàíòëàð 

ýþçö ãàìàøäûðûð. – Åëÿ èñÿ áÿñ íå÷èí; 

Áàõûðêÿí áó øåéëÿðÿ; Ãàìàøäû ýþçëÿðèí 

Á.Âàùàáçàäÿ. Ýþçö (ýþçëÿðè) ãàðàëìàã – 

1) ùàëû ïèñëÿøìÿê, áàøû ôûðëàíìàã, áàéüûíëûã 

ùàëûíà ýÿëìÿê. [Õîðòäàí:] Ýþçëÿðèì ãàðàëäû, 

áàøûì ýèúÿëëÿíäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Èëéàñ:] 

..Áàøûìà åíäèðèëÿí ãûëûíú çÿðáÿñèíäÿí 

ýþçëÿðèì ãàðàëûð, ìÿí öçöñòÿ Òÿðëàíûí áîéíóíà 

éûõûëûðàì. ß.Ìÿììÿäõàíëû. [Úÿëàëûí] 

.. ýþçëÿðè ãàðàëûð, ÿòðàô áàøûíà ôûðëàíûðäû.. 

Ñ.Âÿëèéåâ; 2) äÿùøÿòÿ ýÿëìÿê, ãîðõìàã.

ÝÞÇ 

Ïÿëÿíýäÿí åëÿ áèð íÿðèëòè ãîïäó êè, ñÿñèíäÿí 

äàü-äàø òèòðÿäè, ýþçëÿðèì ãàðàëäû. À.Øàèã. 

Ýàù åëÿ åíèð êè, ýþçöì ãàðàëûð; Ýàù åëÿ ãàëõûð 

êè, äþçìÿéèð öðÿê. Ù.Àðèô. Ýþçö ãàéûòìàìàã 

– áàõ ýþçö äîéìàìàã. Ãàéûòìàã 

èñòÿìÿç ýþçöì ýþçÿëäÿí; Ãàéüûìû 

àðòûðàí, äÿðäèì òÿçÿëäÿí. “Ãóðáàíè”. Ýþçö 

ãûçìàã (ãûçàðìàã) – ùèðñèíäÿí, ãÿçÿáèíäÿí 

ùå÷ êÿñè ýþçö ýþðìÿìÿê, áÿðê úîøìàã, 

ùÿääèíäÿí àðòûã ãûçûøìàã. Ðþâçÿõàíà äÿéäè 

áàããàëûí ñþçö; Äèøëÿðèí ãûúûäûá ãûçàðäû ýþçö. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ýþçöì ãûçäû, äåäèì: – Ìÿíÿ 

Õîðóçîüëó äåéÿðëÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýþçö ãîðõìàã 

– àúû òÿúðöáÿäÿí ñîíðà åùòèéàòëà ùÿðÿêÿò 

åòìÿê, áèð çÿðÿð, áÿäáÿõòëèê îëà áèëÿúÿéèíè 

éàääà ñàõëàìàã. Ýþçöì ãîðõóá, äÿíèçäÿ 

÷èìÿ áèëìÿðÿì. Ýþçö (ýþçöí) îëìàã 

– ìóüàéàò îëìàã, ãîðóìàã, íÿçàðÿò åòìÿê. 

[Çåéíàë:] Óøàãëàðäà ýþçöí îëñóí! Ñ.Ùöñåéí. 

[Äèëàðà:] Òàïøûðäûì, ýþçö îíäà îëñóí. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ýþçö (ýþçëÿðè) þíöíÿ 

(ãàáàüûíà) ýÿëìÿê – òÿñÿââöðöíäÿ úàíëàíìàã, 

éàäûíà äöøìÿê. ..Ìåùðèáàí ÷îáàíûí 

ñóðÿòè ýþçëÿðè þíöíÿ ýÿëäèêäÿ, Ñÿìÿäèí 

ãÿëáèíäÿ íàêàì ìÿùÿááÿòèí éàðàñû äàùà 

øèääÿòëÿ ñûçûëäàìàüà áàøëàìûøäû. È.Ùöñåéíîâ. 

Ýþçö þðòöëìÿê – ÿòðàôûíäàêû ùàäèñÿëÿðè äÿðê 

åäÿ áèëìÿìÿê, àíëàìàìàã, ãÿôëÿòäÿ îëìàã, 

áÿñèðÿòèíè èòèðìÿê. [Çèáà õàíûì:] Ñÿíèí ýþçöí 

þðòöëöá, óéóáñàí áèð ÷ÿíýèíèí ìÿêðèíÿ, ôåëèíÿ, 

òÿìèç àäûíû-ñàíûíû èòèðèáñÿí. Ì.Ô.Àõónäçàäÿ. 

Ýþçö (ýþçëÿðè) ïÿðäÿëÿíìÿê – áàõ ýþçö 

(ýþçëÿðè) ãûçìàã. [Úåéíèç:] Ùèðñäÿí èêèñèíèí 

äÿ ýþçëÿðè ïÿðäÿëÿíèá áèð-áèðèíÿ ùöúóì 

åòìÿéÿ áàøëàäûëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ýþçö 

(ýþçëÿðè) ïÿð-ïÿð ÷àëìàã – áàõ ýþçëÿðè 

ïàðûëäàìàã. Ýþçö (ýþçëÿðè) ñàòàøìàã 

(èëèøìÿê) – áèðäÿí ýþðìÿê. Ùóø áàøûìäàí 

÷àøäû, äèëèì äîëàøäû; Ýþçëÿðèì ñàòàøäû, áóõàüà 

äöøäö. Àøûã ßëÿñýÿð. [Áÿéïîëàä:] 

..Ýþçëÿðèì áàü÷àíû øÿíëÿäÿí ÷è÷ÿêëÿðÿ èëèøäè. 

Ù.Úàâèä. Íÿðýèç êÿñêèí áèð ùÿðÿêÿòëÿ ýåðè 

äþíäö, ýþçëÿðè Íÿðìèíÿ õàëàìûí ýþçëÿðèíÿ 

ñàòàøäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ýþçö ñå÷ìÿìÿê 

– çÿèô ýþðìÿê, ÷ÿòèíëèêëÿ àéûðä åòìÿê, éàõøû 

ýþðìÿìÿê, ýþðÿ áèëìÿìÿê. [Ãîúà:] Àé 

óøàã, ýþçöì ñå÷ìèð, áèð ýþðöí î ýÿëÿí àòëû 

êèìäèð È.ßôÿíäèéåâ. Ýþçö ñó è÷ìÿìÿê 

– èíàíìàìàã, åòèáàð åòìÿìÿê, øöáùÿ åòìÿê. 

ÝÞÇ 

Àðâàäû áóíäàí ñîðóøäó êè, óñòàëàð íÿ èñòÿéèðëÿð, 

.. úàâàá âåðäè êè, óñòàëàðäàí ýþçö ñó 

è÷ìèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Àñëàí áÿé:] 

Ìÿíÿô, àõûð ñÿíèí áó îüëóíäàí ùå÷ ìÿíèì 

ýþçöì ñó è÷ìèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ýþçö (ýþçëÿðè) 

ñöçöëìÿê – 1) ýþç ãàïàãëàðû ãàïàíìàüà 

áàøëàìàã, éóõóñó ýÿëìÿê. ßñýÿðèí .. 

ýþçëÿðè ñöçöëöðäö. ß.ßáöëùÿñÿí. [Ôÿðèäÿ 

Ãóðáàíà:] Ãóðáàí äàéû, [÷àüàíûí] ýþçëÿðè 

ñöçöëöð, äåéÿñÿí, éàòàúàã.. ß.Ìÿììÿäõàíëû; 

2) õóìàðëàíìàã, ýþçëÿðè éàðûãàïàëû 

áèð âÿçèééÿòÿ ýÿëìÿê. Ýþçëÿðè ñöçöëäö, úàíûì 

öçöëäö; Âóðóáäóð ñèíÿìÿ éàðà ãàøëàðûí. 

Àøûã ßëÿñýÿð. Ýþçö òîõ îëìàã – ùå÷ áèð 

øåéäÿ ýþçö îëìàìàã, íÿôñè àç îëìàã. Êþíëö 

à÷ûã, ýþçö òîõäó Øÿìøèðèí; Îéíàñûí òàëåéè, 

áÿõòè Øÿìøèðèí. Àøûã Øÿìøèð. Ýþçö òóòìàã 

– õîøëàìàã, áÿéÿíìÿê, ñåâìÿê, àøèã îëìàã. 

[Ñÿðèééÿ:] Ìÿíèì öðÿéèì [Ðöñòÿìè] ñåâèð, 

ìÿíèì ýþçöì îíó òóòóá, ìÿí îíà àøèãÿì.. 

Ú.Úàááàðëû. ...ýþçö ó÷ìàã – áèðèíè ýþðìÿéÿ 

÷îõ úàí àòìàã, øèääÿòëè àðçó ùèññ åòìÿê (áÿçÿí 

äÿ áó èôàäÿ èñòåùçà êèìè “øÿíè ýþðìÿéÿ 

÷îõ ýþçöì ó÷óðäó” øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). Ýþçö 

öñòöíäÿ îëìàã – äàèì íÿçàðÿò åòìÿê, ùèìàéÿ 

åòìÿê, ãàéüûñûíà ãàëìàã. [Ìàéîð Úàâàíøèð 

áÿéÿ:] Ùàðäà îëñàì, ýþçöì ñèçèí öñòöíöçäÿ 

îëàúàã. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ýþçö 

(ýþçëÿðè) éàøàðìàã (éàøëà äîëìàã) – àüëàìàüà 

áàøëàìàã. Úàâàí êîìàíäàíûí äà ãîúàíûí 

áó ùàëÿòèíèí òÿñèðèíäÿí ýþçëÿðè éàøàðäû. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Çÿùðà àíàëàðûíû èòèðìèø îí 

ö÷ ãûçûí ùàëûíû, öðÿê ïàð÷àëàéàí ñÿìèìè ýþç 

éàøëàðûíû ýþðÿðÿê, èõòèéàðñûç ýþçëÿðè éàøàðäû. 

Ñ.Ùöñåéí. Øèääÿòëè ãàì÷ûäàí Áàùàäûðûí 

ýþçëÿðè éàøàðäû.. Ì.Ùöñåéí. Ýþçö (ýþçëÿðè) 

éîë ÷ÿêìÿê – 1) ýþçëÿðè áèð íþãòÿéÿ çèëëÿíèá 

ãàëìàã; 2) ýþçö éîëäà îëìàã, ýþçëÿìÿê. 

Ýþðöðÿì åøãèíëÿ ýþçö éîë ÷ÿêÿí; Äàüëàð 

ïÿðèñèíè, äàüëàð ãûçûíû. Ñ.Âóðüóí. Äþðä èë 

âàðäû, àíàíûí ýþçëÿðè éîë ÷ÿêèðäè; Áàøãà áèð 

ôèêðè éîõäó, îüóë ôèêðèéäè äÿðäè. Ñ.Ðöñòÿì. 

Ýþçö (ýþçëÿðè) éîëäà (éîëëàðäà) ãàëìàã – 

ñåâèëÿí, ÿçèçëÿíÿí áèð àäàìûí éîëóíó ýþçëÿìÿê, 

èíòèçàðûíäà ãàëìàã. Ýþç ãàëàð éîëëàðäà, 

úàí èíòèçàðäà; Ýÿëìÿäè úàíàíäàí áèð 

õÿáÿð ìÿíÿ. Ã.Çàêèð. Ýþçö (ýþçëÿðè) éîëëàðà 

áàõìàã – áàõ ýþçö (ýþçëÿðè) éîëäà ãàëìàã. 

Ýåúÿ-ýöíäöç ýþçöì áàõäû éîëëàðà; 

283

ÝÞÇ 

Áèð ëà÷ûí ýþçëöíöí íèýàðàíûäû. Ã.Çàêèð. Ýþçö 

(ýþçëÿðè) éóìóëìàã – éàòìàã èñòÿìÿê. 

[Ìîçàëàíáÿé:] Ìÿíèì ýþçöì éóìóëóð âÿ 

ìöðýöëÿéèðÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ýþçöìöí 

(ýþçöíöí) èøûüû (íóðó) – ñåâýè, ðèããÿò, 

ÿçèçëÿìÿ èôàäÿñè. [Ãÿðèá:] Åé ìÿíèì ýþçöìöí 

èøûüû, ãÿëáèìèí ñîëòàíû, ýåäèðñÿí íÿäèð 

“Àøûã Ãÿðèá”. [Ìÿñóä:] Ýþçöíöí èøûüû, éåýàíÿ 

öìèäè áèð ãûçúûüàçû âàð èäè, î äà ÿëèíäÿí 

ýåòäè. Ù.Úàâèä. [Íèñÿ õàëà:] Àé ýþçöìöí 

èøûüû, öðÿéèìèí òàáû. Ìèð Úÿëàë. Ýþçöí 

(ýþçëÿðèí) àéäûí (îëñóí)! – ýþçàéäûíëûüû, 

òÿáðèê èôàäÿñè. Ýþçöí àéäûí îëñóí, êþíëöí 

îëñóí øàä. Àøûã ßëÿñýÿð. Ìÿí õàëàìà äåäèì: 

– Õàëàúàí, ýþçöí àéäûí îëñóí, ñàáàù Éàãóòóí 

òîéóäóð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ýþçöíäÿ 

úàíëàíìàã – õàòèðèíÿ ýÿëìÿê, éàäûíà äöøìÿê. 

Êå÷ìèø ýöíëÿð ýþçöìäÿ úàíëàíûð. 

– ..Ñèðêàí, êîëëàðû áàñìûø ìåéäàí÷à ýþçöìäÿ 

úàíëàíûð. Ì.Èáðàùèìîâ. Ýþçöíäÿ ãàëäûðìàã 

– åòèáàðûíû äàùà äà àðòûðìàã, ùþðìÿòèíè 

äàùà äà ÷îõàëòìàã. [Áó èø] Âåéñè áèð 

íå÷ÿ ñààò ÿðçèíäÿ òàíûìàéàíëàðûí äà, òàíûéàíëàðûí 

äà ýþçöíäÿ ÷îõ ãàëäûðìûøäû. 

ß.ßáöëùÿñÿí. ...ýþçöíäÿ áþéöìÿê, éöêñÿëìÿê 

– ùþðìÿòè àðòìàã, äÿðÿúÿñè éöêñÿëìÿê, 

ãèéìÿòëÿíìÿê, åòèáàð ãàçàíìàã. Áèçè 

òàíûø åòäèëÿð, ÷îõ õîøóìà ýÿëäè ãûç; Èíúÿ ýöëöøëÿðèëÿ 

ýþçöìäÿ éöêñÿëäè ãûç. Ñ.Ðöñòÿì. 

Ãàñûì èíäè ßëÿøðÿôèí ýþçöíäÿ áþéöäö, éöêñÿëäè. 

Ìèð Úÿëàë. Ýþçöíäÿ îëìàìàã – ìöÿééÿí 

ñÿáÿáëÿðÿ ýþðÿ öðÿê ñûõûíòûñû, ðàùàòñûçëûã 

äóéìàã, ýþçöíäÿí äöøìÿê (àäÿòÿí “ýþçömäÿ 

äåéèë” øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). Åâ-åøèê ýþçöìäÿ 

äåéèë. Ýþçöíäÿí áàòìàã – 1) ãóðóìàã, 

ñó ÷ûõìàìàã (÷åøìÿ âÿ ñ. ùàããûíäà). 

Áóëàã ýþçöíäÿí áàòûá; 2) ìÿùâ îëìàã, áÿðáàä 

îëìàã, ùå÷-ïó÷ îëìàã. Èøëÿðèì ýþçöíäÿí 

áàòäû. Ýþçöíäÿí äöøìÿê – äàùà ìàðàãëàíìàìàã, 

áèð øåéÿ ãàðøû ìàðàüûíû èòèðìÿê 

..Äöíéà ýþçöìäÿí äöøäö, ãÿçà ìÿíè 

ñÿùðàéà ñàëäû, ìÿíÿ íÿ ãàëäû À.Äèâàíáÿéîüëó. 

Ýþçöíäÿí ýÿëñèí! – íàíêîð àäàìà 

ãàðüûø èôàäÿñè. [Ñÿíÿì:] ßëèìëÿ ñÿíÿ âåðäèéèì 

äóç-÷þðÿê ñÿíèí ýþçöíäÿí ýÿëñèí. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ýþçöíäÿí èòìÿê – ùå÷ áèð 

øåé ýþðìÿìÿê, ùèññ åòìÿìÿê. Ãàðàúà ãûç 

[ãîíàãëûãäà îéíàðêÿí] åëÿ úîøìóøäó êè, 

îðàäà îëàí àäàìëàð îíóí ýþçöíäÿí èòìèøäè. 

284 

ÝÞÇ 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ýþçöíäÿí êÿíàðà ãîéìàìàã 

– þç éàíûíäà ñàõëàìàã, äàèì íÿçàðÿòè 

àëòûíäà ñàõëàìàã. Èíäè î ýöíäÿí Ïàøà Òåëëè 

õàíûìû þç éàíûíà êþ÷öðöá ýþçöíäÿí êÿíàðà 

ãîéìóð. “Êîðîüëó”. Ýþçöíäÿí ãà÷ìàìàã 

– ùÿð øåéè ýþðìÿê, äóéìàã, ùÿð èøÿ ôèêèð 

âåðèá áèëìÿê, äèããÿòëè îëìàã. Ýþçöíäÿí 

ùå÷ íÿ ãà÷ìûð. – [Ñÿëèìèí] áó ùÿðÿêÿòè óñòàíûí 

ýþçöíäÿí ãà÷ìàäû. É.ßçèìçàäÿ. Ýþçöíäÿí 

îä òþêìÿê – éàíûãëû-éàíûãëû àüëàìàã. 

[Íÿáè:] Áó ýöí áèçèì Ýöëëö ýÿëèá ìÿíèì 

éàíûìà, àüëàéûð, ýþçöíäÿí îä òþêöð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ýþçöíäÿí îä òþêöëìÿê 

– 1) çèðÿê, äèðèáàø àäàì ùàããûíäà; 2) áÿðê 

ùèðñëè îëìàã, öç-ýþçöíäÿí ãÿçÿá éàüìàã. 

Ìÿììÿäùöñåéí ÿùâàëàòû åøèòìèøäè. Äàðâàçàäàí 

ýèðÿíäÿ ýþçöíäÿí îä òþêöëöðäö. Ìèð 

Úÿëàë. Ýþçöíäÿí (ýþçöíäÿ, ýþçëÿðèíäÿí) 

îõóìàã – ýþçëÿðèíèí èôàäÿñèíäÿí áèëìÿê, 

ñåçìÿê. Öðÿéèíäÿí êå÷ÿíëÿðè ýþçëÿðèíäÿí 

îõóìàã. – [Êÿðèì áàáàíûí] êå÷èðìèø îëäóüó 

óçóí áèð òàðèõè ùÿð çàìàí ýþçëÿðèíäÿí îõóìàã 

îëóðäó. À.Øàèã. Ýþçöíäÿí òþêìÿê 

– íÿøÿñèíè ïîçìàã, çþâãöíö êîðëàìàã, ùàðàì 

åëÿìÿê, áóðíóíäàí òþêìÿê. Î ìåéè-íàá 

êè, âÿñëèíäÿ ñÿíèíëÿ è÷äèì; Ãàí åäèá òþêäö ýþçöìäÿí 

ÿëÿìè-ùèúðàíûí. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ýþçöíäÿí 

òöê äÿ éàéûíìàç – ñîí äÿðÿúÿ àéûãñàéûã 

àäàì ùàããûíäà. Ñÿëáèíèí ýþçöíäÿí òöê 

äÿ éàéûíìàçäû. ß.Âÿëèéåâ. Ýþçöíäÿí 

óçàãäà (îëìàã) – àèëÿäÿí êÿíàð éàøàìàã, 

àðàëû îëìàã, éàä éåðäÿ éàøàìàã, ãöðáÿòÿ, 

éàä þëêÿéÿ äöøìÿê. [Úàâàíøèð] Ýþé àòû .. àòû 

èëõûéà ãàòûá, ýþçöíäÿí óçàã åòìÿê èñòÿäè. 

È.Øûõëû. Ýþçöíäÿí éàüìàã – áèëèíìÿê, ùèññ 

åäèëìÿê, ýþðöíìÿê. Çÿùðà! Íÿ ãÿäÿð äÿ 

ãîúàëûá ôàüûð; Öçöíäÿí-ýþçöíäÿí êàñûáëûã 

éàüûð. Á.Âàùàáçàäÿ. Ýþçöíÿ àü ñàëìàã 

– ÿçàá âåðìÿê, ÿçèééÿò âåðìÿê, èíúèòìÿê. 

...ýþçöíÿ àëìàã – ÿââÿëúÿäÿí áàø âåðÿúÿê 

ùàäèñÿíè, èøè, ôÿëàêÿòè äóéìàã, ùèññ åòìÿê, 

íÿçÿðäÿ òóòìàã. Þëöìöíö ýþçöíÿ àëìàã. 

– Àðòûã ùÿð áèð øåéè ýþçöíÿ àëìûø Îäóí÷óîüëó 

éåíÿ áàéàãêû ñàêèò ñÿñëÿ úàâàá âåðäè.. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ýþçöíÿ áàòìàã (ýèðìÿê) 

– 1) äàèì ýþðöíìÿê, ýþç ãàáàüûíäà 

îëìàã. Ùÿð ýöí êö÷ÿëÿðäÿ .. ýþçöìöçÿ áàòàí 

ãîðîäîâîé âÿ ãàçàãëàðäàí ÿñÿð éîõ èäè. 

À.Øàèã; 2) ãèáòÿ îéàòìàã, ùÿñÿä îéàòìàã.

ÝÞÇ 

Åëÿ áèë ýþçöíÿ áàòûðàì. Ýþçöíÿ ÷þêìÿê 

– áàñìàã, ãàïëàìàã, òóòìàã. Ýþçöíÿ ãöññÿ 

÷þêìÿê. – ßæäÿðèí ýþçöíÿ ÷þêìöøäö äóìàí; 

Ãóðáàíûí öçöíäÿ ãàëìàìûøäû ãàí. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

Ýþçöíÿ äÿéìÿê (èëèøìÿê, ñàòàøìàã) 

– ýþðöíìÿê, ðàñòëàøìàã. [Õàíùöñåéí:] Íÿáè 

äöíÿíäÿí áÿðè ýþçöìÿ äÿéìèð. “Ãà÷àã 

Íÿáè”. Äÿéäè ýþçëÿðèíÿ àüàïïàã äèâàð; Åëÿ 

áèë áàøûíäà èëäûðûì ÷àõäû. Á.Âàùàáçàäÿ. 

Ýþçöíÿ äþíäöéöì – áèðèñèíèí èøèíè, éà ùÿðÿêÿòèíè 

áÿéÿíäèêäÿ èøëÿíÿí òÿðèô èôàäÿñè. 

[Ôèðèäóí áÿé:] Ýþçöíÿ äþíäöéöì, ôàéòîíó 

òÿðïÿäèá áóíóí áþéðöíäÿí íÿ òþâð èëèøäèðäèñÿ, 

òÿïÿñè öñòÿ ýåòäè ëûüûí è÷èíÿ, öðÿéè ýåòäè. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ýþçöíÿ äþíöì! – íÿâàçèø, 

àëãûø éàõóä íÿâàçèøëè õàùèø áèëäèðÿí èôàäÿ. 

Ýþçöíÿ äþíöì, áèð äÿ îõó! – [Ùàúû ßùìÿä 

Øÿðèôÿ:] Àé áÿðÿêàëëàù, àé ýþçöíÿ äþíöì! 

Ú.Úàááàðëû. Ýþçöíÿ äþíöì, ýþé öðýÿ, ãàøãà 

äàéà àíúàã ñÿí ÷àòà áèëÿðñÿí. È.ßôÿíäèéåâ. 

Ýþçöíÿ äóðìàã – ÷ÿòèí ýþðöíìÿê, ÷ÿòèíëèê 

÷ÿêìÿê, àüûð ýÿëìÿê. Ãàðäàøû àðâàäû èëÿ 

þçöíö äàíûøìàüà ìÿúáóð åòìÿê èíäè Ãóìðóíóí 

ëàï ýþçöíÿ äóðóðäó. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Åëÿ áèðèíúè ñòÿêàíäàí ùàëà ýÿëìèø áó àðûã, 

úûëûç îüëàíûí èêèíúè ñòÿêàí ëàï ýþçöíÿ äóðäó. 

È.Øûõëû. Ýþçöíÿ äóðñóí! – áàõ ýþçöíäÿí 

ýÿëñèí! [Àüà Êÿðèìõàí:] ßìÿéèì ýþçöíÿ 

äóðñóí, Ëåéëà, áó íÿ èøäèð, áó íÿ ìöñèáÿòäèð.. 

Í.Âÿçèðîâ. Ýþçöíÿ ýÿëìÿìÿê (ýþðöíìÿìÿê, 

ýèðìÿìÿê) – âåúèíÿ ýÿëìÿìÿê, 

òÿñèð åòìÿìÿê. Äöíéà öçö ñÿðáÿñÿð 

ÿýÿð ùóð îëñóí; Ýþðìÿç ýþçöìÿ éöç ýþçö 

ìÿõìóð îëñóí. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ýþçöíÿ ýþðöíìÿê 

(ýþðñÿíìÿê) – 1) ýþðìÿê, áÿëëè 

îëìàã. [Õÿëèëèí] àüçûíäàí áóðàõäûüû ìàâè 

ùàëãàëàðûí àðàñûíäàí ýþçöíÿ áèð ÷îõ ãàäûí 

ñèìàëàðû ýþðöíäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ñÿêèíÿ 

Ðöñòÿìÿ:] Àé êèøè, ýþçöìÿ áèð òÿùÿð äÿéèðñÿí. 

Ì.Èáðàùèìîâ; 2) ìþâúóä îëìàäûüû ùàëäà 

ýþðöíìÿê, òÿñÿââöð åäèëìÿê. Ýþçöíÿ 

ýþðöíìÿìÿê – ùèññ åäèëìÿìÿê, äóéóëìàìàã. 

Ïóëóíó àç-àç âåð, ýþçöíÿ ýþðöíìÿñèí. 

– [Ñÿëèì:] Áóíóí ÿêèç-òàéûíäàí .. ñÿíÿ 

ìÿíçèë àëàíäà ùå÷ èçàôèëèê .. ýþçöíÿ ýþðöíìöðäö, 

ßäùÿì àüà! Á.Áàéðàìîâ. Ýþçöíÿ 

õîø ýþðöíìÿê – èëê áàõûøäà õîøóíà ýÿëìÿê, 

áÿéÿíìÿê. Ïàð÷à ýþçöìÿ õîø ýþðöíäö. 

– [Ñè÷àí áàëàñû] ïèøèéè ýþðäö, îõøàéûð 

ÝÞÇ 

þçöíÿ: Õîø ýþðöíäö ïèøèê îíóí ýþçöíÿ. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Ýþçöíÿ (ýþçëÿðèíÿ) èíàíìàìàã 

– 1) ýþðäöéöíÿ èíàíìàìàã. Ýöëñÿíÿì 

àðâàäûí ôèêðèíúÿ Òàùèð .. ýþðÿíäÿ ùå÷ ýþçëÿðèíÿ 

èíàíìàéàúàãäû. Ì.Ùöñåéí; 2) òÿñÿââöðÿ 

ýÿëìÿç áèð èø ãàðøûñûíäà òÿÿúúöáëÿíìÿê, 

÷àøìàã. Âÿçèééÿòè ýþðäöêäÿ ýþçëÿðèìÿ 

èíàíìàäûì. – Îíóí áàü÷àñûíäà åëÿ ãÿðèáÿ 

ìåéâÿ àüàúëàðû âàð êè, àäàì ýþðÿíäÿ ýþçëÿðèíÿ 

èíàíìûð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ýþçöíÿ èøûã 

ýÿëìÿê – úàíëàíìàã, äèð÷ÿëìÿê. ×þðÿéè éåäèì, 

ýþçöìÿ èøûã ýÿëäè. – ßäùÿìèí ýþçöíÿ 

èøûã ýÿëäè.. Á.Áàéðàìîâ. Ýþçöíÿ èøûã âåðìÿê 

– äèð÷ÿëòìÿê, úàíëàòìàã, ùÿéàò âåðìÿê. 

Àé äîüäó, èøûã âåðäè; Éàðà éàðàøûã âåðäè; 

Ñèíÿíäÿí äîüàí óëäóçó; Ýþçöìÿ èøûã âåðäè. 

(Áàéàòû). Ýþçöíÿ êþëýÿ ÷þêìÿê – àðûãëàìàã, 

çÿèôëÿìÿê, ýþçëÿðè áàòìàã, ÷þêìÿê, 

÷óõóðà äöøìÿê. Ýþçöíÿ (ýþçëÿðèíÿ) ãàí 

ñûçûëìàã – áàõ ýþçö (ýþçëÿðè) ãàí ÷àíàüûíà 

äþíìÿê. [Ïÿðè:] Ùèðñèíäÿí îâ÷óíóí 

ýþçëÿðèíÿ ãàí ñûçûëìûøäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Ýþçöíÿ (ýþçëÿðèíÿ) ãàðàíëûã ÷þêìÿê – 

áàõ ýþçö (ýþçëÿðè) ãàðàëìàã. Ýþçöíÿ 

ãîéìàüà ... âåðìÿìÿê – ÿí êè÷èê; ÿí úöçè 

ìèãäàðëà áèð øåéè ãûéìàìàã. Ýþçöíÿ ïÿðäÿ 

÷ÿêìÿê – úÿùàëÿòäÿ ñàõëàìàã, ãÿôëÿòäÿ 

ñàõëàìàã. Ýþçöíÿ ïÿðäÿ ýÿëìÿê – êîð îëìàã, 

ýþçö ýþðìÿìÿê. Áîçäàð ãîúàëìûø, 

ýþçëÿðèíÿ ïÿðäÿ ýÿëìèø ùåéâÿðÿ áèð êþïÿêäèð. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ýþçöíÿ ïÿðäÿ ñàëìàã 

(òóòìàã, ÷ÿêìÿê) – áàõ ýþçäÿí 

ïÿðäÿ (ÿñêè) àñìàã. Ýþçöíÿ ñàòàøìàã 

(äÿéìÿê) – ýþðöíìÿê. Çàëûí êöíúöíäÿ áèð 

íå÷ÿ ìöñÿëìàí ýþçöìÿ ñàòàøäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ãàáàãäà îòóðàí ãûç àðàäà éåíÿ Äóðñóíóí 

ýþçöíÿ ñàòàøäû. ß.ßáöëùÿñÿí. ..Áèð 

ÿñýÿð ìÿíèì ýþçöìÿ ñàòàøäû. Ìèð Úÿëàë. Ýþçöíÿ 

ñîõìàã – 1) ãàáàúàñûíà ýþñòÿðìÿê; 

2) àúýþçëöêëÿ éåìÿê. Éåìÿéè ýþçöíÿ ñîõóðäó. 

Ýþçöíÿ ñó âåðìÿê – èáðÿò ýþòöðìÿê, èáðÿò 

àëìàã. Ýþçöíÿ òÿïìÿê – áàõ ýþçöíÿ ñîõìàã 

2-úè ìÿíàäà. ×þðÿéè ýþçöíÿ òÿïèðäè. Ýþçöíÿ 

éóõó (÷èìèð) ýÿëìÿìÿê (ýåòìÿìÿê) – 

éàòà áèëìÿìÿê, éàòìàìàã, ãÿòè ýþçöíö éóììàìàã; 

íàðàùàò îëìàã. Ýÿëäèì, ñîéóíäóì, 

ýèðäèì éåðÿ, àììà ñöáùÿäÿê ýþçöìÿ éóõó 

ýÿëìÿäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Òöêÿçáàí:] Àíàñû 

þëìöø, åâ áèëìèð, åøèê áèëìèð, òÿêäÿíáèð 

285

ÝÞÇ 

ýÿëÿíäÿ äÿ ýþçöíÿ éóõó ýåòìèð. Ì.Ùöñåéí. 

Ñÿùÿð óëäóçëàð ñþíÿíÿ ãÿäÿð ýþçöìÿ éóõó 

ýåòìèðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ýþçöíö (ýþçëÿðèíè) 

à÷ìàã – 1) á à õ ýþç à÷ìàã. Î à÷ìàüà 

áàøëàéûá áó äöíéàéà ýþçöíö. Á.Âàùàáçàäÿ; 

2) àéûëòìàã, áàøà ñàëìàã, áèëìÿäèéèíè 

þéðÿòìÿê. Ìàðò àéûíûí 2-äÿ îëàí íöìàéèø 

ôÿùëÿ ñèíôèíèí ýþçöíö à÷äû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Áó ñèëàù ýþçëÿðè à÷àí, èíñàíëàðà ùÿãèãÿòè ýþñòÿðÿí 

áèð ñèëàùäûð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ; 3) þçöíÿ 

ýÿëìÿê, àéûëìàã. Êþðïÿ óøàã èíäè äÿ áàøûíûí 

àüðûñûíäàí ýþçöíö à÷à áèëìèð. Á.Áàéðàìîâ; 

4) õèëàñ îëìàã, áàøû àéûëìàã (à÷ûëìàã). Èøèí 

ÿëèíäÿí ýþçöíö à÷à áèëìèð; 5) äèããÿò åòìÿê, 

ôèêèð âåðìÿê. Ýþçöíö à÷, éàõøû áàõ! Ýþçöíö 

àüàðòìàã – òÿùäèä åòìÿê, ùÿäÿëÿìÿê, 

ãîðõóòìàã. [Êàçûì Êÿðáÿëàéûéà:] Íèéÿ ýþçöíö 

àüàðäûðñàí Ñÿíäÿí ãîðõàí éîõäóð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ýöëïÿðè àðâàä] Ñàäûã êèøèíèí 

ãûðûøìûø éàíàãëàðûíà .. áàõûá ýþçöíö 

àüàðòäû. Ì.Ùöñåéí. [Àäèë:] Àòàì ìÿðàìûìû 

áàøà äöøöá ýþçöíö àüàðòäû. Á.Áàéðàìîâ. 

Ýþçöíö àëìàã – þçöíäÿí ãîðõóòìàã, ÷ÿêèíìÿéÿ 

ìÿúáóð åòìÿê. Ýþçöíö (ýþçëÿðèíè) 

àéûðìàìàã – äèããÿòëÿ, ýþçöíö àéûðìàäàí 

áèð øåéÿ áàõìàã. Óøàã ýþçëÿðèíè õàë÷àäàí 

àéûðìàéûá, éàâàø ñÿñëÿ áàúûñûíäàí ñîðóøäó.. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ýþçöíö (ýþçëÿðèíè) 

áàüëàìàã – ãÿñäÿí áàøà äöøìÿéÿ, 

àéûëìàüà ãîéìàìàã, ãÿôëÿòäÿ, úÿùàëÿòäÿ 

ñàõëàìàã. [Áÿùðàì:] Ìÿíèì ýþçëÿðèìè áàüëàäû. 

Ú.Úàááàðëû. Ýþçöíö (ýþçëÿðèíè) áÿðÿëòìÿê 

– áàõ ýþçöíö àüàðòìàã. Ùåñàáäàð 

áÿçè àäàìëàðûí àäëàðûíûí ãàáàüûíû áîø 

ýþðöá ÷åøìÿéèíèí àëòûíäàí ýþçöíö áÿðÿëòäè. 

Á.Áàéðàìîâ. Ýþçöíö (ýþçëÿðèíè) ÷ÿêìÿìÿê 

– óçóí ìöääÿò áàõìàã, äàâàìëû áàõûøëàðëà 

ñöçìÿê, ýþçöíö ýþòöðìÿìÿê. Õàíûì 

áèð éåðäÿ äóðäóìó, Ùÿìçÿ áÿé äÿ éåðèøèíè 

éàâàøûäûá ýþçëÿðèíè îíäàí ÷ÿêìèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ýþçöíö (ýþçëÿðèíè) ÷ûõàðòìàã 

– 1) êîð åòìÿê. Ùÿìè éàíäûðäû ñàããàëûí, 

ùÿì öçöí; Àëîâ àç ãàëäû êè, ÷ûõàðäà 

ýþçöí. Ñ.ß.Øèðâàíè; 2) áèðèíèí ïàõûëëûüûíà 

ñÿáÿá îëìàã, ãèáòÿ ùèññè äîüóðìàã, ùÿñÿäèíÿ 

ñÿáÿá îëìàã. Ìÿíèì ÷þðÿêëè îëìàüûì 

áèð ïàðà àäàìûí ýþçöíö ÷ûõàðäûð. ß.ßáöëùÿñÿí; 

3) èñòåù. áèð øåéèí éàõøûñû ãàëäûüû âÿ 

éà îëäóüó ùàëäà ïèñèíäÿí éàïûøìàã, ïèñèíè 

286 

ÝÞÇ 

àëìàã. Áàçàðûí ýþçöíö ÷ûõàðìûñàí. Ýþçöíö 

(ýþçëÿðèíè) äèêìÿê – 1) ýþçöíö àéûðìàäàí 

áàõìàã. – [Ìîëëà Ùÿìèä] ýþçöíö ÷àäûðûí 

ñÿãôèíÿ äèêèá, ñàü ÿëèíèí áàø áàðìàüû èëÿ ÷ÿíÿñèíÿ 

òèêéÿ âåðèá, úàâàá âåðèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Îñìàí ýþçëÿðèíè äèêìèøäè éåðÿ. 

Ù.Ê.Ñàíûëû. Øèðàñëàí ýþçëÿðèíè .. [Òóðøñó áóëàüûíà] 

äèêäè. Ñ.Ðÿùèìîâ; 2) öìèä áàüëàìàã. 

Ýþçöíö áþéöê îüëóíà äèêìÿê. – [Ñÿàäÿò 

õàíûì:] Áåø èë ýþçëÿðèìè äèêìèøÿì îíóí 

éîëóíà, èíäè ãÿçà áèçè äöáàðÿ àéûðìàã èñòÿéèð. 

Í.Âÿçèðîâ. [Úÿìàëÿääèí:] Õàðèúèëÿð âÿùøè 

ïÿëÿíýëÿð êèìè äèøëÿðèíè ãûúûäûá, ýþçëÿðèíè èñëàì 

ìÿìëÿêÿòëÿðèíÿ äèêèáëÿð. Ú.Úàááàðëû. 

Ýþçöíö äþðä à÷ìàã (åëÿìÿê) – ÷îõ äèããÿòëè 

îëìàã, þçöíö àéûã ñàõëàìàã. Ýþçöíö 

(ýþçëÿðèíè) äþéìÿê (äþéÿúëÿìÿê) – ùåéðÿòëÿ 

áàõìàã, ìàò-ìàò áàõìàã, ìÿÿòòÿë 

ãàëìàã, ùå÷ áèð øåé àíëàìàäàí áàõìàã. Ùÿð 

èêèñè .. ýþçëÿðèíè äþéöðäöëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ãóëàì äàéû èñÿ áó ÿùâàëàòäàí ùå÷ íÿ àíëàìàéûá 

ýþçëÿðèíè äþéöð.. Ì.Ùöñåéí. Õÿñòÿ 

óøàã ýþçëÿðèíè äþéÿúëÿéèá ùÿêèìèí öçöíÿ 

áàõäû âÿ ùå÷ áèð ñþç äåìÿäè. Ã.Èëêèí. Ýþçöíö 

(ýþçëÿðèíè) ýþòöðìÿìÿê – äàèì áàõìàã, 

ýþçëÿðèíè àéûðìàìàã. Ãûçû ýþðÿí êèìè [îüëàí] 

ýþçëÿðèíè ãûçäàí ýþòöðÿ áèëìÿäè.. Å.Ñóëòàíîâ. 

Ýþçöíö (ýþçëÿðèíè) ãàí òóòìàã 

(áöðöìÿê) – ãàí òþêìÿéÿ ùàçûð îëìàã, ãàí 

òþêÿúÿê äÿðÿúÿäÿ ùèðñëÿíìÿê. Ýþçöíö 

ãîðõóòìàã (ãîðõóçìàã) – áàõ ýþçöíö 

àëìàã. [Ìÿðúàí áÿé:] Úöðÿòèì ýÿëìÿéèð, 

[Ìèííÿòõàíûì] ýþçöìö áÿðê ãîðõóçóá. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Éóñèô Ñÿìÿäÿ:] Äåéÿñÿí, àðâàä 

ýþçöíö ãîðõóäóá. È.Ùöñåéíîâ. Ýþçöíö 

îüóðëàìàã – áèðèñèíèí äèããÿòèíè áàøãà øåéÿ 

úÿëá åäÿðÿê þç èøèíè ýþðìÿê, éàéûíäûðìàã. 

Áåëÿúÿ àíàìûí ýþçöíö îüóðëàéûá, .. äþðä 

íÿôÿð éàðàëû ÷ûõàðûá ýÿòèðäèì. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Ýþçöíö éåðÿ äèêìÿê – àøàüû áàõìàã, áàøûíû 

àøàüû ñàëìàã. Ýþçöíö éåðÿ äèêèá äóðìàã. 

Ýþçöíö (ýþçëÿðèíè) éîëëàðà äèêìÿê 

– ùÿñðÿòëÿ éîë ýþçëÿìÿê, èíòèçàð ÷ÿêìÿê, éîë 

ýþçëÿìÿê. Ýþðìÿéÿ äèäàðûíû ùÿðäÿì ÷ÿêÿð 

÷îõ èíòèçàð; Ýþçëÿðèíè äèêìèø, áàõûð éîëëàðà, 

ýþðäöì Âàãèôè. Ì.Ï.Âàãèô. Ýþçöíö (ýþçëÿðèíè) 

éîëëàðäàí ÷ÿêìÿìÿê – áàõ ýþçöíö 

(ýþçëÿðèíè) éîëëàðà äèêìÿê. [Ìóñà:] Äÿðäëèëÿð 

éîëëàðäàí ýþçöíö ÷ÿêìÿç; Ùàðàé, áó ùèú-

ÝÞÇ 

ðàíûí ÿëèíäÿí, ùàðàé! Ñ.Ðöñòÿì. Ýþçöíö 

éóõóéà âåðìÿê – 1) éàòìàã, éóõóëàìàã. 

Ñÿùÿðÿ éàõûí ýþçöìö éóõóéà âåðäèì; 2) êÿëÿê 

ýÿëìÿê, àëäàòìàã. Ýþçöíö (ýþçëÿðèíè) 

éóììàã – 1) þëìÿê. Íå÷ÿ ýöíäöð êè, Àçÿðáàéúàí 

.. ïîåçèéàñûíûí áþéöê íÿüìÿêàðû, 

îíóí þíúöë áàéðàãäàðû Ñÿìÿä Âóðüóí þç 

øàùèí ýþçëÿðèíè éóììóøäóð. Ñ.Ðÿùèìîâ; 

2) éàòìàã. Âÿôàëû Ùöñíèéÿ ðÿôèãÿñèíèí éàíûíû 

êÿñäèðèá ñöáùÿ ãÿäÿð ýþçëÿðèíè éóììàäû. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ; 3) ùÿð øåéÿ ãàðøû ëàãåéä îëìàã, 

ùå÷ áèð øåéÿ ôèêèð âåðìÿìÿê, ñîéóããàíëûëûã 

ýþñòÿðìÿê, ÿùÿìèééÿò âåðìÿìÿê. 

[Êÿðèìãóëó:] Ýÿðÿê áèç äÿ ýþçöìöçö éóìóá, 

þçöìöçö ýþòöðöá î ó÷óðóìäàí äèê 

áàøûàøàüû àòàã, åëÿìè Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýþçöíö 

(ýþçëÿðèíè) çèëëÿìÿê – ýþçöíö áèð íþãòÿéÿ, 

áèð éåðÿ äèêèá áàõìàã. Ñÿëèì ýþçëÿðèíè [Ìåùðèáàíûí] 

ýþçëÿðèíÿ çèëëÿìèøäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Áÿõòèéàð òöôÿíýè äîëäóðóá ãàëõäû; Çèëëÿéèá 

ýþçöíö áèð àç äà áàõäû. Ñ.Âóðüóí. ßëèíäÿêè 

êàüûçà çèëëÿéÿðÿê ýþçöíö; Ùÿéàòûíäà áÿëêÿ 

äÿ î èëê äÿôÿ þçöíö; Õîøáÿõò ñàíûðäû áó ýöí. 

Á.Âàùàáçàäÿ. Ýþçöíöí àúûñûíû àëìàã 

– àçàúûã éàòìàã, áèð ãÿäÿð éàòûá äèíúÿëìÿê. 

Ýþçëÿðèíèí àúûñûíû àëàí Íÿáè ýöí éàüëàíìàìûøäàí 

äóðóð, ùÿíäÿâÿðÿ ýþç ýÿçäèðèð. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýþçöíöí àúûñûíû ÷ûõàðòìàã 

– éàòûá éîðüóíëóüóíó ðÿô åòìÿê, éàòûá äèíúÿëìÿê. 

Ýþçöíöí àüû-ãàðàñû – àèëÿíèí áèðúÿ 

þâëàäû, òÿê óøàüû îëäóãäà èøëÿíèð. Àíàíûí 

ýþçöíöí àüû-ãàðàñû áèðúÿ ãûçû âàð. – [Øàù:] 

Êåøèø, ýþçöìöí àüû-ãàðàñû áèð íÿôÿð îüëóì 

âàð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Îäàáàøû:] Áóíóí ýþçöíöí 

àüû-ãàðàñû Ôÿðìàí àäûíäà áèðúÿ îüëó 

âàð èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ñÿí ìåùðèáàí àíàíûí 

öðÿéèíèí ïàðàñû, ýþçöíöí àü-ãàðàñû; Òÿê 

îüëóñàí, ÿçèçèì! ß.Úÿìèë. Ýþçöíöí àëòûíà 

àëìàã – áàø âåðÿúÿê áèð èø âÿ éà ùàäèñÿíè 

ýþçëÿìÿê, áóíà ùàçûð îëìàã. ..Áàøûìû Ðóãèééÿíèí 

äþøöíÿ ãîéóá þëöìöìö ýþçöìöí 

àëòûíà àëäûì. À.Äèâàíáÿéîüëó. Ýþçöíöí 

àëòûíúà áàõìàã – áàõ ýþç àëòûíäàí áàõìàã. 

[Êÿðáÿëàéû Ãóëó] ýþçöíöí àëòûíúà 

äÿëëÿéÿ áàõûá éåíÿ áàøûíû àøàüû ñàëäû. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ýþçöíöí äöøìÿíè – áèðèíèí 

ñåâìÿäèéè, õîøóíà ýÿëìÿäèéè, äöøìÿí êèìè 

áàõäûüû àäàì ùàããûíäà. Ýþçöíöí è÷èíÿ 

áàõìàã – 1) ÿìðè éåðèíÿ éåòèðìÿéÿ ùàçûð 

ÝÞÇ 

äóðìàã; 2) áèð èñòÿéèí, àðçóíóí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè 

ö÷öí ýþçëÿðè èëÿ éàëâàðûðúàñûíà áàõìàã. 

Ýþçöíöí è÷èíÿ äåìÿê – ñþùáÿòè ýåäÿí 

àäàìûí èøòèðàêûíäàí ÷ÿêèíìÿéÿðÿê 

íþãñàíûíû âÿ éà áàøãà áèð øåéè àðõàñûíúà äåéèë, 

öçöíÿ äåìÿê. [ßñýÿð:] ..Áóäóð áàõ, äöç 

ýþçöíöí è÷èíÿ äåéèðÿì:– Îõóìóð.. Í.Âÿçèðîâ. 

[Áÿêèð:] Ñÿí ìÿíèì íþãñàíëàðûìû ýþçöìöí 

è÷èíÿ äåìÿäèí. È.Ùöñåéíîâ. Ýþçöíöí è÷èíÿ 

ãÿäÿð – ëàï, òàìàìèëÿ. Ýþçöíöí è÷èíÿ ãÿäÿð 

éàëàí äåéèð. Ýþçöíöí êþêö ñàðàëìàã 

– ýþçëÿìÿêäÿí éîðóëìàã, óñàíìàã, ÷îõ 

ýþçëÿìÿê. [Êîðîüëó:] [Äÿëèëÿðè] ýþçëÿìÿêäÿí 

ýþçöìöçöí êþêö ñàðàëäû. “Êîðîüëó”. 

Ýþçöíöí ãàáàüûíäà äàéàíìàã (îëìàã) – 

áàõ ýþçö (ýþçëÿðè) ãàáàüûíäà (ãàðøûñûíäà) 

äóðìàã (úàíëàíìàã). [Ìöðøöä Ñÿíóáÿðÿ:] 

Ñÿíèí òàëåéèíè äöøöíÿíäÿ î, ùÿìèøÿ 

ýþçöìöí ãàáàüûíäà äàéàíûð. Á.Áàéðàìîâ. 

Ýþçöíöí ãîðàñûíû ñûõìàã (òþêìÿê) – àüëàìàã. 

Ïöñòÿ õàíûì äà [Ñÿëèìíàç àðâàäûí] 

òÿñèðèíÿ äöøöá ýþçöíöí ãîðàñûíû ñûõäû. 

Ì.Ùöñåéí. Ýþçöíöí ãóðäó þëìÿê – åùòèéàúû 

ãèñìÿí òÿìèí îëóíìàã; äîéìàã. ßââÿëúÿ 

âåðèí ÷þðÿéè, àúãàðûíà èøëÿéÿí çàëûì 

îüëóíóí ýþçöíöí ãóðäó þëñöí. Ì.Ùöñåéí. 

Ýþçöíöí ãóðäóíó þëäöðìÿê – åùòèéàúûíû 

àçúà äà îëñà òÿìèí åòìÿê (éåìÿêëÿ). Ýþçöíöí 

ãóéðóüó (óúó) èëÿ áàõìàã – ùèññ åòäèðìÿìÿê 

ö÷öí àëòäàí-àëòäàí, ýþçóúó áàõìàã. 

[Äÿðâèø:] ..Áàøûìû àøàüû ñàëûá, .. ýþçöìöí 

ãóéðóüó èëÿ î òÿðÿôÿ áàõäûì. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

Ýþçöíöí ãóéðóüó (óúó) èëÿ áàõìàìàã 

– åòèíà åòìÿìÿê, ñàéìàìàã. Î ùå÷ 

ýþçöíöí óúó èëÿ äÿ áàõìàäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Ýþçöíöí îäóíó àëìàã – ãàáàãúàäàí 

áèð øåéëÿ ãîðõóòìàã. ..Ëåéëÿê áÿðè áàøäàí 

ãîëòóã÷óíóí ýþçöíöí îäóíó àëìàã, ìàëû 

óúóç ñàòìàã èñòÿäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýþçöíöí 

öñòöíäÿ ãàøûí âàð äåìÿìÿê – ùå÷ áèð ñþç 

äåìÿìÿê, êåôèíÿ, õÿòðèíÿ äÿéìÿìÿê, ùÿð 

úöð ãöñóðóíóí öñòöíäÿí êå÷ìÿê. Èíäèéÿ ãÿäÿð 

îíà ýþçöíöí öñòöíäÿ ãàøûí âàð äåéÿí 

îëìàéûá. Ýþçöíöí çûëûüûíû àõûòìàã – áàõ 

ýþçöíöí ãîðàñûíû ñûõìàã. ...ýþçö (ýþçöì) 

àòûð – èñòåùçà êèìè èøëÿíÿí èôàäÿ. ×îõ ñÿíè 

ýþðìÿéÿ ýþçöì àòûð. ...ýþçöì (ýþçöí, ýþçö) 

âàð(äû) – èñòÿéèðÿì (èñòÿéèðñÿí, èñòÿéèð), ñåâèðÿì 

(ñåâèðñÿí, ñåâèð). [Ðÿøèäèí] ..ùÿãèãÿò 

287

ÝÞÇÀÜÀÐÒÌÀÑÛ 

288 

ÝÞÇÚÖÊ 

ùàëäà Ìåùðèáàíäà ýþçö âàðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

Âåéñèí Ìèíàéÿäÿ ýþçö âàðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÝÞÇÀÜÀÐÒÌÀÑÛ: ýþçàüàðòìàñû âåðìÿê 

– ãîðõóäóúó íÿçÿðëÿ, ùÿäÿëÿéèúè òÿðçäÿ 

áàõìàã, ýþç àüàðòìàã. ßëéàðîâ áó äÿôÿ 

áóëóä êèìè ãàðàëäû âÿ äèðåêòîðà ýþçàüàðòìàñû 

âåðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÝÞÇÀËÒÛ 1. èñ. Ñîíðàäàí àëìàã âÿ éà 

ÿðÿ ýåòìÿê ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëàí ãûç, éàõóä 

äà îüëàí. ßëáÿòòÿ, ùå÷ áèð ýþçàëòûí âàðìû 

ß.Ñàäûã. [Ñöñÿíáÿð Ñÿìÿíäÿðÿ:] Ñþçöìÿ 

úàâàá âåðìÿäèí, àõû, áÿëêÿ ýþçàëòûí âàð 

Á.Áàéðàìîâ. Ýþçàëòû åòìÿê (åëÿìÿê) 

– 1) ñîíðàäàí àëìàã âÿ éà ÿðÿ ýåòìÿê, éàõóä 

áèð øåéè ñîíðàäàí ÿëäÿ åòìÿê ö÷öí íÿçÿðäÿ 

òóòìàã. Ãûçû ýþçàëòû åòìÿê. – Òàùèð 

àíàñûíûí êÿíääÿ ýþçàëòû åëÿäèéè ãûçû éîõ, Ëÿòèôÿíè 

ñåâäèéèíè éàçìûøäû. Ì.Ùöñåéí. [Ýöëíàç:] 

Ñÿí äÿ áèðèíè ýþçàëòû åëÿéèá îíóí ùàããûíäà 

ôèêèðëÿøÿðäèí. Ù.Ñåéèäáÿéëè; 2) íÿçÿðäÿ 

òóòìàã, ýþç ãàáàüûíäà òóòìàã, ãàáàãúàäàí 

áèëìÿê. [Êÿðáÿëàéû Ìÿììÿäÿëè:] Áèëèðñèíèçìè 

êè, îüóðëóã åëÿéÿí ýÿðÿê áèíàìóñëóüó 

äà ýþçàëòû åëÿñèí. Í.Âÿçèðîâ. Úóìà .. 

þçöíÿ òàé îëàúàã áèð ÿñýÿð .. ýþçàëòû åëÿìÿéÿ 

÷àëûøàúàãäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. çÿðô Áàøãàñûíà áèëäèðìÿäÿí, ùèññ åòäèðìÿäÿí; 

ýèçëèíúÿ. Ýþçàëòû íÿçÿð ñàëìàã. 

– ..ßòðàôûíäà âöãó áóëàí ùÿð áèð øåéÿ [ãàäûí] 

ýþçàëòû áàõûá äèããÿò éåòèðèðäè. Á.Òàëûáëû. 

Ìÿøÿäè Ãàäèð áó õÿáÿðè ñþéëÿéÿíäÿ ýþçàëòû 

áàõûá íÿ ñàéàã òÿñèð åäÿúÿéèíÿ äèããÿò âåðèðäè. 

Ò.Ø.Ñèìóðã. Ãûç äþíöá ýþçàëòû ýþçöìÿ 

áàõäû; Áó ýèçëè áàõûøäà ñàáàùû ýþðäöì... 

Ì.Àðàç. 

ÝÞÇÀËÒÛËÀÌÀ “Ýþçàëòûëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÞÇÀËÒÛËÀÌÀÃ áàõ ýþçàëòû åòìÿê 

(åëÿìÿê) (“ýþçàëòû”äà). Ãûç ýþçàëòûëàìàã. 

ÝÞÇÀÉÄÛÍËÀÌÀ “Ýþçàéäûíëàìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÝÞÇÀÉÄÛÍËÀÌÀÃ ô. Øàä áèð ùàäèñÿ âÿ 

éà õÿáÿð ìöíàñèáÿòèëÿ áèðèíè òÿáðèê åòìÿê, 

ýþçàéäûíëûüû âåðìÿê. Òîé ìöíàñèáÿòèëÿ ýþçàéäûíëàìàã. 

– Õÿáÿð òóòàíëàð ýÿëèá áó õîøáÿõò 

àòàëàðû ýþçàéäûíëàéûðäû(ëàð) Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝÞÇÀÉÄÛÍËÀØÌÀ “Ýþçàéäûíëàøìàã”- 


ÝÞÇÀÉÄÛÍËÀØÌÀÃ ãàðø. Øàä áèð ùàäèñÿ 

âÿ éà õÿáÿð ìöíàñèáÿòèëÿ áèð-áèðèíè òÿáðèê 

åòìÿê, áèð-áèðèíÿ ýþçàéäûíëûüû âåðìÿê. 

Ìàðàë éàòäûüû éåðäÿ áó ýóðóëòóëó ýþçàéäûíëàøìàüû 

åøèòäè.. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÝÞÇÀÉÄÛÍËÛÜÛ èñ. Õîø áèð õÿáÿð âÿ éà 

éàõøû áèð èø ìöíàñèáÿòèëÿ áèðèñèíè òÿáðèê 

åòìÿ; òÿáðèê. Ùÿð áóëàã áàøûíäà áèð ñþùáÿò 

îëóð; Ýàù ýþçàéäûíëûüû, ýàù ãåéáÿò îëóð. 

Ñ.Âóðüóí. Ýþçàéäûíëûüû âåðìÿê – “ýþçöí 

àéäûí (îëñóí)” äåéÿðÿê òÿáðèê åòìÿê. 

[Âàãèô] Ãûçõàíûìëà [Ìèðçÿ ßëèìÿììÿäèí] 

àèëÿñèíÿ ýþçàéäûíëûüû âåðìÿê ö÷öí ýåòäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Êÿðáÿëàéû Õÿëèëèí àðâàäûíà 

áó õÿáÿð ÷àòàí êèìè, Õàâÿðíèñÿéÿ ýþçàéäûíëûüû 

âåðìÿê âÿ êþìÿê åòìÿê ö÷öí îðàéà ýåòäè. 

Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÝÞÇÁÀÜËÀÉÛÚÛ èñ. 1. Õöñóñè úèùàç âÿ 

éà ùÿðÿêÿòëÿðèí êþìÿéèëÿ òàìàøà÷ûëàðûí ýþçöíö 

éàéûíäûðàðàã ìöõòÿëèô ôîêóñëàð (íþìðÿëÿð) 

ýþñòÿðÿí ñèðê àðòèñòè. 

2. ìÿú. Áàøà äöøöëìÿéÿí, öñòöþðòöëö, àíëàøûëìàéàí 

èø, ìöÿììà. Îíóí èøè ëàï ýþçáàüëàéûúûäûð. 

ÝÞÇÁÀÜËÀÉÛÚÛËÛÃ èñ. 1. Ýþçáàüëàéûúû 

àðòèñòèí èøè, ïåøÿñè. 

2. ìÿú. Ôûðûëäàã÷ûëûã, àäàì àëäàòìà, ôûðûëäàã. 

Ýþçáàüëàéûúûëûãëà ìÿøüóë îëìàã. 

ÝÞÇÁÀÜËÛÚÀ áàõ ýþçáàüëàéûúû 1-úè 

ìÿíàäà. [Ìÿùáóáÿ:] Ìåùðè! Áó ýþçáàüëûúà 

îéóíóí àõûðû ïèñ ãóðòàðàð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÝÞÇÁßÝÞÇ çÿðô Ýþçöíöí è÷èíÿ áàõàðàã, 

öçáÿöç, ãàðøû-ãàðøûéà. Ýþçáÿýþç îòóðóá äàíûøìàã. 

– [Ýöëòÿêèí:] Ö÷ àéäûð êè, äèê ýþçáÿýþç 

[Àéäûíûí] öçöíÿ áàõà áèëìÿìèøÿì. 


ÝÞÇÚÖÊ èñ. 1. Êè÷èê ýþç. Ãàðûøãàíûí 

ýþçúöêëÿðè. 

2. È÷ÿðèéÿ âÿ éà áàéûðà áàõìàã ö÷öí ãàïûäà 

ãîéóëàí õûðäàúà äåøèê; ýþçëöê. Ãàïûäà 

áàëàúà áèð ýþçúöê äÿ âàðäû êè, ãàïû äþéöëÿíäÿ 

áó ýþçúöêäÿí áàõûá, ýÿëÿí àäàìûí öçöíö 

ýþðìÿê ìöìêöí îëóðäó. ß.ßáöëùÿñÿí. 

3. Òóìóðúóã. Ýþçúöêëÿð éàõøû èíêèøàô 

åäèð. – ×àé áèòêèñèíè ÷îõàëòìàã ö÷öí 3-4 ýþçúöéö 

îëàí áèðèëëèê ÷óáóãëàðäàí èñòèôàäÿ åòìÿê 

ëàçûìäûð. Á.Òàëûáëû. 

4. Ýþçÿ îõøàð (äàèðÿâè) øÿêèëäÿ îëàí òóìóðúóã 

âÿ ñ. Êàðòîô éóìðóëàðû öçÿðèíäÿ ÷óõóðúóãëàð 

îëóð êè, áóíà ýþçëöêëÿð äåéèëèð. 

Ì.Ãàñûìîâ.

ÝÞÇÚÖÊËÖ 

ÝÞÇÚÖÊËÖ ñèô. Ýþçúöéö îëàí; ýþçëöêëö. 

Ýþçúöêëö ãàïû. 

ÝÞÇÚÖÉßÇ “Ýþç”äÿí îõø. 

ÝÞÇ×ÛÕÀÐÀÍ ñèô. Ýþçëÿðÿ êÿñêèí òÿñèð 

åäÿí, ýþçö àúûøäûðàí. Ýþç÷ûõàðàí òöñòö. – Áàêûíûí 

äÿùøÿòëè ýþç÷ûõàðàí òîçàíàüû ùàìûéà 

ìÿëóìäóð. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÝÞÇß èñ. ìÿù. Ñóëó, íÿìèø îòëóã, éàøûëëûã 

éåð, ðöòóáÿò ÷ÿìÿíëèê. ßçèçèéÿì ýþçÿäÿ; Ãóçó 

îòëàð ýþçÿäÿ; Ãóðáàí îëóì ñÿíÿ äÿ; Ñÿíÿ 

áàõàí ýþçÿ äÿ. (Áàéàòû). Áèç õåéëè éîë ýåäèá 

äàüÿòÿéè áèð ýþçÿéÿ ÷ûõäûã. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝÞÇß×ÀÐÏÀÍ áàõ ýþçÿäÿéÿí. Èðàíäà 

.. õàëãûí è÷ÿðèñèíäÿ ýþçÿ÷àðïàí úàíëàíìà 

îíëàðû òÿøâèøÿ ñàëìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÞÇßÄßÉßÍ ñèô. Íÿçÿðÿ ÷àðïàí, äèããÿòè 

úÿëá åäÿí, éàõøû õöñóñèééÿòè èëÿ áàøãàëàðûíäàí 

ôÿðãëÿíÿí, ñå÷èëÿí, àéðûëàí. Ýþçÿäÿéÿí 

øåé. – Áóðäà ýþçÿäÿéÿí ùÿð øåé îòàã ñàùèáèíèí 

èøýöçàð áèð àäàì îëäóüóíó ýþñòÿðèðäè. 

Ì.Ùöñåéí. Êö÷ÿëÿðäÿ àò àéàãëàðûíûí òàïïûëòûñû 

åøèäèëèð, àðàáèð òÿêÿì-ñåéðÿê ýþçÿäÿéÿí 

êåøèê÷èëÿð ýþðöíöðäö. È.Øûõëû. 

ÝÞÇßÄßÉÌßÇ èñ. Íÿçÿðÿ ÷àðïìàéàí, 

äèããÿò úÿëá åòìÿéÿí. Êÿíäèí ýþçÿäÿéìÿç 

éåðè. – Òàùèðçàäÿ ìÿúëèñèí ýþçÿäÿéìÿç áèð éåðèíäÿ 

äàéàíûá ìöÿëëèìëÿðëÿ ñþùáÿò åäèðäè. 


ÝÞÇßÝßËßÍ èñ. Ýþçÿ õîø ýÿëÿí; ýþçÿýÿëèìëè. 

Ýþçÿýÿëÿí åâ. – [Ðöáàáÿ] óúàáîé, 

àëàýþç, ãàðàñà÷, ýÿðäÿíëè, ýöëÿðöçëö, áèð 

ñþçëÿ, ýþçÿýÿëÿí áèð ãûç èäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÝÞÇßÝßËÈÌËÈ 1.Áàõ ýþçÿýÿëÿí. ..Áó 

ñîëüóíëóüó [×èìíàçûí] ãàðà ãàø-ýþçöíö 

äàùà ýþçÿýÿëèìëè ýþñòÿðèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. Á à õ ýþçÿäÿéÿí. Ýþçÿýÿëèìëè ãûç. 

ÝÞÇßÝßËÈÌËÈËÈÊ èñ. Ýþçÿ õîø ýÿëÿí, 

ýþçîõøàéàí øåéèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè. 

ÝÞÇßÝßËÌßËÈ ñèô. ×îõ ýþçÿë, ÷îõ éàõøû 

(ýóéà ÷îõ ýþçÿë îëäóüó, éàõóä ýþçÿëëÿøäèéè 

ö÷öí ýþçÿ ýÿëÿ áèëÿí). [Ãÿíäàá:] Ìÿí 

éÿíè áåëÿìè ýþçÿýÿëìÿëè îëìóøàì Á.Áàéðàìîâ. 

ÝÞÇßÝÞÐÖÍÌßÇ ñèô. 1. Ýþçëÿ ýþðöëÿ 

áèëìÿéÿí; ýèçëÿíìèø, ýþðöíìÿéÿí. [Ïÿðèøàí 

àòàñûíà:] Éîõ, î àäÿò àðâàäû ýþçÿýþðöíìÿç 

áèð ÷àäðà àëòûíäà ÷öðöäöð. Ì.Èáðàùèìîâ. Áèð 

àç ñîíðà áöòöí äÿðÿ ýþçÿýþðöíìÿç ìöõòÿëèô 

ãóøëàðûí ñÿñè èëÿ äîëìóøäó. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÝÞÇßË 

2. Ùÿãèãÿòäÿ ìþâúóä îëìàéàí, õÿéàëè 

ãöââÿ. Ýþçöìÿ íåéëÿñèí ýþçÿýþðöíìÿç; 

Úàíûìûí àüðûéà ãàëìàéûá òàáû. Ù.Àðèô. Ýþçÿýþðöíìÿçäÿí 

óììàäûã êþìÿê; Èíñàíûí 

þçöäöð, – äåäèê, – ïÿíàhû. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÝÞÇßÝÞÐÖÍÌßÇËÈÊ èñ. Ýþçÿ ýþðöíìÿìÿ, 

ýþçëÿ ýþðöíìÿñè ìöìêöí îëìàìà, 

ìþâúóä îëìàìà; õÿéàëèëèê. 

ÝÞÇßÊ èñ. ìÿù. 1. Áàü, èï. Àòû ýþçÿêëÿ 

ùþðöêëÿìÿê. ×óâàëûí ýþçÿéèíè áàüëàìàã. 

Ìÿôðÿøèí ýþçÿéè. 

2. Òîõóíìà øåéèí éûðòûëìûø, ÷öðöìöø âÿ éà 

éàíìûø éåðèíè éåíèäÿí òîõóìàãëà ñàëûíàí 

éàìàã. 

ÝÞÇßÊËÈ ñèô. Ýþçÿéè îëàí, òîõóíìà éàìàüû 

îëàí: éàìàãëû. Ýþçÿêëè õàë÷à. 

ÝÞÇßË ñèô. 1. Ñèôÿòèíèí úèçýèëÿðè, áÿäÿíèíèí 

òÿíàñöáö, ãàø-ýþçö ãöñóðñóç îëàí; ýþé÷ÿê. 

Ýþçÿë óøàã. – [Õîð:] Õÿëâÿò ìåøÿ àðàñûíäà; 

Áèð ýþçÿë ãûç òàïìûøûã. Ú.Úàááàðëû. [Çàãñ 

ìöäèðè] Çåéíàëûí Ìåùðèáàí êèìè ýÿíú âÿ 

ýþçÿë áèð ãàäûíû áîøàìàñûíà áèð ìÿíà âåðìÿäè. 

Ñ.Ùöñåéí. È÷ÿðè ýþçÿë, ýÿíú áèð ãàäûí 

ýèðäè. Ñ.Ðÿùìàí. Äöíéà ýþçÿëè – ÷îõ 

ýþçÿë, ÷îõ ãÿøÿíý ãàäûí (÷îõ çàìàí èñòåùçà 

âÿ éà çàðàôàòëà èøëÿäèëèð). [Ìöãèì áÿé:] Ñÿíèí 

êèìè äöíéà ýþçÿëè îëàíûí áó äöíéàäà íÿ 

äÿðäè-ãÿìè, àé Çÿðèø! Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýþçÿëëÿð 

ýþçÿëè – ãåéðè-àäè ýþçÿëëèéè èëÿ ôÿðãëÿíÿí, 

ÿí ýþçÿë ãûç, ãàäûí. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Ñèôÿòèíèí 

úèçýèëÿðè, áÿäÿíèíèí òÿíàñöáö, ãàø-ýþçö 

ãöñóðñóç îëàí ýÿíú ãûç. Áó ýöí áèð ÿúàéèá 

ýþçÿë ñåâìèøÿì; Áåëÿñè îëàììàç ùå÷ âèëàéÿòäÿ. 

Ì.Ï.Âàãèô. [Ãàðû:] Àé úàâàí, àòäàí 

äöø, áèð ôàëûíà áàõûì.. Ñÿíèí ãèñìÿòèíäÿ, äåéÿñÿí, 

áèð ýþçÿë âàð.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ïàðëàñûí 

ùÿð ýþçÿëèí: Áèð ýöíÿø éàõàñûíäà. 

Ì.Ìöøôèã. // Ýþçÿëèì øÿêëèíäÿ ýþçÿëÿ õèòàá. 

Áó éàçûã éàðûíà ùÿðäÿí; Áèð íÿçÿð ñàë, 

ýþçÿëèì! Ö.Ùàúûáÿéîâ. À÷ êþíëöíö, ëàéèã 

ñàíà ùÿð äöðëö ìöêàôàò; Ñåâäà! Íÿ äèëÿðñÿí, 

ýþçÿëèì, à÷ ìÿíÿ, àíëàò! Ù.Úàâèä. 

2. Ýþçÿ õîø ýÿëÿí, ýþçö îõøàéàí, õîøà 

ýÿëÿí, ãÿøÿíý. Ýþçÿ1 áàü. Ýþçÿë ìÿíçÿðÿ. 

– Ùàíû ðÿíýèí ÷è÷ÿêëÿðèí, à ÷ÿìÿí! Áèð ýþçÿë 

äÿñòÿ ýöë òóòàéäûì ìÿí. À.Øàèã. Áóðäà ìÿúëèñ 

ãóðàã, ýþçÿë ÷ÿìÿíäèð; Ùÿð òÿðÿô íÿðýèçäèð, 

òÿð éàñÿìÿíäèð. Ì.Ðàùèì. // Èíñàíûí ðóùóíó 

îõøàéàí, ðóùóíà ëÿççÿò âåðÿí, õîøà 

289

ÝÞÇßËÚß 

ýÿëÿí. Ýþçÿë ñÿñ. Ýþçÿë àâàç èëÿ îõóìàã. – 

Ùàâà ýþçÿë âÿ èøûã èäè. Ãàíòÿìèð. Ôàéòîí÷óíóí 

ñÿìèìè, éàíûãëû áèð ñÿñëÿ îõóäóüó ýþçÿë 

ìàùíû áèðäÿí õûðï êÿñèëäè. Ì.Ùöñåéí. ..Áöëáöë 

þç ýþçÿë íÿüìÿñèíè îõóìàãäà èäè. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Åñòåòèê çþâã âåðÿí. 

3. Ìÿùàðÿòëè, þç ñÿíÿòèíèí óñòàñû îëàí, ÷îõ 

éàõøû, ÿëà. Ýþçÿë óñòà. – Êÿðèì áàáà þçöíö áèð 

äÿ äîüðóëäàðàã:– Ìÿíèì àòàì äà ýþçÿë îâ÷ó 

èäè, – äåäè. À.Øàèã. 

4. Ìöñáÿò êåéôèééÿòëÿðÿ âÿ éà õàññÿëÿðÿ 

ìàëèê îëàí, ùÿð úÿùÿòäÿí éàõøû îëàí, íåúÿ 

ëàçûìñà åëÿ. Ýþçÿë àäàì. Ýþçÿë îüóë. Ýþçÿë 

õàñèééÿò. – Äåäèì êè, ýþçÿë õÿëÿô îëàðñàí; 

Áèð àèëÿéè øÿðÿô îëàðñàí. Ì.ß.Ñàáèð. [Ñöëåéìàí:] 

..ßñýÿð ÷îõ ýþçÿë îüëàíäûð. ×îõ àüûëëû, 

éàðàøûãëû âÿ ÷îõ äà øöóðëó îüëàíäûð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ñÿìÿä:] Ìÿí áèð ýþðöì, àõû 

åëÿ ýþçÿë èíñàí áèðäÿí íèéÿ áó ãÿäÿð ïîçóëóá 


5. ßëâåðèøëè, éàðàðëû, éàõøû. [Ìèðçÿ:] Àüà, 

ìÿñëÿùÿòèíèç ÷îõ ýþçÿëäèð, þìðöíöç óçóí îëñóí, 

ñèç ùÿìèøÿ ìÿíèì óøàãëàðûìûí ãåéäèíÿ 

ãàëûáñûíûç. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

6. çÿðô Éàõøû, ÿëà. Ýþçÿë ÷àëìàã. Ýþçÿë äàíûøìàã. 

– ßýÿð ÿùëè-ðóùñàí, ñþçöí ýþçÿë äå. 

Àøûã ßëÿñýÿð. [Äèëáÿð:] Ñèçè èñÿ, Ýöëöø, èíäè 

ìÿí ÷îõ ýþçÿë àíëàéûðàì. Ú.Úàááàðëû. Ùÿëÿ 

Çÿêè àäëàíäûðäûãëàðû ýÿíú íÿ ãÿäÿð ýþçÿë 

îõóéóðäó. Ñ.Ùöñåéí. 

◊ ×îõ ýþçÿë – ÷îõ éàõøû, éàõøû îëäó, ðàçûéàì 

(òÿñäèã èôàäÿñè). [Ñóëòàí áÿé:] ×îõ ýþçÿë, 

ãûçûì, áèëèðñÿí íÿ âàð Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ñÿáà 

õàíûì:] ×îõ ýþçÿë, áóíó [ìèí ãûçûëû] ñèç 

þçöíöç âåðèðñèíèç. Áÿñ Òîüðóë íÿ âåðÿúÿêäèð.. 


ÝÞÇßËÚß ñèô. ×îõ ýþçÿë, ÷îõ éàõøû, ãÿøÿíýúÿ. 

Ýþçÿëúÿ óøàã. Ýþçÿëúÿ áàü÷à. Ýþçÿëúÿ 

ñÿñè âàð. – Áèð ñÿðèí, ñàô ñÿùÿð, ýþçÿëúÿ 

ùàâà; Áöðöíöá éàìéàøûë ÷ÿìÿí, ñÿùðà! 

À.Øàèã. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. Ýþçÿëúÿ ýåéèíìÿê. 

Ýþçÿëúÿ íèòã äåäè. – Ñîáà îòàüû ãûçäûðìûøäû, 

åëåêòðèê ÿòðàôû ýþçÿëúÿ èøûãëàíäûðìûøäû. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Øûõÿëè õàíûí ñèðäàøëàðûíäàí 

×ÿðêÿç àäëû áèðèñè Àááàñãóëó àüàýèëèí 

åâèíÿ ýþçÿëúÿ áÿëÿä èìèø. ß.Ñàäûã. 

ÝÞÇßËÚßÑÈÍß çÿðô ×îõ ýþçÿë, ÷îõ éàõøû. 

Ìÿí Ìÿøÿäè Êàçûìàüàíû ýþçÿëúÿñèíÿ àíëàéûðäûì. 


290 

ÝÞÇßËËßØÄÈÐÌßÊ 

ÝÞÇßËßÌß “Ýþçÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. Ñàï 

òèêèø, ýþçÿëÿìÿ, íàõûø ÷ÿêìÿ âÿ ñ. ö÷öí èøëÿäèëèð. 

ÝÞÇßËßÌßÊ áàõ ýþçÿìÿê. Ùÿâÿñëÿ 

õàë÷à òîõóéàí ýÿëèíëÿð .. áîç ÷óâàëëàðû ýþçÿëÿéèð, 

êèñÿëÿðè äàøà-äèâàðà ÷ûðïûá òîçóíó òÿìèçëÿéèðäèëÿð. 

Ì.Ùöñåéí. ..Ùàòÿì áàáà .. 

÷óâàëëàðûí àüçûíû ýþçÿëÿéèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÝÞÇßË-ÝÞÉ×ßÊ áàõ ýþçÿë 1-úè ìÿíàäà. 

Ýþçÿë-ýþé÷ÿê ãûç. Ýþçÿë-ýþé÷ÿê óøàã. 

– [Ùàúû Ìóðàä:] ..Áèð ýþçÿë-ýþé÷ÿê ãûç àë, 

ýÿòèð ãîé åâèíÿ.. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Ñóëòàí áÿé:] 

Ãóäóðüàí îüëó ãóäóðüàí, áèð äóë õàëàñûíûí 

ÿâÿçèíäÿ ýþçÿë-ýþé÷ÿê ãûçûìû èñòÿéèð. 


ÝÞÇßË-ÝÞÇßË ñèô. Ýþçÿë (àäÿòÿí ÷îõëóã 

áèëäèðèð). Ýþçÿë-ýþçÿë åâëÿð. Ýþçÿë-ýþçÿë øåéëÿð. 

– Ýþçÿë-ýþçÿë õàíûìëàð ÿôñÿðëÿð èëÿ ãîëãîëà 

âåðèá ýÿçèðäèëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áàë 

àðûñû äèëèíäÿ; Ýþçÿë-ýþçÿë íÿüìÿëÿð; ×ÿìÿíëÿðè 

äîëàøûá; Ýöë òîçëàðû éûüàðäû. Ì.Äèëáàçè. 

ÝÞÇßËËßÌß èñ. ôîëê. Ýþçÿëè òÿðÿííöì 

åäÿí àøûã øåèð ôîðìàëàðûíäàí áèðèíèí àäû. 

Àøûã ßëÿñýÿðèí ýþçÿëëÿìÿëÿðè. – Äèëèíäÿ Âàãèôèí 

ýþçÿëëÿìÿñè; Éàéûëìûø ÿòðàôà îíóí çèë 

ñÿñè. Ñ.Âóðüóí. Òàùèð òåëëè ñàçûíû ñèíÿñèíÿ 

áàñäû âÿ ýþçÿëëÿìÿ ÷àëäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÝÞÇßËËßÍÄÈÐÈËÌß “Ýþçÿëëÿíäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝÞÇßËËßÍÄÈÐÈËÌßÊ áàõ ýþçÿëëÿøäèðìÿê. 

ÝÞÇßËËßÍÄÈÐÌß “Ýþçÿëëÿíäèðìÿê”- 


ÝÞÇßËËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Ýþçÿë åòìÿê, 

ýþçÿëëèê âåðìÿê, áÿçÿìÿê, ãÿøÿíýëÿíäèðìÿê. 

Åâè áÿçÿéèá ýþçÿëëÿíäèðìÿê. Ýöë äèá- 

÷ÿêëÿðè îòàüû äàùà äà ýþçÿëëÿíäèðäè. 

ÝÞÇßËËßÍÌß “Ýþçÿëëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÇßËËßÍÌßÊ áàõ ýþçÿëëÿøìÿê. 

ÝÞÇßËËßØÄÈÐÈËÌß “Ýþçÿëëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝÞÇßËËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Äàùà äà 

ýþçÿë åäèëìÿê; éàõøûëàøäûðûëìàã. 

ÝÞÇßËËßØÄÈÐÌß “Ýþçÿëëÿøäèðìÿê” èñ. 

ÝÞÇßËËßØÄÈÐÌßÊ ô. Ýþçÿëëÿíäèðìÿê, 

äàùà äà ýþçÿë åòìÿê. Éàçûã ãàäûí öçöíö 

ýþçÿëëÿøäèðìÿê ö÷öí, êèì áèëèð, öç-ýþçöíÿ 

íÿ ãÿäÿð øåé ñöðòìöøäö. Ñ.Ùöñåéí. Ýöëñÿ-

ÝÞÇßËËßØÌß 

ùÿðèí áîéóíáàüûñû àü ñèíÿñèíè äàùà äà ýþçÿëëÿøäèðèðäè. 


ÝÞÇßËËßØÌß “Ýþçÿëëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÇßËËßØÌßÊ ô. Äàùà äà ýþçÿë îëìàã; 

ãÿøÿíýëÿøìÿê. Ãûç áþéöäöêúÿ ýþçÿëëÿøèð. 

– ..Ãûç î ãÿäÿð áþéöìöø âÿ ýþçÿëëÿøìèøäè 

êè, ýÿðÿê èêè ýþç îëóá îíà òàìàøà åéëÿéÿéäè. 

Å.Ñóëòàíîâ. Íèýàð áþéöéöð, áþéöäöêúÿ 

ðÿíýè àüàðûð, ýþçÿëëÿøèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Çöëåéõà ýåòäèêúÿ ýþçÿëëÿøèðäè.. Ú.Úàááàðëû. 

// Äàùà äà éàõøûëàøìàã, ãÿøÿíýëÿøìÿê. Õÿòòè 

ýåòäèêúÿ ýþçÿëëÿøèð. Êÿíäèìèç èëäÿí-èëÿ 

ýþçÿëëÿøèð. 

ÝÞÇßËËÈÊ èñ. Ýþçÿë àäàì âÿ éà øåéèí 

ùàëû: ãÿøÿíýëèê, ýþçÿøèðèíëèê. Ìÿíèì òàíðûì 

ýþçÿëëèêäèð, ñåâýèäèð. Ù.Úàâèä. [Ìÿììÿäáàüûð] 

áöòöí þìðöíö ãàäûíëàðûí ýþçÿëëèêëÿðèíè 

þë÷ìÿêëÿ êå÷èðìèøäè. Ñ.Ùöñåéí. Ýöëýÿç 

áöòöí ýþçÿëëèéè âÿ úàçèáÿäàðëûüû èëÿ [Ñÿìÿäèí] 

ãàðøûñûíäà äàéàíûá, ñåùðëÿíìèø êèìè éåðèíäÿí 

òÿðïÿíÿ áèëìèðäè. È.Ùöñåéíîâ. 

ÝÞÇßÌ áàõ ýöçÿì. 

ÝÞÇßÌß “Ýþçÿìÿê”äÿí ô.èñ. ×óâàëûí 

ýþçÿìÿñè. 

ÝÞÇßÌßÊ ô. Òîõóíìà øåéëÿðèí éûðòûëìûø, 

äåøèëìèø éåðèíè éåíèäÿí òîõóìàã, òèêìÿê, 

éàìàìàã. Úîðàáëàðû ýþçÿìÿê. Òîðáàíû ýþçÿìÿê. 

Øàëâàðûí éûðòûüûíû ýþçÿìÿê. – Âàäèëà 

.. äèçè öñòöíÿ éûüäûüû ãàðà àòëàñäàí èáàðÿò 

áèð éûüûí òèêÿ-ïàðàëàðû áèð-áèðèíÿ ýþçÿìÿéÿ 

áàøëàìûøäû.. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÝÞÇßØÈÐÈÍ ñèô. Ýþçÿ õîø ýÿëÿí, ãàíûøèðèí, 

éàïûøûãëû, õîøàýÿëÿí, ñåâèìëè. Ýþçÿøèðèí 

óøàã. – Ãóìàð “ãÿùðÿìàíëàðû” ýþçÿøèðèí 

áèð ýÿíúè ÿùàòÿ åäèá ìèí úöð ùèéëÿ èëÿ ãóìàðà 

ãîøàðäûëàð. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÝÞÇßØÈÐÈÍËÈÊ èñ. Ýþçÿøèðèí àäàìûí âÿ 

éà øåéèí õöñóñèééÿòè; éàïûøûãëûëûã, ãàíûøèðèíëèê, 

ñåâèìëèëèê. 

ÝÞÇßÒ×È èñ. Ãàðîâóë÷ó, êåøèê÷è, ìöùàôèçÿ÷è, 

áÿê÷è, áàõûúû. Ìàüàçà ýþçÿò÷èñè. – 

Îñìàí ýþçÿò÷èäèð îéàíêû äèêäÿ. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

..Âàð-ýÿë åäÿí ýþçÿò÷èíèí àéàã ñÿñëÿðè àéäûíúà 

åøèäèëèðäè, àüûð ÷ÿêìÿëÿðèí äàáàíëàðûíäàêû 

íàëëàð äàø ñÿêèéÿ ñöðòöëöðäö. 

È.Ùöñåéíîâ. Öñòöíÿ (öñòöíäÿ) ýþçÿò÷è 

ãîéìàã – áèðèíè íÿçàðÿò àëòûíäà ñàõëàìàã. 

[×îáàí:] Öñòöìäÿ äÿ ýþçÿò÷è ãîéóáëàð, ùå÷ 

éàíà òÿðïÿíÿ áèëìèðÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÝÞÇ-ÝÞÇ 

ÝÞÇßÒ×ÈËÈÊ èñ. Ýþçÿò÷è âÿçèôÿñè, ãàðîâóë÷óëóã, 

êåøèê÷èëèê, áÿê÷èëèê. Ýþçÿò÷èëèê 

åòìÿê – 1) öñòöíäÿ íÿçàðÿò åòìÿê, ãàðîâóë 

÷ÿêìÿê; 2) ùèìàéÿ÷èëèê åòìÿê, áàõìàã. 

Ìÿíÿ íÿìëè êàìåðàäà ýþçÿò÷èëèê åäÿíäÿ ñÿí; 

Áó ìÿðùóìóí ÿëëÿðèéëÿ õèëàñ îëäóì ìÿí 

ùÿáñäÿí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÝÞÇßÒËßÌß 1. “Ýþçÿòëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. èñ. Ýþçëÿíèëÿí øåé, öìèä. Ðöõñàðÿíèí 

ýþçÿòëÿìÿñè äîüðó ÷ûõäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝÞÇßÒËßÌßÊ ô. äàí. 1. Á à õ ýþçëÿìÿê. 

[Øþëÿ õàíûì:] Õàúÿ Ìÿñóä, ÷ûõ ÷þëÿ, 

ýþçÿòëÿ; Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Õåéëè ýþçÿòëÿäè. 

Ýÿëäè äàëàíäàð; Äàéàíìàäàí ñþéëÿäè áåëÿ 

òÿëàøëû. Ì.Ðàùèì. 

2. Ãàðîâóë ÷ÿêìÿê, áàõìàã. 

ÝÞÇßÒËßÍÌß “Ýþçÿòëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÇßÒËßÍÌßÊ áàõ ýþçëÿíìÿê. 

ÝÞÇßÒÌß “Ýþçÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÇßÒÌßÊ ãÿä. áàõ ýþçëÿìÿê. Ýóéà 

êè, ÿëèíäÿ èäè úàíû; Äàèì ýþçÿäèðäè îë çàìàíû. 

Ôöçóëè. Éàð êöñäö, Êèøâÿðè, èìäè ôÿíà 

ìöëêöí ýþçÿò. Êèøâÿðè. 

ÝÞÇßÉÀÐÛ çÿðô Òÿõìèíè, òÿãðèáè, ÷ÿêìÿäÿí 

âÿ éà þë÷ìÿäÿí ýþçëÿ ìöÿééÿí 

åäèëÿðÿê. Ìÿñàôÿíè ýþçÿéàðû òÿéèí åòìÿê. – 

Áîðóíóí ñöðÿòèíÿ çÿíëÿ áàõûá øàýèðäëÿðèíèí 

èøèíÿ ýþçÿéàðû ãèéìÿò ãîéàí óñòà .. ðàçû ùàëäà 

ýöëöìñÿéèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÝÞÇÝÞÐß áàõ ýþçýþðÿñè. Îâ÷ó îâóí 

äöç ýþðÿ; Äöç äîëàíà, äöç ýþðÿ; Ìÿí éàðà 

íåéëÿäèì êè; Àòäû ìÿíè ýþçýþðÿ. (Áàéàòû). Äèë 

áàüëàäûì áèð äèëáÿðÿ; Éûõäû åâèìè ýþçýþðÿ. 


ÝÞÇÝÞÐßÑÈ çÿðô Ýþç ýþðÿ-ýþðÿ, à÷ûãà÷ûüûíà, 

àøêàðäà, à÷ûã-àøêàð. [ßëÿìäàð:] 

Éîõñà ýþðöí ýöíöí-ýöíîðòà ÷àüûíäà àäàì 

äà .. áåëÿ ýþçýþðÿñè þçöíö ñîéäóðàðìû 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Èíäè èñÿ áÿé ùÿéàñûçëûüûíà ñàëûá, 

ýþçýþðÿñè, ÿìÿëëè-áàøëû åâëÿíèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

Ìÿíÿ ýþçýþðÿñè çöëì åëÿéèðñèíèç, áàáà. 


ÝÞÇÝÞÐßÒÈ äàí. áàõ ýþçýþðÿñè. 

ÝÞÇ-ÝÞÇ ñèô. âÿ çÿðô 1. ×îõëó ýþçëÿðè, äÿëèêëÿðè 

îëàí; äåøèê-äåøèê. Ýþç-ýþç åòìÿê 

– ÷îõëó äÿëèêëÿð à÷ìàã, äåøèê-äåøèê åòìÿê. 

Ýöëëÿ èëÿ íèøàíýàùû ýþç-ýþç åòìÿê. Ýþç-ýþç 

îëìàã – äåøèê-äåøèê îëìàã, ÷îõëó äÿëèêëÿð 

ÿìÿëÿ ýÿëìÿê. Ñó ýÿëäè, åøèë, äàüëàð; 

291

ÝÞÇ-ÝÞÇß 

Þìöðäöð áåø èë, äàüëàð; Ñÿíäÿ äöøìÿí èçè 

âàð; Ýþç-ýþç îë, äåøèë, äàüëàð. (Áàéàòû). 

2. Öçÿðèíäÿ äàèðÿ øÿêëèíäÿ ýöëëÿðè, íàõûøëàðû 

îëàí. Ýþç-ýþç ïàð÷à. 

◊ Ýþç-ýþç åëÿìÿê – ôöðñÿò òàïûá áèð èø 

ýþðìÿê. Ùàãíÿçÿð éåíÿ äÿ ýþç-ýþç åëÿéèá, 

äàøû êÿíàðà àòäû.. (Íàüûë). 

ÝÞÇ-ÝÞÇß çÿðô 1. Öçáÿöç, öç-öçÿ, 

ãàáàã-ãàáàüà, ãàðøû-ãàðøûéà. ..Ìÿíè íàùàð 

éåìÿéèíÿ ñàõëàìàã èñòÿäèñÿ äÿ, ìÿí úàñóñëàðëà 

ýþç-ýþçÿ îòóðóá íàùàð åòìÿê èñòÿìÿäèì. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Êàìàë òÿééàðÿíè äþíäÿðèá 

ôàøèñò ãóçüóíó èëÿ öç-öçÿ, ýþç-ýþçÿ 

ýÿëìÿéè ãÿò åòìèøäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. ìÿú. Àøêàð, à÷ûã-àéäûí, à÷ûã-à÷ûüûíà. 

Äÿùÿíèí äèëáÿðèìèí ÷åøìÿéè-ùåéâàí äåäèëÿð; 

Êèì èíàíàð áó ñþçÿ, ýþç-ýþçÿ áþùòàí 

äåäèëÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

◊ Ýþç-ýþçÿ âóðàðàã (âóðóá) – õÿëâÿòè, 

ýèçëèíúÿ, áàøãàëàðû ýþðìÿäÿí. Èêè ýöíäÿí 

áèð Òóòó ñó ýÿòèðìÿê áÿùàíÿñèëÿ áóëàüà ýåäèð, 

ýþç-ýþçÿ âóðàðàã àäàìëàðäàí îüóðëàíûá 

áèðáàø Ìöðñÿëèí éàíûíà ýÿëèð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝÞÇÃÀÌÀØÄÛÐÀÍ, ÝÞÇÃÀÌÀØÄÛÐÛÚÛ 

ñèô. 1. ×îõ ïàðëàã, áàõìàã ìöìêöí îëìàéàí, 

ýóð, ÷îõ ýöúëö. Ýþçãàìàøäûðûúû èøûã. 

Ýþçãàìàøäûðûúû ãûüûëúûì. 

2. ìÿú. Âàëåùåäèúè, ÷îõ òÿñèðëè. Ýþçãàìàøäûðûúû 


ÝÞÇÃÀÌÀØÄÛÐÛÚÛËÛÃ èñ. Ýþçãàìàøäûðûúû 

øåéèí õàññÿñè, êåéôèééÿòè, ýöúö. 

ÝÞÇ-ÃÀØ òîï. Ýþçëÿð âÿ ãàøëàð áèð éåðäÿ. 

Ýþç-ãàøû ãàðà ãûç. – Äàüëàðûí áàøû ãàðäûð; 

Öñòöíäÿ äàøû âàðäûð; Áóðäàí êå÷ÿí ýþçÿëèí; 

ßúÿá ýþç-ãàøû âàðäûð. (Áàéàòû). [Ãóðáàí:] 

Ìÿí êèìäÿí ÿñêèéÿì Áó ìÿíèì ãÿääö 

ãàìÿòèì, áó ìÿíèì ýþç-ãàøûì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ýþç-ãàø àòìàã – áàõ ýþçãàø 

åòìÿê (åëÿìÿê). Ùÿð ýöí áèð “àôÿòÿ” 

ýþç-ãàø àòäû î; Ìÿíñÿáèí ýöúöíÿ àò îéíàòäû 

î.. Á.Âàùàáçàäÿ. Ýþç-ãàø åòìÿê (åëÿìÿê) 

– ýþç âÿ ãàøëàðûíûí ùÿðÿêÿòèëÿ èøàðÿ åòìÿê, 

áèëäèðìÿê, õÿáÿð âåðìÿê. [Íàçëû:] Áèçäÿ 

áåëÿäèð. Åëÿ êè îüëàí öðÿéèíÿ éàòäû, ÿââÿëúÿ 

îíà ýþç-ãàø åëÿ. ß.Ìÿììÿäõàíëû. [Ðÿøèä:] 

Àíàì ìÿíÿ ýþç-ãàø åëÿéèá, ÷àðäàüûí äàëûíà 

÷àüûðäû. È.Ùöñåéíîâ. Ýþç-ãàøûíû îéíàòìàã 

– ýþçëÿðèíè, ãàøëàðûíû, öç ÿçÿëÿëÿðèíè òÿðïÿäÿðÿê 

ÿäàáàçëûã åòìÿê, îéóí ÷ûõàðòìàã. 

292 

ÝÞÇËßÌßÊ 

ÝÞÇ-ÃÓËÀÃ: ýþç-ãóëàã îëìàã – ìóüàéàò 

îëìàã, íÿçàðÿò åòìÿê, áàõìàã, ýþçäÿí 

ãîéìàìàã. Óøàãäàí ýþç-ãóëàã îë. – [Ùàúû 

Ìóðàä:] Ñÿíèí [èøèí] îäóð êè, ýþç-ãóëàã 

îëàñàí, î íþêÿð øåéäÿí-çàääàí îüóðëàìàñûí. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Ãóðáàí:] Éàç êè, Àíàõàíûìûí, 

Ìÿìèøèí ýþçëÿðèíäÿí ìÿíèì ÿâÿçèíäÿ 

þïñöí âÿ îíëàðäàí ýþç-ãóëàã îëñóí. À.Øàèã. 

[Ïðîôåññîð:] Åëÿäèð, [ôîòîãðàôûí] öñòöíäÿ 

ýþç-ãóëàã îëìàëûéûã. Ã.Èëêèí. Ýþç(äÿ)- 

ãóëàãäà îëìàã – áöòöí äèããÿòèëÿ áàõìàã, 

àéûã îëìàã, ýþçäÿí ãà÷ûðìàìàã. [Ïÿðè:] 

Èíäè ìÿí ýÿðÿê ùÿìèøÿ ýþçäÿ-ãóëàãäà îëàì. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Òåéìóð ùÿìèøÿ ýþçäÿãóëàãäà 

îëóð, åëÿ áèë íÿ èñÿ àõòàðûðäû. 


ÝÞÇËßÌß 1. “Ýþçëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

◊ Ýþçëÿìÿ îòàüû (ñàëîíó, çàëû) – ñÿðíèøèíëÿðèí 

ãàòàðû, àâòîáóñó âÿ ñ.-íè ýþçëÿìÿëÿðè 

ö÷öí àéðûëìûø îòàã (ñàëîí, çàë). Ýþçëÿìÿ îòàüû 

÷îõ ñîéóã èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. // Ãÿáóëà ýÿëÿí 

øÿõñëÿðèí îòóðóá ýþçëÿäèêëÿðè îòàã. [Ãà÷àé] 

Ýþçëÿìÿ îòàüûíäàêû åíëè ñêàìéàäà óçàíäû. 


2. Èêè âÿ éà áèð íå÷ÿ àäàì àðàñûíäà òÿéèí 

åäèëìèø ýþðöø. Îíëàðûí äþðäö äÿ þç éåðèíäÿ 

äóðìóøäó, éåíÿ äÿ ýþçëÿìÿëÿðè âàð èäè. 


3. Àðçó, èñòÿê, ùÿñðÿò, öìèä, èíòèçàð. Äÿðä 

ìÿíè àëìàäûìû Äþøÿéÿ ñàëìàäûìû ×îõ 

ýþçëÿìÿì âàð èäè; Ýþçöìäÿ ãàëìàäûìû 

(Áàéàòû). [Êÿðáÿëàéû Ðÿúÿá:] Õàíûì, äîüðóäóð, 

þìöð êå÷èð, ýöí êå÷èð, àíúàã ìÿíèì 

áèð ýþçëÿìÿì âàð. Í.Âÿçèðîâ. 

ÝÞÇËßÌßÊ ô. Áèð øåéèí âÿ éà áèð àäàìûí 

èíòèçàðûíû ÷ÿêìÿê, èíòèçàðûíäà îëìàã. 

Ãàòàðû ýþçëÿìÿê. Ìÿêòóá ýþçëÿìÿê. Éîëäàøëàðûíû 

ýþçëÿìÿê. Ãîíàãëàðû ýþçëÿìÿê. 

– Øåéõ òÿê îòàãäà .. òÿáèáñèç, äÿðìàíñûç þìðöíöí 

àõûð ñààòûíû ýþçëÿéèðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Âàãèô ÷ûõàíäà ãàïûäà Ìÿäèíÿéÿ ðàñò ýÿëäè, 

àõøàìäàí îðàäà äóðóá ýþçëÿéèðìèø. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Øöêöð àðòûã ýþçëÿéÿ áèëìÿäè. 


2. Ãîðóìàã, ãåéäèíÿ ãàëìàã, ãàéüû ÷ÿêìÿê, 

ìóüàéàò îëìàã. Þçöíö ãàòàðäàí ýþçëÿ. 

Óøàüû ñîéóãäÿéìÿäÿí ýþçëÿìÿê. – [Àëàúÿùðÿ] 

..ãîç ëÿïÿñèíè äèìäèêëÿðêÿí ùÿìèøÿ

ÝÞÇËßÍßÍ 

àéàãëàðûíû ùàëãàíûí è÷èíÿ äöøìÿêäÿí ýþçëÿéÿð. 


3. Áèð øåéèí öìèäèíäÿ îëìàã, àðçóñóíäà 

îëìàã, ÿëäÿ åòìÿéÿ ÷àëûøìàã. Ìöêàôàò ýþçëÿìÿê. 

Ìÿðùÿìÿò ýþçëÿìÿê. Øàä õÿáÿðëÿð 

ýþçëÿìÿê. – [Ãîðóã÷ó] ýÿòèðäèéè õÿáÿðÿ ýþðÿ 

ÿíàì ýþçëÿéèðäè. “Êîðîüëó”. Èõòèéàð ãàäûí 

Øèðÿëèíèí þç ôèêðèíäÿí òåçëèêëÿ äàøûíàúàüûíû 

ýþçëÿéèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

4. Åùòèìàë åòìÿê, öìèä åòìÿê, äöøöíìÿê. 

Áèç ýþçëÿéèðäèê êè, î, éàõøû èø÷è îëàúàã. 

Àòà îüëàí ýþçëÿéèðäè, àììà ãûç îëäó. Ýþçëÿäèêëÿðèìèç 

äîüðó ÷ûõäû. 

5. Úèääè ñóðÿòäÿ ðèàéÿò åòìÿê, éåðèíÿ éåòèðìÿê. 

Ãàéäà-ãàíóíó ýþçëÿìÿê. ßìÿê 

èíòèçàìûíû ýþçëÿìÿê. – Äÿôòÿðõàíàäà Ìèðçÿíèí 

ùþðìÿòèíè ýþçëÿðäèëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ìÿäÿä èñÿ öñò-áàøûíà ôèêèð âåðÿí, òÿìèçëèê âÿ 

ñÿëèãÿ ýþçëÿéÿí àäàìäûð. ß.Âÿëèéåâ. 

ýþçëÿéÿ-ýþçëÿéÿ çÿðô Ýþçëÿéÿðÿê, èíòèçàðûíû 

÷ÿêÿðÿê. Óøàã àíàñûíû ýþçëÿð-ýþçëÿéÿ 

éóõóéà ýåòäè. Ýþçëÿéÿ-ýþçëÿéÿ ãàëìàã 

– ýþçëÿäèéè, èíòèçàðûíäà îëäóüó, ùÿñðÿòèíè 

÷ÿêäèéè àäàì ýÿëìÿìÿê, ýþçëÿìÿñè íÿòèúÿñèç 

ãàëìàã. Ñèçÿ ìöøòàã äóðóð Áàüäàä åëëÿðè; 

Ýþçëÿéÿ-ýþçëÿéÿ ãàëûá éîëëàðû. Ì.Ï.Âàãèô. Áè- 

÷àðÿ ìÿùÿëëÿ àäàìû äà ýþçëÿéÿ-ýþçëÿéÿ ãàëäû. 

Í.Íÿðèìàíîâ. ×îõëó åâëè ýåòäè, ÷îõëó íèøàíëû; 

Ýþçëÿéÿ-ýþçëÿéÿ ãàëäû ýÿëèí, ãûç. Ù.Àðèô. 

ÝÞÇËßÍßÍ áàõ ýþçëÿíèëÿí. Öðÿêëÿð 

÷ûðïûíàðàã, ýþçëÿíÿí ýöí éåòèøäè. Ð.Ðçà. 

ÝÞÇËßÍÈËßÍ ñèô. Áàø âåðÿúÿéè, îëàúàüû, 

òþðÿéÿúÿéè ãàáàãúàäàí íÿçÿðäÿ òóòóëàí, òÿñàäöôè 

îëìàéàí. Ýþçëÿíèëÿí úàâàá. – Úåéðàí 

äöçö àäëàíàí éåðäÿ áþéöê õÿðúëÿð ùåñàáûíà 

áàøà ýÿëìèø éåíè ãóéóëàðûí ùå÷ áèðè ýþçëÿíèëÿí 

íÿòèúÿíè âåðìÿìèøäè. Ì.Ùöñåéí. // Èíòèçàðû 

÷ÿêèëÿí. Ýþçëÿíèëÿí àäàì. – Ãûø ýåúÿñè 

óçóí îëóð. Éåíÿ äÿ ñÿùÿð; Ýåúèêìèøäèð ýþçëÿíèëÿí 

áèð ãîíàã êèìè. Ñ.Âóðüóí. 

ÝÞÇËßÍÈËÌß “Ýþçëÿíèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÇËßÍÈËÌßÄßÍ çÿðô Ýþçëÿíèëìÿäèéè 

ùàëäà, áèðäÿí, ãÿôëÿòäÿí, õÿáÿðñèç, ãàáàãúàäàí 

íÿçÿðäÿ òóòóëìàäàí. Ýþçëÿíèëìÿäÿí ðàñòëàøìà. 

– ×îâóòìà áèð ýöëëÿ ýþçëÿíèëìÿäÿí; 

Éàïûøûð àëíûìà, éûõûëûðàì ìÿí. Ñ.Âóðüóí. 

Ãÿôëÿòÿí Ìþùñöí ìöÿëëèì õÿñòÿëÿíäè âÿ ýþçëÿíèëìÿäÿí 

áó ïàê èíñàí òîðïàüà ýåòäè. 

ÝÞÇËßØÌßÊ 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ñóëòàí ñòóëäà éàéõàíàðàã ýþçëÿíèëìÿäÿí 

ãÿùãÿùÿ ÷ÿêäè. È.Ùöñåéíîâ. 

ÝÞÇËßÍÈËÌßÊ ìÿúù. 1. Îëàúàüû òÿõìèí 

åäèëìÿê, íÿçÿðäÿ òóòóëìàã, îëàúàüûíà, áàø 

âåðÿúÿéèíÿ èíàíûëìàã. Àõøàì éàüûø ýþçëÿíèëèð. 

2. Úèääè ðèàéÿò åäèëìÿê, éåðèíÿ éåòèðèëìÿê. 

Ãàéäà-ãàíóí ëàçûìûíúà ýþçëÿíèëìèð. – Êîëîíäà 

éåðèø èíòèçàìû ýþçëÿíèëìèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÝÞÇËßÍÈËÌßÉßÍ áàõ ýþçëÿíèëìÿç. 

Ýþçëÿíèëìÿéÿí òÿñàäöô. Ýþçëÿíèëìÿéÿí õÿáÿð. 

– Áèð-èêè ýöí éàòäûãäàí ñîíðà ìÿëóì îëäó êè, 

õÿñòÿëèéè úèääèäèð âÿ ýþçëÿíèëìÿéÿí íÿòèúÿëÿð 

âåðÿ áèëÿð. Á.Òàëûáëû. 

ÝÞÇËßÍÈËÌßÇ ñèô. Ýþçëÿíèëìÿäÿí áàø 

âåðÿí, õÿáÿðñèç, íàýàùàíè, ÿââÿëúÿäÿí íÿçÿðäÿ 

òóòóëìàéàí. Ýþçëÿíèëìÿç òÿñàäöô. – 

Ýöíëÿðèí áèðèíäÿ Òóðàá ýþçëÿíèëìÿç áèð ùàäèñÿíèí 

øàùèäè îëäó. Ì.Ùöñåéí. Ãÿìÿðëÿ 

Ýöëéàíàã ö÷öí Õàíïÿðèíèí áó âÿäÿ ýÿëìÿñè 

ýþçëÿíèëìÿç (ç.) èäè. ß.Âÿëèéåâ. ..Ýþçëÿíèëìÿç 

áèð ùàäèñÿ áèçèì áó ãûçüûí íÿøÿëè îâóìóçó 

éàðûì÷ûã ãîéäó. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÝÞÇËßÍÈËÌßÇËÈÊ èñ. 1. Áèðäÿí; ýþçëÿíèëìÿäÿí 

áàø âåðìÿ: íàýàùàíèëèê. Ýÿëèøèí 

ýþçëÿíèëìÿçëèéè. Úàâàáûí ýþçëÿíèëìÿçëèéè. 

Íÿòèúÿíèí ýþçëÿíèëìÿçëèéè. 

2. Ýþçëÿíèëìÿç ùàäèñÿ, èø; åùòèìàë. 

ÝÞÇËßÍÌßÊ áàõ ýþçëÿíèëìÿê 1-úè 

ìÿíàäà. Ùÿìÿäàí ãàçûñû âÿ õÿòèáèí Áàüäàääàí 

Ùÿìÿäàíà ýÿëìÿñè ýþçëÿíèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Äàüëàð àðàñûíäàí êå÷äèêúÿ ùÿð àääûìäà 

îüðó, ñîéüóí÷ó ýþçëÿíèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÝÞÇËßÍÌßÉßÍ áàõ ýþçëÿíèëìÿéÿí. 

Ùàêèì àüçûíû éóõàðû òóòóá, êèøèíèí úûð ñÿñèíÿ 

âÿ ..ýþçëÿíìÿéÿí ùöíÿðèíÿ øàããûëòû èëÿ ýöëìÿéÿ 

áàøëàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÝÞÇËßÍÌßÇ áàõ ýþçëÿíèëìÿç. Ýþçëÿíìÿç 

âÿçèééÿò. – Êÿðèìîâ ýþçëÿíìÿç ùàëäà 

ñþçöíö äÿéèøäèðèá äåäè.. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÝÞÇËßØÌß “Ýþçëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. Òàíûøëûüûí 

ÿí èëê ìÿðùÿëÿñè ö÷öí òÿáèè îëàí ýþçëÿøìÿ 

àðòûð, áèð-áèðèíÿ éàõûí îòóðàíëàð àðàñûíäà 

èñÿ ñþùáÿò áàøëàéûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÝÞÇËßØÌßÊ ãàðø. 1. Áàøãàëàðûíà ùèññ 

åòäèðìÿäÿí áèð-áèðèíÿ áàõàðàã ýþç âóðìàã, 

ýþçëÿ èøàðÿ åòìÿê. Áèð-áèðèëÿ ýþçëÿøìÿê. 

– Áÿéëÿð ùèìëÿøèá ýþçëÿøèðëÿð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

293

ÝÞÇËßÒÌß 

..Îíëàð áèð-áèðèëÿ áèú-áèú ýþçëÿøèðäèëÿð. 


2. Áèð-áèðèíèí ýþçöíöí è÷èíÿ áàõìàã, ýþçöíö 

äèêìÿê. Àíà âÿ áàëà ýþçëÿøäèëÿð. – [Èñôÿíäèéàð] 

ùÿðÿêÿòñèç ãàëûá ìÿñòàí ïèøèêëÿ 

õåéëè ìöääÿò ýþçëÿøäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÝÞÇËßÒÌß “Ýþçëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÞÇËßÒÌßÊ èúá. Ýþçëÿìÿéÿ ìÿúáóð 

åòìÿê âÿ éà ñÿáÿá îëìàã. Ãàïûíû à÷ìàéûá 

áàéûðäà ýþçëÿòìÿê. – Áèð ñààò ñîéóã åéâàíäà 

ýþçëÿòäèêäÿí ñîíðà õàí [Ùàúû Ìÿëèêìÿììÿäè] 

÷àüûðòäûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ãûç:] 

Áàüûøëà, ñÿíè ÷îõ ýþçëÿòäèì. Ì.Ùöñåéí. 

ÝÞÇËÖ ñèô. Ýþçö îëàí, ýþðÿí. Øÿôà òàïûá 

ãóðòàðìàñûí àçàðäàí; Ùå÷ ýþçëöëÿð îíóí 

äÿðäèí ýþðìÿñèí. Àøûã ßëÿñýÿð. [Ùÿìÿäàíëû 

òàúèð:] Ýþçëöëÿð àðàñûíäà èøûüà ìþùòàú êîðëàð 

âàð.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

...ýþçëö – 1) ðÿãÿìëÿðÿ ãîøóëàðàã, áèð øåéèí 

íå÷ÿ ýþçäÿí (áþëìÿäÿí) èáàðÿò îëäóüóíó 

áèëäèðèð. Ìÿñ.: ö÷ýþçëö ìÿíçèë; 2) ýþçëÿðè 

(9-úó ìÿíàäà), áþëìÿëÿðè îëàí; ãÿôÿñÿëè. 

Ìÿñ.: ö÷ýþçëö øêàô. 

ÝÞÇËÖÊ èñ. 1. Áèð øåéè äàùà éàõøû ýþðìÿê 

âÿ éà ýþçö ãîðóìàã ö÷öí ýþçÿ òàõûëàí 

øöøÿ àëÿò: ÷åøìÿê, åéíÿê. Ãàðà ýþçëöê òàõìàã. 

– Ìÿí ýþçëöê ãîéóðàì, ýþçëÿðèì ÷îõ 

çÿèôäèð, àììà éîëäàøëàðûìûí ýþçëÿðè ÷îõ ñàëàìàòäû. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Êèøè] ýþçëÿðèíÿ 

ãàðà ðÿíýëè áèð ýþçëöê òàõûðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

2. Îòàüûí ùàâàñûíû äÿéèøìÿê ö÷öí ïÿíúÿðÿíèí 

à÷ûëûá-áàüëàíàí áèð ýþçö. Ýþçëöéöí 

øöøÿñè ñûíìûøäûð. 

ÝÞÇËÖÊ×Ö èñ. Ýþçëöê ãàéûðàí óñòà; åéíÿê÷è, 

÷åøìÿê÷è. 

ÝÞÇËÖÊËÖ ñèô. 1. Ýþçöíäÿ ýþçëöê îëàí, 

ýþçëöê òàõìûø: åéíÿêëè, ÷åøìÿêëè. Ýþçëöêëö 

ãàäûí. Ýþçëöêëö ìöÿëëèì. – Ýþçëöêëö ãîúà 

êèòàáëàðû âÿðÿãëÿäèêúÿ òîç ãàëõûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. Á à õ ýþçëöêëö. Ýþçëöêëö ãàïû. 

3. Ýþçëöéö (2-úè ìÿíàäà) îëàí. Ýþçëöêëö 

ïÿíúÿðÿ. 

◊ Ýþçëöêëö èëàí çîîë. – Àôðèêàäà âÿ Îðòà 

Àñèéàäà éàøàéàí, áîéíóíóí àðäûíäà ýþçëöéÿ 

îõøàð äàèðÿëÿð îëàí èðè, çÿùÿðëè èëàí. 

ÝÞÇËÖÊÑÖÇ 1. ñèô. Ýþçëöéö îëìàéàí, 

ýþçëöê òàõìàìûø; åéíÿêñèç, ÷åøìÿêñèç. 

294 

ÝÞÇÖÀ×ÛÃËÛÃ 

2. çÿðô Ýþçëöê îëìàäàí, ýþçëöê òàõìàäàí; 

åéíÿêñèç, ÷åøìÿêñèç. Ýþçëöêñöç îõóéà 

áèëìèðÿì. 

ÝÞÇÌÓÍÚÓÜÓ èñ. Áÿäíÿçÿðäÿí, ýþçÿýÿëìÿäÿí 

ãîðóíìàã ö÷öí òàõûëàí àüõàëëû, 

ãàðà ìóíúóã. Áîéíóíà ýþçìóíúóüó òàõìàã. 

– Àü ãî÷ëàðûí áîéóíëàðûíäàí àðà-ñûðà ýþçìóíúóüó 

âÿ éàøûë ìåøèíäÿí òèêèëìèø è÷è äóàëû 

ö÷êöíú ïèòèê àñàðäûëàð. Ù.Ñàðàáñêè. Èíúÿ õàíûì 

÷îõ ãûñãàíûð áèçèì éàìàí íÿçÿðëÿðäÿí; 

Áîéíóíäàêû èïÿê ñàïà ýþçìóíúóüó òàõûð ùÿðäÿí. 

Ñ.Âóðüóí. Ýþçìóíúóüó áàüëàäû; Êÿùÿðèí 

áèð÷ÿéèíÿ. Ð.Ðçà. 

ÝÞÇÌÓÍÚÓÃËÓ ñèô. Ýþçìóíúóüó òàõìûø, 

ýþçìóíúóüó îëàí. Ýþçìóíúóãëó óøàã. 

ÝÞÇÎÒÓ èñ. áîò. ×ÿìÿíëèêëÿðäÿ áèòÿí ÷è- 

÷ÿêëè áèð îò áèòêèñè. 

ÝÞÇÑÖÇ ñèô. Ýþçö ýþðìÿéÿí, êîð. Ýþçñöç 

ãîúà. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Áèð ùÿãèãÿòäèð, 

èøòÿ ýþçñöçëÿð; Êîð îëóð, íóðè-ùÿããè ýþðìÿçëÿð. 

Ù.Úàâèä. ..Ñèç î çàâàëëû ýþçñöçö õÿñòÿõàíàéà 

àïàðûðñûíûç, éàõóä îðàäàí ýÿòèðèðñèíèç. 

Ñ.Ùöñåéí. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. Äàüäÿðÿíè 

äîëàííàì; Äÿðéà êèìè áóëàííàì; 

Ýþçëÿðèì ñÿíÿ ãóðáàí; Ìÿí ýþçñöç äÿ äîëàííàì. 


ÝÞÇÑÖÇËÖÊ èñ. Ýþçö ýþðìÿéÿí àäàìûí 

ùàëû; êîðëóã. Ýþçñöçëöê ïèñ äÿðääèð. – |Ìÿñìÿ:] 

[ßðèìýèë] ýþçñöçëöê áÿäáÿõòëèéèíè, 

êîðëóã ôÿëàêÿòèíè þçëÿðè ö÷öí áèð íåìÿò ùåñàá 

åäèðäèëÿð. Ñ.Ùöñåéí. 

ÝÞÇÓÚÓ çÿðô Ýþçöíöí óúó èëÿ; ãóøáàõûøû, 

þòÿðè. Ýþçóúó áàõìàã. Ýþçóúó ñöçìÿê. – 

Ãóðáàíè ýþçóúó îíëàðû ýþðäö. “Ãóðáàíè”. 

Âàãèô ýåéèíèá îòàãäàí ÷ûõäû âÿ éåíÿ ýþçóúó 

àðâàäûíû ñöçäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ýþçóúó ãûçà 

äèããÿò åëÿéÿí Ñóðõàé .. ùåéðàí îëóðäó. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÝÞÇÖÀÚ áàõ àúýþç. Ýþçöàú óøàã. 

ÝÞÇÖÀÚËÛÃ áàõ àúýþçëöê. 

ÝÞÇÖÀ×ÛÃ áàõ à÷ûãýþç. Ýþçöà÷ûã 

àäàì. – Èíìèðÿ ìÿùÿëëÿñèíèí úàìààòû ýþçöà÷ûã 

úàìààò èäè. Í.Íÿðèìàíîâ. [ßìèðõàí Ùèäàéÿòÿ:] 

Ìÿíè áàüûøëà, àíàí ñÿíäÿí ýþçöà÷ûãäûð. 


ÝÞÇÖÀ×ÛÃËÛÃ áàõ à÷ûãýþçëöëöê. Óñòà 

áó îüëàíûí ýþçöà÷ûãëûüûíû ãèéìÿòëÿíäèðÿðÿê: 

– Ñÿí ùàãëûñàí, – äåäè. ß.Ñàäûã.

ÝÞÇÖÁÀÜËÛ 

ÝÞÇÖÁÀÜËÛ ñèô. âÿ çÿðô 1. Ýþçëÿðè áàüëàíìûø, 

ñàðûíìûø ùàëäà (îëàí). ßñèðè ýþçöáàüëû 

ýÿòèðäèëÿð. 

2. ìÿú. Ùå÷ áèð øåéäÿí õÿáÿðè îëìàéàí, 

áèëèêúÿ, çåùíè èíêèøàôúà, ìÿäÿíèééÿòúÿ ýåðè 

ãàëìûø (ýþçöà÷ûã ÿêñè). Ýþçöáàüëû ãàëìàã. 

– [Àòàøà] åëÿ ýÿëèðäè êè, Ìöðñÿë ýþçöáàüëû, 

áèëèêñèç áèð êÿíä óøàüûäûð. ß.Âÿëèéåâ. [Âàùèä:] 

Àíàì-àòàì áó âàõòàäÿê ìÿíè, äåìÿê 

îëàð êè, ýþçöáàüëû ñàõëàéûáëàð.. È.Ùöñåéíîâ. 

ÝÞÇÖÁÀÜËÛÚÀ ñèô. âÿ çÿðô Ýþçö áàüëû 

îëäóüó ùàëäà, ýþçëÿðèíè éóìàðàã; ýþçöéóìóëó. 

Òÿçÿ ïðèñòàâ êÿíäëèëÿð ö÷öí ýþçöáàüëûúà 

ìèñàëûíäà èäè. ß.Âÿëèéåâ. // á à õ ýþçöáàüëû. 

ÝÞÇÖÁÀÜËÛÚÀËÛÃ áàõ ýþçöáàüëûëûã. 

ÝÞÇÖÁÀÜËÛËÛÃ èñ. Ùå÷ áèð øåéäÿí õÿáÿðè 

îëìàìà, áèëèêúÿ, èíêèøàôúà, ìÿäÿíèééÿòúÿ 

ýåðèëèê (ýþçöà÷ûãëûã ÿêñè). 

ÝÞÇÖÄÀÐ áàõ äàðýþç. 

ÝÞÇÖÄÀÐËÛÃ áàõ äàðýþçëöê. 

ÝÞÇÖÄÎÉÌÀÇ ñèô. Ùå÷ øåéäÿí ýþçö 

äîéìàéàí; òàìàùêàð, àúýþç. Ýþçöäîéìàç 

àäàì. 

ÝÞÇÖÄÎÉÌÀÇËÛÃ èñ. Ùå÷ øåéäÿí ýþçö 

äîéìàìà; òàìàùêàðëûã, àúýþçëöê. 

ÝÞÇÖÈÒÈ áàõ èòèýþç(ëö). 

ÝÞÇÖÈÒÈËÈÊ áàõ èòèýþçëöëöê. 

ÝÞÇÖÊÞËÝßËÈ ñèô. âÿ çÿðô Áèðèíèí éàíûíäà 

åéáè, ãöñóðó, íþãñàíû îëàí, äèëè ãûñà 

îëàí. Ýþçöêþëýÿëè àäàì. – [Ëåéëÿê] ..àüàñûíûí 

ìöãàáèëèíäÿ ýþçöêþëýÿëè îëìàìàüà ÷àëûøûðäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Êÿíýÿðëè âåðäèéè ñþçÿ ÿìÿë 

åëÿìÿäèéè ö÷öí Ìèðçÿ Úÿìèëèí éàíûíäà ýþçöêþëýÿëè 

èäè. ß.Âÿëèéåâ. Êèì áèëèð, áó øàéèÿäÿí 

ñîíðà áÿëêÿ Ñÿìÿäèí öñòöíÿ àéàã àëàí, îíó 

ýþçöêþëýÿëè åëÿìÿéÿ ÷àëûøàí áàøãà àäàìëàð 

äà âàðäû. È.Ùöñåéíîâ. 

ÝÞÇÖÊÞËÝßËÈËÈÊ èñ. Ýþçöêþëýÿëè àäàìûí 

ùàëû; äèëèãûñàëûã, åéèáëèëèê, ãöñóðëóëóã, 

íþãñàíëûëûã. 

ÝÞÇÖÃÛÏÛÃ ñèô. 1. Ýþçëÿðè òàì à÷ûëà áèëìÿéÿí, 

ýþçëÿðè éàðûéóìóëó îëàí. // Êèðïèêëÿðèíè 

òåç-òåç äþéÿí, ýþçëÿðèíè òåç-òåç ãûðïàí. 

2. ìÿú. Ùÿð øåéäÿí ãîðõàí, ñÿêñÿíÿí, äèêñèíÿí; 

ãîðõàã, úÿñàðÿòñèç. [Äÿìèð:] Õîôëóäó, 

– äåäè. – Éåòèì îëóá, ýþçöãûïûã îëóá. Úàéíàüûíà 

êå÷èðòäèéè øåéè úÿìè-àëÿì òþêöëñÿ äÿ, îííàí 

àëà áèëìÿç. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ÝÞÇÖÉÓÌÓËÓ 

ÝÞÇÖÃÛÏÛÃËÛÃ èñ. 1. Ýþçëÿðèí òàì à÷ûëà 

áèëìÿìÿñè, éàðûéóìóëó îëìàñû. // Êèðïèêëÿðèíè 

òåç-òåç ãûðïìà õàñèééÿòè. 

2. ìÿú. Ùÿð øåéäÿí ãîðõìà, ñÿêñÿíìÿ, 

äèêñèíìÿ; ãîðõàãëûã, àüúèéÿðëèê. 

ÝÞÇÖÃÛÐÏÛÃ áàõ ýþçöãûïûã. Ýþðäöí 

ýþçöãûðïûã, ñÿí äÿ îë ýþçöãûðïûã. (Àòà. ñþçö). 

ÝÞÇÖÃÛÐÏÛÃËÛÃ áàõ ýþçöãûïûãëûã. 

ÝÞÇÖÌ×ÛÕÄÛ: ýþçöì÷ûõäûéà ñàëìàã 

– éåðëè-éåðñèç, ùàãëû-ùàãñûç äàíëàìàã, òþùìÿò 

åòìÿê, èíúèòìÿê, ÿçèééÿò âåðìÿê. Óøàüû 

ýþçöì÷ûõäûéà ñàëìàã. – Áó Ïàñû äà éàçûüû 

ëàï ýþçöì÷ûõäûéà ñàëûáäûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

[Ðàìàçàí] ùÿð çàìàí Òàùèðè äàíëàìàüà, 

ýþçöì÷ûõäûéà ñàëìàüà áÿùàíÿ àõòàðàúàã âÿ 

þç õîøó èëÿ èøäÿí áîéóí ãà÷ûðûá, êÿíäëÿðèíÿ 

ãàéûòìàüûíà ñÿáÿá îëàúàãäûð. Ì.Ùöñåéí. 

[Ñÿðâèíàç Øàùïÿðèéÿ:] Ùöììÿò ñÿíèí ôèòâàíëà 

íå÷ÿëÿðèíè ýþçöì÷ûõäûéà ñàëäû, .. íÿ 

áèëèì, òóòäóðäó. Á.Áàéðàìîâ. 

ÝÞÇÖÒÎÕ ñèô. Ùå÷ áèð øåéäÿ òàìàùû îëìàéàí, 

àçà ãàíå îëàí, òàìàùêàð îëìàéàí 

(àúýþç ÿêñè). Ýþçöòîõ àäàì. 

ÝÞÇÖÒÎÕËÓÃ èñ. Ýþçöòîõ àäàìûí õàñèééÿòè 

(àúýþçëöê ÿêñè). 

ÝÞÇÖÉÀØËÛ ñèô. Ýþçëÿðè éàøàðìûø îëàí, 

ýþçëÿðèíäÿí éàø àõàí; àüëàð. Ýþçöéàøëû óøàã. 

// Çÿðô ìÿíàñûíäà. Äàèì àüëàéàí àäàì ùàããûíäà. 

Áè÷àðÿ Ìÿøÿäè ßñýÿð èíäè ö÷ ýöí èäè êè, 

ýþçöéàøëû .. àíàñûíà áàëàëàðûíûí ÿùâàëûíà àëûøûðäû. 

Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. [Äÿðâèø:] Ýþçöéàøëû, úèéÿðè 

àòÿøëè îúàüûí ãûðàüûíäà ãàëäûì. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

Ãîøóí êå÷èá ýåòäè. Àðõàñûíúà äà 

áèð ñöðö óøàã âÿ ýþçöéàøëû ãàäûíëàð òîç ãîïàðàðàã 

éöéöðöðäö(ëÿð). ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÝÞÇÖÉÀØËÛËÛÃ èñ. Ýþçöéàøëû àäàìûí 

ùàë âÿ âÿçèééÿòè. 

ÝÞÇÖÉÓÌÓÃ áàõ ýþçöéóìóëó. 

ÝÞÇÖÉÓÌÓÃËÓÃ áàõ ýþçöéóìóëóëóã. 

ÝÞÇÖÉÓÌÓËÓ ñèô. âÿ çÿðô 1. Ýþçëÿðè 

éóìóëó, ýþçëÿðè áàüëû. Ýþçöéóìóëó õÿñòÿ. 

– [Áàùàð:] Éàõøû, áÿñ ýþçöéóìóëó îòóðóì 


2. ìÿú. Êîð-êîðóíà, äöøöíìÿäÿí, ùå÷ áèð 

øåéäÿí õÿáÿðñèç. [Àüàáÿéèì:] Êèðè, àé äàéÿ, 

áÿõòèíèí ãÿäðèíè áèëìÿìèñÿí, äöíéàéà ýþçöéóìóëó 

ýÿëèá, ýþçöéóìóëó äà ýåäÿúÿêñÿí!.. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ìÿøÿäè Ùåéäÿð ãàðäàøû êèìè 

295

ÝÞÇÖÉÓÌÓËÓËÓÃ 

Ñÿìÿä äàéûéà öðÿêäÿí èíàíûá, äàëûíúà ýþçöéóìóëó 

ýåäÿíëÿðäÿí èäè. Á.Òàëûáëû. 

3. ìÿú. Ùå÷ áèð ÷ÿòèíëèê ÷ÿêìÿäÿí, ÷îõ 

àñàíúà, àñàíëûãëà. Ìÿñÿëÿíè ýþçöéóìóëó ùÿëë 

åòìÿê. 

ÝÞÇÖÉÓÌÓËÓËÓÃ èñ. Ùå÷ áèð øåéäÿí 

õÿáÿðè îëìàìà; õÿáÿðñèçëèê. 

ÝÞÇÉÀØÀÐÄÀÍ, ÝÞÇÉÀØÀÐÄÛÚÛ ñèô. 

Ýþçäÿí éàø àõìàñûíà ñÿáÿá îëàí, ýþçö éàøàðäàí. 

Ýþçéàøàðäûúû ãàçëàð. 

ÝÞÇÉÀØÀÐÄÛÚÛËÛÃ èñ. Ýþçéàøàðäûúû øåéèí 

õàññÿñè. Ãàçûí ýþçéàøàðäûúûëûã õöñóñèééÿòè. 

ÝÞÇÉÎÐÓÚÓ ñèô. Éåêíÿñÿãëèéè, ðÿíýëÿðèíèí 

óéüóíñóçëóüó âÿ ñ.-éÿ ýþðÿ ýþçö éîðàí, 

÷îõ áàõìàã ìöìêöí îëìàéàí. Ýþçéîðóúó 

áîç ñÿùðà. 

ÝÞÇÉÎÐÓÚÓËÓÃ èñ. Ýþçö éîðàí øåéèí 

õàññÿñè; ýþçö éîðìà. 

ÝÓÌÁ òÿãë. È÷èáîø áèð øåéè âóðäóãäà ÷ûõàí 

ñÿñ. 

ÝÓÌÁÓËÄÀÌÀ “Ýóìáóëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÓÌÁÓËÄÀÌÀÃ ô. Ýóìáóëòó ñÿñè ÷ûõàðìàã, 

ýóìá åëÿìÿê. ×ÿëëÿê éåðÿ äöøöá 

ýóìáóëäàäû. – Ãàëõàí ýóìáóëäàéàð, øÿìøèðëÿð 

îéíàð. Àøûã Àáäóëëà. 

ÝÓÌÁÓËÄÀÒÌÀ “Ýóìáóëäàòìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÝÓÌÁÓËÄÀÒÌÀÃ ô. Ýóìáóëòó ñÿñè ÷ûõàðìàñûíà 

ñÿáÿá âÿ éà âàñèòÿ îëìàã. Ëÿéÿíè 

éåðÿ ñàëûá ýóìáóëäàòìàã. Àéàãëàðû èëÿ äþøÿìÿíè 

ýóìáóëäàòìàã. // Åéíè ìÿíàäà íàüàðà, 

òÿáèë âÿ ñ. ùàããûíäà. ..Äÿô÷è úóøà ýÿëèá, 

âàð ýöúö èëÿ äÿôèíè ýóìáóëäàäûðäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÝÓÌÁÓËÒÓ òÿãë. Àüûð áèð øåé äöøäöêäÿ, 

éàõóä áèð øåéÿ äÿéäèêäÿ ÷ûõàí ÷îõ áÿðê, áîüóã 

ñÿñ. Ýåúÿäÿí õåéëè êå÷ìèø áàúàäàí ýóìáóëòó 

èëÿ áèð øåé è÷ÿðè äöøäö. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Àüàúëàð ýóìáóëòó èëÿ ãàòàðûí ùÿð èêè òÿðÿôèíäÿ 

éåðÿ äöøäö. Ã.Èëêèí. // Òÿáèë, íàüàðà, äÿô âÿ á. 

çÿðáëè ìóñèãè àëÿòëÿðè ÷àëûíàðêÿí ÷ûõàí ñÿñ. 

Ñèíúëÿðèí àìàíñûç úèíýèëòèñè, òÿáèëëÿðèí ìöäùèø 

ýóìáóëòóñó ýþéÿ éöêñÿëèð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

// á à õ ýóðóëòó 1-úè ìÿíàäà. ..Óçàãëàðäàí 

àðàáèð òîï ìÿðìèëÿðèíèí ýóìáóëòóñó 

åøèäèëèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÝÓÌ-ÝÓÌ òÿãë. Áèð øåé äöøÿðÿê áèð éåðÿ 

äÿéäèêäÿ ùàñèë îëàí áîüóã ñÿñ. Ýóì-ýóì 

ýóìáóëäàìàã. – ..Éàüìóð àëà÷ûüûí êå÷ÿëÿðèíè 

ýóì-ýóì ãàì÷ûëàéûðäû. À.Øàèã. 

296 

ÝÓÐ 

ÝÓÌÓÐ-ÝÓÌÓÐ áàõ ýóì-ýóì. 

Ýóìóð-ýóìóð ýóìóðëàíìàã. 

ÝÓÌÓÐËÀÍÌÀ “Ýóìóðëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÓÌÓÐËÀÍÌÀÃ ô. Ýóìóð-ýóìóð ñÿñ 

÷ûõàðòìàã. Ãî÷ Êîðîüëó íàëÿñèíäÿí; Äàüëàð 

ýóìóð-ýóìóðëàíûð. “Êîðîüëó”. 

ÝÓÏ òÿãë. Éóõàðûäàí äöøÿí àüûð øåéèí ÷ûõàðäûüû 

ñÿñ. Öðÿéè ýóï åëÿìÿê – àíñûçûí 

ïèñ áèð ùàäèñÿäÿí, õÿáÿðäÿí ãîðõìàã, öðÿéè 

äöøìÿê. [Ìîçàëàí áÿé:] Öðÿéèì ÿââÿë áèð 

ýóï åëÿäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. ßñÿäèí öðÿéè ýóï 

åëÿéèá äþéöíöðäö. Á.Òàëûáëû. 

ÝÓÏ-ÝÓÏ òÿãë. 1. Àéàüûí éåðÿ òåç-òåç äÿéìÿñèíäÿí 

ùàñèë îëàí ñÿñ. Áèð ôèíúàí ÷àé è÷ÿðè÷ìÿç 

ïèëëÿêÿíëÿðè ýóï-ýóï áàøûàøàüû åíäèì. 

À.Øàèã. 

2. Öðÿê äþéöíòöñöíöí ñÿñè. Öðÿéè ýóïýóï 

äþéöíöð. – Ýóï-ýóï äþéöíöá äàðûëäû 

áàüðûì! Ì.ß.Ñàáèð. 

ÝÓÏÏÀÝÓÏ áàõ ýóï-ýóï. Öðÿéè ýóïïàýóï 

äþéöíöð. 

ÝÓÏÏÓËÄÀÌÀ “Ýóïïóëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÓÏÏÓËÄÀÌÀÃ ô. Ýóïïóëòó ñÿñè ÷ûõàðìàã. 

ÝÓÏÏÓËÄÀÒÌÀ “Ýóïïóëäàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÓÏÏÓËÄÀÒÌÀÃ èúá. Ýóïïóëòó ñÿñè ÷ûõàðìàñûíà 

ñÿáÿá îëìàã. ×àéäàíû éåðÿ ñàëûá 

ýóïïóëäàòìàã. 

ÝÓÏÏÓËÒÓ èñ. 1. Ýóï-ýóï ñÿñè. Åøèòäèëÿð 

áèðäÿí àò ùÿíèðòèñè; Ñèëàù øàããûëòûñû, ýóïïóëòó 

ñÿñè. Ù.Ê.Ñàíûëû. Êîìïðåññîð ñòàíñèéàñûíäàí 

ýÿëÿí éåêíÿñÿã ýóïïóëòóíóí àðàñû 

êÿñèëìèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

2. ìÿú. Ùÿéÿúàí, ÿíäèøÿ ìÿíàñûíäà. [Ðçàãóëóõàí:] 

Èêè ýöíäöð êè, öðÿéèìäÿ áèð ýóïïóëòó 

âàðäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÝÓÏÑÀÌÀ “Ýóïñàìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÓÏÑÀÌÀÃ ô. Áèðäÿí øèääÿòëÿ âóðìàã, 

èëèøäèðìÿê. Íÿðèìàí .. äàøû âàð ýöúö èëÿ Ðîáåðòèí 

áàøûíà ýóïñàäû.. Ìèð Úÿëàë. 

ÝÓÐ ñèô. 1. Ýöúëö, ãöââÿòëè, øèääÿòëè. Ýöíÿøèí 

ýóð øöàëàðû. – Îúàüû ýóð (ç.) ãàëàäû; 

Ýöíîðòàéà ùàçûð îëäó ÷ûüûðòìà. Ð.Ðçà. 

Öôöãäÿí, áóëóäëàð àðàñûíäàí ìåøÿíèí öçÿðèíÿ 

àëîâ ðÿíýèíäÿ ýóð øöàëàð ÷èëÿíèðäè. 

È.Ùöñåéíîâ. // Áÿðê. Îúàã ýóð (ç.) éàíûð. 

// Ãûçüûí. Ýóð àëâåð ýåäèð. 

2. Áîë âÿ ãöââÿòëè, ýöúëö, úîøãóí. Ýóð ÷àé. 

Ýóð ÷åøìÿ. – Ñÿðèí ýþëëÿð, äÿðèí ÷àéëàð êå÷-

ÝÓÐÙÀÝÓÐ 

ÝÓÐÓËÄÀÒÌÀÃ 

ìèøÿì; Áóëàãëàðûí ýóð ñóéóíäàí è÷ìèøÿì. 


3. Ýöúëö, ãàëûí. [Àíàòîëóíóí] ýóð ñÿñèíäÿí 

ïÿíúÿðÿëÿðèí øöøÿëÿðè úèíýèëäÿäè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

4. Ãàëûí, ñûõ. [Õÿäèúÿíèí] ..ýóð ñà÷ëàðû 

íÿçÿð-äèããÿòè úÿëá åäèðäè. È.Ùöñåéíîâ. Ãàøãàíûí 

ýóð éàëû äîüðóäàí äà äÿíèç êèìè ëÿïÿëÿíèðäè. 


5. ×îõ àäàì îëàí, ãÿëÿáÿëèê, ñÿñ-êöéëö; 

ýåäèø-ýÿëèø, ùÿðÿêÿò ÷îõ îëàí, èçäèùàìëû. Ýóð 

áàçàð. Ýóð øÿùÿð. 

ýóð-ýóð çÿðô 1) ýóðóëòó èëÿ, áîë âÿ ýöúëö 

÷ûõàí âÿ éà àõàí ñóéóí ÷ûõàðäûüû ñÿñ ùàããûíäà. 

×àé ýóð-ýóð àõûð; 2) àëûøàðàã, øèääÿòëÿ. 

Îúàã ýóð-ýóð éàíûð. 

◊ Ýóð-ýóð ýóðóëäàìàã ìÿú. – øþùðÿòè 

àëÿìÿ éàéûëìàã, ìÿøùóð îëìàã, ìÿøùóðëàøìàã. 

Àüûð òîïëàð êèìè ýóð-ýóð ýóðóëäà; Äàèì 

äþéöøêÿí îë, äàèì ãûâðàã îë! Ì.Ìöøôèã. 

ÝÓÐÙÀÝÓÐ çÿðô 1. Øèääÿòëÿ, ýóðóëòó èëÿ. 

Ìàðò àéûíûí ÿââÿëëÿðè îëìàñûíà áàõìàéàðàã, 

äÿìèð ñîáà ýóðùàýóð éàíûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

2. Ýóðóëòó èëÿ, áÿðê ñÿñ ÷ûõàðàðàã. Áèð ïàðà 

åâëÿðäÿ óøàãëàðûí àòàñû ÷àõìàãëû òöôÿíýè 

äîëäóðóá ýóðùàýóð èëÿ ýöëëÿ àòàðäû.. Ù.Ñàðàáñêè. 

[Ìÿëÿê] ..ñÿíÿéè áóëàüà ñþéêÿäè, ñó ýóðùàýóð 

ñÿíÿéÿ äîëäó. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

ÝÓÐËÀÌÀ “Ýóðëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÓÐËÀÌÀÃ ô. 1. Áÿðêäÿí ñÿñëÿíìÿê, 

ýóðóëòó ãîïàðìàã, ýóðóëäàìàã. Ùèääÿò èëÿ 

ðóçèýàð ýóðëàð; Ãàð ïàð÷àëàðû ñÿìàéà ôûðëàð. 

À.Øàèã. // Åéíè ìÿíàäà îäëó ñèëàùëàð ùàããûíäà. 

Ìèíîìéîòëàð ýóðëàäû. Óçàãâóðàí òîïëàð 

àðàìñûç ýóðëàéûðäû. // Åéíè ìÿíàäà ýóðóëòóëó 

ñÿñ ÷ûõàðàí ÷àëüû àëÿòëÿðè ùàããûíäà. Òÿáèë ýóðëàäû. 

– Øåéïóðëàð ýóðëàäû, îâ áèòäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ãàúàð:] Ýóðëàñûí äàüëàðäà øåéïóðóí 

ñÿñè; Ñàáàù àëûíìàëû Øóøà ãÿëÿñè! Ñ.Âóðüóí. 

2. Ãàëûí âÿ ýöúëö ñÿñ ÷ûõàðìàã, áó úöð 

ñÿñëÿ äàíûøìàã. Ãîúà ýóðëàäû. – [Àéðûì ãûçûíûí] 

ýóðëàéàí (ô.ñèô.) ñÿñèíè ùÿð êÿñ åøèòñÿ èäè, 

îíóí áèð êèøè îëäóüóíà èíàíàðäû. À.Øàèã. 

// Áÿðê ñÿñëÿíìÿê. Áó ñóàëëàð áèðÿð-áèðÿð Äÿìèðãàéàíûí 

ãóëàüûíäà ýóðëàéûðäû. Ù.Íÿçÿðëè. 

3. ìÿú. Ýöúëö áèð ãöââÿ èëÿ áàøëàìàã, 

ãîïìàã. Ïÿíúÿðÿäÿí èçäèùàìà òàìàøà åäÿí 

õàíûìëàð, ãûçëàð 1825-úè èëäÿ áàø âåðìèø äåêàáðèñòëÿð 

öñéàíûíûí éåíè áèð ãöââÿòëÿ ýóðëàéàúàüûíäàí 

ãîðõóá òèð-òèð ÿñèðäèëÿð. 


ÝÓÐËÀÍÌÀ “Ýóðëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÓÐËÀÍÌÀÃ ô. Øèääÿòëÿíìÿê, ýöúëÿíìÿê. 

Îúàã äàùà äà ýóðëàíäû. 

ÝÓÐËÀØÌÀ “Ýóðëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÓÐËÀØÌÀÃ ô. 1. Äàùà äà ýóðóëòóëó îëìàã, 

ÿââÿëêèíäÿí ýóð ñÿñëÿíìÿê. Ñÿñè äàùà 

äà ýóðëàøûðäû. 

2. Øèääÿòëÿíìÿê, àðòìàã, ýöúëÿíìÿê. Îúàã 

äàùà äà ýóðëàøäû. Ñåë ýåòäèêúÿ ýóðëàøûðäû. 

ÝÓÐËÀÉÛÚÛ ñèô. Ýóðóëòó ñÿñè ÷ûõàðàí, 

ýóðëàéàí. 

ÝÓÐÏ òÿãë. Àüûð áèð øåé äöøäöêäÿ ÷ûõàí 

ñÿñ. 

◊ Öðÿéè ýóðï åëÿìÿê – áàõ öðÿéè ýóï 

åëÿìÿê (“ýóï”äà). 

ÝÓÐÏÀÄÀÍ çÿðô Ýóïïóëòó èëÿ, áèðäÿí, íàýàùàíè. 

Ýóðïàäàí äöøìÿê. 

ÝÓÐÑÀ×(ËÛ) ñèô. Ñà÷û ýóð îëàí, ãàëûíñà÷. 

Ýóðñà÷ëû ãûç. 

ÝÓÐÑÀ×(ËÛ)ËÛÃ èñ. Ãàëûíñà÷(ëû)ëûã. 

ÝÓÐÑßÑ(ËÈ) ñèô. Ñÿñè ýóð îëàí, ýóð ñÿñ 

÷ûõàðàí. Ýóðñÿñ(ëè) êèøè. 

ÝÓÐÑßÑ(ËÈ)ËÈÊ èñ. Ñÿñè ýóð îëìà. 

ÝÓÐØÀÄ ñèô. ×îõ áÿðê âÿ ñöðÿòëÿ éàüàí. 

..Ýóðøàä éàüìóð åùòèéàòñûç éîë÷óëàðû èñëàíìûø 

úöúÿéÿ äþíäÿðèð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Èñ. 

Ýóð éàüûø, øèääÿòëè éàüûø. Äÿëè äàüûí ÿòÿêëÿðèíäÿ 

ñåë âÿ ýóðøàääàí ñîíðà ýþëëÿð, ýþëìÿ- 

÷ÿëÿð ÿìÿëÿ ýÿëèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝÓÐÒÀÝÓÐÒ òÿãë. Îúàãäà, ñîáàäà îäóí, 

êþìöð, ãàç éàíàðêÿí ÷ûõàí ñÿñ. Îúàã ýóðòàýóðò 

ñàëäû. 

ÝÓÐÓËÄÀÉÛÚÛ ñèô. Ýóðóëòó ñàëàí, ýóðëàéàí, 

ýóð-ýóð åäÿí. 

◊ Ýóðóëäàéûúû ãàç êèì. – ùèäðîýåíèí îêñèýåíëÿ 

ãàðûøûüûíäàí àëûíàí ïàðòëàéûúû ãàç. 

ÝÓÐÓËÄÀÌÀ “Ýóðóëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÓÐÓËÄÀÌÀÃ áàõ ýóðëàìàã. Éàüìàñà 

äà ýóðóëäàéûð. (Ìÿñÿë). Äÿðèí äàðûñãàë 

äèáèíäÿ äÿðÿíèí; Ðÿä êèìè ýóðóëäàéûð 

áàëòàëàð. À.Ñÿùùÿò. Êöëÿê äàùà äà øèääÿòëÿíèð, 

éåðÿ ñÿðèëìèø Äèëøàäûí öçÿðèíäÿ ýóðóëäàéàðàã 

øàùèäè îëäóüó ôàúèÿíè õÿáÿð âåðèðäè. 


ÝÓÐÓËÄÀÒÌÀ “Ýóðóëäàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÓÐÓËÄÀÒÌÀÃ èúá. Ýóðóëäàìàñûíà ñÿáÿá 

îëìàã. [Òàùèð] ..þç ìÿùàðÿòèíè ýþñòÿðìÿê 

297

ÝÓÐÓËÒÓ 

ö÷öí áèð íå÷ÿ äÿôÿ ìîòîðó ýóðóëäàòäû... 


ÝÓÐÓËÒÓ èñ. 1. Áèð øåéèí ùÿðÿêÿòèíäÿí 

âÿ éà äöøìÿñèíäÿí ùàñèë îëàí ÷îõ áÿðê ãàðûøûã 

ñÿñ. – [Ìÿëèêìÿììÿä] ñöáùÿ éàâóã 

ýþðäö áèð ýóðóëòó, áèð íÿðèëòè ýÿëèð êè, éåð 

çÿëçÿëÿ åëÿéèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ñåë ýóðóëòó 

èëÿ àëà÷ûüûí è÷èíäÿí àõûá ýåäèðäè. À.Øàèã. 

2. Ãàðûøûãëûã, ÷àõíàøìà, ùàé-êöé. Êö÷ÿäÿ 

áþéöê áèð ýóðóëòó âàðäû. Ñ.Ùöñåéí. Ìöùàêèìÿ, 

øÿùÿðè òèòðÿäÿí õàðèãöëàäÿ ýóðóëòóëàð 

èëÿ áàøëàäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

◊ Ýóðóëòóéà âåðìÿê – ýöíàùû îëìàéàí 

áèð àäàìûí ìÿùâèíÿ ñÿáÿá îëìàã, áàäà âåðìÿê. 

Ýóðóëòóéà ýåòìÿê – ýöíàùû îëìàäàí 

ìÿùâ îëìàã, áàäà ýåòìÿê. 

ÝÓÐÓËÒÓËÓ ñèô. 1. Ýóðóëòóñó îëàí, ÷îõ 

ñÿñ ñàëàí, ýóðóëòó ñàëàí. Éàüûø íÿ ãÿäÿð ýóðóëòóëó 

(ç.) éàüñà, î ãÿäÿð ñîíðà ùàâà õîø âÿ 

àéäûí îëóð.. À.Äèâàíáÿéîüëó. Ñÿíäÿ ýóðóëòóëó 

áèð ÷àüëàéàí âàð; Áó äþíìÿç ÷àüëàéàí 

äóðìàäàí àõàð. Ì.Ìöøôèã. Ýóðóëòóëó 

àëãûø(ëàð) – óçóí ñöðÿí, ñöðÿêëè àëãûø(ëàð). 

Îüëàí âÿ ãûçëàðûí ñåâèíú âÿ ñÿñëÿðè, ýóðóëòóëó 

àëãûøëàðû ñàëîíó áöðöäö. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

2. Ñÿñ-êöé ÷îõ îëàí, ñÿñ-êöéëö, ýåäèøýÿëèø 

÷îõ îëàí, èçäèùàìëû. Ýóðóëòóëó ýåúÿ. 

Ýóðóëòóëó ìåéäàí. – [Íÿðýèç:] Ìÿí ÿââÿëëÿð 

òÿñÿââöðöìÿ ýÿòèðÿ áèëìèðäèì êè, ýóðóëòóëó 

øÿùÿð ùÿéàòûíäàí ñîíðà êÿíääÿ íåúÿ äîëàíàúàì. 


3. ìÿú. Ùÿääèíäÿí àðòûã òÿíòÿíÿëè, áÿçÿêëè, 

äÿáäÿáÿëè, òÿìòÿðàãëû. Ýóðóëòóëó ñþçëÿð. 

ÝÓÐÓËÒÓËÓËÓÃ èñ. Ýóðóëòó ãîïàðàí 

àäàì âÿ éà øåéèí ùàëû. 

ÝÓÐÓËÒÓ-ÍßÐÈËÒÈ èñ. ×îõ áÿðê ñÿñêöé, 

ýóðóëòó. ×àéûí òÿðïÿòäèéè ãàéàëàð òîããóøóð, 

ýóðóëòó-íÿðèëòè ãîïàðûðäû. Á.Áàéðàìîâ. 

ÝÓÐÓËÒÓ-ÏÀÒÛËÒÛ áàõ ýóðóëòó-íÿðèëòè. 

Ýöíëÿðèí áèðèíäÿ ãîíøóìýèëäÿí ýóðóëòóïàòûëòû 

åøèòäèì. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÝÓÐÓÏÏÓËÒÓ áàõ ýóïïóëòó. ..Îðàäà 

áèð áåëÿ ìÿãàëÿ âàð èäè:“Ìèëëÿòè-èñëàìèééÿíèí 

èíùèòàòû”, éÿíè “ìöñÿëìàíëàðûí éóõàðûäàí 

ýóðóïïóëòó èëÿ àøàüû äöøìÿéè”. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÝÓØ [ôàðñ.] êëàñ. Ãóëàã. Áàðìàüûíäà õàòÿì, 

ýóøèíäÿ òÿíÿ; Ýèðåù-ýèðåù çöëôöí òþêÿ 

ýÿðäÿíÿ. Ì.Ï.Âàãèô. Ýóø åòìÿê êëàñ. – 

298 

ÝÓØßÍÈØÈÍ 

ãóëàã àñìàã. [Çåéä:] Ùàðóí, ýóø åò, áèð 

äÿì; Ëåéëàéÿ ìÿí áÿíäÿì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÝÓØß èñ. [ôàðñ.] 1. Êöíú, áóúàã. Îòàüûí 

ýóøÿñè. – Îíëàð ó÷óã òîéóã ùèíèíè ïàë÷ûãëàéûð 

âÿ ùÿéÿòèí áèð ýóøÿñèíÿ éàïûëìûø òÿçÿêëÿðè 

ãàëàüà éûüûðäûëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. [Ñÿëèì] 

áàøãà áèð ýóøÿéÿ éåðèäè. Á.Áàéðàìîâ. // Òèí, 

êöíú. Áèíàíûí ýóøÿñè. Ýóøÿ áàüëàìàã 

– èêè äèâàðûí êÿñèøäèéè éåðè ùþðìÿê, òèíè òèêìÿê. 

Áàø òÿðÿôäÿêè ýóøÿ áàüëàéàí óñòàíûí 

îõóìàüû àéðû áèð çþâã âåðèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Ùèññÿ, òÿðÿô, úÿùÿò. Àõøàì âàõòëàðû Õàíñàðàã 

øÿùÿðèíèí ìÿüðèá òÿðÿôè áåùèøòèí áèð 

ýóøÿñèíè éàäà ñàëûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

3. Ãÿëÿáÿëèê, èçäèùàìëû éåðäÿí óçàã îëàí 

ñàêèò éåð. [Ìîëëà Èáðàùèìõÿëèë:] Ìÿýÿð ìÿí 

þç èõòèéàðûìëà áåëÿ àáàäàíëûãäàí õàðèú, õÿëâÿò 

ýóøÿéÿ þçöìö ÷ÿêìèøÿì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[Ðçà:] Ìÿí éàâàøúà åâäÿí ÷ûõûá Óëäóçëà 

ùÿéÿòèí õÿëâÿò áèð ýóøÿñèíÿ ÷ÿêèëìèøäèì. 


4. Áþéöê áèð øåéèí è÷èíäÿ ìöÿééÿí ìÿãñÿä 

ö÷öí àéðûëìûø õöñóñè éåð, ùèññÿ. Ãÿçåòèí 

òÿíãèä ýóøÿñè. – Áàõ, áó èêèíúè îòàãäàêû ïÿðäÿëè 

ýóøÿëÿðè ýþðöðñöíöç, áóðàäà ñÿñ âåðÿúÿêñèíèç. 


5. ìóñ. Ìåëîäèéàíûí, íÿüìÿíèí ÿí òÿñèðëè 

ùèññÿñè, äÿñýàùëàðäà áèòêèí âÿ àéäûí ìåëîäèê 

ãóðóëóøà ìàëèê âîêàë-èíñòðóìåíòàë åïèçîä. 

Õàíÿíäÿëÿð îíóí ýóøÿëÿðèíè ÿçáÿð åäèá 

ìÿúëèñëÿðäÿ îõóéóðäóëàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ìóüàì – ùÿð ýóøÿñè ñèðëè, ñîðàãëû; Éîëà 

áÿíçÿéèð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

◊ Ãûðìûçû ýóøÿ – ñèéàñè âÿ ìÿäÿíè ìààðèô 

èøëÿðè ö÷öí àéðûëìûø, êèòàá, ïëàêàò âÿ ñ. 

èëÿ òÿúùèç îëóíìóø îòàã, éåð. Çàâîäóí ãûðìûçû 

ýóøÿñè. 

ÝÓØßÁßÍÄ èñ. [ôàðñ.] êþùí. Áèð øåéèí, éà 

òèêèëèíèí ýóøÿëÿðèíè áèðëÿøäèðìÿêäÿí þòðö 

ìåòàë âÿ éà áàøãà ìàòåðèàëëàðû áèðëÿøäèðìÿêäÿí 

þòðö ìåòàë ö÷áóúàã øÿêëèíäÿ áÿíä; êöíéÿ. 

ÝÓØßÄÀØÛ èñ. 1. Òèêèëÿðêÿí áèíàíûí òèíëÿðèíÿ 

ãîéóëàí âÿ áàøãà áöòöí äàøëàðûí ãîéóëìàñû 

ö÷öí ÿñàñ îëàí äàø. Ýóøÿäàøû éåðäÿ 

ãàëìàç. (Àòà. ñþçö). 

2. ìÿú. êèò. ßñàñ, áàøëûúà èäåéà, ÷ûõûø íþãòÿñè. 

ÝÓØßÍÈØÈÍ èñ. [ôàðñ.] Úÿìèééÿòäÿí, 

àäàìëàðäàí ãà÷àí àäàì; àñêåò, çàùèä. 

Ýóøÿíèøèí îëìàã – áèð éåðäÿ ãàïàíûá

ÝÓØßÍÈØÈÍËÈÊ 

ãàëìàã, åâäÿí áàéûðà ÷ûõìàìàã. [Øàù:] Ìÿí 

îíà Ìàçàíäàðàí ùþêóìÿòèíè âåðìèøÿì, 

ýåäèá ÿéëÿøèá îðàäà, îëóá ýóøÿíèøèí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

// Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ýóøÿíèøèí áèð 

àäàìäûð; Õåéðÿ, øÿðÿ éàðàìàç. Ì.Ìöøôèã. 

ÝÓØßÍÈØÈÍËÈÊ èñ. Ýóøÿíèøèí àäàìûí 

ùàëû; àñêåòëèê, çàùèäëèê. 

ÝÓÂÓËÄÀÌÀ “Ýóâóëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÝÓÂÓËÄÀÌÀÃ ô. Ýóâóëòó ñÿñè ÷ûõàðìàã, 

óüóëäàìàã. Áóäóð øèìàë éåëè ãîïóá 

ýóâóëäàð; Ñöðöêëÿéèá áóëóäëàðû âûéûëäàð. 

À.Ñÿùùÿò. Äàøëàð ñÿñëÿíèð, ãàëûí ìåøÿëÿð 

ýóâóëäàéûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝÓÂÓËÒÓ èñ. Ýåíèø ñàùÿíè ÿùàòÿ åäÿí 

äÿùøÿòëè ñÿñ; óüóëòó. 

ÝÓÉÀ, ÝÓÉÀ ÊÈ áàüë. Ñàíêè, åëÿ áèë. Ýóéà 

áèëìèðñÿí. – ..Àõóðóí è÷èíäÿ ýóéà êè, ôÿíÿ 

áöðöíìöø áèð øåé íà÷àëíèêèí ýþçöíÿ ñàòàøäû. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ìèðçÿ Ìóñòàôà úÿñàðÿòëÿ 

ýÿëèá îíóí ãàáàüûíäà ÿéëÿøäè, ýóéà êè, 

ùå÷ íàìÿùðÿì äåéèë. Å.Ñóëòàíîâ. [Éóñèô:] 

..Ýóéà Ýöëýÿç áàúû Ýöëáÿíèçÿ äåéèá êè, ìÿíèì 

ÿð åâèíäÿ îòóðìàüûì àõûðñûç øåéäèð. 


ÝÖÁÐß èñ. Áèòêèëÿðè äàùà éàõøû ãèäàëàíäûðìàã 

âÿ ìÿùñóëäàðëûüûíû àðòûðìàã ö÷öí 

òîðïàüà ãàòûëàí öçâè âÿ éà ãåéðè-öçâè ìàääÿ. 

Öçâè ýöáðÿ. Ìÿäÿí ýöáðÿñè. Òîðïàüà ýöáðÿ 

âåðìÿê. 

ÝÖÁÐßËßÌß “Ýöáðÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÁÐßËßÌßÊ ô. Òîðïàüà ýöáðÿ âåðìÿê. 

Òàðëàíû ýöáðÿëÿìÿê. 

ÝÖÁÐßËßÍÄÈÐÈËÌß “Ýöáðÿëÿíäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝÖÁÐßËßÍÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Ýöáðÿ 

âóðäóðóëìàã, ýöáðÿ ñÿïäèðèëìÿê. 

ÝÖÁÐßËßÍÄÈÐÌß “Ýöáðÿëÿíäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝÖÁÐßËßÍÄÈÐÌßÊ èúá. Ýöáðÿ âóðìàã, 

ýöáðÿ âåðìÿê. 

ÝÖÁÐßËßÍÌß “Ýöáðÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÁÐßËßÍÌßÊ ìÿúù. Ýöáðÿ âóðóëìàã, 

ýöáðÿ âåðèëìÿê. Òàðëà ýöáðÿëÿíäè. 

ÝÖÁÐßËßÒÌß “Ýöáðÿëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÁÐßËßÒÌßÊ èúá. Ýöáðÿ âåðäèðìÿê, 

ýöáðÿ âóðäóðìàã. Ñàùÿíè ýöáðÿëÿòìÿê. 

ÝÖÁÐßËÈ ñèô. Ýöáðÿñè îëàí, ýöáðÿ âåðèëìèø, 

ýöáðÿëÿíìèø. Ýöáðÿëè òîðïàã. 

ÝÖÚ 

ÝÖÁÐßÑßÏßÍ ñèô. ê.ò. Òîðïàüû ýöáðÿëÿéÿí; 

ýöáðÿâåðÿí. Ýöáðÿñÿïÿí ìàøûí. // Èñ. 

ìÿíàñûíäà. Ýöáðÿñÿïÿíè òÿìèð åòìÿê. 

ÝÖÁÐßÑÈÇ ñèô. Ýöáðÿ âåðèëìÿìèø, ýöáðÿñè 

îëìàéàí. Ýöáðÿñèç òîðïàã. 

ÝÖÚ èñ. 1. Úàíëûëàðûí ÿçÿëÿëÿðèíè ýÿðýèíëÿøäèðìÿ 

âàñèòÿñèëÿ ôèçèêè ùÿðÿêÿòëÿð åòìÿ 

ãàáèëèééÿòè; èíñàíûí (ùåéâàíûí) ôèçèêè åíåðæèñè, 

ãöââÿñè; ãöââÿ. Ýþðñöí ìÿí äÿëèíèí èíäè 

ýöúöíö. “Êîðîüëó”. Ýöúöíÿ áàõ, øÿëÿíè áàüëà. 

(Àòà. ñþçö). Ýöú àëìàã – ýöúëÿíìÿê, 

ãöââÿòëÿíìÿê. Øÿùðèéàðàì, ýöú àëûá, ãöââÿò 

àëûá åøãèìäÿí; Ìÿí ùóìà òÿê ó÷àðàì, ñèíÿñè 

ñóçàí ýåäÿðÿì. Øÿùðèéàð. Ýöú åòìÿê (åëÿìÿê) 

– áàõ ýöú âåðìÿê 1-úè ìÿíàäà. Ôÿëÿê 

çöëìöí ýåú åëÿð; Ýåú îëñà äà, ýöú åëÿð. 

(Áàéàòû). Ýöú ýÿëìÿê – áèð èøè ýöú èøëÿäÿðÿê 

ýþðìÿê. Ýöú âåðìÿê – 1) áèð øåéè ãàëäûðìàã 

âÿ éà éåðèíäÿí òÿðïÿòìÿê ö÷öí ôèçèêè 

ãöââÿ ñÿðô åòìÿê; 2) ýþðäöéö áèð èøè äàùà äà 

ýöúëÿíäèðìÿê. Äàíûøûüà ýöú âåðìÿê. – Ýöú 

âåðèð, åéëÿ êè, ìÿúìóÿ éàçàíëàð ýÿëÿíÿ.. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ýöú âóðìàã – áàõ ýöú 

âåðìÿê 1-úè ìÿíàäà. [Øÿðÿáàíû:] Ñÿí ýöú 

âåð! Ú.Úàááàðëû. Ýöúäÿí äöøìÿê – 1) ýöúöíö, 

ãöââÿòèíè èòèðìÿê, ýöúñöçëÿøìÿê; 

2) åòèáàðûíû, ãöââÿñèíè èòèðìÿê. Ýöúäÿí ñàëìàã 

– ýöúñöç åòìÿê, òàãÿòäÿí ñàëìàã. 

Õÿñòÿëèê îíó ýöúäÿí ñàëäû. Ýöúÿ ñàëìàã – 

1) çîð èøëÿòìÿêëÿ áèð øåéè ÿëäÿ åòìÿê, éàõóä 

ÿëäÿ åòìÿéÿ ÷àëûøìàã, çîðëà áèð øåéÿ ìÿúáóð 

åòìÿê. Ýöúÿ ñàëûá ÿëèíäÿí àëìàã. – Ãàëàëàð, 

àé ãàëàëàð; Ëà÷ûí îðäà áàëàëàð; Ëà÷ûí 

áàëàñûí âåðìÿç; Áÿëêÿ ýöúÿ ñàëàëàð. (Áàéàòû); 

2) ýöúö ÷àòìàéàí áèð øåéÿ ýöú âóðàðàã áÿäÿíèí 

áèð éåðèíè çÿäÿëÿìÿê. Áåëèíè ýöúÿ 

ñàëìàã. Ýöúö ÷àòìàã – áèð èøè ýþðÿ áèëìÿéÿ 

ãöââÿñè ÷àòìàã, ãöââÿñè äàõèëèíäÿ îëìàã; 

áàúàðìàã. Àíàíûí, ýþç éàøûíäàí ñàâàéû 

ùå÷ íÿéÿ ýöúö ÷àòìûðäû. Ì.Ùöñåéí. 

Ýöúö äöøìÿê – áàõ ýöúö ÷àòìàã. Èíäè 

äåéèí ýþðöì, î ãöââÿòëè ãîëëàðûí ýöúö äöøìÿéÿí 

ùàíñû áèð êàìàíäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ýöúö ýÿëäèêúÿ – áöòöí ýöúö èëÿ, áàúàðäûüû 

ãÿäÿð, âàð ãöââÿñè èëÿ. [Åéâàç êèøè] þçöíö 

èòèðìÿäè, ñàü ÿëè èëÿ ñîë ãîëóíà äîëàíàí èëàíûí 

áîüàçûíäàí òóòóá ýöúö ýÿëäèêúÿ ÷àéûí 

è÷èíÿ àòäû. ß.Âÿëèéåâ. 

299

ÝÖÚ 

2. Ãöââÿò, òàãÿò. ßëèíèí ýöúö éîõäóð. 

Ýöú ýÿòèðìÿê – ãöââÿòëÿíìÿê, àðòìàã, 

öñòöíÿ ýÿëìÿê. Õÿñòÿëèê ýöú ýÿòèðäè. Ýöúäÿí 

äöøìÿê – ãöââÿòè ýåòìÿê, òàãÿòäÿí 

äöøìÿê, çÿèôëÿøìÿê. Óñòàíûí àçàðû ýöíöýöíäÿí 

øèääÿòëÿíèðäè, áÿçÿí çÿèôëÿøèá ýöúäÿí 

äöøöðäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

3. Èøýþðìÿ ãàáèëèééÿòè, åíåðæè. Ìàøûíûí éöêãàëäûðìà 

ýöúö. Ñóéóí ýöúö. – Åë ýöúö, ñåë 

ýöúö. (Àòà. ñþçö). 

4. Áàúàðûã, ãàáèëèééÿò. Ýþñòÿðèð àëÿìÿ ùÿð 

èøäÿ áó ýöí þç ýöúöíö; Êàïèòàë ñàùèáèíèí 

ýþéëÿðÿ ÷ûõìàãäà öíö. Ì.Ìöøôèã. 

5. Ãöäðÿò, ãöââÿò. Äþâëÿòèí ýöúö. // Òÿñèð 

ãöââÿñè. Ñþçöí ýöúö. Äÿëèëëÿðèí ýöúö. 

6. Èíàíäûðìà ãàáèëèééÿòè, òÿñèð ãöââÿñè. 

Òÿáëèüàòûí ýöúö. Òÿðáèéÿíèí ýöúö. – Ñÿíÿòèí 

ýöúö îíóí ùÿéàòà òÿñèð ýöúö èëÿ þë÷öëìÿëèäèð. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ñþçöíöí ýöúöíö þçö äÿ áèëäè. 


7. Áèð øåéèí òÿçàùöð äÿðÿúÿñè; èíòåíñèâëèê, 

ýÿðýèíëèê. Ñÿñèí ýöúö. Êöëÿéèí ýöúö. Ïàðòëàéûøûí 

ýöúö. 

8. Ìàääè úÿùÿò, ïóë. Åâ òèêìÿéÿ ýöúöì 

éîõäóð. Ýöúö ÷àòìàã – ìàääè âÿçèééÿòè 

èìêàí âåðìÿê, áèð èøè ýþðìÿê ö÷öí ïóëó îëìàã. 

[Âåéñ:] Áåø ìèñãàëëûã øåéÿ ýöúöìöç 

÷àòìûð! ß.ßáöëùÿñÿí. 

9. Öñòöíëöê, ãöââÿ. Ýöú ýÿëìÿê (ýÿòèðìÿê) 

– öñòöí ýÿëìÿê, ãàëèá ýÿëìÿê. [Àõûðäà 

ãûç Ìÿëèêìÿììÿäÿ äåäè:] ..Áó äåâÿ ýöú 

ýÿëÿ áèëìÿéÿúÿêñÿí. (Íàüûë). Áèçèì Ñÿäÿô, 

Áàëàêèøè îüëóíà ýöú ýÿëäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

10. Ùöãóãè úÿùÿòäÿí ãöââÿéÿ ìàëèê îëìà; 

ñÿëàùèééÿò. Ìöãàâèëÿíèí ýöúö. Ýöúäÿí 

äöøìÿê, ýöúöíö èòèðìÿê ùöã. – ãöââÿäÿí 

äöøìÿê, äàùà ìÿúáóðè îëìàìàã. Ìöãàâèëÿ 

ýöúäÿí äöøäö. Ãàíóí ýöúöíö èòèðäè. Ýöúÿ 

ìèíìÿê ùöã. – ãöââÿéÿ ìèíìÿê, àðòûã ùàìû 

ö÷öí ìÿúáóðè îëìàã. Ãàíóí àéûí áèðèíäÿí 

ýöúÿ ìèíìèøäèð. 

11. Éàðäûì, êþìÿê. [Íà÷àëíèê:] Áÿé, ìÿí 

ýÿëìèøÿì êè, Íÿáèíè òóòàì. Áó èøäÿ ýÿðÿê 

ìÿíÿ ýöú âåðÿñÿí, ìÿí ñÿíñèç ùå÷ èø ýþðÿ 

áèëìÿðÿì. “Ãà÷àã Íÿáè”. 

12. Ìÿùñóë éåòèðìÿ, ýþéÿðòìÿ ãàáèëèééÿòè 

(òîðïàã ùàããûíäà). Òîðïàüûí ýöúö. Òîðïàã 

ýöúäÿí äöøöá. 

300 

ÝÖÚËßÍÄÈÐÌßÊ 

13. Áþéöê èñòåùñàë ãöââÿñèíÿ ìàëèê îëìà; 

ãöââÿ. Ôàáðèêèí ýöúö. Çàâîä áöòöí ýöúö èëÿ 

èøëÿéèð. 

14. Ýöúäöð øÿêëèíäÿ – ÷ÿòèíäèð, çîðäóð. 

Ýÿëÿí ÷îõ óçàãäà îëäóüó ö÷öí îíóí êèì îëäóüóíó 

ôÿðã åòìÿê ýöúäöð. Ñ.Ùöñåéí. 

15. Ýöúëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – çîðëà, ÷ÿòèíëèêëÿ, 

áöòöí ãöââÿñèíè òîïëàéàðàã. Ýöúëÿ éåðèìÿê. 

Ýöúëÿ äàíûøìàã. – Ãàëàëàð, ùà ãàëàëàð; 

Ãàëàäàí éîë ñàëàëàð; Àíàëàð áàëà âåðìÿç; 

Áÿëêÿ ýöúëÿ àëàëàð. (Áàéàòû). Òàâàíäàí àñûëìûø 

÷ûðàüûí ôèòèëèíè ãàëäûðàí îëìàäûüûíäàí, 

îòàã ýöúëÿ èøûãëàíûðäû. È.Øûõëû. 

16. Ýöúöíÿ øÿêëèíäÿ – éèéÿëèê ùàëäà îëàí 

èñèìëÿðäÿí âÿ íèñáÿò øÿêèë÷èëè øÿõñ ÿâÿçëèêëÿðèíäÿí 

ñîíðà ýÿëÿðÿê “...êþìÿéè èëÿ, 

...éàðäûìû èëÿ, ...àðõàëàíàðàã” ìÿíàñûíäà èøëÿäèëèð. 

Áèëèéèí ýöúöíÿ... 

ÝÖÚ-ÁßËÀ çÿðô ×îõ ÷ÿòèíëèêëÿ, áþéöê 

ÿçèééÿòëÿ; çîðëà. Ýöú-áÿëà îíëàðû ýÿòèðèá éîëà; 

Äåéèðÿì:– Àäûìà âóðìàéûí ëÿêÿ! Ñ.Ðöñòÿì. 

..Ñàðû êå÷è áèð ýöíö àúýþç-àúýþç ÷îõ éàìàí 

òûõäû, ýöú-áÿëà åâÿ äþíäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝÖÚßÍÄÈÐÌß “Ýöúÿíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÚßÍÄÈÐÌßÊ èúá. Ýöúÿíìÿéÿ, ýöú 

ñÿðô åòìÿéÿ ìÿúáóð åòìÿê. 

ÝÖÚßÍÌß “Ýöúÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÚßÍÌßÊ ô. 1. Ýöú ñÿðô åòìÿê, ýöú 

âóðìàã. Ñòîëó ãàëäûðìàã ö÷öí ýöúÿíìÿê. – 

..Äåéèá Ùàúû áèðäÿí áÿðê-áÿðê ýöúÿíäè; 

Éóìðóüó ßæäÿðèí àüçûíà åíäè. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

2. ìÿú. Úÿùä åòìÿê, ÷îõ ÷àëûøìàã. Ñÿðäàð 

Ðÿøèä áó ñîí ñþçöìöí úàâàáûíû âåðìÿê 

ö÷öí õåéëè ýöúÿíäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÝÖÚËßÌß “Ýöúëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÚËßÌßÊ áàõ ýöúÿíìÿê. Àò ÷àðìûõäàí 

àçàä îëàííàí ñîðà èñòÿäè áèð ýöúëÿñèí, 

ýþðäö éîõ, öñòöíäÿêè úàí áó úàíëàðäàí 

äåéèë. (Íàüûë). 

ÝÖÚËßÍÄÈÐÈÚÈ ñèô. õöñ. 1. Åëåêòðèê úÿðÿéàíûíûí 

ýÿðýèíëèéèíè âÿ éà ýöúöíö àðòûðìàüà 

ìÿõñóñ úèùàç, ãóðüó (òåëåôîí, ðàäèî âÿ ñ.-äÿ). 

2. Áèð øåéèí ãöââÿòèíè àðòûðìàã, áèð ïðîñåñèí 

ýåäèøèíè ýöúëÿíäèðìÿê ö÷öí èøëÿíÿí õöñóñè 

ìàääÿ, ïðåïàðàò. 

ÝÖÚËßÍÄÈÐÌß “Ýöúëÿíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÚËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Ýöúöíö àðòûðìàã, 

äàùà ýöúëö åòìÿê; ãöââÿòëÿíäèðìÿê. Ñÿñè 

ýöúëÿíäèðìÿê. Ìöäàôèÿíè ýöúëÿíäèðìÿê.

ÝÖÚËßÍÌß 

Äèããÿòè ýöúëÿíäèðìÿê. – Áèç ùÿð øåéäÿí 

ÿââÿë èíýèëèñ êîëîíèéà÷ûëûüû èëÿ ìöáàðèçÿíè 

ýöúëÿíäèðìÿëèéèê. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÝÖÚËßÍÌß “Ýöúëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÚËßÍÌßÊ ô. 1. Ýöúö, ãöââÿñè äàùà 

äà àðòìàã; ãöââÿòëÿíìÿê. Ãîøóí äàùà äà 

ýöúëÿíäè. – [Ùÿñÿí Ïàøà äåäè:] Õîòêàð ñàü 

îëñóí, Êîðîüëó áó ñààò ÷îõ ýöúëÿíèá. “Êîðîüëó”. 

2. Øèääÿòè, ýöúö àðòìàã. Ãàð ýöúëÿíèð. 

– Êöëÿê ýåò-ýåäÿ ýöúëÿíèð, ùàâà ãàðàëûðäû. 

ß.Âÿëèéåâ. Éàüûø ýåò-ýåäÿ äàùà äà ýöúëÿíèð. 


ÝÖÚËÖ ñèô. 1. Ôèçèêè ãöââÿñè ÷îõ îëàí, ôèçèêè 

úÿùÿòäÿí èíêèøàô åòìèø; ãöââÿëè (èíñàí 

âÿ ùåéâàí ùàããûíäà). Ýöúëö àäàì. Ýöúëö 

àò. – Ãîëëàð ýöúëö, ãîëëàð ýÿðýèí, àüûð äàøëàð; 

Ãàëäûðûëûð öôöãëÿðÿ. Ì.Ìöøôèã. [Ñåâèíú:] Áó 

ìöáàðèçÿäÿ ãàëèá ÷ûõìàã ö÷öí ýÿðÿê àüëûí 

èòè îëñóí, ãîëóí äà ýöúëö! Ç.Õÿëèë. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Ýöúëö, ãöââÿòëè àäàì. Ñÿí çÿëèë îë, 

åéáè éîõ, ãîé ýöúëö ÷ÿêñèí ëÿççÿòè. Ì.ß.Ñàáèð. 

Õåéð, áó ùå÷ îëìàç, ýöúëö ýöúñöçäÿí èíòèãàì 

àëìàç. Ù.Úàâèä. 

2. Ìþùêÿì, äàéàíûãëû, ñÿáàòëû, ìÿòàíÿòëè. 

Ýöúëö èðàäÿ. – “Ôûðëàíûð” ñþçöéëÿ î ýöúëö 

èíñàí; Ãûðäû ìþâùóìàòûí ñÿðò áóçëàðûíû. 


3. Éàõøû ñèëàùëàíìûø, áþéöê ìöäàôèÿ âÿ 

ùöúóì èìêàíëàðûíà ìàëèê îëàí. Ýöúëö îðäó. 

– [Íöøàáÿ:] Äöøìÿí ùÿì ýöúëöäöð, ùÿì äÿ 

ùèéëÿýÿð; Ãöââÿòëÿ, ùèéëÿéëÿ ãàçàíûð çÿôÿð. 

À.Øàèã. 

4. Áþéöê íöôóç ãöââÿñè îëàí; ãöäðÿòëè. 

Ýöúëö äþâëÿò. 

5. Øèääÿòëè, ãöââÿòëè, áÿðê. Ýöúëö èñòè. 

Ýöúëö èøûã. Ýöúëö àüðû. Ýöúëö øàõòà. – ßòðàô 

ýöúëö éàüûøäàí òÿðòÿìèç éóéóëìóøäó. 

Ñ.Âÿëèéåâ. // Áþéöê, äÿðèí. Ýöúëö àðçó. 

Ýöúëö ùèññ. Ýöúëö íèôðÿò. 

6. Èñòåäàäëû, áèëèêëè, áàúàðûãëû, ùàçûðëûãëû. 

Èíäè Áàêû íåôò ñÿíàéåñè, øþùðÿòè óçàãëàðà éàéûëìûø 

ýöúëö ìöòÿõÿññèñëÿðÿ ìàëèêäèð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

// Þç èøèíè éàõøû áèëÿí, éàõøû éåðèíÿ 

éåòèðÿí; áàúàðûãëû, ãàáèëèééÿòëè. Ýöúëö 

òÿëÿáÿ. Ýöúëö öçýö÷ö. Ýöúëö ïèàíî÷ó. // Éàõøû 

ìÿëóìàòëû, áèëèêëè. Ðóñúàäàí ýöúëöäöð. 

7. Áÿðê, ìþùêÿì. Ýöúëö çÿðáÿ. – Ãàïûéà 

ýöúëö áèð òÿïèê âóðäó. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÝÖÄÀÇ 

8. Áþéöê èñòåùñàë èìêàíëàðûíà âÿ ãöââÿñèíÿ 

ìàëèê îëàí. Ýöúëö çàâîä. 

9. Áþéöê òÿñèð ãöââÿñèíÿ ìàëèê îëàí; ÷îõ 

òÿñèðëè. Ýöúëö íèòã. Ýöúëö ñþç. 

10. Óçàãäàí åøèäèëÿí, ÷îõ áÿðê (ñÿñ ùàããûíäà). 

Ýöúëö ïàðòëàéûø ñÿñëÿðè ÿòðàôû áöðöäö, 

òîðïàã ýþéÿ ñîâðóëäó. Ñ.Âÿëèéåâ. 

11. Éàõøû ìÿùñóë âåðÿí, éàõøû ìÿùñóë éåòèðÿí; 

áÿðÿêÿòëè, ìöíáèò. Ýöúëö òîðïàã. // Éàõøû 

èíêèøàô åäÿí, òåç áþéöéÿí, òåç ìÿùñóë âåðÿí. 

Ýöúëö àüàú. 

ÝÖÚËÖÊ èñ.: ýöúëöê ÷ÿêìÿê – ÷ÿòèíëèê 

÷ÿêìÿê, ñÿé åòìÿê, ÷àëûøìàã. Óøàã úàâàá 

âåðìÿêäÿ ýöúëöê ÷ÿêèðäè. – [Úåéðàí:] [Åëäàð] 

ìÿíè ìÿøüóë åòìÿê ö÷öí ñþùáÿò ìþâçóñó 

áóëìàãäà ýöúëöê ÷ÿêèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÝÖÚËÖËÖÊ èñ. Ýöúëö àäàìûí, ùåéâàíûí 

âÿ éà øåéèí õöñóñèééÿòè, êåéôèééÿòè; ãöââÿòëèëèê. 

[Âÿçèð:] Òåéìóð àüàíûí ýöúëöëöéöíäÿí 

ñþç äöøäö, ùàìû áÿéëÿð äåäè êè, òàìàì 

Ëÿíêÿðàíäà Òåéìóð àüàäàí ýöúëö áèð êèìñÿíÿ 

òàïûëìàç.. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÝÖÚÞË×ßÍ áàõ ãöââÿòþë÷ÿí. 

ÝÖÚÞÒÖÐÖÚÖ èñ. õöñ. Ýöúö áèð àãðåãàòäàí 

áàøãà áèð àãðåãàòà, àãðåãàòûí áèð ùèññÿñèíäÿí 

äèýÿð ùèññÿñèíÿ þòöðìÿê ö÷öí ãàéûø, 

âàë âÿ ñ. 

ÝÖÚÑÖÇ ñèô. 1. Ýöúö, ôèçèêè ãöââÿñè îëìàéàí 

âÿ éà àç îëàí, ôèçèêè úÿùÿòäÿí èíêèøàô 

åòìÿìèø; ãöââÿñèç. Ýöúñöç àäàì. – [Àäèë:] 

Áèç [àòàìà] ñûüûíûðäûã, îíóí ýöúñöç ÿëèíäÿí 

ýöú àëûðäûã. Á.Áàéðàìîâ. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Ýöúñöç, ãöââÿòñèç àäàì. [Ìóñà:] Áèð äàùà 

ýöúñöçëÿðè ÷åéíÿéèá ÿçìÿñèíëÿð, àðòûã àíëàñûíëàð, 

éàëíûç éàøàìàã äåéèë, éàøàòìàã äà 

ëàçûìäûð. Ù.Úàâèä. 

2. Çÿèô, ãöââÿòñèç. Ýöúñöç ãîøóí. Ýöúñöç 

êöëÿê. Ýöúñöç ñÿñ. 

ÝÖÚÑÖÇËÖÊ èñ. Ýöúñöç àäàì âÿ éà øåéèí 

êåéôèééÿòè: ãöââÿòñèçëèê, çÿèôëèê. [Ïÿðøàí 

Ñÿíóáÿðÿ:] Àíä è÷ìÿê äÿ àüëàìàã êèìè ýöúñöçëöê, 

èðàäÿñèçëèê ÿëàìÿòè äåéèëìè Á.Áàéðàìîâ. 

ÝÖÚÖÐËßÌßÊ ô. Ýöúëÿ ìÿúáóð åòìÿê. 

ÝÖÄÀÇ [ôàðñ.]: ýöäàçà âåðìÿê – áèðèíèí 

ìÿùâèíÿ, éîõà ÷ûõìàñûíà, ôÿëàêÿòÿ óüðàìàñûíà 

ñÿáÿá îëìàã. [Éàñÿìÿí:] Äåìÿäèììè 

íàùàã éåðÿ þçöíö ýöäàçà âåðÿúÿêäèð. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ýþçöì ñó è÷ìÿéèð Èëéàñäàí, 

301

ÝÖÄß 

äöçö; Áåëÿñè ýöäàçà òåç âåðÿð áèçè. Ñ.Âóðüóí. 

Ýöäàçà ýåòìÿê – áîø éåðÿ ìÿùâ îëìàã, 

éîõà ÷ûõìàã, ôÿëàêÿòÿ óüðàìàã, áÿäáÿõò îëìàã. 

[Ãàðàø:] Éîëäàøëàðûí äà ýöäàçà ýåòìÿéè 

ñÿí êèìè áèøöóð éîëäàøëàðûí áÿðÿêÿòèíäÿíäèð. 


ÝÖÄß äàí. áàõ ýþäÿê. 

ÝÖÄßÁÎÉ(ËÓ) äàí. áàõ ýþäÿêáîé(ëó). 

Áó àðâàä ýöäÿáîé, àäÿòäÿíêÿíàð éîüóí áèð 

àäàì èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÝÖÄßËÌß “Ýöäÿëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÄßËÌßÊ äàí. áàõ ýþäÿëìÿê. Ñþéëÿ 

ìÿíÿ: âÿçàðÿòè-ìèëëèéÿíèç äöçÿëäèìè Éà 

óçóí ÿë, óçóí ïàïàã ãûññàëàøûá ýöäÿëäèìè 


ÝÖÄÌß “Ýöäìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÄÌßÊ ô. 1. Ýèçëèúÿ áèðèíèí äàëûíúà áàõìàã, 

ýþçäÿí ãîéìàìàã; ýþçëÿìÿê. Î, éîëäà 

àäàì ãîéìàüà, Ãÿäèìèí éîëóíó ýöäìÿéÿ 

áàøëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ñÿíè òàëå ýöíÿøèì 

ýöäìÿêëÿ; Êå÷ìÿñèí ãîðõóëó âàäèëÿðäÿí. 


2. Ãîðóìàã, ìöùàôèçÿ åòìÿê, ýþçëÿìÿê, 

ãàéüûñûíà ãàëìàã. Ñöä áèøèðäè, ñÿñ-ñÿìèð 

éîõ, ùåéâàíýöäÿí (ô.ñèô.) óøàãëàð; Áèð ÷àëàíûí 

ÿòÿéèíäÿ îä ãàëàìûø èñèíèð. À.Øàèã. Þç 

õåéðèíè (ìÿíôÿÿòèíè) ýöäìÿê – àíúàã þç 

õåéðè (ìÿíôÿÿòè) ùàããûíäà äöøöíìÿê âÿ 

áóíà ìöâàôèã ùÿðÿêÿò åòìÿê. 

ÝÖÄÖÊ èñ. äàí. Ýöäìÿ, ýöäìÿê èøè. 

Ýöäöêäÿ äóðìàã (îëìàã) – äàéàíûá, 

ýèçëÿíèá ýöäìÿê. Ìÿí áàüà ýèðèá îéíàéàúàüàì, 

ñèç ýöäöêäÿ îëóí. (Íàüûë). 

ÝÖÄÖÊ×Ö èñ. Ýöäÿí, êåøèê ÷ÿêÿí àäàì, 

ýþçÿò÷è. 

ÝÖÄÖËÌß “Ýöäöëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÄÖËÌßÊ “Ýöäìÿê”äÿí ìÿúù. 

ÝÖÙßÐ êëàñ. áàõ ýþâùÿð. Éöç åëì îõóñàí 

àõûðû àâàðÿ ãàëàðñàí: Áàõìàçëàð ñÿíèí 

äöðëö ýöùÿðèí âàð. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÝÖË èñ. [ôàðñ.] 1. ×è÷ÿê (äàíûøûãäà “ãûçûëýöë” 

ìÿíàñûíäà äà èøëÿíèð). Àüàúëàð ýöë à÷ûá. 

Ýöë äÿðìÿê. – ..Áèð äÿñòÿ ýöë îëàéäûì; Àñûëàéäûì 

éàõàííàí. (Áàéàòû). Áèð ýöë èëÿ áàùàð 

îëìàç. (Àòà. ñþçö). ..Ùÿð ýöëöí, ùÿð ÷è÷ÿéèí 

þç àäû, þç ñóðÿòè âàð. Ñ.Âóðüóí. 

2. Áóõàðà äÿðèñèíèí öçÿðèíäÿêè èíúÿ ãûâûðúûãëàð. 

Áó äÿðèíèí ýöëëÿðè ÷îõ õûðäàäûð. 

– Ùàúû ýöëäö. Áþðêöíö ÿëèíÿ ýþòöðöá îíóí 

302 

ÝÖË 

ýöëëÿðèíè éàòûðìàã ö÷öí ÿëèëÿ òóìàðëàäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùÿúÿð ïàïàüû îõøàäû, ýöìöøö 

ýöëëÿð ïàðûëäàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

3. Òîõóíìà øåéëÿðèí, õàë÷àíûí âÿ ñ.-íèí 

öçÿðèíäÿ îëàí áóòà âÿ ñ. Õàë÷àíûí ýöëëÿðè. 

Ïàð÷àíûí ýöëëÿðè ãÿøÿíýäèð. [Ùàìû:] Àù, íÿ 

ýþçÿë ïàð÷àäûð; Ýöëëÿðè äÿ ãîí÷àäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

4. ×þðÿêäÿ õûðäà-õûðäà éàíìûø éåð; éàíûã 

ãàáàðëàðû. ×þðÿéèí ÷îõëó ýöëö âàð. Ýöë 

âåðìÿê – ÷þðÿêäÿ ýöë ÿìÿëÿ ýÿëìÿê; ãàáàðëàíìàã. 

×þðÿê ýöë âåðèá. 

5. Ãûçûëúàíûí ÿí øèääÿòëè àíûíäàêû ñÿïýè. 

Óøàüûí áÿäÿíèíè ýöë áàñûá. 

6. áàéò. Ãîéóí õÿñòÿëèêëÿðèíäÿí áèðèíèí àäû. 

Ãîéóíà ýöë äöøäö, ãûðûëäû. 

7. ìÿú. ßçèç, èñòÿêëè, ñåâèìëè, ñåâýèëè àäàì. 

Áè÷àðÿ Âàìèã îëäó àâàðÿ þç åëèíäÿí; Ìÿúíóíó 

ñÿí àéûðäûí Ëåéëè êèìè ýöëöíäÿí 


8. Ýöëöì øÿêëèíäÿ – ÿçèç, èñòÿêëè, ñåâèìëè 

áèð àäàìà íÿâàçèøëè ìöðàúèÿò. Þéëÿ ðÿíàäûð, 

ýöëöì, ñÿðâè-õóðàìàíûí ñÿíèí; Êèì, ýþðÿí 

áèð ýÿç îëóð, ÿëáÿòòÿ, ùåéðàíûí ñÿíèí. Ôöçóëè. 

9. ìÿú. Ýþçÿë, ãÿøÿíý, ìÿñóì. Ýöë êèìè 

óøàã. Ýöë êèìè ãûç. Ýöë ñóðÿò. Ýöë éàíàã. 

– Ìÿí àøûã ýöë öçöíÿ; Øåù äöøìöø ýöë öçöíÿ. 

Ñàðû Àøûã. 

◊ Ýöë à÷ìàã ìÿú. – 1) ýþçÿëëÿøìÿê, òÿðàâÿòëÿíìÿê, 

ãÿøÿíýëÿøìÿê. Ýþçÿë ãûç, 

éàõøû âàõòäà; Áàøëàäûí ýöë à÷ìàüà. ß.Úàâàä; 

2) ùÿéàòà êå÷ìÿê, ðþâíÿã òàïìàã, ÷è÷ÿêëÿíìÿê. 

Àðçóëàðû ýöë à÷äû. ßìÿëëÿð ýöë à÷ûð. 

– [Çÿùðà:] ßäàëÿò äöíéàäà ÿëâàí ýöë à÷ñûí; 

Ñÿàäÿò ýöíÿøè íóðóíó ñà÷ñûí. Ì.Ðàùèì. 

Ýöë àüûç èñòåù. – ñþéöøêÿí, àüçûíäàí ïèñ 

ñþçëÿð ÷ûõàí, àúûäàíûøàí àäàì ùàããûíäà. 

[Ñÿêèíÿ Ìÿøÿäè Àüàáàíûéà:] À÷ìà ìÿíèì 

ýöë àüçûìû, éîõñà à÷àðàì ñàíäûüû, òþêÿðÿì 

ïàìáûüû. Ì.ßëèéåâ. Ýöë ýöëö ÷àüûðìàã 

(ñÿñëÿìÿê, äèíäèðìÿê) øàèð. – òÿáèÿòèí, 

ÿòðàô ìÿíçÿðÿíèí ýþçÿëëèéèíè èôàäÿ åòìÿê 

ö÷öí èøëÿäèëèð. ×àéëàð àõûðäû, ùîâóçëàð ôÿââàðÿ 

âóðóðäó, ýöë ýöëö ÷àüûðûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ôÿëÿêäÿí áàú âåðèá, áàú àëàí êþíëöì; 

Èíäè óøàã êèìè àüëàð ñÿíèí÷öí; Ýöë ýöëö ÷àüûðûð, 

÷è÷ÿê ÷è÷ÿéè; Ýöëÿð àøèãëÿðèí ãþí÷ÿ äèëÿéè. 

Ì.Ìöøôèã. Ýöë êèìè – ÷îõ éàõøû, ýþçÿë. 

Ýöë êèìè (òÿê) à÷ûëìàã – 1) ýþçÿëëÿø-

ÝÖËÀÁ 

ìÿê, ãÿøÿíýëÿøìÿê. Óøàã áþéöäöêúÿ ýöë 

êèìè à÷ûëûð; 2) ñåâèíìÿê, öðÿéè à÷ûëìàã, øàäëàíìàã. 

Ìÿí éàíûíà ýÿëñÿì òóòóëóð îë ìàùèòàáàí; 

Ýöëòÿê à÷ûëûð éàíûíà ÿüéàð ýÿëÿíäÿ. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Ýöë êèìè òÿìèç – ùàããûíäà 

ùå÷ áèð ïèñ ñþç äåéèëìÿìèø; òÿìèç, ìÿñóì. 

[Øàùíèýàð:] ..Î áèðúÿ úàíûíà àíä îëñóí êè, ìÿí 

ýöë êèìè òÿìèçÿì, àé ãàðäàø, ùå÷ åëÿ øåé 

îëàðìû È.Øûõëû. Ýöë âàõòû (÷àüû âÿ ñ.) – ýöëëÿð 

à÷àí âàõò, èëê áàùàð, èëê éàç. Ùÿð éàí äåäèëÿð 

êè: – Åé áÿëàêÿø! Ýöë ÷àüûäûð, îëìàýèë 

ìöøÿââÿø. Ôöçóëè. Áó áàùàð ôÿñëèíäÿ, ýöë 

ìþâñöìöíäÿ; Ùÿð êèìèí êè, îëà éàðû éàíûíäà; 

Áèë êè, áÿõòÿâÿðäè òàðû éàíûíäà. Ã.Çàêèð. 

Èíäè ýöë äÿìèäèð, ôÿñëè-áàùàðäûð; Ùÿð ýöëöí, 

÷è÷ÿéèí áèð ñèððè âàðäûð. Ñ.Âóðüóí. Ýöë ôÿñëè 

éåòèøìèøäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ýöë éàüû – ýöëäÿí 

÷ÿêèëèá éåéèíòè ñÿíàéåñèíäÿ âÿ ÿòðèééàòäà 

èøëÿäèëÿí õîøèéëè éàü. Ö÷ ìèí ýöë ëÿ÷ÿéèíäÿí; 

áèð ýöë éàðïàüûíûí ÷ÿêèñè ãÿäÿð; ýöë 

éàüû ÷ÿêèðëÿð. Ð.Ðçà. Ýöë éàðïàüû êèìè ÿñìÿê 

(òèòðÿìÿê) – ãîðõóäàí, ùÿéÿúàíäàí, 

áÿçÿí äÿ ñîéóãäàí òèòðÿìÿê. Ñöðìÿíèí äîäàãëàðû 

ýöë éàðïàüû êèìè òèòðÿéèð, óçóí êèðïèêëÿðè 

òåç-òåç ãûðïûíûð, ýþçëÿðè õóìàðëàíûðäû. 

Ì.Ñöëåéìàíîâ. Ýöë(öíö) âóðìàã – áèð 

øåéèí ÿí éàõøûñûíû, éàõóä ÿí ñèôòÿñèíè ñå÷èá 

ýþòöðìÿê. ..Ìåøèíîâ äþíöá ßëéàðîâà äåäè: 

– Ñÿí þë éîëäàø ñèëèñò÷è, òåëåôîí÷ó ýöëöíö 

âóðäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýöëäÿí àüûð ñþç – èíúèäÿúÿê, 

ãÿëáÿ òîõóíàúàã ñþç. Íÿ Øàìõàë 

àòàñûíûí öçöíÿ àü îëìóø, íÿ äÿ àòàñû îíà 

ýöëäÿí àüûð ñþç äåìèøäè. È.Øûõëû. 

ÝÖËÀÁ èñ. [ôàðñ.] Ãûçûëýöë éàðïàãëàðûíû 

äèñòèëëÿ åòìÿê éîëó èëÿ àëûíàí ÿòèðëè ìàéå, 

ýöë ñóéó. Ýöëàá ÷ÿêìÿê. Öçöíÿ ýöëàá ñÿïìÿê. 

– ßíáÿð åòìèø òîðïàüûí àäûí, ñóéóí èñìèí 

ýöëàá. Ôöçóëè. Õàíûì Øÿìñèééÿ ýöëàá 

êèìè ÿòèð ãîõóéóðäó. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÖËÀÁÄÀÍ, ÝÖËÀÁÇßÍ, ÝÖËÀÁÏÓØ èñ. 

[ôàðñ.] Ýöëàá ñàõëàìàã ö÷öí àøàüûñû ýèðäÿ, 

áîüàçû äàð, óçóí âÿ ãÿøÿíý ôîðìàëû ÷èíè, éà 

ìåòàëäàí ãàá; ýöëàáãàáû, ýöëàáñöçÿí. ..Ìÿðñèéÿõàí 

ýöëàáäàíû àëûá ÿòèðëÿíäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Äÿðùàë õÿëèôÿ .. ìèñ ñàòûëëàðäà øÿðáÿò, 

ÿëèíäÿ ýöëàáäàí úàìààò èëÿ áèð éåðäÿ êö÷ÿéÿ 

÷ûõàðäû. Ù.Ñàðàáñêè. Áèðäÿí [Ìåùðèáàíûí] 

ýþçëÿðè ïÿíúÿðÿíèí öñòöíäÿêè ýöëàáïóøà ñàòàøäû. 


ÝÖËÄßÑÒß 

ÝÖËÀÁÃÀÁÛ áàõ ýöëàáäàí. 

ÝÖËÀÁÑÖÇßÍ áàõ ýöëàáäàí. ..Ýöëäàíëàð, 

ýöëàáñöçÿí, ùÿð úöðÿ ãÿäÿù âÿ ôèíúàíëàð, 

àðâàä êÿìÿðè, áèëÿðçèê, ýÿðäÿíáÿíä 

âÿ ñàèðÿíè Øàùáÿé òÿðèôëÿéÿ-òÿðèôëÿéÿ äåìèøäè.. 


ÝÖËÁÀÇ èñ. [ôàðñ.] Ýöë ÿêìÿéè, ýöë áåúÿðìÿéè, 

öìóìèééÿòëÿ, ýöëö ÷îõ ñåâÿí 

àäàì; ÷è÷ÿêáàç. 

ÝÖËÁÀÇËÛÃ èñ. Ýöë ÿêìÿéè, ýöëö áåúÿðìÿéè, 

öìóìèééÿòëÿ, ýöëö ÷îõ ñåâìÿ; ÷è- 

÷ÿêáàçëûã. ßëèñà àðàäà ñþùáÿò çàìàíû þçöíöí 

ýöëáàçëûüûíäàí àüñàããàë ùÿêèìÿ äÿ 

ñþùáÿò à÷ìûø, .. äöçÿëòäèéè ýöëëöéö äÿ àéðûúà 

îíà òÿðèôëÿìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝÖËÁßÄßÍ(ËÈ) ñèô. âÿ èñ. Êëàññèê Àçÿðáàéúàí 

ïîåçèéàñûíäà ýþçÿëèí åïèòåòëÿðèíäÿí 

(ñèôÿòëÿðèíäÿí) áèðè. Íåéëÿìèøÿì èíúèéèáñÿí; 

Éåíÿ, åé ýöëáÿäÿí, ìÿíäÿí. Ã.Çàêèð. 

ÝÖËÁßÍÈÇ(ËÈ) áàõ ýöëöçëö. 

ÝÖËÚÀÌÀË(ËÛ) [ôàðñ.] áàõ ýöëöçëö. 

ÝÖË-×È×ßÊ òîï. Ýöë âÿ ÷è÷ÿêëÿð. Éàç êèìè 

ãîéíóíó à÷ñûí ýÿëÿúÿê; Éîëëàðà ýöë-÷è÷ÿê 

ñà÷ñûí ýÿëÿúÿê! Ì.Ìöøôèã. 

ÝÖË-×È×ßÊËÈ(ËßÐ) úÿì, áîò. Àüàú, êîë, 

îòøÿêèëëè ìöõòÿëèô áèòêèëÿðèí äàõèë îëäóüó ôÿñèëÿíèí 

àäû. Ýöë-÷è÷ÿêëèëÿð ôÿñèëÿñè. 

ÝÖË×ÞÙÐß [ôàðñ.]áàõ ýöëöçëö. Ýöë÷þùðÿ 

ñÿíÿìëÿð îëäóëàð úÿì; Ùÿð áèð ñÿíÿìèí 

ÿëèíäÿ áèð øÿì. Ôöçóëè. 

ÝÖË×Ö èñ. 1. Ýöë ÿêìÿêëÿ, ýöë áåúÿðìÿêëÿ 

ìÿøüóë îëàí àäàì. Ýöë÷ö áàüáàí. 

2. Ýöë ñàòàí àäàì, ýöë ìàüàçàñû èø÷èñè. 

ÝÖË×ÖËÖÊ èñ. 1. Ýöë÷öíöí ïåøÿñè, ìÿøüóëèééÿòè. 

2. Êÿíä òÿñÿððöôàòûíûí ýöë ÿêèá áåúÿðìÿêëÿ 

ìÿøüóë îëàí ñàùÿñè. Ýöë÷öëöê ýÿëèðëè 

ñàùÿäèð. Ýöë÷öëöéö èíêèøàô åòäèðìÿê. Ýöë÷öëöê 

ñîâõîçó. 

ÝÖËÄÀÍ èñ. [ôàðñ.] 1. Äÿðèëìèø ýöëö ãîéìàã 

ö÷öí ìöõòÿëèô ôîðìàëû ãàá; ýöëãàáû. 

Ýöëäàíà ñó òþêìÿê. – [Âàãèô] ãàðøûñûíäàêû 

ìèíà ýöëäàíûí è÷èíäÿêè íîâðóçýöëö âÿ áÿíþâøÿëÿðè 

ýþòöðöá ãîõóëàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Øàèð ÷è÷ÿêëÿðè ãîéóá ýöëäàíà; Äåäè: – Áèð 

ÿôñàíÿ éàäûìà äöøäö.. Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. Äèá÷ÿê. Ýöëäàíäà ýöë ÿêìÿê. 

ÝÖËÄßÑÒß èñ. [ôàðñ.] Ýöë, ÷è÷ÿê äÿñòÿñè. 

Ëàëÿäÿí, éàñÿìÿíäÿí ýöëäÿñòÿ áàüëàäûëàð. 

303

ÝÖËÄßÔÍß 

Ñ.Ðöñòÿì. Âöãàðûì óúàäûð Ãîøãàð äàüûíäàí; 

Ýöëäÿñòÿ òóòìóøàì ÿìÿë áàüûíäàí. 


ÝÖËÄßÔÍß èñ. áîò. Äÿôíÿ àüàúû. 

ÝÖËÄÖÐÌß “Ýöëäöðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖËÄÖÐÌßÊ èúá. 1. Ýöëìÿñèíÿ ñÿáÿá 

îëìàã. Óøàüû ýöëäöðìÿê. Ãûäûãëàéûá ýöëäöðìÿê. 

// Ýöëöø äîüóðìàã. Úÿôÿð ÿìè þç 

ñþçö èëÿ êèìñÿíè ýöëäöðìÿê èñòÿìÿìèøäè. 

Ù.Íÿçÿðëè. Ùÿëÿ áèð èø äÿ Âåéñëÿ éîëäàøëàðûíû 

ëàï áÿðê ýöëäöðìöøäö. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. ìÿú. Ñåâèíäèðìÿê, êåôèíè à÷ìàã, øàäëàíäûðìàã, 

øÿíëÿíäèðìÿê. [Àëìàç:] Ñàüëàì 

ýöëöø êÿíäèí áöòöí ùÿéàòûíû éåíè áèð ñåâèíúëÿ 

ýöëäöðÿúÿêäèð. Ú.Úàááàðëû. Úöðÿò! Îäóð áèçè 

ýöëäöðÿí ùÿð àí; Úöðÿòñèç áèð ùÿéàò ìÿùâ 

îëóð, èíàí! Ñ.Âóðüóí. 

ÝÖËÄÖÐÖÚÖ ñèô. Ýöëöø äîüóðàí; ýöëìÿëè, 

ýöëäöðÿí. Ýöëäöðöúö ñþçëÿð. 

ÝÖËÄÖÐÖÚÖËÖÊ èñ. Ýöëöø ÿìÿëÿ ýÿòèðìÿ, 

ýöëäöðìÿ. 

ÝÖËßÁßÒÈÍ 1. èñ. Ãûçûë âÿ éà ýöìöø òåëëÿðèíäÿí, 

ùàáåëÿ îíëàðà áÿíçÿäèëÿí ìàòåðèàëëàðäàí 

ãàòûøûüû îëàí ñàï. [Îòàãäà] àðàñûðà 

ìÿõìÿð, öñòöíÿ ýöëÿáÿòèí ÷ÿêèëìèø äàðàããàáû, 

ñààòãàáû äà íÿçÿðè úÿëá åäÿðäè. 


2. ñèô. Ùÿìèí ñàïëà èøëÿíìèø, öçÿðèíÿ áÿçÿê 

âóðóëìóø. Ýöëÿáÿòèí äàðàããàáû. Ýöëÿáÿòèí 

àðàã÷ûí. – Ýöëÿáÿòèí êþéíÿê, àáû íèìòÿíÿ; 

Éàõàñûíäà ãûçûë äöéìÿ ýÿðÿêäèð. Ì.Ï.Âàãèô. 

3. ñèô. ìÿú. Ñàðû, ñàðû-ãûçûëû. Ýöëÿáÿòèí ñà÷. 

ÝÖËßÁßÒÈÍËÈ ñèô. Ýöëÿáÿòèíè îëàí; ýöëÿáÿòèíëÿ 

èøëÿíìèø, ýöëÿáÿòèíëÿ áÿçÿäèëìèø. 

Ýöëÿáÿòèíëè àðàã÷ûí. 

ÝÖËßÁÐÈØÈÌ èñ. áîò. Ùöíäöðëöéö áÿçÿí 

15-18 ìåòðÿ ÷àòàí àüàú. 

ÝÖËßÍÄÀÌ(ËÛ) áàõ ýöëáÿäÿí(ëè). Íÿ 

õîøäóð áàø ãîéìàã áèð ýöëÿíäàìûí ãóúàüûíäà; 

Òàìàøà åéëÿìÿê îë ùÿëãÿ çöëôÿ àü 

áóõàüûíäà.. Ì.Ï.Âàãèô. Àëäû ìåé úàìèíè îë 

éàðè-ýöëÿíäàì ÿëèíÿ; Úàí ôÿäà ñàãèéÿ, âåðäè 

î ýöëöí úàì ÿëèíÿ. ß.Âàùèä. 

ÝÖËßÐ ñèô. Øÿí, ìåùðèáàí, öçöýöëÿð. Áó 

ñóàëûìäàí Ìÿììÿäðçàíûí ýöëÿð öçö ãàðà 

áóëóä êèìè òóòóëäó. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Áàëàúà 

óøàãëàð ýöëÿð ñèôÿòëÿðè èëÿ áèãåéä áàüûí õèéàáàíëàðûíäà 

ãûøãûðòû èëÿ éöéöðöøöðëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

304 

ÝÖËßÉßÍ 

ÝÖËßÐÖÇ(ËÖ) ñèô. Øÿí, ìåùðèáàí, öçöýöëÿð. 

Ýöëÿðöç ãûç. – Áàü÷àëàðäà íàðûí âàð; 

Ýöëÿðöçëö éàðûí âàð. (Áàéàòû). ..Âÿëè óçóíáîé, 

ýöëÿðöç.. áèð îüëàí èäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÝÖËßØ 1 áàõ ýöëÿøìÿ 2-úè ìÿíàäà. Ìèéàíäàðûí 

èøàðÿñèëÿ Ìÿììÿä áÿéëÿ Ãàñûì 

àüà äàèðÿíèí îðòàñûíà ýöëÿøÿ ÷ûõäûëàð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Êèøèëÿð äÿì âóðóð ïÿùëÿâàíëûãäàí; 

Ýöëÿøäÿí, ýöëëÿäÿí, þëöìäÿí, ãàíäàí. 


ÝÖËßØ 2 áàõ ýöëÿð. [Ïÿðèíèí] ýöëÿø ñèôÿòè 

âÿ ùÿð íÿ äåéèëÿíäÿ “áÿëè” äåìÿéè åë÷èëÿðÿ ÷îõ 

õîø ýÿëäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ýöíîðòà õÿòòèíè 

àøûðäû ýöíÿø; Ãà÷àãëàð ìåøÿäÿ, öçëÿðè ýöëÿø. 


ÝÖËßØ×È èñ. Èäìàíûí ýöëÿøìÿ íþâö èëÿ 

ìÿøüóë îëàí èäìàí÷û. Éöíýöë÷ÿêèëè ýöëÿø÷è. 

ÝÖËßØÄÈÐÌß “Ýöëÿøäèðìÿê”äÿí. ô.èñ. 

ÝÖËßØÄÈÐÌßÊ èúá. Ýöëÿøìÿéÿ ìÿúáóð 

åòìÿê, ãóðøàã òóòäóðìàã. [Çèáà õàíûì:] 

..Õàí Ãàëà ãûðàüûíäà áÿé óøàãëàðûíû áèðáèðè 

èëÿ ýöëÿøäèðèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÝÖËßØßÍÝÈ èñ. Ýöëÿøìÿ çàìàíû ÷àëûíàí 

ùàâà. Ñàíêè áèð äþéöø, áèð âóðóøìà ìåéäàíûíû 

òÿñâèð åäÿí ýöëÿøÿíýè ùàâàñû àäàìëàðû .. 

éåðèíäÿí îéíàäûðäû. ß.Àáàñîâ. 

ÝÖËßØÃÀÁÀÃ(ËÛ) ñèô. Öçöýöëÿð, õîøñèôÿò, 

ìåùðèáàí, øÿí, ýöëÿð. Ýöëÿøãàáàãëû ãûç. 

– Ìþùëÿòîâ èñòÿäè áó ýöëÿøãàáàã îüëàíûí ñþçöíÿ 

ñîéóããàíëûëûãëà éàíàøñûí, ìÿíà âåðìÿñèí, 

áóíó åäÿ áèëìÿäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÝÖËßØÌß 1. “Ýöëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. èäì. Áèð-áèðèíèí êöðÿéèíè éåðÿ âóðìàüà 

÷àëûøàí èêè íÿôÿðèí ãóðøàã éàïûøìàñûíäàí 

èáàðÿò èäìàí íþâö. Ýöëÿøìÿ éàðûøû. 

ÝÖËßØÌßÊ ô. Áèð-áèðèíèí êöðÿéèíè éåðÿ 

âóðìàüà ÷àëûøìàã, ãóðøàã òóòìàã. Ïÿùëÿâàíëàð 

ýöëÿøäèëÿð. – [Âÿçèð:] Ìÿí úàâàá 

âåðäèì êè, ÿýÿð ìÿíÿ éàðàøñàéäû, áó ÿëëè éàøûìäà 

Òåéìóð àüà èëÿ ýöëÿøèá îíóí àðõàñûíû 

éåðÿ ãîéàðäûì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ãàáàãäà 

êÿíäèí úàâàíëàðû ýöëÿøèð, îéíàøûð. Ú.Úàááàðëû. 

ÝÖËßØÑÈÔßÒ(ËÈ) áàõ ýöëÿðöç(ëö). Ýöëÿøñèôÿò, 

îðòàéàøëû áèðè .. àéàüà ãàëõûá 

îòóðàíëàðà áàõäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝÖËßÉßÍ èñ. âÿ ñèô. ×îõ ýöëÿí, ýöëìÿéè 

ñåâÿí (àäàì). Ýöëÿéÿí ãàäûí. – ×ÿïÿðäÿí 

öñòöìÿ ãÿôèë ñó àòàí; Î ýöëÿéÿí ãûçû ýþðÿì 

éóõóäà. Ì.Àðàç.

ÝÖËÝßÇ 

ÝÖËÝßÇ ñèô. ìÿù. Ãûðìûçû, àë. Àü ÿëëÿðèí 

îëóá ÿúàèá ýöëýÿç; Ãàíà áàòûá, éîõñà ùÿíàëàíûáäûð 

Ì.Ï.Âàãèô. Øàùíèñÿ õàíûì ýþç 

éàøëàðûíû ýöëýÿç äÿñìàëëà ñèëÿðÿê .. äåäè. 


ÝÖËÝÖ èñ. 1. Ýöëìÿ èøè; ýöëöø, ýöëìÿ. 

Éåòÿð áóëóäëàðäàí âóðäóüóìóç äÿì; Áèð àç 

äà ýöëýöäÿí äàíûøñûí ãÿëÿì. Ñ.Âóðüóí. 

2. Ñàòèðèê, ñàòèðà. Ýöëýö æóðíàëû. – Òÿíãèäè 

ÿñÿð èñòåùçà, ýöëýö âÿ ìÿñõÿðÿ éîëó èëÿ éàçûëûð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ñÿòòàðõàí:] ..Àçÿðáàéúàí 

äèëèíäÿ ÷ûõàí ýöëýö ìÿúìóÿñèíÿ àéäà 

èêè éöç òöìÿí âåðèëìÿëèäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÝÖË-ÝÖË ñèô. Öçÿðèíäÿ ýöë øÿêèëëÿðè 

îëàí; ýöëëö. Ýöë-ýöë éàéëûã. 

ÝÖËÝÖÍ ñèô. [ôàðñ.] øàèð. Ýöë ðÿíýëè, ýöë 

êèìè, ýöëëö. Åé ýåéèá ýöëýöí, äàìàäÿì ÿçìèúþâëàí 

åéëÿéÿí! Ùÿð òÿðÿô úþâëàí åäèá, äþíäöêúÿ 

éöç ãàí åéëÿéÿí! Ôöçóëè. [Ìÿðñèéÿõàí] 

àðàáèð ñóñóð, àëîâëó ýþçëÿðè èëÿ ãàäûíû ñöçöð, 

ýöëýöí áàäÿ èëÿ ãóðóìóø äîäàãëàðûíû èñëàäûðäû. 


ÝÖËÕÀÍÀ èñ. [ôàðñ.] Ãûøäà áèòêè, ýöë, 

òÿðÿâÿç, ýþéÿðòè éåòèøäèðìÿê ö÷öí øöøÿ èëÿ 

þðòöëìöø ãûçäûðûëàí òèêèëè; èñòèõàíà. Ýöëõàíàäà 

ýöë éåòèøäèðìÿê. Ýöëõàíàäàí õèéàð 

äÿðìÿê. 

ÝÖËÕßÒÌÈ èñ. áîò. ßìÿêþìÿúè ôÿñèëÿñèíäÿí 

åíñèçéàðïàãëû, èðè ãÿøÿíý ÷è÷ÿêëÿðè 

îëàí îò-áèòêè (õàëã òÿáàáÿòèíäÿ èøëÿäèëèð). 

ÝÖËÃÀÁÛ áàõ ýöëäàí. 

ÝÖËËß èñ. Òîï, òöôÿíý, òàïàí÷à êèìè îäëó 

ñèëàùëàðäàí àòìàã ö÷öí ãóðüóøóíäàí äöçÿëäèëìèø 

ýèðäÿ âÿ óçóíñîâ ìÿðìèúèê. Òîï ýöëëÿñè. 

Òöôÿíý ýöëëÿñè. – [Ùåéäÿðãóëóíóí] êöðÿéèíäÿí 

äÿéÿí ýöëëÿ ñîë úèéÿðèíè ïàð÷àëàéàðàã 

áþéðöíäÿí ÷ûõìûøäû. ß.Ñàäûã. [Îâ÷ó:] 

Íèéÿ òÿëÿñäèíèç – äåäè, – éàõøû êè ýöëëÿëÿðèíèç 

äÿéìÿäè.. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ýöëëÿ 

à÷ûëìàã – àòÿø à÷ûëìàã, àòûëìàã (îäëó ñèëàù 

ùàããûíäà). Éàðûì ñààò êå÷ìÿäÿí ñîëäàí áèð 

ýöëëÿ à÷ûëäû. Ù.Íÿçÿðëè. Ýöëëÿ àòìàã – îäëó 

ñèëàùäàí àòìàã, àòÿø à÷ìàã. Ùàâàéà áèðáèðèíèí 

àðäûíúà ö÷ ýöëëÿ àòäûì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Ñÿùÿðÿ éàõûí äàëáàäàë èêè ýöëëÿ àòûëäû. 

È.Øûõëû. Ýöëëÿ áîøàëòìàã – áàõ ýöëëÿ àòìàã. 

Áèð ùàðàé éóõóìà ýöëëÿ áîøàëòäû; Áèð 

äóéüó ñÿñèéìèø îéàäàí ìÿíè.. Ì.Àðàç. Ýöëëÿ 

éàüäûðìàã, ýöëëÿéÿ áàñìàã (òóòìàã) – 

ÝÖËËßËßÍÌß 

ùÿð òÿðÿôäÿí ÷îõëó ýöëëÿ àòìàã. [Íÿáè] 

ãà÷àãëàð ýÿëÿí êèìè îíëàðû ýöëëÿéÿ áàñûá 

ïÿðÿí-ïÿðÿí åäèð. “Ãà÷àã Íÿáè”. ..Ãóëäóðëàð 

áóíëàðû òÿçÿäÿí ýöëëÿéÿ òóòäóëàð. 


◊ Ýöëëÿ êèìè – 1) ÷îõ òåç, ÷îõ úÿëä, ÷îõ 

ñöðÿòëè. Ðÿíà ãàïûäàí ýöëëÿ êèìè ÷ûõäû. 

Ñ.Ðÿùìàí. Î, .. äÿôòÿðè ýþòöðöá ýöëëÿ êèìè 

ïèëëÿêÿíëÿ öçöàøàüû éöéöðöð. ß.Ìÿììÿäõàíëû; 

2) ÷îõ êÿñêèí, ÷îõ àüûð, ÷îõ òÿñèðëè. 

Ïàøàíûí ñþçö Ùÿñÿí õàíà ýöëëÿ êèìè äÿéäè. 

“Êîðîüëó”. Àõûðûíúû ñþç ýöëëÿ êèìè Ðöñòÿì 

êèøèíèí ñèíÿñèíè äÿëäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Ýöëëÿ 

ìÿíçèëè – ýöëëÿ àòûëàí éåðäÿí ýöëëÿíèí äöøäöéö 

éåðÿ ãÿäÿð îëàí ìÿñàôÿ. Êÿíäÿ ãÿäÿð 

áèð ýöëëÿ ìÿíçèëè ãàëìûøäû. Ýöëëÿ ñûõìàã 

– îäëó ñèëàùû ùÿäÿôÿ éàïûøäûðàðàã âóðìàã. 

Úèáèìäÿ ñèëàùûì îëñàéäû, öðÿéèìÿ áèð ýöëëÿ 

ñûõàðäûì. Ìèð Úÿëàë. [ßëÿìäàð] þç ýöëëÿñèíè 

Ìöãèì áÿéèí êöðÿéèíÿ ñûõûá àüàñûíûí úèéÿðèíè 

÷ûõàðòäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýöëëÿ òþêìÿê – ÿðèíìèø 

ìåòàëäàí ýöëëÿ ãàéûðìàã. Ýöëëÿíè ýöëëÿéÿ 

äöçìÿê – ÷îõëó ýöëëÿ àòìàã, àðà âåðìÿäÿí 

àòÿø à÷ìàã. 

ÝÖËËßÁÀÐÀÍ èñ. 1. ×îõëó àäàìûí áèðëèêäÿ 

òöôÿíý àòìàñû; ÷îõ øèääÿòëè àòÿø. Èêè 

ýöíëöê ýöëëÿáàðàíäàí ñîíðà êÿíäëèëÿð Êàçûìûí 

ìåéèòèíè ÷èíàð àüàúûíäàí àñûëìûø ýþðäöëÿð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ýöëëÿáàðàí åòìÿê 

(åëÿìÿê) – 1) øèääÿòëè àòÿøÿ òóòìàã. Äöøìÿíèí 

ìöùöì áèð äÿñòÿñè ùÿìèí åâè ýöëëÿáàðàí 

åäèðäè. Ù.Íÿçÿðëè; 2) á à õ ýöëëÿëÿìÿê. 

2. Êöòëÿâè ãûðüûí. Ëåíà ýöëëÿáàðàíû. – Áóíóí 

íÿòèúÿñèíäÿ âöúóäà ýÿëÿí ñöðýöíëÿð, 

ýöëëÿáàðàíëàð Áàêû ôÿùëÿëÿðèíèí ùÿéàòûíà äà 

òÿñèðñèç ãàëìàìûøäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÝÖËËß×È èñ. êþùí. Ýöëëÿ ãàéûðàí âÿ éà 

ñàòàí àäàì. Þçöì àøûã îëäóì, îüëóì ýöëëÿ÷è. 

Àøûã ßëÿñýÿð. 

ÝÖËËßËßÌß 1. “Ýöëëÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. èñ. Ýöëëÿëÿìÿêëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëÿí ÿí 

éöêñÿê úÿçà; þëöì úÿçàñû; åäàì. Ýöëëÿëÿìÿ 

úÿçàñû. 

ÝÖËËßËßÌßÊ ô. Ýöëëÿëÿìÿ éîëó èëÿ 

þëöì úÿçàñûíû ùÿéàòà êå÷èðìÿê; åäàì åòìÿê. 

[Åéâàç:] Ìÿí ÿýÿð íà÷àëíèê îëñàéäûì, 

ÿââÿë-ÿââÿë ñèçèí ùàìûíûçû äèâàðà ñþéêÿéèá 

ýöëëÿëÿðäèì. Ú.Úàááàðëû. 

ÝÖËËßËßÍÌß “Ýöëëÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

305

ÝÖËËßËßÍÌßÊ 

ÝÖËËßËßÍÌßÊ ô. ßí àüûð úÿçà òÿäáèðè 

îëàðàã ýöëëÿ èëÿ þëäöðöëìÿê, åäàì åäèëìÿê. 

Ôàøèñòëÿð [äóñòàãëàðûí] ýöëëÿëÿíÿúÿéè ùàããûíäà 

êÿíääÿ äèâàðëàðà åëàíëàð éàïûøäûðìûøäûëàð. 


ÝÖËËßËßØÌß “Ýöëëÿëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖËËßËßØÌßÊ ãàðø. Áèð-áèðèíÿ ýöëëÿ 

àòìàã; àòûøìàã. [Ãàçàãëàð] Íÿáèýèëíÿí áèð 

ýöí ýöëëÿëÿøäèëÿð. “Ãà÷àã Íÿáè”. 

ÝÖËËßÍÌß “Ýöëëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖËËßÍÌßÊ ô. 1. Ýöë à÷ìàã, ýöë à÷ìàüà 

áàøëàìàã; ÷è÷ÿêëÿíìÿê. Éàç ìþâñöìö 

áöëáöë äèë-äèë þòÿíäÿ; Áàü-áàü÷àëàð 

íÿðýèçëÿíèð, ýöëëÿíèð. “Ãóðáàíè”. Áàùàð ýÿëèð, 

äÿðÿëÿð ÷è÷ÿêëÿíèð, ýöëëÿíèð. À.Øàèã. [Àðâàä:] 

Îüëóì, Ôèðèäóí, éÿãèí èíäè... áàäàì ýöëëÿíèð, 

ùÿ.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Ýöëëÿ áÿçÿäèëìÿê; ÷è÷ÿêëÿíìÿê. 

3. Õûðäà ãàáàðëàð, ýöëëÿð ÿìÿëÿ ýÿëìÿê 

(÷þðÿéèí öçöíäÿ). ×þðÿê ýöëëÿíèá. 

ÝÖËËÖ ñèô. 1. ×îõëó ýöë îëàí, ýöë áèòÿí, 

ýöë ÿêèëìèø; ÷è÷ÿêëè. ..Ýöëëö, áàü÷àëû áþéöê 

ùÿéÿòèìèçäÿ áèçäÿí áàøãà èêè ÿìèîüëóì äà 

àèëÿñè èëÿ éàøàéûðäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Íÿ äÿðäèí 

âàð, ñÿíèí, Ýÿíúÿ Øÿôàëû, ýöëëö áàüûí âàð. 


2. Ýöë à÷ìûø, ýöëö îëàí; ÷è÷ÿêëè. Ýöëëö 

àüàú. 

3. Öçÿðèíäÿ ýöë øÿêëèíäÿ íàõûøëàð îëàí. 

Ýöëëö äÿñìàë. Ýöëëö äîí. – Éöê öñòÿ ýöëëö 

õàë÷à; Êèì ãàëäûðà, êèì à÷à. (Áàéàòû). [Íóðèééÿ:] 

ßéíèíäÿ ýöëëö õàëàò, áàøûíäà àü ùàøèéÿëè 

áÿíþéöø êÿëàüàéû îëàí ãàäûí ãàáàüûìûçà 

éåðèéÿðÿê ìÿíÿ õîøýÿëäèí åëÿäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

Ýöëëö ìÿõìÿð – áàõ ýöëìÿõìÿð. 

ÝÖËËÖÚß èñ. áîò. Ïàõëàëûëàð ôÿñèëÿñèíäÿí 

îëóá äàü ðàéîíëàðûíäà, ÷ÿìÿíëÿðäÿ, ìåøÿëÿðäÿ, 

÷àé ñàùèëëÿðèíäÿ áèòÿí éåì îòó. 

ÝÖËËÖ-×È×ßÊËÈ ñèô. 1. ×îõëó ýöë, ÷è÷ÿê 

áèòìèø. Ýöëëö-÷è÷ÿêëè ÷ÿìÿí. Ýöëëö-÷è÷ÿêëè 

áàü. 

2. Öçÿðèíäÿ ýöë-÷è÷ÿê øÿêëèíäÿ íàõûøëàðû 

îëàí. Ýöëëö-÷è÷ÿêëè ÷èò. 

ÝÖËËÖ-ÝÖËØßÍËÈ áàõ ýöëëö-÷è÷ÿêëè. 

Ýöëëö-ýöëøÿíëè ùÿéÿò. 

ÝÖËËÖÊ èñ. ×îõëó ýöë ÿêèëìèø âÿ éà ýöë 

à÷ìûø éåð; ÷è÷ÿêëèê, ýöëçàð, ýöëöñòàí, ýöëøÿí. 

Ýöëëöéöí ýöëö áåøýöíëöêäöð. (Àòà. ñþçö). 

306 

ÝÖËÞÉØß 

Áöëáöëëÿð þòöøöð, úÿù-úÿù âóðóðëàð; Ýöëëöêëÿðäÿ 

äöýöí, äÿðíÿê ãóðóðëàð. Ù.Úàâèä. 

ÝÖËËÖ-ÍÀÕÛØËÛ ñèô. Öçÿðèíäÿ ýöëö, íàõûøû 

îëàí. Ýöëëö-íàõûøëû ïàð÷à. – [Ñÿêèíÿ] 

áàðäàø ãóðàðàã ýöëëö-íàõûøëû õàë÷àíûí öñòöíäÿ 

îòóðìóøäó. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÖËÌß “Ýöëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖËÌßÕÌßÐ èñ. Íàçèê èïÿê öçÿðèíäÿ 

èðè ýöëëÿðè îëàí âÿ ãàäûí ïàëòàðëàðû òèêìÿê 

ö÷öí èøëÿäèëÿí áàùàëû ïàð÷à. 4 ìåòð ýöëìÿõìÿð. 

// Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ùÿìèí ïàð÷àäàí òèêèëìèø. 

Ýöëìÿõìÿð ïàëòàð. 

ÝÖËÌßÊ ô. 1. Ìöÿééÿí áèð ùèññ íÿòèúÿñèíäÿ 

(ìÿñ.: ñåâèíäèêäÿ, øÿíëÿíäèêäÿ, ýöëìÿëè 

âÿ éà ìÿíàñûç áèð øåé ýþðäöêäÿ), ùàáåëÿ 

áÿçè ÿñÿá ñàðñûíòûëàðû àíûíäà õàðàêòåðèê 

ñÿñëÿð ÷ûõàðàðàã þç äóéüóñóíó áèëäèðìÿê 

(àüëàìàã ÿêñè). Çÿìàíè-ùèúðäÿ ýÿù àüëàéûá, 

ýÿùè ýöëëÿì. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ùàìû äóéóá 

áó ùàëû, ýöëöá ãàããûëäàøäûëàð. Ñ.Âóðüóí. 

2. Èñòåùçà åòìÿê, ÿëÿ ñàëìàã, ìàñãàðàéà 

ãîéìàã, ëàü åòìÿê. Ýöëìÿ ãîíøóíà, ýÿëÿð 

áàøûíà. (Àòà. ñþçö). Ãûðàãäàí áàõàíëàð 

îíóí ãîðõàãëûüûíà ýöëìöøäöëÿð. Ìèð Úÿëàë. 

3. ìÿú. Õîø áèð õÿáÿðäÿí, éàõøû áèð ùàäèñÿäÿí 

ñåâèíìÿê, øàäëàíìàã. 

4. ìÿú. Ñåâèíú èôàäÿ åòìÿê. Ýöëäö éàðïàã, 

úîøäó èðìàã, ýöëëÿð îéíàäû. Ú.Úàááàðëû. 

Òÿáèÿò ýöëöð, ÷è÷ÿêëÿð, ãóøëàð .. ñåâèíú è÷èíäÿäèðëÿð. 


ÝÖËÌßËÈ ñèô. Ýöëöø äîüóðàí, ýöëöøÿ ñÿáÿá 

îëàí. Ýöëìÿëè ñþç. – Îíóí áó ýþðêÿìè 

÷îõ ýöëìÿëè èäè. Ù.Íÿçÿðëè. Ùÿð êèì î ãàðà 

çöëôÿ êþíöë âåðñÿ õÿòàäûð; Àììà éåíÿ ìÿí 

áÿíäÿì, ÿúÿá ýöëìÿëèéÿì ìÿí. ß.Âàùèä. 

ÝÖËÌßØßÊßÐ ñèô. [ÿñëè ôàðñ. ýöëáÿøÿýÿð 

– øÿêÿðëè ýöë, ýöë ìöðÿááÿñè] çàð. èñòåù. 

Øèðèí, õîø, õîøàýÿëÿí. Àòàí ñîüàí, àíàí ñàðûìñàã; 

Ñÿí ùàðäàí îëäóí ýöëìÿøÿêÿð 


ÝÖËÌÛÕ èñ. Õûðäà ìûõ. 

ÝÖËÍÀÐ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Íàð àüàúûíûí ýöëö, 

íàð ýöëö. 

ÝÖËÞÉØß ñèô. Ìåéõîø (íàð íþâö). Äîñò 

ìÿíè éàä åéëÿäè; Áèð ýöëþéøÿ íàð èëÿ. (Àòà. 

ñþçö). Áàü÷àëàðäà ÷è÷ÿê à÷ûð ýöëþéøÿ íàð, 

éàñÿìÿí; Ãàðàíãóøëà áèð çàìàíäà ãàéûäàðàì 

êÿíäÿ ìÿí. ß.Úÿìèë.

ÝÖËÏßÐßÑÒ 

ÝÖËÏßÐßÑÒ èñ. âÿ ñèô. [ôàðñ.] Ýöë áåúÿðìÿéè, 

ýöë éåòèøäèðìÿéè, öìóìèééÿòëÿ ýöëö 

ñåâÿí (àäàì). ..Êèì ßëèñà êèìè ôàéäàëû, 

áàüïÿðÿñò, áàü÷àïÿðÿñò, ýöëïÿðÿñò áèð àäàìûí 

àäûíû áåëÿ-áåëÿ ëÿêÿëè øåéëÿðÿ ÷ÿêÿ áèëÿð 


ÝÖËÐßÍÝ ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. À÷ûã-ãûðìûçû 

ðÿíýëè, ÷ÿùðàéû ðÿíýè, ýöë ðÿíýèíäÿ îëàí. 

Äóð, ñàãè, ýÿòèð áàäåéè-ýöëðÿíýè áó áÿçìÿ; 

Âåð áàäåéè-ýöëðÿíýëÿ áèð ðÿíý áó áÿçìÿ. 

Ðàúè. 

ÝÖËÐÖÕ, ÝÖËÐÖÕÑÀÐ [ôàðñ.] êëàñ. áàõ 

ýöëöçëö. Àù âàâåéëà êè, îë ýöëðöõ ïÿðè éàðûì 

äåýèë; Ìÿí îíà éàð îëäóì, îë éàðè-âÿôàäàðûì 

äåýèë. Õÿòàéè. Ëàô óðàðëàð ùöñíäÿí ùÿð÷ÿíä 

ýöëðöõñàðëÿð; Ùÿã áèëöð, îë àéåéè-ðÿùìÿò ñÿíèí 

øÿíèíäÿäèð. Ãþâñè. 

ÝÖËÑÀÁÀÙ èñ. áîò. Ñÿùÿð à÷ûëûá àõøàì 

âàõòû éóìóëàí äåêîðàòèâ ýöë; ñÿùÿðýöëö. 

ÝÖËØÀÄ ñèô. Õîøà ýÿëÿí, öðÿêà÷àí, ýþçÿë 

ìÿíçÿðÿëè. Ýöëøàä éåð. Ýöëøàä îëìàã – 

øÿí îëìàã, àáàä îëìàã. Îíñóç ùöíÿð åâè 

ýöëøàä îëìàçäû. Ñ.Âóðüóí. Áÿííà ãàðäàø, 

íÿ ìþùêÿìäèð ãîéäóüóí òÿìÿë! Àáàä îëñóí! 

Ýöëøàä îëñóí! Éîðóëìàéàñàí! ß.Úÿìèë. 

ÝÖËØßÍ èñ. [ôàðñ.] Ýöëëöê, ÷è÷ÿêëèê. Áó 

ýöëøÿíèí éàñÿìÿíè, ñöíáöëö; Íÿ áèð áàüà, íÿ 

áîñòàíÿ äöøöáäöð. Ì.Â.Âèäàäè. Ýöëøÿíäÿ 

áÿíþâøÿëÿð à÷ûëäû; Ñÿùðàëàðà ëàëÿëÿð ñà÷ûëäû. 

À.Øàèã. 

ÝÖËÖ ñèô. 1. À÷ûã ýöë ðÿíýëè, ÷ÿùðàéû. 

2. Ýöë øÿêëèíäÿ íàõûøëàðû îëàí. Ýöëö ïàð÷à. 

ÝÖËÖÌÑßÌß “Ýöëöìñÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖËÖÌÑßÌßÊ ô. 1. Ýöëÿð êèìè îëìàã, 

òÿáÿññöì åòìÿê, ãûìûøìàã, äîäàãàëòû ýöëìÿê, 

þç ìÿìíóíëóüóíó, éà èñòåùçàñûíû òÿáÿññöìëÿ 

èôàäÿ åòìÿê. Ìÿíàñûíû àíëàìàäûüû 

áó ñþçÿ Àéäÿìèð ñàäÿúÿ ýöëöìñÿéÿðÿê êóïåéÿ 

ýèðäè. À.Øàèã. Øÿìñèééÿ êÿäÿðëè âÿ ôèêèðëè 

îëñà äà [Ñÿðùÿíýëÿ] äàíûøàðêÿí ýöëöìñÿìÿéÿ, 

øàä ýþðöíìÿéÿ ÷àëûøûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. ìÿú. Àäàìûí öçöíÿ ýöëìÿê, ôÿðÿù îéàòìàã. 

Áàùàð ýöëöìñÿéèð. Ùÿð éåð ýöëöìñÿéèðäè. 

ÝÖËÖÌÑßÐ ñèô. Ýöëöìñÿéÿí, ýöëÿí, òÿáÿññöìëö. 

Ýöëöìñÿð ýþç. – Áèð ýöí àúû áèð 

ñÿñ î ýöëöìñÿð öçö ñàðäû. Ù.Úàâèä. Ãûçûí 

ñîëüóí ðÿíýè, õóðìàéû ñà÷ëàðû, ýöëöìñÿð ãîíóð 

ýþçëÿðè âàð èäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÝÖËÖØ 

ÝÖËÖÌÑßÐÚßÑÈÍß çÿðô Ýöëöìñÿéÿðÿê, 

òÿáÿññöìëÿ. Ýöëöìñÿðúÿñèíÿ úàâàá âåðìÿê. 

– Ãûç ãàðà ýþçëÿðè, óçóí êèðïèêëÿðè àðàñûíäàí 

ýöëöìñÿðúÿñèíÿ [äåäè].. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÝÖËÖÌÑÖÍÌß “Ýöëöìñöíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖËÖÌÑÖÍÌßÊ áàõ ýöëöìñÿìÿê. 

[Áóüàú] àíàíûí ìóíèñ ÷þùðÿñèíè ýþðÿíäÿ 

ýöëöìñöíäö. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÝÖËÖÍÚ ñèô. âÿ çÿðô 1. Ýöëìÿéÿ ñÿáÿá 

îëàí, ýöëìÿëè, ýöëöø äîüóðàí. // ìÿú. Ìÿíàñûç, 

ãåéðè-úèääè. Úåéðàíà ìàëèê îëìàã ôèêðè 

âÿ ùèññè ìÿíÿ ÷îõ ãÿðèáÿ, áÿëêÿ ýöëöíú ýþðöíöðäö. 

Ñ.Ùöñåéí. Þëöì ôèêðè [Ìÿëÿêäÿí] 

óçàãëàøäû, îíà ýöëöíú âÿ ìÿíàñûç ýþðöíäö. 


2. Èñòåùçàéà, ìàñãàðàéà ñÿáÿá îëàí, èñòåùçà 

äîüóðàí. Ýöëöíú ùÿðÿêÿò. // Ýöëìÿê 

îáéåêòè; ùàìûíûí ýöëìÿñè ö÷öí ùÿäÿô. Äÿùàíûí 

ñÿäÿôäèð, äèøëÿðèí èíúè; Ñÿí ìÿíè åéëÿäèí 

åëëÿð ýöëöíúö. Ì.Ï.Âàãèô. [Êîõà:] Ìÿí 

êÿíàðäàí óøàã òóòóá, Úàâàíøèðëÿð àðàñûíäà 

ýöëöíú îëà áèëìÿðÿì! Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝÖËÖÍÚËÖÊ èñ. Ýöëöíú îëàí àäàì âÿ 

éà øåéèí ùàëû; ýöëöø äîüóðìà, ýöëöíú îëìà. 

Äÿëèëëÿðèí ýöëöíúëöéö. Òÿêëèôèí ýöëöíúëöéö. 

ÝÖËÖÑÒÀÍ èñ. [ôàðñ.] Ýöëëöê, ÷è÷ÿêëèê, 

ýöëçàð; ãûçûë ýöëëöê. Îë ýöëè-õÿíäàíû ýþðìÿê 

ìöìêöí îëñàéäû ìÿíÿ; Ñÿíòÿê, åé áöëáöë, 

ýöëöñòàíÿ ýöçàð åòìÿçìèäèì Ôöçóëè. Çåéíÿá 

áó ýöëöñòàíû, áó ÷àðãàò êèìè ñÿðèëìèø ëàëÿëÿðè 

âÿ ÷è÷ÿêëÿðè ýþðúÿê éîðóëìàüûíû óíóäóá .. 

ýöë éûüìàüà ãà÷äû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÝÖËÖØ èñ. 1. Øàäëûã, ñåâèíú, ìÿìíóíëóã 

âÿ ñ. õàðàêòåð ùèññëÿðèí èôàäÿñè îëàðàã àüûçäàí 

÷ûõàí ãûðûã-ãûðûã ñÿñëÿð. Àúû ýöëöø. Øÿí 

ýöëöø. – ßââÿë [Úåéðàíûí] öçöíäÿ, äàíûøûüûíäà 

èñòåùçàíû àíäûðàí áèð ýöëöø âàðäû. 

Ñ.Ùöñåéí. Ýöëöí, åëÿ ýöëöí êè; ×àòñûí ãóëàãëàðûìà; 

Ñèçèí ýöëöøëÿðèíèç. Á.Âàùàáçàäÿ. 

// Èñòåùçà. “Ìîëëà Íÿñðÿääèí”èí ýöëöøö êÿñêèí 

áèð ýöëöø, þëäöðöúö áèð ñàòèðà èäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ìÿðäàí ýöëäö. Îíóí ýöëöøö 

ãóðó, ãåéðè-òÿáèè ÷ûõäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

2. Ýöëìÿ, øÿíëÿíìÿ, çàðàôàò. Ãÿäèì 

âàõòëàð êîìåäèéàíû éóíàíèëÿð ýöëöø ö÷öí 

÷ûõàðäûðëàðäû. Í.Íÿðèìàíîâ. 

3. ìÿú. Ñåâèíú, øàäëûã, øÿíëèê. Óúà àüàúëàðäàêû 

éàðïàãëàð áöçöøäö, îíëàðûí ýöëöøö 

ìàòÿìÿ äþíäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

307

ÝÖËÖØÌß 

308 

ÝÖÌÐÀÙËÀÍÌÀÃ 

ÝÖËÖØÌß “Ýöëöøìÿê”äÿí ô.èñ. Ìÿúëèñäÿ 

áèð ýöëöøìÿ áàøëàäû. Ñ.Ùöñåéí. Úàìààò 

àðàñûíà ýöëöøìÿ âÿ ãàðûøìà äöøäö. Ãàíòÿìèð. 

ÝÖËÖØÌßÊ ô. Ãàðøûëûãëû âÿ éà áèðëèêäÿ 

ýöëìÿê (÷îõëàðû ùàããûíäà). Àäàìëàð ýöëöøäöëÿð. 

– Óøàãëàð è÷èíÿ äöøÿð ýöëöøìÿê; Ñÿíèí 

äÿ àúûüûí òóòàð, àüëàðñàí. Ì.Â.Âèäàäè. Ãîíàãëàð 

ýöëöøäöëÿð âÿ ñîíðà Êÿáëÿ Íàìàçëà 

çàðàôàòëàøìàüà áàøëàäûëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÝÖËÖÇÀÐ [ôàðñ. ýöë âÿ ÿð. öçàð] êëàñ. 

áàõ ýöëöçëö. Ñåéðè-ýöëøÿí åò ñÿí, åé ýöëöçàðûì. 

Ì.Â.Âèäàäè. Ýÿð ñÿíèí ìÿòëÿáèí ýöëöçàðäûñà; 

Àðòûã ñåâèí ýöëöçàðû ýþðÿíäÿ. 

Ã.Çàêèð. Åé êþíöë! Ìèí íàìÿ éàç áèð ýöëöçàðûí 

åøãèíÿ; Úàí åâèíäÿí ñåéðÿ ÷ûõ áèð õîø 

ýöçàðûí åøãèíÿ! Ñ.Âóðüóí. 

ÝÖËÖÇËÖ ñèô. Ýþçÿëèí åïèòåòëÿðèíäÿí 

(ñèôÿòëÿðèíäÿí) áèðè. Ýþé öçöíö áÿçÿð ïàðëàã 

óëäóçëàð; Éåð öçöíö áÿçÿð ýöëöçëö ãûçëàð. 


ÝÖËÉÀÍÀÃ(ËÛ) èñ. âÿ ñèô. øàèð. Ýþçÿëèí 

åïèòåòëÿðèíäÿí (ñèôÿòëÿðèíäÿí) áèðè. Ýöëéàíàã 

ãûç. – Ùÿð àøèãèí êè, ñÿí êèìè áèð ýöëéàíàüû 

âàð; Ëàëÿ êèìè ÿéàíäû êè, êþêñöíäÿ äàüû 

âàð. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÝÖËÇÀÐ èñ. [ôàðñ.] øàèð. ×îõëó ýöë îëàí 

éåð; ýöëöñòàí, ÷è÷ÿêëèê, ýöëëöê. Áöëáöë ñÿáÿáñèç 

îëìàäû ýöëçàðÿ àøèíà. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

×þëëÿð éóõóäàí îëóíúà áèäàð; Ìèí ðÿíý ÷è- 

÷ÿêëÿ äîëóð ýöëçàð. À.Øàèã. Äàðûõûá ýöëçàðà 

÷ûõäûüûì çàìàí; ßòðèíè äóéóðàì ýöëäÿí-÷è- 

÷ÿêäÿí. Ì.Ðàùèì. 

ÝÖËÇÀÐËÛÃ áàõ ýöëçàð. Ýöëçàðëûãëà 

àëîâ àðàñûíäà óúà ñÿää ÷ÿêèëìèøäè, îíó êå÷ìÿê 

ãàáèë äåéèëäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÝÖÌÀÍ èñ. [ôàðñ.] 1. Ëàçûìûíúà ÿñàñëàíìàìûø 

ôèêèð, çÿíí, åùòèìàë. Î, ýöìàíûíûí 

äöç ÷ûõìàäûüûíû ýþðöá èðè, ãîíóð ýþçëÿðèíè 

ýåíèø à÷àðàã Òÿðëàíà áàõäû. Ì.Ùöñåéí. 

Ýöìàí âàð êè, ýöìàí êè – îëà áèëÿð, 

ìöìêöíäöð, åùòèìàë êè. Ýöìàí âàð êè, îíóí 

áèðè õÿéàëäûð; Ýþéäÿí ýÿëÿí ëÿíÿòäÿí áèð 

òèìñàëäûð. À.Ñÿùùÿò. Ýöìàí åòìÿê (åëÿìÿê) 

– ôèêèðäÿ îëìàã, åùòèìàë åòìÿê, çÿíí 

åòìÿê. Áÿçèëÿðè áåëÿ ýöìàí åëÿéèðëÿð êè, ìöñÿëìàíëàðûí 

éåêÿ ïàïàãëàðà ìÿùÿááÿòè î 

âÿäÿäÿí áàøëàíûá êè, óøàãëàð áàøëàéûáëàð 

Ãóðàí îõóìàüà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Íÿðèìàí 

áóíóí êåøèê÷è îëäóüóíó ýöìàí åòäè. 


2. Øöáùÿ, øÿêê. Çÿððÿ ãÿäÿð èìàí; Äöíéà 

ãÿäÿð ýöìàí. (Àòà. ñþçö). Ìÿðä èýèä, êþíëöíÿ 

ýÿëìÿñèí ýöìàí; Äöøìÿíëÿð ÿëèíäÿí ÷ÿêÿðëÿð 

àìàí! “Êîðîüëó”. Ýöìàíà äöøìÿê 

– øöáùÿéÿ äöøìÿê, øÿêëÿíìÿê, øöáùÿ åòìÿê. 

Áó éîë èëÿ áöòöí õÿáÿðëÿð éàéûëàð, ùàìûíû ùèääÿòëÿíäèðÿð, 

ìöøàâèðÿäÿ îëàíëàð áèð-áèðèíäÿí 

ýöìàíà äöøÿðäèëÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Êàáèíåòäÿêè 

éåíèëèêëÿðÿ äèããÿò éåòèðÿí áÿçè àäàìëàð úöðáÿúöð 

ýöìàíà äöøöðäöëÿð. Á.Áàéðàìîâ. 

Ýöìàíû ýåòìÿê – øöáùÿëÿíìÿê (áèðèíäÿí). 

Ùàúû Êàìéàá .. î ýåúÿ ñöáùÿäÿê øÿùÿðè 

äîëàíûá, ýöìàí ýåäÿí åâëÿðèí ùàìûñûíà 

òîõóíóá íÿ Ýþâùÿðòàúäàí, íÿ Ôÿðìàíäàí 

áèð õÿáÿð òóòà áèëìÿäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

3. Öìèä, èñòÿê, àðçó. Ýöìàíûì áóäóð êè, 

îëà çèéàäÿ; Ýöíáÿýöíäÿí åòèáàðûì éàíûíäà. 

Ã.Çàêèð. Ùàìûíûç äÿðäè-äèëèíèçè ÿðç åäÿñèíèç 

âÿ, èíøàëëàù, ýöìàíûì áóíàäûð, áó ãàïûäàí 

íàöìèä ãàéûòìàéàñûíûç. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ýöìàíû ýÿëìÿê – èíàíìàã, ÿìèí 

îëìàã, öìèä åòìÿê, àðõàéûí îëìàã. [Ùåéäÿð 

áÿé:] Éàõøû, ÿýÿð þçöíÿ ýöìàíûí ýÿëèðñÿ, 

ìÿí ðàçûéàì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ðåéùàí:] 

Àììà ÷àðÿì éîõäóð, ýöìàíûì ñÿíÿ ýÿëèð.. 


ÝÖÌÐÀÙ 1 ñèô. Ãûâðàã, ìþùêÿì, ñàüëàì, 

ãöââÿòëè. Éàøûíà áàõìàéàðàã, ÷îõ ýöìðàùäûð. 

– Îäóí ýþòöð, éàõøû éàð; Éàõøû äîüðà, 

éàõøû éàð; Èéèäè ýöìðàù åéëÿð; Ãÿäèðáèëÿí 

éàõøû éàð. (Áàéàòû). // ×åâèê, úÿëä, äèðèáàø. 

Ýöìðàù ýÿíú. – Àëìóðàä úÿëä âÿ ýöìðàù 

ùÿðÿêÿòëÿ ãàëõûá àòà ìèíäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÝÖÌÐÀÙ 2 ñèô. [ôàðñ.] êþùí. Éîëóíó àçìûø, 

äîüðó éîëäàí ñàïìûø. [ßæäÿð:] Äöøÿðÿê 

÷þëëÿðÿ, Àëëàùà ïÿíàù; Áèç äÿ ãà÷àãëàðòÿê 

îëàðûã ýöìðàù! Ù.Ê.Ñàíûëû. ..[Èíñàíëàð] äèíÿìè 

éàâûã ýÿëÿúÿêëÿð, éà ýöìðàù îëàúàãëàð. 


ÝÖÌÐÀÙËÀÍÌÀ “Ýöìðàùëàíìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÝÖÌÐÀÙËÀÍÌÀÃ ãàéûä. Ñàüëàìëàøìàã, 

ãöââÿòëÿíìÿê, ñàüëàì îëìàã, ãöââÿòÿ 

ýÿëìÿê. Õÿñòÿ ýåòäèêúÿ ýöìðàùëàíûð. Äèíúÿëäèêäÿí 

ñîíðà ýöìðàùëàíìàã. – [Ùàúû 

Ôÿðÿú:] ..Èíäè ýöíö-ýöíäÿí ýöìðàùëàíûá 

äþíöðÿì áèð úàâàí îüëàíà.. Í.Âÿçèðîâ.

ÝÖÌÐÀÙËÀØÌÀ 

ÝÖÌÐÀÙËÀØÌÀ “Ýöìðàùëàøìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÝÖÌÐÀÙËÀØÌÀÃ áàõ ýöìðàùëàíìàã. 

Áóäàã èíäè-èíäè ýöìðàùëàøûðäû êè, áèðäÿí 

éåíÿ äÿ îíóíêó ýÿòèðìÿäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝÖÌÐÀÙËÛÃ èñ. Ýöìðàù àäàìûí ùàëû; 

úèñìÿí âÿ ðóùÿí ñàüëàìëûã; ãûâðàãëûã. Åëÿ 

àäàìëàð âàð êè, ðóùÿí ÿí éîðüóí äÿãèãÿëÿðèíäÿ 

áåëÿ îíëàðëà äàíûøäûãäà þçöíäÿ áèð 

éöíýöëëöê âÿ ýöìðàùëûã äóéóðñàí. È.ßôÿíäèéåâ. 

Ìöðèäëÿð äÿ ýþçëÿðèíè áó àü ñèíÿëè, 

éàøû ÿëëèíè êå÷ìèø îëñà äà, ýöìðàùëûüûíû èòèðìÿéÿí 

êèøèíèí àüçûíà çèëëÿìèøäèëÿð. È.Øûõëû. 

ÝÖÌÖØ èñ. 1. Ïàðëàã áîçóìòóë-àü ðÿíýëè, 

êèìéÿâè åëåìåíò – íÿúèá ìåòàë (çÿðýÿðëèê 

âÿ áÿçÿê øåéëÿðè ãàéûðìàã, ïóë êÿñìÿê âÿ ñ. 

ö÷öí èøëÿäèëèð). Ýöìöø ñóéóíà ÷ÿêìÿê 

– àäè ìåòàëëàðûí öñòöíÿ ýöìöø ñóéó ÷ÿêìÿê, 

ýöìöøö ðÿíýëÿìÿê. Ãàøûãëàðû ýöìöø ñóéóíà 

÷ÿêìÿê. Ýöìöøÿ òóòìàã – öñòöíö ýöìöøëÿ 

þðòìÿê, ýöìöøëÿ áÿçÿìÿê. Õÿíúÿðèí äÿñòÿñèíè 

ýöìöøÿ òóòìàã. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ýöìöøäÿí 

ãàéðûëìûø. Ýöìöø ÷ÿíýÿë. – Éàâàøéàâàø 

ýöìöø ãàøûãëàð äà ñòÿêàíëàðà äÿéèá 

úèíýèëäÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Äÿìèðãàéà öñòö 

çÿðëÿ éàçûëû ïàïèðîñó ýöìöø ãóòóäàí àëäû âÿ 

îòóðäó. Ù.Íÿçÿðëè. 

2. èñ. Ýöìöøäÿí ãàéðûëìûø øåéëÿð; ýöìöø 

ïóë. Áàõäû êè, áóðàäà î ãÿäÿð ãûçûë, ýöìöø 

âàð, åëÿ áèë éåääè ïàäøàùûí õÿçèíÿñè áóðäàäûð. 

“Êîðîüëó”. Ýöìöø êàüûç – ÿòðè ÷ûõìàñûí 

äåéÿ ÷àé, ñèãàðåò âÿ ñ.-íèí áöêöëäöéö 

ãóðøóí êàüûç. 

3. ñèô. áàõ ýöìöøö. Äÿðÿëÿðäÿí ýöìöø 

ñóëàð ÷àüëàð. À.Øàèã. Àé ýöìöø äàëüàëàðäà; 

Íàçëàíûð ýÿìè êèìè. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

ÝÖÌÖØÚß èñ. çîîë. ×àéëàðäà éàøàéàí õûðäà 

áàëûã íþâö. Áèçèì ÷àéëàðäà ýöìöøúÿ àäëàíàí 

õûðäà áàëûãëàð äà éàøàéûð. Áó áàëûãëàð 

ñóéóí öñò ãàòëàðûíäà öçÿí áàëûãëàðäàíäûð. 

“Çîîëîýèéà”. 

ÝÖÌÖØÄßÑÒß ñèô. Äÿñòÿñè ýöìöøäÿí 

îëàí, ãÿáçÿñè ýöìöøäÿí ãàéðûëìûø. Úÿìèë 

äàéûñûíûí ýöìöøäÿñòÿ õÿíúÿðèíè áåëèíÿ áàüëàéûá, 

éöéöðÿ-éöéöðÿ àòëûëàðà ãîøóëäó. 


ÝÖÌÖØËßÌß “Ýöìöøëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÌÖØËßÌßÊ ô. 1. Öçÿðèíÿ íàçèê ýöìöø 

ìÿùëóëó ÷ÿêìÿê. Ãàøûãëàðû ýöìöøëÿìÿê. 

ÝÖÍ 

2. Ýöìöøëÿ áÿçÿìÿê, ýöìöøëÿ èøëÿìÿê. 

Õÿíúÿëè èøëÿ, éîëëà; Öñòöí ýöìöøëÿ, éîëëà. 


ÝÖÌÖØËßÍÌß “Ýöìöøëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÌÖØËßÍÌßÊ ìÿúù. Ýöìöø ñóéó ÷ÿêèëìÿê 

âÿ éà ýöìöøëÿ áÿçÿäèëìÿê. Áó ÷ÿíýÿëëÿð 

ýöìöøëÿíèá. 

ÝÖÌÖØËßÒÌß “Ýöìöøëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÌÖØËßÒÌßÊ ô. Ýöìöø ñóéó ÷ÿêäèðìÿê 

âÿ éà ýöìöøëÿ áÿçÿäèëìÿê. Ïàïèðîñãàáûíû 

ýöìöøëÿòìÿê. 

ÝÖÌÖØËÖ ñèô. 1. Ýöìöøëÿ áÿçÿäèëìèø, 

ýöìöøëÿ èøëÿíìèø. ßëëÿðèíäÿ ñóð òÿñáåù; Ýöìöøëö 

áóõóðäàíëàð. ß.Úàâàä. 

2. Òÿðêèáèíäÿ ýöìöø îëàí. Ýöìöøëö ìåòàë 

êöë÷ÿñè. 

ÝÖÌÖØÖ ñèô. Àü-áîçà÷àëàð ïàðëàã ðÿíýäÿ 

îëàí, ðÿíýè ýöìöø ðÿíýèíäÿ îëàí, ýöìöø 

êèìè ïàðûëäàéàí. [Íóðèééÿ:] ..Ýöìöøö òîðàí 

è÷èíäÿí áèð ìîòîñèêëèí ÷ûõäûüûíû ýþðäöì. 

È.ßôÿíäèéåâ. Áóëóäëàðûí ïàð÷àëàíäûüû îéóãäàí 

óëäóçëó ôÿçàéà äîüðó áèð ïÿíúÿðÿ à÷ûëàðà÷ûëìàç 

.. àéûí ýöìöøö çèéàëàðû ùÿìèí 

ïÿíúÿðÿäÿí éåðÿ éàéûëäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÝÖÌÖØÖËÖÊ èñ. Ýöìöøö ðÿíýäÿ îëàí 

øåéèí õöñóñèééÿòè, ýöìöø ðÿíýèíäÿ îëìà. 

ÝÖÍ èñ. áàõ ýöíÿø 1 âÿ 2-úè ìÿíàëàðäà. 

Ýöí èøûüû. Ýöí ÷ûõàð, àëÿì ýþðÿð. (Àòà. ñþçö). 

Ýÿëäè ýöíîðòà÷àüû, ýöí ãûçàðûá éàíûðäû. 

Ñ.Âóðüóí. Ýöí èêè úèäà áîéó ãàëõìûøäû. Ìèð 

Úÿëàë. Ýöí ÿéèëìÿê – àõøàìà éàõûí ýöíÿø 

öôöãäÿí ÷ÿêèëìÿê. Ýöí ëàï ÿéèëèð, øÿð 

ãàðûøûð. Èíÿêëÿð íàõûðäàí ýÿëèð. “Ì.Í.ëÿòèô.” 

Ýöí òóòóëìàã – ýöíöí ãàáàüûíà áàøãà áèð 

ýþé úèñìèíèí âÿ éà îíóí êþëýÿñèíèí äöøìÿñè 

íÿòèúÿñèíäÿ ìöâÿããÿòè ýþðöíìÿç îëìàñû 

ùàäèñÿñè. Ýþçöìöç öôöãäÿäèð, à÷ûëìûð ñÿùÿðèìèç; 

Áèçÿ äöøÿí ñÿìàäà ýöí òóòóëìóø, àé 

Àëëàù! Á.Âàùàáçàäÿ. Ýöí âóðìàã – ãûçüûí 

ýöíÿø øöàëàðûíûí òÿñèðèíäÿí áåéèí ìÿðêÿçè 

çÿäÿëÿíìÿê. Ýöí éàüëàíìàã (àüàðìàã) 

– ýöíÿø ÷ûõûá, áèð àç éóõàðû ãàëõìàã. [Ãîúà:] 

Ýöí àüàðìàäàí ÷àéû êå÷ìÿëèéèê. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

..Áàõûø áÿé ñÿùÿð, ýöí éàüëàíàíäà 

îéàíäû. ß.Àáàñîâ. 

ÝÖÍ 2 èñ. 1. Ýåúÿ-ýöíäöçöí ñÿùÿðäÿí àõøàìà 

ãÿäÿðêè èøûãëû ìöääÿòè, ýöí÷ûõàíäàí ýöíáàòàíà 

ãÿäÿðêè äþâð. Ýöí äîüóøóíäàí áÿëëèäèð. 

(Àòà. ñþçö). Áèç áàõûðûã þçýÿ ìèëëÿòëÿðÿ, 

309

ÝÖÍ 

.. äåéèðèê êè, íèéÿ îíëàð áàçàð ýöíëÿðèíè òÿòèë 

åëÿéèðëÿð, íèéÿ îíëàð åëÿñèí, áèç åëÿìèéÿê 


2. Éåðèí þç îõó ÿòðàôûíäà áèð äÿôÿ äþâð 

åòäèéè (24 ñààòëûã) ìöääÿò; ýåúÿ-ýöíäöç. ..Èë 

âàð áèð ýöíÿ äÿéìÿç; Ýöí âàð ìèí àéà äÿéÿð. 

(Áàéàòû). Áó ìèíâàë èëÿ ö÷ ýöí êå÷äè. 

“Êîðîüëó”. Áèð ýöí äåéèë, áåø ýöí äåéèë 

– ùÿìèøÿ, äàèì. Áèðè ýöí (î áèðèñè ýöí) –ñàáàùäàí 

ñîíðàêû ýöí; ñàáàù éîõ, î áèðè ýöí. 

Áó ýöíëÿðäÿ – áó áèð íå÷ÿ ýöí ÿðçèíäÿ, éàõûí 

âàõòëàðäà. Èíúèéèá ìÿíäÿí, åøèòäèì î ýþçÿëëÿð 

ýþçÿëè; Àðàìûç, áÿëêÿ, áó ýöíëÿðäÿ, ýöìàí 

âàð, äöçÿëÿ. ß.Âàùèä. Áóýöíêö ýöíäÿ 

– èíäè, ùàçûðäà. [Ãûçûë Àðñëàí] Áèç áóýöíêö 

ýöíäÿ èñëàùàò èøëÿðèíÿ áàøëàäûüûìûç çàìàí 

ùÿð àääûìäà Ãóðàíëà ãàðøû-ãàðøûéà ýÿëèðèê. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Åðòÿñè ýöí – áèð ýöí ñîíðà. 

Ýöí óçóíó – áöòöí ýöíö, áèð ýöíöí ÿðçèíäÿ. 

Ýöíäÿ áèð – ùÿð ýöí, òåç-òåç. [Áàùàð:] 

Þçýÿ êèøèëÿð þâðÿòëÿðèíè ýöíäÿ áèð äþéöðëÿð, 

àììà áó ìÿíÿ ùå÷ áèð ÷ûðòìà äà âóðìóð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ýöíëÿðèí áèð ýöíö – áàõ 

ýöíöí áèðèíäÿ. [ßñýÿð:] Ýöíëÿðèí áèð ýöíö, 

àõøàì ñààò äîããóçäà áàçàðäàí ýåäèðäèì. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ýöíö àõøàì åòìÿê (åëÿìÿê) 

– áöòöí ýöíöíö áîø êå÷èðìÿê, èøñèç 

îòóðìàã, ÿáÿñ éåðÿ ýþçëÿéÿ-ýþçëÿéÿ äóðìàã. 

Ãÿðèá ýöíö àõøàì åòäè. Øàùñÿíÿì ÷ûõìàäû. 

“Àøûã Ãÿðèá”. Ýöíö áó ýöí – åëÿ áó 

ýöí, ýåúèêäèðìÿäÿí, áó ýöíäÿí î éàíà ãàëìàéàðàã. 

[Ýöëíàç:] Áàõ, ìÿí äàùà ñÿáèð 

åäÿ áèëìèðÿì, ýöíö áó ýöí àòàìà äåéÿúÿéÿì. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ýöíö ýöíÿ ñàòìàã 

– ýåúèêäèðìÿê, éóáàòìàã, éóáàíäûðìàã. 

[Îðõàíûí] Îíñóç äà êÿíäÿ ýåòìÿê íèééÿòè 

âàðäû, àíúàã ýöíö ýöíÿ ñàòà-ñàòà ãàëìûøäû. 

È.Ìÿëèêçàäÿ. Ýöíö ñàáàù – åëÿ ñàáàù, ýåúèêäèðìÿäÿí, 

ñàáàùäàí ñîíðàéà ãîéìàéàðàã. 

ßýÿð ñèç ìÿíÿ ýÿëñÿíèç, ýöíö ñàáàùäàí îíóí 

òàëàüûíû âåðèá áîøàðäûì. Å.Ñóëòàíîâ. Ýöíöí 

áèðèíäÿ – áèð ýöí, áèð äÿôÿ. Èø÷è äîñòëàðûíà 

ýöíöí áèðèíäÿ; Äàíûøäû äÿðäèíè àøûüûì 

ìÿíèì.. Ì.Ìöøôèã. Ýöíöí ýöíîðòà- 

÷àüû – ýöíäöç ùàâà ëàï èøûãêÿí. [ßëÿìäàð:] 

Éîõñà ýþðöí ýöíöí ýöíîðòà÷àüûíäà àäàì 

äà .. áåëÿ ýþç-ýþðÿñè þçöíö ñîéäóðàðìû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Èêè ýöíäÿ (ýöíäÿí) áèð –áàõ 

310 

ÝÖÍ 

ýöíàøûðû. [Ìèðçÿ Ùÿñÿí:] Þêöçëÿ èêè ýöíäÿ 

áèð ùåêòàð éåð ÿêèðñèíèç. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

3. Ìöÿééÿí áèð èúòèìàè ùàäèñÿíè ãåéä åòìÿê 

ö÷öí òÿãâèìäÿ òÿéèí åäèëìèø ýöí. Ãÿëÿáÿ 

ýöíö. Ãàçìà÷û ýöíö. Ìöÿëëèì ýöíö. 

4. Ýöíäÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ùÿð ýöí, ìöòÿìàäèéÿí. 

Ýöíäÿ áèð êÿðïèú äöøöð; Þìðöìöí 

ñàðàéûíäàí. (Áàéàòû). [Ñÿêèíÿ:] Ìÿí 

ýöíäÿ áèð óøàã äîüàí àðâàäû áèð äÿ ãóëëóüà 

ýþòöðìÿðÿì. Ù.Íÿçÿðëè. Ýöíäÿ Ïåòåðáóðãäàí 

Ýîðóñà ìþùöðëö ïàêåò ýÿëèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

5. Ýöíäÿí-ýöíÿ, ýöíö-ýöíäÿí øÿêëèíäÿ 

çÿðô – áèð ýöíäÿ äåéèë, ýöíëÿð êå÷äèêúÿ, òÿäðèúÿí. 

Àù, ìÿí ýöíäÿí-ýöíÿ áó ýþçÿëëÿøÿí; 

Èøûãëû äöíéàäàí íåúÿ ÿë ÷ÿêèì Ì.Ìöøôèã. 

[Éàñÿìÿí:] Ýþðäöéöì îäóð êè, ìàøàëëàù, 

ýöíö-ýöíäÿí ÷è÷ÿê êèìè à÷ûëûðñàí. Ñ.Ðÿùìàí. 

6. Âàõò, âàõòèëÿ. Áèð ýöí áèëèíÿð. – Ýöí îëäó 

øàèðëÿð ýþéÿ ÷ûõäûëàð. ß.Úàâàä. 

7. ìÿú. Ùÿéàò, þìöð, éàøàéûø, äîëàíàúàã, 

ýöçÿðàí. Âÿòÿíäÿ ýöíöìöç ìÿøÿããÿò âÿ 

êîðëóãëà êå÷èðäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ýöí êå÷èðìÿê, ýöí ñöðìÿê – éàøàìàã, 

äîëàíìàã. ßìÿê ÷ÿêäèì, ýöí êå÷èðäèì, ýöë 

ÿêäèì. ß.Úàâàä. Áóðäà ýöí êå÷èðèð áèð áþéöê 

øàèð; Éàçàð éàçäûüûíû ùÿéàòà äàèð. 

Ñ.Âóðüóí. Ìÿùÿááÿòñèç, ýþçÿëñèç ýöí êå÷èðìÿê 

ùå÷ íÿäèð, Âàùèä; Éåíÿ ñåâìÿê, ñåâèëìÿê 

éàõøûäûð äöíéàéà áàõäûãäà. ß.Âàùèä. 

Ýöí ýþðìÿìÿê – ïèñ éàøàìàã. Éàçûã êè 

äþâðàíäà áèð ýöí ýþðìÿäè; Áó àëÿì ðóùóìà 

äàð, – äåäè, ýåòäè. Ì.Ðàùèì. 

8. Âÿçèééÿò, ùàë ìÿíàñûíäà. Éàõøû ýöíöí 

éîëäàøû, éàìàí ýöíöì äöøäö ýÿë! (Àòà. 

ñþçö). [ßçèç:] À áàëàì Ãàðàø, ñÿí áèëèðñÿíìè 

Ùÿñÿí ÿìè þçö íÿ ýöíäÿ èäè Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ýöíÿ äöøìÿê (ãàëìàã) 

– ...âÿçèééÿòÿ äöøìÿê (àäÿòÿí ïèñ âÿçèééÿòè 

áèëäèðèð). [Ìóñà Ôÿðùàäà:] Áó íÿ ýöíäöð äöøöáñÿí, 

àé áèíÿâà!.. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ôàòìàõàíûì:] 

Àëëàù, ýþð ìÿí íÿ ýöíÿ äöøìöøÿì 

êè, áó êöðä ýÿäÿñè äÿ öçöìÿ äóðóáäó 


9. äàí. ßìÿêýöí. Ùÿð éîëäàø èøëÿéèá ýöí 

àëàí çàìàí; Ñÿí äóðóá áîéíóíó áóðìà, à 

òÿíáÿë! Àøûã ßëè. Õûðäà õàëà ãûçûøìûøäû. Áèð 

ýöí çÿùìÿò ÷ÿêèá àðûòäûüû òîõóìà Ìóñòàôà 

ýöí éàçìàã èñòÿìèðäè. Ìèð Úÿëàë.

ÝÖÍÀÙ 

ÝÖÍÀÙÑÛÇ 

10. Ýöíöì øÿêëèíäÿ – íÿâàçèø, ìåùðèáàíëûã 

áèëäèðìÿê ö÷öí ìöðàúèÿò çàìàíû èøëÿäèëèð; 

ÿçèçèì. – Àé íÿíÿ, áèð íàüûë äå! – Þìðöì, 

ýöíöì, éàò äàùà. ß.Úÿìèë. 

◊ ...ýöí àüëàìàã – äÿðäèíÿ ãàëìàã, ãàéüûñûíû 

÷ÿêìÿê, ýÿëÿúÿéè ùàããûíäà äöøöíìÿê, 

ôèêèðëÿøìÿê. .. Áó úöðÿòè ýþðÿí, äóéàí 

îëìàäû; Ñÿíäÿí ìÿíÿ ýöí àüëàéàí îëìàäû. 

Ì.Àðàç. Ýöí ãàéûòìàã – 1) çåíèò íþãòÿñèíäÿí 

ãöðóáà äîüðó åíìÿê, Ýöíÿø (ýöí) 

áàòìàüà áàøëàìàã; 2) ýöíäöç óçàíìàüà 

(âÿ éà ãûñàëìàüà) áàøëàìàã. Íîâðóçäàí ñîíðà 

ýöí ãàéûäûð. Ýöíö áàøà âóðìàã – àäÿòÿí 

ÿùÿìèééÿòñèç áèð èøëÿ ìÿøüóë îëàðàã 

ýöíö òàìàìëàìàã. Áó ýöíöìöçö äÿ áåëÿ 

áàøà âóðäóã. Ýöíö ãàðà ýÿëìÿê – éàøàéûøû 

ïèñëÿøìÿê, ôÿíàëàøìàã. Ýöíäÿí-ýöíÿ ýöíö 

ãàðà ýÿëÿí ñàäÿ èíñàíà çöëì öñòöíäÿí çöëì 

åäèëìèøäèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýöíö ãàðà îëìàã 

– éàøàéûøû, äîëàíàúàüû, ùÿéàòû ïèñ îëìàã. 

[Ñàëàòûí:] Ìÿíäÿí ñîíðà àíàìûí ýöíö ãàðà 

îëàúàã, ãàðäàøûì áó äÿðäÿ äþçÿ áèëìÿéÿúÿê. 

È.Øûõëû. Ýöíöíö ýþé ÿñýèéÿ äöéìÿê (áöêìÿê) 

– áàõ ýöíöíö ãàðà åëÿìÿê. Ýöíöíö 

ãàðà åëÿìÿê (åòìÿê) – ùÿéàòûíû çÿùÿðëÿìÿê, 

èçòèðàá âÿ ìÿíÿâè èøýÿíúÿ âåðìÿê. 

Áàõà-áàõà õàëö õÿòòÿ, öçàðÿ; Çàêèðèí ýöíöíö 

åéëÿäèí ãàðÿ. Ã.Çàêèð. 

ÝÖÍÀÙ èñ. [ôàðñ.] 1. Äèíè-ÿõëàãè íîðìàëàðûí 

ïîçóëìàñû, äèíúÿ ãÿáàùÿò ñàéûëàí èø (ñàâàá 

ÿêñè). Ñÿíè ìÿëÿê ýþðÿëè éàçìàç îëäó åøãè 

ýöíàù; Âÿëè éàçûëäû, áó öçäÿí áÿñè ñàâàá ñàíà. 

Ôöçóëè. ßôâ îëóð ìþìèíèí úöìëÿ ýöíàùû; Ñÿíèí 

äÿ êþíëöíäÿí êå÷ÿð, àüëàðñàí. Ì.Â.Âèäàäè. 

Ýöíàùà áàòìàã – äèíúÿ ãÿáàùÿò ñàéûëàí 

áèð èø ýþðìÿê. Èíúèòìÿ Çàêèðè áóíäàí çèéàäà; 

Áèð óñàí, ýöíàùà áàòäûüûí éåòÿð. Ã.Çàêèð. 

2. Úÿçàëàíìàëû ùÿðÿêÿò; òÿãñèð. Óøàüûí 

ýöíàùû éîõäóð. – Éàçûã Ùàúû Ìèðçÿ Ùÿñÿí 

àüà, ñÿíèí ýöíàùûí íÿ èäè, ñÿí íÿ äåéèðäèí êè 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Î éàçûüûí ýöíàùû íÿ, 

òÿãñèðè íÿ Ùöúóì ÷ÿêèá Âÿòÿíèíÿ Á.Âàùàáçàäÿ. 

Ýöíàù åëÿìÿê (èøëÿìÿê) – úÿçàéà 

ëàéèã áèð èø ýþðìÿê. Ñÿìÿä íÿ ýöíàù åëÿñÿ 

èäè, íÿäÿ ìöãÿññèð îëñà èäè, íÿòèúÿñè Ñöðÿééàéà 

òîõóíàúàã èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ñîí çàìàí 

Ðöñòÿì êèøè îüëóíóí òîðà äöøìÿñèíäÿí, 

ïèñ áèð ýöíàù èøëÿìÿñèíäÿí ãîðõóðäó. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ýöíàùà áàòìàã – áàõ ýöíàù 

åëÿìÿê (èøëÿìÿê). ßí áþéöê úèíàéÿòäèð; 

Àçàäëûüà ãÿñä åòìÿê; Áó ýöíàùà áàòìà 

ýÿë! Á.Âàùàáçàäÿ. Ýöíàùûíäàí êå÷ìÿê, 

ýöíàùûíû áàüûøëàìàã – òÿãñèðèíäÿí êå÷ìÿê, 

áàüûøëàìàã. [Áÿùðàì:] Ìÿí õÿéàíÿò 

åëÿäèì, Ñàðà, êå÷ ýöíàùûìäàí! Ú.Úàááàðëû. 

Áàùàäûð äà àíàñûíûí ýöíàùûíû áàüûøëàìàüû 

[àòàñûíäàí] õàùèø åëÿìÿê èñòÿäè. Ì.Ùöñåéí. 

Ýöíàùûíû éóìàã – òÿãñèðèíäÿí êå÷èëìÿê 

ö÷öí úÿçàëàíìàëû îëàí ùÿðÿêÿòèíèí ÿâÿçèíäÿ 

éàõøû èøëÿð ýþðìÿê. 

3. ìÿú. Íþãñàí, ÷àòûøìàçëûã. ..Ïðîôåññîð áèíàíûí 

ýöíàùûíû èíäè àéäûí åëÿäè... Á.Áàéðàìîâ. 

ÝÖÍÀÙÊÀÐ èñ. âÿ ñèô. [ôàðñ.] 1. Ìöãÿññèð, 

òÿãñèðêàð. Ýöíàùêàðû úÿçàëàíäûðìàã. 

– Éàð éàíûíäà ýöíàùêàðàì; Äîüðó ñþçöì 

éàëàí îëäó. Àøûã ßëÿñýÿð. ..Ýöíàùêàð ìóçäóð 

þçöíöí áÿä ÿìÿëèíäÿí ïåøìàí îëóá, èñòèüôàð 

åäÿ-åäÿ éåðèíäÿí ãàëõäû. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. 

2. Äèíè ÿõëàã íîðìàëàðûíû ïîçàí àäàì. 

3. Ñÿáÿáêàð; áàèñ. [Áÿùëóë:] ..Ìÿíÿ àéäûí 

èäè êè, àíàìëà àéðûëìàüûí ÿñèë ýöíàùêàðû àòàì 

îëóá. Á.Áàéðàìîâ. 

ÝÖÍÀÙÊÀÐÚÀÑÛÍÀ çÿðô Ýöíàùû, òÿãñèðè 

îëàí êèìè; òÿãñèðêàðúàñûíà. Ýöíàùêàðúàñûíà 

áàõìàã. 

ÝÖÍÀÙÊÀÐËÛÃ èñ. Ìöãÿññèðëèê, òÿãñèðêàðëûã. 

Ýöíàùêàðëûüûíû áîéíóíà àëìàã. 

ÝÖÍÀÙËÀÍÄÛÐÛËÌÀ “Ýöíàùëàíäûðûëìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÝÖÍÀÙËÀÍÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿú. Ìöãÿññèð 

òóòóëìàã, òÿãñèðëÿíäèðèëìÿê. 

ÝÖÍÀÙËÀÍÄÛÐÌÀ “Ýöíàùëàíäûðìàã”- 


ÝÖÍÀÙËÀÍÄÛÐÌÀÃ ô. Ýöíàùêàð ùåñàá 

åòìÿê, ìöãÿññèð ñàéìàã; òÿãñèðëÿíäèðìÿê. 

Îüðóëóãäà ýöíàùëàíäûðìàã. ßñàññûç éåðÿ 

ýöíàùëàíäûðìàã. 

ÝÖÍÀÙËÛ áàõ ýöíàùêàð 1 âÿ 2-úè ìÿíàëàðäà. 

Øÿôèãÿ õàíûì, ñÿí äÿ ìÿíè áàüûøëà, 

ìÿí ýöíàùëûéàì. È.Ìóñàáÿéîâ. 

ÝÖÍÀÙÑÛÇ ñèô. 1. Ýöíàùû, òÿãñèðè îëìàéàí; 

òÿãñèðñèç. Ýöíàùñûç àäàì. – Èíñàô åò, 

þëäöðìÿ, ýöíàùñûç ãóëó; ßë-ÿëäÿí öçöëöð, 

éàìàí ÷àüûäûð. Ì.Ï.Âàãèô. Ãÿëáèíäÿ áèð éåòèìòÿê 

ãîéìàäûí þç êàìûíû; Ýöíàùñûç ãóðáàíëàðûí 

àëäûí èíòèãàìûíû. Ñ.Ðöñòÿì. 

2. Ìÿñóì. [Úÿìèë áÿé:] ..Î ýöíàùñûç ãóøúóüàçû; 

Ìÿùâ åòìÿêäÿ íÿ ìÿíà âàð Ù.Úàâèä. 

311

ÝÖÍÀÙÑÛÇËÛÃ 

Àíà áàñäû áàüðûíà ýöíàùñûç êþðïÿñèíè; 

Ùþíêöð-ùþíêöð àüëàäû. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÝÖÍÀÙÑÛÇËÛÃ èñ. Ùå÷ áèð ýöíàùû, òÿãñèðè 

îëìàìà; òÿãñèðñèçëèê. 

ÝÖÍÀÐÀÑÛ áàõ ýöíàøûðû. Ñàëìàí êèøè 

ýöíàðàñû .. äèíúÿëÿðäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÝÖÍÀØÛÐÛ çÿðô Áèð ýöí þòöðöá, î áèðèñè 

ýöí, áèð ýöí þòöðÿðÿê; ýöíàðàñû. Ýöíàøûðû 

òàðëàíû ñóëàìàã. Ýöíàøûðû ãàð éàüûð. – Úàìààòû 

òÿçÿ ÿòÿ þéðÿòìèø Èìàìÿëè ýöíàøûðû [äàíàëàðäàí] 

áèðèíè òóòóá êÿñèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÝÖÍÁÀÒÀÍ 1. èñ. Äöíéàíûí ýöíáàòàí òÿðÿôè; 

ãÿðá. Øÿðÿô õàëàíûí áàüû áèçèì åâèìèçèí 

ýöíáàòàí òÿðÿôèíäÿ èäè. Ñ.Ùöñåéí. Ùÿð àõøàì 

ýöíáàòàíäàêû ìåøÿäÿí ìàùíû îõóéàí 

áèð ñÿñ éöêñÿëèðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. Ýöíáàòàíäà øÿêëèíäÿ çÿðô – ýöíöí 

áàòäûüû âàõò; àõøàì÷àüû, àõøàì. Ýöíáàòàíäà 

åâÿ ýÿëìÿê. 

ÝÖÍÁßÄ, ÝÖÍÁßÇ èñ. [ôàðñ.] Éàðûìêöðÿ 

øÿêëèíäÿ áèíà äàìû; ãöááÿ. Ùàìàìûí ýöíáÿçè. 

– Øåøïÿð ýöíáÿçÿ åëÿ äÿéäè êè, ýöíáÿçäÿí 

îä òþêöëäö. “Êîðîüëó”. Áó âàõò êèøèëÿðèí 

è÷èíäÿí áèð øÿõñ àéðûëûá ÿëèíäÿ áþéöê áèð äàø, 

ýöíáÿçÿ òÿðÿô ýÿëäè âÿ äàøû ýöíáÿçÿ âóðóá 

äàüûòäû.. Í.Íÿðèìàíîâ. 

ÝÖÍÁßÄËÈ, ÝÖÍÁßÇËÈ ñèô. Ýöíáÿçè 

îëàí, äàìû ýöíáÿä (ýöíáÿç) øÿêëèíäÿ îëàí; 

ãöááÿëè. Ýöíáÿçëè ùàìàì. – [Íÿçàêÿò:] Ýþð 

ýöíáÿçëè éåðäÿí òöñòö ÷ûõûð, Àüà Êÿðèì ùàìàìû 

éàíûð, éà éîõ Ìèð Úÿëàë. 

ÝÖÍÁßÝÖÍ çÿðô Ýöíäÿí-ýöíÿ, ýöí êå÷äèêúÿ; 

òÿäðèúÿí, ýöíö-ýöíäÿí, ýåò-ýåäÿ. Ýöíáÿýöí 

àðûãëàìàã. Âÿçèééÿò ýöíáÿýöí éàõøûëàøûð. 

– Ýöíáÿýöí ÿñêèëèá øþâêÿòè, øàíû; Èõòèéàðû 

ýåäÿí áÿñ àüëàìàçìû Ì.Â.Âèäàäè. Ñÿíè 

ñåâÿí, úàâàí îëóð ýöíáÿýöí; Ãàðûìàç, ãîúàëìàç, 

òÿð-òàçà ýåäÿð. Ì.Ï.Âàãèô. 

ÝÖÍ×ÛÕÀÍ èñ. Äöíéàíûí ýöí÷ûõàí òÿðÿôè; 

øÿðã. Àòûá àëîâóíó, åéëÿìèøäè àë; Ýöí÷ûõàí 

òÿðÿôäÿ îëàí ÿéðè éàë. Ù.Ê.Ñàíûëû. Îíóí éåíè 

ìÿíçèëè ýöí÷ûõàíà áàõûðäû. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÝÖÍÄßËÈÊ 1. ñèô. Ùÿðýöíêö, ùÿð ýöí 

îëàí, ùÿð ýöí áàø âåðÿí, àäè. Ýöíäÿëèê ðåæèì. 

– [Ãÿòèáÿ:] Ùÿéàòäà éàíûëìàìàã ö÷öí 

îíóí ñÿíÿ ãàðøû àëäûüû ýöíäÿëèê âÿçèééÿò âÿ 

åòäèéè ñþùáÿòëÿð áàðÿñèíäÿ ìÿíÿ õÿáÿð âåðìÿëèñÿí... 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Ùÿð ýöí ÷ûõàí. 

312 

ÝÖÍÅÉ 

Ùàúû Ñÿìÿä .. áó âàõò êöëôÿòÿ éà êèòàá, éà 

ýöíäÿëèê ãÿçåòëÿðäÿí îõóéàðäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

2. ñèô. Áèðýöíëöê, áèð ýöí ö÷öí ëàçûì îëàí. 

Ýöíäÿëèê ïëàí. Ýöíäÿëèê ìÿëóìàò. – Ôàòìà 

úÿùðÿ÷èëèê åäèá áèð íþâ ýöíäÿëèê ÷þðÿéèíè 

ãàçàíûðäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

3. èñ. Åêñïåäèñèéà, òÿäãèãàò, òÿúðöáÿ, ñÿéàùÿò 

âÿ ñ. çàìàíû àïàðûëàí ìöøàùèäÿëÿðèí 

ùÿð ýöí ãåéä åäèëäèéè äÿôòÿð. Ýÿìè ýöíäÿëèéè. 

Éîë ýöíäÿëèéè. 

4. èñ. Åâÿ âåðèëìèø òàïøûðûãëàðû âÿ àëäûüû 

ãèéìÿòëÿðè éàçìàã ö÷öí øàýèðä äÿôòÿðè. 

Äÿðñ úÿäâÿëèíè ýöíäÿëèéÿ éàçìàã. Àòàñû îüëóíóí 

ýöíäÿëèéèíÿ áàõäû. 

ÝÖÍÄßÌ èñ. 1. Ùÿëë åäèëìÿëè, ìöçàêèðÿ 

åäèëìÿëè ìÿñÿëÿëÿð. 

2. Ìöÿééÿí áèð éûüûíúàüûí ìöçàêèðÿ 

åäÿúÿéè ìÿñÿëÿëÿðèí ñèéàùûñû. 

ÝÖÍÄÎÜÀÍ áàõ ýöí÷ûõàí. ßðÿáèñòàíûí 

ýöíäîüàí òÿðÿôèíäÿ îëàí Ìÿðúàí äÿðéàñûíà 

êÿíàðäàí øèðèí ñó òþêöëìöðñÿ, áåëÿ äÿðéàíûí 

ñóéó ýöíáÿýöí øîðëàøûá àüûð îëóð. 

Ù.Çÿðäàáè. Ãÿùðÿìàíëàð êÿíäèíèí ýöíäîüàíû 

Ãàðàòÿïÿ, ýöíáàòàíû èñÿ Ìèë äöçöäöð. 

ß.Âÿëèéåâ. ..Ýöíäîüàíäàí ýöíáàòàíà 

ìÿíçèëèì... Ì.Àðàç. 

ÝÖÍÄÖÇ èñ. Ýåúÿ-ýöíäöçöí èøûãëû ùèññÿñè; 

ýöíäîüàíäàí ýöíáàòàíà ãÿäÿð îëàí ìöääÿò 

(ýåúÿ ìöãàáèëè). Ýöíäöç ýåòìÿäèéèí éîëó 

ýåúÿ ýåòìÿ. (Àòà. ñþçö). Áèð ýöí êèøè äèããÿò 

åëÿéèá ýþðöð êè, þâðÿòè ýöíäöçëÿð àéàüûíà 

úîðàá ýåéìèð.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Éàøàð 

.. ýöíäöç áÿëÿäëÿäèéè éåðÿ éþíÿëäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Ýöíäöç(öí) ýöíîðòà÷àüû – 

áàõ ýöíîðòà 1-úè ìÿíàäà. Îíëàð ýöíäöç 

ýöíîðòà÷àüû êö÷ÿ áàçàð÷àëàðûíäà àòûøàð âÿ 

èñòÿäèêëÿðè àäàìëàðû þëäöðÿ äÿ áèëÿðäèëÿð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ñÿëèì áÿé:] Ýöíäöç ýöíîðòà÷àüû 

áóíà ìàò ãàëìûøàì ìÿí; Îòóç àò ãà- 

÷ûðäûáëàð áÿéëèéèí òþâëÿñèíäÿí. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÝÖÍÄÖÇÊÖ ñèô. Ýöíäöç îëàí; ýåúÿ äåéèë, 

ýöíäöç áàø âåðÿí. Ýöíäöçêö ÿùâàëàò. 

– Åëÿ ýöú ýÿëäè êè, îíà àüðûëàð; Ýöíäöçêö 

äÿðäèíè òàìàì óíóòäó. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÝÖÍÅÉ èñ. 1. Úÿíóá. Ýöíåé òÿðÿôÿ ýåòìÿê. 

– [Ùöñåéí:] ..Ýÿðÿê î àäàìûí äÿäÿñèíÿ 

îä âóðàñàí âÿ åëÿ âóðàñàí êè, ùå÷ áèëìÿñèí êè, 

áÿëà ýöíåéäÿí ýÿëäè, éà ãóçåéäÿí. Í.Âÿçèðîâ. 

// Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ýöíåé òÿðÿô.

ÝÖÍÅÉËÈÊ 

2. Ýöí äöøÿí éåð, ýöí òóòàí éåð; ýöíÿøëè 

éåð (ãóçåé ÿêñè). Òÿïÿíèí ýöíåéè. – Áóðà 

ýöíåé, ùÿð òÿðÿôäÿí ýöí øöàëàðûíû òîïëàéàí 

.. áèð éåð èäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

3. Äàüûí, òÿïÿíèí ýöíÿø ÷îõ äöøäöéöíäÿí 

éàõøû ìÿùñóë âåðÿí úÿíóá éàìàúû. Ýöíåéäÿ 

õûð ÿêìÿê. – Äîëóð øèðèí ñÿñëÿðëÿ; êþëýÿëè 

áàü, áîç ýöíåé. ß.Úàâàä. ßðèéèð ýöíåéëÿð 

äþøöíäÿêè ãàð; Éàüûø äà èñëàäûð î ýþé 

÷ÿìÿíè. Ñ.Âóðüóí. 

ÝÖÍÅÉËÈÊ èñ. Ýöíåé éåð, ýöí äöøÿí éåð. 

Øÿðáàôëàð áóðäàí êÿíàðà äàùà ýöíåéëèê éåðÿ 

÷ÿêèëèðäèëÿð. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÝÖÍßÁÀÕÀÍ èñ. Òóìóíäàí éàü àëûíàí 

óçóíýþâäÿëè, èðè ñàðû, ýöëëö áèðèëëèê áèòêè. 

Ýöíÿáàõàí òîõóìó. – Ùÿéÿòäÿ èêè-ö÷ ýöíÿáàõàí 

ýþçÿ ÷àðïûðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ýöíÿáàõàí 

éàüû – ýöíÿáàõàí òóìóíäàí àëûíàí 

éàü. 

ÝÖÍßÁÀÕÀÍËÛÃ èñ. Ýöíÿáàõàí ÿêèëìèø 

éåð, ýöíÿáàõàí òàðëàñû. Ýöíÿáàõàíëûüû àëàã 

åòìÿê. 

ÝÖÍßÁÈÐ çÿðô Ùÿð ýöí, ýöíäÿ. 

ÝÖÍßÌÓÇÄ ñèô. 1. ßìÿê ùàããû ýöí ùåñàáû 

èëÿ þäÿíèëÿí. Ýöíÿìóçä ÿìÿê ùàããû 

ñèñòåìè. Ýöíÿìóçä ôÿùëÿ. 

2. ßìÿê ùàããû èøëÿäèéè ýöíëÿð ùåñàáû èëÿ 

þäÿíèëÿí ìöâÿããÿòè èøäÿ èøëÿéÿí. Áèð-èêè àé 

òÿñàäöôè ýöíÿìóçä èøëÿð ýþðöð. Ñ.Ùöñåéí. 

// Çÿðô ìÿíàñûíäà. ßæäÿð íå÷ÿ âàõò èäè êè, 

ñòàíñèéàäà ýöíÿìóçä èøëÿéèðäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÝÖÍßÌÓÇÄ×Ó ñèô. Ýöíÿìóçä èøëÿéÿí. 

Ýöíÿìóçä÷ó ôÿùëÿ. 

ÝÖÍßÌÓÇÄ×ÓËÓÃ èñ. Ýöíÿìóçä èøëÿìÿ. 

ÝÖÍßØ èñ. 1. Ïëàíåò ñèñòåìèíèí èøûã âÿ èñòèëèê 

âåðÿí, êþçÿðìèø áþéöê øàð øÿêëèíäÿ 

îëàí ìÿðêÿçè ýþé úèñìè; ýöí. Ýöíÿø èøûüû. 

Ýöíÿø äÿ áàòàíäà ðÿíýè ñàðàëûð. – Òîçòîðïàã 

ýþéöí öçöíö åëÿ áöðöìöøäö êè, 

ýöíÿø ýþðöíìöðäö. À.Øàèã. Ýöíÿø ñààòû 

– ýöíÿø èøûüû âàñèòÿñèëÿ âàõòû òÿéèí åòìÿê 

ö÷öí ñèôåðáëàòëû úèùàç. Ýöíÿø ñèñòåìè – Ýöíÿø 

âÿ îíóí ÿòðàôûíäàêû ïëàíåòëÿðäÿí èáàðÿò ýþé 

úèñèìëÿðèíèí ùàìûñû áèðëèêäÿ. Øàèðè êöñäöðÿí 

äöíéàíû öçöá; Ýöíÿø ñèñòåìèíäÿí àòìàã äà 

àçäûð! Ì.Àðàç. 

2. Ýöíÿøèí âåðäèéè èøûã, èñòèëèê. Ìóüàí ýöíÿøè 

àäàìû éàíäûðûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÖÍßØÓÌ 

Ýöíÿø âàííàñû ìöàëèúÿ ìÿãñÿäèëÿ áÿäÿíè 

à÷ûã ùàâàäà, ýöíÿø øöàëàðû àëòûíäà ñàõëàìà. 

3. ìÿú. Êëàññèê øåèðäÿ âÿ ôîëêëîðäà ýþçÿëèí 

ñèôÿòè ýöíÿøÿ áÿíçÿäèëèð (àäÿòÿí òÿðêèáëÿðäÿ 

èøëÿäèëèð). Ýöíÿø úàìàëëûñàí, ýöë éàíàã 

èëÿí; Ìÿí èíúÿëèá éåíýè àéà äþíìöøÿì. 

Ì.Ï.Âàãèô. Î ýöë úÿìàëûíû, áèëìÿì, íÿ öçëÿ 

âÿñô åëÿéèì; Ýöíÿø äåéèì, ýþçÿëèì, éà äåéèì 

ñèòàðÿ ñÿíÿ! ß.Âàùèä. 

◊ Ýöíÿøè áàòìàã – ñöãóò åòìÿê, ÿââÿëêè 

øàí-øþùðÿòèíè èòèðìÿê; èíêèøàôäàí ãàëìàã. 

Ýöíÿø ýöëìÿê (ýöëöìñÿìÿê) øàèð. – ñåâèíìÿê, 

ðóùëàíìàã. Ñåéðàíÿ ÷ûõûá äàüäà, 

÷ÿìÿíäÿ; Ýöëäöêúÿ ýöíÿø ìÿí äÿ ýöëÿðäèì. 

Ù.Úàâèä. Òÿáèÿò äèð÷ÿëäè, ùÿéÿúàíà ýÿëäè; 

Ýöíÿø ýöëöìñöíäö äàüëàð áàøûíäàí. 

Á.Âàùàáçàäÿ. Ýöíÿøè ñàëàìëàìàã øàèð. 

– ýöíÿø äîüàí çàìàí îéàã îëìàã, ýöíÿøèí 

÷ûõìàñûíû ýþðìÿê. Êåøèê÷èëÿð ýöíÿøè ñàëàìëàéûð, 

øÿùÿð öçÿðèíäÿ à÷ûëàí éåíè, ýþçÿë áèð 

ñÿùÿðèí ìöæäÿ÷èñè îëóðëàð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

Ýöíÿøèí àëòû – äöíéà, àëÿì. [Ãîúà:] Ëàêèí 

ýöíÿøèí àëòûíäà ùå÷ áèð øåé áàãè äåéèë. 


ÝÖÍßØËÈ ñèô. 1. Ýöíÿøèí èøûüû èëÿ íóðëàíìûø, 

èøûãëû, ýöíÿø îëàí. Ýöíÿøëè ýöí. – Àëÿì 

áèëèð áó éîëóí ùÿð çàìàí èëùàì äîëó; Ýöíÿøëè 

ýöíäöçëÿðè, àéëû ýåúÿëÿðè âàð. Ñ.Ðöñòÿì. 

Úàâàùèð îíó àðàáèð ýöíÿøëè ùàâàëàðäà ýÿçìÿéÿ 

äÿ ÷ûõàðûðäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

2. Ýöíÿø äöøÿí, èøûãëû. Ýöíÿøëè îòàã. – Ýÿìè 

ýöíÿøëè ñàùèëÿ éàõûíëàøûð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

3. ìÿú. Õîøáÿõò, ñåâèíúëè, ôÿðÿùëè, èøûãëû. 

Ýöíÿøëè òàëå. – Èðÿëèäÿ ýöíÿøëè, õîøáÿõò áèð 

ýÿëÿúÿê âàð. 

ÝÖÍßØËÈËÈÊ èñ. Ýöíÿøëè éåðèí, éà ùàâàíûí 

ùàëû; ýöíÿøëÿ èøûãëàíìà. Ùàâàíûí ýöíÿøëèëèéè. 

ÝÖÍßØÑÈÇ ñèô. 1. Ýöíÿø îëìàéàí, èøûã 

îëìàéàí, ýöíñöç. Ýöíÿøñèç ùàâà. 

2. Ýöí äöøìÿéÿí, èøûãñûç. Ýöíÿøñèç çèðçÿìè. 

Ýöíÿøñèç îòàã. – Çèíäàíûí èøûãñûç, ýöíÿøñèç 

ãàëäû; Ùöììÿòèí óúàäûð, äàì àë÷àã, 

Íÿáè! Øÿùðèéàð. 

ÝÖÍßØÑÈÇËÈÊ èñ. Ýöíÿøñèç éåðèí âÿ éà 

ùàâàíûí ùàëû. Ùàâàíûí ýöíÿøñèçëèéè. 

ÝÖÍßØÓÌ èñ. Øóìëàíûá ýöíÿø àëòûíäà ãàëìûø 

ÿêèëìÿéÿí éåð. 

313

ÝÖÍßÂßÐ 

ÝÖÍßÂßÐ áàõ ýöíåé 2-úè ìÿíàäà. 

Àíàñû [Òàïäûüûí] ãîëóíäàí òóòóá, ùÿéÿòÿ, 

ýöíÿâÿð áèð éåðÿ ÷ûõàðòäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝÖÍÝÞÐÌßÇ ñèô. 1. Ùå÷ çàìàí ýöí äöøìÿéÿí, 

ýöíÿø èøûüû ýþðìÿéÿí. Ýöíýþðìÿç 

çèðçÿìè. 

2. ìÿú. Ùå÷ êÿñèí ýþðìÿäèéè; ýèçëè, ìÿõôè. 

[Íåìÿòóëëàéåâ] Ìÿíçÿð âàñèòÿñèëÿ áàúàãëû, 

êÿìÿð, ñààò âÿ ñàèð áó êèìè ãèéìÿòëè øåéëÿð 

àëàðàã éàõûí øÿùÿðäÿêè áàëäûçûíûí ýöíýþðìÿç 

ñàíäûüûíäà ñàõëàðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝÖÍ-ÝÖÍÎÐÒÀ èñ. Ýöíîðòà, ýöíÿøèí 

ýöíîðòàéà éàõûíëàøäûüû âàõò (âàõòûí, ýöíöí 

êå÷ìÿê öçðÿ îëäóüóíó áèëäèðèð). Äàüûí çèðâÿñèíäÿ 

ýöí-ýöíîðòàäûð; Äÿðÿíèí äèáèíè 

ùàãëàéûð àõøàì. Ì.Àðàç. 

ÝÖÍ-ÝÖÇßÐÀÍ èñ. Ýöçÿðàí, äîëàíàúàã, 

éàøàéûø. 

ÝÖÍÙÅÑÀÁÛ çÿðô Çÿùìÿò ùàããû ýöí 

ùåñàáû èëÿ þäÿíèëÿí; ýöíÿìóçä. Ýöíùåñàáû 


ÝÖÍËßÌß “Ýöíëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÍËßÌßÊ ô. Áöòöí ýöíö ýöäìÿê, ýþç 

ãîéìàã. ..Ïàñû Ýöëñÿíÿìè ýöíëÿéèð, îíà 

Ùàòÿìõàíûí åâèíèí ùÿíäÿâÿðèíäÿí áåëÿ áóëàüà 

ýåòìÿéÿ éîë âåðìèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÝÖÍËÖ áàõ ýöíÿøëè. Ýöíëö ùàâà. 

ÝÖÍËÖÊ èñ. 1. Ðÿãÿìëÿðäÿí ñîíðà ýÿëÿðÿê 

èøèí íå÷ÿ ýöíäÿ ýþðöëÿúÿéèíè âÿ éà ýþðöëÿ 

áèëÿúÿéèíè, éàõóä øåéèí íå÷ÿ ýöíÿ ÷àòà 

áèëÿúÿéèíè âÿ ñ. áèëäèðèð. Èêè ýöíëöê èøèì ãàëûá. 

Ö÷ ýöíëöê îäóí. – [ßââÿëèíúè êÿíäëè:] Ùÿêèì 

áèð ýöíëöê éîëäà îëóð... ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

2. Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ùÿðýöíêö. Îíñóç äà ãÿçåòëÿðèìèçèí 

ýöíëöê íþìðÿëÿðèíäÿ “Àé úàìààò, 

àéûëûíûç!”– äåéèá äÿ ÷àüûðìûøûã. Í.Íÿðèìàíîâ. 

3. Áÿçè áàø ýåéèìëÿðèíèí ãàáàã òÿðÿôèíÿ 

– àëíûí öçÿðèíÿ äöøÿí ùèññÿñèíÿ òèêèëÿí éàðûìäàèðÿâè 

äÿðè, êàðòîí âÿ ñ. ïàð÷àñû. Ýöíëöéö 

ÿéèëìèø áîç øàïêàñûíûí àëòûíäàí àü ñà÷ëàðû 

ýþðöíÿí óñòà .. ÿëèíè Òàùèðÿ óçàòäû. 

Ì.Ùöñåéí. [Îüëàíûí] .. áîéíóíäà àëà-áÿçÿê 

ãàëñòóê, áàøûíäà ýöíëöéö óçóí êåïêà âàð 

èäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

4. Ýöíÿøäÿí, éàüûøäàí ãîðóíìàã ö÷öí 

ÿëëÿ áàø öñòöíäÿ òóòóëàí ÷ÿòèð; çîíò. Íàéèáëÿð 

ÿëëÿðèíäÿ ýöíëöê .. éîëóí êÿíàðûíäà äöçöëöá 

ñÿùÿðäÿí àõøàìà êèìè ìöíòÿçèðäèëÿð. 

314 

ÝÖÍÖ 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Îüëàí:] Àíà, íÿ ãÿäÿð 

éîðóëäóì, îòóðìàéàãìû – äåéÿ, ÿëèíäÿêè 

ýöíëöéÿ ñþéêÿíäè. À.Øàèã. 

5. Ýöíÿø äöøÿí éåð, ýöíÿø øöàëàðûíûí 

èøûãëàíäûðäûüû éåð. Ýöíëöêäÿ ÷àäûð ãóðìàã. 

Ýöíëöêäÿ ìÿùñóë éàõøû áèòèð. 

6. Áàõ ýöí 7-úè ìÿíàäà. Ýöíëöéö ïèñ 

êå÷ìèð. 

ÝÖÍËÖÊËÖ ñèô. Ýöíëöéö (3-úö ìÿíàäà) 

îëàí. [Øàùìàð] Ãàðàêèøèíèí óçóí ýöíëöêëö 

áîç øàïêàñûíû ýþðäö, òåç ýåðè ãàéûòäû. 


ÝÖÍÎÐÒÀ èñ. 1. Ýöíäöç ñààò 12, ýöíÿøèí 

öôöã öçÿðèíäÿ ÿí éöêñÿê íþãòÿéÿ ÷àòäûüû 

âàõò. Ýöíîðòàäàí ñîíðà øÿùÿðèí áöòöí ÿùàëèñè 

úûäûð äöçöíÿ òÿðÿô àõûøìàüà áàøëàäû. 


2. Ùÿìèí âàõòà àèä, ýöíîðòà âàõòû ýåäÿí, 

ýÿëÿí, îëàí. Ýöíîðòà ãàòàðû. – [Ìîçàëàíáÿé:] 

Ñàáàù ñààò õîøäóð, èíøàëëàù, ýöíîðòà 

ìàøûíû èëÿ éîëà äöøÿðñèíèç. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Òÿëÿáÿ:] Ìÿí ýöíîðòà àçàíûíû ýþçëÿéèðäèì. 

Ñ.Ùöñåéí. Ýöíîðòà éåìÿéè (÷þðÿéè) 

– ýöíîðòà âàõòû éåéèëÿí éåìÿê. [Ìóñàíûí íÿâÿñè] 

áèð ýöí ýöíîðòà ÷þðÿéèíÿ þç àéàüû èëÿ 

áèçÿ òÿøðèô áóéóðäó. Ãàíòÿìèð. Áèð äÿôÿ ýöíîðòà 

÷þðÿéèíäÿí ñîíðà ìÿí éåðèìèí è÷èíäÿ 

óçàíàðàã êèòàá îõóéóðäóì. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÝÖÍÎÐÒÀËÛÃ èñ. Áàøûí îðòà ùèññÿñè; 

òÿïÿ. Éåíÿ ïàïàüûíû ýöíîðòàëûüà ãàëäûðàí 

ôàéòîí÷ó .. àòëàðû à÷ûá éåìëÿìÿéÿ áàøëàäû. 


ÝÖÍÎÐÒÀÖÑÒÖ çÿðô Ñààò îí èêè ðàäÿëÿðèíäÿ; 

ýöíîðòà. [Ìÿøÿäè Èìàí:] Ñàáàù ýöíîðòàöñòö 

éîëäàøëàð ýåäèðëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ýöíîðòàöñòö ïî÷òàëéîí Áàùàäóðà òÿúèëè 

áèð ìÿêòóá ýÿòèðäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÝÖÍÑÖÇ áàõ ýöíÿøñèç. Ýöíñöç ùàâà. 

Ýöíñöç éåð. 

ÝÖÍÖ èñ. 1. Êþùíÿ ìÿèøÿòäÿ: áèðèíúè àðâàäûí 

öñòöíÿ àëûíàí èêèíúè âÿ éà ö÷öíúö àðâàä. 

Ùàúû åâÿ ýöíö ýÿòèðìÿê íèééÿòèíè Ìöíÿââÿð 

õàíûìûí ãóëàüûíà åëÿ äîëäóðäó êè, 

àðâàäûí ùå÷ ðóùó äà èíúèìÿäè. Ìèð Úÿëàë. 

// Áó úöð àèëÿäÿêè àðâàäëàðäàí ùÿð áèðè. Ýöíöëÿðèí 

äàâàñû. – [Íàçëû:] Òÿçÿ àðâàä ýöíöñöíäÿí 

ùÿð ýöí ÿðèíÿ áèð ñþç äåéèð, ÿðè äÿ 

éàçûã àðâàäà ñèòÿì åëÿéèðìèø. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Úûðìàãëàìà, äèäèøìÿ îëóð, ýöíöëÿðèí

ÝÖÍÖÃÀÐÀ 

áèðèñè äèýÿðèíèí õûíàëû ñà÷ëàðûíû ÷ÿíýÿ-÷ÿíýÿ 

éîëóðäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. ìÿú. Äöøìÿí, ðÿãèá ìÿíàñûíäà. Àíúàã 

î ÷îõ ñàäÿäèð; òÿðèôè-çàäû ñåâìÿç; Åëÿ áèë êè, 

øþùðÿòëÿ; ãàíëûáû÷àã, ýöíöäöð. Ð.Ðçà. 

◊ Ýöíö äöøìÿê – áèðèëÿ äöøöíöøìÿê, 

äöç ýÿëìÿìÿê, çèääèíÿ ýåòìÿê. ..Ýþéÿð÷èí 

÷îõ-÷îõ èëäè êè, Ýöëñÿíÿì ãûçëà ýöíö äöøöáäöð. 


ÝÖÍÖÃÀÐÀ áàõ ãàðàýöí. Ýöí ñÿíèí 

ÿëèíäÿí ýöíöãàðàäûð. Ã.Çàêèð. [Ãÿíäàá:] 

Àíúàã ìÿí ýöíöãàðà, óøàã îëóá åâèí êöíúöíäÿ 

ãàëàúàüàì. Á.Áàéðàìîâ. 

ÝÖÍÖÃÀÐÀËÛÃ èñ. Ýöíöãàðà àäàìûí 

âÿçèééÿòè; áÿäáÿõòëèê, ãàðàýöíëöê. 

ÝÖÍÖËßÌß “Ýöíöëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÍÖËßÌßÊ ô. Äöøìÿí îëìàã, õîøëàìàìàã, 

ýöíö êèìè áàõìàã, éîëà ýåòìÿìÿê. 

Àéíà ßáöëôÿçè ýöíöëÿäèéè êèìè, ßáöëôÿç 

äÿ îíó õîøëàìûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÝÖÍÖËÖÊ èñ. 1. Êþùíÿ ìÿèøÿòäÿ: áèð êèøèíèí 

èêè âÿ éà áèð íå÷ÿ àðâàäû àðàñûíäàêû 

ìöíàñèáÿò. [Ôÿðÿú] èêè àðâàä àëìûøäû êè, îíëàðäàí 

áèðè ýöíöëöéÿ äàâàì åòìÿéèá, èêèíúè 

àðâàäû àëàíäàí ñîíðà î äöíéàéà êþ÷ìöøäö. 


2. Þçöíö ýöíö êèìè àïàðìà; éîëà ýåòìÿìÿ. 

[Ýöëáàäàì] çÿèô, íàõîø àðâàäà íÿèíêè 

ýöíöëöê åòìÿçäè, ùÿòòà áèð àç äà ùþðìÿò 

åäÿðäè. Í.Íÿðèìàíîâ. 

3. Á à õ ýöíö 1-úè ìÿíàäà. Ýöíöëöéö èëÿ 

éîëà ýåòìÿìÿê. 

ÝÖÍÂÓÐÌÀ èñ. Ýöíÿø øöàëàðûíûí òÿñèðèíäÿí 

áåéèí ìÿðêÿçèíèí çÿäÿëÿíìÿñè. 

Ýöíâóðìàäàí þëìÿê. Þçöíö ýöíâóðìàäàí 

ãîðóìàã. 

ÝÖÍÉÀØÀÐ ñèô. 1. çîîë. Àíúàã áèð ýöí 

þìðö îëàí, áèð ýöí éàøàéàí (úöúö ùàããûíäà). 

2. ìÿú. Åôåìåð. 

ÝÖÍÉß èñ. Äöçáóúàãëû âÿ éà øàãóëè õÿòëÿð 

÷ÿêìÿê ö÷öí ö÷áóúàã ôîðìàëû õÿòêåø. 

ÝÖÐÚÖ èñ. Ýöðúöñòàíûí ÿñàñ éåðëè ÿùàëèñèíè 

òÿøêèë åäÿí, èáåð-Ãàôãàç äèëëÿðèíäÿí áèðèíäÿ 

äàíûøàí õàëã âÿ áó õàëãà ìÿíñóá àäàì. 

ÝÖÐÚÖÚß ñèô. âÿ çÿðô Ýöðúö äèëèíäÿ. 

Ýöðúöúÿ äàíûøìàã. 

ÝÖÐÄßÊ èñ. ìÿù. 1. Òàõòàäàí, êàüûçäàí 

âÿ éà áàøãà áèð øåéäÿí ãàéðûëìûø ãàïàã, òûõàú. 

ÝÖÂßÚ 

2. Éàðàíûí è÷èíÿ ãîéóëàí ïàìáûã, éà áèíò 

ïàð÷àñû; ïèëòÿ, òàìïîí. 

ÝÖÐÐÀÙ èñ. Äÿñòÿ èëÿ ÷îõ àäàìûí ñÿñêöéëÿ 

áèðëèêäÿ âÿ áèðäÿí-áèðÿ áèð èøÿ áàøëàìàñû. 

// Ãÿëÿáÿëèê, àõûí, áèð øåéèí ãûçüûí 

÷àüû. Ñàáàù åðòÿ àëàí ÷îõëó îëóð, àíúàã àõøàìöñòö 

áàçàðà ëÿíýèéÿíëÿð, àëûúûíûí ýöððàùûíà 

äöøìÿéÿíëÿð óúóç ñàòûðëàð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ýöððàù âóðìàã (÷ÿêìÿê) – ñÿñ-êöéëÿ, 

ãûøãûðûãëà, áèðäÿí-áèðÿ áèð èøÿ áàøëàìàã, éàõóä 

éöéöðöøìÿê, àõûøìàã, ùöúóì åòìÿê. 

Óøàãëàð ýöððàù ÷ÿêäèëÿð. 

ÝÖÐØÀÄ èñ. Èðè ýèëÿëè áÿðê éàüûø. Áåëÿ 

ýöðøàä éàüìóðëàð ö÷öí áàáàëàð äåéèáëÿð êè, 

éàüûø éàüàð, âàðëûíûí ñöñöíö àïàðàð, éîõñóëóí 

ùèñèíè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÝÖÐÓÙ èñ. [ôàðñ.] Ãåéðè-ìöòÿøÿêêèë, 

øöóðñóç, úàùèë àäàìëàð éûüûíû, éàõóä ïèñ áèð 

íèééÿòëÿ áèðëÿøìèø àäàìëàð äÿñòÿñè. Áÿçÿí 

éàõøûíû ïèñäÿí, ãàðàíû àüäàí ñå÷ÿ áèëìÿéÿí 

ýöðóùóí íÿ ãÿäÿð äÿùøÿòëè îëäóüóíó Òÿðëàí 

÷îõ ýþçÿë áèëèðäè. Ì.Ùöñåéí. // êëàñ. Öìóìèééÿòëÿ, 

äÿñòÿ. 

ÝÖÐÇ èñ. 1. Ìöõòÿëèô èøëÿðäÿ èøëÿäèëÿí 

÷îõ àüûð, èðè ÷ÿêèú. Ãîëëàðûíû ÷ûðìàéûá, ýöðç 

åíäèðèð çèíäàíà. ß.Úÿìèë. 

2. Ãÿäèìäÿ: áàøû äÿìèð âÿ éà äàøäàí îëàí 

òîïïóç; ñèëàù êèìè èøëÿäèëÿí, áàø òÿðÿôè åíëè, 

àüûð äÿéÿíÿê. Äÿìèð÷èîüëó ýåòäè, ãûëûíú, ãàëõàí, 

úèäà, ýöðç ýþòöðäö, Êîðîüëóíóí éàíûíà 

ãàéûòäû. “Êîðîüëó”. 

ÝÖÐÇß 1 èñ. Äàøëûã, ãàéàëûã, êîëëóã éåðëÿðäÿ 

éàøàéàí áîç ðÿíýëè, àðõàñûíäà ÿéðè 

ïàðëàã çîëàãëàð îëàí çÿùÿðëè èëàí. 

ÝÖÐÇß 2 èñ. Íàçèê éàéûëûá äîüðàíìûø õÿìèð 

ïàð÷àëàðûíûí è÷èíÿ äþéöëìöø ÿò ãîéóëóá 

áöêöëÿðÿê áèøèðèëÿí õþðÿê; ýèðñ. 

ÝÖØÁßÐß áàõ äöøáÿðÿ. ..Ýÿëäè åâÿ, àðâàä 

ýöøáÿðÿ áèøèðìèøäè, áèð íå÷ÿ áîøãàá éåéèá 

èñòÿäè éàòñûí, éóõóñó ýÿëìÿäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÝÖÂß èñ. çîîë. Éóí øåéëÿðÿ, òàõûëà âÿ ñ. 

áèòêèëÿðÿ çÿðÿð âóðàí áèð áþúÿê úèíñè. Ýöâÿ 

äÿéìÿê (äöøìÿê). – Êè÷èê âÿ èïÿê õàë÷àëàð 

áöêöëöá ýöâÿ äÿéìÿìÿê ö÷öí òöòöíÿ ãîéóëìóøäó. 


ÝÖÂßÚ èñ. Ýèëäÿí ãàéðûëàí (áÿçÿí è÷èíäÿ 

õþðÿê áèøèðèëÿí) áîüàçû äàð ãàá. Ýöâÿúäÿ 

ãàòûã ãîéìàã. – Àäûìû ýöâÿú ãîé, àììà 

315

ÝÖÂßÃÛÐÀÍ 

îúàã öñòÿ ãîéìà. (Àòà. ñþçö). Àðâàä ñåâèíúèíäÿí 

þçöíö èòèðäè âÿ ÿëèíäÿêè ýöâÿúè ñàëûá 

ñûíäûðäû. Ã.Èëêèí. 

◊ Ýöâÿú éóìáàëàíûá ãàïàüûíû òàïàð 

– ùÿð êÿñ àõûðäà þç òàéû èëÿ ðàñòëàøàð, þç òàéûíû 

òàïàð. 

ÝÖÂßÃÛÐÀÍ èñ. äàí. Íàôòàëèí. 

ÝÖÂßÍÚ èñ. Àðõàëàíìàëû, åòèáàð îëóíìàëû, 

ýöâÿíèëÿñè àäàì âÿ éà øåé. 

ÝÖÂßÍÌß “Ýöâÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÝÖÂßÍÌßÊ ô. 1. Àðõàëàíìàã, áåë áàüëàìàã. 

Àòàñûíà ýöâÿíìÿê. – Ñÿíÿ ýöâÿíäèéèì 

äàüëàð, ñÿíÿ äÿ ãàð éàüàðìûø. (Àòà. ñþçö). 

Åëëÿðÿ ýöâÿíèá éàçñà ñÿíÿòêàð; Èëùàì õÿçèíÿñè 

òöêÿíìÿç îëàð. Ñ.Âóðüóí. 

2. Ëîâüàëàíìàã, þéöíìÿê, ãöððÿëÿíìÿê, 

áîø éåðÿ ôÿõð åòìÿê. [Áàéðàì:] ..Ñîíðà ãûçëàð 

è÷èíäÿ ýöâÿíÿúÿêñÿí êè, ýóéà ñÿíèí äÿ 

ÿðèí âàð Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Èíúÿ õàíûì ÷îõ 

ýöâÿíèð þçöíäÿêè ýþçÿëëèéÿ. Ñ.Âóðüóí. 

ÝÖÉßÌß èñ. áîò. Ãûñà ñàïëàãëàðû, óçóíñîâ 

éàðïàãëàðû îëàí êîë ñàðìàøûüû. 

ÝÖÉÖÌ èñ. Ñó äàøûìàã âÿ éà ñàõëàìàã 

ö÷öí áîüàçû óçóí, èðè ãóëïëó, ìèñ ãàá; ìèñ 

ñÿùÿíý. Î áèðè óøàãëàð ìÿêòÿáÿ ùÿôòÿäÿ èêè 

ýöéöì ñó âåðñÿéäèëÿð, Àüàáàëà áåø-àëòû ýöéöì 

âåðÿðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ðóãèééÿ] ÿë 

âÿ öçöíö éóìóø, ãûçûëýöë êèìè òÿçÿ âÿ òÿð, ñó 

ýöéöìö ÷èéíèíäÿ ýÿëäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

ÝÖÇ èñ. êþùí. 1. Ïàéûç. Ýöç àëìàñûòÿê àë 

éàíàãëóì... “Äÿäÿ Ãîðãóä”. 

2. ìÿù. Èêè ÿêèí ñàùÿñè àðàñûíäà ñÿðùÿä; 

øóìëàíûá ãàëàí éåð. 

ÝÖÇÀÐ, ÝÖÇßÐ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Éîë, êå- 

÷èä, êå÷ìÿ. Ýåúÿ-ýöíäöç äóàì áóäóð Òàíðûìà; 

Íîëà ñÿíè ñàëà áèð ýöçàðûìà. Ì.Ï.Âàãèô. 

Ýöçàð åòìÿê êëàñ. – êå÷ìÿê, ýåòìÿê. 

Îë ýöëè-õÿíäàíû ýþðìÿê ìöìêöí îëñàéäû 

ìÿíÿ; Ñÿíòÿê, åé áöëáöë, ýöëöñòàíÿ ýöçàð åòìÿçìèäèì 

Ôöçóëè. Î ýöíäÿí êè ýþç þíöíäÿí 

ýåäèáñÿí; Åòìÿìèøÿì ýöëöñòàíÿ ýöçàð 

ìÿí. Ã.Çàêèð. Ãûø ýöíö áÿðê ÷îâüóí èäè áèð 

ñÿùÿð; Úöò÷ö áàáà éîëäàí åäèðäè ýöçÿð. 

À.Ñÿùùÿò. Ýöçàðû äöøìÿê – éîëó äöøìÿê. 

Ìöøê àäûíäà áèð ïÿùëÿâàí éîëëà ýåäÿíäÿ 

ýöçàðû äöøöð ãàëà÷àéà. (Íàüûë). Ñåâäèúèéèì, 

ùàíû ýþçÿëëÿð õàíû Ýöçàðûìûç ñèçèí îòàüà 

äöøäö. À.ßëÿñýÿð. 

316 

ÝÖÇßÐÀÍËÛÃ 

ÝÖÇÀÐÈØ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. 1. Ùàäèñÿ, âàãèÿ, 

ÿùâàëàò. [Äèâàíáÿéè:] Çàùèðÿí ýþðöíöð êè, 

Áàéðàì ìöãÿññèð äåéèë, ÿýÿð÷è ýöçàðèø îíóí 

òÿãñèðèíÿ ÷îõ äÿëàëÿò åäèðäè. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

2. Ýþñòÿðèø, ÿìð. Ýöçàðèø âåðìÿê. 

ÝÖÇÄßÊ èñ. Ïàéûçäà ýþéÿðÿí îò, ïàéûç 

îòó. Ãîéóíëàð ïàéûçûí ýöçäÿê îòóíäàí àüûçäîëóñó 

ýþòöðöá õîøàëëàíûðäûëàð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Íÿìèøëèê îëäóüóíäàí ýöçäÿê äèçÿ ÷ûõûðäû. 

ß.Âÿëèéåâ. // Ïàéûç îòëàüû. Ãàðàúà ÷îáàí 

äÿñòÿñèëÿ ýÿëèá ýöçäÿéÿ ÷àòàíäà, îíà ñþéëÿäèëÿð 

êè, àíàñû, áàúûëàðû ýÿëèá ãàðäàøëàðûíûí ìåéèòëÿðèíè 

îáàéà àïàðìûøëàð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÝÖÇÄßÊËßØÌß “Ýöçäÿêëÿøìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÝÖÇÄßÊËßØÌßÊ ô. Ïàéûçäà îò ýþéÿðìÿê. 

ÝÖÇßÌ èñ. Éàéûí èêèíúè éàðûñûíäà ãûðõûëàí 

ãîéóí éóíó. // Ãóçó éóíó. Íÿúÿôàëûíûí 

ÿéíèíäÿ ýöçÿìäÿí òîõóíìóø øàëâàðäàí, ÷èò 

êþéíÿêäÿí áàøãà ùå÷ íÿ éîõ èäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÝÖÇßÐÀÍ èñ. [ôàðñ.] Äîëàíàúàã, äèðèëèê, 

éàøàéûø, ùÿéàò. Ìÿêòÿáäÿ Ñÿëèìèí ýöçÿðàíû 

÷îõ äà ýþçÿë êå÷ìÿéèðäè. È.Ìóñàáÿéîâ. 

[Íÿáè:] Íÿäèð áó ýöçÿðàí, íÿäèð áó ùÿéàò 

Õàëãà äèâàí òóòóð áèð éûüûí úÿëëàä! Ñ.Ðöñòÿì. 

Ýöçÿðàí åòìÿê – äîëàíìàã, éàøàìàã, 

êå÷èíìÿê. Êÿíäèí úàìààòû ùàìûñû ìàëäàðëûãëà 

ýöçÿðàí åäèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áó êÿíäèí 

ÿùëè ÿêèí÷èëèê âÿ ÷àðâàäàðëûãëà ýöçÿðàí 

åäÿðäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÝÖÇßÐÀÍËÛ ñèô. 1. Áó âÿ éà áàøãà úöð 

ýöçÿðàí êå÷èðÿí, äîëàíàúàüû, ùÿéàòû îëàí. Ïèñ 

ýöçÿðàíëû. Éàõøû ýöçÿðàíëû. Õîø ýöçÿðàíëû. 

2. Ùÿéàòû éàõøû êå÷ÿí, ôèðàâàí éàøàéàí. 

Áóëàüûí ùÿð èêè òÿðÿôèíèí ëàï ýöçÿðàíëûñû (èñ.) 

áåëÿ àíúàã ãîíàã îëàí çàìàí àü äÿìèð ÷ûðàã 

éàíäûðàðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. // Ýöçÿðàíû, ùÿéàòû 

éàõøû îëàí, âàðëû; éàøàéûøûíäà ÷ÿòèíëèê ÷ÿêìÿéÿí. 

Ýöçÿðàíëû àäàì. 

ÝÖÇßÐÀÍËÛÃ èñ. 1. Éàøàéûø, êå÷èíÿúÿê, 

äîëàíàúàã. [Ùàúû Íóðó øàèð:] ..Ùÿð êÿñèí þç 

ñÿíÿòè þçöíÿ èêñèðäèð âÿ õîø ýöçÿðàíëûüûíà 

áàèñäèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

2. Éàøàéûø ö÷öí ëàçûì îëàí ìàääè íåìÿòëÿð. 

×ÿêèðñÿ îíëàð ýåúÿ-ýöíäöç íèýàðàíëûã 

áèçÿ íÿ! Òàïìàéûð àú-éàëàâàúëàð ýöçÿðàíëûã,

ÝÖÇÝÖËÖ 

ÝÖÇßÐÀÍÑÛÇ 

áèçÿ íÿ! Ì.ß.Ñàáèð. Î ýöí îëàéäû íÿ ìÿíçèë 

äÿðäè ãàëàéäû; íÿ ýöçÿðàíëûã äÿðäè. Ð.Ðçà. 

ÝÖÇßÐÀÍÑÛÇ ñèô. Ýöçÿðàíû éàõøû îëìàéàí, 

äîëàíàúàüû ïèñ îëàí, ùÿéàòû àüûð êå÷ÿí. 

ÝÖÇßÐÝÀÙ, ÝÖÇßÐÝßÙ èñ. [ôàðñ.] 

êëàñ. Êå÷èëÿí éåð, êå÷èä, éîë. Ýÿçìÿ, åé 

êþíëöì ãóøó, ãàôèë ôÿçàéè-åøãäÿ; Êèì, áó 

ñÿùðàíûí ýöçÿðýÿùëÿðäÿ ÷îõ ñÿééàäû âàð. 

Ôöçóëè. Àìàíñûç, ãàíñûç îâ÷óéäó, ýöçÿðýàùëàðäà 

òîð ãóðäó; Äàüûëìûø àøèéàí ãîéäó, 

ÿëèíäÿ îõ-êàìàí êå÷äè. Øÿùðèéàð. // Ýÿçèíòè 

éåðè, ýÿçìÿê ö÷öí éåð. Ïðîôåññîð Êÿíýÿðëè 

ýöí áàòûá ñàäàã ãàëõàíà ãÿäÿð ñàùèë ýöçÿðýàùûíäà 

òÿíùà ýÿçäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÝÖÇßØÒ èñ. [ôàðñ.] Áàøãàñûíûí õåéðèíÿ 

îëàðàã áèð øåéäÿí âÿ éà þç ôèêðèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿéÿ 

ðàçûëàøìà, ÿë ÷ÿêìÿ. // Àëûø-âåðèøäÿ 

ãèéìÿòè àøàüû ñàëìà. // Áàüûøëàìà, êå÷ìÿ 

(áîðú, ýöíàù ùàããûíäà). 

◊ Ýöçÿøò åòìÿê (åëÿìÿê) – 1) á à õ ýöçÿøòÿ 

ýåòìÿê 1-úè ìÿíàäà. [Íÿðýèç:] Ìÿí 

ñÿàäÿòè þç äîüìà áàúûìà ýöçÿøò åëÿéÿ áèëìÿäèì.. 

Á.Áàéðàìîâ; 2) àëûø-âåðèøäÿ ãèéìÿòè 

àøàüû ñàëìàã. [Êîíäóêòîð] óçàãäàí 

ýÿëÿí éîë÷óëàðà, ýþðöíöð, ýöçÿøò åäèðäè. Ãàíòÿìèð; 

3) êþùí. êå÷ìÿê, þòìÿê. Àëòìûøû ñèííèì 

åëÿéèáäèð ýöçÿøò. ß.Íÿçìè; 4) áàüûøëàìàã, 

òÿãñèðèíäÿí êå÷ìÿê. Óøàüà ýöçÿøò åòìÿê. 

– [Íàçèð:] Ôÿãÿò ìÿí áó äÿôÿëèê ñèçÿ 

ýöçÿøò åäèðÿì. Ñ.Ùöñåéí. Ýöçÿøòÿ ýåòìÿê 

– 1) áàøãàñûíûí õåéðèíÿ áèð øåéäÿí ÿë ÷ÿêìÿê. 

Ðÿøèä àòàñûíûí êþâðÿëäèéèíè âÿ äàíûøàðêÿí 

ñÿñèíèí òèòðÿäèéèíè ùèññ åäèá, èñòÿð-èñòÿìÿç 

ýöçÿøòÿ ýåòäè.. Ì.Ùöñåéí; 2) á à õ 

ýöçÿøò åòìÿê 2 âÿ 3-úö ìÿíàëàðäà. Ãèéìÿòäÿ 

ýöçÿøòÿ ýåòìÿê. 

ÝÖÇßØÒËÈ ñèô. Ýöçÿøò èëÿ îëàí, ýöçÿøò èëÿ 

ñàòûëàí, íèñáÿòÿí óúóç. Ýöçÿøòëè ìþâñöìè áèëåò. 

– Éàíâàðûí 1-äÿí åòèáàðÿí øÿùÿðëÿðàðàñû 

òåëåôîí äàíûøûãëàðû ö÷öí éåíè ýöçÿøòëè ãèéìÿòëÿð 

ìöÿééÿí åäèëèð. 

ÝÖÇÝÖ èñ. 1. Ãàðøûñûíäàêû øåéëÿðèí øÿêèëëÿðèíè 

ÿêñ åòäèðÿí, õöñóñè ñóðÿòäÿ ïàðäàãëàíìûø 

øöøÿ ëþâùÿ; àéíà. Áÿäÿííöìà ýöçýö. 

Úèá ýöçýöñö. – Áèð ýöçýöéÿ ýÿð à÷ûá ýþçöíö; 

Ýöçýöäÿ ýþðÿéäè þç-þçöíö. Ôöçóëè. 

[Ìÿøÿäè Èáàä] ýöçýöéÿ áàõûá îðà-áóðàñûíû 

äöçÿëäèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

2. ìÿú. Ùÿð ùàíñû ùàäèñÿíè, ïðîñåñè þçöíäÿ 

ÿêñ åòäèðÿí øåé. Ôîëêëîð õàëãûí ùÿéàòûíûí 

ýöçýöñöäöð. – Øàèðèí øåðè éàøàäûüû õàëãûí 

ñèìàñûíû ýþñòÿðÿí áèð ýöçýö îëìàëûäûð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ìÿí ñÿíè ýþðäöêúÿ ýþçëÿðèì 

éàíûð; Ñÿí åé ýÿíúëèéèìèí ýöçýöñö, áàùàð! 


◊ Ýöçýö êèìè – àéäûí, ïàðëàã, à÷ûã, àøêàð, 

ëÿêÿñèç, øÿôôàô, àéíà êèìè. Âàãèôÿì, 

éîõäóð ìÿíÿ úàùè-çÿíÿõäàíäàí íèúàò; Ýþñòÿðèð 

ÿùâàëûìû àéäûí öçöí ýöçýö êèìè. 


ÝÖÇÝÖ×Ö èñ. Ýöçýö ãàéûðàí óñòà. 

ÝÖÇÝÖËÖ ñèô. Ýöçýöñö îëàí, öçÿðèíÿ 

ýöçýö êå÷èðèëìèø, ýöçýö ñàëûíìûø; àéíàëû. 

Ýöçýöëö øèôîíåð. – [Çöëåéõà] ýöçýöëö øêàôäàí 

èïÿê ïèæàìàñûíû ýþòöðöá ýåéäè.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

317

Ù 

Ùù 

Ù Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñûíûí îí áèðèíúè ùÿðôè. 

áàõ ùå. 

ÙÀ 1 Íèäà êèìè àøàüûäàêû ìÿíàëàðäà èøëÿíèð: 

à) ñàãûíäûðìà, õÿáÿðäàðëûã âÿ éà ÿìð, 

òàïøûðûã áèëäèðèð, ùàáåëÿ äèããÿòè úÿëá åòìÿê 

ö÷öí èøëÿäèëèð. Îíà áèð ñþç äåìÿ ùà! Þçöíö 

ýþçëÿ ùà! Îðà ýåòìÿ ùà! – [Ìèííÿò õàíûì:] 

Àíúàã ìÿí îëäóüóìó äåìÿ ùà! Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

[Òóðàú:] Åé, äöç-ÿìÿëëè äàíûø ùà! 

È.ßôÿíäèéåâ. Êÿáëÿ Àááàñÿëè íàãàíû òóøëàäû: 

– Àë ýÿëñèí, âóðäóì ùà! Ìèð Úÿëàë. 

á) òÿêèä, âàúèáëèê, ëàçûìëûã áèëäèðèð. Áèçÿ 

ýÿëÿðñÿí ùà! Õàùèøèìè óíóòìà ùà! – [Àíà:] 

Ãûçëàð, ìÿíèì áó áàëàìäàí ìóüàéàò îëóí 

ùà! (Íàüûë). 

ú) ùåéðàíëûã, âàëåùëèê áèëäèðèð. Ýþçÿëäèð ùà! 

÷) èíòîíàñèéàäàí àñûëû îëàðàã, áÿçÿí ñþçÿ, 

úöìëÿéÿ èñòåùçà, ðèøõÿíäëèê ÷àëàðû âåðèð. Àììà 

éàçìûñàí ùà. Àé òóòäóí ùà. – [Ùàòÿì:] Áóäó 

ùà!.. [Äöøìÿí] ýÿëèá ÷ûõûá åé.. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ä) òÿêðàð áèëäèðèð – íÿ ãÿäÿð. Ùà äåéèðÿì, 

òÿñèð åòìèð. – Ùÿð áèð ãÿçåòè ÿëèìèçÿ àëñàã, ýþðÿúÿéèê 

êè, åëÿ ùàìàí ñþçëÿðäèð êè, ùà åøèäèðèê. 


ÙÀ 2 Çèääèééÿò áèëäèðÿí ÿäàò – êè. Íÿ îëñóí, 

àäûìûç îëóáäóð ãî÷àã; Úåéðàí ùà äåéèëèê îâ- 

÷óäàí ãà÷àã. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÙÀ 3 ÿâÿç. 1. Ãåéðè-ìöÿééÿí çàìàí âÿ éà 

éåð áèëäèðèð; ùàíñû. Ìÿøÿäè ßñýÿð äèíìÿçñþéëÿìÿç 

ãàïûäàí ÷ûõûá éîëà äöøäö. Ùà òÿðÿôÿ 

ýåòìÿê ëàçûì îëäóüóíó þçö äÿ áèëìèðäè. 

Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. Ùà çàìàíäàíñà Ìÿñìÿ åøèòìèøäè 

êè, äÿðìàíëàðûí éàõøûñû ÿëÿôèééàòäûð. 


2. Áèð øåéèí äàâàìëûëûüûíû áèëäèðèð; íÿ ãÿäÿð. 

Êå÷ÿë ùà àüëàäû êè, ãîâóíó âåð, ëîòóáàøû 

âåðìÿäè. “Àøûã Ãÿðèá”. ..ßíâÿð ùà ôèêèðëÿøäè, 

Àéàçà ëàéèã âÿ ìöíàñèá áèð úàâàá òàïìàäû. 


ùà-ùà, ùà-ùà-ùà íèäà. Ãÿùãÿùÿ, ýöëöø 

áèëäèðìÿê ö÷öí ñÿñ òÿãëèäè ñþç êèìè èøëÿíèð. 

[Ìöáàøèð Ìÿììÿä Ìóñà êèøèéÿ:] ..Éîõñà 

áèð ýþçëÿìÿí âàð, àé ëîòó! Ùà-ùà-ùà! Éÿãèí 

ýþçëÿìÿí âàð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

318 

ÙÀ×À 

ÙÀÁÅËß çÿðô Áóíóí êèìè, áó úöð, áåëÿ; 

ùÿì÷èíèí. Èðÿâàíäà èéèðìè ìèí ìöñÿëìàí 

óøàüû âàð, áóíëàðûí áèð-èêè éöçö àíúàã äÿðñÿ 

ýåäèð. Áàêû, Òèôëèñ, Íàõ÷ûâàí, Øàìàõû âÿ ãåéðè 

øÿùÿðëÿð äÿ ùàáåëÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Éàüû, ïåíäèðè äÿéÿð-äÿéìÿçèíÿ, úöðáÿúöð àðøûí 

ìàëûíà, ñàáóíà, ýöçýöéÿ, ñàããûçà... âÿ ùàáåëÿ 

øåéëÿðÿ äÿéèøÿðëÿð... ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÙÀÚßÒ èñ. [ÿð.] 1. Åùòèéàú, ëöçóì. Áó 

ãÿäÿð ñþùáÿòÿ íÿ ùàúÿò. Òÿôÿððöàòà ùàúÿò éîõäóð. 

– Éîõ, éàçìàðàì! Àììà ùÿëÿ ãîé éàçûì; 

Ùàúÿò îëñà, áóíäàí áåëÿ éàçìàðàì. Ì.ß.Ñàáèð. 

Öçöí ýþðäö øåéäà êþíöë ìÿñò îëäó; Íÿ 

ùàúÿò êè, ùÿøð îëóíúà àéèíÿ. Ì.Â.Âèäàäè. 

2. äàí. Àëÿò, êàðàñòû; ñèëàù. 

ÙÀÚÛ èñ. [ÿð.] äèí. Ìÿêêÿíè çèéàðÿò åòìèø 

ìöñÿëìàíëàðà âåðèëÿí àä. Ùàúûñàí, ìÿøùÿäèñÿí, 

ñàùèáèìèçñÿí, àüàñàí; Èñòÿéèðñÿí ùÿìè 

ãûðõûá áèçè, ùÿì äÿ ñàüàñàí ß.Íÿçìè. 

◊ Ùàúûëàð éîëó – áàõ êÿùêÿøàí. Ùàúûëàð 

éîëóíäà áþéöê áèð óëäóç; Óçàã öôöãëÿðÿ ñàéÿ 

ñàëìûøäû. Ñ.Âóðüóí. 

ÙÀÚÛÁßÐÈÁÀÕ, ÙÀÚÛÌßÍßÁÀÕ èñ. 

êþùí. Ãàäûí ïàëòàðû òèêèëÿí áàùàëû ÿëâàí áèð 

ïàð÷àíûí õàëã äèëèíäÿ àäû. [Ìèíàéÿ] áèð íå÷ÿ 

èë ÿââÿë ùàúûáÿðèáàõ äåéèëèá àðâàäëàð àðàñûíäà 

÷îõ ìîääà îëàí, ÿëâàí ïàð÷àäàí ýåéäèéè ãûð- 

÷ûíëû óçóí òóìàíäà .. ÷îõ éàðàøûãëû ýþðöíöðäö. 


ÙÀÚÛÉÀÒÌÀÇ èñ. Àøàüû òÿðÿôè àüûð îëäóüó 

ö÷öí ùÿìèøÿ äèê äóðàí óøàã îéóíúàüûíûí 

àäû: ýÿëèíúèê. 

ÙÀÚÛËÅÉËßÊ 1. Á à õ ëåéëÿê. Áàùàð ÷àüû 

ùàúûëåéëÿêëÿð; Ãàðàíãóøëàð ýÿëÿðìèø. Ð.Ðçà. 

2. çàð. Óçóíäðàç, áîéó ùÿääèíäÿí àðòûã 

óçóí àäàì ùàããûíäà. [Ñÿêèíÿ Ðöñòÿìÿ:] Éóõóìà 

ãàðà-ãóðà ýÿòèðÿí ñÿíèí áó ó÷óëìóø 

äàéàãëàðûíäûð, áó ùàúûëåéëÿê Éàðìÿììÿä, 

áó ýîðåøÿí, ñàìàí àëòäàí ñó éåðèäÿí éàñòû 

Ñàëìàíäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙÀ×À èñ. âÿ ñèô. Àüàúûí áóúàã øÿêëèíäÿ 

àéðûëìûø ýþâäÿñè âÿ éà áóäàüû, ùàáåëÿ ùà- 

÷àëàíìàíûí áàøëàíäûüû éåð. Àë÷àã ÿíúèð àüàúûíûí 

ÿéðè ùà÷àñûíäà îòóðàí èêè íÿôÿð ãàðà, 

éàíûã îüëàí óøàüû áèð-áèðèíÿ ïöñòÿ ãàáûüû 

àòûðäû. Ìèð Úÿëàë. Òóò àüàúûíûí áàëêîíà åíìèø 

ùà÷à áóäàüû àðàñûíäàí ñàéðûøàí óëäóçëàð 

ýþðöíöðäö. È.Ùöñåéíîâ. // Öìóìèééÿòëÿ, 

ùà÷à øÿêëèíäÿ îëàí. Äàüûí ùà÷à çèðâÿñè.

ÙÀ×ÀÁÀØ(ËÛ) 

– Ýèçèðîüëó Ìóñòàôà áÿéèí áèð øåøïÿðè âàð 

èäè óúó ùà÷à. “Êîðîüëó”. Ñèíÿ äöìàü, ãóéðóã 

ùà÷à; Áèð ãóø ãîíäó áèð àüàúà. Ì.Äèëáàçè. 

// ìÿú. Öñòöþðòöëö, èêèáàøëû. Àòàø [Ìèðçÿíèí 

ñóàëëàðûíäàêû] ùà÷à ìÿíàíûí ôÿðãèíÿ 

âàðìàäàí úàâàá âåðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÙÀ×ÀÁÀØ(ËÛ) ñèô. Áàøû ùà÷à øÿêëèíäÿ îëàí. 

Ùà÷àáàø äàü. Ùà÷àáàø äÿéÿíÿê. – ßëëÿðèíäÿ 

ùà÷àáàøëû, óçóí ÷îìàã òóòìóø óøàãëàð ñàüûì 

éåðèíäÿí õåéëè àøàüûäà äóðàí ãîéóí ñöðöñöíÿ 

äîüðó éöéöðäöëÿð, áèð äÿñòÿ ñàüìàë ãîéóí 

àéûðûá éóõàðû ñöðäöëÿð. Ì.Ùöñåéí. 

ÙÀ×ÀÁÓÉÍÓÇ(ËÓ) ñèô. Áóéíóçó ùà÷à 

øÿêëèíäÿ îëàí. Ùà÷àáóéíóç ãî÷. Ùà÷àáóéíóç 

áóüà. 

ÙÀ×ÀÄÛÐÍÀÃ(ËÛ) ñèô. Äûðíàüû ùà÷à îëàí, 

ãîøàäûðíàã (èíÿê, ãîéóí âÿ ñ. ùåéâàíëàð ùàããûíäà). 

Éàíûíäà áàëàñû î ùà÷àäûðíàã; ßëâàí 

÷è÷ÿêëÿðè èï÷èí éîëàðäû; Ìÿìÿëÿðè äàäëû ñöäëÿ 

äîëàðäû. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÙÀ×ÀÄÈË(ËÈ) ñèô. Äèëè ùà÷à øÿêëèíäÿ îëàí, 

äèëèíèí óúó éàðûã îëàí (èëàí, êÿðòÿíêÿëÿ, ãóðáàüà 

âÿ ñ. ùàããûíäà). Ãÿäèìäÿí áèçèì åëäÿ 

ñûíàíìûø áèð ìÿñÿë âàð; “Óëäóç ýþðìÿñÿ þëìÿç 

ùà÷àäèëëè èëàíëàð”. Ð.Ðçà. 

ÙÀ×ÀÃ áàõ ùàâàõò. Ùà÷àã éîëà äöøöðñÿí 

Ãàòàð ùà÷àã ýÿëèð – ßëèìäÿí áû÷àã 

äöøäö; Áèëìÿäèì ùà÷àã äöøäö; Âèðàí ãàëñûí 

ãÿðèáëèê; Éàð ìÿíäÿí ãà÷àã äöøäö. (Áàéàòû). 

ÙÀ×ÀÃÓÉÐÓÃ èñ. áîò. ×îõèëëèê ñöíáöëëö 

îò. á à õ êîðíåò. 

ÙÀ×ÀÃÓÉÐÓÃ(ËÓ) ñèô. Ãóéðóüó ùà÷à 

øÿêëèíäÿ îëàí. Íÿ ö÷òåëëè äóðíà, íÿ äÿ; ùà÷àãóéðóã 

ãàðàíãóøàì; Áöòöí ãûøû úèêêèëäÿéèá; 

Éåì àõòàðàí ùàíñû ãóøàì Ì.Äèëáàçè. 

ÙÀ×ÀËÀÌÀ “Ùà÷àëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀ×ÀËÀÌÀÃ ô. Ùà÷à êèìè èêè éåðÿ àéûðìàã. 

..Ñþçöíö ãóðòàðûá éåíÿ ñàããàëûíû ùà÷àëàäû. 


ÙÀ×ÀËÀÍÌÀÃ 1. ìÿúù. Èêè éåðÿ àéðûëìàã, 

áóúàã øÿêëèíäÿ èêè èñòèãàìÿòäÿ óçàíìàã 

(éîë, ÷àé âÿ ñ. ùàããûíäà). Êÿíäÿ ÷àòàíäà 

éîë ùà÷àëàíäû. 

2. ò-ñèç. Ùà÷à øÿêëèíäÿ îëìàã, èêè òÿðÿôÿ 

àéðûëìàã, ùà÷à ÿìÿëÿ ýÿòèðìÿê. [Ðçà:] Ãàéàíûí 

ùà÷àëàíäûüû âÿ àüàúëàðëà þðòöëäöéö 

õÿëâÿò ýóøÿéÿ ñûüûíäûì, Óëäóç ýÿëäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙÀÄÈÑß 

ÙÀ×ÀËÀØÌÀ “Ùà÷àëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀ×ÀËÀØÌÀÃ áàõ ùà÷àëàíìàã. Øèääÿòëè 

êöëÿêëÿðèí íÿòèúÿñèíäÿ ãàéàëàð ýåò-ýåäÿ 

ñèâðèëÿøèð, ùà÷àëàøûðäû. Ñ.Âÿëèéåâ. Éîë ùà÷àëàøàíäà 

Ìóõòàð ÿëèíè ñàü òÿðÿôÿ òóøëàéûá Øàùèíÿ 

ýþñòÿðèø âåðäè.. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÀ×ÀËÛ ñèô. Ùà÷à øÿêëèíäÿ îëàí, ùà÷àñû 

îëàí. Ùà÷àëû éîë. – [Óøàã] ãàðøûäàêû çèðâÿñè 

ùà÷àëû ãàéàëàð áàøûíäà ãàðà ãàíàäëàðûíû à÷ûá 

éöêñÿëìÿê èñòÿéÿð .. áóëóäó ýþðÿðêÿí úÿëä íÿíÿñèíèí 

ãîëóíäàí òóòäó.. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Ìþâçóëàðûì òöêÿíÿíäÿ äàðûõûð ìàñàì; Îíóí 

äÿðäè éöç ùà÷àëû, îíóí äÿðäè ìèí!.. Ì.Àðàç. 

ÙÀ×ÀÍ “Ùà÷àã”ûí äåéèëèø ôîðìàñû. [Ðçà 

áÿé:] Ñþéëÿ ýþðöì, òîé ùà÷àíäûð Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Íóð çöëìÿòñèç ùà÷àí îëäó Çöëìÿòäÿí 

íóð è÷ÿí îëäó! Ì.Àðàç. 

ÙÀ×ÀÍÄÀÍ-ÙÀ×ÀÍÀ çÿðô Íÿùàéÿò, 

àõûðäà, ÷îõ âàõò êå÷ÿíäÿí ñîíðà. Ùà÷àíäàíùà÷àíà 

ýÿëèá ÷ûõäû. – [Ýöëíàç] ùà÷àíäàíùà÷àíà 

õàòûðëàäû êè, áó ýÿíúÿ ïàðêäà èêè-ö÷ 

äÿôÿ ðàñò ýÿëìèøäèð. Èëêèí. Ùÿñðÿò ùà÷àíäàíùà÷àíà 

ýþçëÿðèíè êàüûçäàí àéûðûá äèëëÿíäè. 


ÙÀ×ÀÑÀÃÃÀË(ËÛ) ñèô. Ñàããàëû ùà÷à øÿêëèíäÿ 

îëàí. Ùà÷àñàããàë ãîúà. – Ùà÷àñàããàë 

áèð êèøè ö÷öíúö çÿíýè ÷àëàí êèìè ñàëîíäàêû 

íåôò ëàìïàëàðûíûí èøûüûíû àçàëòäû, çàë ãàðàíëûãëàøäû. 


ÙÀÄÈÑß èñ. [ÿð.] 1. Èúòèìàè âÿ éà øÿõñè 

ùÿéàòäà âàãå îëàí, áàø âåðÿí ùàë; ÿùâàëàò, 

âàãèÿ, âÿãÿ. Áöòöí áó ùàäèñÿëÿð éàíàøû îòóðàí 

àäàìëàðûí òÿñÿââöðëÿðèíäÿ úàíëàíûð.. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Êÿíääÿ îëìóø ùÿð áèð ùàäèñÿíèí, 

ñàëûíàí ùÿð áàüûí, ÿêèëÿí ùÿð àüàúûí, 

òèêèëÿí ùÿð åâèí òàðèõ÷ÿñèíè [Õîøãÿäÿì íÿíÿäÿí] 

ñîðóøàðäûëàð. Ñ.Ì.Ãÿäèðçàäÿ. 

2. Ùÿéàòûí àäè ãàéäàñûíû, íîðìàë ýåäèøèíè 

ïîçàí èø, ãÿçèééÿ. Áåéíÿëõàëã ùàäèñÿ. – Áó 

àëòû èëèí è÷ÿðèñèíäÿ áèð ÷îõ ùàäèñÿëÿð áàø âåðìèøäè. 

Ñ.Ùöñåéí. [Èäðèñ] äÿðùàë ïîëê êîìàíäèðè 

ãàðøûñûíäà ùÿðáè ñàëàìà äóðóá, ùàäèñÿ 

ùàããûíäà ãûñà ðàïîðò âåðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

3. ßùâàëàò, âàãèÿ, ìàúÿðà. Áàøûìà áåëÿ áèð 

ùàäèñÿ ýÿëèá. – Äàíàáàøëàð êÿíäèíèí õàðàêòåð 

ùàäèñÿ âÿ òèïëÿðè ñå÷èëìèø, öìóìèëÿøäèðèëìèøäèð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ìåùìàí .. ìàðàãëû ùàäèñÿëÿð 

ñþéëÿð, ýöëìÿëè íàüûëëàð äàíûøàð, þòöáêå÷ÿíëÿðäÿí 

ñþùáÿò ñàëàð, êÿíääÿêè áÿçè 

319

ÙÀÔ 

320 

ÙÀÃÃ 

àðâàäëàðûí ãî÷àãëûüûíäàí öðÿêäîëóñó äåéÿðäè. 


ÙÀÔ èñ. çîîë. Ýåúÿëÿð ÷îõ èòè ó÷àí, èøûüà 

ýÿëÿí óçóíõîðòóìëó êÿïÿíÿê. 

◊ Ùàô êèìè – ýþçëÿíèëìÿäÿí, úÿëä, þçöíö 

áèðäÿí ÷àðïàðàã. Ãàñèä ýÿëäè ùàô êèìè; Èíúÿëìèøäè 

ñàï êèìè; Ýþçëÿ, éàðûí ãÿëáèíè; Ãûðìà 

÷èíè ãàá êèìè. (Áàéàòû). 

ÙÀÈË 1 èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Äÿéèøìèø, äÿéèøèëìèø, 

äÿéèøäèðèëìèø. 

2. Ìàíåÿ. 

3. ×ÿïÿð, ùàñàð. 

4. ìÿú. ßíýÿë. 

ÙÀÈË 2 ñèô. [ÿð.] êþùí. 1. Ãîðõóíú. 

2. Àçìàí, íÿùÿíý. 

ÙÀÈÇ ñèô. [ÿð.] êþùí. 1. Ñàùèá, éèéÿ. 

2. ßùàòÿ åäÿí. 

ÙÀÔÈÇ èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Ãîðóéàí, ñàõëàéàí, 

ìöùàôèçÿ åäÿí. 

2. Ãóðàíû ÿçáÿð áèëÿí àäàì. 

ÙÀÔÈÇß èñ. [ÿð.] Áèð øåéè çåùíèíäÿ, éàäûíäà 

ñàõëàìà âÿ éåíèäÿí òÿñÿââöðöíäÿ 

úàíëàíäûðìà ãàáèëèééÿòè; éàääàø. [Éóñèô:] Î 

ýöíëÿð ùàìûñû áèð-áèð ìÿíèì ùàôèçÿìäÿäèð. 

Ñ.Ðÿùìàí. [Ãÿäèðèí] ÷îõ ãÿðèáÿ ùàôèçÿñè âàð 

èäè. ß.Ñàäûã. 

ÙÀÔÈÇßËÈ ñèô. Éàõøû ùàôèçÿñè, éàääàøû 

îëàí; éàääàøëû. Ñàëìàíûí âåðäèéè ìÿëóìàòëàðäàí 

Ìàéà îíóí ýþçÿë ùàôèçÿëè âÿ àéûã ôèêèðëè 

àäàì îëäóüóíó ýþðöðäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙÀÔÈÇßÑÈÇ ñèô. Ùàôèçÿñè, éàääàøû îëìàéàí 

âÿ éà çÿèô îëàí; éàääàøñûç, óíóòãàí, ùóøñóç. 

Ùàôèçÿñèç ãîúà. 

ÙÀÔÈÇßÑÈÇËÈÊ èñ. Ùàôèçÿñè, éàääàøû 

îëìàéàí âÿ éà çÿèô îëàí àäàìûí ùàëû; éàääàøñûçëûã, 

óíóòãàíëûã, ùóøñóçëóã. [Úèíàéÿòîâ:] 

Áàé ñÿíèí... – äåéÿ äîíãóëäàíäû. Þç 

ùàôèçÿñèçëèéèíè ñþéäö. Ìèð Úÿëàë. 

ÙÀÊßÇÀ çÿðô [ÿð.] êþùí. Áåëÿúÿ, áó ñóðÿòäÿ. 

ÙÀÊÈÌ èñ. [ÿð.] 1. ùöã. Ìÿùêÿìÿ îðãàíëàðûíäà 

áàõûëàí èø ùàããûíäà ùþêì âÿ éà ãÿðàð 

÷ûõàðàí âÿçèôÿëè øÿõñ. Õàëã ùàêèìè. – Åëÿ 

áèë Çåéíàë ÷îõ õÿòðèíè èñòÿäèéè áèð àäàìûí éîõ, 

ùàêèìèí ñóàëëàðûíà úàâàá âåðèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

2. èäì. Îéóíäà, éàðûøäà ùàêèìëèê åäÿí 

øÿõñ. Ôóòáîë ùàêèìè. Ùàêèìèí ãÿðàðû. Áåéíÿëõàëã 

äÿðÿúÿëè ùàêèì. – Ùàêèìëÿð ÿëëÿðèíäÿêè 

[ñàíèéÿþë÷ÿíëÿðè] ùàçûð òóòóá, äèããÿòëÿ 

ýþçëÿéèðäèëÿð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

3. òàð. Áèð þëêÿíèí áàøûíäà äóðàí, îíó 

èäàðÿ åäÿí øÿõñ (ïàäøàù, ùþêìäàð, õàí âÿ 

ñ.). Ýÿíúÿíèí ùàêèìè, Ãûçûë Àðñëàíäàí àëäûüû 

ìÿêòóáó áþéöê øàèð Íèçàìèéÿ ýþñòÿðèá äåäè.. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Øàùëûã ñÿëòÿíÿòèíäÿí øàù Òÿùìàñèá 

ãîâóëäó; Ñÿëèì îüëó Ñöëåéìàí Áàüäàäà 

ùàêèì îëäó. Á.Âàùàáçàäÿ. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

Ùàêèì òÿáÿãÿëÿðÿ ìÿíñóá îëàí, ùàêèìèééÿò 

áàøûíäà äóðàí, ùþêìðàíëûã åäÿí, 

àüàëûã åäÿí. Ùàêèì ñèíèôëÿð. – Ùàêèì òÿáÿãÿëÿð 

ïóë âÿ äþâëÿò ýöúöíÿ ùàðûíëûã åäÿðÿê 

íÿ ãÿäÿð èñìÿòëè âÿ ùÿéàëû àèëÿëÿðè äàüûòìûøëàð. 


◊ Ùàêèì êÿñèëìÿê – ùàêèì îëìàã, òÿñèðè 

àëòûíà àëìàã. Ìàùíû îíëàðûí áöòöí âàðëûüûíà 

ùàêèì êÿñèëäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ìÿíèì þç 

êþíëöìäÿ äîüóëàí åøãèì; Ùàêèì êÿñèëèáäèð 

êþíëöìÿ èíäè. Á.Âàùàáçàäÿ. Ùàêèì îëìàã – 

ÿëèíÿ êå÷èðìÿê, þçöíöíêö åòìÿê, þçöíÿ òàáå 

åòìÿê. Ùàêèì îëäóã, íÿùàéÿò; Éåðÿ, ýþéÿ, 

äÿíèçÿ. Ì.Ìöøôèã. // Ìÿú. ìÿíàäà. Áó àõøàì 

Çÿðÿíýèç Çàêèðèí öðÿéèíÿ äÿ ùàêèì îëäó. 


ÙÀÊÈÌÈÉÉßÒ èñ. Èäàðÿ åòìÿê ùöãóãó, 

ñèéàñè ùþêìðàíëûã. Ùàêèìèééÿòèí èëê èëëÿðè. 

Ùàêèìèééÿòè ÿëÿ êå÷èðìÿ. Ùàêèìèééÿò áàøûíà 

ýÿëìÿê. – [Àááàñ:] Ìÿí äÿ áóíà ãàðøû öñéàí 

åëÿäèì, åé Àôøèí, ÷öíêè ýþðäöì êè, ùàêèìèééÿòèí 

ìÿùâÿðè òöðê ãîøóí áàø÷ûëàðûíäàí Àøíàñûí 

ÿëèíäÿäèð.. ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Äþâëÿò 

îðãàíëàðûíûí ùöãóã âÿ ñÿëàùèééÿòëÿðè. 

2. Äþâëÿò èäàðÿ îðãàíëàðû, ùþêóìÿò. 

ÙÀÊÈÌËÈÊ èñ. 1. Á à õ ùàêèìèééÿò. 

2. èäì. Ùàêèìèí (2-úè ìÿíàäà) þç âÿçèôÿñèíè 

èôà åòìÿñè. Î, äÿôÿëÿðëÿ áåéíÿëõàëã éàðûøëàðûí 

ùàêèìëèéèíäÿ èøòèðàê åòìèøäèð. 

ÙÀÃÃ 1 [ÿð.] 1. ñèô. Äîüðó, äöç, äöçýöí, 

ùÿãèãè. Ùàãã èø. – Íàùàã ñþç îä âóðàð ãÿëáÿ, 

ôÿãÿò ùàãã ñþç êå÷ÿð äàøäàí. Ñ.Âóðüóí. Áó 

ùàãäûð, àüëàäûãúà; Êèøè ãåéðÿòñèç îëóð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

// èñ. ßäàëÿò, äîüðóëóã, äöçýöíëöê, 

äöçëöê, èíñàô. Èíñàôû òÿðê åäèá, ùàããû óíóòäó; 

Î ñÿíè éóìðóüà, ãàïàçà òóòäó. Ñ.Âóðüóí. 

2. èñ. Ùöãóã, èõòèéàð. Íÿ ö÷öí êèøèëÿðèí èñòÿäèêëÿðè 

çàìàí àðâàäëàðûíû ÷ûõàðûá ãîâìàüà 

ùàããû îëóð, àðâàäëàðûí þç ÿðëÿðèíäÿí áîøàíìàã, 

áàøãà ÿðÿ ýåòìÿéÿ ùàããû îëìàéûð 

Ñ.Ùöñåéí.

ÙÀÃÃ 

3. èñ. Ýþðäöéö èøèí ìöãàáèëèíäÿ áèðèíÿ 

âåðèëìÿëè îëàí ïóë, ìóçä âÿ ñ. Áèð ìöääÿò èøëÿäèêäÿí 

ñîíðà áÿé [Íÿáèíèí] ùàããûíû êÿñèð. 

“Ãà÷àã Íÿáè”. Ìöíñèô ìàëû áþëÿíäÿí ñîíðà 

ùàããûíû àëûá ýåòäè. (Íàüûë). // Öçâö îëäóüó 

áèð òÿøêèëàòà âÿ éà áèð øåéäÿí èñòèôàäÿ ö÷öí 

âåðèëìÿëè îëàí ïóë, ìÿáëÿü. Öçâëöê ùàããû. 

Êèðàéÿ ùàããû. – Åâ ñàùèáè èëÿ ýþðöøäöì, 

ñàëàìàòëàøäûì, ìÿíçèë ùàããûíû àðòûãëûüûíúà 

âåðäèì âÿ ÷ûõäûì êö÷ÿéÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

4. Íèñáÿò øÿêèë÷èëÿðè èëÿ: áàðÿäÿ (áàðÿñèíäÿ), 

õöñóñäà (õöñóñóíäà) âÿ è.à. Àèëÿñè 

ùàããûíäà ôèêèðëÿøìÿê. – [Ôèðèäóí Ñöäàáÿéÿ:] 

À÷ûã äåéèì êè, ñèçèí ùàããûíûçäà ãÿòè áèð ãÿðàðà 

ýÿëÿ áèëìèðÿì. Ì.Èáðàùèìîâ. 

5. èñ. Èõòèéàð, ùöãóã, ÿñàñ. Áó èøÿ ãàðûøìàüà 

îíóí ùàããû éîõäóð. – ßâÿçèí îüëóíäàí 

áþéöê øåé óììàüà ùàããû âàð èäè. ß.Âÿëèéåâ. 

Àéíàíûí òÿÿúúöá åòìÿéÿ äÿ ùàããû âàð èäè. 


◊ Ùàãã îëäó – ÿúÿá îëäó, éåðèíäÿ îëäó, 

éàõøû îëäó. Äÿðäëè Êÿðÿì äåéÿð:– Íåúÿ îëóð 

ùàëûì; Ñÿíÿ ëàï ùàãã îëäó, àé ãàíëû çàëûì. 

“ßñëè âÿ Êÿðÿì”. Ùàãã âåðìÿê – 1) òÿñäèã 

åòìÿê, äîüðó ñàéìàã, äöçýöí, ùàãëû 

ùåñàá åòìÿê. [Áÿùðàì:] Àù, Ôèòíÿ, ñþçöíÿ 

èíäè âåðäèì ùàãã; Íåéëÿéèì êè, ñÿíè ãóðóòäó 

òîðïàã... À.Øàèã; 2) ùàãëû îëäóüóíó òÿñäèã 

åòìÿê. Øöêöð èíäè Ýöëÿëèéÿ ùàãã âåðèðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. Ùàããûíà éåòìÿê (÷àòìàã) – úÿçàñûíû 

àëìàã, úÿçàñûíà ÷àòìàã. Ùàãã éîëóíäà 

äèäÿðýèíè; Ùàããûíà éåòèð, àé Àëëàù! 

Ì.Àðàç. 

ÙÀÃÃ 2 èñ. [ÿð.] 1. Àëëàù, Òàíðû. Òÿê-òÿê àéûëàí 

âàðñà äà, ùàãã äàäûìà ÷àòñûí; Ìÿí ñàëèì 

îëóì, úöìëÿ úàùàí áàòñà äà, áàòñûí. Ì.ß.Ñàáèð. 

[Ãóðáàí:] Íÿ äåéèì, ùàããûí êÿðÿìèíÿ 

øöêöð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

2. Ùàããû øÿêëèíäÿ – àíä îëñóí, àíä è÷èðÿì. 

[Íÿíÿõàíûì:] Àé êèøè, àòàíûí ýîðó ùàããû 

ùå÷ çàäûì éîõäóð. Íÿéèì âàð êè, àé áàøûäàøëûíûí 

îüëó ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ëåéëÿê ßëÿìäàð:] 

Ãóðàíè-ìöðñÿë ùàããû, ìÿíèì áó äöêàíû 

äàüûëàí êèøèíèí áîüóëìàüûíà ÿñëà .. ýöìàíûì 

ýÿëìÿç. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÙÀÃÃ-ßÄÀËßÒ èñ. [ÿð.] ßäàëÿò, èíñàô. 

Ñÿíèíëÿéÿì, ùàãã-ÿäàëÿò, ñÿíèíëÿéÿì; Ìèëëè 

ãöðóð, ìèëëè ãåéðÿò, ñÿíèíëÿéÿì! Ì.Àðàç. 

ÙÀÃÃ-ÑÀÉ 

ÙÀÃÃ-ÙÅÑÀÁ èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû ùåñàáëàìàíûí 

íÿòèúÿñè; ùåñàáëàìà, ùåñàá. Ùàìû 

èøäÿí ÷ÿêèëèá ÷ûõäûüû ùàëäà, ìöùàñèá ÷ûõìàã 

èñòÿìèð âÿ ÿëèíäÿêè ùàãã-ùåñàáû áàøà ÷àòäûðìàüà 

÷àëûøûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Çöëôöãàð ÷îõ 

òóòãóí èäè. Ùàãã-ùåñàá äöç ýÿëìÿäèéè ö÷öí 

ùèðñëÿíèð, äîäàüûíû ýÿìèðèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

2. Ùåñàáàò. ..Êàòèá ùàãã-ùåñàá ìÿðóçÿñèíäÿ 

Ýöëéàíàüûí àäûíû ÷ÿêäè, îíó .. òÿðèôëÿäè. 

ß.Âÿëèéåâ. [Ìóõòàð Øàùèíÿ:] Äóðóá áèð 

ñÿíÿ äÿ ùàãã-ùåñàá âåðèì Á.Áàéðàìîâ. 

3. Ñàé-ùåñàá. Ïðîôåññîðóí Ìåùìàí ùàããûíäà 

îëàí òÿðèôëÿðè ùàãã-ùåñàáà ýÿëìÿç îëäó. 


◊ Ùàãã-ùåñàá ÷ÿêìÿê – 1) ùåñàáàò òÿëÿá 

åòìÿê; 2) ùåñàáëàìàã, ùåñàá åòìÿê, ñàéìàã. 

[Ìÿçàùèð Ãþí÷ÿéÿ:] Äöíÿí äÿ áèð àááàñûìû 

êÿñìèñÿí, ùàãã-ùåñàáû äöç ÷ÿê, ñîíðàñû éàõøû 

îëìàç. Á.Áàéðàìîâ; 3) ìÿú. ãèñàñ àëìàã, þú 

àëìàã, ùåñàáëàøìàã. Î áèçèìëÿ ùàãã-ùåñàá 

÷ÿêèð. – [Êîðîüëó:] ×ÿê àòëàðû, éÿùÿðëÿ, ýåäèá, 

Ùÿñÿí õàíëà ùàãã-ùåñàáûìûçû ÷ÿêÿê. 

“Êîðîüëó”. Ùàãã-ùåñàáû ÷öðöòìÿê (öçìÿê) 

– 1) àðàëàðûíäà îëàí ìÿñÿëÿíè ãÿòè ùÿëë 

åäèá ãóðòàðìàã. [Úàùàíäàð àüà] Ìîëëà Ñàäûãëà 

áèðäÿôÿëèê ùàãã-ùåñàáû ÷öðöòìÿê èñòÿéèðäè. 

È.Øûõëû; 2) ìÿú. ÿâÿç ÷ûõìàã, èíòèãàì 

àëìàã, þú àëìàã, ùåñàáëàøìàã. [Àüàýöë Íÿúÿô 

áÿéÿ:] Òÿÿññöô êè, ñÿíèíëÿ ùàãã-ùåñàáû 

÷öðöòìÿéÿ âàõò ãàëìàäû, äàéû! ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Ùàãã-ùåñàáûíû âåðìÿê – èøäÿí ãîâìàã, 

÷ûõàðìàã. [Éàøëû êèøè:] ßýÿð ùÿìèí ãóëëóã÷ó 

èêèíúè äÿôÿ äÿ áåëÿ áèð óíóòãàíëûã åòñÿ 

èäè, [òàúèð] ùàãã-ùåñàáûíû âåðìÿêëÿ “õîø ýÿëäèí” 

– äåéèá ãîâàðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÙÀÃÃ-ÍÀÙÀÃ çÿðô [ÿð. ùÿãã âÿ ôàðñ. íà] 

Ùàãëû îëóá-îëìàäûüûíäàí àñûëû îëìàéàðàã; 

èñòÿð ùàãëû îëñóí, èñòÿð ùàãñûç. [Çåéíÿá] ùÿð 

ùàíñû áèð ìÿñÿëÿ îëóðñà îëñóí, ùàãã-íàùàã 

éîëäàøëàðûíûí òÿðÿôèí ñàõëàðäû. Ãàíòÿìèð. 

// Éåðëè-éåðñèç. Ùàãã-íàùàã äàíûøìàã. – 

[Éàøëû êèøè:] [Øèðèííàç] .. ùàãã-íàùàã ãÿùãÿùÿ 

÷ÿêèá ýöëöð, ìÿíè äÿ ýöëäöðöðäö. Ñ.Ùöñåéí. 

ÙÀÃÃ-ÑÀÉ èñ. [ÿð.] Çÿùìÿò, ÿìÿê. Áó 

ìÿäÿíäÿ ñà÷ àüàðòìûø óñòàíûí, äöçö; Îòóç 

èëëèê ùàããû-ñàéû, ÿìÿéè âàðäû. ß.Úÿìèë. // ×ÿêèëÿí 

çÿùìÿò, åäèëÿí éàõøûëûã. Âàëèäåéíëÿðèí 

ùàãã-ñàéû. – Åé ãÿì, éîëóí óüóðëó, ôÿãÿò ùàããñàé 

ãàëûð; Áîøäóð éåðèí öðÿêäÿ, éàõûí ìåùðèáàí 

êèìè. Øÿùðèéàð. 

321

ÙÀÃËÀÌÀ 

◊ Ùàãã-ñàé èòèðìÿê – åäèëÿí éàõøûëûüû 

èòèðìÿê, íàíêîðëóã åòìÿê. 

ÙÀÃËÀÌÀ “Ùàãëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÃËÀÌÀÃ ô. Éöéöðöá ÷àòìàã, äàëûíúà 

ãà÷ûá éàõàëàìàã, áàøûíûí öñòöíö àëìàã. 

Áàçàð÷àéäàí ýÿëÿí äÿñòÿ áàíäèòëÿðè ùàãëàìûøäû. 

ß.Âÿëèéåâ. Åëÿ áó àíäà àüàúäàí áèð 

áàøãàñûíûí äà àòûëûá ãà÷ìàã èñòÿäèéèíè âÿ 

“Ãî÷àü”ûí îíó ùàãëàäûüûíû ýþðäöì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

// ìÿú. ×àòìàã, éåòìÿê, éåòèøìÿê. 

[Ìÿììÿäáàüûð] åâëÿíÿðêÿí éàøû ãûðõû ùàãëàìûøäû. 


ÙÀÃËÀØÌÀ “Ùàãëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÃËÀØÌÀÃ ô. Ùåñàáëàøìàã, ùàããùåñàáû 

÷öðöòìÿê, ùàãã-ùåñàá ÷ÿêèá öçöëöøìÿê. 

ÙÀÃËÛ ñèô. Äöç äåéÿí, äöçýöí ôèêèðëÿøÿí, 

äöç ùÿðÿêÿò åäÿí, ñÿùâ åòìÿéÿí (ùàãñûç 

ÿêñè). Õàí, àðâàäûíûí ñþçëÿðèíèí ùàãëû îëäóüóíó 

àíëàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ìöùÿíäèñ åòèðàôûíäà 

ùàãëû èäè. ß.Ñàäûã. // Äîüðó, äöç, äöçýöí, 

éåðèíäÿ, ùÿãèãÿòÿ ÿñàñëàíàí. Ùàãëû òÿêëèô. 

Ùàãëû òÿëÿá. Ùàãëû åòèðàç. – [Íàäèð] ..þçöíö 

òþùìÿòëÿíäèðèá, Ìÿúèäèí ùÿðÿêÿòèíè ùàãëû (ç.) 

ýþðÿðÿê îíóí åâëÿíäèéèíè àüûëëû èø ùåñàá åäèðäè. 

Á.Òàëûáëû. Ýåòìÿäè, ýåòìÿäè ãóëàãëàðûíäàí; 

Îüëóíóí äåäèéè î ùàãëû ñþçëÿð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

◊ Ùàãëû ÷ûõàðìàã – áÿðàÿò ãàçàíäûðìàã, 

äîüðóëòìàã. ßìèð áó ñþçëÿðè äåäèêäÿí ñîíðà 

ãèñìÿí ñàêèò îëìóøäó. Î, ãàäûíûíû ùàãëû ÷ûõàðìàüà 

âÿ þç âèúäàíûíû ãàíå åòìÿéÿ òÿëÿñèðäè. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùàãëû ÷ûõìàã – áèð ìöáàùèñÿäÿ, 

òÿëÿáäÿ, ôèêèðäÿ âÿ ñ. äîüðó îëäóüó 

àøêàð îëìàã. 

ÙÀÃËÛËÛÃ èñ. Ôèêèðäÿ, ìöùàêèìÿäÿ, ùÿðÿêÿòäÿ 

âÿ ñ. äöçëöê, äöçýöíëöê, äîüðóëóã; 

ùàãëû îëìà; ùàãã, ÿäàëÿò. Þç èøèíèí ùàãëûëûüûíà 

èíàíìàã. 

ÙÀÃÑÅÂßÐ èñ. Ùàããû, äöçýöíëöéö, äîüðóëóüó 

ñåâèá ìöäàôèÿ åäÿí àäàì. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

[Úàááàð:] Ñÿí þçöí ùàãñåâÿí áèð 

àäàìñàí, áèçè äÿ éàõøû òàíûéûðñàí, áèëèðñÿí 

äÿ êè, Ñÿôÿð áèçèì íàìóñóìóçà âÿ ãåéðÿòèìèçÿ 

òîõóíóá. Á.Òàëûáëû. 

ÙÀÃÑÛÇ ñèô. âÿ çÿðô 1. Ùàãã âÿ èíñàôà 

óéüóí îëìàéàí; ÿäàëÿòñèç, íàùàã, ÿñàññûç. 

Ùàãñûç èääèà. Ùàãñûç úÿçà. – Ìöðñÿãóëó .. 

ùàãñûç èøÿ ðàçû îëìàéàí áèð àäàì èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

[Òàùèð:] ..Ìÿí þçöìäÿí áàøãà ùàìûíû 

322 

ÙÀË 

ýöíàùêàð ùåñàá åëÿìÿêäÿ ùàãñûçàì. Ì.Ùöñåéí. 

// ßáÿñ, íàùàã, áèùóäÿ, áîø éåðÿ. [Ðöñòÿì:] 

Ùàãñûç ãàíëàð àõìàñûí äåéÿ; Ñÿéàâóøëà 

Ïèðàí ýÿëäè áèð ðÿéÿ. Ù.Úàâèä. Ùàãñûç 

éåðÿ – ÿáÿñ, íàùàã, ùå÷ áèð åùòèéàú îëìàäàí, 

áîø éåðÿ. [Ãàíïîëàä:] Ñÿëèì! Áóðàõ, ùàãñûç 

éåðÿ òþêìÿ ãàí. Ù.Úàâèä. Õàíûì ùàãñûç éåðÿ 

[Ñàðûêþéíÿéè] ñþéöá-äàíëàìàüà, äþéöáèíúèòìÿéÿ 

áàøëàéûð. Ñ.Ùöñåéí. 

2. Ùå÷ áèð ùàããû, ùöãóãó îëìàéàí. 

ÙÀÃÑÛÇËÛÃ èñ. 1. Ùàãã âÿ ÿäàëÿòÿ óéüóí 

îëìàéàí ùàë; ÿäàëÿòñèçëèê, èíñàôñûçëûã. 

Íÿáè êè÷èê éàøëàðûíäàí ùàãñûçëûüû ñåâìÿçäè. 

“Ãà÷àã Íÿáè”. 

2. Ùöãóãñóçëóã, ÿäàëÿòñèçëèê. Ùÿð éåðäÿ, 

ùÿð ìöùèòäÿ ùàãñûçëûüûí, ãîëóýöúëöëöéöí .. 

ÿëåéùèíÿ ÷ûõûøëàð îëóðäó. Ñ.Ùöñåéí. [Ãóëó] 

áèëèðäè êè, ùàãñûçëûã âÿ ðöøâÿò éóâàñû îëàí 

[÷àð] ìÿùêÿìÿëÿðè äÿ îíà êþìÿê åòìÿéÿúÿêäèð. 

À.Øàèã. 

ÙÀÃÂÅÐÌßÇ ñèô. Áàøãàñûíû èøëÿäèá ùàããûíû 

âåðìÿéÿí, ùàããûíû êÿñÿí; èñòèñìàð÷û. 

Ìÿëèê òàúèð ùàãâåðìÿç àäàìäû. (Íàüûë). 

ÙÀË 1 èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð ñÿáÿáäÿí, 

øÿðàèòäÿí äîüàí âÿçèééÿò, êåéôèééÿò. Õÿñòÿíèí 

ùàëû éàõøûäûð. – Ùèúðèí åäèáäè êþíëöìö 

áÿðáàä, àüëàðàì; ×îõëàð òóòàð áó ùàëûìà 

èðàä, àüëàðàì. Íàòÿâàí. [Úåéðàíûí] êå÷ìèø 

ùàëû èëÿ èíäèêè ùàëûíû ìöãàéèñÿ åäèðäèì. 

Ñ.Ùöñåéí. Áåëÿ ùàëäà – áåëÿ âÿçèééÿòäÿ. 

Áåëÿ ùàëëàðäà äöøöíúÿ âÿ êÿäÿðè äîñòëàðà 

äàíûøìàã âÿ îíëàðûí ñÿðÿíúàìûíäà îëàí èìêàíëàðäàí 

èñòèôàäÿ åòìÿê ëàçûìäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Áó ùàë – áó âÿçèééÿò. [Çåéíàë:] Þç 

ùÿéàòûíû ìöÿééÿí áèð øÿêëÿ ñàëìàëû èäè. Áó ùàë 

áåëÿúÿ äàâàì åäÿ áèëìÿéÿúÿêäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Àéûã îë, áþéëÿ äàâàì åòñÿ áó ùàë; Ìèëëÿòÿ ãîðõóëóäóð 

èñòèãáàë. À.Øàèã. // Èíñàíûí úèñìàíè 

âÿçèééÿòè, éàõóä ÿùâàëû, ÿùâàë-ðóùèééÿñè. 

Ìÿñòëèê ùàëû. Éóõóëó ùàëäà. – [Ìåùðèáàí] õöñóñèëÿ 

÷îúóüó äîüäóãäà îëäóãúà àüûð âÿ áþùðàíëû 

ùàëëàð êå÷èðìèøäèð. Ñ.Ùöñåéí. 

2. Ýöú, ãöââÿò, òàãÿò. [Ðÿñóë:] Àíàúàí, äàéàíìàüà 

ùàëûì éîõäóð, ýÿðÿê ìÿí ýåäÿì. 

“Àøûã Ãÿðèá”. Ùàë ãàëìàìàã – ýöúäÿí 

äöøìÿê, òàãÿòäÿí äöøìÿê, öçöëìÿê. Àüëàìàãäàí 

ãàëìàìûøäû ìÿíäÿ ùàë. Ù.Úàâèä. 

3. ôèç. Ìàääÿíè òÿøêèë åäÿí ùèññÿúèêëÿðèí 

éåðëÿøìÿñèíèí, ãàðøûëûãëû ÿëàãÿñèíèí âÿ ùÿ-

ÙÀË 

ðÿêÿòèíèí õàðàêòåðè. Ìàääÿíèí éåíè êåéôèééÿò 

ùàëûíà êå÷ìÿñè. – ..Úÿìè ùåéâàíàò áèð äÿðÿúÿ 

äîíìàã ùàëûíà ÷àòàíäà éàðûäèðè îëóðëàð, éàðûþëö 

îëóðëàð.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

4. Âàõò, àí, ëÿùçÿ. Áó ùàëäà – áó àíäà, 

áó âàõò. Áó ùàëäà éîëäàøûì è÷ÿðè ýèðäè. – Áó 

ùàëäà ãàïû äþéöëäö. Å.Ñóëòàíîâ. Áó ùàëäà 

áàéûð ãàïûäàí Ñóëòàí áÿé äàõèë îëóð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Î ùàëäà – îíäà, î çàìàí. Î ùàëäà 

áèçäÿí êþìÿê ýþçëÿìÿ. Î ùàëäà ìÿí ýÿëìÿéÿúÿéÿì. 

5. ãðàì. Èñìèí áàøãà úöìëÿ öçâëÿðèíÿ ìöíàñèáÿòèíè 

áèëäèðÿí âÿ ùàëëàíìà ôîðìàëàðûíäà 

èôàäÿ îëóíàí ãðàììàòèê êàòåãîðèéà. Àçÿðáàéúàí 

äèëèíäÿ èñìèí àëòû ùàëû âàðäûð. Àäëûã ùàë. 

◊ Ùàë àïàðìàã – þçöíäÿí ýåòìÿê, ùóøóíó 

èòèðìÿê, öðÿéè êå÷ìÿê. Ùàë ÿùëè – êåô 

÷ÿêìÿéè, âàõòûíû êåôäÿ êå÷èðìÿéè ñåâÿí 

àäàì ùàããûíäà. Ñåééèä, éöðö, ìÿëóì êè, ùàë 

ÿùëè äåéèëñÿí; Äöí øÿá ñÿíè ìÿí ìÿäðÿñÿäÿ 

ãàë èëÿ ýþðäöì. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ùàë òóòìàã – 

áàõ ùàë-ÿùâàë òóòìàã. Àòàìûç äîéóíúà 

õîøëàíäû áèçäÿí; Ñîíðà äà ùàë òóòäó ùÿð áèðèìèçäÿí. 

Ñ.Âóðüóí. Ùàëà ýÿëìÿê – þçöíÿ 

ýÿëìÿê, ýöúö, ãöââÿòè, òàãÿòè þçöíÿ ãàéûòìàã, 

äèð÷ÿëìÿê. ..Ùÿðÿìèç áèð èñòÿêàí ÷àé 

è÷ÿíäÿí ñîíðà áèð ãÿäÿð ùàëà ýÿëäèê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ïèðè áàáà:] Ãîé ýÿçñèí, éåñèí, 

è÷ñèí, ùàëà ýÿëñèí. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ùàëäàí ÷ûõàð(ò)ìàã 

– íîðìàë ùàëûíäàí ÷ûõàðìàã, ùèðñëÿíäèðìÿê. 

Êÿòõóäà ÷îõ ãîðõàã àäàìäû. 

Óðéàäíèêèí âóðóëìàüû îíó áöñáöòöí ùàëäàí 

÷ûõàðòìûøäû. Ì.Ùöñåéí. Ùàëäàí ÷ûõìàã – 

ùèðñëÿíìÿê, þçöíäÿí ÷ûõìàã. [Ìàùìóä:] 

Ñÿí îëàñàí þëÿíëÿðèíèí ýîðó, ìÿíè áó ùèðñèìèí 

òóòìóø âàõòûíäà ùàëäàí ÷ûõàðòìà! ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ùàëäàí äöøìÿê – öçöëìÿê, ÷îõ 

éîðóëìàã, ÿëäÿí äöøìÿê. [Áþéöê îüóë:] Êèøè 

ýþçëÿìÿêäÿí ëàï ùàëäàí äöøäö. Ãàíòÿìèð. 

[Ìóñà] ..ãûçûë ìÿäÿíèíÿ éåòèøÿðêÿí ùàëäàí 

äöøäö. Ñ.Âÿëèéåâ. Ùàëäàí-ùàëà äöøìÿê – 

ùàëû ïîçóëìàã, ùàëû ãàðûøìàã. Î, îõóäóãúà 

èíýèëèñèí ñèìàñû ùàëäàí-ùàëà äöøöð âÿ àúûüûíäàí 

äèëèíè, äîäàüûíû ÷åéíÿéèðäè. Ãàíòÿìèð. 

Ùàëäàí ñàëìàã (åòìÿê) – öçìÿê, ÷îõ 

éîðìàã, ÿëäÿí ñàëìàã. Ãûëûíú êèìè êÿñÿí êöëÿê 

êåøèê÷èëÿðè ùàëäàí ñàëìûøäû. Ñ.Âÿëèéåâ. 

Ùàëû äþíìÿê (äÿéèøìÿê) – áàõ ùàëû ïîçóëìàã. 

Àíúàã áèëìÿäèì êè, áó íåúÿ èøäè; 

ÙÀË 

ßëëÿðèì òèòðÿäè, ùàëûì äÿéèøäè. Ì.Ðàùèì. Ùàëû 

ãàðûøìàã (äÿéèøìÿê) – íîðìàë ùàëûíäàí 

÷ûõìàã, ãàíû ãàðàëìàã, ïîçóëìàã. Òàïäûëàð 

îðàäà ãûðûã ãàíäàëû; Ãóáåðíàòîð àüàíûí 

ãàðûøäû ùàëû. Ù.Ê.Ñàíûëû. Ùàëû ïîçóëìàã – 

1)áàõ ùàëû ãàðûøìàã; 2) ùàëû äàùà äà ïèñëÿøìÿê, 

àüûðëàøìàã. Õÿñòÿíèí ùàëû ïîçóëäó. – 

Àñëàíûí ùàëû åëÿ ïîçóëìóøäó êè, áû÷àã âóðñàéäûí 

ãàíû ÷ûõìàçäû. Ñ.Âÿëèéåâ. Ùàëûíà àüëàìàã 

– 1) á à õ ùàëûíà ãàëìàã. Úàìààòûí ùàëûíà 

àüëàéàí, îíóí äÿðäèíÿ äÿðìàí àõòàðàíëàðûí 

íÿñëè êÿñèëèð, èçè èòèðèëèðäè. Ù.Ñàðàáñêè; 

2) áàõ ùàëûíà éàíìàã (àúûìàã). [Ìöùÿíäèñ:] 

Åù, áàøûìà ýÿëÿíëÿðè áèëñÿí, ùàëûìà 

àüëàðñàí. Ñ.Ðöñòÿì. Ùàëûíà ãàëìàã (àüëàìàã) 

– ãåéäèíÿ ãàëìàã, ãàéüûñûíû ÷ÿêìÿê, 

ãàéüûñûíà ãàëìàã, ùàëûíû äöøöíìÿê. ßð äÿðäãÿìèí 

÷ÿêìÿ, ñÿí þç ùàëûíà àüëà; Úàíû áÿúÿùÿííÿì! 

Ì.ß.Ñàáèð. Êîñà, éàíûíäà äàéàíäûüû 

õÿñòÿíèí ùàëûíà ãàëûð âÿ îíóíëà áèðëèêäÿ 

òÿðïÿíèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ùàëûíà òÿôàâöò åòìÿìÿê 

– ùàëûíà ùå÷ áèð òÿñèðè îëìàìàã, ùàëûíäà 

ùå÷ áèð äÿéèøèêëèê ÿìÿëÿ ýÿëìÿìÿê, 

ùå÷ áèð ôÿðãè îëìàìàã. [Íÿáè:] Úÿáè, ñÿí þëÿñÿí, 

ùå÷ ùàëûíà òÿôàâöò åòìèð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Ùàëûíà éàíìàã (àúûìàã) – éàçûüû ýÿëìÿê, 

àúûìàã, øÿôãÿò ýþñòÿðìÿê, öðÿéè àúûìàã, 

úàíûéàíàíëûã åòìÿê. [Ìèðçÿ Òàüû:] Áè÷àðÿ 

Èðàí úàìààòû, .. ñèçèí ùàëûíûçà éàíûðàì, ñèçèí 

ùàëûíûçû éöíýöëëÿøäèðìÿéÿ ñÿé åäèðÿì. Ú.Úàááàðëû. 

Ýöëíàç éàüûøëû ýåúÿíè, îüëàíûí áèð êþéíÿêäÿ 

áàøäàí-àéàüà èñëàíäûüûíû õàòûðëàäû âÿ 

îíóí ùàëûíà àúûäû. Ã.Èëêèí. Ùàëûíäàí ÷ûõìàã 

– þçöíäÿí ÷ûõìàã, ùèðñëÿíìÿê, ìöâàçèíÿòèíè 

èòèðìÿê. Óñòà áèð äÿ ùàëûíäàí ÷ûõäû, 

àç ãàëìûøäû éåíÿ äàâà äöøñöí. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ùàëûíû ãàòìàã – ãàíûíû ãàðàëòìàã, 

þçöíäÿí ÷ûõàðìàã, ùèðñëÿíäèðìÿê. [Ìÿøÿäè 

Àüàêèøè:] Ñèç þëÿñèç, [àòëûëàð] äöç Ùàúû Íàìàçàëûíûí 

õûðìàíûíà ñöðäöëÿð. Êèøèíèí ùàëûíû 

ãàòàúàãëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùàëûíû 

ïîçìàã – ùàëûíà òÿñèð åòìÿê, àäè ùàëûíäàí 

÷ûõàðìàã, ùèðñëÿíäèðìÿê. Ëàêèí áó ñþç äÿ ìààðèô 

ìöäèðèíÿ òÿñèð åòìÿäè, ùàëûíû ïîçìàäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ùÿð ùàëäà – íåúÿ îëñà, íåúÿ 

îëóðñà îëñóí. Úàùàíäàð àüà ßøðÿôèí áó èøëÿðèíÿ 

íåúÿ ìöíàñèáÿò áÿñëÿéÿúÿéèíè áèëìÿñÿ 

äÿ, ùÿð ùàëäà õîøàýÿëìÿç .. ñþùáÿò åøèòìÿê 

èñòÿìèðäè. È.Øûõëû. Íÿ ùàëäà – íåúÿ, íÿ úöð, íÿ 

323

ÙÀË 

324 

ÙÀËÁÀÙÀË 

âÿçèééÿòäÿ. [Ìÿøÿäè Èáàä:] Èíäè ýþðäöíìö 

èø íÿ ùàëäàäûð Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÙÀË 2 áàõ àë 3 (áÿçÿí “ùàë àíàñû” øÿêëèíäÿ 

èøëÿíèð). Ùàë ùÿð øåéè òÿðñèíÿ åëÿéèð. Òÿðñèíÿ 

èø ýþðÿí ãàäûíà äåéÿðëÿð: ùàë úèíñèñÿí Áèð 

àäàì òóòäóüó ùàëû éàçûüû ýÿëèá áóðàõñà, ùàë 

îíóí éåääè àðõàäàí äþíÿíèíÿ äÿéìÿç. (ßñàòèð). 

..Áÿçè âàõò ñþùáÿò úèíäÿí, øåéòàíäàí, äèâäÿí, 

ùàë àíàñûíäàí äöøÿðäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÙÀËÀ çÿðô [ÿð.] êëàñ. Èíäè, èíäè äÿ, èíäèéÿäÿê, 

ùÿëÿ äÿ. Ìÿíÿ äåðëÿðäè ÿââÿë, áèð ìÿëÿêäèð 

ñåâäèéèí. Ùàëà; Ýþðÿíëÿð ñÿí ôÿãèðÿ 

ýþéäÿí åíìèø áèð áÿëà äåðëÿð. Ôöçóëè. 

ÙÀËÀË ñèô. [ÿð.] 1. Èñëàì äèíèíèí åùêàìëàðûíà 

ýþðÿ éåéèëìÿñèíÿ, èøëÿäèëìÿñèíÿ âÿ éà 

þçöíÿ ìàë åäèëìÿñèíÿ èúàçÿ âåðèëÿí (ùàðàì 

ÿêñè). // êþùí. Êÿáèíëè, íèêàùëû; ãàíóíè. ßñìÿð 

éåíÿ øÿðèÿòèí ùþêìöíúÿ [Ìÿììÿäáàüûðûí] 

ùàëàë àðâàäû îëóá ãàëûðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. êþùí. Êÿáèíëè àðâàä. [Úàâàä 

áÿé:] Ìöãàáèëèíèçäÿ îòóðàí àðâàä àüûëëû âÿ 

äþâëÿòëè áèð øÿõñèí ùàëàëûäûð. È.Ìóñàáÿéîâ. 

2. ìÿú. Çÿùìÿòëÿ, íàìóñëà, òÿìèç ÿìÿêëÿ, 

ãàíóíè éîëëà ãàçàíûëìûø, ÿëäÿ åäèëìèø. [Éàøëû 

êèøè òàúèðÿ:] Ñÿí ìÿíèì õåéèð-áÿðÿêÿòèìè ãà- 

÷ûðàúàãñàí, ñÿí ìÿíèì ùàëàë ìàëûìà ùàðàì 

ãàòàúàãñàí!.. – äåéÿðÿê óçóí-óçàäû äåéèíÿðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. Îíóí ùàëàë ÷þðÿéèëÿ ãöââÿò ýÿëèð 

öðÿêëÿðÿ; Áÿðêèéÿðÿê ïîëàä îëóð þâëàäûìûí 

ñöìöêëÿðè. Ñ.Ðöñòÿì. // ìÿú. Ùàëàë øåé ãàçàíìàã, 

ÿëäÿ åòìÿê ö÷öí ÷ÿêèëÿí, ñÿðô åäèëÿí. 

Èìðàí êèøèíèí íÿçÿðèíäÿ Äèëìàí áàøãàëàðûíûí 

ùàëàë ÿìÿéè èëÿ þç åéèáëÿðèíè þðòÿí áèð 

àäàìäû. Ì.Ùöñåéí. 

3. Ùàëàëäûð øÿêëèíäÿ – á à õ ùàëàë îëñóí! 

◊ Ùàëàë åòìÿê êþùí. – áîðúóíóí, éàõóä 

âàõòèëÿ åòìèø îëäóüó ïèñëèéèí öñòöíäÿí êå÷ìÿê, 

áàüûøëàìàã. [Õàí:] Àðâàä, àé ýþçÿë àðâàä, 

áèðúÿ àñóäÿëèêäÿ ãÿäðèíè áèëìÿäèì. Ìÿíè 

ùàëàë åëÿ. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ñÿðèééÿ:] Àù! Ùöñíèééÿ.. 

Ìÿíè ùàëàë åëÿ, äîããóç èë ñÿíèíëÿ áèð 

ìÿêòÿáäÿ áàúûëûã åòìèøÿì. Ú.Úàááàðëû. Ùàëàë 

õîøóí(óç) îëñóí! – áàõ ùàëàë(ûí) îëñóí! 

[ßëèìÿììÿä åøèêàüàñûíà:] Åëÿ áó éöç ÿøðÿôèíè 

ýÿòèðÿ áèëäèì, ñÿíÿ ïåøêÿøäèð. Éóõàðûäà 

Àëëàù, éåðäÿ ñÿí, ùàëàë õîøóí îëñóí. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ùàëàë(ûí) îëñóí! – áèð øåéè êþíöëëö, 

ÿâÿçñèç îëàðàã áèðèíÿ âåðÿíäÿ äåéèëèð – ùàëàëäûð, 

ùàëàë õîøóí îëñóí. Ùàëàë îëñóí Èñêÿíäÿðÿ; 

Óíóäóá äöíéà úèôÿñèí; Òàáå îëóá ïåéüÿìáÿðÿ.. 

Àøûã ßëÿñýÿð. Ùàëàë ñöä ÿììèø – 

íàìóñëó, äöç, òÿìèç âèúäàíëû. [Êÿðáÿëàéû:] 

Äîüðóäàí àðâàä, áèð ùàëàë ñöä ÿììèøèíè òàïñà 

èäèí, éàõøû îëàðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ñöäàáÿíèí 

àíàñû:] Îüëóì, Ôèðèäóí, ñÿí ìÿíèì îüëóìñàí, 

ùàëàë ñöä ÿììèø áèð àäàìà îõøàéûðñàí. 


ÙÀËÀËÚÀ ñèô. 1. Á à õ ùàëàë 2-úè ìÿíàäà. 

Ùàìûäàí âàðëû èêÿí, ùàìûäàí éîõñóë îëäóì; 

Ùàëàëúà äþâëÿòèìè ùàðàì åòäè î, ùàðàì. 


2. Á à õ ùàëàë 1-úè ìÿíàäà. [Ìÿøÿäè Èáàä:] 

ßøè, ìÿí ãûçûí ùàëàëúà àäàõëûñû îëà-îëà ùàñàðûí 

áó òàéûíäà ãàëûì, áèð äÿëÿäóçóí áèðèñè 

äÿ î òàéäà îëñóí! Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÙÀËÀËËÀØÌÀ “Ùàëàëëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀËÀËËÀØÌÀÃ ãàðø. Þëÿðêÿí âÿ éà 

óçóí ìöääÿòÿ àéðûëàðêÿí áèð-áèðèíèí ïèñëèéèíèí 

âÿ éà áîðúëàðûíûí öñòöíäÿí êå÷ìÿê, 

áèð-áèðèíè áàüûøëàìàã. Ñÿôÿðëÿ Ìèðàõóð Êöðöí 

ãûðàüûíà ãÿäÿð áèð éåðäÿ ýåòäèëÿð, îðàäà ùàëàëëàøûá 

àéðûëäûëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ñÿëèìè 

Ðçà õàíà:] ..Êÿíäëè þëÿúÿéèíè ýþðäöêäÿ äîñòàøíà 

âÿ àðâàä-óøàãëà ùàëàëëàøìàüà áàøëàéûð.. 


ÙÀËÀËËÛÃ èñ.: ùàëàëëûã àëìàã – þëÿðêÿí 

âÿ éà óçóí ìöääÿò àéðûëàðêÿí âàõòèëÿ åòìèø 

îëäóüó ïèñëèéèí, éàõóä ãàéòàðìàäûüû áîðúëàðûíûí 

áàüûøëàíìàñûíû õàùèø åòìÿê. Ìÿøÿäè 

ßñýÿðèí ôèêðè áó èäè êè, ÷àìàäàí ñàùèáèíè 

òàïñûí âÿ ÿìàíÿòèíè þçöíÿ ðÿää åäèá ùàëàëëûã 

àëñûí. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. Ùàëàëëûã âåðìÿê – 

þëÿðêÿí âÿ éà óçóí ìöääÿò àéðûëàðêÿí áèðèñèíèí 

âàõòèëÿ åòìèø îëäóüó ïèñëèéè, éàõóä ãàéòàðìàäûüû 

áîðúëàðûíû áàüûøëàìàã. 

ÙÀËÀÉ èñ. Äàèðÿ, äþâðÿ. Ùàëàé âóðìàã 

(ãóðìàã) – äþâðÿ âóðìàã, ùàëàéëàìàã. 

Ýþé öçöíäÿ áèð äÿñòÿ ãàðòàë ãàíàäëàðûíû 

ýåíèø à÷àðàã ùàëàé âóðóá ùÿðëÿíèðäè. 


ÙÀËÀÉËÀÌÀ “Ùàëàéëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀËÀÉËÀÌÀÃ ô. Äþâðÿ âóðìàã, ùàëàé 

âóðìàã, äþâðÿëÿìÿê. 

ÙÀËÁÀÙÀË çÿðô [ÿð. ùàë âÿ ôàðñ. áÿ]: 

ùàëáàùàë îëìàã – ùàëäàí ùàëà äöøìÿê, ùàëû 

äÿéèøìÿê, âÿçèééÿòè ýàù ïèñëÿøèá, ýàù éàõøûëàøìàã. 

Õÿñòÿ ùàëáàùàë îëóðäó.

ÙÀËÁÓÊÈ 

ÙÀËÁÓÊÈ Áèð-áèðèíÿ çèää îëàí, áèð-áèðèíè 

èíêàð åäÿí èêè ôèêðèí ãàðøûëàøäûðûëäûüû òàáåñèç 

ìöðÿêêÿá úöìëÿëÿðäÿ ìöñòÿãèë úöìëÿëÿð 

àðàñûíäà ÿëàãÿ éàðàäàí áàüëàéûúû; âÿùàëîíêè. 

[Ìàíñóðó] ýþðÿ áèëìèðäèì, ùàëáóêè 

áàøãà éîëäàøëàðûìûçà àðàáèð ðàñò ýÿëèðäèì. 


ÙÀËß èñ. [ÿð.] Àéûí âÿ áÿçè èðè óëäóçëàðûí 

ÿòðàôûíäà áÿçÿí ýþðöíÿí èøûã äàèðÿñè. Ôèêðèíè, 

ãÿëáèíè ÷àëìûøäû ÿëàí; Ìàùòàáûí ñóëàðà 

äöøÿí ùàëÿñè. Ñ.Âóðüóí. Äàüûòìà ýöë öçÿ çöëôöí 

àé öçðÿ ùàëÿ êèìè; Øÿðàáäàí áèð ÿñÿð âàð 

ëÿáèíäÿ ëàëÿ êèìè. ß.Âàùèä. 

◊ Ùàëÿ ãóðìàã (âóðìàã) – äàèðÿ âóðìàã, 

äþâðÿ âóðìàã, ùàëãà âóðìàã. Àéäûíëûã 

ýåúÿäÿ ýþçÿë áèð ÷åøìÿíèí êÿíàðûíäà úàâàíëàð 

ùàëÿ ãóðóá, ÿéëÿøèá, íþâáÿ èëÿ îõóéóá- 

÷àëàíëàðà ãóëàã âåðèðäèëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÙÀË-ßÙÂÀË èñ. [ÿð.] Âÿçèééÿò, ÿùâàë. 

◊ Ùàë-ÿùâàë òóòìàã (ñîðóøìàã) – áàõ 

ÿùâàë òóòìàã (ñîðóøìàã) (“ÿùâàë”äà). 

[Øåéõ] ùàë-ÿùâàë òóòóá, áàðäàø ãóðäó. Ãàíòÿìèð. 

Íÿúÿôàëû éàõûíëàøûá [êàòèáÿ] ñàëàì âåðäè, 

ÿë òóòóá, ùàë-ÿùâàë ñîðóøäó. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÀËßËßÍÌß “Ùàëÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÀËßËßÍÌßÊ ô. ßòðàôûíäà áÿçÿí èøûãëû 

äàèðÿ ÿìÿëÿ ýÿëìÿê (Àé âÿ áÿçè èðè óëäóçëàð 

ùàããûíäà). [Ïÿðøàí] ýþéëÿðèí àõøàì ïàðûëòûñûíäà 

ùàëÿëÿíìèø (ô.ñèô.) àé êèìè èøûã âåðèðäè. 


ÙÀËßÒ èñ. [ÿð.] êëàñ. Ùàë, âÿçèééÿò. Íà- 

÷àëíèê åëÿ áèð ùàëÿòäÿ ìÿíèì öçöìÿ áàõûðäû 

êè, äåéèðäèì, áó ñààò äóðóá ìÿíè éåéÿúÿê. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Åâÿ äþíÿðêÿí àíàñû 

[Ìÿðäàíäà] áàøãà ùàëÿò ýþðäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÙÀËßÒÈ-ÐÓÙÈÉÉß èñ. [ÿð.] êëàñ. áàõ 

ÿùâàë-ðóùèééÿ. [Éàøëû êèøè:] Áÿäáèíúÿ áèð 

ùàëÿòè-ðóùèééÿ ìÿíè ãàïëàäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÙÀË-ÙÀÇÛÐ èñ. Èíäèêè âàõò, èíäèêè çàìàí, 

ùàçûðêû âàõò, áó àí, áó ñààò, ÿëàí. [×îïî:] 

Êå÷ìèøèí òÿúðöáÿñè ùàë-ùàçûð ö÷öí ôàéäàëûäûð. 


ÙÀËÈ èñ. [ÿð.] Áèð ùàäèñÿ, èø ùàããûíäà 

ìÿëóìàòû, õÿáÿðè îëàí; õÿáÿðäàð, àýàù. Ùàëèéÿì 

åëëÿðèí ìÿí úöìëÿñèíäÿí; Ýåúÿ éàòìàç 

áèð-áèðèíèí áÿùñèíäÿí. Àøûã ßëÿñýÿð. Ùàëè 

åòìÿê – õÿáÿðäàð åòìÿê, àýàù åòìÿê, ìÿëóìàò 

âåðìÿê, áèëäèðìÿê. Éîëäà êÿíäëèëÿð 

ÙÀËÃÀ 

Íÿáèíè èøäÿí ùàëè åäèðäèëÿð. “Ãà÷àã Íÿáè”. 

[Ôÿõðÿääèí áÿé:] Àëëàù õÿòðèíÿ, òåç ìÿíè ùàëè 

åéëÿ. Í.Âÿçèðîâ. Ùàëè îëìàã – õÿáÿðè îëìàã, 

àýàù îëìàã, õÿáÿðäàð îëìàã, áèëìÿê, 

þéðÿíìÿê. Àááàñ Ïÿðè õàíûìûí êàüûçûíû îõóéóá 

ìÿçìóíóíäàí ùàëè îëàíäàí ñîíðà áàüà 

ýÿëäè. “Àááàñ âÿ Ýöëýÿç”. Íÿðìèíÿ âÿçèééÿòäÿí 

ùàëè îëóá äîéóíúà ýöëäö. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÀËÃÀ èñ. 1. ×ÿíáÿð, ãóðøàã, äàèðÿ øÿêëèíäÿ 

ýÿðÿê (ÿñàñÿí ìåòàëäàí îëóð). Ãàðàòîéóã 

àéàüûíû úÿëÿäÿí ÷ÿêäèêäÿ ãûë ùàëãà äàðàëûá 

îíó áÿíä åäèðäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ñÿëèì äÿ 

ãóøëàðû òóòìàã, àéàãëàðûíà éöíýöë àëöìèí 

ùàëãà òàõìàã èøèíäÿ åëìè èø÷èëÿðÿ êþìÿê 

åäèðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Êèëèä ÿâÿçèíÿ âÿ 

éà ãûôûëû êå÷èðìÿê ö÷öí ãàïûéà (áÿçÿí äÿ 

ïÿíúÿðÿéÿ) âóðóëàí ùÿìèí ôîðìàäà àëÿò. Áþéöê 

ãàïûíûí áþéöê ùàëãàñû îëàð. (Àòà. ñþçö). 

..Äóðäóì, ýåòäèì, àðà ãàïûíû þðòäöì âÿ ýþðäöì 

êè, ùÿëÿ ìþùêÿì ãàðìàüû äà âàð, ãàðìàüû 

äà êå÷èðòäèì ùàëãàéà, ñîéóíäóì âÿ éûõûëäûì 

éàòäûì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // Áÿçÿê 

ö÷öí âÿ éà åâëèëèê ñèìâîëó êèìè áàðìàüà 

òàõûëàí ùÿìèí ôîðìàëû ÿøéà; ãàøñûç öçöê. 

Ýþéëÿðèí ñàíêè áó Ýþéýþë êèìèäèð; Ùàëãà öñòöíäÿêè 

çöìðöä êèìèäèð. Ì.Ìöøôèã. [Ôèòíÿ:] 

Áèç ÷îõäàí áàüëûéûã áèð-áèðèìèçÿ; Íÿ ýÿðÿê 

áó ãûçûë ùàëãàëàð áèçÿ! À.Øàèã. // Àäÿòÿí úÿì 

øÿêëèíäÿ, èäì. Àñûëìûø èêè ÷ÿíáÿðäÿí èáàðÿò 

ýèìíàñòèêà àëÿòè. // Öìóìèééÿòëÿ, ùàëãàéà, 

÷ÿíáÿðÿ îõøàéàí ùÿð øåé. 

2. Çÿíúèðè ÿìÿëÿ ýÿòèðÿí äàèðÿâè ùèññÿëÿðäÿí 

ùÿð áèðè. Äþâëÿò ãóðóëóøó áåëÿäèð, ìÿìëÿêÿòäÿ 

ãîéóëìóø ãàíóíëàðûí ùàìûñû çÿíúèðèí 

ùàëãàñû êèìè áèð-áèðèíÿ áÿíä îëóáäóð. 


3. Ùÿìèí ôîðìàäà îëàí ùÿð áèð øåé. Òöñòö 

ùàëãàëàðû. – Áèð àíäà áöòöí ÿòðàôäà éöçëÿðëÿ 

ëàìïî÷êà éàíäû, ãàðàíëûüûí ùàëãàñû ïàð÷àëàíäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. // Äàèðÿ, äþâðÿ. Ýåòäèêúÿ 

îéíàéàíëàðûí ùàëãàñû áþéöéöðäö. Ñ.Ùöñåéí. 

Ùàëãà âóðìàã – äàèðÿ âóðìàã, äþâðÿ 

âóðóá îòóðìàã. Ãîúà ëÿçýè áèð äàø öçðÿ îòóðìóø; 

ßòðàôûíäà êÿíä ÿùëè ùàëãà âóðìóø. 

À.Ñÿùùÿò. Äÿñòÿ ùàëãà âóðóá îòóðìóøäóð. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. // Äþâðÿëÿéÿí, ìöùàñèðÿéÿ àëàí, 

ãàïàéàí øåé; ìöùàñèðÿ. Äöøìÿí ùàëãàñûíû 

éàðûá êå÷äèëÿð. Ùàëãàéà àëìàã – ìöùàñèðÿéÿ 

àëìàã, äþâðÿëÿìÿê, ÿùàòÿ åòìÿê. 

325

ÙÀËÃÀËÀÌÀ 

[Ôÿðèä:] Áþéöê áèð èçäèùàì ñàðàéû ùàëãà è÷ÿðèñèíÿ 

àëäû. Ì.Ùöñåéí. Áèð íå÷ÿ àòëû øèìøÿê 

ñöðÿòèëÿ õàíû âÿ áÿéëÿðè ùàëãàéà àëìûø äöøìÿíëÿð 

öçÿðèíÿ øûüûäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

4. Á à õ ùÿäÿãÿ. [Ýöëíàç] ñþçöíöí äàëûíû 

äåéÿ áèëìÿäè. Ùàëãàñûíäàí ÷ûõìàãäà îëàí àëà 

ýþçëÿðèíè Ôèðèäóíà äèêèá ñóñäó. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ùàëãà-ùàëãà ñèô. Ùàëãàëàð øÿêëèíäÿ, áóðóìáóðóì. 

Êÿðáÿëàéû Ãóðáàí àéàãëàðûíû óçàäûá, 

÷óáóüó àëìûøäû äàìàüûíà âÿ ùÿðäÿíáèð àüçûíäàí 

ùàëãà-ùàëãà òöñòö ÷ûõàðûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Íÿáè:] Ùÿúÿðèí ñà÷ëàðû äàëüàäàëüàäûð; 

Èïÿê áèð÷ÿêëÿðè ùàëãà-ùàëãàäûð. 


ÙÀËÃÀËÀÌÀ “Ùàëãàëàìàã”äàí ô.èñ. Áàëûãëàðû 

ùàëãàëàìà. – ..Ãóøëàðû ùàëãàëàìà èøè 

èëÿ ìÿðêÿçè ùàëãàëàìà áöðîñó ìÿøüóëäóð. 


ÙÀËÃÀËÀÌÀÃ ô. 1. õöñ. Éåðäÿéèøìÿ 

èñòèãàìÿòè âÿ ñöðÿòè, þìöðëÿðèíèí óçóíëóüó 

âÿ ñ. öçÿðèíäÿ åëìè ìöøàùèäÿ àïàðìàã ìÿãñÿäèëÿ 

ãóøëàðûí àéàüûíà âÿ áàëûãëàðûí ãóéðóüóíà 

íèøàíëàíìûø ùàëãà òàõìàã. Êþ÷ÿðè 

ãóøëàðûí àéàãëàðûíû ùàëãàëàìàã. 

2. Çèéàíâåðèúèëÿðäÿí ãîðóìàã ö÷öí àüàúëàðûí 

ýþâäÿñèíÿ äàèðÿâè øÿêèëäÿ ãàòðàí âÿ ñ. 

ñöðòìÿê. 

ÙÀËÃÀËÀÍÌÀ “Ùàëãàëàíìàã”äàí ô.èñ. 

Áàëûüûí ãóéðóüóíóí ùàëãàëàíìàñû. – Ãîðóãäà 

ãóøëàðûí ùàëãàëàíìàñû, ìèãðàñèéàñû, 

ùÿéàò òÿðçè, áèð-áèðèëÿðè âÿ ÿòðàô ìöùèòëÿ ãàðøûëûãëû 

ìöíàñèáÿòëÿðè âÿ ñ. ïðîáëåìëÿð ÿòðàôûíäà 

åëìè èø àïàðûðëàð. “Åëì âÿ ùÿéàò”. 

ÙÀËÃÀËÀÍÌÀÃ ìÿúù. 1. Ãóøóí àéàüûíà 

âÿ éà áàëûüûí ãóéðóüóíà ùàëãà êå÷èðèëìÿê. 

Ùàëãàëàíìûø (ô.ñèô.) ãóø áàøãà áèð éåðäÿ 

þëäöðöëäöêäÿ ãóøóí àéàüûíäà îëàí ùàëãà ýþñòÿðèëÿí 

öíâàí öçðÿ ëàçûìè éåðèíÿ ýþíäÿðèëèð, 

.. ãóøóí âóðóëäóüó éåð âÿ òàðèõ õÿáÿð âåðèëèð. 


2. Äþâðÿéÿ àëûíìàã, ìöùàñèðÿéÿ àëûíìàã, 

äþâðÿëÿíìÿê. 

3. Ùàëãà êèìè îëìàã, ùàëãà øÿêëèíÿ äöøìÿê, 

áóðóì-áóðóì îëìàã. [Êÿðÿì:] Îéíàäû, 

êöëàùû äöøäö ñÿðèíäÿí; Ùàëãàëàíäû çÿðèô òåëëÿð, 

îéíàäû. “ßñëè âÿ Êÿðÿì”. Éåë ÿñäè, ìåøÿ 

äèíäè; Ñÿðâëÿð ñèëêÿëÿíäè; Ñóéà ãàüàéû åíäè; 

Ùàëãàëàíäû äàëüàëàð. Í.Õÿçðè. 

326 

ÙÀËÑÛÇ 

4. ìÿú. Òÿÿúúöáäÿí, ùåéðÿòäÿí âÿ ñ. áÿðÿëÿ 

ãàëìàã. Ãîíøóìóí ýþçëÿðè ùàëãàëàíäû. 

Áèðèíúè äÿôÿ èäè êè, î, ãûçûíäàí áåëÿ “èôòèðà” 

åøèäèðäè. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÙÀËÃÀØßÊÈËËÈ áàõ ùàëãàâàðè. 

ÙÀËÃÀÂÀÐÈ ñèô. Ùàëãà, ÷ÿíáÿð, ÷åâðÿ 

øÿêëèíäÿ; äàèðÿâè, ùàëãàøÿêèëëè. 

ÙÀË-ÃßÇÈÉÉß èñ. [ÿð.] Ùàäèñÿ, ÿùâàëàò, 

ãÿçèééÿ. [Èáðàùèì õàí Âàãèôÿ:] Ýåäèí, ýþðÿê 

ùàë-ãÿçèééÿ íÿ ìèíâàë öçðÿäèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÙÀËËÀÍÄÛÐÌÀ “Ùàëëàíäûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀËËÀÍÄÛÐÌÀÃ ô. ãðàì. Ùàëëàð öçðÿ 

äÿéèøäèðìÿê. “ßë” èñìèíè ùàëëàíäûðìàã. 

ÙÀËËÀÍÌÀ “Ùàëëàíìàã”äàí ô.èñ. Èñìèí 

ùàëëàíìàñû. 

ÙÀËËÀÍÌÀÃ ô. ãðàì. Ùàëëàð öçðÿ äÿéèøìÿê. 

ÙÀËËÀØÌÀ “Ùàëëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀËËÀØÌÀÃ áàõ ùàë-ÿùâàë òóòìàã 

(“ùàë-ÿùâàë”äà). ..Àäàì ùÿìèøÿ ùÿìñþùáÿò 

òàïûð, áèð-áèðèëÿ ùàëëàøûð, “ìÿñÿëÿ” þéðÿíèð. 


ÙÀËËÛ ñèô. âÿ èñ. 1. Êåôëè, àç ñÿðõîø. Ìÿùÿááÿòäÿí 

ìåé è÷ìèøÿì, ùàëëûéàì. Ì.Ðàùèì. 

2. Á à õ ùàëëûúà. 

3. äàí. Õîøðÿôòàð, õîøòÿáèÿò, õîøÿùâàëëû. 

Ùàëëû îüëàí. – Îâ÷óñóí ýþðÿíäÿ ìàðàë áàõûøëûì; 

Þçö ùàëëû, öçö õàëëû Ñÿíÿì, ýÿë! Õÿñòÿ 

Ãàñûì. 

◊ Ùàëëû ùàëûíà ýþðÿ – ýöúöíÿ, áàúàðûüûíà, 

ïóëóíà, âàðûíà ìöâàôèã, ýöúö ÷àòäûüû ãÿäÿð, 

áàúàðäûüû ãÿäÿð. Êÿáèí ùàëëû ùàëûíà ýþðÿ èäè: 

51, 101, 201, 301, 501, 1000, 2001 ãûçûëà ãÿäÿð 

îëàðäû. Ù.Ñàðàáñêè. Éîë õÿòòè êÿíä Øóðàëàðûíûí 

àðàñûíäà ùàëëû ùàëûíà ýþðÿ áþëöíìöøäö. 


ÙÀËËÛÚÀ çÿðô çàð. äàí. Äîëüóí (áÿäÿíëè), 

êîïïóø. [Ñóëòàí áÿé:] ..Ìÿíèìêè áèð 

ùàëëûúà, äóëëóúà àðâàääûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

..Ùàëëûúà, åíëèêöðÿê áèð ãàäûí àðàëûüà ÷ûõäû. 


ÙÀËËÖÑÈÍÀÑÈÉÀ èñ. [ëàò.] òèá. Ãàðàáàñìà, 

ýþçÿýþðöíìÿ. 

ÙÀËÎÝÅÍ èñ. Êèìéÿâè åëåìåíò, öíñöð. 

ÙÀËÑÛÇ ñèô. Çÿèô äöøìöø, ÿëäÿí äöøìöø, 

öçýöí, òàãÿòñèç, éîðüóí. Ùàëñûç ãîúà. – Ìåùðèáàí 

éîðüóí âÿ çÿèô ýþçëÿðèíè à÷äû. ×îõ ùàëñûç 

èäè. Ñ.Ùöñåéí. Ìöÿëëèìèí ðÿíýè ãà÷ãûí;

ÙÀËÑÛÇÚÀ 

ÙÀÌÀÐÚÀ 

×îõ ùàëñûçäûð, éàòàüûíäà. Ì.Äèëáàçè. Ùàëñûç 

äöøìÿê – öçýöí äöøìÿê, òàãÿòñèç îëìàã, 

áèùàë îëìàã, ÿëäÿí äöøìÿê. [Õÿñòÿíèí] éóõóëàäûüû, 

éà ùàëñûç äöøäöéö ìÿëóì äåéèëäè. 


ÙÀËÑÛÇÚÀ çÿðô Ùàëñûç ùàëäà, áèùàë, öçýöí 

ùàëäà, ÿëäÿí äöøìöø ùàëäà. Õÿäèúÿ àðõàñû öñòÿ 

ùàëñûçúà óçàíûá òåç-òåç íÿôÿñèíè ÷èéèíëÿðèëÿ 

àëûá âåðèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÙÀËÑÛÇËÛÃ ñèô. Çÿèôëèê, öçýöíëöê, áèùàëëûã, 

òàãÿòñèçëèê, ÿëäÿí äöøìÿ. [Íóðèééÿ:] 

Ñîíðà þçöìäÿ ãÿðèáÿ áèð ùàëñûçëûã ùèññ åëÿäèì. 

È.ßôÿíäèéåâ. Àù, èñòèäÿí ñûõûëûðàì; ùàëñûçëûãäàí 

éûõûëûðàì. Ì.Äèëáàçè. 

ÙÀËÂÀ èñ. [ÿð.] Éàüäà ãîâðóëìóø óí âÿ 

äîøàáäàí, áÿçÿí äÿ áàëäàí, øÿêÿðäÿí áèøèðèëÿí 

Øÿðã øèðíèééàòû. Àõøàì àçàíû äåéèëÿí 

êèìè, ìþìèí ìöñÿëìàí áèëìèð êè, íÿéÿ ÿë óçàòñûí: 

÷àéìû è÷ñèí, ôèðíèìè éåñèí, ùàëâàäàíìû 

äàäñûí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Õàíìÿììÿä] 

..ùå÷ áèð òÿêëèô îëìàäàí ñöôðÿäÿí ùàëâà ýþòöðöá 

àüçûíà ãîéäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ùàëâà 

÷àëìàã – ùàëâà áèøèðìÿê. [Âàãèô:] Ëÿëÿ, óøàãëàðà 

äå, áèð éàõøû ùàëâà ÷àëñûíëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Òåëëè þç îòàüûíäà ùàëâà ÷àëûðäû. 

Ñ.Ùöñåéí. // Øèðíè èëÿ êöíúöä, ãîç, ôûíäûã âÿ 

ñ.-äÿí ùàçûðëàíàí øèðíèééàò íþâö. Êöíúöä 

ùàëâàñû. Ãîç ùàëâàñû. 

◊ Ùàëâàñûíû ÷àëìàã – ìÿùâèíè, þëöìöíö 

ùàçûðëàìàã. Ìèëëÿò þçö ùàëâàñûíû ÷àëäû àüàëàðûí; 

Ñÿí áàðû ÷ÿê ÿë, øàù èëÿ ñóëòàíÿ äîëàøìà. 


ÙÀËÂÀ×Û èñ. êþùí. Ùàëâà áèøèðèá ñàòàí 

àäàì. Ùàëâà÷û ãûçû äàùà øèðèí. (Àòà. ñþçö). 

..Øÿìñ àõûðäà áèð øÿùÿðÿ ÷àòäû. Îðàäà ùàëâà÷û 

øÿéèðäè îëäó. (Íàüûë). 

ÙÀËÂÀ×ÛËÛÃ èñ. êþùí. Ùàëâà÷û ñÿíÿòè; 

ùàëâà áèøèðèá ñàòìàãëà ìÿøüóë îëìà. ßùàëèíèí 

áèð ãèñìè äÿ õûðäà òèúàðÿòëÿ – ùàëâà÷ûëûã, 

÷þðÿê÷èëèê, .. áàããàëëûã, áÿççàçëûãëà ìÿøüóë 


ÙÀÌ(Ì) èñ. Ùöðÿðêÿí èòèí ÷ûõàðäûüû ñÿñ. 

ÙÀÌÀÌ èñ. [ÿð.] ×èììÿê ö÷öí èñòè âÿ ñîéóã 

ñóéó îëàí õöñóñè áèíà. Øÿùÿð ùàìàìëàðû. 

Ìÿùÿëëÿ ùàìàìû. – [Ìÿøÿäè Ãÿçÿíôÿð:] Äàùà 

êèì äåéÿ áèëÿð êè, ùàìàì ïèñ øåéäèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

[Ãÿðÿíôèë:] Èíèøèë òÿøÿááöñ ãàëäûðäûíûç 

êè, ùàìàì òèêÿê, ùÿëÿ ùþðýöñö áèð àðøûí 

ãàëõìàéûá. È.ßôÿíäèéåâ. // Âàííà îòàüû, ùàìàìõàíà. 

[Øèðçàä:] Êÿñèð îäóð êè, áåëÿ ýþçÿë 

åâèí ìÿòáÿõè âÿ ùàìàìû éîõäóð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

◊ Ùàìàì êèìè – ÷îõ èñòè éåð ùàããûíäà. 

Åâ ùàìàì êèìè èäè. Ãàíòÿìèð. Ùàìàì ñóéó 

èëÿ äîñò òóòìàã – àñàí éîëëà, ùå÷ áèð õÿðú 

÷ÿêìÿäÿí, ùàâàéûäàí þçöíÿ äîñò ãàçàíìàüà 

÷àëûøìàã. 

ÙÀÌÀÌ×Û èñ. 1. êþùí. Ùàìàì ñàùèáè, 

éàõóä ùàìàì èúàðÿ÷èñè. Óñòà Àüàáàëàíûí 

ñÿñèíÿ ùàìàì÷û äèê àòûëûá, àç ãàëäû îúàüûí 

öñòöíäÿ ãàéíàéàí ïèòèíè òþêñöí.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ùàìàì÷û Ìÿøÿäè Ãÿçÿíôÿð ñàðû êöðêÿ 

áöðöíöá áàéûð ãàïûíûí ñîëóíäà þç éåðèíäÿ 

ÿéëÿøèáäèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

2. Ùàìàì õèäìÿò÷èñè (úàìàäàð, êèñÿ÷è 

âÿ ñ.). 

ÙÀÌÀÌ×ÛËÛÃ èñ. Ùàìàì÷û ïåøÿñè, ùàìàì÷ûíûí 

èøè-ïåøÿñè. Úàìàäàðûí øàùëûüû ùàìàì÷ûëûãäûð. 


ÙÀÌÀÌÕÀÍÀ èñ. [ÿð. ùÿììàì âÿ ôàðñ. 

...õàíÿ] Áèð àèëÿíèí èñòèôàäÿñè ö÷öí ìÿíçèëëÿðäÿ 

ùàìàì, âàííà îòàüû. Ñöðìÿ õàëà ßçèçè 

ùàìàìõàíàéà ñàëûá ìÿòáÿõÿ ãàéûòäû âÿ òÿëÿñèê 

éåìÿê ùàçûðëàìàüà áàøëàäû. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÙÀÌÀÍ [ôàðñ.] 1. Ýþç þíöíäÿ îëìàéàí 

âÿ éà óçàãäà îëàí áèð øåéè âÿ éà øÿõñè ýþñòÿðìÿê 

ö÷öí èøëÿäèëÿí ÿâÿçëèê – î, þçö. Ùàìàí 

êèòàá. Ùàìàí îüëàí. – Ùàìàí ýöíäÿí 

èøÿ áàøëàäûì. Ãàíòÿìèð. Ùàìàí ãûç áöòöí 

ñÿéàùÿò÷èëÿðèí ãÿëáèíè þçöíÿ ìÿôòóí åòìèøäè. 


2. çÿðô ßëöñòö, äÿðùàë, î ñààò, òåç. Àðàäàí 

êå÷ìÿäè áèð þéëÿ çàìàí; Áó äþíöø Ýöëíàçû 

ñàðñûòäû ùàìàí. Ì.Ìöøôèã. [Úåéíèç:] Ãàðäàøûìûí 

ñþçëÿðè áèð îõ îëàðàã àòàìûí öðÿéèíÿ 

ñàíúûëäû, ùàìàí áàüûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ùàìàí-ùàìàí áàõ ùàìàí 2-úè ìÿíàäà. 

ÙÀÌÀÐ ñèô. [ôàðñ.] 1. Ýèðèíòèñè-÷ûõûíòûñû, 

êÿëÿ-êþòöðö îëìàéàí; äöç (ñÿòù ùàããûíäà). 

Ùàìàð äàø. Ùàìàð àñôàëò éîë. – Éîë åíëè âÿ 

ùàìàð èäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Î ãÿäÿð ùàìàðäûð, 

î ãÿäÿð ùàìàð; Øàùìàò òàõòàñûíà áÿíçÿéèð 

÷ÿìÿí. Í.Õÿçðè. 

2. ßçèééÿòñèç, ðàùàò. Îâ÷ó-îâ÷ó ùà ìàðàë; 

Áóäó ýåòäè ùà ìàðàë; Áåëÿ úàí àëìàã 

îëìàç; Úàí àëûðñàí, ùàìàð àë. (Áàéàòû). 

ÙÀÌÀÐÚÀ ñèô. Îëäóãúà ùàìàð, ëàï ùàìàð, 

äöç. Ùàìàðúà òàõòà. 

327

ÙÀÌÀÐËÀÌÀ 

ÙÀÌÀÐËÀÌÀ “Ùàìàðëàìàã”äàí ô.èñ. 

Èñòèôàäÿéÿ âåðèëÿí ñàùÿëÿðäÿ ÿñàñëû ñóðÿòäÿ 

ùàìàðëàìà èøëÿðè ýþðöëöð. 

ÙÀÌÀÐËÀÌÀÃ ô. 1. Éåðèí âÿ éà áèð øåéèí 

ñÿòùèíè ùàìàð ùàëà ñàëìàã, ùàìàð, äöç 

åòìÿê, äöçëÿíäèðìÿê. Òàõòàíû ðÿíäÿ èëÿ ùàìàðëàìàã. 

– Äÿíèçèí øûëòàã ëÿïÿëÿðè .. ãóìó 

òÿçÿäÿí ùàìàðëàéûðäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè. ßùìÿä 

.. óçóí ãÿëéàíû .. êèñÿíèí è÷èíÿ ñàëûá õåéëè åøÿëÿäè, 

ýþçÿéàðû òöòöíëÿ äîëäóüóíó ìöÿééÿí 

åäèá ÷ûõàðòäû. Áàø áàðìàüû èëÿ áàñûá ùàìàðëàäû. 


2. Ãàðûøìûø, ãûðûøìûø áèð øåéè äöçÿëòìÿê, 

ñÿëèãÿéÿ ñàëìàã. Ñàããàëûíû ùàìàðëàìàã. – 

Ãàðàøà áàõìàäàí [Ñàëìàí] éàõàñûíû ùàìàðëàäû, 

þçöíö äöçÿëòäè.. Ì.Èáðàùèìîâ. Çþùðÿ 

ýàù ìèñ ñÿíÿéèí îðà-áóðàñûíû ñèëèð, ýàù äà 

ñÿíÿéèí ãóëïóíà áàüëàíìûø ÷àòûíûí ãîòàçëàðûíû 

ùàìàðëàéûðäû.. ß.Âÿëèéåâ. 

ÙÀÌÀÐËÀÍÌÀ “Ùàìàðëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÌÀÐËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Ùàìàð ùàëà ñàëûíìàã, 

äöç åäèëìÿê, äöçëÿíäèðèëìÿê. Ùÿéÿòè 

áàñìûø éàíûã èéè âåðÿí ñèðêàí áè÷èëìèø, éåð 

ùàìàðëàíûá ñöïöðöëìöøäö. È.Ùöñåéíîâ. 

ÙÀÌÀÐËÀØÌÀ “Ùàìàðëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÌÀÐËÀØÌÀÃ ô. Ùàìàð îëìàã, ùàìàð 

ùàëà äöøìÿê, äöçëÿíìÿê. Ìàëà ÷ÿêèëäèêäÿí 

ñîíðà ñàùÿ ùàìàðëàøäû. 

ÙÀÌÀÐËÀÒÌÀ “Ùàìàðëàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÌÀÐËÀÒÌÀÃ “Ùàìàðëàìàã”äàí èúá. 

ÙÀÌÀÐËÀÉÛÚÛ ñèô. Áèð øåéèí ñÿòùèíè ùàìàðëàìàã 

ö÷öí èøëÿäèëÿí. Ùàìàðëàéûúû ìàøûí. 

ÙÀÌÀÐËÛÃ èñ. Ùàìàð øåéèí ùàëû, ùàìàð, 

äöç îëìà. Êè÷èê êîë-êîñëàð, åíñèç àðõëàðûí 

êÿíàðëàðûíäà áèòìèø ùöíäöð ãàìûøëàð äà ÷þëöí 

ùàìàðëûüûíà ãîâóøàðàã ýåíèø äöçÿíëèêäÿ 

ÿðèéèá áàòûðäû. Ã.Èëêèí. 

ÙÀÌÀÐËÖËßËÈ ñèô. Ëöëÿñèíäÿ éèâ îëìàéàí, 

ëöëÿñè ùàìàð îëàí; éèâñèç. Ùàìàðëöëÿëè 

òöôÿíý. 

ÙÀÌÀØ 1 ñèô. Òîïà, áèð-áèðèíÿ áèòèøèê (÷è- 

÷ÿê âÿ ìåéâÿ ùàããûíäà). 

ÙÀÌÀØ 2 èñ. Éîë éîëäàøû. Áó äöíéà áèð éîë 

êèìèäèð, áèç àõèðÿò ìöñàôèðè; Êÿúàâÿäÿ ùàìàø 

ýÿðÿê þç ùàìàøèëÿí éàíàøà. Øÿùðèéàð. 

ÙÀÌÁÀË èñ. [ÿð.] 1. Áåëèíäÿ éöê äàøûìàãëà 

êå÷èíÿí àäàì. [Ýöëïÿðè] úÿëä íþêÿð 

Úÿôÿðè ýþíäÿðèá èêè íÿôÿð ùàìáàë ÷àüûðòäû, 

328 

ÙÀÌÈË 

éàíûíäàêû âÿ áàãàæäàêû øåéëÿðè äàøûäûá èêèíúè 

êëàñ ñàëîíóíà éûüäûðäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

2. ìÿú. Äþøÿìÿíèí àëòûíà âÿ éà åâèí ñÿãôèíÿ 

ãîéóëàí òèð. // Åâèí ñÿãôèíäÿêè øàëáàíû 

ñàõëàìàã ö÷öí îíóí àëòûíà ãîéóëàí ïàéà; äàéàã. 

..Ñÿãôèí îðòàëûüûíäàí áèð ùàìáàë âåðèëèá 

êè, òèðëÿðÿ òÿêéÿ îëóá, îíëàðû ìþùêÿì ñàõëàñûí. 


ÙÀÌÁÀËËÛÃ èñ. êþùí. Ùàìáàëûí èøè, 

ñÿíÿòè, ïåøÿñè. Ñîíðà äà áèð çàìàí [Íàäèð] 

Áàêûéà ýÿëèá, áàçàðäà ùàìáàëëûã åòäè. Á.Òàëûáëû. 

ÙÀÌ-ÙÀÌ òÿãë. 1. Á à õ ùàì(ì). 

2. óø. Èò. 

ÙÀÌÛ ÿâÿç. Áèð íÿôÿð äÿ êÿíàðäà ãàëìàéàðàã, 

ùàìûñû, áöòöí àäàìëàð. Ùàìû ðàçûäûð. 

Ùàìû àéàüà ãàëõäû. Ùàìû èúëàñà ýÿëìÿëèäèð. 

Ùàìû èøÿ òÿëÿñèð. – Áó àäàì ùàìûíûí áèëäèéè, 

òàíûäûüû Úÿôÿð ÿìè èäè. Ù.Íÿçÿðëè. Õàñïîëàäûí 

÷àüûðûøûíà ùàìû ýÿëìèøäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÙÀÌÛËÛÃËÀ, ÙÀÌÛËÛÃÚÀ çÿðô Áèð íÿôÿð 

äÿ êÿíàðäà ãàëìàéàðàã, ùàìûñû áèð éåðäÿ; 

áèðëèêäÿ, úÿìÿí. [Ôàçèë:] Íÿ áàõûðñûíûç ýþçöìöí 

è÷èíÿ Íÿ ñÿáÿáÿ ùàìûëûãëà àéàüà ãàëõûá 

òÿçèì åòìèðñèíèç! ß.Ùàãâåðäèéåâ. // Éåêäèëëèêëÿ. 

Ùàìûëûãëà íàìèçÿäÿ ñÿñ âåðìÿê. 

ÙÀÌÛÑÛ áàõ ùàìû. Àäàìëàðûí ùàìûñû ýÿëìèøäè. 

– [Òÿëÿáÿ:] Áèçèì éîëäàøëàðûí ùàìûñû 

áó ýöí ìÿêòÿáäÿ îëóá. Ç.Õÿëèë. // Åéíè ìÿíàäà 

ÿøéà ùàããûíäà. Áèíàëàðûí ùàìûñû òÿìèð 

îëóíóá. – [Êÿðáÿëàéû Ãóáàä:] Ýþðÿñÿí, áó åâëÿðèí 

ùàìûñû Ìÿðúàí áÿéèíäèð Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÙÀÌÈ èñ. [ÿð.] 1. Áèðèíè ùèìàéÿ åäÿí, ùèìàéÿñè 

àëòûíà àëàí, ãîðóéàí; ùèìàéÿ÷è, ùàâàäàð, 

àðõà. Ðöñòÿì áÿéèí öçöíäÿ ùàìè àõòàðàí 

áèð ÷îúóã èôàäÿñè âàðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ýåéäèéèí àðõàëûãäûð; Ùàìèäÿí àðõàëûãäûð; 

Ùèúðàí ÿéäè àøèãè; Áó íåúÿ àðõàëûãäûð (Áàéàòû). 

Ùàìè îëìàã – áèðèñèíÿ àðõà äóðìàã, 

ùàâàäàðëûã åòìÿê, ùèìàéÿ÷è îëìàã. ..Ãóëàì 

ìöÿëëèì áàøñûç ãàëìûø Íÿíÿãûç àèëÿñèíèí ùàìèñè 

îëìàã, îíóí ÷îúóãëàðûíà éàðäûì åòìÿê 


2. Áèðèñèíÿ âÿ éà áèð òÿøêèëàòà ùàìèëèê 

åäÿí àäàì âÿ éà òÿøêèëàò. Áó èøäÿ ùàìèëÿð 

÷îõ êþìÿê åäÿ áèëÿðëÿð. 

ÙÀÌÈË ñèô. [ÿð.] êþùí. 1. Éöêëö, éöêëÿíìèø. 

2. Öçÿðèíäÿ îëàí.

ÙÀÌÈËß 

3. Äàøûéàí, ýþòöðÿí. 

4. èñ. Ñàùèá, éèéÿ. 

ÙÀÌÈËß ñèô. âÿ èñ. [ÿð.] Ùàìèëÿëèê âÿçèééÿòèíäÿ 

îëàí; èêèúàíëû, áîéëó, áîéóäîëó. 

Ùàìèëÿ ãàäûíòÿê éóõóñó ìþùêÿì; Ãóúàüû 

äîëóäóð äÿðÿëÿðèí äÿ. Ì.Àðàç. Êÿíääÿ èøëÿð 

ãàðûøàí çàìàí ýÿëèí áèðäÿí-áèðÿ ùàìèëÿ îëìóø 

âÿ îüëàí äîüìóøäó. È.Øûõëû. 

ÙÀÌÈËßËÈÊ èñ. Ãàäûí îðãàíèçìèíäÿ 

ðöøåéìèí èíêèøàô äþâðöíäÿêè âÿçèééÿòè; èêèúàíëûëûã, 

áîéëóëóã. 

ÙÀÌÈËÈÊ èñ. 1. Ùèìàéÿ÷èëèê, ùàâàäàðëûã, 

ùèìàéÿ åòìÿ, ãàíàäû àëòûíà àëìà. Ãóëàì ìöÿëëèì 

èñòÿéèðäè êè, Ìåùïàðÿ âÿ Ñèòàðÿ îíóí ùàìèëèéè 

èëÿ îõóéóá àëè òÿùñèë àëñûíëàð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Áèðèñèíÿ âÿ éà áèð òÿøêèëàòà èñòåùñàëàò, 

ìÿäÿíè, ñèéàñè âÿ á. úÿùÿòäÿí ìöíòÿçÿì êþìÿê 

ýþñòÿðìÿêäÿí èáàðÿò èúòèìàè ôÿàëèééÿò; 

ùÿð ùàíñû áèð èøäÿ êþìÿê ýþñòÿðìÿ. Ùàìûíûçäàí 

òÿëÿá îëóíóð êè, ìóñèãèäÿ ùàìèëèê âÿ 

ðàäèî èøëÿðèíäÿ òåçëèêëÿ äþíöø éàðàäàã. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ùàìèëèéÿ àëìàã (ýþòöðìÿê) 

– áåëÿ êþìÿê ýþñòÿðìÿéè þùäÿñèíÿ 

àëìàã (ýþòöðìÿê). 

ÙÀÌÏÀ èñ. [ôàðñ. ùÿì âÿ ïà – àéàã] 

1. Êå÷ìèøäÿ êÿíä âàðëûñûíà, äþâëÿòëèéÿ 

âåðèëÿí àä. [1-úè êÿíäëè:] Áóðàäà áèð Ùàúû 

Áàéðàì äåéèë, îíäàí ñàâàéû äà íå÷ÿ ùàìïà 

âàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ãîéóí÷ó ùàìïàëàð áó 

ýåí ùþðöøö; Èúàðÿ åéëÿéèá ñàëäûëàð éàòàã.. 


2. ìÿú. Éîëäàø, ñèðäàø. [Ãîúà:] Ñÿí [Áåéðÿê] 

ãûç èñòÿìèðñÿí, þçöíÿ áèð ùàìïà èñòÿéèðñÿí... 


ÙÀÍÀ 1 èñ. ßëëÿ õàë÷à, ïàëàç âÿ ñ. òîõóìàã 

ö÷öí éåðäÿ ãóðóëàí äÿçýàù; õàíà. Àõøàìäàí 

éûõûëûð, åðòÿäÿí éàòûð; Ùÿôòÿäÿ ùàíàéà 

áèð àðüàú àòûð.. Àøûã ßëÿñýÿð. Ãûçëàð îòóðìóøëàð 

ãàáàãäà ùàíà; Õàëû òîõóéóðëàð äàìàãëàðû 

÷àü. Ç.Õÿëèë. Ùàíà òîõóìàã – 

ùàíàäà õàë÷à, ïàëàç âÿ ñ. òîõóìàã. ..Ñàðàé 

ãóëàìëàðûíäàí áèðè Êàçûìûí ùÿéÿòèíÿ ýèðèá 

àðòûðìàäà ùàíà òîõóéàí Òåëëè èëÿ Ýöëíàçà 

éàíàøäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÙÀÍÀ 2 èñ. áàõ õûíà. Èêè ãîéóí éàí-éàíà; 

ßëèìÿ éàõäûì ùàíà; Ñÿíÿ ñöä âåðÿí àíà; Îëñóí 

ìÿíÿ ãàéíàíà. (Áàéàòû). 

ÙÀÍÊÛ 

ÙÀÍÄÀ “Ùàðàäà” ñóàë ÿâÿçëèéèíèí äàíûøûã 

äèëèíäÿ èøëÿíÿí ôîðìàñû. [Ãóðáàíè:] Èáòèäà 

åéëÿéèá ýèðäèì ìåéäàíà; Àøûãëàð óñòàäû, ýþðöí, 

ùàíäàäû “Ãóðáàíè”. Ýöë ÿêäèì ýöë ìÿêàíäà; 

Éåðèí áèë, ýöë, ìÿêàíäà; Ñÿí ýöëäöí, 

ìÿí äÿ ýöëäöì; Ìÿí ùàíäà, ýöëìÿê ùàíäà! 


ÙÀÍÛ “Ùàðàäà” “ùàðàäàäûð” ìÿíàñûíäà 

ñóàë ÿâÿçëèéè. [Ýèçèðîüëó:] Ùàíû áó áàü÷àíûí 

ýöëö; Îõóìóð øåéäà áöëáöëö. “Êîðîüëó”. 

Ùàíû ðÿíýëè ÷è÷ÿêëÿðèí, à ÷ÿìÿí Áèð ýþçÿë 

äÿñòÿ ýöë òóòàéäûì ìÿí. À.Øàèã. 

ÙÀÍÊÛ, ÙÀÍÑÛ ÿâÿç. 1. Èêè âÿ éà áèð ÷îõ 

øåéäÿí áèðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðÿúÿê úàâàá àëìàã 

ö÷öí ñóàë êèìè èøëÿíèð. Ùàíñû ÿñÿðäÿí 

õîøóíóç ýÿëèð Ñèòàòëàðû ùàíñû ìÿõÿçëÿðäÿí 

ýþòöðìöñöíöç Ùàíñû ìÿðòÿáÿäÿ éàøàéûðñûíûç 

– Ùàíñû ãöââÿëÿðèí øÿùÿðÿ ùàêèì îëìàñû 

áÿëëè äåéèë èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Øàù:] Âÿçèð, 

ìÿíèì÷èí ùàíñû ïåøÿíè ìÿñëÿùÿò ýþðöðñÿí 


2. Àéûðûúû, ìöÿééÿíëÿøäèðèúè ñóàë êèìè èøëÿíèð. 

Ùàíñû áþéöêäöð, ùàíñû êè÷èê Áóíëàðäàí 

ùàíñû ìöäèðäèð, ùàíñû ìöàâèí – [Ìÿøÿäè 

Èáàä:] Áèð äåéèí ýþðöì, õàíûì ùàíñûíûçäûð, 

ãóëëóã÷ó ùàíñûíûç Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

3. Áèð øÿõñèí, éà øåéèí êåéôèééÿòè, õöñóñèééÿòè, 

õàññÿñè ùàããûíäà ñóàë áèëäèðèð. Ùàíñû 

ìÿçèééÿòèíÿ ýþðÿ îíó áó ãÿäÿð õîøëàéûðëàð – 

Ñþéëÿ, øèðèíëèêäÿ, ùàíñû ôèäàíäà; Ùàíñû ýöëöñòàíäà, 

ùàíñû úàùàíäà; Åé éîëäàø, åé ãàäûí, 

ñÿíèí âàðûí âàð Ì.Ìöøôèã. 

4. Áèð øåéèí ÿìÿëÿýÿëìÿ âàõòû, àðäûúûëëûüû 

ùàããûíäà ñóàë êèìè èøëÿíèð. Ùàäèñÿ ùàíñû àéäà 

áàø âåðìèøäèð Ñèç ùàíñû èëäÿ àíàäàí îëìóøñóíóç 

– Áóíó èñòèéèðèê áèëÿê êè, àéà áó ïàïàãëàð 

[ìöñÿëìàí ïàïàãëàðû] ùàíñû ÿñðäÿí âÿ 

íÿ âàõò áó òþâð áèçèì è÷èìèçäÿ àäÿò îëóáäóð 


5. “Ùÿð áèð”, “ùÿð ùàíñû”, “ùÿð ùàíñû áèð” 

ìÿíàñûíäà èøëÿíèð. Ùàíñû àäàìû äèíäèðñÿíèç, 

åéíè úàâàáû åøèäÿúÿêñèíèç. Ùàíñû êèòàáû à÷ñàíûç, 

òàïà áèëÿðñèíèç. – Ùàíêû ñÿìòÿ, ùàíêû éàíà; 

Ùåé ó÷ñàì äà, éóâàì ñÿíñÿí. Ñ.Âóðüóí. [Úàùàí 

ßñýÿðÿ:] Ùàíñû áÿéèí âÿ éà òàúèðèí ãûçûíû 

èñòÿñÿí, ýåäèì, ñÿíÿ àëûì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. // Åéíè 

ìÿíàäà ÿñàñÿí èíêàð úöìëÿëÿðèíäÿ èøëÿäèëèð. 

Ùàíñû øàýèðä óñòà îëìàüà ÷àëûøìûð 

329

ÙÀÍÒÅË 

6. Ãåéðè-ìöÿééÿíëèê áèëäèðèð. Áèëìèðÿì, 

ùàíñû àüçûýþé÷ÿê äåéèá êè, “èíñàí ÿøðÿôèìÿõëóãàòäûð” 


◊ Ùàíñû êè – òÿéèí áóäàã úöìëÿñèíè áàø 

úöìëÿéÿ áàüëàéàí âÿ áàø úöìëÿäÿ îëàí èñìè 

áóäàã úöìëÿäÿ ÿâÿç åäÿí áàüëàéûúû. Íèéÿ 

úàâàá âåðìÿäèí; î äåìàãîã ùÿðèôÿ Ùàíñû êè, 

ñðàüàýöí; ìÿíè òÿíãèä åëÿäè Ð.Ðçà. 

ÙÀÍÒÉË [àëì.] èäì. Ãûñà äÿñòÿêëÿ áèðáèðèëÿ 

áèðëÿøìèø èêè ÷óãóí øàðäàí èáàðÿò ýèìíàñòèêà 

àëÿòè (ÿçÿëÿëÿðè èíêèøàô åòäèðìÿê ö÷öí 

èøëÿíèð). 

ÙÀÏ-ÝÎÏ èñ. Ýóðóëòóëó, ëîâüà, ëàêèí áîø, 

ÿùÿìèééÿòñèç ñþçëÿð, ùàé-êöé. Ùàï-ýîïóíà 

áàõìà, ÿëèíäÿí ùå÷ øåé ýÿëìÿç. – Ìÿí áàúàðñàéäûì 

ÿýÿð, éàõøû úèëîâëàðäûì îíó; Áàõìàéûí 

ùàï-ýîïóíà, þìðö áèòèáäèð, ñîíóäóð. 

Ñ.Ðöñòÿì. [Ãûçéåòÿð:] Åëÿ ùàï-ýîïó âàð, – 

äåäè, – ìÿí îëìàñàì, àëà ãàðüàëàð áàøûíäà 

éóâà òèêÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙÀÏ-ÝÎÏ×Ó áàõ ýîï÷ó. Ùàï-ýîï÷óíóí 


ÙÀÐÀ ñóàë ÿâÿç. 1. Ùàíñû éåð, ùàíñû ìÿêàí, 

éàõóä ùàíñû èñòèãàìÿò, ùàíñû òÿðÿô. Êèòàáëàðû 

ùàðà ãîéäó Ñòóëó ùàðà àïàðäûí – 

[Ñåâèë Ýöëöøÿ:] Áàëàøäàí ñîðóøìàìûø ùàðà 

ýåäÿ áèëÿðÿì Ú.Úàááàðëû. [Ýöëñÿíÿì:] Àüà, 

áó ãàáëàðû ùàðà äöçÿúÿéèê Ù.Íÿçÿðëè. 

2. Áÿäÿíèí âÿ éà áèð øåéèí ùÿð ùàíñû áèð 

éåðè. Îíóí ùàðàñû ïèñäèð Ùàðàñûíà ýþçÿë 

äåéèðñÿí! – [Ìÿøÿäè Èáàä:] À êèøè, áèðúÿ ìÿí 

áèëìÿäèì êè, úàìààò ìÿíèì ùàðàìà ãîúà 

äåéèð! Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Øàùìàð Øàùïÿðèéÿ:] 

Ìÿíèì éàðàì àüðûéûð, ñÿíèí ùàðàí àüðûéûð. 


3. Ùàðàäàñà øÿêëèíäÿ – íàìÿëóì éåðäÿ, 

ãåéðè-ìöÿééÿí éåðäÿ. Ùàðàäàñà óøàã àüëàéûðäû. 

– Ãàðàøûí ñÿñè ÷îõ çÿèôëÿäè, ùàðàäàñà 

êÿñèëèá ãûðûëäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Ùàðàäàñà áþúÿêëÿð 

ùÿðäÿíáèð úûðûëäàøûðäû. Ã.Èëêèí. 

◊ ...ùàðà, ...ùàðà – èêè âÿ éà ÷îõ øåéèí 

êåéôèééÿòèíèí, âÿçèééÿòèíèí ìöãàéèñÿñèíäÿ 

èøëÿäèëèð. Ùÿôòÿáàøû Õûíàëûüà ýÿëÿí àâòîäöêàí 

éåíè-éåíè ìàëëàð ýÿòèðèð. Èíäèêè Õûíàëûã ùàðà, 

êå÷ìèøêè ùàðà. Ð.Ðçà. Âÿòÿí ýöíö-ýöíäÿí 

äþíöð ýöëçàðà; Ýîð äöíÿíèì ùàðà, áó ýöíöì 

ùàðà. Á.Âàùàáçàäÿ. Ñÿí ùàðà, áóðà ùàðà – 

áèð àäàìû ýþçëÿíèëìÿéÿí áèð éåðäÿ ýþðäöêäÿ 

òÿÿúúöá ìÿãàìûíäà èøëÿäèëèð. Ñÿí ùàðà, áóðà 

330 

ÙÀÐÀÌ 

ùàðà, éÿãèí ñÿí äÿ çèéàðÿòÿ ýÿëìèñÿí Å.Ñóëòàíîâ. 

[Ñóëòàí áÿé: ] Ïàùî, Ñöëåéìàí, ñÿí 

ùàðà, áóðà ùàðà Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÙÀÐÀÄÀ ñóàë ÿâÿç. Ùàíñû éåðäÿ ùàéàíäà 

Ñÿíè ùàðàäà ýþðÿ áèëÿðÿì Äÿôòÿðëÿð ùàðàäàäûð 

– [Ìÿøÿäè Ãÿçÿíôÿð:] ßøè, àäàì 

ýÿðÿê èíñàô èëÿ äàíûøñûí, ãûøûí ñîéóüóíäà 

ùàðàäà ãûçûøà áèëÿðñÿí [Õîð:] Ùàìàìäà! 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ùÿìèí ýåúÿ ñààò äîããóçäàí 

îí èêèéÿäÿê Ëÿìàí ùàðàäà èäè Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

// Ùàðàäàñà øÿêëèíäÿ – ùàíñû éåðäÿñÿ, ùàéàíäàñà, 

íàìÿëóì éåðäÿ. Ùàðàäàñà ìóñèãè 

÷àëûíûðäû. 

ÙÀÐÀÄÀÍ ñóàë ÿâÿç. Ùàíñû éåðäÿí ùàéàíäàí 

ùàíñû òÿðÿôäÿí Ùàðàäàí ýÿëèðñÿí 

Ùàðàäàí àëìûñàí Ùàðàäàí ýÿëìèñÿíñÿ, îðàéà 

äà ýåòìÿëèñÿí. Îíóí ÿñëè ùàðàäàíäûð – 

[Ìóðàä] Íèýàð êèìè ýÿíú, ýþçÿë, ÷îúóãëàðûíà 

ìåùðèáàí áèð ãàäûíû ùàðàäàí òàïàúàãäû 

Ñ.Ùöñåéí. Áó ÷àéëàðûí ùàðàäàí àõûá ýÿëäèéèíÿ 

äàèð ùÿðÿ áèð ôèêèð ñþéëÿéèð. Ì.Ùöñåéí. 

// Ùàðàäàíñà øÿêëèíäÿ – ùàíñû éåðäÿíñÿ, 

ùàéàíäàíñà (íàìÿëóì, áÿçÿí ýþçëÿíèëìÿç 

áèð øåé ùàããûíäà). Ùàðàäàíñà óçàãäàí ýöëëÿ 

ñÿñè åøèäèëäè. – ..Ùàðàäàíñà ÿñèá ýÿëÿí .. áèð 

ñàçàã èíñàíûí èëèéèíÿ èøëÿéèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Ôÿùëÿëÿð ùàðàäàíñà õþðÿê òàïûá ýÿòèðìèøäèëÿð. 


ÙÀÐÀËÛ ÿâÿç. Áèðèñèíèí ùàíñû éåðäÿí, ùàðàäà 

àíàäàí îëäóüóíó, âÿòÿíèíèí ùàðà îëäóüóíó 

áèëìÿê ö÷öí èøëÿäèëèð. Î ùàðàëûäûð – 

[Ìàíñóð õàí:] Ñþéëÿ ýþðöì, ùàðàëûñàí, àé 

ýþçÿë Ú.Úàááàðëû. Éîë÷ó ñåâèíÿðÿê ãîúàíû 

ñàõëàäû, îíäàí ùàðàëû îëäóüóíó ñîðóøäó. 


ÙÀÐÀÌ ñèô. [ÿð.] 1. Èñëàì äèíèíèí åùêàìëàðûíà 

ýþðÿ éåéèëìÿñèíÿ, èøëÿäèëìÿñèíÿ 

èúàçÿ âåðèëìÿéÿí (ùàëàë ÿêñè). Ùàðàì ìàë 

áÿðÿêÿò òóòìàç. (Àòà. ñþçö). [Éàøëû êèøè:] Ìÿí 

òàìàìèëÿ ìþâùóìàò÷û áèð ýÿíúäèì, äèí âÿ 

øÿðèÿòèí ùàðàì áèëäèéè ùå÷ áèð èø àðõàñûíúà 

ýåòìÿìèøäèì. Ñ.Ùöñåéí. 

2. ìÿú. Çÿùìÿòëÿ, ÿìÿêëÿ, äöç éîëëà ãàçàíûëìàéàí, 

ÿëäÿ åäèëìÿéÿí. [Ìóñà:] ×àëûø, 

ñÿí ùÿìèøÿ þç ÿìÿéèí éå; Ùàðàì ìàë éåìÿéÿ 

àëûøìà, äèëèì. “Àááàñ âÿ Ýöëýÿç”. Êèìñÿ þç 

àäûíà âóðìóðäó ëÿêÿ; Àúûíäàí þëñÿ äÿ ùàðàì 

éåìèðäè. ß.Êöð÷àéëû.

ÙÀÐÀÌÕÎÐ 

◊ Ùàðàì åëÿìÿê (åòìÿê) – áàõ ùàðàì 

ãàòìàã 2-úè ìÿíàäà. [ÛÛ ãóë:] Éåíÿ ñÿùÿð 

òåçäÿí Áÿùðàì; Éóõóìóçó åòäè ùàðàì. À.Øàèã. 

Áó ñþç ÷îõ âàõò [Àüàñÿôÿð âÿ Ùÿìçÿíèí] 

éåäèéèíè ùàðàì åòìèøäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Ùàðàì 

èëèéè – áàõ îíóðüà áåéíè (“îíóðüà”äà). 

Áàëûüûí ñèíèð ñèñòåìè áåéèí âÿ ùàðàì èëèêäÿí 

âÿ áóðàäàí äà áÿäÿíèí ùÿð òÿðÿôèíÿ éàéûëàí 

èíúÿ ñèíèðëÿðäÿí èáàðÿòäèð. Ú.Úÿáðàéûëáÿéëè. 

Ùàðàì ãàòìàã, ùàðàìà ãàòìàã – 1) òÿìèç, 

äöç éîëëà ÿëäÿ åäèëìèø áèð øåéè êîðëàìàã, 

òÿìèçëèêäÿí ìÿùðóì åòìÿê. [Õîðòäàí:] 

Ùàìû éÿãèí åäèð êè, áåëÿ àäàì ìöøòÿðè àëäàäûá 

ìàëûíà ùàðàì ãàòìàç. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Éàøëû êèøè òàúèðÿ:] Ñÿí ìÿíèì õåéèð-áÿðÿêÿòèìè 

ãà÷ûðàúàãñàí, ñÿí ìÿíèì ùàëàë ìàëûìà ùàðàì 

ãàòàúàãñàí!.. – äåéÿðÿê óçóí-óçàäû äåéèíÿðäè. 

Ñ.Ùöñåéí; 2) ïîçìàã, ìàíå îëìàã. 

Ùàðàì ãàòûá îíëàð øèðèí éóõóéà; Éåòèøäèëÿð 

ñÿùÿð òåçäÿí Íóõàéà. Ù.Ê.Ñàíûëû. Àòëàð éîðóëìóøäó. 

Ôàéòîí÷óíóí úèää-úÿùäèíÿ áàõìàéàðàã, 

éåðèøëÿðèíÿ ùàðàì ãàòìàã èñòÿìèðäèëÿð. 

È.Øûõëû. Ùàðàì îëñóí! – ãàðüûø ìÿãàìûíäà 

èøëÿäèëèð. Àíàíûí ñöäö ñÿíÿ ùàðàì 

îëñóí. – [Òåéìóð àüà:] Ìÿíèì àòàìûí éàõøûëûãëàðû 

[âÿçèðÿ] ùàðàì îëñóí! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Ùàðàì òèêÿ – äöçýöí îëìàéàí éîëëàðëà ÿëäÿ 

åäèëìèø ùÿð ùàíñû áèð øåé. Àçäû àú ýþäÿíÿ 

éöç ùàðàì òèêÿ.. Ì.Àðàç. 

ÙÀÐÀÌÕÎÐ ñèô. âÿ èñ. [ÿð. ùÿðàì âÿ ôàðñ. 

õîð – éåéÿí] Þçýÿíèí ìàëûíà, øåéèíÿ, ïóëóíà 

òàìàù ñàëàí; ìöôòÿõîð. [Ìóñòàôà áÿé:] 

Ùàìûíûç ùàðàìõîðñóíóç, ùàìûíûç îüðóñóíóç! 


ÙÀÐÀÌÇÀÄß èñ. [ÿð. ùÿðàì âÿ ôàðñ. çàäÿ] 

Ôûðûëäàã÷û, êÿëÿêáàç, ùèéëÿáàç, áèú, éàðàìàç, 

òöëöíýö. [Ìóðîâ:] Ùàðàìçàäÿëÿð, ìÿíèì 

ÿëèìäÿí ùàðà ýåäÿúÿêñèíèç. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[Âàùèìÿ ×è÷ÿéÿ:] Ìÿí ýöíàùêàð äåéèëÿì êè, 

ùàðàìçàäÿ îüëóí áöòöí çàòè-ïàêûíû äàíûð 


ÙÀÐÀÌÇÀÄßËÈÊ èñ. Ôûðûëäàã÷ûëûã, êÿëÿêáàçëûã, 

ùèéëÿáàçëûã, áèúëèê. ..Äÿñòÿäÿ áèð ìöñÿëìàí 

ýþðìöðÿì êè, îíäàí áèð ùàðàìçàäÿëèê 

âÿ õÿéàíÿò áàø âåðìÿìèø îëà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÙÀÐÀÉ 1. íèäà. Äàä, àìàí, âàé, äàäôÿðéàä, 

äàä-ôÿüàí. Ùàðàé, êèì íÿ äèëèì âàð, 

íÿ äèë àíëàéàíûì. Ãþâñè. Ùàðàé, åé øåðèìèí 

ÙÀÐÀÉ-ÙßØÈÐ 

òóíú ãàíàäëàðû; Ôèêðèìèí, ùèññèìèí úåéðàí 

àòëàðû. Ì.Ìöøôèã. 

2. èñ. Ãûøãûðûã, ùàé-êöé, úûüûð-áàüûð, áàüûðòû 

ñÿñè; ãûøãûðûã-áàüûðûã. Ìÿñúèäè äîëäóðóð 

ùàðàé, ãûøãûðûã; Ãàðüûø, ùÿäÿëÿìÿ, ñþéöø, 

ôûøãûðûã. Ñ.Âóðüóí. Êÿíääÿ ãóëàãáàòûðàí áèð 

ùàðàé âàðäû. Ì.Ùöñåéí. Ùàðàé ÷ÿêìÿê 

(ãîïàðìàã) – áàõ ùàðàé ñàëìàã 2-úè ìÿíàäà. 

Ãàòàð éàõûíëàøûð ùàðàé ÷ÿêÿðÿê; Ýþçÿò÷è 

þçöíö èòèðèð áó àí. Á.Âàùàáçàäÿ. Áàëòà 

äóðìàäàí éàðûð; Ìîòîð ùàðàé ãîïàðûð. 

È.Ñÿôÿðëè. Ùàðàé åòìÿê – áàõ ùàðàé ñàëìàã 

1-úè ìÿíàäà. Áèð ÷îáàí áèð ýöí åòäè 

äàüäà ùàðàé; Úàíàâàð âàð, – äåäè, – ýÿëèí, 

åé âàé. Ì.ß.Ñàáèð. Ùàðàé ñàëìàã – 1) ãûøãûðìàã, 

áàüûðìàã, ÷ûüûðìàã, ùàðàé åòìÿê. 

Êÿíäÿ áèð àç ãàëìûø ãîúà ãàáàüà ýåäèá ñÿñè 

äîëóñó ùàðàé ñàëäû. Ñ.Ðÿùèìîâ; 2) ñÿñ-êöé 

ñàëìàã, ýóðóëòó ãîïàðìàã, ýóðóëòó ñàëìàã 

(ãîïàðìàã). Ùàðàé ñàëûá äàüà-äàøà; Êþïöêëö 

÷àé äàøà-äàøà; Àõàð óúà ãàéàëàðäàí. 


3. èñ. Êþìÿê, èìäàä. [Èñêÿíäÿð õàí:] 

..Àòàìäàí ìÿíÿ áèð ùàðàé îëìàéàúàã, ãàëìûøàì 

íà÷àð. Í.Âÿçèðîâ. [Ôàçèë:] Âàëëàù, 

ìÿí þçöì äÿ ìÿÿòòÿë ãàëìûøàì, ÷öíêè î äÿëè 

þâðÿòäÿí äÿ, äåéÿñÿí, áèð ùàðàé éîõäóð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùàðàéà ýÿëìÿê 

(éåòìÿê, éåòèøìÿê, ÷àòìàã) – êþìÿéÿ 

ýÿëìÿê, èìäàäà éåòìÿê. [Àüà:] Ùàðàéà ýÿëèíúÿ 

èòëÿð ìÿíè áó ýþðäöéöíöç ùàëÿòÿ ñàëäûëàð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ãûç ìöÿëëèìèí ùàðàéûíà 

÷àòìàã èñòÿäè. Ñ.Ðöñòÿì. Îíà éåòìÿê ö÷öí 

ùàðàéà äîñòëàð; Àëäû òÿééàðÿíè àðàéà äîñòëàð. 


ÙÀÐÀÉÀ ñóàë ÿâÿç. Ùàíñû éåðÿ ùàíñû 

òÿðÿôÿ ùàéàíà Ùàðàéà ýåäèðñÿí Ùàðàéà 

áàõûðñàí – Ùàðàéà áåëÿ, ßëÿìäàð – äåéÿ 

Áÿíþâøÿ ÷ÿêèíÿ-÷ÿêèíÿ ñîðóøäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÙÀÐÀÉ×Û èñ. Ùàðàéà ýÿëÿí, êþìÿéÿ 

ýÿëÿí, þçöíö ùàðàéà ÷àòäûðàí, éàõóä äàëàøàíëàðû 

ýÿëèá àéûðàí àäàì. [Úàááàð áÿé:] Çàëûì 

îüëó èñòÿéèðìèø áàðìàüûíû ñàëûá áè÷àðÿ àðâàäûí 

ýþçöíö òþêñöí, ùàðàé÷û ãîéìàéûá... 

Í.Âÿçèðîâ. Áèð àçäàí ñîíðà ùàðàé÷û òþêöëöá, 

êÿðáÿëàéûíû áàø-ýþçöíöí ãàíû àõà-àõà 

ýþòöðöá ýåòäèëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÙÀÐÀÉ-ÙßØÈÐ èñ. Ùàé-êöé, ñÿñ-êöé. Áèð 

òÿðÿôäÿ ùàðàé-ùÿøèðëÿ äàø, ãóì äàøûíûð, î 

331

ÙÀÐÀÉËÀÌÀ 

áèðè òÿðÿôäÿ ãóìëà ÿùÿíý ãàðûøäûðûëûá ïàë÷ûã 

åäèëèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ùàðàé-ùÿøèð ñàëìàã 

– ãûøãûðìàã, äàä-ôÿðéàä ãîïàðìàã, ùàéêöé 

ñàëìàã, ãèéàìÿò ãîïàðìàã, ìÿðÿêÿ ãîïàðìàã. 

Êèìñÿ äåäè: – Áèð îâóú òóò ãóðóñóíäàí 

þòðö ùàðàé-ùÿøèð ñàëìà, êèøè! ß.Àáàñîâ. 

ÙÀÐÀÉËÀÌÀ “Ùàðàéëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÐÀÉËÀÌÀÃ ô. 1. Ãûøãûðàðàã ÷àüûðìàã, 

ñÿñëÿéèá ÷àüûðìàã. Àíà âÿòÿí ùàðàéëàäû; 

Äàð ýöíöíäÿ þâëàäûíû. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

2. ìÿú. Ùàâà èëÿ îõóìàã. Áèð àç êå÷ìÿäè 

êè, Úöìøöä áÿé äàìàüûíû ñàçëàéûá ÷ûõäû äàìà, 

áàøëàäû ùàðàéëàìàüà. Å.Ñóëòàíîâ. Õàíÿíäÿ 

ãàâàëû öçöíÿ òóòóá, “ÿçèçèéÿì” äåéÿ ùàðàéëàäû. 


ÙÀÐÀÉËÀØÌÀ “Ùàðàéëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÐÀÉËÀØÌÀÃ ãàðø. Áèð-áèðèíè áÿðêäÿí 

÷àüûðìàã, ãûøãûðàðàã ñÿñëÿìÿê. ×îáàíëàð 

ùàðàéëàøûðäûëàð. Óøàãëàð ãà÷ûøûð âÿ ùàðàéëàøûðëàð. 

ÙÀÐÛÍ ñèô. 1. Éàõøû áÿñëÿíìÿêäÿí, éàõøû 

áàõûëìàãäàí êþêÿëìèø, ãûçüûíëàøìûø, àçüûíëàøìûø; 

òöíä. Ùàðûí äàé÷à. – [Õàíëàð:] Íÿ 

ãÿäÿð õàì âÿ ùàðûí àò îëñà, [àíàì] úèëîâóíó 

äÿñòÿëÿéèá áåëèíÿ àòûëàñûäûð. Ãàíòÿìèð. Õàíûí 

äîããóç àé ãàðàíëûã òþâëÿäÿ áÿñëÿíìèø ùàðûí 

áóüàñûíû ìåéäàíà ÷ûõàðäûëàð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. ìÿú. Ãóäóðüàí, àçüûí, ùÿääèíäÿí àðòûã 

ëîâüà, þçöíäÿíðàçû, ìöòÿêÿááèð àäàì ùàããûíäà. 

Ùàðûí ãûç. – Ðöõñàðà õàíûì Êÿðáÿëàéû 

Ñÿôòÿðèí òîõ âÿ ùàðûí ñèôÿòèíè ýþðöá, áèð ñþç 

äåìÿäè, ÿòðàôûíà ýþç ýÿçäèðäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

Áó àëìàçëàð èøüàë÷ûëàðûí çÿíýèí ñàëîíëàðûíäà 

áÿðã âóðóð, ùàðûí õàíûìëàðûí ãîëóíó, áîéíóíó 

áÿçÿéèð. Ð.Ðçà. 

ÙÀÐÛÍËÀÌÀ “Ùàðûíëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÐÛÍËÀÌÀÃ ô. 1. Éàõøû áÿñëÿíìÿêäÿí, 

éàõøû ãóëëóã åäèëìÿêäÿí êþêÿëìÿê, ãûçûøìàã, 

ùàðûíëàøìàã. Àò áöòöí ãûøû òþâëÿäÿ õàìà 

áàüëàíûá, éåéèá ùàðûíëàìûøäû. “Ì.Í.ëÿòèô.” 

2. ìÿú. Ãóäóðìàã, àçüûíëàøìàã, âÿùøèëÿøìÿê, 

ùàðûíëàøìàã. Äÿíèç êèìè êöêðÿäèëÿð, 

äàëüà êèìè äþø ýÿðäèëÿð; Ùàðûíëàìûø (ô.ñèô.) 

ïîëèñëÿðÿ îíëàð éóìðóã ýþñòÿðäèëÿð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÙÀÐÛÍËÀØÌÀ “Ùàðûíëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÐÛÍËÀØÌÀÃ áàõ ùàðûíëàìàã. 

ÙÀÐÛÍËÛÃ èñ. 1. Ùàðûí, ùàðûíëàøìûø ùåéâàíûí 

ùàëû. 

332 

ÙÀÑÀÐËÛ 

2. ìÿú. Ãóäóðüàíëûã, àçüûíëûã, çîðáàçîðëóã. 

Âÿçèðîâ ýþñòÿðèð êè, áÿéëÿðèí òöôåéëè, 

ìöôòÿõîð òÿáèÿòè þçáàøûíàëûã, ùàðûíëûã, ÿõëàãñûçëûã 

äîüóðóð. Ú.Úÿôÿðîâ. 

ÙÀÐÌÀÒÀÍ èñ. Àôðèêàäà ãóðó âÿ ãûçìàð 

êöëÿê. 

ÙÀÐÌÓÍÈÉÀ [éóí.] 1. ìóñ. Ìóñèãè íÿçÿðèééÿñèíèí, 

àêêîðäëàðûí äöçöëöøöíö, ìóñèãèíèí 

öìóìè èíêèøàôûíäà îíëàðûí ãàðøûëûãëû 

ÿëàãÿñèíè øÿðù åäÿí áþëìÿñè. // Áèð íå÷ÿ ùÿìàùÿíý 

òîíëàðûí áèð âàõòäà ñÿñëÿíìÿñè. ßëëèíè 

êå÷ñÿ äÿ éàøûì; Íÿ ïîëèôîíèéà, íÿ ùàðìîíèéàäàí 

÷ûõûð áàøûì. Ð.Ðçà. 

2. Á à õ àùÿíý 1-úè ìÿíàäà. 

ÙÀÑÀÐ èñ. [ÿð.] 1. Äàøäàí, êÿðïèúäÿí âÿ 

ñ.-äÿí òèêèëÿí ùàñàð; áàðû, ñÿää. Áàüûí ùàñàðû. 

Ùàñàðäàí àøìàã. – Áþéöê áèð ãàëà âàð, äþðä 

éàíû ùàñàð; Äàøûíäà ïàñëàíìûø ÿñêè éàçûëàð. 

Ñ.Âóðüóí. Àðõà òÿðÿôäÿí òàõòà ùàñàðûí êè÷èê 

ãàïûñû âàðäû. Ã.Èëêèí. Ùàñàð ÷ÿêìÿê – 

äèâàð òèêìÿê, áàðû ÷ÿêìÿê, ùàñàðëàìàã. Áàüûí 

ÿòðàôûíà ùàñàð ÷ÿêìÿê. // ìÿú. Áèð øåéèí áèðëÿøìÿñèíÿ, 

éàõûíëàøìàñûíà ìàíå îëàí øåé; 

ìàíåÿ, ñÿää. Ùàñàð ÷ÿêìÿê – ìàíå îëìàã, 

ìàíåÿ éàðàòìàã. Ñîðàüûíû àëñàì åëÿ 

áó ýöí ñÿíèí óçàãëàðäàí; Ìÿùÿááÿòÿ ùàñàð 

÷ÿêìÿç íÿ àéðûëûã, íÿ äÿ çàìàí. Ñ.Âóðüóí. 

2. Ùàñàðû, ÷ÿïÿðè õàòûðëàäàí àäàì, éà øåéëÿð 

ñûðàñû. Éîëóí î òàé-áó òàéûíäà ùàñàð òÿøêèë 

åäÿí äèëÿí÷èëÿð, êîð âÿ ÿëèëëÿð... ñÿäÿãÿ 

äèëÿéèðäèëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ùåéÿò öçâëÿðè 

äÿìèð âÿ ïîëàä ñèëàùëàðäàí äöçÿëìèø ùàñàðûí 

è÷ÿðèñè èëÿ êå÷èá Àòàáÿé áàüûíà ýåäèðäè(ëÿð). 


ÙÀÑÀÐËÀÌÀ “Ùàñàðëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÑÀÐËÀÌÀÃ ô. Ùàñàð ÷ÿêìÿê, áàðû 

÷ÿêìÿê, áàðûëàìàã. Ùÿéÿòè ùàñàðëàìàã. 

ÙÀÑÀÐËÀÍÌÀ “Ùàñàðëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÑÀÐËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Ùàñàð ÷ÿêèëìÿê, 

áàðû ÷ÿêèëìÿê, áàðûëàíìàã. Ìÿêòÿáèí ÿòðàôû 

ùàñàðëàíìûøäû. – [Êè÷èêáÿéèì] ìÿùáÿñ êèìè 

ãàëûí äèâàðëàðëà ùàñàðëàíìûø (ô.ñèô.) Òåùðàí 

ñàðàéûíû ýþçëÿðèíèí ãàáàüûíà ýÿòèðèðäè. 


ÙÀÑÀÐËÀÒÌÀ “Ùàñàðëàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÑÀÐËÀÒÌÀÃ èúá. Ùàñàð ÷ÿêäèðìÿê, 

áàðû ÷ÿêäèðìÿê. 

ÙÀÑÀÐËÛ ñèô. Ùàñàðû, áàðûñû, äèâàðû îëàí; 

áàðûëû, äèâàðëû. Ðöáàáÿ Ñàäûã êèøèíèí àë÷àã,

ÙÀÑÈË 

äàø ùàñàðëû ùÿéÿòèíÿ ýèðÿíäÿ öðÿéè äþéöíäö. 


ÙÀÑÈË [ÿð.] 1. ñèô. êèò. Ùöñóëà ýÿëÿí, âöúóäà 

ýÿëÿí, îðòàéà ÷ûõàí, òþðÿéÿí. Ùàñèë 

åòìÿê – 1) àëìàã, ÿëäÿ åòìÿê. Èçèí ùàñèë 

åäÿíäÿí ñîíðà ßùìÿä è÷ÿðè äàõèë îëóá, .. ÿë-ÿë 

öñòÿ ãîéóá, ñàëàì ìÿãàìûíäà äóðäó. (Íàüûë). 

[Òàüû Õóäàéàð áÿéÿ:] Ìÿí èíäè ìöñèíí àäàìàì, 

þçöìÿ ýþðÿ äÿ òÿúðöáÿ ùàñèë åëÿìèøÿì. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ; 2) èñòåùñàë åòìÿê. Áó 

ýöíëÿð èíøààò÷ûëàð ÿñàñ ãöââÿëÿðèíè åíåðæè ùàñèë 

åäÿúÿê òóðáèíèí ãóðàøäûðûëìàñûíà éþíÿëòìèøëÿð. 

(Ãÿçåòëÿðäÿí). Ùàñèë îëìàã – 1) íÿòèúÿ 

êèìè îðòàéà ÷ûõìàã, ÿëÿ ýÿëìÿê. Íå÷ÿ 

ýöí úèääè àõòàðûø ýåòäèñÿ äÿ, áèð ñÿìÿðÿ ùàñèë 

îëìàäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Éàãóá:] ßââÿë 

áóðàäà Ìþùñöí áÿé ÷àëûøûðäû. Èêè èë èøëÿäè, áèð 

íÿòèúÿ ùàñèë îëìàäû. Á.Òàëûáëû; 2) òþðÿìÿê, 

âöúóäà ýÿëìÿê, þçöíö ýþñòÿðìÿê. Ãûëûíúäàí 

ìóðàä ùàñèë îëìàäû, ÿìóäà ÿë àòäûëàð. 

“Êîðîüëó”. Àíà äåäèì, öðÿéèìÿ éàíàð îäëàð 

ñà÷ûëäû; Àíà äåäèì, áèð öðïÿðèø ùàñèë îëäó 

úàíûìäà. Ì.Ìöøôèã; 3) éåðèíÿ éåòìÿê, ùÿéàòà 

êå÷ìÿê. Ùàñèë îëäó Ãóðáàíèíèí äèëÿéè; 

Òàíûìàðàì íÿ ñóëòàíû, íÿ áÿéè. “Ãóðáàíè”. 

[Ôèòíÿ:] Îõó, áöëáöëöì îõó, ùàñèë îëñóí 

äèëÿêëÿð. À.Øàèã; 4) éåòèøìÿê, áèòìÿê. Ùÿð 

ìåéâÿ îëóð ùàñèë; Çÿùìÿòëÿ, êþìÿêëÿðëÿ. 

À.Øàèã. Àëûíûá-ñàòûëàí éàëíûç êÿíääÿ ùàñèë 

îëàí øåéëÿð âÿ ùåéâàíàò ãèñìè èäè. ß.Àáàñîâ. 

Ùàñèëÿ ÷àòìàã – áîéà-áàøà ÷àòìàã. Ëàéëà 

äåéèì éàòûíúà; Ýþçëÿðÿì àé áàòûíúà; Úàíûì 

úÿçàíÿ ýÿëäè; Ñÿí ùàñèëÿ ÷àòûíúà. (Ëàéëà). 

Ùàñèëÿ ýÿëìÿê – 1) áèòìÿê, éåòèøìÿê, ÿìÿëÿ 

ýÿëìÿê. Ïàìáûã èñÿ òîðïàãäà áèòèð, áèçèì 

éåðëÿðäÿ ùàñèëÿ ýÿëèð. ß.Âÿëèéåâ; 2) ùàçûðëàíìàã, 

ùàçûð îëìàã. Ïëîâ ùàñèëÿ ýÿëÿíäÿí 

ñîíðà Ìöøýöíàç ñöôðÿíè ùàçûðëàäû. ß.Âÿëèéåâ; 

3) éåòèøäèðèëìÿê, ùàçûðëàíìàã. [Èðÿâàí äàðöëìöÿëëèìèíèíäÿí] 

àíúàã îòóç, àðòûã áàøû 

ãûðõ íÿôÿðÿ êèìè ìöÿëëèìëÿð ùàñèëÿ ýÿëèáäèð. 

Ô.Êþ÷ÿðëè. Ùàñèëè-êÿëàì êþùí. – ñþçöí ãûñàñû, 

õöëàñÿ, ìöõòÿñÿð. [Õàððàò:] Ùàñèëè-êÿëàì, 

áÿøÿð óøàãëàðû ùå÷ äÿ íÿçÿð-äèããÿòÿ àëûíìûð. 

Ò.Ø.Ñèìóðã. Ãÿíàÿò ùàñèë åòìÿê – áàõ 

ãÿíàÿòÿ ýÿëìÿê (“ãÿíàÿò”äÿ). Çÿêè Ìÿììÿäáàüûðûí 

õÿðèôëÿäèéèíÿ ãÿíàÿò ùàñèë åòäè. 

Ñ.Ùöñåéí. Íÿ ùàñèë êëàñ. – íÿ õåéðè íÿ îëñóí 

íÿòèúÿñè éîõäóð. Äîüðó éîëà ýåòìÿäèì, 

ÙÀØÈÉß 

íÿ ùàñèë Áèð ìÿíçèëÿ éåòìÿäèì, íÿ ùàñèë 

Ôöçóëè. Éöç èë áàøûí éåðÿ äþéñÿ, íÿ ùàñèë; 

Çàùèäèí áèùóäÿ èáàäÿòèíäÿí. Ã.Çàêèð. // Íÿòèúÿ 

êèìè îðòàéà ÷ûõàí øåé; íÿòèúÿ, ñÿìÿðÿ. 

Ñÿíý øèêÿñò åéëÿäè áàëö-ïÿðèì; Áàíëàìàüûí 

ùàñèëèíè àíëàäûì. Ì.ß.Ñàáèð. 

2. êþùí. áàõ ìÿùñóë 1-úè ìÿíàäà. Úÿì 

åäÿúÿê òàðëàñûíûí ùàñèëèí; Áÿñëÿéÿúÿê àèëÿñèí, 

ùÿì åëèí. Ì.ß.Ñàáèð. Áèð ïóä áóüäà ÿêèá ÿâÿçèíäÿ 

èêè éöç ïóä ùàñèë àëûðëàðìûø. Ñ.Ùöñåéí. 

3. èñ. ðèéàç. Âóðìà ÿìÿëèíäÿ àëûíàí ðÿãÿì. 

2 èëÿ 3-öí ùàñèëè 6-äûð. 

ÙÀÑÈËÀÒ èñ. [ÿð. “ùàñèë” ñþç. úÿìè] Èñòåùñàë 

îëóíàí, ùàñèë åäèëÿí ìÿùñóëëàðûí ùàìûñû 

áèð éåðäÿ; ìÿùñóëàò. Ñöä ùàñèëàòû. Èëëèê 

ùàñèëàò. Êþìöð ùàñèëàòû. – Ýóéà îíëàðûí ãàéäà 

âÿ öñóëó èëÿ áóðàäà ÿêèí÷èëèê àïàðûëñà, ùàñèëàò 

áèðÿ-áåø, áèðÿ-îí àðòàðìûø.. Ñ.Ùöñåéí. 

ÙÀØÀ [ÿð.] 1. íèäà. Îëìàñûí, Àëëàù åëÿìÿñèí, 

Àëëàù ýþñòÿðìÿñèí, ...óçàã. [Ãÿìÿð 

äåéèðäè:] Ùàøà... Ìèí èë çèíäàíäà ÷öðöñÿì 

äÿ åâëÿíäè éîõäóð. (Íàüûë) [Ìèðçÿ Úàìàë:] 

Àõóíä, éîëäàí ñîíðà áó ãàðëû ùàâàäà ùàìàìà 

áóéóðóëñà, ùàøà ñèçäÿí, ñÿòÿëúÿì ïåéäà îëàð. 


2. çÿðô ßñëà, ãÿòèééÿí, ùå÷ âàõò. Áàùàðèþìðöíö 

âåðñÿ äÿ áàøà; Àøûã ìÿøóãÿäÿí óñàíìàç 

ùàøà! Ì.Ï.Âàãèô. Äîëàíäûì äöíéàíû, 

ýÿçäèì áàø-áàøà; Ñÿíèí êèìè ýþçÿë ýþðìÿäèì 

ùàøà. Àøûã ßëÿñýÿð. 

ÙÀØÀËÀÌÀ “Ùàøàëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀØÀËÀÌÀÃ ô. äàí. Äàíìàã, èíêàð åòìÿê, 

áîéíóíäàí àòìàã. 

ÙÀØÈÉß èñ. [ÿð.] 1. Ïàð÷àíûí âÿ ñ.-íèí 

êÿíàðûíäà ðÿíýè, ýöëö, ìàòåðèàëû úÿùÿòäÿí îíäàí 

ôÿðãëÿíÿí çîëàã. Äþøÿìÿíèí ùàøèéÿñè. – 

×àðøàáûí êÿíàðûíäà éàøûë èïÿêëÿ òèêèëìèø ùàøèéÿëÿð 

âàð èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Õàë÷àíûí íàõûøëû 

éîë-éîë ùàøèéÿëÿðè ýþçëÿðäÿ ïàðûëäàéûðäû. 

Ìèð Úÿëàë. // Ïàð÷àíûí, äèâàð êàüûçûíûí âÿ ñ. 

êÿíàðëàðûíû ÷åâðÿëÿéÿí çîëàã. // ×ÿð÷èâÿ. 

2. Êèòàá âÿ ñ.-íèí ñÿùèôÿëÿðèíèí êÿíàðûíäà 

àü éåð. Êèòàáûí ùàøèéÿñè. // Ùÿìèí àü éåðäÿ 

éàçûëìûø éàçû, ãåéä. 

3. ìÿú. ßñàñ ìÿñÿëÿ èëÿ ÿëàãÿñè îëìàéàí 

âÿ éà àç ÿëàãÿñè îëàí äàíûøûã, éà éàçû. Ùÿ, 

ùÿ – äåéÿ, Íàçíàç Éàðìÿììÿäèí ùàøèéÿñèíÿ 

ãóëàã àñìàéûá òÿëÿñäèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Ùàøèéÿ ÷ûõìàã – ìÿòëÿáäÿí êÿíàðà 

333

ÙÀØÈÉßËßÌß 

334 

ÙÀÂÀ 

÷ûõìàã, ÿñàñ ìÿñÿëÿíè ãîéóá áàøãà øåéëÿðäÿí 

äàíûøìàã, éà éàçìàã. Áóðàäàí áèð ùàøèéÿ 

÷ûõûá êå÷ÿí ýöíëÿðÿ ãàéûäûðàì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Î, áèð øÿëàëÿäèð àõûð öðÿêäÿí; 

Áóðäà áèð ùàøèéÿ ÷ûõìàëûéàì ìÿí. Ñ.Âóðüóí. 

ÙÀØÈÉßËßÌß “Ùàøèéÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÀØÈÉßËßÌßÊ ô. Êÿíàðëàðûíà ùàøèéÿ òèêìÿê, 

ùàøèéÿ èëÿ ÷åâðÿëÿìÿê, ùàøèéÿ ÷ÿêìÿê. 

Ïàëòàðûí ÿòÿéèíè ùàøèéÿëÿìÿê. // ìÿú. Äþâðÿëÿìÿê, 

÷åâðÿëÿìÿê, ÿùàòÿ åòìÿê. Ðåñïóáëèêà 

ÿðàçèñèíèí éàðûñûíäàí ÷îõóíó òÿøêèë åäÿí 

äàüëûã ñàùÿëÿð îíó øèìàëäàí, ãÿðáäÿí, úÿíóáäàí 

âÿ úÿíóá-øÿðãäÿí ùàøèéÿëÿìèøäèð. 

“Àçÿðáàéúàíà ñÿéàùÿò”. 

ÙÀØÈÉßËßÍÌß “Ùàøèéÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÀØÈÉßËßÍÌßÊ ìÿúù. Êÿíàðëàðûíà ùàøèéÿ 

òèêèëìÿê, ùàøèéÿ ÷ÿêèëìÿê, ÷ÿð÷èâÿéÿ 

àëûíìàã, ÷ÿð÷èâÿéÿ ñàëûíìàã. Áóðàäà Àçÿðáàéúàí 

êÿíä òÿñÿððöôàòû ãàáàãúûëëàðûíûí ýþçÿë 

èøëÿíèá ùàøèéÿëÿíìèø (ô.ñèô.) ïîðòðåòëÿðèíÿ 

äÿ áàõäûã. (Ãÿçåòëÿðäÿí). // ìÿú. Äþâðÿëÿíìÿê, 

÷åâðÿëÿíìÿê. [Íóðèééÿ:] [Ëåéòåíàíòûí] 

àé èøûüûíäà ãàðà êþëýÿ èëÿ ùàøèéÿëÿíìèø (ô.ñèô.) 

ýþçëÿðèíÿ áàõàðàã, ÿëèìè èðè, úîä âÿ ýþçÿë ÿëèíäÿí 

÷ÿêìÿäÿí ñóñóðäóì. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÙÀØÈÉßËÈ ñèô. Ùàøèéÿñè îëàí, êÿíàðëàðû 

ùàøèéÿëÿíìèø. Ùàøèéÿëè ñöôðÿ. Ùàøèéÿëè äþøÿìÿ. 

– Éóíèñ .. ýþé ùàøèéÿëè äÿñìàëû èëÿ àëíûíûí 

òÿðèíè ñèëäè. Ìèð Úÿëàë. Ùÿíèôÿ áàëàüû ùàøèéÿëè 

òóìàíû èëÿ òîðïàã äþøÿìÿíè ñöïöðÿñöïöðÿ 

åøèéÿ éöéöðäö. È.Ùöñåéíîâ. 

ÙÀÒßÌ èñ. [Øÿðã ÿñàòèðèíäÿ ÷îõ âàðëû, 

ÿôñàíÿâè áèð àäàìûí àäûíäàí] ßëèà÷ûã, ñÿõàâÿòëè, 

úîìÿðä àäàì ùàããûíäà. [Ñÿëèì áÿé:] 

Õóá, ñÿáÿá íÿäèð êè, Ìèðçÿéÿ ýÿëÿíäÿ Ùàòÿì 

îëóðñàí, áèçÿ ýÿëÿíäÿ úèáèíèí àüçûíû áóçîâ 

÷àòûñû èëÿ áàüëàéûðñàí ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ôàéòîí÷ó:] 

Áÿëè, áÿñ êèøèëÿðäÿ áåëÿ áèð Ùàòÿì 

ñÿõàâÿòè ýþðäöì. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÙÀÓÏÒÂÁÕÒ [àëì.] ßñýÿðè âÿçèôÿäÿ îëàí 

øÿõñëÿðè ùÿáñäÿ ñàõëàìàã ö÷öí õöñóñè áèíà. 

ÙÀÂÀ 1 èñ. [ÿð.] 1. Éåð àòìîñôåðèíè ÿìÿëÿ 

ýÿòèðÿí ãàçëàðûí, áàøëûúà îëàðàã àçîòëà îêñèýåíèí 

ãàðûøûüû. Ùàâàíûí òÿçéèãè. Øàðà ùàâà 

äîëäóðìàã. Òÿìèç ùàâàäà íÿôÿñ àëìàã. Ðöòóáÿòëè 

ùàâà. 

2. Éåðè ÿùàòÿ åäÿí áîøëóã, ÿíýèíëèê; ôÿçà. 

Ãóøëàð ùàâàäà ó÷óð. Òÿééàðÿ ùàâàéà ãàëõäû. 

Ùàâà éîëëàðû. – Ãàòàð-ãàòàð îëóá ãàëõûá ùàâàéà; 

Íÿ ÷ûõûáñûç àñèìàíà, äóðíàëàð! 

Ì.Â.Âèäàäè. Ìàøûí ýåòäèêúÿ êöëÿê îíóí éàâàø-éàâàø 

äÿí äöøÿí éóìøàã ãàðà ñà÷ëàðûíû 

ùàâàäà îéíàäûðäû. È.ßôÿíäèéåâ. 

3. Ùÿð ùàíñû áèð éåðäÿ ìöÿééÿí âàõòäà 

àòìîñôåðèí âÿçèééÿòè (áóëóäëóëóã, ðöòóáÿò, 

éûüûíòû, ùÿðàðÿò âÿ ñ.). Éàüìóðëó ùàâà. Ùàâàíûí 

äÿéèøìÿñè. Ùàâàäà ðöòóáÿò ùèññ îëóíóð. 

Ïàéûç ùàâàñû. – Àðòûã ýöíîðòà éàõûíëàøìûø, 

ùàâà èñòèëÿøìèø, ãóøëàð äà éåìëÿíèá ãàëûíà 

÷ÿêèëìèøäèëÿð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

4. Áèð éåðèí ñàüëàìëûã áàõûìûíäàí âÿçèééÿòè, 

êåéôèééÿòè. Ñàüëàì ùàâà. Àüûð ùàâà. 

Îðàíûí ùàâàñû ìÿíÿ äöøìÿäè. Äàü ùàâàñû. – 

Áèð ñÿðèí, ñàô ñÿùÿð, ýþçÿëúÿ ùàâà; Áöðöíöá 

éàìéàøûë ÷ÿìÿí, ñÿùðà! À.Øàèã. Áèç ùÿëÿëèê 

öç-öçÿ ýÿëèðèê êöëÿêëÿðëÿ; Ùÿëÿëèê ÷îõ àüûðäûð 

Ãàðàãóìóí ùàâàñû. Ñ.Ðöñòÿì. 

◊ Ùàâà àëìàã – åâäÿí êÿíàðäà, à÷ûã 

ùàâàäà íÿôÿñ àëìàã, ýÿçìÿê, äèíúÿëìÿê. 

[Øåéäà:] Àçàúûã ùàâà àëìàã ö÷öí äûøàðû 

÷ûõìûøäûì. Ù.Úàâèä. [Ôèççÿ õàíûì Âàùèäîâà:] 

Äåäèì, áèð àç ùàâà àëàðñàí. Áöòöí 

ýöíö ñòîëà éàïûøûá ãàëìûñàí. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Ùàâà ùÿéÿúàíû – ùàâàäàí òÿùëöêÿ 

îëäóüóíó, äöøìÿíèí ýÿëäèéèíè áèëäèðÿí ñèãíàë, 

òÿùëöêÿ ñèãíàëû. Ùàâà èøûãëàíìàã – ñÿùÿð 

à÷ûëìàã, äàí éåðè ñþêöëìÿê. Ùàâà èøûãëàíàíà 

îõøàìûðäû. Ìèð Úÿëàë. Ùàâà ãàðàëìàã 

(ãàðàíëûãëàøìàã) – àõøàì îëìàã, àõøàì 

äöøìÿê, ýöíÿø áàòìàüà áàøëàìàã. Ùÿëèì 

Ãöäðÿòîâ Ñàüñàüàíëûéà ýèðÿíäÿ ùàâà ãàðàëìûøäû. 

ß.Âÿëèéåâ. Ùàâà ñûíìàã – ñîéóãëàðäàí 

ñîíðà ùàâà éóìøàëìàüà, èñòèëÿøìÿéÿ 

áàøëàìàã. Ùàâà øàðû – 1) éóâàðëàã (ñôåðèê) 

àåðîñòàò; 2) è÷è ùàâàäàí éöíýöë ãàçëà äîëäóðóëìóø, 

øàðøÿêèëëè óøàã îéóíúàüû. Ùàâà 

âàííàñû – áÿäÿíè ìþùêÿìëÿíäèðìÿê âÿ éà 

ìöàëèúÿ ìÿãñÿäèëÿ à÷ûã ùàâàäà ýöíÿø àëòûíäà 

óçàíìà, þçöíö ýöíÿøÿ âåðìÿ. Ùàâàäà 

(ùàâàäàí àñûëû) ãàëìàã – áèð ìÿñÿëÿíèí, 

èøèí àéäûíëàøäûðûëìàìàñû, ùÿëë îëóíìàìàñû 

ùàããûíäà. [Ãîøàòõàí Êÿðÿìÿ:] Íÿ äåéèðèê, 

ùàìûñû ãàëûð ùàâàäà. Ì.Èáðàùèìîâ. Áàøûíà 

ùàâà ýÿëìÿê – áàõ áàø. 

ÙÀÂÀ 2 èñ. ìóñ. Ñÿñëÿðèí, ìöÿééÿí ìóñèãè 

âÿùäÿòè ÿìÿëÿ ýÿòèðÿí àðäûúûëëûüû; ìóñèãè 

àùÿíýè, ìåëîäèéà. Îéóí ùàâàñû. Åë ùàâàëàðû. 

– ×àëàðäû äöäöêäÿ éàíûãëû ùàâà. Ù.Ê.Ñàíûëû.

ÙÀÂÀÄÀÐ 

Ìàùíûíûí Àçÿðáàéúàí ùàâàëàðû êèìè ùÿçèí, 

ðóùîõøàéûúû îëìàñû .. Àñëàíû âàëåù åòäè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÙÀÂÀÄÀÐ 1 èñ. [ÿð. ùÿâà âÿ ôàðñ. ...äàð] 

Áèðèíèí òÿðÿôèíè ñàõëàéàí, îíà òÿðÿô ÷ûõàí, 

îíó ìöäàôèÿ åäÿí; òÿðÿôýèð, òÿðÿôêåø, òÿðÿôäàð. 

[Ýþéöø äàéû:] Ýÿë îüóë, ýÿë Ìÿììÿä, 

ùàâàäàðûì, ýÿë! Íàìóñóì, ãåéðÿòèì, åòèáàðûì 

ýÿë! Ç.Õÿëèë. Ìöøàâèðÿäÿ áèðúÿ àäàì äà 

Ìóõòàðà ùàâàäàð îëìàìûøäû. Á.Áàéðàìîâ. 

// Åéíè ìÿíàäà áÿçÿí ìÿíôèëèê ÷àëàðû èëÿ. 

Õàíëàð çàùèðäÿ êèðèìèø äóðìàãëà Úÿìèëèí 

áàøûíû éàñòûüà ãîéóðäó. Õÿëâÿòäÿ þç ùàâàäàðëàðûíà 

äåéèðäè. Ìèð Úÿëàë. [Éóñèô:] Ùöììÿòèí 

äÿ ùàâàäàðû Àëìÿììÿäîâ îëóáäóð, 

éîëäàø êàòèá! Á.Áàéðàìîâ. Ùàâàäàð ÷ûõìàã 

– òÿðÿôäàð ÷ûõìàã, òÿðÿôèíè ñàõëàìàã, 

ðàçû îëìàã. Ýöëëö àðâàä äà èíäè ãàéûäûá òÿê 

åâäÿ îòóðà áèëìÿéÿúÿéèíè ùèññ åäÿðÿê, Ìàðàëûí 

ôèêðèíÿ ùàâàäàð ÷ûõäû.. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÙÀÂÀÄÀÐ 2 ñèô. [ÿð. ùÿâà âÿ ôàðñ. ...äàð] 

êþùí. Éàõøû ùàâàñû îëàí, ùàâàñû òåç-òåç òÿçÿëÿíÿí, 

ùÿìèøÿ òÿìèç îëàí; ñàüëàì. [Õàððàò:] 

Ãàéÿò ùàâàäàð âÿ çèéàäàð ìÿñêÿíëÿð 

âöúóäà ýÿòèðèëìèøäèð. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÙÀÂÀÄÀÐËÛÃ èñ. Òÿðÿôäàðëûã, òÿðÿôýèðëèê, 

òÿðÿôêåøëèê. 

ÙÀÂÀÄßÉÈØßÍ èñ. Îòàüûí âÿ ñ.-íèí ùàâàñûíû 

äÿéèøèá òÿìèçëÿìÿê ö÷öí úèùàç, ãóðüó; 

âåíòèëéàòîð. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Éàøàéûø áèíàëàðûíäàêû 

ãûçäûðûúû âÿ ùàâàäÿéèøÿí ãóðüóëàðà 

éàõøû ãóëëóã åäèëìÿëèäèð. “Ñàüëàì ìÿèøÿò 

óüðóíäà”. 

ÙÀÂÀÕÒ ÿâÿç. Ùà÷àí, íÿ âàõò, íÿ çàìàí. 

ßùâàëàò ùàâàõò îëìóøäó Ùàâàõò áèçÿ ýÿëÿúÿêñÿí 

Ùàâàõò ýåäÿúÿéè ìÿëóì äåéèë. – 

[Íÿáè:] Ùàâàõò ëàçûì îëñà ñèçÿ êþìÿéèì; Áèð 

èøàðÿ âåðèí, éåòèì ùàðàéà. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÙÀÂÀÕÒÀÄßÊ, ÙÀÂÀÕÒÀÚÀÍ ÿâÿç. 

Ùàíñû âàõòà, ìöääÿòÿ, àíà ãÿäÿð; ùà÷àíàäÿê, 

ùà÷àíàúàí. Ùàâàõòàäÿê (ùàâàõòàúàí) 

ýþçëÿéèì – Ùàâàõòàäÿê îëàúàüûã èêèãàò! 


ÙÀÂÀÕÒÄÀÍ ÿâÿç. Ùàíñû âàõòäàí, ùàíñû 

ìöääÿòäÿí, ùà÷àíäàí. Ùàâàõòäàí øÿùÿðäÿ 

éàøàéûðñàí – [Øàùïÿðè:] Õàëà íÿäèð, àäÿ, 

ìÿí ùàâàõòäàí õàëà îëìóøàì Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÀÂÀÃÛÇÄÛÐÀÍ, ÙÀÂÀÃÛÇÄÛÐÛÚÛ èñ. 

Ùàâàíû ãûçäûðìàã ö÷öí úèùàç, ãóðüó. Éåíè 

ÙÀÂÀÒßÌÈÇËßÉßÍ 

ìàðêàëû ùàâàãûçäûðàí. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ùàâàãûçäûðàí 

úèùàç. 

ÙÀÂÀËÀÍÄÛÐÌÀ “Ùàâàëàíäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÙÀÂÀËÀÍÄÛÐÌÀÃ ô. 1. Úîøäóðìàã, ãûçûøäûðìàã, 

äÿëè åëÿìÿê. 

2. Ðóùëàíäûðìàã, úóøà ýÿòèðìÿê, øþâãÿ 

ýÿòèðìÿê. Ãÿëáè ùàâàëàíäûðûð; Åë ìàùíûñû, øèêÿñòÿ. 

Ì.Ñåéèäçàäÿ. 

ÙÀÂÀËÀÍÌÀ “Ùàâàëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÂÀËÀÍÌÀÃ ô. 1. Ùàâàéà ãàëõìàã, 

ó÷ìàã. Ýþéÿð÷èíëÿð ùàâàëàíäû. – Êàìàë áèðáèðèíèí 

àðäûíúà áèð ÷îõ òÿééàðÿíèí ùàâàëàíûá 

äèê ýþéÿ óúàëäûüûíû ýþðäö. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Áèðäÿí [ñÿð÷ÿëÿð] ùÿéÿúàíëà úèâèëäÿøèá ùàâàëàíäûëàð. 


2. ìÿú. Úóøà ýÿëìÿê, øþâãÿ ýÿëìÿê, âÿúäÿ 

ýÿëìÿê, ðóùëàíìàã, øþâãëÿíìÿê. Òöëêö ùàâàëàíûá 

äåéèð: – Àñëàíàì; Òîï äàüûäàí àú 

àñëàíëàð èòèáäè. Àøûã ßëÿñýÿð. ×àë, ùàâàëàí, 

ñàíòóðóì; ×àë êè, òåëëÿð îéíàñûí. À.Øàèã. 

3. ìÿú. Àçìàã, úîøìàã, ãûçûøìàã, þçöíäÿí 

÷ûõìàã; òóòìàñû òóòìàã, àüëû áàøûíäàí 

îéíàìàã. Âàðëûíàí äîñò îëóá éîõñóëà ýöëìÿ; 

×îõ äà ùàâàëàíûá úîøìà äöíéàäà. Àøûã 

ßëÿñýÿð. Ðÿèééÿò ùàâàëàíàúàã, Ãÿäèì êèìèëÿðèíèí 

ãàáàüûíäà ùå÷ ôèë äÿ äàéàíìàéàúàã. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ñàëìàí ùàâàëàíûá ïþðòÿðÿê åéáÿúÿð 

âÿ èéðÿíú øÿêëÿ äöøäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙÀÂÀËÛ ñèô. âÿ çÿðô 1. Àçüûíëàøìûø, ãóäóðìóø; 

àüëû áàøûíäàí îéíàìûø êèìè; àçüûí, 

ãóäóðüàí. Ýÿçèðëÿð ùàâàëû àüàëàð, áÿéëÿð; Èøëÿéèð 

ãàí-òÿðäÿ íàõûð÷û, íþêÿð. Àøûã ßëÿñýÿð. 

Ùàâàëû êèìè – àüëû áàøûíäàí îéíàìûø 

êèìè, äÿëè êèìè. Õàí ùàâàëû êèìè áó îòàãäàí 

î îòàüà ãà÷ûð, .. ñàíêè êèìäÿíñÿ ýèçëÿíìÿê 

èñòÿéèðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Ãûçüûí, ãûçìûø, 

ùàðûí. Õîñðîâäàí áàøãà, ùå÷ êÿñ áó ùàâàëû 

àòà ñÿìò äöøÿ áèëìèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Éàõøû ùàâàñû îëàí; ñÿôàëû. Ùàâàëû ñàùèë. 

Ùàâàëû ÷ÿìÿíëèê. 

ÙÀÂÀÑÛÇ ñèô. âÿ çÿðô Ùàâàñû îëìàéàí âÿ 

éà ïèñ îëàí; áîüàíàã. Ùàâàñûç îòàã. – Ãàëäûëàð 

îíóí äà ëàï àëò ãàòûíäà; Èøûãñûç, ùàâàñûç, 

ãûôûë àëòûíäà. Ù.Ê.Ñàíûëû. Äîüìà ÿìèíèí 

åâè Ñÿìÿäÿ ýöíÿøñèç, ùàâàñûç áèð çèíäàí êèìè 

ýþðöíöðäö. È.Ùöñåéíîâ. 

ÙÀÂÀÒßÌÈÇËßÉßÍ, ÙÀÂÀÒßÌÈÇËß- 

ÉÈÚÈ èñ. Îòàüûí âÿ ñ. ùàâàñûíû òÿìèçëÿéÿí 

335

ÙÀÂÀÉÛ 

úèùàç, ãóðüó; âåíòèëéàòîð. Ùàâàòÿìèçëÿéÿíè 

ãóðàøäûðìàã. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ùàâàòÿìèçëÿéÿí 

âåíòèëéàñèéà ãóðüóëàðû. 

ÙÀÂÀÉÛ [ÿð.] 1. çÿðô Èøëÿìÿäÿí, çÿùìÿò 

÷ÿêìÿäÿí, çÿùìÿòñèç. Äöøöíäöì, ÿí íÿùàéÿò 

øàèð ãÿëáèìÿ äàìäû; Ñöôðÿñèíäÿ ùàâàéû 

÷þðÿê éåéÿíëÿðè âàðäû. Ñ.Ðöñòÿì. 

2. çÿðô Áîø éåðÿ, ÿáÿñ, íàùàã, ùÿäÿð. Ùàâàéû 

àõìàñûí íÿ ñó, íÿ êöëÿê; Òàðëàäà áèð 

ãîçà ãàëìàñûí ýÿðÿê! Ñ.Âóðüóí. Ãîé ùÿð áèð 

ÿñýÿðèìèç ÷îõ áþéöê âÿ ìöãÿääÿñ èø ö÷öí 

âóðóøäóüóíó áèëñèí, áèð ýöëëÿíè áåëÿ ùàâàéû 

àòìàñûí. Ìèð Úÿëàë. 

3. ñèô. Áîø, ôàéäàñûç, äÿéÿðñèç, ìÿíàñûç, 

ÿñàññûç. Ùàâàéû ñþùáÿò. – [Øàìàìà Úàäó:] 

Áàøûíà äþíöì, åëÿ áèëèðñÿí, ìÿí ñÿíÿ ùàâàéû 

ñþç äåéèðÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ãóëó:] Ãóëó ùå÷ 

âàõò ùàâàéû ñþç äàíûøìàìûøäûð. È.ßôÿíäèéåâ. 

4. çÿðô Ïóëñóç, ìÿúúàíè, ãàðøûëûãñûç. Ùàâàéû 

êå÷èðìÿäè áèð ñààòû, áèð àíû; Íèçàìè Ýÿíúÿâèíèí 

“Ëåéëè-Ìÿúíóí” äàñòàíû; Îíó âÿúäÿ 

ýÿòèðäè... Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÙÀÂÀÉÛÉÅÉßÍ èñ. Þçö èøëÿìÿéèá þçýÿíèí, 

éà þçýÿëÿðèí ùåñàáûíà éàøàéàí àäàì; 

ìöôòÿõîð, òöôåéëè. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ãóøóí 

îõóìàüûíà øÿùÿðèí àëâåð÷è, áàããàë, òàúèð, äÿëëàë 

êèìè ùàâàéûéåéÿí áîøáîüàçëàðû òîïëàíûðäû. 


ÙÀÂÈ ñèô. [ÿð.] êèò. ßùàòÿ åäÿí, ãàâðàéàí, 

åùòèâà åäÿí, è÷èíÿ àëàí, àèä îëàí, øàìèë îëàí. 

..[Úÿííÿòÿëè] ö÷-äþðä ôÿðäè ùàâè áèð áÿíçÿòìÿ 

éàçûá, íå÷ÿ ãÿçåò èäàðÿñèíÿ ýþíäÿðèá, ÷àï åëÿìÿéèáëÿð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ñàðûêþéíÿê éàõøû 

áèð ãàäûí èäè. Áèð ãàäûíäà áóëóíìàñû ëàçûì 

ýÿëÿí áöòöí ìÿçèééÿòëÿðè ùàâè èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÙÀÂËÀÌÀ “Ùàâëàìàã”äàí ô.èñ. Òÿçÿäÿí 

áèð êþïÿéèí ùàâëàìàñû îíó äèêñèíäèðäè. 


ÙÀÂËÀÌÀÃ ô. Ùàâ-ùàâ åòìÿê, ùöðìÿê. 

Î, ýþçëÿðè ãûçìûø ùàëäà èðÿëè éåðèäè âÿ ãîúà 

÷îáàí èòè ñÿñèíÿ îõøàéàí ýóð ñÿñè èëÿ ùàâëàìàüà 

áàøëàäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÙÀÉ òÿãë. 1. ×àüûðûøà úàâàá. Ùàé âåðìÿê 

– ÷àüûðûøà úàâàá âåðìÿê, ñÿñÿ ñÿñ âåðìÿê. 

Íÿ ãÿäÿð ÷àüûðäûìñà, ùàé âåðìÿäè. 

Àäàì ÷àüûðàíäà ùàé âåðÿð. – Äèðèéÿ ùàé âåðìÿç, 

þëöéÿ ïàé. (Àòà. ñþçö). Êö÷ÿäÿí àúûãëû áèð 

ñÿñ åøèäèëäè:– Ãûðûëìàìûøñûíûç êè, ùàé íèéÿ âåðìèðñèíèç 

À÷ ãàïûíû.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

336 

ÙÀÉ 

2. Ñÿñ-êöé, ùàé-êöé, ãàðìàãàðûøûãëûã. 

Ùàé áàñìàã – ùöðÿðÿê ñÿñ-êöé ãîïàðìàã, 

ñÿñ-êöé ñàëìàã. [Ñàëìàí èëÿ Ìàéà] 

àëà÷ûãëàðûí ýöíåéèíÿ ÷ûõàí êèìè àüûëëàðûí 

éàíûíäàí èêè èðè êþïÿê ùàé áàñûá áó òÿðÿôÿ 

úóìäó. Ì.Èáðàùèìîâ. Ùàé ãîïìàã – áàõ 

ùàé äöøìÿê. Ùàé äöøìÿê – ùàé-êöé äöøìÿê, 

ýóðóëòó-ïàòûðòû äöøìÿê, ùàé ãîïìàã. 

[ßìèðàñëàí áàáà äåäè:] Èíäèêè êèìè éàäûìäàäûð, 

ùàé äöøäö. Áèç äÿ äÿñòÿ èëÿ éûüûëûá ýåòäèê... 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Âåðäèéåâ .. ãîíóì-ãîíøóéà ùàé 

äöøìÿìÿê ö÷öí áèð àç àñòà äàíûøäû. Ìèð Úÿëàë. 

Ùàé ñàëìàã – ùàé-êöé ãîïàðìàã, ýóðóëòóïàòûðòû 

ãîïàðìàã, êöé ñàëìàã. Ìÿëÿê áèëèðäè 

êè, èñòÿäèéèíè âåðìÿñÿ [óøàã] ùàé ñàëûá áàüûðàúàã. 

Ì.Èáðàùèìîâ. [Óøàãëàð] áèð-áèðè èëÿ 

þòöøÿðÿê ùàé ñàëûá öçöð, ãàáàðûá ýÿëÿí äàëüàíû 

ãóúàãëàéûð(ëàð). Ìèð Úÿëàë. Ùàé âóðìàã 

– ãûøãûðìàã, áàüûðìàã, ÷ûüûðìàã. Ùàé 

âóðäóì, ãûé âóðäóì, ýÿòèðìÿç øèêàð; Òÿðëàí 

áàõòûì ñàðà äþíäö, íÿ äþíäö! Àøûã ßëÿñýÿð. 

Úàâàáñûç ãàëìàìûø ùÿëÿ ñóàëûì! Ùàé âóðóð, 

ãûé âóðóð òÿðëàí õÿéàëûì! Ñ.Âóðüóí. 

3. Ùàéûíäà øÿêëèíäÿ – ãåéäèíäÿ, ôèêðèíäÿ. 

Êå÷è úàí ùàéûíäà, ãÿññàá ïèé ùàéûíäà. (Ìÿñÿë). 

Ñàëìàí èñÿ þç úàíûíûí ùàéûíäà èäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ßúÿë ýåòäè, òÿð ýÿëäè; Òÿðäÿí äÿðäè-ñÿð 

ýÿëäè; Ìÿí ãÿðèáëèê ùàéûíäà; Áèð äÿ áÿäõÿáÿð 

ýÿëäè. (Áàéàòû). 

◊ Ùàéà áÿíä îëìàã – áèð èøè ýþðìÿê ö÷öí 

áÿùàíÿ, ñÿáÿá àðàìàã, ôöðñÿò ýþçëÿìÿê. Áóíóíëà 

äà, áèð ùàéà áÿíä èìèøëÿð êèìè áàéàãäàí 

ñóñìàãäà îëàíëàðûí äèëèíäÿí ãûôûë ýþòöðöëäö. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Ùàéà éåòìÿê – èìäàäûíà 

÷àòìàã, ùàðàéûíà éåòìÿê (ýÿëìÿê, 

÷àòìàã). Ùàéûíà ãàëìàã – ãåéäèíÿ ãàëìàã, 

ãàéüûñûíû ÷ÿêìÿê, ãàéüûñûíäà îëìàã, ôèêðèíè 

÷ÿêìÿê; ùàããûíäà äöøöíöá òÿäáèð ýþðìÿê. 

[Ìîëëà:] Ñÿíèí êèìè êèøèñèíèí ùàéûíà ãàëìàéàí 

àðâàääàí úàíûì ãóðòàðñûí. “Ì.Í.ëÿòèô.” 

Ìÿí íÿ ùàéäàéàì, ñÿí íÿ ùàéäà(ñàí), î 

íÿ ùàéäà(äûð) – ìÿí íÿéèí ãåéäèíè ÷ÿêèðÿì, 

ñÿí íÿéèí ãåéäèíè ÷ÿêèðñÿí, î íÿéèí 

ãåéäèíè ÷ÿêèð; ìÿí íÿ ôèêèðëÿøèðÿì, ñÿí íÿ 

ôèêèðëÿøèðñÿí, î íÿ ôèêèðëÿøèð. [Ìÿøÿäè Àüàáàíû 

Ôÿðÿúóëëàéà:] Àëà, ÷ÿê, ìÿí íÿ ùàéäàéàì, 

ñÿí íÿ ùàéäàñàí. Ì.ßëèéåâ. [Ìÿñìÿ:] 

Ãûçûì, áàøûíà ùàâà ýÿëèá, íÿäè, ìÿí íÿ ùàéäàéàì, 

ñÿí íÿ ùàéäàñàí. Ìèð Úÿëàë.

ÙÀÉÀÍ 

ÙÀÉÃÛÐÒÛ 

ÙÀÉÀÍ 1 ÿâÿç. Ùàíñû òÿðÿô, ùàðà, ùàíñû 

ñÿìò. [Ñóëòàí áÿé:] Ìÿðäèìàçàð îüëó ìÿðäèìàçàð, 

ùàéàíäàí ýÿëäè èñÿ áöòöí èøè êîðëàäû. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Íàìóñó, ãåéðÿòè ùàéàíà 

àòäûí; Äöç ÷ûõìàäûí åòèáàðà, ýÿëìÿäèí. Àøûã 

Øÿìøèð. 

ÙÀÉÀÍ 2 èñ. äàí. Êþìÿê, êþìÿê÷è, àðõà, 

ùèìàéÿ÷è, ùàâàäàð. Òåëëèíèí ôèêðèíÿ ýÿëäè êè, 

ýåäèá ßúÿá õàëàíû þçöíÿ ùàéàí ÷àüûðñûí. 

Ñ.Ùöñåéí. Ýÿùè ðÿãèáÿ ñàëûð ìåéëèíè, ýàù àøèãèíÿ; 

Ùàéàí ýÿëèð – ÿñèð îë áèâÿôà, êöëÿê êèìèäèð. 

ß.Âàùèä. Ùàéàí îëìàã (äóðìàã) – 

ìöäàôèÿ åòìÿê, àðõà äóðìàã, ùàâàäàðëûã 

åòìÿê, ùèìàéÿ åòìÿê, ùèìàéÿ÷èëèê åòìÿê. 

[Õÿëèë ×èìíàçà:] ..Èíäè ýÿðÿê áèç áèð-áèðèìèçÿ 

ùàéàí îëàã. Ì.Ùöñåéí. [Ðåéùàí ßçèçÿ:] 

Ýÿðÿê ñÿí [Àçÿðäÿí] àéðûëìàéàéäûí, éàõûíäà 

ãàëûá îíà ùàéàí îëàéäûí. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÙÀÉÄÛ íèäà. Áèð éåðÿ ýåòìÿê, éàõóä áèð 

èøÿ áàøëàìàã ö÷öí ÷àüûðûø âÿ éà ÿìð ìÿíàñûíäà 

èøëÿäèëèð. Ùàéäû, èøÿ áàøëàéûí! Ùàéäû, 

èðÿëè! Ùàéäû, åâÿ! – Áèð ãóëàã âåð: î ùàðàéäû, 

ùàéäû, íÿðÿäè... Äàø äèëèíè àíëàìàçñàí, åé 

äàø ìöùÿíäèñ! Ì.Àðàç. 

ÙÀÉ-ÙÀÐÀÉ, ÙÀÉ-ÙÓÉ áàõ ùàé-êöé 

1-úè ìÿíàäà. Îáàéà ñÿñ äöøäö. Óøàãëàðûí 

ùàé-ùàðàéû áèð-áèðèíÿ ãàðûøäû. Á.Áàéðàìîâ. 

Ùàé-ùàðàé ñàëìàã – áàõ ùàé-êöé ñàëìàã.– 

Óñòà! – Óñòà! Òóôàí ýÿëäè! – äåéÿ øàýèðäëÿð; 

×àõíàøàðàã ìÿäÿí áîéó ùàé-ùàðàé 

ñàëäû. Ñ.Âóðüóí. Äöíéàéà ùàé-ùàðàé ñàëäû 

äÿíèç äÿ; Õÿçÿðèí ÿëâèäà ñÿñè óúàëäû. Í.Õÿçðè. 

ÙÀÉ-ÙÀÉ èñ. 1. äàí. Òàá, òàãÿò, ãöââÿò, 

èãòèäàð, ùåé. Ùàé-ùàéû ýåäèá, âàé-âàéû ãàëûá. 

(Ìÿñÿë). 

2. Èíòîíàñèéà èëÿ äåéèëÿðÿê èñòåùçà, ðèøõÿíäëèê 

áèëäèðèð. 

ÙÀÉÕÛÐÛÃ èñ. Áÿëüÿì. 

ÙÀÉÕÛÐÌÀ “Ùàéõûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÉÕÛÐÌÀÃ ô. Áÿëüÿì ýÿòèðìÿê, áÿëüÿì 

òöïöðìÿê, áîüàçûíû àðûòëàìàã. Êÿðáÿëàéû 

Ãóðáàí ÷óáóüó äîëäóðóá àëìûøäû àüçûíà âÿ 

ùÿðäÿí ùàéõûðûá, àüàúûí äèáèíÿ òöïöðöðäö. 


ÙÀÉÛË-ÌÀÉÛË çÿðô äàí. Ùåéðàí, âàëåù. 

Ùàéûë-ìàéûë ãàëìàã – ùåéðàí ãàëìàã, 

ùåéðÿò åòìÿê. Ùàéûë-ìàéûë ãîéìàã – ùåéðàí 

ãîéìàã, ùåéðÿòäÿ ãîéìàã. Ùàéûë-ìàéûë 

îëìàã – ùåéðàí îëìàã, ùåéðÿò åòìÿê. Èáðàùèì, 

ïàäøàùûí ýþçöíÿ ÷îõ õîø ýÿëìèøäè. Äàé 

ëàï ùàéûë-ìàéûë îëìóøäó. (Íàüûë). [Òöêÿçáàí 

õàëà:] Þëìÿìèøëÿð åëÿ äÿ ãÿøÿíýäèðëÿð êè, 

àäàì ùàéûë-ìàéûë îëóð, ùå÷ áèëìèð ùàíñûíûí 

ãîëóíäàí éàïûøñûí.. È.Øûõëû. 

ÙÀÉ-ÊÖÉ 1. èñ. Ñÿñ-êöé, ãûøãûðòû, áàüûðòû, 

ùàé-ùàðàé, ýóðóëòó, ãàëìàãàë, äàâà, ìÿðÿêÿ. 

Áèð ýöí Íÿáè Çÿíýÿçóð ìàùàëûíäà êè÷èê áèð 

êÿíäèí éàíûíäàí êå÷ÿðêÿí ãóëàüûíà ùàé-êöé 

ñÿñè ýÿëèð. “Ãà÷àã Íÿáè”. Éàéëàíûí áàøûíäàí 

ùàé-êöé ñÿñè ýÿëèðäè. Ìèð Úÿëàë. Ùàé-êöé 

ñàëìàã (ãàëäûðìàã) – ãûøãûðìàã, áàüûðìàã, 

ñÿñ-êöé ñàëìàã. Ñÿëèì áþéöê ùàé-êöé ãàëäûðäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. [Öìèä Ìèêàéûëà:] Ñîí 

âàõòëàð [Ñÿôèéàðûí] ùàé-êöé ñàëûá þçöíäÿí 

÷ûõìàñû äà áóíóí öñòöíäÿäèð. Á.Áàéðàìîâ. 

// Ñÿñ-êöé. Àäÿòÿí ëèìàíà éàõûíëàøàí ýÿìèëÿðäÿ 

éàìàí ùàé-êöé îëóð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Ùàé-êöé ñàëìàã – áÿðêäÿí äàíûøìàã, 

ñÿñ-êöé ñàëìàã. Ñàäûãçàäÿ ÿëèíè ãàëäûðûá 

ùàé-êöé ñàëàí ýÿíúëÿðè ñàêèò åòìÿéÿ ÷àëûøäû. 


2. Ùàé-êöéëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ùàé-êöé ñàëàðàã, 

ãûøãûðàðàã, áàüûðàðàã. 

ÙÀÉ-ÊÖÉ×Ö ñèô. Ùå÷ áèð úèääè ñÿáÿá îëìàäàí 

ùàé-êöé ñàëàí, ÷àõíàøìà ñàëàí, âàùèìÿéÿ 

äöøÿí; êöé-êÿëÿê÷è, êöé÷ö. 

ÙÀÉ-ÊÖÉËÖ ñèô. Ùàé-êöé, ñÿñ-ñÿìèð 

îëàí. 

ÙÀÉ-ÊÖÉÑÖÇ çÿðô Ùàé-êöé ñàëìàäàí, 

ñàêèòúÿñèíÿ, ñàêèò, ñÿñÿ ñàëìàäàí. 

ÙÀÉÃÛÐÛÃ èñ. Ãûøãûðûã, áàüûðûã, ùàé-êöé, 

ñÿñ-êöé. Ãàäûí âÿ êèøèëÿðèí ÿë-ÿëÿ òóòóøóá 

éàëëû ýåòìÿëÿðè âÿ ùàéãûðûãëàðû ùÿëÿ äÿ äàüëàðäàí 

÷ÿêèëìÿìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÙÀÉÃÛÐÛØÌÀ “Ùàéãûðûøìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÉÃÛÐÛØÌÀÃ ãàðø. Ñÿñ-ñÿñÿ âåðèá ãûøãûðìàã, 

áàüûðìàã, ãûøãûðûøìàã. Óøàãëàð ùàéãûðûøûðäûëàð. 

ÙÀÉÃÛÐÌÀ “Ùàéãûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÉÃÛÐÌÀÃ ô. Ãûøãûðìàã, áàüûðìàã, 

ùàé ñàëìàã. Ùàéãûðûá ìåéäàíäà à÷ñàì ãîëãàíàò; 

Ãàðû äöøìàí ãàáàüûìäà îëàð ìàò. 

“Êîðîüëó”. Ìÿí ÿçèëÿí áèð ñèíôèí ùàéãûðàí; 

Ùàã áàüûðàí ñÿäàñûíäàí éàðàíäûì. Ì.Ìöøôèã. 

ÙÀÉÃÛÐÒÛ èñ. ×ûüûðòû, áàüûðòû, ãûøãûðûã, 

ùàé-êöé. Áó ìåøÿëèêäÿ ÷àéëàð àõûð, ÷åøìÿëÿð 

ãàéíàéûð, âÿùøè ùåéâàíëàðûí ùàéãûðòûñû 

åøèäèëèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

337

ÙÀÉËÀÌÀ 

ÙÀÉËÀÌÀ “Ùàéëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÉËÀÌÀÃ ô. Ñÿñëÿìÿê, ÷àüûðìàã. Ãàïûíû 

äþéäöê, à÷àí îëìàäû. Ùàéëàäûã, úàâàá 

÷ûõìàäû. Ú.Úàááàðëû. Ñóðõàé àòûíû Ãóëóíóí 

÷ÿïÿðè éàíûíà ñöðäö âÿ óúàäàí ùàéëàäû: – 

Ãóëó, àé Ãóëó! Ì.Èáðàùèìîâ. // Ùåéâàíëàðû 

ñÿñëÿéèá ÷àüûðìàã. Áó ñþùáÿòäÿí Úÿáèø ïÿðò 

îëóá àòëàðûíû ùàéëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ñàðáàí ùÿéÿúàíëà 

äÿâÿëÿðè ùàéëàéûð.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙÀÉËÀØÌÀ “Ùàéëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÉËÀØÌÀÃ ãàðø. Áèðè-áèðèíè ñÿñëÿìÿê, 

÷àüûðìàã. 

ÙÀÉËÀÇ èñ. Âàõòûíû áîø-áîøóíà, ñÿìÿðÿñèç 

êå÷èðÿí àäàì, èøÿ ÷ûõìàéàí, èøëÿìÿéè 

ñåâìÿéÿí àäàì; òÿíáÿë, õåéèðñèç àäàì. 

[Úàìààò:] Àë÷àã, ùàéëàç! Ù.Úàâèä. 

ÙÀÉËÀÇËÛÃ èñ. Ùàéëàç àäàìûí õàñèééÿòè. 

ÙÀÉËÛ-ÊÖÉËÖ áàõ ùàé-êöéëö. Äÿëè äàü 

íÿ ãÿäÿð ùàéëû-êöéëö, íÿ ãÿäÿð âàùèìÿëèãîðõóëó 

îëñà äà .. ùÿð äàüäàí äàùà ìÿôòóíåäèúè 

ýÿëèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÙÀÇÛÐ ñèô. âÿ çÿðô [ÿð.] 1. Áèð èøè èúðà åòìÿê 

ö÷öí ëàçûì îëàí ùÿð øåéè îëàí; àìàäÿ. 

Ìÿí ùàçûðàì, ýåäÿ áèëÿðèê. Éîëà äöøìÿéÿ ùÿëÿ 

ùàçûð äåéèë. ×ûõûøà ùàçûð îëìàã. – Ãàïûíûí 

àüçûíäà íþêÿð Âÿëè ùàçûð äóðóáäóð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Ãàíàäûí öñòöíäÿ î ìåùðèáàíûì; Óçàíûá 

äåéèð êè: “Ìÿí ùàçûðàì, ñöð”. Ì.Ðàùèì. 

2. Áèð èøè ýþðìÿéÿ ðàçû îëàí, ùÿâÿñ, ìåéèë 

ýþñòÿðÿí. Î áèçèìëÿ ýåòìÿéÿ ùàçûðäûð. Ñèçè 

ñààòëàðëà äèíëÿìÿéÿ ùàçûðàì. – Çåéíàë Øÿðèôçàäÿíèí 

ýþñòÿðÿúÿéè éîë èëÿ ýåòìÿéÿ ùàçûð èäè. 

Ñ.Ùöñåéí. ×àðïûøìàüà áèç ùàçûð; Éåðëÿðëÿ, 

ôÿëÿêëÿðëÿ. À.Øàèã. 

3. Ùàçûðëàíìûø; èøëÿíìÿéÿ, èñòèôàäÿéÿ éàðàð 

âÿçèééÿòäÿ îëàí. Íàùàð ùàçûðäûð. Ìàøûí 

ùàçûðäûð, áèçè ýþçëÿéèð. – Ñòîëóí öñòöíäÿ íÿ 

êè ëàçûì èäè, ùàìûñû ùàçûð îëìóøäó. Í.Íÿðèìàíîâ. 

Áèð àç êå÷ìÿäÿí ÷àé ùàçûð îëäó. 

ß.Âÿëèéåâ. // Òèêèëìèø âÿ éà ùàçûðëàíìûø 

ùàëäà ñàòûëàí (ñèôàðèøëè çèääè). Ùàçûð ïàëòàð. 

Ùàçûð àéàããàáû. Ùàçûð øàëâàð. // Ãàáàãúàäàí 

äöøöíöëìöø, ãàáàãúàäàí ôèêèðäÿ òóòóëìóø, 

ùàçûðëàíìûø (ñþç, úàâàá âÿ ñ. ùàããûíäà). Ùàçûð 

úàâàá. Ùàçûð èáàðÿëÿð. // Ùàçûðëàíìûø, éåòèøäèðèëìèø, 

þéðÿäèëìèø, òÿëèì êå÷ìèø. Ùàçûð 

ìöòÿõÿññèñ. – [ßùìÿä Ñàëìàíà:] Îõóìàëûéûã.. 

Ñîíðà áèð ìöääÿò êå÷ìèø, ùàçûð êàäðûìûç äà 

îëàð, êè÷èê áèð òÿøêèëàò éàïàðûã. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

338 

ÙÀÇÛÐÚÀÂÀÁËÛÃ 

4. Ñþùáÿòè ýåäÿí éåðäÿ îëàí, øÿõñÿí îðàäà 

èøòèðàê åäÿí (ãàèá çèääè). 

5. Èíäè êè, ìàäàì êè, ëàï éåðèíäÿ. Ùàçûð 

ýÿëìèñÿí, áó èøè äÿ ýþð. Ùàçûð éàçûðñàí, áó 

ñþçëÿðè äÿ ÿëàâÿ åò. 

6. Ùàçûðäà øÿêëèíäÿ çÿðô – èíäè, áó ñààò, 

èíäèëèêäÿ, èíäèêè ùàëäà. Ùàçûðäà Àòàáÿé 

ìÿìëÿêÿòëÿðèíèí áèð òÿê ìöòòÿôèãè âÿ äîñòó 

éîõäóð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. È÷ÿðèøÿùÿðèí ùàçûðäà 

áåø äàðâàçàñû âàðñà äà, êå÷ìèøäÿ áóíëàð 

äþðä èìèø. Ù.Ñàðàáñêè. 

◊ Ùàçûðà ãîíìàã – áàøãàëàðûíûí ÿìÿéè 

èëÿ ìåéäàíà ýÿëìèø áèð øåéÿ øÿðèê ÷ûõìàã. 

Ùàçûðà íàçèð – áàøãàëàðûíûí ÿìÿéè èëÿ ìåéäàíà 

ýÿòèðèëìèø áèð øåéÿ øÿðèê ÷ûõìàã èñòÿéÿí 

âÿ éà øÿðèê ÷ûõàí àäàì ùàããûíäà. Ùàçûðà 

(ùàçûðûíà) íàçèð îëìàã – áàõ ùàçûðà ãîíìàã. 

[Àòà:] Ìöôòÿ ÷þðÿéè ñÿí éåéèðñÿí, ùàçûðûíà 

íàçèð îëìóñàí. ß.Âÿëèéåâ. Ùàçûð îë! 

ùÿðá. – ùàçûðîëìà êîìàíäàñû. Áàéðàãäàðëàðûí 

äàëûíúà ýåäÿí øåéïóð÷óëàð ãîøóíà 

“Ùàçûð îë!” – èøàðÿñè âåðèíúÿ, ãûðõ ìèí ãûëûíú 

áèð êÿðÿ ãûíûíäàí ÷ûõäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙÀÇÛÐ-ÀÌÀÄß áàõ ùàçûð 1-úè ìÿíàäà. 

Ùàçûð-àìàäÿ äóðìàã. 

ÙÀÇÛÐÚÀÂÀÁ ñèô. [ÿð. ùàçèð âÿ ôàðñ. úÿâàá] 

Áàøãàñûíûí ñþçöíÿ âÿ éà ñóàëûíà äÿðùàë 

ìöíàñèá úàâàá òàïûá ñþéëÿéÿ áèëÿí, ñþç 

àëòûíäà ãàëìàéàí. Ùàçûðúàâàá àäàì. – [Çåéíÿá 

õàíûì] ùÿìèøÿ ùàçûðúàâàá, ñþçö öçÿ äèê 

ñþéëÿéÿí èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ìÿììÿäÿëè:] 

Ìÿíèì ãàðäàøûì Ìÿììÿäúÿôÿð ÷îõ ùàçûðúàâàáäûð. 


ÙÀÇÛÐÚÀÂÀÁËÛÃ 1. èñ. Ùàçûðúàâàá àäàìûí 

ùàë âÿ êåéôèééÿòè; ùàçûðúàâàá îëìà, ñþç 

àëòûíäà ãàëìàìà. Îíóí ùàçûðúàâàáëûüû ùàìûíû 

âàëåù åäèð. – [Ìÿäèíÿíèí] ìåùðèáàíëûüû, 

çàðàôàòû, ãîíàãñåâÿðëèéè, ùàçûðúàâàáëûüû Âàãèôè 

ìÿôòóí åäèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ãûçûí áó 

ùàçûðúàâàáëûüû Àñëàíû ñåâèíäèðäè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

2. Ùàçûðúàâàáëûãëà øÿêëèíäÿ çÿðô – áèðèíèí 

ñþçöíÿ âÿ éà ñóàëûíà äÿðùàë ìöíàñèá úàâàá 

âåðÿðÿê, ñþç àëòûíäà ãàëìàéàðàã. Ñèðàò áó 

ñóàëû ýþçëÿéèðìèø êèìè, ùàçûðúàâàáëûãëà, áèð 

àç äà þòêÿì äåäè.. ß.ßáöëùÿñÿí. Ñÿíóáÿð ÷ÿòèí 

ñóàëûí úàâàáûíû àñàíëûãëà òàïìûø àäàìëàðûí 

þçöíäÿíðàçû ÿäàñû èëÿ ñàêèòúÿ, ùàçûðúàâàáëûãëà 

.. [äåäè] Á.Áàéðàìîâ.

ÙÀÇÛÐÊÛ 

ÙÀÇÛÐÊÛ ñèô. Êå÷ìèøäÿ âÿ ýÿëÿúÿêäÿ äåéèë, 

èíäè, ùàçûðäà îëàí; èíäèêè. Ùàçûðêû çàìàí. 

Ùàçûðêû âÿçèééÿò. Êÿíäèí ùàçûðêû ìÿíçÿðÿñè. – 

[Ãûçûë Àðñëàí:] Ñÿíÿ ÷îõ ýþçÿëúÿ ìÿëóìäóð êè, 

ùàçûðêû ùþêìäàðëûã àòàìûç Åëäÿíèçèí ãûëûíúû 

âÿ ðÿùìÿòëèê àíàìûç Òöðêàí õàòóíóí òÿäáèðëÿðè 

ñàéÿñèíäÿ äöçÿëìèøäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙÀÇÛÐËÀÌÀ “Ùàçûðëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÇÛÐËÀÌÀÃ ô. 1. Èøëÿòìÿê âÿ éà èñòèôàäÿ 

ö÷öí éàðàðëû ùàëà ñàëìàã, ùàçûð åòìÿê. 

Àâòîìàøûíû éîëà ùàçûðëàìàã. Âàííàíû ùàçûðëàìàã. 

Éîðüàí-äþøÿéè ùàçûðëàìàã. – Ìÿëÿê 

ïåíèñèëëèí èéíÿñèíè âóðàðàã áàíêàëàðû ùàçûðëàéûðäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Øàùìàð éîëà äöøìÿê 

ö÷öí éåíèäÿí ùàçûðëàäûüû ÷àìàäàíû äà ýþòöðöá 

áàáàñûíûí éàíûíà êå÷äè. Á.Áàéðàìîâ. 

// Ùÿð ùàíñû ìÿãñÿä ö÷öí þéðÿòìÿê, ëàçûìè 

áèëèê âåðìÿê, òÿëèì åòìÿê. Êàäð ùàçûðëàìàã. 

Ìöòÿõÿññèñëÿð ùàçûðëàìàã. Óøàüû áèðèíúè ñèíôÿ 

ùàçûðëàìàã. – Èíäè äÿ äèø ùÿêèìëÿðè ùàçûðëàìàã 

ö÷öí òåõíèêóì äöçÿëäèðëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ìöÿëëèì îëìàã áèð çþâã èñÿ ìöÿëëèì 

ùàçûðëàìàã ìèí áèð çþâãäöð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Áèð øåéè éåðèíÿ éåòèðìÿê, ùÿéàòà êå÷èðìÿê 

öçÿðèíäÿ ÷àëûøìàã, ÿëëÿøìÿê. Ðîëóíó 

ùàçûðëàìàã. Òàìàøà ùàçûðëàìàã. Ëàéèùÿ ùàçûðëàìàã. 

3. Õþðÿê âÿ ñ. áèøìèø áèøèðìÿê, áèøìèø 

ùàçûð åòìÿê. Õþðÿê ùàçûðëàìàã. Ãÿëéàíàëòû 

ùàçûðëàìàã. Óøàã ö÷öí ñöäëöñûéûã ùàçûðëàìàã. 

– Ìöøýöíàç ÷àéû äÿìÿ ãîéóá ìÿòáÿõäÿ 

ßíâÿð ö÷öí õþðÿê ùàçûðëàéûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

// ×àé ãîéìàã. Ýöëñÿíÿì àðâàä ñÿùÿð òåçäÿí 

ãàëõûá ñîáàíû ãàëàìûø âÿ îüëó ö÷öí ÷àé 

ùàçûðëàìûøäû. Ì.Ùöñåéí. // Ñöôðÿ ñàëìàã, éåìÿê-è÷ìÿê 

ö÷öí ëàçûì îëàí ùÿð øåéè ñöôðÿ 

öçÿðèíÿ ãîéìàã. Ñöôðÿíè äÿ íÿ çàìàíäûð; 

ùàçûðëàìûø åâäÿ íÿíÿ. Ì.Äèëáàçè. 

4. Ñîíðàäàí èøëÿòìÿê ö÷öí òÿäàðöê åòìÿê, 

åùòèéàòûíû ýþðìÿê, ùàçûð åòìÿê. Ùåéâàíëàð 

ö÷öí éåì ùàçûðëàìàã. Ãûøà îäóí ùàçûðëàìàã. 

– [Ìåùðèáàí] ..Çåéíàëûí ñåâäèéè è÷êèíè 

áàçàðäàí àëäûðûá ùàçûðëàð âÿ ñöôðÿéÿ ýÿòèðÿðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. Óøàã ãÿëÿì âÿ ìöðÿêêÿá-êàüûç 

ùàçûðëàéûá íÿ éàçàúàüûíû ýþçëÿäè. ß.Âÿëèéåâ. 

5. Áèð èø ýþðìÿê íèééÿòèíäÿ îëìàã, áèð øåé 

åòìÿéÿ ùàçûðëàøìàã, áèð øåé ãóðìàã. Ùèéëÿ 

ùàçûðëàìàã. Òÿëÿ ùàçûðëàìàã. 

ÙÀÇÛÐËÀØÌÀ 

6. Ãàéûðìàã, äöçÿëòìÿê. Äÿðìàí ùàçûðëàìàã. 

Ìåòàëäàí äåòàëëàð ùàçûðëàìàã. Ôàáðèê 

öñóëó èëÿ ìÿìóëàò ùàçûðëàìàã. – [Òàïäûã] 

èêè ýöí ÿëëÿøäè. Àíúàã øàíàíûí áàðìàãëàðûíû 

ùàçûðëàéà áèëäè. ß.Âÿëèéåâ. Àñëàí âÿ éîëäàøëàðûíûí 

ùàçûðëàäûüû ìàêåò îðàäà èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

7. Ãàáàãúàäàí äöøöíöá éàçìàã, òÿðòèá åòìÿê, 

ùàçûð åòìÿê. ßðèçÿ ùàçûðëàìàã. Ðÿèñèí 

àäûíà ìÿêòóá ùàçûðëàìàã. // Ãàáàãúàäàí äöøöíöá 

íÿçÿðäÿ òóòìàã, ùàçûð åòìÿê, éàääà 

ñàõëàìàã. Úàâàá ùàçûðëàìàã. – Åëÿ áèë Çåéíàë 

úàâàáûíû ãàáàãúàäàí ùàçûðëàìûøäû. 


8. Îëìóø âÿ éà ýþçëÿíèëÿí àúû áèð ùàäèñÿ 

õÿáÿðèíè äÿðê åòìÿê ö÷öí áèðèíäÿ ãàáàãúàäàí 

ìöâàôèã ÿùâàë-ðóùèééÿ éàðàòìàã. 

ÙÀÇÛÐËÀÍÌÀ “Ùàçûðëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÇÛÐËÀÍÌÀÃ 1. “Ùàçûðëàìàã”äàí 

ìÿúù. Ïàòðîíëàð éîõëàíûëäû, ãóìáàðàëàð, ïóëåìéîòëàð 

ùàçûðëàíäû. ß.Âÿëèéåâ. // Ùàçûðëûã 

èøëÿðè àïàðûëìàã. Áàéðàìà ùàçûðëàíìàã. Ãîíàãëàðû 

ãàðøûëàìàüà ùàçûðëàíìàã. – Ùÿëÿ 

Íîâðóçà âÿ ÷ÿðøÿíáÿëÿðÿ ùàçûðëàíìàã äàùà 

äà áþéöê áèð ìàðàã òÿøêèë åäÿðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. ô. Ùàçûð îëìàã, þçöíö ùàçûðëàìàã, ùàçûðëàøìàã. 

Áàéðàìà ùàçûðëàíìàã. – Âàõò êå÷ìèøäè, 

÷àé÷û, äöêàíûíûí ãàïûëàðûíû è÷ÿðèäÿí 

áàüëàéûá éàòìàüà ùàçûðëàíûðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

Ìÿùÿððÿì úàâàá âåðìÿê ö÷öí ùàçûðëàíäû. 


3. ìÿúù. Ãàéðûëìàã, äöçÿëäèëìÿê. ßëàâÿ 

÷îõëó åùòèéàò ùèññÿëÿðè ùàçûðëàíäû. – Áó ùèññÿëÿð 

ùàçûðëàíäûãúà áèð-áèðèíèí àðäûíúà çàâîäà 

ýþíäÿðèëèðäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÙÀÇÛÐËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Ùàçûðëàøäûðûëìàã”- 


ÙÀÇÛÐËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. Ùàçûð åäèëìÿê, 

ùàçûð ùàëà ñàëûíìàã. 

ÙÀÇÛÐËÀØÄÛÐÌÀ “Ùàçûðëàøäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÙÀÇÛÐËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. Ùàçûð åòìÿê, ùàçûð 

ùàëà ñàëìàã. Ìöÿëëèìèì ìÿíÿ ñþéëÿäèéè 

êèìè, ìÿí äÿ îíëàðà úöðáÿúöð ùåêàéÿëÿð ñþéëÿðäèì 

âÿ îíëàðû ýÿëÿúÿê ùÿéàòà ùàçûðëàøäûðìàüà 

÷àëûøàðäûì. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÙÀÇÛÐËÀØÌÀ “Ùàçûðëàøìàã”äàí ô.èñ. 

339

ÙÀÇÛÐËÀØÌÀÃ 

ÙÀÇÛÐËÀØÌÀÃ ô. 1. Áèð èø ýþðìÿê âÿ éà 

áèð éåðÿ ýåòìÿê ö÷öí ùàçûðëûã ýþðìÿê, ùàçûðëàíìàã, 

þçöíö ùàçûð åòìÿê. Éîëà äöøìÿéÿ 

ùàçûðëàøìàã. Êþ÷ìÿéÿ ùàçûðëàøìàã. – ..Áèð 

èñòÿêàí ÷àé è÷èá, áèð òèêÿ ÷þðÿê éåéèá ùàçûðëàøäûì 

åâäÿí ÷ûõìàüà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ãÿùðÿìàí:] Ùÿð èêè òÿðÿô ãÿòè ùöúóìà ùàçûðëàøûðäû. 


2. Îõóéóá þéðÿíìÿê, áèð øåé öçÿðèíäÿ 

èøëÿìÿê, ÷àëûøìàã. Ôèçèêàäàí ùàçûðëàøìàã. 

Ìöùàçèðÿëÿðÿ ùàçûðëàøìàã. Óíèâåðñèòåòÿ ýèðìÿéÿ 

ùàçûðëàøìàã. – Áöòöí ãðóï áèð íå÷ÿ áðèãàäàéà 

áþëöíöð, áðèãàäàíûí ðÿùáÿðëèéè èëÿ 

äÿðñÿ ùàçûðëàøûðäû. Ìèð Úÿëàë. [Èêðàì] êÿíäÿ 

ýåòìÿñÿéäè äîñòó Ìÿììÿä îíóí éàíûíà ýÿëÿúÿê, 

ôèçèêàäàí èìòàùàí âåðìÿê ö÷öí îõóéóá 

éàõøû ùàçûðëàøàúàãäûëàð. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÙÀÇÛÐËÀÒÌÀ “Ùàçûðëàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÀÇÛÐËÀÒÌÀÃ èúá. Ùàçûð åòäèðìÿê. 

Òèêèíòè ìàòåðèàëëàðû ùàçûðëàòìàã. Ãûø ö÷öí 

éåì ùàçûðëàòìàã. 

ÙÀÇÛÐËÛÃ èñ. 1. Áèð èø ýþðìÿê ö÷öí ùàçûðëàøìà, 

ùàçûð îëìà. Éàç ÿêèíèíÿ ùàçûðëûã. – 

[Úåéðàíûí] ôèêðèíÿ ýÿëèð êè, [Åëäàð] áÿçè ùàçûðëûãëàð 

ö÷öí åâÿ ýåòìèøäèð. Ñ.Ùöñåéí. Åùòèéàò 

õàëà áöòöí ýåúÿíè îüëó èëÿ, îíóí ñÿôÿð ùàçûðëûüû 

èëÿ ìÿøüóë îëäó. Ìèð Úÿëàë. Ùàçûðëûã 

àïàðìàã – áàõ ùàçûðëûã ýþðìÿê. 

[Àòàáÿé:] Ñàáàùäàí áàøëàéàðàã îðäóíóí ùÿðÿêÿòè 

ö÷öí ùàçûðëûã àïàðìàëûñûíûç. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ùàçûðëûã ýþðìÿê – áèð èø ö÷öí ëàçûìè 

òÿäàðöêëÿð ýþðìÿê. Éîëà ùàçûðëûã ýþðìÿê. 

Áàéðàìà ùàçûðëûã ýþðìÿê. – Êîð ïàäøàù áèð 

ýöí âÿçèð-âÿêèëèíè ÷àüûðûá, ÿìð åëÿäè êè, ùàçûðëûã 

ýþðñöíëÿð. (Íàüûë). [Çàùèäîüëó] øîôåð 

Áàüäàäû ÷àüûðûá ñÿôÿð ö÷öí ùàçûðëûã ýþðìÿéè 

îíà òàïøûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Ìÿøüÿëÿ, äÿðñ, ìöòàëèÿ ïðîñåñèíäÿ ÿëäÿ 

åäèëÿí áèëèê åùòèéàòû. Èìòàùàíäà ùàçûðëûüûíû 

íöìàéèø åòäèðìÿê. Ùàçûðëûüû îëìàìàã. Ùàçûðëûã 

äÿðÿúÿñè. 

3. Òÿäàðöê åäèëìèø øåé; òÿäàðöê. Òàõûë 

ùàçûðëûüû. Ïàìáûã ùàçûðëûüû. – Íîâðóç þç àòëàðû 

âÿ þçö ö÷öí Úóëôàäàí ùàçûðëûã ýþòöðÿúÿêäè. 


ÙÀÇÛÐËÛÃËÛ ñèô. Ùàçûðëûüû (2-úè ìÿíàäà) 

îëàí. Ùàçûðëûãëû êàäðëàð éåòèøäèðìÿê. Ùàçûðëûãëû 

òÿëÿáÿ. 

340 

ÙÅ× 

ÙÀÇÛÐËÛÃÑÛÇ ñèô. 1. Ùàçûðëûüû (2-úè ìÿíàäà) 

îëìàéàí. Ùàçûðëûãñûç òÿëÿáÿ. – [Ìöðñÿë] 

÷ÿòèí ñóàëëàðà òóòóëàí ùàçûðëûãñûç áèð ìÿêòÿáëè 

âÿçèééÿòè àëìûøäû. Ìèð Úÿëàë. // çÿðô Ãàáàãúàäàí 

ùàçûðëàøìàìûø, ùàçûðëàøìàäàí, ùàçûð 

îëìàäàí. Ùàçûðëûãñûç èìòàùàíà ýèðìÿê. Ùàçûðëûãñûç 

úàâàá âåðìÿê. 

2. Ãàáàãúàäàí ùàçûðëûüû ýþðöëìÿìèø, ãàáàãúàäàí 

ùàçûðëàíìàìûø, ãàáàãúàäàí òÿäáèðëÿðè 

ýþðöëìÿìèø. Ùàçûðëûãñûç èúëàñ. 

ÙÅ “Ù” ùÿðôèíèí âÿ áó ùÿðôëÿ èøàðÿ îëóíàí 


ÙÅÚÀ èñ. [ÿð.] Ñþçäÿ áèð äÿôÿ íÿôÿñ âåðìÿêëÿ 

òÿëÿôôöç îëóíàí ñÿñ âÿ éà ñÿñ áèðëÿøìÿñè. 

Ñþçö ùåúàëàðà àéûðìàã. “Àòàëûã” ñþçöíäÿ 

ö÷ ùåúà âàð: à-òà-ëûã. À÷ûã ùåúà 

ãðàì. – àõûðûíäà ñàìèò îëìàéàí ùåúà. Ãàïàëû 

ùåúà ãðàì. – àõûðûíäà ñàìèò îëàí ùåúà. 

Ùåúà âÿçíè ÿäÿá. – ìöÿééÿí ìèãäàðäà ùåúàéà 

ÿñàñëàíàí øåèð þë÷öñö. Ôÿðã åòñÿ äÿ ÿðóçó 

ùåúàäàí ãÿëÿò-ãÿëÿò; Ùÿð éåðäÿ ýþñòÿðÿð 

þçöíö “ÿùëè-ìÿðèôÿò”. ß.Âàùèä. 

ùåúà-ùåúà çÿðô Ùåúàëàðà àéûðàðàã, ùåúàëàéàðàã, 

ùåúàëàðëà. Ùåúà-ùåúà îõóìàã. 

ÙÅÚÀËÀÌÀ “Ùåúàëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÅÚÀËÀÌÀÃ ô. Ùåúàëàðëà, ùåúàëàðà àéûðàðàã 

îõóìàã; ùþúúÿëÿìÿê. 

ÙÅ× çÿðô [ôàðñ.] 1. Ãÿòèééÿí, ÿñëà, áèëìÿððÿ, 

áöñáöòöí. Áó áàðÿäÿ ùå÷ òÿñÿââöðöì 

éîõäóð. Áó ùàäèñÿäÿí ùå÷ õÿáÿðèì éîõäóð. 

Ùå÷ áàøà äöøìÿäèì êè, íÿ äåéèð. Îíó ùå÷ ñàéàí 

éîõäóð. – [Ìÿøÿäè Èáàä:] Ùå÷ áàøà äöøìöðÿì 

êè, áó íÿ èøäèð Ö.Ùàúûáÿéîâ. Áàáàì 

äåðäè: “Êå÷ÿí ýöíÿ ýöí ÷àòìàç”; Ìÿíèì 

êþíëöì áó ñþçëÿðÿ ùå÷ éàòìàç. Ì.Ìöøôèã. 

2. ÿä. Ñóàë úöìëÿëÿðèíäÿ úöìëÿíèí ñóàë 

ñÿúèééÿñèíè ýöúëÿíäèðìÿê ö÷öí èøëÿäèëèð. 

Ùå÷ õÿáÿðèí âàðìû êè, ìöäèðèìèç õÿñòÿëÿíèá 

Ùå÷ ýþðìöñÿí êè, èëèí áó âàõòûíäà ãàð éàüñûí 

Ùå÷ áåëÿ êöëÿê îëàð – [Ñÿêèíÿ õàíûì:] 

Ýöëñÿáà, ùå÷ áèëèðñÿí êè, ìÿíèì áó áèùÿéà 

ãàðäàøûì àðâàäû áàøûìà íÿ èø ýÿòèðèáäèð 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Íàòèã:] [Ñîíà] ùå÷ ñÿùÿðëÿð 

Õÿçÿðÿ áàõìûñàíìû Á.Áàéðàìîâ. 

3. Èñ. ìÿíàñûíäà. Ùå÷ áèð ãèéìÿòè, äÿéÿðè, 

ùþðìÿòè îëìàéàí àäàì âÿ éà øåé ùàããûíäà. 

Çÿùìÿò ÷ÿêìÿéÿí àäàì ùå÷äèð. Áó îíóí ãàáàüûíäà 

ùå÷äèð. – Óòàíìàçìû Ôöçóëèíèí àäûíû 

÷ÿêÿí, þçö áèð ùå÷êÿí. Ì.Ìöøôèã.

ÙÅ× 

ÙÅ× 

4. Ïó÷ëóã, éîõëóã, ôàíèëèê, þëöì áèëäèðèð. 

Áàðìàüûì áåøäè ìÿíèì; Ýöíëÿðèì êå÷äè ìÿíèì; 

Úÿôà ÷ÿêäèì, éóðä ñàëäûì; Àõûðûì ùå÷äè 

ìÿíèì. (Áàéàòû). [Ðöñòÿì áÿé] áèð íå÷ÿ äÿãèãÿ 

áó ùàëäà äàéàíäû, ôÿðñèç ýþçëÿðèíè áèð 

íþãòÿéÿ äèêäè âÿ éåíÿ ìÿíàñûç éîõëóüà äàëäû. 

Âàðëûã íÿçÿðèíäÿ ùå÷ÿ ÷åâðèëäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

5. Ñóàë úöìëÿëÿðèíäÿ áèð øåéèí, èøèí âàõòèëÿ 

âÿ éà ùàçûðäà îëóá-îëìàäûüûíû, áàø âåðèáâåðìÿäèéèíè, 

åäèëèá-åäèëìÿäèéèíè ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê 

ö÷öí èøëÿíèð. Ùå÷ îâà ýåòìèñÿí 

Ùå÷ õàðèúäÿ îëìóñàí Ùå÷ úåéðàí ÿòè éåìèñÿí 

Ùå÷ ïàïèðîñ ÷ÿêìèñÿí // Ùÿð ùàíñû áèð 

âàõòäà âÿ éåðäÿ; ÿçãÿçà, òÿñàäöôÿí. Áó àäàìû 

ùå÷ ýþðìöñÿí Ùå÷ áåëÿ øåé ýþðìÿìèøÿì. 

6. àðà ñ. ßââÿëêè ñóàë âÿ éà úàâàáäàí ôèêðè 

éàéûíäûðìàã ìÿãñÿäèëÿ èøëÿäèëèð. Ùå÷, åëÿ áèð 

øåé éîõäóð. Ùå÷, áàøãà øåé ìÿíè äöøöíäöðöð. 

Ùå÷, ôèêðèì þçýÿ éåðäÿäèð. – [Ñóëòàí áÿé:] 

Ùå÷, áèð ýÿäÿ âàð èäè, àðøûíìàëû ñàòàðäû. 


7. Ùå÷äÿí øÿêëèíäÿ – 1) îðòàäà, ÿëäÿ ùå÷ 

áèð øåé îëìàäàí, éîõäàí, ñîíðàäàí, éàõóä 

÷îõ úöçè, ÿùÿìèééÿòñèç áèð øåéäÿí. Ùå÷äÿí 

áèð øåé äöçÿëäèá îðòàéà ÷ûõàðìàã. Áó øåéëÿðèí 

ùàìûñû ùå÷äÿí éàðàäûëìûøäûð. Ùå÷äÿí äþâëÿò 

ãàçàíìàã; 2) ùå÷ áèð ñÿáÿá, ÿñàñ îëìàäàí. 

Ùå÷äÿí äàâà ñàëìàã. Ùå÷äÿí èíúèìÿê. 

◊ Ùå÷ áèð – èíêàð úöìëÿëÿðèíäÿ èíêàðû 

ýöúëÿíäèðìÿê ö÷öí èøëÿíèð. Ùå÷ áèð øöáùÿ 

éîõäóð. Ùå÷ áèð ùöãóãó îëìàìàã. Èøäÿ ùå÷ 

áèð èðÿëèëÿéèø íÿçÿðÿ ÷àðïìûð. Ñÿùÿðäÿí ùå÷ 

áèð èø ýþðÿ áèëìÿìèøÿì. – [Ñÿðâÿð:] Ñÿí àòàíà 

ùå÷ áèð ñþç äåìÿ âÿ ñþç à÷ñà, äåéèíÿí êè, þçöí 

áèëÿðñÿí. Ö.Ùàúûáÿéîâ. ßøðÿô ùÿéàòûíäà ùÿëÿ 

ùå÷ áèð ãÿùðÿìàíëûã åëÿìÿìèøäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

Ùå÷ áèðè – òîïëó ùàëûíäà îëàí øåéëÿðäÿí, 

àäàìëàðäàí âÿ ñ.-äÿí áèðè äÿ îëñà (àäÿòÿí 

èíêàð úöìëÿëÿðèíäÿ). Ùå÷ áèðè õîøóìà ýÿëìÿäè. 

Ùå÷ áèðè ñóàëà ÿìÿëëè úàâàá âåðÿ áèëìÿäè. 

Ùå÷ áèðè êþìÿéÿ ýÿëìÿäè. – Ùå÷ áèðè 

äèíèá-äàíûøìûðäû. Ì.Ùöñåéí. Ùå÷ úöð – ãÿòè 

ñóðÿòäÿ, ãÿòèééÿí. Îüëàí óøàüû àòàñûíà ñóâàøûá 

ãûøãûðûã ãîïàðäû âÿ ùå÷ úöð îíäàí àéðûëìàã 

èñòÿìÿäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Òåéìóð ãûçû 

äèããÿòëÿ ñöçöð, ùå÷ úöð òÿñëèì îëìàã èñòÿìèðäè. 

Ù.Ñåéèäáÿéëè. Ùå÷ äÿ – ÿñëà, î úöð 

éîõ, î ãÿäÿð äÿ. Ùå÷ äÿ åëÿ äåéèë. – Íàøàä 

ÿôÿíäè ùå÷ äÿ ìÿòëÿáÿ äÿõëè îëìàéàí ëöçóìñóç 

ñþçëÿð èëÿ [Ìåùðèáàíûí] úàíûíû ñûõûðäû. 

Ñ.Ùöñåéí. Àðâàäûí áó ùÿðÿêÿòè Ðöñòÿì êèøèéÿ 

ùå÷ äÿ õîø ýÿëìÿäè.. Ì.Èáðàùèìîâ. Ùå÷ 

áèð øåé – 1) á à õ ùå÷ íÿ. Ùå÷ áèð øåéäÿí 

ãîðõìóð. – Ùàâà ãàðàíëûã îëäóüóíäàí ùå÷ 

áèð øåé ýþðöíìÿéèðäè. Ì.Ùöñåéí. Àíàñû îüëóíóí 

ñþçöíäÿí ùå÷ áèð øåé áàøà äöøìÿäè. 

ß.Âÿëèéåâ; 2) áîø áèð øåé, úöçè áèð øåé, ÿùÿìèééÿòñèç 

øåé. Ùå÷ áèð øåéèí öñòöíäÿ äàâà 

ñàëìàã. Ùå÷ áèð âàõò (çàìàí) – ãÿòèééÿí, 

ÿáÿäà, ÿñëà, ùå÷ âàõò, áèð äÿ, äàùà. Áó ùàäèñÿ 

ùå÷ áèð âàõò òÿêðàð åäèëìÿéÿúÿêäèð. Ùå÷ 

áèð âàõò îíó ýþðìÿéÿúÿéèê. – [Ñÿëèì:] Ùàãñûçëûã 

ÿôâ îëóíìàç ùå÷ áèð çàìàí. Ù.Úàâèä. 

Ùå÷ åòìÿê – éîõ åòìÿê, ùå÷ÿ ÷ûõàðìàã, 

ìÿùâ åòìÿê. Ãóðáàíè äåð: áÿñäèð ìÿíè ïó÷ 

åòäèí; Çÿùìÿòèìè, ùÿì ñÿéèìè ùå÷ åòäèí. Ãóðáàíè. 

Ùå÷ ùÿíàíûí éåðèäèð – éåðñèç, ìöíàñèáÿòñèç 

ýþðöëÿí áèð èø âÿ éà äåéèëÿí áèð ñþç 

ùàããûíäà. Ùå÷ êÿñ – ùå÷ áèð àäàì, ùå÷ áèð 

øÿõñ. Ùå÷ êÿñ ìÿíè áàøà äöøìöð. Ùå÷ êÿñÿ 

èúàçÿ âåðèëìèð. Ñèððè ùå÷ êÿñÿ äåìÿìÿê. – 

..Ãÿçåò÷è ýÿðÿê ùå÷ êÿñè þçöíäÿí èíúèòìÿñèí. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùå÷ êÿñ Àüàçàëà ñþç 

ãàéòàðà áèëìèð, îíóí ãàáàüûíäà äèëëÿíÿí 

îëìóð. ß.ßáöëùÿñÿí. Ùå÷ êÿñ ùå÷ êÿñèí êàüûçûíû 

(êèòàáûíû) îõóìóð – ãàíóíà ðèàéÿò 

åäÿí éîõäóð, þçáàøûíàëûãäûð, èíòèçàìñûçëûãäûð, 

ùÿð êÿñ èñòÿäèéèíè åäèð. Ùå÷ êÿñèí òîéóüóíà 

êèø äåìÿç (äàø àòìàç) – ÷îõ ñàêèò, çÿðÿðñèç, 

åùòèéàò ýþçëÿéÿí àäàì ùàããûíäà. Ùå÷ 

êÿñèí òîéóüóíà þìðöìäÿ êèø äåìÿäèì. 

Á.Âàùàáçàäÿ. Ùå÷ êèì, ùå÷ êèìñÿ – áàõ 

ùå÷ êÿñ. Îíóí ùå÷ êèìñÿñè éîõäóð. – [Ñÿòòàð 

áÿé:] Ñÿëáèíàçûí ùå÷ îëìàñà àíàñû âàð, ãîâìóñàí, 

ýåäèá åâëÿðèíÿ, áóíóí ùå÷ êèìè éîõäóð. 

Í.Âÿçèðîâ. Ùå÷ êèìèí (êÿñèí) ÿðèçÿñèíè 

îõóéàí éîõäóð – áàõ ùå÷ êÿñ ùå÷ êÿñèí 

êàüûçûíû (êèòàáûíû) îõóìóð. Ùå÷ íÿ – áàõ 

ùå÷ çàä. [Íóðÿääèíè àíàëûüû Ýöëïÿðè] òåçòåç 

ñþéÿðäè âÿ ùå÷ íÿ öñòöíäÿ äþéÿðäè. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Âàùèäèí ùå÷ íÿéÿ ìåéëè éîõ èäè. 

Ìèð Úÿëàë. Ùå÷ îëìàã – áàõ ùå÷ÿ ÷ûõìàã. 

Áöòöí àðçóëàðûì ùå÷ îëäó. Ùå÷ îëìà(ç)ñà – 

àðçó áèëäèðèð – áàðû, éàõøû îëàðäû êè. Ùå÷ îëìàçñà 

áèð àç äèíúÿë. – Ùàúû Ðöñòÿì áóðàäà 

äà ÷àëûøûðäû êè, áèð íå÷ÿ øàùû, ùå÷ îëìàñà áèð 

íå÷ÿ ãÿïèê ñàëäûðñûí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [ßñýÿð:] 

Áÿñ ìÿí ãûçû ùàðàäà ýþðöì âÿ íÿ 

341

ÙÅ×ËÈÊ 

ñàéàã ýþðöì êè, ùå÷ îëìàñà áèð áàëàúà áÿëÿä 

îëóì Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ùå÷ ñàéìàã – ãÿòèééÿí 

ñàéìàìàã, àäàì éåðèíÿ ãîéìàìàã, ùåñàáëàøìàìàã. 

Ùå÷ øåé – áàõ ùå÷ áèð øåé. Ùå÷ 

øåéÿ áàõàí äåéèë. Ùå÷ øåéäÿí ãîðõìóð. Ùå÷ 

øåéäÿí þòðö þçöíäÿí ÷ûõìûð. Ùå÷ âàõò (çàìàí) 

– áàõ ùå÷ áèð âàõò (çàìàí). Èíäè, éà 

ùå÷ âàõò. Ùå÷ çàìàí áåëÿ øåéÿ ðàçû îëìàã 

îëìàç. – [Ëÿòèôÿ] ùå÷ âàõò áåø-îí äÿãèãÿäÿí 

àðòûã ýåúèêìÿçäè.. Ì.Ùöñåéí. Éîõ, Òåéìóð 

áó àäàìû ùå÷ âàõò óíóòìàéàúàã. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

Ùå÷ éàíûíäàí þòìÿéèá (êå÷ìÿéèá) – 

ùå÷ õÿáÿðè éîõäóð, íÿ îëäóüóíó ùå÷ áèëìèð, 

ýþðìÿéèá, åøèòìÿéèá. Ìÿäÿíèééÿòèí ùå÷ éàíûíäàí 

þòìÿéèá (êå÷ìÿéèá). Ùå÷ éîõ – ãÿòèééÿí, 

ÿñëà. Ùå÷ çàä – ùå÷ áèð øåé, ùå÷ íÿ. 

ßëèíäÿ ùå÷ çàä éîõäóð. – Ýåúÿ éàðûñû Ôåéçóëëàùûí 

àðâàäûíû, óøàãëàðûíû öðÿêãîïìà àçàðûíà 

ñàëûá, åâèí àëòûíû öñòöíÿ ÷åâèðäèëÿð, ùå÷ 

çàä òàïà áèëìÿäèëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ìèðùàäè:] 

Äöçö, èíäèêè ùÿêèìëÿð ùå÷ çàä áèëìèðëÿð. 

Ãàíòÿìèð. Ùå÷ÿ ÷ûõàðòìàã – 1) á à õ 

ùå÷ åòìÿê. Àðçóëàðûíû ùå÷ÿ ÷ûõàðòìàã; 2) áöòöí 

ÿùÿìèééÿòèíè, äÿéÿðèíè, ëÿéàãÿòèíè ðÿää 

åòìÿê, éîõ åòìÿê. Çÿùìÿòèíè ùå÷ÿ ÷ûõàðòìàã. 

Ùå÷ÿ ÷ûõìàã – ùå÷ îëìàã, ïó÷ îëìàã, éîõ 

îëìàã, èòìÿê, áàõìàã, ùÿäÿð ýåòìÿê, íÿòèúÿñèç 

ãàëìàã. Áöòöí çÿùìÿòèì ùå÷ÿ ÷ûõäû. 

Ùå÷ÿ ýåòìÿê – ìÿùâ îëìàã, áîøà ÷ûõìàã, 

ïó÷ îëìàã. Çÿùìÿòè ùå÷ÿ ýåòäè. – ..Ìÿíèì äÿ 

ýÿíúëèéèì ùå÷ÿ ýåòìÿçäè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÙÅ×ËÈÊ èñ. 1. Éîõëóã, ôàíèëèê, ÿäÿì, ìþâúóä 

îëìàìà (âàðëûã çèääè). Þëöì áèð èáëèñäèð, 

ùÿéàò áèð ìÿëÿê! Âàðëûüû èçëÿéèð ùå÷ëèê êþëýÿòÿê. 

Ñ.Âóðüóí. [Ìÿùÿììÿä:] Âàðëûüû ùå÷ëèéÿ 

ìÿí äÿéèøÿðäèì; ßýÿð áó äöíéàäà ñÿí îëìàñàéäûí. 

Á.Âàùàáçàäÿ. // Ìÿú. ìÿíàäà. 

Áóëóäëàð éûüûøûð öñòöìÿ ëàé-ëàé; È÷èìäÿ áèð 

áîøëóã, ùå÷ëèê äóéóðàì. Ñ.Âóðüóí. // ìÿú. 

Ôÿçà, áîøëóã. Ñåéð åòäèì î ùå÷ëèêëÿðè ìÿí 

äÿ; ×ûðïûíäû êþíöë ìàòÿì è÷èíäÿ. Ù.Úàâèä. 

Ñàüûð ýþé àëòûíäà ýÿëÿðÿê âÿúäÿ; Ñîíñóç áèð 

ùå÷ëèéÿ åéëÿäè ñÿúäÿ. Ì.Ìöøôèã. 

2. ìÿú. Ìÿíàñûçëûã, áîøëóã, íà÷èçëèê, ìèñêèíëèê. 

Ñàäûã äà, Õÿëèë äÿ “äàíàáàøëûëàðûí” 

ùÿéàòûíûí áöòöí ùå÷ëèéèíè, ìÿíàñûçëûüûíû ýþðöð 

âÿ äÿðê åäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙÅ×-ÏÓ× èñ. [ôàðñ.] Ùå÷ áèð ÿùÿìèééÿòè, 

õåéðè, ìÿíàñû îëìàéàí øåé, áîø øåé. Ìÿñÿëÿ 

ÙÅÊÀÉßÒ 

ùå÷-ïó÷ öñòöíäÿ áàøëàéàí ñþùáÿòäÿ äåéèë. 

É.ßçèìçàäÿ. ßëèêðàì ÿúÿá áàøà äöøöðäö êè, 

Ñÿíóáÿðèí äåäèêëÿðèíèí ùàìûñû ùå÷-ïó÷ äåéèëäèð.. 

Á.Áàéðàìîâ. Ùå÷ÿ-ïó÷à ÷ûõàðìàã 

– áàõ ùå÷ÿ ÷ûõàðìàã. Ùå÷ÿ-ïó÷à 

âåðìÿê (ñàòìàã) – ÷îõ óúóç, ÷îõ àøàüû ãèéìÿòÿ 

ñàòìàã. Ìàëûíû ùå÷ÿ-ïó÷à ñàòìàã. 

ÙÅ×-ÙÅ×ß çÿðô Ùÿð èêè òÿðÿô ö÷öí óäóøñóç 

âÿ éà ìÿüëóáèééÿòñèç (ìöõòÿëèô îéóíëàðäà, 

éàðûøëàðäà). Ôèò âåðèëèð, ãóðòàðûð îéóí 

ùå÷-ùå÷ÿ. Ì.Ðàùèì. 

ÙÅÝÅË×È èñ. Ùåýåë ôÿëñÿôÿñè òÿðÿôäàðû 

(áàõ ùåýåë÷èëèê). 

ÙÅÝÅË×ÈËÈÊ [õöñ. èñ.-äÿí] Èäåàëèñò äèàëåêòèêà 

íÿçÿðèééÿñèíèí ÿñàñûíû ãîéìóø àëìàí 

ôèëîñîôó Ùåýåëèí äöíéàýþðöøö; Ùåýåë 

ôÿëñÿôÿñè ÿñàñûíäà òÿøÿêêöë òàïìûø èäåàëèñò 

ôÿëñÿôè úÿðÿéàíëàðûí öìóìè àäû. 

ÙÅÝÅÌÓÍ [éóí.] Ùåýåìîíëóã åäÿí; 

ðÿùáÿð, áàø÷û. 

ÙÅÝÅÌÎÍÈ´ÇÌ [éóí.] Ùåýåìîíëóã èääèàñûíäà 

îëìà, ùåýåìîíëóüà úàí àòìà, þçöíö 

ùåýåìîí êèìè àïàðìà. 

ÙÅÝÅÌÎÍËÓÃ èñ. Áèðèíúèëèê, ðÿùáÿðëèê; 

ýöúäÿ, òÿñèðäÿ öñòöíëöê; ùàêèìèééÿò, àüàëûã. 

ÙÅÊÀÉß èñ. [ÿð.] 1. Ðÿâàéÿò øÿêëèíäÿ êè- 

÷èê ÿäÿáè íÿñð ÿñÿðè. Ìèðçÿ Úÿëèëèí ùåêàéÿëÿðè. 

– ßäèáèí êÿñêèí ïóáëèñèñò ãÿëÿìè “Ïèð” 

êèìè ÷îõ ðåàëèñò áÿäèè ùåêàéÿäÿ äÿ þçöíö 

ýþñòÿðèð. Ì.Àðèô. Êîíñåðòäÿí ñîíðà ðàäèî îâ 

ùàããûíäà ìàðàãëû áèð ùåêàéÿ âåðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. Á à õ ùåêàéÿò. [Óøàãëàðû] ýþðäöêäÿ 

“ãÿáç” ìÿñÿëÿñè áàøûìäà òÿçÿëÿíäè âÿ .. ùåêàéÿ 

ýÿëèá ýþçëÿðèìèí þíöíäÿí êå÷äè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ìàéà ùåêàéÿñèíè ãóðòàðàíäà 

äîüðóäàí äà àüëàéàí Ñÿêèíÿ èëÿ Ïÿðøàí áèð 

äàùà îíó ãóúàãëàäûëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. // Áèð 

âàãèÿ, éà ùàäèñÿíè íÿãë åòìÿ, áèð-áèð äàíûøìà. 

Ùåêàéÿ åòìÿê – áàõ ùåêàéÿò 

åòìÿê (“ùåêàéÿò”äÿ). Ãûç þç ñÿðýöçÿøòèíè 

ùåêàéÿ åòìÿéÿ áàøëàìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÙÅÊÀÉßÉÀÇÀÍ èñ. âÿ ñèô. áàõ ùåêàéÿ÷è 


ÙÅÊÀÉßÒ èñ. [ÿð.] ßùâàëàò, ñÿðýöçÿøò, 

ãÿçèééÿ; ùåêàéÿ. Ìÿí ÷ÿëèê öðÿêëè áèð éåíè 

ýÿíúÿì; Äèëäÿí-äèëÿ äöøìöø ùåêàéÿòèì âàð. 

Ì.Ìöøôèã. Ãöäðÿò Øèðìàéûíûí ùåêàéÿòèíè äèíëÿéÿíäÿ 

ýöëìÿêäÿí þçöíö ýöúëÿ ñàõëàéûðäû. 

342

ÙÅÊÀÉß×È 

ÙÅÑÀÁ 

Ì.Ùöñåéí. Ùåêàéÿò åòìÿê – äàíûøìàã, 

íÿãë åòìÿê, ñþéëÿìÿê (ñÿðýöçÿøò, ãÿçèééÿ 

âÿ ñ.). Ãÿìëè ìàçèñèíè ùåêàéÿò åäÿð; Òàëåéèíäÿí 

áöòöí øèêàéÿò åäÿð. À.Ñÿùùÿò. Íÿ ÷ÿêìèøñÿ 

àéëàð, èëëÿð óçóíó; Áèðÿð-áèðÿð åéëÿéèðäè 

ùåêàéÿò. Ì.Ìöøôèã. 

ÙÅÊÀÉß×È èñ. 1. Ùåêàéÿ éàçàí éàçû÷û. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ ýþçÿë ùåêàéÿ÷èäèð. 

2. Ðÿâàéÿò÷è, ùåêàéÿ, ðÿâàéÿò äàíûøàí 

àäàì. 

ÙÅÊÀÉß×ÈËÈÊ èñ. Ùåêàéÿ éàçìà ñÿíÿòè. 

Ðîìàí÷ûëûã âÿ ùåêàéÿ÷èëèê ùÿéàò âÿ òàðèõè 

òÿùðèô åòìÿê äåéèë, îíó áÿäèè øÿêèëäÿ âåðìÿê 

äåìÿêäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙÅÊÒÁÐ [éóí. ùåêàòîí – éöç âÿ àðåà – 

ñàùÿ] Ìåòð ñèñòåìèíäÿ 10.000 ì 2 -ÿ áÿðàáÿð 

ñàùÿ þë÷öñö. 

ùåêòî... [éóí. ùåêàòîí – éöç] Þë÷ö âàùèäè 

áèëäèðÿí ìöðÿêêÿá ñþçëÿðèí áèðèíúè òÿðêèá 

ùèññÿñè îëóá, “éöç”, “éöç äÿôÿ” ìÿíàñûíû 

èôàäÿ åäèð; ìÿñ.: ùåêòîëèòð (éöç ëèòð), ùåêòîìåòð 

(éöç ìåòð) âÿ ñ. 

ÙÅÊÒÓÃÐÀÔ [éóí. ùåêàòîí – éöç âÿ 

ýðàïùî – éàçûðàì] Éàçû ìàøûíûíäà âÿ éà ÿëëÿ 

éàçûëìûø éàçûíû âÿ øÿêëè ÷îõàëòìàã ö÷öí ñàäÿ 

÷àï àëÿòè. 

ùåëèî... [éóí. ùåëèîñ – ýöíÿø] Ìöðÿêêÿá 

ñþçëÿðèí áèðèíúè òÿðêèá ùèññÿñè îëóá, ýöíÿøÿ, 

éàõóä ýöíÿø øöàëàðûíà àèäëèéè áèëäèðèð; ìÿñ.: 

ùåëèîñêîï, ùåëèîôèçèêà, ùåëèîòåðàïèéà, ùåëèîòåõíèêà. 

ÙÅËÈÎÒÉÕÍÈÊÀ [éóí. ùåëèîñ âÿ òåúùíèêå] 

Òåõíèêàíûí, ýöíÿø åíåðæèñèíèí ñÿíàéå âÿ 

ìÿèøÿòäÿ èñòèôàäÿ åäèëìÿñè èëÿ ìÿøüóë îëàí 

ñàùÿñè. 

ÙÅËÈÓÌ èñ. [éóí.] êèì. Ñûôûð ãðóïóíäàí 

êèìéÿâè åëåìåíò. 

ÙÅËÌÈÍÒÎËÓÝÈÉÀ [éóí. ùåëìà – ïàðàçèò, 

ãóðä, áàüûðñàããóðäó âÿ ëîýîñ – åëì] 

Òöôåéëè ãóðäëàðäàí âÿ îíëàðûí òþðÿòäèéè õÿñòÿëèêëÿðäÿí 

áÿùñ åäÿí åëì. 

ÙÅÌÀÒÎÝÉÍ [éóí. ùàèìà – ãàí âÿ ýåíîñ 

– äîüóø] Äÿðìàí ïðåïàðàòû; ãëèñåðèí âÿ 

øÿðàáäà ùÿëë îëóíìóø ìÿùëóë. 

ÙÅÌÀÒÎËÎÝÈÉÀ èñ. [éóí.] òèá. Ãàíûí òÿðêèáèíè 

âÿ õöñóñèééÿòèíè þéðÿíÿí åëì ñàùÿñè. 

ÙÅÌÎÃËÎÁÈ´Í [éóí. ùàèìà – ãàí âÿ ëàò. 

ýëîáóñ – êöðÿúèê] Ãàíà ãûðìûçûëûã âåðÿí 

ìàääÿ (ãàí êöðÿúèêëÿðèíèí ÿñàñ òÿðêèá ùèññÿñè 

îëóá, îðãàíèçìäÿ îêñèýåíè âÿ êàðáîíó 

òîõóìàëàðà éàéûúû âÿçèôÿñèíè ýþðöð). 

ÙÅÏÀÒÈÒ èñ. [éóí.] òèá. Ãàðà úèéÿðèí èëòèùàáû. 

ÙÅÐÁÁÐÈ [ëàò. ùåðáàðèóñ – áèòêèéÿ àèä] 

Ãóðóäóëìóø áèòêè êîëëåêñèéàñû. 

ÙÅÐÈÊ èñ. ê.ò. Ïàéûçäà øóìëàíûá äèíúÿ 

ãîéóëìà. Ãàðüûäàëûäàí ñîíðà ÿêèëìèø áóüäàíûí 

äÿíè ùåðèê åäèëìèø çÿìèäÿ éåòèøäèðèëÿí 

áóüäàíûí äÿíèíäÿí àüûð îëóð. Ùåðèê øóìó 

ê.ò. – ïàéûç øóìó. 

ÙÅÐÌÀÔÐÎÄÈÒ èñ. [éóí.] Êèøè âÿ ãàäûí 

ÿëàìÿòëÿðè îëàí èíñàí âÿ éà ùåéâàí. 

ÙÅÐÓÃËÈÔ [éóí.] Èäåîãðàôèê éàçû ñèñòåìèíäÿ 

ùåúà âÿ éà ñÿñ áèëäèðÿí ôèãóðëó èøàðÿ. 

Ùåðîãëèô éàçûñû. Ùåðîãëèôëÿð ìöõòÿëèô ñàéäà 

ãðàôèê öíñöðäÿí òÿøêèë îëóíóð. 

ÙÅÐÑ [õöñ. èñ.-äÿí] ôèç. Ðÿãñ òåçëèéèíèí 

þë÷ö âàùèäè. 

ÙÅÐÑÓÃ [àëì.] Ãÿðáè Àâðîïàäà éöêñÿê 

çàäÿýàí, êíéàç òèòóëó. // Áåëÿ òèòóëó îëàí àäàì. 

// Îðòà ÿñðëÿðäÿ èðè ôåîäàë. 

ÙÅÐÑÎÃËÓÃ èñ. 1. Áàøûíäà ùåðñîã äóðàí 

ôåîäàë äþâëÿòè. 

2. Ùåðñîã òèòóëó. 

ÙÅÑÀÁ èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû ùåñàáëàìàíûí 

ðÿãÿìëÿðëÿ èôàäÿ îëóíàí íÿòèúÿñè; ñàé, 

ìèãäàð. ßýÿð÷è áèçèì ãîøóíóìóç äà ùåñàá âÿ 

ÿäÿääÿ òàèôåéè-Îñìàíèééÿäÿí êÿì äåéèëäè.. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ãóëàã àñàíëàðûí ùåñàáû 

àðòäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ùåñàá åòìÿê (åëÿìÿê) 

– ñàéìàã, ùåñàáëàìàã. Ôàáðèêèí ýÿëèðèíè 

ùåñàá åòìÿê. Ýÿëèð âÿ ÷ûõàðûíû ùåñàá 

åòìÿê. – Õîçåéèí äèíìÿç-ñþéëÿìÿç ÷þòêÿíè 

ýþòöðöá, ÷àã-÷óã ùåñàá åëÿäè. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. 

Ëåéëÿê ãûçûëûí ùàìûñûíû ùåñàá åòìÿêäÿ 

÷îõ ÷ÿòèíëèê ÷ÿêäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. // Ùåñàáëàìà, 

ñàéìà, ùåñàá åòìÿ. Áèð ñûðà àëèìëÿðèí àïàðäûüû 

ùåñàáà ýþðÿ Éåð êöðÿñèíèí òÿðêèáèíäÿ 

îëàí òÿê óðàí âÿ òîðèíèí àòîì åíåðæèñè íåôò âÿ 

äàø êþìöð åùòèéàòûíûí åíåðæèñèíäÿí 20 äÿôÿ 

÷îõäóð. À.Ãàðàéåâ. 

2. Ðèéàçèééàòûí, ðÿãÿìëÿðèí ñàäÿ õöñóñèééÿòëÿðèíè 

âÿ îíëàðëà ùÿëë îëóíàí ÿìÿëèééàòû 

þéðÿíÿí áÿùñè. Ùåñàá äÿðñè. Ùåñàáäàí 

“5” àëìàã. – Ëàëÿ éàëíûç Øèðìàéûíûí ìÿêòÿá 

èøëÿðèíÿ ãàðûøàðäû, âàõòû îëàíäà äÿðñëÿðèíè õÿáÿð 

àëàð, ùåñàá ìÿñÿëÿëÿðèíèí ùÿëëèíÿ êþìÿê 

åäèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

343

ÙÅÑÀÁ 

344 

ÙÅÑÀÁ 

3. Áîðú, âåðÿúÿê. [Ùàôèçÿ õàíûì:] Ðÿùèì 

êèøè, ùåñàáûí ùàìûñûíû ýÿòèðèáñÿíìè ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

4. ìöù. Ìàëèééÿ ÿìÿëèééàòû âÿ éà ùÿð ùàíñû 

èäàðÿíèí, ìöÿññèñÿíèí ìàëèééÿ ÿìÿëèééàòûíûí 

ìöùàñèáàò ó÷îòó ö÷öí ÿñàñ îëàí ñÿíÿäëÿð. 

Èäàðÿíèí ùåñàá íþìðÿñè. 

5. Ùåñàáëà øÿêëèíäÿ çÿðô – åùòèìàë êè, ýöìàí 

êè, îëà áèëÿð êè. Ùåñàáëà áó ýöí ýÿëìÿëèäèð. 

– Ùåñàáëà [Òàïäûã] ùîñïèòàëäà áèð 

àç äà éàòìàëû èäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

6. Ùåñàáûíà øÿêëèíäÿ çÿðô – âÿñàèòè èëÿ, 

ïóëó èëÿ. Þç ùåñàáûíà åçàìèééÿòÿ ýåòìÿê. 

Ôèêèðëÿøèð áèð ãÿäÿð; Áó ýöí ùàðà ýåäÿúÿê; 

Éàõóä êèìèí ùåñàáûíà; Ùàðäà íàùàð åäÿúÿê 


◊ Ùåñàá àïàðìàã – íÿòèúÿ ÷ûõàðìàã, áàøà 

äöøìÿê. Ùÿð êÿñ þç ùåñàáûíû àïàðñûí. Ùåñàá 

÷ÿêìÿê – 1) ùàãã-ùåñàá åòìÿê, ýÿëèðè 

âÿ õÿðúè ùåñàáëàìàã; ùåñàáëàøìàã. [Ìîçàëàíáÿé:] 

Áàëà ñåéèäè ÷àüûðûá ùåñàá ÷ÿêäèì. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ùàúû Íÿñèð àéðû áèð øÿùÿðäÿ 

éàøàéàí øÿðèêèëÿ ùåñàá ÷ÿêìÿéÿ ýåòìèøäè. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ; 2) ñàéüàúäà ùåñàáëàìàã, ÷þòêÿéÿ 

âóðìàã. Ãîðõìàç è÷ÿðè ýèðÿíäÿ Ñàëåù 

ñòîëóí äàëûíäà îòóðóá ùåñàá ÷ÿêèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

Ùåñàá åòìÿê (åëÿìÿê) ìÿú. – 1) ôèêèðëÿøìÿê, 

òÿñÿââöð åòìÿê, òÿñÿââöðöíÿ ýÿòèðìÿê, 

ýöìàí åòìÿê, çÿíí åòìÿê. [Õîðòäàí:] 

Áèð äÿ ìÿí áåëÿ ùåñàá åäèðäèì êè, úÿùÿííÿì 

áèð áþéöê øÿùÿðäèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Øÿôèãÿ 

ÿââÿë åëÿ ùåñàá åëÿäè êè, éåíÿ ýÿëÿí Ëöòôÿëèäèð. 

È.Ìóñàáÿéîâ; 2) ñàéìàã, áèëìÿê. [ßùìÿä:] 

Èíäè êè, áèçè îüðó ùåñàá åëÿéèðñèíèç, ãàïûíûçû 

ãûôûëëàéûí.. Í.Âÿçèðîâ. Èíäèéÿ êèìè Áÿùðàìû 

áàêûëû ùåñàá åäÿí ìöÿëëèì òàìàìèëÿ ÷àøäû. 

ß.Âÿëèéåâ. Ùåñàá îëóíìàã – ñàéûëìàã, áèëèíìÿê. 

[Éàøëû êèøè:] Ìÿùÿëëÿìèçèí ðóùàíèñè 

Ìîëëà Ùöñåéí, àõóíäóí ÿí ñàäèã áèð ìöðèäè 

ùåñàá îëóíàð, úÿííÿò âÿ úÿùÿííÿì ùàããûíäà 

òÿëãèíàòûíà öðÿêëÿ èíàíàðäûì. Ñ.Ùöñåéí. Ùåñàáà 

àëìàäàí – ôèêèð âåðìÿäÿí, ñàéìàäàí, 

ñàéüû ýþñòÿðìÿäÿí. Àðìóäáîüàç îüëàí áÿðáÿçÿêëè 

õàíûì ìöøòÿðèëÿðè ùåñàáà àëìàäàí 

äàùà éàüëû ìöøòÿðè ñàéäûüû “ýåíåðàëëà” ÿéëÿíäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ìóõòàð:] Äàíûøàúàüàì, 

àíúàã êèìèí õîøóíà, éà áÿäèíÿ ýÿëäèéèíè ùåñàáà 

àëìàäàí äàíûøàúàüàì. Ìèð Úÿëàë. Ùåñàáà 

àëìàã – íÿçÿðäÿí ãà÷ûðìàìàã, íÿçÿðÿ 

àëìàã, ùåñàáëàìàã. Êîëëåêòèâèí ðÿéèíè 

ùåñàáà àëìàã ëàçûìäûð. Ùåñàáà àëìàìàã – 

ñàéìàìàã, ôèêèð âåðìÿìÿê, íÿçÿðÿ àëìàìàã, 

âåúèíÿ àëìàìàã. Çÿððèíòàú õàíûì êîë 

ÿòÿéèíäÿí ýÿëÿí ÿñèë-íÿñÿáñèç ßëÿìäàðû ùå÷ 

àäàì úÿðýÿñèíÿ ãîéóá, îíóí âàð-éîõëóüóíó 

áåëÿ ùåñàáà àëìûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ùåñàáà àëìàçäûí 

ìÿíèìòÿê ñÿí äÿ; Þçýÿ äàíëàüûíû, 

éàä òÿíÿñèíè. Á.Âàùàáçàäÿ. Ùåñàáà âóðìàã 

– ùåñàáëàìàã, ùàãã-ùåñàá åòìÿê. Áèç 

ùåñàáà âóðäóã, ýÿëèá îêòéàáð àéûíûí ñîíó 

÷ûõäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ùåñàáû à÷ìàã – ôóòáîë, 

âîëåéáîë, ýöëÿøìÿ âÿ á. èäìàí éàðûøëàðûíäà 

áèðèíúè õàëû ãàçàíìàã. Èëê äÿãèãÿäÿ [ùöúóì÷ó] 

ðÿãèáëÿðèí ãàïûñûíäàí áèð òîï êå÷èðÿðÿê, 

ùåñàáû à÷ìàüà ìöâÿôôÿã îëìóøäóð. Ùåñàáû 

÷öðöòìÿê – 1) ÷àòàñû ïóëó òàìàìèëÿ âåðÿðÿê 

âÿ éà àëàðàã ùàãã-ùåñàáû ãóðòàðìàã, 

ùåñàáëàøìàã; 2) ìöáàùèñÿëè, äàâàëû ìÿñÿëÿíè 

ùÿëë åòìÿê. [Íÿáè:] Ùåñàáû ÷öðöäÿê, áó 

ñîí ýþðöøäöð. Ñ.Ðöñòÿì. Ùåñàáû äöç ÷ûõìàìàã 

– àðçóñó, èñòÿéè ùÿéàòà êå÷ìÿìÿê, 

èñòÿäèéè îëìàìàã, òÿõìèíè äöç ÷ûõìàìàã. 

Ùåñàáû èòèðìÿê – ùåñàáëàéàðêÿí, ñàéàðêÿí 

ñÿùâ åòìÿê; ìèãäàðûíû, ñàéûíû éàääàí ÷ûõàðìàã, 

ùåñàáû äîëàøäûðìàã. Éàçû-ïîçó áèëìÿéÿí 

Ëåéëÿê áåøëèéè, îíëóüó, áèð äÿ éåääè ìàíàò 

éàðûìëûüû äîëàøûã ñàëûá ùåñàáû èòèðìÿêäÿí 

ãîðõäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ùåñàáû âàð – ÷îõëóã, 

ñàéñûçëûã áèëäèðèð. [Õûðäàõàíûì:] Ãóìóí, òîðïàüûí 

ñàéû âàð, ùåñàáû âàð, ìÿíèì äÿðäèìèí 

ùåñàáû éîõäóð. Í.Âÿçèðîâ. Ùåñàáû éîõäóð – 

áàõ ùåñàáû âàð. Îâ÷ó ÿëèíäÿ îõäóð; Îõóí 

ùåñàáû éîõäóð; Äîñò ÷îõ îëñà íÿ åéáè; Áèð äöøìÿí 

éåíÿ ÷îõäóð. (Áàéàòû). Ùåñàáûìà (ùåñàáûíà) 

ýþðÿ – ìÿíúÿ (ñÿíúÿ), ìÿíÿ (ñÿíÿ) 

ýþðÿ, ìÿíèì (ñÿíèí) ôèêðèìúÿ (ôèêðèíúÿ). Ðöñòÿì 

êèøèíèí ùåñàáûíà ýþðÿ, áó èë éàç äà ìöëàéèì 

âÿ éàüûíòûëû îëìàëû èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Ùåñàáûíà ýåòìÿê – ùåñàáëàìàã, ñàéìàã, 

ìèãäàðûíû ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê. [Ìóçäóð] àõûð 

áèð íÿôÿñèíè äÿðèá ïóëóí ùåñàáûíà ýåòìÿéÿ 

áàøëàäû. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. Ùåñàáûíû àïàðìàã 

– áàøà äöøìÿê, äóéìàã, íÿòèúÿ ÷ûõàðìàã. 

Ìîëëà Òàíðûâåðäèíèí ðÿíýè öçöíäÿí ãà÷ûá 

àüàïïàã ýÿú êèìè àüàðäû, ùÿìèí ñààò ùåñàáûíû 

àïàðäû. Å.Ñóëòàíîâ. Ùåñàáûíû áàøà äöøìÿê 

– áàõ ùåñàáûíû àïàðìàã. [Âàùèä:] 

..[Àíàì] ìÿíè éàíàêû ñöçÿíäÿ ùåñàáûìû áàøà

ÙÅÑÀÁÀÀËÌÀ 

äöøÿðäèì. Á.Áàéðàìîâ. Ùåñàáûíû ÷ÿêìÿê – 

ùåñàáëàìàã, ùåñàá åòìÿê, ñàéìàã. [Êèáåðíåòèêà 

ìàøûíëàðû] ×ÿêèð ùåñàáûíû äà; Ìèíëÿðèí, 

ìèëéîíëàðûí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÙÅÑÀÁÀÀËÌÀ èñ. Ùåñàáëàìà, ñèéàùûéààëìà 

éîëó èëÿ áèð øåéèí ìèãäàðûíû, ñàéûíû, 

ÿäÿäèíè ìöÿééÿíëÿøäèðìÿ. Ìàëëàðû ùåñàáààëìà. 

Ùåñàáààëìà âÿðÿãÿñè. 

ÙÅÑÀÁÀÝßËÌßÇ ñèô. Ùåñàáëàíìàñû, ñàéûëìàñû 

ìöìêöí îëìàéàí; ñàéñûç-ùåñàáñûç, 

ùåñàáà ýÿëìÿéÿí. 

ÙÅÑÀÁÀÝßËÌßÇËÈÊ èñ. Ñàéû-ùåñàáû 

îëìàìà; ñàéñûçëûã, ùÿäñèçëèê. 

ÙÅÑÀÁÀÒ èñ. [ÿð. “ùåñàá” ñþç. úÿìè] 

1. Þç èøè, âåðèëÿí òàïøûðûüû éåðèíÿ éåòèðìÿñè, 

éàõóä àïàðäûüû òÿäãèãàòûí íÿòèúÿñè âÿ ñ. 

ùàããûíäà ìÿñóë øÿõñÿ, éà êîëëåêòèâÿ, òÿøêèëàòà 

âÿ ñ. âåðèëÿí éàçûëû âÿ éà øèôàùè ðÿñìè 

ìÿëóìàò. Èëëèê ùåñàáàò. Øþáÿíèí ùåñàáàòû. – 

Ìàðàë ãîíàãëàðû éîëà ñàëäûãäàí ñîíðà êîìèññàðëûüà 

ýåòìèø, .. ýþíäÿðèëÿí ùåñàáàòëà òàíûø 

îëìàã ö÷öí èêè ñààòà ãÿäÿð îðàäà îòóðìóøäó. 


2. Áèð øåé âÿ éà èø ùàããûíäà èçàùàò, ýåíèø 

ìÿëóìàò. [Ìóõòàð Ôèðÿíýèçÿ:] Åëÿ áèëèðÿì êè, 

êèøèíèí àðâàäà ùåñàáàò âåðìÿñè ìÿúáóðè äåéèëäèð. 

Á.Áàéðàìîâ. // ìöù. Áóðàõûëìûø ïóëóí 

õÿðúëÿíìÿñè ùàããûíäà ñÿíÿä. Ìàëèééÿ 

ùåñàáàòû. Òÿùòÿëùåñàá ïóëóí ùåñàáàòû. 

ÙÅÑÀÁÚÛË ñèô. Ùÿð øåéèí ùåñàáûíà ýåäÿí, 

ùåñàáëàìàüû éàõøû áàúàðàí, ùåñàáûíû áèëÿí. 

Ùåñàáúûë àäàì. 

ÙÅÑÀÁÄÀÐ èñ. [ÿð. ùåñàá âÿ ôàðñ. ...äàð] 

Ùåñàáäàðëûã èø÷èñè, ìöòÿõÿññèñè. [Ôÿðùàä] áèð 

èë, èêè èë ùåñàáäàð, ôåðìà ìöäèðè, ìöùàñèá îëìóøäó. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ãÿëÿíäÿðîâ ÿââÿëëÿð 

Õà÷áóëàãäà ãîéóí÷óëóã ôåðìàñûíäà ùåñàáäàð 

èäè. Ìèð Úÿëàë. // êþùí. Ìöùàñèá. [Ãÿäèð] 

ùåñàáäàðà äà ñþéëÿäè êè, [Íÿñèðÿ] àéäà ãûðõ 

ìàíàò ùåñàáû èëÿ ìààø éàçñûí. Ñ.Ùöñåéí. 

..Îðàäà ìÿíèì ìààøûìûí àéäà îí òöìÿí 

àðòûðûëìàñû ö÷öí ùåñàáäàðà ÿìð âåðèëìèøäè.. 


ÙÅÑÀÁÄÀÐËÛÃ èñ. 1. Ùåñàáëàð öçðÿ ÿìÿëèééàò 

ó÷îòó àïàðûëìàñû; ìöùàñèáàò (áóõàëòåðèéà) 

ó÷îòó. 

2. Ùåñàáäàð âÿçèôÿñè. Éàðìÿììÿä ÷îõäàí 

ùåñàáäàðëûãäàí áèð ïèëëÿ éóõàðû ãàëõìàã 

ôèêðèíäÿ èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. ßøðÿô ýþðäö êè, 

ÙÅÑÀÁËÀÉÛÚÛ 

ùåñàáäàðëûã Íàçëûíûí ÷îõ õîøóíà ýÿëèð. 


ÙÅÑÀÁÈ ñèô. âÿ çÿðô [ÿð.] äàí. Äöç, äîüðó, 

ùàãëû. Ùåñàáè òÿëÿá. – [Òåéìóð àüà:] Áó 

ùåñàáè ñþçäöð, àììà éàëãûç áó åùòèìàë èëÿ 

õàòèðúÿì îëìàã îëìàç. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÙÅÑÀÁËÀÌÀ “Ùåñàáëàìàã”äàí ô.èñ. Ùåñàáëàìà 

èøëÿðè. Ùåñàáëàìàíûí íÿòèúÿñè. // Ñèô. 

ìÿíàñûíäà. Ùåñàáëàìàã ö÷öí îëàí ùåñàáëàéûúû. 

Ùåñàáëàìà ìàøûíëàðû. 

ÙÅÑÀÁËÀÌÀÃ ô. 1. Ùåñàáëàìà èøè àïàðìàã, 

ñàéûá éåêóíëàøäûðìàã. Õÿðúëÿäèéè ïóëó 

ùåñàáëàìàã. ßìÿêýöíëÿðèíè ùåñàáëàìàã. – 

Áàëàúà Ñàáèð áàðìàüû èëÿ ùåñàáëàéûá éàçûðäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ôÿðìàí] ãàáàüûíà áèð êàüûç 

ãîéàðàã, êàðàíäàøëà áèð ÷îõ ðÿãÿì éàçûð âÿ 

ùåñàáëàéûðäû. ß.Ñàäûã. 

2. Ùåñàáëàìà çàìàíû ìöÿééÿí þë÷ö âàùèäèíäÿí 

âÿ éà ùÿð ùàíñû áèð úèùàçûí ýþñòÿðäèéè 

ñèñòåìäÿí èñòèôàäÿ åòìÿê. Òåìïåðàòóðó 

Ñåëñè èëÿ ùåñàáëàìàã. // Òåõíèêè ùåñàáëàìà 

àïàðìàã. Áèíàíûí óçóíëóüóíó ùåñàáëàìàã. 

Îòàüûí ñàùÿñèíè ùåñàáëàìàã. 

ÙÅÑÀÁËÀÍÌÀ “Ùåñàáëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÅÑÀÁËÀÍÌÀÃ “Ùåñàáëàíìàã”äàí 

ìÿúù. Ëàéèùÿíèí õÿðúè ùåñàáëàíäû. – Óëäóçëàðûí 

ùÿéàòû ìèëéàðä èëëÿðëÿ ùåñàáëàíûð.. “Ýöíÿøèí 

òàðèõè”. 

ÙÅÑÀÁËÀØÌÀ “Ùåñàáëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÅÑÀÁËÀØÌÀÃ ãàðø. 1. ×àòàñû, ÷àòìàëû 

ïóëó òàìàìèëÿ âåðÿðÿê âÿ éà àëàðàã ùàããùåñàáû 

ãóðòàðìàã. – Áàùàäûð åâ éèéÿñè èëÿ ùåñàáëàøûá, 

øåéëÿðèíè ýÿäÿéÿ òàïøûðäû âÿ þçö äÿ 

Ñîíàýèëÿ ýåòäè. Í.Íÿðèìàíîâ. 

2. ìÿú. Ãèñàñ àëìàã, ÿâÿçèíè ÷ûõìàã. [Äÿëè 

Àëû:] Ñèçè ñîéàíëàðäàí áèðúÿúèéèíèí íèøàíûíû 

éàäûíûçäà ñàõëàéûí, ìÿíÿ äåéèí. Îíëàðû òàïûá, 

þçöì ùåñàáëàøàðàì. “Àøûã ßëÿñýÿð”. 

3. ìÿú. Ñàéìàã, ñàéà ñàëìàã, ñàéüû ýþñòÿðìÿê, 

íÿçÿðÿ àëìàã. Àäàìëà ùåñàáëàøìàã 

ëàçûìäûð. Î ùå÷ êÿñëÿ ùåñàáëàøìûð. – 

[Àòàì:] Êþùíÿëÿðèí äÿ ðÿéè èëÿ áèð àç ùåñàáëàøìàëûäûð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Çåéíàë] èñòÿéèðäè 

êè, ùÿð êÿñ îíóíëà ùåñàáëàøñûí. Ñ.Ùöñåéí. 

ÙÅÑÀÁËÀÉÛÚÛ èñ. 1. Áèð øåéè ùåñàáëàìàãëà, 

ñàéìàãëà, ñàéûíû ìöÿééÿí åòìÿêëÿ 

ìÿøüóë îëàí øÿõñ; ñàéûúû. Ùåñàáëàéûúûëàðûí 

òÿëèìàò ìöøàâèðÿñè. – Øàùïÿðè ùåñàáëàéûúûíûí 

îòàüûíà ýèðÿíäÿ ìàò ãàëäû. Á.Áàéðàìîâ. 

345

ÙÅÑÀÁÑÛÇ 

2. Ñÿðô îëóíàí åëåêòðèêè, ñóéó, ãàçû âÿ ñ. 

ùåñàáëàìàã ö÷öí úèùàç. Åëåêòðèê åíåðæèñè ùåñàáëàéûúûñû. 

Ùåñàáëàéûúûíû éîõëàìàã. – Ëþâùÿëè 

ñó ùåñàáëàéûúûëàðû øàð ôîðìàñûíäà îëàí 

þë÷ö êàìåðèíäÿí èáàðÿòäèð. “Íÿçàðÿò-þë÷ö 

úèùàçëàðû”. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ùåñàáëàéûúû 

êîìèññèéà. Ùåñàáëàéûúû ìàøûí. Áîðó èëÿ àõàí 

ãàçûí ìèãäàðûíû ùåñàáëàéûúû úèùàç þë÷öð. 

ÙÅÑÀÁÑÛÇ ñèô. Ùÿääÿí àðòûã, ÷îõ, ñàéûùåñàáû 

îëìàéàí. Äÿùøÿòëè, ãöââÿòëè, ùåñàáñûç 

ëÿøêÿð; Øèìàëäàí äöç øÿðãÿ éöðöø åäèðëÿð. 

À.Ñÿùùÿò. Óøàã ýþçöíö à÷ûá ÿòðàôûíäàêûëàðû 

ýþðäöêäÿ îíëàðû áèëìÿê èñòÿéèð, îäóð êè, ùÿäñèç 

âÿ ùåñàáñûç ñóàëëàð âåðèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÙÅÒÅÐÎÝÉÍ ñèô. [éóí.] Åéíè úèíñäÿí 

îëìàéàí, ìöõòÿëèô òÿðêèáëè ùèññÿëÿðäÿí 

èáàðÿò îëàí. Ùåòåðîýåí ðåàêòîð. 

ÙÅÉ 1 èñ. Ãöââÿò, èãòèäàð, úèñìàíè åíåðæè. 

Úàíûíäà ùåé éîõäóð. 

◊ Ùåéäÿí äöøìÿê (êÿñèëìÿê) – ýöúäÿí 

äöøìÿê, öçöëìÿê, ÿëäÿí äöøìÿê. Ñÿòòàðëà 

Öëêÿð áèð áþéöê ìåøÿ èëÿ éåääè ýöí, éåääè 

ýåúÿ éîë ýåäèá, áèð áþéöê äàüà ÷ûõäûëàð. 

Îíëàðûí ÷þðÿêëÿðè ãóðòàðäû, ùåéäÿí êÿñèëäèëÿð. 

(Íàüûë). [Àòàøûí] ÿíýëÿðè ùåéäÿí 

äöøöð, äèëè ÷ÿòèíëèêäÿ ùÿðëÿíèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

Ùåéè ãàëìàìàã (êÿñèëìÿê) – áàõ ùåéäÿí 

äöøìÿê (êÿñèëìÿê). [Îäóí÷óîüëó] 

÷îõ ýåäÿ áèëìÿäè, àéàãëàðûíûí ùåéè êÿñèëèá, 

éîë êÿíàðûíäà áèð òÿïÿ öñòöíäÿ îòóðäó. 


ÙÅÉ 2 ×àüûðûø âÿ éà ìöðàúèÿò áèëäèðÿí íèäà 

– åé, àé. [Èñêÿíäÿð:] Ùåé Çåéíÿá, âàëëàù, 

ôÿíäèíè äóéìóøàì... Ãîíàüûí éîëóíäà áó 

ãÿäÿð ÷àëûøûðñàí êè, ÿðèí Êÿðáÿëàéû Íîâðóçó 

äà äèðèëòñèí Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ðöñòÿì 

ñÿñè äîëóñó: – Àé Ãÿùðÿìàí, ùåé! – äåéÿ 

îüëóíó ÷àüûðûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÙÅÉ 3 ÿä. Áèð øåéèí äàèì, àðàñûêÿñèëìÿäÿí 

âÿ éà òåç-òåç òÿêðàðëàíäûüûíû âÿ éà ÷îõ 

äàâàì åòäèéèíè áèëäèðèð. Éàüûø ùåé éàüûð. 

Óøàã ùåé àüëàéûð. Ùåé õÿñòÿëÿíìÿê. Ùåé 

äîíãóëäàíìàã. – Ùÿúÿð áàõäûãúà áó ñÿìòëÿðÿ 

ùåé áàõäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ãàðàíëûãäà èò 

çèíýèëäÿäè, Ãîøàòõàí áèëäè êè, ùåé ùöðÿðÿê ÿë 

÷ÿêìÿê èñòÿìÿéÿí èòè åâ éèéÿñè âóðäó. 


ÙÅÉÁß èñ. ×èéèíäÿí, áÿçÿí äÿ àòûí òÿðêèíäÿí 

àøûðûëàí êè÷èê õóðúóí. Òàùèð õàëû êèìè 

346 

ÙÅÉÈÔ 

ðÿíýáÿðÿíý èïëÿðäÿí òîõóíìóø áàëàúà äîëó 

ùåéáÿñèíè ÷èéíèíÿ àëäû.. Ì.Ùöñåéí. Éàëûíúàã 

àõ-óôëà ùåéáÿñèíè à÷ûá îðàäàí .. áèð èïÿê 

êþéíÿê ÷ûõàðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÙÅÉÁßÚÈÊ èñ. Êè÷èê ùåéáÿ. Ùåéáÿúèéè 

÷èéíèíÿ ñàëìàã. 

ÙÅÉÁßÒ èñ. [ÿð.] Ãîðõó âÿ åéíè çàìàíäà 

ùþðìÿò ùèññè îéàíäûðàí ùàë, ýþðêÿì. ×àëûøãàí, 

íàìóñëó Àéðûì ãûçûíûí öçöíäÿ êèøèëÿðÿ 

ìÿõñóñ áèð ùåéáÿò âàðäû. À.Øàèã. 

// Çÿùì, âàùèìÿ, äÿùøÿò. Îüëàíûí ùåéáÿòèíäÿí 

ùÿðÿ áèð òÿðÿôÿ äàüûëäû. (Íàüûë). Ùåéáÿòèíäÿí 

ëÿðçÿ äöøÿð úàíûìà; Ñàíàñàí, ãóëóíà 

ïàäèøàù áàõàð. Ì.Ï.Âàãèô. 

ÙÅÉÁßÒËÈ ñèô. Ùåéáÿò äîüóðàí, ùþðìÿò 

ùèññè èëÿ áÿðàáÿð ãîðõó ùèññè äîüóðàí; 

çÿùìëè. Ùåéáÿòëè ýþðêÿì. Ùåéáÿòëè áàõûø. 

ßëéàðîâ äèøèíè ãûúàéûá [ßðêíàçûí] öçöíÿ 

äàùà ùåéáÿòëè áèð íÿçÿð ñàëäû. Ì.Ùöñåéí. 

[Øàìõàëûí] íÿçÿðèíäÿ êèøè [Úàùàíäàð àüà] 

ýåòäèêúÿ áþéöäö âÿ íÿðèëäÿéÿðÿê îâ öñòöíÿ 

àòûëìàüà ùàçûðëàøàí ùåéáÿòëè áèð ïÿëÿíýÿ 

äþíäö. È.Øûõëû. 

ÙÅÉßÒ èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð òÿøêèëàòûí, 

êîëëåêòèâèí òÿðêèáèíè òÿøêèë åäÿí àäàìëàð 

òîïëóñó; òÿðêèá. Ðåäàêñèéà ùåéÿòè. Êîìèññèéàíûí 

ùåéÿòèíäÿ äÿéèøèêëèê. – [×èíýèç ýÿíúëÿðÿ:] 

Ìöñàìèðÿ äöçÿëòìÿê ö÷öí àéðûúà áèð 

ùåéÿò ñå÷ìÿëèäèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. Õèäìÿòèíÿ, èõòèñàñûíà âÿ ñ. ýþðÿ áèð 

ãðóï òÿøêèë åäÿí àäàìëàð. Ðÿùáÿðëèê åäÿí 

ùåéÿò (ðÿùáÿðëÿð). Êîìàíäà ùåéÿòè (êîìàíäèðëÿð). 

Ìöÿëëèì ùåéÿòè (ìöÿëëèìëÿð). – 

[Ñÿäð:] Ìÿùêÿìÿ ùåéÿòè ìöòòÿùèì Áàõûøûí 

äà ãèéàì÷ûëàð ùÿðÿêàòû èëÿ ÿëàãÿñè îëäóüóíó 

òÿñäèã åäèð. Ú.Úàááàðëû. 

3. êëàñ. Ýþðêÿì, ýþðöíöø, øÿêèë, ñóðÿò, ãèéàôÿò. 

Õóáàíè-ùÿðÿì [ùþêìäàðû] áó ùåéÿòäÿ 

ýþðÿíäÿ àç ãàëäûëàð ãÿùãÿùÿ åòñèíëÿð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ìöíÿââÿð:] Àíà, ìÿíèì 

òÿãñèðèì íÿäèð êè, áó ëèáàñëàð èëÿ ìÿíè èíñàíëûã 

ùåéÿòèíäÿí ÷ûõàðòäûí Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙÅÉÈÔ ÿä. [ÿð.]áàõ òÿÿññöô. ßôñóñ, ãîúàëäûì, 

àüàúûì äöøäö ÿëèìäÿí; Ñÿä ùåéèô úàâàíëûã! 

Ì.ß.Ñàáèð. Ùåéèô, ÷è÷ÿêëÿðèí þìðö àç îëóð; 

Ñÿíÿ ÷àòàíàúàí áÿëêÿ ñîëàúàã. Î.Ñàðûâÿëëè. 

◊ Ùåéôè ýÿëìÿê – 1) áèð øåéè õÿðúëÿìÿê, 

èøëÿòìÿê, âåðìÿê èñòÿìÿìÿê, ÿñèðýÿìÿê. 

Áàðäàãäàêû ñÿðèí ñóéà Ñÿìÿíäÿðèí ùåéôè

ÙÅÉÐÀÒÛ 

ÙÅÉÈÔËßÍÌß 

ýÿëèðäè. Á.Áàéðàìîâ; 2) éàçûüû ýÿëìÿê. 

[Ìèðçÿ Ñàäûã:] Ùÿãèãÿòÿí [Ôÿðùàäà] ÷îõ 

ùåéôèì ýÿëèð. Ú.Úàááàðëû. 

ÙÅÉÈÔËßÍÌß “Ùåéèôëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÅÉÈÔËßÍÌßÊ áàõ ùåéèôñèëÿíìÿê. 

Ìÿí ùÿìèøÿ ùåéèôëÿíÿðäèì êè, òÿùñèë åòìÿìèøÿì. 


ÙÅÉÈÔÑÈËßÍÌß “Ùåéèôñèëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÅÉÈÔÑÈËßÍÌßÊ 1. Á à õ òÿÿññöôëÿíìÿê. 

Àììà ìÿí îíà ùåéèôñèëÿíèðÿì êè, áó 

ñþçëÿð ÿðÿáúÿ éàçûëûá âÿ úàìààò ãàíìàéàúàã. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Õàí Äûçàã ñûüíàüûíà 

àòëû ýþíäÿðäèéèíè ñþéëÿäè, Âàãèô ùåéèôñèëÿíÿí 

(ô.ñèô.) êèìè îëäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. ô. Ùåéôè ýÿëìÿê, ÿñèðýÿìÿê (ÿñàñÿí 

èíêàðäà èøëÿäèëèð). [Ìöðñÿë:] Úàíàâàð îâóíà 

ýåäÿí ýöëëÿéÿ ùåéèôñèëÿíìÿìÿëèäèð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÙÅÉÙÀÒ íèäà [ÿð.] ßôñóñ, òÿÿññöô, ùåéèô. 

Øåèðñèç, íÿüìÿñèç ýÿçèá áèð àðà; Ùåéùàò, îéíàìàìûø 

êþíëöì éåðèíäÿí. Ì.Ìöøôèã. Ìèë- 

÷ÿê î ìÿíçèëÿ ÷àòàðìû, ùåéùàò; Êè, ñèìóðü 

îðàäà ñàëìûøäû ãàíàä! Øÿùðèéàð. 

ÙÅÉÊßË èñ. [ÿð.] 1. Ùåéêÿëòÿðàø òÿðÿôèíäÿí 

äàøäàí, òóíúäàí âÿ ñ.-äÿí ùàçûðëàíìûø 

èíñàí âÿ éà ùåéâàí ñóðÿòè. Ìÿðìÿð ùåéêÿë. 

Ôöçóëèíèí ùåéêÿëè. – Éàøûë ìÿùÿúúÿðëè äþðäêöíú 

áàü÷àäà Íèçàìèíèí òóíúäàí òþêöëìöø 

ìèíèàòöð ùåéêÿëè ãîéóëìóøäó. Ì.Ùöñåéí. 

2. èñ. Úèíäÿí, ùÿìçàääàí âÿ áÿäíÿçÿðäÿí 

ãîðóìàã ö÷öí óøàãëàðûí áîéíóíà àñûëàí 

äóàëû, ìóíúóãëó àñãû. á à õ ìåäàëéîí. Ñàüäàí 

ñîëà, ñîëäàí ñàüà ñàë áîéíóíà ùåéêÿë; 

Ãîé úèííè ìÿÿòòÿë.. Ì.ß.Ñàáèð. 

3. ìÿú. áàõ ìöúÿññÿìÿ 2-úè ìÿíàäà. 

◊ Ùåéêÿë êèìè – ìöãÿââà êèìè, ùÿðÿêÿòñèç. 

Ìöáàøèð Ìÿììÿä, ùåéêÿë êèìè ùÿðÿêÿòñèç 

äóðìóø ãûçà, îíóí øöìøàä áîéóíà 

íÿçÿð ñàëäû.. Ì.Èáðàùèìîâ. ..Äîíóã íÿçÿðëÿ 

[Ñÿìÿä] ùåéêÿë êèìè ãóðóéóá ãàëìûø ýÿëèíèí 

öçöíÿ áàõà-áàõà ãàëäû. È.Ùöñåéíîâ. 

ÙÅÉÊßËÒßÐÀØ èñ. [ÿð. ùåéêÿë âÿ ôàðñ. 

...òÿðàø] Ùåéêÿëòÿðàøëûã ÿñÿðëÿðè éàðàäàí 

ñÿíÿòêàð. Àçÿðáàéúàí ùåéêÿëòÿðàøëàðû ìîíóìåíòàë 

àáèäÿëÿð éàðàòìûøëàð. 

ÙÅÉÊßËÒßÐÀØËÛÃ èñ. 1. Òÿñâèðè ñÿíÿòèí 

ãàçûìà, éîíìà, êÿñìÿ, éàïìà âÿ éà 

òþêìÿ öñóëó èëÿ ùÿúìëè òÿñâèðëÿð (ùåéêÿë, 

áöñò, áàðåëéåô âÿ ñ.) éàðàäàí íþâö. Êëàññèêà 

äþâðö éóíàí ùåéêÿëòÿðàøëûüû äöíéà èíúÿñÿíÿòèíèí 

ÿí ìàðàãëû ùàäèñÿëÿðèíäÿí áèðèäèð. 

– Áèç åéíè ñþçëÿðè ìóñèãè ùàããûíäà äà, ðÿññàìëûã 

âÿ ùåéêÿëòÿðàøëûã, ìåìàðëûã ùàããûíäà 

äà äåéÿ áèëÿðèê. È.ßôÿíäèéåâ. 

2. Äàøäàí, òóíúäàí âÿ á. ìàòåðèàëëàðäàí 

äöçÿëäèëìèø áåëÿ ñÿíÿò ÿñÿðè. Ìöñàáèãÿéÿ .. 

ùåéêÿëòÿðàøëûã ÿñÿðëÿðè äÿ òÿãäèì åäèëìèøäèð. 

// Áåëÿ ÿñÿðëÿðèí òîïëóñó. Àçÿðáàéúàí ùåéêÿëòÿðàøëûüû. 

ÙÅÉÐÀÍ èñ. [ÿð.] Ýþçÿë âÿ éà ÿçÿìÿòëè 

áèð øåé ãàðøûñûíäà âóðóëìóøúàñûíà ÷àøûá ãàëìà; 

âàëåù îëìà. [Íèýàð õàíûì:] Åéâàçûì 

áÿíçÿð ëà÷ûíà; Ñîíàëàð ùåéðàí ñà÷ûíà. 

“Êîðîüëó”. Ùåéðàí åòìÿê (áóðàõìàã) 

– âàëåù åòìÿê, ìÿôòóí åòìÿê, ùåéðÿò è÷èíäÿ 

áóðàõìàã. Îüëàíûí úÿñàðÿòè, áó éàä éåðäÿ 

ãîðõìàìàñû îíó [Çÿðíèýàðû] ùåéðàí åòìèøäè. 

È.Øûõëû. Ùåéðàí ãàëìàã (îëìàã) – âàëåù 

îëìàã, ìÿôòóí îëìàã; áèð øåé ãàðøûñûíäà 

âóðóëìóøúàñûíà ÷àøûá ãàëìàã. Íÿ ýþçÿëäèð, 

íÿ ãÿðèáÿ, ñÿôàëû; Ùåéðàí îëóð àäàì ýþðúÿê 

áó ùàëû. À.Ñÿùùÿò. Ùÿì äÿ ýþçÿë íåé ÷àëûð, î 

ãàëûð éàíà-éàíà; Åøèäÿí ùåéðàí ãàëûð îíóí 

ìàùíûëàðûíà. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÙÅÉÐÀÍÅÄÈÚÈ ñèô. Âàëåùåäèúè, ìÿôòóíåäèúè; 

åúàçêàð. Ùåéðàíåäèúè ìÿíçÿðÿ. Ùåéðàíåäèúè 

ìóñèãè. – ..Áþéöê ñÿíÿòêàðëàðûí 

ãÿëáèíè ùÿéÿúàíëà äþéöíäöðìöø åúàçêàð åë 

ÿäÿáèééàòûíûí ùåéðàíåäèúè ñèððèíè ùèññ 

åäèðñÿí. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÙÅÉÐÀÍËÛÃ 1. èñ. Ýþçÿë âÿ éà ÿçÿìÿòëè 

áèð øåé ãàðøûñûíäà âóðüóíúàñûíà âàëåùëèê. 

[Àôøèíèí] Áàáÿêÿ çèëëÿíìèø áàõûøëàðûíäà 

ùåéðàíëûã âÿ ÷àøãûíëûã áèð-áèðèíè ÿâÿç 

åäèðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. Ùåéðàíëûãëà øÿêëèíäÿ çÿðô – ùåéðàíùåéðàí, 

âóðüóíúàñûíà, âàëåùúÿñèíÿ. Ìÿí àðçóëàðûìûí 

ùîâóçó êÿíàðûíäà äóðóá ìÿãñÿäèìèí 

ñóðÿòèíè äÿðèí áèð ùåéðàíëûãëà ìöøàùèäÿ 

åäèðÿì. Ì.Ìöøôèã. 

ÙÅÉÐÀÒÛ èñ. [Ùåðàò øÿùÿðèíèí àäûíäàí] 

Øÿðã ìóüàìëàðûíäàí áèðèíèí àäû. Ùåéðàòû 

îõóìàã. – Áèð ïÿðäÿ ×àùàðýàù, áèð ñèì 

Ùåéðàòû; Áèð àüûç Äèëãÿìè ýÿòèðèí ìÿíÿ. 

Ì.Àðàç. Ùåéðàòû õîðóç – èðè, äþéöøêÿí 

õîðóç íþâö. Ùåéðàòû êÿëàüàéû – èðè, ýöëëö 

êÿëàüàéû. Ùåéðàòû èïÿê êÿëàüàé; Þðòöá 

ãÿääè-äàëà ýþçÿë. Àøûã ßëÿñýÿð. 

347

ÙÅÉÐßÒ 

ÙÅÉÐßÒ 1. èñ. Ãåéðè-àäè, ýþçëÿíèëìÿç, 

ãÿðèáÿ, àíëàøûëìàç áèð øåéäÿí, ùàäèñÿäÿí 

÷àøãûíëûã ùàëû; òÿÿúúöá. Óñòà Ìóðòóç ùåéðÿòèíäÿí 

ãàéûäûá àøàüû áàõäû. Ìèð Úÿëàë. 

[Îüëàí] éÿãèí ìÿíèì öçöìäÿ ùåéðÿò ÿëàìÿòè 

ýþðöá ÿëàâÿ åòäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ùåéðÿò 

àëìàã (ýþòöðìÿê, àïàðìàã) – ÷àøûáãàëìàã, 

ùåéðÿò åòìÿê. [Ãîøóíÿëè:] Áàáà, 

íåúÿ ôèêèð äÿðéàñûíäà öçìÿéèì, ìÿíè ùåéðÿò 

àïàðûáäûð.. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Êÿðÿìè ùåéðÿò 

àëûð; Êÿðÿì õÿéàëà äàëûð. Ñ.Âóðüóí. Ùåéðÿò 

åòìÿê – òÿÿúúöáëÿíìÿê, ùåéðÿòëÿíìÿê, 

òÿÿúúöá åòìÿê. [Ãàäûí Õÿëèëÿ:] Ñèç áåëÿ àèëÿ 

äîñòó îëäóüóíóç ùàëäà èíäèéÿ ãÿäÿð ñóáàé 

ãàëäûüûíûçà ùåéðÿò åäèðÿì.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ùåéðÿò è÷èíäÿ (è÷ÿðèñèíäÿ) – òÿÿúúöáëÿíìèø 

ùàëäà, òÿÿúúöá è÷ÿðèñèíäÿ, òÿÿúúöáëÿíÿðÿê. 

Ãûçûëýöë êèìèäèð èñòè éàíàãëàð; Ùåéðÿò 

è÷èíäÿäèð ýÿëÿí ãîíàãëàð.. Ñ.Âóðüóí. ßòðàôà 

áàõäûãúà [Àéäûíûí] ãàðà ýþçëÿðè ùåéðÿò 

è÷ÿðèñèíäÿ éàíûðäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè. Ùåéðÿòäÿ 

ãîéìàã – 1) á à õ ùåéðÿòÿ ñàëìàã; 2)âàëåù 

åòìÿê, ùåéðàí åòìÿê. Ùåéðÿòäÿ ãîéóð 

ñÿíè; ×ûëïàã ãàäûí âöúóäóíóí êàìèë úèçýèëÿðè. 

Ð.Ðçà. Ùåéðÿòÿ ýÿëìÿê (äöøìÿê, 

äàëìàã) –áàõ ùåéðÿò åòìÿê. Áó èêè ùÿìøÿùÿðëèëÿð 

áèð-áèðèíÿ ðàñò ýÿëäèêäÿ ùåéðÿòÿ 

äàëûá ãàëäûëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ùåéðÿòÿ 

äöøìöø (ô.ñèô.) áàüáàí, ñà÷ëàðû ÷èéèíëÿðèíäÿí 

öçöàøàüû òþêöëÿí Ùÿúÿðè ýþðäö âÿ 

ùåéðÿòëÿ ñöñòëÿøèá äàéàíäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ùåéðÿòÿ 

ñàëìàã (ýÿòèðìÿê) – òÿÿúúöáëÿíäèðìÿê, 

ùåéðÿòëÿíäèðìÿê, òÿÿúúöáÿ ñàëìàã. 

Îõó! Ãöââÿò ýÿëñèí øåðÿ, ñÿíÿòÿ; Êþíëöìöí 

ãóøóíó ýÿòèð ùåéðÿòÿ. Ì.Ìöøôèã. 

2. Ùåéðÿòëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – òÿÿúúöáëÿ, 

ùåéðÿò åäÿðÿê, ùåéðàíëûãëà. ßëèñÿôà ýþçëÿðèíè 

ùåéðÿòëÿ äþéìÿéÿ áàøëàäû. Ñ.Ùöñåéí. 

[Êÿðèìîâ] ùåéðÿòëÿ Ìÿììÿäîâà áàõäû. 


ÙÅÉÐßÒÀÌÈÇ ñèô. [ÿð. ùåéðÿò âÿ ôàðñ. 

....àìèç] Ùåéðÿò äîüóðàí, ãÿðèáÿ, ùåéðÿòÿ 

ñàëàí, òÿÿúúöáëÿ, ýþçëÿíèëìÿç, ùåéðÿòÿíýèç. 

Ùåéðÿòàìèç ìÿíçÿðÿ. – Äöíéà ùàäèñÿëÿðè 

ùåéðÿòàìèç áèð ñöðÿòëÿ èíêèøàô åäèð, èíñàíëàðû 

ùÿð ýöí éåíè áèð âàãèÿ ãàðøûñûíäà áóðàõûðäû. 


ÙÅÉÐßÒßÍÝÈÇ [ÿð. ùåéðÿò âÿ ôàðñ. ...ÿíýèç] 

á à õ ùåéðÿòàìèç. Íèýàð ùåéðÿòÿíýèç 

348 

ÙÅÉÂÀ 

áèð ñèìà èëÿ áàõäû, äöøöíäö âÿ áþéöê ãàðäàøûíà 

ôèêðèíè à÷ûã ñþéëÿìÿéÿ úÿñàðÿò åëÿìÿäè. 


ÙÅÉÐßÒËßÍÄÈÐÌß “Ùåéðÿòëÿíäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÙÅÉÐßÒËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Ùåéðÿò äîüóðìàã, 

ùåéðÿòÿ ñàëìàã, òÿÿúúöáëÿíäèðìÿê. 

[Àáûøûí] ñÿñè Ãÿäèðè äàùà äà ùåéðÿòëÿíäèðèðäè. 

Ìèð Úÿëàë. Úàâàí ëåéòåíàíòûí ýþçëÿðèíäÿêè 

ìÿòèíëèê, ýèçëè åùòèðàñ âÿ îäëó 

éàëâàðûø îíó ùåéðÿòëÿíäèðèðäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÙÅÉÐßÒËßÍÌß “Ùåéðÿòëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÅÉÐßÒËßÍÌßÊ ô. Ùåéðÿò åòìÿê, òÿÿúúöáëÿíìÿê, 

òÿÿúúöá åòìÿê. Êàçûì ôÿãÿò õÿáÿðñèçäè 

áó èøäÿí; Ýÿëäè, ýþðäö, ùåéðÿòëÿíäè 

áèð ãÿäÿð. Ì.Ìöøôèã. Ìÿíñÿ ùåéðÿòëÿíäèì, 

ñþçöí äîüðóñó; Äåäèì, íÿ îëìóøäóð Íÿ äàíûøûð 

áó Ñ.Âóðüóí. Áó ùåéðÿòëÿð äîíóãëàðû 

ùåéðÿòëÿíäèðÿð; Áó äàøëàðûí ýþðöíìÿìèø âóëêàíû 

áàøëàð. Ì.Àðàç. 

ÙÅÉÐßÒËÈ ñèô. Ùåéðÿò äîüóðàí, ýþçëÿíèëìÿç, 

ãÿðèáÿ, ùåéðÿòÿ ñàëàí; òÿÿúúöáëö, 

ùåéðÿòàìèç, ùåéðÿòÿíýèç. [Äÿðâèø] ùåéðÿòëè âÿ 

êÿñêèí áèð íÿçÿðëÿ áàõûíûá äóðóð. Ù.Úàâèä. 

ÙÅÉÑÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] Ìÿíëèê, øàí, øÿðÿô, 

ãöðóð; ìÿíëèê ùèññè. Åøãèí àòÿøèíäÿ î 

éàíäûðìàäû; Áþéöê ìÿíëèéèíè, ùåéñèééÿòèíè. 


ÙÅÉÑÈÉÉßÒËÈ ñèô. Ùåéñèééÿòè, ìÿíëèéè 

îëàí; ìÿíëèéèíè ãîðóéóá ñàõëàéàí, øÿðÿôëè. 

[Ãûçû Òóðõàí áÿéÿ:] Àòàäàí-áàáàäàí ñèçèí 

íàìóñëó, ùåéñèééÿòëè áèð õàíÿäàí îëäóüóíóçó 

áöòöí âèëàéÿò áèëèð. Ù.Úàâèä. 

ÙÅÉÑÈÉÉßÒÑÈÇ ñèô. Ùåéñèééÿòè, ìÿíëèéè 

îëìàéàí; øÿðÿôñèç, àë÷àã. [Ôÿðìàí] Ìÿëÿéèí 

.. ùåéñèééÿòñèç áèð àäàì îëäóüóíó äöøöíäö. 


ÙÅÉÑÈÇ ñèô. Ýöúñöç, ãöââÿñèç, òàãÿòñèç, 

ùåéè îëìàéàí. Ùåéñèç ãîúà. 

ÙÅÉÂÀ èñ. Ñàðû ðÿíýëè, òóðøìÿçÿ, öñòö 

òöêëö, õûðäà ÷ÿéèðäÿêëè ìåéâÿ. Ùåéâà ìöðÿááÿñè. 

– [ßééàð:] Åëÿ êè, áóäàãëàð áàøûíû 

ÿéèð; Íàð, ùåéâà, øàôòàëû, ýàâàëû äÿéÿð. 

À.Øàèã. Àëìàëàð ãûçàðûð, àðìóäëàð, ùåéâàëàð 

ñàðàëûð, ÿçýèëëÿ çîüàë áèð-áèðèíÿ ãàðûøûðäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. // Áó ìåéâÿíèí àüàúû. [Ìÿììÿä:] 

Éàòûð òóò àüàúû, éàòûð õàí ÷èíàð; ßéèð 

áóäàüûíû ùåéâà, èéäÿ, íàð. Ç.Õÿëèë.

ÙÅÉÂÀÝÖËÖ 

ÙÅÉÂÀÝÖËÖ èñ. ìóñ. Àçÿðáàéúàí õàëã 

îéóí ùàâàëàðûíäàí áèðèíèí àäû. Ùåéâàýöëö 

÷àëìàã. 

ÙÅÉÂÀÍ èñ. [ÿð.] 1. Èíñàíû ÷ûõìàãëà ùÿð 

úöð úàíëû ìÿõëóã. [Ãà÷àé:] Àòàëàð äåéèá êè, 

ùåéâàí èéëÿøÿ-èéëÿøÿ, èíñàí äèëëÿøÿ-äèëëÿøÿ 

éàõûíëàøàð. ß.Âÿëèéåâ. // Áèòêèëÿðäÿí áàøãà 

ùÿð úöð úàíëû âàðëûã. Âÿùøè ùåéâàí. Îíóðüàñûç 

ùåéâàíëàð. 

2. ßùëèëÿøäèðèëìèø äþðäàéàãëû úàíëû ìÿõëóã. 

Åâ ùåéâàíëàðû. Ãîøãó ùåéâàíëàðû. – [Ãàðà 

Êÿðÿìîüëó:] Áèð äÿôÿ áàçàð àéàüûíäà áèð 

äÿñòÿ àäàìûí è÷èíäÿ ùåéâàíëàðäàí ñþùáÿò 

äöøöð, áèðè äåéèð, úàìûø éàõøû ùåéâàíäûð, 

ãàòûüû ÷îõ äàäëû îëóð.. Ì.Èáðàùèìîâ. Úàìàë 

êèøè ùåéâàíëàðû ðàùàò åëÿìÿê ö÷öí òþâëÿéÿ 

ýåòäè. ß.Âÿëèéåâ. 

3. Éàáàíû, âÿùøè úàíëû ìÿõëóã. Éûðòûúû ùåéâàíëàð. 

Ìåøÿ ùåéâàíû. Õÿçëèê ùåéâàí. – [Ñèòàðÿ:] 

Ìåøÿ ãàðàíëûã, þçöì òÿê, âÿùøè ùåéâàíëàð... 


4. ìÿú. Àäÿòÿí éàçûã, ôàüûð, çàâàëëû, àúèç 

óøàã ùàããûíäà äåéèëèð. [Ìÿùÿììÿäàüà:] 

Óøàã ñèçèíäèð, îíóí õåéðèíè ñèç ýþðÿúÿêñèíèç, 

ÿáÿñ éåðÿ ùåéâàí óøàüû áÿäáÿõò åëÿìÿéèíèç, 

ãîéóíóç ýÿëèá îõóñóí. Í.Íÿðèìàíîâ. 

5. ìÿú. Ãàíìàç, àíëàìàç, êîáóä, éàõóä 

àüûëñûç, äÿððàêÿñèç àäàì ùàããûíäà. Ùåéâàíûí 

áèðèäèð. // Áÿçÿí ñþéöø ìÿãàìûíäà èøëÿíèð. 

[Ìÿøÿäè Èáàä:] Ýþðöíöð êè, ùåéâàí áàëàñû 

äÿëëÿê ùÿíàíû ïèñ éàõûáäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÙÅÉÂÀÍÀÒ èñ. [ÿð. “ùåéâàí” ñþç. úÿìè] 

Ùåéâàíëàð, ùåéâàíëàð àëÿìè. [Ôÿðùàä:] ..Éåð, 

ýþé òèòðÿøñèí, ýþéöí ãóøëàðû, éåðèí ùåéâàíàòû, 

äÿðéàëàðûí áàëûãëàðû, ùàìûñû ýÿðÿê ìÿíèì 

ö÷öí àüëàøàëàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ùåéâàíàò 

ãèññÿñèäèð äöíéà “Êÿëèëÿ-Äèìíÿ”; Òà êè àõûðäà 

áèð àç ãîâçàíûá èíñàí îëàúàã; Àçû èíñàí 

äà îëóðñà, ÷îõó ùåéâàí îëàúàã. Øÿùðèéàð. 

ÙÅÉÂÀÍÚÀÑÛÍÀ ñèô. âÿ çÿðô Ùåéâàí 

êèìè, âÿùøèúÿñèíÿ, êîáóäúàñûíà. 

ÙÅÉÂÀÍÚÛÜÀÇ 1. Á à õ ùåéâàíúûã. 

2. îõø. Íÿâàçèøëÿ áàëàúà, êþðïÿ óøàã ùàããûíäà 

äåéèëèð – éàçûã óøàã, çàâàëëû óøàã. 

Ùåéâàíúûüàç ãûçäûðìà è÷èíäÿ éàíûð. 

3. ìÿú. Ãàáà, êîáóä àäàì ùàããûíäà. Òÿðïÿíìÿéÿ 

ùåéâàíúûüàçûí òàãÿòè éîõäóð; Åùñàíñûç 

îëàí ìÿúëèñèí ùå÷ ëÿççÿòè éîõäóð. 


ÙÅÉÂÀÍËÀØÌÀÃ 

ÙÅÉÂÀÍÚÛÃ èñ. Êè÷èê ùåéâàí, áàëàúà 

ùåéâàí, éàçûã ùåéâàí, ùåéâàíúûüàç. Ùÿñðÿòëÿðèíÿ 

ãîâóøìóø ùåéâàíúûãëàð àéàãëàðûíû 

áöêÿðÿê ãóéðóãëàðûíû îéíàäà-îéíàäà àíàëàðûíûí 

ìÿìÿëÿðèíè ÿìèðäèëÿð. À.Øàèã. 

ÙÅÉÂÀÍÄÀÐ èñ. [ÿð. ùåéâàí âÿ ôàðñ. 

...äàð] 1. Ùåéâàíäàðëûã ìöòÿõÿññèñè. 

2. Ìàë-ãàðà ñàõëàìàãëà, éåòèøäèðìÿêëÿ, 

ìàëäàðëûãëà ìÿøüóë îëàí òÿñÿððöôàò, êÿíäëè. 

Ýÿíú ùåéâàíäàðëàðûí ðåñïóáëèêà òîïëàíûøû. 

// Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ùåéâàíäàð òÿñÿððöôàòëàð. 

Ùåéâàíäàð êÿíäëèëÿð. 

ÙÅÉÂÀÍÄÀÐËÛÃ èñ. Êÿíä òÿñÿððöôàòûíûí 

åâ ùåéâàíäàðëàðû, ìàë-ãàðà ñàõëàìàãëà ìÿøüóë 

îëàí ñàùÿñè. Ùåéâàíäàðëûüû èíêèøàô åòäèðìÿê. 

Éîõñóë êÿíäëèíèí òÿñÿððöôàò äÿðäëÿðè – 

òîðïàã, ñó, áåúÿðìÿ, ìÿùñóëäàðëûã, èñòåùñàë 

àëÿòè, ùåéâàíäàðëûã, èïÿê÷èëèê êèìè ìÿñÿëÿëÿðëÿ 

ÿëàãÿäàð äÿðäëÿð “ßêèí÷è”íèí áàøëûúà 

ìþâçóñó èäè. // Åâ ùåéâàíëàðûíû ñàõëàìàã âÿ 

úèíñëÿðèíè éàõøûëàøäûðìàã ùàããûíäà åëì. 

Êÿíä òÿñÿððöôàòû èíñòèòóòóíóí ùåéâàíäàðëûã 

ôàêöëòÿñè. Ùåéâàíäàðëûã ùàããûíäà ìöùàçèðÿ. 

ÙÅÉÂÀÍÕÀÍÀ èñ. [ÿð. ùåéâàí âÿ ôàðñ. 

...õàíÿ] Âÿùøè ùåéâàíëàðûí ñàõëàíäûüû õöñóñè 

éåð, áèíà. 

ÙÅÉÂÀÍÈ ñèô. [ÿð.] 1. Ùåéâàí ÿòèíäÿí, 

ñöäöíäÿí, éàüûíäàí âÿ ñ.-äÿí ùàçûðëàíàí, 

àëûíàí; öçâè. Ùåéâàíè ìàääÿëÿð. Ùåéâàíè 

ìÿùñóëëàðäàí àíúàã ñöääÿ øÿêÿð âàðäûð. 

2. Ùåéâàíà (ùåéâàíëàðà) õàñ îëàí; ùåéâàíà 

àèä îëàí; ãåéðè-øöóðè. Ùåéâàíè ùÿéàò. 

– [Ìÿùáóñè] äöøöíöðäö. Áèð àç èø ýåúèêÿðñÿ 

áöòöí ùÿéàòû âÿ òàëåéèíèí òÿùëöêÿ àëòûíà 

äöøÿúÿéè îíó ãîðõóäóð, ãÿëáèíäÿ ùåéâàíè 

áèð âàùèìÿ îéàäûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Êàìàë 

[ãîðõàãëûüà] ÷îõäàí ãàëèá ýÿëìèø, ñîíðà áó 

èáòèäàè ùåéâàíè ãîðõàãëûüà þçö íÿ ãÿäÿð 

ýöëìöøäö. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // ìÿú. Øÿùâàíè, 

úèñìàíè. Ùåéâàíè ùèññëÿð. – [Ãÿòèáÿ:] Ùöñàìÿääèí 

àíëàìàìûøäûð êè, ìÿí ùå÷ êÿñÿ 

ñàòûëìàìûøàì. Ëàêèí î áèëìèð êè, î þçö áèð 

ãàäûíûí ãóðó âÿäÿñèíÿ âÿ þçöíöí ùåéâàíè 

áèð äöøöíúÿñè õàòèðèíÿ áèð ìÿìëÿêÿòè ñàòìàã 

öçðÿäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙÅÉÂÀÍËÀØÌÀ “Ùåéâàíëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÅÉÂÀÍËÀØÌÀÃ ô. Èíñàíëûã ñèôÿòëÿðèíè 

èòèðìÿê, âÿùøèëÿøìÿê, êîáóäëàøìàã; ñÿðòëÿøìÿê. 

349

ÙÅÉÂÀÍËÛÃ 

ÙÅÉÂÀÍËÛÃ èñ. Ãàíìàçëûã, àíëàìàçëûã, 

ãàíàúàãñûçëûã. Ùåéâàíëûã åòìÿê. 

ÙÅÉÂÀÍÑÈÔßÒ ñèô. Èíñàí ñèôÿòëÿðèíè èòèðìèø; 

âÿùøè, êîáóä, ãàíìàç, éîíòàëàíìàìûø. 

ÙÅÉÂßÐß ñèô. âÿ èñ. 1. Êîáóä, ãàíìàç, 

ëÿéàãÿòñèç, òÿðáèéÿñèç, ÿäÿáñèç, çûððàìà, àüçûéàâà, 

àüçûïîçóã. Ùåéâÿðÿ àäàì. Ùåéâÿðÿíèí 

áèðèäèð, äèíäèðìÿñÿí éàõøûäûð. – Ãûøãûðäû 

áèð ãÿäÿð, çÿùÿðäÿí àúû; Ãûçûøäû ýåòäèêúÿ 

ùåéâÿðÿ ùàúû. Ù.Ê.Ñàíûëû. // Áÿçÿí ñþéöø 

êèìè èøëÿäèëèð. [Èñìàéûë áÿé:] Éàëàí äàíûøìà, 

ùåéâÿðÿ, ìÿíèì þç àòëàðûì ùàðàäà ãàëìûøäû 

êè, ñÿíäÿí àò èñòÿéÿ èäèì. Í.Âÿçèðîâ. 

2. Éåêÿ, çîðáà, íàòàðàç, éþíäÿìñèç. 

Áîçäàð .. ãîúàëìûø, ýþçëÿðèíÿ ïÿðäÿ ýÿëìèø 

ùåéâÿðÿ áèð êþïÿêäèð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ãàìûøûí 

ãàëûí áèð éåðèíäÿ ùåéâÿðÿ áèð ÷àããàë éåðÿ 

ñÿðèëìèøäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

3. çÿðô Àâàðà-àâàðà, áîø-áîø, àâàðà-ñÿðýÿðäàí. 

Äÿõè îë ñÿðâè-ãÿäèí êóéèíÿ úÿííÿò 

äåéèáÿí; Ýÿçìÿðÿì êö÷ÿëÿðè ùåéâÿðÿ áóíäàí 

ñîíðà. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÙÅÉÂßÐßËßÍÌß “Ùåéâÿðÿëÿíìÿê”- 


ÙÅÉÂßÐßËßÍÌßÊ ô. äàí. Àâàðà-àâàðà 

ýÿçìÿê, àâàðàëàíìàã, âåéèëëÿíìÿê. Êö÷ÿëÿðäÿ 

ùåéâÿðÿëÿíìÿê. 

ÙÅÉÂßÐßËÈÊ èñ. 1. Ãàíìàçëûã, êîáóäëóã, 

òÿðáèéÿñèçëèê, çûððàìàëûã; ñþçöíö, ùÿðÿêÿòèíè 

áèëìÿìÿ; áîøáîüàçëûã. Áèð áþëöê áîøáîüàçûã, 

ùåéâÿðÿëèê àäÿòèìèç; Äîëóäóð ëÿíÿò 

èëÿ, ãåéáÿò èëÿ ñþùáÿòèìèç. Ì.ß.Ñàáèð. [Ñÿäð] 

áóíóí ñÿáÿáèíè Úàíûíûí ùåéâÿðÿëèéèíäÿ, 

áîøáîüàçëûüûíäà ýþðöðäö. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. Àâàðàëûã, âåéèëëèê; ùå÷ áèð èøëÿ ìÿøüóë 

îëìàìà. Ùåéâÿðÿëèê åòìÿê. 

Ùß (áÿçÿí “ÿ” ñàèòè óçàäûëàðàã òÿëÿôôöç 

îëóíóð) ÿä. 1. Âåðèëÿí ñóàëà ìöñáÿò úàâàá 

âÿ éà òÿñäèã ìÿãàìûíäà èøëÿíèð (éîõ çèääè); 

áÿëè, åëÿäèð. Ùÿ, ðàçûéàì. – Èìòàùàí âåðäèíìè 

– Ùÿ, âåðäèì. – Éåìÿê èñòÿéèðñÿíìè – Ùÿ. 

– [Âÿëè:] Ñóëòàí áÿéèí åâè áóðàäûð [Òåëëè:] 

Ùÿ, áóðàäûð, íÿ èøèí âàð Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

2. Ñóàë úöìëÿëÿðèíäÿ ñóàëû ýöúëÿíäèðèð âÿ 

òÿêèä áèëäèðèð. Ùÿ, äå ýþðöì ìÿíäÿí íÿ 

èñòÿéèðñÿí – Òåëëè àðâàä éåðèíäÿí äèëëÿíäè: 

– Àé èìàíû éàíìûø, ýîðäà äà ìÿíäÿí ÿë 

÷ÿêìÿéÿúÿêñÿí, ùÿ Ì.Èáðàùèìîâ. // Ñóàë 

úöìëÿëÿðèíèí àõûðûíäà ìöñàùèáè úàâàá 

350 

ÙßÁÑ 

âåðìÿéÿ âàäàð åòìÿê ìÿãàìûíäà èøëÿíèð – 

äöç äåéèë åëÿ äåéèëìè äå ýþðöì ìÿíàñûíäà. 

– Ñèç ùàãëû îëìàäûüûíûçû åòèðàô åäèðñèíèçìè 

– Ùÿ – Áèð äÿ áåëÿ èøëÿð åäÿúÿêñÿíìè 

– Ùÿ – Áèðäÿí ìöÿëëèìèí ýþçö 

Òàïäûüûí ÿëèíäÿêè àü äÿôòÿðÿ ñàòàøäû: – Áóíó 

ùàðàäàí àëìûñàí Øÿêèë ÷ÿêèðñÿí Ùÿ 

ß.Âÿëèéåâ. // Íèòãèí äàõèëèíäÿ ÿââÿëúÿ äåéèëìèø 

ñþçö èñðàðëà òÿñäèã ìÿãàìûíäà èøëÿíèð 

âÿ áÿçÿí òÿêðàð äåéèëèð – äöçäöð, òàìàìèëÿ 

äîüðóäóð, åëÿäèð êè âàð, ÿëáÿòòÿ ìÿíàñûíäà. 

– Ñÿí äåäèéèíèí öñòöíäÿ äóðóðñàíìû – Ùÿ, 

ùÿ, äóðóðàì. 

3. Éàääàí ÷ûõìûø áèð øåé áèðäÿí éàäà äöøäöêäÿ 

âÿ éà áàøãà ìÿòëÿáÿ êå÷äèêäÿ äåéèëèð 

– éåðè ýÿëìèøêÿí, áèð äÿ ìÿíàñûíäà. Ùÿ, 

éàõøû éàäûìà äöøäö. Ùÿ, àç ãàëà éàäûìäàí 

÷ûõìûøäû, ýÿëÿíäÿ êèòàáûíû äà ýÿòèð. 

4. Úöìëÿíèí ÿââÿëèíäÿ ìöðàúèÿò çàìàíû 

èøëÿíèð – åé, àé ìÿíàñûíäà. [Èñêÿíäÿð îõóéàîõóéà 

äàõèë îëóð] – Ùÿ... àíà, êåôèí íåúÿäèð 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ãóðáàí ÿëèëÿ áîéíóíó 

îâóøäóðà-îâóøäóðà: – Ùÿ ìîëëà! Éàç êè, 

Ãóðáàíûí óøàãëàðûíûí àíàñûíà éåòèøÿúÿê. 

À.Øàèã. // Ìöðàúèÿòÿ, ÷àüûðûøà úàâàá êèìè 

èøëÿíèð – íÿ, íÿäèð, åøèäèðÿì! ìÿíàñûíäà. – 

Ùÿñÿí – Ùÿ. 

ÙßÁ èñ. [ÿð.] Òîç äÿðìàíäàí ùàçûðëàíìûø 

êöðÿúèê. Ùÿá àòìàã. Àúû ùÿá. – Ùÿêèì áèð 

íå÷ÿ ùÿá, áåø äÿ èéíÿ äÿðìàíû âåðäè. 

ß.Âÿëèéåâ. Éàñòû ùÿá – äàèðÿ øÿêëèíäÿ 

ùÿá; òàáëåò. 

ÙßÁßØ èñ. Åôèîïèéàíûí ÿñàñ ÿùàëèñèíè òÿøêèë 

åäÿí õàëã âÿ áó õàëãà ìÿíñóá àäàìûí 

êå÷ìèø àäû; åôèîïèéàëû. Çàâàëëû, ñèëàùñûç âÿ 

êèìñÿñèç ùÿáÿøëÿðèí áîéíóíäà ôàøèñò úÿëëàäû 

þç ãûëûíúûíûí êÿñÿðèíè éîõëàéûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Äöíéàíû ýÿç, äîëàø; Ùÿáÿøè, çÿíúèíè 

äèíäèð. Ð.Ðçà. 

ÙßÁÈÁ èñ. [ÿð.] êëàñ. Ñåâýèëè, äîñò. Òóòàðàì 

éàðûí ãèéàìÿòäÿ, ùÿáèáèì, äàìÿíèí. Ôöçóëè. 

[Áÿùðàì:] Ìÿíèì âèúäàíûì ëÿêÿëèäèð. Ìÿíèì 

ùÿáèáèì! Ú.Úàááàðëû. 

ÙßÁÑ èñ. [ÿð.] 1. Äóñòàüàñàëìà (ñàëûíìà), 

àçàäëûãäàí ìÿùðóìåòìÿ (åäèëìÿ). Ùÿáñ 

úÿçàñû. – Ìÿùáÿñ äÿ, ãÿôÿñ äÿ, ùÿáñ äÿ, ãÿñä 

äÿ; Èíñàí ìÿðä îëàíäà ùÿääèíè àøìûð. 

Ì.Àðàç. Ùÿáñ åäèëìÿê, ùÿáñÿ äöøìÿê 

– ùÿáñõàíàéà ñàëûíìàã, àçàäëûãäàí ìÿùðóì

ÙßÁÑÕÀÍÀ 

åäèëìÿê, äóñòàüà äöøìÿê. [ßìèðàñëàí îüðóëóã 

âÿ éîë êÿñìÿê öñòöíäÿ] íå÷ÿ äÿôÿ ùÿáñÿ äöøöá 

÷ûõäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Þçö äåìÿìèøäè, áèëèðäèì 

îíó; Íå÷ÿ èë ãàáàã; Ùÿáñ åéëÿìèøëÿð. 

Á.Âàùàáçàäÿ. Ùÿáñ åòìÿê, ùÿáñÿ àëìàã – 

ùÿáñõàíàéà ñàëìàã, àçàäëûãäàí ìÿùðóì åòìÿê. 

[Êÿðÿì Ùÿëÿá ïàøàñûíà:] Èíäè, áóéóð, 

ìÿíè àïàðñûíëàð, ùÿáñ åòñèíëÿð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

2. ùöã. Ìöëêäÿí, ìàëäàí âÿ ñ.-äÿí èñòèôàäÿ 

åäèëìÿñèíèí ìÿùêÿìÿ îðãàíëàðû òÿðÿôèíäÿí 

ãàäàüàí îëóíìàñû. 

ÙßÁÑÕÀÍÀ èñ. [ÿð. ùÿáñ âÿ ôàðñ. ...õàíÿ] 

Äóñòàãëàðûí ñàõëàíäûüû éåð, åâ, áèíà; äóñòàãõàíà, 

ãàçàìàò, çèíäàí. ×àð ùþêóìÿòè éûõûëàíäàí 

ñîíðà Úàâàùèð ùÿáñõàíàäàí ÷ûõäû. 


ÙßÁÑÕÀÍÀ×Û èñ. Ùÿáñõàíà ýþçÿò÷èñè. 

ÙßÚÚ èñ. [ÿð.] Ìöñÿëìàíëàðäà: çèëùèúúÿ 

àéûíäà Ìÿêêÿäÿ çèéàðÿò ìÿðàñèìèíè éåðèíÿ 

éåòèðìÿ. Áÿùñ èëÿ ùÿúúÿ ýåäÿí éîðóëóá éîëäà 

ãàëàð. (Àòà. ñþçö). Ýåòäè ùÿúúÿ àòàñû, òà îëóíà 

“ùàúû” õèòàá; Êèì îíà “ùàúû” äåñÿ, áèë êè, 

äåéèð áþùòàíû. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÙßÚßÌßÒ èñ. [ÿð.] Õàëã òÿáàáÿòèíäÿ: 

õÿñòÿ àäàìà êöïÿ ñàëûá ãàí àëìàãäàí èáàðÿò 

ìöàëèúÿ öñóëó, ùàáåëÿ ìöàëèúÿ ìÿãñÿäèëÿ 

ãàí àëìàã, ãàíû ñîðìàã ö÷öí èøëÿäèëÿí 

áóéíóçøÿêèëëè àëÿò. Øåéõ Øàáàíûí àðâàäû 

Ýöëñöì õàëà äà ìÿùÿëëÿäÿ ìÿøùóð èäè, ÷öíêè 

éàõøû .. ÷þï þòöðÿðäè, íîõóä ôàëû à÷àðäû âÿ 

ùÿúÿìÿò ãîéàðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Êÿíäèí 

áèð êèøèñè, ãàäûíû, úàâàíû, ãîúàñû, óøàüû éîõ 

èäè êè, Çåéíÿá ãàðûíûí ùÿúÿìÿò âÿ çÿëèñèíè 

ýþðìÿìèø îëàéäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÙßÚÌ èñ. [ÿð.] 1. Áèð øåéèí êóá âàùèäëÿðè 

èëÿ þë÷öëÿí óçóíëóüó, ùöíäöðëöéö âÿ åíè. 

Ùÿíäÿñè úèñìèí ùÿúìè. Êóáóí ùÿúìè. Áèíàíûí 

ùÿúìè. 

2. Þë÷ö, áþéöêëöê, ìèãäàð âÿ ñ. áàõûìûíäàí 

áèð øåéèí òóòóìó. ×ÿëëÿéèí ùÿúìè. 

Âàãîíóí ùÿúìè. – Êöëëè ìèãäàðäà íåôò âÿ 

ãàç éàëíûç áþéöê ùÿúìäÿ áîøëóãëàðû, éÿíè 

ìöÿééÿí ìÿñàìÿëÿðè îëàí ñöõóðëàðäà éåðëÿøèð. 

“Íåôò âÿ ãàç ãóéóëàðûíûí ãàçûëìàñû”. 

// ìÿú. Áþéöêëöê, þë÷ö, êÿìèééÿò âÿ ñ. úÿùÿòäÿí 

áèð øåéèí ìèãéàñû. Èøèí ùÿúìè. Òèêèíòè 

èøëÿðèíèí ùÿúìè. – Íèçàìè ãîëòóüóíäàí 

áþéöê áèð äÿôòÿð ùÿúìèíäÿ áèð ìÿêòóá ÷ûõàðûá 

Ôÿõðÿääèíÿ âåðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙßÄÄ 

◊ Ùÿúì þë÷öëÿðè – ìàéå âÿ äÿíÿâÿð 

ìàääÿëÿðèí þë÷öëÿðè (ëèòð, êóáìåòð âÿ ñ.). 

ÙßÚÌÚß ñèô. Ùÿúìèíÿ, áþéöêëöéöíÿ, 

òóòóìóíà ýþðÿ, è÷èíÿ àëà áèëÿúÿéè øåéèí ìèãäàðûíà 

ýþðÿ. Ùÿúìúÿ áó ÷ÿíëÿðäÿí ùàíñû 

áþéöêäöð Ùÿúìúÿ êè÷èê ÷ÿëëÿê. – Ìöùàðèáÿíèí 

ñîí àéëàðûíäà äàùà éåíè ðàäèîëîêàñèéà 

ãóðüóëàðû èøëÿäèëìèøäèð. Áó ãóðüóëàð 

ùÿúìúÿ ÷îõ êè÷èê îëóá òÿééàðÿâóðàí çåíèò 

òîïëàðûíûí ìÿðìèëÿðè äàõèëèíäÿ éåðëÿøèð. 

“Ðàäèîëîêàñèéà”. 

ÙßÚÌÈ ñèô. [ÿð.] Ùÿúì úÿùÿòäÿí, ùÿúì 

áàõûìûíäàí, ùÿúìëÿ áàüëû. Ùÿúìè òÿùëèë. 

ÙßÚÌËÈ ñèô. Ùÿúìúÿ èðè îëàí; áþéöê, 

òóòóìëó. Èðè ùÿúìëè ñèñòåðí. – Áèð òÿðÿôäÿ 

ìöõòÿëèô ùÿúìëè åêñêàâàòîðëàð òîðïàüû ãàçûð, 

áèð òÿðÿôäÿ ïàðîâîçëàð õÿíäÿêäÿ ôèò âåðÿâåðÿ 

ïëàòôîðìàëàðäàí èáàðÿò ãàòàðëàðû áó 

åêñêàâàòîðëàðûí éàíûíà ýÿòèðèð. ß.Ñàäûã. 

ÙßÚÂ èñ. [ÿð.] Áèð øÿõñÿ, èúòèìàè ãóðóëóøà, 

éàõóä ùÿéàòäàêû ìÿíôèëèêëÿðÿ ãàðøû 

éþíÿëäèëìèø èñòåùçàëû, êÿñêèí, àúû, êèíàéÿëè 

éàçû. Ìèðçÿ ßëÿêáÿð Ñàáèðèí ùÿúâëÿðè. “Ìîëëà 

Íÿñðÿääèí” ìÿúìóÿñèíäÿ ÷àï îëóíìóø 

ùÿúâëÿð. – [Ãàúàð:] Âÿòÿí! ×îõìó ñåâèð ìÿíè 

î âÿòÿí Ìÿíÿ ùÿúâ éàçûð ùÿð éîëäàí þòÿí. 

Ñ.Âóðüóí. [Õàí:] Ùÿ, áÿñ íÿ îëäó Ùÿúâ 

äåéÿí äèëèí íèéÿ òóòóëäó Á.Âàùàáçàäÿ. 

Ùÿúâ åòìÿê – ùàããûíäà ùÿúâ éàçìàã, 

ÿëÿ ñàëìàã, èñòåùçà åòìÿê. Íèéÿ ùÿúâ 

åéëÿìèñÿí Úöðìèíè, åé úàí Éóñèô! Äèëö-úàíûì 

ñÿíÿ ãóðáàí îëà, úàíàí Éóñèô! Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÙßÚÂ×È èñ. âÿ ñèô. Ùÿúâ éàçàí, ùÿúâýó. 

ÕÛÕ ÿñð ÿäÿáèééàòûìûçûí ÿí ãöââÿòëè ùÿúâ÷è 

øàèðè Ãàñûì áÿé Çàêèðäèð. 

ÙßÚÂ×ÈËÈÊ èñ. Ùÿúâ éàçìà. 

ÙßÚÂÝÓ èñ. âÿ ñèô. [ÿð. ùÿúâ âÿ ôàðñ. 

...ýó] êþùí. áàõ ùÿúâ÷è. Ùÿúâýó øàèð. 

ÙßÚÂÈÉÉÀÒ òîï. [ÿð. “ùÿúâ” ñþç. úÿìè] 

êþùí. Ùÿúâ ìÿçìóíëó ÿñÿðëÿð. // Áîø, 

áàéàüû, ìÿíàñûç ÿñÿðëÿð. 

ÙßÚÂÈÉÉß èñ. [ÿð.] Ãûñà ñàòèðèê øåèð; 

åïèãðàì. 

ÙßÚÂÉÀÇÀÍ áàõ ùÿúâ÷è. 

ÙßÚÇ èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Òóòóá ñàõëàìà, 

òóòìà. 

2. Ìöñàäèðÿ. 

ÙßÄÄ èñ. [ÿð.] 1. Ñÿðùÿä, ùöäóä. 

351

ÙßÄÄ 

2. ìÿú. Ùÿää-ùöäóä, ñîí, íÿùàéÿò. Óøàüûí 

ñåâèíúèíèí ùÿääè éîõ èäè. Ùÿää ãîéìàã 

– ùöäóä ãîéìàã, ìÿùäóäëàøäûðìàã, 

íîðìàéà òàáå åòìÿê. Ñåâýèéÿ ùÿää ãîéìàã, 

äöçö, ýöíàùäûð. Á.Âàùàáçàäÿ. Ùÿääÿí 

àðòûã (÷îõ, çèéàäÿ) – ñîí äÿðÿúÿ ÷îõ, ùÿäñèç. 

..Èíäè éàçìàëû ìÿòëÿáëÿð ÷îõäóð, äàíûøìàëû 

ñþçëÿð ùÿääÿí àðòûãäûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Áàáàéåâ îíóí ùÿääÿí çèéàäÿ áþéöê 

îëàí ãàëîøëàðûíà áàõûá áèðäÿí ñîðóøäó. 

Ù.Ñåéèäáÿéëè. Ùÿääÿí àøìàã – áàõ 

ùÿääèíè àøìàã. Ùÿääÿí àøûá áöõëö-ùÿñÿä, 

øÿðàðÿò; Éîëäàø éîëäàøûíà åéëÿð õÿéàíÿò. 

Ã.Çàêèð. Ùÿääèíäÿí àðòûã (÷îõ, çèéàäÿ) – 

áàõ ùÿääÿí àðòûã (÷îõ, çèéàäÿ). Ðÿíà âÿ 

Íèçàìè Ôÿõðÿääèíèí êþìÿéèíäÿí ùÿääèíäÿí 

çèéàäÿ ðàçû ãàëäûëàð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ïðèñòàâ 

ùÿääèíäÿí àðòûã äèë òþêöá íàããàëëûã åëÿéÿí 

Ìÿøÿäè Íóðóíóí öçöíÿ òÿðñ-òÿðñ áàõûá 

àðàëàíäû. ß.Àáàñîâ. Ùÿääèíäÿí àøìàã – 

áàõ ùÿääèíè àøìàã. Ãÿòèáÿíèí èçòèðàá âÿ 

ùÿéÿúàíû ùÿääèíäÿí àøìûøäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ùÿääèíè àøìàã – ùÿääè-ùöäóäó àøìàã, 

ñîí äÿðÿúÿ ÷îõ îëìàã, ùÿääè êå÷ìÿê. 

Ãÿùðÿìàíûí áàëàúà Ñàáèðÿ îëàí ìÿùÿááÿòè 

ùÿääèíè àøûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ùÿääèíè àøàí þòêÿìëèê 

åëÿ áèë Ùèäàéÿòè àéûëòäû. Á.Áàéðàìîâ. 

3. ðèéàç. Äþðä ÿìÿëäÿ (òîïëàìà, ÷ûõìà, 

âóðìà, áþëìÿ) èøëÿäèëÿí ðÿãÿìëÿðèí ùÿð áèðè. 

◊ Ùÿääèì (ùÿääèí, ùÿääè) íÿäè(ð) – íÿ 

úÿñàðÿò ñàùèáèéÿì (ñàùèáñÿí, ñàùèáäèð) – 

èòàÿòêàðëûã, ìöòèëèê áèëäèðèð. [Ùàúû Ñàëàù:] 

Õåéð, àüà, ìÿíèì íÿ ùÿääèì âàð êè, ñÿíèí 

[âÿçèðèí] ñèððèíè õàëãà éàéàì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[Ìîëëà:] Õåéð, ãèáëåéè-àëÿì! Ìÿíèì 

ùÿääèì íÿäè ñÿíÿ ýöëÿì. “Ì.Í.ëÿòèô.” 

Ùÿääèíè áèëäèðìÿê – äÿðñèíè âåðìÿê, éåðèíè 

áèëäèðìÿê, éåðèíäÿ îòóðòìàã; úÿçàëàíäûðìàã. 

Ùÿääèíè áèëìÿê (òàíûìàã) – þç 

ùÿðÿêÿòèíäÿ, äàâðàíûøûíäà, äàíûøûüûíäà 

ùÿää-ùöäóäà ðèàéÿò åòìÿê, ÿäÿá äàèðÿñèíäÿí 

êÿíàðà ÷ûõìàìàã, úûüûðûíäàí ÷ûõìàìàã. 

[Çåéíàë:] ..Ãóäóðüàíëûã ñèçÿ õåéèð 

ýÿòèðìÿç. Ùÿääèíèçè áèëèí. Ú.Úàááàðëû. 

[Áÿùðàì:] Þç ùÿääèíè òàíû, Ôèòíÿ! Ìÿüðóð 

îëìà õîø ñÿñèíÿ! À.Øàèã. Êèìèí ùÿääè âàð, 

íÿ ùÿääè âàð – ùå÷ êèì úÿñàðÿò åäÿ áèëìÿç, 

ùå÷ êÿñèí úÿñàðÿòè ÷àòìàç (ùÿäÿ áèëäèðèð). 

Ñîëòàí Èáðàùèìèí îòàüûíà êèìèí ùÿääè âàðäû 

352 

ÙßÄßÔ 

êè, ýÿëñèí. (Íàüûë). [Ùöñåéíãóëó àüà:] ..Êèìèí 

ùÿääè âàð, áóíäàí ñîíðà ìÿíèì ÿìðèìäÿí 

÷ûõñûí.. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÙßÄÄ-ÙÅÑÀÁ èñ. [ÿð.] Ñàé, ìèãäàð. Ãûçûë 

Àðñëàíäàí õÿëèôÿéÿ ìÿêòóá àïàðàí ùåéÿòè 

Èðàãûí ùÿää-ùåñàáà ýÿëìÿéÿí àòëûëàðû èñòèãáàë 

åäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùÿääè-ùåñàáû 

îëìàìàã – ñàéû-ùåñàáû îëìàìàã. [Äåâëÿð] 

áèð àç ñîíðà ãûçëàðà î ãÿäÿð çÿð-çèáàäàí 

ïàëòàð ýÿòèðäèëÿð êè, ùÿääè-ùåñàáû îëìàäû. 

(Íàüûë). Ñàùèëáîéó óçàíàí êö÷ÿäÿ ùÿääèùåñàáû 

îëìàéàí äöêàí âàð èäè. Ã.Èëêèí. 

ÙßÄÄ-ÙÖÄÓÄ èñ. [ÿð.] Ùÿää, ñîí, àõûð, 

èíòÿùà. Àüáóëàã äàüëàðûíûí áöòöí ýþçÿëëèê 

âÿ öñòöíëöêëÿðè Ñåâèëäÿ .. ùÿääè-ùöäóäó îëìàéàí 

õîø áèð òÿñèð áóðàõûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Äÿìèðèí áó äÿãèãÿ ñåâèíúèíèí ùÿääè-ùöäóäó 

éîõ èäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÙßÄÄÈ-ÁÖËÓÜ èñ. [ÿð.] Èíñàíûí úèñìÿí 

âÿ ðóùÿí éåòêèíëÿøäèéè âÿ âÿòÿíäàøëûã 

ùöãóãó àëäûüû éàø. Ùÿääè-áöëóüà ÷àòìàã 

(éåòèøìÿê, éåòìÿê) – ùÿìèí éàøà ÷àòìàã. 

Íÿùàéÿò, Ñÿôÿð ìèí çÿùìÿòëÿ áþéöéöá 

ùÿääè-áöëóüà éåòèøäè.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ìÿðúàí 

áÿé:] Ìÿíÿ ãÿééóì ëàçûì äåéèë, Àëëàùà 

øöêöð, ùÿääè-áöëóüà ÷àòìûøàì, àüëûì áàøûìäàäûð. 


ÙßÄß èñ. [ÿð.] Ãîðõó ýÿëìÿ, áèð øåéëÿ 

ãîðõóòìà, äÿùøÿòëÿíäèðìÿ; ùÿäÿ-ãîðõó, 

òÿùäèä. Ãûçäàí ãÿòè ñþç àëäûì êè, àòàñûíûí 

ùÿäÿñèíÿ áàõìàéàðàã, î áèð äÿ áåëÿ áèð èøÿ 

áàø ãîøìàéàúàãäûð. Ñ.Ðöñòÿì. Ùÿäÿ 

ýÿëìÿê (åòìÿê) – áèð øåéëÿ ãîðõóòìàã, ùÿäÿëÿìÿê. 

Þëöì áåëÿ ýÿëÿ áèëìèð èçäèùàìà 

ãîðõó, ùÿäÿ; Øàèðÿ åë ìÿùÿááÿòè ãàëèá ýÿëèð 

þëöìÿ äÿ. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÙßÄßÔ èñ. [ÿð.] 1. Òöôÿíý, òîï âÿ ñ. àòàðêÿí 

ýöëëÿíèí, ìÿðìèíèí âÿ ñ. äÿéìÿëè, 

âóðìàëû îëäóüó øåé, éåð; íèøàíÿ. Ùÿäÿôè íèøàí 

àëìàã. Ýöëëÿ ùÿäÿôÿ äÿéìÿäè. – ..Îíëàð ùÿð 

èêèñè áèðëèêäÿ îâà ÷ûõûð, Ýöëáàùàðûí àòäûüû 

ýöëëÿëÿð áèðáàø ùÿäÿôÿ äÿéèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ùöñåéí ãàëõûá ùÿìÿí ýþéöí ãàòûíà; Øûüûéûá 

áèð àíäà úóìóð ùÿäÿôÿ. Ì.Ðàùèì. 

2. ìÿú. Òÿãèá, éàõóä òþùìÿò, èñòåùçà, ìöçàêèðÿ 

âÿ ñ. îáéåêòè îëàí àäàì. Ãóðáàíëû 

óçóí-óçàäû ìöùàêèìÿëÿð éöðöòäö âÿ ôèêèðëÿðèíäÿ 

äÿ Ðóùíÿâàç õàíûìû ùÿäÿô åòäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Êè÷èê îüðóëàðäûð ùÿäÿôèí

ÙßÄßÃß 

ñÿíèí; Áþéöê îüðóëàðäàí õÿáÿðñèçìèñÿí 


3. ìÿú. Ìÿãñÿä, ãÿñä, ìÿðàì êèìè ýþòöðöëÿí 

øåé. [Ýöíäöç Ýöëøÿíÿ:] Áàõ, áèáè, .. 

ìÿêòÿáäÿ óøàãëàð èëÿ äöíéà ñÿéàùÿòèíÿ 

÷ûõìûøäûã. Ùÿð áèð ùÿäÿôèìèç áèð äèëÿê àäàñû 

èäè. Ú.Úàááàðëû. Úàâàä éîëäàøëàðû èëÿ áèðëèêäÿ 

äàìàðëàðäà ãàíû äîíäóðàí ñîéóãëàðà 

ñèíÿ ýÿðÿðÿê, ùÿìèøÿ ìÿãñÿäÿ, ùÿäÿôÿ äîüðó 

èðÿëèëÿéèð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÙßÄßÃß èñ. [ÿð.] àíàò. Ýþç àëìàñûíûí 

éåðëÿøäèéè ÷óõóð; ýþç ÷óõóðó. Ñóëòàíûí ýþçëÿðèíèí 

ýèëÿëÿðè þç ùÿäÿãÿñèíäÿ òåç-òåç ñàüàñîëà 

ýåäèá-ýÿëäè. È.Ùöñåéíîâ. 

◊ Ýþçëÿðè ùÿäÿãÿñèíäÿí ÷ûõìàã – áàõ 

ýþç. 

ÙßÄß-ÃÎÐÕÓ áàõ ùÿäÿ. Ýÿëèí, áó 

ùÿäÿ-ãîðõóäàí Õÿëèëèí ïÿðò îëäóüóíó äöøöíöá, 

îíà êþìÿê åòìÿê èñòÿäè. Ì.Ùöñåéí. 

Ùÿêèì ìþùêÿì äóðäó, î êàðûõìàäû; Ùÿäÿãîðõóäàí 

äà áèð øåé ÷ûõìàäû. Á.Âàùàáçàäÿ. 

◊ Ùÿäÿ-ãîðõó ýÿëìÿê – áàõ ùÿäÿ ýÿëìÿê 

(“ùÿäÿ”äÿ). Ïàäøàù Ðþâøÿíè éàíûíà 

äÿâÿò åäèá, îíà ùÿäÿ-ãîðõó ýÿëäè. (Íàüûë). 

Ýöëñÿùÿð èíàä åëÿéèð, Äèëäàð èñÿ ùÿäÿ-ãîðõó 

ýÿëèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÙßÄßËßÌß “Ùÿäÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙßÄßËßÌßÊ ô. Ùÿäÿ ýÿëìÿê, ãîðõóòìàã, 

ùÿäÿ-ãîðõó ýÿëìÿê, òÿùäèä åòìÿê. 

Áàëäûçû, Ìÿñìÿíè ùÿäÿëÿéèð, “ÿðèíèí ÿìðèíäÿí 

÷ûõìàüà èõòèéàðûí éîõäóð” – äåéèðäèñÿ 

äÿ, áèð òÿñèðè îëìàéûð. Ñ.Ùöñåéí. Áèðúÿ Ëÿòèô 

þçöíö éîëäàøëàðû àðàñûíäà ÷ÿêèð, ùàìûíû þç 

èðàäÿñèíÿ òàáå åòìÿéÿ ÷àëûøûð, îíà ãóëàã 

àñìàéàíëàðû ùÿäÿëÿéèðäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÙßÄßËßÉÈÚÈ ñèô. Ùÿäÿëÿéÿí, ãîðõóäóúó, 

òÿùäèäåäèúè, ùÿäÿ-ãîðõó ýÿëÿí, ùÿäÿãîðõó 

èôàäÿ åäÿí. ..Ùÿäÿëÿéèúè ñþçëÿð Ìèðçÿ 

Úÿëèëäÿ éåíè áèð ãöââÿ îéàòäû. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÙßÄßÐ ñèô. [ÿð.] Áîø-áîøóíà, ÿáÿñ, ùå÷ 

áèð íÿòèúÿ âåðìÿéÿí; ìÿíàñûç, ôàéäàñûç. 

Ãÿññàá Ùÿñÿí àðàëûãäà ùÿäÿð þëöìäÿí 

ãîðõóá, þçöíö àäàìëàðûí è÷èíÿ ñîõäó. Ìèð 

Úÿëàë. Ùÿäÿð(ÿ) ýåòìÿê – áîøà ÷ûõìàã, 

ùå÷ áèð íÿòèúÿ âåðìÿìÿê, ôàéäàñû îëìàìàã, 

ÿáÿñ éåðÿ ñÿðô îëóíìàã. [Íÿðèìàíîâ:] 

Çÿùìÿòèíèç, äåéÿñÿí, ùÿäÿð ýåòäè, ÷îõ 

òÿÿññöô! Ã.Èëêèí. [Àéäûíûí] áöòöí çÿùìÿòëÿðè 

ùÿäÿðÿ ýåòìèøäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÙßÄÉÀÍ 

ÙßÄßÐßÍ-ÏßÄßÐßÍ èñ. Áîø, ìÿíàñûç, 

úÿôÿíýèéàò, òàðòàí-ïàðòàí, ÷ÿðÿí-ïÿðÿí ñþçëÿð. 

[Àðâàäû óñòàéà:] ßøè, úèí-çàä ñÿíè âóðóá, 

àüëûíû-çàäûíû ÷àøäûðìàéûá êè, ùÿäÿðÿíïÿäÿðÿí 

äàíûøûðñàí, áóüäà íÿäèð ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

..Ãàëàí éöç îí áåø êàüûçäà äà áó úöð 

ùÿäÿðÿí-ïÿäÿðÿíäÿí ñàâàéû þçýÿ áèð ìÿòëÿá 

éîõäó. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÙßÄÈÊ èñ. Ãàðüûäàëû, áóüäà, íîõóä, ëîáéà, 

ìÿðúè âÿ ñ.-äÿí ñóäà (áÿçÿí äÿ ÿò âÿ 

ãîâðóëìóø ñîüàíëà) áèøèðèëÿí õþðÿê àäû. Íîõóäó, 

áóüäàíû, ìÿðúèíè, ëîáéàíû áèð-áèðèíÿ 

ãàðûøäûðûá, ãàçàíà òþêöá ùÿäèê áèøèðäèêäÿí 

ñîíðà ãîíøóëàðà ïàéëàéàðäûëàð. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÙßÄÈÑ èñ. [ÿð.] äèí. Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí 

ãàíóí ùþêìöíäÿ îëàí ñþçëÿðèíÿ 

âåðèëÿí àä. Áàøûíäà àü àðàã÷ûí îëàí, ýöìöø 

òîããàëû, ãûðìûçûñàããàë áèð êèøè èñÿ òÿêÿð ñÿñëÿðèíÿ, 

òûããûëòûéà áàõìàäàí àäàìëàðà ùÿäèñ 

äàíûøûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÙßÄÈÉÉß èñ. [ÿð.] Áàüûøëàíàí øåé, áÿõøèø, 

ñîâãàò, òþùôÿ, ÿðìÿüàí. Ìÿùÿððÿì ÿìè 

èëê äÿôÿ Ðÿìçèééÿíèí ýþðöøöíÿ ýÿëäèéè çàìàí 

îíà öçýþðöøö îëàðàã êè÷èê áèð ÷àíòà 

ùÿäèééÿ ýÿòèðìèøäè. À.Øàèã. [ßáäöëÿëè áÿé 

Ýöëöøÿ:] Áó êè÷èê ùÿäèééÿíè ãÿáóë åòìÿíèçè 

ðèúà åäèðèê. Ú.Úàááàðëû. // Éàäèýàð. Îíóí äèâàðëàðû 

àë-ÿëâàí íàõûø; ßñðäÿí-ÿñðÿ ùÿäèééÿ 

ãàëìûø. Ñ.Âóðüóí. 

ÙßÄÑÈÇ ñèô. Ùÿääè-ùöäóäó îëìàéàí, 

ùÿääÿí àðòûã, ñàéñûç-ùåñàáñûç, ùÿäñèç-ùåñàáñûç. 

Óøàãëàð ýþç éàøëàðûíû áèð äÿãèãÿäÿ 

óíóòäóëàð âÿ .. êÿðáÿëàéûíû ùÿäñèç øàäëûã èëÿ 

ÿùàòÿ åòäèëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ýåòäèêúÿ 

áþéöê âÿ ÿçÿìÿòëè øÿùÿð îéàíûðäû. Àíè êèìè 

ýþðöíÿí ñàêèòëèê ùÿäñèç áèð ãàéíàðëûüà ÷åâðèëèðäè. 


ÙßÄÑÈÇ-ÙÅÑÀÁÑÛÇ áàõ ùÿäñèç. ..ßíýèí 

ôÿçàäà ùÿäñèç-ùåñàáñûç óëäóçëàð ñàéðûøûð. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Áàáÿê:] Õÿëèôÿ âÿ ñàðàéûí 

ùÿäñèç-ùåñàáñûç âåðýèëÿðè ùàìûíû úàíà 

ýÿòèðèá.. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÙßÄÑÈÇ-ÙÖÄÓÄÑÓÇ ñèô. Ùÿääè-ùöäóäó 

îëìàéàí, óúñóç-áóúàãñûç, íÿùàéÿòñèç, ñîíñóç. 

Ùÿäñèç-ùöäóäñóç ÷þëëÿð. 

ÙßÄÉÀÍ èñ. [ÿð.] Òÿðáèéÿñèç, ÿäÿáñèç, 

ùÿðçÿ, ÿñàññûç ñþçëÿð; ñþéöø. Êå÷ÿí ñþçö ÷ÿêìÿ 

öçÿ, àìàíäû; Ùÿäéàí äàíûøìûøàì, ëàô åéëÿìèøÿì. 

Àøûã ßëÿñýÿð. [Áÿäèðúàùàí:] Àüçûíà 

353

ÙßÔÐÈÉÉÀÒ 

ýÿëÿí ùÿäéàíû äàíûøìà, ùåéâàí îüëó ùåéâàí. 

Í.Âÿçèðîâ. // ñèô. Òÿðáèéÿñèç, ÿäàáàç, éàâà, 

àüçûïÿðòîâ. Áîðúóìóçäóð, Âÿòÿí ùÿð ñàùÿäÿ 

ÿìð åòñÿ áèçÿ; Ãîéìàéûí òÿðáèéÿñèç êèìñÿíè, 

ùÿäéàí îõóñóí! ß.Âàùèä. 

ÙßÔÐÈÉÉÀÒ èñ. [ÿð.] êþùí. Àðõåîëîæè ãàçûíòûëàð; 

ãàçûíòû èøëÿðè. 

ÙßÔÒß èñ. [ôàðñ.] Øÿíáÿäÿí áàçàð ýöíöíÿ 

ãÿäÿð éåääè ýöíÿ áÿðàáÿð âàõò þë÷öñö 

âàùèäè. Ùÿôòÿíèí áèðèíúè ýöíö. Áöòöí ùÿôòÿíè 

èøëÿìÿê. – Äîëàíäû ùÿôòÿëÿð, äîëàíäû àéëàð; 

Ñÿíÿòëÿ áèð éåðäÿ óúàëäû Àéýöí. Ñ.Âóðüóí. 

Ùÿôòÿëÿð, àéëàð êå÷èð; Àõøàìëû-ñÿùÿðëè; Áÿçÿí 

øèðèí, áÿçÿí çÿùÿðëè. Ð.Ðçà. // Ùÿð ùàíñû 

ýöíäÿí áàøëàéàðàã ùåñàáëàíàí éåääèýöíëöê 

âàõò, ìöääÿò. Õÿñòÿëèê èêè ùÿôòÿäÿí áÿðèäèð 

êè, äàâàì åäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßùìÿäîâ 

áèð ùÿôòÿ äåéèëäè êè, áóðàéà, òèêèíòè èøèíÿ èúðà÷û 

ìöùÿíäèñ òÿéèí îëóíìóøäó. Ìèð Úÿëàë. 

// Áèð ùàäèñÿéÿ âÿ éà áèð øåéÿ, òÿäáèðÿ ùÿñð 

åäèëìèø éåääèýöíëöê ìöääÿò. Éàøûëëàøäûðìà 

ùÿôòÿñè. Óøàã ÿäÿáèééàòû ùÿôòÿñè. ßäÿáèééàò 

âÿ èíúÿñÿíÿò ùÿôòÿñè. 

◊ Ùÿôòÿ ñÿêêèç, ìÿí äîããóç – ùÿìèøÿ, 

äàèìà, òåç-òåç. Ùÿôòÿ ñÿêêèç, ìÿí äîããóç 

õÿñòÿëÿíèð. Ùÿôòÿ ñÿêêèç, ìÿí äîããóç ìàøûí 

õàðàá îëóð. – [Ôÿðùàä] ùÿôòÿ ñÿêêèç, ìÿí 

äîããóç êàüûç éàçûá, Àñëàíäàí ïóë èñòÿéèðäè. 

Ú.Úàááàðëû. [Éóíèñ õàëàñûíà:] Áóäóð, Éàãóò 

ÿðÿ ýåòäèéè ö÷ àé äåéèë, àììà àõûð çàìàíëàð 

ùÿôòÿ ñÿêêèç, ìÿí äîããóç ýÿëèá, àíàñûíûí 

éàíûíäà ãàëûð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÙßÔÒßÀØÛÐÛ çÿðô Ùÿôòÿäÿí-ùÿôòÿéÿ, 

ùÿð ùÿôòÿ(äÿ). Ùÿôòÿàøûðû äÿíèçÿ ýåòìÿê. 

ÙßÔÒßÁÀØÛ çÿðô Ùÿôòÿäÿ áèð äÿôÿ (áèð 

ãàéäà îëàðàã ùÿôòÿíèí àõûðûíäà). Ùÿôòÿáàøû 

îâà ýåòìÿê. Ùÿôòÿáàøû ùåñàáàò âåðìÿê. 

ÙßÔÒßÁÀÇÀÐÛ èñ. Ùÿôòÿäÿ áèð äÿôÿ 

(ÿñàñÿí áàçàð – èñòèðàùÿò ýöíö) äöçÿëäèëÿí 

áàçàð, àëûø-âåðèø. [Îúàãâåðäè:] Ñàáàù ùÿôòÿáàçàðûíà 

èíÿê àïàðàúàüàì ñàòìàüà, ñàòûá, 

ýÿòèðèá ïóëóíó âåðÿðÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Øàìàõû éîëóíäàí, Ãóáà éîëóíäàí âÿ áöòöí 

éóõàðûäà ñàéäûüûìûç ìÿùÿëëÿëÿðäÿí àøàüûäà 

– áèð ìåéäàí÷àäà î çàìàí ùÿôòÿáàçàðû 


ÙßÔÒßÁÅÚßÐ èñ. Äóçà ãîéóëìóø êÿëÿì, 

áèáÿð, ïîìèäîð, õèéàð, õûðäà áàëãàáàã âÿ 

354 

ÙßÊÈÌÀÍß 

ñ.-äÿí èáàðÿò øîðàáà. Õþðÿéèí éàíûíà ùÿôòÿáåúÿð 

ãîéìàã. 

ÙßÔÒßËÈÊ èñ. Ðÿãÿìëÿðäÿí ñîíðà ýÿëÿðÿê 

èøèí íå÷ÿ ùÿôòÿ äàâàì åòäèéèíè âÿ éà 

åòìÿëè îëäóüóíó ýþñòÿðèð. Ö÷ ùÿôòÿëèê èø 

ãàëûá. Äþðä ùÿôòÿëèê åçàìèééÿò. – Ìöÿëëèì 

[øàýèðäëÿðèíè] èêè ùÿôòÿëèê éàç òÿòèëèíÿ áóðàõìûøäû. 

Ñ.Ùöñåéí. [Úóìà:] Áèð ùÿôòÿëèê 

ìÿçóíèééÿòèì âàð. ß.ßáöëùÿñÿí. // ñèô. Ùÿôòÿäÿ 

áèð äÿôÿ ÷ûõàí, áóðàõûëàí, ÷àï îëóíàí. 

Ùÿôòÿëèê ãÿçåò. Ùÿôòÿëèê æóðíàë. – Ùÿôòÿëèê 

“Ãöñëè-âÿòÿí” ðóçíàìÿñè 139-úó íþìðÿñèíäÿ 

éàçûð êè, äåêàáð âÿ éàíâàð àéûíäà Ïåòåðáóðãäà 

ÿìÿëÿ ýÿëÿí “þâðÿò úÿìèééÿòè” õåéëè 

úàëàëëû èìèø. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // Áèð 

ùÿôòÿëèê ìöääÿòè íÿçÿðäÿ òóòàí, áèð ùÿôòÿäÿ 

ÿëäÿ åäèëÿí, àëûíàí, èñòåùñàë îëóíàí. Ùÿôòÿëèê 

ïëàí. Ùÿôòÿëèê ìÿëóìàò. Ùÿôòÿëèê ýÿëèð. 

ÙßÊßÌ èñ. [ÿð.] êþùí. Èêè òÿðÿô àðàñûíäà 

îëàí ìöáàùèñÿíè ùÿëë åòìÿê ö÷öí ñå÷èëÿí 

àäàì; ìöíñèô, æöðè. [Åâ ñàùèáè áÿé äåäè:] Î 

ãîúà êÿíäëèíè ùÿêÿì ñå÷ÿê, íÿ äåñÿ îíà ðàçû 

îëàã. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Úàìààò ñàêèò äóðóá òàìàøà 

åäèðäè. Éàëíûç áèð àüñàããàë ãàéäàéà 

áàõûðäû. Áó, ùÿêÿì èìèø. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÙßÊÈÌ èñ. [ÿð.] 1. Àëè òèáá òÿùñèëè îëàí 

àäàì; òÿáèá, äîêòîð. Óøàã ùÿêèìè. Ýþç ùÿêèìè. 

Äèø ùÿêèìè. Ñàíèòàð ùÿêèìè. – ..Ìÿíèì 

õàùèøèìÿ ýþðÿ áàúûì îüëóíó ýÿòèðìèøäè áèçÿ 

êè, ùÿì áèð-èêè àé áèçÿ ãîíàã îëñóí, ùÿì äÿ 

Èðÿâàí ùÿêèìëÿðè óøàãëàðû ìöàëèúÿ åëÿñèíëÿð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùÿêèìëÿðèí ìÿñëÿùÿòèëÿ 

àòàìýèë ìÿíè éàéëàüà ýþíäÿðìÿëè îëäóëàð. 

È.ßôÿíäèéåâ // Êå÷ìèøäÿ, öìóìèééÿòëÿ, 

àäàìëàðû, éà ùåéâàíëàðû ìöàëèúÿ åòìÿêëÿ 

ìÿøüóë îëàí àäàìà âåðèëÿí àä. Ùÿêèì ýÿëèá 

ïàäøàùûí áàøûíûí öñòöíäÿ ÿéëÿøäè. “Ìÿñóì”. 

Ùÿêèìëÿðèí äåäèéèíÿ ýþðÿ, Àòàáÿéèí úèéÿðëÿðè 

ñîéóãëàìûøäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. êëàñ. Àëèì, ôèëîñîô. Î, ùÿêèìö ÿäèáö øàèð 

èäè; Øåèð ôÿííèíäÿ õåéëè ìàùèð èäè. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÙßÊÈÌÀÍß ñèô. âÿ çÿðô [ÿð. ùÿêèì âÿ 

ôàðñ. ...àíÿ] 1. Ùèêìÿòëè, àüûëëû, ìöäðèê(àíÿ), 

ôàçèëàíÿ, äÿðèí. Ùÿêèìàíÿ ñþç. – Íèòãäÿíäèð 

áÿëàëÿð èíñàíÿ; Íèòã åëÿ ùÿð ñþçö ùÿêèìàíÿ. 


2. êþùí. Ùÿêèìÿ (àëèìÿ, ôèëîñîôà) éàðàøàí 

áèð òÿðçäÿ; àëèìúÿñèíÿ, ôèëîñîôúàñûíà, àëèì 

êèìè, ôèëîñîô êèìè, àüûëëû. Ùÿêèìàíÿ áèð ÿäà èëÿ

ÙßÊÈÌÁÀØÛ 

äàíûøìàã. Ùÿêèìàíÿ ùÿðÿêÿò åòìÿê. – Ñÿðõîøëóã 

èëÿ þìðöíö ñÿðô åéëÿìÿ, Âàùèä! Àðèô 

îíà äåðëÿð êè, ùÿêèìàíÿ äîëàíñûí. ß.Âàùèä. 

ÙßÊÈÌÁÀØÛ èñ. êþùí. Áàø ùÿêèì, ùÿêèìëÿðèí 

áàø÷ûñû. Ýöíöí áèðèíäÿ ùÿêèìáàøû êö- 

÷ÿäÿ ÷ûõûð ìîëëàíûí ãàáàüûíà. “Ì.Í.ëÿòèô.”. 

[Îäàáàøû:] Ìèðçÿ Ìåùäè ùÿêèìáàøû ùÿôòÿäÿ 

èêè-ö÷ äÿôÿ îíó éîëóõóðäó. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

// Ùþðìÿòëÿ ùÿêèìÿ ìöðàúèÿò. [Íóðúàùàí:] 

Áàøûíà äþíöì, ùÿêèìáàøû, áó ñóéó áèð áàéòàë 

âåðèá ìÿíèì àçàðûìà. Í.Âÿçèðîâ. 

ÙßÊÈÌÕÀÍÀ èñ. [ÿð. ùÿêèì âÿ ôàðñ. 

...õàíÿ] Òèáá ìÿíòÿãÿñè, õÿñòÿõàíà, ïîëèêëèíèêà. 

[Ðöñòÿì:] Äåéÿðñÿí áÿëêÿ [ñÿäð] ñóáàéäûð, 

éîõ, àðâàäû îõóìóø ìöÿëëèìÿ, áàúûëàðû 

ùÿêèìõàíàäà èøëÿéèðëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. Ýåäÿê 

ùÿêèìõàíàéà; Òåç ñàðûéûì éàðàíû. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÙßÊÈÌËÈÊ èñ. Ùÿêèì ñÿíÿòè, ùÿêèìèí èøè, 

ïåøÿñè; äîêòîðëóã; òÿáàáÿò. [Ôÿðùàä:] ..Ìóñà 

èëÿ äÿ áåëÿ äàíûøìûøûã êè, áèð éåðäÿ ýåäÿê 

Õàðêîâ øÿùÿðèíÿ, îðàäà ùÿêèìëèê îõóéóá 

ãóðòàðàã. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ñàäûã êèøèíèí 

þâðÿòè ÿðèíÿ:] À êèøè, ãà÷ áàçàðà.. Ãà÷ òåç 

óñòà Ùöñåéíèí éàíûíà, îíóí ùÿêèìëèêäÿ 

ñÿðèøòÿñè ÷îõäó.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ùÿêèìëèê åòìÿê – òÿáàáÿòëÿ ìÿøüóë 

îëìàã, äîêòîðëóã åòìÿê (áèð ïåøÿ êèìè). 

ÙßÊÊ èñ. [ÿð.] Ùÿð ùàíñû áèð ìàòåðèàë 

(ìåòàë, àüàú, äàø, øöøÿ âÿ ñ.) öçÿðèíäÿ ìåòàë 

ãÿëÿìëÿ ÷óõóð âÿ éà ãàáàðòìà øÿêëèíäÿ à÷ûëìûø 

íàõûø, éàçû âÿ ñ.; îéìà. Ùÿêê åòìÿê 

– ùÿìèí öñóëëà áèð øåéèí öçÿðèíäÿ íàõûø 

à÷ìàã, éàçû éàçìàã. [Úàùàíäàð àüà] åëÿ áèë 

åâèíäÿêè ùÿð øåéè ýþðìÿê, îíëàðû ùàôèçÿñèíäÿ 

ùÿêê åòìÿê èñòÿéèðäè. È.Øûõëû. Ùÿêê îëóíìàã 

– 1) ùÿìèí öñóëëà íàõûø à÷ûëìàã, éàçû 

éàçûëìàã; 2) ìÿú. Ùÿìèøÿëèê ãàëìàã, óíóäóëìàìàã 

(çåùíèíäÿ, ãÿëáèíäÿ âÿ ñ. ñþçëÿðëÿ). 

Åëÿ áèë ãûçûí áöòöí õöñóñèééÿòè, áîéáóõóíó 

Øàùìàðûí ãÿëáèíäÿ ùÿêê îëóíìóøäó. 

Á.Áàéðàìîâ. Ãàéàëàðà ùÿêê îëìàéàí ñþç 

èòÿð; Áó áàùàðäàí î áàùàðà èç èòÿð. Ì.Àðàç. 

ÙßÊÊÀÊ èñ. [ÿð.] Ìåòàë, äàø âÿ ñ. öçÿðèíäÿ 

ïîëàä ãÿëÿìëÿ éàçû, øÿêèë âÿ ñ. íÿãøëÿð 

îéàí ñÿíÿòêàð; ãðàâöðà óñòàñû, ãðàâöðà÷û, 

îéìà÷û. 

ÙßÊÊÀÊËÛÃ èñ. Ùÿêêàêûí ñÿíÿòè; ãðàâöðà÷ûëûã, 

îéìà÷ûëûã. 

ÙßÃÈÃßÒÏßÐßÑÒ 

ÙßÃÀÐßÒ [ÿð.] 1. èñ. Ùþðìÿòñèçëèê, ñàéüûñûçëûã, 

àë÷àãëûã, òÿùãèð; àë÷àëäûúû, ùåéñèééÿòÿ, 

ìÿíëèéÿ òîõóíàí ùÿðÿêÿò, ñþç âÿ ñ. 

Õàí áóéóðàí ãóëëóãëàðäà ãàèì îë; Ýþð 

äöøìÿíÿ íÿ ùÿãàðÿò åéëÿðñÿí. Ì.Â.Âèäàäè. 

2. Ùÿãàðÿòëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – àë÷àã íÿçÿðëÿ, 

éóõàðûäàí-àøàüû, ñàéìàçéàíà, íèôðÿòëÿ. 

Íÿ áàõìàãäûð ìÿíÿ, àé ìöääÿè, ÷åøìèùÿãàðÿòëÿ 


ÙßÃÈÃßÒ èñ. [ÿð.] 1. Äîüðóäàí, ùÿãèãÿòÿí 

îëìóø âÿ éà îëàí øåé, ùàäèñÿ âÿ ñ. Ùÿãèãÿò 

áåëÿäèð. Ùÿãèãÿòè îëäóüó êèìè äàíûøìàã. 

Ùÿãèãÿò àúû äà îëñà, äåìÿê ëàçûìäûð. 

Áóíëàðûí ùå÷ áèðè ùÿãèãÿòÿ îõøàìûð. – Ñèç 

áóíó ñàíìàéûí ùÿãèãÿòäèð; Äàìàüûì ýÿëäè, 

áèð çÿðàôÿòäèð! Ì.ß.Ñàáèð. Íÿ îäëàð ýþðìöñÿí!.. 

Áó áèð ùÿãèãÿò! Ôÿãÿò äàðûëìàìûø 

ñàíà òÿáèÿò! Ñ.Âóðüóí. // Áèð øåéèí ÿñëè, 

ìàùèééÿòè, êöíùö. Èøèí ùÿãèãÿòè éåíÿ äÿ 

ìöÿééÿí åäèëìÿäè. – Àõèðöëÿìð, Èáðàùèì, 

éÿíè áèçèì éàëàí÷û Èáðàùèì ìÿúáóð îëäó êè, 

à÷ûá èøèí ùÿãèãÿòèíè [ãûçà] äåñèí. (Íàüûë). 

Ìöáàùèñÿ çàìàíû ùÿãèãÿò öçÿ ÷ûõûð. 

Ù.Ñåéèäáÿéëè. // Äöçëöê, âèúäàí, éàõøûëûã, 

õåéèðõàùëûã, ÿäàëÿò. Ùÿãèãÿò àðàìàã. – 

..Ùÿãèãÿò àõòàðûëàí éåðäÿ äÿ ìöòëÿã èõòèëàô 

îëóð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ãÿëáèìèç ìÿøÿë 

îëñà; Àéäûíëàòñà çöëìÿòè; Îíäà éÿãèí òàïàðûã; 

ßñðëÿðèí è÷èíäÿ; Ýèçëÿíÿí ùÿãèãÿòè. Ð.Ðçà. 

2. Ùÿéàòäà, òÿúðöáÿäÿ ñûíàíìûø ôèêèð, ìöëàùèçÿ, 

ìöùàêèìÿ. Ùàìûéà ìÿëóì áèð ùÿãèãÿò. 

Áó, ñûíàãäàí êå÷ìèø ùÿãèãÿòäèð. 

3. Äîüðóäàí äà, ùÿãèãÿòÿí. Áó éåðëÿð ùÿãèãÿò 

ýþçÿëäèð. – Áÿäèðúàùàí ùÿãèãÿò äîüðó 

äåéèð êè, îíóí öðÿéè éàíìûð. Í.Âÿçèðîâ. [Ñóëòàí 

áÿé:] Ùÿ, éàõøû òàíûéûðàì, ùÿãèãÿò [Ìöðñÿë] 

÷îõ ýþçÿë êèøè èäè. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÙßÃÈÃßÒ×È áàõ ùÿãèãÿòïÿðÿñò. 

ÙßÃÈÃßÒ×ÈËÈÊ áàõ ùÿãèãÿòïÿðÿñòëèê. 

ÙßÃÈÃßÒßÍ çÿðô [ÿð.] Äîüðóäàí, äîüðóäàí 

äà, ýåð÷ÿêäÿí, ÿñëèíäÿ. Î ùÿãèãÿòÿí 

áþéöê àëèìäèð. Ùÿãèãÿòÿí ýþçÿë îõóéóð. 

..Ùÿãèãÿòÿí áàõìàüûíà äÿéÿð. – Áó ìöääÿò 

è÷ÿðèñèíäÿ ßôðóç áàúû ùÿãèãÿòÿí áèð ÷îõ øåéëÿð 

þéðÿíìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Çöëåéõà ùÿãèãÿòÿí 

Äèëáÿðëÿ Ôÿðìàí àðàñûíäà îëàí ñåâýèäÿí 

õÿáÿðäàð èäè. ß.Ñàäûã. 

ÙßÃÈÃßÒÏßÐßÑÒ èñ. [ÿð. ùÿãèãÿò âÿ 

ôàðñ. ...ïÿðÿñò] Ùÿãèãÿòè, äöçëöéö, ÿäàëÿòè 

355

ÙßÃÈÃßÒÏßÐßÑÒËÈÊ 

ñåâÿí, èñòÿéÿí âÿ îíóí óüðóíäà ìöáàðèçÿ 

åäÿí àäàì; ùÿãèãÿò÷è. 

ÙßÃÈÃßÒÏßÐßÑÒËÈÊ èñ. Ùÿãèãÿòè, äöçëöéö, 

ÿäàëÿòè ñåâìÿ; ùÿãèãÿò÷èëèê. 

ÙßÃÈÃÈ ñèô. [ÿð.] 1. Ùÿãèãÿòÿí ìþâúóä 

îëàí âÿ éà îëìóø, ùÿãèãÿòÿ óéüóí îëàí; 

ýåð÷ÿê, ðåàë. Ùÿãèãè âÿçèééÿò. – Ìÿñàôÿ âÿ 

çàìàí ýþç èøëÿìÿéÿí áèð çöëìÿò è÷èíäÿ ñàíêè 

þç ùÿãèãè þë÷öñöíö èòèðìèøäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

// Ñàõòà, ñöíè, éàïìà, éàëàí÷û îëìàéàí; 

ÿñèë. Ùÿãèãè ñèìàñûíû ýþñòÿðìÿê. – [Íàäèð 

áÿé:] Äÿðèí áèð åøã, ùÿãèãè áèð ìÿùÿááÿò 

äàèìà äèëñèçäèð. Ù.Úàâèä. [Óñòà] èëê äÿôÿ 

îëàðàã ùÿãèãè åøãèí íÿ îëäóüóíó äóéäó. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. // Äöç, äîüðó, ñÿùèù. Ùÿãèãè 

ñþç. – Ùÿãèãè éîë èëÿ, ýåòäèéèì éåðäÿ; Êÿñèá 

ãàáàüûìû ñÿí, äàéàí, äåäèí. Àøûã Ùöñåéí. 

2. ßñèë ìÿíàäà, íåúÿ ëàçûìñà åëÿ, ÿñèë. 

Ùÿãèãè äîñò. Ùÿãèãè ñÿíÿòêàð. – [Øàèð ßðÿñòóí:] 

Áåëÿ êè, ùàé-êöé éîõ, øåðèí ÿâÿçèíäÿ 

þçöíö âÿêèë ñå÷èá ÿë-ãîëóíó þë÷ÿ-þë÷ÿ äàíûøìàã 

éîõ, ùÿãèãè ñÿíÿòè éàðàòìàã ëàçûìäûð. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ìöùàðèáÿ ýþñòÿðäè êè, àíúàã ÷ÿòèíëèêäÿí 

ãîðõìàéàí àäàì ùÿãèãè ãÿùðÿìàí 

îëà áèëÿð. ß.Ñàäûã. 

3. õöñ. Åëìè úÿùÿòäÿí ìöÿééÿíëÿøäèðèëìèø, 

ùàäèñÿíèí ìàùèééÿòèíÿ óéüóí. Ùÿãèãè 

èñòèëèê òóòóìó. Ùÿãèãè àçèìóò. 

◊ Ùÿãèãè (ùÿðáè) õèäìÿò – êàäð ãîøóíëàðûíäà 

(ùÿðáè) õèäìÿò. Ùÿãèãè öçâ – áÿçè 

åëìè èäàðÿëÿðèí, úÿìèééÿòëÿðèí âÿ ñ. öçâöíÿ 

âåðèëÿí àä. Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí ùÿãèãè 

öçâö. 

ÙßÃÈÃÈËÈÊ èñ. Ùÿãèãè îëìà, äöçëöê, 

äîüðóëóã, ýåð÷ÿêëèê, ðåàëëûã. Ôàêòëàðûí ùÿãèãèëèéè. 

Äåéèëÿíëÿðèí ùÿãèãèëèéèíÿ øöáùÿ éîõäóð. 

– [Ãÿòèáÿ:] ..éàëíûç ñåâýèäÿ äåéèë, ñöðöíäöðöúöëöê 

áöòöí ìÿñÿëÿëÿðäÿ ìöâÿôôÿãèééÿòè 

âÿ ùÿãèãèëèéè óäóçà áèëÿð.. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙßÃÈÐ ñèô. âÿ çÿðô [ÿð.] 1. Ãÿäèð-ãèéìÿòè, 

ùþðìÿòè, åòèáàðû îëìàéàí; àë÷àã. Ùÿãèð 

áàõìà ìÿíÿ ãèëö-ãàë áèëìÿç èñÿì; Êè ÿùëèùàë 

àðàñûíäà áÿëàéÿì, åé áöëáöë! Ãþâñè. 

Ìîëëà Úÿôÿðãóëó àðâàäëàðà ùÿãèð áèð íÿçÿðëÿ 

áàõàí êèøèëÿðäÿí èäè. Í.Íÿðèìàíîâ. 

2. êëàñ. Òÿâàçþêàðëûãëà þçöíö áàøãàñûíûí 

ãàáàüûíäà êè÷èëòìÿ, ùå÷ êèìè ýþñòÿðìÿ, þçöíÿ 

ÿùÿìèééÿò âåðìÿìÿ ìÿíàñûíäà èøëÿíèð. 

356 

ÙßËÀÊ 

[Èñêÿíäÿð:] Ñÿí äÿ ýÿë àáèäèí éàíûíäà ìÿíè; 

Ãûçàðòìà, áóðàõ áó ùÿãèð áÿíäÿíè. À.Øàèã. 

3. Êàñûá, éîõñóë, ìèñêèí, çÿëèë. Î áèðèñè 

ñàäÿ âÿ ùÿãèð ýåéèìëè îòóç, éà áèð ãÿäÿð 

àðòûã ñèíëè áèð àäàì èäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Øÿùÿð êÿíàðûíäà áèð; Äàõìà âàð èäè 

ùÿãèð. ß.Íÿçìè. 

ÙßÃÈÐÀÍß çÿðô âÿ ñèô. [ÿð. ùÿãèð âÿ ôàðñ. 

...àíÿ] 1. Ùÿãèð îëàíà éàðàøàúàã áèð òÿðçäÿ; 

ãîðõà-ãîðõà, ÷ÿêèíÿ-÷ÿêèíÿ, éàçûã-éàçûã, 

àë÷àëà-àë÷àëà. Ùÿãèðàíÿ úàâàá. Ùÿãèðàíÿ 

éàëâàðìàã. 

2. Ùÿãàðÿòëÿ, àë÷àã íÿçÿðëÿ. Ðÿøèä Ìèíàéà 

äîüðó ùÿãèðàíÿ áàõûá ýåòäè. È.Ìóñàáÿéîâ. 

ÙßÃÃ [ÿð.] áàõ ùàãã 2 1-úè ìÿíàäà. 

[Ðÿñóë:] Ãàäèð ùÿãäÿí ìÿí áèð äèëÿê äèëÿäèì; 

Øöêöð, ìóðàäûìû âåðäè, àù, ìÿíèì. “Àøûã 

Ãÿðèá”. Ýåúÿ-ýöíäöç áóäóð ùÿãäÿí äèëÿéèì; 

Ùèôç åéëÿñèí éàìàí áÿëàäàí ñÿíè. Ã.Çàêèð. 

ÙßÃÃÀÍÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] êþùí. êèò. 1. Ùàãã 

âÿ ÿäàëÿòÿ óéüóíëóã; ÿäàëÿò, èíñàô, âèúäàí. 

Ùÿããàíèééÿò þç éåðèíè òàïäû. – [Ìÿùÿððÿì:] 

Ìÿí ùÿããàíèééÿò òÿðÿôäàðûéàì. Ú.Úàááàðëû. 

2. Ùÿããàíèééÿòëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ÿäàëÿòëÿ, 

èíñàôëà, âèúäàíëà. 

ÙßÃÃÖËÃßÄßÌ èñ. [ÿð.] êþùí. Õÿñòÿ 

öñòöíÿ ýÿëÿí ùÿêèìÿ âåðèëÿí çÿùìÿò ùàããû. 

Öçöþðòöëö àðâàä .. áèð úöò äîëàã, áèð òóìàíáàüû 

âÿ áèð àðàã÷ûí ÷ûõàðûá ùÿêèìèí ãàáàüûíà 

ãîéäó. Áó äà ùÿêèìèí ùÿããöëãÿäÿìè 

èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÙßËÀÊ èñ. [ÿð.] Þëìÿ, ìÿùâ îëìà, þëöì, 

ìÿùâ, òÿëÿô. Øàù õîøùàë îëóá áóéóðäó êè: 

– Ðàçûéàì îíóí ùÿëàêûíà, ñàáàù áó òÿäáèð 

òàìàì âÿ êàìàë èúðà îëóíàúàãäûð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ùÿëàê åòìÿê – 1) þëäöðìÿê, 

ìÿùâ åòìÿê, éîõ åòìÿê, òÿëÿô åòìÿê. 

Úöò÷ö áàáà áþéëÿ äåéèá ãåéçíàê; Åéëÿäè îë 

ãûðüûíû îë äÿì ùÿëàê. À.Ñÿùùÿò. Êÿíäèí 

ìîëëàñû äà îíà ýåò äåìèø; Ýåò þç äöøìÿíèíè 

ùÿëàê åò äåìèø. Ì.Ìöøôèã; 2) ìÿú. öçöá 

ÿëäÿí ñàëìàã, ùÿääÿí àðòûã éîðìàã, öçìÿê. 

×îõ èøëÿéèá þçöíö ùÿëàê åòìÿê. Ùÿëàê 

îëìàã – 1) þëìÿê, ìÿùâ îëìàã, òÿëÿô îëìàã. 

Ãÿðèá áèð ìöääÿò éîë ýÿëäèêäÿí ñîíðà 

àëòûíäàêû àò òàá ýÿòèðìÿéèá ùÿëàê îëäó. 

“Àøûã Ãÿðèá”. Éàâÿð Âÿòÿí éîëóíäà ùÿëàê 

îëìóøäó. Ì.Èáðàùèìîâ; 2) ìÿú. éîðóëóá 

ÿëäÿí äöøìÿê, ùÿääèíäÿí àðòûã éîðóëìàã,

ÙßËÁßÒÒß 

öçöëìÿê. Èøëÿìÿêäÿí ùÿëàê îëìàã. – Õàëèäÿ 

áèð ñààò ÿââÿë éóõóäàí îéàíìûøäû. Àüëàìàãäàí 

ùÿëàê îëóðäó. Ñ.Ùöñåéí. 

ÙßËÁßÒÒß “ßëáÿòòÿ” ñþçöíöí äàíûøûãäà 

èøëÿíÿí ôîðìàñû. Ùÿëáÿòòÿ, ýÿëÿúÿéÿì. 

– [Õîúà ßçèç:] Ùÿëáÿòòÿ êè, ñÿí áèëèðñÿí; 

Äÿðäèìè ïöíùàí, àé ùÿêèì! “Ìÿñóì”. 

[Ùàìû:] Áó íÿ ñþçäöð! Ùÿëáÿòòÿ, ýÿëèí àðâàä 

îëàð! Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÙßËß çÿðô 1. Èíêàð úöìëÿëÿðèíäÿ ýþçëÿíèëÿí 

áèð èøèí âàõòûíäà áàø âåðìÿäèéèíè, ýåúèêìèø 

îëäóüóíó áèëäèðèð – ùÿëÿ äÿ. Úàìààò 

ùÿëÿ éûüûëìàéûá. Ìÿêòóá ùÿëÿ ìÿíÿ ÷àòìàéûá. 

Ñîéóãëàð ùÿëÿ äöøìÿéèá. – Óçàãäàí 

ýþðöíÿí ìåøÿëè ñèëñèëÿ äàüëàðûí áàøû ñöáù 

äóìàíûíäàí ùÿëÿ òÿìèçëÿíìÿìèøäè. Ã.Èëêèí. 

Ãûçëàð òÿïÿíèí ãóçåéèíäÿ ùÿëÿ ýöíÿøäÿí 

éàíìàìûø ýþé îòëóãäà áèð ìöääÿò ñàêèòúÿ 

ÿéëÿøäèëÿð. È.Ùöñåéíîâ. // Èíäèéÿäÿê, ùÿëÿ 

äÿ, ùÿëÿ êè. Ùàëáóêè áîø îòàãëàðäà ùàðàäàíñà 

ýÿòèðèëìèø, ùÿëÿ ãàéäàñû èëÿ ãîéóëóá 

éåðáÿéåð åäèëìÿìèø øêàôëàðäàí, ñòîëëàðäàí, 

ëöëÿëÿíìèø êàüûçëàðäàí áàøãà áèð øåé éîõ 

èäè. Ìèð Úÿëàë. Àëàãàðàíëûãäà ùÿëÿ éåð èëÿ 

ýþé áèð-áèðèíäÿí ñå÷èëìèð, .. áèëäèð÷èíëÿð, òóðàúëàð 

ñÿñ-ñÿñÿ âåðèá äîüàúàã ýöíÿøè ïèøâàç 

åäèðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Âàõò, éåð áèëäèðäèêäÿ 

– àðòûã, äàùà. Ùÿëÿ óøàãêÿí òÿáèÿòè 

ñåâìèøÿì. Ùÿëÿ áó ýöí îíó ýþðìöøÿì. Ùÿëÿ 

ìÿêòÿáäÿ îõóéàðêÿí áèç äîñòëàøìûøäûã. – 

[Ìàéà] ùÿëÿ þìðöíäÿ ÷îáàíëàðûí éàøàäûüû 

àëà÷ûãäà îëìàìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Áèð äÿ, ÿëàâÿ, öñòÿëèê. Ùÿëÿ áèð ìÿñÿëÿ 

äÿ ãàëìûøäûð. Ùÿëÿ èääèàñû äà âàð! Ùÿëÿ õÿñòÿéÿ 

äÿ áàø ÷ÿêìÿëèéÿì. Ùÿëÿ áàçàðà äà ýåäÿúÿéÿì. 

– Ùÿëÿ äàø éîë äà òÿìèð åäèëìÿëè 

èäè. ß.ßáöëùÿñÿí. // Áó âàõòà ãÿäÿð, èíäèéÿäÿê, 

ùÿëÿ êè. Ìÿí ùÿëÿ áèëìèðÿì êè, îíóí 

ôèêðè íÿäèð Ýþçö ùÿëÿ éóõóéà ýåòìÿéèá. Ùÿëÿ 

àé ÷ûõìàéûá. – Äèâàð ïå÷ëÿðè ùÿëÿ òÿçÿúÿ ãàëàíûðäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. ßøðÿô ùÿéàòûíäà ùÿëÿ 

ùå÷ áèð ãÿùðÿìàíëûã åëÿìÿìèøäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

// Ùÿëÿëèê, èíäè. Ñÿí ùÿëÿ óøàãñàí, áàøà äöøìÿçñÿí. 

Î áó èøäÿ ùÿëÿ íàøûäûð. Êîëëåêòèâëÿ 

ùÿëÿ òàíûø äåéèë. Ùÿëÿ éåíè ìÿëóìàò éîõäóð. 

– Îüëàí, ñÿí óøàãñàí, úàâàíñàí ùÿëÿ; 

Éåíèúÿ úèñìèíÿ äöøöá âÿëâÿëÿ. Ì.Ï.Âàãèô. 

Êÿùÿð ùÿëÿ êèôàéÿò ãÿäÿð ãóðóìàìûø éóìøàã 

îòó áþéðöíäÿí ñþêöá éåéèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙßËßÌ-ÙßËßÌ 

// Áèð øåéèí ãóðòàðìàäûüûíû, äàâàìû, äàëû, ñîíðàñû 

îëàúàüûíû áèëäèðèð. Èøëÿð ùÿëÿ ãóðòàðìàéûá. 

Ñÿíèíëÿ ùÿëÿ ñîíðà äàíûøàúàüûã. Ùÿëÿ ñþùáÿòèìèçèí 

äàëû ãàëûá. – [Ìÿðúàí áÿé:] Ñààò 

èêèäèð, ùÿëÿ äþðä ñààò âàð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÙßËß-ÁÅËß çÿðô Ñÿáÿáñèç, íèééÿòñèç, 

úèääè ìÿãñÿä îëìàäàí. Øÿôèãÿ ñþçöíö äåìÿéèá, 

úàâàá âåðäè êè, ùå÷, ÿçèçèì, áèð øåé îëìàéûá, 

ùÿëÿ-áåëÿ éàíûíà ýÿëìèøÿì. È.Ìóñàáÿéîâ. 

ÙßËß-ÙßËÁßÒ çÿðô äàí. Ìöòëÿã, ùþêìÿí, 

ãÿòè, íåúÿ îëóð îëñóí. Ùÿëÿ-ùÿëáÿò îíó 

áó ýöí ýþðìÿëèéÿì. Ùÿëÿ-ùÿëáÿò ñààò áåøäÿ 

áèçäÿ îë. – Ýþíäÿð óøàüû, Øàùáàúûíû åéëÿ õÿáÿðäàð; 

Ýÿëñèí ùÿëÿ-ùÿëáÿò. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÙßËß-ÙßËß áàõ ùÿëÿì-ùÿëÿì. Áó èøè 

ùÿëÿ-ùÿëÿ àäàì áàúàðìàç. – [Ðöñòÿì êèøè:] 

Éîõ, Éàðìÿììÿä, Ãàðà Êÿðÿìîüëóíó ñÿí î 

ãÿäÿð äÿ çÿèô áèëìÿ. Áÿðê àäàìäûð, ùÿëÿùÿëÿ 

ýåðè ÷ÿêèëÿí äåéèë. Ì.Èáðàùèìîâ. 

[Åëäàð:] [Ýþéÿð÷èíëÿð] õîøëàéûá éóðä-éóâà 

ñàëäûãëàðû éåðëÿðè ùÿëÿ-ùÿëÿ òÿðê åòìÿçëÿð. 


ÙßËßËÈÊ 1. çÿðô Áèð ìöääÿò, áèð ãÿäÿð, 

áèð ìöääÿòÿ ãÿäÿð. Ùÿëÿëèê áóðàäà îòóð. 

Ùÿëÿëèê ýþçëÿìÿëè îëàúàãñàí. Ùÿëÿëèê áóíó 

þçöíäÿ ñàõëà. – Ñîíóäóð ãûø ýöíöíöí, òîïëàéàðàã 

âàð ýöúöíö; Ñàõëàìàã ôèêðèíÿ äöøìöø 

ùÿëÿëèê þç ýöúöíö. Ñ.Ðöñòÿì. Ìóðàä þç 

ñóàëûíà þçö úàâàá âåðèð, ùÿëÿëèê àðâàäûíà 

ìÿñÿëÿíè áèëäèðìèðäè. ß.Âÿëèéåâ. // Ìöâÿããÿòè 

(îëàðàã). Ùÿëÿëèê îíóí éàíûíäà éàøà. 

Ïóëó ùÿëÿëèê úèáèíäÿ ñàõëà. – [Ëåéòåíàíò:] 

Ùÿëÿëèê åâ-çàä äöçÿëäÿíÿúÿí áóðàäà ãàëàðñûíûç. 

È.ßôÿíäèéåâ. // Ùàçûðäà, áó ñààò, èíäè. 

Ùÿëÿëèê åâÿ òÿëÿñèðÿì, ìÿøüóë îëà áèëìÿéÿúÿéÿì. 

Ùÿëÿëèê èøèíè ýþð, ñþùáÿò ñîíðàéà ãàëñûí. 

2. Ùÿëÿëèê! – õóäàùàôèç! ýþðöøÿíÿäÿê! 

ñàü îë! [Òàùèð:] Ùÿëÿëèê, – äåéÿ, ýöëÿ-ýöëÿ 

óçóí-úàéäàã ãûçà ÿë åëÿäè âÿ ñöðÿòëÿ óçàãëàøäû. 

Ì.Ùöñåéí. Ñÿíóáÿð ùàâàíûí ãàðûøìàüûíà 

.. ÿùÿìèééÿò âåðÿ áèëìÿäè, ìþâñöìè 

ïàëòîñóíó ýåéäè, àíàñûíà “ùÿëÿëèê” äåìÿäÿí 

÷ûõäû. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙßËßÌ-ÙßËßÌ äàí. ñèô. Ùÿð ùàíñû, ùÿð 

áèð. [Ìîëëà äåéèð:] Î, ùÿëÿì-ùÿëÿì àäàìëàðûí 

ýþçöíÿ ýþðöíìÿç. “Ì.Í.ëÿòèô.” ×öíêè 

Ìèíà õàíûìû òÿñâèð åòìÿê ùÿëÿì-ùÿëÿì àäàìûí 

ùöíÿðè äåéèë. Ì.Èáðàùèìîâ. // çÿðô Òåç, 

àñàíëûãëà. [Ýöëçàäà:] Àíúàã, àüà, Ñÿëáè ÷îõ 

357

ÙßË-ÙßËÁßÒ 

ùÿéàñûç àðâàääûð, ùÿëÿì-ùÿëÿì áîéíóíà 

ýþòöðìÿéÿúÿê. ß.Âÿëèéåâ. [Íóðèééÿ:] Ôèçèêè 

èøÿ ëàï êþðïÿëèêäÿí àäÿò åòäèéèì ö÷öí ùÿëÿìùÿëÿì 

éîðóëìàçäûì. È.ßôÿíäèéåâ. // çÿðô 

Áîø-áîøóíà, ÿñàññûç, ñÿáÿáñèç. Ìÿí äÿ 

ùÿëÿì-ùÿëÿì áàéðàã òàõìàðàì; Ýþéöìäÿ 

ýþéÿðÿí ýþéäÿëÿíëÿðÿ. Ì.Àðàç. 

ÙßË-ÙßËÁßÒ äàí. áàõ ùÿëÿ-ùÿëáÿò. 

[Ðåéùàí õàíûì Ìèðçÿ Ôÿòÿëèéÿ:] Áèð øÿðòëÿ 

êè, ùÿë-ùÿëáÿò ýÿëÿñèíèç. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙßË-ÙßËß èñ. [ÿð.] Ùàé-êöé, ãàëìàãàë, 

ùÿéÿúàí. Áó ñàéàã ùÿë-ùÿëÿéëÿ (ç.) áèð àíäà; 

Ýÿëäè ÷àòäû î âàùÿéÿ êàðâàí. À.Ñÿùùÿò. 

ÙßËÈÌ 1 ñèô. [ÿð.] 1. Õàñèééÿòúÿ, òÿáèÿòúÿ 

éóìøàã (àäàì ùàããûíäà). Ùÿëèì àäàì. – 

Ìÿêðëè ãàäûíäû, ýöë÷þùðÿ ãûçäû; Ùÿëèìäè, 

êþâðÿêäè, ñÿðòäè, ãóäóçäó... Ì.Àðàç. ßñìÿò 

ùÿëèì ãàðû Áàêûäà ÷îõäàí; Éàøàéûð éàíûíäà 

áþéöê îüëóíóí. Ì.Ðàùèì. // Ñàêèò, äèíú 

(ùåéâàí ùàããûíäà). Ùÿëèì èíÿê. – Ñÿí, åé 

éîëäàøûìûí ùÿëèì êÿùÿðè; Ùàíû úÿáùÿëÿðèí î 

ãÿùðÿìàíû Ì.Ðàùèì. ×îõ ÷ÿêìÿçäè, ýþðÿðäèí, 

î ùÿëèì ùåéâàí, áóäóð, äþíöá ýÿëäè, 

ñàùèáèíèí ÿòÿêëÿðèíÿ ñöðòöíäö. Ìèð Úÿëàë. 

2. Õîøàýÿëÿí, öðÿéÿéàòàí, ãóëàüà õîø ýÿëÿí 

(ñÿñ ùàããûíäà). Ìöÿëëèì áèð ãÿäÿð ùÿëèì 

âÿ ìöëàéèì ñÿñëÿ ñîðóøäó.. ß.Âÿëèéåâ. 

ÙßËÈÌ 2 èñ. [ÿð.] È÷ÿðèñèíäÿ äöéö âÿ ñ. 

ãàéíàäûëìàñû íÿòèúÿñèíäÿ ùàñèë îëàí ãÿëèç 

ñó. Ñöçöëìöø äöéöíöí öñòöíÿ èëûã ñó ýÿçäèðìÿêëÿ 

îíó éóéóðëàð êè, ùÿëèìè ýåòñèí. 

ÙßËÈÌÀÍß [ÿð. ùÿëèì âÿ ôàðñ. ...àíÿ] 

áàõ ùÿëèìëèêëÿ (“ùÿëèìëèê”äÿ). 

ÙßËÈÌÀØÛ èñ. Òàìàìèëÿ ùÿëë îëóá ùÿëìÿøèê 

ùàëà ýÿëÿíÿäÿê ñóäà áèøèðèëÿí ÿò âÿ 

áóüäàäàí èáàðÿò, àäÿòÿí ñÿùÿð òåçäÿí éåéèëÿí 

ùîððà. 

ÙßËÈÌËßØÌß “Ùÿëèìëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙßËÈÌËßØÌßÊ ô. Ùÿëèì îëìàã, éóìøàëìàã 

(õàñèééÿòúÿ, ðÿôòàðúà) (á à õ ùÿëèì 1 ). 

Íÿùàéÿò, õàí ùÿëèìëÿøìÿéÿ áàøëàäû, Ñÿíÿì 

õàíûìûí äà èçòèðàáëàðûíû àçàëäûá, îíó àüûð 

áèð ãàéüûäàí ãóðòàðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÙßËÈÌËÈÊ èñ. 1. Éóìøàãëûã (õàñèééÿòúÿ, 

òÿáèÿòúÿ). Úàùûëëûãäà ùÿëèìëèê, ãîúàëûãäà 

ñÿëèìëèê. (Àòà. ñþçö). 

2. Ùÿëèìëèêëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – éóìøàãëûãëà, 

ìöëàéèìëèêëÿ, õîø äèëëÿ, õîø ðÿôòàðëà, 

ùÿëèìàíÿ. Ùÿëèìëèêëÿ ðÿôòàð åòìÿê. 

358 

ÙßËËÀÚ 

ÙßËÃß áàõ ùàëãà. Éöç ùÿëãÿ åäèá çöëôèïÿðèøàíûíû 

÷èí-÷èí; Ùÿð ùÿëãÿ èëÿ áîéíóìà 

áèð ñèëñèëÿ ñàëäûí. Ãþâñè. Ùÿëãÿ ýåò-ýåäÿ 

ñûõûëûðäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÙßËÃßÂÈ [ÿð.] êëàñ. áàõ ùàëãàâàðè. 

ÙßËË 1 èñ. [ÿð.] 1. ßòðàôëû ôèêèðëÿøèá äöøöíäöêäÿí 

ñîíðà ÷ÿòèí âÿ éà äîëàøûã áèð 

ìÿñÿëÿ ùàããûíäà áó âÿ éà äèýÿð íÿòèúÿéÿ, 

ãÿðàðà ýÿëìÿ, îíà úàâàá òàïìà. Ïðîáëåìèí 

ùÿëëè. // Áèð ìÿñÿëÿ ùàããûíäà ãÿðàðà ýÿëìÿ, 

íÿòèúÿ ÷ûõàðìà. [Ðöñòÿì áÿé] ùÿëëèíÿ àúèç 

îëäóüó ìÿñÿëÿëÿðäÿ ìÿëóìàòëû àäàìëàðà âÿ 

êèòàáõàíàëàðà ìöðàúèÿò åäÿðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ùÿëë åòìÿê – ãÿðàðà ýÿëìÿê, íÿòèúÿéÿ 

ýÿëìÿê. Éöç êàðè-ìöøêöëÿ ýÿð ãîéàñàí 

ÿë; Ýþç éóìóá à÷ûíúà ñÿéèí åéëÿð ùÿëë. 

Ã.Çàêèð. [Ðÿùèì áÿé] Ìÿøÿäèáÿéëÿ èõòèëàôûíû 

áèðéîëëóã ùÿëë åòìÿê áÿùàíÿñèëÿ ãàðäàøû 

åâèíÿ ýåòäè. Ì.Ùöñåéí. 

2. Ùÿéàòà êå÷èðìÿ (êå÷èðèëìÿ), éåðèíÿ 

éåòèðèëìÿ. Ìÿñÿëÿíèí ãîéóëóøó, ìöçàêèðÿñè 

âÿ ùÿëëè åëÿ ýÿëèá éåòèøìèøäè êè, áóðàäà ùèéëÿ 

îëäóüóíó ùå÷ êÿñ ýöìàí åòìÿçäè. Ìèð 

Úÿëàë. Ùÿëë åòìÿê – ùÿéàòà êå÷èðìÿê, 

éåðèíÿ éåòèðìÿê. ×ÿòèí òåõíèêè ìÿñÿëÿëÿðè ùÿëë 

åòìÿê. – [Íÿñèá äàéû] ..ùÿìèøÿ ÿí ÷ÿòèí, ìöáàùèñÿëè 

ìÿñÿëÿëÿðè äÿ ñàêèòëèêëÿ ùÿëë åòìÿéè 

ëàçûì áèëèðäè. È.Øûõëû. 

3. Àõòàðûëàí ðÿãÿìè, úàâàáû âÿ ñ. òàïìà. 

Êðîññâîðäóí ùÿëëè. Òÿíëèéèí ùÿëëè. Ùÿëë 

åòìÿê – àõòàðûëàí úàâàáû, ðÿãÿìè òàïìàã. 

[Íóðèééÿ:] ßí ÷ÿòèí ìÿñÿëÿ-ìèñàëëàð ñå÷èá 

ùÿëë åëÿäèì. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÙßËË 2 [ÿð.] 1. èñ. õöñ. Áèð úèñìèí âÿ éà 

ìàéåíèí ñóäà âÿ éà áàøãà ìàéå è÷ÿðèñèíäÿ 

þç òÿðêèáèíè ïîçóá îíóíëà ãàðûøìàñû, îíóí 

è÷èíäÿ ÿðèìÿñè. Ùÿëë åòìÿê – áÿðê âÿ éà 

ìàéå ìàääÿíè ñóäà âÿ éà áàøãà ìàéåäÿ 

ÿðèòìÿê. Øÿêÿðè ñóäà ùÿëë åòìÿê. 

2. ñèô. ×îõ éåòèøìèø, äÿéìèø âÿ éà ÷îõ 

áèøìèø; éóìøàã. Ùÿëë ïîìèäîð. Ùÿëë (ç.) 

áèøèðìÿê. – [Éàøëû êèøè:] Òàì éåòèøìèø, ùÿëë 

áèð ÿíúèðè ÿëèìÿ àëàðàã [Øèðèííàçà] òÿðÿô òîëàçëàäûì. 


ÙßËËÀÚ èñ. [ÿð.] Ïàìáûãàòàí, éóíàòàí 

(óñòà). Ñÿí àú, ìÿí àú, ãîíøó ùÿëëàú. (Àòà. 

ñîçö). Éóíàòàí ùÿëëàúëàð áóðàäà äîëàíàð, 

ùÿôòÿëÿðëÿ áèð ýöçÿðàíëû àëà÷ûãäà ìÿñêÿí 

ñàëûá, éóí àòàð.. Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÙßËËÀÚËÛÃ 

ÙßËËÀÚËÛÃ èñ. Ïàìáûãàòìà, éóíàòìà 

ñÿíÿòè. 

ÙßËËÅÄÈÚÈ 1 ñèô. Áèð øåéèí èíêèøàôûíû, 

ýÿëÿúÿéèíè òÿìèí åäÿí, ùÿëë åäÿí. Ùÿëëåäèúè 

àìèë. Ùÿëëåäèúè ìÿðùÿëÿ. // Áàøëûúà, öìäÿ, 

ÿñàñ, ÿí ìöùöì. Ùÿëëåäèúè øÿðò. – Àõûðûíúû 

èêè ýöí ÿðçèíäÿ äöøìÿíèí òàíê ùöúóìëàðûíûí 

äÿô åäèëìÿñèíäÿ Èäðèñèí áàòàëéîíóíäàêû ìèíààòàíëàð 

áþëöéö ùÿëëåäèúè ðîë îéíàìûøäû. 


ÙßËËÅÄÈÚÈ 2 ñèô. õöñ. Áàøãà ìàääÿíè è÷ÿðèñèíäÿ 

ùÿëë åäÿí, ÿðèäÿí. Êîëáàíû úèçýèéÿ 

ãÿäÿð ùÿëëåäèúè ìàéå èëÿ äÿãèã ñóðÿòäÿ 

äîëäóðäóãäàí ñîíðà úèçýèäÿí éóõàðûäà ãàëàí 

äàìúûëàðû ñöçýÿú êàüûçû èëÿ ãóðóäóðëàð. 

“Ìèãäàðè êèìéÿâè àíàëèç”. // èñ. Áàøãà ìàääÿíè 

þç è÷ÿðèñèíäÿ ùÿëë åäÿí, ÿðèäÿí ìàääÿ. 

Áó ìàääÿëÿð áÿðê âÿ ìàéå ùàëäà, áÿçÿí äÿ 

îíëàðûí ñóäà (âÿ éà áàøãà ùÿëëåäèúèëÿðäÿ) 

ìÿùëóëó øÿêëèíäÿ òÿòáèã åäèëèð. “Ãåéðè-öçâè 

êèìéàäàí òÿúðöáÿ ìÿøüÿëÿëÿðè”. 

ÙßËËßÌ-ÃßËËßÌ ñèô. äàí. 1. Úöâÿëëàüû, 

ôûðûëäàã, ùàðàìçàäÿ, úÿíúÿë. [Õàí 

Êàçûìà:] Àé ýÿäÿ, ñÿí ÷îõ ùÿëëÿì-ãÿëëÿì 

àäàìà îõøàéûðñàí, .. õàòàíû ìÿíäÿí ñîâ. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ùÿñÿí] ùÿëëÿì-ãÿëëÿì 

àäàì èìèø. Ãàíòÿìèð. 

2. Ãàðûøûã, äîëàøûã. [Ýÿðàé àüà:] Áèëèðñÿí, 

áÿéäàäàø, èøëÿð íåúÿ ùÿëëÿì-ãÿëëÿìäèð 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ìÿêòóáóí ñîíóíäà ìÿíÿ òàïøûðûð 

êè, î ëîòóëàðà äåéèì: – Ùÿëëÿì-ãÿëëÿì 

èøëÿðäÿí ÿë ÷ÿêìÿñÿëÿð, ùàìûñûíû àäáààä éàçàúàã. 


ÙßËËßÍÌß “Ùÿëëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙßËËßÍÌßÊ ô. Íÿøÿëÿíìÿê, õîøëàíìàã, 

õîøàëëàíìàã. Èñòè ãóì ìÿíÿ èïÿê éàòàã 

êèìè ýÿëäè, óçàíäûì, ùÿëëÿíìÿéÿ áàøëàäûì. 


ÙßËËÎËÓÍÌÀÇ 1 ñèô. Ùÿëë îëóíà áèëìÿéÿí, 

éàõóä ùÿëëè ÷îõ ÷ÿòèí îëàí. Ùÿëëîëóíìàç 

ìÿñÿëÿ. – Ñàíêè Øèðçàäû, éàõóä Ñàëìàíû 

ñå÷ìÿê [Ïÿðøàí] ö÷öí ùÿëëîëóíìàç áèð 

ìöøêöëÿ äþíìöøäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙßËËÎËÓÍÌÀÇ 2 ñèô. Áàøãà ìàääÿëÿð 

è÷èíäÿ ùÿëë îëìàéàí, ÿðèìÿéÿí. 

ÙßËÌßØÈÊ ñèô. Ùîððà ùàëûíäà îëàí, ãàòû, 

ãÿëèç. Ùÿëìÿøèê êöòëÿ. – Èñòè ñó ýþòöðäöêäÿ 

íèøàñòà éàïûøãàíëàøàðàã ùÿëìÿøèê òÿáÿãÿ 

ÿìÿëÿ ýÿòèðèð. “Äÿðìàí íþâëÿðè”. 

ÙßÌÀÈË 

ÙßÌ áàüë. [ôàðñ.] 1. Öñòÿëèê, äÿõè, ...äà 

(äÿ). Ôÿëÿê, áàðè úÿôàëàð åéëÿéèá, ñÿí ùÿì 

ãÿì àðòûðìà; ßëèíäÿí ýÿëìÿäèñÿ ÿùëè-äÿðäÿ 

÷àðÿñàç îëìàã. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ãÿçåòèí éàçìàüûíà 

ýþðÿ, áó íþâ øÿõñëÿð Íàõ÷ûâàí ôÿãàðÿñèíäÿ 

ùÿì îëóáëàð. Í.Âÿçèðîâ. 

2. Òÿêðàð åäèëÿðÿê èøëÿíäèêäÿ ùÿìúèíñ 

úöìëÿ öçâëÿðèíè áèð-áèðèíÿ áàüëàéûð. Ùÿéàò 

ùÿì ýöëìÿê, ùÿì àüëàìàãäûð; Ëàêèí äàùà 

õîøäóð äþéöø ÷àüëàðû.. Ì.Ìöøôèã. ßýÿð Øàùìàð 

áó ýöí ÷ûõìàñà, ùÿì Íÿðìèíÿäÿí ÿëè 

öçöëÿúÿê, ùÿì èìòàùàíëàðà ýåúèêÿúÿêäè. 

Á.Áàéðàìîâ. // Åéíè âÿçèôÿäÿ òÿêðàð åäèëäèêäÿ 

ñîíóíúó “ùÿì” áàüëàéûúûñû “ùÿì äÿ” 

øÿêëèíäÿ èøëÿäèëèð âÿ úöìëÿíèí áèòäèéèíè, 

ôèêðèí ñîíà éåòäèéèíè áèëäèðèð. Ùÿáèá ÷àé è÷èð, 

Ýþçÿë ôûíäûã ñûíäûðûð, ñþùáÿò ùÿì ãûçûøûð, 

ùÿì äÿ øèðèíëÿøèðäè. ß.Âÿëèéåâ. Òàïäûã ùÿì 

àüëàéûð, ùÿì äÿ èøàðÿ èëÿ àíàñûíà ìöÿëëèìèí 

éàíûíäàêû ñàðûãëû øåéè ýþñòÿðèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ùÿì... [ôàðñ.] Ìöðÿêêÿá ñþçëÿðèí ÿââÿëèíÿ 

ýÿòèðèëÿðÿê øÿðèêëèê, áèðýÿëèê, ãàðøûëûã 

ìÿíàñûíû áèëäèðÿí ñèôÿò âÿ èñèìëÿð äöçÿëäèëèð; 

ìÿñ.: ùÿìñþùáÿò, ùÿìðÿé, ùÿìñÿðùÿä, 

ùÿìéåðëè, ùÿìâÿòÿí. 

ÙßÌÀÜÓØ çÿðô [ôàðñ.] Áèð-áèðèíè ãóúàãëàìûø 

ùàëäà, ãóúàãëàøàðàã. Ùÿìàüóø 

îëìàã – áèð-áèðèíè ãóúàãëàìàã, ãóúàãëàøìàã. 

Âàãèôè-ïöðìþùíÿò ÷îõ ÷ÿêèá ùÿñðÿò; Òà 

ñÿíèíëÿ õÿëâÿò îëà ùÿìàüóø. Ì.Ï.Âàãèô. [Õàâÿð 

Àðèôÿ:] Áàõäûì êè, ñåâèëìÿéÿíëÿð ÿñëà; 

Ëàéèã äåéèë îëìàüà ùÿìàüóø. Ù.Úàâèä. 

ÙßÌÀÙßÍÝ ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ.] Áèðáèðèíÿ 

óéàí, óéüóí (ñÿñëÿð, ðÿíýëÿð âÿ ñ. 

ùàããûíäà). Ùÿìàùÿíý ñÿñëÿð. – ..Îéíàéàíëàð 

êöòëÿñèíèí ùÿìàùÿíý ùÿðÿêÿòè èëÿ [Ìèðçàüà] 

äà èðÿëè ùÿðÿêÿò åäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Ùÿìàùÿíý îëìàã – áèð-áèðèíÿ óéüóí 

îëìàã, ìöâàôèã îëìàã, óéìàã. Äÿðèí áèð 

ñöêóò ÿòðàôû áöðöéÿðÿê êàèíàòëà ùÿìàùÿíý 

îëìóøäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [ßëèêðàì Ùèäàéÿòÿ:] 

Àé ñàü îë, ýÿðÿê éàðàäûúûëûãëà øÿõñèééÿò, 

àìàë ùÿìàùÿíý îëñóí. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙßÌÀÈË èñ. [ÿð.] 1. Ãûëûíú, òàïàí÷à âÿ ñ. 

ñèëàù àñìàã ö÷öí ÷èéèíäÿí àøûðûëàí ãàéûø; ÷èéèí 

ãàéûøû. Ìèñðè ãûëûíú ùÿìàèëäè áåëèíäÿ; Ýåéÿð 

ùÿð âàõò àë-ãóìàøû Êîðîüëó. “Êîðîüëó”. 

2. Áîéóíäàí àñûëàí, öçÿðè ïèëÿêëÿ áÿçÿäèëìèø 

ãàäûí áÿçÿéè. “Ýÿëèíëÿð ùÿìàèëè” 

359

ÙßÌÀÍ 

360 

ÙßÌßÃÈÄß 

(ÿñÿð àäû). – [Ëåéëÿê] ùÿì öçöê, ùÿì ñûðüà, 

ùÿì ùÿìàèë, ùÿì äÿ áèëÿðçèê àëìàã èñòÿäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Àé ãûç, ñÿíÿ ìàèëÿì; Áîéíóíäà 

ùÿìàèëÿì; Äîñò ïàéû øèðèí îëàð; Ùÿð íÿ 

âåðñÿí ãàèëÿì. (Áàéàòû). // ×ÿëÿíý. Ïÿðøàí 

àüëû-ñàðûëû ìöõòÿëèô ÷þë ýöëëÿðèíäÿí ùÿìàèë 

ãàéûðàðàã àðàñûíà ãûðìûçû ëàëÿëÿðäÿí íàõûø 

âóðóá áîéíóíäàí àñìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

3. Èíàíúà ýþðÿ, ýþçäÿéìÿäÿí, õÿñòÿëÿíìÿêäÿí 

âÿ ñ. ãîðóíìàã ö÷öí áîéóíäàí 

àñûëàí äóà, òèëñèì, ïèòèê. Àðõåîëîæè ãàçûíòûëàð 

çàìàíû ÷îõëó ùÿìàèë àøêàð åäèëèð. 

ÙßÌÀÍ áàõ ùàìàí. 

ÙßÌÀÂÀÇ ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ.] Ñÿñëÿðè áèðáèðèíÿ 

óéüóí; ùÿìàùÿíý. Ùÿìàâàç 

îëìàã – ñÿñ-ñÿñÿ âåðìÿê. Ýàù åéëÿéèáÿí 

ñöðóäëÿð ñàç; Áöëáöëëÿðÿ îëäóëàð ùÿìàâàç. 

Ôöçóëè. Àçÿð óéóðêÿí, øàãðàã; Áèð ñÿäà ñàçëà 

ùÿìàâàç îëàðàã; Îíó ãàëäûðäû éàòàãäàí 

åðêÿí. Ù.Úàâèä. 

ÙßÌÀÂÀÇËÛÃ èñ. Ñÿñëÿð àðàñûíäà óéüóíëóã, 

àùÿíý; ùÿìàùÿíýëèê. 

ÙßÌÁÀÁ ñèô. [ôàðñ.] äàí. Áèð-áèðèíÿ óéüóí, 

ìöíàñèá, áàá. // ìÿú. Ñåâýèëè, ìÿùáóáÿ. 

Êþíëöìöí ñåâäèéè ýþçÿë ùÿìáàáû; Çöëôëÿðè 

áÿíä åäèá îí äþðä êèòàáû. Øàèð Âÿëè. 

ÙßÌÚÈÍÑ èñ. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. úèíñ] 1. Áèð 

úèíñäÿí îëàí, úèíñè áèð îëàí; åéíèúèíñëè. Ùÿìúèíñ 


2. Áèð úèíñÿ, áèð ãþâìÿ ìÿíñóá îëàí, åéíè 

úèíñäÿí, åéíè ãþâìäÿí îëàí, þç úèíñèíäÿí 

îëàí (ìÿúàçè ìÿíàäà àäÿòÿí èíñàí, àäàì 

íÿçÿðäÿ òóòóëóð). Ùÿìúèíñëÿðèì òÿìàì ýåòìèø; 

Ñþç ìöëêöíäÿí íèçàì ýåòìèø. Ôöçóëè. 

[Íàäèð áÿé:] ..Ùÿìúèíñèíÿ ãûéìàãäàí, 

éàõûá-éûõìàãäàí çþâã àëàíëàð, áàøãàñûíûí 

ôÿëàêÿòèíäÿ ñÿàäÿò àðàéàíëàð áèðÿð àäè úÿëëàääàí 

áàøãà áèð øåé äåéèëäèð. Ù.Úàâèä. 

◊ Ùÿìúèíñ úöìëÿ öçâö ãðàì. – úöìëÿäÿ 

åéíè ñèíòàêòèê âÿçèôÿíè éåðèíÿ éåòèðÿí úöìëÿ 

öçâö. 

ÙßÌÚÈÍÑËÈÊ èñ. Áèð úèíñäÿí îëìà. 

ÙßÌ×ßÊÈ ñèô. ×ÿêèñè áèð îëàí, åéíè àüûðëûãäà, 

÷ÿêèäÿ îëàí. 

ÙßÌ×ÈÍÈÍ áàüë. [ôàðñ.] 1. Ùàáåëÿ, ...äà 

(...äÿ), ùÿì, ùÿì äÿ. Óñòà Çåéíàë ùÿì÷èíèí 

áèð àðèô êèøè èäè. Î äà ýþçÿë øåèðëÿð îõóéàðäû. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ùàúû Îñìàí:] ..Äÿéèðìàíûíû 

âåðäèí ÿêèí÷èëÿðÿ, éåðëÿðèíè ùÿì÷èíèí, 

îíäà ïÿñ íåúÿ äîëàíûðñàí Í.Âÿçèðîâ. 

ÙßÌÄ èñ. [ÿð.] äèí. Øöêöð, òÿøÿêêöð, ìèííÿòäàðëûã. 

Èøèìèç áîø äàíûøûã, ùÿìäö ñÿíàäûð, 

äåìÿäèì Àé áàáà, èøëÿðèìèç õåéëè ôÿíàäûð, 

äåìÿäèì Ú.Úàááàðëû. Ùÿìä îëñóí 

– “Àëëàùà øöêöð”, “Àëëàùà øöêöð îëñóí” 

ìÿíàñûíäà Àëëàùà ìèííÿòäàðëûã áèëäèðÿí 

äèíè òÿáèð. Ùÿìä îëñóí, þçöíöç ýþðöðñöíöç, 

êèìëÿðäèð øÿðèÿòèíè áèëìÿéèá, êîð-êîðàíÿ ÿëàéàã 

÷àëàíëàð.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÙßÌÄßÌ èñ. [ôàðñ.] Éàõûí éîëäàø, éàõûí 

äîñò, ñèðäàø. Ùàðäàñûç, åé øàä êå÷ÿí äÿìëÿðèì; 

Ùàðäàñûç, åé ñåâýèëè ùÿìäÿìëÿðèì 

À.Ñÿùùÿò. Ùàíû äîñòëàð âÿ ùÿìäÿìëÿð 

Ýÿëÿúÿêìè êå÷ÿí äÿìëÿð Ñ.Âóðüóí. // Ìÿú. 

ìÿíàäà. Áàõ, èíäè òÿáèÿò áèçÿ éîëäàø; Éîëäàø 

äåéèë, ùÿòòà áèçÿ ùÿìäÿì. Ì.Ìöøôèã. Ùÿìäÿìèñÿí 

ýöíÿøýþçëö ñÿùÿðèí; Áÿõòèí ýöëöð 

àéíàñûíäà Õÿçÿðèí. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÙßÌÄßÌËÈÊ èñ. Éàõûí éîëäàøëûã, ñèðäàøëûã, 

éàõûí äîñòëóã, ÷îõ éàõûíëûã. Ùÿìäÿìëèéèì 

èëÿ àð ãûëìà; Ìÿíäÿí íèôðÿòè øöàð 

ãûëìà. Ôöçóëè. 

ÙßÌÄßÐÄ èñ. [ôàðñ.] Äÿðäëÿðè áèð îëàí 

àäàìëàðäàí ùÿð áèðè, áèðèëÿ áèð äÿðääÿ îëàí. 

[Ëåéëà õàíûì:] Ùÿìäÿðäèê, ãàðäàø, ãîðõìà, 

ñþçöíö äå... Í.Âÿçèðîâ. Ãîé Ñàäûãà äåñèíëÿð 

ëàüëàüû, àììà î êèøè þëÿí ýöíÿ êèìè 

ìÿíèì ðÿôèãèì, ìöñàùèáèì âÿ ùÿìäÿðäèìäè. 


ÙßÌÄßÐÑ èñ. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. äÿðñ] Áèð 

ñèíèôäÿ âÿ éà áèð éåðäÿ îõóéàí. 

ÙßÌÄÈÍ èñ. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. äèí] Åéíè 

äèíÿ ìÿíñóá àäàìëàðäàí ùÿð áèðè; äèíäàø. 

ÙßÌÄ-ÑßÍÀ èñ. [ÿð.] äèí. Àëëàùà ñÿíà 

âÿ òÿøÿêêöð, ìèííÿòäàðëûã, ðàçûëûã. [Äÿðâèø 

Ðóãèééÿéÿ:] Áóíëàðûí ùàìûñûíûí ÿâÿçèíäÿ 

Àëëàù ñÿíè éåòèðäè âÿ ìÿí äÿ “áÿñäè” äåéèá 

îíà ùÿìäè-ñÿíà äåäèì. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

ÙßÌßÃÈÄß ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. 

ÿãèäÿ] Åéíè ÿãèäÿäÿ îëàí; ùÿììÿñëÿê. 

Ðçàãóëóõàí èëÿ ùÿìÿãèäÿ îëàí ìöñéþ Ëóè äÿ 

.. Èðàí ñÿôÿðèíÿ ùàçûðëàøìàãäà èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Äèããÿòëÿ ãóëàã àñàí Ùöñåéí Ìÿùáóñè 

[Êÿðèìõàíà] ùÿäñèç áèð ñåâèíú âÿ ìàðàãëà: 

– Ìÿíè äÿ þçöíöçÿ áèð éîëäàø áèëèí, ùÿììÿñëÿê, 

ùÿìÿãèäÿ (èñ.) áèëèí. Ì.Èáðàùèìîâ.

ÙßÌßË 

ÙßÌßË èñ. [ÿð.] ßðÿá àñòðîíîìèéàñûíäà 

Ãî÷ áöðúöíöí àäû. Ýöíÿø ùÿìÿë áöðúöíÿ 

éàõûíëàøäûüû äÿãèãÿäÿ Ñóëòàí Òîüðóëóí ãàïûñûíäà 

âóðóëàí êÿðÿíàéõàíà Íîâðóç áàéðàìû 

ìÿðàñèìèíèí áàøëàíäûüûíû õÿáÿð âåðäè. 


ÙßÌßÍ [ôàðñ.] 1. ÿâÿç. Ùÿìèí, ùàìàí, 

î. [Úàâàä áÿé:] Åëÿ èøëÿðèí öñòöíäÿ ùÿìÿí 

àäàìû äèâàðà ñþéêÿéèá áàøûíà ýöëëÿ ÷àõàðëàð, 

ãàëàð éåðèíäÿ.. Í.Âÿçèðîâ. Ýÿòèðèð ôèêðèìè 

ìÿíèì òöüéàíà; Ùÿìÿí äèéàðäàêû øóìàë 

áóðóãëàð. Ì.Ìöøôèã. 

2. çÿðô Î ñààò, äÿðùàë, ÿëöñòö. Ìÿí áó ëþâùÿëÿðè 

õÿñòÿ, íÿôÿññèç; Ñåéð åäÿðÿê ùÿìÿí 

éöéöðäöì ñÿññèç. Ñ.Âóðüóí. ßúÿáúÿ èøÿ 

äöøäöê, äåéèá ýöëäöì þçöìÿ; Éàé ïàëòîìóí 

áîéíóíó ùÿìÿí ÷ÿêäèì öçöìÿ. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÙßÌßÑÐ èñ. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. ÿñð] Áèð 

ÿñðäÿ, áèð äþâðäÿ éàøàìûø âÿ éà éàøàéàí, 

áèð-áèðèíèí ìöàñèðè; ÷àüäàø, ÿñðäàø. Ùÿìÿñð 

øàèðëÿð. – Ùÿìñèíëÿðèí ñÿôàäà, áàüäà; 

Ùÿìÿñðëÿðèí ÷ÿìÿíäÿ, äàüäà. Ì.ß.Ñàáèð. 

Äåéèðÿì, áÿëêÿ äÿ ùÿìÿñðëÿðèì; Øåðèìè 

ýþçëÿìèð î ãÿäÿð ìÿíèì Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÙßÌÔÈÊÈÐ èñ. âÿ ñèô. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. 

ôèêð] Åéíè ôèêèðäÿ îëàí, ôèêèðëÿðè, ýþðöøëÿðè, 

ðÿéëÿðè áèð îëàí; ùÿìðÿé, ùÿììÿñëÿê, 

ìÿñëÿêäàø. Ùÿìôèêèð àäàìëàð. Îíëàð áó 

ìÿñÿëÿäÿ ùÿìôèêèðäèðëÿð. – Ýÿë áó ùèúðàí 

äÿðäèíè Íèìà, ÷ÿêÿê áèð éåðäÿ áèç; Ùÿìôèêèð, 

ùÿìäÿðä îëàã, ìÿñêÿí ñàëàðñàã ùàðäà áèç. 

Øÿùðèéàð. Ùÿñÿí áÿé âÿ îíóí ùÿìôèêèðëÿðè 

[Íÿúÿô áÿé Âÿçèðîâ, Ùåéäÿðè âÿ áàøãàëàðû] 

ìààðèôïÿðâÿð, ìöòÿðÿããè âÿ âÿòÿíèíè ñåâÿí 

àäàìëàð èäèëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙßÌÙßÌß èñ. Ïû÷ûëòû, ïû÷-ïû÷. Ùÿìùÿìÿ 

áàøëàéûð äèâ èëÿ ïÿðè; Ãîðõóäàí ãàí îëóð 

õàëãûí úèéÿðè. Øÿùðèéàð. 

ÙßÌÙÖÄÓÄ ñèô. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. ùöäóä] 

Ñÿðùÿäëÿðè áèð îëàí; éàí-éàíà, áèòèøèê, 

éàïûøûã îëàí; ùÿìñÿðùÿä. Ùÿìùöäóä äþâëÿòëÿð. 

– [Èðàí] Ãàôãàç èëÿ ùÿìùöäóääóð. 


ÙßÌÙÖÃÓÃ ñèô. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. ùöãóã] 

Åéíè ùöãóãà, áÿðàáÿð ùöãóãà ìàëèê 

îëàí; áÿðàáÿðùöãóãëó. Áöòöí õàëãëàð ùÿìùöãóãäóðëàð. 

Ùÿìùöãóã èãòèñàäè ìöíàñèáÿòëÿð. 

ÙßÌÙÖÃÓÃËÓÃ èñ. Åéíè ùöãóãà, áÿðàáÿð 

ùöãóãà ìàëèê îëìà; áÿðàáÿðùöãóãëóëóã. 

ÙßÌÈØßÊÈ 

ÙßÌÕÀÍÀ èñ. [ôàðñ.] Áèð åâäÿ, áèð ìÿíçèëäÿ 

éàøàéàí àäàìëàðäàí ùÿð áèðè; ãîíøó, 

ìÿíçèë ãîíøóñó. Ùÿìõàíàñû ãàðøû åâäÿí 

áàõàðàã; Ðöáàáÿéÿ çèëëÿìèøäè ýþçöíö. 

Ì.Ìöøôèã. Êþùíÿ ìÿíçèëäÿ áèð èëäèð êè, èêè 

ùÿìõàíà úûðìàãëàøûð. Ñ.Ãÿäèðçàäÿ. 

ÙßÌÕÀÑÈÉÉßÒ èñ. âÿ ñèô. [ôàðñ. ùÿì âÿ 

ÿð. õàñèééÿò] Åéíè õàñèééÿòäÿ îëàí, õàñèééÿòúÿ 

áèð îëàí. Àòû àò éàíûíà áàüëàðñàí, ùÿìðÿíý 

îëìàñà, ùÿìõàñèééÿò îëàð. (Àòà. ñþçö). 

ÙßÌÈ áàõ ùÿì. Ùÿìè ñàüäàí, ùÿìè ñîëäàí; 

Çÿíáóð êèìè ñàíúäû áèðÿ. Àøûã ßëÿñýÿð. 

[Úàùàí ßñýÿðÿ:] Àëëàùà øöêöð, ùÿìè ïóëóí 

âàð, ùÿìè äþâëÿòèí âàð, ùÿìè úàâàíñàí. 


ÙßÌÈÍ [ôàðñ.] Éàõûíäà îëàí áèð øåéè, éà 

øÿõñè ýþñòÿðìÿê ö÷öí èøëÿäèëÿí ÿâÿçëèê. 

Ùÿìèí ãÿçåò. Ùÿìèí òÿëÿáÿ. – Ñÿí áèëèðñÿí, 

ìÿíèì éàøûì àçäûð; Àíàäàí îëäóüóì ùÿìèí 

éàçäûð. À.Ñÿùùÿò. Áèðèíúè îëàðàã íÿçÿðëÿðèëÿ 

Ôÿðìàíûí ãÿëáèíè äÿëÿí ùÿìèí ãûç áèð êÿêëèê 

úÿëäëèéèëÿ ñû÷ðàéûá ìàøûíà ÷ûõäû. ß.Ñàäûã. 

ÙßÌÈØß çÿðô [ôàðñ.] Äàèìà, ùÿð âàõò, ùÿð 

çàìàí. Î, ùÿìèøÿ àäàìëàðäàí óçàã ýÿçèð. – 

[Àëìàç:] Ìÿíèì ãàïûì äîñòëàðûìûí öçöíÿ 

ùÿìèøÿ à÷ûãäûð. Ú.Úàááàðëû. Áóíà äà øöêð 

åäèá, “òÿâÿêêöë” – äåäèê; Èìäàä÷öí ùÿìèøÿ 

öç òóòäóã ýþéÿ. Á.Âàùàáçàäÿ. // Àðàñûêÿñèëìÿäÿí, 

äàèì. Îüóë íàíêîðëàðûí àäÿòè 

áóäóð: Ýöíÿøèí íóðóíó ùÿìèøÿ óäóá; Úàçèáÿ 

àëûðëàð, ñöðÿò àëûðëàð.. Ì.Àðàç. 

ÙßÌÈØßÁÀÙÀÐ èñ. [ôàðñ.] 1. áîò. Èëèí áöòöí 

ôÿñèëëÿðèíäÿ ÷è÷ÿê à÷àí úûð ãûçûëýöë íþâö. 

Ñàèá ñàõñûäàêû éåíè à÷ìûø ùÿìèøÿáàùàðû ìÿçàð 

öçÿðèíÿ ãîéóá ýåðè ÷ÿêèëÿð. Ù.Úàâèä. 

2. Ùÿìèøÿ þç òÿðàâÿòèíè ñàõëàéàí; ùÿìèøÿúàâàí. 

[Ãÿìÿð õàíûì:] Ðÿùìÿòëèê êèøè 

äÿ äåéÿðäè êè, ùÿìèøÿáàùàðñàí, àé Ãÿìÿð! 


ÙßÌÈØßÚÀÂÀÍ 1. Á à õ ùÿìèøÿéàøûë. 

Åíëèéàðïàã ÷èíàðëàð, ùÿìèøÿúàâàí àüàúëàð 

õèéàáàíûí éàðàøûüûäûð. – Àüàúëàð ëöòëÿøìèø 

îëñà äà, ùÿìèøÿúàâàíëàð îíó ýèçëÿäÿ áèëèðäèëÿð. 


2. ñèô. äàí. Òÿðàâÿòèíè, ýÿíúëèê ýþðêÿìèíè 

èòèðìÿéÿí; ãîúàëìàéàí. Ùÿìèøÿúàâàí êèøè. 

ÙßÌÈØßÊÈ ñèô. âÿ çÿðô 1. Ùÿìèøÿ îëàí, 

ùÿð âàõò îëàí; ùÿðâàõòêû, àäè. Ùÿìèøÿêè ãàéäà. 

Ùÿìèøÿêè èø. – Ñàáàùêû ýöí òàð÷û ßñÿäèí 

361

ÙßÌÈØßËÈÊ 

úÿíàçÿñè àðàáàéà ãîéóëóá, ùÿìèøÿêè àäÿò 

öçðÿ “ßððÿùìàí” îõóíà-îõóíà ãÿáèðèñòàíà 

àïàðûëäû. Á.Òàëûáëû. Ýöíöí áèðèíäÿ Òÿëèÿ èëÿ 

âÿëèÿùä âÿ Ãÿòèáÿ áèð éåðäÿ èäè, Ãÿòèáÿ 

ùÿìèøÿêè àäÿòè öçðÿ îíëàðû áèð éåðäÿ áóðàõûá 

÷ûõäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. Ùÿìèøÿêèíäÿí øÿêëèíäÿ – ùÿìèøÿ îëäóüóíäàí, 

àäè ãàéäàäàí. Ôèðèäóí äàðöëôöíóíäàí 

÷ûõûá Øÿìñèééÿéÿ äÿðñ äåìÿéÿ ýåòäè. 

Ãûç ùÿìèøÿêèíäÿí äàùà àðòûã áèð ñÿìèìèééÿòëÿ 

îíó ãàðøûëàäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Áó ýöí 

äÿíèç ùÿìèøÿêèíäÿí úîøãóí èäè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

3. “êèìè” ãîøìàñû èëÿ – ùÿìèøÿêè êèìè, 

ùÿìèøÿ, ùÿð âàõò îëäóüó êèìè, àäè ãàéäàñûíäà. 

Ãöäðÿò äèíìÿäè, àéàüà ãàëõäû âÿ ùÿìèøÿêè 

êèìè àüûð-àüûð éåðèéèá êàáèíåòèíÿ êå÷äè. 


ÙßÌÈØßËÈÊ çÿðô Âàõòû ìÿùäóä îëìàäàí, 

ìöääÿòñèç, ÿáÿäè, äàèì(è). Äàüäà ìåøÿëèê; 

Ýöë, áÿíþâøÿëèê; Ìÿí ùÿìèøÿëèê; Áó 

áàëàìà ãóðáàí. (Áàéàòû). [Ãÿìÿð:] Âàõòûìûç 

÷îõ îëàúàã. Ìÿí áóðàäà ùÿìèøÿëèê äîêòîð 

èøëÿéÿúÿéÿì. Ñ.Ðÿùìàí. [Ñåâèíú Ìàùìóäà:] 

..Ìÿí åëÿ áèëèðäèì êè, ñÿí áóýöíêö 

èúëàñäàí þçöí ö÷öí ùÿìèøÿëèê áèð íÿòèúÿ 

÷ûõàðàúàãñàí. Ç.Õÿëèë. 

ÙßÌÈØßÉÀØÛË ñèô. áîò. Áöòöí èëè éàðïàãëà 

(âÿ éà èéíÿéàðïàãëà) þðòöëö. Ùÿìèøÿéàøûë 

àüàúëàð. 

ÙßÌÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] Âÿòÿí, àèëÿ ãåéðÿòè, 

íàìóñ, òÿÿññöá. Ìèí åëì äåìÿêäÿíñÿ ùÿìèééÿò 

ýÿðÿê îëñóí; Ñþçäÿí íÿ áèòÿð, èøäÿ 

ùÿãèãÿò ýÿðÿê îëñóí. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÙßÌÈÉÉßÒËÈ ñèô. Ùÿìèééÿò ñàùèáè îëàí; 

ãåéðÿòëè, íàìóñëó, òÿÿññöáêåø. Áó êÿíäèí 

àäàìëàðû èñòÿéèáëÿð, .. þçëÿðèíè Àñòàðàíûí ãåéðÿòëè 

âÿ ùÿìèééÿòëè àäàìëàðûíà îõøàòñûíëàð. 

“Ìîë. Íÿñð.” 

ÙßÌÊÀÐ èñ. [ôàðñ.] Áèðè èëÿ áèð éåðäÿ, áèð 

ñÿíÿòäÿ, áèð ïåøÿäÿ èøëÿéÿí àäàì; èø, ñÿíÿò, 

èõòèñàñ éîëäàøû. Âåéñ éàíûíû ñòóëà òÿçÿúÿ ãîéìóøäó 

êè, ùÿìêàðëàðûíûí éåðäÿ áàðäàø ãóðäóüóíó 

ýþðöá, þçö äÿ åëÿ îíëàðûí éàíûíäà 

÷þìáÿëèá äèâàðà ñþéêÿíäè.. ß.ßáöëùÿñÿí. 

[Úÿôÿðãóëó] áàõûðäû êè, ýþðñöí, ùÿìêàðëàðûíäàí 

áóðà êèì ýÿëèá. Á.Áàéðàìîâ. 

◊ Ùÿìêàðëàð èòòèôàãû – ôÿùëÿ âÿ ãóëëóã- 

÷óëàðûí ìÿíàôåéèíè ãîðóìàã ö÷öí ÿìÿê ïðèíñèïè 

öçðÿ îíëàðû áèðëÿøäèðÿí êöòëÿâè òÿøêèëàò. 

362 

ÙßÌÌßÑËßÊ 

ÙßÌÊßÍÄËÈ èñ. Áèð êÿíääÿ äîüóëìóø, 

îðàäà éàøàìûø âÿ éà éàøàéàí (àäàì). Ùÿìêÿíäëèëÿðè 

èëÿ ýþðöøìÿê. Øÿùÿðäÿ ùÿìêÿíäëèñèíÿ 

ðàñò ýÿëäè. – ..Íÿðèìàí [Íÿðèìàíîâ] 

òöðêúÿ âÿ ðóñúà ýþçÿëúÿñèíÿ éàçûá-îõóìàã áèëèðäè. 

Îíà ýþðÿ ùÿìêÿíäëèëÿðèíèí ýöíö-ýöíäÿí 

îíà ðÿüáÿòëÿðè àðòûðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÙßÌË èñ. [ÿð.] êëàñ. Éöê, àüûðëûã. 

◊ Ùÿìë åòìÿê – 1) èñíàä åòìÿê, èçàù åòìÿê, 

éàçìàã, àèä åòìÿê, ñÿáÿáèíè áèð øåéäÿ 

ýþðìÿê. Ìèíàíûí ùÿðÿêÿòèíè äÿëè îëäóüóíà 

ùÿìë åòäèëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè; 2) áîéíóíà 

ãîéìàã, öçÿðèíÿ éöêëÿìÿê. [Ùàøûì:] ßýÿð 

èêè ìèí ìàíàòà òàìàù åäèá áó ìÿñëÿùÿòëÿðÿ 

äÿéèøìÿñÿéäèì, ùÿì [ïóëó] ÿëèìäÿí äÿðâèø 

àëàúàãäû, ùÿì áóðàäà áîéíóìà áèð úèíàéÿò 

ùÿìë åäèá, ìÿíè ùþêóìÿòÿ òÿñëèì åäÿúÿêäèëÿð.. 


ÙßÌËß èñ. [ÿð.] Ùöúóì, öçÿðèíÿ àòûëìà. 

Ùÿìëÿëÿð ïîçìóø, ãîøóí ñûíäûðìûø, ãàëà 

ôÿòù åòìèø ÿñýÿð ñåâèíúè èëÿ Äóðìóø .. éàòàüûíà 

ýèðäè. Ìèð Úÿëàë. ..Ãàðàúà ÷îáàíûí 

úöðÿòëè ìöãàâèìÿòè, èêè ãàðäàøû èëÿ áèðýÿ 

ùÿëÿ èëê ùÿìëÿäÿ áåø-îí àòëûíû âóðóáéûõìàëàðû 

áàñãûí÷ûëàðûí ãÿçÿáèíè àðòûðäû. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ùÿìëÿ åòìÿê – ùöúóì 

åòìÿê, öçÿðèíÿ àòûëìàã. Èø àòûøìàäàí þòöá 

øÿìøèð âÿ õÿíúÿð èëÿ áèð-áèðèíÿ ùÿìëÿ åòìÿéÿ 

÷àòäû. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Òà àéûí èéèðìè äîããóçóíà 

êèìè äöøìÿíèí òàíêëàðû èëÿ ïèéàäàñû 

áàòàðåéàéà ùÿìëÿ åòäè. ß.ßáöëùÿñÿí. // Åéíè 

ìÿíàäà îéóíäà. Ùöúóì÷óëàðûí ùÿìëÿëÿðè. 

Áèð ùÿìëÿäÿ – äÿðùàë, áèð àíäà, áèð äÿôÿ 

ùÿìëÿ åòìÿêëÿ. Êîðîüëó áèð ùÿìëÿäÿ þçöíö 

Àñëàí ïàøàéà ÷àòäûðäû. “Êîðîüëó”. 

ÙßÌÌßÚËÈÑ èñ. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. ìÿúëèñ] 

Áèð éåðäÿ îòóðóá-äóðàí, ìÿúëèñ éîëäàøû 

îëàí; ùÿìíèøèí. Ùÿð êÿñ [Ëöòôÿëè áÿéëÿ] áèð, 

éà èêè äÿôÿ ùÿììÿúëèñ âÿ ùÿìñþùáÿò îëñàéäû, 

éÿãèí îíó ñåâÿðäè.. È.Ìóñàáÿéîâ. 

ÙßÌÌßÙßËËß ñèô. âÿ èñ. [ôàðñ. ùÿì âÿ 

ÿð. ìÿùÿëëÿ] Åéíè ìÿùÿëëÿäÿ äîüóëìóø, éàøàìûø 

âÿ éà éàøàéàí. Ùÿììÿùÿëëÿ óøàãëàð. 

ÙßÌÌßÍÀ ñèô. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. ìÿíà] 

Åéíèìÿíàëû, áèðìÿíàëû, ìÿíàñû áàøãà ñþçöí 

ìÿíàñû èëÿ åéíè îëàí. Ùÿììÿíà ñþç. 

ÙßÌÌßÑËßÊ èñ. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. ìÿñëÿê] 

Ìÿñëÿêäàø, åéíè ìÿñëÿêäÿí îëàí, ìÿñëÿêëÿðè, 

ÿãèäÿëÿðè åéíè îëàí. Ùÿììÿñëÿê

ÙßÌÌßÇÙßÁ 

àäàìëàð. – Äèããÿòëÿ Êÿðèìõàíà ãóëàã àñàí 

Ùöñåéí Ìÿùáóñè ùÿäñèç áèð ñåâèíú âÿ ìàðàãëà: 

– Ìÿíè äÿ þçöíöçÿ áèð éîëäàø áèëèí, 

ùÿììÿñëÿê, ùÿìÿãèäÿ áèëèí, – äåäè. 


ÙßÌÌßÇÙßÁ èñ. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. ìÿçùÿá] 

êþùí. Åéíè áèð ìÿçùÿáÿ ìÿíñóá îëàí, 

èíàíàí; äèíäàø. [Ìîëëà Èáðàùèìõÿëèë:] Ùÿìè 

ñÿíèí òÿâÿññöòöí ùÿììÿçùÿáëÿðèí áàðÿñèíäÿ 

ìÿãáóë îëäó, ùÿìè ìÿíèì ñþçöì ïîçóëìàäû. 


ÙßÌÍÈØÈÍ èñ. [ôàðñ.] Áèð éåðäÿ îòóðóáäóðàí, 

äîñò, éîëäàø, ìóíèñ. Ùÿìíèøèíèí áàá 

åëÿ; Ýþðÿí äåñèí, ùà áåëÿ! (Àòà. ñþçö). Ãÿì 

ìÿðùÿëÿñèíäÿ ãàëìûøàì ôÿðä; Íÿ éàð, íÿ 

ùÿìíèøèí, íÿ ùÿìäÿðä. Ôöçóëè. 

ÙßÌÏÅØß èñ. [ôàðñ.] Åéíè ïåøÿ ñàùèáè 

îëàí, ïåøÿëÿðè åéíè îëàí. Äàíûøäû òåàòðäàí; 

àêòéîð ñÿíÿòèíäÿí; ùÿìïåøÿëÿðèíèí õèäìÿòèíäÿí; 

áèð àç ýèëåéëÿíäè. Ð.Ðçà. 

ÙßÌÏÈÉÀËß èñ. [ôàðñ.] Áèðè èëÿ ùÿìèøÿ 

áèð éåðäÿ è÷êè è÷ÿí, ñÿðõîøëóã åäÿí àäàì. 

Ìÿíèìëÿ äàèì î êÿñëÿð êè, ùÿìïèéàëÿ èäè; Íÿ 

úàì ëöòô åäèð èíäè, íÿ úàì àëûð ìÿíäÿí. 


ÙßÌÐÀÙ èñ. [ôàðñ.] Éîë éîëäàøû, éîëäàø. 

[ßìðàù:] Ùÿìðàù áèçëÿðäÿ éîëäàøà äåéèðëÿð. 

“ßìðàù”. [Àëï Àðñëàí:] Àéäûí ýþçöíöç, 

úöìëÿ ñÿàäÿò áèçÿ ùÿìðàù. Ù.Úàâèä. 

ÙßÌÐÀÙËÛÃ èñ. êëàñ. Éîëäàøëûã, éîë éîëäàøëûüû. 

Åé áÿõò, âÿôàñûç îëìà ñÿí ùÿì! 

Ùÿìðàùëûã åò, áèçèìëÿ áèð äÿì! Ôöçóëè. 

ÙßÌÐÀÇ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Ñèðð éîëäàøû, ñèðäàø. 

Ùÿìðàçèì èäèí øèêàéÿòèìäÿ; Äÿìñàçèì 

èäèí ùåêàéÿòèìäÿ. Ôöçóëè. Áàäè-ñÿáà, ÿýÿð 

äöøñÿ ýöçàðûí; Ñþéëÿ õÿëâÿò î ùÿìðàçà áèð 

õÿáÿð. Ì.Ï.Âàãèô. 

ÙßÌÐßÍÝ ñèô. âÿ èñ. [ôàðñ.] 1. Åéíè 

ðÿíýäÿ îëàí, åéíèðÿíýëè. Àòû àò éàíûíà áàüëàðñàí, 

ùÿìðÿíý îëìàñà, ùÿìõàñèééÿò îëàð. 


2. ìÿú. Óéüóí, óéàð, ìöâàôèã, ìöíàñèá, 

äöç. Ùÿìðÿíý îëìàã – óéüóíëàøìàã, 

óéüóí îëìàã, ìöíàñèá îëìàã. Åé ýöë, áó 

ìÿíÿ äåéèëìèäèð íÿíý; Êèì, îëìàéàñàí ìÿíèìëÿ 

ùÿìðÿíý. Ôöçóëè. Äåìÿ áó ìèñðàíûí äà 

ÿñèë ìÿíàñû áó èìèø êè, äöíéàäà êå÷èíìÿê, 

ýöçÿðàí åòìÿê èñòÿéèðñÿí èñÿ, úàìààò èëÿ ùÿìðÿíý 

îë. Í.Âÿçèðîâ. ..Ïàðëàã áàùàð ñÿìàñèëÿ 

ùÿìðÿíý îëñóí íÿüìÿëÿðèì Ì.Ìöøôèã. 

ÙßÌÑÈÍÈÔ 

ÙßÌÐßÉ ñèô. âÿ èñ. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. ðÿé] 

Áèð ôèêèðäÿ, áèð ðÿéäÿ îëàí; ùÿìôèêèð, éåêäèë. 

[ßìèðàñëàí àüà:] Ùàíñûíûç ìÿíèìëÿ ùÿìðÿéäèð, 

áóéóðñóí, ýþçöì öñòÿ éåðè âàð. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ýþðöíöð êè, [Øèðèí Ðöñòÿìáÿéëÿ] 

áÿçè íþãòÿëÿðäÿ ùÿìðÿé äåéèëäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ùÿìðÿé îëìàã – áèð ðÿéäÿ, 

áèð ôèêèðäÿ îëìàã, ùÿìôèêèð, éåêäèë îëìàã. 

Í.Âÿçèðîâ éåíè êîìåäèéàëàðû âÿ “Äÿðâèø” èìçàëû 

ïóáëèñèñò ÿñÿðëÿðè èëÿ ìîëëàíÿñðÿääèí÷èëÿðëÿ 

ùÿìðÿé îëäóüóíó ýþñòÿðèðäè “ßêèí÷è”. 

ÙßÌÐßÉËÈÊ èñ. Ùÿìôèêèðëèê, éåêäèëëèê. 

Ýþðöøëÿðäÿ ùÿìðÿéëèê. Ìÿñÿëÿ áàðÿñèíäÿ 

éîëäàøëàð àðàñûíäà ùÿìðÿéëèê éîõäóð. – ..Éîëäàøëàðûíûí 

ùÿìðÿéëèéè [Ãÿçÿíôÿðè] äàùà ÷îõ 

ñåâèíäèðèðäè. Ñ.Âÿëèéåâ. // Ùÿð ùàíñû áèð èúòèìàè 

ùÿðÿêÿòÿ âÿ éà ôèêðÿ ôÿàë ñóðÿòäÿ ùöñíðÿüáÿò 

ýþñòÿðìÿ; ôèêèð, ìÿíàôå áèðëèéè. 

ßìÿê÷èëÿðèí áåéíÿëõàëã ùÿìðÿéëèéè. 

ÙßÌÑÀÉß èñ. [ôàðñ.] êþùí. Ãîíøó. Äåäè: 

ùÿìñàéÿ, âàð íÿéÿ ìåéëèí; Íÿ éåéèðñÿí, íÿ 

èñòÿéèð êþíëöí Ì.ß.Ñàáèð. Àíëàð íÿ àòà, íÿ 

àíà, ùÿìñàéÿ áèçèì ãûç; Õàí äîñòó! Äöøöáäöð 

éåíè ñåâäàéÿ áèçèì ãûç. ß.Íÿçìè. 

ÙßÌÑÀÇ ñèô. âÿ èñ. [ôàðñ.] Áèð-áèðèíÿ 

óéüóí ýÿëÿí, óéàí, ìöíàñèá îëàí; óéüóí. 

Ùÿìñàç îëìàã – óéüóí ýÿëìÿê. Äåìÿ 

êè, éàø öðÿêëÿ; Ãàíàúàãëà, ùöíÿðëÿ; Ùÿìèøÿ 

ùÿìñàç îëóð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÙßÌÑßÔßÐ èñ. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. ñÿôÿð] 

Ñÿôÿð éîëäàøû, éîë éîëäàøû. 

ÙßÌÑßÍßÒ èñ. âÿ ñèô. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. 

ñÿíÿò] Ñÿíÿòëÿðè, ïåøÿëÿðè áèð îëàí, ñÿíÿò 

éîëäàøû, èø éîëäàøû. Ãîíøóëóã áèð éàíà, àõû 

áèç – Ãàðà Úàíáàëàéåâëÿ ìÿí, äåìÿê îëàð 

êè, ùÿìñÿíÿò èäèê. È.Ùöñåéíîâ. 

ÙßÌÑßÐÙßÄ èñ. [ôàðñ. ùÿì, ñÿð âÿ ÿð. 

ùÿää] Öìóìè ñÿðùÿäè îëàí; ãîíøó, ùÿìùöäóä. 

Ùÿìñÿðùÿä þëêÿëÿð. 

ÙßÌÑÈÍ ñèô. âÿ èñ. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. ñèíí] 

Ùÿìéàø, éàøûä, áèð éàøäà îëàí. Ôÿðìàí âÿ 

Ýþâùÿðòàú èêèñè áèð éåðäÿ áþéöìöøäöëÿð âÿ 

ùÿìñèí èäèëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÙßÌÑÈÍÈÔ ñèô. âÿ èñ. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. 

ñèíèô] 1. Ìÿêòÿáäÿ åéíè áèð ñèíèôäÿ îõóéàí, 

ñèíèô éîëäàøû. Ùÿìñèíèô ðÿôèãÿëÿð. 

2. Åéíè èúòèìàè ñèíôÿ ìÿíñóá îëàí, åéíè ñèíèôäÿí 

îëàí. Çàêèð þçö Ãàðàáàüûí õàññ-õàëèñ 

íöúÿáàëàðûíäàí îëà-îëà, þç ùÿìñèíôèíèí àéûá 

363

ÙßÌÑÈÐ 

âÿ ãöñóðóíó áåëÿ à÷ûã, ìÿðäàíÿ âÿ øàèðàíÿ 

ñþéëÿìÿéè, ÿëáÿòòÿ, øàéàíè-òÿùñèíäèð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÙßÌÑÈÐ èñ. âÿ ñèô. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. ñèð] 

Ñèðäàø. Ùÿìñèð éîëäàøëàð. – Ãàñûì áÿé Çàêèðÿ 

ýÿëäèêäÿ, î äà Ìîëëà Ïÿíàù êèìè äóðíàëàðäàí 

õàùèø åëÿéèð êè, îíäàí åùòèéàò åòìÿñèíëÿð 

âÿ îíó þçëÿðèíÿ ùÿìñèð, éîëäàø âÿ ðÿôèã 

ùåñàá åòñèíëÿð. Ô.Êþ÷ÿðëè. [Íóðÿääèíèí] 

ùÿìôèêðè, ùÿìñèðè àíúàã êèòàáëàðû îëìóøäó. 


ÙßÌÑÞÙÁßÒ èñ. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. ñþùáÿò] 

Áèðèñè èëÿ ñþùáÿò åäÿí, ñþùáÿò éîëäàøû; 

ìöñàùèá. ..Áèð àç çàìàíäà Ñîíà þçö ö÷öí 

ùÿìñþùáÿò òàïûá, ýöíöíö ýàù áàüëàðäà âÿ 

ýàù ìåøÿëÿðäÿ êå÷èðèðäè. Í.Íÿðèìàíîâ. 

[Áÿùðàì:] [Ïÿðèíè] ÷àüûðûì, áèð àç ùÿìñþùáÿò 

îëñóí. Ú.Úàááàðëû. 

ÙßÌÑÖÔÐß èñ. âÿ ñèô. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. 

ñöôðÿ] Áèð ñöôðÿäÿ, áèð ìàñà àðõàñûíäà, áèð 

éåðäÿ éåéèá-è÷ÿíëÿðäÿí ùÿð áèðè; ñöôðÿ 

éîëäàøû. 

ÙßÌØßÙßÐËÈ èñ. âÿ ñèô. Áèð øÿùÿðäÿ 

àíàäàí îëìóø, éàøàìûø âÿ éà éàøàéàí, åéíè 

øÿùÿð ÿùàëèñèíäÿí îëàí; ùÿìéåðëè. Ùÿìøÿùÿðëè 

äîñòëàð. – [Îäàáàøû:] Áó øÿõñè êè ýþðöðñÿí, 

ìÿíèì ùÿìøÿùÿðëèëÿðèìäÿíäèð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ùÿìøÿùÿðëèëÿð éàìàí áàøáàøà 

âåðèáëÿð, – äåéÿ Âåéñÿë Êÿíýÿðëè øàéèÿ 

éàéûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÙßÌÒÀ(É) èñ. [ôàðñ.] Ùÿìéàø, éàøûä, 

éîëäàø, òàé. Íÿ÷èäèð øåèðäÿ Áèõóä ñÿíÿ ùÿìòà 

îëñóí. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ãÿñÿáÿäÿ [Íÿúìèíèí] 

óçóí èëëÿð äîñòëóã åòäèéè áèð íå÷ÿ ùÿìòàéûíäàí 

áèðúÿ Àüàñÿôÿð ãàëûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÙßÌÒÀÉÔÀ èñ. âÿ ñèô. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. 

òàèôà] Åéíè òàéôàéà ìÿíñóá îëàí, åéíè òàéôàäàí 

îëàí. Àìóð ÷àéû áîéóíúà äàóðëàð âÿ îíëàðëà 

ùÿìòàéôà îëàí àäàìëàð éàøàéûðäûëàð. 

ÙßÌÂÀÕÒ ñèô. [ôàðñ. ùÿì âÿ ÿð. âÿãò] 

Áèð âàõòäà îëàí, áèð âàõòäà áàø âåðÿí, 

âàõòúà åéíè îëàí. 

ÙßÌÂßÒßÍ(ËÈ) ñèô. âÿ èñ. [ôàðñ. ùÿì âÿ 

ÿð. âÿòÿí] Áèð âÿòÿíäÿí îëàí; âÿòÿíäàø, 

éóðääàø. Ùÿìâÿòÿí äîñòëàð. – Ñàíûðàì, óëäóçëàð 

ùÿìâÿòÿíèìäèð; Äåìÿê, éåð äÿ ìÿíèì, 

ýþé äÿ ìÿíèìäèð. Ì.Ìöøôèã. Úàâèä ùÿìèøÿ 

õÿëãèìèçèí õàòèðèíäÿäèð; Âàùèä, î éîõñà, 

ðóùè èëÿ ùÿìâÿòÿíëÿðèê. ß.Âàùèä. 

ÙßÌÉÀØ(ËÛ) áàõ éàøûä. Ãîðõóñóç Õàúîéëà 

ùöíÿðëè Äàäàø; Ùÿð èêèñè îüëàí, þçëÿðè 

364 

ÙßÍÄÁÎË 

ùÿìéàø.. Ù.Ê.Ñàíûëû. Èäðèñè äÿ î áèðè ùÿìéàøëûëàðû 

êèìè ÷îõ òåç ñÿôÿðáÿðëèéÿ àëäûëàð. 


ÙßÌÉÀØËÛÃ, ÙßÌÉÀØËÛËÛÃ áàõ éàøûäëûã. 

ÙßÌÉÅÐËÈ èñ. Áèðè èëÿ áèð éåðäÿ äîüóëìóø: 

éóðääàø, ùÿìâÿòÿí. [Ãÿäèð] Éåâëàõäà 

þç ùÿìéåðëèëÿðèíÿ ðàñò ýÿëÿíäÿ îíëàð ùÿìèøÿ 

Ãÿäèðè êÿíäÿ äÿâÿò åäèðäèëÿð. ß.Ñàäûã. [Ïðîôåññîð] 

êÿíäëÿðèíèí éàøûëëàøäûðûëìàñû áàðÿäÿ 

áèð-èêè äÿôÿ ãÿçåòäÿ îõóìóø, øÿùÿðÿ ýÿëÿí 

ùÿìéåðëèëÿðèíäÿí åøèòìèøäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÙßÌÇÀÄ èñ. [ôàðñ.] 1. Éàøûä, åéíèéàøëû. 

2. Èíñàíëà áèðëèêäÿ äîüóëàí ðóù, úàí. 

ÙßÌÇÀÄËÛ èñ. ìÿù. Äîüàíäàí ñîíðà óøàüû 

þëÿí ãàäûí. Åëÿ àðâàäëàð îëóð êè, äîüäóüó 

óøàã ãàëìûð, þëöð. Îíäà äåéèðëÿð êè, áó àðâàä 

ùÿìçàääû. (Ðÿâàéÿò). 

ÙßÌÇß èñ. [ÿð.] ßðÿá ÿëèôáàñûíäà áîüàçáàüëû 

ñàìèò òÿëÿôôöçöíö ýþñòÿðÿí èøàðÿ. Àéí 

âÿ ùÿìçÿ ñÿñëÿðèíèí èíòåðôåðåíñèéàñû. Äàõèëèíäÿ 

àéí âÿ ùÿìçÿ ñÿñëÿðè îëàí ÿðÿá ñþçëÿðèíèí 

éàçûëûø ãàéäàñû. – Ùÿëÿ îðòà ÿñð ÿðÿá 

äèë÷èëÿðè ÿðÿá äèëèíèí þçöíäÿ ùÿìçÿ ñÿñèíèí 

ñþç îðòàñûíäà âÿ ñþç ãîâóøóüóíäà èòìÿñèíè 

ýþñòÿðèðäèëÿð. Ô.Àüàñûîüëó. 

ÙßÌÇßÁÀÍ èñ. [ôàðñ.] 1. Áèð äèëäÿ äàíûøàí. 

Øûã ýåéèìëè áèð úÿâàíè-õîøíèøàí îëñàéäûì, 

àù! Áó ïÿðèëÿðëÿ äîéóíúà ùÿìçÿáàí îëñàéäûì, 

àù. Ì.ß.Ñàáèð. 

2. ìÿú. Äèëáèð, ùÿìôèêèð. Î ýöë ìÿíÿ áó 

ýåúÿ ùÿìçÿáàí îëàí ýåúÿäèð; Äåéèá, ýöëöá, 

äàíûøûá, ìåùðèáàí îëàí ýåúÿäèð. ß.Âàùèä. 

ÙßÍÀ èñ. [ÿð.] Õûíà. Äöíÿí îüëàíû ýþíäÿðäèì, 

ýåäèá Ìÿøÿäè Ìÿùÿììÿä Íÿúÿôèí 

äöêàíûíäàí áèð àç ùÿíà ýÿòèðäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ýöëíàç:] Ìÿíèì áàøûì ùÿëÿ 

àüàðìàéûáäûð êè, ùÿíàéà åùòèéàúûì îëà. 


◊ Ùå÷ ùÿíàíûí éåðèäèð – éåðñèç, ìöíàñèáÿòñèç 

äåéèëÿí ñþç ùàããûíäà. 

ÙßÍÀËÛ áàõ õûíàëû. Ùÿíàëû ñà÷. – Ñÿãôèí 

éàâûãëûüûíäàêû àðâàä éåðëÿðèíäÿ áåëÿ ïÿðäÿëÿð 

ãàëõûá, ùÿíàëû ÿëëÿð óñòàíû ýþñòÿðèðäè. 


ÙßÍÚÀÌÀ áàõ ðÿçÿ. Ãàïûíûí ùÿíúàìàñû. 

ÙßÍÄÁÎË èñ. [èíý.] ßë òîïó îéóíó. Áèçè 

hàðà àïàðûð; Áó “éåíèëèê” ÿäàñû Ùÿíäáîëóí; 

Ôóòáîëóí; Ùàêèìëèê èääèàñû Á.Âàùàáçàäÿ.

ÙßÍÄßÑß 

ÙßÍÄßÑß èñ. [ÿð. ÿñëè ôàðñ. ÿíäàçÿ] Ðèéàçèééàòûí 

úèñèìëÿðèí ñÿòù ôîðìàëàðûíäàí âÿ 

îíëàðûí ìöíàñèáÿòëÿðèíäÿí áÿùñ åäÿí øþáÿñè. 

Ùÿíäÿñÿ ìÿñÿëÿëÿðè. – Ùÿð øÿùðäÿ áèð 

ìÿêòÿáè-ñÿíÿò à÷àúàãäûð; Îüëàíëàð àëûá 

ùÿíäÿñÿ, ìåìàð îëàúàãäûð. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÙßÍÄßÑßØÖÍÀÑ èñ. [ÿð. ùÿíäÿñÿ âÿ ôàðñ. 

...øöíàñ] Ùÿíäÿñÿ àëèìè, ùÿíäÿñÿ ìöòÿõÿññèñè, 

ùÿíäÿñÿíè éàõøû áèëÿí àäàì. 

ÙßÍÄßÑÈ ñèô. [ÿð.] 1. Ùÿíäÿñÿéÿ, ùÿíäÿñÿ 

åëìèíÿ àèä îëàí, ùÿíäÿñÿ èëÿ ÿëàãÿäàð 

îëàí. Ùÿíäÿñè öñóë. Ùÿíäÿñè àêñèîì. – Õàëàì 

ìÿòáÿõäÿ ãóòàá ö÷öí éîüóðäóüó êè÷èê 

êöíäÿëÿðè îõëîâ àëòûíà ñàëûá úûüàðà êèìè íàçèê 

âÿ ùÿíäÿñè ÷åâðÿ êèìè éóâàðëàã éóõàëàð 

éàéûðäû.. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. Õÿòëÿðäÿí, íþãòÿëÿðäÿí âÿ ñõåìàòèê 

ôèãóðëàðäàí (ö÷áóúàãëàðäàí, êîíóñëàðäàí, 

ÿéðè õÿòëÿðäÿí âÿ ñ.) èáàðÿò îëàí. Ùÿíäÿñè 

îðíàìåíò. – Àõ, áó äÿìèð àüàúëàð; Ùÿíäÿñè 

ö÷áóúàãëàð; Äöíéàíûí î áàøûíû; ×ÿêèá 

åâëÿðÿ áàüëàð... Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÙßÍÄßÂßÐ èñ. ßòðàô, äþâðÿ, éàí-éþðÿ. 

Ùÿéÿòèí ùÿíäÿâÿðè. Åâèí ùÿíäÿâÿðèíäÿ äîëàíìàã. 

– Êåøèê÷èëÿð [ãóëó] ×ÿíëèáåëèí ùÿíäÿâÿðèíäÿ 

ýþðöá, òóòóá Êîðîüëóíóí éàíûíà 

ýÿòèðäèëÿð. “Êîðîüëó”. 

ÙßÍßÔÈ èñ. [ÿð.] Ñöííèëÿðèí ßáó Ùÿíèôÿ 

òÿðèãÿòèíÿ ìÿíñóá îëàíëàðû. 

ÙßÍßÊ èñ. [ÿð.] Çàðàôàò. ßââÿëè ùÿíÿê, 

àõûðû äÿéÿíÿê. (Àòà. ñþçö). Áåëÿ ùÿíÿêìè 

îëóð; ßë ãàí, öç ãàí, éàõà ãàí. Ñàðû Àøûã. 

Ùÿíÿê åòìÿê (åëÿìÿê) – çàðàôàò åòìÿê, 

çàðàôàòëàøìàã, ùÿíÿêëÿøìÿê, øóõëóã åëÿìÿê. 

..Ãÿââàñ ñÿñëÿíäè .. àíä îëñóí úàâàí 

úàíóâà, ìÿí ñÿíèéíÿí ùÿíÿê åëÿéèðäèì. 

(Íàüûë). Ñàðûìòûë àðûëàð, õàëëû êÿïÿíÿê; Áàëëû 

÷è÷ÿêëÿðëÿ åëÿéèð ùÿíÿê. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÙßÍßÊ×È ñèô. Çàðàôàò ñåâÿí, çàðàôàò÷û, 

çàðàôàòúûë. Ùÿíÿê÷è îüëàí. 

ÙßÍßÊËßØÌß “Ùÿíÿêëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙßÍßÊËßØÌßÊ ãàðø. Áèð-áèðè èëÿ çàðàôàò 

åòìÿê; çàðàôàòëàøìàã. Óøàãëàð ùÿíÿêëÿøäèëÿð. 

ÙßÍÝÀÌ çÿðô [ôàðñ.] êëàñ. Âàõò, çàìàí, 

÷àü. Áó ùÿíýàìäà (áó âàõòäà, áó àíäà). Î 

ùÿíýàìäà (î âàõòäà, î àíäà). Íóø îëóð úàíûìà 

ÿò, õàññÿ, î ùÿíýàìäà êèì; Ìÿí éåéÿì, 

õûðäà óøàãëàð áàõà, àüëàøà, ÿòÿ. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÙßÐ 

ÙßÍÝÀÌß èñ. [ôàðñ.] Ãîâüà, ìÿðÿêÿ, 

ýóðóëòó, ýóðóëòó-ïàòûðòû. Áó íÿ ùÿíýàìÿäèð 

– ..Ôÿõðÿääèí áó ãÿäÿð áþéöê âÿ äÿùøÿòëè 

ùÿíýàìÿíè áèðèíúè äÿôÿ ýþðäöéö ö÷öí ãîðõìóøäó. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Øÿìñ Õÿëèëÿ:] Øÿùÿðäÿí 

ýöëëÿ ñÿñëÿðè ýÿëèð. Éåíÿ áó íÿ ùÿíýàìÿäèð, 

áèëìÿäèíèç ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Ýóðóëòóëó 

ìÿíçÿðÿ, òàìàøà, ìÿúëèñ. Úàâàíëàð 

äöíÿí éàìàí ùÿíýàìÿ äöçÿëòìèøäèëÿð. – 

Àøûã ßëÿñýÿð íå÷ÿ èëèí àøûüûéäû, àììà áåëÿ 

ùÿíýàìÿ ùå÷ ùàðäà ýþðìÿìèøäè. “Àøûã 

ßëÿñýÿð”. [Õÿëèë:] Íÿ ýþðäöì, áöñàò âÿ 

ùÿíýàìÿ, âóð-÷àòëàñûí, òîé. Í.Âÿçèðîâ. 

ÙßÍÈÐ èñ. Éàâàø ñÿñ. Áèð àüàú éûõûëäû éîë 

ãûðàüûíäà; Áèð ùÿíèð éîõ îëäó éîë ãûðàüûíäàí.. 

Ì.Àðàç. 

ÙßÍÈÐÒÈ èñ. Úàíëû ñÿñèíÿ îõøàð éàâàø 

ñÿñ, ãóëàüà äÿéÿí àíëàøûëìàç ñÿñ. Óçàãäàí 

ùÿíèðòè åøèòìÿê. – Ýþçëÿéèðäèì äóðóá äà 

ïóñãóäà ìÿí; Î äà äóéäó ùÿíèðòèìè áèðäÿí. 

À.Ñÿùùÿò. Ùåéðÿòëÿ áàõûðäû óçàã-éàõûíà; 

Òÿáèÿò ãîéíóíäà áèð ùÿíèðòè âàð. À.Øàèã. 

ÙßÍÓÇ çÿðô [ôàðñ.] êþùí. 1. Ùÿëÿ, ùÿëÿ 

êè. Äåäèì: – Ýåòìÿ, áàëà, ùÿíóç óøàãñûí; 

Äöíéàíûí èøèíè áèëÿí òàïûëìàç.. Ì.Ìöøôèã. 

2. Èíäè, èíäèúÿ. Äåäè: “Ãûøäûð, ùÿíóç, 

ùÿìñàéÿ; Ìåéâÿ ôÿñëè äåéèë, äàéàí éàéÿ”. 


ÙßÏßÍÄ èñ. Àõìàã, áàøûáîø, ýèú; äóçñóç 

(çàðàôàòëà éöíýöë ñþéöø ìÿãàìûíäà èøëÿíèð). 

[Úÿáè:] Áèð ìÿíÿ äåéÿí ýÿðÿê êè, àé ùÿïÿíä, 

ñÿí íÿ ýèðìèñÿí ìåéäàíà. Í.Âÿçèðîâ. [Ãàçû 

Õóäàéàð áÿéÿ:] Áÿëè, ýÿòäèéèí èêè ýèðâÿíêÿ 

ãÿíääè, çîðíàí þâðÿòè ýÿòèðèá ãàòûðûã ñÿíèí 

ãîéíóâà. Ýåò, àé ùÿïÿíä! Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÙßÏÈÐ ñèô. Õàðàá îëìóø, ÷öðöê. 

ÙßÐ ÿâÿç 1. Áèð òîïëóíóí àéðûúà ýþòöðöëÿí 

ôÿðäè, îíó òÿøêèë åäÿí øåéëÿðäÿí ùÿð 

áèðè. Ùÿð àäàì. Ùÿð àèëÿ. Ùÿð àäàìáàøûíà. 

Ùÿð áèð – áàõ ùÿð. Ùÿð áèð àäàì. Ùÿð 

áèð øåé. Ùÿð áèð òÿñàäöôäÿ. Ùÿð áèð ÷ÿòèíëèê 

ãàðøûñûíäà. – ßëè éöç ñèðð îõóéóð; Ùÿð áèð 

ùåéâàí èçèíäÿ. Ð.Ðçà. Ðåéùàí áöòöí äÿðñëÿðèíäÿí; 

Ùÿð áèð çàìàí “áåø” àëàðäû. 

Ì.Äèëáàçè. Ùÿð áèðè – òîïëó ùàëûíäàêû 

àäàìëàðäàí, éà øåéëÿðäÿí àéðûúà ýþòöðöëìöøö. 

Ùÿð áèðèíÿ òàïøûðûã âåðìÿê. Ùÿð áèðèíè 

àéðûúà äèíëÿìÿê ëàçûìäûð. – ßýÿð 

365

ÙßÐ 

Ìÿúíóí, ÿýÿð Ôÿðùàä – îëàð êèì, äÿðä ÷ÿêìèøëÿð; 

Éûüûëñûíëàð, ìÿíèì÷èí ùÿð áèðè ÷àðÿ 

éàçñûíëàð. Ãþâñè. [Êÿðèì áàáà èëÿ Àéðûì 

ãûçû] êå÷ìèø èýèäëèêëÿðèíäÿí ñþéëÿéèð, þéöíìÿéÿ 

âÿ ùÿð áèðè þçöíö áÿéÿíäèðìÿéÿ ÷àëûøûðäû. 

À.Øàèã. // Áèð ÷îõ ùàëëàðäà ÿêñèíÿ, 

òîïëóëóã ìÿíàñû âåðèð. Ùÿð èøÿ ãàðûøìàã. 

Ùÿð àðçóñóíó éåðèíÿ éåòèðìÿê. – Õÿäèúÿ ùÿð 

èñòÿäèéèíè [ùÿéàòà êå÷èðìÿéÿ] àäÿò åòìèøäè, 

ÿðêþéöí áþéöìöø áèð ãûçäû. Ñ.Ùöñåéí. 

Ùÿð àäàì – áàõ ùÿð êÿñ. Áó ãÿäÿð 

çóðíà÷û, çöé÷ö ÿáÿñäèð; Ùÿð àäàì áèð ãóçó 

éåìëÿñÿ áÿñäèð.. Ì.Àðàç. Ùÿð àí – áàõ ùÿð 

âàõò. Ùÿð àí ýþçëÿìÿê. – Ýþðñÿ êèì, áèð ôÿãèð 

åäèá öñéàí; Ëÿí åäÿð îë ôÿãèð ö÷öí ùÿð àí. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Ùÿð úÿùÿòäÿí (úÿùÿòúÿ) – òàìàìèëÿ, 

áöòöíëöêëÿ. Äöíéàäà ùÿð úÿùÿòúÿ áèðáèðèíèí 

åéíè îëàí èêè àäàì éîõäóð. ß.Àáàñîâ. 

Ùÿð úöð – úöðáÿúöð, ìöõòÿëèô. [Ðÿñóë] ùÿð 

úöð éåìÿêäÿí àðàéà ýÿòèðäè. “Àøûã Ãÿðèá”. 

Ùÿð äÿãèãÿ – áàõ ùÿð âàõò. Ìÿí ùÿð äÿãèãÿ 

Áÿäèðíèñÿ õàëàíûí è÷ÿðè ýèðÿúÿéèíäÿí ãîðõóðäóì. 

Ì.Ùöñåéí. Ùÿð ýöí – äàèìà, ùÿìèøÿ. 

Ùÿð ýöí õåéðÿ à÷ûëìûð äöíéàìûçûí áàë 

àüçû. Ì.Àðàç. Ùÿð êÿñ (êèì) – 1) ùÿð áèð 

àäàì, ùàìû, áöòöí àäàìëàð. Áóíäàí ùÿð 

êÿñèí õÿáÿðè âàð. Øàýèðäëÿðäÿí ùÿð êèì ÷àëûøñà, 

óñòà îëà áèëÿð. – Ùÿð êèì ìÿíè, áåëÿ 

ýþðÿ, áèë, àüëàð; Äàü, äàø éàíàð, óëóñ, 

îéìàã, åë àüëàð. Ì.Â.Âèäàäè. ..Ðÿøèäèí áó 

èíñàíëûüûíû âÿ ùöììÿòèíè ùÿð êÿñ áèëäè. 

È.Ìóñàáÿéîâ; 2) íàìÿëóì, ãåéðè-ìöÿééÿí 

àäàì, êèì îëóð îëñóí. Ùÿð êèìäèð, ãîé è÷ÿðè 

ýÿëñèí. – [Ñÿðâÿð:] Îíäà ãûçû ùÿð êÿñÿ èñòÿéèðñÿí, 

âåð! Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ùÿð ëÿùçÿ – áàõ 

ùÿð àí. Ýÿù òÿìÿííà òèüèí åéëÿðñÿí, ýÿùè 

ïåéêàíûíû; Éåðäÿí ùÿð ëÿùçÿ áèð åùñàíÿ åéëÿðñÿí 

ùÿâÿñ. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ùÿð íÿ – ùÿð øåé, 

íÿ âàðñà. Ùÿð íÿ îëóðñà. Ùÿð íÿ èñòÿñÿ, âåð. 

Ùÿð íÿ äåñÿ, ãóëàã àñ. Îíóí ÿëèíäÿí ùÿð èø 

ýÿëÿð. – Ùÿð íÿéèìèç âàðñà, ãóðáàíäûð ñÿíÿ; 

Éàç ýÿëÿð, àòûíû ìèíÿðñÿí éåíÿ. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

[Ìèííÿò õàíûì:] Îíó äà éàäûíäà ñàõëàðñàí, 

ñîíðà ùÿð íÿ ëàçûìäûð, ìÿí ñÿíÿ äåéÿðÿì. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ùÿð íÿôÿð – áàõ ùÿð êÿñ. 

[Øàù:] Ïåøÿ èëÿ ùÿð íÿôÿð þç èøëÿðèí ñàç åéëÿð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ùÿð ñààò – áàõ ùÿð âàõò. 

Ùÿð ñààò ùàçûð îëìàã. Ùÿð øåé – áöòöí, 

ùàìû, íÿ âàðñà ùàìûñû. Ùÿð øåéè à÷ûá äåìÿê. 

366 

ÙßÐ 

Ùÿð øåéäÿí ÿëèíè öçìÿê. – Ùÿð øåé ýþçÿëëÿøìÿäÿ; 

Ñÿí äÿ ýþçÿëëÿø; Áó ùÿéàò êèìè. 

Ì.Ìöøôèã. Ùÿð øåé äÿðèí áèð ñöêóò è÷èíäÿ 

ñàùèáèíÿ áàõûá, ñàíêè ñîðóøóðäó. Ìèð Úÿëàë. 

Ùÿð òÿðÿô – áöòöí ÿòðàô, ÿòðàôäàêû éåðëÿð. 

Ùÿð òÿðÿôäÿ éàüûø éàüûð. Ùÿð òÿðÿôäÿí ìóñèãè 

ñÿñè åøèäèëèð. – Òåëëè ùÿéÿòèí ùÿð òÿðÿôèíÿ ýþç 

ýÿçäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Ùÿð òÿðÿôäÿ ñöêóò ÷þêÿíäÿ 

ýÿìè ìåõàíèçìëÿðèíèí óüóëòóñó 

åøèäèëäè. Ì.Ùöñåéí. Ùÿð âàõò – ùÿìèøÿ, ùÿð 

çàìàí. Ùÿð âàõò ãàïûìûç öçöíöçÿ à÷ûãäûð. 

Ùÿð âàõò èñòÿñÿíèç, ýÿëÿ áèëÿðñèíèç. Ùÿð éàí 

– ùÿð òÿðÿô, ÿòðàô. Ùÿð éàí ãàðëà þðòöëìöøäö. 

Ùÿð éàí ãàðàíëûã èäè. – [Èñìÿò:] À÷ûëìûø ùÿð 

éàíäà ýöëëÿð, ÷è÷ÿêëÿð; Ãûçëàð, îüëàíëàð 

ñåâèíÿð, ñåéð åäÿð. Ù.Úàâèä. [Ìÿðúàí áÿé:] 

Ñÿñèí äöøöá ùÿð éàíà; ×ûüûðûðñàí, àé àðâàä. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ùÿð çàìàí – áàõ ùÿð âàõò. 

Ùÿð çàìàí áóíëàðû ýþçöì ýþðÿíäÿ; Êþùíÿ 

éàðàì îëóð òÿçÿ äöíéàäÿ. Àøûã ßëÿñýÿð. Ìÿí 

÷îõ èñòÿðäèì êè, ñÿíèí ùÿð çàìàí; Þðòìÿñèí 

î äèëáÿð ùöñíöíö äóìàí. Ñ.Âóðüóí. 

2. Ùÿìúèíñ öçâëö úöìëÿëÿðäÿ áþëýö áèëäèðèð. 

[Àááàñ:] Ãîâìà äÿðýàùûíäàí øèðèí 

íþêÿðè; Ýåéìÿðÿì ùÿð øàëû, ùÿð ãÿëÿìêàðè. 

“Àááàñ âÿ Ýöëýÿç”. Áó õÿáÿð ùÿð éàíà, ùÿð 

éåðÿ, ùÿð ñÿìòÿ éàéûëûð âÿ ÷àòûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

◊ Ùÿð àääûìäà (àääûìáàøû) – äàèì, 

òåç-òåç. Ùÿð àääûìäà ÷ÿòèíëèêëÿ öçëÿøìÿê. – 

Þç êþêöíö áèëìÿéÿí ýþçö êöëëö áó ìèëëÿò; 

Çàìàíûí éîëëàðûíäà ùÿð àääûìäà éàíûëäû. 

Ì.Ìöøôèã. Ùÿð àüûçäàí áèð àâàç (ñÿñ) 

ýÿëèð (÷ûõûð) – áèð èøäÿ öìóìè ðÿéèí, éåêäèëëèéèí 

îëìàäûüûíû áèëäèðèð. [Êàçûì:] Ãîéóðëàð 

êè, àäàì áèð øèðèí éóõó éàòà! Ýåúÿ 

éàðûéàúàí áàø-áåéíèìèçè àïàðûðëàð. Ùÿð 

àüûçäàí áèð àâàç ýÿëèð. È.Øûõëû. Ùÿð áèð 

åùòèìàëà ãàðøû – åùòèéàú õàòèðèíÿ, åùòèéàú 

îëäóãäà, ëàçûì ýÿëäèêäÿ, îëà áèëÿúÿê áèð èø 

õàòèðèíÿ. [Ôÿõðÿääèí] ùÿð åùòèìàëà ãàðøû åùòèéàò 

åäÿðÿê, ãàïûäàí ÷îõ óçàãäà äóðìóøäó. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùÿð áèð êÿëàìû (ñþçö) 

ãûçûëäûð – ÷îõ àüûëëû, äÿéÿðëè, ïàðëàã äàíûøûã 

ùàããûíäà. Äöíéàýþðìöø ãîúàíûí ùÿð 

êÿëàìû (ñþçö) áèð ãûçûëäûð. Ùÿð áèðè áèð 

îüóëà äÿéÿð – ÷îõ ãèéìÿòëèäèð, ìèñëè-áÿðàáÿðè 

éîõäóð, ÷îõ ýþçÿëäèð. Áó àüàúëàðûí ùÿð 

áèðè áèð îüóëà äÿéÿð. Ùÿð ýþðäöéöíäÿí ýþç 

êèðÿñè èñòÿìÿê – ýþðäöéö, ðàñò ýÿëäèéè

ÙßÐ 

àäàìäàí áèð øåé àëìàéûíúà ÿë ÷ÿêìÿìÿê. 

Ùÿð ùàëäà – 1) åùòèìàë áèëäèðèð – éÿãèí, íÿ 

îëóðñà îëñóí. Ùÿð ùàëäà áó ýöí ýÿëÿúÿê. – 

[Úåéðàí:] Ùÿð ùàëäà éåíÿ ýþðöøÿ áèëÿðèê. 

Ñ.Ùöñåéí. Ùÿð ùàëäà éàçäûüûì àúû ùÿãèãÿò; 

Áàëàúà áèð ãûçûí áþéöê äÿðäèäèð. Ì.Ðàùèì; 

2) íÿ êèìè âÿçèééÿò îëóð îëñóí, íÿ îëóðñà 

îëñóí, ìöòëÿã. Ùÿð ùàëäà ýÿëìÿëèñÿí. – 

Àõóíä Ôÿðÿú ùÿð ùàëäà úàìààòû àüëàòìàëû 

èäè. Ãàíòÿìèð. [Ö÷öíúö ÿéàí:] Ìÿíèì ôèêðèìúÿ, 

ùÿð ùàëäà âÿëèÿùäè ïàéòàõòà ÷àüûðìàã 

ëàçûìäûð, éîõñà ñîíðà ýåú îëàð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Ùÿð ùàíñû áèð – ãåéðè-ìöÿééÿíëèê áèëäèðèð. 

Ùÿð ùàíñû áèð øÿõñ. Ùÿð ùàíñû áèð èø. – 

[Íöñðÿòÿääèí:] Àçÿðáàéúàí õàëãû Òîüðóë èëÿ 

ùÿð ùàíñû áèð ìÿñÿëÿ öçÿðèíäÿ ìöçàêèðÿ 

àïàðìàã ö÷öí ìÿíè âÿêèë åòìÿìèøäèð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùÿð èøÿ (øåéÿ) ãóëï ãîéóð – 

èøëÿìÿéÿ ìàíå îëóð. Ùÿð øåéÿ ãóëï ãîéìàã 

îíóí êþùíÿ àäÿòèäèð. Ùÿð êîë äèáèíäÿí 

÷ûõàí – áàõ ùÿð éåðèíäÿí äóðàí. Ùÿð êîë 

äèáèíäÿí ÷ûõàí þçöíö ðÿèñ ñàéûð. Ùÿð íåúÿ 

÷àëñà(ëàð), åëÿ (åëÿúÿ) äÿ îéíàìàã – þç 

ìöñòÿãèë ôèêðè îëìàéûá áàøãàñûíûí ñþçö èëÿ èø 

ýþðìÿê. Ìöñòÿãèë ôèêðè éîõäóð, ùÿð íåúÿ 

÷àëñàëàð, åëÿ äÿ îéíàéûð. Ùÿð íÿ èñÿ – ñþùáÿòè, 

ñþéëÿíèëÿí ôèêðè éåêóíëàøäûðìàã ö÷öí 

èøëÿíèð; íÿ èñÿ. Ýåúÿ øåùìè äöøìöø, õûðäàúà 

éàüûøìû éàüìûøäû, ùÿð íÿ èñÿ... Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Ùÿð íÿ ãÿäÿð (îëñà) – íåúÿ îëñà, ùÿð 

ùàëäà. Ùÿð íÿ ãÿäÿð îëñà ÿìÿêäàøûìûçäûð, 

êþìÿê åòìÿê ëàçûìäûð. – Éåð öçöíäÿ ùÿð íÿ 

ãÿäÿð èíñàí éàøàð; Éåð öçöíäÿ î ãÿäÿð äÿ 

øåéòàí éàøàð. Ì.Àðàç. Ùÿð íÿ îëóð(ñà) 

îëñóí – ùÿð ùàëäà, íåúÿ îëóð îëñóí, ìöòëÿã. 

Ùÿð íÿ îëóð îëñóí, êèòàá ñàùèáèíÿ ãàéòàðûëìàëûäûð. 

Ùÿð íÿ îëóð îëñóí, ýåòìÿëèéÿì. Ùÿð 

øåéäÿí ÿââÿë – èëê íþâáÿäÿ, èëê þíúÿ; ÿí 

öìäÿñè (áèð øåéèí ÿùÿìèééÿòèíè ýöúëÿíäèðèð). 

Ùÿð øåéäÿí ÿââÿë, áèç äîñòóã. Ùÿð 

øåéäÿí ÿââÿë, ÿäàëÿòëè îëìàã ëàçûìäûð. Ùÿð 

øåéè ñþç åëÿìÿê – ùÿð áîø øåéÿ äèããÿò âåðìÿê, 

îíäàí ìÿíà ÷ûõàðìàã. Ùÿð øåéè ñþç 

åëÿéèá äàâà ñàëìàã. Ùÿð òöêö áèð ãûçûë çàð. 

– ÷îõ òÿðèô ìÿãàìûíäà èøëÿíèð. Ãîéóíóìóí 

ùÿð òöêö áèð ãûçûëäûð. Ùÿð âÿúùëÿ – ùÿð 

âàñèòÿ èëÿ, ùÿð íåúÿ îëóð îëñóí, ùÿð ùàëäà. 

Ìöõòÿñÿð, ùÿð âÿúùëÿ ìÿøðóòÿ ìèí íþãñàíäàäûð.. 

Ì.ß.Ñàáèð. Ùÿð éåðèíäÿí äóðàí; 

ÙßÐÀÐßÒ 

ùÿð éåòÿí (÷àòàí); ùÿð éîëäàí (êö÷ÿäÿí) 

þòÿí (êå÷ÿí) – áàøãàñû ùàããûíäà ñàéìàçéàíà 

èøëÿäèëÿí èôàäÿ. Ùÿð éåðèíäÿí äóðàí 

øàèð îëóá. Ùÿð éîëäàí þòÿí ýþñòÿðèø âåðèð. – 

[Ãÿðèá:] Ãàéûòìàñàì, ãûíàð ìÿíè ùÿð éåòÿí; 

Ýåòäèì, éàð, ÿéëÿíäèì, áÿëêÿ ýÿëìÿäèì. 

“Àøûã Ãÿðèá”. [ßìèíÿ:] Ùÿð ÷àòàí ðöøâÿò 

âåðèá úàíûíû ãóðòàðìàäûìû ß.ßáöëùÿñÿí. 

Ùÿð éîëëà – ùÿð íåúÿ îëóðñà îëñóí, áöòöí 

âàñèòÿëÿðëÿ. [ßéàíëàð:] Ùÿð éîëëà ÷àëûøûðäûëàð 

êè, ìîëëàíû Òåéìóðóí ýþçöíäÿí ñàëñûíëàð. 

“Ì.Í.ëÿòèô.” 

ÙßÐÀÌÈ èñ. [ÿð.] Ãóëäóð, ÷àïîâóë÷ó, éîëêÿñÿí. 

Îüðó îë, ùÿðàìè îë, äîüðóëóüó ÿëäÿí 

áóðàõìà. (Àòà. ñþçö). Ùÿðàìèëÿð Áàêûéà 

áóëóä êèìè äîëàíäà; Áèç êþìÿêñèç ãàëàíäà; 

Ñÿí ùàðäàéäûí, äå ùàðäà, åé Âÿòÿíèí þâëàäû 

Á.Âàùàáçàäÿ. Ùÿðàìèëÿðÿ ãàëñûí ãàðà, 

ãîðõóëó éîëëàð; Ìÿíÿ ýöíÿø áàòûíúà óëäóç 

âåðèí, àé âåðèí! Ì.Ìöøôèã. 

ÙßÐÀÌÈËÈÊ èñ. Ãóëäóðëóã, ÷àïîâóë- 

(÷óëóã), éîëêÿñìÿ. 

ÙßÐÀÐßÒ èñ. [ÿð.] 1. Èñòèëèê. Ùàâàíûí 

ùÿðàðÿòè. Ñîáàíûí ùÿðàðÿòè. – Ïàéûçûí èëê 

ýöíëÿðè èäè. Ýöíÿøèí øöàëàðû ãöââÿäÿí 

äöøìöø âÿ éàéäà ñà÷äûüû ùÿðàðÿòè âåðìÿêäÿí 

àúèç èäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. Áàùàð ýöíÿøèíèí 

ùÿðàðÿòè òÿê; Õÿéàëûì äöíéàíû ñàëàìà ýÿëèð. 

Ñ.Âóðüóí. // Èíñàí áÿäÿíèíèí èñòèëèê äÿðÿúÿñè 

(ñÿùùÿòèí ýþñòÿðèúèñè êèìè); ãûçäûðìà. 

Õÿñòÿíèí ùÿðàðÿòèíè þë÷ìÿê. Óøàüûí ùÿðàðÿòè 

âàð. – Éàñÿìÿíèí ãûçäûðìàñû ýåòäèêúÿ àðòûðäû. 

Ñÿùÿð à÷ûëäûãäà ùÿðàðÿòè 40 äÿðÿúÿéÿ ÷àòäû. 


2. ìÿú. Ìåùðèáàíëûã, ñÿìèìèééÿò; ñÿìèìè, 

õîø ùèññëÿð, õîø ìöíàñèáÿò. Äåäèì, èêè 

àíàì âàðäûð, ãîé âàð îëñóí áó ùÿãèãÿò; Îíëàðûíäûð 

øåðèìäÿêè áó ìÿùÿááÿò, áó ùÿðàðÿò. 

Ñ.Ðöñòÿì. Ùÿáèá Ýþçÿëèí åâèíäÿ ùÿðàðÿò, 

êþðïÿëÿðèíäÿ öíñèééÿò, þçöíäÿ ìÿðùÿìÿò 

ýþðäöéö êèìè, Ýþçÿë äÿ Ùÿáèáäÿ èíñàíèééÿò, 

ìåùðèáàíëûã ùèññ åäèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

3. èñ. Ùÿðàðÿòëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ìåùðèáàíëûãëà, 

ñÿìèìèééÿòëÿ, õîø ùèññëÿðëÿ, õåéèðõàùúàñûíà, 

úîøãóíëóãëà. Ùÿðàðÿòëÿ ýþðöøìÿê. 

– Ãàäûí ãîëëàðûíû à÷ûá, Òàùèðèí áîéíóíó 

ùÿðàðÿòëÿ ãóúàãëàäû. Ì.Ùöñåéí. Ýÿëèðèì 

áó îëóá êè, íå÷ÿ èíñàí ÿëèíè; ýþçëÿðèíÿ 

äèê áàõûá; ùÿðàðÿòëÿ ñûõìûøàì. Ð.Ðçà. 

367

ÙßÐÀÐßÒÊÅ×ÈÐÌß 

// ìÿú. Úîøãóíëóãëà, ãûçüûíëûãëà, åùòèðàñëà. 

Îðòàäà áèð íÿôÿð äàéàíûá ÷îõ ùÿðàðÿòëÿ 

äàíûøûðäû. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÙßÐÀÐßÒÊÅ×ÈÐÌß áàõ èñòèëèêêå÷èðìÿ. 

Ìåòàëûí ùÿðàðÿòêå÷èðìÿ õàññÿñè. 

ÙßÐÀÐßÒËÈ ñèô. 1. Èñòè, ãûçìàð, éàíäûðûúû. 

Ùÿðàðÿòëè ýöíÿø. Ùÿðàðÿòëè ñîáà. – ×ûõàðûð 

çàùèðÿ øþùðÿòëè Óðàë ãàòëàðûíû; Ðÿíýáÿðÿíý, 

úàíëû, ùÿðàðÿòëè ìåòàë ãàòëàðûíû. Ì.Ìöøôèã. 

2. Ùÿðàðÿòè, èñòèñè îëàí; ãûçäûðìàëû. 

3. ìÿú. Ãûçüûí, àòÿøèí, àëîâëó, åùòèðàñëû, 

úîøãóí. Ùÿðàðÿòëè íèòã. Ùÿðàðÿòëè ñàëàìëàð. 

– [Éàøëû êèøè:] Ìÿí [Øèðèííàçû] áèð çàìàí íÿ 

ãÿäÿð äÿ ùÿðàðÿòëè áèð ìÿùÿááÿòëÿ ñåâèá 

ÿçèçëÿìèøäèì. Ñ.Ùöñåéí. Ýöëëÿ ñÿñè Õÿëèëè 

ùÿðàðÿòëè, èøûãëû àëÿìäÿí àéûðûá, éîâøàíëû, 

øîðàí äöçÿ ãàéòàðäû. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ÙßÐÀÐßÒÞË×ßÍ áàõ òåðìîìåòð. 

Ùÿðàðÿòþë÷ÿíëÿ ãûçäûðìàíû þë÷ìÿê. – Ùÿêèì 

ãûç ùÿðàðÿòþë÷ÿíè Ùåéáÿòÿ âåðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÙßÐÀÉËÛÃ ñèô. Ùÿð àéäà àëûíàí (âåðèëÿí), 

ùÿð àéäà ýþðöëÿí (ýþðöëìÿëè îëàí), ùÿð 

àé ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëàí. Ùÿðàéëûã ìààø. 

Ùÿðàéëûã ïëàí. Ùÿðàéëûã õÿðú. 

ÙßÐÁ èñ. [ÿð.] Ìöùàðèáÿ, äþéöø, ñàâàø. 

Äöíéà ùÿðáè. – Î òÿìèç àëíûíäà ýþðäöéöì 

âöãàð; Âÿòÿíäàø ùÿðáèíäÿí ãàëìûø éàäèýàð. 

Ñ.Âóðüóí. Õÿéàëûí ãàíàäû éåíÿ éöêñÿëèð; 

Éàäûìà ãàíëû ùÿðá èëëÿðè ýÿëèð. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

Ùÿðá åòìÿê – ìöùàðèáÿ åòìÿê. [Áèðèíúè 

èø÷è:] Ùÿðá åäèá ÷àðïûøûðûã ñèçëÿð ö÷öí! 

×àëûøûá ÷àðïûøûðûã ñèçëÿð ö÷öí! Ù.Úàâèä. 

ÙßÐÁÚÓ èñ. [ÿð. ùÿðá âÿ ôàðñ. ...úó] êþùí. 

Äàâà åòìÿéè, âóðóøìàüû ñåâÿí; äàâà àõòàðàí, 

ìöùàðèáÿ àõòàðàí. 

ÙßÐÁ×È èñ. 1. Ùÿðáè õèäìÿòäÿ îëàí àäàì, 

ùÿðáè õèäìÿò÷è; ùÿðáèééÿëè. Ùÿðá÷èëÿðèí 

òÿëèìè. – Óúãàð ñòàíñèéàëàðäà .. ñèëàùëû 

ùÿðá÷èëÿðÿ ðàñò ýÿëìÿê îëóð. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Êþùíÿ ùÿðá÷è Éóñèô áàøûíûí öñòöíäÿí óçàíûá 

÷ÿêèëÿí èøûüû ýþðúÿê Äàøäÿìèðè òÿëÿñäèðäè.. 


2. Ñèëàùëàíìà âÿ ìöùàðèáÿéÿ ùàçûðëàøìà 

ñèéàñÿòè éåðèäÿí àäàì; ìèëèòàðèñò. Èìïåðèàëèçì 

ùÿðá÷èëÿðè. 

ÙßÐÁ×ÈËÈÊ èñ. 1. Ùÿð ùàíñû äþâëÿòèí éåðèòäèéè 

ñèëàùëàíìà âÿ ìöùàðèáÿéÿ ùàçûðëàøìà 

ñèéàñÿòè. // Áèð þëêÿäÿ ùÿðá÷èëÿðèí ñèéàñè 

àüàëûüû âÿ þëêÿíèí áöòöí òÿñÿððöôàòûíûí 

368 

ÙßÐÁÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ 

ãÿñáêàð ìöùàðèáÿ ìÿãñÿäëÿðèíÿ òàáå åäèëìÿñè; 

ìèëèòàðèçì. 

ÙßÐÁß èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Ãûñà ñöíýö, áàëàúà 

íèçÿ. 

2. Ùÿäÿ-ãîðõó, ùÿðáÿ-çîðáà. Éàüû äöøìÿíèí 

ùÿðáÿñè; Ãà÷ûðòìàç ìåéäàíäàí ìÿíè. 

“Êîðîüëó”. Ùÿðáÿ ýÿëìÿê – áàõ ùÿðáÿëÿìÿê. 

[Úàìàë áÿé:] Ìÿí ñèçÿ ãàðàãîéóíëó 

äåéèëÿì, ìÿíÿ ùÿðáÿ ýÿëÿñèíèç.. Í.Âÿçèðîâ. 

ÙßÐÁßËßÌß “Ùÿðáÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙßÐÁßËßÌßÊ ô. Ãîðõóòìàã, ùÿäÿãîðõó 

ýÿëìÿê, ùÿðáÿ-çîðáà ýÿëìÿê. Èñòÿäèì, 

éàõûí ýåäÿì; Éîëäàøëàðû ùÿðáÿëÿäè. Àøûã 

ßëÿñýÿð. Áèðäÿí Áöëÿíä .. áàøûíû éóõàðû ãàëäûðûá 

óçàãäàí-óçàüà ãàðäàøûíû ùÿðáÿëÿéÿðÿê 

éóìðóüóíó ùàâàäà ñàëëàäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÙßÐÁß-ÇÎÐÁÀ èñ. Ãîðõóòìàã, äÿùøÿòÿ 

ñàëìàã ö÷öí åäèëÿí ùÿðÿêÿò âÿ éà äåéèëÿí 

ñþç; ùÿäÿ-ãîðõó, ùÿäÿ. Ùÿðáÿ-çîðáà 

ýÿëìÿê – áàõ ùÿðáÿëÿìÿê. ßñèë äåéèøìÿ 

îäóð êè, áèð ìÿúëèñäÿ èêè àøûã (øàèð) ãàðøûãàðøûéà 

åéíè ðÿäèô, åéíè ãàôèéÿ âÿ åéíè 

øÿêèëäÿ áÿäàùÿòÿí øåèð ñþéëÿñèí, áèð-áèðèíÿ 

ùÿðáÿ-çîðáà ýÿëñèí, ãûôûëáÿíä äåñèí, ìöâàôèã 

úàâàá àëñûí. 

ÙßÐÁÈ ñèô. [ÿð.] 1. Ùÿðáÿ, ìöùàðèáÿéÿ 

àèä îëàí, ìöùàðèáÿ èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. Ùÿðáè 

âÿçèééÿò. – Þç ÿëèíëÿ þç éóðäóíà þëöì äàðòìàã! 

Áó “éåíè” áèð ùÿðáè ìÿíòèã! Ì.Àðàç. 

// Ìöùàðèáÿ åùòèéàúëàðû ö÷öí îëàí. Ùÿðáè 

çàâîä. Ùÿðáè ñÿíàéå. – Ýóðëàéûð äàëáàäàë 

ùÿðáè ýÿìèëÿð; Ñîðóøóð ïàðîëó Ùöñåéíäÿí 

øÿùÿð. Ì.Ðàùèì. Øÿùÿðäÿ áöòöí ÿùàëèíè 

àéàüà ãàëäûðìàã, äöøìÿíèí ùÿðáè ñóðñàò âÿ 

àâàäàíëûã àïàðìàñûíà éîë âåðìÿìÿê ëàçûì 

èäè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

2. Îðäóéà àèä îëàí, îðäóäà õèäìÿòëÿ ÿëàãÿäàð 

îëàí; ÿñýÿðè. Ùÿðáè ùÿêèì. Ùÿðáè 

ìÿêòÿá. Ùÿðáè õèäìÿò. Ùÿðáè ìöêÿëëÿôèééÿò. 

3. Îðäóäà õèäìÿò åäÿí àäàìëà ÿëàãÿäàð 

îëàí; ÿñýÿðè. Ùÿðáè àíä. // Ùÿðáè õèäìÿò÷èéÿ 

àèä; ÿñýÿðè. Ùÿðáè ôîðìà (ýåéèì). – Áèð äÿôÿ 

èñòèðàùÿò ýöíö ùÿðáè ëèáàñû äÿéèøèá ñèâèë ëèáàñ 

ýåéÿðêÿí [Çÿðãÿëÿì] ìÿíè òàíûìàäû. ß.Ñàäûã. 

4. Îðäóäà õèäìÿò åäÿí; ùÿðá÷è, ùÿðáèééÿëè. 

Ùÿðáè àäàì. 

ÙßÐÁÈËßØÄÈÐÈËÌß “Ùÿðáèëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. Íÿãëèééàòûí ùÿðáèëÿøäèðèëìÿñè. 

ÙßÐÁÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Ùÿðáè åùòèéàúëàðà, 

ùÿðáè òÿëÿáàòà, ùÿðáè âÿçèééÿòÿ

ÙßÐÁÈËßØÄÈÐÌß 

óéüóíëàøäûðûëìàã. Äÿíèç íÿãëèééàòû ùÿðáèëÿøäèðèëäè. 

ÙßÐÁÈËßØÄÈÐÌß “Ùÿðáèëÿøäèðìÿê”- 


ÙßÐÁÈËßØÄÈÐÌßÊ ô. Ùÿðáè âÿçèééÿòÿ, 

ìöùàðèáÿ øÿðàèòèíÿ, ùÿðáè åùòèéàú âÿ òÿëÿáàòà 

óéüóíëàøäûðìàã. Èãòèñàäèééàòû ùÿðáèëÿøäèðìÿê. 

// ßùàëèéÿ ìöùàðèáÿ èøèíè þéðÿòìÿê. 

ÙßÐÁÈËßØÌß “Ùÿðáèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙßÐÁÈËßØÌßÊ ô. Ùÿðáè âÿçèééÿòÿ, 

ùÿðáè åùòèéàú âÿ òÿëÿáàòà óéüóíëàøìàã, 

ùÿðáè åùòèéàúëàðà õèäìÿòÿ êå÷ìÿê. 

ÙßÐÁÈÉÉß èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Ùÿðáè âÿ 

ÿñýÿðè èøëÿðÿ áàõàí äþâëÿò èäàðÿñè. 

2. Ùÿðáè. Úóìà Èìàíçàäÿ 1922-úè èëäÿ Áàêûäà 

ùÿðáèééÿ ìÿêòÿáèíè áèòèðìèøäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

[Àüàýöë Àüàëàðîâà:] Ìÿí ùÿðáèééÿ 

íàçèðèíÿ òÿúèëè ðàïîðò ýÿòèðìèøÿì, àòà! 


ÙßÐÁÈÉÉßËÈ èñ. Ùÿðáè õèäìÿò÷è, ÿñýÿðè 

õèäìÿòäÿ îëàí àäàì. Öñòöþðòöëö áèð äàì 

òàïûá è÷ÿðè ýèðÿíäÿ ùÿðáèééÿëèëÿðëÿ äîëó 

îëäóüóíó ýþðäö. Ìèð Úÿëàë. 

ÙßÐÚÀÉÈ ñèô. [ôàðñ.] 1. Àâàðà, ñÿðñÿðè, 

âåéèë, ùå÷ áèð èøëÿ ìÿøüóë îëìàéàí. Ùÿðúàéè 

àäàì. – ßëÿñýÿðÿì, äîüðó éîëäàí àçìàðàì; 

Ùÿðúàéè ýþçÿëÿ òÿðèô éàçìàðàì. Àøûã 

ßëÿñýÿð. Øÿùÿðëÿðäÿ ìöõòÿëèô ùÿðúàéè âÿ 

ìàúÿðàúó öíñöðëÿðèí áàø ãàëäûðûá, òàëàíëàð 

éàðàòìàã ãîðõóñó éàðàíìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Çÿðô ìÿíàñûíäà. Áîø-áîø, àâàðà-àâàðà, 

âåéèë-âåéèë. Âÿãò îëäó ÷ûõûá êö÷ÿäÿ úþâëàí 

åäÿñèç ñèç; Ùÿðúàéè ýÿçèá, ùÿð éåðè ñåéðàí 

åäÿñèç ñèç. Ì.ß.Ñàáèð. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Ùÿðúàéèäÿí, 

ìöõÿííÿñäÿí, íàäàíäàí; Íÿ ñþç 

ãàëäû ñÿíÿòêàðà äÿéìÿìèø Àøûã ßëÿñýÿð. 

Ùèéëÿýÿð, ùÿðúàéè, éàëòàã, òàìàùêàð; Õàëã 

è÷èíäÿ, äîñò éàíûíäà îëàð õàð.. Àøûã Ùöñåéí. 

2. Ìÿíàñûç, áîø. Ùÿðúàéè èø. – [Ùàúû:] Ùÿðúàéè 

ñþç äàíûøûðñàí! Ì.Èáðàùèìîâ. È÷ÿðèäÿí 

.. çàðàôàòëàøàí úàâàíëàðûí ùÿðúàéè ñþçëÿðè 

åøèäèëèðäè. È.Ùöñåéíîâ. 

ÙßÐÚßÙßÒËÈ áàõ ùÿðòÿðÿôëè. Ùÿðúÿùÿòëè 

èíêèøàô åòìèø ýÿíú. Ùÿðúÿùÿòëè èðÿëèëÿéèø. 

Ùÿðúÿùÿòëè öñòöíëöê à÷ûã-àéäûí ýþðöíìÿêäÿäèð. 

Êÿíä òÿñÿððöôàòûíûí ùÿðúÿùÿòëè èíêèøàôû. 

Ìÿñÿëÿíè ùÿðúÿùÿòëè éîõëàìàã ëàçûìäûð. 

ÙßÐÚ-ÌßÐÚËÈÊ èñ. ßìèí-àìàíëûã, 

ãàéäà-ãàíóí îëìàäûüû âÿçèééÿò; ãàðûøûãëûã, 

ÙßÐÄßÌÕßÉÀË 

íèçàìñûçëûã, ãàðìàãàðûøûãëûã; àíàðõèéà. Ùÿðúìÿðúëèê 

ýåíèø Ðóñèéàíûí áèð áàøûíäàí òóòìóø 

î áèðè áàøûíà ãÿäÿð äàëüàëàíûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Íèçàìè:] ×öíêè ùàçûðêû ùÿðú-ìÿðúëèéè 

äîüóðàí áàøëûúà ñÿáÿá Òîüðóëóí èø áàøûíäà 

îëìàñûäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙßÐ×ßÍÄ [ôàðñ.] Áèð úöìëÿíè îíà çèää 

îëàí âÿ éà îíó àéäûíëàøäûðàí áàøãà úöìëÿ 

èëÿ ãàðøûëàøäûðàí áàüëàéûúû (ùÿìèí úöìëÿíèí 

èêèíúè ùèññÿñèíäÿ àììà, àíúàã, ëàêèí, ôÿãÿò 

áàüëàéûúûëàðûíäàí áèðè èøëÿíèð). Ùÿð÷ÿíä ãàð 

éàüûð, ëàêèí ùàâà ñîéóã äåéèë. – [Ó÷èòåë] àñòàíàäà 

àéàããàáûñûíû ñîéóíàðàã îíóí ìöòàëèÿñèíèí 

ãóðòàðìàñûíû ýþçëÿäè. Ùÿð÷ÿíä, 

áèëèðäè êè, ìîëëà Ãóðàíè-Êÿðèìè îõóìàãäàí 

äàùà ÷îõ âÿðÿãëÿðÿ áàõûð âÿ þçöíö ìÿøüóë 

êèìè ýþñòÿðèð. È.Øûõëû. 

ÙßÐ×È çÿðô [ôàðñ.] Ùÿð íÿ ãÿäÿð, íÿ ãÿäÿð. 

Ùÿð÷è ñÿé åòäèñÿ, áèð øåé ÷ûõìàäû. Ùÿð÷è 

÷àëûøäûñà, øåðè ÿçáÿðëÿéÿ áèëìÿäè. – Ìèðçÿ 

Ñÿôÿð ùÿð÷è ÷àëûøäûñà, èêèíúè ìèñðà ýÿëìÿäè. 

Íå÷ÿ äÿôÿ òÿïèéèíè éåðÿ ÷ûðïäû, øÿðàáûí ùàìûñûíû 

è÷äè, ìèñðà ýÿëìÿäè êè, ýÿëìÿäè. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Àñëàí ùÿð÷è ôèêèð åòäèñÿ, ùå÷ 

áèð éåðÿ ýöìàíû ýÿëìÿéèá, íà÷àð ãàðäàøûíûí 

áàøûíû ãóúàãëàéûá äåäè.. Ú.Úàááàðëû. 

◊ Ùÿð÷è áàäà áàä [ôàðñ.] – íÿòèúÿñè, 

àãèáÿòè, íÿ èëÿ ãóðòàðàúàüû áÿëëè îëìàéàí áèð 

èøÿ èãäàì åòäèêäÿ, ýèðèøäèêäÿ äåéèëÿí èôàäÿ. 

Ìîëëà “ùÿð÷è áàäà áàä” äåéèá, ýèðèð äöêàíà, 

áèð òÿðÿôäÿí äþøÿíèð ùàëâàíûí öñòöíÿ. 

“Ì.Í.ëÿòèô.” [Ùàìû:] Ãÿì éåìÿ, ùÿð÷è áàäÿ 

áàä; Î îëìàñûí, áó îëñóí. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÙßÐÄßÌ çÿðô [ôàðñ.] 1. Ùÿð íÿôÿñäÿ, ùÿð 

àí, ùÿð äÿãèãÿ, ùÿìèøÿ, äàèì. Ñþùáÿòèíäÿ 

îëàí èñòÿð ñàçûíû; Ìÿí ÷ÿêÿðÿì ùÿðäÿì 

ñÿíèí íàçûíû. Ñàðû Àøûã. Ýþçöìäÿí ñåéë òÿê 

ùÿðäÿì; Àõàí àë-ãàíÿ áèð áàõìàç. Ã.Çàêèð. 

2. Áÿçÿí, ùÿðäÿí, àðàáèð, ùÿðäÿíáèð, ýàùýàù. 

Ùÿðäÿì áèçÿ äÿ ýÿë. – [Àñéà:] Áó éàçûã 

éàðûíà ùÿðäÿì; Áèð íÿçÿð ñàë, ýþçÿëèì. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Àíàñû ùÿðäÿì úèá àéíàñûíû 

[Èççÿòèí] àüçûíà òóòóð, íÿôÿñè ýÿëäèéèíè 

ñå÷èðäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÙßÐÄßÌÕßÉÀË ñèô. [ôàðñ. ùÿðäÿì âÿ 

ÿð. õÿéàë] Ñàáèò ôèêðè îëìàéàí, òåç-òåç ôèêðèíè 

äÿéèøÿí. Ùÿðäÿìõÿéàë àäàì. – Éîõ, Ìåùðèáàí 

éöíýöëòÿáèÿòëè, ùÿðäÿìõÿéàë ãûçëàðà 

áÿíçÿìèðäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

369

ÙßÐÄßÍ 

[Õÿëèë Ñàëìàíà:] Áó ÿùâàëàòû áèëèðÿì. Ìèð 

Úÿëàë áèð àç ùÿðäÿìõÿéàëäûð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ëÿòèôÿ íÿ ö÷öí ùÿðäÿìõÿéàë îëñóí Ì.Ùöñåéí. 

ÙßÐÄßÍ, ÙßÐÄßÍÁÈÐ çÿðô Ùÿìèøÿ äåéèë, 

áÿçÿí, àðàáèð. Ùÿðäÿíáèð éàüûø éàüûð. 

Ùÿðäÿíáèð ùàâà ñîéóéóð. – Áèáèí ùÿðäÿí ÷àòûëìûø 

ýþðäöìö ãàøëàðûíû; Ñÿíÿ øèðèí äèë 

òþêöá îõøàðäû ñà÷ëàðûíû. Ñ.Ðöñòÿì. Ëà÷ûíòÿê 

ãûé âóðóð ùÿðäÿíáèð Îñìàí; ×ûðïûíûð ìåøÿëÿð, 

÷àëõàíûð äóìàí. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÙßÐß ÿâÿç. Òîïëó ùàëûíäà îëàí àäàìëàðäàí 

ùÿð áèðè; ùÿð êÿñ. Ùÿðÿ áèð ñþç äåéèð. 

Ùÿðÿ áèð òÿðÿôÿ ýåòäè. Ùÿðÿíèí þç ôèêðè âàð. 

– Ãàéàäèáè êÿíäèíèí ÿùàëèñè äóðóá ùÿðÿ þç 

èøèíÿ ýåòäè.. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ùÿðÿ áèð èø 

ýþðöðäö: áèð éàíäà õÿìèð éîüðóëóð, áèð éàíäà 

éóìóðòà ÷àëûíûð, áó áèðè òÿðÿôäÿ ñàáàù 

õþðÿéè ö÷öí äöéö àðûäûëûðäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

×ÿêäè áó ìèëëÿòè ùÿðÿ áèð éåðÿ; Ìÿãñÿä – 

êöðñö åøãè, àìàë – ìÿíôÿÿò. Á.Âàùàáçàäÿ. 

// Ùÿðÿñè øÿêëèíäÿ – àéðû-àéðûëûãäà, ùÿð áèðè. 

Àäàìëàðûí ùÿðÿñè áèð èøëÿ ìÿøüóëäóð. – Ïàøàíûí 

àäàìëàðû äà ùÿðÿñè áèð òÿðÿôäÿ ãÿðàð 

òóòäóëàð. “Êîðîüëó”. Ñàðû áöëáöëëÿð, òîðàüàéëàð, 

ýþé÷ÿ ãàðüàëàð, .. ÿíëèêëè áöëáöëëÿð 

ùÿðÿñè áèð úöð ñÿñëÿ îõóéóá, ñÿñ-ñÿñÿ âåðèðëÿð. 

Å.Ñóëòàíîâ. Êöëÿê ãàëõìûøäû. Ùÿðÿñè 

áèð ðÿíýäÿ, ùÿðÿñè áèð áè÷èìäÿ îëàí éàðïàãëàð 

õûøûëäàøûðäû. Á.Áàéðàìîâ. 

◊ Ùÿðÿ áèð çóðíà ÷àëûð – áàõ ùÿð àüûçäàí 

áèð àâàç ýÿëèð (“ùÿð”äÿ). Ùÿðÿ þç 

àòûíû ìèíèá èñòÿäèéè éåðÿ ÷àïûð – áèð èøäÿ 

áèðëèê, ùÿìðÿéëèê, éåêäèëëèê îëìàäûüûíû èôàäÿ 

åäèð. Ùÿðÿíèí àüçûíäàí áèð àâàç (ùàâà) 

ýÿëèð (÷ûõûð) – áàõ ùÿð àüûçäàí áèð àâàç 

ýÿëèð (÷ûõûð) (“ùÿð”äÿ). 

ÙßÐßÊÀÒ èñ. [ÿð. “ùÿðÿêÿò” ñþç. úÿìè] 

1. Ìöÿééÿí ìÿãñÿä ýöäÿí èúòèìàè ôÿàëèééÿò. 

Ôÿùëÿ ùÿðÿêàòû. Ñöëù òÿðÿôäàðëàðû ùÿðÿêàòû. 

Ìèëëè àçàäëûã ùÿðÿêàòû. – [Ôèðèäóíóí] 

Ïèøÿâÿðè èëÿ îëàí èêèíúè ýþðöøö éàäûíà äöøäö. 

Îíëàð Àçÿðáàéúàíäà äåìîêðàòèê ùÿðÿêàò 

ùàããûíäà óçóí-óçàäû äàíûøìûøäûëàð. 


2. Ùÿðÿêàò ãàéäàëàðû. Êö÷ÿ ùÿðÿêàòû. Éîë 

ùÿðÿêàòû. 

ÙßÐßÊß èñ. [ÿð.] äèë÷. ßðÿá ÿëèôáàñûíäà 

ñàèòëÿðè íåúÿ îõóìàã ëàçûì ýÿëäèéèíè ýþñòÿðìÿê 

ö÷öí ùÿðôëÿðèí öñòöíÿ âÿ éà àëòûíà 

ãîéóëàí äèàêðèòèê èøàðÿ. 

370 

ÙßÐßÊßÒ 

ÙßÐßÊßËßÌß “Ùÿðÿêÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙßÐßÊßËßÌßÊ ô. äèë÷. ßðÿá ÿëèôáàñû 

èëÿ éàçûëìûø ñþçäÿ ñàèòëÿðè íåúÿ îõóìàã ëàçûì 

ýÿëäèéèíè ýþñòÿðìÿê ö÷öí ùÿðôëÿðèí öñòöíÿ 

âÿ éà àëòûíà ùÿðÿêÿ ãîéìàã. 

ÙßÐßÊßÑÈÇ ñèô. äèë÷. Ùÿðÿêÿñè îëìàéàí, 

ùÿðÿêÿ èëÿ îõóíìàéàí. 

ÙßÐßÊßÒ èñ. [ÿð.] 1. Áèð øåéèí âÿ éà 

îíóí ùèññÿëÿðèíèí ñàáèò áèð íþãòÿéÿ ýþðÿ þç 

éåðèíè âÿ éà âÿçèééÿòèíè äÿéèøìÿñè; ùÿðÿêÿòñèçëèéèí, 

ñöêóíÿòèí çèääè îëàí âÿçèééÿò. 

Ðèòìèê ùÿðÿêÿò. Äàèðÿâè ùÿðÿêÿò. – Úèñìèí 

ùÿðÿêÿòè îíóí ùèññÿëÿðèíèí ùÿðÿêÿòèëÿ òÿéèí 

îëóíóð. “Íÿçÿðè ìåõàíèêàíûí ÿñàñëàðû”. 

2. ôÿëñ. Ìàòåðèéàíûí âàðëûã ôîðìàñû, îíóí 

àéðûëìàç õàññÿñè; ìàääè àëÿìèí ôàñèëÿñèç äÿéèøìÿ 

âÿ èíêèøàô ïðîñåñè. – Ìèëéîí èë, 

ìèëéàðä èë áèð éîë, áèð úûüûð; Íÿ ýåðèéÿ äþíöð; 

íÿ ñîíà ÷ûõûð; Ùÿðÿêÿò ÿáÿäè; Ñöðÿò ÿáÿäè. 

Ì.Àðàç. 

3. Éîëà äöøìÿ, ùÿð ùàíñû áèð èñòèãàìÿòÿ 

ýåòìÿ; éöðöø. “Éàøàñûí!” áàüûðòûñû; Ãîïóíúà 

ùÿð áèð éàíäàí; Ùÿðÿêÿò ÿìðè âåðäè; 

Ëÿëÿêëè áàø êîìàíäàí. ß.Úàâàä. Ïàðîõîäóí 

ùÿðÿêÿòèíÿ éàðûì ñààò ãàëìûø [Ñàðûêþéíÿéè] 

åâäÿí àëûá èñêÿëÿéÿ ýÿòèðäèì. Ñ.Ùöñåéí. 

Ùÿðÿêÿò åòìÿê – 1) éîëà äöøìÿê, 

ùÿðÿêÿòÿ áàøëàìàã. Ãàòàð ñààò 3-äÿ ùÿðÿêÿò 

åäèð. – Áàüäàääàí ùÿðÿêÿò åòäèéèíèç çàìàí 

Ùÿìÿäàíà ýåòìÿéèí ìÿñëÿùÿò äåéèë, øÿùÿðèí 

èêè ôÿðñÿíýëèéèíäÿ îëàí Êþøêè-áàüè-ìöÿççÿìäÿ 

ãàëìàëûñàí. Ì.Ñ.Îðäóáàäè; 2) ýåòìÿéÿ 

áàøëàìàã, éåðèìÿê, éåðèíäÿí òÿðïÿíìÿê. 

..Àüëàìàãëûãíàí âÿ ñûçûëäàìàãëûãíàí 

îüëàí áÿðê-áÿðê óëàüûí ãóéðóüóíäàí éàïûøûá 

ãîéìóð ùåéâàí ùÿðÿêÿò åëÿñèí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Èðÿëè ùÿðÿêÿò åòìÿê ìöìêöí äåéèëäè. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Ùÿð ùàíñû íÿãëèééàò 

íþâöíöí èøè. Ãàòàðëàðûí ùÿðÿêÿò úÿäâÿëè. 

// Ìöõòÿëèô èñòèãàìÿòëÿðäÿ (êö÷ÿëÿðäÿ, éîëëàðäà 

âÿ ñ.-äÿ) ïèéàäà âÿ éà ìèíèêëÿ ýåäèáýÿëìÿ; 

ýåäèø-ýÿëèø. Êö÷ÿäÿ ùÿðÿêÿò àçàëûð. 

– ×îõàëäû ýåò-ýåäÿ, àðòäû ùÿðÿêÿò; Àðòûã 

êå÷èíìèøäè ýåúÿíèí ãÿëáè. Ñ.Âóðüóí. Éöðöø- 

÷öëÿðèí êå÷ÿúÿêëÿðè êö÷ÿëÿðäÿ ùÿðÿêÿò äàéàíäûðûëìûøäû. 

Ù.Ñåéèäáÿéëè. Ùÿðÿêÿò 

åòìÿê (åëÿìÿê) – ýåòìÿê, ýÿëìÿê, ýåäèáýÿëìÿê. 

Õèäìÿò÷èëÿð ÿúÿëÿ èëÿ î òÿðÿô-áó 

òÿðÿôÿ ùÿðÿêÿò åäèðäèëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ.

ÙßÐßÊßÒ 

4. Èø, ÿìÿë, äàâðàíûø. Áàøëû-áàøûíà ùÿðÿêÿò. 

Íàëàéèã ùÿðÿêÿò. Ýþçÿë ùÿðÿêÿò. – [Øÿðèôçàäÿ] 

Ìåùðèáàíû áîøàäûüû ö÷öí îëäóãúà 

äàðûëìûø, [Çåéíàëûí] áåëÿ éåðñèç ùÿðÿêÿòèíäÿí 

äîëàéû àúûãëàíìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. Òåéìóð 

Úàùàíýèðîâóí ùÿðÿêÿòëÿðèíäÿêè ìÿíòèãñèçëèéè 

ãàáàðûã ñóðÿòäÿ òÿùëèë åäèá äåäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

5. ùÿðá. ßìÿëèééàò. Äöøìÿíèí ùÿðÿêÿòèíè 

äàéàíäûðìàã. Ùÿðÿêÿò ïëàíû. Úÿáùÿäÿ ùÿðÿêÿò 

ñàùÿñè. 

6. ìÿú. Êÿìèééÿò âÿ éà êåéôèééÿòúÿ äÿéèøèêëèê; 

èðÿëèëÿìÿ, èðÿëèëÿéèø, èíêèøàô, úàíëàíìà. 

Èøäÿ èðÿëèéÿ äîüðó áþéöê ùÿðÿêÿò âàð. 

– Ìèí ýåúÿíè íåéëèðÿì; Ìÿíÿ ùÿðÿêÿò äîëó; 

Ìèí ñÿñëè, ìèí äóéüóëó; Òÿêúÿ áèð ýöíäöç 

âåðèí! Á.Âàùàáçàäÿ. 

7. Ùÿðÿêÿòëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ùÿðÿêÿò åäÿðÿê. 

Ãàðàø ãÿòè ùÿðÿêÿòëÿ àéàüà äóðäó. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ñöñÿí áèðäÿí àéàã ñàõëàéûá, 

ñÿðò áèð ùÿðÿêÿòëÿ öçöíö Ðÿøèäÿ ñàðû ÷åâèðäè. 


◊ Ùÿðÿêÿò åòìÿê ìÿú. – äàâðàíìàã. 

Ùàòÿì õàíûí îðòàíúûë îüëó Àãèë äÿ áþéöê ãàðäàøû 

Àäèë êèìè ùÿðÿêÿò åäèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Íåúÿ ùÿðÿêÿò åäÿúÿéèíè öðÿéèíäÿ þë÷öááè÷ÿí 

Áàõûø áÿé àòà áèð øàëëàã âóðäó. 

ß.Àáàñîâ. Ùÿðÿêÿò îðäóñó – îðäóíóí, ìöùàðèáÿ 

âàõòû úÿáùÿäÿ âóðóøàí ùèññÿñè. 

Ùÿðÿêÿòäÿí äöøìÿê – äàùà ùÿðÿêÿò åäÿ 

áèëìÿìÿê, èøäÿí ãàëìàã, ùÿðÿêÿò åòìÿê 

ãàáèëèééÿòèíè èòèðìÿê. ßëëÿðè ùÿðÿêÿòäÿí 

äöøìÿê. – [Ñöðÿééà] ùÿëÿ àéàã à÷ûá éåðèìÿéÿ 

áàøëàìàìûø, ðöòóáÿòëè, ãàðàíëûã áèð 

çèðçÿìèäÿ øèêÿñò îëìóø, àéàãëàðû ùÿðÿêÿòäÿí 

äöøìöøäö. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ùÿðÿêÿòÿ ýÿëìÿê 

– ìöÿééÿí èø ýþðìÿê, ôÿàëèééÿòÿ 

áàøëàìàã, ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìÿê, àéàüà ãàëõìàã. 

Îüðóëàðû òóòìàã ö÷öí èíçèáàòè îðãàíëàð 

ùÿðÿêÿòÿ ýÿëäèëÿð. – Áöòöí êÿíä 

ùÿðÿêÿòÿ ýÿëäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Àâòîìîáèë 

ìöôÿòòèøëèéè ùÿðÿêÿòÿ ýÿëäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

Ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðìÿê – 1) èøëÿòìÿê, èäàðÿ 

åòìÿê, èøÿ ñàëìàã. Åêñêàâàòîðó ùÿðÿêÿòÿ 

ýÿòèðìÿéè þéðÿíìÿê. – Ýÿíúëÿð ìàøûíëà áÿðàáÿð 

áó ìöðÿêêÿá ìåõàíèçìè ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðÿí 

úàâàí îüëàíû äà äèããÿòëÿ ñåéð åäèðäèëÿð. 

ß.Ñàäûã; 2) äèëÿ òóòàðàã, éàõóä áàøà ñàëàðàã 

áèðèíÿ áèð èøè ýþðäöðìÿê, øþâãëÿíäèðìÿê. 

Óøàãëàðû ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðìÿê. – [Íÿúÿô:] 

ÙßÐßÊßÒÑÈÇËÈÊ 

Ðöñòÿì äàéû, àðõàéûí îë, ýÿíúëÿð “Éåíè ùÿéàò”ûí 

àäûíû áàòûðìàçëàð. Ñÿí ãîúàëàðû ùÿðÿêÿòÿ 

ýÿòèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙßÐßÊßÒÅÄÈÚÈ ñèô. Ùÿðÿêÿò åäÿí, ùÿðÿêÿòäÿ 

îëàí, èøëÿéÿí. Àâòîìîáèëèí ùÿðÿêÿòåäèúè 

ùèññÿëÿðè. Ðåôëåêñèí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñèíäÿ 

èêè íåéðîí – ùèññåäèúè âÿ ùÿðÿêÿòåäèúè íåéðîíëàð 

èøòèðàê åäèð. – Ñóëó ìÿùëóëëàðäà, ÿðèíòèëÿðäÿ 

äàèì ñÿðáÿñò ùÿðÿêÿò åäÿí èîíëàð þç 

åíåðæèëÿðèíèí áèð ùèññÿñèíè èòèðÿðÿê àç ùÿðÿêÿòåäèúè, 

äàùà ñàáèò ìàääÿéÿ ÷åâðèëèð. Ì.Ãàøãàé. 

ÙßÐßÊßÒËÈ ñèô. 1. Ùÿðÿêÿò åäÿí, äàéàíìàç, 

ãÿðàðñûç, ìöòÿùÿððèê. Ìàøûíûí ùÿðÿêÿòëè 

ùèññÿëÿðè. 

2. ìÿú. ×îõ ùÿðÿêÿò åäÿí, ãÿðàð òàïìàéàí; 

äèðè, äèðèáàø, ãûâðàã. [Ðöñòÿì:] Íåúÿ 

õàíûìëàð: øÿùáàç áàõûøëû, àùó ýþçëö, øèðèí 

ùÿðÿêÿòëè, øÿùä ñþçëö! Ñÿí äÿ äåéèðñÿí äöíéà 

ýþðöðÿì ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÙßÐßÊßÒÞÒÖÐÖÚÖ ñèô. õöñ. Ùÿðÿêÿòè 

áèð éåðäÿí áàøãà éåðÿ þòöðÿí. Ùÿðÿêÿòþòöðöúö 

äèøëè ÷àðõ. Ùÿðÿêÿòþòöðöúö ãàéûø. 

ÙßÐßÊßÒÑÈÇ ñèô. 1. Ùÿðÿêÿò åòìÿéÿí, 

òÿðïÿíìÿç ùàëäà îëàí, ãûìûëäàíìàéàí. Éàéûí 

îðòà àéëàðûíäà ýöí îòëàðû éàíäûðûð; Ùÿðÿêÿòñèç 

î òÿáèÿò ìÿçàðëûüû àíäûðûð. Ñ.Âóðüóí. 

Èøûã òèòðÿäèêúÿ [Ãàðàýöíÿíèí] ãàéà ïàð÷àñû 

êèìè ùÿðÿêÿòñèç öçöíäÿ ÿúàèá êþëýÿëÿð îéíàøûð, 

.. ñîíðà éåíÿ äîíóá ãàéàéà äþíöðäö. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. Õÿñòÿ 

ùÿðÿêÿòñèç óçàíìûøäû. – Ðöñòÿìáÿé îòàüûíà 

ýèðäèêäÿ ëàìïàíû éàíäûðìàäû, .. îòàüûí 

îðòàñûíäà ùÿðÿêÿòñèç äóðäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Úåéðàí õàíûì ÿëè ãîéíóíäà, ùÿðÿêÿòñèç äàéàíàðàã 

áàõûðäû. Ì.Ùöñåéí. 

2. ìÿú. Àüûð, àüûðòÿðïÿíÿí, ëÿíý. ..Òóðàú 

äà êîë òîïàñûíäà; ùÿðÿêÿòñèç ãàëûá. Ð.Ðçà. 

Áåíçèí îëìàçñà áèçèì äèâëÿðèìèç; Ãàëàúàãäûð 

ùÿðÿêÿòñèç, ñÿññèç. Ì.Ìöøôèã. 

ÙßÐßÊßÒÑÈÇËÈÊ èñ. 1. Ùÿðÿêÿò îëìàäûüû 

ùàë, âÿçèééÿò, òÿðïÿíìÿçëèê. Úèñìèí 

ùÿðÿêÿòäÿ îëìàñû âÿ ùÿðÿêÿòñèçëèéè áèð-áèðèíÿ 

ÿêñ îëàí èêè ùàëäûð. – Ùÿðÿêÿòñèçëèêäÿí áÿäÿíè 

ùÿì äþçöëìÿç äÿðÿúÿäÿ öøöéöð, ùÿì äÿ 

ýèçèëäÿéèðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. ìÿú. Ëÿíýëèê, àüûðëûã, òÿíáÿëëèê, ÿòàëÿò. 

Èíäè [îâà ýåòäèêäÿ] Àõòàðû [òÿíáÿë òóëàíû] 

òàíûìàã îëìóðäó. Òÿíáÿëëèê íåúÿ îëìóøäó 

Ùÿðÿêÿòñèçëèê ùàðàäà ãàëìûøäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

371

ÙßÐßÊßÒÂÅÐÈÚÈ 

ÙßÐßÊßÒÂÅÐÈÚÈ ñèô. 1. Àïàðûúû, éþíÿëäèúè, 

èñòèãàìÿòâåðèúè; ÿñàñ, áàø. – Âÿòÿíïÿðâÿðëèê 

ãóðóëóøóìóçóí ùÿðÿêÿòâåðèúè ãöââÿñèäèð. 

2. òåõ. Ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðÿí, ùÿðÿêÿòè èäàðÿ 

åäÿí. Ùÿðÿêÿòâåðèúè ÷àðõ. – Åêñêàâàòîðóí 

áöòöí ùÿðÿêÿòâåðèúè äÿñòÿêëÿðè [ýÿíúèí] ÿëèíäÿäèð. 

Ì.ßëèçàäÿ. 

ÙßÐßÌ èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Àðâàä, çþâúÿ. 

[×îïî:] Ãÿáèð òîðïàãëà þðòöëìÿäÿí ÿââÿë õàãàí, 

îíóí ùÿðÿìè âÿ äàéÿ ýÿëäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ùÿñÿí:] Àù .. ìÿíèì ùÿðÿìèì. 

Ãàðäàøëàð, íèéÿ ýþçëÿéèðñèíèç, áó ãÿäÿð çöëìÿ 

äàéàíìàãìû îëàð Çîð èëÿ ìÿíèì ùÿðÿìèìè 

àëäûëàð, àïàðäûëàð. Ú.Úàááàðëû. 

2. Ùÿðÿìõàíà ãàäûíëàðûíäàí ùÿð áèðè. Ùÿðÿìõàíàäà 

úöìëÿ ùÿðÿìëÿð øàùûí ôÿðìàéèøè 

èëÿ îòàüà ùàçûð îëóá ìöíòÿçèð èäèëÿð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [2-úè ìÿùáóñ:] ..Øàù 

Àááàñ þç ñàðàéûíäà ýþçÿë-ýþé÷ÿê ùÿðÿìëÿðè 

èëÿ åéø-èøðÿòëÿ ìÿøüóëäóð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

3. Á à õ ùÿðÿìõàíà. // Êå÷ìèøäÿ ìöñÿëìàí 

åâëÿðèíäÿ ãàäûíëàðà ìÿõñóñ ùèññÿ, îòàãëàð. 

ÙßÐßÌÀÜÀÑÛ, ÙßÐßÌÁÀØÛ èñ. êþùí. 

Ùÿðÿìõàíàäà õèäìÿò åäÿí, îðàéà ýèðèá-÷ûõìàüà 

èõòèéàðû îëàí ñàðàé õèäìÿò÷èñè. [Úàâàí] 

ùÿðÿìáàøûíûí ðÿéèíèí çèääèíÿ îëàðàã, ñàðàéäàêû 

ãóëëóã÷ó ãûçëàðäàí áèðè èëÿ ñåâèøìèøäè. 


ÙßÐßÌÕÀÍÀ èñ. [ÿð. ùÿðÿì âÿ ôàðñ. 

...õàíÿ] êþùí. Ñàðàéäà ùÿðÿìëÿðèí (2-úè ìÿíàäà) 

éàøàäûüû îòàãëàð, áèíà. Øàù Ñÿëìÿõàòóíà 

èøàðÿ åòäè êè, ùÿðÿìõàíàéà ýåòñèí âÿ õàúÿéÿ 

áóéóðäó êè: – Ìèðçÿ Ñÿäðÿääèíè ÷àüûð, 

ýÿëñèí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ..ßáäöëùÿìèäèí ùÿðÿìõàíàñûíäà 

äþðä éöçÿäÿê þâðÿò âÿ ãûç âàð 

èìèø. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÙßÐÔ èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð äèëèí ÿëèôáàñûíäà 

àäÿòÿí ìöÿééÿí ñÿñÿ óéüóí ýÿëÿí 

éàçû èøàðÿñè; ÿëèôáàíû òÿøêèë åäÿí èøàðÿëÿðäÿí 

ùÿð áèðè. “Á” ùÿðôè. Êè÷èê ùÿðô. – Èñìèí ö÷ 

ùÿðô èëÿ åéëÿðÿì àøêàð; Áèðè “êàô”äû, áèðè 

“ëàì”äû, áèðè – “ñàä”. Àøûã ßëÿñýÿð. 

2. ìÿú. Áèð øåéèí ìÿíàñûíûí, ìÿçìóíóíóí 

ÿêñèíÿ îëàðàã îíóí õàðèúè, ôîðìàë úÿùÿòè. 

Òÿðúöìÿäÿ ìÿòíèí ùÿðôèíè äåéèë, ðóùóíó 

âåðìÿéÿ ÷àëûøìàã ëàçûìäûð. 

3. Ñþç, êÿëàì, êÿëìÿ. Õîøóíà ýåòìÿéèð 

øàèð êþíëöìöí; Îíóí ùÿð éàëàí÷û ùÿðôè, åé 

ãàäûí! Ñ.Ðöñòÿì. 

372 

ÙßÐÈ 

ÙßÐÔÁßÙßÐÔ çÿðô [ÿð. ùÿðô âÿ ôàðñ. áÿ] 

Ùÿðôè-ùÿðôèíÿ, ùÿðôèééÿí, ÿñëèíäÿêè êèìè, 

åéíÿí, ùÿðô-ùÿðô. Ùÿðôáÿùÿðô êþ÷öðìÿê. 

Ùÿðôáÿùÿðô äèêòÿ åòìÿê. Ùÿðôáÿùÿðô òÿðúöìÿ 

åòìÿê. – Éàçûëñà íþãòÿáÿíþãòÿ, äåéèëñÿ ùÿðôáÿùÿðô; 

Ãóòàðìàç ùÿøðÿ ãÿäÿð ùàëö-ìàúÿðàñû 

ýöëöí. Õ.Íàòÿâàí. 

ÙßÐÔ-ÙßÐÔ çÿðô [ÿð.] Ùÿðôëÿðëÿ, ùÿð 

ùÿðôè àéðûúà îëàðàã. Ùÿðô-ùÿðô äèêòÿ åòìÿê. – 

Éóñèô êþùíÿ ÿëèôáà èëÿ éàçäûüû àäûíû ùÿðô-ùÿðô 

îõóäó. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙßÐÔÈ ñèô. [ÿð.] Ùÿðôè-ùÿðôèíÿ, ùÿðôáÿùÿðô. 

Ùÿðôè òÿðúöìÿ – úöìëÿäÿêè ñþçëÿðè 

îëäóüó êèìè áèð äèëäÿí áàøãà äèëÿ ÷åâèðìÿêäÿí 

èáàðÿò îëàí òÿðúöìÿ. Ùÿðôè òÿðúöìÿ 

äèëèí ãàéäà-ãàíóíëàðûíû ïîçóð. Ùÿðôè òÿðúöìÿ 

ÿí éàíëûø òÿðúöìÿäèð. 

ÙßÐÔÈ-ÙßÐÔÈÍß çÿðô Ùå÷ áèð øåé àðòûðûá-ÿñêèëòìÿäÿí, 

äÿéèøìÿäÿí, îëäóüó êèìè, 

äÿãèã. Ýþðäöêëÿðèíè ùÿðôè-ùÿðôèíÿ äàíûøìàã. 

Ùàäèñÿíè ùÿðôè-ùÿðôèíÿ éàçìàã. – ßæäÿð, 

Ìÿììÿäÿëèíèí ñþçëÿðèíè âÿ þçöíöí îíà 

âåðäèéè úàâàáëàðû ùÿðôè-ùÿðôèíÿ íàüûë åòäè. 

Ñ.Ðÿùìàí. [Èìïåðàòîð:] Ñÿí äÿ úÿñàðÿò åäèá 

áèð àéàüû ÷àðûãëûíûí úûçìà-ãàðàñûíû ùÿðôèùÿðôèíÿ 

òÿêðàð åäèðñÿí ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÙßÐÝÀÙ [ôàðñ.] Õÿáÿðè ôåëèí øÿðò øÿêëè 

èëÿ èôàäÿ îëóíàí áóäàã úöìëÿñèíè áàø 

úöìëÿéÿ áàüëàéàí âÿ øÿðòè ãöââÿòëÿíäèðÿí 

áàüëàéûúû – ÿýÿð. Ùÿðýàù âàõòûí îëñà, àõøàì 

áèçÿ ýÿë. – [Ñöëåéìàí:] Ùÿðýàù, Àëëàù åëÿìÿìèø, 

ßñýÿð ïèñ àäàì îëñà èäè, ìÿí ñÿíèí 

ãûçûíû îíà èñòÿðäèììè Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÙßÐÝÈÇ çÿðô [ôàðñ.] ßñëà, ãÿòèééÿí, ùå÷ 

âàõò. [Òàðâåðäè:] Àüà, âàëëàù, ìÿí áóíäàí 

ÿââÿë ùå÷ ãóëäóðëóüà ýåòìÿìèøäèì, äÿõè áóíäàí 

ñîíðà ùÿðýèç ýåòìÿíÿì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[Õàí ÿéàíëàðà:] Àüàëàð, þçöíöç áèëèðñèíèç 

êè, ìÿíèì ùÿðýèç îâäàí ÿëèáîø ãàéûòäûüûì 

îëìàìûøäûð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÙßÐÝÖÍÊÖ ñèô. Ùÿð ýöí îëàí, ùÿð ýöí 

áàø âåðÿí; ùÿð ýöí ýþðöëÿí. Ùÿðýöíêö èøäèð. 

– [Ãûçûí] öçöíäÿ ùÿðýöíêö áó òÿëàø äîëó 

ñóàëû îõóìàüà àíà âÿðäèø åòìèøäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÙßÐÝÖÍËÖÊ ñèô. Ùÿð ýöí èøëÿäèëÿí, çÿð 

ýöí ýåéèëÿí, àäè, ýöíäÿëèê. Ùÿðýöíëöê ïàëòàð. 

ÙßÐÈ ÿä. ìÿù. Áÿëè, ùÿ. [Ãÿíáÿð:] Ùÿðè, 

êå÷èí, äóðìàéûí. Ù.Íÿçÿðëè.

ÙßÐÈÔ 

ÙßÐÈÔ èñ. [ÿð.] 1. Ýþçÿ òàíûø ýÿëìÿéÿí, 

øöáùÿëè ýþðöíÿí òèï; ñóáéåêò. Áó ùÿðèô êèìäèð 

Î ùÿðèô ùàðàäàí ýÿëäè – [Ìåùðàëû:] Ìöõòÿñÿð, 

áàíêäàí áèçèì ÷åêëÿðëÿ ïóë àëàíäà 

ùÿðèôëÿðè ãàìàðëàéûáëàð. Ñ.Ðÿùìàí. [Éóñèô:] 

Ùÿðèôëÿð äàøûìàüà ìàúàë òàïìàéûáëàð, þçëÿðè 

ÿêèëñÿ äÿ, ÷óâàëëàð øàùèä ãàëûá.. Á.Áàéðàìîâ. 

2. ìÿú. Áèú, ÷îõáèëìèø, òåç áàøà äöøÿí, òåç 

äóéàí, àéûã. Éàìàí ùÿðèôäèð. – Áÿùðàì ùÿðèô 

îëäóüó ö÷öí Ãóëóíóí áó ìåùðèáàíëûüûíà 

ÿùÿìèééÿò âåðìÿäè âÿ .. áó íÿâàçèøäÿí ñîíðà 

ÿìÿëè áèð òÿêëèô îëàúàüûíû ýþçëÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ùàúû Ìóðàä:] Àììà î äà ùÿðèôäèð, 

þçöíö î éåðÿ ãîéìóøäó êè, ýóéà ùå÷ áèð 

çàääàí õÿáÿðè éîõäóð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

3. Éöíýöë ñþéöø ìÿãàìûíäà èøëÿäèëèð. 

[Àëòóíáàé:] Ñÿí äÿ, Òîüðóë, õðèñòèàí ùÿðèô, 

éàõûí ýÿë! Ú.Úàááàðëû. [Àüàñÿôÿð:] Àäÿ, åé .. 

÷àéãûðàãëû ïÿçÿâÿíý ùÿðèô! Ãðàììîôîí íèéÿ 

ñóñäó ß.ßáöëùÿñÿí. // ìÿú. Àë÷àã, éàðàìàç 

(àäû ÷ÿêèëìÿéÿ ëàéèã îëìàéàí àäàì 

ùàããûíäà). – Íÿ âàð – Íÿ îëäó – Ùÿðèôëÿð 

þçýÿ áèð ñÿíýÿðÿ äîëäó. Ñ.Âóðüóí. Áîìáàòÿê 

ïàðòëàðàì äþéöø çàìàíû; Áöòöí ùÿðèôëÿðè 

åäÿðÿì çÿëèë. Ñ.Ðöñòÿì. 

4. äàí. Îéóí éîëäàøû; îéóíäàø. Ùÿðèô óäóçäó. 

– Óøàãëàðäàí áèðè î áèðèëÿðèíÿ ùèì èëÿ 

áèëäèðèðäè êè, ýÿëÿí ùÿðèô õàìäûð. Ù.Ñàðàáñêè. 

Ùÿðèôèí áèðè ùÿìèøÿ èñòÿð êè, àøûãëàð àë÷û 

äóðñóí, î áèðèñè äÿ ýþçöíö äèêèá òîâõàíëàðà 

ìöíòÿçèð îëàð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

5. êëàñ. Ñèðäàø, éîëäàø, ìóíèñ. Áèëäèì, ãÿìèíè 

ñÿíèí, êè ÷îõäóð; Ãÿì ÷ÿêìÿéÿ áèð ùÿðèô 

éîõäóð. Ôöçóëè. 

6. Á à õ ðÿãèá 2-úè ìÿíàäà. Ãàðà ïÿùëÿâàí 

ýþðäö, éîõ, ùÿðèô ÷îõ ãöââÿòëèäèð. 


ÙßÐÈËÊÈ ñèô. Ùÿð èë îëàí, ùÿð èë áàø âåðÿí. 

Áàùàð ýÿëìèø Áàêûéà; Ùÿðèëêèíäÿí äàùà 

øÿí. Ç.Õÿëèë. 

ÙßÐÈÑ ñèô. âÿ çÿðô [ÿð.] Áèð øåéÿ ùÿääèíäÿí 

àðòûã úàí àòàí, îíà àëóäÿ îëàí, îíóí 

äöøêöíö îëàí, òÿÿøøöãö îëàí; ýþçöäîéìàç, 

äöøêöí. [Áàéðàì:] Àììà ÷èáèí øèðíèéÿ ùÿðèñ 

îëàí êèìè Òàðâåðäè Ïÿðçàäÿ ùÿðèñäèð.. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Áàçàð úàìààòû áåëÿ ïóëñóç 

òàìàøàëàðà ÷îõ ùÿðèñ èäè. Ìèð Úÿëàë. 

Ùÿðèñ îëìàã – åùòèðàñëà ñåâìÿê; ÷îõ 

ñåâìÿê, èñòÿìÿê. Óøàã øèðíèéÿ ùÿðèñ îëóð. 

ÙßÐËßÌßÊ 

Òåàòð ùÿðèñè îëìàã. – Ïÿðè íÿíÿ Èñêÿíäÿðèí 

÷àéà ùÿðèñ îëäóüóíó áèëäèéè ö÷öí ùèñ áàñìûø 

ãàðà àôòàôàíû îúàüûí öñòöíÿ ãîéóá ñó ãûçäûðäû, 

÷àé äÿìëÿìÿê õÿéàëûíà äöøäö. Ì.Ùöñåéí. 

ÙßÐÈÑËßØÌß “Ùÿðèñëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙßÐÈÑËßØÌßÊ ô. Òàìàùû, àúýþçëöéö 

äàùà äà àðòìàã. Ùÿëÿ èñòèñìàðûí ýöíäÿíýöíÿ 

àðòìàñû, ñàùèáêàðëàðûí ùÿääèíäÿí àðòûã 

ùÿðèñëÿøèá ùÿéàñûçëàøìàñû ÿí àâàì ôÿùëÿëÿðäÿ 

áåëÿ éåíè äóéüó éàðàòìûøäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙßÐÈÑËÈÊ èñ. 1. Áèð øåéè åòìÿéÿ, éàõóä 

þéðÿíìÿéÿ, áèëìÿéÿ ýþñòÿðèëÿí ùÿäñèç 

ùÿâÿñ, ìåéèë, ìàðàã; àëóäÿëèê. Äöêàí ãàáàüûíà 

òîïëàøàíëàðûí ÿùâàëàòû þéðÿíìÿê 

ùÿðèñëèéè äàùà äà àðòûðäû. Ìèð Úÿëàë. Ãîøãàðäà 

ùÿëÿ ëàï óøàãëûãäàí ñîéóã ñóéà áèð 

ùÿðèñëèê âàðäû. È.Ùöñåéíîâ. 

2. Ùÿðèñëèêëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – àúýþçëöêëÿ, 

åùòèðàñëà. Ùÿðèñëèêëÿ éåìÿê. – Õîñðîâ áÿé .. 

éåíÿ äÿ âÿùøè áèð ùÿðèñëèêëÿ Çÿððèíòàú õàíûìà 

áàõûð.. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Íÿðýèç:] Áöòöí áó 

ùÿðÿêÿòëÿðèìäÿí þçöì ùÿðèñëèêëÿ ëÿççÿò 

÷ÿêèðäèì. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙßÐÊÈ-ÙßÐÊÈËÈÊ èñ. Ãàéäà-ãàíóí, 

íèçàì-èíòèçàì îëìàäûüû ùàë; þçáàøûíàëûã, 

áàøëû-áàøûíàëûã, ùÿðú-ìÿðúëèê, ãàðûøûãëûã. 

Êàñûá êÿíä÷èëÿð ôèðãÿéÿ éàçûëàðäûëàð, ôÿãÿò 

èøëÿð ùÿëÿ éàõøû áèð íèçàìà äöøìÿìèøäè, ùÿðêèùÿðêèëèê 

èäè. Å.Ñóëòàíîâ. Ùàúû ßìèéÿ âÿ Ìîëëà 

Íèñÿéÿ ýþðÿ ùÿðêè-ùÿðêèëèê ÿìÿëÿ ýÿëèðäè, 

äèí-èìàí ÿëäÿí ýåäèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙßÐËßÌß 1. “Ùÿðëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. çÿðô Äàèðÿâè, äþâðÿâè, äþâðÿ âóðàðàã. 

Ùÿðëÿìÿ äóðóá òàìàøà åòìÿê. – [Äÿìèðîâ 

âÿ Ìöðøöäîüëó] ùÿðëÿìÿ îòóðóá, êàáàáûí 

áàøûíà òîïëàøäûëàð. Ñ.Ðÿùèìîâ. // ñèô. ×åâðÿ 

øÿêëèíäÿ îëàí; äàèðÿâè, ýèðäÿ. Ùÿðëÿìÿ 

òàõòà. – Ãîúà öñòöíäÿ îòóðäóüó éåêÿ 

ùÿðëÿìÿ äàøà ÷ÿêèúèíè âóðàðàã: – Àëò äàøûí 

âàðìû – äåéÿ ñîðóøäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÙßÐËßÌßÊ ô. 1. Äàèðÿâè øÿêèëäÿ ùÿðÿêÿò 

åòäèðìÿê; ôûðëàòìàã, äîëàíäûðìàã, ùÿðëÿíäèðìÿê, 

àéëàíäûðìàã. ×àðõû ùÿðëÿìÿê. 

– Ýþçëÿðè ñåâèíúëÿ ýöëÿí áèð ãûç âÿ îüëàí 

÷èéèí-úèéèíÿ âåðÿðÿê ãöââÿòëè ÿëëÿðèëÿ áþéöê 

áèð òÿêÿðè ùÿðëÿéèð. Ì.Èáðàùèìîâ. Úàâàí 

ôÿùëÿ úÿëä áèð ùÿðÿêÿòëÿ ÿëèíäÿêè à÷àðû ãóéóéà 

åíäèðèëÿúÿê áîðóéà êå÷èðÿðÿê ùÿðëÿäè.. 


373

ÙßÐËßÍÄÈÐÌß 

2. Äàëûíû ãàáàüà, éóõàðûñûíû àøàüû âÿ éà 

ÿêñèíÿ ÷åâèðìÿê; äþíäÿðìÿê, äîëàíäûðìàã, 

ùÿðëÿíäèðìÿê, î òÿðÿô-áó òÿðÿôÿ ÷åâèðìÿê. 

Áóðóã÷ó Ñàëìàí êåïêàñûíû ùÿðëÿéèá, îíà 

áàõàí ýÿíúëÿðÿ ýþç ýÿçäèðèð, Àüáóëàã ìåøÿëÿðèíÿ 

ñÿñ ñàëà-ñàëà óúàäàí äàíûøàðàã ñþçöíö 

ãóðòàðìàã èñòÿéèðäè.. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Éöíýöë, ñÿññèç àääûìëàðëà [ãàäûí] ìàíãàëûí 

éàíûíà åíäè, àðõàñûíû ýÿëÿí àäàìà ÷åâèðèá 

øèøëÿðè ùÿðëÿìÿéÿ áàøëàäû. È.Ùöñåéíîâ. // Ùàâàäà 

ôûðëàòìàã, äîëàíäûðìàã, ùÿðëÿíäèðìÿê. 

Ãàì÷ûíû ùÿðëÿìÿê. Ãóìáàðàíû ùÿðëÿéèá 

àòìàã. – [Âàãèô] ãåéðè-èõòèéàðè îëàðàã ÿëèíè 

ïÿíúÿðÿéÿ òÿðÿô ùÿðëÿéÿíäÿ ýöëäàíà òîõóíóá 

ñàëäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Óñòà ßáöëãàñûì ÷ÿêèúèíè 

ùÿðëÿéÿðÿê úàâàá âåðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

3. ìÿú. Äàëûñûíúà äöøöá èçëÿìÿê, àõòàðìàã. 

Éàðàíàë ýöúëö ãîøóí ýþòöðöá, Íÿáèíè 

äàüëàðäà ùÿðëÿìÿéÿ áàøëàäû. “Ãà÷àã Íÿáè”. 

ÙßÐËßÍÄÈÐÌß “Ùÿðëÿíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙßÐËßÍÄÈÐÌßÊ áàõ ùÿðëÿìÿê 1 âÿ 

2-úè ìÿíàëàðäà. Îíóí [ôàéòîí÷óíóí] ÿëè òÿðïÿíèð, 

øàëëàüû ùàâàäà ùÿðëÿíäèðèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÙßÐËßÍÌß “Ùÿðëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙßÐËßÍÌßÊ ô. 1. Áèð øåéèí ÿòðàôûíäà äîëàíìàã, 

ôûðëàíìàã, àéëàíìàã, äþâðÿ âóðìàã. 

Áàüûí ÿòðàôûíà ùÿðëÿíìÿê. – Êå÷ÿë Ùÿìçÿ 

×ÿíëèáåëäÿ Äöðàòà áàõäûüû çàìàí Ãûðàòûí 

äà éàí-éþðÿñèíÿ ùÿðëÿíèá, þçöíÿ ìåùðèáàí 

åëÿìèøäè. “Êîðîüëó”. Ãî÷àã àüàúûí äþâðÿñèíÿ 

ùÿðëÿíèá ýþâäÿñèíÿ éàíàøäû.. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

// õöñ. Þç îõó ÿòðàôûíäà ôûðëàíìàã, 

äîëàíìàã. ×àðõ ùÿðëÿíäè âÿ ýåòäèêúÿ êÿíäèð 

à÷ûëäû. Ú.Úàááàðëû. Âàë ñöðÿòëÿ ùÿðëÿíèð. 

Ýÿíú áèð Àçÿðáàéúàí áÿñòÿêàðû òÿðÿôèíäÿí éàçûëìûø 

õÿôèô, ðàéèùÿäàð áèð ìåëîäèéà ñÿðèí 

éàé êöëÿéèíÿ ãàðûøàðàã, òàëâàðäàí óçàãëàðà 

ãàíàä ÷àëûð. È.ßôÿíäèéåâ. // Ùàâàäà äþâðÿ 

âóðìàã. Ñÿð÷ÿëÿð áàüûí öñòöíäÿ ùÿðëÿíèð. 

–×îõ éåðèìÿéèá óøàã äóðäó, áàøûíûí öñòÿ áèð 

ýåúÿãóøó ùÿðëÿíèá ôûðëàíûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. Ýÿçìÿê, äîëàøìàã, äîëàíìàã, ýÿçèøìÿê. 

Áèð àç áóëâàðäà ùÿðëÿíìÿê. – Î òÿðÿôäÿí 

ïàäøàù ãûçû äàüäà íÿ ãÿäÿð ùÿðëÿíäèñÿ, 

Ýöëîüëàíû òàïà áèëìÿäè. (Íàüûë). Ñöáùàíâåðäèçàäÿ 

ùÿðëÿíèá ÿëèíè çÿíýèí äöéìÿñèíÿ 

äàéàäû, êàòèá è÷ÿðèéÿ ýèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

3. ìÿú. Ýÿëèá êå÷ìÿê, þòöá êå÷ìÿê, äîëàíûá 

êå÷ìÿê. ßñðëÿð ùÿðëÿíäè. – Èëëÿð, àéëàð 

374 

ÙßÐÇß 

ýÿëäè, ùÿðëÿíäè, Øÿìñ àõûðäà áèð øÿùÿðÿ ÷àòäû. 

(Íàüûë). 

4. ìÿú. Ãóðäàëàíìàã, âóðíóõìàã. Îðàäà 

íÿ ùÿðëÿíèðäèí – [Åéâàç:] Áó ýåúÿ âàõòû áóðàäà 

íÿ ùÿðëÿíèðñÿí “Êîðîüëó”. 

ÙßÐËßÒÌßÊ áàõ ùÿðëÿìÿê 1-úè ìÿíàäà. 

ÙßÐÐÀÚ èñ. [ÿð.] Áèð ìöëêöí, øåéèí ÿí 

÷îõ ïóë âåðÿíÿ âåðèëìÿê öçðÿ à÷ûã ñàòûøà ãîéóëìàñû; 

àóêñèîí, ìöçàèäÿ. Áèð éåðäÿ êè, 

ìèëëÿòèí ùàããû ùÿððàú ìàëûäûð; Î þëêÿäÿ 

Âÿòÿí äÿ, åë äÿ ñàòûëìàëûäûð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

Ùÿððàú áàçàðû – ãÿäèìäÿ ãóë ñàòûëàí 

áàçàð. Éåðëè Àçÿðáàéúàí ôåîäàëûíûí ùÿððàú 

áàçàðûíäàí ñàòûí àëûíìûø ãóëó îëàí Åëõàí 

Àçÿðáàéúàí õàëãûíûí áöòöí äöøìÿíëÿðèíè þç 

øÿõñè äöøìÿíè àäëàíäûðûð âÿ îíëàðà ãàðøû 

÷ûõûð. Ì.Àðèô. Ùÿððàúà ãîéìàã – ùÿððàú 

ãàéäàñû èëÿ ñàòûøà ãîéìàã. Ìöëêö ùÿððàúà 

ãîéìàã. – [Êîðîüëó Áîëó áÿéÿ äåäè:] 

Áàëàì, áó Ùÿñÿí ïàøà ìÿíèì éîëóìäà ãûçëàðûíû 

íÿ éàìàí ùÿððàúà ãîéóá ñàòûð 

“Êîðîüëó”. [Ùàúû ßùìÿä:] Áÿñ ìÿí þëìöøÿì 

êè, äèðè-äèðè ìÿíèì áàüûìû ùÿððàúà ãîéàñàí 


ÙßÐÒßÐßÔËÈ ñèô. Áèð øåéèí áöòöí úÿùÿòëÿðèíè 

ãàâðàéàí, îíóí ùÿð òÿðÿôèíè íÿçÿðäÿ 

òóòàí; ÿòðàôëû, ùÿðúÿùÿòëè. Ìÿñÿëÿíèí ùÿðòÿðÿôëè 

ìöçàêèðÿñè. Ùÿðòÿðÿôëè èíêèøàô. Ùÿðòÿðÿôëè 

áèëèê. – “Ìîëëà Íÿñðÿääèí” ÷öðöìöø, 

êþùíÿ, éàðàìàç, öôóíÿò ñà÷àí ùÿéàò âÿ 

èúòèìàè ÿëàãÿëÿðèí ùÿðòÿðÿôëè âÿ þëäöðöúö òÿíãèä÷èñèäèð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. 

Ùÿðòÿðÿôëè êþìÿê ýþñòÿðìÿê. – [Ìóðàä] 

ýþðÿúÿéè èøè ùÿðòÿðÿôëè ìöùàêèìÿ åäÿðäè. 


ÙßÐÇß [ÿð.] 1. èñ. Ìÿíàñûç ñþç, áîø ñþç, 

ùÿäéàí, ñþéöø. Áó ùÿðçÿâö ùÿäéàíëàðà 

êèìëÿð ãóëàã àñäû; Êèì âåðäè áó àõìàã ñþçÿ 

ãèéìÿò, ó÷èòåëëÿð Ì.ß.Ñàáèð. 

2. ñèô. Ìÿíàñûç, áîø, úÿôÿíý, íàëàéèã. Ùÿðçÿ 

ñþçöí ìÿðÿçè ýÿëÿð. (Àòà. ñþçö). Çåéíàë 

þçöíöí âÿ åâèíÿ ýÿëÿí ãîíàãëàðûíûí ùÿð áèð 

íàëàéèã âÿ ùÿðçÿ ùÿðÿêÿòëÿðèíè “éåíè ùÿéàòûí 

èúàáàòû” äåéÿ ýþñòÿðìèø, .. Ìåùðèáàíäàí öçð 

èñòÿìÿêëÿ êþíëöíö ÿëÿ àëìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. 

// Çÿðô ìÿíàñûíäà. Àäàì âàð êè, äåäèéèíäÿí 

óòàíìàç; Ùåé ùÿðçÿ äàíûøûð öçÿ äöíéàäà. 

Àøûã ßëÿñýÿð. Ùÿðçÿ äàíûøìà, êèøè, ýþçëÿ 

ÿäÿá, çèíùàð! Ì.ß.Ñàáèð.

ÙßÐÇß-ÙßÐÇß 

ÙßÑÐßÒ 

3. ñèô. Áîøáîüàç, ÷ÿðÿí÷è, ëàüëàüû, àüçûýþé÷ÿê, 

àüçûéàâà, ùÿðçÿýó. Éîõñà, àé ùÿðçÿ 

êèøè, áèð ãóðó ñþçäÿí þòÿðè; Äàðûõûðñàí, 

äåìÿéèðñÿí êè, óøàãäûð óøàüûì. Ì.ß.Ñàáèð. 

Êàïèòàí ùÿðçÿ àäàìëàðà ìÿõñóñ áèð ÿäà èëÿ 

ýöëöìñÿäè. Ï.Ìàêóëó. 

◊ Ùÿðçÿ éåðÿ – áîø éåðÿ, ÿáÿñ éåðÿ, ìÿíàñûç. 

Ùÿðçÿ éåðÿ ëàôëàð âóðàðñàí; Òîðïàã 

èëÿ ýöëö ñîâóðàðñàí. Õÿòàéè. 

ÙßÐÇß-ÙßÐÇß çÿðô Ìÿíàñûç, áîø-áîø. 

Ùÿðçÿ-ùÿðçÿ äàíûøûá ýöëìÿç èäèì; ßð íÿ øåé 

îëäóüóíó áèëìÿç èäèì. Ì.ß.Ñàáèð. // ñèô. 

Íàëàéèã, ÿäÿáñèç, ùÿéàñûç. Ñÿëèì àüà ùèññ 

åòäè êè, áèðúÿ àí àéàã ñàõëàñà, ñþéöø ãàðûøûã 

ùÿðçÿ-ùÿðçÿ ñþçëÿð åøèäÿúÿê. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙßÐÇßÊÀÐ, ÙßÐÇßÝÓ ñèô. âÿ èñ. [ÿð. 

ùÿðçÿ âÿ ôàðñ. ...êàð, ...ýó] Ùÿðçÿ äàíûøàí, 

áîøáîüàçëûã åäÿí; áîøáîüàç. Ùÿðçÿêàð àäàì. 

Ùÿðçÿêàðûí áèðèäèð. – Áàõìà ôèðèáèíÿ ùÿðçÿýóëàðûí; 

Àðàëûã âóðìàãäû èøè áóëàðûí. Ã.Çàêèð. 

ÙßÐÇßËÈÊ èñ. Áîøáîüàçëûã, íàããàëëûã, 

çÿâçÿêëèê; ùÿéàñûçëûã, ñûðòûãëûã, ÿäÿáñèçëèê, 

óòàíìàçëûã, àüçûéàâàëûã, àüçûïÿðòþâëöê. 

Ùÿðçÿëèê åòìÿê – ùÿðçÿ-ùÿðçÿ äàíûøìàã, 

ÿäÿáñèç äàíûøìàã, éàâà-éàâà ñþçëÿð 

äàíûøìàã, ùåéâÿðÿ ñþçëÿð äåìÿê, àüçûíà 

ýÿëÿíè äàíûøìàã. 

ÙßÑ òÿãë. Ìèíèê âÿ éà ãîøãó ùåéâàíûíû 

äàëà âåðìÿê ö÷öí ÷ûõàðûëàí ñÿñ. “Ùÿñ” äåéèá 

àòûí éöéÿíèíè äàðòäû. 

ÙßÑÁ-ÙÀË èñ. [ÿð.] Áàø-áàøà ñþùáÿò, 

ùàëëàøìà, äÿðäëÿøìÿ, áèð-áèðèíÿ þç ùàëûíäàí 

äàíûøìà. Ãîúàëàðûí ùÿñá-ùàëû. – Àðàáèð ñÿññèç 

äÿ äàíûøûð èíñàí; Àðàáèð ñþçñöç äÿ êå÷èð 

ùÿñá-ùàë. Ñ.Âóðüóí. Áó íþìðÿäÿ æóðíàë 

àõóíäóí þç äèëè èëÿ ùÿñá-ùàëûíû éàçûðäû. Ìèð 

Úÿëàë. Ùÿñá-ùàë åòìÿê – áàø-áàøà âåðèá 

ñþùáÿò åòìÿê; áèð-áèðèíÿ þç ùàëûíäàí 

äàíûøìàã, äÿðäëÿøìÿê, ùàëëàøìàã. Ñöáùÿ 

ãÿäÿð åëÿéèð þç-þçöéëÿ ùÿñá-ùàë; Àðàã ãÿäÿùëÿðèíè 

áîøàëòäûãúà äàëáàäàë. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÙßÑßÄ èñ. [ÿð.] 1. Ïàõûëëûã. Îíóí ñàô ãÿëáèíäÿ 

íÿ ãÿçÿá, íÿ êèí; Íÿ ùÿñÿä, íÿ äÿ êè, 

áèð õÿéàíÿò âàð. Ñ.Âóðüóí. Áó êÿíäèí éåðè, 

òîðïàüûíûí éåòèðäèéè ìÿùñóë ãîíóì-ãîíøó 

êÿíäëÿðèí ùÿñÿäèíÿ ñÿáÿá îëàðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ùÿñÿä àïàðìàã (åòìÿê, ÷ÿêìÿê) – 

ïàõûëëûã åòìÿê, ïàõûëëûüûíû ÷ÿêìÿê. Ùÿð êÿñ 

åøãèìèçÿ ùÿñÿä àïàðñûí; Ùÿð êÿñ ùöñíöìöçöí 

îëñóí ùåéðàíû! Ì.Ìöøôèã. Ùàìûíûí 

ýþçö Íÿúÿôäÿ èäè. Îíà ùÿñÿä åäÿíëÿð äÿ 

âàðäû. Ã.Èëêèí. Äîñòóì, äîüðóäàí äà, ãÿðèáÿäèð, 

ñÿí; Ìÿíèì òàëåéèìÿ ùÿñÿä ÷ÿêèðñÿí. 


2. Ùÿñÿäëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô ìÿíàñûíäà. Åëÿ 

êè, êþêñöíÿ ñûõûð ãàðìîíó; Îüëàíëàð îíà áèð 

ùÿñÿäëÿ áàõûð. Í.Õÿçðè. [Ãÿíäàá:] Ãûç ùÿñÿäëÿ 

êþêñöíö þòöðöð, þç áÿõòèíäÿí øèêàéÿò 

åäèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙßÑÈÐ èñ. [ÿð.] Áÿçè àüàúëàðûí ëèôëÿðèíäÿí, 

êöëÿøäÿí, ãàìûøäàí âÿ ñ.-äÿí òîõóíàí 

ìÿìóëàò (éåðÿ ñÿðìÿê âÿ ñ. ìÿãñÿäëÿð ö÷öí 

èøëÿäèëèð). Óñòàëàð ÿëëÿðèíè éóéóá, ýàâàëû àüàúûíûí 

àëòûíà ñàëûíìûø ùÿñèðèí öñòÿ ÿéëÿøäèëÿð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ñàðûêþéíÿê] ÷îõ âàõò 

ùÿéÿòäÿ îòóðóá ùÿñèð òîõóéàðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

// Ùÿìèí ìÿìóëàòäàí òîõóíìóø âÿ éà 

äöçÿëäèëìèø. Ùÿñèð øëéàïà. – Ðàíãóíóí êÿíàðëàðû 

éöíýöë ãàìûø âÿ éà ùÿñèð åâëÿðäÿí 

èáàðÿòäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

◊ Áèð ùÿñèð, áèð Ìÿììÿäíÿñèð – ÷îõ 

êàñûá, éîõñóë, ùå÷ áèð øåéè îëìàéàí àäàì 

ùàããûíäà. [Áÿáèð áÿé:] Ñÿíèí êèìè îüëàíû áåëÿ 

áèð ùÿñèð, áèð Ìÿììÿäíÿñèð ýþðÿíäÿ âèúäàíûì 

àüðûéûð. Ìèð Úÿëàë. 

ÙßÑÈÐ×È èñ. Ùÿñèð òîõóéàí àäàì, óñòà. 

ÙßÑËßÌß “Ùÿñëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙßÑËßÌßÊ ô. Ýåðè ÷ÿêèëìÿê (áÿçÿí 

ãîðõóäàí, åùòèéàò åäÿðÿê). Ãîðõóäàí ùÿñëÿìÿê. 

Ùÿðèô ùÿñëÿäè. – [Êàçûì:] Õàí .. ìÿíèì 

çàðàôàòûìäàí ùÿñëÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ïÿíàù:] 

Ùàããûí ãàáàüûíäà ùÿñëÿäè õàãàí. 

Ì.Ðàùèì. // Àòû-àðàáàíû ýåðè ñöðìÿê, ýåðè 

÷ÿêìÿê. 

ÙßÑÐ èñ. [ÿð.]: ùÿñð åòìÿê – éàëíûç áèð 

èøÿ, áèð øÿõñÿ âÿ ñ.-éÿ âåðìÿê, îíóí ö÷öí 

àéûðìàã, îíà ñÿðô åòìÿê. Áöòöí ùÿéàòûíû èíúÿñÿíÿòÿ 

ùÿñð åòìÿê. Âàõòûíûí ÷îõóíó ìöòàëèÿéÿ 

ùÿñð åòìèøäèð. Áöòöí ãöââÿñèíè ñöëù 

óüðóíäà ìöáàðèçÿéÿ ùÿñð åòìÿê. – Æóðíàëûí 

ðÿùáÿðè Úÿëèë Ìÿììÿäãóëóçàäÿ áöòöí ãöââÿ 

âÿ åíåðæèñèíè, áöòöí ôèêèð âÿ âàõòûíû æóðíàëà 

ùÿñð åòìèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙßÑÐßÒ èñ. [ÿð.] 1. Áèð øåéè âÿ éà áèðèíè áèð 

äàùà ýþðìÿê, ãîâóøìàã àðçóñó. Âÿòÿí ùÿñðÿòè. 

Þâëàä ùÿñðÿòè. – [Ôèòíÿ:] Åë ãûçûéàì ìÿí, Áÿõòèéàð; 

Öðÿéèìäÿ ùÿñðÿòèì âàð. À.Øàèã. Áèð àíäà 

Ñîíàíûí ùàëû äÿéèøäè, ùÿñðÿò âÿ ìÿùÿááÿò 

375

ÙßÑÐßÒÊÅØ 

ãÿðèáÿ áèð ìàðàüà âÿ øöáùÿéÿ ÷åâðèëäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// ßëÿ êå÷ìÿéÿí âÿ éà ÿëäÿí ÷ûõìûø 

áèð øåéÿ òÿÿññöôëÿíÿðÿê ÷îõ àúûìà, ìÿíÿâè 

èçòèðàá êå÷èðìÿ. Ìàéàíûí êÿäÿðè âÿ ýþç éàøëàðûíäà 

ñàíêè Çåéíÿáèí þç ýÿíúëèéèíèí ùÿñðÿòëÿðè 

äèëÿ ýÿëèá äàíûøûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Ùÿñðÿò 

ãàëìàã – èñòÿäèéèíÿ ÷àòìàìàã, àðçó åòäèéè áèð 

øåéè ÿëÿ êå÷èðÿ áèëìÿìÿê, àðçóñó öðÿéèíäÿ 

ãàëìàã. Þìðöì àù-âàéûíàí êå÷äè äöíéàäà; 

Ùÿñðÿò ãàëäûì, ÿëèì éàðà éåòìÿäè. Àøûã ßëÿñýÿð. 

[Ïàäøàù îüëóíà:] Ìÿýÿð Àëëàùà ðÿâàäûðìû, 

ìÿí þçöì ïàäøàù îëà-îëà áàüûìäàêû àëìàéà 

ùÿñðÿò ãàëûì ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ãþí÷ÿ] 

Àòàøûí öçöíÿ ùÿñðÿò ãàëìàã ãîðõóñó èëÿ òèòðÿäè. 

ß.Âÿëèéåâ. Ùÿñðÿò ãîéìàã – àðçóñóíà, 

èñòÿéèíÿ ÷àòìàüà, àðçóñó ùÿéàòà êå÷ìÿéÿ 

ãîéìàìàã. Õàí ßñëèéÿ ùÿñðÿò ãîéäóí Êÿðÿìè. 

“ßñëè âÿ Êÿðÿì”. Ùÿñðÿò(èíè) ÷ÿêìÿê – 

÷îõ àðçóñóíäà îëäóüó, ëàêèí ÿëäÿ åäÿ áèëìÿäèéè 

áèð øåéèí öçöíòöñöíö ÷ÿêìÿê; ñîí äÿðÿúÿ 

àðçóëàìàã. Äîüìà éåðëÿðèí ùÿñðÿòèíè ÷ÿêìÿê. 

– Àéëàð, èëëÿð ùÿñðÿòèíè ÷ÿêÿðäèì; Øöêöð, éåòäèì 

âöñàëûíà, ñåâäèéèì! Ì.Â.Âèäàäè. [Ú.Úàááàðëû] 

ö÷öí, îíó áèð äÿôÿ ýþðìÿê ö÷öí ùàìû ùÿñðÿò 

÷ÿêèðäè. Ñ.Ðÿùìàí. Ùÿñðÿòèíäÿ îëìàã – áàõ 

ùÿñðÿòèíè ÷ÿêìÿê. [ßñÿä] ñàíêè þìðö áîéó 

ùÿñðÿòèíäÿ îëäóüó áþéöê áèð àðçóñóíà ÷àòìûøäû. 


2. Éàõûí àäàìûíäàí, ñåâýèëèñèíäÿí àéðûëìà; 

àéðûëûã, ôÿðàã, ùèúðàí. Âàõò éåòèøäè, àíàñû 

.. ðÿùìÿòÿ ýåòäè; Áó ùÿñðÿòèí àüðûñûíû äóéäó 

ßìèðõàí. Ñ.Âóðüóí. Ùèúðàí ÷ÿêÿí áèëèð 

ùÿñðÿò éàìàíäûð. Ð.Ðçà. 

3. Ùÿñðÿòëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – øèääÿòëè àðçó 

èëÿ, ùÿñðÿò èôàäÿ åäÿí íÿçÿðëÿðëÿ. Ùÿñðÿòëÿ 

îüëóíà áàõìàã. – [Èíúÿ ñÿñ:] Âÿùøè áèð ýöë 

îëñàì, ÿòðàôûì òèêàí; Ùÿñðÿòëÿ ñöçÿðäè ùÿð 

ýþðÿí ìÿíè. Ù.Úàâèä. Ìåéäàíûí áàøûíäà áèð 

àü áèíà âàð; Ãûç ùÿðäÿí ÷åâðèëèá ùÿñðÿòëÿ 

áàõûð; Êèòàáëû-äÿôòÿðëè ýåäÿí óøàãëàð; Îðäàí 

ýöëÿð ÷ûõûð, îðäàí øÿí ÷ûõûð. Í.Õÿçðè. 

ÙßÑÐßÒÊÅØ ñèô. âÿ èñ. [ÿð. ùÿñðÿò âÿ ôàðñ. 

...êåø] Ùÿñðÿò ÷ÿêÿí, áèð øåéèí ùÿñðÿòèíäÿ 

îëàí. Ùÿñðÿòêåø àíà. – Èêè ùÿñðÿòêåø áèðáèðèíÿ 

ñàðìàøäû. “ßñëè âÿ Êÿðÿì”. Ãàíàäëàí, 

ãàíàäëàí, þòöá äàü, ìåøÿ; Äå öðÿê 

ñþçöìö î ùÿñðÿòêåøÿ. Ì.Ðàùèì. 

ÙßÑÐßÒËÈ ñèô. 1. Öðÿéèíäÿ ùÿñðÿòè, àðçóñó, 

èñòÿéè îëàí; äèëÿêëè, àðçóëó; ùÿñðÿòêåø. 

376 

ÙßØßÌ 

Ùÿñðÿòëè âàëèäåéí. Ùÿñðÿòëè ñåâýèëèëÿð. – Áåéðÿê 

âÿ éîëäàøëàðû úÿôàêåø êöðÿê÷èëÿðëÿ ùÿñðÿòëè 

äîüìà ãàðäàøëàð êèìè áèð-áèðëÿðèíÿ 

ñàðìàøäûëàð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Öìèä .. óçàã 

ñÿôÿðäÿí ýÿëìèø ùÿñðÿòëè àäàì êèìè àíàñû èëÿ 

ãóúàãëàøäû. Á.Áàéðàìîâ. 

2. Ùÿñðÿò èôàäÿ åäÿí. Ùÿñðÿòëè áàõûø. – 

[Ñàðûêþéíÿê] ìÿíäÿí àéðûëàðêÿí ùÿñðÿòëè áèð 

àù ÷ÿêäè. Ñ.Ùöñåéí. Ùÿñðÿòëè ýþçëÿðëÿ áîéëàíûð 

ãàðû; Êöëëÿðè ñîéóìóø îúàüà ñàðû. Ñ.Âóðüóí. 

ÙßÑÑÀÑ ñèô. [ÿð.] 1. ×îõ òåç ùèññ åäÿí, 

äóéàí, áàøà äöøÿí, äÿðê åäÿí, ãàâðàéàí. 

Ùÿññàñ àäàì. – [Çàêèð:] Àõû Ìåùðèáàí ùÿññàñ 

ãûçäûð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. Ëåéëà òÿÿúúöáëÿíäè: 

– Ñîí äÿðÿúÿ ùÿññàñ îüëàíäûð, – äåéÿ öðÿéèíäÿí 

êå÷èðäè. Á.Áàéðàìîâ. // ×îõ òåç 

òÿñèðëÿíÿí, ìöòÿÿññèð îëàí; ðèããÿòëè. [Ùàëàé 

Øèðàñëàíûí êþíëöíö àëìàã ö÷öí äåäè:] Ùÿññàñ 

ãÿëáèíÿ òîõóíäóüóìóç ö÷öí öçð èñòÿéèðèê. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ñàëìàí Ìàéàéà:] Ìóñèãè 

ùÿññàñ öðÿêëÿðè òèòðÿäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. // ìÿú. 

Ãÿëáèíàçèê, öðÿéèéóìøàã, øÿôãÿòëè, ðèããÿòëè, 

úàíûéàíàí. Ìþùñöíçàäÿ áèð ãÿäÿð ùÿññàñ 

àäàì èäè. Îíó ùÿð øåéäÿí àðòûã àðàëûãäà 

ãàëàúàã óøàãëàðûí ôàúèÿëÿðè ìöòÿÿññèð åäèðäè. 


2. Ãûúûãëàíìàüû ùèññ åäÿí, äóéàí. Ùÿññàñ 

ùöúåéðÿëÿð. Ùÿññàñ ÿñÿá òîõóìàëàðû. Ùÿññàñ 

äÿðè. 

3. õöñ. ßí úöçè õàðèúè òÿñèðè ÿêñ åòäèðÿ áèëÿí. 

Ùÿññàñ úèùàç. Ùÿññàñ òÿðÿçè. 

ÙßÑÑÀÑËÛÃ èñ. 1. Ùÿññàñ àäàìûí õöñóñèééÿòè, 

êåéôèééÿòè. [Äèëáÿð ßáäöëÿëè áÿéÿ:] 

Ñèçäÿ úÿñàðÿò âÿ ùÿññàñëûã éîõñà, þç áÿõòèíèçäÿí 

êöñöí. Ú.Úàááàðëû. Ýöëÿð [Åëìàðûí] 

áó ùÿññàñëûüûíà ùåéðÿòäÿí ÷îõ, òàâàíàñûç áèð 

äÿðä èëÿ áàõûðäû. È.ßôÿíäèéåâ. 

2. Ùÿññàñ øåéèí êåéôèééÿòè. Úèùàçûí ùÿññàñëûüû. 

Äÿðèíèí ùÿññàñëûüû. 

3. Ùÿññàñëûãëà øÿêëèíäÿ çÿðô – äèããÿòëÿ, 

ãàéüû èëÿ, ãàéüûêåøëèêëÿ, öðÿê éàíüûñû èëÿ, õåéèðõàùëûãëà. 

Øèêàéÿò÷èíè ùÿññàñëûãëà äèíëÿìÿê. 

ÙßØßÌ èñ. 1. Äþéöëìÿê ö÷öí äÿðçäÿí 

à÷ûëûá õûðìàíà òþêöëÿí òàõûë. ..Âÿëÿ ãîøóëìóø 

þêöçëÿð, àòëàð ùÿøÿìèí öñòöíäÿ ýöíîðòàéà 

ãÿäÿð ùÿðëÿíèð, áèðòÿùÿð äÿíè êöëÿøäÿí 

àéûðà áèëèðäèëÿð. Á.Áàéðàìîâ. Ùÿøÿì åòìÿê 

– òàõûëû äÿðçëÿðäÿí à÷ûá äþéöëìÿê ö÷öí 

õûðìàíà òþêìÿê. [Óøàãëàð:] Åéáè éîõäóð, 

áèç ùÿøÿì åëÿéÿíÿäÿê ýöí ãûçàð. Ã.Èëêèí.

ÙßØßÌßÒ 

2. Ãóðó îò, ÿëÿô. Ãûçûë ýöëö äÿðÿðëÿð; Ùÿøÿì 

öñòÿ ñÿðÿðëÿð; Ðÿíýèìè éàð ñàðàëäûá; 

Ãûçäûðìàäàí ýþðÿðëÿð. (Áàéàòû). Áåçäÿí áèð 

àäàì ôèãóðó òèêèá è÷èíÿ ùÿøÿì äîëäóðàðäûëàð. 


ÙßØßÌßÒ èñ. [ÿð.] ßçÿìÿò, áþéöêëöê, 

óëóëóã, øàí âÿ úàëàë. Òàðõàí Íöøàáÿíèí ùÿøÿìÿò 

âÿ ÿçÿìÿòèíÿ ùåéðàí ãàëìûøäûð. À.Øàèã. 

ÙßØßÌßÒËÈ ñèô. ßçÿìÿòëè, óëó, áþéöê, 

úàëàëëû. [Ãÿòèáÿ:] Áÿëè, ùÿøÿìÿòëè ìÿëÿêÿ! 

Ùöñàìÿääèí ùÿçðÿòëÿðèíèí þçö øÿõñÿí ìÿêòóáó 

ìÿíÿ òàïøûðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙßØßÐÀÒ èñ. [ÿð. “ùÿøÿðÿ” ñþç. úÿìè] 

1. Úöúöëÿð. Ùÿøÿðàòûí ÿêèíëÿðÿ çÿðÿðè. Êèìéÿâè 

âÿ áèîëîæè öñóëëà ùÿøÿðàòû ìÿùâ åòìÿê. – 

[Àùóðàìàçäà:] ßí ñàâàá èøëÿð – ñóñóç éåðÿ 

ñó ÷ûõàðìàã, àüàú ÿêìÿê, êþðïö ñàëìàã, 

çÿðÿðëè ùÿøÿðàòû þëäöðìÿêäèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Òàüû ÿìè:] Êÿðòÿíêÿëÿëÿðèí çÿùÿðè 

éîõäóð. Þçëÿðè äÿ çÿùÿðëè ùÿøÿðàòû éåéèá òÿëÿô 

åòìÿêëÿ áèçÿ áþéöê ìÿíôÿÿò éåòèðèðëÿð. 


2. ìÿú. Äÿéÿðñèç âÿ çÿðÿðëè àäàìëàð ùàããûíäà. 

Áóíëàð àäàì äåéèë, ùÿøÿðàòäûðëàð. – 

[Ìàùìóä áÿé:] Áè÷àðÿ íÿ åéëÿñèí, ùÿøÿðàòëàðäàí 

ùÿð íÿ ïèñ èø äåñÿí ýþçëÿìÿê îëàð. 

Í.Âÿçèðîâ. [Ïîëêîâíèê:] Ùÿøÿðàòëàð [êÿíäÿ] 

ýåäÿí äÿìèð éîëóíó äàüûäûáëàð... Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÙßØßÐÀÒÉÅÉßÍ ñèô. Ùÿøÿðàòëà, úöúöëÿðëÿ 

ãèäàëàíàí. Ùÿøÿðàòéåéÿí ãóøëàð. 

ÙßØÈÐ èñ. [ÿð.] 1. Á à õ ãèéàìÿò 1-úè 

ìÿíàäà. 

2. Á à õ ãèéàìÿò 3-úö ìÿíàäà. [Êÿíäëèëÿð:] 

Áó ùÿøèð êèìèí åâèíäÿäèð – äåéÿ 

ñîðóøóðäóëàð. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

3. Ùÿøðÿäÿê øÿêëèíäÿ çÿðô – ãèéàìÿòÿúÿí, 

ùå÷ âàõò. [ßìèðàñëàí àüà:] [Îíëàðà] 

åëÿ òîé òóòìóøëàð êè, òà ùÿøðÿäÿê éàäëàðûíäàí 

÷ûõàðìàçëàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ìÿñÿëäèð áó, 

ýåäÿð ãûëûíú éàðàñû; Ñàüàëìàç ùÿøðÿäÿê äÿðèí 

ñþç äàüû. Ì.Ðàùèì. 

4. Ùÿøðèíäÿ øÿêëèíäÿ – ùàéûíäà, ãàéüûñûíäà, 

ôèêðèíäÿ, ãåéäèíäÿ. Êå÷è ñàí ùÿøðèíäÿäèð, 

ãÿññàá ïèé ùàéûíäà. (Ìÿñÿë). Øàìî 

ùÿðëÿíèðäè, ùÿð êÿñ þç áàøûíûí ùÿøðèíäÿ èäè. 


◊ Ùÿøèð ãîïàðìàã (ãàòìàã, ñàëìàã) – 

áàõ ãèéàìÿò ãîïàðìàã 1-úè ìÿíàäà. 

(“ãèéàìÿò”äÿ). ..Àòà âÿ àíà ãàðüà Íóðÿä- 

ÙßÂÀËß 

äèíèí áàøû öñòöíö àëûá, åëÿ ùÿøèð ñàëäûëàð êè, 

äåéÿñÿí, áó ñààò îíó äèìäèêëÿéèá éåðÿ 

ñàëàúàãäûëàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Ýöë÷þùðÿ:] Èíäè 

Àñéàéà äåñÿí êè, ýÿë ñÿíè [àðøûíìàë÷ûéà] ÿðÿ 

âåðÿê, áèð ùÿøèð ãàòàð, äåéÿð êè, ìÿí àðøûíìàë÷ûíûí 

òàéûéàì Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ìóõòàð:] 

Ìÿí áó èøÿ èãäàì åëÿéÿíäÿ áèëèðäèì êè, áèð 

ýöí à÷ûëàúàã, àðâàäûì áèëÿúÿê, ùÿøèð 

ãîïàðàúàãäûð. Á.Áàéðàìîâ. Ùÿøèð ãîïìàã 

– áàõ ãèéàìÿò ãîïìàã (“ãèéàìÿò”äÿ). 

Åâäÿ áèð ùÿøèð ãîïäó êè, ýÿë ýþðÿñÿí. 

“Êèðïè”. Ùÿøèðÿ ãàëìàã – áàõ ãèéàìÿòÿ 

ãàëìàã (“ãèéàìÿò”äÿ). Ùÿøèðÿ ãÿäÿð – 

áàõ ãèéàìÿòÿ ãÿäÿð (ãèéàìÿòÿúÿí) 

(“ãèéàìÿò”äÿ). 

ÙßØÒÀÄ [ôàðñ.] áàõ ñÿêñÿí. [Ãîøàòõàí:] 

Ùÿñÿíáÿé ùÿëÿ ùÿøòàä èë ÿââÿë äåìèøäè 

êè, ìöÿëëèì ýÿðÿê ÷ûðàã êèìè éàíûá êÿíä- 

÷èíèí éîëóíó èøûãëàíäûðñûí. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙßØÒÀÄÛÍÚÛ áàõ ñÿêñÿíèíúè. Êå÷ÿí 

ÿñðèí ùÿøòàäûíúû èëëÿðèíäÿ. Ùÿøòàäûíúû îòàã. 

ÙßØÒÀÄÈËËÈÊ áàõ ñÿêñÿíèëëèê. 

ÙßØÒÀÄÉÀØËÛ áàõ ñÿêñÿíéàøëû. Ùÿøòàäéàøëû 

ãîúà. 

ÙßÒÒÀ áàüë. [ÿð.] Úöìëÿäÿ àèä îëäóüó 

ñþçö âÿ éà ñþç áèðëÿøìÿñèíè àéûðìàã âÿ 

ýöúëÿíäèðìÿê ö÷öí èøëÿäèëèð – öñòÿëèê, ùÿì 

äÿ, áåëÿ. Îíó ýþðäöì, ùÿòòà ñþùáÿò äÿ åòäèì. 

Ùàìû, ùÿòòà óøàãëàð äà äèããÿòëÿ ãóëàã 

àñûðäûëàð. – Îòëàðûí ùàìûñû, ùÿòòà òèêàíëû áîç 

ãàíãàëëàð äà ÷è÷ÿê à÷ìûøäû. È.ßôÿíäèéåâ. 

[ßíòÿðçàäÿ] íÿèíêè ñÿëèãÿ âÿ ìÿùàðÿòèíè, 

ùÿòòà áàøûíû äà èòèðäè. Ìèð Úÿëàë. // Áÿçÿí 

òÿêèä ö÷öí “áåëÿ” ÿäàòû äà ÿëàâÿ îëóíìàãëà 

èøëÿäèëèð. Ùÿòòà ýþçöìëÿ ýþðñÿì áåëÿ èíàíìàðàì. 

– Ñÿáà õàíûìûí þçö äÿ Àòàáÿéëÿ 

òåç-òåç ýþðöøìÿéè, ùÿòòà ëàçûì îëìàäûüû çàìàí 

áåëÿ àäè áèð èøè áÿùàíÿ åäÿðÿê, Àòàáÿéèí 

îòàüûíà ñîõóëìàüû ñåâèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙßÂÀËß èñ. [ÿð.] 1. Áèðèíèí öçÿðèíÿ, þùäÿñèíÿ 

áóðàõìà, ãîéìà, òÿðê åòìÿ; áèðèíÿ 

òàïøûðìà. Ùÿâàëÿ åäèëìÿê (îëóíìàã) – 

öçÿðèíÿ, þùäÿñèíÿ áóðàõûëìàã, ãîéóëìàã, 

òàïøûðûëìàã. [Õÿëèë:] Áàõ, ÷àé ùàçûð, òþêöëìÿñè 

äÿ ýÿíú õàíûìà ùÿâàëÿ îëóíóð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ãûç çÿðèô ÿëëÿðè èëÿ ïàëòàð éóäó, õÿìèð 

éîüóðäó, ùÿòòà àõûð çàìàíëàð ÷þðÿê éàïìàã 

äà îíà ùÿâàëÿ îëóíäó. Ò.Ø.Ñèìóðã. Ùÿâàëÿ 

åòìÿê – öçÿðèíÿ, þùäÿñèíÿ áóðàõìàã, 

377

ÙßÂÀËÈ 

ãîéìàã, òàïøûðìàã. [Ãöäðÿò:] Ñÿðäàð áó âÿçèôÿíè 

[Úàâàä àüàéà] ùÿâàëÿ åäèá. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Áþéöê ãàðäàøûíûí [Íÿñèðÿ] ùÿâàëÿ åòìÿêäÿ 

îëäóüó õöñóñè èøëÿðè î ãÿäÿð ÷îõ îëàðäû êè, 

àõøàìàäÿê àíúàã îíëàðûí þùäÿñèíäÿí ýÿëÿ 

áèëÿðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

2. ìàë. Áèð þäÿíèøèí áàøãà øÿõñèí àäûíà 

êå÷èðèëìÿñè. 

ÙßÂÀËÈ èñ. [ÿð.] ßòðàô, ÿòðàô éåðëÿð, úèâàð. 

Øÿùÿð ùÿâàëèñè. Áó ùÿâàëèäÿ ùå÷ êÿñ éàøàìûð. 

– [Ñåéèä Ñÿìÿä:] Éàõøû îëàð êè, ùÿâàëèäÿêè 

äþâëÿòëè êÿíäëÿðèí áèðèíäÿ áèð îúàã áèíàñû 

ãîéàã. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÙßÂÀÐÈ èñ. [ÿð.] Õðèñòèàí äèíè ðÿâàéÿòèíÿ 

ýþðÿ, Èñà ïåéüÿìáÿðèí, Èíúèëèí åùêàìëàðûíû 

éàéìàãëà âÿçèôÿëÿíìèø 12 ÿñùàáÿñèíÿ – 

øàýèðäèíÿ âåðèëÿí àä (àäÿòÿí úÿì øÿêëèíäÿ – 

ùÿâàðèééóí, ùÿâàðèëÿð øÿêëèíäÿ èøëÿíèð); 

àïîñòîë. 

ÙßÂß èñ. Õàë÷à, ïàëàç âÿ ñ. òîõóéàðêÿí 

èëìÿêëÿðè äþéöá éåðèíäÿ áÿðêèòìÿê ö÷öí 

(áÿçè ùåéâàíëàðûí áóéíóçóíäàí, éàõóä äà 

ìåòàëäàí âÿ ñ.-äÿí ãàéðûëàí) óúó êÿñèê, 

äèøëè àëÿò. [Ëÿááåéê] ..áîéàãäàí éåíèúÿ ÷ûõìûø 

ÿëâàí èïëÿðè éàí-éþðÿñèíÿ òþêöð, .. ùÿâÿíè 

ãàéûøûíà òàõûð, éóìàãëàðû òîï êèìè 

îéíàäà-îéíàäà ùÿâÿñëÿ èøëÿéèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÙßÂßÄÈØ(ËÈ) ñèô. Äèøëÿðè ùÿâÿ äèøè êèìè 

èðè îëàí. Ùÿâÿäèø(ëè) êèøè. 

ÙßÂßËßÌß “Ùÿâÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙßÂßËßÌßÊ ô. Õàë÷à, ïàëàç âÿ ñ. èëìÿêëÿðèíè 

ùÿâÿ èëÿ äþéöá éåðèíäÿ áÿðêèòìÿê 

(áàõ ùÿâÿ). 

ÙßÂßËßÍÌß “Ùÿâÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙßÂßËßÍÌßÊ ìÿúù. Ùÿâÿ èëÿ äþéöëöá 

áÿðêèäèëìÿê (á à õ ùÿâÿ). Ìöðñÿë áèëèðäè êè, 

õàë÷à íÿ ãÿäÿð ÷îõ ùÿâÿëÿíñÿ áèð î ãÿäÿð 

ãóìàø ÷ûõàð. Ù.Øÿðèôîâ. 

ÙßÂßÍÝ, ÙßÂßÍÝÄßÑÒß èñ. Ìöõòÿëèô 

áÿðê ìàääÿëÿðè äþéöá òîç ùàëûíà ýÿòèðìÿê 

ö÷öí áöðöíú, ñàõñû, äÿìèð âÿ ñ.-äÿí äöçÿëäèëìèø 

ãàá âÿ äÿñòÿêäÿí èáàðÿò àëÿò. Ñàõñû 

ùÿâÿíý. Ñöõóðëàðû ùÿâÿíýäÿñòÿäÿ äþéìÿê. – 

[Ìèðçÿ Ãîøóíÿëè:] ..Õîðóç áèðèíúè äÿôÿ áàíëàäûãäà 

äÿðìàíëàðû ùÿâÿíýÿ òþêöá äþéìÿéÿ 

áàøëàéàúàüàì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Íèñÿáÿéèì 

.. ùÿâÿíýäÿñòÿäÿ äþéöëìöø îòëàðûí-÷è÷ÿêëÿðèí 

ñóéóíäàí .. ìÿëùÿì ùàçûðëàäû. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙßÂßÑ èñ. [ÿð.] 1. Áèð øåéëÿ ìÿøüóë îëìà, 

áèð èø ýþðìÿ àðçóñó: ìåéèë, èñòÿê. Îõóìàã 

378 

ÙßÂßÑÈÌßÊ 

ùÿâÿñè. Óøàüûí ìöòàëèÿéÿ áþéöê ùÿâÿñè âàð. 

Ýåòìÿéÿ ùå÷ ùÿâÿñèì éîõäóð. – Áèð ãÿäÿð 

êå÷ÿíäÿí ñîíðà ìóñèãèéÿ îëàí ùÿâÿñèì î 

ãÿäÿð àçàëäû êè, áàøûáÿëàëû äöäöéö áèëìÿððÿ 

ýþçäÿí ñàëäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Åâè, 

îòàüû ñÿëèãÿéÿ ñàëìàã, éåíè èëè áèð òÿìèçëèê 

è÷ÿðèñèíäÿ ãàðøûëàìàã öìóìè áèð ùÿâÿñ èäè. 

Ù.Ñàðàáñêè. Ùÿâÿñ åòìÿê (ýþñòÿðìÿê) 

– áàõ ùÿâÿñëÿíìÿê. Ëàêèí ùÿâÿñ åéëÿìÿçäè 

Ëåéëè; Îëìàçäû áó ëÿùâö ëÿÿáÿ ìåéëè. 

Ôöçóëè. Òåéìóð íÿäÿíñÿ áó åâÿ ýÿëìÿéÿ 

äàùà ÷îõ ùÿâÿñ ýþñòÿðèðäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

Ùÿâÿñ îéàíìàã – ìàðàã îéàíìàã, àðçó 

îéàíìàã. [Îüëàíûí] çåùíèíäÿ áó àäàìû 

þéðÿíìÿê, îíóí ñèðëÿðèíè áèëìÿê ö÷öí áþéöê 

áèð ùÿâÿñ îéàíäû Ù.Íÿçÿðëè. Ùÿâÿñäÿí 

äöøìÿê – áèð èøè ýþðìÿéè äàùà èñòÿìÿìÿê, 

ùÿâÿñè, ìàðàüû ñîéóìàã, äàùà ùÿâÿñè îëìàìàã. 

[Ìàùìóä Ñåâèíúÿ:] ..Ìÿí ýöíäÿíýöíÿ 

ùÿâÿñäÿí äöøäöì. Ç.Õÿëèë. Ùÿâÿñÿ 

äöøìÿê (ýÿëìÿê) – áàõ ùÿâÿñëÿíìÿê. 

..[Ãîøãàð] êðàíûí àëòûíäà ýþëëÿíäèêúÿ îðòàñûíäàí 

õûðäàúà äåøèê à÷ûëûá áóðóëüàí êèìè 

áóðóëàí ñóéà áàõäû âÿ òÿçÿäÿí ùÿâÿñÿ äöøöá 

ãóðøàãäàí éóõàðû ñîéóíäó. È.Ùöñåéíîâ. 

Ùÿâÿñÿ ýÿòèðìÿê (ñàëìàã) – áàõ ùÿâÿñëÿíäèðìÿê. 

×àããàëëàð ïóñãóäà äóðäó; 

Ùÿâÿñÿ ñàëäûëàð ãóðäó. Ì.Äèëáàçè. Ùÿâÿñè 

ýÿëìÿê (äîüìàã) – áàõ ùÿâÿñëÿíìÿê. 

Ëåéëÿê ßëÿìäàð ÷îâüóíóí, àçàíûí âÿ çÿíýëÿðèí 

ãàò-ãàðûø ñÿñëÿðèíÿ ãóëàã âåðèð, îíäà 

áèð ãàðÿò ùÿâÿñè äîüóðäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

[Ïÿðøàí:] Áàü÷àìûç íÿéÿ äåñÿí äÿéÿð, 

àäàìûí ùÿâÿñè ýÿëèð áàõñûí. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Ùÿâÿñè ñîéóìàã – áàõ ùÿâÿñäÿí äöøìÿê. 

// Êå÷èúè, ìöâÿããÿòè, êå÷èá-ýåäÿí 

àðçó, ìåéèë. Î äà áèð ùÿâÿñ èäè, ýÿëäè, êå÷äè. 

2. Íÿøÿ, çþâã. Òÿðëàí õàíûì áþéöê éàðàäûúûëûã 

ùÿâÿñè è÷ÿðèñèíäÿ èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Øåéäà áöëáöë áèð ùÿâÿñäÿ; Ýþçö éîëäà, 

êþíëö ñÿñäÿ. Àøûã Ùöñåéí. 

3. Ùÿâÿñëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – öðÿêäÿí, 

ãÿëáäÿí, úàí-äèëäÿí, ìÿìíóíèééÿòëÿ. Áèð 

ÿìÿëëÿ, áèð àðçóéëà àëûøûá îíëàð; Áèð ìÿãñÿäèí 

éîëëàðûíà äöøäö ùÿâÿñëÿ. Ñ.Âóðüóí. 

Ôÿðìàí íÿøÿ âÿ ùÿâÿñëÿ þç åêñêàâàòîðóíäà 

èøëÿéèðäè. ß.Ñàäûã. 

ÙßÂßÑÈÌß “Ùÿâÿñèìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙßÂßÑÈÌßÊ ô. Ùÿâÿñëÿíìÿê, ùÿâÿñÿ 

ýÿëìÿê, ùÿâÿñ ýþñòÿðìÿê. Àéíàëûíû òÿìèç-

ÙßÉÀ 

ÙßÂßÑÊÀÐ 

ëÿéèá ãóðòàðàí Ùÿúÿð ùÿâÿñèéèð, ñàíêè àéíàëû 

èëÿ îéíàìàüà áàøëàéûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Åøèäÿíëÿð 

áåëÿ áèð øþùðÿòëè àäàì èëÿ òàíûø îëìàüà 

ùÿâÿñèéèðäèëÿð. Ìèð Úÿëàë. 

ÙßÂßÑÊÀÐ èñ. âÿ ñèô. [ÿð. ùÿâÿñ âÿ ôàðñ. 

...êàð] 1. Áèð øåéÿ, áèð èøÿ ùÿâÿñè, ìåéëè îëàí, 

áèð øåéè ñåâÿí, îíà ÷îõ ìàðàã âÿ ìåéèë ýþñòÿðÿí 

(àäàì). Òåàòð ùÿâÿñêàðû. Ôóòáîë ùÿâÿñêàðëàðû. 

Êëàññèê ìóñèãè ùÿâÿñêàðû. – Ãûç 

òàéôàñû òîéëàðà ýåòìÿéÿ ÷îõ ùÿâÿñêàð èäèëÿð. 

Ð.ßôÿíäèéåâ. Úÿìè éåääèèëëèê òÿùñèëè îëàí 

Ýöëà÷àð ãûçüûí ìöòàëèÿ ùÿâÿñêàðû èäè. 


2. Õîøóíà ýÿëäèéè áèð èøëÿ ïåøÿêàð êèìè 

äåéèë, áèð ìàðàãëû êèìè ìÿøüóë îëàí (àäàì). 

Ùÿâÿñêàð áÿñòÿêàð. – Áó çàìàí ùÿâÿñêàð 

áèð ðÿññàì äà ìîëáåðòäÿ éåðëÿøäèðìèø îëäóüó 

áèð êÿòàí öçÿðèíÿ áó èêè ÷èíàð àüàúûíûí 

øÿôÿã ñþêÿðêÿí àëìûø îëäóüó ðÿíýè øÿêèë 

÷ÿêìÿéÿ ùàçûðëàøûðäû. À.Øàèã. Áó àäàìëàðûí 

ñåâýèñè î ãÿäÿð áþéöê âÿ î ãÿäÿð èíàìëû èäè 

êè, ùÿâÿñêàð àðòèñòëÿð áó ñåâýè óüðóíäà þç 

úàíëàðûíäàí áåëÿ êå÷ìÿéÿ ùàçûð èäèëÿð. 

Ñ.Ðÿùìàí. // Êèôàéÿò ãÿäÿð ùàçûðëûüû îëìàäàí 

áèð èøëÿ ìÿøüóë îëàí (àäàì). 

ÙßÂßÑÊÀÐËÛÃ èñ. 1. Áèð øåéÿ, áèð èøÿ 

ùÿâÿñè, ìåéëè îëìà; ùÿâÿñ, ìåéèë, ìàðàã 

ýþñòÿðìÿ. 

2. ìÿú. Õöñóñè ùàçûðëûüû, áèëèéè îëìàäàí 

ùÿð ùàíñû áèð ñÿíÿòëÿ, åëìëÿ ìÿøüóë îëìà, îíà 

áþéöê ìàðàã ýþñòÿðìÿ. // ìÿú. Áèð øåéÿ ñÿòùè 

ìöíàñèáÿò, ëàçûìè õöñóñè áèëèê îëìàìàñû. 

ÙßÂßÑËßÍÄÈÐÈÚÈ ñèô. Ùÿâÿñëÿíäèðìÿê, 

ùÿâÿñ îéàòìàã ö÷öí îëàí; øèðíèêäèðèúè. 

Ùÿâÿñëÿíäèðèúè ìöêàôàò. 

ÙßÂßÑËßÍÄÈÐÌß 1. “Ùÿâÿñëÿíäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

2. Ùÿâÿñëÿíäèðèúè, øèðíèêäèðèúè, ðÿüáÿòëÿíäèðèúè. 

Îíóí ïàéûíû àðòûðìàüûí, äàùà äà 

ùÿâÿñëÿíäèðìÿéèí âàõòû ýÿëèá ÷àòäûüûíû äÿðê 

åäÿí Ùàúû, ñîí çàìàíëàð çèéàðÿòÿ ýÿëÿíëÿðèí 

÷îõàëìàñûíäà, íÿçèðëÿðèí àðòìàñûíäà Ìîëëà 

Ñàäûüûí õöñóñè ðîë îéíàäûüûíû áèëèðäè. È.Øûõëû. 

ÙßÂßÑËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Ùöñí-ðÿüáÿò 

ýþñòÿðìÿêëÿ, êþìÿê åòìÿêëÿ, òÿðèôëÿìÿêëÿ, 

ìöêàôàòëàíäûðìàãëà áèðèíè áèð øåéÿ øþâãëÿíäèðìÿê, 

ùÿâÿñÿ ýÿòèðìÿê, ùÿâÿñ îéàòìàã, 

øèðíèêäèðìÿê. ×àëûøãàí èø÷èëÿðè ùÿâÿñëÿíäèðìÿê. 

Óøàãëàðû äÿðñÿ ùÿâÿñëÿíäèðìÿê: – Àíúàã 

áèðäÿí, íÿäÿíñÿ, Òàùèðÿ åëÿ ýÿëäè êè, 

Úÿìèë áó ñþçö ãÿñäÿí îíó ùÿâÿñëÿíäèðìÿê 

ö÷öí äåéèð.. Ì.Ùöñåéí. ..Ìöñÿëìàíëàðû 

ìóñèãè ìÿêòÿáèíÿ ùÿâÿñëÿíäèðìÿê ö÷öí îíëàðäàí 

þòðö êîíñåðâàòîðèéà íÿçäèíäÿ õöñóñè 

øþáÿ à÷ìàã ëàçûìäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÙßÂßÑËßÍÌß “Ùÿâÿñëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙßÂßÑËßÍÌßÊ ô. Ùÿâÿñè ýÿëìÿê, 

ìåéèë åòìÿê, ùÿâÿñè îéàíìàã, ìàðàãëàíìàã. 

Èäìàíà ùÿâÿñëÿíìÿê. – ..Ãàðäàøûì 

êèìè ìÿêòÿáÿ ýåòìÿéÿ ÷îõäàí ùÿâÿñëÿíìèøäèì. 

Î ýåúÿíè äÿ ãàðøûñûíäà áóëóíäóüóì 

áþéöê áèð ùàäèñÿíèí ùÿéÿúàíû è÷èíäÿ 

êå÷èðäèì. Ò.Ø.Ñèìóðã. Ìàéà äàíûøäûãúà, 

ùÿâÿñëÿíèð, Ìóüàíûí êå÷ìèøè ùàããûíäà ìàðàãëû 

øåéëÿð íÿãë åäèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙßÂßÑËÈ ñèô. Áèð øåéÿ âÿ éà áèð èøÿ ùÿâÿñè 

îëàí, ùÿâÿñ, ìåéèë ýþñòÿðÿí; ìåéèëëè. Áÿäèè 

þçôÿàëèééÿòÿ ùÿâÿñëè óøàãëàðû àøêàð åòìÿê. 

ÙßÂßÑÑÈÇ ñèô. âÿ çÿðô Ùÿâÿñè îëìàéàí, 

áèð èøè êþíöëñöç, èñòÿìÿéÿ-èñòÿìÿéÿ âÿ éà 

çîðëà ýþðÿí; öðÿêñèç, êþíöëñöç, ìåéèëñèç. 

Ùÿâÿññèç úàâàá âåðìÿê. – [Ñÿêèíÿ Çöëåéõàíûí] 

éåíÿ ùÿâÿññèç îëäóüóíó ýþðöá ñóñäó. 

Ì.Èáðàùèìîâ. [Íÿúìè:] Áàëàì, Ãàäèð êóðñà 

÷îõ ùÿâÿññèç ýÿëèð. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÙßÂßÑÑÈÇËÈÊ èñ. Áèð øåéÿ âÿ éà èøÿ 

ùÿâÿñ îëìàìàñû; êþíöëñöçëöê, ìàðàãñûçëûã, 

ìåéèëñèçëèê. [Ìåùðèáàíäà] ñîí ýöíëÿðäÿ èø 

ýþðìÿéÿ áèð ùÿâÿññèçëèê âàðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÙßÉÀ èñ. [ÿð.] 1. Àáûð, àð, èñìÿò, íàìóñ, 

óòàíìà ùèññè. ..Ãóëëóã÷óéà îõøàéàí ãûçûí 

ñèìàñûíäà èñÿ ãöññÿ èëÿ ãàðûøìûø ãÿðèáÿ áèð 

èñìÿò âÿ ùÿéà âàðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Àáûð, ùÿéà, 

ùþðìÿò áèëìÿéÿí ýþçÿë; ×ÿêñÿ äÿ öçöíÿ 

ïÿðäÿ, éàðàøìàç. Àøûã Øÿìøèð. Ùÿéà åòìÿê 

(ãûëìàã) – óòàíìàã, àáðûíû ýþçëÿìÿê, 

ÿäÿá ýþçëÿìÿê, þçöíÿ àð áèëìÿê, àð åòìÿê, 

õÿúàëÿò ÷ÿêìÿê. Áèð-èêè êö÷ÿ äîëàíäûñà äà 

Íóðÿääèí ùÿéà åäèá ùå÷ êÿñÿ ÿë óçàäà 

(äèëÿíÿ) áèëìÿäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ýÿëèíèí 

óòàíúàãëûüû, ùÿòòà ýÿëèá áàøûíûí öçÿðèíäÿ äàéàíàí 

àäàìûí öçöíÿ áàõìàãäàí ùÿéà åëÿìÿñè 

Ñÿìÿäÿ äàùà õîø ýÿëäè. È.Ùöñåéíîâ. 

2. ìÿú. Áÿäÿíèí ìÿùðÿì (þðòöëö, àéûá) éåðè. 

[×îïî:] [Ãûçëàðûí] ùÿéà éåðëÿðèíäÿí áàøãà 

áÿäÿíëÿðè òàìàìèëÿ à÷ûã èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

◊ Ùÿéàíû éåéèá, àáðûíû òóëëàìàã – ùå÷ áèð 

øåéäÿí óòàíìàìàã, àáðûíû àòìàã, ùÿéàñûçëûã 

åòìÿê. 

379

ÙßÉÀ-ÀÁÛÐ 

ÙßÉÀ-ÀÁÛÐ [ÿð. ùÿéà âÿ ôàðñ. àáðó – öç 

ñóéó] á à õ ùÿéà 1-úè ìÿíàäà [Ùÿñÿí:] Ìÿí 

ùÿéà-àáûð áèëìÿéÿí àðâàäûí àéàüûíà ýåòìÿðÿì! 


ÙßÉÀËÀÍÌÀ “Ùÿéàëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÙßÉÀËÀÍÌÀÃ ô. Ùÿéà åòìÿê, óòàíìàã, 

àáðûíû ýþçëÿìÿê, ùÿéàëû îëìàã. [Êè÷èêõàíûì] 

..éåðÿ îòóðìàãäàí ùÿéàëàíûðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙßÉÀËÛ ñèô. Èñìÿòëè, àáûðëû, íàìóñëó, óòàíúàã. 

[Áÿäèðúàùàí:] Õàí, þçöíöç áèëèðñèíèç êè, 

ãûç óøàüû ùàéàëû îëóð.. Í.Âÿçèðîâ. Çÿìàíÿíèí 

õàðàá áèð âàõòûíäà íÿúèá, ýþçÿë, ùÿéàëû, 

èôôÿòëè âÿ èñìÿòëè áèð ãûç òàïìàã ÷îõ äà àñàí 

äåéèëäè. Ñ.Ùöñåéí. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Ùÿéàëû 

ãûçàðàð, ùÿéàñûç àüàðàð. (Àòà. ñþçö). 

ÙßÉÀËÛËÛÃ èñ. Ùÿéàëû, èñìÿòëè, óòàíúàã 

àäàìûí ùàë âÿ êåéôèééÿòè. [Ãûçûí] ÿí ýþçÿë 

âÿ ñåâèìëè õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí áèðèñè çàùèðè 

ýþðöíöøöíäÿ îëàí ìÿùúóáëóüó, ùÿéàëûëûüû 

âÿ óòàíúàãëûüû èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙßÉÀÑÛÇ ñèô. Öçöíäÿ àáûð-ùÿéà îëìàéàí; 

àáûðñûç, óòàíìàç, ÿäÿáñèç, àðëàíìàç, àðñûç. 

[Ãÿùðÿìàí:] Ìÿí [õàíûìû] èëê äÿôÿ 

ýþðöðÿì... Àììà éàìàíúà ùÿéàñûç ãàäûíäûð. 

Ù.Íÿçÿðëè. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Äåð: – Ùàðà 

ýÿëèáñÿí, åé ùÿéàñûç; ßëäÿí áó èøè íîëà ãîéàñûç! 

Õÿòàéè. [Âåéñ:] Éîõ, äþâëÿòëè ùÿéàñûçëàð 

þçëÿðèíè àáûðëû ñàéûá, àðâàäëàðûíû ýèçëÿòñèíëÿð, 

áèçèìêèëÿð àáûðëû îëà-îëà à÷ûã ýÿçñèíëÿð! 


ÙßÉÀÑÛÇ(ÚÀÑÛÍÀ) çÿðô Ùÿéàñûçëûãëà, 

ÿäÿáñèçúÿñèíÿ, óòàíìàçúàñûíà, ÷ÿêèíìÿäÿí, 

ùÿéà åòìÿäÿí, óòàíìàäàí, àðñûç-àðñûç. 

Êîíêàäà îòóðàí àüéàõàëû áèð ðóñ ÷èíîâíèêè 

àðà âåðìÿäÿí ùÿéàñûçúàñûíà ìûðò-ìûðò ìûðûëäàíûðäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áó ëöòëÿðèí, àúëàðûí 

èøëÿðè êèìè ñþçëÿðè äÿ ÷îõ ùÿéàñûçúàñûíà àøêàð, 

à÷ûã äåéèëèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÙßÉÀÑÛÇËÀØÌÀ “Ùÿéàñûçëàøìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÙßÉÀÑÛÇËÀØÌÀÃ ô. Äàùà äà ùÿéàñûç îëìàã, 

ñûðòûãëàøìàã, àðñûçëàøìàã, ãóäóðìàã. 

Úÿçà àëìàäûãúà ùÿéàñûçëàøìàã úèíàéÿòêàðûí 

àäÿòèäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙßÉÀÑÛÇËÛÃ èñ. Àáûðñûçëûã, óòàíìàçëûã, 

àðñûçëûã, ÿäÿáñèçëèê, ñûðòûãëûã; ùÿéàñûç, àáûðñûç 

ùÿðÿêÿò, ñþç. Êþê âÿ ÿíäàìëû õàíûìûí 

áàõûøëàðûíäàí íÿ èñÿ ùÿéàñûçëûüà îõøàð áèð 

úÿñàðÿò òþêöëöðäö. Ì.Èáðàùèìîâ. Ñÿìÿíäÿð 

380 

ÙßÉÀÒ 

[Íÿðýèçèí] ùÿéàñûçëûüûíà ýþðÿ ùèääÿòëÿíìèøäè. 


ÙßÉÀÒ èñ. [ÿð.] 1. Ìàòåðèéàíûí ùÿðÿêÿòèíèí 

ìöÿééÿí èíêèøàô ìÿðùÿëÿñèíäÿ ÿìÿëÿ 

ýÿëÿí õöñóñè ôîðìàñû; âàðëûã, äèðèëèê. Éåðäÿ 

ùÿéàòûí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñè. – Áóíëàðû äóéäóãúà, 

äöøöíäöêúÿ ìÿí; Ùÿéàòà, âàðëûüà ìÿôòóí 

îëóðàì. Ñ.Âóðüóí. 

2. Þìöð. ßøðÿô ùÿéàòûíäà ùÿëÿ ùå÷ áèð ãÿùðÿìàíëûã 

åëÿìÿìèøäè. Ñ.Ðÿùìàí. Áèð ýöí ùÿéàòûìäà 

éåëëÿð ãîïàúàã; Þìöð þç òàüûíäàí 

ñàëàúàã ìÿíè. Ì.Àðàç. 

3. Úàíëû âöúóäóí òþðÿäèéè àíäàí éîõ îëàíà 

ãÿäÿðêè äþâð (áöòþâ äþâð âÿ éà îíóí áèð 

ùèññÿñè); þìöð. Ùÿéàòûíäà áèð äÿôÿ äÿ îëñóí 

õÿñòÿëÿíìÿéèá. Ùÿéàòûíûí ìÿñóä ÷àüëàðû. – 

Ùÿð êÿñ áèëèð ùÿéàòûí ñîíó þëöìäöð; Àù áó 

ãÿìëè äÿéèøìÿ éàìàí çöëöìäöð. Ì.Ìöøôèã. 

Øàì ÿýÿð éàíìûðñà, éàøàìûð äåìÿê; Îíóí 

äà ùÿéàòû éàíìàüûíäàäûð! Á.Âàùàáçàäÿ. 

// Èíñàíûí êå÷èðäèéè þìöð âÿ ýþðäöéö èøëÿð; 

òÿðúöìåéè-ùàë. Þç ùÿéàòûíäàí äàíûøìàã. – 

À÷ûá ãàðøûñûíäà êöëëèééàòûíû; Þéðÿíèð øàèðèí 

î, ùÿéàòûíû! Ñ.Âóðüóí. [Çÿðãÿëÿì] ùÿéàòûíäàí 

âÿ àèëÿñèíäÿí äàíûøäû. ß.Ñàäûã. // Áèð 

àäàìûí ìöÿééÿí éåðäÿ éàøàäûüû äþâð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿíèí Òèôëèñ ùÿéàòû. – Áåëÿëèêëÿ, 

Ãÿùðÿìàíûí òåõíèêóì ùÿéàòû äàâàì åäèðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Úÿáùÿ ùÿéàòû ýöíö-ýöíäÿí [Ôèðèäóíóí] 

ãàíûíà, âÿðäèøèíÿ êå÷èðäè. Ìèð 

Úÿëàë. // Ìÿèøÿò, éàøàéûø ãàéäàñû. Àâðîïà 

ùÿéàò òÿðçè. Øÿùÿð ùÿéàòû. Êÿíä ùÿéàòû. 

// Äîëàíàúàã, éàøàéûø òÿðçè. Òöôåéëè ùÿéàò. 

Êþ÷ÿðè ùÿéàò. Ñÿðñÿðè ùÿéàò. // Äèðèëèê, úàíëûëûã. 

Ùÿéàò ÿñÿðè éîõäóð. // ìÿú. Úàíëàíìà, 

äèð÷ÿëìÿ, ùÿðÿêÿò, ãàéíàøìà, ãûçüûí ôÿàëèééÿò. 

Òèêèíòè ñàùÿñèíäÿ ùÿéàò ãàéíàéûð. 

4. ìÿú. Èíñàíäà úèñìàíè âÿ ìÿíÿâè ãöââÿëÿðèí 

òÿçàùöðö. Îíóí ùÿðÿêÿò âÿ ñþçëÿðèíäÿ 

úîøãóí ùÿéàò äóéóëóð. Ùÿéàò åøãè 

– éàøàìàã àðçóñó. Èíñàíëàðûí öðÿéèíäÿ éåíè 

áèð ùÿéàò åøãè îéàíäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

×ûðïûíñûí ùÿéàò åøãè; Ýþçëÿðèíäÿ, ãàíûíäà; 

Áóíäàí ëÿêÿ ýþðöíìÿç; Èíàí êè, âèúäàíûíäà. 


5. Ùÿð ùàíñû áèð ñàùÿäÿ éàøàéûø âÿ èíêèøàôû 

ñÿúèééÿëÿíäèðÿí ùàäèñÿëÿðèí ìÿúìóñó. 

Þëêÿíèí òÿñÿððöôàò ùÿéàòû. Áåéíÿëõàëã ùÿéàò. 

Ìÿäÿíè ùÿéàò. Ìÿíÿâè ùÿéàò.

ÙßÉÀÒ 

6. Áèçè ÿùàòÿ åäÿí ðåàë âàðëûã. Åëìèí 

ùÿéàòëà ÿëàãÿñè. Åëì ùÿéàòäàí àéðû éàøàéà 

áèëìÿç. 

◊ Ùÿéàò êå÷èðìÿê (ñöðìÿê) – éàøàìàã, 

þìöð ñöðìÿê, þìðöíö áó âÿ éà áàøãà òÿðçäÿ 

êå÷èðìÿê. È÷ÿðèøÿùÿðäÿ ãàðàíëûã, äàð áèð 

äàëàíäà êè÷èê áèð îòàã òóòóá àíàìëà éîõñóë 

ùÿéàò êå÷èðèðäèê. À.Øàèã. Óçóí èëëÿð áþéöê 

áèð åòèáàðà ìàëèê îëàí Íåìÿòóëëàéåâ ÷îõ ñàêèò 

ùÿéàò ñöðÿð âÿ ýÿëÿúÿê ö÷öí åùòèéàò ýþðÿðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ùÿéàò âåðìÿê – úàíëàíäûðìàã, 

ðóùëàíäûðìàã. Î âèúäàí ãûçûíûí åùòèøàìû 

÷àð; Ãÿëáÿ ùÿéàò âåðèð ýöëöìñÿéÿðÿê. 

Ñ.Âóðüóí. Ùÿéàò éîëäàøû – ÿð âÿ éà àðâàä. 

[Ìÿñìÿ:] Êîð Ñåéèäÿ íèøàíëàíäûüûì ýöíäÿí 

òÿñÿââöð åòäèéèì ýÿíú ùÿéàò éîëäàøûìäàí 

ìÿùðóì åäèëìèøäèì. Ñ.Ùöñåéí. Ùÿéàò 

éîëäàøûäûð Ýöëéàç; Äàüëàðäà áÿñëÿíìèø áó 

ýöë. À.Øàèã. Ùÿéàòà êå÷èðèëìÿê – éåðèíÿ 

éåòèðèëìÿê, òÿòáèã åäèëìÿê. [Ôÿõðÿääèí:] 

Ìÿðùóì Àòàáÿé Ìÿùÿììÿäèí ãÿòëèíäÿ ùÿéàòà 

êå÷èðèëÿí ìàúÿðàíûí òÿêðàð îëóíìàìàñû 

ö÷öí áåëÿ äÿ ëàçûì èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ùÿéàòà êå÷èðìÿê – éåðèíÿ éåòèðìÿê, òÿòáèã 

åòìÿê. [Ùÿìçÿ] øÿùÿðäÿ øÿðèêè èëÿ áó ïëàíû 

ùÿéàòà êå÷èðìÿê ö÷öí êîíêðåò ëàéèùÿ äÿ 

ùàçûðëàìûø, åëÿ áóíà ýþðÿ äÿ .. ãàðäàøû Ñàëàìû 

òÿëÿñèê øÿùÿðÿ ýþíäÿðìèøäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Ùÿéàòà êå÷ìÿê – òÿòáèã îëóíìàã. [Ùöúóì 

ùàããûíäà] ìöãàâèëÿ îëäóãúà ìöâÿôôÿãèééÿòëè 

áèð ñóðÿòäÿ ùÿéàòà êå÷äè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ùÿéàòà ãàéòàðìàã – äèðèëòìÿê, þëöìäÿí 

ãóðòàðìàã, àüûð, òÿùëöêÿëè õÿñòÿëèêäÿí ãóðòàðìàã. 

Àðòûã ùå÷ áèð äàâà-äÿðìàí àíàíû 

ùÿéàòà ãàéòàðà áèëìÿçäè.. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Ùÿéàòà âèäà åòìÿê – áàõ ùÿéàòëà âèäàëàøìàã. 

Ùÿéàòäàí ýåðè ãàëìàã – ùÿéàòûí 

òÿëÿáè èëÿ àéàãëàøà áèëìÿìÿê. Åé ìÿíèì 

ýþçÿë ãûçûì; Ãàëìà ùÿéàòäàí ýåðè; Îõó ìöêÿììÿë, 

ãûçûì. Ì.Ìöøôèã. Ùÿéàòûí íÿáçèíè 

òóòìàã – ùÿéàòûí òÿëÿáèíÿ ýþðÿ éàøàìàã, 

ùÿéàòäàí ýåðè ãàëìàìàã. Ùÿéàòûíû ãóðáàí 

âåðìÿê – úàíûíû ôÿäà åòìÿê, þëìÿê (áèð 

øÿõñ âÿ éà áèð èø éîëóíäà). Ùÿéàòûíäàí 

êå÷ìÿê – áèð àäàì âÿ éà áèð øåé éîëóíäà 

úàíûíû ôÿäà åòìÿê. Ùÿéàòëà âèäàëàøìàã 

òÿíò. – þëìÿê. Àõøàì êöëÿêëÿðè ãàðøûñûíäà 

ó÷óá ýåäÿí éàðïàãëàð ùÿéàòëà âèäàëàøàðàã 

éîõëóüà ýåäÿí áèð áÿõòèí âÿçèééÿòèíè òÿñäèã 

ÙßÉßÚÀÍ 

åäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùÿéàò-ìÿìàò ìÿñÿëÿñè 

– áàõ îëöì-äèðèì ìÿñÿëÿñè (“þëöìäèðèì”äÿ). 

ÙßÉÀÒÁßÕØ ñèô. [ÿð. ùÿéàò âÿ ôàðñ. ...áÿõø] 

êèò. áàõ ùÿéàòâåðèúè. Ùÿéàòáÿõø âÿ ùÿññàñ 

áèð ùàâà [Ìóõòàðëà õàíûìà] òÿìàñ åäÿðêÿí 

ãûäûãëàíäûðäû, úîøäóðäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÙßÉÀÒÈ ñèô. [ÿð.] 1. Ùÿéàòëà, äèðèëèêëÿ 

áàüëû îëàí. Ùÿéàòè ïðîñåñëÿðèí ýåòìÿñè ö÷öí 

îðãàíèçì ìöÿééÿí åíåðæè ñÿðô åòìÿëèäèð êè, 

áó äà òÿíÿôôöñ ïðîñåñèíäÿ ÿëäÿ åäèëèð. “Áèòêè 

ôèçèîëîýèéàñû”. // Ùÿãèãè ùÿéàòû, ýåð÷ÿêëèéè 

ÿêñ åòäèðÿí, ùÿãèãÿòÿ éàõûí, óéüóí îëàí, 

ùÿéàòäàí ýþòöðöëìöø; èíàíäûðûúû. Ùÿéàòè 

ðîìàí. – [Åë÷èí:] Íåôò÷èëÿðèí éöðöòäöêëÿðè 

ìöùàêèìÿëÿð ùÿéàòè èäè. Ç.Õÿëèë. 

2. ìÿú. Çÿðóðè, âàúèá, ÷îõ ìöùöì. Òöðê 

òåàòðîñó .. Àçÿðáàéúàí ö÷öí ùÿéàòè ìÿñÿëÿäèð 

âÿ áóíóí áàðÿñèíäÿ [æóðíàë] ÿòðàôëûúà 

äàíûøìàëûäûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÙßÉÀÒÈËÈÊ èñ. 1. Ùÿéàòëà áàüëû îëìà, 

ùÿéàòäàí ýþòöðöëìÿ, ùÿãèãÿòÿ óéüóíëóã. 

Ïîðòðåòèí ùÿéàòèëèéè. Ìþâçóíóí àêòóàëëûüû âÿ 

ùÿéàòèëèéè. 

2. ìÿú. Éàøàìà âÿ èíêèøàô åòìÿ ãàáèëèééÿòè. 

Úàíëû äèëèí ùÿéàòèëèéè. 

3. ìÿú. Çÿðóðèëèê, âàúèáëèê, ìöùöìëöê. Òÿëÿáàòûí 

ùÿéàòèëèéè. 

ÙßÉÀÒÏßÐßÑÒ [ÿð. ùÿéàò âÿ ôàðñ. ...ïÿðÿñò] 

á à õ ùÿéàòñåâÿð. Êÿíäëè ùÿéàòïÿðÿñò 

àäàìäûð. Ìèð Úÿëàë. 

ÙßÉÀÒÑÅÂßÍ, ÙßÉÀÒÑÅÂßÐ ñèô. Ùÿéàòû 

ñåâÿí, îíäàí çþâã àëàí; øÿí, ùÿìèøÿ øàä; 

øóõ. Çöëåéõà .. òÿáèÿòÿí úàíëû, ùÿéàòñåâÿí áèð 

ãûç èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙßÉÀÒÑÅÂßÐËÈÊ èñ. Ùÿéàòû, øÿí éàøàìàüû 

ñåâìÿ, îíäàí çþâã àëìà. Äîüðóäóð, 

þç ðóùó åòèáàðèëÿ øÿíëèê âÿ ùÿéàòñåâÿðëèê 

òÿáëèü åäÿí [“Äîí-Æóàí”, “Çîðÿí òÿáèá”, 

“Áàüà ãûíûíû áÿéÿíìÿç”] òàìàøàëàðäà Ìîëéåð 

ñàòèðàñû ÷îõ çÿèô èäè. Ú.Úÿôÿðîâ. 

ÙßÉÀÒÂÅÐÈÚÈ ñèô. Ùÿéàò âåðÿí, úàíëàíäûðàí, 

úàíà ýÿòèðÿí, ùÿéàòáÿõø. Ùÿéàòâåðèúè 

òÿìèç ùàâà. – Èëê áàùàðûí éåíè ùÿéàòâåðèúè 

ýöíÿøè .. ñîéóã ãûø ùàâàñûíà ãÿëÿáÿ ÷àëìàãäà 

èäè. Ñ.Ùöñåéí. Áó ÿòèðëè, ùÿéàòâåðèúè éàç 

êöëÿéè ùàìûíû àéûëòäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÙßÉßÚÀÍ èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð ñÿáÿáäÿí 

äîüàí äàõèëè òÿëàø, íàðàùàòëûã, òÿøâèø, 

381

382 

ÙßÉßÒ 

ÙßÉßÚÀÍËÀÍÄÛÐÛÚÛ 

èçòèðàá. Ãÿòèáÿíèí èçòèðàá âÿ ùÿéÿúàíû ùÿääèíäÿí 

àøìûøäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Àüúà ùÿéÿúàíäàí 

ãûçàðìûø, áàøûíû àøàüû ñàëìûøäû. Ìèð Úÿëàë. 

Ùÿéÿúàí êå÷èðìÿê – íàðàùàò îëìàã, òÿëàø 

êå÷èðìÿê, èçòèðàá êå÷èðìÿê, ùÿéÿúàíëàíìàã. 

×ÿðêÿç, äîñòóíóí äà ùÿéÿúàí êå÷èðÿúÿéèíè, áó 

õÿáÿðè åøèäÿí êèìè ÿë-àéàüà äöøÿúÿéèíè âÿ îíóí 

äÿðäèíÿ øÿðèê îëàúàüûíû ýþçëÿéèðäè. È.Øûõëû. 

Òåéìóð ãàðàíëûãäà ãûçûí öçöíö ýþðÿ áèëìÿñÿ 

äÿ, îíóí ùÿéÿúàí êå÷èðäèéèíè ùèññ åòäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

Ùÿéÿúàíà äöøìÿê (ýÿëìÿê) – 

òÿøâèøÿ äöøìÿê, íàðàùàò îëìàã, ùÿéÿúàíëàíìàã, 

èçòèðàáà äöøìÿê. Âÿëèÿùäÿ ýÿëäèêäÿ, ýþçÿë 

ãûçûí ùÿéà òÿðëÿðè è÷ÿðèñèíäÿ öçäöéöíö ýþðöíúÿ 

ùÿéÿúàíà äöøìöøäö. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

[Ìóñà êèøè] Ôèðèäóíó ýþðìÿäèêäÿ ùÿéÿúàíà 

äöøäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Âÿëâÿëÿ, ÷àõíàøìà, êöé. [Òÿðõàí:] Áàõ, 

íÿäèð î àõûí, éöðöø, ùÿéÿúàí À.Øàèã. 

3. Òÿùëöêÿ, òÿùëöêÿëè âÿçèééÿò, ùÿìèí âÿçèééÿòè 

áèëäèðÿí ñèãíàë. Ùÿéÿúàí ñèãíàëû 

äþéöø÷öëÿðè àéàüà ãàëäûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

4. ìÿú. Äàëüàëàíìà, êöêðÿìÿ, úîøìà, òöüéàí. 

Äÿíèçèí ùÿéÿúàíûíû ñàùèëèí ñàêèòëèéè ÿâÿç 

åëÿìèøäè. Á.Áàéðàìîâ. 

5. Ùÿéÿúàíëà øÿêëèíäÿ çÿðô – ùÿéÿúàí 

è÷èíäÿ, ùÿéÿúàíëû ñóðÿòäÿ, úîøãóíëóãëà. Ùÿéÿúàíëà 

äàíûøìàã. Ùÿéÿúàíëà îõóìàã. – Ñèíèô 

ãàïûëàðû à÷ûëûð áèðäÿí; ×ûõûð ùÿéÿúàíëà áèðáèð 

óøàãëàð. Í.Ðÿôèáÿéëè. Ýöíëÿð ùÿéÿúàíëà 

þòöøäö áèð-áèð; Éàòìàäûì áÿçÿí äÿ ñÿùÿðÿ 

ãÿäÿð. Í.Õÿçðè. 

ÙßÉßÚÀÍËÀÍÄÛÐÛÚÛ ñèô. Ùÿéÿúàíà 

ýÿòèðÿí, òÿëàø äîüóðàí, òÿøâèøÿ ñàëàí, ùÿéÿúàíëàíäûðàí. 

ÙßÉßÚÀÍËÀÍÄÛÐÌÀ “Ùÿéÿúàíëàíäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÙßÉßÚÀÍËÀÍÄÛÐÌÀÃ ô. Ùÿéÿúàíà 

ñàëìàã, òÿëàøà ñàëìàã, òÿøâèøÿ ñàëìàã. Áó 

ýöí ýþðäöêëÿðèìèç áèçè õåéëè ùÿéÿúàíëàíäûðìûøäû. 

Ð.Ðçà. Úàâàùèðèí êå÷èðäèéè âÿçèééÿò 

Òåéìóðó äà ýåò-ýåäÿ ùÿéÿúàíëàíäûðûð. 


ÙßÉßÚÀÍËÀÍÌÀ “Ùÿéÿúàíëàíìàã”- 

äàí ô.èñ. ßýÿð Øàìõàëûí áàõûøëàðûíäàêû öðêÿêëèê 

îëìàñàéäû, ×ÿðêÿç îíóí ùÿéÿúàíëàíìàñûíà 

ôèêèð âåðìÿçäè. È.Øûõëû. 

ÙßÉßÚÀÍËÀÍÌÀÃ ô. Ùÿéÿúàíà ýÿëìÿê, 

ùÿéÿúàí êå÷èðìÿê, òÿëàø êå÷èðìÿê, òÿøâèøÿ 

äöøìÿê. Ñààòûí ÿãðÿáè áèðè ýþñòÿðÿíäÿ 

Òàùèð ùÿéÿúàíëàíìàüà áàøëàäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÙßÉßÚÀÍËÛ ñèô. 1. Ùÿéÿúàí êå÷èðÿí, 

ùÿéÿúàí äóéàí, ÿñÿáè, ÿñÿáèééÿò ùàëûíäà 

îëàí, úîøìóø. Ìÿùÿððÿì áöòöí þìðöíäÿ áó 

ãÿäÿð ùÿéÿúàíëû îëìàìûøäû. Ù.Íÿçÿðëè. 

Ñåâèíú Èñìàéûëçàäÿéÿ: – Ñèçÿ íÿ îëóá, íèéÿ 

áåëÿ ùÿéÿúàíëûñûíûç Ç.Õÿëèë. // Ùÿéÿúàí, 

òÿëàø, èçòèðàá, íàðàùàòëûã èôàäÿ åäÿí. Ùÿéÿúàíëû 

íÿçÿð. Ùÿéÿúàíëû ñþçëÿð. – Áèç áó ùÿéÿúàíëû 

áàõûøëàðäà èíñàí öðÿéèíèí ÿí ÿçèç, ÿí 

ìöãÿääÿñ ùèññëÿðèíè îõóéóðóã. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Ùÿéÿúàí, èçòèðàá äîüóðàí. Ùÿéÿúàíëû 

õÿáÿð. – Áèðäÿí åøèòäèéèì ùÿéÿúàíëû áèð ñÿñ 

ìÿíè éóõóäàí àéûëòäû. Ñ.Ùöñåéí. [Ñÿôÿð âÿ 

Òàíðûâåðäè: ùÿéÿúàíëû áèð ñÿñëÿ:] – Àëëàù þçö 

áàüûøëàñûí. Ãóðáàí äà áåëÿ ýåòäè... À.Øàèã. 

// Ùÿéÿúàí âÿ èçòèðàáëà äîëó; òÿøâèøëè, 

èçòèðàáëû. Ùÿéÿúàíëû àíëàð. – Íåôò âÿ ìèëéîíëàð 

øÿùÿðè Áàêû ùÿéÿúàíëû ýöíëÿð êå÷èðèðäè. 

Ì.Ùöñåéí. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. Ùÿéÿúàíëû 

äàíûøìàã. – [Ãîíàã Ìîëëàíûí] ùèðñëè-ùèðñëè 

òÿñáåù ÷åâèðäèéèíè, ùÿì äÿ ÷îõ ùÿéÿúàíëû 

îëäóüóíó ñåçäè. È.Øûõëû. 

2. ìÿú. Úîøãóí, òÿëàòöìëö, äàëüàëû. Ùÿéÿúàíëû 

äÿíèç. 

ÙßÉßÚÀÍÑÛÇ çÿðô Ùÿéÿúàí êå÷èðìÿäÿí, 

ùÿéÿúàí äóéìàäàí; ñàêèò. ..Ùÿéÿúàíñûç äàð 

ýÿëèð; Ìÿíÿ êþêñöí ãÿôÿñè. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÙßÉßÒ èñ. [ÿð.] 1. Àäÿòÿí åâèí ãàáàüûíäà 

ÿòðàôû ùàñàð âÿ éà áàøãà áèíàëàðûí äèâàðëàðû 

èëÿ ÿùàòÿ îëóíìóø ñàùÿ. [Ýöëñöì] ãàïûíû 

àùÿñòÿ à÷ûá ÷ûõäû ùÿéÿòÿ âÿ ñèíÿñèíè ñÿðèí 

ùàâà èëÿ äîëäóðóá áîøàëòäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ùÿð åâèí ùÿéÿòèíäÿ íàð âÿ ýèëÿíàð àüàúëàðû 

èëÿ äîëó áàüëàð âàð. È.ßôÿíäèéåâ. Õÿñòÿõàíà 

ùÿéÿòèíäÿ áöëáöë îõóéóð; Òèáá áàúûñû äþíöá 

áàõûð ÿëèíäÿ äÿðìàí. Ì.Àðàç. // Ùÿð ùàíñû 

òèêèëèíè äþâðÿëÿéÿí à÷ûã ñàùÿ. [Ùàúû ßùìÿä:] 

Áàðäàãëàðû óøàüûí ÿëèíäÿí àëûá, [ìÿêòÿáèí] 

ùÿéÿòèíäÿ éåðÿ åëÿ ÷ûðïìûøàì êè, ñàõñûëàðû .. 

èíäè äÿ åëÿ îðàäàäûð. Ú.Úàááàðëû. [Ñÿðèééÿ 

õàëà:] Ýöëíàç, ãûçûì, ñîðàãëàø, ùå÷ îëìàñà 

ìÿñúèäè òàïàã, áÿëêÿ ìÿñúèä ùÿéÿòèíäÿ äàëäàëàíìàëû 

áèð éåð îëäó. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Áöòöí òÿñÿððöôàò òèêèëèëÿðè èëÿ áèðëèêäÿ 

êÿíäëè åâè; àéðûúà êÿíäëè òÿñÿððöôàòû. Êÿíä 

150 ùÿéÿòè áèðëÿøäèðèð.

ÙßÉßÒÀÐÀÑÛ 

3. Ùåéâàí, òÿñÿððöôàò èíâåíòàðû âÿ ñ. ö÷öí 

áèíà; öìóìèééÿòëÿ, òèêèëè. Ùÿéÿòëÿðè áèðëÿøäèðèá 

òîðïàã éîëà ÷ûõàí, ñîíðà äà ñàùèëäÿêè 

÷ÿìÿíëèéè ÷àëûí-÷àðïàç äîüðàéûá Êöðÿ åíÿí 

úûüûðëàðû îò áàñìûø, êÿíäèí öñò òÿðÿôèíäÿêè 

òÿïÿëÿðèí ðÿíýè äÿéèøìèøäè. È.Øûõëû. 

ÙßÉßÒÀÐÀÑÛ ñèô. Áèð íå÷ÿ ùÿéÿòèí àðàñûíäà 

îëàí. Ùÿéÿòàðàñû éîë. 

ÙßÉßÒ-ÁÀÚÀ, ÙßÉßÒ-ÁÓÚÀÃ òîï. 

Ùÿéÿò âÿ îíäà îëàí òèêèëèëÿð. [Àüà Êÿðèì 

õàí:] ..Ëåéëà, éàõûí ýÿë, äèããÿò âÿ ñÿé èëÿ 

ùÿéÿò-áàúàíû òÿìèç-òÿìèç ñöïöðòäöðöá, ýöë 

êèìè åéëÿòäèðÿðñÿí. Í.Âÿçèðîâ. [ßñýÿð áÿé 

Ðçà áÿéÿ:] Ñèçëè-ìÿíëè àõòàðàã, ýþðÿê áó 

êàüûç-êóüóçó îðà-áóðà éàïûøäûðàí, ùÿéÿòáóúàüà 

òþêÿí êèìäèð ß.Âÿëèéåâ. 

ÙßÉßÒÉÀÍÛ ñèô. Ôÿðäè òÿñÿððöôàòûí éàíûíäà 

îëàí. Ùÿéÿòéàíû áîñòàí. Ùÿéÿòéàíû 

áàü. Ùÿéÿòéàíû òîðïàã ñàùÿñè. 

ÙßÇÀÐÏÅØß èñ. [ôàðñ. ùÿçàð – ìèí âÿ 

ïèøÿ – ïåøÿ] Ìöÿééÿí, êîíêðåò ïåøÿñè, 

ñÿíÿòè îëìàéûá, ùÿð úöð èøÿ ÿë àòàí àäàì. 

ÙßÇßÐ èñ. [ÿð.] Ñàãûíìà, óçàã îëìà, åùòèéàò 

åòìÿ, ãîðóíìà, ÷ÿêèíìÿ, þçöíö ýþçëÿìÿ. 

Îíäàí ùÿçÿð! (îíäàí þçöíö ãîðó! óçàã 

îë!). ßëùÿçÿð, îíäàí ùÿçÿð, îõóòìóðàì, ÿë 

÷ÿêèí! Åéëÿìÿéèí äÿíýÿñÿð, îõóòìóðàì, ÿë 

÷ÿêèí! Ì.ß.Ñàáèð. Ùÿçÿð åòìÿê (ãûëìàã) 

– ñàãûíìàã, ãîðóíìàã, óçàã îëìàã, þçöíö 

ýþçëÿìÿê. [Êîðîüëó äåäè:] Äóðóá ìÿðä ìåéäàíäà 

ýþñòÿððÿì ùöíÿð; Ãÿíèìëÿð íÿðÿìäÿí 

åéëÿéÿð ùÿçÿð. “Êîðîüëó”. Ýÿë åé ùÿìäÿì, 

ùÿçÿð ãûë, åøãÿ äöøìÿ; Áÿëàäûð õóáëàðû 

ñåâìÿê, áÿëàäûð! Õÿòàéè. 

ÙßÇßÐÀÒ èñ. [ÿð. “ùÿçðÿò” ñþç. úÿìè] 

êþùí. Ùÿçðÿòëÿð, úÿíàáëàð, àüàëàð. Ãóðáàíè 

ùÿçÿðàòûí ñþçöíö ñûíäûðìàäû. “Ãóðáàíè”. 

[Ìÿøÿäè Ãàäèð:] Éà øåéõ, áóéóðóí, ùÿçÿðàòû 

ìÿñÿëÿäÿí àýàù åäèí. Ò.Ø.Ñèìóðã. // êþùí. 

Áèð ìÿúëèñäÿ, òîïëàíûøäà âÿ ñ.-äÿ èøòèðàê 

åäÿí, ùàçûð îëàí àäàìëàðà õèòàá, ìöðàúèÿò 

ìÿãàìûíäà èøëÿäèëèð – úÿíàáëàð. [Ðöñòÿì 

áÿé:] Ùÿçÿðàò! ßùâàëàò þçöíöçÿ ìÿëóìäóð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ìàíñóð:] Ùÿçÿðàò, áèð ôèêðèì 

âàðäûð êè, áó øÿùÿðäÿí ýåäÿì. Ú.Úàááàðëû. 

ÙßÇÈÍ ñèô. [ÿð.] Ùöçí ýÿòèðÿí, ùöçí äîüóðàí, 

ùöçíëö, êÿäÿðëè, éàíûãëû. Ìóñèãèíèí 

ùÿçèí òÿðàíÿëÿðè. – Áó ùÿçèí áóëàã øûðûëòûñû 

Êàçûìûí ãóëàãëàðûíäà .. àüûð áèð ùÿéàò 

ÙßÇÐßÒ 

ôàúèÿñè êèìè òÿñèðëè èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Ùÿçèí 

íÿüìÿ äåéèð èíäè áàü÷à, áàü; Éàäûìà éàõûíëàð, 

óçàãëàð äöøöð. Í.Õÿçðè. // Ùöçí, êÿäÿð 

èôàäÿ åäÿí. Ùÿçèí áèð ÷þùðÿ. Ùÿçèí áèð 

áàõûø. – [Ñÿòòàð] ãàïûíû à÷ìàã èñòÿéèðäè êè, 

ãóëàüûíà ùÿçèí âÿ öðÿêéàíäûðûúû áèð ñÿñ 

ýÿëäè. Ï.Ìàêóëó. 

ùÿçèí-ùÿçèí çÿðô Ùÿçèí, êÿäÿðëè áèð ñóðÿòäÿ, 

ãÿìëè-ãÿìëè, éàíûãëû-éàíûãëû. Ùÿçèíùÿçèí 

îõóìàã. – [Ñàéàëû õàëà] éóõóäà ýþðäö 

êè, Õàñàé õÿñòÿëÿíìèøäèð, ùÿçèí-ùÿçèí èíèëäÿéèð. 

ß.Âÿëèéåâ. Áåëÿúÿ âèäàëàøûð èêè ÿçèç 

ñåâýèëè; Ùÿçèí-ùÿçèí ùàðäàñà ÷àëûíûð óçàãäà 

íåé. ß.Úÿìèë. 

ÙßÇÌ èñ. [ÿð.] Éåéèëÿí øåéèí ùÿçì úèùàçûíäà 

ùÿëë îëóíìàñû. Ùÿçì ïðîñåñè. – Ãèäàíûí 

÷åéíÿíìÿñè, ìöõòÿëèô øèðÿëÿð òÿñèðè 

àëòûíäà îíóí äÿéèøèëÿðÿê ùÿëë îëóíà áèëÿúÿê 

ùàëà äöøìÿñè ùÿçì àäëàíûð. “Çîîëîýèéà” 

Ùÿçì úèùàçû – éåéèëÿí øåéè ùÿëë åäÿí 

áÿäÿí öçâëÿðè (àüûç áîøëóüó, ãèäà áîðóñó, 

ìÿäÿ âÿ áàüûðñàãëàð). Ùÿçì åòìÿê – 

ìÿäÿäÿ ùÿëë åòìÿê (éåìÿê ùàããûíäà). Éåäèéèíè 

ùÿçì åäÿ áèëìèð. Ùÿçì îëìàã – ìÿäÿäÿ 

ùÿëë îëìàã (éåìÿê ùàããûíäà). ..Õþðÿê 

ùÿçì îëìàãäàí þòðö, éÿíè ÿðèéèá áàüûðñàãëàðäàí 

êå÷èá áÿäÿíÿ äàõèë îëìàãäàí þòðö ñó 

ëàçûìäûð. Ù.Çÿðäàáè. 

◊ Ùÿçì åòìÿê – 1) äþçìÿê, óäìàã, ãÿáóë 

åòìÿê. Àäàì ùÿð ñþçö ùÿçì åäÿ áèëìèð. 

– ..Ùàúû Ñÿìÿä õàíûí ùÿçì åäÿ áèëìÿéÿúÿéè 

áèð âÿçèééÿò òþðÿíìèøäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè; 

2) áàøà äöøìÿê, äÿðê åòìÿê, àüëûíà ñûõûøäûðìàã. 

Õóäïÿñÿíä õàí áèð çàìàíëàð ùÿìèí 

áÿéëÿð, ÿéàíëàð ãàðøûñûíäà ìÿüëóáèééÿòÿ äö- 

÷àð îëäóüóíó ùÿëÿ äÿ ùÿçì åäÿ áèëìÿìèøäè. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ùÿçìè-ðàáåäÿí êå÷èðìÿê 

çàð. – 1) éåìÿê, óäìàã. Ãàçàíëà âÿ 

íèì÷ÿëÿðëÿ ïëîâó, ùàëâàíû, êöë÷ÿëÿðè ùÿçìèðàáåäÿí 

êå÷èðÿí äþâëÿòëèëÿð âÿ ìîëëàëàð èäè. 

Ù.Ñàðàáñêè; 2) ìÿú. ìÿíèìñÿìÿê, áîüàçûíäàí 

þòöðìÿê, ñàùèáëÿíìÿê, þçöíÿ ìàë åòìÿê. 

[Ìóñà áÿé] äþðä éåòèìÿ áèð-áèðèíèí äàëûíúà 

ãÿééóì îëóá, ùàìûñûíûí äà âàð-éîõëàðûíû 

ùÿçì-ðàáåäÿí êå÷èðìèøäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÙßÇÐßÒ èñ. [ÿð.] êþùí. Ìöãÿääÿñ ñàéûëàí 

øÿõñëÿðèí àäëàðûíûí ÿââÿëèíÿ ýÿòèðèëÿðÿê òÿçèì 

âÿ åùòèðàì áèëäèðÿí ñþç – úÿíàá. Ìþúöçè-ëÿëèëÿáèí 

ùÿçðÿòè-Èñà íÿ áèëèð Íàçè-ÿíäàìûíû 

383

ÙßÇÇ 

384 

ÙÈÁÐÈÄËßØÄÈÐÌß 

Øèðèíö Çöëåéõà íÿ áèëèð Ã.Çàêèð. [Éóñèô:] Ùÿçðÿò 

Àááàñ ùàããû, àé Ñÿìÿä, ìÿí åëÿ áèëèðäèì, 

áó îõóìàã çàä ñÿíè äÿéèøäèðèá. È.Ùöñåéíîâ. 

Ùÿçðÿòëÿðè øÿêëèíäÿ – êå÷ìèøäÿ åùòèðàì 

âÿ ñàéüû ÿëàìÿòè îëàðàã áþéöê âÿ ùþðìÿòëè 

øÿõñëÿðèí àäëàðûíäàí ñîíðà èøëÿäèëèðäè – úÿíàáëàðû 

(èíäè ÿí ÷îõ äèïëîìàòèê äèëäÿ èøëÿíèð). 

Áóðàäà ìöñÿëìàí úàìààòû áèð éåðÿ úÿì îëóá, 

ÿë ãàëõûçûá èìïåðàòîð ùÿçðÿòëÿðèíÿ äóà åäèðëÿð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ìÿùÿììÿä:] Ùÿðýàù 

Àòàáÿé ùÿçðÿòëÿðè èúàçÿ âåðÿðñÿ, ìÿí èøòèðàê 

åäÿðÿì... Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙßÇÇ èñ. [ÿð.] Õîø áèð øåéäÿí äóéóëàí 

ëÿççÿò, íÿøÿ, çþâã, ñåâèíú ùèññè; éöêñÿê ìÿìíóíëóã 

ùèññè, õîøëàíìà. Ìöíÿââÿð õàíûì èñÿ 

àüëàéà-àüëàéà äåéèðäè: – Þç ùÿççèíäÿí þòðö 

ìÿíè áèð áÿëàéà ýèðèôòàð åëÿäèí êè, àõûðû 

ùÿëàêÿòäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùÿçç àëìàã 

(äóéìàã) – ëÿççÿò àëìàã, çþâã àëìàã, íÿøÿëÿíìÿê, 

õîøëàíìàã. Ðóùíÿâàç õàíûì Ãóðáàíëûíûí 

ýÿëìÿñèíäÿí ùå÷ áèð ùÿçç äóéìóðäó. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ðöñòÿì éàøàìàã, ãûç íÿâÿëÿðèíè 

áþéöòìÿê, òÿçÿ çÿìàíÿäÿí äîéóíúà 

ùÿçç àëìàã èñòÿéèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ïàéûç, ãûø 

âÿ éàç àéëàðû ìÿêòÿáäÿ ÷àëûøàí ßùìÿä éàé 

ìÿçóíèééÿòèíè àèëÿñè èëÿ áèðëèêäÿ äàüëàðäà 

êå÷èðìÿêäÿí õöñóñè ùÿçç àëàðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÙÛ×ÃÛÐÛÃ èñ. 1. Ñÿñèíè è÷èíÿ àëûá àüëàðêÿí 

áîüàçäàí ÷ûõàí ãûðûã-ãûðûã ñÿñëÿð; ùû÷ãûðòû. 

Ãàðàø éåðèíäÿ äîíóá èçòèðàá äîëó ëàë 

ýþçëÿðëÿ àòàñûíûí äàëûíúà áàõäûüû ùàëäà, áó 

áèðè îòàãäàí Ìàéàíûí ùû÷ãûðûãëàðûíû åøèòäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ñàíêè öðÿêëÿðäÿ ãûðûëäû áèð 

òåë; Àüëàøìà, ùû÷ãûðûã ýÿçäè àðàäà. Í.Õÿçðè. 

2. Äèàôðàãìàíûí ÿñÿáäÿí ñûõûëìàñû íÿòèúÿñèíäÿ 

ãûðòëàãäàí ãåéðè-èõòèéàðè îëàðàã ÷ûõàí 

ãûðûã ñÿñëÿð; ýÿéèðìÿ. [×îïî:] [Ãîúàíûí] 

áàøû éàí òÿðÿôÿ ÿéèëäè âÿ áÿäÿíèíè äÿ þçö èëÿ 

÷ÿêäè, ñîí íÿôÿñèíè áèð ùû÷ãûðûãëà áÿéàí åäÿðÿê 

ñþíäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÙÛ×ÃÛÐÛØÌÀ “Ùû÷ãûðûøìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÛ×ÃÛÐÛØÌÀÃ ãàðø. Ùû÷ãûðûãëà àüëàøìàã. 

Ìÿùáóñóí áóðíóíóí êÿñèëìèø îëäóüóíó 

ýþðÿí êÿíäëèëÿð ùåéðÿòëÿ ùû÷ãûðûøûðäûëàð. 


ÙÛ×ÃÛÐÌÀ “Ùû÷ãûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÛ×ÃÛÐÌÀÃ ô. 1. Äÿðèíäÿí è÷èíè ÷ÿêÿðÿê 

àüëàìàã, ùû÷ãûðà-ùû÷ãûðà àüëàìàã. Ýöëéàç 

éàéëûüûíûí óúóíó ýþçëÿðèíÿ ýÿòèðäè, ÷èéíèíè 

àòà-àòà ùû÷ãûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Áèëãåéèñ] 

ùû÷ãûðûð âÿ ýþç éàøëàðû àõûäûðäû. Ñ.Âÿëèéåâ. 

2. Ùû÷ãûðòû ñÿñè ÷ûõàðòìàã; ýÿéèðìÿê. 

Êÿíýÿðëè èêè-ö÷ äÿôÿ ùû÷ãûðäûãäàí ñîíðà 

õÿáÿð àëäû.. ß.Âÿëèéåâ. 

ÙÛ×ÃÛÐÒÛ áàõ ùû÷ãûðûã. Ðÿùèëÿíèí ùû÷ãûðòûñûíû 

åøèäÿí õÿñòÿ ãàäûíëàðûí ýþçëÿðè áèçÿ 

çèëëÿíäè. Ì.Ùöñåéí. Áèð ùèìÿ áÿíä îëàí áèð 

ãÿðèá êÿñèí; Êþíöë ùû÷ãûðòûñû, è÷ ùþíêöðòöñö. 


ÙÛÃÃÀÍÌÀ “Ùûããàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÛÃÃÀÍÌÀÃ ô. Ýöúÿíìÿê, çîðà äöøìÿê. 

Êÿíýÿðëè éîõóøà äèðÿíìèø àðûã éàáû êèìè 

ùûããàíäû. ß.Âÿëèéåâ. Áàëàúà èäèì, ñÿíÿéè äÿ 

ýþòöðÿ áèëìÿçäèì, ùûããàíàðäûì.. Ìèð Úÿëàë. 

ÙÛÃÃÛËÄÀÌÀ “Ùûããûëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÛÃÃÛËÄÀÌÀÃ ô. Ëÿùëÿìÿê (àüûð ôèçèêè 

èø ýþðÿðêÿí). Ýöëïÿðè áó äÿôÿ ñÿùÿíýèíè áèð 

àç áåëèíèí éóõàðûñûíà èòÿëÿéèá ùûããûëäàäû.. 

Ì.Ùöñåéí. [Íóáàð] ýåò-ýåäÿ éåðèíäÿúÿ 

ùûããûëäàéûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÙÛÐÛËÄÀÌÀ “Ùûðûëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÛÐÛËÄÀÌÀÃ ô. äàí. Øèò-øèò, áîø-áîø, 

ìÿíàñûçúà ýöëìÿê. Ëîâüàëàíûá, à ýþðìÿìèø, 

÷îõ äà áåëÿ ôûðûëäàìà! Òÿðáèéÿñèç óøàã 

êèìè áîø-áîøóíà ùûðûëäàìà! Ì.ß.Ñàáèð. 

Ìÿùÿììÿäùÿñÿí ÿìè ãàáû ÷ÿêäè ãàáàüûíà 

âÿ èñòÿäè ÷þðÿéèíè áàòûðñûí ãàòûüà, ßùìÿä 

áàøëàäû ùûðûëäàìàüà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÙÛÐÛËÒÛ òÿãë. Ùûðûëäàéàí àäàìûí ÷ûõàðäûüû 

ñÿñ. Øàùìàð äèðåêòîðóíäàí èëê äÿôÿ áåëÿ òÿðèô 

åøèòäèéèíÿ ýþðÿ ñåâèíèá, ùûðûëòû èëÿ ýöëäö. 

Ì.Ùöñåéí. Áèð ñààò ÿââÿë åøèäèëÿí çàðàôàòëàðûí, 

ùûðûëòûëàðûí èçè ãàëìàäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÙÈÁÐÈ´Ä [ëàò.] Ìöõòÿëèô úèíñäÿí, íþâäÿí 

îëàí áèòêè âÿ éà ùåéâàíëàðûí ùèáðèäëÿøäèðèëìÿñè 

íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí éåíè îðãàíèçì; 

ìÿëÿç. Ùèáðèäëÿøäèðìÿ çàìàíû ìöõòÿëèô 

íþâäÿí îëàí ôÿðäëÿð áèð-áèðèëÿ úöòëÿøäèðèëèð 

âÿ áóíëàðäàí àëûíàí áàëàéà ùèáðèä 

äåéèëèð. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ùèáðèä òàõûë. Ùèáðèä 

ãîéóí. Ùèáðèä òîõóì. 

ÙÈÁÐÈÄËßØÄÈÐÈËÌß “Ùèáðèäëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÙÈÁÐÈÄËßØÄÈÐÈËÌßÊ “Ùèáðèäëÿøäèðìÿê”äÿí 

ìÿúù. 

ÙÈÁÐÈÄËßØÄÈÐÌß “Ùèáðèäëÿøäèðìÿê”- 

äÿí ô.èñ. Þç õöñóñèééÿòëÿðèíÿ ýþðÿ àç âÿ éà 

÷îõ ôÿðãëÿíÿí ìöõòÿëèô îðãàíèçìëÿðèí úèíñè

ÙÈÁÐÈÄËßØÄÈÐÌßÊ 

öñóë âÿ éà âåýåòàòèâ îðãàíëàðûíû áèð-áèðèíÿ 

úàëàìàã éîëó èëÿ áèðëÿøäèðèëìÿñèíÿ ùèáðèäëÿøäèðìÿ, 

áóíóí íÿòèúÿñèíäÿ àëûíàí éåíè îðãàíèçìÿ 

èñÿ ùèáðèä äåéèëèð. Ì.Ãàñûìîâ. 

ÙÈÁÐÈÄËßØÄÈÐÌßÊ ô. Ìöõòÿëèô áèòêè âÿ 

éà ùåéâàí íþâëÿðèíè êåéôèééÿòúÿ éåíè, éàõøûëàøäûðûëìûø 

úèíñ, íþâ àëìàã ö÷öí úöòëÿøäèðìÿê; 

ìÿëÿçëÿøäèðìÿê. Ãàáàãòÿïÿ àðûñû 

éöêñÿêìÿùñóëäàð àðû úèíñè éåòèøäèðìÿê ö÷öí 

õåéëè ÿëâåðèøëèäèð âÿ èñòèãàìÿòëè ùèáðèäëÿøäèðìÿê 

ö÷öí ãèéìÿòëè äàìàçëûã ìàòåðèàëäûð. 

“Ýÿíú àðû÷ûëàðà ìÿñëÿùÿòëÿð”. 

ÙÈÚÀÁ èñ. [ÿð.] êëàñ. 1. Ïÿðäÿ, þðòö. Éàøàäûãúà 

úàâàíëàíà, åíëÿíÿ; Áèð ùèúàáäà, áèð 

ïÿðäÿäÿ ÿéëÿíÿ. Ì.Ï.Âàãèô. // Ìÿú. ìÿíàäà. 

Öçäÿí ýþòöðöá ÿäÿá íèãàáûí; Ðÿô åéëÿäèëÿð 

ùÿéà ùèúàáûí. Ôöçóëè. 

2. Èñëàì äèíèíäÿ: éàä êèøèëÿðÿ ýþðöíìÿìÿê 

ö÷öí ãàäûíëàðûí öçöíö þðòìÿñè, ýèçëÿòìÿñè; 

éàøûíìà. [Ùàúû Ùÿñÿí:] [Èñêÿíäÿðèí] 

ùÿëÿ êåôëèëèéè ãàëñûí êÿíàðäà, ùÿëÿ ùèúàáû äà 

äàíûð. Äåéèð êè, ýÿðÿê þâðÿòëÿð öçöà÷ûã ýÿçÿëÿð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùèúàá 

åòìÿê (åëÿìÿê) – éàøûíìàã, öçöíö ýèçëÿòìÿê. 

Êþíöëëÿðè ÷îõ áèãÿðàð åäèðñÿí; À÷ 

áèð öçöí, ýþñòÿð, ùèúàá åéëÿìÿ! À.Ñÿùùÿò. 

ÙÈÚÀÇ èñ. ìóñ. Àçÿðáàéúàí êëàññèê 

ìóüàìëàðûíäàí áèðèíèí àäû. Ùèúàç öñòöíäÿ 

îõóìàã. – Áó ÿñàñ ëàäëàðäàí áàøãà, õåéëè 

éàéûëìûø ÿëàâÿ ëàäëàð âÿ ëàä øþáÿëÿðè äÿ âàðäûð 

êè, áóíëàðà ìèñàë îëàðàã àøàüûäàêûëàðû ýþñòÿðìÿê 

ìöìêöíäöð: øàùíàç, ñàðÿíú, áàéàòûêöðä, 

ùèúàç, ãàòàð âÿ ñ. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÙÈÚÐ [ÿð.] êëàñ. áàõ ùèúðàí. Ãÿì ÿëèíäÿí 

ñèíÿ éûðòäûì, áàø à÷äûì; Ùèúð ÿëèíäÿí äàäöáèäàä 

åéëÿäèì. “Ãóðáàíè”. Ãÿäðèíè àéðûëûã ÷ÿêÿíëÿð 

áèëèð; Ùèúðèíëÿ ýþç éàøû òþêÿíëÿð áèëèð. 


ÙÈÚÐÀÍ èñ. [ÿð.] Àéðûëûã, ôèðãÿò, ôÿðàã. 

Ùèúðàí äÿðäè ìÿíè ñàëûá çèëëÿòÿ; Ñÿíè ýþðñÿì, 

äÿðäèì àçàëû, Ýöëëö! Àøûã ßëÿñýÿð. Áó 

íÿüìÿäÿ ùÿì ùèúðàí äÿðäè, ùÿì âöñàë àðçóñó, 

ùÿì éàñ, ùÿì äÿ öìèä âàðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÙÈÚÐßÒ èñ. [ÿð.] 1. Þç âÿòÿíèíè òÿðê åäèá 

áàøãà áèð éåðÿ ýåòìÿ, êþ÷ìÿ; ìöùàúèðÿò. 

Ùèúðÿò åòìÿê (ãûëìàã) – þç âÿòÿíèíè 

òÿðê åäèá áàøãà áèð éåðÿ ýåòìÿê, êþ÷ìÿê. 

Ôÿòÿëè õàí éàíûíà ÿçì åòäè, îë ùèúðÿò ãûëûá; 

ÙÈÄÄßÒËßÍÄÈÐÈËÌß 

Íåéëÿäè îë ìÿðä, ýþð, äöøìÿí èêÿí ùþðìÿò 

ãûëûá. Ì.Â.Âèäàäè. 

2. Ìÿùÿììÿä Ïåéüÿìáÿðèí 622-úè èë 

èéóëóí 16-äà Ìÿêêÿäÿí Ìÿäèíÿéÿ êþ÷ìÿñè 

(èñëàì òàðèõè áó âàõòäàí áàøëàíûð). 

ÙÈÚÐÈ èñ. [ÿð.] Ùèúðÿòÿ àèä, ùèúðÿòÿ 

ìÿíñóá (á à õ ùèúðÿò 2-úè ìÿíàäà). Ùèúðè 

òÿãâèì. Ùèúðèíèí Õ ÿñðèíäÿ. – Ùèúðè òàðèõëÿ 

1324-úö, ìèëàäè òàðèõëÿ 1906-úû èëäÿ øàù 

êîíñòèòóñèéàíûí áèðèíúè ùèññÿñèíè òÿñäèã åòäè 

âÿ áó äà Èðàíäà ìÿøðóòÿ âåðèëìÿñèíèí èëê 

áþéöê àääûìû îëäó. Ï.Ìàêóëó. 

ÙÈ× [ôàðñ.] êëàñ. áàõ ùå÷. Àù êèì, äàüëàðäà 

ñåéëàá åéëÿéÿí øèâÿí êèìè; Ùè÷ êèì ðÿùì 

åéëÿìÿç, ùÿð÷ÿíä ôÿðéàä åéëÿðÿì. Ãþâñè. 

Áþéëÿ ýåäÿðñÿ, Áàêû ÿëäÿí ýåäÿð; Ãàëìàç î 

ìÿíàäà àìàí, ùè÷, ùè÷! Ì.ß.Ñàáèð. 

ÙÈÄÀÉßÒ èñ. [ÿð.] Èñëàì äèíèíÿ ýþðÿ 

äîüðó éîë, äöç éîë, ùàãã éîë. ×îõ ìÿúëèñëÿðäÿ 

Ìÿøÿäè Ùöñåéíèí øÿðèÿòäÿí, ùÿãèãÿòäÿí, 

õèëãÿòäÿí âÿ ùèäàéÿòäÿí áÿùñ åòìÿéèíè 

Êÿðáÿëàéû Ðçà áèð íå÷ÿ äÿôÿ åøèòìèøäè. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // Äîüðó éîë àðàìà, 

äîüðó éîëëà ýåòìÿ, äöç éîëà ÷ûõìà. Ùèäàéÿò 

åòìÿê – äöç éîëà ñàëìàã, äîüðó éîëà 

äÿâÿò åòìÿê. [Õàíûì:] Èëàùè, ÿôâ äèëÿéèðÿì. 

Ýöíàùûìäàí êå÷, ìÿíè ùàãã éîëà ùèäàéÿò 

åò. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÙÈÄÄßÒ èñ. [ÿð.] 1. Ãÿçÿá, àúûã, ãåéç, 

ùèðñ, ñÿðòëèê. [Ýöëÿð Ýöëñàáàùà:] Ùèääÿò àíúàã 

ñèçèí áîüàçûíûçû éûðòà áèëÿð. Ú.Úàááàðëû. 

Ùèääÿòèíäÿí áàüáàíûí ýþçëÿðè ãûçàðäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ùèääÿòÿ ñàëìàã – áàõ ùèääÿòëÿíäèðìÿê. 

Ìèðçÿ Úÿëèë þç ñîí ìÿãàëÿëÿðè 

èëÿ ðóùàíè âÿ ãî÷óëàðû ùèääÿòÿ ñàëàúàüûíû 

áèëèðäè. Ñ.Âÿëèéåâ. // ìÿú. Øèääÿò, àçüûíëûã, 

òöüéàí. Êöëÿéèí ùèääÿòè. – Äÿíèçèí 

úîøäóãúà ãåéçè, ùèääÿòè; Àíàì ùåé ñîðóøóð 

ìÿíäÿí òöðáÿòè. Ì.Ðàùèì. 

2. Ùèääÿòëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ãåéçëÿ, 

ñÿðòúÿñèíÿ. Ùèääÿòëÿ úàâàá âåðìÿê. – Ôÿðùàäîüëó 

.. úèáèíäÿí àü äÿñìàëûíû ÷ûõàðûá .. 

ùèääÿòëÿ éàøàðàí ýþçëÿðèíè ñèëäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

// Ìÿú. ìÿíàäà. Éåíÿ ñàéìàçéàíà ãûðìàúëàéàðàã 

Àáøåðîíó; Ñîâóðóð õÿçðè íàðûí 

ãóìëàðû ùèääÿòëÿ, áóäóð. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÙÈÄÄßÒËßÍÄÈÐÈËÌß “Ùèääÿòëÿíäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

385

ÙÈÄÄßÒËßÍÄÈÐÈËÌßÊ 

ÙÈÄÄßÒËßÍÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Ùèðñëÿíìÿñèíÿ, 

ãÿçÿáëÿíìÿñèíÿ, ùèääÿòëÿíìÿñèíÿ 

ñÿáÿá îëìàã; ãÿçÿáëÿíäèðèëìÿê, ãåéçëÿíäèðèëìÿê. 

ÙÈÄÄßÒËßÍÄÈÐÌß “Ùèääÿòëÿíäèðìÿê”- 


ÙÈÄÄßÒËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Ãÿçÿáÿ, ùèääÿòÿ 

ýÿòèðìÿê; ãÿçÿáëÿíäèðìÿê, ãåéçëÿíäèðìÿê. 

Îíóí ïèñ ùÿðÿêÿòè ùàìûíû ùèääÿòëÿíäèðäè. 

– Áó éîë èëÿ áöòöí õÿáÿðëÿð éàéûëàð, 

ùàìûíû ùèääÿòëÿíäèðÿð(äè). Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÙÈÄÄßÒËßÍÌß “Ùèääÿòëÿíìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÙÈÄÄßÒËßÍÌßÊ ô. Ãÿçÿáÿ, ùèääÿòÿ 

ýÿëìÿê; ùèðñëÿíìÿê, ãÿçÿáëÿíìÿê, ãåéçëÿíìÿê. 

[Ýöëÿð Ýöëñàáàùà:] Ñÿí ÷ûüûðìàñàéäûí, 

ìÿí äÿ ùèääÿòëÿíìÿñÿéäèì, äàíûøìàéàúàãäûì. 

Ú.Úàááàðëû. Ôàòìà éàëâàðäûãúà 

ÿðè ùèääÿòëÿíèðäè, îíó éåíèäÿí èíúèòìÿéÿ áàøëàéûðäû. 


ÙÈÄÄßÒËÈ ñèô. âÿ çÿðô Ãÿçÿáëè, ãåéçëè, 

ùèðñëè, àúûãëû, ãÿçÿáíàê. Ùèääÿòëè úàâàá 

âåðìÿê. Ùèääÿòëè îòàãäàí ÷ûõìàã. Ùèääÿòëè 

êèøè. – Ùèääÿòëè äàëüàëàð éàòàí ÷àüûíäà; Ýöíÿøèí 

öôöãäÿ áàòàí ÷àüûíäà; Ñàùèëëÿð ãàðøûìäà 

öììàí ýþðöíäö. ß.Âàùèä. 

ÙÈÄÐÁÒ [éóí. ùéäîð – ñó] Ìåòàë îêñèäëÿðèíèí 

ñó èëÿ êèìéÿâè áèðëÿøìÿñè. 

ÙÈÄÐÀÂËÈ´Ê ñèô. [éóí.] 1. Ùèäðàâëèêàéà 

àèä îëàí, ùèäðàâëèêà èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. 

Ùèäðàâëèê òÿäãèãàò. 

2. Ìàéåëÿðèí áàñãûñû, òÿçéèãè èëÿ èøëÿéÿí, 

ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðèëÿí. Ùèäðàâëèê ìöùÿððèê. 

Ùèäðàâëèê òîðìîç. 

ÙÈÄÐÁÂËÈÊÀ [éóí. ùéäðàóëèêîñ – ñó] 

Ìàéåëÿðèí ìöâàçèíÿò âÿ ùÿðÿêÿò ãàíóíëàðû 

âÿ áó ãàíóíëàðûí ïðàêòèê òÿòáèãè ùàããûíäà åëì. 

ÙÈÄÐÈ´Ä [éóí. ùéäîð – ñó âÿ åèäîñ – íþâ] 

Ùèäðîýåíèí áàøãà åëåìåíòëÿðëÿ êèìéÿâè 

áèðëÿøìÿñè. 

ùèäðî... [éóí. ùéäîð – ñó] Ìöðÿêêÿá ñþçëÿðèí 

ÿââÿëèíäÿ, îíëàðûí ñóéà, ñó ñàùÿëÿðèíÿ 

àèä îëäóüóíó áèëäèðèð; ìÿñ.: ùèäðîáèîëîýèéà, 

ùèäðîïëàí, ùèäðîëîýèéà. 

ÙÈÄÐÎÀÅÐÎÄÐÓÌ [éóí. ùéäîð, àèð âÿ 

äðîìîñ – ìåéäàí, éåð] Ñóäà ùèäðîòÿééàðÿëÿð 

ö÷öí àåðîäðîì; ñó àåðîäðîìó. 

ÙÈÄÐÎÀÊÓÑÒÈ´Ê ñèô. [éóí.] Ùèäðîàêóñòèêàéà 

àèä îëàí, ùèäðîàêóñòèêà èëÿ ÿëàãÿäàð 

386 

ÙÈÄÐÎÝÅÍ 

îëàí. Ôÿàë áàëûã îâó èëÿ ìÿøüóë îëàí ýÿìèëÿðäÿ 

ùèäðîàêóñòèê úèùàçëàðäàí èñòèôàäÿ îëóíóð. 

ÙÈÄÐÎÀÊÚÑÒÈÊÀ [éóí. ùéäîð âÿ àêéñòèêîñ 

– åøèòìÿ] Àêóñòèêàíûí, ñÿñ äàëüàëàðûíûí 

ñóäà éàéûëìàñû ãàíóíëàðûíäàí áÿùñ 


ÙÈÄÐÎÁÈÎËÓÝÈÉÀ [éóí. ùéäîð, áèîñ – 

ùÿéàò âÿ ëîýîñ – ñþç] Áèîëîýèéàíûí, ñó ìöùèòèíäÿ 

éàøàéàí îðãàíèçìëÿðèí ùÿéàòûíû 

þéðÿíÿí áÿùñè. Äÿíèç ùåéâàíëàðûíûí âÿ 

áèòêèëÿðèíèí éàéûëìàñû õöñóñèééÿòëÿðèíèí þéðÿíèëìÿñè 

èíêèøàô åäèá, áèîëîæè åëìèíèí õöñóñè 

áþëìÿñè – ùèäðîáèîëîýèéà – ñóäà ùÿéàò ùàããûíäàêû 

åëì îëìóøäóð. “Ñóàëòû àëÿì”. 

ÙÈÄÐÎÄÈÍÀÌÈ´Ê ñèô. [éóí.] Ùèäðîäèíàìèêàéà 

àèä. Ùèäðîäèíàìèê òÿäãèãàò. – Ùèäðîäèíàìèê 

òîðìîçóí ýþâäÿñè îðòà ùèññÿäÿí – 

ñòàòîðäàí, ùàáåëÿ ñàü âÿ ñîë ãàïàãëàðäàí 

òÿøêèë åäèëìèøäèð. “Ãàçìàäà òÿùëöêÿñèçëèê 

òåõíèêàñû”. 

ÙÈÄÐÎÄÈÍÁÌÈÊÀ [éóí. ùéäîð âÿ äéíàìèêîñ 

– ýöú] Ùèäðîìåõàíèêàíûí, ìàéåëÿðèí, 

ùàáåëÿ òàìàìèëÿ âÿ éà ãèñìÿí ìàéåëÿð 

è÷ÿðèñèíäÿ îëàí áÿðê úèñèìëÿðèí ùÿðÿêÿòèíè 

þéðÿíÿí èêè ùèññÿñèíäÿí áèðè (èêèíúèñè 

“ùèäðîñòàòèêà”äûð). Êîìïëåêñ äÿéèøÿíëè ôóíêñèéàëàð 

íÿçÿðèééÿñè .. ùèäðîäèíàìèêàäà òÿòáèã 

åäèëèð. “Àëè úÿáð”. 

ÙÈÄÐÎÅÍÅÐÝÉÒÈÊÀ [éóí. ùéäîð âÿ 

åíåðýèà – ùÿðÿêÿò] Åíåðýåòèêàíûí, ñóåëåêòðèê 

ñòàíñèéàëàðûíäà åëåêòðèê åíåðæèñè 

èñòåùñàë åòìÿê ö÷öí ñó åíåðæèñèíäÿí áÿùñ 

åäÿí áþëìÿñè. 

ÙÈÄÐÎÔÓÍ [éóí. ùéäîð âÿ ïùîíå – ñÿñ] 

Ñóäà éàéûëàí âÿ éà ÿìÿëÿ ýÿëÿí ñÿñ 

äàëüàëàðûíû òóòìàã ö÷öí úèùàç. 

ÙÈÄÐÎÝÉÍ [éóí. ùéäîð âÿ ýåíîñ – äîüìà] 

Îêñèýåíëÿ áèðëÿøäèêäÿ ñó ÿìÿëÿ ýÿòèðÿí 

éöíýöë ãàç – êèìéÿâè åëåìåíò. Êèìéÿâè 

àíàëèç éîëó èëÿ ìöÿééÿí åäèëìèøäèð êè, ñóéó þç 

òÿðêèá ùèññÿëÿðèíÿ àéûðäûãäà, îíäàí èêè áÿñèò 

ìàääÿ – ùèäðîýåí âÿ îêñèýåí àëûíûð. “Ðàäèîàêòèâ 

àòîìëàðûí òèáäÿ âÿ áèîëîýèéàäà òÿòáèãè”. 

// Òÿðêèáèíäÿ ùèäðîýåí îëàí. Ùèäðîýåí 

áèðëÿøìÿëÿðè. – Êèìéÿâè ñàô ñó èêè êèìéÿâè öíñöð 

ÿìÿëÿ ýÿòèðèð. Áóíëàðäàí áèðè éöíýöë ãàç 

îëàí ùèäðîýåí ãàçûäûð. “Êàèíàòûí èíêèøàôû”. 

◊ Ùèäðîýåí áîìáàñû – àòîì áîìáàñûíûí 

áèð íþâö, ùèäðîýåí àòîìëàðûíûí íöâÿ åíåð-

ÙÈÄÐÎÝÅÍÅÐÀÒÎÐ 

æèñèíäÿí èñòèôàäÿ îëóíìàñû ÿñàñûíäà èøëÿéÿí 

ñîí äÿðÿúÿ ýöúëö ïàðòëàéûúû áîìáà. Ùèäðîýåí 

áîìáàñûíûí ãàäàüàí îëóíìàñû óüðóíäà 

ìöáàðèçÿ. – ..Ùèäðîýåí áîìáàñûíûí ìöùöì 

òÿðêèá ùèññÿñèíè àòîì áîìáàñû òÿøêèë åäèð. 

“Êèìéàíû éàõøû áèëèðñèíèçìè”. 

ÙÈÄÐÎÝÅÍÅÐÁÒÎÐ [éóí. ùéäîð âÿ ýåíåðàòîð 

– òþðÿäèúè] Ñó òóðáèíèíäÿí ýÿëÿí 

ñóéóí ùÿðÿêÿò åíåðæèñèíè åëåêòðèê åíåðæèñèíÿ 

÷åâèðÿí åëåêòðèê ýåíåðàòîðó. 

ÙÈÄÐÎÝÅÓËÎÃ [éóí.] Ùèäðîýåîëîýèéà 

ìöòÿõÿññèñè. Ýåîëîãëàð, ùèäðîýåîëîãëàð, 

ùèäðîòåõíèêëÿð, ýåîäåçèñòëÿð, àãðîíîìëàð 

êàíàë áîéóíúà Ãàðàãóì ñÿùðàñûíû ùÿð úÿùÿòúÿ 

þéðÿíìÿêäÿäèðëÿð. ß.Ñàäûã. 

ÙÈÄÐÎÝÅÎËÓÝÈÉÀ [éóí. ùéäîð âÿ 

ýåîëîýèéà] Ýåîëîýèéàíûí âÿ ùèäðîëîýèéàíûí, 

éåðàëòû ñóëàðûí ìÿíøÿéèíè, ùÿðÿêÿòèíè âÿ 

ôèçèêè-êèìéÿâè õàññÿëÿðèíè þéðÿíÿí ñàùÿñè. 

ÙÈÄÐÎÈÍÊÓÁÁÒÎÐ [éóí. ùéäîð âÿ 

èíúóáàðå – éóìóðòëàìà] Èñòè ñó âàñèòÿñèëÿ 

ãûçäûðûëàí èíêóáàòîð. 

ÙÈÄÐÎÊÈ´ÌÉÀ [éóí. ùéäîð âÿ ÿð. êèìéà] 

Ùèäðîñôåðè ÿìÿëÿ ýÿòèðÿí ñóéóí êèìéÿâè òÿðêèáè 

âÿ îíóí òÿäãèã öñóëëàðû ùàããûíäà åëì. 

ÙÈÄÐÓÃÐÀÔ [éóí.] Ùèäðîãðàôèéà ìöòÿõÿññèñè. 

ÙÈÄÐÎÃÐÀÔÈ´Ê ñèô. [éóí.] 1. Ùèäðîãðàôèéàéà 

àèä. Ùèäðîãðàôèê åêñïåäèñèéà. 

2. Ñó ùþâçÿëÿðèíèí (÷àé, ýþë, äÿíèç) 

òÿñâèðèíÿ àèä îëàí. Ùèäðîãðàôèê õÿðèòÿ. 

◊ Ùèäðîãðàôèê ýÿìè – äÿíèç âÿ ýþëëÿðäÿ 

ùèäðîãðàôèê èøëÿð àïàðìàã ö÷öí õöñóñè ýÿìè. 

ÙÈÄÐÎÃÐÁÔÈÉÀ [éóí. ùéäîð âÿ ýðàïùî 

– éàçûðàì] Úîüðàôèéàíûí, Éåð ñÿòùè ñóëàðûíûí 

òÿäãèãè âÿ òÿñâèðè èëÿ ìÿøüóë îëàí øþáÿñè. 

ÙÈÄÐÓËÈÇ [éóí. ùéäîð âÿ ëéñèñ – ïîçóëìà, 

ïàð÷àëàíìà] êèì. Ìöðÿêêÿá ìàääÿíèí 

ñóéóí òÿñèðè íÿòèúÿñèíäÿ ïàð÷àëàíìàñû. 

Ìàãíåçèóì-õëîðèä äóçóíóí ùèäðîëèçèíäÿ 

àéðûëàí ñÿðáÿñò ùèäðîýåí-õëîðèä ñóäà ùÿëë 

îëàðàã õëîðèä òóðøóñó ÿìÿëÿ ýÿòèðèð. “Íåôòèí 

èëê äèñòèëëÿñèíèí òåõíîëîýèéàñû”. 

ÙÈÄÐÎËÓÝÈÉÀ [éóí. ùéäîð âÿ ëîýîñ – 

åëì] Éåð êöðÿñèíèí ñó ñàùÿëÿðèíè âÿ òÿáèÿòäÿ 

ñóéóí äþâðàíûíû þéðÿíÿí åëì. 

ÙÈÄÐÎËÎÆÈ´ ñèô. [éóí.] Ùèäðîëîýèéàéà àèä. 

Ùèäðîëîæè òÿäãèãàò. – Ùàìû [Ãóëèéåâèí] 

ÙÈÄÐÎÑÒÀÒÈÊÀ 

ùèäðîëîæè êÿøôèééàòû éàõøû àïàðäûüûíû òÿñäèã 

åäÿ áèëÿðäè. ß.Ñàäûã. 

ÙÈÄÐÎËÎÊÁÑÈÉÀ [éóí. ùéäîð âÿ ëàò. 

ëîñóñ – éåð] Ñóäà îëàí úèñìèí, îíóí ÿêñ 

åòäèðäèéè ñÿñ ñèãíàëëàðû âàñèòÿñèëÿ éåðèíèí 

ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿñè. 

ÙÈÄÐÎËÎÊÁÒÎÐ [éóí. ùéäîð âÿ ëàò. 

ëîñóñ – éåð] Ñóäà îëàí úèñìèí éåðèíè 

ùèäðîëîêàñèéà âàñèòÿñèëÿ ìöÿééÿíëÿøäèðÿí 

úèùàç. Åëì âÿ òåõíèêà èíñàíëàðà ùèäðîëîêàòîð, 

éà äà åõîëîò àäëàíàí úèùàçû âåðäè. 

“Åøèäèëìÿéÿí ñÿñëÿð”. 

ÙÈÄÐÓËÎÃ [éóí.] Ùèäðîëîýèéà ìöòÿõÿññèñè. 

ÙÈÄÐÎÌÅÕÁÍÈÊÀ [éóí. ùéäîð âÿ ìåõàíèêà] 

Ìåõàíèêàíûí, ìàéåëÿðèí òàðàçëûã âÿ 

ùÿðÿêÿò ãàíóíëàðûíû, ùÿì÷èíèí ìàéåëÿðèí 

éóäóüó áÿðê ìàääÿëÿðëÿ ãàðøûëûãëû òÿñèðèíè 

þéðÿíÿí áÿùñè. 

ÙÈÄÐÎÌÅÒÅÎÐÎËÓÝÈÉÀ [éóí. ùéäîð 

âÿ ìåòåîðîëîýèéà] Àòìîñôåðäÿ ñóéóí äþâðàíûíû 

þéðÿíÿí åëì. 

ÙÈÄÐÎÌÅÒÅÎÐÎËÎÆÈ ñèô. [éóí.] Ùèäðîìåòåîðîëîýèéà 

èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí, ùèäðîìåòåîðîëîýèéàéà 

àèä îëàí. Ùèäðîìåòåîðîëîæè 

ìöøàùèäÿëÿð. 

ÙÈÄÐÎÌÎÍÈÒÓÐ [éóí. ùéäîð âÿ èíý. 

ìîíèòîð – õÿáÿðëÿéèúè] Òîðïàüû, äàü ñöõóðëàðûíû 

ýöúëö ñó øûðíàüû âàñèòÿñèëÿ ÷ûõàðìàã 

ö÷öí èøëÿäèëÿí ãóðüó, ìåõàíèçì. ßââÿëúÿ 

÷îõ úÿñàðÿòñèç ùàëäà òèêèíòèéÿ ýèðÿí âÿ ñàéû 

÷îõ àç îëàí ùèäðîìîíèòîðëàð èíäè òèêèíòèíèí 

ÿñàñ ìåõàíèçìèíäÿí áèðè îëìóøäóð. ß.Ñàäûã. 

ÙÈÄÐÎÏËÁÍ [éóí. ùéäîð âÿ ôð. ïëàíåð] 

áàõ ùèäðîòÿééàðÿ. 

ÙÈÄÐÎÑÔÉÐ [éóí. ùéäîð âÿ ñïùàèðà – 

êöðÿ] Éåð êöðÿñèíèí ñó þðòöéö, éåð öçÿðèíäÿêè 

ñóëàðûí ìÿúìóñó (îêåàíëàð, äÿíèçëÿð, 

ýþëëÿð, ÷àéëàð). 

ÙÈÄÐÎÑÒÁÍÑÈÉÀ [éóí. ùéäðî âÿ ñòàíñèéà] 

Ñó-åëåêòðèê ñòàíñèéàñû (ÙÅÑ). Ìèíýÿ- 

÷åâèð ùèäðîñòàíñèéàñû. – Ùèäðîñòàíñèéà ... 

Ïàðëàã èøûãëàð; Áóðàäàí ÿòðàôà éàéûëàúàãäûð. 

Ì.Ðàùèì. Êöð ùèäðîñòàíñèéà áèíàñûíûí 

è÷èíäÿí êå÷èá, òóðáèíëÿðè ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðÿúÿê 

âÿ îíëàð äà åëåêòðèê åíåðæèñè âåðÿúÿêäèð. 


ÙÈÄÐÎÑÒÁÒÈÊÀ [éóí. ùéäîð âÿ ñòàòîñ – 

äóðàí] Ùèäðîìåõàíèêàíûí, ìàéåíèí ìöâàçèíÿò 

387

ÙÈÄÐÎÒÅÕÍÈÊ 

âÿçèééÿòèíè, ùàáåëÿ ìàéå è÷èíäÿ îëàí úèñèìëÿðèí 

ìöâàçèíÿòèíè þéðÿíÿí èêè ùèññÿñèíäÿí 

áèðè (èêèíúèñè “ùèäðîäèíàìèêà”äûð). 

ÙÈÄÐÎÒÉÕÍÈÊ [éóí.] Ùèäðîòåõíèêà 

ìöòÿõÿññèñè. ..Ýåîëîãëàð, ùèäðîýåîëîãëàð, 

ùèäðîòåõíèêëÿð, ýåîäåçèñòëÿð, àãðîíîìëàð 

êàíàë áîéóíúà Ãàðàãóì ñÿùðàñûíû ùÿð 

úÿùÿòúÿ þéðÿíìÿêäÿäèðëÿð. ß.Ñàäûã. 

ÙÈÄÐÎÒÉÕÍÈÊÀ èñ. [éóí.] Ñó åùòèéàòëàðûíäàí 

õàëã òÿñÿððöôàòûíûí åùòèéàúëàðû ö÷öí 

èñòèôàäÿ åòìÿê âÿ òÿáèè ñó ùàäèñÿëÿðèíèí çÿðÿðëè 

òÿñèðè èëÿ ìöáàðèçÿ öñóëëàðû ùàããûíäà 

åëì; òåõíèêàíûí, ùÿìèí èøëÿðè õöñóñè òèêèíòè âÿ 

ãóðüóëàð âàñèòÿñèëÿ ùÿéàòà êå÷èðÿí øþáÿñè. 

ÙÈÄÐÎÒÅÕÍÈÊÈ´ ñèô. [éóí.] Ùèäðîòåõíèêà 

èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí, ùèäðîòåõíèêàéà àèä îëàí. 

Ùèäðîòåõíèêè èøëÿð. 

ÙÈÄÐÎÒÅÐÀÏÈ´ÉÀ [éóí. ùéäîð âÿ òùåðàïåèà 

– ìöàëèúÿ] Ìöàëèúÿ ìÿãñÿäèëÿ ìöõòÿëèô 

âàñèòÿëÿðëÿ ñóäàí èñòèôàäÿ, ñó ìöàëèúÿñè. 

ÙÈÄÐÎÒßÉÉÀÐß [éóí. ùéäîð âÿ ÿð. òÿééàðÿ] 

Ñóéà åíìÿê âÿ ñóäàí ãàëõìàã ö÷öí 

óéüóíëàøäûðûëìûø òÿééàðÿ; ùèäðîïëàí. 

ÙÈÄÐÎÒÓÐÁÈ´Í [éóí. ùéäîð âÿ ëàò. òóðáèíåóñ] 

Ùÿðÿêÿò åäÿí ñó åíåðæèñè âàñèòÿñèëÿ 

èøëÿéÿí ôûðëàíìà ùÿðÿêÿòëè òóðáèí. 

ÙÈÔÇ èñ. [ÿð.] Ãîðóìà, ìöùàôèçÿ åòìÿ, 

ìöùàôèçÿ, ãîðóéóá ñàõëàìà. [Ñåéèä:] Øÿðèÿò 

åùêàìûíû ùèôç éîëóíäà ùå÷ áèð õèäìÿòèíèç 

îëóáìó Ìèð Úÿëàë. Ùèôç åòìÿê – ãîðóìàã, 

ìöùàôèçÿ åòìÿê, ãîðóéóá ñàõëàìàã. 

Éà ðÿááèì, àäèëñÿí, ùèôç åëÿ áèçè; Ùàëàë îúàãëàðà 

öçâ åëÿ áèçè. Ì.Àðàç. // Éàääà ñàõëàìàã, 

óíóòìàìàã. Äåéèëÿí ñþçö ùèôç åòìÿê 

ëàçûìäûð. – [Ìöñéþ Æîðäàí:] Èíäè äÿ ìÿíèì 

èëÿ äóðóá-îòóðìàãäàí áèð ïàðà êÿëèìàòû ùèôç 

åäèáäèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÙÈÔÇÖÑÑßÙÙß èñ. [ÿð. – ñÿùùÿòè ãîðóìà] 

êþùí. áàõ ýèýèéåíà. [Ìóñàíûí íÿâÿñè:] Àðõàäàøëàð, 

ïàïàãëàðûíûçû ÷ûõàðäûí, áóðà èñòèäèð, 

÷þëÿ ÷ûõàíäà ñèçÿ ñîéóã äÿéÿð, – äåäèéèíÿ 

ýþðÿ ùèôçöññÿùùÿ åëìèíÿ äàèð éöêñÿê ìÿëóìàòû 

îëäóüóíó äà ãåéä åòìèøäè. Ãàíòÿìèð. 

Åùòèìàë ùÿêèì þç éåðèøèíäÿ ùèôçöññÿùùÿ ãàéäàëàðûíà 

ðèàéÿò åòìÿê èñòÿéèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÙÈÊÊß èñ. 1. Òÿøÿõõöñ, ëîâüàëûã, èääèà, 

ìÿíÿì-ìÿíÿìëèê; òÿðñëèê. Ùèêêÿñèíäÿí ÿë 

÷ÿêìÿìÿê. – Ãàðòàë ãûéûëòûñû äóìàíû äÿëèð; 

Èíñàí ùèêêÿñèíèí ñàùèëè éîõäóð. Ì.Àðàç. 

388 

ÙÈË 

Äÿéèøìèðñÿí ôèêðèíè; Ëàï áó äöíéà äàüûëà; 

Þç ùèêêÿíäÿ ãàëìûñàí; Ñÿí áîüóëà-áîüóëà. 


2. Àúûã, ùèðñ. Àñëàí èñÿ áàðûò êèìè à÷ûëûð, 

áÿçÿí ãÿùÿðëÿíèð âÿ ùèêêÿñèíäÿí àüëàéûðäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Çÿðíèýàð õàíûì] þíëöéöíöí 

ÿòÿéè èëÿ ýþçëÿðèíè ñèëèá, ùèêêÿñèíäÿí áîüóëàáîüóëà: 

– Ýþðäöíìö, àé áàëà, – äåäè, – àòàí 

ìÿíèì áàøûìà íÿ îéóí à÷äû È.Øûõëû. 

ÙÈÊÊßËÈ ñèô. Ùèêêÿñè îëàí, ëîâüà, èääèàëû, 

þçöíäÿí áÿäýöìàí, òÿøÿõõöñëö, òÿðñ. 

Ùèêêÿëè ãûç. – [Ãàñûì:] Ìÿí ôèêèðëÿøäèì êè, 

ñÿí ÷îõ ùèêêÿëèñÿí, ñþçöíäÿí äþíÿí äåéèëñÿí. 

Ñ.Âÿëèéåâ. Àüûë ãûçûõàíäà – äÿâÿ ùèêêÿëè; 

Êþïÿíäÿ äåìèðÿì î íÿéÿ áÿíçÿð.. Ì.Àðàç. 

ÙÈÊÌßÒ èñ. [ÿð.] 1. Ìöäðèê ñþç, äÿðèí 

ôèêèð, äÿðèí ìÿíà, ìöäðèêëèê, äÿðèíëèê. Îíóí 

ñþçëÿðèíäÿ áèð ùèêìÿò âàð. – Ìöäðèê èíñàíëàðûí 

ùèêìÿòëÿ äîëó; Äÿðèí ñþùáÿòèíÿ ìèííÿòäàðàì 

ìÿí. Ì.Ðàùèì. // Èáðÿòàìèç, íÿñèùÿòëè 

ñþç, êÿëàì. [Ôÿðçÿëè:] ×îáàíûí êþíëö 

îëñà òÿêÿäÿí ïåíäèð òóòàð, – áó ñþçöí 

ùèêìÿòè áþéöêäöð. ß.Ñàäûã. 

2. ìÿú. Àíëàøûëìàç øåé, ýèçëè ñÿáÿá, ñèðð, 

ìöÿììà. Áöòöí ìÿúëèñ òÿÿúúöá åëÿäè êè, áó 

íÿ ùèêìÿòäèð “Ëÿòèô øàù”. ..Èòàëèéàäà ìèñëè 

îëìàéàí çÿëçÿëÿ öç âåðèá, .. àëèìëÿð îðàéà 

äîëìóøëàð êè, çÿëçÿëÿíèí ùèêìÿòëÿðèíè ìöìêöí 

ãÿäÿð þéðÿíñèíëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

3. Êå÷ìèøäÿ: ôÿëñÿôÿéÿ, òÿáèÿò åëìëÿðèíÿ, 

õöñóñÿí ôèçèêàéà âåðèëÿí àä. [Ñàááàù:] Úÿáðÿ, 

éà ùèêìÿòÿ âàãèô áèð àäàì; Ñÿíúÿ áèð 

ôàë÷ûìû éà! Àíëàéàìàì. Ù.Úàâèä. [Ìÿøÿäè 

Èáàä:] ..Ìÿí òàðèõè-íàäèð êèòàáûíû éàðûñûíà 

ãÿäÿð îõóìóøàì, îíà ýþðÿ ùèêìÿò åëìèíäÿí 

éàõøû áèëèéèì âàðäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÙÈÊÌßÒÀÌÈÇ [ÿð. ùèêìÿò âÿ ôàðñ. 

...àìèç] Ùèêìÿòëè, ùÿêèìàíÿ, ìöäðèêàíÿ. 

Ùèêìÿòàìèç, àðèôàíÿ ñþùáÿòëÿðèí; Èëùàìû âàð 

î àü òöêëö ñèíÿëÿðäÿ. Ñ.Âóðüóí. 

ÙÈÊÌßÒËÈ ñèô. Ùèêìÿòàìèç, ôèëîñîôàíÿ, 

ôÿëñÿôè ôèêèðëÿðëÿ äîëó; ìöäðèê. Øÿêèëëÿðèí àðàñûíäà 

èáðÿòâåðèúè âÿ ùèêìÿòëè øåèðëÿð éàçûëìûøäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. “..Âÿòÿíèí éîëóíäà 

þëÿí øÿùèäëÿð; Þëìöð, ãîâóøóðëàð ÿáÿäèééÿòÿ”. 

×îõ ýþçÿë ñþçëÿðäèð, ùèêìÿòëè, êþâðÿê.. 


ÙÈË èñ. áîò. Çÿíúÿôèë àèëÿñèíäÿí òðîïèê 

áèòêè âÿ áó áèòêèíèí ÿäâèééÿ êèìè èøëÿäèëÿí

ÙÈËÀË 

òîõóìó. Ùèë òÿðêèáèíäÿ åôèðëè éàü îëàí ÷îõèëëèê 

îò áèòêèñèäèð. – Äÿùëèçè ÿòèð, ùèë, ìèõÿê 

ãîõóñó áöðöìöøäö. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙÈËÀË èñ. [ÿð.] 1. Òÿçÿ ÷ûõìûø áèð-èêè 

ýöíëöê àé; àéïàðà. Ùÿð ýåúÿ ôÿüàíûì éåòèøèð 

ýþéäÿ ùèëàëÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè. Áèð èòè õÿíúÿð 

êèìè; Ýþéäÿ ïàðëàéûð ùèëàë. Ì.Ñåéèäçàäÿ. 

2. ìÿú. Êëàññèê âÿ õàëã ÿäÿáèééàòûíäà 

ýþçÿëèí ãàøûíà èøàðÿ. Ýþçöì ãàëäû ùèëàë ãàøûí 

òàüûíäà; Ìÿúíóí îëäóì, ãàëäûì Ëåéëè äàüûíäà.. 

Àøûã ßëÿñýÿð. Êÿäÿðèì, ñåâèíúèì, ùèúðèì, 

âöñàëûì; Ùèëàë ãàøëàðûíûí àðàñûíäàäûð. Ð.Ðçà. 

◊ Ùèëàëè-ÿùìÿð úÿìèééÿòè – Ãûðìûçû Àéïàðà 

úÿìèééÿòèíèí êþùíÿ àäû. 

ÙÈËÀËÈ ñèô. Ùèëàë øÿêëèíäÿ, àéïàðà øÿêëèíäÿ, 

éåíè àé øÿêëèíäÿ îëàí. Ùèëàëè ãàøëàð. 

ÙÈËËÈ ñèô. Òÿðêèáèíäÿ ùèë îëàí, ùèë ãàòûëìûø, 

ùèë âóðóëìóø. Ùèëëè ãîüàë. Ùèëëè ÷àé. 

ÙÈÌ èñ. äàí. Áèðèíÿ ýþçëÿ åäèëÿí èøàðÿ; 

ùèì-úèì. Ùèì åëÿìÿê – áèðèíÿ ýþçëÿ, 

ãàø-ýþçëÿ èøàðÿ åòìÿê. Ýöëçàð ãóëëóã÷óéà 

ùèì åëÿäè êè, Çöëåéõàíû áàéûðà ÷ûõàðñûí. 

Ú.Úàááàðëû. Øàùñóâàðîâ [Ñàäûãîâóí] ÷ûõìàñûíà 

ùèì åëÿéèð. È.ßôÿíäèéåâ. 

◊ Ùèìÿ áÿíä – áèð èøè ýþðìÿê ö÷öí èøàðÿ 

ýþçëÿéÿí, áÿùàíÿ àõòàðàí. Ìÿí àøèã êèìÿ 

áÿíäÿì; Ñàçûìäà ñèìÿ áÿíäÿì; Éàðëà ýþðöøìÿê 

ö÷öí; Áèð êè÷èê ùèìÿ áÿíäÿì. 

(Áàéàòû). [Ëÿòèôÿ] ùþíêöðöá àüëàìàã ö÷öí 

ÿí áàëàúà áèð ùèìÿ áÿíääè. Ì.Ùöñåéí. 

ÙÈÌÀÉß èñ. [ÿð.] Áèðèíè (äàùà çÿèô îëàíû) 

ãîðóìà, îíà ùàâàäàðëûã âÿ ãàéüû ýþñòÿðìÿ, 

ãàíàäû àëòûíà àëìà; ùèìàéÿ÷èëèê. Íÿíÿ ùèìàéÿñèíäÿ 

áþéöìÿê. – Òåëëè èíäè áèð èëÿ 

éàõûíäû êè, ãàéíûíûí ùèìàéÿñèíäÿ éàøàéûðäû. 

Ñ.Ùöñåéí. Àñëàí [Ìàíñóðó] ýþòöðöá, þç 

ùèìàéÿñè àëòûíäà ñàõëàéàðàã .. îõóòäóðóðäó. 

Ú.Úàááàðëû. Ùèìàéÿ îëìàã – áàõ ùèìàéÿñèíÿ 

àëìàã (ýþòöðìÿê). [Äÿðâèø:] Áó 

ôèêðè áàøûíäàí ÷ûõàðò, ãûçûì, ýåò, àòàíà ùèìàéÿ 

îë! ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ùèìàéÿñèíÿ 

àëìàã (ýþòöðìÿê) – ùèìàéÿ åòìÿê, ùàâàäàðëûã 

åòìÿê, ãàéüû ýþñòÿðìÿê; ñûüûíäûðìàã, 

ãàíàäû àëòûíà àëìàã. Éåòèìëÿðè ùèìàéÿñèíÿ 

ýþòöðìÿê. – [Ñÿëèì] ùÿì îíó, ùÿì îüëóíó; 

Àëäû ùèìàéÿñèíÿ. Á.Âàùàáçàäÿ. // Ìÿú. 

ìÿíàäà. ..Ãûç ãàðàòèêàí êîëóíóí ùèìàéÿñèíÿ 

ñûüûíìûø õûðäàúà ÷è÷ÿêëè áîéàãýöëöíöí 

êþâðÿê çîüëàðûíû ýþðäö. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÙÈÌ-ÚÈÌ 

// ìÿú. Ãàéüû, êþìÿê, äèããÿò, àðõà. Éîëäàøûí 

ùèìàéÿñè. – [Ôÿðìàí Ìÿëÿéÿ:] Éàõøû áèð 

äîñòóí ùèìàéÿñèíÿ, êþìÿéèíÿ åùòèéàúûí 

âàðäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. Ùèìàéÿ åòìÿê – 

ãîðóìàã, ãàíàäû àëòûíà àëìàã. ..Èðàí ÿêñèíãèëàáûíû 

ùèìàéÿ åäÿí ÷àð ùþêóìÿòè þç è÷ÿðèñèíäÿí 

÷öðöìÿêäÿäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙÈÌÀÉß×È ñèô. Ùèìàéÿ åäÿí, ùàìèëèê 

åäÿí, ãåéäèíÿ ãàëàí; àðõà, êþìÿê, ùèìàéÿäàð. 

ÙÈÌÀÉß×ÈËÈÊ èñ. Áèðèíè ùèìàéÿ àëòûíà 

àëìà, îíà ùàâàäàðëûã ýþñòÿðìÿ; ùàâàäàðëûã, 

ùèìàéÿäàðëûã (áÿçÿí ìÿíôè ìÿíàäà èøëÿíèð). 

[Éóñèô Ùÿñðÿòÿ:] Ýþçöíöí ãàáàüûíäà 

ýþðìÿäèíèçìè êè, ùèìàéÿ÷èëèê áèçèì êÿíäèí 

áàøûíà íÿ îéóí à÷äû Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÈÌÀÉßÄÀÐ [ÿð. ùèìàéÿ âÿ ôàðñ. ...äàð] 

áàõ ùèìàéÿ÷è. 

ÙÈÌÀÉßÄÀÐËÛÃ áàõ ùèìàéÿ÷èëèê. 

ÙÈÌÀÉßÅÄÈÚÈ ñèô. Ùèìàéÿ åäÿí, ãîðóéàí, 

ãàéüûñûíà ãàëàí; ùèìàéÿêàð. [Áóðíàøîâ 

Âàãèôÿ:] Ìÿðùÿìÿòëè ÷àðè÷à ñèçÿ äÿ ùèìàéÿåäèúè 

ÿëèíè óçàòìàã èñòÿéèð. Õàí éàëíûç áèçèì 

ùèìàéÿìèçëÿ þç òàõòûíäà áàãè ãàëà áèëÿð.. 


ÙÈÌÀÉßÊÀÐ [ÿð. ùèìàéÿ âÿ ôàðñ. ...êàð] 

Þçöíäÿí çÿèôè, êè÷èéè, êþìÿêñèçè, àúèçè 

ùèìàéÿ åòìÿéè ñåâÿí, îíà ùàâàäàðëûã åäÿí, 

ãàéüû ýþñòÿðÿí. Ùÿð èêè áàúûíûí ýþçëÿðè 

ãàáàüûíäà ùèìàéÿêàð Ãóëàì ìöÿëëèì áöòöí 

âàðëûüû èëÿ úàíëàíäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÙÈÌÀÉßÑÈÇ ñèô. Ùèìàéÿ åäÿíè, ãàéüûñûíà 

ãàëàíû îëìàéàí: áàõûìñûç, àäàìñûç. Ùèìàéÿñèç 

óøàã. Ùèìàéÿñèç ãîúà. 

ÙÈÌÀÉßÑÈÇËÈÊ èñ. Áàõûìñûç, àäàìñûç. 

– [Ãûçûë Àðñëàí:] Àðàëûãäà ìþâúóä îëàí 

áöòöí àíëàøûëìàçëûã, ùÿòòà áèð ïàðà èõòèëàôëàð 

äà ùèìàéÿñèçëèê íÿòèúÿñèíäÿ éàðàäûëìûøäûð. 


ÙÈÌÀÉßÒ [ÿð.] êëàñ. áàõ ùèìàéÿ. [Éóñèô 

øàù:] Äóëëàðà âÿ éåòèìëÿðÿ âÿ øèëëÿðÿ âÿ êîðëàðà 

èàíÿò âÿ ùèìàéÿò ýþñòÿðèëñèí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÙÈÌ-ÚÈÌ áàõ ùèì. Àøûã ýåäÿð ùÿð éàíà; 

Ñþçöí äåéÿð ìÿðäàíà; Ùÿð ãàø-ýþçö, ùèìúèìè; 

Àðèô ýÿðÿêäèð ãàíà. (Áàéàòû). [Ñÿðâíàç 

Ãàðàêèøèéÿ:] Éîõñà åëÿ áèëèðñÿí, ùèì-úèìèíè 

ñÿíäÿí ãåéðè áàøà äöøÿí éîõäóð Á.Áàéðàìîâ. 

Ùèì-úèì åëÿìÿê (åòìÿê) – ãàøýþçëÿ 

èøàðÿ åòìÿê. Àøûã ßëÿñýÿð íÿ ãÿäÿð 

389

ÙÈÌËßÌß 

ùèì-úèì åëèéèðñÿ, Ìóñà þçöíö ñàõëàéà 

áèëìèð. “Àøûã ßëÿñýÿð”. 

ÙÈÌËßÌß “Ùèìëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÈÌËßÌßÊ ô. Áèðèíÿ ýþçö, éà ÿëè èëÿ 

èøàðÿ åòìÿê, ùèì åëÿìÿê; èøàðÿ, ìèìèêà èëÿ 

áèëäèðìÿê. Îñìàíû ùèìëÿäè ÿëèëÿ áÿðè; Áöêöëö 

áèð øåéè âåðäè è÷ÿðè.. Ù.Ê.Ñàíûëû. Ýþç 

àòäûì ýþçöíÿ, ùèìëÿäèì áÿðè! ..Äàéàíäû øèð 

êèìè, ïöðâöãàð ýþðäöì. Ñ.Âóðüóí. 

ÙÈÌËßØÌß “Ùèìëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÈÌËßØÌßÊ ãàðø. Èøàðÿ èëÿ, ãàø-ýþçëÿ 

áèð-áèðèíÿ áèëäèðìÿê, áèð-áèðèíÿ ùèì åëÿìÿê, 

èøàðÿ åòìÿê. Ìÿúëèñäÿ îòóðàíëàð ùèìëÿøäèëÿð. 

– Ùàìû áèð-áèðèíÿ áàõûá ùèìëÿøèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

[Ýöëçàð] øöáùÿ åòìèðäè êè, ùàìû áèðáèðèëÿ 

ùèìëÿøèð, ùàìû ïû÷ûëäàøûð. È.Ùöñåéíîâ. 

ÙÈÌÍ [éóí.] 1. Äþâëÿò âÿ éà ñèíôè áèðëèê 

ðÿìçè êèìè ãÿáóë îëóíìóø òÿíòÿíÿëè ìàùíû. 

2. Òÿíòÿíÿëè ìÿäùèééÿ, áèðèíèí âÿ éà áèð 

ùàäèñÿíèí øÿðÿôèíÿ èôà åäèëÿí òÿíòÿíÿëè 

ìóñèãè ÿñÿðè. Èëëÿðëÿ áàáàëàð äöøìÿäè àòäàí; 

Çàìàíëà áó ñàéàã öç-öçÿ äóðäóã; Éûüûëûá 

ãûðìûçû áàéðàüûí àëòäà; Éàñèí îõóéóðäóã, 

ùèìí îõóìóðäóã. Ì.Àðàç. 

ÙÈÍ 1 èñ. 1. Áÿçè åâ ùåéâàí âÿ ãóøëàðûíûí 

ñàõëàíäûüû êè÷èê òèêèëè. Èò ùèíè. Òîéóãëàðû ùèíÿ 

ñàëìàã. – [Íàáàò:] Ùèíÿ áàõ, àé Ýöëñöì 

áàúû, äöíÿí ùèíäÿí èêè äÿíÿ ãÿðèá éóìóðòà 

òàïìûøàì. Ú.Úàááàðëû. [Åëäàð:] Ýåäèá î ýþéÿð÷èíè 

ùèíÿ ñàëûì, ãàíàäû éàðàëûäûð, þçö ùèíÿ 

ó÷à áèëìÿç. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. ìÿú. äàí. Äàðûñãàë, éþíäÿìñèç, íàòÿìèç 

îòàã, ìÿíçèë ùàããûíäà. Áó åâ äåéèë, ùèíäèð. 

ÙÈÍ 2 çÿðô [ÿð.] Âàõò, çàìàí, ÷àü, àí, ÿñíà. 

Áó ùèíäÿ – áó ÿñíàäà, áó àíäà, áó çàìàí. 

Áó ùèíäÿ éîëäàøûì Ëàüëàüû ÿëèíäÿ “Ùÿéàò”ûí 

106-úû íþìðÿñè ýèðäè è÷ÿðè.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Áó ùèíäÿ úÿùÿííÿìäÿ ýþðäöéöì áÿé 

þçöíö ìÿúëèñÿ éåòèðèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÙÈÍÄ-ÀÂÐÎÏÀ: Ùèíä-Àâðîïà äèëëÿðè 

äèë÷. – Ùèíä, Èðàí, éóíàí, ñëàâéàí, Áàëòèê, 

ýåðìàí, êåëò, ðîìàí âÿ á. ìöàñèð âÿ ãÿäèì 

Àñèéà âÿ Àâðîïà äèëëÿðèíèí äàõèë îëäóüó 

áþéöê äèë ãðóïó. Ùèíä-Àâðîïà äèë÷èëèéè 

– Ùèíä-Àâðîïà äèëëÿðèíèí ìöãàéèñÿëè-òàðèõè 

öñóëëà òÿäãèãè, ìöãàéèñÿëè-òàðèõè äèë÷èëèê. 

ÙÈÍÄÕÎÐÓÇÓ èñ. Åðêÿê ùèíäóøêà, ùèíäóøêàíûí 

õîðóçó. 

390 

ÙÈÍËßÌßÊ 

ÙÈÍÄÈ èñ. Àìåðèêà ãèòÿñèíèí, Úÿíóáè âÿ 

Øèìàëè Àìåðèêàíûí àíúàã áÿçè ðàéîíëàðûíäà 

ãàëàí ÿí ãÿäèì éåðëè ÿùàëèñèíè òÿøêèë åäÿí 

òàéôà âÿ õàëãëàðûí öìóìè àäû. Ãîúà ùèíäèí 

áèð ùû÷ãûðûã âàðìûø ñÿñèíäÿ; Öôöãëÿðäÿ ñÿñëÿíèðêÿí 

îéàíàí äàüëàð. À.Èëäûðûì. 

ÙÈÍÄËÈ èñ. Ùèíäèñòàíûí ìèëëè, äèíè âÿ êàñòà 

ìÿíñóáèééÿòèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã ÿñèë éåðëè 

ÿùàëèñèíèí öìóìè àäû; ùèíäó; ùèíäèñòàíëû. 

Ãàí äàìëàäû ôûðòûíàíûí îäëó ýþçöíäÿí; Öñéàí 

åäÿí ùèíäëèëÿðèí êÿñêèí áàøëàðû; Àõäû Ãàíãûí 

ãàí ëÿêÿëè úîøãóí öçöíäÿí. À.Èëäûðûì. 

ÙÈÍÄØÖÍÀÑ èñ. [ùèíä âÿ ôàðñ. ...øöíàñ] 

Ùèíäøöíàñëûã ìöòÿõÿññèñè. 

ÙÈÍÄØÖÍÀÑËÛÃ èñ. Ùèíäèñòàíûí òàðèõèíè, 

èãòèñàäèééàòûíû, äèëëÿðèíè, èíúÿñÿíÿòèíè âÿ ñ. 

þéðÿíÿí åëìëÿðèí òîïëóñó. 

ÙÈÍÄÒÎÉÓÜÓ èñ. Äèøè ùèíäóøêà, ùèíäóøêàíûí 

òîéóüó. 

ÙÈÍÄÓ áàõ ùèíäëè. [Øåéõ Ñÿíàí ýöíÿøè 

ýþñòÿðèð:] Òöðê, ùèíäó, ÿðÿá, ÿúÿì áèëìÿç; 

Íóðè ùÿð éàíäà àðòàð, ÿêñèëìÿç... Ù.Úàâèä. 

Ùèíäó õàë – ùèíäëè ãàäûíëàðûí àäÿòÿí 

öçëÿðèíÿ (äàùà ÷îõ àëûíëàðûíà) ãîéäóãëàðû 

õàë, ãàðà õàë (ÿñàñÿí êëàññèê øåèðäÿ). Ìöÿòòÿð 

ñà÷ûíû, ùèíäó õàëûíû; Éåòèðäè ùÿð äÿðäèì 

äÿâàéÿ, ïÿðè! Ì.Ï.Âàãèô. Éóñèôèí àòäûüû 

çîüàëûí áèðè [Øàùïÿðèíèí] ýåíèø àü àëíûíà 

äÿéèá ÿçèëäè, ãûçûí ÷àòìà ãàøëàðû àðàñûíà 

ùèíäó õàë ãîéäó. Á.Áàéðàìîâ. Ùèíäó õàëëû 

– öçöíäÿ, éà àëíûíäà ãàðà õàë îëàí, ãàðà 

õàëëû. Ãàðà òåëëè, ùèíäó õàëëû Ìÿøóãÿíèí àë 

éàíàãëàðûíäà àíè îëàðàã áèð ñîëüóíëóã 

ýÿçäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÙÈÍÄÓØÊÁ èñ. [ðóñ.] Ãûðãîâóë àèëÿñèíÿ 

ìÿíñóá ÿòëèê èðè åâ ãóøó; ëîø. Ùèíäóøêà ÿòè. 

Ùèíäóøêà ôåðìàñû. – Ýöëñÿùÿð Ìöøýöíàçýèëèí 

ãàïûñûíû äþéÿíäÿ ùÿéÿòäÿêè ãàçëàð 

÷ûüûðûøäû, ùèíäóøêàëàð áÿðêäÿí ñÿñ åëÿäè. 

ß.Âÿëèéåâ. Ýþçöíö éóìóá ãóëàã àñûðñàí, 

ýàù åëÿ áèëèðñÿí îòàüà áèð ñöðö õîðóç-òîéóã 

äîëóá, ýàù äà ñÿíÿ åëÿ ýÿëèð êè, ÿòðàôûíäà 

ãàç, þðäÿê, ùèíäóøêà ýÿçèð. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÙÈÍËßÌß “Ùèíëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÈÍËßÌßÊ ô. Ùèíÿ ñàëìàã. Ýþéÿð÷èíëÿðè 

ùèíëÿìÿê. – [Îääàìäû:] Àòàì, ìÿí ýåäèì, 

òîéóã-úöúÿíè ùèíëÿéèì, éîõñà àðà ãàðûøàð. 

Ú.Úàááàðëû.

ÙÈÏÅÐÁÎËÀ 

ÙÈÏÉÐÁÎËÀ [éóí.] ðèéàç. Ñÿòùèí êîíóñóíó 

êÿñÿí èêèòÿðÿôëè, ãåéðè-ãàïàëû ÿéðè õÿòò. 

ÙÈÏÅÐÁÎËÈ´Ê ñèô. [éóí.] ðèéàç. Ùèïåðáîëàéà 

àèä. Ùèïåðáîëèê êÿñèê. 

ÙÈÏÅÐÁÎËÓÈÄ [éóí.] ðèéàç. Ùèïåðáîëàíûí 

ôûðëàíìàñûíäàí ùàñèë îëàí ñÿòù. 

ÙÈÏÅÐÒÓÍÈÊ [éóí.] òèá. Ùèïåðòîíèéà 

õÿñòÿëèéè îëàí, ãàí òÿçéèãè íîðìàäàí éóõàðû 


ÙÈÏÅÐÒÎÍÈ´Ê ñèô. [éóí.] òèá. Ùèïåðòîíèéàéà, 

ãàí òÿçéèãèíèí àðòìàñûíà àèä îëàí, 

îíóíëà áàüëû îëàí. Ùèïåðòîíèê õÿñòÿëèê – 

àðòåðèéà äàìàðûíäà ãàí òÿçéèãèíèí àðòìàñû 

íÿòèúÿñèíäÿ áàø âåðÿí õÿñòÿëèê. 

ÙÈÏÅÐÒÎÍÈ´ÉÀ [éóí. ùéïåð âÿ òîíóñ – 

ýÿðýèíëèê] òèá. 1. Ãàí òÿçéèãèíèí àðòìàñû. 

2. Ùèïåðòîíèê õÿñòÿëèê, ãàí òÿçéèãèíèí 

àðòìàñû. 

ÙÈÏÍÎÒÈ´ÇÌ [ôð. ÿñëè éóí.] 1. Ùèïíîçà õàñ 

îëàí ùàëëàðûí ìÿúìóñó. 

2. Á à õ ùèïíîç 1-úè ìÿíàäà. 

3. Áàøãàñûíà òÿñèð åòìÿê áàúàðûüû. 

ÙÈÏÍÓÇ [éóí. ùéïíîñ – éóõó] 1. Èíñàíäà 

âÿ àëè îíóðüàëû ùåéâàíëàðäà àäÿòÿí ñþçëÿ, 

áàõûøëà òÿëãèí íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí 

éàðûìéóõóëóëóã ùàëû. Êöòëÿâè ùèïíîç âÿ ìöõòÿëèô 

“ìþúöçÿëÿð” ýþñòÿðìÿê òà ãÿäèìäÿí 

ìÿëóì îëàí àäè áèð øåéäèð; ùèíä ñåùðáàçëàðû 

áóíó õöñóñèëÿ áàúàðûðìûøëàð âÿ èíäè äÿ áàúàðûðëàð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ùèïíîç åòìÿê 

– áàõ ùèïíîçëàìàã. 

2. Òÿëãèí âàñèòÿñèëÿ éàòûðòìà, ùàáåëÿ éàòûðäûëàíûí 

èðàäÿñèíÿ (ìöàëèúÿ ìÿãñÿäèëÿ) òÿñèð 

ýþñòÿðìÿ; ùèïíîçëà ìöàëèúÿ. // ìÿú. Úàçèáÿ, 

úàçèáÿ ãöââÿñè. Ùèïíîç êèìè òÿñèð åòìÿê. 

ÙÈÏÍÎÇ×Ó èñ. Áàøãàñûíû ùèïíîç ùàëûíà 

ýÿòèðÿí àäàì; ùèïíîçëà ìöàëèúÿ åäÿí ùÿêèì. 

ÙÈÏÍÎÇËÀÌÀ “Ùèïíîçëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÈÏÍÎÇËÀÌÀÃ ô. Òÿëãèí âàñèòÿñèëÿ ùèïíîç 

âÿçèééÿòèíÿ ýÿòèðìÿê, ùèïíîç åòìÿê. 

Õÿñòÿíè ùèïíîçëàìàã. // ìÿú. Èðàäÿñèíè 

ÿëèíäÿí àëìàã, ñåçäèðìÿäÿí þç èðàäÿñèíÿ 

òàáå åòìÿê, þç òÿñèðè àëòûíà ñàëìàã. 

ÙÈÏÎÒÅÍÚÇ [éóí.] ðèéàç. Äöçáóúàãëû ö÷áóúàüûí 

äöç áóúàã ãàðøûñûíäàêû òÿðÿôè. 

ÙÈÏÎÒÎÍÈ´ÉÀ [éóí.] òèá. Ãàí òÿçéèãèíèí 

àçàëìàñû, àøàüû äöøìÿñè; ùàáåëÿ òîõóìàëàðûí, 

îðãàíëàðûí òîíóñóíóí àçàëìàñû. 

ÙÈÐÑËÈ 

ÙÈÐÑ èñ. [ÿð.] Ãÿçÿá, ùèääÿò, àúûã, ãåéç. 

Èççÿò ãöññÿäÿí âÿ Ìÿùÿììÿäùÿñÿí ÿìè 

ùèðñèíäÿí áàøëàäûëàð ßùìÿä êèìè àüëàìàüà. 


◊ Ùèðñ áàüûðñàãëàðûíû (áàüûðñàüûíû) 

êÿñìÿê – áÿðê ùèðñëÿíìÿê, ùèääÿòëÿíìÿê, 

ãÿçÿáëÿíìÿê. Ùèðñè òÿïÿñèíÿ (áàøûíà, êÿëëÿñèíÿ) 

âóðìàã – áÿðê ùèääÿòëÿíìÿê, ÷îõ 

ùèðñëÿíìÿê, ãÿçÿáëÿíìÿê. Úöìøöä áÿé 

ãóëàã àñäû, ãóëàã àñäû, ùèðñè òÿïÿñèíÿ âóðäó 

âÿ áèðäÿí-áèðÿ ñÿñèíè óúàëäûá äåäè.. 

Å.Ñóëòàíîâ. Ùèðñè òóòìàã – ùèðñëÿíìÿê, 

ãÿçÿáëÿíìÿê, àúûüû òóòìàã. [Ñóëòàí áÿé:] 

Ìÿíèì äÿ ùèðñèì òóòàð, âóðóá þëäöðÿðÿì. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ùèðñè éàòìàã, ñîéóìàã – 

ùèðñè êå÷ìÿê, ãÿçÿáè êå÷ìÿê, ñàêèòëÿøìÿê. 

Õàí åøèêàüàñûíûí ñþçëÿðèíäÿí ìöòÿÿññèð îëóá, 

ùèðñè éàòäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ñÿäðèí ùèðñè ñîéóäó. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ùèðñèíäÿí äîäàãëàðûíû 

(çÿíúèð, úèëîâ) ÷åéíÿìÿê (ýÿìèðìÿê) – 

÷îõ áÿðê ùèðñëÿíìÿê, ãÿçÿáëÿíìÿê. Ìàùìóä 

ùèðñèíäÿí äîäàãëàðûíû ÷åéíÿéèá, þç 

êèøèëèéèíè ýþñòÿðìÿéè âÿ àðâàäû åâäÿ êþòÿêëÿìÿéè 

ãÿò åòäè. Á.Òàëûáëû. Ùèðñèíäÿí ãîâðóëìàã 

– ùèðñèíäÿí, àúûüûíäàí íÿ åäÿúÿéèíè 

áèëìÿìÿê, ùèðñ áîüìàã. Ùèðñèíè áàñìàã 

(áîüìàã, éåìÿê) – ùèääÿòèíè, ùèðñèíè 

éàòûðòìàã, þçöíö ñàõëàìàã, ùèðñèíè, àúûüûíû 

áöðóçÿ âåðìÿìÿéÿ ÷àëûøìàã. Ùà àäàì èñòÿéèð 

ùèðñèíè éåñèí, äèíìÿñèí, èíñàíû þç áàøûíà 

ãîéìóðëàð, äèíäèðèðëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Åëìàí ùèðñèíè áîüóá, Úåéðàí õàíûìûí 

äàëûíúà áàõäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÙÈÐÑËßÍÄÈÐÌß “Ùèðñëÿíäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÙÈÐÑËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Ãÿçÿáëÿíäèðìÿê, 

ùèääÿòëÿíäèðìÿê; ãÿçÿáëÿíìÿñèíÿ, ùèðñëÿíìÿñèíÿ 

ñÿáÿá îëìàã; ãåéçëÿíäèðìÿê. 

ÙÈÐÑËßÍÌß “Ùèðñëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÈÐÑËßÍÌßÊ ô. Ùèääÿòëÿíìÿê, ãÿçÿáëÿíìÿê, 

ãûçûøìàã, àúûüû òóòìàã. Óøàüà ùèðñëÿíìÿê. 

Åøèòäèéè ñþçäÿí ùèðñëÿíìÿê. – [Øèðàñëàí] 

Äàäàø Ëÿëÿøîâó ýþðöá ùèðñëÿíäè, òåç 

äþíöá Àüáóëàã êÿíäèíäÿí ÷ûõäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Òàïäûã áèð ãÿäÿð ùèðñëÿíìèøäè. Îíó åâÿ 

÷àüûðìàäûãëàðûíà ýþðÿ àòà âÿ àíàñûíà ÷îõ 

àúûüû òóòìóøäó. ß.Âÿëèéåâ. 

ÙÈÐÑËÈ ñèô. 1. Ùèääÿòëè, àúûãëû, ãÿçÿáëè, 

ùèðñëÿíìèø. Ùèðñëè êèøè. – [Ìÿøÿäè Ãÿçÿíôÿð:] 

391

ÙÈÑ 

Ìÿøÿäè, ñÿíèí áó àøíàëàðûí íÿ ùèðñëè àäàìëàðäûð 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ìàùìóä] ùèðñëè 

àðâàääàí ÿââÿëúÿ ãîðõäó. ß.ßáöëùÿñÿí. 

// çÿðô Ùèðñëè-ùèðñëè. Ùèðñëè äàíûøìàã. Ùèðñëè 

úàâàá âåðìÿê. – Íàçèð éåðèíäÿí äóðìàéûá, 

öçöíö Ñàëìàíà òóòóá ùèðñëè ñîðóøäó.. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Þâðÿò ùèðñëè ýèðèð ÿðèíèí 

îòàüûíà âÿ áàøëàéûð áó úöð ìÿçÿììÿò åëÿìÿéÿ: 

– À êèøè, ñÿí îëàñàí Àëëàù, áó êèòàáëàðû 

âÿ êàüûçëàðû òóëëà úÿùÿííÿìÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

// Ùèðñ, àúûã, ãÿçÿá èôàäÿ åäÿí; 

ãÿçÿáëè, àúûãëû. Ùèðñëè íÿçÿð. Ùèðñëè ýþðêÿì. 

– Ýåíèø à÷ûëìûø ãûðïûìñûç, ùèðñëè ýþçëÿðè 

ýþðäöêäÿ [àðâàäà] åëÿ ýÿëäè êè, êèøè ùå÷ áèð 

àí äà éàòìàéûá. È.Ùöñåéíîâ. 

2. ìÿú. Øèääÿòëè, êÿñêèí, úîøãóí. Ùèðñëè 

ùàâà. Ùèðñëè äÿíèç. – Àõøàìäàí áÿðèäèð êþíëöìäÿ 

éåíÿ; Ùèðñëè ôûðòûíàëàð, ãàñûðüàëàð 

âàð. Ñ.Âóðüóí. 

ùèðñëè-ùèðñëè çÿðô Ùèðñëè ùàëäà, ãÿçÿáëèãÿçÿáëè, 

ùèääÿòëÿíÿðÿê, àúûãëû-àúûãëû; ãÿçÿáëÿ, 

ùèðñëÿ, ùèääÿòëÿ. Ùèðñëè-ùèðñëè äàíûøìàã. 

– Ãàðà áÿé ùèðñëè-ùèðñëè Îðóúà áàõäû. 

ß.Âÿëèéåâ. [Ðÿøèä:] Úàíáàëàéåâèí ùèðñëèùèðñëè 

áèð-áèðèíÿ ñûõûëìûø äîäàãëàðû, çÿùìëè 

ýþçëÿðè òÿñÿââöðöìäÿí ñèëèíìèðäè. È.Ùöñåéíîâ. 

ÙÈÑ èñ. 1. Éàíàí áèð øåéäÿí ÷ûõàí êÿñèô 

òöñòö. Îúàüûí ùèñè. Òîíãàëûí ùèñè. – Éåë ÿñäèêúÿ 

ôÿíÿðèí ùèñè àðòäû, èøûüûí äàèðÿñè ýåòýåäÿ 

êè÷èëäè, çÿèôëÿíÿí àëîâ ãàðàíëûüûí ãöââÿòëè 

ïÿíúÿñèíäÿ áîüóëäó.. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Ùÿìèí òöñòöäÿí ÿøéàëàðûí öçÿðèíÿ ãîíàí 

ãàðà ÷þêöíòö; ãóðóì. Ïÿíúÿðÿíèí ùèñèíè 

òÿìèçëÿìÿê. – Ñàü òÿðÿôäÿ èñÿ òàõòàñû êþùíÿ âÿ 

ùèñäÿí ãàðàëìûø áèð ãàïû âàðäûð. Ù.Íÿçÿðëè. 

Éàçûñû ïîçóëìóø êàüûç ùèñäÿí ñàïñàðû ñàðàëìûøäû. 

Á.Áàéðàìîâ. Ùèñ áàñìàã (áàüëàìàã) 

– öçÿðèíäÿ ãóðóì ÿìÿëÿ ýÿëìÿê, ùèñäÿí 

ãàðàëìàã. [Ãÿùðÿìàíûí] ôèêðè éåíÿ äÿ 

äîëàíà-äîëàíà ùÿðÿêÿò åäèð, .. àüàúëàðû ùèñ 

áàüëàìûø äàìäà äàéàíûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ìÿòáÿõèí äèâàðëàðûíû ùèñ áàñìûøäû. ß.Ñàäûã. 

ÙÈÑÕÀÍÀ èñ. Áàëûã, ÿò âÿ ñ. ùèñÿ âåðèëÿí 

éåð, ñåõ âÿ ñ. 

ÙÈÑËßÌß 1. èñ. Áàëûüû, ÿòè âÿ ñ. ñàõëàìàã 

ö÷öí ùèñÿ âåðÿðÿê ãóðóòìà. Áàëûã åìàëûíäà 

åëåêòðèêëÿ ùèñëÿìÿ öñóëó òÿòáèã åäèëìÿêäÿäèð. 

2. “Ùèñëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

392 

ÙÈÑÑ 

ÙÈÑËßÌßÊ ô. 1. Ùèñ áóðàõìàã, ùèñ åëÿìÿê, 

àç òöñòöëÿìÿê. Ïèëÿòÿ ùèñëÿéèð. Êöëöí 

è÷èíäÿ ýþçëÿð ùèñëÿéèð. 

2. Ùèñëÿìÿ öñóëó èëÿ ãóðóòìàã (á à õ ùèñëÿìÿ 


ÙÈÑËßÍÌß “Ùèñëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÈÑËßÍÌßÊ ô. 1. Òöñòöëÿíìÿê, éàõøû 

éàíìàäûüûíäàí ùèñ áóðàõìàã. Òîíãàë ùèñëÿíèð. 

Îúàã ùèñëÿíèðäè. – ßùìÿä øöøÿñè ùèñëÿíìèø 

(ô.ñèô.) ëàìïàíûí ôèòèëèíè àøàüû ÷ÿêèá, 

èøûüû þëÿçèòäè. È.Øûõëû. 

2. Ùèñ ÷ÿêìÿê, ùèñÿ áóëàíìàã, ùèñäÿí 

ãàðàëìàã. Ëàìïàíûí øöøÿñè ùèñëÿíìèøäèð. – 

Áàáàëàðûìûçûí áó êþùíÿ “èìàðÿò”ÿ (ãàðà 

äàìà) íÿäÿí “ãàðà” àäû âåðäèéèíè áèëèðñèíèçìè 

Èêè øåéäÿí: áèðè, öñòöíÿ òþêöëÿí ãàðà 

òîðïàãäàí, î áèðè, òöñòöäÿí è÷ÿðèñè ùèñëÿíèá, 

ãóðóì òóòàðàã ãàðàëìàüûíäàí. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÙÈÑËÈ ñèô. 1. Ùèñ âåðÿí, éàõøû éàíìàéûá 

ùèñ åëÿéÿí; òöñòöëÿíÿí. Ùèñëè òÿíäèð. – Äàü 

áàøû ñÿñëè ãàëàð; Îúàüû ùèñëè (ç.) ãàëàð; 

Éåìÿê èëÿí äîñò îëàí; Èëëÿðëÿ êöñëö ãàëàð. 

(Áàéàòû). Ùèñëè ëàìïàíûí èøûüûíäà áèð íå÷ÿ 

àäàì èøëÿéèðäè. Ã.Èëêèí. 

2. Ùèñ ÷ÿêìèø, ùèñ áàñìûø, ùèñäÿí ãàðàëìûø, 

ùèñëÿ þðòöëìöø. Ùèñëè ãàçàí. Ùèñëè òàâà. 

– Êöðñöíöí àëòûíäà âàð: öçöãîéëó ÷åâðèëìèø 

áèð ãàçàí, áèð ÷àíàã, è÷èíäÿ ãàòûã, áèð ãàðà, 

ùèñëè ÷àéäàí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÙÈÑËÈ-ÏÀÑËÛ, ÙÈÑËÈ-ÒÎÇËÓ ñèô. äàí. 

Ùèñ-ïàñ (ùèñ-òîç) áàñìûø, ùèñëè; ÷èðêëè. Ùèñëèïàñëû 

(ùèñëè-òîçëó) ãàïû. Ùèñëè-ïàñëû (ùèñëèòîçëó) 

îòàã. – [Ìàùìóä:] Àõû áóðà õàëèñ áåùèøòäèð, 

î ùèñëè-ïàñëû äàõìàäà íÿ ýþðöáñÿí 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Áàéðàì êèøè:] ×îõ àäàì 

áèçèì áó ãóìëó áàüëàðû, ùèñëè-òîçëó [Àáøåðîíó] 

áÿéÿíìèð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // ìÿú. Êèðëè, 

÷èðêëè; öç-ýþçöíö, öñò-áàøûíû ÷èðê áàñìûø. 

Ùèñëè-ïàñëû óøàã. 

ÙÈÑ-ÏÀÑ òîï. äàí. Ùèñ ÷èðê, êèð. Ãàçàíûí 

ùèñ-ïàñûíû éóìàã. – Ùèñäÿí-ïàñäàí ãàðàëûá 

ñèôÿòèíè èòèðìèø .. òàõòà áóôåò, êèì áèëèð, íå÷ÿ 

íÿñëè î äöíéàéà þòöðìöøäö. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÈÑÑ èñ. [ÿð.] 1. Á à õ äóéüó. [Ðöñòÿì 

áÿé Ñîôéà õàíûìà:] Ùèññ òÿáèÿò çÿêàñûíûí 

òÿçàùöðöäöð, òÿáèÿò èñòÿäèéèíè ùèññ âàñèòÿñèëÿ 

ýþðöð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ñÿáðëÿ, òÿäáèðëÿ 

þë÷öá-áè÷ìÿäÿí; Àüëà ýöâÿíìÿäèê, ùèññÿ 

ýöâÿíäèê. Á.Âàùàáçàäÿ. Ýþðÿí äîüðóäàíìû

ÙÈÑÑß 

èíñàí ãÿëáèíèí; Èíúÿ ùèññëÿðèíÿ òîõóíìóð øåèð 

Ì.Àðàç. Ùèññ åòìÿê – áàõ äóéìàã. 

Àúëûã ùèññ åòìÿê. – ßðè Úàâàä òàìàì ãûøû 

õÿñòÿ éàòûá, èíäè èñÿ ãû÷ëàðûíäà áèð ãÿäÿð 

ãöââÿò ùèññ åäèá äåäè.. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[ßìèíÿ:] Ùåéðÿòèíäÿí øèëëÿíèí àüðû-àúûñûíû 

áåëÿ ùèññ åòìÿäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. ìÿú. Ñåâýè, ìÿùÿááÿò. Ùàäèñÿ Ãàäèðè 

åëÿ ÷àøäûðìûø, ðóùóíó âÿ ãÿëáèíè åëÿ ñûõìûøäû 

êè, åëÿ áèë, î ýþçÿë ãûçà îëàí ùèññè âÿ äóéüóëàðû 

äà èíäè îíóí éàäûíäàí ÷ûõìûøäû. 


3. Þç äóéüóëàðû, òÿÿññöðàòû ÿñàñûíäà áèð 

øåéè àïàéäûí, ùÿññàñëûãëà ãàâðàìà, äÿðêåòìÿ 

áàúàðûüû. Ýþçÿëëèê ùèññè. – Ýöìàí 

îëóíìàñûí êè, Ìöíÿââÿð õàíûìäà ãàäûíëàðà 

õàñ îëàí ãûñãàíúëûã ùèññè çÿèô èäè. Ìèð Úÿëàë. 

Ùèññÿ ãàïûëìàã – áàõ ùèññèééàòà 

ãàïûëìàã (“ùèññèééàò”äà). Øèðçàä ùèññÿ 

ãàïûëàí, éÿíè, Ñàëìàíûí äåäèéè êèìè, ãÿëáÿí 

øàèð èäè. Ùèññÿ ãàïûëàíäà äà öðÿéè éàç ñÿùÿðèíèí 

öôöãëÿðè êèìè à÷ûëûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

[Ñÿëèì:] Ùèññÿ ãàïûëìàã ìÿíäÿ äÿ âàð, 

Çÿðíèøàí! Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÈÑÑß èñ. [ÿð.] 1. Òàìûí áþëöíäöéö ïàð- 

÷àëàðäàí ùÿð áèðè; ãèñèì. Áèíàíûí áèð ùèññÿñè. 

×àéûí àøàüû ùèññÿñè. – Øèðâàí Øèìàëè 

Àçÿðáàéúàíûí áèð ùèññÿñèäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

[Êè÷èêáÿéèì] ýöíöí ìöÿééÿí ùèññÿñèíäÿ 

øÿùÿðèí ÿòðàôûíû äîëàíûðäû.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

– Ìÿí êè ñÿíÿì, ìÿí êè ñÿíÿì; òàíûìàäûí 

Äÿôí îëóíìóø áèð ùèññÿíÿì; òàíûìàäûí 

Ì.Àðàç. // Áþëöíÿí áèð øåéäÿí ùÿðÿéÿ äöøÿí 

ïàé. Ùÿðÿ þç ùèññÿñèíè ýþòöðäö. Îíóí 

ùèññÿñèíè àéûðûá âåðèí. 

2. Âàùèä, òàì áèð ñèñòåìèí (îðãàíèçìèí, 

ìåõàíèçìèí âÿ ñ.) òÿðêèá åëåìåíòëÿðèíè òÿøêèë 

åäÿí øåéëÿðäÿí ùÿð áèðè. Åùòèéàò ùèññÿëÿðè. 

Ìàøûí ùèññÿëÿðè. – Øîôåð .. ìîòîðóí ÿâÿç 

åäèëìÿñè ëàçûì ýÿëÿí ùèññÿñèíè àëûá ýÿòèðìÿê 

ö÷öí ýåòìèø, òÿñàäöôÿí îðàäàí êå÷ÿí áàøãà 

áèð ìàøûíëà ýåðè ãàéûòìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. 

×àòûøìàéàí âÿ éàõóä äöçÿëäèëìÿéè âàúèá 

îëàí áÿçè ùèññÿëÿð Êåøëÿäÿ ùàçûðëàíûðäû. 

Ù.Ñåéèäáÿéëè. // Ùÿð ùàíñû ÿñÿðèí öçâè 

ïàð÷àñû, ãèñìè, ôÿñëè. Ðîìàíäàí áèð ùèññÿ. 

Ñîíàòàíûí ñîí ùèññÿñè. – [Ñåéìóð] ðÿññàìëûã 

ìÿêòÿáèíÿ ýÿëèá, áèðáàø òÿäðèñ ùèññÿ ìöäèðèíèí 

îòàüûíà ýèðäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÙÈÑÑÈÇ 

3. ßëàùèääÿ ãîøóí âàùèäè. Àâèàñèéà ùèññÿñè. 

Òàíê ùèññÿñè. Ùèññÿ êîìàíäèðè. – Äîüðóäóð, 

áèð äÿôÿ Ðöñòÿì êèøè àéàüûíäàí éàðàëàíäû, 

ëàêèí ñàüàëûá éåíÿ ùèññÿñèíÿ ãàéûòäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Èñòåùêàì ùèññÿëÿðèíèí ÿëèíäÿ 

êèôàéÿò ãÿäÿð âÿñàèò îëìóðäó. Ìèð Úÿëàë. 

ùèññÿ-ùèññÿ ñèô. âÿ çÿðô Òàì, áöòþâ ùàëäà 

äåéèë, ùèññÿëÿðÿ àéðûëìûø ùàëäà; ùèññÿëÿðëÿ, 

òèêÿ-òèêÿ. Òàðëàíû ùèññÿ-ùèññÿ øóìëàìàã. 

Ðîìàíû ùèññÿ-ùèññÿ ÷àï åòìÿê. – Ãîøóí 

ùèññÿ-ùèññÿ îëóá èñòèðàùÿò åäèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ùå÷ øåé ùèññÿ-ùèññÿ þëöìÿ òÿñëèì îëàí áèð 

áÿäÿíè éàøàäà áèëìÿéÿúÿêäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙÈÑÑßÚÈÊ èñ. Áèð øåéèí ÿí êè÷èê, úöçè 

ùèññÿñè, ïàð÷àñû. ×îõ êè÷èê úèñèì, áàøãà ñþçëÿ, 

ùèññÿúèê àíëàéûøû íèñáè àíëàéûøäûð. Ç.Õÿëèëîâ. 

Àòîì, ìàääÿíèí êèìéÿâè ðåàêñèéàëàðäà áþëöíìÿéÿí 

ÿí êè÷èê ùèññÿúèêëÿðèíÿ äåéèëèð. 

Ú.Çöëôöãàðëû. 

ÙÈÑÑÈ ñèô. [ÿð.] Ùèññ îðãàíëàðû, äóéüó, ãàâðàìà 

âàñèòÿñèëÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí, òþðÿéÿí, 

ùèññëÿ äÿðê îëóíàí. Ùèññè ãàâðàéûø. Ùèññè 

òÿÿññöðàò. // Ùèññÿ, äóéüóéà àèä îëàí. Ìÿðêÿçè, 

éàõóä áèðëÿøäèðèúè íåéðîíëàð .. îéàíìàíû, 

ùèññè íåéðîíëàðäàí ùÿðÿêè íåéðîíëàðà 

êå÷èðèð. “Ïñèõîëîýèéà î÷åðêëÿðè”. // ìÿú. 

Úèñìàíè, øÿùâàíè. Èíñàíäà ùèññè òÿìàéöëëÿð. 

ÙÈÑÑÈÉÉÀÒ èñ. [ÿð. “ùèññ” ñþç. úÿìè] Ùèññëÿðëÿ, 

äóéüóëàðëà áàüëû ùàëëàð, ùèññè òÿÿññöðàò; 

ùèññëÿð, äóéüóëàð. [Éàøëû êèøè:] Ýÿíúëèê 

ùèññèééàòûì ìÿíè [ãàäûíà] òÿðÿô ÷ÿêñÿ äÿ, 

øöóðóì áåëÿ áèð èøäÿí ÷ÿêèíìÿéè ìÿíÿ òþâñèéÿ 

åäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Øÿõñè ìöøàùèäÿëÿð âÿ 

ùèññèééàòà ÿñàñëàíàí [Ðöñòÿìèí] ìöëàùèçÿëÿðè 

÷îõ çàìàí äîüðó ÷ûõàðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

◊ Ùèññèééàòà ãàïûëìàã – þç ùèññëÿðèíÿ 

óéìàã, òàáå îëìàã, ùèññëÿðèíèí òÿëÿáèíÿ, 

õÿéàëà, ùèññèééàòà ýþðÿ ùÿðÿêÿò åòìÿê. 

..Ìþòÿñèì õÿëèôÿíèí êàòèáëÿðè Áàáÿê öñéàíûíûí 

úÿðÿéàíû âÿ îíóí èíêèøàôû éîëëàðûíû 

éàçàðêÿí äèíè ùèññèééàòà ãàïûëûá, ùÿãèãÿòè 

òàìàìèëÿ òÿùðèô åäèáëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙÈÑÑÈÇ ñèô. 1. Ùèññåòìÿ ãàáèëèééÿòèíäÿí 

ìÿùðóì, ùå÷ áèð øåé ùèññ åòìÿéÿí, ùèññèíè, 

äóéüóñóíó èòèðìèø; äóéüóñóç, áèùóø. Ùèññèç 

ùàëäà éàòàí õÿñòÿ. – [Ñÿëèì] Çåéíàëûí ñÿðõîøëóãäàí 

ùèññèç áèð ùàëà ýÿëìèø âöúóäóíó 

áèð êþìöð ÷óâàëûíà âÿ éà óí êèñÿñèíÿ áÿíçÿäèðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. // Êåé, êåéëÿøìèø, êåéëÿøäèðèëìèø. 

393

ÙÈÑÑÈÇËßØÄÈÐÈËÌß 

Ùèññèç äÿðè. – Áó ýåúÿ ßìèð Èíàíú ùÿääèíäÿí 

àðòûã è÷ìèøäè. Èñòèíèí øèääÿòè äÿ îíóí ñÿðõîøëóüóíó 

àðòûðìûø âÿ ùèññèç äöøöá ãàëìàñûíà ñÿáÿá 

îëìóøäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. ìÿú. Ùÿéàòà, ùàäèñÿëÿðÿ, âàðëûüà ëàãåéä 

ìöíàñèáÿò áÿñëÿéÿí, îíëàðû äÿðê åòìÿéÿí, 

ùå÷ áèð øåéäÿí òÿñèðëÿíìÿéÿí; äóéüóñóç. 

ÙÈÑÑÈÇËßØÄÈÐÈËÌß “Ùèññèçëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. Äÿðèíèí (äèøèí) ùèññèçëÿøäèðèëìÿñè. 

ÙÈÑÑÈÇËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Ùèññèç ùàëà 

ýÿòèðèëìÿê; êåéëÿøäèðèëìÿê. 

ÙÈÑÑÈÇËßØÄÈÐÌß “Ùèññèçëÿøäèðìÿê”- 


ÙÈÑÑÈÇËßØÄÈÐÌßÊ ô. Ùèññèç, äóéüóñóç 

ùàëà ýÿòèðìÿê, êåéëÿøäèðìÿê, áèùóø åòìÿê. 

Èéíÿ âóðóá éàðàëû àéàüû ùèññèçëÿøäèðìÿê. 

Õÿñòÿíè ùèññèçëÿøäèðìÿê. 

ÙÈÑÑÈÇËßØÌß “Ùèññèçëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÈÑÑÈÇËßØÌßÊ ô. Ùèññèç ùàëà ýÿëìÿê, 

ùèññåòìÿ ãàáèëèééÿòèíè èòèðìÿê, êåéëÿøìÿê, 

áèùóø îëìàã. 

ÙÈÑÑÈÇËÈÊ èñ. Ùèññèí, äóéüóíóí îëìàäûüû 

ùàë, ùå÷ áèð øåé ùèññ åòìÿìÿ; äóéüóñóçëóã, 

êåéëèê. [Ìåùðèáàí] ñîíðà ãàðøûñûíäà 

äàø áèð ùåéêÿë ùèññèçëèéèëÿ ùÿðÿêÿòñèç äóðàí 

ÿðèíè áàøäàí-àéàüà ñöçäö. Ñ.Ùöñåéí. 

ÙÈÑÒÎËÓÝÈÉÀ [éóí. ùèñòîñ – òîõóìà âÿ 

ëîýîñ – åëì] Èíñàí âÿ ÷îõùöúåéðÿëè ùåéâàí 

ùöúåéðÿëÿðèíèí ãóðóëóøó ùàããûíäà åëì. 

ÙÈÑÒÎËÎÆÈ´ ñèô. [éóí.] Ùèñòîëîýèéàéà àèä 

îëàí, ùèñòîëîýèéà èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. Ùèñòîëîæè 

òÿäãèãàò. 

ÙÈÑÒÎËÓÃ [éóí.] Ùèñòîëîýèéà ìöòÿõÿññèñè. 

ÙÈÑ-ÒÎÇ áàõ ùèñ-ïàñ. Ùèñ-òîç áàñìûø 

ïÿíúÿðÿ. Øöøÿëÿðèí ùèñ-òîçóíó òÿìèçëÿìÿê. – 

Ñåíòéàáðäà òþêöëÿí èëê ïàéûç éàüûøû .. éàéûí 

ùèñ-òîçóíó éóéóá àïàðûð.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙÈØ òÿãë. Þêöçö, êÿëè ñöðìÿê, éà ñàõëàìàã 

âÿ äþíäÿðìÿê ö÷öí èøëÿäèëÿí íèäà. Ëåéëÿê .. 

éàøû þòÿí øåøÿáóéíóç áèð þêöç êèìè ùåé èðÿëèéÿ 

äöðòöëöðäö, íÿ ãÿäÿð îíóí áóðíóíäàí 

âóðóá ùèø äåéèëñÿ áåëÿ, ýåðè ÷ÿêèëìèðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Íÿúÿôàëû:] Ñàõëàéûí, à áàëà, 

êîòàí èëèøäè, ÿéÿ, ùèø äåéèí, ýàâàùûíû ãûðàúàãñûíûç. 


ÙÈÒËÅÐ×È Ùèòëåð òÿðÿôäàðû, àëìàí ôàøèñòè. 

394 

ÙÈÉËßÝßÐËÈÊ 

ÙÈÒËÅÐÈ´ÇÌ Àëìàíèéàäà 1933-1945-úè 

èëëÿðäÿ Ùèòëåðèí áàø÷ûëûã åòäèéè ôàøèñò äèêòàòóðàñû, 

ùàáåëÿ ôàøèñò äèêòàòóðàñû èäåîëîýèéàñû. 

ÙÈÉËß èñ. [ÿð.] Êÿëÿê, ôûðûëäàã, ôÿíä; 

ìÿêð. [Øàù âÿçèðÿ:] Âÿçèð, áó ÷îõ ãÿðèáÿ èøäèð, 

éÿãèí áóðàäà áèð ùèéëÿ âàðäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Ñàòãûíëàðûí ùèéëÿñèíäÿí; Íå÷ÿ êÿðÿ; Òàðèõ 

åíäè çèðâÿëÿðäÿí äÿðÿëÿðÿ. Á.Âàùàáçàäÿ. 

◊ Ùèéëÿ ãóðìàã (äöçÿëòìÿê) – áèúëèê 

èøëÿòìÿê, êÿëÿê ãóðìàã. [Ðöñòÿì áÿé:] Úöðáÿúöð 

ùèéëÿ ãóðìóøàì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ùèéëÿ 

èøëÿòìÿê (ýÿëìÿê) – ùèéëÿ èëÿ àëäàòìàã, éàëàí 

äåéÿðÿê àëäàòìàã, áèúëèê ýÿëìÿê. Âÿçèðèí 

ãûçëàðû ùèéëÿ èøëÿäÿðÿê ïàäøàùûí îüëàíëàðûíûí 

îíëàðà ñàòàøäûãëàðûíû àíàëàðûíà ñþéëÿäèëÿð. 

(Íàüûë). [Øåéõ Ùàøèìè Èáí-Õàëèäÿ:] 

Ìÿí î ñöëù ãàñèäèíÿ èíàíìûðàì, Íîôÿë ùèéëÿ 

èøëÿäèð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÙÈÉËßÁÀÇ [ÿð. ùèéëÿ âÿ ôàðñ. ...áàç] á à õ 

ùèéëÿýÿð. Ùèéëÿáàç àäàì. – [Ãàðû:] Î èøè äÿ 

ìÿíÿ òàïøûð, ãûçûì. ßðèí ùèéëÿáàçäûðñà, ìÿí 

îíäàí ùèéëÿáàçàì. Å.Ñóëòàíîâ. 

ÙÈÉËßÁÀÇËÛÃ áàõ ùèéëÿýÿðëèê. 

ÙÈÉËßÝßÐ ñèô. [ÿð. ùèéëÿ âÿ ôàðñ. ...ýÿð] 

1. Ùèéëÿ èøëÿäÿí, êÿëÿêáàç, ôÿíäýèð, áèú, 

ìÿêðëè. Ùèéëÿýÿð àäàì. – [Íöøàáÿ:] Äöøìÿí 

ùÿì ýöúëöäöð, ùÿì äÿ ùèéëÿýÿð; Ãöââÿòëÿ, 

ùèéëÿéëÿ ãàçàíûð çÿôÿð. À.Øàèã. Äöíéàíûí 

ÿí ùèéëÿýÿð, ìàùèð êÿëÿêáàçëàðû; Ñààò 

èëÿ òÿãâèìÿ ÿë ãàòà áèëìÿäèëÿð; Éàëíûç âàõòû, 

çàìàíû àëäàäà áèëìÿäèëÿð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

// ìÿú. Åéíè ìÿíàäà áÿçè ùåéâàíëàð ùàããûíäà. 

Ùèéëÿýÿð òöëêö. – Ýþðöíöð êè, êÿíäÿ 

äàäàíìûø áó ãóðä ÷îõ òÿúðöáÿëè âÿ ùèéëÿýÿð 

áèð ãóðä èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. Ùèéëÿ èôàäÿ åäÿí. Ùèéëÿýÿð áàõûø. – Úÿôÿð 

ùèéëÿýÿð áèð òÿáÿññöìëÿ ýþç âóðäó âÿ ãîíàãëàðû 

ñàêèò åëÿéÿ-åëÿéÿ: – Ãàðäàø, ùÿð ñèðð 

Àëëàù éàíûíäàäûð, – [äåäè] ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÙÈÉËßÝßÐÚßÑÈÍß çÿðô Ùèéëÿ èëÿ, 

ìÿêðëÿ, èáëèñúÿñèíÿ; áèú-áèú. Ìöãèì áÿé 

ùèéëÿýÿðúÿñèíÿ äîäàãëàðûíû áöçöá: – Ãûç, 

ñÿíÿ íÿ îëóá, ýþçëÿðèí áåëÿ ãûðìûçû àëìàéà 

äþíöá – äåäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Èáèø ùèéëÿýÿðúÿñèíÿ 

ýöëöìñöíäö. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÙÈÉËßÝßÐËÈÊ èñ. Ùèéëÿáàçëûã, áèúëèê, 

êÿëÿêáàçëûã, ôÿíäýèðëèê, ìÿêðëèëèê. Àíà 

çÿèôäèð, ëàêèí äöíéàíûí ýöúëöëÿðèíèí âÿ 

çàëûìëàðûíûí ùèéëÿýÿðëèéè âÿ ôûðûëäàã÷ûëûüûíà

ÙÈÉËßÑÈÇ 

ãàðøû îíóí ãöäðÿòëè ñèëàùû òÿìèçëèê âÿ 

äöçëöêäöð. Ì.Èáðàùèìîâ. Àíúàã ÿñëèíäÿ 

Ýöëïÿðèíèí öç-ýþçöíäÿí àäè áèð ùèéëÿýÿðëèê 

òþêöëöðäö. Ì.Ùöñåéí. 

ÙÈÉËßÑÈÇ ñèô. âÿ çÿðô Ùèéëÿ îëìàäàí, 

ùèéëÿ èøëÿòìÿäÿí, äöçëöêëÿ, äîüðó éîëëà. 

Ùèéëÿñèç àäàì. Ùèéëÿñèç èøè ýþðìÿê. – Àëãûø 

î áîéàñûç, ðÿíýñèç öçöíÿ! Àëãûø î ùèéëÿñèç 

òÿìèç ñþçöíÿ! Ñ.Âóðüóí. 

ÙÌ íèäà. 1. Øöáùÿ, èñòåùçà áèëäèðèð. Ùì, 

ñÿí äÿ îðàäà èäèí 

2. Áèð ñþç äåìÿê èñòÿðêÿí ÷ÿòèíëèê ÷ÿêäèêäÿ 

âÿ éà òÿðÿääöä åòäèêäÿ èøëÿíèð – ùÿ. 

ÙÎ, ÙÎ-ÙÎ òÿãë. Èøëÿê ãàðàìàëû ùÿðÿêÿòÿ 

ýÿòèðìÿê âÿ éà ãîâìàã ö÷öí èøëÿäèëèð. Ùî-ùî! 

– äåéÿ àë÷àãáîéëó, ÷àëñàããàëëû, ýöí àëòûíäà 

èøëÿìÿêäÿí ÿë âÿ öçö ãàðàëìûø àðàáà÷ûìûç 

Ñÿìÿä êèøè þêöçëÿðè ñÿñëÿäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. Àðàáà÷û 

òåç-òåç ÷óáóüóíó øàããûëäàäûð, “ùî-ùî, 

ùèø” – äåéÿ ùåéâàíëàðû ñÿñëÿéèðäè. È.Øûõëû. 

ÙÎÄÀÃ èñ. ìÿù. Êîòàíà ãîøóëàí þêöç. 

Ãÿùðÿìàí .. ùîäàã ñöðìÿêäÿ .. Ðöñòÿìÿ êþìÿê 

åäèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ïîëàäû ãàéòàðûá êîòàí 

ùîäàüû ñöðìÿéÿ ýþíäÿðäèëÿð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÙÎÄÀÃ×Û èñ. ìÿù. Êîòàíà ãîøóëàí þêöçöí 

áàøûíû ÷ÿêÿí àäàì. Ùîäàã÷ûëàð [àãðîíîìóí] 

áþéöê àäàì îëäóüóíó äöøöíöá, 

þêöçëÿðè éàíà âóðäóëàð. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÎ-ÙÀ, ÙÎ-ÙÎ áàõ ùî. Ùî-ùî âàð äàüà 

ãàëäûðàð, ùî-ùî âàð äàüäàí åíäèðÿð. (Ìÿñÿë). 

Ìÿøÿäè Àüàêèøè ýåäèá ÷ûõûð âÿëèí öñòÿ âÿ 

“ùî-ùî” äåéÿ-äåéÿ áàøëàéûð þêöçëÿðè ñöðìÿéÿ. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ôàéòîí÷ó “ùîùà, 

ùî-ùî” – äåéÿ ýàù àäàìëàðû, ýàù àòëàðû 

ùàéëàéûð, ãûðìàíúûíû ùàâàäà îéíàäûðäû... 


ÙÎÙÎËÀÌÀ “Ùîùîëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÎÙÎËÀÌÀÃ ô. äàí. Èíÿéè, þêöçö, êÿëè 

ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðìÿê âÿ éà éåðèøèíè àðòûðìàã 

ö÷öí “ùî-ùî” äåéÿ ñÿñ ÷ûõàðìàã. Òÿðõàí .. 

ÿëèíäÿ íàð ÷óáóüó èðÿëè êå÷èðäè âÿ àüûð òÿðïÿíèøëè 

þêöçëÿðè ùîùàëàéûðäû... ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÙÎÃÃÀ 1 èñ. [ÿð.] 1. ßë çèðÿêëèéè èëÿ ÷ûõàðûëàí 

úöðáÿúöð îéóíëàð. 

2. ìÿú. Êÿëÿê, ôûðûëäàã, ôÿíä, ùèéëÿ. Áó íÿ 

ùîããàäûð Ùîããàñû áàø òóòìàäû. Áàøäàíàéàüà 

ùîããàäûð. – [Ñàëàìîâ Áàùàäûð áÿéÿ:] 

ÙÎËÀÂÀÐ 

Ùàìûñû áàäàëàãäûð, áöòöí ùîããàëàð ìÿäÿíëÿð 

öñòöíäÿäèð. Ú.Úàááàðëû. 

◊ Ùîããà ÷ûõàðìàã (áÿçÿìÿê) – îéóí 

÷ûõàðìàã, îéóíáàçëûã åòìÿê. [Ìèðçÿ Ñÿìÿíäÿð 

Àëìàçà:] ..ßéÿð ìöäèð ìÿíÿì, áó 

íÿ ùîããàäûð áÿçÿéèðñÿí Ú.Úàááàðëû. [Èíúè:] 

Íàìóñëà ñÿêêèç ñààò èøëÿìèñÿí, ãóðòàðûá. 

Äàùà èñòèðàùÿò ýöíö èøëÿéèá þçöíäÿí ùîããà 

÷ûõàðòìà. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÙÎÃÃÀ 2 èñ. [ÿð.] êþùí. Òèðéÿê ÷ÿêÿíëÿðèí 

èøëÿòäèéè õöñóñè ãÿëéàí âÿ îíóí áàøûíà 

êå÷èðèëÿí áîðóúóã. ..Èêè óøàã áó äÿôÿ èêè ïîäíîñäà 

ôèðóçÿ áàøëû ùîããà âÿ ìàøà ýÿòèðäè.. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Êåéôèíè ïîçìàç, îíóí òèðéÿêè 

âàð, ùîããàñû âàð. ß.Íÿçìè. 

ÙÎÃÃÀÁÀÇ èñ. [ÿð. ùîããà âÿ ôàðñ. ...áàç] 

1. ßë úÿëäëèéè èëÿ úöðáÿúöð îéóíëàð ýþñòÿðÿí 

àäàì, ùîããà ÷ûõàðäàí; îéóíáàç. Øàä ýöíöìöçäÿ 

.. áèçÿ ìöòðöáëÿð, ùîããàáàçëàð, êÿíäèðáàçëàð, 

ìåéìóíîéíàäàíëàð, àéûîéíàäàíëàð 

ýþíäÿðèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ìèðçÿ Ãóëàì] 

..þçöíÿ õàì ìÿúëèñ òàïìûø ùîããàáàçëàð êèìè 

ñåâèíÿ-ñåâèíÿ äàíûøäû.. Ìèð Úÿëàë. 

2. ìÿú. Êÿëÿêáàç, ôûðûëäàã÷û, ùàðàìçàäÿ. 

[Íÿáè:] Âÿôàëû îüëóíäàí øöáùÿ éàðàìàç! 

Éÿãèí éàëàí ñàòûá ñÿíÿ ùîããàáàç. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÙÎÃÃÀÁÀÇËÛÃ èñ. 1. Ùîããàáàçûí (1-úè 

ìÿíàäà) èøè, ñÿíÿòè; ÿë çèðÿêëèéè èëÿ úöðáÿúöð 

øåéëÿð ýþñòÿðìÿ. Ãÿùãÿùÿ, ÿë÷àëàíëàðûí ãàðûøûã 

îâóú ñÿñëÿðè, Çåéíàëûí ÿëëè úöðÿ ùîããàáàçëûüû 

.. ìÿúëèñè õåéëè øÿíëÿíäèðèá ãûçûøäûðäû. 

ß.ßáöëùÿñÿí. // Îéóíáàçëûã. [Ôèðÿíýèç Ìóõòàðà:] 

Éåíèëèéè ñÿíèí êèìè àñòàðûíäàí àíëàéàíëàð 

.. ùÿð úöð ùîããàáàçëûüû .. éåíèëèê àäëàíäûðûðëàð. 

Á.Áàéðàìîâ. Ùîããàáàçëûã 

åòìÿê – ùîããà ÷ûõàðìàã, îéóí ÷ûõàðìàã, 

îéóíáàçëûã åòìÿê, òÿëõÿêëèê åòìÿê, þçöíö 

òÿëõÿê êèìè àïàðìàã. 

2. ìÿú. Éàëàíëà, ùèéëÿ èëÿ, àëäàäûúû éîëëàðëà 

ýþðöëÿí èø. Îéíàäàð ÿëäÿ ìÿçùÿáè, äèíè; 

Ùîããàáàçëûãäà õåéëè êàìèëäèð. Ì.ß.Ìþúöç. 

ÙÎËÀÂÀÐ èñ. ôîëê. Úöò÷öëÿðèí, ÿêèí÷èëÿðèí 

îõóäóãëàðû ìàùíû (øèôàùè õàëã ÿäÿáèééàòû 

íþâö). Êîòàí÷ûëàðûí ùîëàâàðëàðû, îòáè÷ÿíëÿðèí 

÷îáàíáàéàòûñû .. Áóäàüû âàëåù åòìèøäè. 

ß.Âÿëèéåâ. Êÿíäèí éàõûíëûüûíäàêû ÷àéëàãëàðäà 

÷ÿëòèê ö÷öí éåð ÿêÿí úöò÷öëÿðèí ùîëàâàð 

ñÿñè äÿ áèð òÿðÿôäÿí éöêñÿëèðäè. ß.Àáàñîâ. 

Ùîëàâàð ÷ÿêìÿê – áàõ ùîëàâàðëàìàã. 

395

ÙÎËÀÂÀÐËÀÌÀ 

Òÿúðöáÿëè ÿêèí÷èëÿðäÿí ùÿðÿñè áèð êîòàíûí 

äÿñòÿéèíäÿí éàïûøûð, úàâàíëàð ùîëàâàð ÷ÿêèðäèëÿð. 


ÙÎËÀÂÀÐËÀÌÀ “Ùîëàâàðëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÎËÀÂÀÐËÀÌÀÃ ô. Ùîëàâàð îõóìàã, 

ùîëàâàð ÷ÿêìÿê. [Ãîúà:] Àé áàëàì, íèéÿ 

Àëëàùûí ýþçöíäÿí äöøìöñÿí, áèð ùîëàâàðëà, 

ãîé þêöç èøèí ÷ÿìèíè òàïñûí, – äåäè. 


ÙÎËË [èíý.] Èúòèìàè áèíàëàðäà èñòèðàùÿò âÿ 

éà ýþçëÿìÿ ö÷öí áþéöê îòàã, çàë, ñàëîí. 

ÙÎËËÀÍÄ, ÙÎËËÀÍÄÈÉÀËÛ èñ. Ùîëëàíäèéàíûí 

(Íèäåðëàíäèéàíûí) ÿñàñ ÿùàëèñèíè 


ÙÎËËÀÍÄÚÀ ñèô. âÿ çÿðô Ùîëëàíä äèëèíäÿ. 

Ùîëëàíäúà-àçÿðáàéúàíúà ëöüÿò. Ùîëëàíäúà 

þéðÿíìÿê. 

ÙÎÌÅÎÏÁÒ [éóí.] Ùîìåîïàòèéà öñóëëàðû 

èëÿ ìöàëèúÿ åäÿí ùÿêèì. 

ÙÎÌÅÎÏÀÒÈ´Ê ñèô. [éóí.] Ùîìåîïàòèéà 

èëÿ áàüëû îëàí, ùîìåîïàòèéà öñóëëàðû òÿòáèã 

åäÿí. Ùîìåîïàòèê ìöàëèúÿ. 

ÙÎÌÅÎÏÁÒÈÉÀ [éóí. ùîìîèîñ – îõøàð, 

áÿíçÿð âÿ ïàòùîñ – õÿñòÿëèê] Áþéöê äîçàëàðû 

ñàüëàì àäàìäà ìöàëèúÿ åäèëÿí õÿñòÿëèê 

ÿëàìÿòëÿðèíÿ îõøàð ÿëàìÿòëÿð òþðÿäÿí 

äÿðìàíëàðûí ÷îõ êè÷èê äîçàëàðû èëÿ ìöàëèúÿ 

öñóëó. 

ÙÎÌÎÝÅÍ ñèô. [éóí.] Åéíè úèíñëè, áèð 

úèíñëè. 

ÙÎÌÎÑÅÊÑÓÀËÈ´ÇÌ [éóí. ùîìîñ – îõøàð, 

áÿíçÿð âÿ ëàò. ñåõóàëèñ – úèíñè] Þç úèíñèíäÿí 

îëàí àäàìà ãåéðè-òÿáèè úèíñè ìåéèë. 

ÙÎÏ òÿãë. Áèðäÿí âÿ úÿëä ãàëõûá ñû÷ðàìàüû 

àíëàäûð. Ùîï éåðèíäÿí ñû÷ðàäû. Ùîï ãàëõäû. 

// Çÿðô ìÿíàñûíäà. Áèðäÿí, î ñààò, úÿëä, äÿðùàë, 

áèð àíäà. Ùîï åëÿéèá éåìÿê – áèðäÿí, 

úÿëä óäìàã, éåìÿê; è÷ÿðè þòöðìÿê. [ßñÿä 

áÿé:] Ùàëâà äåéèë êè, ùîï åëÿéèá éåñèíëÿð. 

Ú.Úàááàðëû. Ùîï ýþòöðìÿê – òåç ãàëäûðûá ýþòöðìÿê, 

ãàìàðëàéûá ýþòöðìÿê. Ôÿùëÿëÿð [Ìåùìàíû] 

ùîï ýþòöðäöëÿð âÿ áóðóãäàí èéèðìè 

áåø-îòóç àääûì êÿíàðäà äóðàí ìàøûíà òÿðÿô 

àïàðäûëàð. Ì.Ùöñåéí. Êàáû êèøè ãÿòè àääûìëàðëà 

óøàüà éàõûíëàøäû, îíóí ãîëòóüóíäàí 

ùîï ýþòöðöá ìàñàíûí öñòöíÿ ãîéäó. È.Øûõëû. 

ÙÎÏÄÓÐÌÀ “Ùîïäóðìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÎÏÄÓÐÌÀÃ ô. Òÿäðèúÿí úàíûíà ÷ÿêìÿê, 

ñîðìàã, óäìàã. Òîðïàã ñóéó éàõøû 

396 

ÙÎÏÌÀÃ 

ùîïäóðóð. – Ýèë ëàéëàðû ýèë ìÿùëóëó ñóéóíó 

ùîïäóðìàäûüûíà ýþðÿ, ãóéó ãàçûëàðêÿí áó 

ëàéëàð äþâð åäÿí ýèë ìÿùëóëó èëÿ éóéóëóð âÿ 

ãóéó ýþâäÿñèíèí äèàìåòðè ýåíÿëèð. “Íåôòìÿäÿí 

ýåîëîýèéàñû”. 

ÙÎÏÄÓÐÌÀÉÀÍ ñèô. Ðöòóáÿòè, ñóéó úàíûíà 

÷ÿêìÿéÿí, ñó êå÷ìÿéÿí, ñó áóðàõìàéàí. 

Ñó ùîïäóðìàéàí ïàð÷à. 

ÙÎÏÄÓÐÓÚÓ ñèô. Ùîïìà ãàáèëèééÿòè 

îëàí, úàíûíà ÷ÿêÿí, ñîðàí. Ùîïäóðóúó ëàé. 

Ùîïäóðóúó ìàääÿ. Ùîïäóðóúó òîðïàã. 

ÙÎÏÄÓÐÓËÌÀ “Ùîïäóðóëìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÎÏÄÓÐÓËÌÀÃ “Ùîïäóðìàã”äàí ìÿúù. 

[Íàòèã] ÿòèð ùîïäóðóëìóø (ô.ñèô.) äÿñìàëûíû 

÷ûõàðûá, .. ãóëàãëàðûíûí äàëûíäà ýÿçäèðäè. 


ÙÎÏ-ÙÎÏ áàõ øàíàïèïèê. Áó îõóéàí 

ãóø ùîï-ùîïäóð; Ãóëàã àñûí ñèç ùîï-ùîïà. 


ÙÎÏËÀØÌÀ “Ùîïëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÎÏËÀØÌÀÃ ãàðø. Àòûëûá-äöøìÿê, îéíàøìàã. 

Óøàãëàð ùîïëàøûðäûëàð. – ßòðàôûíäà 

ãîéóí-ãóçó ùîïëàøàð; Îéíàð, úîøàð, ìÿëÿð, 

éåíÿ òîïëàøàð. Ù.Úàâèä. 

ÙÎÏËÀÒÌÀ “Ùîïëàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÎÏËÀÒÌÀÃ ô. äàí. Àòûá-òóòìàã, îéíàòìàã. 

Óøàüû ùîïëàòìàã. – [Øåéõ Ñÿíàí 

éóõóäà ýþðäöéö øåéõ ùàããûíäà:] Ñàíêè áèð 

òèôë èäèì... Ãóúàãëàéàðàã; Áèð çàìàí þïäö, 

ñåâäè, ùîïëàòäû. Ù.Úàâèä. 

ÙÎÏÌÀ “Ùîïìàã”äàí ô.èñ. Ìåøÿëÿð ãàðûí 

òåç ÿðèìÿñèíÿ ìàíå îëóð, éåðöñòö ñóëàðûí 

àõìàñûíû àçàëäûð êè, áó äà ðöòóáÿòèí òîðïàüà 

ùîïìàñûíà ñÿáÿá îëóð. Ì.Ãàøãàé. 

ÙÎÏÌÀÃ ô. Úàíûíà, è÷èíÿ êå÷ìÿê; ñîðóëìàã. 

Ñó òîðïàüà éàõøû ùîïóð. – Ùîïäóãúà 

ñÿùðàíûí ýþâäÿñèíÿ ñó; Òÿðëÿäè ãàõñûìûø 

áèð áÿäÿí êèìè. Ñ.Âóðüóí. Èëê íÿçÿðäÿ 

áó ìåøÿëèéèí ìÿíçÿðÿñè öðÿêñûõûúû èäè, òàõòàøàëáàíûíà 

áàøäàí-áàøà ìàçóò ùîïìóøäó.. 

È.Ãàñûìîâ. // ìÿú. Íöôóç åòìÿê. Áèðäÿí áó 

ñîí èøûã çÿððÿëÿðè äÿ åëÿ áèë çöëìÿòÿ ùîïóð, 

àëÿì éåíÿ äÿ ãàðàíëûüà úóìóðäó. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Ùîïäó ðóùóìóçà áàéàòûëàðäàí; Íÿüìÿéÿ 

áÿíçÿéÿí ëÿùúÿëÿðèìèç. Á.Âàùàáçàäÿ. 

◊ Ãàíûíà-úàíûíà ùîïìàã – áàõ ãàíûíà 

éåðèìÿê (êå÷ìÿê, èøëÿìÿê) 2-úè ìÿíàäà 

(“ãàí”äà).

ÙÎÏÏÀ 

ÙÎÏÏÀ òÿãë. Áàëàúà óøàüû ãîëòóãëàðûíäàí, 

éà ãîëëàðûíäàí òóòóá ùîïïàíäûðäûãäà äåéèëÿí 

ñþç. 

ÙÎÏÏÀÍÄÛÐÌÀ “Ùîïïàíäûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÎÏÏÀÍÄÛÐÌÀÃ ô. Àòëàíäûðìàã. Áèçëÿðäÿ 

ãîðõàã àòû ÷àéäàí ùîïïàíäûðìàã 

ö÷öí áåëÿ òÿëÿñèê ÷ûõàí .. ñÿñëÿðëÿ àúûãëàíàðëàð. 


ÙÎÏÏÀÍÛØ èñ. Ùîïïàíìà èøè; ùîïïàíìà, 

àòëàíìà, òóëëàíìà, àòëàíûø. Áèð ùîïïàíûøëà 

àðõû êå÷ìÿê. 

ÙÎÏÏÀÍÛØÌÀ “Ùîïïàíûøìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÎÏÏÀÍÛØÌÀÃ ãàðø. Ùîïïàíìàã, àòûëìàã, 

àòëàíìàã, ñû÷ðàøìàã (÷îõëàðû ùàããûíäà). 

Óøàãëàð òÿïÿäÿí ùîïïàíûøäûëàð. – [Íÿðýèç] 

ùöðêöøöá ñóéà ùîïïàíûøàí (ô.ñèô.) ãóðáàüàëàðà 

òàìàøà åëÿäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÎÏÏÀÍÌÀ “Ùîïïàíìàã”äàí ô.èñ. Ïÿðäÿ 

ãàëõàíäà èêè ÿúèííÿ öñòäÿí ùîïïàíìà 

îéíàéûðëàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÙÎÏÏÀÍÌÀÃ ô. 1. Àòëàíìàã, òóëëàíìàã, 

ñû÷ðàìàã, àòûëìàã. Ñàíêè úàíàâàð áèð àäàìûí 

öñòöíÿ ùîïïàíìàã âÿ ãàíûíû ñîðìàã èñòÿéèðäè. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Íþêÿð áèðäÿí ùîïïàíûá, 

Èñðàôèëèí áåëèíäÿí éàïûøäû.. Ì.Ùöñåéí. 

// ìÿú. ×îõ ñåâèíìÿê, øàäëûüûíäàí þçöíäÿí 

÷ûõìàã, àòûëûá-äöøìÿê (áÿçÿí “ñåâèíúèíäÿí”, 

“øàäëûüûíäàí” ñþçëÿðè èëÿ). Îðõàíà åëÿ 

ýÿëäè êè, áó ãûçûí èøè-ïåøÿñè äàü êå÷èñè òÿêè 

ãàéàëàðà äûðìàøìàã, äàøäàí-äàøà ùîïïàíìàãäûð. 


2. Áèð øåéèí öñòöíäÿí àòëàíûá êå÷ìÿê; àøìàã, 

àòëàíìàã, ñû÷ðàìàã. Àðõûí öñòöíäÿí 

ùîïïàíìàã. – [Ùàòÿìõàí àüà:] Ðöñõÿò 

âåðìÿñÿì [Øàùáàç áÿé] àòûëàð, ìèíÿð àòûíà, 

ùîïïàíàð Àðàçûí î òàéûíà, ñîíðà ìÿí îíó 

ùàðàäàí òàïûì Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Áàõûí, ùÿð 

ãàïûäà áèð òîíãàë éàíûð; Óøàãëàð ùîïïàíûð 

îä-àëîâ öñòäÿí. Ñ.Âóðüóí. 

ùîïïàíà-ùîïïàíà çÿðô Ùîïïàíàðàã, 

ñû÷ðàéàðàã, àòëàíàðàã, àòëàíà-àòëàíà. Ùîïïàíà-ùîïïàíà 

ïèëëÿêÿíëÿðè ÷ûõìàã. – Öçö 

ñàðûãëû [øÿõñ] ãîëòóãëàðûíäà èêè ÷ÿëèê, ãàðüà 

êèìè ùîïïàíà-ùîïïàíà ìÿíÿ òÿðÿô ýÿëèðäè. 


ÙÎÐ äàí. áàõ ùîâóð. [×îïî:] Úåéíèç áèðèêè 

ùîð ñþùáÿò åëÿéèá, àéàüà äóðäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÙÎØ 

ÙÎÐÌÎÍ [éóí. ùîðìàèíî – ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðèðÿì] 

ôèçèîë. Äàõèëè ñåêðåñèéà âÿçèëÿðèíèí 

ùàçûðëàäûüû (âÿ ãàíà èôðàç åòäèéè) àêòèâ 

ôèçèîëîæè ìàääÿ. 

ÙÎÐÌÎÍÁË ñèô. [éóí.] ôèçèîë. Òÿðêèáèíäÿ 

ùîðìîí îëàí, ùîðìîíäàí èáàðÿò îëàí. Ùîðìîíàë 

ïðåïàðàò. Ùîðìîíàë ìàääÿëÿð. 

ÙÎÐÎÑÊÎÏ èñ. [éóí.] 1. Òàëåäÿí õÿáÿð 

âåðÿí óëäóçëàðûí äöçöìö; óëäóç ôàëû. 

2. Ìöíÿúúèìëèê. 

ÙÎÐÐÀ èñ. 1. Ìöõòÿëèô ìàääÿëÿðäÿí èáàðÿò 

ñûéûã êöòëÿ. [Ãóðáàí:] Ãàíûí ãàðàëìàñûí, 

Òåëëè, éåðÿ òþêöëÿíè éûüûá âåðìèøÿì, ñåõäÿ 

àëìà ùîððàñû ãàéûðñûíëàð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

– Òÿêÿðëÿðäÿí ãîïàí ùîððà ïàë÷ûã éîëà ñÿïèëìèø 

íàðûí àü äóçóí öñòöíö òàìàì þðòäö... 

È.Ìÿëèêçàäÿ. // Ñûéûã, äóðó ùàëäà îëàí õþðÿê. 

Áèð àéäàí àðòûã Àëìàçûí àüçûíà ùîððà òþêäöëÿð. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Éàçûã óøàãúûüàçëàð ýöíäÿ 

áèðúÿ äÿôÿ àðïà óíóíäàí ùîððà áèøèðèá è÷èðëÿð. 

Ì.Ùöñåéí. // ìÿú. ×îõ ñûéûã, äóðó áèøèðèëìèø 

õþðÿê ùàããûíäà. Áó óìàú äåéèë, ùîððàäûð. Õÿìèðàøû 

÷îõ ùîððàäûð. 

2. Ùåéâàíëàð ö÷öí õöñóñè ñûéûã éåì. Èò 

ö÷öí ùîððà ùàçûðëàìàã. Èíÿê ùîððàíû éåäè. 

ÙÎÐÒËÀÒÌÀ “Ùîðòëàòìàã”äàí ô .èñ. 

ÙÎÐÒËÀÒÌÀÃ áàõ ùîðòóëäàòìàã. 

[Àõóíä] áèð äÿ ýþçöíöí àëòûíäàí Ãóìðóéà 

áàõäû, ÷àéûíû ùîðòëàòäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÙÎÐÒÓËÄÀÒÌÀ “Ùîðòóëäàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÎÐÒÓËÄÀÒÌÀÃ ô. Ùîðòóëòó èëÿ è÷ìÿê; 

ùîðòëàòìàã. Àéðàíû ùîðòóëäàòìàã. Èíÿê ùîððàíû 

ùîðòóëäàòäû. – Éàðìÿììÿä ïÿðò îëóá 

òÿëÿñèê ÷àéûíû ùîðòóëäàòäû.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙÎÐ(Ò)ÓËÒÓ èñ. Ìàéåíè óäàðêÿí ãûðòëàãäàí 

÷ûõàí ñÿñ. Îüëàí ùîðóëòó èëÿ ñó è÷ÿí êÿëëÿðè 

÷óáóãëàéûá àðàáàíû ñóéà ñàëäû. È.Øûõëû. 

È÷ÿðèäÿ àíúàã ñòÿêàíëàðûí ÷àããûëòûñû, áèð äÿ 

Ãàðàêèøèíèí ùîðòóëòóñó åøèäèëèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÎÑÏÈÒÀË èñ. [àëì.] Ùÿðáè õÿñòÿõàíà. 

Ñÿëèì ñÿùèééÿ ìÿíòÿãÿñèíäÿ áàøäàí-àéàüà 

ñàðûíàíäàí ñîíðà ñÿùðà ùîñïèòàëûíà, áóðàäàí 

äà àðõà ùîñïèòàëà êþ÷öðöëäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

..Ìÿäÿòîâ, ìàíåâðäÿ ãû÷û áóðõóëäóüó é÷éí áèð 

ùîñïèòàëäà îí ýöí éàòìûøäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÙÎØ òÿãë. Åøøÿéè ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðìÿê, éåðèøèíè 

ñöðÿòëÿíäèðìÿê âÿ éà äàéàíäûðìàã ö÷öí 

÷ûõàðûëàí ñÿñ. Ùÿòòà êö÷ÿäÿ äÿ áèð òÿðÿêÿìÿ 

397

ÙÎÒÅË 

åøøÿéèíÿ ùîø äåéÿíäÿ ìÿí äàéàíûá äóðóðàì, 

.. åëÿ áèëèðÿì êè, ìÿíÿ äåéèð. Å.Ñóëòàíîâ. 

ÙÎÒÉË èñ.[ ôð.] Ìåùìàíõàíà, ãîíàã åâè. 

ÙÎÂ 1 èñ. äàí. Êþìÿê. ×àòàéäû åëèìäÿí 

êþìÿéèì, ùîâóì; Êÿñÿðäÿí ãàëìàéàí ãûëûíúûì, 

ñîâóì. Àøûã Øÿìøèð. Éàõûíëàðëà ñûõ 

ÿëàãÿ éàðàäûëìûø, îíëàðäàí ùîâ èñòÿíèëìèøäè. 

ß.Âÿëèéåâ. Ùîâà ÷àòìàã äàí. – êþìÿéèíÿ 

÷àòìàã, êþìÿê åòìÿê, êþìÿê ÿëè 

óçàòìàã, ÿëèíäÿí òóòìàã. [Àíà:] Õàñàé, ñÿí 

àòà öçö ýþðìÿìèñÿí, ìÿí áèð öçö ýÿëèí, áèð 

öçö ãûç ñÿíè ñàõëàìûøàì. Èíäè áþéöéöá ùîâóìà 

÷àòûðñàí ß.Âÿëèéåâ. 

ÙÎÂ 2 áàõ ùî, ùî-ùî. Úöò÷ö ùÿð øåéäÿí 

áåçàð âÿ úàíñûç áèð ñÿñëÿ ùîâ, ùîâ, ùîâ äåéÿ 

ñÿñëÿíèð, ñÿñëÿíèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙÎÂ 3 èñ. äàí. Øèøìÿ, èëòèùàá (éàðà ùàããûíäà). 

Ùîâ åëÿìÿê – øèøìÿê, èëòèùàá åòìÿê. 

[Êàçûì Ñÿôÿðÿ:] Îëà áèëÿð êè, ÿòèí 

è÷èíäÿ ñöìöê ãûðûüû äà ãàëñûí. Îíóí ö÷öí 

ùîâ åëÿéèð.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ùîâó ÷ÿêèëìÿê 

– øèøè ÷ÿêèëìÿê, øèøè àçàëìàã. 

ÙÎÂÕÓÐÌÀ “Ùîâõóðìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÎÂÕÓÐÌÀÃ ô. Éàðûìáöêöëö áàðìàãëàðûíû 

àüçûíà òóòàðàã íÿôÿñè èëÿ îíëàðû ãûçäûðìàã. 

Ùîâõóðóá ÿëëÿðèíè ãûçäûðìàã. – Ñÿí 

øàõòàäà áèð êö÷ÿéÿ ÷ûõ! ßëëÿðèíè ùîâõóðàí 

äàéàíàíëàðà áàõ! Ð.Ðçà. Ñöä ãîõóëó íÿôÿñèíè; 

ßëëÿðèíÿ ùîâõóðàðàã; Ýèëåéëÿíèð êè÷èê 

óøàã. ß.Êöð÷àéëû. 

ÙÎÂËÀÌÀ “Ùîâëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÎÂËÀÌÀÃ ô. äàí. Êþìÿê åòìÿê, ÿëèíäÿí 

òóòìàã. [Ôÿððóõ:] ..Ùîâëàéûá ñàõëàäûüûì 

úàìààòûí ùàìûñû äöøìÿíèì îëóá. ß.Âÿëèéåâ. 

ÙÎÂËÀÍÌÀ “Ùîâëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÎÂËÀÍÌÀÃ ô. äàí. Øèøìÿê, èëòèùàá åòìÿê 

(éàðà). Öðÿêäÿ éàðà ñûçëàð; Ùîâëàíûá 

éàðà ñûçëàð; Éàðàëûëàð äÿðäèíè; Íÿ áèëèð éàðàñûçëàð 


ÙÎÂÓÐ èñ. äàí. Àç âàõò, àí, ìöääÿò. 

Áèð ùîâóð – áèð àç, àçúà, àçàúûã çàìàí. 

Áèð ùîâóð ýþçëÿ. – [Øèðìÿììÿä:] Àé àíà, 

íÿ âàõòàäÿê ñÿí ìÿíè áÿáÿ ùåñàá åäÿúÿêñÿí 

Áèð ùîâóð åâÿ ýåú ýÿëèá ÷ûõàíäà íèýàðàí îëàúàãñàí 

Å.Ñóëòàíîâ. ..Áèð ùîâóð îòóðóá íÿôÿñ 

äÿðìÿéÿ äàø êþëýÿñè äÿ éîõ èäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÙÎÂÓÇ èñ. [ÿð.] Ñó éûüûá ñàõëàìàã ö÷öí 

äàøäàí, êÿðïèúäÿí âÿ ñ.-äÿí äöçÿëäèëìèø 

ñóòóòàð; ÷àðùîâóç. Öçýö÷öëöê ùîâóçó. Ùî- 

398 

ÙÞÚßÒ 

âóçäàí ñó áóðàõìàã. – Áó çàìàí Ãÿòèáÿ 

ùîâóçóí êÿíàðûíäà äàéàíìûøäû, ñóäà öçìÿêäÿ 

îëàí ÿëâàí áàëûãëàðà áàõûðäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ñó ýþòöðäöì ùîâóçäàí; Ñå- 

÷èëìÿðÿì òîâóçäàí; Ìÿíÿ áèð õÿáÿð äåéèí; 

Êþéíÿéè ãàíîâóçäàí. (Áàéàòû). 

ÙÎÂÓÇÚÓÃ èñ. Êè÷èê ùîâóç, áàëàúà ÷àðùîâóç. 

Ùîâóçúóãäà ÿë-öçöíö éóìàã. Ùîâóçúóãäà 

ãûçûëáàëûãëàð öçöð. – Ñÿêèëÿðèí êöíúöíäÿ 

äàøäàí ùîâóçúóãëàð îëàðäû. Îíëàðà óøàã 

îéíàìàã ö÷öí èëûã ñó òþêÿðäèëÿð. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÙÎÂÓÇËÓ ñèô. Ùîâóçó îëàí. Ùîâóçëó ùÿéÿò. 

Ùîâóçëó áàü÷à. 

ÙÎÉÄÓ áàõ ùàéäû. Ùîéäó, èðÿëè! – 

[Êîðîüëó:] Ùîéäó, äÿëèëÿðèì, ùîéäó; Éåðèéèí 

ìåéäàí öñòöíÿ. “Êîðîüëó”. 

ÙÎÉÄÓ-ÙÎÉÄÓ: ùîéäó-ùîéäóéà ýþòöðìÿê 

äàí. – ýöëÿðÿê, ôèòÿ áàñàðàã, úöðáÿúöð 

ñÿñëÿð ÷ûõàðàðàã ÿëÿ ñàëìàã, ìàñãàðàéà 

ãîéìàã, ýöëìÿê, äîëàìàã, ùîéäóëàìàã. 

[ßëèãóëó:] Úàíûì, ñèç ìÿíè ùîéäó-ùîéäóéà 

ýþòöðìöñöíöç íÿäèð Ñ.Ðÿùìàí. 

[Èëéàñ Àäèëÿéÿ:] Åëÿ áèëèðäèì êè, êÿíä óøàãëàðû 

àòû ìèíìÿéèá éåäÿéèìäÿ àïàðäûüûì 

ö÷öí ìÿíè ÿëÿ ñàëûá, ùîéäó-ùîéäóéà ýþòöðÿúÿêëÿð. 


ÙÎÉÄÓËÀÌÀ “Ùîéäóëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÎÉÄÓËÀÌÀÃ áàõ ùîéäó-ùîéäóéà 

ýþòöðìÿê (“ùîéäó-ùîéäó”äà). 

ÙÎÇßÊÈ ñèô. äàí. Ñÿëèãÿ èëÿ èø ýþðÿ áèëìÿéÿí, 

èø ýþðÿðêÿí øåéëÿðè ñûíäûðàí, äàüûäàí, 

ÿëèíäÿí ñàëàí, éþíäÿìñèç èø ýþðÿí. Ùîçÿêè 

àäàì. Ùîçÿêè ãûç. 

ÙÞÚÚßËßÌß “Ùþúúÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÞÚÚßËßÌßÊ áàõ ùåúàëàìàã. Êàçûì 

ýåúÿëÿð ùèñëè íåôò ëàìïàñûíûí èøûüûíäà ùû÷ãûðà-ùû÷ãûðà 

ñþçëÿðè ùþúúÿëÿéèá îõóìàãäàí 

äîéìàçäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Øàùíèýàð õàíûì .. 

ýåúÿëÿð ÷ÿòèíëèêëÿ äÿ îëñà ìîëëàõàíàäà îõóäóüó 

ùÿðôëÿðè éàäûíà ñàëûá ùþúúÿëÿéÿùþúúÿëÿéÿ 

øåèðëÿðè ÿçáÿðëÿäè. È.Øûõëû. 

ÙÞÚßÒ [ÿð.] 1. èñ. Þç äåäèéèíäÿí, ÿìÿëèíäÿí, 

õàñèééÿòèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿìÿ; èíàä, 

èíàäêàðëûã, òÿðñëèê. [Ðöñòÿì êèøè:] Íÿ ùþúÿòñÿí, 

àé àðâàä! Äåéèðëÿð, éåìëÿ, éåìëÿ, âÿññÿëàì! 

Ì.Èáðàùèìîâ. [Ùàòÿìõàí àüà:] Ñÿí 

îíó òàíûìûðñàí, ìÿýÿð êè, íåúÿ ùþúÿòäèð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ùþúÿò åòìÿê – þç 

òÿðñëèéèíäÿí, èíàäûíäàí ÿë ÷ÿêìÿéÿðÿê ìö-

ÙÞÚßÒ×È 

áàùèñÿ åòìÿê; ùþúÿòëÿøìÿê. Áó éåääè íÿôÿð 

èñÿ ùÿëÿ ùþúÿò åäèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. // Ìöáàùèñÿ, 

÷ÿêèøìÿ, äàâà. ßýÿð èêè òàçû áèð äîâøàí 

òóòñàéäû, òàçû ñàùèáëÿðè àðàñûíäà ùþúÿò 

âÿ äàâà áàøëàíàðäû. Ù.Ñàðàáñêè. Ìàðàëûí .. 

ùþúÿòè äÿ ùÿìèí áó êþòöéöí öñòöíäÿ îëìóøäó. 


2. ñèô. Èíàäêàð, èíàä, èíàäúûë, òÿðñ, ùþúÿò÷è. 

[Ëåéëà õàíûì:] Ìÿí ãîðõóðàì, Ðÿùèì êèøè 

ìÿíè õàòàéà ñàëà, ùþúÿò àäàìäûð. Í.Âÿçèðîâ. 

[Ñÿðâèíàç Íÿúÿôàëûéà:] Åëÿ áèë áó àòà óøàüûíûí 

ùàìûñû àíàäàí ùþúÿò (ç.), ùèðñëè ýÿëèá. 


◊ Ùþúÿòè êÿñìÿê – àðàäàêû ìöáàùèñÿíè, 

äàâàíû ùÿëë åòìÿê. Ùàòÿìáàáà [Ñÿíÿì âÿ 

Ãÿíáÿðèí] ùþúÿòèíè êÿñäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÙÞÚßÒ×È ñèô. Éåðñèç ùþúÿò åòìÿéè, ìöáàùèñÿ 

åòìÿéè ñåâÿí àäàì; ùþúÿòêàð, èíàäúûë, 

èíàäêàð, òÿðñ. Ùþúÿò÷è àäàìäûð. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Ùþúÿò÷èíèí áèðèäèð, äàíûøìàüà äÿéìÿç. 

ÙÞÚßÒ×ÈËÈÊ èñ. Ùþúÿò÷è àäàìûí õàñèééÿòè; 

ùþúÿòêàðëûã, èíàäúûëëûã, èíàäêàðëûã, òÿðñëèê. 

Ùþúÿò÷èëèéèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿìÿê. 

ÙÞÚßÒÊÀÐ ñèô. [ÿð. ùöúúÿò âÿ ôàðñ. ...êàð] 

áàõ ùþúÿò÷è. Ùþúÿòêàð àäàì. 

ÙÞÚßÒÊÀÐËÛÃ áàõ ùþúÿòëèê. 

ÙÞÚßÒËßØÌß “Ùþúÿòëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÞÚßÒËßØÌßÊ ãàðø. Èíàäëàðûíäàí ÿë 

÷ÿêìÿéÿðÿê áèð-áèðè èëÿ ìöáàùèñÿ åòìÿê, 

ùþúÿò åòìÿê, áÿùñëÿøìÿê, áèð-áèðèíÿ ýöçÿøòÿ 

ýåòìÿìÿê. Óøàãëàð áèð-áèðè èëÿ 

ùþúÿòëÿøèðäèëÿð. – [Òàïäûã âÿ Ìàéèñ] áèð 

ìöääÿò ùþúÿòëÿøäèëÿð. ß.Âÿëèéåâ. Ñîíà 

öñòöíäÿ [Áöëÿíä âÿ Âåéñ] ùþúÿòëÿøìèøäèëÿð. 


ÙÞÚßÒËÈÊ èñ. Ùþúÿò àäàìûí õàñèééÿòè; 

èíàäêàðëûã, èíàäúûëëûã, òÿðñëèê. [Ìàùìóä:] 

Ýþðöíöð, ñÿí ÿðèíäÿí ÿë ÷ÿêÿðñÿí, ùþúÿòëèéèíäÿí 

ÿë ÷ÿêìÿçñÿí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ùèäàéÿò 

Ñÿíóáÿðÿ:] Àõû áó ùþúÿòëèê, èíàìñûçëûã, 

åòèãàäñûçëûã ñÿíäÿ ùàðàäàí ÿìÿëÿ 

ýÿëèá Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÞÊÌ èñ. [ÿð.] 1. ßìð, áóéðóã, ñÿðÿíúàì. 

[Ìèðçÿ Ìÿììÿäãóëó:] Úàìààò, áó 

ýöí úÿíàá íà÷àëíèêèí ùþêìö ìþâúèáèíúÿ áóðàäà 

áèð ñèéàùû ãÿðàð âåðèëèá. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Èñêÿíäÿð:] Ùþêìöìÿ áàø ÿéäè 

Ùèíä, Ùÿáÿø, Èðàí. À.Øàèã. Ùþêì ÷ûõìàã 

– ÿìð ýÿëìÿê, ýþñòÿðèø âåðèëìÿê. 

ÙÞÊÌÄÀÐËÛÃ 

..Ìþìèíëÿð âÿ äèíäàðëàð ìÿðêÿçèíäÿí ùþêì 

÷ûõìûøäû êè, ýÿðÿê ãóðáàí áàéðàìûíûí ýöíö 

áèð íÿôÿð îõóìóø ìÿñúèäÿ ýÿëìÿìèø îëìàñûí.. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùþêì åòìÿê 

(åëÿìÿê) – 1) ÿìð åòìÿê, áóéóðìàã, ñÿðÿíúàì 

âåðìÿê. Ïàäøàù ùþêì åëÿäè, ùÿêèìè 

Äèëÿôðóç õàíûìûí éàíûíà àïàðäûëàð. “Ìÿñóì”. 

Ìÿí àøûã äàðà ÷ÿêÿð; Çöëôöíö äàðà 

÷ÿêÿð; Øàùûí ãÿçÿáè òóòñà; Ùþêì åëÿð, äàðà 

÷ÿêÿð. (Áàéàòû); 2) ìÿú. àüàëûã åòìÿê, 

ùþêìðàíëûã åòìÿê, ùþêì ñöðìÿê. [Íöøàáÿ:] 

Ôÿëÿêëÿð äþíñÿ äÿ, öðÿéèì äþíìÿç; Çöëìÿò 

ùþêì åòñÿ äÿ, àë ýöíÿø ñþíìÿç. À.Øàèã. 

Òÿééàðÿ ìåéäàíû, ãàçìà äàõìàëàð; ßòðàôäà 

ùþêì åäèð ÷îâüóí, øàõòà, ãàð. Ì.Ðàùèì. 

Ùþêì ñöðìÿê – áàõ ùþêì åòìÿê 2-úè 

ìÿíàäà. Èíäè ùþêì ñöðöð àúû ùû÷ãûðûã; 

Àüëàéûá, àüëàéûá, ñóñäóëàð àðòûã. Ì.Ðàùèì. 

Àüûð áèð ñöêóòóí ãÿñÿáÿäÿ ùþêì ñöðäöéöíö 

ýþðÿí Ëåéëÿê ÷èéíèíäÿêè áåøà÷ûëàí òöôÿíýèíè 

ùÿðëÿéèá ÿëèíÿ àëäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Èøÿ áàõäûãäàí ñîíðà ìÿùêÿìÿíèí ÷ûõàðäûüû 

ãÿðàð. Ìÿùêÿìÿíèí ùþêìö. Ùàêèì 

ùþêìö åëàí åòäè. – Ãàíóí öçðÿ ìöùàêèìÿ 

îëóíäó; Ôÿðìàí ÷ûõäû, àñûëñûí, ùþêì îõóíäó. 

À.Ñÿùùÿò. Ùþêì âåðìÿê – èøÿ áàõäûãäàí 

ñîíðà ìÿùêÿìÿäÿ ãÿðàð ÷ûõàðìàã. 

// ìÿú. Ýöú, ãöââÿ, òÿñèð. Éàéûí ùþêìö êå÷äè. 

– Ãûøûí ùþêìö ðÿâàíäûð; Ùÿð òÿðÿô àü áîéàíìûø. 

Ð.Ðçà. 

◊ Ùþêìäÿí äöøìÿê ùöã. – þç ãöââÿñèíè 

èòèðìÿê, ÿùÿìèééÿòèíè èòèðìÿê, íöôóçóíó 

èòèðìÿê. Êþùíÿ ãÿðàð ùþêìäÿí äöøäö. 

Ùþêìö êå÷ìÿê – 1) ùþêìö, ãöââÿñè, íöôóçó, 

òÿñèðè îëìàã, ÿìðè, ýþñòÿðèøè éåðèíÿ 

éåòèðèëìÿê; 2) á à õ ùþêìäÿí äöøìÿê. 

ÙÞÊÌÄÀÐ èñ. [ÿð. ùþêì âÿ ôàðñ. ...äàð] 

Ïàäøàù, øàù, ùàêèì. Àüâàí ùþêìäàðû. – [Øåéäà:] 

Ôÿãÿò àòÿøëè áèð ãÿëáëÿ èíãèëàáà áàøëàäû, 

[åëÿ] õóíõàð, ìÿüðóð áèð ùþêìäàðûí òàõòûíû 

áàøûíà ÷åâèðäè. Ù.Úàâèä. Öìóìèééÿòëÿ Øÿðã 

ùþêìäàðëàðûíûí ÿòðàôûíäàêû èø÷èëÿðèí äÿéÿðñèçëèéè 

ùþêìäàðûí þçöíöí äÿéÿðñèçëèéèíäÿí 

äîüóð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙÞÊÌÄÀÐËÛÃ èñ. Ïàäøàùëûã, øàùëûã, ùàêèìèééÿò, 

ñÿëòÿíÿò. Ñÿôÿâèëÿðèí ùþêìäàðëûã 

äþâðö. Ùþêìäàðëûã åòìÿê – ïàäøàùëûã 

åòìÿê, øàùëûã åòìÿê, ùþêì ñöðìÿê, àüàëûã 

åòìÿê. [Ãûçûë Àðñëàí:] Áèç Àçÿðáàéúàíäà 

399

ÙÞÊÌßÍ 

ùþêìäàðëûã åäèðèê. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Ùþêìäàðûí 

èäàðÿñè àëòûíäà îëàí þëêÿ. 

ÙÞÊÌßÍ çÿðô [ÿð.] Ìöòëÿã, íåúÿ îëóðñà 

îëñóí, ùÿëÿì-ùÿëáÿò. Àõøàì ùþêìÿí áèçÿ 

ýÿë. – Àììà Òåéìóð èñòÿéèðäè êè, Ýöëäÿñòÿ 

ùþêìÿí î ýåúÿíè õàòûðëàñûí. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

Èíàíûðàì ìÿí; Ùÿìèí î ùÿãèãÿò ýÿëÿúÿêäèð; 

Áàøãà áèðèñèíèí äèëèëÿ ùþêìÿí; Äåéèëÿúÿêäèð. 


ÙÞÊÌÔßÐÌÀ èñ. [ÿð. ùþêì âÿ ôàðñ. 

...ôÿðìà] Ùþêì ñöðìÿ, ùþêìðàí îëìà. Ëàêèí 

.. [Ìóõòàð] ñàáàùà ãÿäÿð éàòà áèëìÿäè, 

òÿðÿääöä éåíÿ ùþêìôÿðìà èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ùÿð òÿðÿôäÿ áèð ãÿáèðèñòàí ñöêóòó ùþêìôÿðìà 

èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùþêìôÿðìà 

îëìàã – 1) ùþêì ñöðìÿê, ùþêìðàí îëìàã. 

[Úàâàä áÿé:] ..Øÿðãäÿ ùÿð çöëì ôîò îëàúàã, 

ÿäàëÿò, èíñàíèééÿò ùþêìôÿðìà îëàúàã... 

Í.Âÿçèðîâ; 2) ìÿú. ÷îõ éàéûëìàã, øèääÿò 

ýþñòÿðìÿê. [Õàððàò:] Íÿ åäÿñÿí êè, ìÿùÿëëÿìèçäÿ 

ùþêìôÿðìà îëàí áèð ýþçàüðûñû ùàñèë 

îëäó, áóíà ñèðàéÿò åòäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. ..Êÿðèìîâóí 

ñÿñè ÿòðàôäà ùþêìôÿðìà îëàí ýþçÿë 

àùÿíýè ïîçäó.. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÙÞÊÌËÖ ñèô. 1. Àìèðàíÿ, ÿìðåäÿðúÿñèíÿ, 

ÿìðåäèúè, þòêÿì. Ðöñòÿì êèøè ùþêìëö 

ñÿñëÿ [Ëàë Ùöñåéíÿ] ãûøãûðäû: – Ãàí ñèçè 

òóòóá! ßëëè òîüëó Ñàðûãàìûøëûãäà íÿ ýÿçèðäè 

Ì.Èáðàùèìîâ. [Ãûç] “õîøýÿëäèí” ÿâÿçèíÿ 

äåéèëÿí áó ùþêìëö ñþçëÿðèí ìÿíàñûíû äÿðê 

åòäèêäÿ èñÿ áèðäÿí éåíÿ ýöëöìñöíäö. 

È.Ùöñåéíîâ. Áÿëêÿ ãÿëÿìèìè åøèòìèð ìàñàì; 

Øàùëàðûí ÿñàñû îíäàí ùþêìëö! Ì.Àðàç. 

2. Ùþêìö, íöôóçó, òÿñèðè îëàí. ×îõ ùþêìëö 

àäàìäûð. – Óçóí èëëÿð ÿñðëÿð áîéó èíñàí 

õÿéàëûíû; èíñàí àðçóñóíó, ñþçöíö, èíñàíûí 

þçöíö; ñûõûá ãàíóí àäëû ãÿëèá .. éà ùþêìëö, 

éà ùþêìñöç. Ð.Ðçà. 

ÙÞÊÌÐÀÍ [ÿð. ùþêì âÿ ôàðñ. ...ðàí] 

1. èñ. Ùþêìäàð, äèêòàòîð. [Ðóùàíè:] Ðÿèééÿòè 

ùþêìðàíëàð èòàÿòèíäÿ ñàõëàéàí, îíëàðà òàáå 

åòäèðÿíëÿð áèç ðóùàíèëÿðèê.. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

[Ôèòíÿ:] Òàõòà ñàùèá îëàí çàìàí; ×îõ ýÿíú 

èäè áó ùþêìðàí.. À.Øàèã. 

2. Á à õ ùþêìôÿðìà. Áîðàí ùÿð éåðÿ 

ùþêìðàí èäè. – Ãûø áöòöí øÿùÿðÿ ùþêìðàí 

îëàðàã ùÿð òÿðÿôè ãàëûí àü áèð þðòöéÿ ñàðûìûøäû. 

À.Øàèã. 

400 

ÙÞÍÊÖÐÒÖ 

3. Á à õ ùþêìëö 1-úè ìÿíàäà. Ùþêìðàí 

ñÿñ. – [Áÿùëóë:] Íÿíÿì ùþêìðàí ÿäà èëÿ òåëåôîí 

äàíûøûüûíû êÿñäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÞÊÌÐÀÍËÛÃ èñ. 1. Ùàêèìèééÿò, äèêòàòóðà. 

Ñèéàñè ùþêìðàíëûã. Ùþêìðàíëûã 

åòìÿê – ùàêèìèééÿò ñöðìÿê, ùàêèìèééÿò 

áàøûíäà äóðìàã. [Ùöñíöáÿéèìèí:] Áåëÿ äÿ 

èø îëàð ×îáàí ãûçû ýÿëèá áèçèì öñòöìöçÿ 

ùþêìðàíëûã åëÿñèí È.Ìÿëèêçàäÿ. // ìÿú. 

Àüàëûã åòìÿê, ùþêì ñöðìÿê. [Àüàáÿé] ãàðäàøû 

Áàõûø áÿé êèìè ùþêìðàíëûã åëÿìÿê àðçóñóíäà 

äà äåéèëäè. ß.Àáàñîâ. 

2. ìÿú. Ùþêì ñöðìÿ, ùþêìôÿðìà îëìà. 

Êöëÿéèí ùþêìðàíëûüû. 

ÙÞÊÓÌßÒ èñ. [ÿð.] Äþâëÿò ùàêèìèééÿòèíèí, 

äþâëÿòè áèëàâàñèòÿ èäàðÿ åäÿí èúðàåäèúè 

âÿ ñÿðÿíúàìâåðèúè îðãàíû. Ùþêóìÿò áèíàñû. 

Ùþêóìÿòèí õàðèúè ñèéàñÿòèíäÿ ñöëù óüðóíäà 

ìöáàðèçÿ ÿñàñ éåð òóòóð. – Áèð þëêÿíèí 

ìèëéîí-ìèëéîí âÿòÿíäàøû; Áàøãà-áàøãà 

äöøöíÿðñÿ; Áÿñ ùþêóìÿò íÿéÿ ýÿðÿê 

Á.Âàùàáçàäÿ. // Ùÿìèí îðãàíûí öçâëÿðè. 

Ùþêóìÿò èñòåôàéà ÷ûõäû. – Éàõøû êè, ùþêóìÿò, 

éàõøû êè, äþâëÿò; Éåíÿ ñàùèá äóðóð 

àòûëìûøëàðà! Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÙÞÊÓÌßÒÑÈÇËÈÊ èñ. Áèð þëêÿäÿ ùþêóìÿòèí 

îëìàäûüû âÿçèééÿò; ùàêèìèééÿòñèçëèê, 

àíàðõèéà, ùÿðú-ìÿðúëèê. 

ÙÞÍÊÖÐÌß “Ùþíêöðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÞÍÊÖÐÌßÊ ô. Ùþíêöðòö èëÿ, ñÿñëÿ, 

ùþíêöðÿ-ùþíêöðÿ, ùû÷ãûðà-ùû÷ãûðà àüëàìàã. 

Îíëàð – ùÿð èêè ãàðäàø äèçëÿðèíè éåðÿ ÷ûðïûá, 

áó ìÿíçÿðÿíèí ãàðøûñûíäà ñÿñ äîëóñó ùþíêöðäöëÿð. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ðÿùèëÿ èñÿ àðòûã ùþíêöðìÿéÿ 

áàøëàìûøäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÙÞÍÊÖÐß-ÙÞÍÊÖÐß çÿðô Ñÿñëÿ, ùþíêöðòö 

èëÿ, ùû÷ãûðà-ùû÷ãûðà. ..Ñûõûíòû âÿ úèääèééÿòäÿí 

[Àíàõàíûì] óøàã êèìè ùþíêöðÿùþíêöðÿ 

àüëàìàüà áàøëàäû. À.Øàèã. 

ÙÞÍÊÖÐÒÖ èñ. Ùþíêöðöá àüëàéàðêÿí 

÷ûõàðûëàí ñÿñ. Ëÿëÿ èëÿ äàéÿíèí ùþíêöðòö èëÿ 

àüëàìàëàðûíû ýþðÿí Êè÷èêáÿéèì äÿ þçöíö 

ñàõëàéà áèëìÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ãàïûäàí 

éåíèúÿ è÷ÿðèéÿ ýèðÿí Êÿðèìãóëóíóí êàë ñÿñè 

äÿ ßìèðàñëàí áàáàíûí ùþíêöðòöñöíÿ ãàðûøäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ùþíêöðòö âóðìàã (ãîïàðìàã) 

– ùþíêöðòö èëÿ, ñÿñëÿ, ùû÷ãûðà-ùû÷ãûðà 

àüëàìàã. Óøàã ÿëèíè Ãàðàýþçöí ÿëèíäÿí 

÷ÿêèá, äàùà óúàäàí ùþíêöðòö ãîïàðàðàã

ÙÞÍÊÖÐÖØÌß 

àéàãëàðû äîëàøà-äîëàøà àëà÷ûüà ýåòäè. 


ÙÞÍÊÖÐÖØÌß “Ùþíêöðöøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÞÍÊÖÐÖØÌßÊ ãàðø. Ùþíêöðòö èëÿ àüëàøìàã, 

ñÿñ-ñÿñÿ âåðèá àüëàìàã. [Ñàëàòûíëà 

Ìÿëÿê] àüûð ôÿëàêÿòÿ äöøìöø âÿ äàð ýöíäÿ 

ðàñòëàøûá, áèð-áèðèíÿ ùÿéàí îëàí äîüìà àäàìëàð 

êèìè ãóúàãëàøûá ùþíêöðöøäöëÿð. È.Øûõëû. 

ÙÞÐÄÖÐÌß “Ùþðäöðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÞÐÄÖÐÌßÊ èúá. Áàøãàñûíà ùþðìÿ èøè 

ýþðäöðìÿê. [Íÿáè:] Ýöìöøäÿí äþéäöððÿì 

ñÿíèí íàëûíû; Éöç ýþçÿëÿ ùþðäöðÿðÿì éàëûíû; 

Áîç àò, ãóðòàð ìÿíè, àìàí ýöíöäöð! “Ãà÷àã 

Íÿáè”. 

ÙÞÐÝÖ èñ. 1. Ùþðìÿ èøè, ùþðìÿ òÿðçè; 

òèêìÿ. Äàøëàðû ìöÿééÿí ãàéäàëàðà ÿìÿë 

åäÿðÿê áèð-áèðèíÿ éàïûøäûðìàã ïðîñåñèíÿ 

ùþðýö äåéèëèð. // Ùþðöëìöø äèâàð âÿ ñ. 

ßùìÿä .. ýþçöíö ñàðàëìûø äàøëàðà, ó÷óãñþêöê 

éåðëÿðÿ, ùþðýöëÿðèí àðàñûíäà áèòÿí 

ãóðó îòëàðà çèëëÿäè. È.Øûõëû. // ×ÿïÿð, ìàíåÿ. 

Ìÿôòèë ùþðýö. Ùþðýö õÿòòè. 

2. Èïäÿí, ãàìûøäàí, ýöëäÿí âÿ ñ.-äÿí ùþðöëìöø 

øåé. 

3. Á à õ ùþðöê. 

ÙÞÐÌß 1. “Ùþðìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. ñèô. Ùþðìÿêëÿ äöçÿëäèëìèø; ùþðöëìöø, 

ùþðöëìÿ. Ùþðìÿ ñòóë. Ùþðìÿ ÷ÿïÿð. – Øèðìàéû 

ùþðìÿ êðåñëîíó ÷ÿêèá, àòàñûíûí éàíûíäà 

îòóðäó. Ì.Ùöñåéí. 

3. Á à õ ùþðöê 3-úö ìÿíàäà. Äàë ýÿðäÿíÿ 

òþêöëöáäöð ùþðìÿëÿð; Ìèíà êÿìÿð èíúÿ 

áåëè áöðìÿëÿð. Àøûã Àááàñ. 

ÙÞÐÌßÊ ô. 1. Êÿðïèúè, äàøû ìöÿééÿí 

ãàéäàäà ïàë÷ûãëà áèð-áèðèíÿ éàïûøäûðìàã. 

Èêèíúè ìÿðòÿáÿíè ùþðöá ãóðòàðìàã. – 

[Ãà÷àé:] [Ìàùìóä] äÿëè äåéèë êè, áåëÿ ñîéóã 

áèð ýöíäÿ äàø äàøûñûí, ÿùÿíý, ïàë÷ûã 

ýÿòèðñèí, éàõóä ùöíäöð áèð äèâàðûí öñòöíÿ 

÷ûõûá äèâàð ùþðñöí. ß. Õÿëèë. Äîäàãàëòû ñåýàù 

äåéÿí ãîúà áÿííàëàð; Ñàë äàøëàðäàí òÿìÿë 

ãîéóð, äèâàð ùþðöðäö. ß.Úÿìèë. // Áèð øåéè 

äèâàð àðàñûíà ãîéóá ýèçëÿòìÿê, îðàäà éåðëÿøäèðìÿê. 

Òöôÿíýè äèâàðäà ùþðìÿê. [Ïÿðâèç 

õàí:] Áàø ùÿðÿì îëìàã ö÷öí ìÿíÿ þç 

àðâàäûìû þëäöðòäöí. Þç ÿëèìëÿ ãûçûìû äèâàð 

àðàñûíà ãîéóá ùþðäöðäöì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

2. Èï, ìÿôòèë, ãàðüû âÿ ñ.-íè áèð-áèðèíèí 

è÷ÿðèñèíäÿí êå÷èðÿðÿê áèð øåé äöçÿëòìÿê; 

ÙÞÐÌßÒ 

òîõóìàã. Ùÿñèð ùþðìÿê. – Ïèðè êèøè ãàïûñûíäà 

îòóðóá ñÿáÿò ùþðöðäö. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Ýþëëÿð êÿíàðûíäàí êå÷äèì éàç ýöíö; ßëâàí 

÷è÷ÿêëÿðäÿí ÷ÿëÿíýëÿð ùþðäöì. Í.Õÿçðè. 

3. Ùþðöê òîõóìàã, ùþðöê åòìÿê, ùþðöêëÿìÿê. 

Àòûí éàëûíû ùþðìÿê. – Çåéíÿá ñà÷ëàðûíû 

ñÿëèãÿ èëÿ ùþðöá, áîéíóíóí äàëûíà 

éûüìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Ãûç äóðäó ñÿùÿðñÿùÿð; 

Ñà÷ûíû ùþðäö, ýÿëäè. Ð.Ðçà. 

ÙÞÐÌßÒ èñ. [ÿð.] 1. Áþéöêëÿðÿ, éàøëûëàðà 

âÿ éà ëÿéàãÿòèíÿ, õèäìÿòèíÿ ýþðÿ áèðèíÿ 

ýþñòÿðèëÿí åùòèðàì; ñàéüû. Áþéöéÿ ùþðìÿò. 

Àòà-àíà ùþðìÿòè. – Áèçäÿ øåèð äÿ âàð, ñÿíÿò 

äÿ âàðäûð! Øàèðÿ, ñÿíÿòÿ ùþðìÿò äÿ âàðäûð... 

Ñ.Âóðüóí. Àòàéà ùþðìÿò åòìÿéÿí ÷îúóüóí; 

Àíàéà õèäìÿò åòìÿéÿí ÷îúóüóí; Íÿ îëóð 

êÿíäè íÿôñèíÿ õåéðè; Íÿ äÿ îíäàí âÿôà ýþðÿð 

ãåéðè! Ì.ß.Ñàáèð. Ùþðìÿò áÿñëÿìÿê – 

åùòèðàì ýþñòÿðìÿê, ùþðìÿòèíè ñàõëàìàã, 

ùþðìÿòëè ìöíàñèáÿò ýþñòÿðìÿê. ..[Ñòóäåíò] 

òÿçÿ àèëÿíèí ýÿíú öçâëÿðèíÿ ãàðøû ãÿëáèíäÿ 

áèð ùþðìÿò áÿñëÿìÿéÿ áàøëàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ùþðìÿò åòìÿê (ýþñòÿðìÿê, ãîéìàã) 

– 1) åùòèðàì åòìÿê (ýþñòÿðìÿê), 

ñàéìàã, ñàéüû ýþñòÿðìÿê, ùþðìÿòèíè ñàõëàìàã. 

Àðâàä àëìàíû äÿðâèøèí ÿëèíäÿí àëûá, 

îíà ÷îõ ùþðìÿò ýþñòÿðèá, ñîíðà ÿëèíè äþøöíÿ 

ãîéóá, îíäàí ðàçûëûã åëÿäè. (Íàüûë). Ãîíóìàãîíøóéà 

ýþíäÿðèá õÿáÿð; Áàüáàí ùþðìÿò 

åòäè ÿçèç ìåùìàíà. Ì.Ðàùèì. [Ãÿòèáÿ õàòóíóí 

Òîüðóëà éàçäûüû ìÿêòóáóíäà:] Õÿëèôÿ 

ùÿçðÿòëÿðè ìÿíÿ áèð ùþêìäàðà ëàéèã ùþðìÿò 

ýþñòÿðäè.. Ì.Ñ.Îðäóáàäè; 2) ìÿú. äàí. Éàõøûëûüûíûí 

ÿâÿçèíè ÷ûõìàã. ßýÿð õÿáÿð äöç 

÷ûõäû, [Êîðîüëó] î àäàìà õÿëÿò âåðèá, ùþðìÿò 

åëÿðäè. “Êîðîüëó”. Ùþðìÿò ãàçàíìàã 

– åùòèðàì åäèëìÿê, ñàéûëìàã, ùþðìÿòè, åòèáàðû, 

íöôóçó àðòìàã, ùþðìÿòÿ ÷àòìàã. Èíñàíëàð 

áèëèêëÿ ùþðìÿò ãàçàíàð; Áóíó ùå÷ áèð 

çàìàí óíóòìà, çèíùàð! Øÿùðèéàð. Ùþðìÿòäÿí 

äöøìÿê – ùþðìÿòèíè, íöôóçóíó, åòèáàðûíû 

èòèðìÿê. Ùþðìÿòäÿí ñàëìàã – ùþðìÿòäÿí 

äöøìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã, íöôóçäàí, 

åòèáàðäàí ñàëìàã, ýþçäÿí ñàëìàã. [Øàìõàë 

äöøöíöðäö:] Áó íÿ èäè Êèøèéÿ ñàòàøàí êèì 

èäè Éîõñà îíó òÿê ýþðöá öñòöíÿ àéàã àëûðäûëàð 

Úàìààò àðàñûíäà ùþðìÿòäÿí ñàëìàã 

èñòÿéèðäèëÿð È.Øûõëû. Ùþðìÿòÿ ÷àòìàã – 

áàõ ùþðìÿò ãàçàíìàã. Èñòÿðäèì î äà ìÿí 

401

ÙÞÐÌßÒÚÈËËÈÊ 

êèìè áèð ùþðìÿòÿ ÷àòñûí; Àçàäÿ äîëàíñûí. 

Ì.ß.Ñàáèð. Ùþðìÿòÿ ìèíìÿê – ùþðìÿòè 

àðòìàã, ùþðìÿò ãàçàíìàã, ùþðìÿòëè îëìàã. 

Éåíÿ äÿ Êÿðáÿëàéû Ùÿòÿì õàíëà Ùàúû 

Ñÿôèãóëó áÿðê ùþðìÿòÿ ìèíèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ùþðìÿòèíè ýþçëÿìÿê (ñàõëàìàã, òóòìàã) 

– áàõ ùþðìÿò åòìÿê. Áèð-èêè ýöí êè ñÿíÿ, 

åé íèýàð, ìåùìàíÿì; Íîëóð ÿýÿð òóòàñàí 

ùþðìÿòèí áó ìåùìàíûí Ñ.ß.Øèðâàíè. Äÿôòÿðõàíàäà 

Ìèðçÿíèí ùþðìÿòèíè ýþçëÿðäèëÿð. 

×öíêè ñàèð ìèðçÿëÿð áèð àááàñû, àëòû øàùû ùÿð 

èøÿ ýÿëÿíäÿí ðöøâÿò àëàðäû, àììà Ìèðçÿ þç 

ìààøûíà êèôàéÿò åäèá áèð ãÿïèê äÿ îëñóí ðöøâÿò 

àëìàçäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ëàêèí î îëìóøäóð 

èëê êþìÿéèìèç; Åëëÿð ùþðìÿòèíè ñàõëàìûø 

îíóí. Í.Õÿçðè. Ùþðìÿòèíè éåðÿ âóðìàã – 

1) áàõ ùþðìÿòäÿí ñàëìàã; 2) åäèëÿí 

éàõøûëûüû éåðÿ âóðìàã, íàíêîðëóã åòìÿê. 

2. Øÿðÿô, øàí, ùåéñèééÿò. Àáûð, ùÿéà, ùþðìÿò 

áèëìÿéÿí ýþçÿë; ×ÿêñÿ äÿ öçöíÿ ïÿðäÿ, 

éàðàøìàç! Àøûã Øÿìøèð. ×ûõäûí àü ýöíëÿðÿ, 

àðçóíà ÷àòäûí; Áó ùþðìÿòè ñÿíÿ áó äþâðàí 

âåðäè. Àøûã Ùöñåéí. 

3. ìÿú. Ýöçÿøò, ìÿðùÿìÿò, èëòèôàò, õÿòèð. 

Îíà ùþðìÿò åòäèêúÿ áàøà ÷ûõûð. 

4. Ùþðìÿòëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ùþðìÿò 

åäÿðÿê, åùòèðàìëà, ñàéüû èëÿ. Îíóí àðõàñûíúà 

øàèð äÿ áàõäû; Âöãàðëà, èççÿòëÿ, ùþðìÿòëÿ 

äåäè.. Ì.Ðàùèì. Ñîíà [Öìèäè] ýþðÿíäÿ 

ùþðìÿòëÿ ñàëàì âåðèð .. éàíàãëàðûíà ãûçàðòû 

÷þêöðäö. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÞÐÌßÒÚÈËËÈÊ èñ. Ùþðìÿòúèë àäàìûí 

õàñèééÿòè; ùþðìÿò åòìÿ, åùòèðàì áÿñëÿìÿ; 

ùþðìÿòêàðëûã. ßëéàðîâ ãàðûíûí áó éàøäà 

áåëÿ ÿëëè-àéàãëû òÿðïÿíìÿéèíè, ùþðìÿòúèëëèéèíè 

ýþðÿíäÿ èñòÿð-èñòÿìÿç éóìøàëûá 

ýöëöìñöíäö. Ì.Ùöñåéí. 

ÙÞÐÌßÒ×È, ÙÞÐÌßÒÚÈË ñèô. Àäàìëàðà 

ùþðìÿò åäÿí, îíëàðà ñàéüû ýþñòÿðÿí, 

ùþðìÿòêàð. ×îõ ùþðìÿòúèë àäàìäûð. Ùþðìÿòúèë 

ýÿíú. – Ùþðìÿòúèë ÷îáàíëàðëà âèäàëàøûá 

àòëàðû ñöðäö. Ð.Ðçà. 

ÙÞÐÌßÒßÍ çÿðô [ÿð.] êëàñ. Ùþðìÿò 

ÿëàìÿòè îëàðàã, ùþðìÿò åäÿðÿê, ùþðìÿòëÿ, 

ñàéüû èëÿ, åùòèðàìëà. Àéèíÿ ùþðìÿòÿí ùÿð êÿñ 

ñóñóá, ãûçëàðûí îõóìàñûíà ìöíòÿçèð èäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Éîë÷óëàð äà èíñàôÿí [èíòåëëèýåíòèí] 

áó àëèìàíÿ ÷ûõûøûíà ùþðìÿòÿí ùå÷ 

áèð ñÿñ ÷ûõàðìàäûëàð. Ãàíòÿìèð. 

402 

ÙÞÐÖÊ 

ÙÞÐÌßÒÊÀÐ ñèô. âÿ çÿðô [ÿð. ùþðìÿò âÿ 

ôàðñ. ...êàð] 1. Ùþðìÿò èôàäÿ åäÿí; ùþðìÿòëè, 

åùòèðàìëû. Ùþðìÿòêàð ìöíàñèáÿò. – [×îïî:] 

Ýÿíúëÿð ùþðìÿòêàð áèð íÿçàêÿòëÿ áèðèíúè 

ïèëëÿéÿ éàíàøäûëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. ..Ãûç áó 

äÿôÿ ìöëàéèì âÿ ùþðìÿòêàð áèð èôàäÿ èëÿ 

úàâàá âåðäè.. È.ßôÿíäèéåâ. 

2. Ùþðìÿòúèë, ùþðìÿò åäÿí. 

ÙÞÐÌßÒÊÀÐËÛÃ áàõ ùþðìÿòúèëëèê. 

ÙÞÐÌßÒËÈ ñèô. Ùþðìÿòè îëàí, ùþðìÿòÿ 

ëàéèã îëàí; ìþùòÿðÿì, ñàéüûëû. Ùþðìÿòëè 

øÿõñ. Ùþðìÿòëè ìöÿëëèìèìèç. – Ùÿð èýèä ùþðìÿòëèäèð; 

Ìÿðä èíñàíëàð è÷èíäÿ; Èëê ñûðàäà 

äàéàíàí ãÿùðÿìàíëàð è÷èíäÿ. Ð.Ðçà. // Ùþðìÿòëÿ 

ìöðàúèÿò çàìàíû èøëÿíèð. Ùþðìÿòëè âÿòÿíäàø. 

Ùþðìÿòëè éîëäàøëàð. Ùþðìÿòëè äîñò. 

ÙÞÐÌßÒÑÈÇ ñèô. 1. Íÿçàêÿòñèç, ÿäÿáñèç, 

ãàáà, òÿðáèéÿñèç, ñàéìàç. Ùþðìÿòñèç ìöíàñèáÿò. 

– [Ãàäûí:] Ìÿí îíà ùþðìÿòñèç áèð ñþç 

äåìÿêäÿí þçöìö ñàõëàìàã ö÷öí äþíöá 

îòàãäàí ÷ûõäûì. Ì.Ùöñåéí. 

2. Ùþðìÿòè, åòèáàðû îëìàéàí, åòèáàðäàí äöøìöø, 

ñàéûëìàéàí, áèùþðìÿò. Ùþðìÿòñèç àäàì. 

Ïèñ ÿìÿëëÿðèí íÿòèúÿñèíäÿ ùþðìÿòñèç îëäó. 

ÙÞÐÌßÒÑÈÇËÈÊ èñ. Íÿçàêÿòñèçëèê, ÿäÿáñèçëèê, 

åùòèðàìñûçëûã, ñàéüûñûçëûã, ãàáàëûã, 

òÿðáèéÿñèçëèê. Áèçèì êèìè óøàã-ìóøàãëàð 

õàíûì äåìÿéÿ ãîðõàðäû, åéèá èäè, ùþðìÿòñèçëèê 

ñàéûëûðäû. Ãàíòÿìèð. 

ÙÞÐÖÊ èñ. 1. Ùþðöëìöø ãàäûí ñà÷û; ñà÷ 

áóðóìó; ùþðìÿ. Ãûçûí õóðìàéû ùþðöéö. – 

[Éàñÿìÿí] .. áàøûíû éóìàã ôèêðè èëÿ ãàðà, 

óçóí ñà÷ëàðûíû ùþðöêäÿí à÷ûá äþøöíÿ òþêäö. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Òöêÿçáàí õàëàíûí .. ÿéèëäèêúÿ 

éîüóí ùþðöêëÿðè ÷èéíèíäÿí ñöðöøöá ñèíÿñèíÿ 

äöøöðäö. È.Øûõëû. Ùþðöê åòìÿê – ùþðìÿê, 

ùþðöê øÿêëèíÿ ñàëìàã. Ýöëøàä ýþéçÿìèí 

êðåï-ñàòèíäÿí éàõàñû äöéìÿëè, ãîëëó, 

óçóí äîí ýåéìèø, ùàìàð äàðàäûüû ýóð, ñàðûøûí 

ñà÷ûíû èêè ùþðöê åäèá êöðÿéèíÿ àòìûøäû. 

ß.ßáöëùÿñÿí. // ñèô. Ùþðöëìöø, ùþðöê øÿêëèíäÿ 

îëàí. Òîïóãëàðûíà ãÿäÿð óçàíàí èðè 

ùþðöê ñà÷ûíäàí áàøãà îíóí ùå÷ áèð êþùíÿ 

Çåéíÿáëèéè ãàëìàéûáäûð. Ãàíòÿìèð. 

2. Îòëàìàã ö÷öí áóðàõûëàí ùåéâàíûí óçàüà 

ãà÷ìàìàã ö÷öí àéàüûíäàí áàüëàíàí óçóí 

èï. Èíÿéèí ùþðöéö. Ãîéóíóí ùþðöéöíö 

äÿéèøìÿê. – Áèðäÿí áàõäû êè, àëà÷ûãëàðäàí î 

òÿðÿôäÿ ÷îõëó àò âàð, [àììà] ùàìûñû ùþ-

ÙÞÐÖÊËßÌß 

ðöêäÿäè. “Àøûã ßëÿñýÿð”. Äóìàíëàð äàüûëûð 

ÿòðàôà ãàò-ãàò; Àðàáèð êèøíÿéèð ùþðöêäÿêè 

àò. Ñ.Âóðüóí. 

3. Áèð-áèðèíÿ ñàðûíìûø, ùþðöëìöø ùÿð úöð 

øåé. Ýöë ùþðöéö. – Îâ÷ó .. ìöõòÿëèô áèòêèëÿðèí 

óçóí ùþðöêëÿðèíäÿí éàïûøûá, þçöíö 

éóõàðû ãàëäûðûð, ýèðèíòè-÷ûõûíòûëàðû àéàãëàðû 

àëòûíäà ïèëëÿ åäÿðÿê, ñàíêè äèê áèð äèâàðà 

äûðìàøûðäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÙÞÐÖÊËßÌß “Ùþðöêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÞÐÖÊËßÌßÊ ô. 1. Ñà÷û ùþðöê øÿêëèíäÿ 

ùþðìÿê. Ãûç ñà÷ûíû ùþðöêëÿäè. 

2. Îòëàìàã ö÷öí áóðàõûëìûø åâ ùåéâàíûíû 

ùþðöéÿ (2-úè ìÿíàäà) áàüëàìàã. Ãîéóíó 

ùþðöêëÿìÿê. – Ìÿäÿä àòûíû éåäÿêëÿéèá, îòëóãäà 

ùþðöêëÿäè. Ì.Ùöñåéí. ßëëÿçîüëó àòû ùå÷ 

äÿ áó ñÿìòäÿ ùþðöêëÿìÿäèéèíè, ñÿùâ ýÿëäèéèíè 

áàøà äöøñÿ äÿ, äàéàíìàäû. È.Ùöñåéíîâ. 

ÙÞÐÖÊËßÍÌÈØ ô.ñèô. Àéàüûíà ùþðöê 

áàüëàíìûø; ùþðöêëö. Ùþðöêëÿíìèø èíÿê. – 

[Ùöììÿò] äèíìÿç-ñþéëÿìÿç äþíöá êÿíàðäà 

ùþðöêëÿíìèø àòà äîüðó àääûìëàäû. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÞÐÖÊËÖ ñèô. 1. Ùþðöéö îëàí, ñà÷û ùþðöëìöø. 

Î ãîøà ùþðöêëö ýöìðàù ãûçúûüàç; Ñÿíèí 

êè÷èê äîñòóí ùàíû, Áÿíþâøÿ Ì.Äèëáàçè. 

2. Îòëàìàã ö÷öí ùþðöéÿ áàüëàíìûø, ùþðöêäÿ 

îëàí. Ùþðöêëö àò (èíÿê). 

ÙÞÐÖËÌß 1. “Ùþðöëìÿê”äÿí ô.èñ. Àüàú 

áóäàãëàðûíäàí ùþðöëìÿ ÷ÿïÿð. 

2. Áàõ ùþðìÿ 2-úè ìÿíàäà. Áÿé îòóðàúàüû 

ùþðöëìÿ ãàðà êöðñöäÿ ÿéëÿøèá êèòàá 

îõóéóðäó. ß.Âÿëèéåâ. 

ÙÞÐÖËÌßÊ ìÿúù. 1. Òèêèëìÿê, èíøà åäèëìÿê 

(äàøäàí, êÿðïèúäÿí). Áèíàíûí áèðèíúè 

ìÿðòÿáÿñè ùþðöëöá ãóðòàðäû. – Áÿííàñûç 

ùþðýö ùþðöëìÿç; Òÿáèáñèç õÿñòÿ äèðèëìÿç. 


2. Ùþðìÿ öñóëó èëÿ ùàçûðëàíìàã, òîõóíìàã. 

Ãàðüûäàí ñÿáÿò ùþðöëäö. 

ÙÞÐÖËÌÖØ ô.ñèô. 1. Òèêèëìèø, èíøà åäèëìèø. 

Ùþðöëìöø äèâàð. 

2.Áàõ ùþðìÿ 2-úè ìÿíàäà. Áèð àðà, ãûðìûçû 

ñàïäàí ùþðöëìöø òîðóí äàëûíäà åëÿ áèë 

[Ôàòìàíûí] ýþçëÿðè ãàïàíäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

[Äöððÿ] áîéíóíà ãàìûøäàí ùþðöëìöø áèð 

çÿíáèë àñäû.. Ñ.Âÿëèéåâ. 

3. Ùþðöê åäèëìèø, ùþðöêëÿíìèø. Ùþðöëìöø 

ñà÷. – Íÿðìèíÿ [Ñÿëòÿíÿòèí] ñÿëèãÿ èëÿ äàðàíûá 

ÙÞÂÑßËß 

ùþðöëìöø çèë ãàðà, éîüóí, ýþäÿê ùþðöêëÿðèíÿ 

íÿçÿð ñàëûá ýöëöìñöíäö. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÞÐÖÌ×ßÊ èñ. çîîë. Þçöíÿ éåì îëàí 

ùÿøÿðàòû òóòìàã ö÷öí òîð òîõóéàí áóüóìàéàãëû 

áþúÿê. Ùàìûíûí òàíûäûüû õàëëû ùþðöì- 

÷ÿéèí áÿäÿíè ÷àé õÿð÷ÿíýè áÿäÿíè êèìè áàøäþø 

âÿ ãàðûí ùèññÿëÿðèíÿ àéðûëûð.. Ùþðöì÷ÿéèí 

áàø-äþøö öçÿðèíäÿ äþðä úöò éåðèäèúè 

àéàã âàðäûð. “Çîîëîýèéà”. Ùþðöì÷ÿê 

òîðó – ùþðöì÷ÿéèí èôðàç åòäèéè éàïûøãàíëû 

øèðÿäÿí ÿìÿëÿ ýÿëÿí ñàïëàãäàí òîõóäóüó 

òîð. Ýþçöìäÿ ùþðöì÷ÿê òîðó ãóðäóëàð; Î 

ýþç éàøëàðûíà èíàíäûãëàðûì. Ì.Àðàç. 

ÙÞÂÊßËßÌß “Ùþâêÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÞÂÊßËßÌßÊ ô. 1. Áÿäÿíèí ùÿð ùàíñû 

áèð éåðèíè áàðìàãëàðû èëÿ ñûõìàã, ÿçèøäèðìÿê, 

îâìàã, îâóøäóðìàã; ìàñàæ åëÿìÿê. 

Áàëäûðûíû ùþâêÿëÿìÿê. – Åéâàç þçöíÿìÿõñóñ 

òÿìêèíëÿ äàíûøûð, àðàáèð ñàü ÿëè èëÿ òÿçÿ ãûðõûëìûø 

÷ÿíÿñèíè ùþâêÿëÿéèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

2. Áèð øåéè ÿëèíèí è÷èíäÿ ñûõûá ÿçèøäèðìÿê, 

ÿçìÿê, áöçöøäöðìÿê. Ìàõîðêàíû ùþâêÿëÿìÿê. 

– Ãûç ÿëèíäÿ ùþâêÿëÿäèéè êàüûçû öçöíÿ 

ñûõûá .. àüëàéûðäû. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÞÂË èñ. [ÿð.] Ãîðõó, äÿùøÿò, âàùèìÿ. 

[Øàùìàð] ùþâë è÷èíäÿ ùÿéÿò ãàïûñûíà äîüðó 

àääûìëàäû. Á.Áàéðàìîâ. Ùþâë åëÿìÿê 

(åòìÿê) – ãîðõìàã, äÿùøÿòÿ ýÿëìÿê, äÿùøÿòëÿíìÿê, 

âàùèìÿ áàñìàã. Òÿêëèêäÿí ùþâë 

åòìÿê. – Õÿéàëû äÿðèíëÿðÿ èøëÿéÿí ãîúà áèðäÿí 

ùþâë åäèá òÿðïÿíäè. Á.Áàéðàìîâ. Ùþâë ýþòöðìÿê 

äàí. – áàõ ùþâë åëÿìÿê (åòìÿê). 

Ñöáùàíâåðäèçàäÿ ÿëèëÿ Êîñàíûí ñþçöíö êÿñäè, 

îíó ùþâë ýþòöðäö, .. áàøû ýèúÿëëÿíäè, îòàã áàøûíà 

ôûðëàíäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ãàð áàñìûø âÿ àðòûã 

ýåúÿ ãàðàíëûüû ÷þêìöø äöçÿíëèêäÿ Úóìàíû 

áó ñÿñäÿí ùþâë ýþòöðäö. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÙÞÂËßÊÈ çÿðô áàõ ùþâëíàê. 

ÙÞÂËÍÀÊ çÿðô [ÿð. ùþâë âÿ ôàðñ. ...íàê] 

Ùþâë è÷èíäÿ, âÿùìÿëè, ãîðõó è÷ÿðèñèíäÿ, 

äÿùøÿòëÿ. Ìåùðèáàí ùþâëíàê éåðèíäÿí ñû÷ðàéûá, 

ÿòðàôûíà ýþç ýÿçäèðäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

Áèð àëèì äèëèíäÿí ãîïäó ãûüûëúûì; Îéàíäû 

ùþâëíàê äàø ãÿðèíÿëÿð. Ì.Àðàç. 

ÙÞÂÑßËß èñ. [ÿð. ùþâñÿëÿ – ÷èíÿäàí] Ñÿáèð, 

äþçöì, äþçìÿ. Ùþâñÿëÿñè ÷àòìûð. – Åëÿ 

äÿðä âàð êè, äÿõè îíóí ãàáàüûíäà ñÿáèð, ùþâñÿëÿ 

ìöìêöí äåéèë.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

403

ÙÞÂÑßËßËÈ 

[ßëèìóõòàð:] Åù, ÷îõ ìÿíèì ùþâñÿëÿì âàð! 


◊ Ùþâñÿëÿäÿí ÷ûõìàã – áàõ ùþâñÿëÿñè 

äàðàëìàã. ..Ãàø ãàðàëàíäà àäàìëàð àðòûã 

ùþâñÿëÿäÿí ÷ûõäûëàð. Ñ.Ðÿùìàí. [Èëéàñ:] 

Àõûðäà äàéûì, Òÿðëàíûí ùþâñÿëÿäÿí ÷ûõäûüûíû 

ýþðöá, ìÿíÿ òÿðÿô äþíäö. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Ùþâñÿëÿñè ÷àòìàìàã – áàõ ùþâñÿëÿñè 

äàðàëìàã. [Ìàðàë:] Ìÿíèì ùþâñÿëÿì 

÷àòìàç, ñÿí îõó, ãóëàã àñûì. Ñ.Ðÿùìàí. 

Ùþâñÿëÿñè äàðàëìàã (äàðûõìàã) – ñÿáèð 

åäÿ áèëìÿìÿê, äþçÿ áèëìÿìÿê, þçöíö ñàõëàéà 

áèëìÿìÿê. [Ñîíà õàíûì:] Ùþâñÿëÿì äàðàëûá, 

àüçûìà ýÿëÿíè ñþéëÿéèðÿì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[Ãûç] äàíûøìàã èñòÿéèðäè, ùþâñÿëÿñè 

äàðûõûðäû.. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùþâñÿëÿñè ýÿëìÿìÿê 

– ñÿáðè ÷àòìàìàã, ñÿáèð åäÿ áèëìÿìÿê, 

äþçÿ áèëìÿìÿê. Ùÿð÷ÿíä îðóúàüûç 

àäàìûí ÷îõ äàíûøìàüà ùþâñÿëÿñè ýÿëìèð, 

àììà, áó äà âàð êè, áèð àç éàçû-ïîçóéà ìÿøüóë 

îëñàã, ýöíö éóáàäàðûã, áèð äÿ ýþðÿðèê êè, 

ýöí áàòûá. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùþâñÿëÿñè 

òöêÿíìÿê – ñÿáðè òöêÿíìÿê, äàùà äþçìÿìÿê. 

Ãàðà Êÿðÿìîüëóíóí àäûíû åøèäÿí êèìè 

Ðöñòÿì êèøèíèí ùþâñÿëÿñè òöêÿíäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Ùþâñÿëÿñèíè áàñìàã – äþçìÿê, 

þçöíö ñàõëàìàã, ñÿáèð åòìÿê, òîõòàìàã. 

Çàìàíîâóí òàïøûðûüû ÷îõ ÷ÿêäèéèíäÿí î, 

ùþâñÿëÿñèíè áàñà áèëìÿéèá, þçöíö êàáèíåòèí 

ãàïûñûíà âåðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÙÞÂÑßËßËÈ ñèô. Ùþâñÿëÿñè îëàí; ñÿáèðëè, 

äþçöìëö. ×îõ ùþâñÿëÿëè àäàìäûð. – [Äÿìèð:] 

Øàù þç ðÿèééÿòëÿðèíèí ùþâñÿëÿëè (ç.), 

äþçöìëö îëóá-îëìàìàñûíû éîõëàìàã ôèêðèíÿ 

äöøöð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÙÞÂÑßËßËÈËÈÊ èñ. Ùþâñÿëÿëè àäàìûí 

õàñèééÿòè, ùþâñÿëÿëè îëìà; ñÿáèðëèëèê, äþçöìëöëöê, 

äþçöì, òîõòàãëûã. 

ÙÞÂÑßËßÌß “Ùþâñÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÞÂÑßËßÌßÊ áàõ ùþâñÿìÿê. Äöéöíö 

ùþâñÿëÿìÿê. Òîõóìó ùþâñÿëÿìÿê. 

ÙÞÂÑßËßÑÈÇ ñèô. Ùþâñÿëÿñè îëìàéàí, 

ñÿáèðñèç, äþçöìñöç, òîõòàãñûç; áèð øåéäÿí 

òåç äàðûõàí. Ùþâñÿëÿñèç àäàì òåç þçöíäÿí 

÷ûõàð. – Úåéðàí îõóäóüó çàìàí ÿñÿáè âÿ ùþâñÿëÿñèç 

ìöÿëëèìëÿðè õîøëàìàçäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ëÿòèôëÿ éàðûøàí ðÿãèáëÿðè ëàï éàõûíäà äàéàíûá, 

ùþâñÿëÿñèç (ç.) óçàüà, éîëà áàõûðäûëàð. 


404 

ÙÓÌÀÍÈÑÒ 

ÙÞÂÑßËßÑÈÇËÈÊ èñ. Ùþâñÿëÿñèç àäàìûí 

õàñèééÿòè; ñÿáèðñèçëèê, äþçöìñöçëöê. Èðàíëûëàðûí 

ýåúèêìÿñè îíëàðû äàðûõäûðûðäû, ùàìûäàí 

äà ÷îõ ùþâñÿëÿñèçëèê ýþñòÿðÿí Ìÿììÿä 

áÿé èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ñÿêèíÿ Ðöñòÿìÿ:] 

Áèçèì áîðúóìóç ñÿáèðëè îëìàãäûð, àé Ðöñòÿì, 

ùþâñÿëÿñèçëèê åëÿéèá ùÿð øåéè öçëÿðèíÿ 

âóðñàã, [Ìàéà èëÿ Ãàðàø] äà äàðûëûá èïèþðêÿíè 

ãûðàðëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙÞÂÑßÌß “Ùþâñÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÞÂÑßÌßÊ ô. Áóüäàíû, äöéöíö âÿ ñ.-íè 

çèáèëäÿí àéûðìàã ö÷öí òàáàã, ñèíè âÿ ñ. è÷ÿðèñèíäÿ 

àòûá-òóòìàã; ùþâñÿëÿìÿê. Áóüäàíû 

òàáàãäà ùþâñÿìÿê. 

ÙÞÂÑßÐ èñ. 1. Äÿíè ùþâñÿìÿê ö÷öí òàáàã 

âÿ ñ. àëÿò. Áóüäàíû ùþâñÿðëÿ ùþâñÿëÿìÿê. 

2. Ùþâñÿëÿìÿ íÿòèúÿñèíäÿ áóüäà, äöéö 

âÿ ñ.-äÿí àéðûëàí çèáèë. Ùþâñÿðè òîéóãëàð 

ö÷öí àòìàã. 

ÙÞÂÇß 1 èñ. [ÿð.] Áþéöê ñöíè ñóòóòàð; äÿðéà÷à. 

[Ñÿôÿðëè Àéäûíà:] Áó äàüëàðäà èñÿ íÿùÿíý 

áèð ñó ùþâçÿñè äöçÿëÿúÿê. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÙÞÂÇß 2 èñ. [ÿð.] 1. úîüð. Ãîëëàðû èëÿ áèðëèêäÿ 

÷àéûí ÿùàòÿ åòäèéè ñàùÿ; äÿíèçÿ, ýþëÿ 

éàïûøûã ÿðàçè. Àðàçûí ùþâçÿñè. – Òÿðòÿð ÷àéû 

ùþâçÿñèíäÿ áó ñûðà äàü ÷îõ äÿðèí äÿðÿëÿðÿ 

ïàð÷àëàíûð. Ã.Ýöë. Áîë íåìÿòëè, áÿðÿêÿòëè ùþâçÿñè 

Íèëèí; Äîéóðìàäû ãàðíûíû éîõñóë ìèñèðëèíèí. 


2. Ìÿäÿí ñöõóðëàðû, éàòàüû îëàí éåð. Êþìöð 

ùþâçÿñè. – Èêèíúè ùÿôòÿäèð î ýÿëèð áóðà; 

Óçàã Àëìàíèéàäàí – Ðóð ùþâçÿñèíäÿí. 


ÙÞÉÖØ ñèô. Áèð ãÿäÿð éàø, íÿì, íÿì ÷ÿêìèø, 

íÿìëè. Ùþéöø òàõûë. – Èíñàíëàð áåçèêèá 

úàíà äàéàíäû! Ãóðóíóí îäóíà ùþéöø (èñ.) 

äÿ éàíäû. Ñ.Âóðüóí. Ãûçûøûá ùþéöø îòëàð; 

Àëûøûð ÷óáóã êèìè. Ì.Ðàùèì. 

ÙÞÉÖØËßÍÌß “Ùþéöøëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÞÉÖØËßÍÌßÊ ô. Íÿì ÷ÿêìÿê, íÿìëÿíìÿê, 

éàøëàíìàã, ðöòóáÿòëÿíìÿê. Óí áàéûðäà 

ãàëûá ùþéöøëÿíäè. 

ÙÓËÓ èñ. áîò. Öçö õîâëó èðè øàôòàëû íþâö; 

ñàðû øàôòàëû. [Ïèðè áàáà:] Ãûçûì, äàùà áÿñäèð, 

äöø ýåäÿê áèð ãÿäÿð àðìóä, öçöì âÿ ùóëó 

éûüàã. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÙÓÌÀÍÈ´ÑÒ [ëàò.] 1. Ùóìàíèçì (1-úè ìÿíàäà) 

íöìàéÿíäÿñè, ùóìàíèçì òÿðÿôäàðû.

ÙÓÌÀÍÈÑÒÚßÑÈÍß 

2. Èíñàíïÿðâÿð, èíñàíñåâÿð, ùóìàíèçì 

(2-úè ìÿíàäà) ìÿñëÿêëè àäàì. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

Ùóìàíèñò èäåéàëàð. Ùóìàíèñò ìÿäÿíèééÿò. 

– Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ áþéöê ùóìàíèñò 

éàçû÷û îëäóüóíäàí ùÿéàòäàí éàçûð. 


ÙÓÌÀÍÈÑÒÚßÑÈÍß ñèô. Èíñàíïÿðâÿðúÿñèíÿ, 

èíñàíñåâÿðúÿñèíÿ, èíñàíúàñûíà, èíñàíè. 

Èíñàíëàðà ùóìàíèñòúÿñèíÿ ìöíàñèáÿò. 

ÙÓÌÀÍÈÒÁÐ ñèô. [ëàò. ùèìàíèòåñ – áÿøÿðèééÿò]: 

ùóìàíèòàð åëìëÿð – èúòèìàè åëìëÿð, 

èíñàíû âÿ îíóí ìÿäÿíèééÿòèíè þéðÿíÿí 

åëìëÿð (òàðèõ, èãòèñàäèééàò, ôèëîëîýèéà âÿ ñ.). 

ÙÓÌÀÍÈ´ÇÌ [ëàò. ùóìàíóñ – èíñàí] 

1. Èíòèáàù äþâðöíöí, èíñàí øÿõñèééÿòèíèí 

àçàä èíêèøàôû, ôåîäàëèçì âÿ êàòîëèñèçì çÿíúèðèíäÿí 

àçàä îëìàñû ïðèíñèïèíè åëàí åòìèø 

ìöòÿðÿããè ùÿðÿêàòû. 

2. Èíñàí ëÿéàãÿòèíÿ ùþðìÿò; èíñàíïÿðâÿðëèê, 

èíñàíñåâÿðëèê. Ùóìàíèçì èäåàëëàðû 

âÿòÿíäàøû äà, ñÿíÿòêàðû äà ùÿéàòà âÿ ùÿãèãÿòÿ 

òÿðÿô ÷ÿêèð. Ì.Èáðàùèìîâ. Óäóð õûðäà 

áàëûãëàðû ãîúà òèìñàù .. Ýþç éàøëàðû àõûð, 

àõûð. Äåéèð: – Ñöëùö ãîðóéóðàì áó ñóëàðäà; 

Ãóéðóüóíà ùóìàíèçì íèøàíûíû þçö òàõûð, 

ãîúà òèìñàù. Ð.Ðçà. 

ÙÓÍËÀÐ úÿì ÛÂ ÿñðäÿ Àñèéàäàí Àâðîïàéà 

ýÿëÿí òöðêäèëëè êþ÷ÿðè òàéôàëàð. Áåëÿ éàøàìûøäûð 

äöíÿí âÿ áó ýöí; Áèçèì êå÷ìèøèìèç 

– îüóçëàð, ùóíëàð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÙÓÐÈ èñ. [ÿð.] ßñèë ìÿíàñû “úÿííÿò ãûçû” 

îëóá, êëàññèê øåèðäÿ òÿøáåù éîëó èëÿ ýþçÿëèí 

åïèòåòëÿðèíäÿí áèðè êèìè èøëÿíèð. [Êîðîüëó 

äåäè:] Ñÿíäÿí ãåéðè ùóðè ýþðñÿì ñåâìÿðÿì; 

Ãàëäûð ðöáÿíäèíè, ýþðöì ýöë öçöí. “Êîðîüëó”. 

Úÿííÿòèí ùóðèñè, ÿðçèí ìÿëÿêè; Éåòèøìÿç, 

éöç ÷àëà ÿë-àéàã ñÿíÿ. Ã.Çàêèð. [Øàùáàç 

áÿé:] ..Ìÿíèì êè, ñÿíèí [Øÿðÿôíèñÿ õàíûì] 

òÿê ýþçÿë éàðûì âàð, áåùèøò ùóðèëÿðè ýþçöìÿ 

ýþðöíìÿç. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ùóðè êèìè – 

÷îõ ýþçÿë ãàäûí (ãûç). 

ÙÓØ èñ. [ôàðñ.] 1. Äèããÿò, ôèêèð. ..Áèð èñêàìéàäà 

îòóðàí îüëàíûí ùóøóíóí éàðûñû 

ìöÿëëèìäÿ îëàíäà, éàðûñû äà éàíûíäàêû ãûçäà 

îëàúàã.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Äÿðâèø:] Ùóøóì 

âÿ áÿäÿíèì ëÿìñëÿøäè, ïîçüóíëàøäû, þçöìö 

äóéìàç îëäóì.. À.Äèâàíáÿéîüëó. Ùóøà 

ýåòìÿê – ôèêðÿ ýåòìÿê, ôèêðÿ äàëìàã, õÿéàëà 

äàëìàã. Ìÿí ñÿíè äöøöíÿðÿê ýåòäèéèì 

ÙÓØ 

çàìàí ùóøà; Áÿëêÿ äÿ ñÿí ýèðèðñÿí ÿëáÿéàõà 

âóðóøà ß.Úÿìèë. Ùóøó äàüûëìàã – ôèêðèíè 

úÿìëÿøäèðÿ áèëìÿìÿê, ôèêðè äàüûëìàã. Ùóøóíäàí 

÷ûõìàã – éàäûíäàí ÷ûõìàã, óíóòìàã. 

2. Ìöðýö, éàðûéóõóëó ùàë. Ùóø àïàðìàã, 

ùóøà ýåòìÿê – ìöðýöëÿìÿê. – [Ñàéàëû 

âÿ Äóðíà] õÿñòÿõàíàäàí è÷ÿðè ýèðÿí çàìàí 

Õàñàé ùóøà ýåòìèøäè. ß.Âÿëèéåâ. Êàìàë äà 

éåðèíÿ óçàíìûø, àììà éàòìàìûøäû. Àðàáèð 

îíó ùóø àïàðûðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

◊ Ùóøà ýåòìÿê – áàõ ùóøóíó èòèðìÿê. 

[Âÿçèð:] [Îüëàíûí] .. õþðÿéèíèí è÷èíÿ áèùóøäàðû 

òþêöí. Ùóøà ýåäÿí êèìè ýþòöðöá òîëàçëàéûí 

áèð äÿðÿíèí è÷èíÿ. (Íàüûë). Ùóøà ýÿëìÿê 

– àéûëìàã, ùóøó þçöíÿ ýÿëìÿê, þçöíÿ 

ýÿëìÿê. Ðåéùàí ùóøà ýÿëèá, þçöíö äèâëÿðèí 

éàíûíäà ýþðäö. (Íàüûë). [Ìöíÿââÿð:] Àíà, 

ñÿí èíñàô åëÿ, ãîé ìÿí î ãÿäÿð áó åâäÿ ãàëûì 

êè, áàáàì ùóøà ýÿëñèí. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùóøà 

ýÿòèðìÿê – àéûëòìàã, þçöíÿ ýÿòèðìÿê. Ãàðà÷ûëàð 

õåéëè ÷àëûøäûãäàí ñîíðà ùÿð èêèñèíè 

[Éàñÿìÿí èëÿ Ãàðàúà ãûçû] ùóøà ýÿòèðäèëÿð. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Àäàìëàð îüëàíû þðòöëö ìàøûíëàðûí 

áèðèíèí è÷èíÿ àïàðûá, ùóøà ýÿòèðìÿéÿ 

áàøëàäûëàð. ß.Ñàäûã. Ùóøäàí ýåòìÿê – 

áàõ ùóøóíó èòèðìÿê. Àõûðäà Äÿìèð÷èîüëó 

ùóøäàí ýåäèá éûõûëäû. “Êîðîüëó”. Ùóøó áàøûíà 

ýÿëìÿê – áàõ ùóøà ýÿëìÿê. Ýöëñÿùÿðèí 

ùóøó éàâàø-éàâàø áàøûíà ýÿëèð, àäàìëàðû 

òàíûìàüà áàøëàéûðäû. ß.Âÿëèéåâ. Ùóøó 

áàø(ûí)äàí ÷ûõìàã (ó÷ìàã) – áàõ ùóøóíó 

èòèðìÿê. Øàùçàäÿ Ìöòàëèáèí ùóøó áàøûíäàí 

ó÷äó. Áèð âàõò ýþçöí à÷ûá ýþðäö, ëÿëÿ 

êþ÷öá, éóðäó áîø, ãûçëàðäàí ÿñÿð éîõäó.. 

(Íàüûë). [Áÿùðàì] äóðóõäó, ñàíêè ùóøó áàøûíäàí 

÷ûõäû. ß.Âÿëèéåâ. Ùóøóíó àïàðìàã 

– ùåéðàí åòìÿê, ìÿôòóí åòìÿê, âàëåù åòìÿê. 

ßçèçèéÿì áàü ñèíÿ; Ñÿééàä êå÷ÿð äàü 

ñèíÿ; Áàõäûì, ùóøóì àïàðäû; Ìÿðìÿð áóõàã, 

àü ñèíÿ. (Áàéàòû). Ùóøóíó áàøûíà éûüìàã – 

ôèêðèíè úÿìëÿøäèðìÿê, äöøöíìÿê, ôèêèðëÿøìÿê, 

ýþòöð-ãîé åëÿìÿê. Ìÿí ìÿÿòòÿë ãàëìûøäûì 

âÿ ùå÷ ìàúàë åëÿìÿäèì êè, ùóøóìó 

áàøûìà éûüàì.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùóøóíó 

èòèðìÿê – áèùóø îëìàã, þçöíäÿí ýåòìÿê, 

ùóøäàí ýåòìÿê, áàéûëìàã, ãÿøø åòìÿê. 

[Íÿáè:] Éàçûüûí öç-ýþçö, ùÿð éåðè ãàíäûð; 

Ùóøóíó èòèðèá, ùàëû éàìàíäûð. Ñ.Ðöñòÿì. 

405

ÙÓØ-ÝÓØËÀ 

ÙÓØ-ÝÓØËÀ çÿðô Áöòöí äèããÿòèíè òîïëàéàðàã, 

äèããÿòëÿ, äèããÿò éåòèðÿðÿê, ôèêðèíè 

úÿìëÿøäèðÿðÿê. Ùóø-ýóøëà ìÿðóçÿ÷èíè äèíëÿìÿê. 

– Ãÿðÿç, ýþðäöì êè, ìöñÿëìàíëàð 

éûüûøûáëàð áèð äöêàíûí ãàáàüûíà âÿ ùóøýóøëà 

ãóëàã àñûðëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ãàäèð ÿìèñèíè äèíëÿéèð, ñöôðÿ êÿíàðûíäà îòóðàíëàðûí 

äà òàìàì ùóø-ýóøëà Ùÿìçÿéÿ ãóëàã 

àñäûãëàðûíû .. õàòûðëàéûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÙÓØËÓ ñèô. Ùóøó, àüëû áàøûíäà îëàí; ôÿðàñÿòëè, 

äÿððàêÿëè, ùàôèçÿëè. Ùóøëó àäàì. ×îõ 

ùóøëó óøàãäûð. 

ÙÓØËÓ-ÁÀØËÛ ñèô. Ùàôèçÿñè, éàääàøû 

éàõøû îëàí; ùàôèçÿëè. Àíëàøûëûðäû êè, Íèñÿ õàëà 

áöòöí êÿíä èøëÿðè èëÿ ÿëàãÿäàð, òÿñÿððöôàò÷û, 

ùóøëó-áàøëû ãàäûíäûð. Ãàíòÿìèð. 

ÙÓØÑÓÇ ñèô. âÿ çÿðô 1. Ùóøó, éàääàøû îëìàéàí, 

éàäûíäà øåé ãàëìàéàí; óíóòãàí, 

ùàôèçÿñèç, ôèêðèäàüûíûã. Ùóøñóç àäàì. – 

[Õóäàéàð ãàçûéà:] [Çåéíÿá] î ãÿäÿð äÿëèäè 

êè, î ãÿäÿð ùóøñóçäó êè, ãîðõóðàì êè, ëàï 

äàíà, äåéÿ êè, ìÿí îüëóìó ùå÷ âÿêèë åëÿìÿìèøÿì. 


2. Ùóøóíó èòèðìèø, ùóøó îëìàéàí; áàéûëìûø, 

áàéüûí. Õÿñòÿ ùóøñóç ùàëäàäûð. – Êÿíäëèëÿð 

.. ýþðäöëÿð êè, Ìîëëà Ãàñûì ìåéèòè ãóúàãëàéàðàã 

ùóøñóç óçàíìûøäûð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÙÓØÑÓÇËÓÃ èñ. 1. Ùóøó îëìàéàí, éàäûíäà 

øåé ãàëìàéàí àäàìûí ùàëû; ùÿð øåéè 

óíóòìà, éàäûíäàí ÷ûõàðòìà; óíóòãàíëûã. Ùóøñóçëóãäàí 

äÿðñ éàäûíäà ãàëìûð. 

2. Ùóøóíó èòèðìÿ, ùóøó áàøûíäàí ýåòìÿ, 

þçöíäÿí ýåòìÿ; áàéüûíëûã. Ùóøñóçëóãäàí 

àüðû ùèññ åòìÿìÿê. 

ÙÓØÉÀÐ ñèô. âÿ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Àüûëëû, 

äöøöíúÿëè, øöóðëó, äÿððàêÿëè. Ùóøéàð àäàì. 

– Ìöëêè-äöíéà àãèáÿò áÿðáàä îëóð, åé 

ùóøéàð! Ñ.ß.Øèðâàíè. Ìÿí þçöì äàðöëìöÿëëèìèíè 

ãóðòàðàí çàìàí Íàõ÷ûâàíäà ùÿìèí 

áèð ùàëäà þçöìäÿí àðòûã ùóøéàð äîñòëàðûìà 

ðàñò ýÿëäèì âÿ îíëàð èëÿ òóòóøäóì. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // Àéûã, ñàéûã, äèããÿòëè. 

Ùóøéàð îëìàã – àéûã îëìàã, ñàéûã îëìàã, 

äèããÿòëè îëìàã. Îë ëÿùçÿ êè ùóøéàð îëóðñàí; 

ßëáÿòòÿ êè, øÿðì-ñàð îëóðñàí. Ôöçóëè. 

Îõóúóëàðäàí òÿâÿããå åäèðÿì êè, ìöõáèðèìèç 

Ìîçàëàíáÿéèí Îðäóáàä âÿ ßéëèñ áàðÿñèíäÿ 

éàçäûüû ñþçëÿðÿ áèð ãÿäÿð ÿùÿìèééÿò âåðñèí- 

406 

ÙÖÚÓÌ 

ëÿð. Áó èøëÿðè ñÿùë ñàéìàã îëìàç, ùóøéàð îëìàã 

ëàçûìäûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÙÓØÉÀÐËÛÃ èñ. Àüûëëûëûã, äÿððàêÿëèëèê, 

øöóðëóëóã, äöøöíúÿëèëèê. // Àéûãëûã, ñàéûãëûã, 

äèããÿòëèëèê. 

ÙÓÉËÀÌÀ “Ùóéëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÓÉËÀÌÀÃ ô. “Ùóé” äåéÿ ÷àüûðìàã; 

ñÿñëÿìÿê, ùàéëàìàã. ..Ïàñû þçöíö òÿêðàð òÿíáÿêè 

âÿ áîðàíû ÷ÿïÿðèíèí è÷èíÿ ñàëûá, òîéóãëàðû 

êèøëÿìÿéÿ âÿ ùóéëàìàüà áàøëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÙÖÁÀÁ èñ. [ÿð.] 1. Éàüûø éàüàíäà ñó öñòöíäÿ 

ÿìÿëÿ ýÿëÿí ãàáàðúûãëàð. 

2. êþùí. Êþïöê. Áó âèëàéÿò øàùûíûí ãÿëáè 

èíàì íþãòÿñè; Î äà êè, ñó öçöíäÿ áèð êþïöêäöð, 

ùöáàáäûð. Øÿùðèéàð. 

ÙÖÚÅÉÐß èñ. [ÿð.] áèîë. Úàíëû îðãàíèçì 

ãóðóëóøóíóí ïðîòîïëàçìà, íöâÿ âÿ ãèøàäàí 

èáàðÿò ÿí ñàäÿ âàùèäè. ×öíêè ùÿð äÿãèãÿíèç; 

ÿââÿëêèíÿ áÿíçÿìèð; Áÿäÿíäÿ ùöúåéðÿíèç; 

áåëÿ äÿéèøèð ùÿð àí. Ð.Ðçà. 

ÙÖÚÅÉÐßÀÐÀÑÛ, ÙÖÚÅÉÐßÄÀÕÈËÈ 

ñèô. áèîë. Ùöúåéðÿ òîõóìàëàðû àðàñûíäà îëàí. 

Ùöúåéðÿàðàñû (ùöúåéðÿäàõèëè) ìàääÿ. – Òÿð 

øÿêëèíäÿ áÿäÿíäÿí ÷ûõàí ñó ÿñàñÿí ùöúåéðÿàðàñû 

ìàéåäÿí âÿ ãàíäàí èôðàç îëóíóð. 

ÙÖÚÐß èñ. [ÿð.] Ìÿñúèä, òÿêéÿ, êàðâàíñàðà 

âÿ ñ. éàíûíäàêû êè÷èê îòàãëàðäàí ùÿð 

áèðè. Ìÿí Ùàúàüà êàðâàíñàðàñûíûí áèð ùöúðÿñèíäÿ 

éàøàéûðäûì. Ñ.Ùöñåéí. 

ÙÖÚÓÌ èñ. [ÿð.] 1. Èðÿëèëÿìÿê ìÿãñÿäèëÿ 

ãîøóíëàðûí äöøìÿíÿ ãàðøû àïàðäûüû ùÿðáè 

ÿìÿëèééàò; ùÿìëÿ. Úÿáùÿ áîéó ùöúóì. 

Äöøìÿí öçÿðèíÿ øèääÿòëè ùöúóì. Ùöúóìóí 

ãàáàüûíû àëìàã. – Ãàëà ãîøóíó äöøìÿíèí 

ùöúóìóíó äÿô åòìÿéÿ ÷àëûøûðäû.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[ßìðàù] äöøìÿíè ùöúóì ÿñíàñûíäà 

þëäöðäöéöíäÿí ñåâèíèðäè. Ì.Ùöñåéí. Ùöúóì 

÷ÿêìÿê – 1) á à õ ùöúóì åòìÿê 2, 3 

âÿ 4-úö ìÿíàëàðäà. Ñîíà ÿéðè-ÿéðè áàõûð 

Ìÿøÿäè Çåéíÿáèí öçöíÿ âÿ áèðäÿí îíóí öñòöíÿ 

ùöúóì ÷ÿêèá èòÿëÿéèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Èëëÿð þòäö, þëêÿéÿ äöøäö éåíÿ ãàíãàäà; 

Ôàòåù Ñóëòàí Ñöëåéìàí ùöúóì ÷ÿêäè 

Áàüäàäà. Á.Âàùàáçàäÿ; 2) ùàìû áèðäÿí áèð 

øåéÿ òÿðÿô ñöðöá ýåòìÿê. Úàìààò ùöúóì 

÷ÿêäè êàññàíûí ãàáàüûíà. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ùöúóì åòìÿê – 1) äöøìÿíÿ ãàðøû ôÿàë 

ùÿðáè ÿìÿëèééàò àïàðàðàã èðÿëèëÿìÿê, ùÿìëÿ 

åòìÿê. Äèâèçèéà äöøìÿíÿ ùöúóì åòäè. – Ñÿ-

ÙÖÚÓÌ 

ôÿð äÿ áèð òÿðÿôäÿí ùöúóì åäèá, ñàüà-ñîëà 

ãûëûíú ÷àëûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè; 2) ìÿú. ïèñ 

íèééÿòëÿ áèð øåéèí âÿ éà áèð øÿõñèí öçÿðèíÿ 

éöðöìÿê, öçÿðèíÿ àòûëìàã, öñòöíÿ úóììàã. 

Ñÿðõàíûí äÿñòÿñè .. äàðâàçàéà ùöúóì åòäè. 

Ì.Ùöñåéí; 3) áèðäÿí öñòöíÿ àòûëìàã. Êÿíäèí 

ýèðÿúÿéèíäÿ èòëÿð áèçÿ ùöúóì åòäè. Àðûëàð 

öñòöìöçÿ ùöúóì åòäè; 4) ìÿú. äàí. àúýþçëöêëÿ 

éåìÿëè áèð øåéèí öñòöíÿ äþøÿíìÿê, 

òÿëÿñÿ-òÿëÿñÿ ýþòöðöá éåìÿê. Êàáàáûí 

öñòöíÿ ùöúóì åòäèëÿð; 5) ìÿú. èðÿëèëÿéÿðÿê 

áþéöê áèð ñàùÿíè, ÿðàçèíè òóòìàã; áàñìàã, 

éàéûëìàã. Ñåë òàðëàëàðà ùöúóì åòäè. – 

Ãûðìûçû àëîâ èðÿëè ùöúóì åäèð, .. áóüäà 

äÿðçëÿðèíè éàíäûðûá ìÿùâ åäèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

Äÿíèçèí øûëòàã ëÿïÿëÿðè ùöúóì åäèá èçëÿðè 

éàëàéûð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. Ùöúóìà êå÷ìÿê – 

1) àíñûçûí ùöúóì åòìÿê, ùöúóìà áàøëàìàã. 

Ãîøóíëàð ýåúÿéàðû ùöúóìà êå÷äèëÿð. [Ãÿòèáÿ:] 

Ðåé ãîøóíó Ãÿçâèí àëòûíà ýÿëìÿäÿí 

ãàáàã ìöùàðèáÿéÿ áàøëàíìàñûí, ùÿðýàù 

àçÿðáàéúàíëûëàð ùöúóìà êå÷ÿðñÿ, ìöäàôèÿ 

ùàëûíäà äóðìàëûñûíûç. Ì.Ñ.Îðäóáàäè; 2) áèðèíÿ 

ãàðøû ìöäàôèÿäÿí ùöúóìà êå÷ìÿê. Ðàìàçàí 

ùöúóìà êå÷èá, óñòà Íåìÿòèí áîüàçûíû 

ãóðóòìóøäó. Ì.Ùöñåéí. Ùèäàéÿò à÷ûã 

ùöúóìà êå÷äè, ãîðõóá ÷ÿêèíìÿäè. Á.Áàéðàìîâ. 

// ßëÿ êå÷èðìÿê, éàõóä õÿñàðÿò 

éåòèðìÿê âÿ ñ. ö÷öí öçÿðèíÿ àòûëìà. Ñèëàùëû 

ùöúóì. Úàíàâàðûí ãîéóíëàðà ùöúóìó. 

// Áàñãûí. Ãóëäóðëàðûí ùöúóìó. – Áó òÿäáèð 

èëÿ ìöëêè-Èðàí òàèôåéè-áèýàíÿíèí ùöúóìóíäàí 

ìÿùôóç ãàëäû. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ùöúóì 

åòìÿê – áàñãûí åòìÿê. 

2. Èòòèùàìëà, éàõóä ãÿðÿçëÿ áèðèíèí öñòöíÿ 

äöøìÿ, àüûð ñþçëÿðëÿ öçÿðèíÿ ùÿìëÿ åòìÿ. 

Êåôëèëèê Èñêÿíäÿðè Øåéõ Íÿñðóëëàùûí ôèòâàëàðûíäàí, 

àâàìûí ùöúóìóíäàí ãîðóéóð, 

þëöìäÿí ñàõëàéûð. Ì.Èáðàùèìîâ. // ìÿú. 

Þçöíÿ òàáå åòìÿê âÿ éà ãàðøûñûíû àëìàã 

ö÷öí ýþñòÿðèëÿí úèääè ôÿàëèééÿò, ÿìÿëèééàò. 

Êîðòÿáèè ãöââÿëÿð öçÿðèíÿ ùöúóì. Ñåëÿ ãàðøû 

ùöúóì ýåíèøëÿíèð. ×ÿéèðòêÿéÿ ãàðøû ùöúóì. 

– Ïÿëÿíý íÿðÿ ÷ÿêèð ùöúóìäàí ãàáàã; Áèð 

àí äà áèð éåðäÿ äóðìàéàðàã. Á.Âàùàáçàäÿ. 

3. èäì. Ôóòáîë, õîêêåé, øàùìàò âÿ ñ. îéóíëàðäà: 

õàë ãàçàíìàã ö÷öí äàùà ôÿàë ùÿðÿêÿòÿ 

êå÷ìÿ, èðÿëèëÿìÿéÿ ÷àëûøìà, ìöáàðèçÿíè 

ýÿðýèíëÿøäèðìÿ, ðÿãèáè ñûõûøäûðìà. 

ÙÖÃÓÃ 

Ìÿðêÿç ùöúóì÷óñóíóí ùöúóìó. Áîêñ÷óíóí 

ýþçëÿíèëìÿç ùöúóìó. Àòëà øàù úèíàùûíà 

ùöúóì. – Ôÿõðÿääèí ùöúóì áàøëàíäûüûíû ýþðöíúÿ, 

òîïó ùàâàéà òóëëàéàðàã Àëàúàíû ìàùìûçëàäû. 


ÙÖÚÓÌ×Ó 1. ñèô. ùÿðá. Ùöúóì ö÷öí îëàí, 

ùöúóì åäÿí. Ùöúóì÷ó äÿñòÿ. Çèðåùëè ùöúóì÷ó 

òÿééàðÿëÿð. // èñ. Ùöúóì åäÿí ãîøóí 

ùèññÿñè, òàíê äÿñòÿñè, òÿééàðÿ âÿ ñ. Áó éàíäà 

ùàçûðëàíûð; Äþéöøÿ ùöúóì÷óëàð. Ð.Ðçà. 

2. èñ. èäì. Ùöúóì õÿòòèíäÿ îéíàéàí èäìàí÷û 

(ôóòáîëäà, õîêêåéäÿ âÿ ñ.). Ùöúóì÷ó 

èëÿ éàðûììöäàôèÿ÷èëÿðèí ÿëáèð îéóíó. 

ÙÖÄ-ÙÖÄ áàõ øàíàïèïèê. Øàùëûã òàú èëÿ 

îëìàç, ÿëäÿ úàìè-Úÿì ýÿðÿê; Éîõñà âàðäûð, åé 

ïÿðèâÿø, ùöä-ùöäöí áàøûíäà òàú. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÙÖÄÓÄ èñ. [ÿð. “ùÿää” ñþç. úÿìè] 1. Ñÿðùÿä. 

Âÿòÿíèí ùöäóäëàðûíû ãîðóìàã. – [Ãûçûë 

Àðñëàí:] Àòàáÿé Ìÿùÿììÿä ñÿíèí òÿðÿôèíäÿí 

âÿêèë åäèëÿíäÿí áÿðè ìÿìëÿêÿòèí ùöäóäëàðûíû 

Êèðìàíà ãÿäÿð ýåíèøëÿíäèðìèøäèð. 


2. Ùÿää, þë÷ö, ùÿää-ùöäóä. Óøàüûí ñåâèíúèíèí 

ùöäóäó éîõ èäè. – Ùöäóäó âàð ùÿð 

àüðûíûí, ùÿð èøýÿíúÿíèí; Êöëÿê éàòûð, ãàð äàéàíûð, 

à÷ûëûð ñÿùÿð. Ñ.Âóðüóí. Õåéèð-øÿð ãîëãîëà! 

Íÿ éöêñÿêëèéèí; Íÿ äÿ àë÷àãëûüûí ùöäóäó 

éîõìóø. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÙÖÄÓÄËÀÌÀ “Ùöäóäëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÖÄÓÄËÀÌÀÃ ô. Ùöäóä ãîéìàã, ùöäóäóíó 

ìöÿééÿí åòìÿê, ñÿðùÿä ÷ÿêìÿê, ùÿää 

ãîéìàã. 

ÙÖÄÓÄÑÓÇ ñèô. Ùÿääè-ùöäóäó îëìàéàí, 

óúñóç-áóúàãñûç, ñîíñóç. Ùöäóäñóç îêåàí. 

Ùöäóäñóç ñÿìà. – Óéäóðìàíûí; Ðèéàíûí; 

Ýàh ÿñêèëÿí, ýàh àðòàí; Ùöäóäñóç àðøûíûéëà; 

Ùÿãèãÿò þë÷öëÿðìèø... Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÙÖÄÓÄÑÓÇËÓÃ èñ. Ùÿääè, ùöäóäó îëìàìà, 

ñîíñóçëóã. 

ÙÖÊßÌÀ èñ. [ÿð. “ùÿêèì” ñþç. úÿìè] 

êëàñ. Ùèêìÿò âÿ ôÿëñÿôÿ àëèìëÿðè; àëèìëÿð. 

Àâðîïàëûëàð äà àõûð âàõòàäÿê áó ìÿñÿëÿ èëÿ 

ìÿøüóë èäèëÿð, ùöêÿìà àðâàäûí áåéíèíè 

þë÷öá-áè÷ìÿéÿ, òÿðÿçèéÿ ãîéóá ÷ÿêìÿéÿ 

âàõòûíû ñÿðô åëÿéèáëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÙÖÃÓÃ èñ. [ÿð. “ùÿãã” ñþç. úÿìè] 1. Äþâëÿò 

òÿðÿôèíäÿí ìöÿééÿí îëóíàí âÿ òÿòáèã 

åäèëÿí, èíñàíëàð àðàñûíäà èúòèìàè ìöíàñèáÿòëÿðè 

íèçàìà ñàëàí âÿ ùàêèì ñèíôèí èðàäÿñèíè 

407

ÙÖÃÓÃ 

èôàäÿ åäÿí íîðìàëàðûí, ãàéäàëàðûí ìÿúìóñó. 

Ñå÷êè ùöãóãó. – Èíñàí ùöãóãóíäàí 

äÿðñ äåéÿí þëêÿ; Ùàããû áàü ýöíúöíÿ íèéÿ 

àòìûñàí Á.Âàùàáçàäÿ. // Úÿìèééÿòèí òÿøêèëèíèí, 

ùÿéàò âÿ ôÿàëèééÿòèíèí ùÿð ùàíñû áèð 

úÿùÿòèíÿ àèä îëàí äþâëÿò ùöãóã âÿ ãÿðàðëàðûíûí 

ìÿúìóñó. ßìÿê ùöãóãó. Ìöëêè 

ùöãóã. Âÿòÿíäàøëûã ùöãóãó. // Ùÿð ùàíñû áèð 

ìÿñÿëÿéÿ äàèð äþâëÿòëÿð àðàñûíäàêû ãàðøûëûãëû 

ìöíàñèáÿòëÿðè íèçàìà ñàëàí áåéíÿëõàëã 

ñàçèøëÿðèí, ìöãàâèëÿëÿðèí ìÿúìóñó. Äÿíèç 

ùöãóãó. // Ùÿìèí ãàéäà âÿ íîðìàëàð ùàããûíäàêû 

ãàíóíëàðäàí áÿùñ åäÿí åëì âÿ îíóí 

áó âÿ éà áàøãà áèð ñàùÿñè. Ìöëêè ùöãóã 

ìöòÿõÿññèñè. Úèíàéÿò ùöãóãóíäàí ìöùàçèðÿ. 

Ùöãóã åëìëÿðè äîêòîðó. – Ìåùìàí ñÿíÿäëÿðèíè 

òÿãäèì åäèá ùöãóã ôàêöëòÿñèíÿ äàõèë 

îëäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Áèð èø ýþðìÿê, áèð øåéè ùÿéàòà êå÷èðìÿê 

ö÷öí äþâëÿò ãàíóíëàðû èëÿ âåðèëÿí àçàäëûã, 

èìêàí, èõòèéàð. Âÿòÿíäàøëàðûí ùöãóãëàðû. 

Ôÿùëÿ ñèíôèíèí ñèéàñè ùöãóãëàðû. Ñîñèàë 

òÿìèíàò ùöãóãó. Âàðèñëèê ùöãóãó. – Àñóäÿ 

íÿôÿñ ÷ÿêìÿéÿ ùàëÿò åäÿ ôÿùëÿ; Éàèíêè ùöãóã 

öñòÿ ÿäàâÿò åäÿ ôÿùëÿ. Ì.ß.Ñàáèð. Âÿ éåíÿ äÿ 

áèç áàøà äöøìöðöê êè, îñìàíëû àðâàäëàðû íÿ 

ùöãóã èñòÿéèðëÿð Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

// Áèðèñèíÿ âÿçèôÿñèíè éåðèíÿ éåòèðìÿê, ìöÿééÿí 

âÿçèôÿ òóòìàã èõòèéàðûíû âåðÿí ðÿñìè 

èúàçÿ, âÿñèãÿ. Ìöÿëëèìëèê ùöãóãó. // äàí. 

Ùÿð ùàíñû áèð øÿõñÿ àâòîìîáèë, ìîòîñèêëåò 

âÿ ñ. ñöðìÿê èõòèéàðû âåðÿí ñÿíÿä. Ñöðöúöëöê 

ùöãóãó. 

3. Áó âÿ éà áàøãà áèð òÿðçäÿ ùÿðÿêÿò åòìÿê, 

èø ýþðìÿê èìêàíû; èõòèéàð. Éåíè òÿéèí 

åäèëìèø ìöäèðÿ áþéöê ùöãóãëàð âåðèëìèøäèð. 

– [Úàùàí:] Èìäè áèçèì ùöãóãóìóç êèøèëÿðëÿ 

áÿðàáÿðäèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

4. ßñàñ, ñöáóò, ùàãã. Áó àäû äàøûìàüà ùå÷ 

áèð ùöãóãó éîõäóð. 

5. êþùí. ßìÿê ùàããû, çÿùìÿò ùàããû; ìààø, 

àéëûã, äîíëóã. ..Ùÿìèí óøãîëäà ùÿôòÿäÿ èêè 

ñààò øÿðèÿò äÿðñè äåéèá, àéäà îí èêè ìàíàò 

éàðûì ùöãóã àëàñûíûç. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

◊ Ùöãóã ìÿñëÿùÿòõàíàñû – ÿùàëèéÿ 

ùöãóã ìÿñÿëÿëÿðèíÿ äàèð ìÿñëÿùÿòëÿð âåðìÿê 

ö÷öí âÿêèëëÿð êîëëåýèéàñû øþáÿñè. Ùöãóã 

ìÿñëÿùÿò÷èñè – áèð èäàðÿíèí, ìöÿññèñÿíèí 

âÿ ñ.-íèí ùöãóã ìÿñÿëÿëÿðèíèí ïðàêòèê 

408 

ÙÖËÃÓÌ 

ùÿëëè èëÿ ìÿøüóë îëàí âÿ ùöãóã òÿøêèëàòëàðûíäà 

(àðáèòðàæäà, ìÿùêÿìÿäÿ âÿ ñ.) îíóí ìÿíàôåéèíè 

ìöäàôèÿ åäÿí ùöãóã÷ó. 

ÙÖÃÓÃ×Ó èñ. 1. Ùöãóã ñàùÿñèíäÿ ïðàêòèê 

èø÷è. Ìÿùêÿìÿíèí ùöãóã÷óñó. 

2. Á à õ ùöãóãøöíàñ. 

ÙÖÃÓÃÈ ñèô. [ÿð.] 1. Ùöãóãà ÿñàñëàíàí, 

ùöãóã íîðìàëàðûíà óéüóí îëàí. Ùöãóãè 

ìöíàñèáÿòëÿð. Ùöãóãè ãàéäà. – Ãàíûìûçû 

òþêÿíÿ áóíäàí ñîíðà éåíÿ äÿ; Áèç èíàíàã, 

àé Àëëàù Áóäóðìó éàðàòäûüû òÿçÿ ùöãóãè 

äþâëÿò Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. Ùöãóã íîðìàëàðû, ùöãóã ãàíóíëàðû âÿ 

îíëàðûí ïðàêòèê òÿòáèãè èëÿ áàüëû îëàí. Ùöãóãè 

ÿñàñëàð. Ùöãóãè íîðìàëàð. Ìÿñÿëÿíèí ùöãóãè 

èíúÿëèêëÿðè. 

3. Áèð èøè ýþðìÿéÿ ðÿñìè ùöãóãó, èõòèéàðû 

îëàí: ùöãóãëó. Ìöëêöí ùöãóãè ñàùèáè. 

◊ Ùöãóãè øÿõñ – ìöÿééÿí ùöãóã âÿ 

âÿçèôÿëÿðè òÿìñèë åäÿí èäàðÿ, ìöÿññèñÿ âÿ éà 

òÿøêèëàò. 

ÙÖÃÓÃËÓ ñèô. Ùöãóãó îëàí, ùöãóãäàí 

èñòèôàäÿ åäÿí. 

ÙÖÃÓÃÑÓÇ ñèô. âÿ çÿðô Ñèéàñè âÿ âÿòÿíäàøëûã 

ùöãóãó îëìàéàí, ùöãóãëàðäàí ìÿùðóì, 

ùöãóãó ÿëèíäÿí àëûíìûø. Íÿ áèëèì áèð 

äöùà äîüóðàúàãìûø; Ùöãóãñóç þìðöíóí àúû 

ãûøëàðû.. Ì.Ìöøôèã. ßñðëÿðäÿí áÿðè ùöãóãñóç 

éàøàéàí áèð õàëã, íÿùàéÿò, àçàä íÿôÿñ àëà áèëäè. 


ÙÖÃÓÃÑÓÇËÓÃ èñ. Ñèéàñè âÿ èúòèìàè 

ùöãóãóí îëìàäûüû ùàë, ùöãóãñóç àäàìûí ùàë 

âÿ âÿçèééÿòè. 

ÙÖÃÓÃØÖÍÀÑ èñ. [ÿð. ùöãóã âÿ ôàðñ. 

...øöíàñ] Ùöãóãøöíàñëûã ìöòÿõÿññèñè; ùöãóã÷ó. 

Ùöãóãøöíàñëàðûí åëìè ñåññèéàñû. 

Àëèì-ùöãóãøöíàñ. – [Àíàñû Âàùèäÿ:] Ìÿí 

èñòÿéèðäèì êè, ñÿí ùöãóãøöíàñ îëàñàí! 


ÙÖÃÓÃØÖÍÀÑËÛÃ èñ. 1. Ùöãóã åëìëÿðèíèí 

ìÿúìóñó. Àçÿðáàéúàí ùöãóãøöíàñëûüû. 

2. Ùöãóãøöíàñûí èõòèñàñû, ñÿíÿòè, ïåøÿñè. 

Ùöãóãøöíàñëûãëà ìÿøüóë îëìàã. 

ÙÖËÃÓÌ èñ. [ÿð.] àíàò. Ùÿçì úèùàçûíûí, 

àüûç áîøëóüóíó ãèäà áîðóñó èëÿ áèðëÿøäèðÿí 

ÿçÿëÿ áîðóñó. Ïàçàã Âÿëè òÿÿúúöáäÿí éåðèíäÿ 

äîíóá ãàëäû. Áîüàçûíûí íàçèê äÿðèñèíè àç 

ãàëà äåøèá ÷ûõàí ùöëãóìó òåç-òåç åíèá

ÙÖËÃÓÌËÀÌÀ 

ãàëõäû. È.Ìÿëèêçàäÿ. // Öìóìèééÿòëÿ, áîüàç 

ìÿíàñûíäà äà èøëÿäèëèð. 

◊ Ùöëãóìó ãóðóìàã – áÿðê ãîðõìàã, 

ãîðõóäàí þçöíö èòèðìÿê. Ùöëãóìóíäàí éàïûøìàã 

– áîüàçûíäàí éàïûøìàã, ùöëãóìëàìàã. 

Ùöëãóìóíäàí êå÷èðìÿê – áàõ 

ùÿçì-ðàáåäÿí êå÷èðìÿê (“ùÿçì”äÿ). 

Ùöëãóìóíó öçìÿê – þëäöðìÿê. [ßñýÿð:] 

Òàïàã, áèðäÿôÿëèê îíóí ùöëãóìóíó öçÿê. 


ÙÖËÃÓÌËÀÌÀ “Ùöëãóìëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÙÖËÃÓÌËÀÌÀÃ ô. Ùöëãóìóíäàí òóòìàã, 

áîüàçûíäàí éàïûøìàã, áîüàçëàìàã. 

ÙÖÌÀÉÓÍ [ôàðñ.] 1. èñ. Àçÿðáàéúàí 

êëàññèê ìóüàìëàðûíäàí áèðèíèí àäû. Ìèëëÿíäè 

ãûüûëúûì êèìè çöëìÿòäÿ ùöìàéóí; Äàü öñòöíÿ 

äàü áàñäû ìöñèáÿòäÿ ùöìàéóí; Öëâèééÿòÿ, 

ãöäñèééÿòÿ, øåéðèééÿòÿ ÷àòìûø; Ôÿðéàääà 

Ñåýàù, ýèçëè øèêàéÿòäÿ ùöìàéóí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. ñèô. Óüóðëó, ìÿñóä, ìöáàðÿê ìÿíàñûíäà 

îëóá, êå÷ìèøäÿ ïàäøàùëàð, ñóëòàíëàð âÿ 

îíëàðëà áàüëû øåéëÿð ùàããûíäà äåéèëÿí ñþç. 

[Âÿëèÿùä øàùçàäÿ ùàããûíäà:] Áó õÿéàíÿòêàðûí 

õÿéàíÿòè íÿòèúÿñèíäÿ óçóí ìöääÿòäèð 

êè, ÿëàùÿçðÿò ùöìàéóíà ýåúÿ-ýöíäöç éóõó 

ùàðàì îëìóøäó. Ï.Ìàêóëó. 

◊ Ùöìàéóí àüû êþùí. – ãàëûí àü ïàð÷à 

íþâö. Âÿçèð .. áèð åðêÿéè þëäöðòäöðöá, ùöìàéóí 

àüûíà áöêäöðäö. “Ãóðáàíè”. [ßñÿä 

êèøè:] Ùöìàéóí àüûäûð, îí áåø àðøûí, ìÿíè 

îíà áöêÿðñèíèç. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÖÌÌßÒ èñ. [ÿð.] Úÿùä, ñÿé, ãåéðÿò, ÿëÿëÿ 

âåðèá ÷àëûøìà, òÿøÿááöñ. Åë ùöììÿòè, åë 

ãöäðÿòè âàðäûð ãîëóìóçäà; Áèð ýöí àëàðûã 

áèç áó ãèñàñû éåíÿ ñÿíäÿí. ß.Âàùèä. // Éàðäûì, 

êþìÿê, ãåéäêåøëèê. Ùöììÿò åòìÿê 

– 1) ÷àëûøìàã, ñÿé åòìÿê, úÿùä åòìÿê, 

ãåéðÿò ýþñòÿðìÿê, ÿë-ÿëÿ âåðìÿê, òÿøÿááöñ 

ýþñòÿðìÿê. ..Öìèä âàð êè, Èðÿâàí ÿùëè 

ùöììÿò åäèá, àç çàìàíäà ìÿêòÿáëÿðèí ùÿð 

áèð ìàéåùòàúûíû äöçÿëäÿëÿð. Ô.Êþ÷ÿðëè. [Ùàúû:] 

Øàìàõûëû Øàìàõûäàí, ýÿíúÿëè Ýÿíúÿäÿí, 

øÿêèëè Øÿêèäÿí, íÿ êè èìêàí âàð ùöììÿò åëÿéÿê.. 

Ìèð Úÿëàë; 2) êþìÿê åòìÿê, éàðäûìà 

ãîøìàã, ÿëèíäÿí òóòìàã. [Êÿðÿì:] Äàüëàð, 

ùöììÿò åäèí, áóðäà ãàëìàéûì; Ãàëûðñàì 

äà ãöðáÿò åëäÿ þëìÿéèì. “ßñëè âÿ Êÿðÿì”. 

ÙÖÍÄÖÐ ñèô. 1. Óúà, éöêñÿê. Ùöíäöð äèâàð. 

Ùöíäöð äàü. Ùöíäöð áîé. – ×àé ùöíäöð 

ÙÖÍßÐ 

âÿ éàøûë òÿïÿëÿðèí àðàñèëÿ àõûá ýåäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Èðè, ãîë-áóäàãëû, ùöíäöð òóò àüàúûíûí 

àëòûíäà ìàíãàë ãîéóëìóøäó. È.Ùöñåéíîâ. 

2. Óúàáîé(ëó), ùöíäöðáîé(ëó). Ùöíäöð êèøè. 

– [Úàìàë] àòàñû êèìè ùöíäöð, åíëèêöðÿê áèð 

îüëàíäû. Ñ.Âÿëèéåâ. ßëëÿçîüëó úûðòäàí ýþâäÿñèíè 

÷ÿêèá, áó èðè, ãîë-áóäàãëû, ùöíäöð 

àäàìûí [Ñÿìÿäèí] ãàðøûñûíäà þçöíö éûüûøäûðäû. 


3. Ìöãàéèñÿäÿ èøëÿíèð. Áó áèíà î áèíàäàí 

ùöíäöðäöð. Åâ ùÿéÿòèí äèâàðûíäàí ùöíäöðäöð. 

– Î, Òåéìóðäàí áèð äàáàí ùöíäöðäö. 


ÙÖÍÄÖÐÁÎÉ(ËÓ) ñèô. Áîéó ùöíäöð îëàí; 

óúàáîé(ëó), áîéëó-áóõóíëó. Ùöíäöðáîé(ëó) 

ýÿíú. – Ìèíàéÿ ùöíäöðáîéëó, ãàðàéàíûç, èíúÿ 

áèð àðâàääû. ß.ßáöëùÿñÿí. ..Êÿðèìîâ ÿëëè éàøëàðûíäà, 

ýþçÿëñèôÿòëè, ùöíäöðáîé áèð êèøè èäè. 


ÙÖÍÄÖÐÚß ñèô. Áèð àç, áèð ãÿäÿð ùöíäöð, 

óúà. Ùöíäöðúÿ áàðû. Ùöíäöðúÿ êèøè. // ×îõ 

ùöíäöð, ÷îõ óúà. Ùöíäöðúÿ áèð òÿïÿ. 

ÙÖÍÄÖÐÄßÍ çÿðô 1. ×îõ ùöíäöðäÿ; óúàäàí, 

éöêñÿêäÿí. Òÿééàðÿ ùöíäöðäÿí ó÷óðäó. 

2. Ñÿñèíè óúàëäàðàã; óúàäàí, áÿðêäÿí. 

Ùöíäöðäÿí ýöëìÿê. – Êàòèá ãûðìûçû êàðàíäàøû 

ÿëèíÿ àëàðàã, ãàðøûñûíäàêû êàüûçäà éàçûëàí 

àäëàðû áèð-áèð ùöíäöðäÿí îõóìàüà áàøëàäû. 

ß.Ñàäûã. Ùàìû ùöíäöðäÿí äàíûøäûüû ö÷öí 

àüûç äåéÿíè ãóëàã åøèòìèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÖÍÄÖÐËÖÊ èñ. 1. Ùöíäöð øåéèí ùàëû; 

óúàëûã, éöêñÿêëèê. Äèâàðûí ùöíäöðëöéö. Àüàúûí 

ùöíäöðëöéö. 

2. Ðÿãÿìëÿðëÿ: áèð øåéèí éåðäÿí, îòóðàúàãäàí, 

ñÿòùäÿí ÿí éöêñÿê íþãòÿñèíÿ ãÿäÿð 

îëàí ìÿñàôÿ. Åâèí ùöíäöðëöéö. Ö÷áóúàüûí 

ùöíäöðëöéö. – Éöç àääûì êå÷äèêäÿí ñîíðà 

áèð ñàæûí ùöíäöðëöêäÿ à÷ûãëûã áèð òÿïÿéÿ ÷àòäûã. 


3. Ùöíäöð éåð; òÿïÿ, òÿïÿëèê. Ùöíäöðëöêäÿ 

îò áè÷ìÿê. – ..Áöëÿíä àòû áèð ùöíäöðëöéöí 

éàíûíà ÷ÿêÿðÿê, àòûí öñòöíÿ òóëëàíäû. 


ÙÖÍÄÖÐËÖÊÞË×ßÍ èñ. Ùöíäöðëöéö 

þë÷ìÿê ö÷öí úèùàç. Òÿééàðÿíèí ùöíäöðëöêþë÷ÿíè. 

Ùöíäöðëöêþë÷ÿíèí ýþñòÿðèúèñè. 

ÙÖÍßÐ èñ. [ÿð.] 1. Áàúàðûã, ìÿùàðÿò, óñòàëûã, 

ãàáèëèééÿò, ôÿðàñÿò. Áåëÿ áèð èøè ýþðìÿê 

409

ÙÖÍßÐËßÍÌß 

410 

ÙÖÐÊÄÖÐÌß 

ö÷öí ùöíÿð ëàçûìäûð. – ..Ùàìû ïÿùëÿâàíëàðûìûç 

þç ùöíÿðëÿðèíè ÷ûõàðòäûëàð ìåéäàíà.. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ñÿíÿò áèð ùöíÿðäèð, 

áÿëè, áèð ùöíÿð; Àéàüûí ãîé àëñûí ýöúöíö 

éåðäÿí. Í.Õÿçðè. Ùöíÿð åòìÿê – 1) á à õ 

ùöíÿð ýþñòÿðìÿê. [Ãîúà êÿíäëè:] Áóíóí 

éàðûñûíû ÿêÿ áèëñÿê, áþéöê ùöíÿð åëÿìèø 

îëàðûã. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 2) úÿñàðÿò åòìÿê, 

øöúàÿò ýþñòÿðìÿê. Ùöíÿð ýþñòÿðìÿê – þç 

óñòàëûüûíû, ìÿùàðÿòèíè, áàúàðûüûíû íöìàéèø 

åòäèðìÿê. Øèðàñëàí áåëÿ áèð èø ýþðìÿê, áèð 

ùöíÿð ýþñòÿðìÿê èñòÿéèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Áÿñ 

Éàøàð íåúÿ áèð ùöíÿð ýþñòÿðìèøäè êè, îíà áó 

úöð àä ãîéìóøäóëàð Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

...ùöíÿðè äåéèë – áàúàðìàç, åäÿ áèëìÿç, ÿëèíäÿí 

ýÿëìÿç. Ýèëàâàðûí õÿòèð-ùþðìÿò íÿçÿðÿ 

àëìàäûüû áåëÿ áèð çàìàíûíäà .. ùÿòòà .. äàëäàëàðäà 

ýÿçìÿê ùÿð îüóëóí ùöíÿðè äåéèëäè. 


2. ×ÿòèí øÿðàèòäÿ ìöùöì áèð èøè, òÿäáèðè, 

òàïøûðûüû ùÿéàòà êå÷èðìÿê ö÷öí ðÿøàäÿò, 

øöúàÿò, ãî÷àãëûã, ôÿäàêàðëûã. – [Êîðîüëó:] 

Àëÿìÿ áÿëëè ùöíÿðèì; ×ÿíëèáåëäÿ äÿëèëÿðèì; 

Ìÿðä èýèäÿ ïåøêÿø ñÿðèì; Ãà÷ûðòìàç ìåéäàíäàí 

ìÿíè. “Êîðîüëó”. Íÿ çàìàí êè, ó÷àí 

áèð ãûç ñåéðÿ ÷ûõàð ýþéëÿðè; Àüûçëàðäàíàüûçëàðà 

ýÿçÿð îíóí ùöíÿðè. Ñ.Âóðüóí. 

Ùöíÿð ýþñòÿðìÿê – ãÿùðÿìàíëûã åòìÿê, 

ãî÷àãëûã, èýèäëèê ýþñòÿðìÿê. Ãîëàú ãîëëàðûìû 

ýÿððÿì; Ìåéäàíäà ùöíÿð ýþñòÿððÿì. 

“Êîðîüëó”. Îüëóì áó ýöí úÿáùÿäÿäèð, íÿðÿ 

÷ÿêèð áèð íÿð êèìè; Ìÿíèì ýÿíúëèê èëëÿðèìäÿ 

ýþñòÿðäèéèì ùöíÿð êèìè. Ñ.Âóðüóí. 

3. êëàñ. Ñÿíÿòêàðëûã, óñòàäëûã, èñòåäàä. Ùöíÿð 

ñàùèáè. – Àëèìèí êè þçöíäÿ éîõäóð ùöíÿð; 

Åëÿìÿç áèð êÿñÿ êÿëàìû ÿñÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Óñòàäûí èøèí, èøëÿäèéèí õàì íÿ áèëñèí Åëìèí, 

ùöíÿðèí ãèéìÿòèí èñëàì íÿ áèëñèí Ì.ß.Ñàáèð. 

ÙÖÍßÐËßÍÌß “Ùöíÿðëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÖÍßÐËßÍÌßÊ ô. Ãåéðÿòÿ ýÿëìÿê, 

úÿñàðÿòÿ ýÿëìÿê, öðÿêëÿíìÿê. 

ÙÖÍßÐËÈ ñèô. âÿ èñ. 1. Áàúàðûãëû, ìÿùàðÿòëè, 

ãàáèëèééÿòëè, ãåéðÿòëè, ÿëèíäÿí èø ýÿëÿí. 

Ùöíÿðñèç þçýÿéÿ ýöâÿíÿð, ùöíÿðëè þçöíÿ. 


2. Ãî÷àã, èýèä, úÿñóð, úöðÿòëè. Ýöíäöçëÿð 

ùöíÿðëè ýþðöíÿí ãàçàã; Ãàðàíëûã äöøÿíäÿ 

îëóð éàïàëàã. Ù.Ê.Ñàíûëû. Áàéûíäûð õàí ìèñèëñèç 

áèð áàéðàì øÿíëèéè ãóðìóø, ñàüûíäàñîëóíäà 

.. ùöíÿðëè ÿðëÿð äóðìóøäóëàð. 


ÙÖÍßÐÌßÍÄ ñèô. [ÿð. ùöíÿð âÿ ôàðñ. 

...ìÿíä] êëàñ. áàõ ùöíÿðëè. Áèç ãîúà ãàôãàçëû 

èýèä ÿðëÿðèê; Úöìëÿ ùöíÿðìÿíäëÿðèê, 

íÿðëÿðèê. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÙÖÍßÐÑÈÇ ñèô. Ùöíÿðè îëìàéàí, ùöíÿðè 

÷àòûøìàéàí, ùöíÿð ýþñòÿðÿ áèëìÿéÿí; áàúàðûãñûç, 

ãàáèëèééÿòñèç, èñòåäàäñûç, ôÿðñèç, ôÿðàñÿòñèç. 

Ùöíÿðñèç àäàì. – Åëìñèç êèìñÿíÿ 

ùöíÿðñèçäèð; Åëìè-áèòÿðáèéÿò ñÿìÿðñèçäèð. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Î èíñàíäûð êè, ùÿð ùàããû, íÿñèáè 

ãÿùðÿìàíëûãäûð; Ùöíÿðñèç ìèëëÿòèí éóðäó 

ýöíÿøñèç áèð ãàðàíëûãäûð. Ñ.Âóðüóí. 

ÙÖÍßÐÑÈÇËÈÊ èñ. Áèð èøè ýþðìÿéÿ ùöíÿðè, 

áàúàðûüû, úÿñàðÿòè, ãàáèëèééÿòè, ôÿðàñÿòè, 

áèëèéè ÷àòûøìàìàã. 

ÙÖÍßÐÂßÐ ñèô. âÿ èñ. [ÿð. ùöíÿð âÿ ôàðñ. 

...âÿð] 1. Ùöíÿðëè, ìÿðèôÿòëè, ìÿùàðÿòëè, ãöäðÿòëè, 

óñòàä. Ùöíÿðâÿð èíñàíà ùþðìÿò âÿ 

åùòèðàì ýþñòÿðèëìÿëèäèð. – Àììà ìÿí åëÿ 

ãàíûðàì êè, Ñàáèð êèìè ùöíÿðâÿð øàèðèí ãàáàüûíà 

÷ûõìàã î ãÿäÿð äÿ àñàí îëìàéà ýÿðÿê. 


2. Øöúàÿòëè, ãî÷àã, èýèä, ãîðõìàç. Ùöíÿðâÿð 

ÿñýÿð. – Çÿíúèð òÿê äöçöëöá îí áåø 

ùöíÿðâÿð. Ù.Ê.Ñàíûëû. Ôöðñÿòè âåðìÿäÿí 

ÿéëÿøèð éåðÿ; Þëöì ùåéðÿò åäèð î ùöíÿðâÿðÿ. 


ÙÖÍÖ èñ. ìÿù. Àüúàãàíàäûí àäëàðûíäàí 

áèðè. Áèð éàí, ýþðöðñÿí, óøàãëàð îéíàøûð; 

Ìèë÷ÿê âûçûëäàøûð, ùöíö ãàéíàøûð. À.Ñÿùùÿò. 

ÙÖÐÄÖÐÌß “Ùöðäöðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÖÐÄÖÐÌßÊ ô. Ùöðìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã, 

ùöðìÿéÿ ìÿúáóð åòìÿê. Èòè ãûñäûðûá 

ùöðäöðìÿê. 

ÙÖÐßÉßÍ ñèô. ×îõ ùöðÿí, áîø-áîø ùöðÿí 

(èò ùàããûíäà). Ùöðÿéÿí èò. 

ÙÖÐÝÖÚ èñ. Áÿçè ùåéâàíëàðûí (ìÿñ., 

äÿâÿíèí) áåëèíäÿ ïèé éûüûíûíäàí ÿìÿëÿ ýÿëÿí 

áèð âÿ éà èêè ÷ûõûíòû. Î êàðâàíëàð êè, 

úàéäàã äÿâÿëÿðèí ùöðýöúëÿðè äÿðèñè ãàïãàðà 

òóëóãëàðëà éöêëö îëóðäó, îíëàð êå÷äèêëÿðè 

êÿíäëÿðÿ, îáàëàðà î øÿùÿðèí ýþíäÿðäèéè èøûüû 

ïàéëàéà-ïàéëàéà áàø àëûá ýöíáàòàíà äîüðó 

ýåäÿðäèëÿð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÙÖÐÊÄÖÐÌß “Ùöðêäöðìÿê”äÿí ô.èñ.

ÙÖÐÊÄÖÐÌßÊ 

ÙÖÐÊÄÖÐÌßÊ ô. áàõ ùöðêöòìÿê. 

Ãîéóíó ùöðêäöðìÿê. Ãóøëàðû ùöðêäöðìÿê. 

ÙÖÐÊßÊ áàõ öðêÿê. [Ýÿðàé:] Áàðû, 

ðàì îëäóìó ùöðêÿê úåéðàí À.Øàèã. 

ÙÖÐÊßÊËÈÊ áàõ öðêÿêëèê. 

ÙÖÐÊÌß “Ùöðêìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÖÐÊÌßÊ ô. Ýþçëÿíèëìÿç ñÿñäÿí, 

àäàìäàí âÿ ñ.-äÿí ãîðõóá ÷ÿêèëìÿê âÿ éà 

ãà÷ìàã; öðêìÿê, ãîðõìàã (ùåéâàíëàð âÿ 

ãóøëàð ùàããûíäà). Ñÿð÷ÿëÿð ìàøûí ñÿñèíäÿí 

ùöðêöá ó÷äó. – Äÿâÿëÿð ùöðêÿðÿê áèð-áèðèíÿ 

äÿéèá áöòöí éîëó òóòóðäóëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

..Ãàüàéûëàð ùöðêöá ãàéàäàí ó÷ìóøäó. 

Ñ.Âÿëèéåâ. // Åéíè ìÿíàäà àäàì ùàããûíäà. 

Ãàðàíëûãäàí ùöðêìÿê. – [Ôÿðìàí Ìÿëÿéÿ:] 

Áèëèðÿì, ñÿí ìÿíäÿí ùöðêöðñÿí. Ì.Èáðàùèìîâ. 

[Áÿùëóë:] [ßæäÿð] åëÿ áèë ùöðêöðäö, 

íÿäÿíñÿ ÷ÿêèíèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÖÐÊÖ èñ. Ãîðõó, öðêö. Àñëàíàì, äåéèëÿì 

òöëêö; Òàíûìàðàì ãîðõó, ùöðêö. “Êîðîüëó”. 

ÙÖÐÊÖØÌß “Ùöðêöøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÖÐÊÖØÌßÊ ô. Ùöðêìÿê, ãîðõìàã, öðêöøìÿê 

(÷îõëàðû ùàããûíäà). Ãîéóíëàð ùöðêöøäö. 

– Âÿùøè àùóëàð îâ÷óíó ýþðÿí êèìè 

ùöðêöøìÿéÿ áàøëàäûëàð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Î, 

ñÿñèíè ÷ûõàðäàí òÿê; Ãóøëàð ó÷óð ùöðêöøÿðÿê. 


ÙÖÐÊÖÒÌß “Ùöðêöòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÖÐÊÖÒÌßÊ ô. Ùöðêìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã; 

ùöðêäöðìÿê, öðêöòìÿê, ãîðõóòìàã. 

Ãîéóíëàðû ùöðêöòìÿê. – ..Ñÿñ åìàëàòõàíàíûí 

äàëûíäà úÿðýÿëÿíìèø ñûüûð÷ûíëàðû ùöðêöòäö. 

Ì.Ùöñåéí. // Åéíè ìÿíàäà àäàì ùàããûíäà. 

[Óøàãëàðû] áó ñþçëÿð ùöðêöäöðäö. Ìèð 

Úÿëàë. [Ñåéìóð:] Ìÿí îíó ùöðêöòìÿê èñòÿìèðäèì. 


◊ Ùöðêöòìÿñÿí ñàéìàã (ñàíàìàã) 

îëìàç – ÷îõóøàãëû àèëÿ ùàããûíäà çàðàôàòëà 

èøëÿäèëèð. [Àòà:] Áèçäÿ åëÿäèð êè, ùöðêöòìÿñÿí 

ñàíàìàã îëìàç. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÙÖÐÌß “Ùöðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÙÖÐÌßÊ ô. 1. Êÿñèê-êÿñèê ñÿñ ÷ûõàðìàã 

(èò, òöëêö âÿ áÿçè áàøãà ùåéâàíëàð). Ñÿññÿìèð 

éîõ èäè, àíúàã ùÿðäÿíáèð çîðáà ùÿéÿò 

èòè ùöðöðäö. Í.Íÿðèìàíîâ. Áèð íå÷ÿ ãÿäÿì 

ýåòìèøäèì êè, ãàðøûìà áèð òöêëö ãàðà èò 

÷ûõäû. Èò ùöðìÿéÿ áàøëàäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

2. ìÿú. êîá. Ñþéëÿìÿê, éàâà äàíûøìàã. 

Áÿñäèð ùöðäöí! 

ÙÖÐÖØÌßÊ 

ÙÖÐÐ ñèô. [ÿð.] Àçàä. Ñàêèò êö÷ÿëÿð 

[Ìèäùÿäÿ] ýåíèø ýþðöíäö, ÿñèð øÿùÿð ùöðð 

âÿ ìÿñðóð èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ùöðð îëìàã 

– ÿñàðÿòäÿí, çöëìäÿí õèëàñ îëìàã, àçàä 

îëìàã, àçàäëûüà ÷ûõìàã. Éàðûí ùöðð îëàúàã 

ùÿð ãîëó áàüëû; Ðóçýàðëàð ÿñÿúÿê ñÿíèí 

éåðèíäÿ. Ì.Ìöøôèã. 

ÙÖÐÐÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] Àçàäëûã. Áÿøÿðèí 

äÿðäèíè þç äÿðäè áèëèá ìèëëÿòèìèç; Áèçèì 

þç íèééÿòèìèçäÿí äîüóá ùöððèééÿòèìèç. 


ÙÖÐÐÈÉÉßÒÏßÐßÑÒ [ÿð. ùöððèééÿò âÿ 

ôàðñ. ...ïÿðÿñò] á à õ àçàäëûãñåâÿí. Ùöððèééÿòïÿðÿñò 

ìöñÿëìàíëàð ìèëëÿò áàùàäûðû 

Ñÿòòàðõàíû òÿðèô âÿ òÿùñèí åäèðëÿð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÙÖÐÐÈÉÉßÒÏßÐßÑÒËÈÊ áàõ ùöððèééÿòïÿðâÿðëèê. 

ÙÖÐÐÈÉÉßÒÏßÐÂßÐ [ÿð. ùöððèééÿò âÿ 

ôàðñ. ...ïÿðâÿð] á à õ àçàäëûãñåâÿð. 

ÙÖÐÐÈÉÉßÒÏßÐÂßÐËÈÊ èñ. Ùöððèééÿòè, 

àçàäëûüû ñåâìÿ; àçàäëûãñåâÿðëèê. 

ÙÖÐÓÔ èñ. [ÿð. “ùÿðô” ñþç. úÿìè] êëàñ. 

Ùÿðôëÿð. 

ÙÖÐÓÔÀÒ èñ. [ÿð. “ùöðóô” ñþç. úÿìè] Ùÿðôëÿð, 

ÿëèôáà. Î ùöðóôàò èëÿ êè, áèç éàçûðûã, îíó 

îõóìàã ÷ÿòèí áèð ìÿñÿëÿäèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Äþíäÿðèá “à-áà”éÿ “ÿëèô-áåé”ëÿðè; 

Áèäÿòÿ áàõ, “éà” îõóäóð “éåé”ëÿðè; Ñàíêè ùöðóôàò 

èëÿ äöøìàíäû áó! Ì.ß.Ñàáèð. 

ÙÖÐÓÔÈ èñ. [ÿð.] Ùöðóôèëèê òÿðèãÿòè òÿðÿôäàðû. 

Ùöðóôè øàèðëÿð. 

ÙÖÐÓÔÈËÈÊ èñ. ÕÛÂ ÿñðäÿ Àçÿðáàéúàíäà 

ìåéäàíà ýÿëìèø, Ãóðàíûí ùÿðôëÿðèíäÿí áèð 

ñûðà ìÿíà âÿ ùþêìëÿð ÷ûõàðàí òÿðèãÿò. 

ÙÖÐÖØ èñ. Èòèí, òöëêöíöí âÿ á. ùåéâàíëàðûí 

÷ûõàðäûüû êÿñèê-êÿñèê ñÿñ: ùöðìÿ ñÿñè. 

Èòèí ùöðöøö. Ùöðöø ñÿñè. – Àíúàã éàáàíà ùöðÿí 

êþïÿêëÿðèí õûð-õûðû, ùöðöøö êÿñìÿ-êÿñìÿ 

åøèäèëèðäè. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. ßæäÿð Òîïëàíûí 

ùöðöøöíö åøèäèðäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÙÖÐÖØÌß “Ùöðöøìÿê”äÿí ô.èñ. Îâ òóëàëàðûíà 

ãîøóëìóø Ãàðà êþïÿê ìàüàðàéà 

ýèðäè, áóíóí äàëûíúà áàøãà èòëÿð äÿ ýåòäèëÿð 

âÿ éåíÿ äÿ è÷ÿðèäÿ ùöðöøìÿ áàøëàíäû. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Áó çàìàí äàõìàíûí ãàïûñû 

øèääÿòëÿ äþéöëäö, áàéûðäàí àò êèøíÿìÿëÿðè âÿ 

èò ùöðöøìÿëÿðè åøèäèëäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÙÖÐÖØÌßÊ ãàðø. Ñÿñ-ñÿñÿ âåðÿðÿê 

ùöðìÿê, ùàìû áèðäÿí ùöðìÿê. Êÿíäèí èòëÿðè 

411

ÙÖÑÅÉÍÈ 

ùöðöøöá, ùÿð òÿðÿôäÿí ñöâàðèíèí öñòöíÿ 

òþêöëöøäöëÿð. Å.Ñóëòàíîâ. Áèðäÿí åøèêäÿ èòëÿð 

àüûç-àüûçà âåðèá ùöðöøäöëÿð. Ì.Ùöñåéí. 

ÙÖÑÅÉÍÈ èñ. [ÿð.] Àçÿðáàéúàí êëàññèê 

ìóüàìëàðûíäàí áèðèíèí àäû. 

ÙÖÑÍ èñ. [ÿð.] 1. Ýþçÿëëèê, úàìàë. Î ýþçÿëèí 

ùöñíöíäÿêè; ßçÿìÿòè øåèðÿ ýÿòèð; Ãÿëáèíäÿêè 

÷ûðïûíòûíû; Ùÿðàðÿòè øåèðÿ ýÿòèð. 

Ì.Àðàç. // êþùí. êèò. Þçöíäÿí ñîíðà ýÿëÿí 

ñþçÿ ýþçÿëëèê, éàõøûëûã, ìÿãáóëëóã, ìöñáÿòëèê 

ìÿíàñû âåðèð; ìÿñ.: ùöñí-ãÿáóë (éàõøû 

ãÿáóë, ýþçÿë ãàðøûëàìà), ùöñí-íèééÿò (éàõøû 

íèééÿò). 

2. ìÿú. Ëÿççÿò, äàä. Èëèí ùÿð ôÿñëèíèí áèð 

ùöñíö âàð; àììà ãûøûí ëÿççÿòè áèð þçýÿäèð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áóðäà ìèí áèð îä 

éàíàðìûø; Îíóí äà þç ùöñíö âàðìûø. 


ÙÖÑÍÕßÒ èñ. [ÿð.] Èáòèäàè ìÿêòÿáäÿ, øàýèðäëÿðäÿ 

ýþçÿë éàçìàã âÿðäèøëÿðè àøûëàìàã 

ö÷öí êå÷èëÿí òÿäðèñ ôÿííè. Ùöñíõÿò äÿðñè. 

Ùöñíõÿò äÿôòÿðè. – Ìöÿëëèìëÿðèí ÿêñÿðèééÿòèíèí 

ùöñíõÿò ãàéäàëàðûíäàí õÿáÿðè éîõäóð, 

ùÿðôëÿðèí öíñöðëÿðè âÿ òÿíàñöáö ùàããûíäà 

ìÿëóìàòñûçäûðëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÙÖÑÍ-ÐßÜÁßÒ èñ. [ÿð.] Éàõøû, õåéèðõàù, 

õîø ìöíàñèáÿò. Ùöñí-ðÿüáÿò áÿñëÿìÿê 

– õîø, õåéèðõàù, éàõøû ìöíàñèáÿò 

ýþñòÿðìÿê. Ùöñàìÿääèí Ãÿòèáÿíèí .. Àòàáÿé 

Ìÿùÿììÿääÿí èíòèãàì àëìàã ôèêèðëÿðèíÿ 

ùöñí-ðÿüáÿò áÿñëÿéèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ùöñí-ðÿüáÿòèíè ãàçàíìàã – ùÿð ùàíñû áèð 

ìöíàñèáÿòëÿ áèðèíäÿ þçöíÿ ãàðøû õîø, õåéèðõàù, 

éàõøû ìöíàñèáÿò, ñåâýè ùèññè îéàòìàã. 

[Ðÿøèä:] Ãóðáàíãóëó ùöíÿðè âÿ ìÿùÿááÿòè 

ñàéÿñèíäÿ úöìëÿ êÿíäèí ùöñí-ðÿüáÿòèíè 

ãàçàíìûøäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. Çàáèò ãÿùðÿìàíàíÿ 

áèð âÿçèééÿòëÿ Íÿñèð áÿéèí åâèíäÿí ÷ûõäû. 

Íÿñèð áÿéèí ùöñí-ðÿüáÿòèíè ãàçàíìàã 

áþéöê ñÿàäÿòäè! ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÙÖÇÍ èñ. [ÿð.] 1. Êÿäÿð, ãÿì, ãöññÿ. Áó 

ñÿñ èíñàíà ùöçí ýÿòèðèð. – Äóðíàëàðûí îõóìàüû 

Âàãèôÿ ùöçí ýÿòèðìÿéèð âÿ êþíëöíö ïÿðèøàí 

ãûëìàéûð.. Ô.Êþ÷ÿðëè. Éîõñà ùöçí äîëó 

ãÿìýèí ñÿñèíäÿ; Äîñòóìóí ìóðàäû, öðÿê 

ñþçö âàð Ì.Ðàùèì. 

2. Ùöçíëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – êÿäÿðëÿ, ãöññÿ 

èëÿ: ãÿìëè, êÿäÿðëè, ãöññÿëè. Ùöçíëÿ îõóìàã. 

412 

ÙÖÇÓÐ 

Äÿðèí ùöçíëÿ áàøñàüëûüû âåðìÿê. – [Ýöëñÿíÿì] 

àüûð-àüûð íÿ èñÿ ÷îõ äÿðóíè áèð ùöçíëÿ 

äåäè.. Ì.Ùöñåéí. Øàùìàðýèë áàøëàðûíû àøàüû 

ñàëûá ùöçíëÿ äàéàíäûëàð. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÖÇÍÀÂßÐ ñèô. [ÿð. ùöçí âÿ ôàðñ. ...àâÿð 

– ýÿòèðÿí] êëàñ. áàõ ùöçíëö. [Ãÿòèáÿ] ÿëâàí 

÷è÷ÿêëè õèéàáàíëàð ìÿùâ îëàí áèð õàëãûí éàäèýàðû 

êèìè ãàëàí êþùíÿ ãÿáèðèñòàíëàðäàí äàùà 

ãîðõóëó âÿ ùöçíàâÿð èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÙÖÇÍËÖ ñèô. Ãÿìëè, êÿäÿðëè; ãöññÿéÿ, 

ãÿìÿ, êÿäÿðÿ áàòìûø. Äèçèíè ãóúàãëàäûüû 

ùàëäà îòóðìóø ùöçíëö àíà .. àéàüà ãàëõäû. 

ß.ßáöëùÿñÿí. // Ãÿì, êÿäÿð, ùöçí äîüóðàí, 

êÿäÿð èôàäÿ åäÿí, êÿäÿðëÿíäèðèúè, ìÿùçóí. 

Ùöçíëö íÿüìÿ. – Ìåøÿíèí ùöçíëö èíèëòèëÿðè; 

Êöëÿéèí íàëÿëè âûéûëòûëàðû; Þëö àüëàøìàñûí 

ñàëûð éàäà; Ñàí ñûçûëäàð òàìàì ÿøéà äà. 


ÙÖÇÐ “Öçð” ñþçöíöí úàíëû äèëäÿ èøëÿíÿí 

ôîðìàñû (á à õ öçð 4-úö ìÿíàäà). Ùöçð éåðèíÿ 

ýÿëÿíëÿð åâ ñàùèáèíÿ áàøñàüëûüû âåðèá äàüûëàíäà 

Ìîëëà Ñàäûãëà Úàùàíäàð àüàíûí 

áàõûøëàðû àíè îëàðàã áèð-áèðèíÿ ñàíúûëäû. 

È.Øûõëû. Ùöçð éåðè – áàõ öçð éåðè (“öçð”- 

äÿ). Ùöçð éåðèíÿ ýåòìÿê. – [Íÿðìèíÿ] 

àíàñû-àòàñû èëÿ ßñÿä áàáàíûí ùöçð éåðèíÿ 

ýÿëäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÙÖÇÓÐ èñ. [ÿð.] êëàñ. 1. Þí, ãàáàã, ïèøýàù. 

Ùöçóð(ó)íà – éàíûíà, ãàáàüûíà, 

þíöíÿ. Ùöçóðóíà ÷àüûðìàã. Ùöçóðóíà 

ýÿëìÿê. Ùöçóðóíà ùå÷ êÿñè ãÿáóë åòìèð. – 

[Ïèðâåðäè áÿé Êÿáëÿ Ãóëàìÿëèéÿ:] Áó ñààò 

îüëóí Ìóñòàôàíû, ýåò, ýÿòèð úÿíàá íÿ÷ÿðíèêèí 

ùöçóðóíà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Âàãèô:] 

Àõóíä, õàíûí ùöçóðóíà ýåòìÿê ÷àüû äåéèëìè 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ùöçóðóíäà – éàíûíäà, 

ãàáàüûíäà, þíöíäÿ. Ùöçóðóíäà îòóðìàã. 

Ùöçóðóíäà äàíûøìàã. – Õèäìÿò÷èëÿð Ùöñåéíãóëó 

àüàäàí ãîðõóá ùöçóðóíäà òèòðÿéèðäèëÿð. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ýþð íÿëÿð éàðàäûð 

ùþêìö äþâðàíûí; Ëåéëà ùöçóðóíäà äàéàíìûø 

õàíûí. Á.Âàùàáçàäÿ. Ùöçóðóíäàí – éàíûíäàí, 

ãàáàüûíäàí, þíöíäÿí. Åëÿ êè ìÿúëèñ ãóðòàðäû, 

ùàìû äàüûëäû, Úöíóí äà äóðóá ïàøàíûí 

ùöçóðóíäàí ìöðÿõõÿñ îëäó. “Êîðîüëó”. 

2. Ùàçûð îëìà, îðàäà îëìà. Ùèññ åäèðäèì 

êè, ìÿíèì ùöçóðóì âÿ ñþùáÿòèì [Àüàâåðäèíè] 

íàðàùàò åäèð. Ñ.Ùöñåéí.

Õ 

Õõ 

Õ Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñûíûí îí èêèíúè ùÿðôè. 

áàõ õå. 

ÕÀÁ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. 1. Éóõó. Ýåúÿëÿð 

ýþçëÿðèì õàáû ýþðìÿìÿê; Îë ñèéàù íÿðýèñèìÿñòàíÿäÿíäèð. 

Ì.Ï.Âàãèô. Äàéàíñûí ãàðøûäà, 

ýÿòèðñÿí òàáû; Àéûëòñûí ãÿôëÿòäÿí, óíóòñóí 

õàáû. Àøûã ßëÿñýÿð. Õàáè-ãÿôëÿò êëàñ. 

– áàõ ãÿôëÿò éóõóñó (“ãÿôëÿò”äÿ). Åé ãàôèë 

õîðòäàí, áó íÿ õàáè-ãÿôëÿòäèð êè, óéóáñàí 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ñÿíÿ ìîëëà ÷àëûð ëàé-ëàé, 

éàòûðäûð õàáè-ãÿôëÿòäÿ; Ñÿíè éàð åëÿéèð ùóðèëÿð 

èëÿ áàüè-úÿííÿòäÿ. ß.Íÿçìè. [Äÿðâèø:] 

Áÿøÿðñÿí, çÿùìÿòêåøñÿí, ùàëûíû ãàí, þìðöíÿ 

éàí, îëìà áèèìàí, õàáè-ãÿôëÿòäÿí îéàí, – 

äÿìáÿäÿì äåéÿí Ðóãèééÿ èäè, Ðóãèééÿ. 


2. ìÿú. Ãÿôëÿò éóõóñó, úÿùàëÿò, àâàìëûã. 

Õàáè-úÿùàëÿò êëàñ. – áàõ õàáè-ãÿôëÿò. 

Òÿðïÿíìÿ, àìàíäûð, áàëà, ãÿôëÿòäÿí àéûëìà; 

À÷ìà ýþçöíö, õàáè-úÿùàëÿòäÿí àéûëìà. 


ÕÀÁÀÍÉÐÀ [èñï.] Èñïàíèéàäà ýåíèø 

éàéûëìûø Êóáà õàëã ðÿãñè âÿ îíóí ùàâàñû. 

ÕÀÚß 1 èñ. [ôàðñ.] êþùí. Ñàðûãëû ÿôÿíäè, 

ìîëëà, ñåéèä. Åé õàúÿ, ÷àëûø ñóðÿòè-çàùèðäÿ 

ãÿøÿíý îë! Èñòÿðñÿí þçöí ñóðÿòè-ìÿíàäà 

úÿôÿíý îë! Ì.ß.Ñàáèð. 

ÕÀÚß 2 èñ. [ôàðñ.] áàõ õÿäèì 1-úè ìÿíàäà. 

Úàðèéÿëÿð Ãÿòèáÿíèí éàíûíäà ýÿëÿí èêè íÿôÿð 

õàúÿíè ãûäûãëàéûá ýöëöðäöëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Õàúÿ åëÿìÿê – áàõ õÿäèì 

åëÿìÿê (“õÿäèì”äÿ). [Ñÿòòàðõàí Áàüûðõàíà:] 

..Ýþðäöéöìöç î äÿùøÿòëè ìÿíçÿðÿëÿð, î 

áóðóí-ãóëàãëàð, î êÿñèê áàøëàð, õàúÿ åëÿäèêëÿðè 

î éàçûã àäàìûí íÿðÿñè .. ýþçöìöí 

ãàáàüûíäà úàíëàíûðäû. Ï.Ìàêóëó. 

ÕÀÚßÁÀØÛ èñ. êþùí. Êå÷ìèøäÿ: ùÿðÿìõàíà 

ãàäûíëàðûíà íÿçàðÿò åäÿí õÿäèìëÿðèí 

áàø÷ûñû. Áèð íå÷ÿ ýöí êå÷äè. Áèð ñöáù ñÿðäàðûí 

ùÿðÿìõàíàñûíûí õàúÿáàøûñû ýÿëèá áàø 

ÿéèá ìÿéóñ äàéàíäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÕÀ× èñ. Õðèñòèàíëûüûí ðÿìçè ñàéûëàí âÿ 

áèð-áèðèíè ïåðïåíäèêóëéàð îëàðàã ãÿò åäÿí èêè 

ìèëäÿí èáàðÿò ñèòàéèø îáéåêòè. Êèëñÿëÿðèí õà÷ëàðû. 

Àüàú õà÷. – [Õàíûì] ñîéóã ÿëëÿðè èëÿ 

ÕÀ×ÏßÐßÑÒ 

áîüàçûíäàêû õà÷ûíäàí áÿðê-áÿðê éàïûøäû, 

äóà îõóäó, Àëëàùû ÷àüûðäû... Ëàêèí ðóùóíà 

ñöêóí ýÿëìÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. (Áîéíóíäàí) 

õà÷ àñìàã, (áîéíóíà) õà÷ ñàëìàã 

– äþíöá õðèñòèàí îëìàã, õðèñòèàíëûüû 

ãÿáóë åòìÿê. [Ìöðèäëÿð:] Øåéõèìèç ñàòäû äèíè, 

èìàíû; Þíúÿ èñëàìà áèð ìöðÿââèú èêÿí; Õà÷ 

àñûá ÷ûõäû äèíö ìÿçùÿáäÿí. Ù.Úàâèä. Äèíèíäÿí 

ÿë ÷ÿêèá î Øåéõ Ñÿíàí; Áîéíóíà áèð àíäà 

õà÷ ñàëìàäûìû Á.Âàùàáçàäÿ. Õà÷ âóðìà 

(÷ÿêìÿ) – õðèñòèàíëàðäà: èúðà åäèëÿí äèíè àéèí. 

Áó çàìàí éàíûìäàí þòÿí áèð ãàðû; Öç òóòóá 

ãÿáðÿ áàõûð, õà÷ âóðóð. Ì.Ðàùèì. Áàúûëàðûí 

ùÿð èêèñè àéàüà äóðóá õà÷ ÷ÿêäè. Ìèð Úÿëàë. 

Õà÷ éöðöøëÿðè – áàõ ñÿëèá ìöùàðèáÿëÿðè 

(“ñÿëèá”äÿ). Õà÷ ñóéà ñàëìà – Èñàíûí äàðà 

÷ÿêèëìÿñè õàòèðÿñèíÿ îëàðàã õðèñòèàíëàðûí 

éàíâàðûí 6(19)-äà õà÷û ñóéà ñàëìàã øÿêëèíäÿ 

èúðà åòäèêëÿðè äèíè àéèí (ìÿðàñèì). 

2. Õà÷ øÿêëèíäÿ îëàí íèøàí, îðäåí âÿ ñ. 

◊ Ãûðìûçû Õà÷ âÿ Ãûðìûçû Àéïàðà úÿìèééÿòè 

– ìöùàðèáÿäÿí âÿ òÿáèè ôÿëàêÿòäÿí 

çÿðÿð ÷ÿêìèø ÿùàëèéÿ éàðäûì ýþñòÿðìÿê 

ö÷öí òÿøêèëàò. 

ÕÀ×À×ÓÐÀÍ èñ. Õðèñòèàí äèíè ìÿðàñèìëÿðèíäÿí 

áèðèíèí àäû, õà÷û ñóéà ñàëìà. 

Õà÷à÷óðàí áàéðàìû. 

ÕÀ××È×ßÊËÈ(ËßÐ) èñ. áîò. Ëÿ÷ÿêëÿðè 

õà÷ øÿêëèíäÿ îëàí áèòêèëÿð ôÿñèëÿñè. Õà÷÷è÷ÿêëèëÿð 

ôÿñèëÿñèíÿ áèð ñûðà êÿëÿì, òóðï, âÿçÿðè 

êèìè ãèéìÿòëè òÿðÿâÿç áèòêèëÿðè, õàðäàë êèìè 

éàüëû áèòêèëÿð, ìèõÿêýöëö, øÿááóýöëö êèìè 

áÿçÿê áèòêèëÿðè äàõèëäèð. Ù.Ãÿäèðîâ. 

ÕÀ×ËÀÌÀ “Õà÷ëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀ×ËÀÌÀÃ ô. Õà÷ ñóéóíà ñàëìà ìÿðàñèìè 

èúðà åòìÿêëÿ õðèñòèàí åòìÿê. Îíëàðûí 

àòà-àíàñû âÿ Íàäéà õàëà åâäÿ éîõ èäè .. òÿçÿ 

äîüóëàí ÷àüàíû õà÷ëàìàã ìÿðàñèìèíÿ ýåòìèøäèëÿð. 

×åõîâäàí. 

ÕÀ×ËÛ ñèô. 1. Õà÷ òàõìûø, õà÷û îëàí. Õà÷ëû 

êåøèø. 

2. Èñ. ìÿíàñûíäà, òàð. Ñÿëèá ìöùàðèáÿëÿðè 

èøòèðàê÷ûñû. 

ÕÀ×ÍÈØÀÍ èñ. òàð. Õà÷ëû (2-úè ìÿíàäà) 

(ñÿëèá ìöùàðèáÿëÿðè èøòèðàê÷ûñû îëàí ðûòñàð ïàëòàðëàðûíà 

òèêèëÿí õà÷ íèøàíûíà ýþðÿ îíëàð áåëÿ 

àäëàíûðäûëàð). 

ÕÀ×ÏßÐßÑÒ èñ. Õðèñòèàí. Èêè-ö÷ ùÿôòÿ 

áóíäàí ãàáàã õà÷ïÿðÿñòëÿðèí ïàñõà áàéðàìû 

413

ÕÀ×ÂÀÐÈ 

èäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ìîëëà Ñàäûã:] Õà÷ïÿðÿñòëÿðèí 

èñëàì ìèëëÿòè àðàñûíäà òÿôðèãÿ ñàëìàã 

êþùíÿ ïåøÿñèäèð. È.Øûõëû. 

ÕÀ×ÂÀÐÈ ñèô. Õà÷ øÿêëèíäÿ îëàí, õà÷àîõøàð, 

õà÷ êèìè. Õà÷âàðè íèøàí. Õà÷âàðè éîë. 

ÕÀ×ÂÀÐÈËÈÊ èñ. Õà÷âàðè øÿêèëäÿ îëàí 

øåéèí ùàëû, ýþðöíöøö. 

ÕÀÄÈÌ èñ. [ÿð.] 1. êþùí. Õèäìÿò åäÿí, 

õèäìÿò÷è. 

2. Ùÿð ùàíñû èúòèìàè ôÿàëèééÿò ñàùÿñèíäÿ 

þçöíö ýþñòÿðìèø, õèäìÿòëÿðè îëàí øÿõñ. Åëì 

õàäèìè. Èúòèìàè õàäèì. Ñèéàñè õàäèì. – Çèéàôÿòäÿ 

þëìöø õÿëèôÿ Ìöñòÿðøèäáèëëàùûí ãûçëàðû, 

úàðèéÿëÿðè, Áàüäàäûí ìóñèãè âÿ èíúÿñÿíÿò 

õàäèìëÿðè âÿ ñàèðëÿðè èøòèðàê åäèðäè. 


ÕÀÄÈÌß èñ. Õèäìÿò÷è ãàäûí, ãóëëóã÷ó. 

Ìöäèð ãàäûíëà áèð íå÷ÿ õàäèìÿäÿí áàøãà 

[ìîíàñòûðäà] êèìñÿ ãàëìàìûø. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Þâðÿò íÿ äåìÿê Õàäèìÿìèç, úàðèéÿìèçäèð! 


ÕÀÄÈÌËÈÊ èñ. Õèäìÿò÷èëèê. 

ÕÀÙ [ôàðñ.] êëàñ. Èñòÿð, èñòÿðñÿ. Òÿôàâöò 

åéëÿìÿç ñÿíñèç ìÿíÿ, åé ñÿðâè-ñÿíýèí-äèë; 

Ìÿêàíûí õàù êöëõàí, õàù ñÿùðà, õàù áàü 

îëñóí. Ãþâñè. Ìÿãñÿäèì øÿøÿÿéè-ìàùè-úàìàëûíäû 

ñÿíèí; Õàù ìÿñúèääÿ îíó, õàù êÿëèñàäÿ 

ýþðöì. Ñ.ß.Øèðâàíè. ..Ùÿð ãèñèì äàâà 

âÿ ìöùàðèáÿëÿðäÿ õàù ñèéàñè îëñóí, õàù èãòèñàäè 

âÿ õàù ãåéðè, ãàëèá ýÿëÿí òÿðÿô ìöÿëëèìëÿðèí 

ñàéÿñèíäÿ íöñðÿò òàïìûøëàð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÕÀÙÈØ èñ. [ôàðñ.] Áèð àðçóíó, åùòèéàúû 

éåðèíÿ éåòèðìÿê ö÷öí åäèëÿí ìöðàúèÿò, òÿìÿííà; 

ðèúà, òÿâÿããå, èñòÿê. Ñèçäÿí áèð õàùèøèì 

âàð. – ..Ìÿí Ãàñûìûí õàùèøèíè ÿìÿëÿ 

ýÿòèðäèì, éÿíè ýåäèá îòóðäóì îíóí éàíûíäà. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áèð èòòèôàã áó õàùèøè 

òåçëèêëÿ ÿìÿëÿ ýÿòèðìÿéÿ ñÿáÿá îëäó. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. // Èñòÿê, àðçó, òÿëÿá. Õàùèøèí 

òÿðêè-äèëö úàí èäè, ìÿí ùÿì åòäèì; Ñþéëÿ, åé 

éàð, ýþðöì øèìäè íÿ ôÿðìàíûí âàð 

Ì.ß.Ñàáèð. [Õóìàð:] Éîõñà áèð õàùèøèíìè 

âàð, Ñÿíàí Ùÿð íÿ ãÿëáèíäÿ âàðñà åéëÿ 

áÿéàí. Ù.Úàâèä. Ìåùðèáàí Çåéíàëûí áèð ÷îõ 

õàùèø âÿ òÿëÿáëÿðèíè ãÿáóë åäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Õàùèø åòìÿê (åëÿìÿê) – ðèúà åòìÿê, 

òÿìÿííà åòìÿê, òÿâÿããå åòìÿê, èñòÿìÿê. 

[Íöñðÿò Òîüðóëà:] Õàùèø åäèðÿì, ñÿí ìÿíèì 

èøëÿðèìÿ ãàðûøìàéàñàí. Ú.Úàááàðëû. [Êà- 

414 

ÕÀÈÍ 

ìàë:] Îíäà õàùèø åëÿéèðÿì, åëÿ ÷àüûðûí êè, 

àíàñû áèëìÿñèí. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÕÀÙÈØÑÈÇ çÿðô Õàùèø åäèëìÿäÿí, þç ðàçûëûüû 

èëÿ. Èíäè ýåúÿ âàõòû Õàíïÿðèíèí òÿêëèôñèç, 

õàùèøñèç Ãÿìÿðèí åâèíÿ ýÿëìÿñè ÷îõ ìàðàãëû 


ÕÀÙÍßÕÀÙ(È) [ôàðñ.] çÿðô Èñòÿð-èñòÿìÿç, 

ëàãåéäúÿñèíÿ. Ãîúà èò õàùíÿõàùè ÷ûõìûøäû 

ãàïûéà âÿ õàùíÿõàùè þç âÿçèôÿñèíè èôà åäèðäè. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Úÿìèëÿ õàíûì õàùíÿõàùè 

÷àäðàñûíû áàøûíà þðòöá åâäÿí ÷ûõäû. 

Å.Ñóëòàíîâ. Çöëåéõà [ßñýÿðÿ ÿðÿ ýåòìÿéÿ] 

õàùíÿõàù ðàçû îëäó. Ú.Úàááàðëû. 

ÕÀ-ÕÀ, ÕÀ-ÕÀ-ÕÀ íèäà. Ýöëöø, ãÿùãÿùÿ 

áèëäèðìÿê ö÷öí èøëÿäèëÿí òÿãëèäè ñþç. 

[Èñêÿíäÿð:] Àëëàùûí èòè äÿ ìÿíèì ñþçöìÿ 

áàõìûð, íÿ ãÿäÿð åëÿäèì, è÷ÿðè ýèðìÿäè. Õàõà-õà 

(ãàù-ãàù ÷ÿêèá ýöëöð). Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Õà-õà-õà!.. Ìÿøÿäè Íåìÿòãóëó 

10 ìèí ìàíàò, Êÿðáÿëàéû Àüà Ùàúû 10 ìèí 

ìàíàò, õà-õà-õà... íåúÿäèð, Àüà Äÿðâèø 

Õà-õà-õà!.. Í.Âÿçèðîâ. [Ñöëåéìàí:] Ìÿí äÿ 

åëÿ áèëèðÿì, áèð ãîéóí øàããàñû éåéèáëÿð, õàõà-õà! 


ÕÀÕÀÌ èñ. Éÿùóäèëÿðäÿ áàø êàùèí, 

ðóùàíè áàø÷ûñû. Ñÿí èíäè áó ýöí Ýÿíúÿäÿ áèð 

àäëû õàõàìñàí! ß.Íÿçìè. 

ÕÀÈÍ ñèô. [ÿð.] 1. Âÿòÿíèíÿ, õàëãûíà õÿéàíÿò 

åäÿí; ñàòãûí, õÿéàíÿòêàð, äþíöê. [Ïÿùëÿâàíëàð:] 

Äàü-äàøûíäàí ó÷ñóí äóìàí; 

Ãàðà ýåéñèí õàèí èíñàí! À.Øàèã. Áàéãóø 

õàðàáà, ýåúÿãóøó ãàðàíëûã ñåâÿí êèìè, õàèí 

àäàìëàð äà õÿëâÿòè õîøëàðëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// ìÿú. Åòèáàðñûç, âÿôàñûç, àëäàäûúû, áåë áàüëàíûëà 

áèëìÿéÿí. // Èñ. ìÿíàñûíäà. [Äÿìèðãàéà:] 

Éÿãèí êè, àðàìûçäà îëàí õàèíëÿð 

[úàñóñà] ùÿð èøèìèçè õÿáÿð âåðèáëÿð. Ùÿìèí 

õàèíëÿð òàïûëûá, úÿçàñûíà ÷àòìàëûäûðëàð. 

Ù.Íÿçÿðëè. Õàèí áàõìàã – 1) ïèñ (õàèí) 

ýþçëÿ, ïèñ íèééÿòëÿ áàõìàã, òÿìèç öðÿêëÿ 

áàõìàìàã. [Ýöëÿíäàì:] Éîëäàø Ãàðàäàüëû, 

îüëóìóí ñåâýèëèñèíÿ õàèí áàõàí î åâëè êèøèíè 

òàïûí âÿ úÿçàëàíäûðûí. Á.Áàéðàìîâ; 2) á à õ 

õàèí ÷ûõìàã. Ñàíúûëñûí òèêàíëàð õàèí ýþçöíÿ; 

Õàèí áàõäûí ÷öí äîñòëàðà, äàíûøìà! Àøûã 

Ùöñåéí. Õàèí ÷ûõìàã – âÿòÿíèíÿ, õàëãûíà, 

äîñòóíà, éàõûíûíà õÿéàíÿò åòìÿê, äþíöêëöê 

ýþñòÿðìÿê. [Èáëèñ Èáí Éÿìèíÿ:] ..×ÿêÿúÿêäèð 

áàøûìûç äöðëö áÿëà; ×öíêè âàð áàøãà ýöíà-

ÕÀÈÍÀÍß 

ùûí äà ñÿíèí; Îðäóéà, äþâëÿòÿ ÷ûõäûí õàèí. 

Ù.Úàâèä. Õàèí ÷ûõñà ÿýÿð áèð ãûç, áèð îüëàí; 

Ãóðòàðìàç àíàíûí àùö-âàéûíäàí. Øÿùðèéàð. 

2. ìÿú. Ýþðäöéö éàõøûëûüà ãàðøû íàíêîðëóã 

åäÿí; íàíêîð, ïàõûë, ãÿëáèãàðà. ×îõ 

õàèí àäàìäûð. 

ÕÀÈÍÀÍß áàõ õàèíúÿñèíÿ. Ôÿðùàä, î 

ñààòäà áèð ýåúÿ áàüäà êå÷èðäèéè õàèíàíÿ äÿãèãÿëÿð 

éàäûíà äöøöá, úÿëä àéàüà äóðäó. 


ÕÀÈÍÚß(ÑÈÍß) çÿðô Õàèí êèìè, õàèíëèêëÿ, 

õÿéàíÿòëÿ. Õàèíúÿ(ñèíÿ) ùÿðÿêÿò. Õàèíúÿñèíÿ 

áàñãûí. – [Ñÿëèìèí] ðÿôòàðû âÿ ùÿðÿêÿòè íÿ Íàøàäûí 

ÿëàãÿñèíÿ, íÿ äÿ ùÿð çàìàí ýþçëÿðèíè 

ñöçöá [Ìåùðèáàíà] áàõìàãëà öðÿéèíèí àðçóñóíó 

áèëäèðÿí Íîâðóçáÿéèí õàèíúÿ áàõûøëàðûíà 

áÿíçÿéèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÕÀÈÍËÈÊ èñ. 1. Õÿéàíÿò; õÿéàíÿò åòìÿ, 

õÿéàíÿòêàðëûã, äþíöêëöê, ñàòãûíëûã, âÿôàñûçëûã; 

õàèíúÿ ùÿðÿêÿò. Õàèíëèê åòìÿê. 

2. Âÿôàñûçëûã, ÿùäè ïîçìà, äþíöê ÷ûõìà, 

äþíöêëöê. [Ñöëåéìàí:] Ìÿí äÿ àõòàðàðàì, 

þçöìÿ áèð ýþçÿë ãûç òàïàðàì, õàèíëèê ïèñ 

øåéäèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Äîñòëàð àðàñûíäà ùåé 

îëà äöçëöê; Îëìàéà õàèíëèê, ùÿì èêèöçëöê. 


3. äàí. Ïàõûëëûã, ãÿëáèãàðàëûã. Õàèíëèéèíè 

÷ÿêìÿê – ïàõûëëûã åëÿìÿê, ýþçö 

ýþòöðìÿìÿê. 

ÕÀÊ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Òîðïàã. Êèìèí éîëó 

äöøñÿ õàêè-äÿðèíÿ; Îõ âóðàð êþêñöíÿ ìÿëùÿì 

éåðèíÿ. Ã.Çàêèð. Êÿñèëèá áèð éàíà àòûëìûøäûð; 

Õàêèíÿ àáè-ãÿì ãàòûëìûøäûð. À.Ñÿùùÿò. 

Äîñòóí ãÿäÿìèíäÿ áèð îâóú õàêàì; Äîñò 

àëñûí úàíûìû õîø ñèôÿòèíÿí. Àøûã Ùöñåéí. 

◊ Õàê èëÿ éåêñàí îëìàã – áàõ éåðëÿ 

éåêñàí îëìàã (“éåð”äÿ). Äöíéàäà ãàëûíúà 

çèíäÿ áèð àí ñÿíñèç; Åé êàø, îëàì õàê èëÿ éåêñàí 

ñÿíñèç. Ñ.ß.Øèðâàíè. Áèð äåéÿí îëìàäû, 

åé õàíÿõàðàá; Ìÿìëÿêÿò õàê èëÿ éåêñàí 

îëäó! Ì.ß.Ñàáèð. 

ÕÀÊÀÑ èñ. Òöðê õàëãëàðûíäàí áèðèíèí àäû âÿ 

ùÿìèí õàëãà ìÿíñóá îëàí àäàì. Õàêàñëàð 

õðèñòèàíëûüû ãÿáóë åòñÿëÿð äÿ, ôàêòèêè îëàðàã øàìàíèçìÿ 

åòèãàä åäèðäèëÿð. 

ÕÀÊÀÑÚÀ ñèô. âÿ çÿðô Õàêàñ äèëèíäÿ. Õàêàñúà 

äÿðñëèê. Õàêàñúà-ðóñúà ëöüÿò. Õàêàñúà 


ÕÀË 

ÕÀÊÈ ñèô. [ôàðñ.] Áîçóìòóë-éàøûë ðÿíýëè, 

òîðïàã ðÿíýëè. Õàêè ïåíúÿê. Õàêè (ðÿíýëè) 

ôðåí÷. – Ñèðàò õàêè êþéíÿê-øàëâàðäà òÿðäÿí 

èñëàíûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÕÀÃÀÍ èñ. òàð. Ãÿäèì òöðê âÿ ìîíãîë 

ùþêìäàðëàðûíà âåðèëÿí àä, òèòóë. Õÿçÿð õàãàíû. 

– [Úÿëëàä:] Õàãàí, óëó õàãàí! ßôâ åò 

îíó, âåð ãÿòëèìÿ ôÿðìàí! Ù.Úàâèä. // êþùí. 

Ïàäøàù, ùþêìäàð, ñóëòàí. Õàãàíëàð áàøûíà 

øåøïÿð ÷àëäûðàí; Ãóëàú ãîëëàð áóðàí ãî÷ 

Êîðîüëóäóð. “Êîðîüëó”. Íå÷ÿ ôèðîí, íå÷ÿ 

õàãàí þëöá ýåòäè áó äöíéàäàí. Î.Ñàðûâÿëëè. 

ÕÀÃÀÍËÛÃ èñ. 1. Ùþêìäàðëûã, ïàäøàùëûã. 

[×îïî:] Îêàáàéûí áó ùÿðÿêÿòèíè õàãàíëûã åøãèíÿ 

äöøìÿñè èëÿ ìÿðáóò ýþðöðëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. Õàãàíûí ùþêìö àëòûíäà îëàí þëêÿ. Õÿçÿð 

õàãàíëûüû. 

ÕÀË èñ. 1. Éà àíàäàíýÿëìÿ, éà äà ñîíðàäàí 

äÿðè öçÿðèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí õûðäà, 

äÿéèðìè ëÿêÿ. Öçöíäÿ õàë âàð. Ãàðà õàë. – 

Çÿôÿðèí éàíûíäà óúàáîéëó, ÷àòìà ãàðàãàøëû, 

ñàü éàíàüûíäà èðè õàëû îëàí áèð ýÿëèí âàðäû. 

ß.Âÿëèéåâ. [Ãûçûí] ñàü éàíàüûíäàêû õàë 

öçöíÿ õöñóñè áèð ýþçÿëëèê âåðèðäè. ß.Ñàäûã. 

Õàë êèìè – ÷îõ êè÷èê, áàìáàëàúà. Àé áèð 

õàë êèìè óçàãëàðäà äîëàøûð. Ð.Ðçà. Î êèìäèð; 

Éöêñÿëèð áîøëóãëàðäà; Ýþðöíöð áèð õàë 

êèìè. Ì.Ñåéèäçàäÿ. Áó íÿäèð, Ýþéýþëäÿ êÿïÿíÿê 

ó÷óð; Ñîíñóç ìàâèëèêäÿ àü áèð õàë êèìè. 

Í.Õÿçðè. 

2. Úöðáÿúöð ñàïëàðëà, ðÿíýëÿ âóðóëàí íàõûø. 

Õàëûíûí ÿëâàí õàëëàðû. Ýþçÿë õàëëàðû îëàí 

úåúèì. – Ñþéëÿíèð Øÿêèíèí èïÿê ìàëëàðû; Ãóáà 

õàë÷àñûíûí ãàðà õàëëàðû. Ñ.Âóðüóí. Õàë 

âóðìàã – íàõûø ñàëìàã. Ñÿëòÿíÿò áó øÿêèëëÿðÿ 

âóðäóüó ùÿð èëìÿê, ùÿð õàë öñòöíäÿ ÿñìèøäè. 


3. Ãóìàð êàüûçûíûí, çÿðèí âÿ ñ.-íèí öñòöíäÿêè 

íèøàíëàðäàí ùÿð áèðè. 

4. Èäìàí éàðûøëàðûíäà âÿ îéóíëàðûíäà ãèéìÿò 

ãîéàðêÿí ùåñàáëàìà âàùèäè. Êîìàíäà 

ýÿëÿí ýþðöøëÿðè éöêñÿê ñÿâèééÿäÿ êå÷èðèá, 

äàùà ÷îõ õàë òîïëàìàüà ÷àëûøìûøäûð. 

// Öìóìèééÿòëÿ, ñàé, ìèãäàð áèëäèðèð. Áèð õàë 

àðòûã. – [Úÿáè:] Ýåòäèêúÿ áèð õàë àçàëäàðäûì. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Êÿðÿìõàí:] Áó èêè õàëû åëÿáåëÿ 

ãÿñäÿí óäóçäóì. È.ßôÿíäèéåâ. 

415

ÕÀËÀ 

5. Ìóñèãèíèí ÿñàñ ìåëîäèéàñû èëÿ ùÿìàùÿíý 

îëàí éåíè ùèññÿ, éåíè úÿùÿò. Ñÿñèíäÿêè 

ìÿëàùÿò âÿ ìàùíûíûí ñÿìèìè àùÿíýè [Õÿëèëèí] 

áÿçÿí éàíëûø âóðäóüó õàëëàðû äóéìàüà 

ãîéìóðäó. Ì.Ùöñåéí. Ìóñèãèäÿí àç-÷îõ 

áàøû ÷ûõàí àäàì ðàäèîäà, àäûíû åøèòìÿñÿ áåëÿ, 

÷àëàíûí Ãóðáàí îëäóüóíó äÿðùàë òÿéèí åäÿð. 

Îíóí þçöíÿ ìÿõñóñ öñëóáó âàðäûð. Îíóí 

âóðäóüó ðÿíýëÿð, õàëëàð, íèäà âÿ èíòîíàñèéàëàð 

çÿíýèí, èíúÿ âÿ îðèæèíàëäûð. È.ßôÿíäèéåâ. 

◊ Õàë âóðìàã – ôèêðèíè, ñþçöíö öñòöþðòöëö 

øÿêèëäÿ åéùàìëà, èøàðÿëÿðëÿ ÷àòäûðìàã. 

[Ùöììÿò] ñþçöíö äÿéèøèá çàðàôàòéàíà áèð 

õàë âóðäó. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕÀËÀ èñ. 1. Àíàíûí áàúûñû. [Ñóëòàí áÿé:] 

Õàëàíûí ìóçäó î îëàð êè, úàíû ðàùàò îëàð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Áóäàã õàëàñûíûí äàíûøûüûíû 

ìàðàãëà äèíëÿéèð, ýþçöíö îíäàí ÷ÿêìèðäè. 


2. Ãîúà âÿ éà éàøëû ãàäûíà ìöðàúèÿò åäÿðêÿí, 

éà ùàããûíäà äàíûøàðêÿí ùþðìÿò ÿëàìÿòè 

îëàðàã äåéèëèð. Ñöðìÿ õàëà ëàï ãîë çîðóíà 

Íàðûíúû ýåéèíäèðèðäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

Åùòèéàò õàëà äÿìèðéîëäàí õåéëè óçàã .. ñÿôàëû 

éàéëàã øÿùÿðèíäÿ éàøàéûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

◊ Õàëà õÿòðèí ãàëìàñûí – êþíöëñöç, öðÿêñèç, 

èñòÿìÿäÿí ýþðöëÿí èø âÿ éà äåéèëÿí ñþç 

ùàããûíäà. [Ùÿìçÿ:] [Ñÿðèééÿäÿí] õàëà õÿòðèí 

ãàëìàñûí, äåéÿ ñîðóøóðóã, éîõñà îíà êèì ãóëàã 

àñûð. Ú.Úàááàðëû. [Âàãèôèí] àðâàäû Ãûçõàíûì 

ñàáàùäàí áèðúÿ äÿôÿ îíóí éàíûíà ýÿëèá, 

õàëà õÿòðèí ãàëìàñûí äåéÿ ÿðèíèí ùàëûíû ñîðóøóá, 

éåíÿ ÷ÿêèëèá ýåòìèøäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÕÀËÀÁÀÚÛ èñ. ìóñ. Àçÿðáàéúàí îéóí 

ùàâàëàðûíäàí áèðèíèí àäû. Áèð ãÿäÿð ÷àëûáîõóéàíäàí 

ñîíðà ìöòðöá êÿìÿð÷èí [ãàäûí 

òóìàíû] ýåéèá, áàøûíà áèð êÿëàüàéû ñàëûá õàëàáàúû 

îéíàðäû. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÕÀËÀÚÀÍ èñ. Õàëàéà íÿâàçèøëÿ ìöðàúèÿò. 

Õàëàúàí, áèð áèçÿ ýÿëñÿíÿ! – [Éóíóñ õàëàñûíà:] 

Áó íÿäèð, õàëàúàí, áèðúÿ áàõñàíà! 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Éàøëû ãàäûíà ìåùðèáàíëûãëà, 

íÿâàçèøëÿ ìöðàúèÿò. Õàëàúàí, áèð àç ñó 

âåðèí, è÷èì. 

ÕÀËÀÚÛÃ áàõ õàëàúàí. [Úÿôÿð:] Õàëàúûã, 

áó ÷îõ áàùàäûð, ãàðïûçà áåø øàùû âåðìÿê 

ñòóäåíò úèáèíÿ éàðàøìàç. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÕÀËÀÝßËÈÍÈ èñ. Àíàíûí áàúûñûíûí ýÿëèíè. 

416 

ÕÀË×À-ÏÀËÀÇ 

ÕÀËÀ-ÕÀËÀ èñ. Êè÷èê ãûçëàðûí ýÿëèíúèêëÿ 

îéíàäûãëàðû îéóí àäû; ýÿëèí-ýÿëèí. 

ÕÀËÀÃÛÇÛ èñ. Àíàíûí áàúûñû ãûçû. 

ÕÀËÀÍßÂßÑÈ èñ. Àíàíûí áàúûñû íÿâÿñè. 

ÕÀËÀÎÜËÓ èñ. Àíàíûí áàúûñû îüëó. – 

Ìÿí äÿ Áàêûéà òÿðÿô ùàçûðëàøûðäûì, áèçèì 

õàëàîüëó äà éàçìûøäûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÕÀËÀÒ èñ. [ÿð.] 1. Îðòà Àñèéà õàëãëàðûíûí 

ÿòÿêëÿðè öñò-öñòÿ ýÿëÿí, éàõàñû à÷ûã öñò 

ýåéèìè. Çîëàãëû õàëàò. Þçáÿê õàëàòû. 

2. Åâäÿ âÿ éà èøäÿ ýåéèëÿí, éàõàñû äöéìÿ 

âÿ éà áàüëà áàüëàíàí éöíýöë öñò ýåéèìè. 

Ùÿêèì õàëàòû. ×èò õàëàò. – Àü õàëàò áöðöíÿð, 

çÿðíèøàí ýåéìÿç; Ùå÷ êÿñè äèíäèðèá êåéôèíÿ 

äÿéìÿç. Àøûã ßëÿñýÿð. Ïîëàäûí àðâàäû Ðÿôèãÿ 

ýöëëö õàëàòäà îòàüà ýèðèá óøàãëàðû 

äÿùëèçÿ ãîâäó, óøàãëàð ýöëöøÿ-ýöëöøÿ áàéûðà 

ãà÷äûëàð. Ì.Ñöëåéìàíîâ. ..Ïèëëÿëÿðè 

[Ýöëýÿç] åíäèêúÿ õàëàòûí ÿòÿêëÿðèíèí éåëëÿíèá 

à÷ûëäûüûíà ôèêèð âåðìèðäè. È.Ùöñåéíîâ. 

ÕÀËÀÒËÛÃ ñèô. 1. Õàëàò òèêèëìÿéÿ éàðàð. 

Õàëàòëûã ïàð÷à. 

2. Õàëàò òèêèëÿúÿê ïàð÷àíûí ìèãäàðû (àäÿòÿí 

ñàéëàðäà). Èêè õàëàòëûã ïàð÷à. 

ÕÀË×À èñ. Äèâàðà âóðìàã âÿ éà äþøÿìÿéÿ 

ñàëìàã ö÷öí ìöõòÿëèô ðÿíýëè éóí âÿ 

éà èïëèê ñàïëàðäàí òîõóíìóø íàõûøëû äþøÿíÿúÿê. 

Áóòàëû õàë÷à. Õîí÷àëû õàë÷à. – Òóò 

àüàúûíûí àëòûíäà çÿðèô êàøàí õàë÷àëàðû ñàëûíìûø, 

ìöòÿêêÿëÿð äöçöëìöøäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Íàáàò] åéâàíà õàë÷à âÿ äþøÿê ñàëäû. 


ÕÀË×À×Û èñ. 1. Õàë÷à òîõóéàí óñòà. Ãîíøóëóãäà 

Øÿðèô àäëû áèð õàë÷à÷û óñòà âàð èäè. 

Ñàâàäëû ãûçëàðäàí õàë÷à ôàáðèêèíÿ àäàì 

éûüûðäû. Ìèð Úÿëàë. // Õàë÷à ìöòÿõÿññèñè. 

2. êþùí. Õàë÷à òèúàðÿòè èëÿ ìÿøüóë îëàí 

àäàì, õàë÷à òàúèðè, õàë÷à àëâåð÷èñè. Áàêûäà èðè 

òèúàðÿòëÿ ìÿøüóë îëàí äöéö÷öëÿð, õóøýÿáàð- 

÷ûëàð, èïÿê÷èëÿð, õàë÷à÷ûëàð, ãàðà íåôò÷èëÿð äÿ 

àç äåéèëäè. Ù.Ñàðàáñêè. 

◊ Õàë÷à÷û ðÿññàì – Õàë÷à åñêèçëÿðè ùàçûðëàéàí 

ðÿññàì. 

ÕÀË×À×ÛËÛÃ èñ. Õàë÷à òîõóìà ñÿíÿòè; 

õàë÷à òîõóìà èøè (áèð èñòåùñàë ñàùÿñè êèìè). 

Õàë÷à÷ûëûã ñåõè. Õàë÷à÷ûëûã óñòàñû. 

ÕÀË×À-ÏÀËÀÇ òîï. Õàë÷à âÿ ïàëàçäàí 

èáàðÿò äþøÿíÿúÿê. Åâ õàë÷à-ïàëàçëà äîëó èäè. 

Îòàüà õàë÷à-ïàëàç äþøÿìÿê. – [Ìîëëà Õàòûí]

ÕÀË×ÀØÖÍÀÑ 

ñöáù òåçäÿí òóò àüàúûíûí àëòûíû ñóëàéûá ñöïöðäö, 

ùîâóçóí áàøûíû ýþé÷ÿê õàë÷à-ïàëàçëà 

äþøÿäè, ñàìîâàð ãîéäó, ÷àé äÿìëÿäè. Å.Ñóëòàíîâ. 

[Ñÿôÿð:] Ùÿëÿ ãóðòàðìàéûá âåðýè äàâàñû; 

Àëûá àëòûìûçäàí õàë÷à-ïàëàçû. Ñ.Ðöñòÿì. 

Ýöëàðà ñóéà ÷àòäûãäà õàë÷à-ïàëàçû áîøàëòäû 

âÿ éóìàüà áàøëàäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕÀË×ÀØÖÍÀÑ èñ. [õàë÷à âÿ ôàðñ. ...øöíàñ] 

Õàë÷à÷ûëûã èøèíè éàõøû áèëÿí àäàì, õàë÷à 


ÕÀË×ÀÒÎÕÓÉÀÍ áàõ õàë÷à÷û 1-úè ìÿíàäà. 

ÕÀËÄÀÐ ñèô. [ôàðñ.] Õàëëû, õàëû îëàí (ÿñàñÿí 

ùåéâàíëàð ùàããûíäà). Õàëäàð ïÿëÿíý. 

– [Ïÿðèúàùàí õàíûì:] Õàëäàð äàé÷à ìÿíèì. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Êå÷ÿë Ãóëàìãóëó õàëäàð 

èëàíñàéàüû êîëäàí-êîëà êå÷ÿ-êå÷ÿ îðàäàí 

ñöðöíöá, áóðàäàí ÷ûõûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Áèðäÿí 

õàëäàð òóëà èðÿëè ýåäèá ýåðè ãàéûäûð, çèíýèëäÿìÿéÿ 

áàøëàéûð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕÀËÄÀÐËÀÌÀ “Õàëäàðëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀËÄÀÐËÀÌÀÃ ô. Õàë-õàë åëÿìÿê, õàë 

ñàëìàã, õàëëàìàã. Õàìûðû éåéÿí ñè÷àíëàð áó 

øÿêèëëÿðè äÿ õàëäàðëàìûøäûëàð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÕÀËÄÀÐËÀÍÌÀ “Õàëäàðëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀËÄÀÐËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Õàë-õàë áîéàíìàã, 

õàë-õàë îëìàã, õàëëàðëà þðòöëìÿê. 

Áó îðòàäà óçàíàí ìèçèí öñòö òÿñàäöôÿí 

òþêöëÿí ìöðÿêêÿáëÿðäÿí áîéàíûá õàëäàðëàíìûøäû. 


ÕÀËÄËÀÐ òàð. Âàí ýþëö ùÿâàëèñèíäÿ éàøàìûø 

âÿ ìèëàääàí ÿââÿë ÕÛÂ–ÕÛÛ ÿñðëÿðäÿ 

Óðàðòó äþâëÿòèíäÿ ùàêèìèééÿò ñöðìöø òàéôà. 

ÕÀË-ÕÀË ñèô. Õàëëû, õàëëàðëà þðòöëö, õàëëàðëà 

áÿçÿêëè, öñòöíäÿ õàëëàð îëàí. Õàë-õàë 

ïàð÷à. Õàë-õàë þðïÿê. Õàë-õàë ïàëòàð. – ßëèíäÿ 

ãûðìûçû õàë-õàë ÷àìàäàí; Ýåäèð êÿíä 

éîëóéëà úàâàí áèð îüëàí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

Õàë-õàë îëìàã – 1) ïàð÷à-ïàð÷à îëìàã, 

òèêÿ-òèêÿ îëìàã, ïàð÷àëàíìàã. Âàçà ÿëèìäÿí 

äöøöá õàë-õàë îëäó. – Òÿçÿ àé ýþéäÿ 

éàíäû; Óúó ãûéãàú äàéàíäû; Áóëóäëàð îëäó 

õàë-õàë. Ì.Äèëáàçè; 2) öçÿðèíäÿ õàëëàð 

ÿìÿëÿ ýÿëìÿê, õàëëàðëà þðòöëìÿê, õàë êèìè 

îëìàã. Îüëàíûí ñîëüóí éàíàãëàðû ãûçàðûá õàëõàë 

îëäó. Ì.Ùöñåéí. ..Äèâàðëàðûí ñóâàüû õàëõàë 

îëìóø, éàüûøäàí éóéóëìóø êÿðïèúëÿðèí ñàðû 

ñàìàíû áèç-áèç ÷ûõìûøäû. È.Ùöñåéíîâ. Ìÿì- 

ÕÀËÈ 

ìÿäñàäûã êþñþâëÿðè éàüûøäàí õàë-õàë îëàí 

îúàüûí ãûðàüûíäàí òÿðïÿíäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕÀËÕÀË 1 èñ. Êå÷ìèøäÿ ãàäûíëàðûí éàðàøûã 

ö÷öí òîïóãëàðûíà òàõäûãëàðû ýöìöø, ãûçûë 

âÿ ñ.-äÿí äöçÿëäèëìèø çûíãûðîâëó ùàëãà. Òîïóãëàðûíû 

áÿçÿéÿí çöìðöä õàëõàëëàðûí ãûçûëäàí 

äöçÿëìèø çÿíýëÿðè õàíûì éåðèäèêúÿ çÿðèôçÿðèô 

ñÿñëÿíèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÕÀËÕÀË 2 èñ. Ùåéâàíëàðà ìÿõñóñ áèíàëàðäà 

àéðûúà áþëìÿ. Õàëõàëû òÿìèç ñàõëàìàëû. 

– [Çÿðíèýàð õàíûì] ÿëèíäÿ ÷àòû, áóçîâ äàëûíúà 

ãà÷àíëàðû äà, ìàëëàðû õàëõàëà äîëäóðàíëàðû 

äà .. ýþçäÿí ãîéìóðäó. È.Øûõëû. 

ÕÀËÛ èñ. Áþéöê õàë÷à. Àçÿðáàéúàí õàëûëàðû. 

Èðàí õàëûñû. – [Ùàúû Ãàìáàé] äèâàðäàêû 

õàëûëàðà, ðÿôäÿêè ãàáëàðà âÿ áöòöí îòàãäàêû 

øåéëÿðÿ þòÿðè ýþç ýÿçäèðäè. Ãàíòÿìèð. [Íóðèééÿ] 

ãàéüûñûç áèð ýþðöíöø àëàðàã, ãàðøû 

äèâàðà âóðóëìóø õàëûéà áàõäû. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÕÀËÛ×Û èñ. Õàëû òîõóéàí óñòà, õàë÷àòîõóéàí. 

ÕÀËÛ×ÛËÛÃ èñ. Õàëû òîõóìà ñÿíÿòè. 

ÕÀËÛ-ÕÀË×À èñ. òîï. Õàëû âÿ õàë÷àëàðäàí 

èáàðÿò äþøÿíÿê. Îòàüà õàëû-õàë÷à äþøÿìÿê. 

ÕÀËÛÉÀÍÛ áàõ êÿíàðÿ 3-úö ìÿíàäà. 

ÕÀËÈ ñèô. [ÿð.] 1. Áîø, àäàìñûç, òÿíùà. Î 

ãÿäÿð ÷ûõìàäûí, ýþðäö àãèáÿò; Ñÿí ýÿçÿí 

éåðëÿðè õàëè ýþçëÿðèì. Ã.Çàêèð. [Ìóðàä] ñàêèò, 

èíäèêè èíñàíëàðäàí òàìàìèëÿ õàëè áèð éåð 

àðàéûðäû. Ñ.Ùöñåéí. Àñëàí õàëè êö÷ÿäÿ ÷îõ 

ýþçëÿìÿäè. Ì.Ùöñåéí. 

2. Ñàùèáñèç, éèéÿñèç, òóòóëìàìûø, áîø. 

[Ãîúà:] Éàçàñàí ãîíøóìóçäàêû õàëè éåðäÿí 

áèð àç êÿñèá áèçÿ âåðñèíëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ùàúûêÿðèì] ýöíäÿí-ýöíÿ áþéöìÿêäÿ âÿ 

çÿíýèíëÿøìÿêäÿ îëàí øÿùÿðèí ÿí ýóðóëòóëó 

êö÷ÿëÿðèíäÿ óúóç ãèéìÿòÿ åâëÿð âÿ õàëè 

éåðëÿð àëäû. À.Øàèã. Î çàìàí àéðûëàíäà íÿ 

òÿùÿð îëäóñà, Äóðìóø õàëè éåð éèéÿñè îëäó. 

Ìèð Úÿëàë. ...õàëè ãàëìàã – õÿáÿðñèç 

îëìàã, õÿáÿðè îëìàìàã. Ìÿäÿíèééÿòäÿí 

õàëè ãàëûá. – ..Ùåéôà êè î Úàâàíøèð åëì âÿ 

ìÿðèôÿòäÿí õàëè ãàëûáäûð. Ô.Êþ÷ÿðëè. Õàëè 

îëìàã – áîø îëìàã, òóòóëìàìàã. Õàëè îëìàìàã 

– óçàã îëìàìàã, úàíû ãóðòàðìàìàã. 

[Âÿçèð:] Ùÿð âàõò êè ìÿí áó õàðàáà 

îëìóø îòàüà ýÿëëÿì, ùå÷ áèð õÿòàäàí õàëè 

îëìàíàì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

417

ÕÀËÈÃ 

◊ Ìåéäàí õàëè ãàëäû – ìåéäàí áîø ãàëäû, 

ùàìû éîõ îëóá ýåòäè. [Êÿðáÿëàéû Ðÿúÿá:] Äåäèì 

Çèíÿò õàíûì, Áàëàãàðäàø âÿ Ðçàãóëó íàìöíàñèá 

úàâàíëàð èäè, ùÿð èêèñè áàäè-ôÿíàéà 

ýåòäèëÿð, ìåéäàí ãàëäû õàëè. Í.Âÿçèðîâ. 

ÕÀËÈÃ èñ. [ÿð.] Õÿëã åäÿí, éàðàäàí 

(Àëëàùûí àäëàðûíäàí áèðè). Éàõøûëûã åò, àò 

äÿðéàéà, áàëûã áèëìÿñÿ äÿ, õàëèã áèëÿð. (Àòà. 

ñþçö). Îë ýöí êè ñÿíÿ õàëèã åäÿð ëöòô áèð 

þâëàä; Îëñóí öðÿéèí øàä. Ì.ß.Ñàáèð. [Ìîëëà 

Ãóðáàí Ôÿððóõà:] Áèð îëàí õàëèã ñÿíè âÿ 

áöòöí êöëôÿòèíè éåðèí-ýþéöí áÿëàñûíäàí ùèôç 

åëÿñèí. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕÀËÈÑ ñèô. [ôàðñ.] 1. Ùå÷ áèð ãàòûøûüû îëìàéàí, 

ñàõòà îëìàéàí; ñàô, òÿìèç. Õàëèñ 

ýöìöø. Õàëèñ éóí. Õàëèñ ñïèðò. – [Ùàúû Ãàðà:] 

ßýÿð íÿãä ïóëóíóç éîõ èñÿ, ìÿí éàü èëÿ 

ñþâäà åäÿðÿì, áÿøÿðòè êè õàëèñ èíÿê éàüû îëà. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ùóðèçàä] õàëèñ õûíà 

òàïìàäûüû ö÷öí áàøûíû “òöðêÿñàéàã” äàâàëàðëà 

áîéàð(äû). ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Îüëàí:] 

Áèç áó äàø-ãàøû õàëèñ ãûçûëà ñàòûðûã, áÿé! 

Ñ.Ðÿùèìîâ. // Äöçýöí, òÿìèç. [Îüëàí] ýöëÿýöëÿ 

âÿ îðàíûí éåðëè øèâÿñèíÿ óéüóí, õàëèñ âÿ 

òÿìèç áèð Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ìÿíÿ úàâàá 

âåðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. ßñèë, ùÿãèãè. ..[Ìèðçÿ] áàøûíûí òöêëÿðèíè 

ïûðòëàøäûðûá þçöíÿ áèð ëàöáàëû ñèôÿò âåðèá 

àéíàéà áàõäû âÿ äåäè: – Àôÿðèí, Ñÿôÿð, èíäè 

õàëèñ øàèðñÿí! ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

3. ìÿú. Ìÿñóì, èñìÿòëè, áàêèð, òÿìèç. 

Ãàðäàøëàð ãûçû éóõàðû ÷ÿêèá ýþðäöëÿð êè, áó 

ãûç äåéèë, õàëèñ ìÿëÿêäèð. (Íàüûë). 

4. ìÿú. Ñÿìèìè, äîüðó, ñàô. Ãûçõàíûì õàëà 

äÿõè ñÿáÿòè áîøàëäûá âåðäè âÿ öçöíö ãèáëÿéÿ, 

ÿëëÿðèíè ýþéÿ òóòóá, õàëèñ öðÿêëÿ îíëàðà äóà 

åòäè. “Ìÿêòÿá”. 

ÕÀËÈÑËÈÊ èñ. Ãàòûøûãñûçëûã, ñàôëûã, òÿìèçëèê; 

õàëèñ øåéèí ùàëû, êåéôèééÿòè. 

ÕÀËÃ èñ. 1. Þëêÿíèí, äþâëÿòèí ñàêèíëÿðè, 

ÿùàëèñè. Àçÿðáàéúàí õàëãû. – ßñë ãÿùðÿìàíäûð; 

ßñë øàèð êè; Þìðö äÿ õàëãûíûí þìðöéëÿ 

áèðäèð. Í.Õÿçðè. 

2. Ìèëëÿò. Ãÿì-êÿäÿð îðäóñóíóí áàéðàüûíû 

ïàð÷àëàäûì; Õàëãûìûí þìðöíÿ þç þìðöìö 

úàíäàí úàëàäûì. Ñ.Ðöñòÿì. Àëíûíäàêû 

ãûðûøëàð àäèúÿ ãûðûø äåéèë; Þç õàëãûíûí 

êå÷äèéè èçòèðàá éîëëàðûäûð! Á.Âàùàáçàäÿ. 

418 

ÕÀËËÀÍÌÀÃ 

3. Åéíè éåðäÿ éàøàéàí àäàìëàð, úàìààò. 

Äàü õàëãû. Àðàí õàëãû. Êþ÷ÿðè õàëã. – Èíäè 

ßøðÿô .. àèëÿ õàëãû ö÷öí äàùà ãèéìÿòëè èäè. 

À.Øàèã. [Òóðõàí áÿé Áÿéïîëàäà:] ×èíýèç 

áÿé Äàüûñòàí õàëãûíà ãàðøû áàøãà ùþðìÿò, 

áàøãà áèð ìÿùÿááÿò áÿñëÿð. Ù.Úàâèä. 

[Éàçýöë Øåéäàéà:] Ýÿðÿê áó èëèí ìÿùñóëó 

ùàããûíäà Ýþéòÿïÿ õàëãûíûí ðÿéèíè áèëÿì! 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Öìóìèééÿòëÿ, úàìààò, 

êöòëÿ, åë, àäàìëàð. Âàãèôëÿ Ìèðçÿ ßëèìÿììÿä 

õàëãà òÿçèì åäÿ-åäÿ éóõàðû áàøà êå÷èá, 

ýþñòÿðèëÿí éåðäÿ ÿéëÿøäèëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

4. Þëêÿíèí (èñòèñìàð÷û äþâëÿòëÿðäÿ) ÿñàñ, 

ÿìÿê÷è êöòëÿñè. Çÿùìÿòêåø õàëã. Õàëãûí 

ìÿíàôåéè óüðóíäà ìöáàðèçÿ àïàðìàã. 

5. Õàëãà, þëêÿéÿ àèä îëàí, õàëãà, þëêÿéÿ 

ìÿíñóá îëàí. Õàëã ýÿëèðè. Õàëã ñÿðâÿòè. [Èìðàí 

êèøè:] ..Õàëã ìàëûíà êÿú áàõàíûí ýþçëÿðèíäÿí 

ãàí äàìàð. Ì.Ùöñåéí. // Õàëãëà 

áàüëû îëàí, õàëã òÿðÿôèíäÿí éàðàäûëìûø, 

õàëãûí äöíéàýþðöøö, ðóùó èëÿ ñûõ áàüëû îëàí. 

Õàëã ÿäÿáèééàòû. Õàëã éàðàäûúûëûüû. Õàëã 

ñÿíÿòè. – [Óñòà] Àçÿðáàéúàí õàëã ìàùíûëàðûíû 

÷îõ ñåâèðäè. Ì.Ùöñåéí. Ãÿùðÿìàí 

äÿðéàç÷û èëÿ ýþðöøöá àðàëàíäû âÿ õàëã 

ùàêèìèééÿòèíèí ìöäðèê ìÿíàñûíû òÿãäèð åòäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ñÿëèìèí] éàäûíà àäèúÿ áèð õàëã 

ëÿòèôÿñè ùàðàäàíñà ýÿëèá äöøìöøäö. Á.Áàéðàìîâ. 

// Áÿçè èäàðÿëÿðèí âÿ âÿçèôÿëè øÿõñ àäëàðûíûí 

òÿðêèáèíäÿ èøëÿíèð. Õàëã ìÿùêÿìÿñè. 

Õàëã åë÷èñè. Õàëã êîìèññàðëûüû. // Ùþêóìÿò 

òÿðÿôèíäÿí åëì, èíúÿñÿíÿò âÿ ñ. ñàùÿñèíäÿ 

áþéöê õèäìÿò âÿ ôÿàëèééÿòÿ ýþðÿ âåðèëÿí 

ôÿõðè àäëàðûí òÿðêèáèíäÿ èøëÿíèð. Õàëã àðòèñòè. 

Ðåñïóáëèêàíûí õàëã ðÿññàìû. 

ÕÀËÃ×Û èñ. òàð. Õàëã÷ûëûã òÿðÿôäàðû. 

ÕÀËÃ×ÛËÛÃ èñ. òàð. ÕÛÕ ÿñðèí èêèíúè éàðûñûíäà 

Ðóñèéàäà õûðäà áóðæóà çèéàëûëàðûíûí, 

êÿíäëè èúìàñûíû èäåàëèçÿ âÿ ôÿùëÿ ñèíôèíèí 

ðÿùáÿðëèê ðîëóíó èíêàð åäÿí èúòèìàè-ñèéàñè 

ùÿðÿêàòû. 

ÕÀËÃØÖÍÀÑ êþùí. áàõ åòíîãðàô. 

ÕÀËÃØÖÍÀÑËÛÃ êþùí. áàõ åòíîãðàôèéà. 

ÕÀËËÀÌÀ “Õàëëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀËËÀÌÀÃ ô. Õàë ãîéìàã. Öçöíö õàëëàìàã. 

ÕÀËËÀÍÌÀ “Õàëëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀËËÀÍÌÀÃ ìÿúù. 1. Õàë ãîéóëìàã.

ÕÀËËÛ 

2. Õàë-õàë îëìàã, õàëëàð ÿìÿëÿ ýÿëìÿê. 

Èñòèäÿí öçö õàëëàíäû. 

ÕÀËËÛ ñèô. 1. Öçöíäÿ õàëû îëàí. Èêè þâëàä 

àíàñû, õàëëû .. õàíûì âàõòèëÿ äåìèøäè êè, ñèç 

Úÿìèëÿ õàíûì, áèçèì ñÿíÿòêàðû äÿðê åäèí. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Íÿðìèíÿ ýþé÷ÿê èäè. Ãàðà õàëëû, 

ýèðäÿ ÷ÿùðàéû ñèôÿòèíäÿí òÿáÿññöì ÿñêèê 

îëìàçäû. Á.Áàéðàìîâ. 

2. Áÿçè çîîëîæè àäëàðûí òÿðêèá ùèññÿñè. Õàëëû 

áþúÿê. Õàëëû ïÿëÿíý. – Ýàù õûøûëäàðäû õàëëû, 

ïàðëàã èëàí; Î ãàðà äàøëàðûí àðàñûíäàí. 

À.Ñÿùùÿò. Áóðàäà ÷è÷ÿê-÷è÷ÿéÿ ãàðûøûð, áþúÿêëÿð 

áóðóíëàðûíû ýþñòÿðèð, àüëû-ãûðìûçûëû, 

õàëëû êÿïÿíÿêëÿð ó÷óøóðäóëàð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÕÀËËÛÚÀ ñèô. îõø. Èíúÿ õàëëàðû îëàí, õàëëû, 

õàë-õàë. Ãàðàúà ãûç [ïèøèéÿ] éàõûíëàøûá 

ýþðäö êè, õàëëûúà ýþçÿë áèð ïèøèê áàëàñûäûð. 


ÕÀËËÛËÛÃ èñ. Öçöíäÿ ÷îõëó õàë îëìà. 

ÕÀËÑÅÄÓÍ [éóí.] Êâàðñ íþâöíäÿí ìèíåðàë. 

Íàçèê ëàéëû õàëñåäîí ÿãèã àäëàíûð. 

ÕÀËÒÀ èñ. Ùåéâàíëàðûí (ÿñàñÿí èòèí) áîéíóíà 

êå÷èðèëÿí ãàéûø; áîéóí ùàëãàñû. Àõûðäà 

àéû äàðòûíûá õàëòàíû áàøûíäàí ÷ûõàðòäû âÿ èëäûðûì 

êèìè þçöíö Éóñèôèí öñòöíÿ àòäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Àòû ãîëáÿíä åëÿéÿí Ñàðû Èìàìÿëè õàëäàð 

òóëàíûí õàëòàñûíäàí áÿðê-áÿðê éàïûøìûøäû. 


◊ Áàøûíà (áîéíóíà) õàëòà ñàëìàã (êå- 

÷èðìÿê) – 1) þçöíÿ òàáå åòìÿê, þç èòàÿòè 

àëòûíà àëìàã. Êå÷èðäèê þç ÿëèìèçëÿ; Áîéíóìóçó 

áèç õàëòàéà; Ñàï îëìàäûã áèð áàëòàéà. 

Á.Âàùàáçàäÿ; 2) òåç, âàõòûíäàí ÿââÿë 

åâëÿíÿí àäàìà çàðàôàòëà ñþéëÿíÿí èôàäÿ. Íÿ 

òåç áàøûíà õàëòà ñàëäûí – [Õÿëèë Ïÿðâèçÿ:] 

Ùàìû ñÿíèí êèìè áàøûíà âàõòñûç õàëòà ñàëìàç 

êè... ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÕÀËÒÀËÀÌÀ “Õàëòàëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀËÒÀËÀÌÀÃ ô. 1. Áîéíóíà õàëòà êå- 

÷èðìÿê. Èòèí áîéíóíó õàëòàëàìàã. 

2. ìÿú. Þçöíÿ òàáå åòìÿê, þç èòàÿòèíäÿ 

ñàõëàìàã. [Íóðúàùàí:] Ìÿí äÿ Íóðúàùàíàì, 

ñÿíèí êèìèëÿðè ÷îõ õàëòàëàìûøàì, àé 

èò! Í.Âÿçèðîâ. 

ÕÀËÒÀËÛ ñèô. Áîéíóíäà õàëòà îëàí. 

Õàëòàëû èò. 

ÕÀËÒÓÐÀ [ðóñ.] 1. ßñàñ, àäè ãàçàíúäàí 

áàøãà àñàí âÿ ÿéðè éîëëà ÿëäÿ åäèëÿí ÿëàâÿ 

ÕÀÌ 

ãàçàíú. Õàëòóðà èëÿ ìÿøüóë îëìàã. Õàëòóðà 

åòìÿê – õàëòóðà èëÿ ïóë ãàçàíìàã. 

2. Áàøäàíñîâìà, àòöñòö, éàðûòìàç ýþðöëìöø 

èø. Îõóéàí ùàçûðëûãñûç îõóéóð, ÷îõ âàõò ñÿñèíè 

òàðëà óçëàøäûðà áèëìèð, õàðèú îõóéóð, éàõóä ÷àøûð, 

öìóìèééÿòëÿ, õàëòóðà ÿìÿëÿ ýÿëèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÕÀËÒÓÐÀ×Û èñ. 1. Áàøäàíñîâìà, àòöñòö 

èø ýþðÿí, õàëòóðà åäÿí àäàì. 

2. Õàëòóðà éîëó èëÿ ïóë ãàçàíàí àäàì. 

ÕÀËÒÓÐÀ×ÛËÛÃ èñ. 1. Õàëòóðà èëÿ ìÿøüóë 

îëìà, õàëòóðà éîëó èëÿ ïóë ãàçàíìà. 

2. Áàøäàíñîâìà âÿ áàúàðûãñûç ýþðöëÿí èø. 

ÕÀËÂÀÐ èñ. 1. Àçÿðáàéúàíûí ìöõòÿëèô éåðëÿðèíäÿ 

ìöõòÿëèô àüûðëûãäà (òÿõìèíÿí 400 êã 

àüûðëûüûíäà) îëàí êþùíÿ ÷ÿêè þë÷öñö. Ùåñàá 

âàð äèíàðëà, áÿõøèø âàð õàëâàðëà. (Àòà. ñþçö). 

[Ùàúû Ìåùäè:] Äåìÿê êè, áóýöíêö ãèéìÿò, 

õàëâàðû 25 òöìÿí Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Úàâàä:] 

Î ýöíëÿðè Ìÿøÿäè Áàáàíûí ãûçûíûí êÿáèíè êÿñèëÿíäÿ 

èêè õàëâàð áóüäà, .. áèð êÿëëÿ ãÿíä âÿ 

áèð ýèðâÿíêÿ ÷àé ýÿòèðìèøäèëÿð. Á.Òàëûáëû. 

2. ìÿù. Áèð õàëâàð òîõóì ÿêèëÿúÿê ãÿäÿð 

ñàùÿ. Çåéíÿá Ùåéäÿðÿ ýÿëÿíäÿí ö÷ èë ñîíðà 

Êÿðáÿëàéû Èñìàéûë âÿôàò åäèá .. âÿ èêè õàëâàð 

çÿìè ãîéóá ýåòäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

◊ Áèð õàëâàð – ÷îõëó, êöëëè ìèãäàðäà. [Ùèêìÿò 

Èñôàùàíè:] ..Ìÿí àõû î ðóçíàìÿéÿ ùÿð àé 

áèð õàëâàð ïóë õÿðúëÿéèðÿì. Ì.Èáðàùèìîâ. 

[Ìàðàë:] Ñèçäÿí äÿ Êàéàíà áèð õàëâàð 

ñàëàì-äóà àïàðûðàì. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÕÀÌ ñèô. 1. ßëÿ þéðÿíìÿìèø, ÿùëèëÿøìÿìèø. 

Õàì ãóø. – ..Ùÿìèøÿ äÿ ãèéìÿòëè õàì àòû 

àëûðàì êè, îíó ãîøãóéà þéðÿäèì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ñÿðâèíàç:] Õàì úþíýÿ êèìè ùàâàëàíûá 

÷ûõûáëàð äàü äþøöíÿ, .. áó ÿë áîéäà 

òèôèë áóíëàðûí ýþçöíÿ òèêàí êèìè áàòûð. 


2. ßêèëìÿìèø, ÿêèíÿ äöøìÿìèø, øóìëàíìàìûø, 

ñöðöëìÿìèø, èøëÿíìÿìèø, ÿë äÿéìÿìèø. 

[Ìóõòàð êèøè Àäèëÿéÿ:] Åøèäèðñÿí òÿïÿíèí 

äàëûíäàí ýÿëÿí î ýóð ñÿñè Òÿçÿ àëäûüûìûç 

òðàêòîðäóð, ýöíåé òàëàäà õàì òîðïàüû ñþêöð. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Åéíè ìÿíàäà îòëàã, ÷ÿìÿí 

âÿ ñ. Õàì þðöø. – [Ðàìàçàí Ñàùèá ìöÿëëèìÿ:] 

Ãÿðÿç, óçóí ñþçöí ãûñàñû, áÿéëÿð 

õàìäà îòëàéàí áóüà êèìè òóòóøäóëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Ìàë-ãàðà õàì îòëóüà äàüûëûá øûðòùàøûðò 

îòëàéûðäû. Ì.Ùöñåéí. 

419

ÕÀÌ 

3. Þç òÿáèè ùàëûíäà îëàí, ÿðèäèëìÿìèø. Õàì 

ïèé. Õàì ãóéðóã. – ..Óçàãäàí-óçàüà õàì 

ýöìöø êèìè; Àüàðàí ñÿùðàäàí íåúÿ ÿë 

÷ÿêèì Ì.Ìöøôèã. 

4. Àøûéà ãîéóëìàìûø, àøûëàíìàìûø, èøëÿíìÿìèø. 

Õàì äÿðè. – Áó àë÷àã áèíàëàðûí 

äàìëàðûíäà .. õàì âÿ éàðûìõàì êå÷è, ãîéóí 

äÿðèëÿðèíÿ ðàñò ýÿëìÿê îëàðäû. Ï.Ìàêóëó. 

5. ×èé, áèøìÿìèø. Õàì ÿò. Õàì êÿðïèú. 

6. äàí. Äÿéìÿìèø, éåòèøìÿìèø, êàë. Õàì 

ìåéâÿ. – ×ûõìà ÿðèê àüàúûíà áèùóäÿ, äèëáÿðèì; 

Éåí ýÿë àøàüû, íÿ éåòêèíè âàð, íÿ õàìè 

âàð. Ì.Ìþúöç. 

7. ìÿú. Éåòêèí îëìàéàí, òÿúðöáÿñèç, ïöõòÿëÿøìÿìèø, 

ùàçûðëûãñûç, âÿðäèøñèç. [Øÿêèíñêè:] 

Ìÿí õàì áèð àêòðèñàíû ñÿùíÿéÿ áóðàõà 

áèëìÿðÿì. Ú.Úàááàðëû. [ßñýÿð] ýàù áàçàðûí 

áó áàøûíäà, ýàù î áàøûíäà õàì ìöøòÿðè 

àõòàðûð êè, ñàããàëûíû ãûðõûá, úèáèíè 

êÿññèí. Á.Òàëûáëû. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Õàìûí 

ýþçö áþéöê îëàð. (Àòà. ñþçö). [Ãÿìÿð:] Ñÿí 

ùÿëÿ õàìñàí, ïöõòÿ îëìàüà ÷îõ ñÿôÿð 

ýÿðÿê... Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

◊ Õàì äöøìÿê – áèð èøèí íÿòèúÿñèíè ÿââÿëúÿäÿí 

äöøöíìÿäèéè, ëàçûìûíúà äÿðê åòìÿäèéè 

ö÷öí éàíûëìàã, ñÿùâ èø ýþðìÿê. Ìÿí 

þçöì äÿ ÿââÿë õàì äöøäöì âÿ êå÷ÿí èë ýåòäèì 

Áàêûéà, 5 ìàíàò âåðäèì, ãÿáç àëäûì... 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Õàì ÿëÿ ñàëìàã, 

õàì ñàëìàã – ãàðøûñûíäàêûíû õàì, òÿúðöáÿñèç, 

áàúàðûãñûç, àíëàãñûç, õÿáÿðñèç ñàéàðàã, 

áóíäàí èñòèôàäÿ åòìÿéÿ ÷àëûøìàã. Úÿôÿð ïàøà 

èñòÿéèðäè êè, îíó õàì ñàëñûí. “Êîðîüëó”. 

[Ìÿìèøîâ:] Àé øåéòàíà ïàïûø òèêÿí Ìàíàô, 

ñÿí äÿ ìÿíè õàì ÿëÿ ñàëûá äèíäèðìÿ, äàíûøìàéàúàüàì. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Õàì õÿéàë – 

ùÿéàòà êå÷èðèëÿ áèëìÿéÿí, áèð õÿéàë îëàðàã ãàëàí, 

ìöìêöí îëìàéàí èø, àðçó, ìÿñÿëÿ; áîø 

õÿéàë. [Êÿðèìîâ Àéäûíà:] Ñÿí õàì õÿéàëëàðûíëà 

ìÿíèì áàøûìû äîëäóðìà. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

Õàì õÿéàë åëÿìÿê (îëìàã) – éàíëûø õÿéàëà 

äöøìÿê, ñÿùâ ôèêèðäÿ îëìàã. [Çàëõà:] Òàðâåðäè 

áèð çàä ýÿòèðÿúÿêäèðìè êè, éàðûñûí ñÿíÿ âåðÿ 

Ñÿí íèéÿ áåëÿ õàìõÿéàë îëóðñàí Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[Íþâáÿðëèëÿð:] Êå÷ÿí èë Ñóðõàá ìÿùÿëëÿñèíèí 

äÿñòÿñèíÿ çîð ýÿëìèøäèíèç, îëìàéà õàì 

õÿéàë îëóáñóíóç. Ï.Ìàêóëó. Õàì òîâëàìàã 

– áàõ õàì ÿëÿ ñàëìàã. Áèçäÿí ýþçöíö éûü êè, 

ñÿíÿ àëäàíàí îëìàç; Ýåò îíëàðû õàì òîâëà êè, 

ÕÀÌËÛÃ 

òÿçâèð åëÿéèðñÿí Ì.ß.Ñàáèð. [Àëû Ñÿôè áÿéÿ:] 

Áèçè õàì òîâëàìûøäûí, èë óçóíó èøëÿäèá áèð ãÿïèê 

äÿ âåðìèðäèí.. Äàùà èíäè áÿé-çàä äÿáäÿí 

äöøäö.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÕÀÌÀ èñ. ×èé ñöäöí öçö, ãàéìàüû, ñìåòàí. 

Ùÿìàéûë äóðóá úàìûøûí õàìàñûíû, áå÷ÿíèí 

áàëûíû, áóüäàíûí ÷þðÿéèíè ýÿòèðèá ãîéäó ßëÿñýÿðèí 

ãàáàüûíà. “Àøûã ßëÿñýÿð”. 

ÕÀÌÀ×Û èñ. Õàìà ùàçûðëàéàí àäàì. 

ÕÀÌ-ÕÀÌ 1. ñèô. Áèøìÿìèø, ÷èé-÷èé, õàì 

ùàëäà. ßòè õàì-õàì éåìÿê. 

2. çÿðô Àâàì àäàì êèìè. Íÿ õàì-õàì äàíûøûðñàí. 

– [Äÿâÿ÷è] õàì-õàì áàüûðìàüà áàøëàäû. 


ÕÀÌÛÒ èñ. Ãîøãó ùåéâàíëàðûíûí áîéíóíà 

êå÷èðèëÿí öñòö éóìøàã áîéóíäóðóã. Ãîúà .. 

àòëàðûí õàìûòûíû äöçÿëòìÿê áÿùàíÿñèëÿ éåðÿ 

äöøöá àðàáàíûí ãàáàüûíäà áèð õåéëè ãóðäàëàíäû. 


ÕÀÌÛÒÃÛ× ñèô. äàí. Àéàãëàðû (ãû÷ëàðû) 

ÿéðè, ÿéðèãû÷, õàìûòïà÷à. Ãûçûí àíàäàíýÿëìÿ 

ãöñóðó âàð èäè – ãûë÷àëàðû ÿéðè èäè (åë àðàñûíäà 

áåëÿëÿðèíÿ õàìûòãû÷ äåéèðëÿð). Ñ.Äàüëû. 

ÕÀÌÛÒËÀÌÀ “Õàìûòëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀÌÛÒËÀÌÀÃ ô. Áîéíóíà õàìûò êå- 

÷èðìÿê. 

ÕÀÌÛÒËÀÍÌÀ “Õàìûòëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀÌÛÒËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Áîéíóíà õàìûò 

êå÷èðèëìÿê. 

ÕÀÌÛÒËÛ ñèô. Áîéíóíà õàìûò êå÷èðèëìèø. 

Õàìûòëû àò. 

ÕÀÌËÀÌÀ “Õàìëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀÌËÀÌÀÃ ô. 1. Óçóí ìöääÿò ìÿøüóë 

îëìàäûüû ö÷öí éàääàí ÷ûõàðìàã, éàäûðüàìàã, 

óíóòìàã. [Ãÿäèð:] Ùà÷àíäàí ìèíèê ýþðìÿäèéè 

ö÷öí õàìëàéàúàüûíû éÿãèí åòìèøäè. 


2. ìÿú. Õàì ùåñàá åäÿðÿê àëäàòìàüà ÷àëûøìàã, 

õàì òàïìàã. [ßìðóëëà Ýöëñàáàùà:] 

[Þòýöí] äÿ ñèçè õàìëàéûáäûð, ñèç äÿ ùÿëÿ 

äåéèðñèíèç êè, áåëÿ. Ú.Úàááàðëû. 

ÕÀÌËÀØÌÀ “Õàìëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀÌËÀØÌÀÃ áàõ õàìëàìàã 1-úè 

ìÿíàäà. 

ÕÀÌËÛÃ èñ. 1. Èøÿ éàõøû áÿëÿä îëìàìà; 

òÿúðöáÿñèçëèê, íàøûëûã, íàáÿëÿäëèê. Ïëàíëàðûí 

àëò-öñò îëìàñûíà ñÿáÿá Êÿøàíèíèí [ãàíìàçëûüû] 

âÿ õàìëûüû îëìóøäó. Ãàíòÿìèð. Êöðä 

420

ÕÀÌÌÀË 

ßùìÿä îíóí òèúàðÿò èøëÿðèíäÿêè õàìëûüûíà 

ýöëäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕÀÌÌÀË èñ. Ñîíðàäàí ñÿíàéåäÿ ìöõòÿëèô 

øåéëÿð åìàë åäèëìÿê ö÷öí éåðäÿí ÷ûõàðûëàí 

âÿ éà èñòåùñàë åäèëÿí ìàòåðèàë. Ñÿíàéå ö÷öí 

õàììàë. – Òÿäãèãàò íÿòèúÿñèíäÿ àøêàð åäèëìèøäèð 

êè, Àçÿðáàéúàí þç çÿíýèí ìÿäÿí åùòèéàòëàðû 

èëÿ ìÿäÿí ñÿíàéåñèíèí ÿí ìöùöì õàììàë 

ìÿíáÿéèäèð. Ì.Ãàøãàé. // ìÿú. Àìåðèêàéà 

àüûë àõûð, áåéèí àõûð; .. Áåéèíëÿðè õàììàë 

êèìè äàøûéûðëàð; Ãàëàã-ãàëàã. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÕÀÌÍÀ èñ. Õàì, èøëÿíìÿìèø èïÿê. 

ÕÀÌÓØ çÿðô [ôàðñ.] Äèíìÿç, ñóñìóø, ñàêèò 

(ùàëäà). Õàìóø äàéàíìàã. Õàìóø îëìàã. 

– Íàäèð äàõèë îëäó, ãåéáÿò êÿñèëäè, ùàìûñû õàìóø 

îòóðóá ÷àé è÷ìÿéÿ ìÿøüóë îëäó. Á.Òàëûáëû. 

// ßìð øÿêëèíäÿ: õàìóø! – ñóñ! äèíìÿ! ñàêèò! 

ñÿññèç! Ìÿí áþéëÿ êÿëàìÿ äóòìàçàì ýóø; 

Ëåéëè ñþçö ñþéëÿ, éîõñà õàìóø! Ôöçóëè. [Øàù 

ãÿçÿáëÿ:] Õàìóø! Àðòûã ñþç ëàçûì äåéèëäèð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Õàìóø åëÿìÿê (åòìÿê) – 

1) ñóñäóðìàã. Ìÿäùè-ýöëäÿí áöëáöëè ýöëøÿíäÿ 

õàìóø åéëÿäèì. Ñ.ß.Øèðâàíè; 2) ìÿú. êå÷èðìÿê, 

ñþíäöðìÿê. Êÿñäèì þç ÿëèìëÿ þç àéàüûì; 

Õàìóø åëÿäèì ìÿí þç ÷ûðàüûì. Ì.ß.Ñàáèð. 

Õàìóø îëìàã – 1) ñóñìàã, ñÿñèíè êÿñìÿê, 

äèíìÿìÿê, ñàêèò îëìàã. [Úÿôÿðãóëó õàí:] 

Úàìààò, õàìóø îëóí, Àüà Ìÿùÿììÿä õàí 

ñþç äåìÿê èñòÿéèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 2) ìÿú. 

êå÷ìÿê, ñþíìÿê. Ýàù îëóð õàìóø, ýàùè îäëàíûð 

éåðäÿí ÷ûðàã. Ãþâñè. 

ÕÀÌÓØÀÍ êëàñ. áàõ õàìóøëóã. Äÿðÿ, 

òÿïÿ ñàêèòëèêäèð, õàìóøàí; Éîõäóð êÿíä è÷èíäÿ 

áèð íÿôÿð èíñàí. À.Ñÿùùÿò. 

ÕÀÌÓØÀÍËÛÃ êþùí. áàõ õàìóøëóã. ßòðàô 

òàìàì õàìóøàíëûã èäè. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. 

ÕÀÌÓØËÓÃ èñ. Ñàêèòëèê, ñöêóò, ñÿññèçëèê. 

Ýåúÿ îðòàñûíäàí àøìûøäû âÿ éàéûí èñòè õàìóøëóüóíó 

ïîçàí àíúàã ìèíàðÿäÿí ýÿëÿí ìèíàúàò 

ñÿñè èäè. Á.Òàëûáëû. Ñÿôÿðãàáàüû àèëÿäÿ 

îëàí áó àíè õàìóøëóã è÷ÿðèñèíäÿ áó áàðÿäÿ 

ùÿð êÿñ áèð úöðÿ äöøöíöðäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÕÀÍ èñ. òàð. 1. Îðòà ÿñðëÿðäÿ Øÿðã þëêÿëÿðèíèí 

áèð ÷îõóíäà ôåîäàë ùàêèìëÿðèí òèòóëó 

âÿ áó òèòóëó äàøûéàí øÿõñ. Áèð ÿêèí÷è ýåäèðäè 

ìÿñòàíÿ; Éîëäà îë ðàñò ýÿëäè áèð õàíÿ. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. 19-úó èëèí éàéûíäà Íàõ÷ûâàí õàíëàðûíûí 

úàâàíëàðû Êå÷èëèéÿ îâà ýÿëìèøäèëÿð. 

Å.Ñóëòàíîâ. Ìöõòÿëèô éåðëÿðäÿí ðóùàíèëÿðèí, 

ÕÀÍÀ-ÕÀÍÀ 

ìöëêÿäàðëàðûí, áÿé âÿ õàíëàðûí “ßêèí÷è”éÿ 

ùöúóìó àðòûá øèääÿò åäèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Áó çöìðÿéÿ ìÿíñóá àäàìëàðûí àäûíà 

ÿëàâÿ åäèëÿí ëÿãÿá. Àëû êèøè íå÷ÿ èëëÿð èäè êè, 

Ùÿñÿí õàíà èëõû îòàðûðäû. “Êîðîüëó”. Àëìûø 

ñèôàðèøè Ùöñåéíãóëó õàí; Èëäûðûì òþêöëöð 

ãàø-ãàáàüûíäàí. Ñ.Âóðüóí. 

2. ìÿú. Àüà, ùþêìðàí. Íåúÿ êè éàð èëÿ ùÿìçÿáàí 

èäèì; Õàëã è÷èíäÿ ñóëòàí èäèì, õàí 

èäèì. Ã.Çàêèð. 

3. êþùí. Àøûã-àøûã îéóíóíäà: áàø÷û, ùàêèì. 

Áó îéóíäà èøòèðàê åäÿíëÿð þç àðàëàðûíäà 

áèðèíè “õàí” ñå÷ÿðäèëÿð. Ù.Ñàðàáñêè. 

ßââÿëëÿð êÿíä óøàãëàðû, “õàí úûüàë îëàð” – 

äåéÿ [Ìÿììÿäõàíëà] îéíàìàã èñòÿìÿñÿëÿð 

äÿ, ñîíðàëàð ðàçûëûã âåðìèøäèëÿð. Ï.Ìàêóëó. 

4. ìÿú. Îáðàçëû òÿøáåùëÿðäÿ: úàíàëûúû, èøâÿëè, 

íàçëû ýþçëÿðÿ èøàðÿ. Ìöääÿòäè ùÿñðÿòÿì, 

áèð ýÿç áÿðè áàõ; Î õàí ýþçëÿðèíèí 

ñÿäÿãÿñè úàíûì. Ã.Çàêèð. 

5. Áÿçè ìöðÿêêÿá êèøè àäëàðûíûí èêèíúè òÿðêèá 

ùèññÿñè; ìÿñ.: Ìóðàäõàí, Èñìèõàí, 

Ñÿëèìõàí. 

◊ Õàí èëÿ àø (ïëîâ) éåìèð êè, áûüû éàüà 

áàòàð – ÷îõ ìÿüðóð, ëîâüà, òÿêÿááöðëö àäàì 

ùàããûíäà. [Ñóëòàí áÿé:] ßøè, õàí èëÿ àø éåìèðÿì 

êè, áûüûì éàüà áàòàð.. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÕÀÍÀ èñ. 1. Õûðäà äþðäáóúàãëàðà áþëöíìöø 

áèð øåéèí ãèñèìëÿðèíäÿí ùÿð áèðè; äàìà, 

êâàäðàò, ýþç, áþëýö. Øàùìàò òàõòàñûíûí 

õàíàëàðû. – [Äàâóä] äÿôòÿð ãîéóá úûçûãëàäû, 

õàíàëàð àéûðäû: “Ñûðà, íþìðÿ, ôàìèëèéàñû, 

àëäûüû øåé, íå÷ÿ äÿíÿ, èìçà”. Ìèð Úÿëàë. 

2. Á à õ ùàíà 1 . Ãàäûíëàðäàí êèìèñè éóí 

äàðàéûð, èï ÿéèðèð, êèìèñè õàíà ãóðóá êèëèì 

òîõóéóðäó. À.Øàèã. ..[Õåéðÿíèñÿ] èñòèðàùÿò 

âÿ éóõóñóíó þçöíÿ ùàðàì åäèá ëàìïà èøûüûíäà 

éóí äàðàéûð, èï ÿéèðèð, õàíà òîõóéóðäó. 


3. Áàøãà èñèìëÿðÿ ãîøóëàðàã ìöðÿêêÿá 

èñèìëÿð ÿìÿëÿ ýÿòèðèð; ìÿñ.: êèòàáõàíà, ãèðàÿòõàíà, 

ùàìàìõàíà, úàìàøûðõàíà, äóøõàíà 

âÿ ñ. 

ÕÀÍÀ-ÕÀÍÀ ñèô. 1. Õàíàëàðäàí èáàðÿò, 

õàíà øÿêëèíäÿ; õàíàëû; äàìà-äàìà. Õàíàõàíà 

äÿôòÿð. 

2. Ýþç-ýþç, îòàãëàðäàí èáàðÿò. ßçèçèì, 

õàíà-õàíà; Åâëÿðè õàíà-õàíà; ßëèì áÿíäèâàí 

îëóá; Çÿð áàôòàëû éàõàíà. (Áàéàòû). 

421

ÕÀÍÀËÛ 

422 

ÕÀÍßÍÈØÈÍ 

ÕÀÍÀËÛ ñèô. Õàíàñû îëàí, õàíàëàðà áþëöíìöø, 

õàíà-õàíà. 64 õàíàëû äàìà òàõòàñû. 

ÕÀÍ×ÎÁÀÍÛ èñ. Èòè îéíàíûëàí Àçÿðáàéúàí 

õàëã ðÿãñè âÿ áó ðÿãñèí ùàâàñû. 

ÕÀÍÄÎÑÒÓ èñ. äàí. Äàéû, ÿìè âÿ áàøãà 

ãîùóìëàðûí àðâàäëàðûíà ùþðìÿò ö÷öí âåðèëÿí 

àä. Õàíäîñòó, àìàíäû, ãîéìà ýÿëäè! Äèäàðû 

éàìàíäû, ãîéìà ýÿëäè! Ì.ß.Ñàáèð. Àíëàð íÿ 

àòà, íÿ àíà, ùÿìñàéÿ áèçèì ãûç! Õàíäîñòó! 

Äöøöáäöð éåíè ñþâäàéÿ áèçèì ãûç! ß.Íÿçìè. 

ÕÀÍß èñ. [ôàðñ.] 1. Åâ, ìÿñêÿí. ..Ðÿøèä 

Àáõàçëû éåäÿéèíäÿ êÿùÿð àò äàð âÿ ãîðõóëó 

úûüûðëà äàü áàøûíà, þç õàíÿñèíÿ òÿðÿô äûðìàøûðäû. 

Ô.Êþ÷ÿðëè. [Ãóðáàí Ôÿððóõà:] Áèð 

óøàã ýþíäÿðèá áó ãÿôèë ýöëëÿíè þç õàíÿìäÿ, 

ÿùëè-ÿéàëûìûí éàíûíäà äà ñèíÿìÿ âóðà 

áèëÿðäèí. ß.Âÿëèéåâ. 

2. ìóñ. áàõ òàêò. Ìóñèãè ÿñÿðëÿðèíäÿêè 

àüûð âÿ éöíýöë ñÿñëÿðèí àðäûúûë âÿ ìöíòÿçÿì 

ñóðÿòäÿ òÿêðàð åäèëìÿñè ìóñèãèíèí áÿðàáÿð þë- 

÷öëö àéðû-àéðû òàêòëàðà (õàíÿëÿðÿ) áþëöíìÿñèíè 

ÿìÿëÿ ýÿòèðèð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. ..Ñÿäÿô áó 

äÿôÿ äÿ ìöëàéèì âÿ ìåùðèáàí áèð ñÿñëÿ øàýèðäèíèí 

ñÿùâëÿðèíè ýþñòÿðèð, î èñòÿäèéè êèìè ÷àëìàéûíúà 

éåíè õàíÿéÿ êå÷ìèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÕÀÍßÄÀÍ èñ. [ôàðñ.] 1. Ãîùóìëóã, éà 

âÿðÿñÿëèê ùöãóãóíà ÿñàñÿí òàõòäà àðäûúûë 

ñóðÿòäÿ áèð-áèðèíè ÿâÿç åäÿí ùþêìäàðëàð 

ñöëàëÿñè. [Ãÿòèáÿ:] Î àíúàã ìÿíè ìÿùâ åòäè, 

ìÿíñÿ áöòöí Åëäÿíèç õàíÿäàíûíû ìÿùâ åäÿúÿéÿì. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ãàçû Òóðõàí áÿéÿ:] 

Àòàäàí-áàáàäàí ñèçèí íàìóñëó, ùåéñèééÿòëè 

áèð õàíÿäàí îëäóüóíóçó áöòöí âèëàéÿò áèëèð.. 

Ù.Úàâèä. Ôÿðìàíûí ùÿãøöíàñ áàõûøû Ìèð 

Ùàøûìà äèêèëäè. Áó áàõûøû èëÿ î, ñàíêè àüàíûí 

Ãàúàð õàíÿäàíûíà âÿ ñÿëòÿíÿò ìÿãàìèíÿ 

åòäèéè áó éàõøûëûüûí ùÿäÿð éåðÿ ýåòìÿéÿúÿéèíè 

àíëàòìàã èñòÿéèðäè. Ï.Ìàêóëó. 

2. ìÿú. Áèð éåðäÿ éàøàéàí áþéöê àèëÿ, 

íÿñèë; õàíèìàí. [Ïÿðèúàùàí õàíûì:] Õàíÿäàíûìûçäà 

ÿí ìöòè, ÿí ôÿäàêàð ñàéûëàí Ùàäè 

ëÿëÿ äÿ éîõ îëìóøäóð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Àðòûã áó 

õàíÿäàíûí äàüûëàúàüûíû áèëäèðÿí çÿëçÿëÿíèí 

ÿëàìÿòëÿðè ùèññ åäèëìÿêäÿäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕÀÍßÄÀÍËÛÃ èñ. òàð. Áþéöê áèð ñöëàëÿéÿ 

ìÿíñóáèééÿò. 

ÕÀÍßÝÀÙ èñ. [ôàðñ.] Áèð øåéõ âÿ éà ìöðøèäèí 

ðÿéàñÿòè àëòûíäà îëàí äÿðâèøëÿðèí éàøàäûãëàðû 

âÿ èáàäÿò åòäèêëÿðè éåð; òÿêéÿ, èáàäÿòýàù. 

ÕÀÍßÕßÐÀÁ ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. Áÿäáÿõò, 

çàâàëëû, éàçûã, åâè éûõûëìûø (àäÿòÿí òÿÿññöô, 

ìÿðùÿìÿò ìÿãàìûíäà èøëÿíèð). Äöøäö ÿëèìÿ 

áèð ýåúÿ áèð øèøÿ øÿðàá; Ýÿòäèì åâÿ, ñöáù è÷èì 

ìÿíè-õàíÿõÿðàá. Ñ.ß.Øèðâàíè. ßð äåéèë, øàèð 

èìèø õàíÿõÿðàá; Ôèêðè éàçìàã, îõóìàã, øöüëö 

êèòàá. Ì.ß.Ñàáèð. Áó õàíÿõÿðàá [àðâàä] íå÷ÿ 

éàøûíäàäûð ìÿéÿð Í.Âÿçèðîâ. Õàíÿõÿðàá 

åòìÿê – áÿäáÿõò åòìÿê, åâèíè éûõìàã. 

Éîõ, éîõ, áàøûíà äþíöì, à ìîëëà, ìÿíè 

õàíÿõÿðàá åäÿðñÿí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÕÀÍßÍÄß èñ. [ôàðñ.] Òîéëàðäà, ìÿúëèñëÿðäÿ, 

êîíñåðòëÿðäÿ âÿ ñ.-äÿ îõóéàí ïåøÿêàð 

ìöüÿííè. Áèð òÿðÿôäÿ òàðçÿí âÿ õàíÿíäÿ 

îòóðóá, ìóñèãè ÷àëûíûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ãûçûøàí 

õàíÿíäÿ ãàâàëûíû ùÿðëÿéèð, òàð÷û òàðûíû 

êþêëÿéèð, êàìàí÷à÷û ñèìëÿðè äöçÿëäèð, íÿüìÿíåé 

ñÿñè ýþé ãàéàëàðäàí ÿêñ-ñÿäà âåðèðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. ..Ãàðàáàü øèêÿñòÿñè äåéÿí úàâàí 

õàíÿíäÿíèí ìàùíûñû äÿíèç öçÿðèíäÿí éöêñÿëÿðÿê, 

òà óçàãëàðà ãÿäÿð èøëÿéèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÕÀÍßÍÄßËÈÊ èñ. Õàíÿíäÿ ñÿíÿòè, ìöüÿííèëèê. 

Ìóñèãè ìÿêòÿáèíèí õàíÿíäÿëèê ñèíôè. 

– Õàíÿíäÿëèéèí ùþðìÿòè âàð, éàõøû ñÿíÿòäèð; 

Õàëãà, ñÿíè áèë, ñåâäèðÿí àíúàã áó úÿùÿòäèð. 

ß.Âàùèä. Õàíÿíäÿëèê åëÿìÿê – áèð ïåøÿ 

êèìè òîéëàðäà, ìÿúëèñëÿðäÿ, êîíñåðòëÿðäÿ âÿ 

ñ.-äÿ îõóìàã, ìöüÿííèëèê åòìÿê. Ìÿøùóð 

ìÿðùóì õàíÿíäÿ Ùàúû Ùöñö äÿ Ìÿêêÿäÿí 

ýÿëÿíäÿí ñîíðà ÿëèíÿ ãàâàë àëûá õàíÿíäÿëèê 

åéëÿéèðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÕÀÍßÍÈØÈÍ ñèô. [ôàðñ.] Åâäÿí áàéûðà 

÷ûõìàéàí, ýöíöíö åâäÿ êå÷èðÿí, äàèì åâäÿ 

îëàí, àäàìëàð àðàñûíà ÷ûõìàéàí. Õàíÿíèøèí 

àäàì. Õàíÿíèøèí åòìÿê – áèðèíÿ úÿçà 

îëàðàã åâäÿí êÿíàðà ÷ûõìàüà, úÿìèééÿòÿ 

ãàðûøìàüà èúàçÿ âåðìÿìÿê, éàõóä ùÿð 

ùàíñû áèð ñÿáÿáÿ ýþðÿ úàìààò àðàñûíà, åâäÿí 

áàéûðà ÷ûõà áèëìÿìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã. 

[Ãÿòèáÿ õàòóí Ñÿáà õàíûìà:] [Ãûçûë Àðñëàí] 

ãàçûëàðû, ðóùàíèëÿðè, ÿéàíëàðû âÿ âÿçèðëÿðè ùÿáñÿ 

àëûð, ñöðýöíÿ ýþíäÿðèð, õÿëèôÿ òÿðÿôèíäÿí 

òÿñäèã åäèëÿí ïàäøàùû õàíÿíèøèí åäèð(äè). 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Õàíÿíèøèí îëìàã – ùÿð 

ùàíñû áèð ñÿáÿáÿ ýþðÿ ýöíöíö åâäÿ êå÷èðìÿê, 

åâäÿí áàéûðà ÷ûõà áèëìÿìÿê, õàðèúè 

àëÿìëÿ ÿëàãÿíè êÿñìÿê. [Ýöëñöìöí] àòàñû

ÕÀÍÝßËÄÈ 

äà î ãÿäÿð ãîúàëäû êè, äàùà ýþçëÿðè ãöââÿòäÿí 

äöøöá, áàøìàã òèêìÿéÿ ãàäèð îëìàéûá 

õàíÿíèøèí îëäó. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Õàíÿíèøèí 

îëìóø (ô.ñèô.) Ìîëëà Ãàñûì áèð äÿôÿ áèð éûüûíúàüà 

ýåòìèøäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÕÀÍÝßËÄÈ èñ. äàí. Óçóí èíòèçàðäàí ñîíðà 

ýÿëèá ÷ûõàí àäàì ùàããûíäà çàðàôàòëà äåéèëÿí 

ñþç. Ñÿíèí ýÿëìÿéèí ëàï õàíýÿëäèéÿ äþíäö. 

ÕÀÍÛ, ÕÀÍÛÁÀËÛÜÛ èñ. çîîë. Øèðèí ñóëàðäà 

éàøàéàí ãàðà çîëàãëû, ãûðìûçûéà ÷àëàð àëò 

öçýÿúëè áàëûã. 

ÕÀÍÛÊÈÌÈËßÐ èñ. çîîë. Õàíû òèïëè áàëûãëàð 

ñèíôè. 

ÕÀÍÛÌ èñ. 1. Ùþðìÿò âÿ øÿðÿô ö÷öí ãàäûíëàðà 

âåðèëÿí àä; áÿéèì. [Ìóðàä:] Àù, õàíûì, 

áèð ñÿíñÿí ìÿíèì ïÿíàùûì; Ìÿí ãÿðèá 

êèìñÿéÿì, éîõ áèð ýöíàùûì. Ù.Úàâèä. Äÿëèëÿð, 

õàíûìëàð Êîðîüëóäàí ÷îõ íèýàðàí 

èäèëÿð. “Êîðîüëó”. ×ÿðøÿíáÿ ýöíöíäÿ ÷åøìÿ 

áàøûíäà; Ýþçöì áèð àëàýþç õàíûìà äöøäö. 

Àøûã ßëÿñýÿð. // Òàíûø îëìàéàí ãàäûíà ùþðìÿòëÿ 

ìöðàúèÿò. Õàíûì, ìÿíè äèíëÿéèí. 

// Ùþðìÿò ö÷öí ãàäûí àäëàðûíà ÿëàâÿ åäèëèð. 

Íèçàìè, Ìÿùñÿòè õàíûìà öðÿê âÿ òÿñÿëëè âåðìÿê 

ö÷öí óçóí-óçàäû äàíûøäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Àüà Ìóðàä áÿéèí Ðåéùàí õàíûìëà 

ðÿôòàðû .. ýåò-ýåäÿ ñÿðòëÿøèðäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

[Øåéäà Êÿíýÿðëè:] Äàâàìëû îëóí, Ñÿíóáÿð 

õàíûì, ëàçûìëû ôèêðè ùÿéàòà êå÷èðìÿê ÷ÿòèí 

îëäóüó êèìè, ùÿì äÿ øÿðÿôëèäèð. Á.Áàéðàìîâ. 

// Ãàäûíëûüûí áöòöí ýþçÿë ñèôÿòëÿðèíè 

þçöíäÿ úÿìëÿøäèðÿí ãàäûí ùàããûíäà; àëèúÿíàá, 

íÿúèá. ×îõ õàíûì àäàìäûð (áó ìÿíàäà 

õàíûì-õàòûí øÿêëèíäÿ äÿ èøëÿíèð). 

2. Ãàäûí, àðâàä, çþâúÿ. Éîëäàøûì þç õàíûìû 

èëÿ ýÿëìèøäè. – Áó âàõò åâèí õàíûìû 

óçóí, éåêÿ ìÿúìÿéèäÿ áóüëàíàí ïëîâó 

ýÿòèðèá, ñòîëóí öñòöíÿ ãîéäó. Ì.Ùöñåéí. 

3. Áÿçè ìöðÿêêÿá ãàäûí àäëàðûíûí èêèíúè 

òÿðêèá ùèññÿñè; ìÿñ.: Ìèíàõàíûì, Áÿéèìõàíûì, 

Áàëàúàõàíûì, Õûðäàõàíûì âÿ ñ. 

ÕÀÍÛÌÁÞÚßÉÈ çîîë. áàõ ó÷àüàí 2 . 

ÕÀÍÛÌÚÀÍ èñ. êþùí. Ãàäûíà ùþðìÿò âÿ 

íÿâàçèøëÿ ìöðàúèÿò. [Ãóðáàí:] Õàíûìúàí, 

áàüûøëà, ñÿíÿ àüûð ýÿëìÿñèí, áó äöíéàäûð, 

åëÿ äÿ îëàð, áåëÿ äÿ. È.Ìóñàáÿéîâ. 

ÕÀÍÛÌßËÈ èñ. áîò. Èðèéàðïàãëû, ýþçÿë 

ÿòèðëè áèð ÷è÷ÿê âÿ áó ÷è÷ÿéèí êîëó. 

ÕÀÍÈÌÀÍÑÛÇ 

ÕÀÍÛÌ-ÕÀÒÛÍ áàõ õàíûì 1-úè ìÿíàäà. 

[Õÿëèë:] Ýÿíúÿäÿ åëÿ ñèçèí êèìè õàíûìõàòûí 

áèð äîêòîð âàðäû. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÕÀÍÛÌËÛÃ èñ. 1. Õàíûì îëìà, õàíûì êèìè 

éàøàìà, ùþðìÿòäÿ îëìà. Õàíûìëûã åëÿìÿê. – 

[×ÿïÿë:] Áÿõòÿâÿð ãóðóëó åâÿ ýåäèð, à÷ûã ãàïûéà 

õàíûìëûüà ýåäèð. Ìèð Úÿëàë. 

2. Ãàäûíëûã. [Ãàäûíûí] àüûëëû áàõûøû, äîëüóí 

ñèíÿñè, ùÿëèì âÿ òÿðàíÿëè ñÿñè – áöòöí ùÿðÿêÿòè 

õàíûìëûã ùàããûíà ùàèç îëäóüóíó áèëäèðèðäè. 


3. ìÿú. Àëèúÿíàáëûã, àüàéàíàëûã, íÿúèáëèê 

[Ñÿêèíÿíèí] îòóðóøóíäà, ùÿðÿêÿòèíäÿ âÿ öçýþçöíäÿ 

áèð õàíûìëûã, íÿúèá áèð ÿõëàãûí âÿ 

ìÿíÿâèééàòûí ýþçÿëëèéè äóéóëóðäó. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕÀÍÛÌÎÒÓ èñ. áîò. Éàðïàãëàðûíäà âÿ êþêöíäÿ 

àòðîïèí îëàí ÷îõèëëèê îò áèòêèñè. Õàíûìîòó 

÷îõèëëèê îò áèòêèñèäèð, ùöíäöðëöéö 1-2 

ì-ÿ ÷àòàí áèð íå÷ÿ äöç ýþâäÿéÿ ìàëèêäèð. 

Ð.ßëèéåâ. 

ÕÀÍÛÌÑÀËËÀÍÄÛ 1 áîò. áàõ ÿðèêýöëö. 

ÕÀÍÛÌÑÀËËÀÍÄÛ 2 èñ. êþùí. Ïàðëàã èïÿê 

ñàïëàðäàí òîõóíìóø áàùàëû ïàð÷à. Êå÷ìèøäÿ 

õàíûìëàð òîéëàðà õàíûìñàëëàíäû ýåéèíÿðäèëÿð. 

ÕÀÍÈÌÀÍ èñ. [ôàðñ.] 1. Åâ-åøèê, àòà éóðäó, 

îúàã, äóäìàí, ìÿñêÿí. Éîëóíäà êå÷ìèøÿì 

øèðèí úàíûìäàí; Òÿðê îëäóì âÿòÿíäÿí, 

õàíèìàíûìäàí. Àøûã ßëÿñýÿð. Ýåò àòà-àíàíûí 

òåç àë ãàíûíû; Äàüûò Àüïîëàäûí õàíèìàíûíû. 

À.Ñÿùùÿò. [Úàùàíýèð áÿé:] Òà ñÿíäÿí 

þòÿðè õàíèìàíäàí ÿë ÷ÿêèá äöøìöøÿì áÿððö 

áèéàáàíÿ. Í.Âÿçèðîâ. 

2. Åâ, åâ àäàìëàðû, àèëÿ. Èïÿê äþøÿìÿëè õàíèìàíëàðäàí; 

Ðÿããàñÿ ãûçëàðûí ñÿñè éöêñÿëèð. 

Ñ.Âóðüóí. [Èñìàéûë:] Óøàãëàð, áó õàíèìàíûí 

äàøûíû äàø öñòÿ ãîéìàéàúàüûã, îäëàéûí! 

Ï.Ìàêóëó. Éàíàí õàíèìàíëàðäàí 

êþðïÿëÿðèí àüëàøìà ñÿñëÿðè óúàëûð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

// Ìÿú. ìÿíàäà. Êþíöë õàíèìàíûí 

àáàä åéëÿéèá; Éûõàí ýþçëÿðèíèí ñÿäÿãÿñè 

úàíûì. Ã.Çàêèð. Êþíöë âèðàí ãàëàí áèð õàíèìàíäûð; 

Äåéèá-äàíûøìàéûð õåéëè çàìàíäûð. 


ÕÀÍÈÌÀÍËÛ ñèô. Õàíèìàíû, éóðäó, ìÿñêÿíè, 

åâ-åøèéè îëàí. 

ÕÀÍÈÌÀÍÑÛÇ ñèô. Õàíèìàíû, éóðäó, ìÿñêÿíè, 

åâ-åøèéè îëìàéàí; éóðäñóç. Þëöðÿì èìäè 

áóðäà ãöðáÿòäÿ; Õàíèìàíñûç, éåòèì, ÿñàðÿòäÿ. 

423

ÕÀÍËÛÃ 

424 

ÕÀÐÀÁ 

À.Ñÿùùÿò. Áàõ, êö÷ÿëÿðäÿ ñåéð åäèð áèð ñöðö 

õàíèìàíñûç; Àú-éàëàâàú çàðûëäàéûð àðâàäóøàã 

ýöìàíñûç. Ú.Úàááàðëû. 

ÕÀÍËÛÃ èñ. 1. Ùàêèìëèê. Õàíëûã ñöðìÿê. 

Õàíëûã åëÿìÿê. – Áèëìèðÿì íåéëÿéèð îë õàíëûüû 

éà äöíéàíû; Ùÿð êèìèí äþâëÿòè âàðäûð, 

îäóð ÿñðèí õàíû.. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Ìèðçÿ Òÿãè:] 

Áÿëè, Èðàíäà õàíëûã âàð èêÿí Èðàí äèðèëìÿç. 


2. Õàíà ìÿõñóñ, õàíà ìÿíñóá. Õàíëûã 

ìöëê. Õàíëûã èìàðÿò. – Ùÿëÿ ÿðè õàíëûã åâèíÿ 

÷àòìàìûø, àðâàä þçöíö îíà éåòèðìÿê, îíó 

ãà÷ìàüà òÿøâèã åòìÿê èñòÿäè. Ï.Ìàêóëó. 

// Õàíûí èäàðÿñè àëòûíäà îëàí ìÿìëÿêÿò, 

þëêÿ, ÿðàçè. Áàêû õàíëûüû. Èðÿâàí õàíëûüû. 

ÕÀÍÇÀÄß èñ. [õàí âÿ ôàðñ. ...çàäÿ] Õàí 

îüëó, õàí áàëàñû, õàí íÿñëèíäÿí îëàí àäàì. 

[Èáðàùèì:] Áó ñààò ùàìû õàíçàäÿëÿðèí, 

øàùçàäÿëÿðèí ãûçëàðû ñÿíÿ ùÿñÿä àïàðûð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Êÿíäëèëÿð] Àëëàùà ïÿíàù, 

ùÿëÿ êè áó øÿùÿðäÿí ýÿëÿí õàíçàäÿëÿðèí ùå÷ 

áèðèíäÿí õåéèð èø áàø âåðìÿéèá – äåéèá 

ãÿçàâö-ãÿäÿðÿ áåë áàüëàäûëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Úÿìàëÿääèí:] ..Î àäàìà þç òÿðÿôèìäÿí 

èçèí âåðäèì âÿ îíóí ñÿäàãÿòèíÿ ÿìèíÿì. 

Áó, êèðìàíëû Ìèðçÿ Ðçà àäûíäà áèð õàíçàäÿäèð. 


ÕÀÓÑ [éóí.] Òàì ãàðûøûãëûã, ãàðìàãàðûøûãëûã, 

íèçàìñûçëûã, ùÿðú-ìÿðúëèê, ãàéäàñûçëûã, 

ñèñòåìñèçëèê. ..Ùÿéàò, áàø à÷ûëìàç áèð 

õàîñà ÷åâðèëÿðÿê, àðòûã [Ñÿðèééÿ âÿ óøàãëàðûíû] 

øöóðñóç âÿ èðàäÿñèç áèð úèñèì êèìè þç 

òÿêÿðèíèí àëòûíà àëûá ÿçìÿéÿ, îâìàüà áàøëàäû. 


ÕÀÎÒÈ´Ê ñèô. Ãàðìàãàðûøûã, ãàéäàñûç, 

íèçàìñûç, ñèñòåìñèç. 

ÕÀÎÒÈÊËÈÊ èñ. Ãàðìàãàðûøûãëûã, ãàéäàñûçëûã, 

íèçàìñûçëûã, ñèñòåìñèçëèê. 

ÕÀÐ 1 èñ. [ôàðñ.] êëàñ. 1. Òèêàí. Çÿùìÿòè áöëáöë 

÷ÿêÿð; Ýöëö ãóúàð éåíÿ õàð. (Àòà. ñþçö). 

[Êÿðÿì:] Áàüû òóòäó øåéäà áöëáöë íàëÿñè; 

Ýöëöí áàüðû éàíäû õàðûí è÷èíäÿ. “ßñëè âÿ 

Êÿðÿì”. Ýöëøÿíè-àëÿìäÿ áèð ýöë âàðìû 

áèõàð îëìàñûí Ùàíñû áöëáöëäöð úÿôàéè-õàðäÿí 

çàð îëìàñûí Ì.Ùàäè. 

ÕÀÐ 2 ñèô. Çÿëèë, öçöãàðà, ðöñâàé, õÿúàëÿòëè, 

ïÿðò. Ðöñòÿìáÿé áàøûíû ÷àðïàéûéà ñþéêÿéèá, 

õàð âÿ çÿëèë áèð ùàëäà ñöêóòà ýåòäè, ýþçëÿðè 

éàøàðäû.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Õàð åòìÿê (åëÿìÿê, 

ãûëìàã) – ùþðìÿòäÿí ñàëìàã, àë÷àëòìàã, 

öçöãàðà åòìÿê, áàøûàøàüû åòìÿê, õÿúèë 

åòìÿê. Áóíëàðû ìÿíèìëÿ çàð ãûëìà; Áèð íå÷ÿ 

ÿçèçè õàð ãûëìà. Ôöçóëè. Õàð åòìÿ ìÿíè ùèúðèí 

èëÿ, åé ýöëè-áèõàð; Ýöëøÿíäÿ ùà÷àí ýöë 

åëÿéèá õàðÿ ÿäàâÿò. Ñ.ß.Øèðâàíè. Éàëíûç òåàòð 

ñåâýèñè îíëàðû äîñò-äöøìÿí éàíûíäà õàð 

åëÿéèð, àòà-àíà éàíûíäà áàøûàøàüû åäÿðäè. 

Ñ.Ðÿùìàí. Õàð îëìàã – àë÷àëìàã, ùþðìÿòäÿí 

äöøìÿê, ùþðìÿòè ýåòìÿê, öçöãàðà îëìàã. 

Ìÿðäëÿð èëÿí ýÿç êè, âÿôàäàð îëóð; Íàêÿñëÿðÿ 

éîëäàø îëàí õàð îëóð. Ì.Â.Âèäàäè. 

[Íà÷àëíèê:] Ñèçèí íÿúàáÿòèíèçÿ ùÿðýèç ëàéèã 

äåéèë êè, éàìàí ÿìÿëëÿð èëÿ þçöíöçö áÿäíàì 

åäèá, öìÿíàéè-äþâëÿòèí íÿçÿðèíäÿ õàð âÿ 

çÿëèë îëàñûíûç. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÕÀÐ 3 ñèô. Éóìøàã, áîø, ìÿñàìÿëè. Õàð áóç. 

ÕÀÐÀ èñ. Þçöíäÿí íàõûøëàðû îëàí ïàðëàã 

èïÿê ïàð÷à. Ýöí âóðäóãúà àüàúëàðûí éàðïàãëàðû 

ðÿíýäÿí-ðÿíýÿ äöøöð, õàðà ïàð÷à 

êèìè áèð àíäà úöðáÿúöð ðÿíýÿ ÷àëûðäû. 

ß.Âÿëèéåâ. [Ñÿðâèíàç Øàùìàðà:] Àòà-áàáàìûç 

þç öñòöíÿ ÷ÿêìÿéÿ ìèòèë òàïìàéàíäà, 

õàðàäàí ãîíàã éîðüàíû äöçÿëòäèðèá. Á.Áàéðàìîâ. 

Õàðàäàí óçóí õàëàò ýåéèíìèø áÿñòÿáîé, 

çÿðèô áèð ãàäûí ïèëëÿêÿíëÿ åíèðäè. 

È.Ùöñåéíîâ. // Õàðàäàí òèêèëìèø. Õàðà äîí, 

õàñ ëàáàäà; Øÿääÿ öñòÿ øàëû ãÿøÿíý. Àøûã 

ßëÿñýÿð. [ßìèíÿ] ãûâðàã ýþðêÿìèíÿ ÷îõ 

éàðàøàí áàôòàëû, óçóí õàðà òóìàí .. ýåéìèø, 

áàøûíà äà ùåéðàòû êÿëàüàéû þðòìöøäö. 


ÕÀÐÀÁ ñèô. [ÿð.] 1. Ïèñ, éàìàí. [Êÿðáÿëàéû 

Úÿôÿð:] ..Èíäè ÿñð ÷îõ õàðàáäû. Ùàíû èíäè 

åëÿ áèð Àëëàù áÿíäÿñè êè àäàìûí ÿëèíè òóòñóí... 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [ßââÿëèíúè êÿíäëè:] 

Ùÿêèì áèðýöíëöê éîëäà îëóð; éîëëàðûìûç 

õàðàá, àçàðëûíû íÿ àðàáàäà àïàðìàã îëóð, 

íÿ àò èëÿ.. ß.Ùàãâåðäèéåâ. // Áÿðáàä, âèðàí. 

Äÿðäè-ãÿìè ýþíäÿð êþíöë øÿùðèíÿ; Ùå÷ 

ñóëòàí ìöëêöíö õàðàá èñòÿìÿç. Ã.Çàêèð. 

2. Àüûð, ïèñ. Ùàëû õàðàáäûð. Õàðàá îëìàã 

– 1) ýåò-ýåäÿ ïèñëÿøìÿê, àüûðëàøìàã, 

ãîðõóëó áèð âÿçèééÿò àëìàã (õÿñòÿ ùàããûíäà). 

[Ùóìàé:] Àù, íÿ ôÿëàêÿòëè òÿñàäöô... Çàâàëëû 

õÿñòÿëèéèíäÿí áöñáöòöí õàðàá îëàúàã.. 

Ù.Úàâèä; 2) ñûíìàã, äàüûëìàã, êîðëàíìàã. 

[Àüàêÿðèì õàí:] Âàé ñÿíèí ùàëûíà, ùÿðýàù 

áèð ñÿíäÿë, éà ìèç õàðàá îëà. Í.Âÿçèðîâ;

ÕÀÐÀÁÀ 

3) ïèñëÿøìÿê, ïèñ úÿùÿòÿ äÿéèøìÿê, êîðëàíìàã. 

[Ìÿøÿäè Èáàä:] Àðâàä êè äþéöëìÿäè, 

õàðàá îëàð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. [ßëëÿçîüëó:] ß, 

áèç, äåéÿñÿí, ÿðëè-àðâàäëû ëàï õàðàá îëìóøóã, 

àé Ùÿíèôÿ. È.Ùöñåéíîâ. 

3. ßââÿëêè êåéôèééÿòèíè, âÿçèééÿòèíè äÿéèøìÿê, 

èòèðìÿê, éàðàìàç ùàëà äöøìÿê. Íÿ 

òåç ñîëäóí, õàðàá îëäóí! Íÿäèð ñÿíèí áó òóòäóüóí; 

Âÿôàñûçëûã éîëó, áèëìÿì! Ñÿíèí þìðöí 

íÿ ãÿäÿð êÿì! ß.Úàâàä. 

4. Áèð ñûðà èñèìëÿðèí éàíûíà ýÿòèðèëÿðÿê, 

èñìèí ýþñòÿðäèéè ìÿíàäà ôåèë, éàõóä ìöõòÿëèô 

èôàäÿëÿð äöçÿëäèëèð; ìÿñ.: ãàíûíû õàðàá 

åòìÿê, îâãàòûíû õàðàá åòìÿê, öðÿéè õàðàá 

îëìàã, èøëÿð õàðàáäûð âÿ ñ. 

ÕÀÐÀÁÀ [ÿð.] 1. èñ. Äàüûëìûø, ó÷óëìóø, 

âèðàíÿ ãàëìûø øÿùÿðèí, òèêèëèíèí âÿ ñ.-íèí 

ãàëûüû; éàðû éûõûã åâ âÿ ñ.; õàðàáàëûã. Áèçäÿí 

ñîíðà êÿíäëèëÿð Ïÿðè àðâàäû âÿ óøàüûíû 

õàðàáàäàí ÷ûõàðòìûøäûëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Áàéãóø õàðàáà, ýåúÿãóøó ãàðàíëûã 

ñåâÿí êèìè, õàèí àäàìëàð äà õÿëâÿòè õîøëàðëàð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Àë÷àã, éàñòû âÿ òîðïàã 

åâëÿðäÿí áóðàíûí êè÷èê áèð êÿíä õàðàáàñû 

îëäóüó àíëàøûëûðäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. ñèô. Äàüûëìûø, ó÷óëìóø, àëò-öñò îëìóø, 

õàðàáà ãàëìûø; âèðàíÿ, éûõûã, ó÷óã. Õàðàáà 

øÿùÿð. Õàðàáà êÿíä. Õàðàáà åâëÿð. – Êþíöë 

øÿùðè ýöíäÿí-ýöíÿ òàëàíäû; Èíäè îëäó áèð 

õàðàáà ÷þëëÿð ùåé. Ì.Â.Âèäàäè. Õàðàáà âÿ 

áàøëû-áàøûíà áóðàõûëìûø áèð áèíàíûí è÷ÿðèñèíäÿ 

òîõäàéûá îòóðäóì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ýöëáÿíä áàúûñû Òàìàìûí ùÿð øåéäÿí ÷îõ 

õàðàáà ãÿáèðèñòàíäàí ãîðõäóüóíó ñþéëÿðäè. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Õàðàáà ãàëìàã – ó÷óëìàã, 

äàüûëìàã, âèðàí îëìàã (áÿçÿí ãàðüûø 

êèìè – õàðàáà ãàëñûí! õàðàáà ãàëàñàí! 

øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). [Ãÿðèá:] Õàðàáà ãàëñûí 

Òèôëèñ øÿùÿðè; Ùå÷ ñÿíäÿ îéíàéûá-ýöëÿí 

éîõóìóø. “Àøûã Ãÿðèá”. Ýþçÿë Òÿáðèç õàðàáà 

ãàëûð, òîç-òîðïàã è÷èíäÿ ñþíöá ýåäèð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Èø áåëÿ ýåäÿðñÿ, Ýÿðàé àüàíûí 

Ãàðàáàü äöçÿíëÿðèíäÿêè ìàëèêàíÿñè, Øóøà 

øÿùÿðèíäÿêè ö÷ìÿðòÿáÿëè èìàðÿòè äÿ õàðàáà 

ãàëàúàã... Ñ.Ðÿùèìîâ. Õàðàáà ãîéìàã – 

äàüûòìàã, âèðàí åòìÿê, ó÷óðìàã, äàøû äàø 

öñòÿ ãîéìàìàã, õàðàáàëûüà äþíäÿðìÿê. 

[Úÿííÿòÿëè àüà:] Àé ýÿäÿëÿð, äàëûìúà ýÿëèí!.. 

Ýÿðÿê äöíéàâö àëÿìè õàðàáà ãîéàì! 

ÕÀÐÀÁÀÇÀÐËÛÃ 

Í.Âÿçèðîâ. // êëàñ. Ìÿú. ìÿíàäà. Áó äèë êè 

îíà ìÿíçèë èäè, îëäó õÿðàáÿ; ßçì åòñÿ ÿýÿð 

éàð, äÿõè ùàðÿ ãàéûòñûí Ùåéðàí õàíûì. 

3. äàí. Þç åâè, þç ìöëêö, þç éåðè ìÿíàñûíäà 

(ùèääÿò ìÿãàìûíäà äåéèëèð). [Êÿðáÿëàéû 

Àüúà:] Ìèí äÿôÿ äåéèðÿì, áó çÿùðèìàð 

÷ÿïÿðè þç õàðàáàíûçäàí ÷ÿêèí! ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ïàøà áÿé Ñÿëáèéÿ:] Îíñóç äà ãàíûì 

ãàðàäûð, ÷ûõ úÿùÿííÿì îë, èòèë ýåò õàðàáàíà! 

ß.Âÿëèéåâ. [Ìöíÿââÿð:] Ãîéìàç êè, 

èòèí êö÷öêëÿðè õàðàáàìûçäà áèð ùîâð ðàùàò 

íÿôÿñ àëàã. Ìèð Úÿëàë. 

4.Áàõ õàðàáàõàíà. ×îõ ýþðìöøÿì ãàíà 

áàòìûø ÿëëÿðè ìÿí; ×ÿê òÿòèêäÿí ÿëëÿðèíè; Éöç 

õàðàáà, ìèí õàðàáà ìöÿëëèôè ÿëëÿðèíè. Ì.Àðàç. 

ÕÀÐÀÁÀÕÀÍÀ áàõ õàðàáàëûã. [Áÿéìÿììÿä:] 

Î éåë âóðóá, éåíýÿëÿð îéíàéàí 

õàðàáàõàíà Áÿñ àòàì íÿ äåéÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÕÀÐÀÁÀËÀÍÌÀ “Õàðàáàëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀÐÀÁÀËÀÍÌÀÃ ô. Õàðàáàëûüà äþíìÿê, 

õàðàáà ãàëìàã, äàüûëìàã, áÿðáàä îëìàã, âèðàíÿëÿíìÿê. 

ÕÀÐÀÁÀËÀØÄÛÐÌÀ “Õàðàáàëàøäûðìàã”- 


ÕÀÐÀÁÀËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. Õàðàáà ùàëûíà 

ýÿòèðìÿê, äàüûòìàã, âèðàíÿ åòìÿê, âèðàí 

ãîéìàã. 

ÕÀÐÀÁÀËÀØÌÀ “Õàðàáàëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀÐÀÁÀËÀØÌÀÃ áàõ õàðàáàëàíìàã. 

ÕÀÐÀÁÀËÛÃ èñ. Õàðàáàéà ÷åâðèëìèø éåð, 

äàüûëìûø, ñþêöëìöø, âèðàí ãàëìûø éåð; 

âèðàíÿëèê. Êÿíääÿ òÿñÿððöôàò àëÿòëÿðè éàé-ãûø 

ó÷óã-ñþêöê, ãàð-éàüûø òþêöëÿí áèð õàðàáàëûãäà 

ñàõëàíûëûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Àé èøûüûíäà 

[éîë÷ó] áèð õàðàáàëûã ãàðøûñûíäà äàéàíäûüûíû 

ýþðäö. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Õàðàáàëûã öçÿðèíäÿ 

èêè áàéãóø åäèð ñþùáÿò; Íóøèðÿâàí áó 

ñþùáÿòèí òÿñèðèíäÿí àëûð èáðÿò. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÕÀÐÀÁÀÇÀÐ èñ. [ÿð. õÿðàáÿ âÿ ôàðñ. 

...çàð] êëàñ. Õàðàáàëûã, âèðàíÿëèê, õàðàáà ãàëìûø 

éåð. [Ìèðçÿ Ñàäûã Ôÿðùàäà:] Îüëóì, 

õàðàáàçàðëàð àðàñûíäà àáàäëûã àõòàðìà. 

Ú.Úàááàðëû. [Ãóðä Êÿðèì:] Ùÿð éàíà áàõûðñàí 

õàðàáàçàðäûð; Äîëóá äèëÿí÷èéëÿ êö÷ÿ âÿ 

ìåéäàí. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÕÀÐÀÁÀÇÀÐËÛÃ áàõ õàðàáàëûã. Õÿéàëûìäà 

áèçèì Øÿðã íàüûëëàðûíäà òÿñâèð åäèëÿí 

õàðàáàçàðëûãëàð úàíëàíäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Äàüûíûã âÿ ó÷óã åâëÿðè, .. êö÷ÿëÿðÿ òþêöëìöø 

425

ÕÀÐÀÁ×ÛËÛÃ 

ñûíûã ãàá-ãàúàãëàðû ýþðÿðêÿí, äàüûëìûø 

èíñàí éóðäóíóí áó õàðàáàçàðëûüû ãàðøûñûíäà 

éîë÷óíóí öðÿéè ñûõûëäû... ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÕÀÐÀÁ×ÛËÛÃ èñ. äàí. Ïèñëèê, ìóðäàðëûã. 

ÕÀÐÀÁÅÄÈÚÈ ñèô. Õàðàá åäÿí, äàüûäûúû, 

âèðàíåäèúè. 

ÕÀÐÀÁËÀÌÀ “Õàðàáëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀÐÀÁËÀÌÀÃ ô. 1. Êîðëàìàã, ïèñëÿøäèðìÿê. 

Èøëÿðè õàðàá åëÿéÿí àðàãàðûøäûðàíëàðäûð 

êè, ìöñÿëëàìûçû õàðàáëàéûðëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

2. ìÿú. äàí. Áàòûðìàã, áóëàìàã, ìóðäàðëàìàã. 

Þëöíö þç êåôèíÿ ãîéñàëàð, êÿôÿíè 

õàðàáëàð. (Àòà. ñþçö). 

ÕÀÐÀÁËÀØÄÛÐÌÀ “Õàðàáëàøäûðìàã”- 


ÕÀÐÀÁËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. Õàðàá åëÿìÿê, 

êîðëàìàã, ïèñëÿøäèðìÿê, áÿðáàä ùàëà ñàëìàã. 

// Àüûðëàøäûðìàã, êÿñèôëÿøäèðìÿê. Èíñàíëàðûí 

òÿíÿôôöñ çàìàíû ùàâàéà áóðàõäûãëàðû êàðáîí 

ãàçû, ùàáåëÿ éàø âÿ éà ÷èðêëè ïàëòàðäàí 

ãàëõàí áóõàð, òîç áèíàíûí ùàâàñûíû õàðàáëàøäûðûð. 

ß.Áàáàéåâ. 

ÕÀÐÀÁËÀØÌÀ “Õàðàáëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀÐÀÁËÀØÌÀÃ ô. Ïèñëÿøìÿê, äàùà äà 

õàðàá îëìàã, ôÿíàëàøìàã, êîðëàíìàã. [Ùÿñÿíãóëó 

áÿé:] Ùÿçÿðàò! Þçöíöçÿ ìÿëóìäóð 

êè, äöíéà ýåòäèêúÿ õàðàáëàøûð, éÿíè ìÿí îíó 

äåìÿê èñòÿéèðÿì êè, áó äöíéà ýåòäèêúÿ õàðàá 

îëóð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Êèøèíèí îâãàòû äàùà äà 

õàðàáëàøûð, îéàí-áóéàíû, àõòàðàð, ÿëèíÿ 

òÿíäèð êþñþéö ýþòöðöá, èòÿ áèð-èêè ÷ÿêÿðäè. 

Ù.Ñàðàáñêè. Ýöëøÿí èøäÿí ÷ûõàíäà ýöíîðòàäàí 

ïîçóëìàüà áàøëàéàí ùàâà ýåò-ýåäÿ 

äàùà äà õàðàáëàøäû. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÕÀÐÀÁËÛÃ èñ. Õàðàá øåéèí ùàëû, êåéôèééÿòè; 

ïèñëèê, áÿðáàäëûã, ôÿíàëûã. 

ÕÀÐÁÊÒÅÐ [éóí.] 1. Á à õ õàñèééÿò. Çåéíàëäà 

õóäêàì áèð ñÿíÿòêàð õàðàêòåðè âàðäû. 

Ñ.Ùöñåéí. Ìàùíû õàëãûí ìèëëè õàðàêòåðèíè 

úàíëû ñóðÿòäÿ èôàäÿ åäÿí áþéöê áèð èëùàì 

ìÿùñóëóäóð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

2. ÿäÿá. èíú. Òèï, ñóðÿò, îáðàç. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿíèí 

êîìåäèéàëàðû áþéöê èúòèìàè ìÿñÿëÿëÿðè 

ÿùàòÿ åäÿí, êîìèê ïëàíäà èúòèìàè õàðàêòåðëÿð 

éàðàäàí êëàññèê êîìåäèéà ÿñÿðëÿðè èäè. 


3. Ìàùèééÿò, êåéôèééÿò, õöñóñèééÿò. Éåð 

ñÿòùèíèí õàðàêòåðè. 

426 

ÕÀÐÄÀË 

4. Õàðàêòåðúÿ øÿêëèíäÿ – õàðàêòåðèíÿ 

ýþðÿ; õàñèééÿòèíÿ ýþðÿ, ìàùèééÿòèíÿ ýþðÿ; 

õàñèééÿòúÿ, ìàùèééÿòúÿ. “Àòàáÿéëÿð” äðàìûíäà 

ýÿðýèí ùàäèñÿëÿðëÿ éàíàøû, õàðàêòåðúÿ 

áèð-áèðèíÿ çèää îëàí îáðàçëàð äà íÿçÿðè úÿëá 

åäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕÀÐÀÊÒÉÐ, ÕÀÐÀÊÒÅÐÈÊ ñèô. [éóí.] 

áàõ ñÿúèééÿâè. Õàðàêòåðèê úÿùÿò. – Ãëèåð 

Àçÿðáàéúàí ìþâçóñóíäà [“Øàùñÿíÿì”] 

îïåðà éàðàäàðêÿí ôîëêëîðóìóçóí áöòöí 

ìåëîäèéà çÿíýèíëèéèíäÿí èñòèôàäÿ åäÿ áèëìÿìèø, 

Àçÿðáàéúàí ìóñèãèñèíèí ëàä, âÿçí âÿ 

íöàíñëàðûíûí áöòöí õàðàêòåðèê õöñóñèééÿòëÿðèíè 

þéðÿíÿ áèëìÿìèøäèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÕÀÐÀÊÒÅÐÈÑÒÈÊÀ [éóí.] 1. Áèð øÿõñèí 

âÿ éà øåéèí ñÿúèééÿâè õöñóñèééÿòëÿðèíèí 

òÿñâèðè. 

2. Áèðèíèí ÿìÿê âÿ èúòèìàè ôÿàëèééÿòè ùàããûíäà 

ìÿëóìàò âåðÿí ðÿñìè ñÿíÿä, õàñèééÿòíàìÿ. 

3. ðèéàç. Îíëóã ëîãàðèôìèí áöòþâ ùèññÿñè. 

4. õöñ. Áèð øåéèí ùÿð ùàíñû áèð ãðàôèê 

(úèçýèëÿðëÿ) ýþñòÿðèúèñè. Òóðáèíèí õàðàêòåðèñòèêàñû. 

×àé ðåæèìèíèí õàðàêòåðèñòèêàñû. 

ÕÀÐÀÊÒÅÐÈÇß: õàðàêòåðèçÿ åòìÿê – 

õàðàêòåðèñòèêà âåðìÿê, ôÿðãëÿíäèðèúè õöñóñèééÿòëÿðèíè 

ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê; ñÿúèééÿëÿíäèðìÿê. 

ÕÀÐÀÊÒÅÐËÈ ñèô. Õàðàêòåðÿ ìàëèê îëàí, 

ñÿúèééÿâè õöñóñèééÿòëÿðÿ ìàëèê îëàí; ñÿúèééÿâè. 

Úÿíýàâÿð õàðàêòåðëè òèïëÿð éàðàòìàã. 

ÕÀÐÀÊÒÅÐÑÈÇ ñèô. Ìþùêÿì õàðàêòåðè, 

ùå÷ áèð ñÿúèééÿâè õöñóñèééÿòè îëìàéàí, ÷îõ 

òåç òÿñèð àëòûíà äöøÿí, çÿèô èðàäÿëè. Õàðàêòåðñèç 

ñóðÿòëÿð. 

ÕÀÐÀÊÒÅÐÑÈÇËÈÊ èñ. Ìþùêÿì õàðàêòåðè 

îëìàìà, ÷îõ òåç òÿñèð àëòûíà äöøìÿ; èðàäÿ 

çÿèôëèéè. 

ÕÀÐÀË èñ. Èðè òîðáà (êèñÿ), áàðäàí. Íÿíÿì 

ãàðàëà, ãîéóí! Áÿíçÿð ìàðàëà, ãîéóí! ×îáàí 

éóíóíó ãûðõûá; Áàñàð õàðàëà, ãîéóí! 

(Áàéàòû). Þç âàõòûíäà àéûðìàäûí øàùèíè ñàðäàí; 

Àç ãîøìàäûí áîø õàðàëëàð øÿíèíÿ äàñòàí. 

Ì.Àðàç. 

ÕÀÐ×Î èñ. [ýöðúöúÿ] Ãîéóí ÿòèíäÿí áèøèðèëÿí 

áîçáàøàîõøàð ÿäâèééÿëè õþðÿê, øîðáà. 

ÕÀÐÄÀË èñ. 1. áîò. Õà÷÷è÷ÿêëèëÿð ôÿñèëÿñèíäÿí 

õûðäà ñàðû ÷è÷ÿêëÿðè âÿ ìåéâÿñè îëàí

ÕÀÐÄÀËËÛ 

îò áèòêèñè. Õà÷÷è÷ÿêëèëÿð ôÿñèëÿñèíÿ áèð ñûðà 

êÿëÿì, òóðï, âÿçÿðè êèìè ãèéìÿòëè òÿðÿâÿç áèòêèëÿðè, 

õàðäàë êèìè éàüëû áèòêèëÿð, ìèõÿêýöëö, 

øÿááóýöëö êèìè áÿçÿê áèòêèëÿðè äàõèëäèð. 

Ù.Ãÿäèðîâ. 

2. Õþðÿéÿ êÿñêèí äàä âåðìÿê ö÷öí áó 

áèòêèíèí öéöäöëìöø òóìëàðûíäàí ùàçûðëàíàí 

øèðÿ. Õàðäàë éàõûñû – õàðäàë éàõûëìûø 

(ñöðòöëìöø) êàüûç ïàð÷àñû (ìöàëèúÿ ìÿãñÿäèëÿ 


ÕÀÐÄÀËËÛ ñèô. Òÿðêèáèíäÿ õàðäàë îëàí. 

ÕÀÐÛÁÖËÁÖË èñ. [ôàðñ. õàð – òèêàí âÿ 

áöëáöë.] Àçÿðáàéúàíäà áèòÿí áèòêè íþâö. 

À÷ìà õàðûáöëáöë, à÷ìà, ñÿí áó èë; Ýþðöðñÿí, 

áó áàùàð áèçèì÷öí äåéèë. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÕÀÐÛËÄÀÌÀ “Õàðûëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀÐÛËÄÀÌÀÃ ô. Àéàã àëòûíäà òàïäàëàíàí 

ãàðäàí õàð-õàð ñÿñè ÷ûõìàã. Èøûã äöøÿð 

ãàð öñòöíÿ ïàðûëäàð; Òàïäàëàéàí âàõòäà îíó 

õàðûëäàð. À.Ñÿùùÿò. Ãàð àòëàðûí àéàãëàðû àëòûíäà 

ãÿðèáÿ áèð ñÿñëÿ õàðûëäàéûðäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÕÀÐÛËÄÀØÌÀ “Õàðûëäàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀÐÛËÄÀØÌÀÃ ô. Êöëÿéèí òÿñèðèëÿ éàðïàãëàðûí, 

áóäàãëàðûí áèð-áèðèíÿ äÿéìÿñèíäÿí 

÷ûõàí ñÿñ ùàããûíäà – õûøûëäàìàã. Êöëÿê 

ÿñäèêúÿ éàðïàãëàð õàðûëäàøûðäû. – Ìåøÿíè 

÷óëüàéàí äÿðèí óüóëòó áèð íå÷ÿ ñàíèéÿ êÿñèëìÿäè. 

Àüàúëàð õàðûëäàøäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÕÀÐÛËÒÛ áàõ õûøûëòû. Õàðûëòû ñÿñè. Õàðûëòû 

èëÿ – õàðûëòû ñÿñè ÷ûõàðàðàã, õûøûëòû èëÿ. 

[Ìÿðéÿì:] Ñÿí ìÿíè óíóòñàí äà, àììà ìÿí 

ñÿíè óíóòìàðàì, – äåéÿ èøâÿêàð ãàäûíëàðà 

ìÿõñóñ áèð øèâÿ èëÿ ôûðëàíûá èïÿê ïàëòàðëàðûíû 

õàðûëòû èëÿ éåëëÿòäè. Á.Òàëûáëû. Ïàéûç éàüìóðëàðûíäàí 

àøûá-äàøàí ÷àé èðè éóìðó äàøëàðû õàðûëòû 

èëÿ éóâàðëàéûá àïàðûðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÕÀÐÈÚ èñ. [ÿð.] 1. Áàéûð, äûøàðû; áàéûð òÿðÿô 

(äàõèë ÿêñè). Áèíàíûí õàðèúè. Áó åâèí õàðèúè 

äàõèëèíäÿí ýþçÿëäèð. – Ñîíðà áèðäÿí î, 

õàðèúäÿí ýÿëÿí ñÿñëÿðÿ ãóëàã àñìàüà áàøëàéûð. 

Ñ.Ðÿùìàí. Õàðèú åòìÿê – ãîâìàã, 

êÿíàð åòìÿê, ÷ûõàðìàã. [Ôÿðùàä Ìèðçÿ 

Ñàäûüà:] Áàáà, òåç ìÿíè [ñàðàéäàí] õàðèú 

åäèí. Ú.Úàááàðëû. Éîëäàøëàðûíäàí áèðèíè 

áû÷àãëàéûá éàðàëàìàüûíûí öñòöíäÿ ßìèðàñëàíû 

ìÿêòÿáäÿí õàðèú åòäèëÿð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Õàðèú îëìàã – êÿíàð îëìàã, ÷ûõìàã. [Ãûçûë 

Àðñëàí:] Áó ìÿêòóáó àëàíäàí áèð ùÿôòÿéÿ 

ÕÀÐÈÚÈÉÉß 

ãÿäÿð þç ãîøóíóíó ïàäøàùà òÿñëèì âåðèá 

èñëàì ìÿìëÿêÿòëÿðèíäÿí õàðèú îëìàëûñûíûç! 


2. Õàðèúè þëêÿ, ìÿìëÿêÿò. Õàðèúäÿí ýÿëÿí 

ìàëëàð. Õàðèúäÿ éàøàìàã. – Ýöíëÿð êå÷èð, õàðèúäÿí 

ãÿñÿáÿéÿ êèìñÿ ýÿëìÿéèðäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

3. Ìóñèãèäÿ: ìþâúóä þë÷ö âÿ àùÿíýäÿí 

êÿíàðà ÷ûõìà, éàíëûø ÷àëìà, éà îõóìà. Õàðèú 

âóðóá çèë ïîçóëäó; Èíäè áÿìäÿí îõó, áöëáöë. 

Í.Êÿñÿìÿíëè. 

◊ Õàðèú äÿôòÿðè äÿôò. – èäàðÿäÿí ÷ûõàí ìÿêòóáëàðû, 

òÿëèãÿëÿðè ãåéä åòìÿê ö÷öí äÿôòÿð. 

ÕÀÐÈÚÈ ñèô. [ÿð.] 1. Õàðèúÿ àèä, çàùèðè 

(äàõèëè çèääè). Õàðèúè ÿëàìÿò. – Ìàùìóäà 

õàðèúè ýþðöíöøöíÿ ýþðÿ ïàõûëëûã åäÿíëÿð äÿ 

îëóðäó. Ñ.Âÿëèéåâ. // Áèð øåéèí õàðèúèíäÿ, 

õàðèú òÿðÿôèíäÿ îëàí. Õàðèúè òÿðÿô. Õàðèúè 

ìöùèò. – Ãÿùðÿìàí î ãÿáèë èíñàíëàðäàí èäè 

êè, .. õàðèúè àëÿìäÿ ùå÷ áèð øåé ýþðìÿç âÿ 

åøèòìÿçäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Åëÿ áèë áó ñààò 

áöòöí õàðèúè àëÿì éàëíûç ñÿäðäÿí àñûëû èäè. 


2. Õàðèúè äþâëÿòëÿ îëàí ìöíàñèáÿòëÿðÿ àèä 

(äàõèëè çèääè). Õàðèúè ñèéàñÿò. Õàðèúè âÿçèééÿò. 

Õàðèúè òèúàðÿò. // Ùÿìèí äþâëÿòèí ùöäóäëàðû 

õàðèúèíäÿ îëàí. Äàõèëè âÿ õàðèúè ãèéìÿòëÿð. 

Õàðèúè áàçàð. Õàðèúè äöøìÿíëÿð. 

// Õàðèúè þëêÿäÿí ýÿëìèø âÿ éà ýÿòèðèëìèø. 

Õàðèúè ãîíàãëàð. Õàðèúè ìàë. // Áàøãà äþâëÿòÿ, 

áàøãà þëêÿéÿ ìÿíñóá îëàí, àèä îëàí. 

Õàðèúè òÿáÿÿëÿð. Õàðèúè âàëéóòà. Õàðèúè äèëëÿð. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. ßúíÿáè, õàðèúè þëêÿ 

òÿáÿÿñè. Áàêû íåôò éàòàãëàðû õàðèúèëÿðè þçöíÿ 

÷ÿêèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. // èñ. êþùí. Èñëàì àëÿìèíäÿ 

ãåéðè-ìöñÿëìàíëàðà âåðèëÿí àä; ÿúíÿáè. 

[Ùàúû:] Ùàéûô îëñóí êè, ñèç äÿ õàðèúèëÿðÿ 

ãîøóëóá ìÿíè éåðäÿí ýþòöðìÿéÿ ÷àëûøûðñûíûç. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùàúû ßëèãóëó, äîüðóäóð, áèð 

õàðèúè èëÿ ÿë-ÿëÿ ýþðöøÿíäÿ ýÿëèá åâäÿ ÿëèíè 

ñàáóíëà òÿìèçëÿðäè. Ãàíòÿìèð. Õàðèúèëÿð ãàáàüà 

äöøäö òàìàì; Íÿ éàìàí ýöíëÿðÿ ãàëäû 

èñëàì. À.Ñÿùùÿò. 

ÕÀÐÈÚÈÉÉß èñ. [ÿð.] Õàðèúè èøëÿð íàçèðëèéèíèí 

êþùíÿ àäû. Îñìàíëûíûí õàðèúèééÿ âÿçèðè 

ýÿëèá ñóëòàíà ÿðç åäÿíäÿ êè, ñóëòàí ñàü 

îëñóí, Éåâðîïà ùþêóìÿòëÿðè Êðèòè ùàçûðëàøûðëàð 

âåðñèíëÿð éóíàí ïàäøàùûíà, Ñóëòàí ßáäöëùÿìèä 

éóíàíëû ùÿðÿìèíè éàíûíà ÷àüûðûá äåéèð: 

427

ÕÀÐÈÃß 

.. Èñòàìáóëà éàçàðàì, “Ìîëëà Íÿñðÿääèí”è 

Îñìàíëû òîðïàüûíà ãîéìàñûíëàð. “Ùîïùîïíàìÿ”. 

ÕÀÐÈÃß èñ. [ÿð.] 1. Èíñàíäà ùåéðàíëûã äîüóðàí 

øåé, ùàäèñÿ; ìþúöçÿ. á à õ õàðèãöëàäÿ. 

2. ìÿú. Àäàìà õàðèãÿ êèìè ýþðöíÿí, õàðèãÿ 

ñàéûëà áèëÿí øåé, ãåéðè-àäè, ýþðöíìÿìèø 

øåé. Èíñàíûí çÿêàñû õàðèãÿëÿð éàðàäûð. 

– [Íÿúìÿääèí] Áþéöê øàèðèí [Íèçàìèíèí] 

áó ãÿäÿð ãèëó-ãàë è÷ÿðèñèíäÿ êå÷ÿí ýöíëÿðè 

ñàêèò áèð ùÿéàòûí ãóúàüûíäà õàðèãÿëÿð, ìþúöçÿëÿð 

äîëó øåèðëÿð éàðàòìàüà ñÿðô îëóíàúàãäûð. 


ÕÀÐÈÃßËÈ ñèô. Õàðèãöëàäÿ, õàðèãÿëÿðëÿ 

äîëó, åúàçêàð, ìþúöçÿëè, ýþðöíìÿìèø. 

Áóðàäà õàðèãÿëè áèð øåé éîõäóð. 

ÕÀÐÈÃÖËÀÄß ñèô. [ÿð.] 1. Ãåéðè-àäè, 

ãåéðè-òÿáèè, áó âàõòà ãÿäÿð ìèñëè ýþðöíìÿìèø, 

òÿáèÿò õàðèúèíäÿ îëàí. Õàðèãöëàäÿ 

ãöââÿëÿð. Õàðèãöëàäÿ ùàäèñÿëÿð. 

Õàðèãöëàäÿ ãÿùðÿìàíëûã. 

2. Àäè ãàéäàäàí õàðèú, ãåéðè-àäè, ôþâãÿëàäÿ. 

Áîøàíìàã òÿêëèôè [Ìåùðèáàí] ö÷öí 

õàðèãöëàäÿ áèð øåé èäè. Ñ.Ùöñåéí. Àììà 

Ñàäàé éîëäàøëàðûíà öðÿê-äèðÿê âåðÿíäÿ, åëÿ 

õàðèãöëàäÿ áèð ãöäðÿò ñàùèáè îëäóüóíó 

áèëìÿçäè. Ì.Ùöñåéí. Ìàùìóä Ñÿðäàðûí 

äåäèéèíÿ èíàíìûðìûø êèìè, áèð àí ãóðóéóá 

ãàëäû. Î, õàðèãöëàäÿ áèð ãöäðÿòÿ ìàëèê çÿíí 

åòäèéè áó àäàìûí âóðóëà áèëÿúÿéèíÿ ùå÷ úöð 

èíàíìàçäû. Ï.Ìàêóëó. 

ÕÀÐÈÃÖËÀÄßËÈÊ èñ. Ãåéðè-àäèëèê, ôþâãÿëòÿáèèëèê, 

ôþâãÿëàäÿëèê; åúàçêàðëûã. Ùàäèñÿíèí 

õàðèãöëàäÿëèéè. 

ÕÀÐËÀÌÀ “Õàðëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀÐËÀÌÀÃ ô. Áÿðêèìÿê (ãàð, ÿðýèí 

øÿêÿð ùàããûíäà). [Ãûðìûçû ãàí ëÿêÿëÿðè] 

õàðëàìûø ãàð öçÿðèíäÿ íàð äÿíÿëÿðè êèìè 

ãûçàðûð, ñàüäà-ñîëäà áèð îâóú ìÿðúàí êèìè 

ýþéöìòöë ðÿíýÿ ÷àëàí ãàð öçÿðèíÿ ñÿïÿëÿíèðäèëÿð. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ùàâà à÷ûëûð, 

äàüëàðäà éóìøàëûá õàðëàéàí ãàð ÿðèéèð, 

äÿðÿëÿð ñÿñëÿíèð, Õà÷ûíûí ãûæûëòûñû ùÿð ñààò 

ýöúëÿíèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕÀÐËÀÍÄÛÐÌÀ “Õàðëàíäûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀÐËÀÍÄÛÐÌÀÃ ô. Øÿêÿðÿ äþíäÿðìÿê, 

øÿêÿðëÿíäèðìÿê. 

ÕÀÐËÀÍÌÀ “Õàðëàíìàã”äàí ô.èñ. 

428 

ÕÀÑ 

ÕÀÐËÀÍÌÀÃ ô. Øÿêÿðÿ äþíìÿê, øÿêÿðëÿíìÿê. 

Áàë õàðëàíûá. Ìöðÿááÿ ãàëûá õàðëàíûá. 

ÕÀÐËÀÍÌÛØ ô.ñèô. Øÿêÿðÿ äþíìöø, øÿêÿðè 

àðòìûø, øÿêÿðäÿí áÿðêèìèø. Õàðëàíìûø áàë. 

ÕÀÐÐÀÒ èñ. Àüàú âÿ òàõòàäàí ìöõòÿëèô 

øåéëÿð ãàéûðàí óñòà; äîüðàìà÷û. Áèð éàíäà 

õàððàòëàð òàõòà éîíóá ðÿíäÿëÿéèð, ãàïû-ïÿíúÿðÿíèí 

÷ÿð÷èâÿñèíè éåðèíÿ ñàëûð, äþøÿìÿíè 

äöçÿëäèðäèëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. Õàððàòëàð òàõòàøàëáàí 

èøëÿðèíè ãóðòàðìûø, ÷èëèíýÿðëÿð äÿ ìåõàíèçìëÿðèí 

ÿýÿð-ÿñêèéèíè äöçÿëäèá ãàéäàéà 

ñàëûðäûëàð. Ì.Ùöñåéí. 

ÕÀÐÐÀÒÕÀÍÀ èñ. Õàððàò åìàëàòõàíàñû. 

ÕÀÐÐÀÒËÛÃ èñ. Õàððàò ñÿíÿòè, ïåøÿñè. 

[Íèçàìè:] Òÿáèáÿ åùòèéàúû ÷îõ îëàí ìÿìëÿêÿòëÿðäÿ 

èíñàíûí òÿáèáëèéÿ îëàí ìàðàüû ùÿð 

øåéäÿí àðòûãäûð. Åëÿ äÿ äÿìèð÷èëèê, õàððàòëûã, 

äÿðçèëèê âÿ áàøìàã÷ûëûãäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÕÀÐÒ òÿãë. Áÿðê, êþâðÿê áèð øåéè äèøëÿ äîüðàäûãäà, 

éà êÿñäèêäÿ ÷ûõàí ñÿñ. 

ÕÀÐÒÀÕÀÐÒ çÿðô Õàðòûëäàäàðàã, õàðòûëòû 

èëÿ. Áÿðê àëìàíû õàðòàõàðò éåìÿê. Ãÿíäè õàðòàõàðò 

÷åéíÿìÿê. 

ÕÀÐÒÛËÄÀÒÌÀ “Õàðòûëäàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀÐÒÛËÄÀÒÌÀÃ ô. Õàðòûëòû èëÿ ñûíäûðûá 

éåìÿê. Þìÿð õàí ñþçöíö áèòèðÿðÿê ãàáäàí 

áèð ãàçìàã ýþòöðöá, ñàüëàì äèøëÿðëÿ õàðòûëäàòìàüà 


ÕÀÐÒÙÀÕÀÐÒ áàõ õàðòàõàðò. [Ãÿíäè] 

.. àüçûìà ñàëûá áèð ãÿäÿð ñîðäóãäàí ñîíðà 

äèëèìèí óúó èëÿ äèøëÿðèìèí àëòûíà þòöðöá 

õàðòùàõàðò éåéÿðäèì. Ãàíòÿìèð. [Òàïäûã] 

ùÿð äÿôÿ ÷àé è÷ÿíäÿ áèð éåêÿ òèêÿ ãÿíä àüçûíà 

ãîéóð âÿ õàðòùàõàðò éåéèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕÁÐÒÈÉÀ èñ. [éóí.] 1. Ãÿäèì ÿëéàçìàñû 

(ïàïèðóñ âÿ ïåðãàìåíòäÿ). 

2. Èúòèìàè-ñèéàñè ñÿíÿä. 

ÕÀÐÒÓÒ èñ. Èðè ãàðà òóò. Òóò úèíñèíèí Àçÿðáàéúàíäà 

ÿñàñ ö÷ íþâö áèòèð: àüòóò, õàðòóò âÿ 

ãûðìûçû òóò âÿ éà ÷ÿêèë. Ì.Ãàñûìîâ. [Áàéðàì 

êèøè:] Áóíëàðäàí áàøãà, èéäÿ, èííàá, 

ãàðàòóò, õàðòóò äà áóðàëàðäà ÷îõ éàõøû îëóð. 


ÕÀÑ 1 ñèô. [ÿð.] 1. Éàëíûç áèð àäàìà âÿ éà 

øåéÿ ìÿõñóñ îëàí, îíóí ö÷öí ñÿúèééÿâè 

îëàí, éàëíûç áèð àäàìäà âÿ éà øåéäÿ îëàí. 

Áàëàúà Àçàä òÿáèÿòèíÿ õàñ áèð ùàé-êöéëÿ 

êÿíàðäà îéíàéûð. Ì.Èáðàùèìîâ. Ýöëÿñÿð

ÕÀÑ 

éåíèéåòìÿ êÿíä ãûçëàðûíà õàñ îëàí áèð ãÿìçÿ 

èëÿ áîéíóíó áöêäö âÿ äèíìÿç-ñþéëÿìÿç ÷àðäàãäàí 

åíäè. È.Øûõëû. 

2. Ñàô, õàëèñ, ãàòûøûãñûç, òÿìèç. Õàñ ïîëàä. 

– Òÿí êþéíÿéè õàñ ãûðìûçû; Ýöëýÿçëè õàðàäàí 

éàõøû. (Ãîøìà). 

3. òàð. Ùþêìäàðûí øÿõñÿí þçöíÿ ìÿõñóñ 

îëàí. Õàñ ÿñýÿð. – [Øàù ÿøõàñà:] Ñèçè áèð 

ÿìðäÿí þòðö ìÿñëÿùÿòÿ ÷àüûðìûøàì, ýÿðÿê 

ùàìàí õöñóñäà áèð òÿäáèð ýþñòÿðÿñèíèç. 

×öíêè áó ìÿúëèñè-õàñäûð, îíà áèíàÿí ìÿíèì 

òÿðÿôèìäÿí èúàçÿò îëóíóð êè, îòóðàñûíûç. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Òîüðóëóí ìÿêòóáóíó àïàðàíëàðäàí 

áèðèñè îíóí õöñóñè êàòèáè ßáöëãÿäèð, 

èêèíúèñè õàñ ãóëàìëàðäàí Úÿìàä, 

ö÷öíúöñö èñÿ Ìöëùèìäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

4. êþùí. êëàñ. ßñèë, íÿúàáÿòëè, ÿñèëëè, ÿñèëíÿñÿáëè; 

ÿéàí, êöáàð. 

ÕÀÑ 2 èñ. Ùÿôòÿíèí èêèíúè ýöíö, ÷ÿðøÿíáÿ 

àõøàìû; òÿê ýöíö. 

ÕÀÑÀ ñèô. [ÿð.] Éàõøû áèøìèø (ãûçàðìûø), 

áöðöøòÿ, ÿëà. [×þðÿê÷è:] Ýÿë, ìöøòÿðè, ýÿë 

ýþðÿê, òàçàäûð õàñà ÷þðÿê... Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÕÀÑ-ÕÀËÈÑ ñèô. [ÿð.] êþùí. ßñèë, ÿñèëëè, 

íÿúàáÿòëè, ÿñèë-íÿñÿáëè. Çàêèð þçö Ãàðàáàüûí 

õàñ-õàëèñ íöúÿáàëàðûíäàí îëà-îëà, þç 

ùÿìñèíôèíèí àéûá âÿ ãöñóðëàðûíû áåëÿ à÷ûã, 

ìÿðäàíÿ âÿ øàèðàíÿ ñþéëÿìÿéè, ÿëáÿòòÿ, 

øàéàíè-òÿùñèðäèð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÕÀÑÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] 1. Èíñàíûí ùÿðÿêÿò âÿ 

äàâðàíûøëàðûíäà þçöíö ýþñòÿðÿí ÿñàñ âÿ ÿí 

ñàáèò ïñèõèê õàññÿëÿðèíèí ñÿúèééÿñè õöñóñèééÿòëÿðèíèí 

ìÿúìóñó, òÿáèÿòèíäÿ îëàí õöñóñèééÿò, 

õàðàêòåð. Éóìøàã õàñèééÿò. Ñÿðò 

õàñèééÿò. – Öç áöðöìÿç éàð éàðûíû ýþðÿíäÿ; 

Áó õàñèééÿò íÿäè, áèëìÿçÿì ñÿíäÿ Ã.Çàêèð. 

Àòàëàð äåìèøêÿí: “Àòû àòûí éàíûíà áàüëàðñàí, 

éà ùàëûíû ýþòöðÿð, éà õàñèééÿòèíè”. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Íîëà, ýÿð àòÿøè-åøã 

èëÿ éàíñàã, øþëÿìèç éîõäóð; Áó õàñèééÿò áèçÿ 

íÿ øÿì, íÿ äÿ ïÿðâàíÿëÿðäÿíäèð! ß.Âàùèä. 

2. Áèð øåéÿ õàñ îëàí ùàë, õöñóñèééÿò. Ñÿíÿ 

ùÿì ýöë âåðèð, ùÿì äÿ ãàð âåðèð; Áóäóð õàñèééÿòè 

áèçèì äàüëàðûí. Ñ.Ðöñòÿì. Áó éåðëÿðÿ 

éàõøû áÿëÿä îëàí Øàùèí äóìàíûí äà õàñèééÿòèíè 

áèëèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕÀÑÈÉÉßÒÚß ñèô. Õàñèééÿòèíÿ ýþðÿ, òÿáèÿòèíÿ 

ýþðÿ, òÿáèÿòúÿ. Õàñèééÿòúÿ ýþçÿë 

àäàì. Õàñèééÿòúÿ òÿðñäèð. – Àøûã àçàðêåøëÿðè 

ÕÀØÀËÛÃ 

éàõøû áèëèðäèëÿð êè, õàñèééÿòúÿ òöíäìÿúàç îëàí 

âÿ òåç ÿñÿáèëÿøÿí Àøûã Àëû ÷óüóëëàðûí áåëÿ 

ñþçëÿðèíäÿí ãÿçÿáëÿíÿúÿê âÿ Àøûã ßëÿñýÿðëÿ 

äåéèøÿúÿêäèð. “Àøûã ßëÿñýÿð”. 

ÕÀÑÈÉÉßÒÍÀÌß èñ. [ÿð. õàñèééÿò âÿ ôàðñ. 

...íàìÿ] Áèð øÿõñèí èúòèìàè âÿ ÿìÿê ôÿàëèééÿòèíè 

òÿñâèð åäÿí ðÿñìè ñÿíÿä; õàðàêòåðèñòèêà. 

Èø éåðèíäÿí õàñèééÿòíàìÿ àëìàã. – Ëàëÿ äöíÿí 

áàø ìöùÿíäèñèí òåõíèêè èìòàùàíäàí 

êå÷èðäèéè àäàìëàðà äàèð éàçûá âåðäèéè õàñèééÿòíàìÿëÿðëÿ 

òàíûø îëóðäó. Ì.Ùöñåéí. [Ãî÷ÿëèíèí] 

äþéöø õàñèééÿòíàìÿñè îëìàäûüûíäàí 

ÿðèçÿñèíè ëÿíýèòìÿê èñòÿéèðäèëÿð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕÀÑÑß èñ. [ÿð.] Áèð àäàìà âÿ éà øåéÿ 

ìÿõñóñ îëàí ùàë, áèð àäàìäà âÿ éà øåéäÿ 

îëóá, áàøãàëàðûíäà îëìàéàí êåéôèééÿò; õàñèééÿò. 

[Ðöñòÿìáÿé Âÿëèáÿéÿ:] Ùÿð øåéè òÿðñèíÿ 

áàøà äöøìÿê [Úÿôÿðäÿ] áèð õàññÿäèð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. // Êåéôèééÿò, õöñóñèééÿò. 

Ìÿäÿí ñóëàðûíûí øÿôàâåðèúè õàññÿëÿðè. 

ÕÀÑÑßËÈ ñèô. Õàññÿñè, õöñóñèééÿòè, ìöÿééÿí 

êåéôèééÿòè îëàí. Ìöõòÿëèô õàññÿëè ìàääÿëÿð. 

ÕÀØ èñ. Êÿëëÿïà÷àäàí ùàçûðëàíûá ñàðûìñàãëà 

éåéèëÿí õþðÿê. 

ÕÀØÀ 1 èñ. áîò. Ïàõëàëûëàð ôÿñèëÿñèíäÿí éåì 

áèòêèñè; åñïàðñåò. ßêèëÿí ãàðàéîíúà, ö÷éàðïàã 

éîíúà íþâëÿðè, õàøàìáóë .. âÿ õàøàíûí 

éàáàíû áèòÿí âÿ ÿêèëÿí-áåúÿðèëÿí íþâëÿðè 

÷îõ ýþçÿë éåì áèòêèñè îëóá, îòòàðëàëû ÿêèí 

ñèñòåìèíäÿ ýåíèø òÿòáèã åäèëèð. Ì.Ãàñûìîâ. 

ÕÀØÀ 2 èñ. Èðè òîðáà, õàðàë. Ýÿëèí Õÿëèëäÿí áèð 

íå÷ÿ àääûì ñàüäà ãîéóëìóø èðè õàøàéà äîüðó 

éþíÿëèá þíëöéöíö áîøàëòäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÕÀØÀÊ èñ. [ôàðñ.] êþùí. ×þð-÷þï, çèðçèáèë, 

õûðûì-õûðäà. ×àðïàðàã úàðè îëàí áóíúà 

ìÿàðèô ñåéëèíèí; Ãàðøûñûí ñÿää åòìÿéÿ 

ãàáèëìèäèð õàøàêëÿð! Ì.ß.Ñàáèð. 

ÕÀØÀË ñèô. äàí. Ñàëëàã (éåêÿ) ãàðûí, øèøìàí. 

Áóðíó áèç, ãàðíû õàøàë; Áó ïèñ, ëþéöí 

áàøäû áèðÿ. Àøûã ßëÿñýÿð. Ãàðíû õàøàë, ãóðøàüû 

þðêÿí êèìè; Ýþçëÿðè ýþé, ñèíÿñè õûðìàí 

êèìè. ß.Íÿçìè. [Ùÿøèì] ÿëëÿðèíè õàøàë ãàðíûíûí 

öñòöíäÿ ÷àðïàçëàäû. È.Ùöñåéíîâ. 

ÕÀØÀËÛÃ èñ. Õàøà áèòìèø éåð. Àðàç ãûðàüûíäàêû 

ãàìûøëûã, êÿíäèí ÿòðàôûíäàêû éîíúàëûã 

âÿ õàøàëûã .. Ýöëøÿíèí ÷îõ õîøëàäûüû âÿ 

ùÿçç àëäûüû øåéëÿðäÿí èäè. ß.Âÿëèéåâ. 

429

ÕÀØÀËÃÀÐÛÍ 

ÕÀØÀËÃÀÐÛÍ ñèô. äàí. Éåêÿãàðûí, øèøìàí. 

Õàøàëãàðûí êèøè. 

ÕÀØÀËËÀØÌÀ “Õàøàëëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀØÀËËÀØÌÀÃ ô. äàí. Ãàðíû éåêÿëèá ñàëëàíìàã, 

õàøàë îëìàã. Êèøèíèí ãàðíû ëàï õàøàëëàøûá. 

ÕÀØÀÌÁÓË èñ. áîò. Ñàðû-àü ñàëõûìâàðè 

÷è÷ÿêëÿðè îëàí õûðäà éàðïàãëû ùöíäöð ÷îõèëëèê 

îò. Õàøàìáóë ÷îõèëëèê áèòêèäèð. Ùöíäöðëöéö 

òÿõìèíÿí áèð ìåòð îëàí ãîë-áóäàãëû ýþâäÿñèíèí 

öçÿðèíäÿ ñàïëàãëû õûðäà éàðïàãëàðû éåðëÿøìèøäèð. 

Ñàðû ðÿíýëè ÷è÷ÿêëÿðè ñàëõûìà îõøàéûð. 

Ð.ßëèéåâ. 

ÕÀØÕÀØ èñ. áîò. 1. Òÿðêèáèíäÿ ñöä øèðÿñè 

îëàí èðè ÷è÷ÿêëè âÿ è÷è õûðäà òîõóìëàðëà äîëó 

ãîçàøÿêèëëè ìåéâÿ âåðÿí áèòêè. Õàøõàøëàð 

úèíñè .. áèðèëëèê, èêèèëëèê âÿ éà ÷îõèëëèê îòëàðäûð. 

Ñöä øèðÿëÿðè àüäûð. Ì.Ãàñûìîâ. Ëàëÿëÿð òþêöëöá 

ãóðòàðìûø, õàøõàø ýþìýþé ýþéÿðèðäè. 


2. Áó áèòêèíèí éåéèëÿí õûðäà òîõóìëàðû. 

×þðÿéÿ, ãîüàëà õàøõàø âóðìàã. – Õÿðú åäèð 

áèð ïàðà ÿøõàñ ïóëóí áàéðàìäà; Çÿôÿðàíà, 

éàüà, ðàçéàíàéÿ, õàøõàøÿ, ÿòÿ. Ì.ß.Ñàáèð. 

// Áó áèòêèíèí òèðéÿê ùàçûðëàíàí ãîçàñû. 

ÕÀØÕÀØÝÖËÖ èñ. áîò. Ãûçûëû âÿ éà àü 

÷è÷ÿêëÿðè îëàí êîë-áèòêè. 

ÕÀØÕÀØËÛÃ èñ. Õàøõàø ÿêèëìèø éåð. 

ÕÀÒÀ èñ. [ÿð.] 1. Á à õ õÿòà. // Ãÿáàùÿò, 

ãöñóð, ýöíàù, éàíûëìà, èñòÿíèëìÿäÿí åäèëÿí 

ñÿùâ. Êè÷èêäÿí õàòà, áþéöêäÿí ÿòà. (Àòà. ñþçö). 

Õàòà åëÿìÿê – ñÿùâ èø ýþðìÿê, éàíûëìàã, 

ñÿùâ åòìÿê. [Êîðîüëó:] Êîðîüëó åéëÿäè 

õàòà; Èíäè ñÿí áàõ áó áöñàòà. “Êîðîüëó”. 

2. Ãîðõó, òÿùëöêÿ, õÿòÿð åùòèìàëû. Ñÿíèí 

õàòàí âàð. Õàòàäàí ãóðòàðìàã. // Ãîðõóëó, 

òÿùëöêÿëè, ôàúèÿ èëÿ íÿòèúÿëÿíÿ áèëÿí èø, 

ùÿðÿêÿò, ÿìÿë; ãîðõó, òÿùëöêÿ. Áÿçè éåðäÿ 

÷èé ÿò éåìÿê àäÿòäèð, ÷èé ÿòè çÿèô õÿñòÿéÿ âÿ 

óøàüà äà âåðèðëÿð. Àììà áåëÿ ÷èé ÿò éåìÿéèí 

õàòàñû âàð. Ù.Çÿðäàáè. Áó õàòàäàí ñîâóøñàì, 

÷àðìûõà ÷ÿêñÿëÿð äÿ; Àüçûìû êèëèäëÿðÿì, 

äàíûøìàðàì áèð äàùà. Á.Âàùàáçàäÿ. 

◊ Õàòà áàø âåðìÿê – þëöì âÿ éà áàøãà 

àüûð áèð ùàäèñÿ öç âåðìÿê. [Èëéàñ Àäèëÿéÿ:] 

Àíàìûí äà öðÿéèíÿ äàììûøäû êè, ÿýÿð ìÿí 

Òÿðëàíû ìèíñÿì, íÿ èñÿ áèð õàòà áàø âåðÿúÿê. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Õàòà ÷ûõàð(ò)ìàã – ôàúèÿ 

èëÿ íÿòèúÿëÿíÿ âÿ éà ïèñ íÿòèúÿñè îëà áèëÿúÿê 

430 

ÕÀÒÀ-ÁÀËÀ 

áèð èø ýþðìÿê. [Àòà:] Î ãàëìûøäû áèð õàòà 

÷ûõàðäàñàí Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ìèíäèëëè:] Éåíÿ êîìèññèéà 

ßøè, õàòà ÷ûõàðìà, äàéàí... Ñ.Ðÿùìàí. 

Õàòà äÿéìÿê – áÿëà öç âåðìÿê, õÿòÿð 

òîõóíìàã, çÿðÿð äÿéìÿê. Þç ÿëèìëÿ õàòà 

äÿéäè þçöìÿ; Áÿäÿíäÿí ãîëóìóí ñàüû êÿñèëäè. 

Àøûã ßëÿñýÿð. Õàòàäà ãàëìàã – ïèñ, 

÷ûõûëìàç âÿçèééÿòäÿ ãàëìàã, ÿíýÿëÿ äöøìÿê. 

Èøÿ çÿðáÿ âóðìóøàì! Éà èøÿ ýåúèêìèøÿì! 

ßúÿá êÿëÿéÿ äöøäöê, ÿúÿá ãàëäûã 

õàòàäà. Ñ.Ðöñòÿì. Õàòàíû áàøäàí åëÿìÿê 

– ýþçëÿíèëÿí òÿùëöêÿäÿí óçàãëàøìàã, óçàãëàøäûðìàã, 

ãîðõóäàí ÷ûõìàã. Ðÿùèì áÿé, áèð 

áÿðè ýÿë! Àëëàùû ñåâèðñÿí, áó õàòàíû ìÿíèì 

áàøûìäàí åëÿ, àë áó îí ìàíàòû äà ãÿíäÿ, 

÷àéà âåð, áó äîíóçó ìÿíèì ãàïûìäàí 

óçàãëàøäûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Õàòàñû áàøäàí 

îëìàã – õàòàñû, òÿùëöêÿñè àðàäàí ãàëõìàã, 

éîõ îëìàã, ñîâóøìàã. Âåéñèí õàòàñû áàøäàí 

îëñàéäû, [Àëëàùãóëóíóí] ôèêðèíúÿ, ãàëàí ùÿð 

øåé þç éîëó èëÿ äöçÿëÿúÿêäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Õàòàéà äöøìÿê – ÿíýÿëÿ äöøìÿê, òÿùëöêÿëè 

âÿçèééÿòÿ äöøìÿê. Ùå÷ íÿäÿí õàòàéà äöøÿí 

äÿëëÿê äèç ãàïàãëàðû òèòðÿéÿ-òèòðÿéÿ êöíúÿ äàéàíäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ãóðáàí Òåëëèéÿ:] Ùÿìèøÿ 

éóõóìäà äÿâÿ ýþðÿíäÿ î áèðè ýöí õàòàéà äöøöðÿì, 

Òåëëè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. ßëèíäÿí õàòà 

÷ûõìàã – èñòÿìÿäÿí àäàì þëäöðìÿê, ãàí 

òþêìÿê. [Ñÿêèíÿ õàíûì:] Íÿ ñþéëÿéèðñÿí, ñÿí 

äàéàí, ýåòìÿ, ÿëèíäÿí õàòà ÷ûõàð! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[Ìèðçÿ Èñìàéûë:] Äÿëè èéèääèð. ßëèíäÿí 

õàòà ÷ûõà áèëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Þç(ö)-þçöíö 

õàòàéà ñàëìàã – ýþðäöéö èøèí íÿòèúÿñèíè ôèêèðëÿøìÿäÿí 

èøèíè ÿíýÿëÿ ñàëìàã, þçöíö 

÷ÿòèí âÿçèééÿòÿ, áÿëàéà ñàëìàã. [Ñÿëèìãûçû:] 

Àé áàëàì, þçöíöçö õàòàéà ñàëìàéûí. Ú.Úàááàðëû. 

ÕÀÒÀ-ÁÀËÀ èñ. 1. Õàòà, ãîðõó, òÿùëöêÿ; 

õÿòÿðëè, òÿùëöêÿëè èø. Õàòà-áàëàäàí óçàã îëìàã. 

– [Àüúà:] [Òàïäûüû] õàòà-áàëàäàí ìÿíèì 

äóàì ñàõëàéûá. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. Äÿðä, áÿëà, ìöñèáÿò, áÿäáÿõòëèê. [Ñÿíÿì:] 

Áåëÿ ìÿíèì äþðä áàëàìûí äþðäöíöí 

äÿ õàòà-áàëàñû, àçàðû òþêöëñöí ñÿíèí áèðúÿ 

ãàðäàøûíûí öñòöíÿ! ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

◊ Õàòà-áàëàäàí óçàã ãàëìàã (îëìàã) – 

õàòàëû, òÿùëöêÿëè áèð èøäÿí, ùàäèñÿäÿí óçàãäà 

ãàëìàã, ñàëàìàò ãàëìàã. Àðõàäà, éàõøû áèð 

âÿçèôÿäÿ õàòà-áàëàäàí óçàã ãàëìàã îíà

ÕÀÒÀ-ÁÀËÀ×Û 

ãèñìÿò îëìàìûøäû. ß.ßáöëùÿñÿí. Õàòà-áàëàäàí 

óçàã îëàñàí! – áèðèíÿ ñàëàìàòëûã àðçóñó 

áèëäèðÿí èôàäÿ. 

ÕÀÒÀ-ÁÀËÀ×Û èñ. Õàòà òþðÿäÿí, áàøãàñûíà 

ÿçèééÿò âåðÿí; øóëóã, íàäèíú. ×îõ õàòàáàëà÷û 

óøàãäûð. 

ÕÀÒÀ-ÁÀËÀËÛ ñèô. 1. Òÿùëöêÿëè, õÿòÿðëè, 

õàòàëû, ãîðõóëó, õàòà èëÿ áàüëû îëàí. Õàòàáàëàëû 

èø. – ×àéãûðàãëûëàð àüûð âÿ ìÿøÿããÿòëè 

ýöçÿðàíëàðûíà ýþðÿ áó õàòà-áàëàëû ãàçàíúäàí 

ÿë ÷ÿêìÿéÿ ìÿúáóðäóëàð. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. ìÿú. Àüûð, ìÿøÿããÿòëè, ÿçèééÿòëè, ìöñèáÿòëè, 

áÿëàëû. Õàòà-áàëàëû ýöíëÿð. 

ÕÀÒÀÊÀÐ ñèô. [ÿð. õÿòà âÿ ôàðñ. ...êàð] 

Ýþçëÿíèëìÿäÿí õàòà òþðÿäÿí, õàòà òþðÿäÿ áèëÿí, 

ÿëèíäÿí õàòà ýÿëÿ áèëÿí, çÿðÿðëè, ãîðõóëó, 

õàèí. Õàòàêàð àäàì. – Êöðÿí àò õàòàêàð (ç.) 

îëàð ùà.. – äåéÿ, Íàäèð íÿéÿ èñÿ åéùàì àòäû. 

Á.Òàëûáëû. // ìÿú. Ãîðõóëó, òÿùëöêÿëè, õÿòÿðëè. 

[Ôàòåùçàäÿ:] Õàòàêàð éåðäèð. Ñóàëòû ãàéà î 

ãÿäÿð ÷îõäóð êè, îðàäà áàëàúà ãàéûãëà äà 

öçìÿê îëìóð. Ì.Ñöëåéìàíîâ. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Ìÿíè áó õàòàêàðûí ÿëèíäÿí ãóðòàð. 

ÕÀÒÀÊÀÐËÛÃ èñ. Õàòàëû, òÿùëöêÿëè èø, ïèñ 

ÿìÿë, áàøãàëàðûíà çÿðÿð âåðÿí èøëÿð. Óçóí 

÷ÿêìÿç, êÿðáÿëàéû, éîõ îëàð àðàìûçäàí øÿðàðÿò, 

õàòàêàðëûã; ÿìÿëÿ ýÿëÿð èíñàíèééÿò, åëì, 

òÿðáèéÿò, ðÿùì, èíñàô!.. Í.Âÿçèðîâ. [Ñÿìÿä:] 

Éîõ, áàúûîüëó, äèíú àòäûð. Ùå÷ õàòàêàðëûã 

áèëìÿç. Äèíú àäàìûí àòû äà äèíú îëàð. 


ÕÀÒÀÊÖÍ ñèô. [ÿð. õÿòà âÿ ôàðñ. êöí] 

áàõ õàòàêàð. [Èáðàùèì áÿé:] Áèð Êÿðáÿëàéû 

Ãóëàì âàð, ÿëëÿì-ãÿëëÿì, õàòàêöí, íàäöðöñò, 

ùàúûíû éàìàí äîëàøäûðûá. Í.Âÿçèðîâ. 

[Éàðìÿììÿä Ñàëìàíà:] Êèìèí îëàúàã, 

äîñòóí Øèðçàäûí! Áåëÿ õàòàêöí ùÿëÿ äöíéàâö 

àëÿìÿ ýÿëìÿéèá. Ì.Èáðàùèìîâ. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

[Çèíÿò õàíûì:] Î õàòàêöíëÿðäÿí õàòà 

ÿñêèê äåéèë, ìÿí ãîðõóðàì. Í.Âÿçèðîâ. 

ÕÀÒÀËÛ ñèô. Õàòà ýÿòèðÿí, ãîðõó òþðÿäÿí, 

òÿùëöêÿëè, õÿòÿðëè, íÿòèúÿñè ãîðõóëó. Õàòàëû éåð. 

Õàòàëû éîë. – [Ñîíà õàíûì:] Àé àìàí, Ùåéäÿð 

áÿé, áó èø äÿ õàòàëû èøÿ áÿíçÿéèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Î, àç ãàëà éàëâàðûð, áó õàòàëû ôèêèðäÿí 

îíó äàøûíäûðìàüà ñÿé åäèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

Õàòàëû éóõóäóð øþùðÿò éóõóñó; Úàíûìà îä 

ñàëäû îíóí ãîðõóñó. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÕÀÒÛÐËÀÍÌÀ 

ÕÀÒÀÑÛÇ ñèô. âÿ çÿðô 1. Ãîðõóñóç, òÿùëöêÿñèç, 

õÿòÿðñèç. ßëáÿòòÿ, áó ãàçàíú õàòàñûç, 

þëöì-èòèìñèç îëìàçäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. Ýöíàùñûç, òÿãñèðñèç, íþãñàíñûç. Õàòàñûç 

àäàì îëìàç. 

ÕÀÒßÌ 1 èñ. [ÿð.] êëàñ. 1. Öçöê. Áàðìàüûíäà 

õàòÿì, ýóøèíäÿ òÿíÿ; Ýèðåù-ýèðåù çöëôöí 

òþêÿ ýÿðäÿíÿ. Ì.Ï.Âàãèô. Áàðìàüûíäà 

õàòÿì, áåëèíäÿ êÿìÿð; Òåëèíäÿ ýöøâàðÿ, äöéìÿ 

òàìàì çÿð. Ã.Çàêèð. 

ÕÀÒßÌ 2 èñ. [ÿð.] Ñîíóíúó, àõûðûíúû, ÿí 

ñîíóíúó. 

◊ Àäÿìäÿí õàòÿìÿ – äöíéàíûí ÿìÿëÿ 

ýÿëìÿñèíäÿí áó ýöíÿ êèìè; ùå÷ âàõò, ùå÷ 

çàìàí. Àäÿìäÿí õàòÿìÿ ýþðöíìÿìèøäè êè, 

áÿé ãûçû ÿñíàôà âåðèëñèí. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ìîëëà:] Àäÿìäÿí õàòÿìÿ ýþðöíìÿéèá êè, 

áèð íÿôÿð ðÿèééÿò îüëó áèð õàíçàäÿíèí öçöíÿ 

àü îëñóí. Ï.Ìàêóëó. 

ÕÀÒÛÍ èñ. Ãàäûí, õàíûì. Àüàì áèð õàòûí 

àëäû; Äàâàíû ñàòûí àëäû. (Àòà. ñþçö). [Ãàçàí 

õàí:] À öçö ãàðàëû, áàøû ãàäàëû, õàòûíëàðû, 

îüóë-óøàüû íÿ äåéÿ äóñòàã åòäèí! Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÕÀÒÛÍÁÀÐÌÀÜÛ áàõ õàòûíû. 

ÕÀÒÛÍÛ èñ. Èðè ýèëÿëè, øèðÿëè öçöì íþâö. 

Áàáà èñÿ õàòûíû, .. ÿñýÿðè, ìþâöúö öçöìëÿðè 

äÿðèá ýÿòèðÿð, òàïäàëàéàð âÿ øèðÿ éûüàðäû. 


ÕÀÒÛÐËÀÄÛËÌÀ 1. “Õàòûðëàäûëìàã”äàí 

ô.èñ. 

2. Õÿáÿðäàðëûã åäèëìÿ, ìÿçÿììÿòëÿíäèðèëìÿ; 

õÿáÿðäàðëûã. Ýóéà Çåéíàë âÿçèôÿñèíÿ 

÷îõ ñîéóã áàõûð, äÿôÿëÿðëÿ þçöíÿ õàòûðëàäûëìàñûíà 

áàõìàéàðàã, ñÿùëÿíêàðëûãäàí 

ãàëìûðìûø. Ñ.Ùöñåéí. 

ÕÀÒÛÐËÀÄÛËÌÀÃ ìÿúù. 1. Õàòèðÿ ñàëûíìàã, 

éàäà ñàëûíìàã. 

2. Õÿáÿðäàðëûã åäèëìÿê, ìÿçÿììÿòëÿíäèðèëìÿê. 

ÕÀÒÛÐËÀÌÀ “Õàòûðëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀÒÛÐËÀÌÀÃ ô. Éàäà ñàëìàã, õàòèðèíÿ 

ýÿòèðìÿê, éàä åòìÿê, àíìàã. [Ñòóäåíò] 

áèðäÿí-áèðÿ åâ ñàùèáëÿðèíèí ãîíàã îòàüûíäà 

áèð äîëàá êèòàá îëäóüóíó õàòûðëàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Êèì ìÿíè õàòûðëàñà; ×ûõàðàã ñàùèëëÿðÿ; 

Ìàâè Õÿçÿðÿ áàõñûí. Í.Õÿçðè. Àçàä þç 

óøàãëûã èëëÿðèíè õàòûðëàéûðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÕÀÒÛÐËÀÍÌÀ “Õàòûðëàíìàã”äàí ô.èñ. 

431

ÕÀÒÛÐËÀÍÌÀÃ 

ÕÀÒÛÐËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Éàäà ñàëûíìàã, 

õàòèðÿ ýÿòèðèëìÿê, àíûëìàã, éàä åäèëìÿê. 

ÕÀÒÛÐËÀÒÌÀ “Õàòûðëàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÀÒÛÐËÀÒÌÀÃ ô. Éàäûíà ñàëìàã. Áó õîø 

ÿòèð íÿäÿíñÿ Ìåùðèáàíà íÿíÿñèíè õàòûðëàòäû. 

Ù.Ñåéèäáÿéëè. Áÿñ íÿäÿíäèð ñÿíè ìÿíÿ 

õàòûðëàäûð; Ñóñóç éàíàí ùÿð ÷þë, ùÿð äöç 

Í.Ðÿôèáÿéëè. // Àíäûðìàã, îõøàìàã, éàäûíà 

ñàëìàã (îõøàð áèð øåéè). Àõøàìöñòö Àðàçäàí 

ãàëõàí ñàçàã ãóðó ãàðüû âÿ ãàìûøëàðû 

òÿðïÿäèð, ñÿùÿðêè ñÿñëÿðè áöñáöòöí óíóäàí âÿ 

ãÿìëè áèð ùöçíö õàòûðëàäàí áàøãà áèð ñÿñ 

åøèäèëìÿéÿ áàøëàéûð(äû). ß.Âÿëèéåâ. 

ÕÀÒÈÌß èñ. [ÿð.] 1. Ñîí, àõûð. Õàòèìÿ 

÷ÿêèëìÿê – ñîí ãîéóëìàã, áèòèðèëìÿê. 

[Øöêöð] ùþêóìÿò êàáèíÿñèíèí ñöãóòèëÿ áöòöí 

íàðÿâà ùàëëàðà áèð õàòèìÿ ÷ÿêèëÿúÿéèíÿ 

èíàíûðäû. Ñ.Ùöñåéí. Õàòèìÿ ÷ÿêìÿê – ñîí 

ãîéìàã, òàìàìëàìàã, áèòèðìÿê. Ñÿôÿðÿ ÷ûõìàã 

ùÿâÿñèíÿ õàòèìÿ ÷ÿêäèì. Õàòèìÿ âåðìÿê 

– áèòèðìÿê, òàìàìëàìàã, íþãòÿ ãîéìàã. 

[Ãîúà Ñÿðäàðà:] Ìÿí èñòÿéèðÿì êè, èø 

óçàíìàñûí, áèç [äöøìÿíèí] èøèíÿ õàòèìÿ 

âåðÿê. Ï.Ìàêóëó. 

2. Êèòàáûí àõûðûíà ÿëàâÿ îëóíàí âÿ ÿêñÿðÿí 

îíóí õöëàñÿ âÿ íÿòèúÿñèíè òÿøêèë åäÿí 

ùèññÿ. Íèçàìèíèí ìöêàôàò àëäûüû êÿíäèí 

íÿùàéÿò äÿðÿúÿäÿ äÿéÿðñèç îëäóüóíó êèòàáà 

éàçûëìûø õàòèìÿäÿí äÿ àíëàìàã îëóð. 


ÕÀÒÈÐ èñ. [ÿð.] 1. Èíñàíûí êå÷ìèøäÿ îëìóø 

áèð øåéè éàääà ñàõëàìà ãàáèëèééÿòè; éàääàø, 

çåùèí. Î ÿùâàëàò èíäè äÿ õàòèðèìäÿäèð. – 

Õàòèðèíäÿ âàðìû áîðàíëû ÷àüëàð Áöðöìöøäö 

áèçè çàëûì ãà÷àãëàð. Ì.Ìöøôèã. Õàòèðÿ 

äöøìÿê (ýÿëìÿê) – éàäà äöøìÿê, ùàôèçÿäÿ, 

éàääàøäà éåíèäÿí úàíëàíìàã. Äöøÿíäÿ 

õàòèðèìÿ ýþéëÿðÿ ÷ûõàð àùèì; Î ìàùïàðÿ èëÿ 

õÿëâÿò åòäèéèì ýåúÿëÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. Õàòèðÿ 

ýÿòèðìÿê – éàäà ñàëìàã, àíìàã. Õàòèðèíäÿ 

ãàëìàã (éàøàìàã) – éàäûíäà ãàëìàã, 

óíóòìàìàã. Î ýöí áèçèì õàòèðèìèçäÿ ÿáÿäè 

îëàðàã éàøàéàúàãäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. Áåëÿëèêëÿ, 

ìÿí òàì ö÷ ýöí Éàãóòó ýþðìÿäèì âÿ 

áó ö÷ ýöí ùÿéàòûìûí ÿí óçóí ýöíëÿðè îëàðàã 

ùÿìèøÿëèê õàòèðèìäÿ ãàëäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Õàòèðèíäÿ ñàõëàìàã – éàäûíäàí 

÷ûõàðìàìàã, óíóòìàìàã. Õàòèðèíäÿí ÷ûõìàã 

– éàääàøäàí ÷ûõìàã, óíóòìàã. Öðÿéèì 

432 

ÕÀÒÈÐ 

òÿíýëÿøèðäè. “Àäè ùÿéàò” áèëäèéèìèç øÿùÿð éàøàéûøû, 

øÿùÿðèí éóõóñóç ýåúÿëÿðè õàòèðèìäÿí 

÷ûõìûðäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

2. ìÿú. Êþíöë, öðÿê, ãÿëá ìÿíàñûíäà. Åé 

ôÿãèð, åùòèéàúûíû ýþñòÿð! Èñòÿ ìÿíäÿí, íÿ 

õàòèðèí èñòÿð! Ì.ß.Ñàáèð. [Àëìàç Àôòèëÿ:] 

Ñÿí áèëèðñÿí êè, ìÿí ñÿíèí õàòèðèíè íÿ ãÿäÿð 

èñòÿéèðÿì. Ú.Úàááàðëû. // ìÿú. Ìÿíëèê ùèññè. 

Õàòèðèíÿ äÿéìÿê (òîõóíìàã) – ìÿíëèéèíÿ, 

èççÿòè-íÿôñèíÿ òîõóíìàã. Áó ñþç 

Êàçûìûí õàòèðèíÿ äÿéÿí êèìè îëäó. Ìèð 

Úÿëàë. ..Õàòèðèíÿ äÿéìÿìÿê ö÷öí Åëäàðà ùå÷ 

áèð ñþç äåìèðäèì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

3. Ùþðìÿò, ñàéüû. Ñÿíèí õàòèðèí ö÷öí. Î, 

õàòèð áèëÿí äåéèë. Õàòèð ñàõëàìàã – ùþðìÿò 

ñàõëàìàã, ñàéüû áÿñëÿìÿê. 

4. Õàòèðèíÿ øÿêëèíäÿ – 1) ùþðìÿò, ñàéüû 

ÿëàìÿòè îëàðàã. Ìÿíÿ åëÿ ýÿëèð äöíéàäà ùÿð 

øåé; Ñÿíèí õàòèðèíÿ éàðàíûá àíúàã. ß.Êöð- 

÷àéëû. Ïðîôåññîðóí èøòàùû ýöú ýÿòèðñÿ äÿ, 

ßäùÿìèí õàòèðèíÿ þçöíö ñàõëàéà áèëäè. 

Á.Áàéðàìîâ; 2) ...íàìèíÿ, ...ö÷öí, ...ýþðÿ, 

...óüðóíäà. Èíäè ìÿí ñàáàùûí õàòèðèíÿ; Îíëàðûí 

áó ýöíöíö àëûììû ÿëëÿðèíäÿí.. Àëìàëûéàì... 

÷àðÿ éîõ! Á.Âàùàáçàäÿ. 

◊ Õàòèðè ãàëìàã – áèð øåéäÿí èíúèìÿê, 

êþíëöíÿ òîõóíìàã, ìÿéóñ îëìàã, öðÿéè èíúèìÿê. 

Õàòèðè îëìàã – ùþðìÿòè îëìàã, íöôóçó 

îëìàã, ñàéûëìàã, èñòÿíèëìÿê, ÿçèçëÿíìÿê. 

Õàòèðè ... éàíûíäà ÿçèç îëìàã – ùþðìÿò 

åäèëìÿê, ÿçèçëÿíìÿê, ñàéûëìàã. ..Âÿòÿíÿ 

ãóëëóã åäÿí ãàäûíûí õàòèðè ùàìûíûí éàíûíäà 

ÿçèçäèð. Ìèð Úÿëàë. Ùÿëÿ èíäè, áó ãîúàëûã 

ýöíëÿðèíäÿ Ýöëçàð õàëàíûí õàòèðè Ìóñòàôà 

êèøèíèí éàíûíäà î ãÿäÿð ÿçèçäè êè.. Ì.ßëèçàäÿ. 

Õàòèðèíè àëìàã – êþíëöíö àëìàã, òÿñêèí 

åòìÿê, öðÿê-äèðÿê âåðìÿê. Òàéáóéíóç 

þêöçÿ ùå÷ ìàùíû îõóéàí, õîø äèëëÿ îíó îõøàéàí 

âÿ õàòèðèíè àëàí îëìóð... Ô.Êþ÷ÿðëè. 

Õàòèðèíè ýþçëÿìÿê (ñàõëàìàã) – ùþðìÿòèíè 

ýþçëÿìÿê, ùþðìÿòèíè ñàõëàìàã, ùþðìÿò 

åòìÿê, õàòèðèíè èñòÿìÿê. Õàòèðèíè èñòÿìÿê – 

ñàéüû, ùþðìÿò áÿñëÿìÿê, ÿçèç ñàéìàã, 

éàíûíäà ùþðìÿòè îëìàã. [Ìóñòàôà áÿé:] Áèëèðñÿí, 

Ìèðçÿ Êÿðèì, ìÿí ñÿíèí õàòèðèíè ÷îõ 

èñòÿéèðÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Õàòèðèíè ãûðìàã 

(ñûíäûðìàã) – ãÿëáèíÿ äÿéìÿê, öðÿéèíè 

ñûíäûðìàã. Ëÿëÿ Ëÿòèôèí õàòèðèíè ñûíäûðìàéûá 

ýöë áàüûíà ýåòäè. “Ëÿòèô øàù”. Àëëàù õàòè-

ÕÀÒÈÐÀÒ 

ðèíÿ – éàëâàðûø, õàùèø ìÿíàñûíäà: ñÿí Àëëàù, 

Àëëàù åøãèíÿ. [Ðÿùèì:] Àüà, Àëëàù õàòèðèíÿ 

ìÿíèì ìóíèñèìè ÿëèìäÿí àëìà! Í.Âÿçèðîâ. 

[Ýþâùÿðèí ÿðè úàìààòà:] Àëëàù õàòèðèíÿ, ùÿð 

ýöí èúëàñ ÷àüûðûí, áÿëêÿ áó àðâàäûí öçöíö àç 

ýþðöì. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕÀÒÈÐÀÒ èñ. [ÿð. “õàòèðÿ” ñþç. úÿìè] Õàòèðäÿ, 

éàääà ãàëàí øåéëÿð. // Êå÷ìèø ùàäèñÿëÿð 

ùàããûíäà øÿõñè õàòèðÿëÿðäÿí èáàðÿò 

ÿñÿð âÿ ñ. [Ìöÿëëèì:] Ñÿí ìÿíÿ áèðýöíëöê 

õàòèðàòûíû éàç, ýÿòèð. Ãàíòÿìèð. Áó, Ìóñòàôàíûí 

õàòèðàò äÿôòÿð÷ÿñèíäÿí áèð âÿðÿãäèð. 


ÕÀÒÈÐÚßÌ ñèô. âÿ çÿðô [ÿð.] Àðõàéûí, 

ñàêèò, ðàùàò, àñóäÿ. Õàòèðúÿì éàøàìàã. – 

[Ìèðçÿ:] Áàëàëàðûì, äöíéàäà ìÿí ÷îõ þìöð 

åòìèøÿì, ñèçèí éîëóíóçäà íÿ ãÿäÿð ÷àëûøûá 

ìÿðàìûìà ÷àòìûøàì âÿ õàòèðúÿì, ãåéäñèç 

äöíéàäàí ýåäèðÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Øàùñÿíÿì 

÷îëïà-úöúÿëÿðèíè ãàíàäûíûí àëòûíà àëûá, 

õàòèðúÿì éàòìûøäû. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. Õàòèðúÿì 

åòìÿê – àðõàéûí åòìÿê, ñàêèòëÿøäèðìÿê. 

Êîñà êëóá ìöäèðèíè õàòèðúÿì åäèá ýåðè 

ãàéòàðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Õàòèðúÿì îëìàã – 

ðàùàò îëìàã, àðõàéûí îëìàã, ñàêèò îëìàã. 

[ßùìÿä:] Ãûçûì, ìÿíèì íÿ îüëóì âàð, íÿ 

äÿ ãûçûì, ñÿíè ñûíàéûðäûì, õàòèðúÿì îë, Ãÿðèáèíè 

òàïûá ñÿíÿ éåòèðÿðÿì. “Àøûã Ãÿðèá”. 

Øàù þâðÿò-óøàüû òÿðÿôèíäÿí õàòèðúÿì îëäó. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Èñìÿò:] Ýåòìèø, ìîëëàíû 

áóëñóí; Ìÿêòóáó îõóòñóí, õàòèðúÿì îëñóí. 


ÕÀÒÈÐÚßÌËÈÊ èñ. Àðõàéûíëûã; ùÿéÿúàí, 

èçòèðàá, íàðàùàòëûã, èíàìñûçëûã îëìàäûüû ùàë; 

èøèí òàì óüóð âÿ ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ íÿòèúÿëÿíÿúÿéèíÿ 

àðõàéûí îëìà. Õàòèðúÿìëèê 

âåðìÿê – àðõàéûíëûã âåðìÿê, àðõàéûí åòìÿê, 

õàòèðúÿì åòìÿê, íèýàðàí÷ûëûãäàí ãóðòàðìàã, 

ÿìèí åòìÿê. Ùÿðýàù ñèç ìÿíè áèð 

éåðÿ èøÿ ãîéìàã èñòÿéèðñèíèç, ùÿð áàðÿäÿ 

õàòèðúÿìëèê âåðÿ áèëÿðñèíèç. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÕÀÒÈÐÚßÌËÈÊËß çÿðô Õàòèðúÿì ùàëäà, 

ðàùàò-ðàùàò, íàðàùàò îëìàäàí, àðõàéûí ùàëäà. 

Éÿäóëëàù õàí õàòèðúÿìëèêëÿ ÷àïàðû éîëà 

ñàëäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. ..Àüàñÿôÿð ýþðäöéö ïèñ 

éóõóíó éàäûíäàí ÷ûõàðìàüà ÷àëûøûá, áóíà 

ìöâÿôôÿã îëàí àäàìëàðà ìÿõñóñ àðõàéûíëûã 

âÿ õàòèðúÿìëèêëÿ éåíÿ äÿ ýþçëÿðèíè ÿòðàôà äîëàíäûðäû. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Âàùèä äÿ áó ýöí õîø 

ÕÀÉ 

áèð õàòèðúÿìëèêëÿ, ìÿìíóíëóãëà åâÿ ãàéûòäû. 


ÕÀÒÈÐß èñ. 1. Èíñàíûí éàäûíäà, ùàôèçÿñèíäÿ 

ãîðóéóá ñàõëàäûüû ùÿð ùàíñû áèð ùàäèñÿ, èø 

âÿ ñ., êå÷ìèøäÿ îëìóø ùÿð ùàíñû áèð ùàäèñÿíè, 

èøè âÿ ñ.-íè õàòûðëàäàí øåé. Êÿíä ùÿéàòûíäà 

òÿáèÿòèí î çÿíýèí âÿ ýåíèø ãóúàüûíäà 

íÿ ãÿäÿð úàíëû ëþâùÿëÿð, óíóäóëìàç õàòèðÿëÿð 

âàðäûð. À.Øàèã. Õàòèðÿäÿí ñèëèíìÿê – 

óíóäóëìàã, éàääàí ÷ûõìàã. Õàòèðÿäÿí ñèëìÿê 

– óíóòìàã, çåùíèíäÿí ÷ûõàðìàã, ùÿìèøÿëèê 

îëàðàã éàääàí ÷ûõàðìàã. 

2. Áèð àäàì âÿ éà ùàäèñÿ ùàããûíäà éàääà 

ãàëàí øåé. Íÿ èñÿ, Ìÿñìÿíèí éåýàíÿ, ÿçèç 

îüëó ùàããûíäà øèðèí õàòèðÿëÿðè òöêÿíìÿç èäè. 

Ìèð Úÿëàë. Ãûçäàí éàëíûç õîø áèð õàòèðÿ ãàëìûøäû. 

Ñ.Âÿëèéåâ. // Áèð øåéäÿí õàòèðÿ ãàëàí, 

îíó õàòûðëàäàí ùàäèñÿ âÿ ñ. ùàããûíäà. Áó 

êèòàá àòàìäàí ãàëìà õàòèðÿäèð. 

3. Úÿì øÿêëèíäÿ: õàòèðÿëÿð – áàõ õàòèðàò. 

ßäÿáè õàòèðÿëÿð. “Õàòèðÿëÿð”èíè ÷àï 

åòäèðìÿê. 

4. Éàäèýàð ìÿíàñûíäà. Ñÿíäÿí ìÿíÿ áèð 

þìöðëöê õàòèðÿ; Ìÿíäÿí ñÿíÿ íÿ ãàëàúàã, 

íÿ áèëèì Ì.Àðàç. // Éàääàø ö÷öí îëàí. Áó 

äÿôòÿð, àíëàäûüûìûçà ýþðÿ, éà ìöøàùèäÿ âÿ 

õàòèðÿ âÿ éàèíêè áèð ñÿéàùÿò äÿôòÿðè îëìàëû 

èäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. Ãóøãîíìàçûí áàøûíäà; Áèð 

ãàéàíûí ãàøûíäà; Öñòö çÿðëÿ éàçûëìûø; 

Õàòèðÿ ëþâùÿñè âàð. Ù.Àááàñçàäÿ. 

ÕÀÒÓÍ áàõ õàòûí. Èòèðèëÿí ýÿíúëèê ö÷öí 

àðòûã ùÿñÿä âÿ ãûñãàíúëûã õàíëà õàòóíó 

ãÿðèáÿ áèð òÿáÿ ñàëûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. // á à õ 

õàíûì 4-úö ìÿíàäà. Àòàáÿé âåðäèéè ÿìð 

öçÿðèíÿ Ãÿòèáÿ õàòóí ìÿúáóðè îëàðàã Êþøêáàüè-ìöÿççÿìäÿ 

äöøöá ãàëìûøäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Áöòöí õàëãûí ýþçö Ýèðäìàíûí àíàñû 

Úàâàùèð õàòóíà çèëëÿíäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÕÀÂßÐÀÍ èñ. [ôàðñ.] Êëàññèê Øÿðã ìóüàìëàðûíäàí 

áèðèíèí àäû. 

ÕÀÉ èñ. Äÿíèçäÿ, ýþëäÿ, ÷àéäà òàì ñàêèòëèê, 

ñàêèò ùàâà, êöëÿêñèçëèê. Ùàâà õîø, äÿíèç 

õàé, ÿíúèð-öçöì áîë; Äÿíèçäÿ îüëàíëàð, ãûçëàð 

÷èìèðëÿð. Ð.Ðçà. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. ßñÿáëÿðè 

ñûüàëëàéûð áó õîø ùàâà, áó õàé ùàâà; 

Ýþçÿëëèêëÿð àüóøóíäà íÿôÿñ àëûð áó éóðäéóâà. 

Ñ.Ðöñòÿì. Ñóéóí õàé ñÿòùèíäÿ úÿíóá 

ýöíÿøèíèí éàíäûðûúû øöàëàðû ýþç ãàìàøäûðûðäû. 


433

ÕÀÉÀ 

ÕÀÉÀ èñ. [ôàðñ.] àíàò. Åðêÿêëèê âÿçèëÿðèíèí 

éåðëÿøäèéè êèñÿúèê. // Åðêÿêëèê âÿçèëÿðè. 

ÕÀÉÛÐ áàõ õåéð 1-úè ìÿíàäà. [Ñÿëìà:] 

Íå÷èí î èíäè îëñóí áþéëÿ ãàôèë Õàéûð, õàéûð, 

îüëóì âÿôàñûç äåéèë. Ù.Úàâèä. Õàéûð! Ìÿùÿááÿòèí 

ýþçö êîð îëóð; Îíäà íÿ åùòèéàò, íÿ 

èìòàùàí âàð! Ñ.Âóðüóí. 

ÕÅ “Õ” ùÿðôèíèí âÿ áó ùÿðôëÿ èøàðÿ 

îëóíàí ñàìèòèí àäû. 

ÕÅÉÈÐ èñ. [ÿð.] 1. Ôàéäà, ìÿíôÿÿò. Áàüûí, 

ÿêèíèí õåéðèíè áÿéëÿð ýþðÿúÿêìèø; Òîõì ÿêìÿéÿ 

äåùãàíëàðû íåéëÿðäèí, èëàùè! Ì.ß.Ñàáèð. 

Àòàëàð, áàáàëàð ÿêèáëÿð, òÿð òþêöá áåúÿðèáëÿð, 

õåéðèíè áèç ýþðöðöê. Ìèð Úÿëàë. Õåéèð 

äÿéìÿê (ýÿëìÿê) – ôàéäàñû îëìàã, õåéðè 

îëìàã. Àõû, äöçöíö áèëñÿì, áóíäàí ìÿíÿ 

õåéèð ýÿëÿð êè, çèéàí ýÿëìÿç. Ì.Ùöñåéí. [Ãîøãàð:] 

Ñîéóããàíëû ôèêèð ìöáàäèëÿñè îëìàéàí 

éåðäÿ ùå÷ âàõò öìóìè èøÿ õåéèð äÿéìÿç, 

éîëäàø ßìèðëè. È.Ùöñåéíîâ. Õåéèð åëÿìÿê – 

áàõ õåéèð ýþðìÿê. Åøãèí ìÿíè ýöíäÿíýöíÿ 

ãåéð åëÿð; Ñÿíè ñåâÿí, ÿëáÿòòÿ êè, õåéð 

åëÿð. Ì.Â.Âèäàäè. Õåéèð ýÿòèðìÿìÿê – ùå÷ 

áèð õåéðè îëìàìàã, çèéàí âåðìÿê, çÿðÿðè 

îëìàã. [Ðÿùèì õàí Ñèòàðÿéÿ:] Äèëèí ÷îõ 

èòèäèð. Ùÿð ùàëäà çèéàíäàí áàøãà ñÿíÿ áèð 

õåéèð ýÿòèðìÿç. Ú.Úàááàðëû. Õåéèð ýþðìÿê – 

ìÿíôÿÿò ýþòöðìÿê, õåéðè îëìàã, ôàéäàëàíìàã. 

[Ùàúû ßùìÿä Àëìàçà:] Áèç äåäèê 

êè, áèç äÿ ðàùàò ãàëàã, ñÿí äÿ áó êÿíääÿí 

õåéèð ýþðÿñÿí. Ú.Úàááàðëû. [Ïÿðèíèí ÿðè:] 

Ãûçû íÿ ãÿäÿð òåç ÿðÿ âåðñÿí, áèð î ãÿäÿð 

õåéèð ýþðÿðñÿí, úàíûí ðàùàò îëàð. ß.Âÿëèéåâ. 

Õåéèð âåðìÿê – ìÿíôÿÿò âåðìÿê, ôàéäà 

âåðìÿê. [Ãóðáàí:] Ìîëëà, ìÿíÿ áèð ìÿêòóá 

éàç. Áèëèðñÿí êè, ùÿð èë ñÿíÿ íÿ ãÿäÿð õåéèð 

âåðèðÿì. À.Øàèã. Áèç ùÿëÿ áóíäàí ñîíðà ÷àëûøûá 

èíñàíëàðà õåéèð âåðÿ áèëÿðèê. Ì.Ùöñåéí. 

Õåéðè ãàëìàìàã – äàùà ùå÷ áèð ôàéäàñû 

îëìàìàã, àðòûã èøÿ éàðàìàìàã, èøëÿíìÿç, 

éàðàðñûç ùàëà ýÿëìÿê. Õåéðè éîõ – àðòûã èøÿ 

éàðàìûð, ôàéäàñûçäûð. Ñûüàëëû, ñÿêñÿêÿëè, 

ñÿòèðëÿðè ëÿêÿëè; éöç åéùàìëû, êþëýÿëè; òÿíãèäèí 

ùÿì øàèðÿ, ùÿì äÿ îíó éàçàíà; âàëëàù, 

áèð õåéðè éîõäóð. Ð.Ðçà. Þç õåéðèíè ýöäìÿê 

– àíúàã þç ìÿíàôåéè ö÷öí ÷àëûøìàã. 

Äþâëÿòëèëÿð àíúàã þç õåéèðëÿðèíè ýöäöðäöëÿð. 

ß.Ñàäûã. // Ãàçàíú, ôàéäà. [Ùàúû Ãàðà:] 

434 

ÕÅÉÈÐ-ÁßÐßÊßÒ 

..Éöç ìàíàò õåéèð ùàðäàí éåòèøÿúÿê Áó 

õåéðè éåòèðÿí êèìäèð Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

2. Éàõøûëûã, éàõøû èø. Õåéèð èø ýþðìÿê 

– éàõøûëûã åëÿìÿê. 

◊ Õåéèð õÿáÿð – õîø õÿáÿð, öðÿêà÷àí 

õÿáÿð, éàõøû õÿáÿð, ñåâèíäèðèúè õÿáÿð. [Ùàúû 

Êàìéàá:] ×îõ ìöáàðÿê âÿ áþéöê ñÿàäÿòäèð. 

Áó ñààò ýåäèì áó õåéèð õÿáÿðè ãûçûí àíàñûíà 

äà éåòèðèì. Ìöðÿõõÿñ îëóì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Õåéèð èø – 1) åâëÿíìÿ, íèêàù, òîé, íèøàí, 

äöéöí. [ßôèôÿ:] Çÿùìÿò ùàããû îëìàñà äà, 

ìÿí áó âÿçèôÿíè áèòèðÿ áèëÿðÿì. Ìàäàì êè, 

õàíûìûí õåéèð èøè âàðäûð, ùàìàí õåéèð èøäÿ 

èøòèðàê åòìÿê ëàçûìäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè; 2) ôàéäàëû, 

ñåâèíäèðèúè. Áèð êÿíäèí êè êîõàñû Ìöðøöä 

îëà, ùå÷ îëàð êè, îðàäà õåéèð èø îëà 

(Àòà. ñþçö). Ãÿçåòëÿðè äÿ áèð-áèðèíÿ âóðäóì, 

ùå÷ áèð éåðäÿ Ñóëòàí òÿðÿôèíäÿí áèð õåéèð èø 

áàø âåðäèéèíè ýþðìÿäèì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Õåéèð îëà Õåéèð îëñóí Õåéèð 

õÿáÿð îëà – ùåéðÿò, ìàðàã, òÿÿúúöá ìÿãàìûíäà 

èøëÿíÿí ñóàë èôàäÿñè. [Àñéà:] ..Ýþðÿñÿí 

áó áèçÿ íÿéÿ ýÿëèð, õåéèð õÿáÿð îëà.. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Óñòà Çåéíàë õÿáÿð àëäû: – À 

ìèðçÿ, ýþçöìÿ áèêåô äÿéèðñÿí, íÿ îëóá, õåéèð 

îëà ß.Ùàãâåðäèéåâ. Õåéðèíè ýþðÿñÿí! – 

éåíè àëûíàí, ÿëäÿ åäèëÿí øåé ùàããûíäà õîø 

àðçó áèëäèðèð (áÿçÿí èñòåùçà éîëó èëÿ äåéèëèð). 

Õåéðèíè ýþðìÿê – èñòèôàäÿ åòìÿê, ôàéäàëàíìàã. 

Àõøàìûí (ñàáàùûí) õåéèð! – ñÿùÿð 

(àõøàì) ýþðöøöá ñàëàìëàøäûãäà èøëÿíÿí èôàäÿ. 

Ñàáàùûíûç õåéèð, Ñÿìèðÿ õàíûì! Ì.Ùöñåéí. 

Àëëàù õåéðÿ úàëàñûí! Àëëàù õåéèð âåðñèí! – 

õîø àðçó, óüóð àðçóñó áèëäèðÿí èôàäÿ. 

[Úàùàí:] Íÿ äåéèðÿì, Àëëàù õåéèð âåðñèí! 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ìÿøÿäè Ñÿôäÿð:] Àðâàä, 

Àëëàù õåéðÿ úàëàñûí, áó ýåíÿ íÿ ãûðìûçû 

êÿñèì-áè÷èìäèð Ì.ßëèéåâ. Áàøûìà õåéèð! 

– òÿÿúúöá, ùåéðÿò èôàäÿñè. Áîé, áàøûìà 

õåéèð, áóíà áàõ, áóíà; Åëÿ áèë áîðúëóéàì 

çàëûì îüëóíà. Ñ.Âóðüóí. 

ÕÅÉÈÐ-ÁßÐßÊßÒ èñ. [ÿð.] Éàøàéûøäà 

áîëëóã, ôèðàâàíëûã, ðèôàù; àäàìëàðà õåéèð, 

ôàéäà âåðÿí øåéëÿð. Áþéöêñöç åâäÿ õåéèðáÿðÿêÿò 

îëìàç. (Àòà. ñþçö). [Ýöëöøýÿëèí:] 

Èíäèúÿ-èíäèúÿ åâèìèçÿ õåéèð-áÿðÿêÿò ýÿëèð. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Áÿéëèê, ýþéëöê, ñÿéëèê îëàí ìÿúëèñäÿ; 

Ãà÷ êè, îðäà õåéèð-áÿðÿêÿò îëìàç. 

Àøûã ßëÿñýÿð.

ÕÅÉÈÐ-ÄÓÀ 

◊ Õåéèð-áÿðÿêÿòèíè ãà÷ûðìàã – ãèéìÿòäÿí 

ñàëìàã, çÿðÿðÿ ñàëìàã. [Éàøëû êèøè òàúèðÿ:] 

Ñÿí ìÿíèì õåéèð-áÿðÿêÿòèìè ãà÷ûðàúàãñàí, 

ñÿí ìÿíèì ùàëàë ìàëûìà ùàðàì ãàòàúàãñàí... 

– äåéÿðÿê, óçóí-óçàäû äåéèíÿðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÕÅÉÈÐ-ÄÓÀ èñ. [ÿð.] Ñÿàäÿò, õîøáÿõòëèê, 

õîøýöí, óüóð äèëÿéè. ..Ãàçû ÿââÿë áàøëàäû íÿñèùÿòè 

âÿ õåéèð-äóàñûíû; ñîíðà íÿ÷ÿðíèê þçö 

áàøëàéûá áèð õöòàáÿ îõóäó.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ãàéûíàòàñû äà ýÿëèíèí öçöíÿ ãàðøû 

õåéèð-äóàëàð ñþéëÿéÿúÿêäèð. Ð.ßôÿíäèéåâ. 

Øÿùèä ðöòáÿñèíÿ ãàëõàí úàâàíëàð; Ñèíÿñè ùÿð 

çöëìÿ ãàëõàí úàâàíëàð; Áþéöê Íÿñèìèíèí, 

óëó Áàáÿêèí; Õåéèð-äóàñûíû àëäû î ýåúÿ. 

Á.Âàùàáçàäÿ. Õåéèð-äóà âåðìÿê (äåìÿê, 

åëÿìÿê) – áèðèíÿ ñÿàäÿò, õîøáÿõòëèê 

àðçóëàìàã, óüóðëàð äèëÿìÿê. Óñòà Çåéíàë 

Ìèðçÿ Ñÿôÿðèí îüëóíà õåéèð-äóà âåðèá, éàõøû 

éîë èëÿ ìöâÿôôÿãèééÿò äèëÿéèá áèð ãûçûë ñààò äà 

ïåøêÿø âåðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ùöñåéíèí 

àíàñû õåéèð-äóà åëÿéÿ-åëÿéÿ îüëó èëÿ áÿðàáÿð 

ãàïûäàí ÷ûõäû. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÕÅÉÈÐ-ÄÓÀ×Û èñ. Áèð éàõøûëûüà ýþðÿ áèðèíÿ 

óüóð, õîøáÿõòëèê, ñÿàäÿò äèëÿéÿí àäàì, 

ìèííÿòäàð. Èéèä èñòÿðÿì êè, éàéûìû ÿéÿ; Áó 

øåøïÿðèì îëà, ñèíÿìÿ äþéÿ; Õåéèð-äóà÷û îëëàì, 

äöøÿðÿì þíÿ; Ýþíäÿð, òöðêìàíëàðäàí 

õàíëàðûì ýÿëñèí! “Êîðîüëó”. 

ÕÅÉÈÐÕÀÙ ñèô. [ÿð. õåéèð âÿ ôàðñ. õàù] 

Áàøãàñûíûí âÿ ùàìûíûí éàõøûëûüûíû èñòÿéÿí, 

áàøãàëàðûíà êþìÿê åäÿí, éàõøûëûüà ÷àëûøàí; 

ãàéüûêåø. Õåéèðõàù àäàì. – [Àëìàç Õàíûìíàçà:] 

Øÿðèô ÷îõ éàõøû àäàì èìèø, àíà. Ìÿí 

ùå÷ ýþçëÿìÿçäèì. Èøëÿê, ÷àëûøãàí, õåéèðõàù. 

Ú.Úàááàðëû. [Ðÿøèä:] Ãóðáàíãóëó ùÿìèøÿ 

õàëãûí õåéèðõàùû (èñ.) ùåñàá îëóíàðäû. 

Ò.Ø.Ñèìóðã. [Ìöâÿêêèë:] Ñèç õåéèðõàù 

àäàìñûíûç, éîëäàø Ãàðàäàüëû, áÿëêÿ ìÿñÿëÿ 

ãàëäûðàñûíûç, áóëàüûí öñòöíäÿ Ñÿìÿä Âóðüóíóí 

ùåéêÿëèíè ãîéàëàð. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕÅÉÈÐÕÀÙÚÀÑÛÍÀ çÿðô Õåéèðõàùëûãëà, 

õåéèðõàù àäàìà éàðàøàí áèð òÿðçäÿ. Õåéèðõàùúàñûíà 

êþìÿê. Õåéèðõàùúàñûíà ìöíàñèáÿò. 

ÕÅÉÈÐÕÀÙËÛÃ èñ. Áàøãàëàðûíà õåéèðõàù 

ìöíàñèáÿò; éàõøûëûüà ÷àëûøìà; ãàéüûêåøëèê, 

ãåéäêåøëèê, éàõøûëûã, êþìÿê. Áó ñþçö ìÿí 

õåéèðõàùëûãäàí ÿðç åäèðÿì, ãîðõóðàì ñÿíè 

ïóë öñòÿ î ãÿäÿð ÿçÿëÿð êè, øèøèá äàìà äþíÿñÿí, 

ïóë èëÿ çàðàôàò îëìàç, úàíûì, ýþçöì! 

ÕÅÉÈÐËÈ 

Í.Âÿçèðîâ. [Õàâÿð:] Áàõ, àäàì îíóí êèìè 

îëàð. Öçö, ýþçëÿðè, äàíûøûüû, ùàìûñû õåéèðõàùëûãëà 

äîëóäóð. Ì.Èáðàùèìîâ. Âèäàäè 

ÿäàëÿò âÿ õåéèðõàùëûã ìöúÿññÿìÿñè êèìè ùÿð 

éåðäÿ, õöñóñÿí Âàãèôèí ÷ÿòèíëèéÿ äöøäöéö 

éåðëÿðäÿ, ýþðöíöð, þç êþìÿéèíè, ùÿòòà úàíûíû 

áåëÿ îíóí éîëóíäà ìöçàéèãÿ åòìèð. Ì.Àðèô. 

Õåéèðõàùëûã åòìÿê (åëÿìÿê, ýþñòÿðìÿê) 

– éàõøûëûã åòìÿê, êþìÿê ýþñòÿðìÿê, 

õåéðÿ ÷àëûøìàã. Òÿíáÿëÿ, ÿéðèéÿ õåéèðõàùëûã 

åòìÿê éàõøû èøëÿéÿíèí áåëèíäÿí áàñìàãäûð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. [Àôÿðèí] àäàìëàðà ùÿìèøÿ 

õåéèðõàùëûã åòìÿéè ñåâèðäè. Ã.Èëêèí. 

ÕÅÉÈÐÕßÁßÐ èñ. [ÿð.] Õîø õÿáÿð, öðÿêà÷àí, 

øàä õÿáÿð. Äåéÿñÿí, õåéèðõÿáÿðèí âàð. 

– [Ãàäûí:] Ñÿí äÿ ýÿðÿê Ùàôèçäÿí áèð ôàë 

à÷àñàí, ýþðÿê ãóáåðíàòîð õåéèðõÿáÿð ýÿòèðÿúÿêäèìè 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Õåéèðõÿáÿð 

ýÿòèðÿí. Òåëëè õàëà áó õåéèðõÿáÿð ãàäûíûí 

äîäàãëàðûíäàí þïìÿê èñòÿéèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

◊ Õåéèðõÿáÿð îëàñàí! (îëàñûíûç!) – øàä, 

õîø õÿáÿð ýÿòèðÿí àäàìà ðàçûëûã, òÿøÿêêöð 

èôàäÿñè. [Ôàòìàíèñÿ:] Àé îüóë, ñàüñàüàí ãûðûëäàéûð, 

÷ûõ ýþð àòàí ýÿëÿúÿêäèðìè Äåýèíÿí: 

ñàüñàüàí, ñàüñàüàí, õåéèðõÿáÿð îëàñàí. 

Îüëóíóí äà îüëó îëóáäóð, ãûçûíûí äà 

îüëó îëóáäóð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Çåéíàë 

Ëåéëàéà:] Ñèçè õåéèðõÿáÿð îëàñûíûç, äîêòîð! 


ÕÅÉÈÐËßØÌß “Õåéèðëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕÅÉÈÐËßØÌßÊ ô. Ñþâäÿíè, àëâåð ðàçûëûüûíû 

áèð-áèðèíèí ÿëèíè òóòìàãëà êÿñìÿê, 

áèòèðìÿê, ñþâäÿëÿøìÿíè ùÿëë åòìÿê. 

ÕÅÉÈÐËÈ ñèô. Õåéèð âåðÿí, õåéðè îëàí; 

ýÿëèðëè, ãàçàíúëû, ÿëâåðèøëè. Õåéèðëè èø. Õåéèðëè 

ñÿíÿò. – [Êå÷ÿë:] Ëîòóáàøû, ñÿí ãîâóíó âåð, 

ìÿí ñÿíÿ áèð õåéèðëè éåð äåéèì. “Àøûã 

Ãÿðèá”. Ãîíøóì åëÿ ýöìàí åëÿéèá êè, äöíéàäà 

éàçû÷ûëûãäàí àñàí, éàçû÷ûëûãäàí õåéèðëè 

ïåøÿ éîõäóð. Ñ.Ðöñòÿì. // Ôàéäàëû, õåéèðëè, 

ÿëâåðèøëè, õåéèð âåðÿí. Õåéèðëè øÿðàèò. Õåéèðëè 

ìÿñëÿùÿò. Àíúàã ìÿíäÿí ñîðóøñàí, ÷ÿòèí 

îëñà äà, èíàí; Èíñàí îëìàã éàõøûäûð, àäè, 

õåéèðëè èíñàí! Ð.Ðçà. // Úàíà, ñÿùùÿòÿ õåéðè, 

ôàéäàñû îëàí. Áàäàìëû ÷îõ õåéèðëè ñóäóð. Õåéèðëè 

äÿðìàí. – [Ãà÷àé Ñåâèíúÿ:] Ñîí ýöíëÿð 

éàìàí õåéèðëè ñþçëÿð äàíûøûðñàí. Ç.Õÿëèë. 

// Áÿðÿêÿòëè, áîë, õåéèð-áÿðÿêÿòëè. Áöòöí 

åëëÿð õåéèðëè; Âàðëû àðàíäà ãàëäû; Âàç êå÷èá 

435

ÕÅÉÈÐËÈÊ 

äàüäàí-äàøäàí; Éåð òóòäó, éóâà ñàëäû. 


ÕÅÉÈÐËÈÊ èñ. Éàõøûëûã, éàõøû èø, õåéèð èø, 

õåéèðëèéÿ îëàí èø (òîé, áàéðàì âÿ ñ.). Õåéèðëèéÿ 

ýÿëìÿê. Õåéèðëèéÿ ÷àëûøìàã. Òÿçÿ 

åâäÿ èëê ñöôðÿ õåéèðëèéÿ à÷ûëìûøäû. 

◊ Àüçûíû õåéèðëèéÿ à÷ìàã – áàõ àüçûíû 

õåéðÿ à÷ìàã (“àüûç 1 ”äà). Õåéèðëèéÿ äåéèë! 

– íÿòèúÿñè éàõøû ãóðòàðìàéàúàã èø, ùÿðÿêÿò 

âÿ ñ. ùàããûíäà. Áåëÿ àäàìûí ýåúÿ âàõòû éóõàðû 

ãàëõìàñû õåéèðëèéÿ äåéèëäè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÕÅÉÈÐËÈËÈÊ èñ. Õåéèð âåðìÿ; ìÿíôÿÿòëèëèê, 

ýÿëèðëèëèê, ãàçàíúëûëûã. Ïåøÿíèí õåéèðëèëèéè. 

Èøèí õåéèðëèëèéè. // Ôàéäàëûëûã, ôàéäà âåðìÿ 

ãàáèëèééÿòè; éàõøû òÿñèð. Äÿðìàíëàðûí õåéèðëèëèéè. 

Ìÿäÿí ñóëàðûíûí ñÿùùÿòÿ õåéèðëèëèéè. 

ÕÅÉÈÐÑÈÇ ñèô. Ùå÷ êÿñÿ õåéðè, éàõøûëûüû 

òîõóíìàéàí, õåéèð âåðìÿéÿí. Õåéèðñèç 

àäàì. – Ìÿí ùÿðäÿí îòóðóá ôèêèðëÿøèðÿì âÿ 

áó ÿãèäÿéÿ ýÿëèðÿì êè, áèçèì ÷îõóìóçó áÿäáÿõò 

åäÿí êàðñûç, âåúñèç âÿ õåéèðñèç ãîùóìëàðûìûçäûð. 

ß.Âÿëèéåâ. Ùàìû àðñûç âÿ õåéèðñèç, 

ýöúö àç; Àììà õÿíúÿðëÿ áû÷àã âóðìàüà 

ñàç. Øÿùðèéàð. // Ôàéäàñûç, ôàéäàñû, õåéðè îëìàéàí, 

íÿòèúÿñèç. Õåéèðñèç èø. Õåéèðñèç ïåøÿ. 

ÕÅÉÈÐÑÈÇËÈÊ èñ. Ùå÷ áèð õåéèð, ôàéäà 

âåðìÿìÿ, ùå÷ áèð õåéðè, ôàéäàñû îëìàìà, 

ôàéäàñûçëûã, íÿòèúÿñèçëèê. 

ÕÅÉÈÐÑÞÉËßÌßÇ ñèô. Àüçûíû ïèñëèéÿ 

à÷àí, àüçûíà ùå÷ áèð õåéèð ñþç, õåéèðõàùëûã 

ýÿëìÿéÿí, íÿùñ äàíûøàí. Âàðäû áèð õåéèðñþéëÿìÿç 

íàäàí; Äèëèíÿ õåéèð ýÿëìÿéèá áèð 

àí. Ñ.ß.Øèðâàíè. – Å-å-å! – äåéÿ, ßùìÿä 

ãÿçÿáëÿ ãûøãûðäû, – áåëÿ äÿ õåéèðñþéëÿìÿç 

àäàì îëàð Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÕÅÉÈÐ-ØßÐ èñ. [ÿð.] Òîé âÿ éà éàñ, 

øàäëûã âÿ éà êÿäÿð îëàí éåð âÿ áóíëàðëà 

ÿëàãÿäàð èøëÿð, ìÿðàñèì. Õåéèð-øÿðäÿ èøòèðàê 

åòìÿê. Õåéèð-øÿð ìÿúëèñèíäÿ îëìàã. – Éàñäà, 

òîéäà, ùàìàìäà, ìÿñúèääÿ, ìöõòÿñÿð 

“ùÿð éàíäà àøäû, îðàäà áàøäû”, õåéèð-øÿð 

Òöêÿçáàíñûç êå÷ìÿçäè. Á.Òàëûáëû. [Çåéíàë:] 

Ùàíñû òàúèðèí åâèíäÿ õåéèð-øÿð îëàíäà Íèñÿ 

àðâàäû ÷àüûðìàéûáëàð ß.ßáöëùÿñÿí. [Ìöÿëëèì] 

òÿê óøàãëàðà ñàâàä þéðÿòìÿêëÿ êèôàéÿòëÿíìèðäè, 

êÿíäèí áöòöí õåéèð-øÿð èøëÿðèíÿ äÿ 

ãàðûøûðäû. Ñ.Ãÿäèðçàäÿ. 

◊ (Þç) õåéèð-øÿðèíè áèëìÿê (àíëàìàã, 

ãàíìàã) – þçöíÿ íÿéèí õåéèðëè âÿ íÿéèí 

436 

ÕÅÉËÈÚß 

çÿðÿðëè îëäóüóíó áèëìÿê, áàøà äöøìÿê, 

àíëàìàã, îíà ìöâàôèã äÿ ùÿðÿêÿò åòìÿê. 

×îõ äà íàäàí äåéèëÿì, àíëàìàéûì õåéðö 

øÿðèì. Ñ.ß.Øèðâàíè. Õåéðö øÿðèí ãàí, îüëóì! 

Þç ùàëûíà éàí, îüëóì! À.Ñÿùùÿò. [Ðÿñóë:] 

Âàõòûíäà áó ãîéóí êèìè úàìààò õåéèð-øÿðèíè 

ýþçÿëúÿ àíëàéàúàã. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Õåéðÿøÿðÿ 

éàðàéàí – ùÿì õåéèð èøäÿ, ùÿì äÿ 

éàñäà àäàìëàðà éàõûíäàí êþìÿê åäÿí. Áó 

àäàì õåéðÿ-øÿðÿ éàðàéàí äåéèë, – “Øàùñÿíÿì 

õàëà” äåéèëÿí àðàëûã àðâàäû èäè, õåéðÿøÿðÿ 

éàðàéàí èäè, ùàìûíûí äÿðäè-äèëèíÿ éåòèøÿí 

(èäè)... Å.Ñóëòàíîâ. Õåéðÿ-øÿðÿ éàðàìàéàí 

(éàðàìàç) – õåéèðäÿ-øÿðäÿ èøòèðàê 

åòìÿéÿí, áàøãàëàðûíûí äÿðäèíÿ, ãÿìèíÿ 

éåòèøìÿéÿí, ëàãåéä, éàðàðñûç, áàúàðûãñûç 

àäàì ùàããûíäà. Õåéðÿ-øÿðÿ éàðàìàç îüóë. – 

Áèêåô Èáàä õåéðÿ-øÿðÿ éàðàìàéàí, ôÿðäè ùÿéàò 

ñöðÿí áèð àäàìäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ðöñòÿì 

Ñÿêèíÿéÿ:] Àõû àäÿò âàð. Ãàéòàðàðñàí, 

äàëûíúà ìèí ñþç äåéÿðëÿð. Àäûí ãàëàð õåéðÿøÿðÿ 

éàðàìàç. Ì.Èáðàùèìîâ. Ñÿðùÿä áîéóíäà 

Øþêëö Ìÿëèê äåéèëÿí õåéðÿ-øÿðÿ éàðàìàç, 

êèìñÿéÿ éîâóøìàç ãÿðèáÿ õàñèééÿòëè ãÿðèá 

áèð áÿé éàøàéûðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÕÅÉËÀÃ äàí. “Õåéëè” ñþçöíöí úàíëû äèëäÿ 

èøëÿíÿí ôîðìàñû. Õåéëàã àäàì. Õåéëàã 

ìàë. Õåéëàã èø ýþðìÿê. – Áàùàäûð äÿôòÿð- 

÷ÿñèíÿ õåéëàã éàçàíäàí ñîíðà ìåøÿäÿ 

ýÿçèðäè. Í.Íÿðèìàíîâ. 

ÕÅÉËÈ ñèô. âÿ çÿðô Îëäóãúà ÷îõ, ÷îõëó, áèð 

÷îõ. Õåéëè àäàì ýÿëìèøäè. Õåéëè êèòàáû âàð. 

Î ùàäèñÿäÿí õåéëè çàìàí êå÷ìèøäèð. – [Øàù:] 

Þéëÿ èñÿ, ñÿí áèçÿ áèð àé ìþùëÿò âåð, áèð éîë èëÿ 

ñÿíÿ õåéëè ïóë ãàçàíäûðàðàì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

// Îëäóãúà, ñîí äÿðÿúÿ. Îíóí ùàëû õåéëè ïÿðèøàí 

èäè. – Áó ñóàëëàð ìÿíè õåéëè òÿÿúúöáëÿíäèðäè. 

À.Äèâàíáÿéîüëó. Áèð õåéëè – 1) óçóíóçàäû. 

Ñþùáÿò äàâàì åäèð áèð õåéëè... Ëåéëà; 

“Äàùà éåòÿð”, – äåéÿ ãàëõûð éåðèíäÿí. Á.Âàùàáçàäÿ; 

2) ÷îõëó, êöëëè ìèãäàðäà. [Äöððÿíèí] 

ÿòðàôûíà áèð õåéëè àðâàä òîïëàíìûøäû. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÕÅÉËÈÚß ñèô. âÿ çÿðô Îëäóãúà ÷îõ, ÷îõëó, 

êöëëè ìèãäàðäà. Õåéëèúÿ ïóëó âàð. Õåéëèúÿ 

êèòàáû âàð. // Àäè ãàéäàäàí ÷îõ, áèð ãÿäÿð 

àðòûã. Õåéëèúÿ ýÿçäèê. Õåéëèúÿ ñþùáÿòëÿøäèê. – 

Àõøàì êöëÿéè ãàëõàð, ÿñÿð õåéëèúÿ éöíýöë; Ýöë 

ÿòðèíè äóéäóãúà þòÿð øþâãëÿ áöëáöë. À.Ñÿùùÿò.

ÕÅÉÌß 

ÕßÁßÐ 

ÕÅÉÌß èñ. [ÿð.] ×àäûð. Åé áàáà áÿé, áó 

ùóìàéóí ÿñýÿðèí; Ñåøÿíáÿäÿ ñÿðìÿíçèëè Úàð 

îëäó. Ìÿøðèã òÿðÿôèíäÿ òàçÿ ãÿëÿíèí; Ãóðóëóá 

õåéìÿëÿð áÿðãÿðàð îëäó. Ã.Çàêèð. Êè, 

íàýÿù õåéìÿ äàëûíäàí áèð þâðÿò; Äåäè åé 

ùàòÿì, åé øàùè-ñÿõàâÿò! Óøàãëàðûì ãàëûáäûð 

áó ýåúÿ àú; Îëóá áèð ëþãìÿéÿ ìÿüìóíó 

ìþùòàú. Ñ.ß.Øèðâàíè. Áÿçÿí äÿ éàøàìàã 

ùÿâÿñèëÿ òÿê; Áèð èíñàí ÿòðàôà ãûëûíú ÷ÿêÿðÿê; 

Áöòöí áèð îðäóíó ùåéðÿòÿ ñàëìûø; Õåéìÿëÿð 

äàüûäûá, ÷àäûðëàð àëìûø. Ñ.Âóðüóí. 

ÕÅÉÌßÝÀÙ èñ. [ÿð. õåéìÿ âÿ ôàðñ. ...ýàù] 

Õåéìÿëÿð (÷àäûðëàð) ãóðóëìóø éåð, äöøÿðýÿ. 

Èñëàì òàðèõèíÿ äàõèë îëìóø î ãàðà õåéìÿýàù 

àðòûã èë éàðûì èäè êè, íÿùÿíý áèð ãàðà ãóø êèìè 

ìÿíçèë-ìÿíçèë ãîíàðàã Ìÿüðèáäÿí-Ìÿøðèãÿ 

äîüðó ùÿðÿêÿò åäèðäè.. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÕÅÉÐ ÿä. [ÿð.] Áèð øåéëÿ ðàçû îëìàäûãäà 

âÿ éà âåðèëÿí ñóàëà ìÿíôè úàâàá ö÷öí 

èøëÿíèð. Ñóàëëàðëà ðàçûñàí – Õåéð. Ýÿçìÿê 

èñòÿéèðñÿí – Õåéð. Ýÿëÿúÿêñÿíìè – Õåéð. – 

Åëäàðû ùÿëÿ óíóòìàìûøñûíûçìû – Õåéð, 

óíóòìàìûøàì. Ñ.Ùöñåéí. [Âàãèô:] Õåéð, 

éàíûëäûíûç, îíà äèë âåðÿí; Ýþçèëÿ äöíéàäà 

àëîâëàð ýþðÿí; Êÿíäèñòàí éåðèäèð, áÿëè, êÿíäèñòàí! 

Ñ.Âóðüóí. // Öìóìèééÿòëÿ, åòèðàç, 

íàðàçûëûã áèëäèðèð (áÿçÿí òÿêðàð øÿêëèíäÿ). 

Õåéð, õåéð, – äåéÿ ãûøãûðäû. Õåéð, õåéð, ðàçû 

äåéèëÿì. – [Ùàúû Áàõøÿëè:] Õåéð, Ùàúû Ùÿñÿí 

àüà, ãîé øåéõ úÿíàáëàðû áèçäÿ ãîíàã îëñóí. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ñóëòàí:] Õåéð, øÿõñ 

îëà áèëÿð êè, ÷îõ åëì îõóìóø îëñóí âÿ òÿðáèéÿñè 

àç îëñóí. Í.Íÿðèìàíîâ. // Èíêàð ìÿíàñûíäà 

èøëÿíèð. – Õåéð, ýþçÿë äåéèë, ÷èðêèíäèð. Õåéð, 

÷îõ óøàãäûð ùÿëÿ. – [Ùÿñÿí áÿé:] Úàâàíëûüû 

Õåéð, Ìÿøÿäè Èáàä ãîúàäûð. Áÿñ íÿéè ..Ìÿøÿäè 

Èáàäûí ïóëó, ìàëû, äþâëÿòè Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Îíäàí óçàãëàðäà áèð ñÿééàðÿ âàð; Õåéð, 

ñÿééàðÿ éîõ, áèð òÿééàðÿ âàð. Ì.Ðàùèì. 

ÕÅÉÐÀÒ èñ. [ÿð.] äèí. Þëìöø àäàìûí 

õàòèðÿñèíÿ âåðèëÿí éåìÿê; åùñàí. Äåäè êè, 

ìÿí åäÿí çàìàíäà âÿôàò; Äÿôí åäèí, âåðìÿéèí 

ìÿíÿ õåéðàò. Ñ.ß.Øèðâàíè. ..Åëÿ áóíó 

ýþòöðÿê êè, áó àõûð âàõòëàðäà áàøëàéûáñûíûç 

íóõàëûëàðà äÿëèë âÿ íÿñèùÿò åëÿìÿéÿ êè, ÷àõûð 

è÷èá êåéôëÿíìÿñèíëÿð âÿ ïàëàç-ïàëòàðëàðûíû 

ñàòûá õåéðàò âåðìÿñèíëÿð. “Ìîë. Íÿñð.” 

// Ñàâàá ö÷öí âåðèëÿí ïóë, éåìÿê âÿ ñ., ùàáåëÿ 

ñàâàá ö÷öí åäèëÿí èøëÿð. Õåéðàò ïàéëàìàã. 

– Ýöíëÿðèí áèð ýöíöíäÿ áèð ìîëëà 

Úîðàòäàí Òöðêàíà õåéðàò éåìÿéÿ ýåäèðäè. 

(Íàüûë). Ùàëâàíûí âÿ õåéðàò ïëîâëàðûíûí 

ñàâàáûíû âÿ ëàçûì îëìàäûüûíû äàíàíëàð êàôèð 

âÿ ìöðòÿääèðëÿð.. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÕÅÉÐß èñ. Ìèñäÿí, àëöìèíèóìäàí, ñàõñûäàí 

âÿ ñ.-äÿí ãàéðûëàí äÿéèðìè, äÿðèí ãàá. 

ßòè õåéðÿäÿ éóìàã. Ìåéâÿíè õåéðÿéÿ ãîéìàã. 

ÕÅÉÐÈ, ÕÅÉÐÈÝÖËÖ èñ. Ãûðìûçû ðÿíýëè, 

òîïëÿ÷ÿêëè ýöë; ìÿõìÿðýöëö. Õèéàáàíûí ùÿð 

èêè òÿðÿôèíè éåíè à÷ûëìàãäà îëàí õåéðè, øÿááó, 

ãûðìûçû çàíáàã âÿ ñàèð ðÿíýàðÿíý ÷è÷ÿêëÿð 

áöðöìöø èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÕÅÉÐÈÉÉß ñèô. [ÿð.] Õåéèð èø, åùòèéàúû 

îëàíëàðà êþìÿê, éàðäûì ìÿãñÿäèíè ýöäÿí. 

Õåéðèééÿ úÿìèééÿòè – 1920-úè èë èíãèëàáûíäàí 

ÿââÿë ìààðèô, ñÿùèééÿ, ìÿäÿíèééÿò 

âÿ ñ.-íè èíêèøàô åòäèðìÿê ìÿãñÿäè èëÿ 

úàìààòäàí ïóë òîïëàéàí úÿìèééÿò. [Ìèðçÿ 

Ãÿäèð] ..ìèëëè ìÿòáóàòäà àðà-ñûðà íÿøð åòäèéè 

ìÿãàëÿëÿðè èëÿ, õåéðèééÿ âÿ ìààðèô úÿìèééÿòèíäÿêè 

ôÿàëèééÿòè èëÿ .. øþùðÿò âÿ íöôóç 

ãàçàíìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÕÅÉÐÈÉÉß×È èñ. Õåéðèééÿ úÿìèééÿòèíèí 

èøèíäÿ èøòèðàê åäÿí, õåéðèééÿ úÿìèééÿòèíèí 

öçâö. 

ÕßÁßÐ èñ. [ÿð.] 1. Áèð èø, ùàäèñÿ âÿ ñ. ùàããûíäà 

ìÿëóìàò. Íÿ ëàçûì îëìóøäó êè, áåëÿ 

äÿùøÿòëè õÿáÿðè øàùà âåðèá áó ãàëìàãàëà 

ñÿáÿá îëà âÿ þçöíö äÿõè ùÿëàêÿòÿ ñàëà 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Áó éàâóãëàðäà áèçèì ñàùèáìÿíñÿáëÿðäÿí 

áèðèñèíèí þëöì õÿáÿðèíè ãÿçåòëÿðäÿ 

îõóäóã. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Àüàéàð] 

“Áàêûäàí êîìèññèéà ýÿëèá” õÿáÿðèíè 

åøèäèíúÿ, ÷îõ äèëõîð îëäó. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Õÿáÿð àëìàã – ñîðóøìàã, áèëìÿê, èñòÿìÿê. 

Ìÿñÿëÿíè õÿáÿð àëìàã. Èøè õÿáÿð àëìàã. 

– Õÿáÿð àëñà ñÿíäÿí: î áèíÿâàíûí; 

Íåúÿ êå÷èð ðóçèýàðû ýþðÿñÿí; Ñþéëÿ êè, ýþç 

éîëäà, êþíöë èíòèçàð; Øÿì òÿê îòóðóá ñöáùÿäÿê 

àüëàð. Ã.Çàêèð. [Àõóíäîâ:] Úàíûì, 

ãûç áèð éàñèí ñóðÿñèíè áèëäè, áÿñäèð, êèôàéÿòäèð 

âÿ îüëàíà äà ëàçûì îëàí ìÿñÿëÿëÿðè ýÿëèá 

ìÿíèì êèìè àõóíäëàðäàí õÿáÿð àëàð, âÿññàëàì. 

Ú.Úàááàðëû. Õÿáÿð ÷ûõìàã – áèð 

ùàäèñÿ âÿ ñ. ùàããûíäà ñþç åøèäèëìÿê, øàéèÿ 

÷ûõìàã (éàéûëìàã). Õÿáÿð ÷ûõìàìàã – ýåòìèø, 

éàõóä éîõà ÷ûõìûø áèð àäàìäàí, éà äà 

ýþçëÿíèëÿí áèð èøäÿí ùå÷ áèð ñîðàã ýÿëìÿìÿê, 

437

ÕßÁßÐ×È 

ùå÷ áèð õÿáÿð åøèäèëìÿìÿê. [Óøàãëàðûí] ..àòàëàðûíäàí 

áèð õÿáÿð ÷ûõìàäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Õÿáÿð åëÿìÿê – áèëäèðìÿê, õÿáÿðäàð åòìÿê. 

Ýÿëÿúÿê íÿñëÿ øåðèì áó ýöíäÿí; Ùàé âóðóá, 

ãûé âóðóá, õÿáÿð åéëÿñèí. Ì.Ðàùèì. Õÿáÿð 

ýÿëìÿê – ñþç åøèäèëìÿê, ìÿëóìàò ýÿëìÿê. 

Òà êè õÿáÿð ýÿëäè õóáëàð øóõóíäàí; ßë ÷ÿêäèì 

úàùàíûí âàðö éîõóíäàí. Ì.Â.Âèäàäè. Õÿáÿð 

ýÿòèðìÿê – ýþðäöéö âÿ éà åøèòäèéè áèð øåé 

ùàããûíäà ìÿëóìàò âåðìÿê, áèëäèðìÿê. Áÿëÿä- 

÷èíèí áèðè õÿáÿð ýÿòèðäè êè, ìÿôòèë ùàñàðûí áèð 

êèëîìåòðëèéèíè äöøìÿí ìèíàëàìûøäûð. ß.Âÿëèéåâ. 

Ñÿùÿð Ñÿðèééÿ õÿáÿð ýÿòèðäè êè, êÿíäÿ 

éàìàí êöé äöøöá. È.ßôÿíäèéåâ. Õÿáÿð òóòìàã 

– ñîðóøóá áèëìÿê, ìÿëóìàò àëìàã, ìÿëóìàò 

ÿëäÿ åòìÿê, õÿáÿðäàð îëìàã. Áèç úÿáùÿíèí 

âÿçèééÿòèíäÿí õÿáÿð òóòóðäóã. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

[Ôÿðùàä Íàçëûéà:] Ñÿí äÿ áóðàäàñàíìûø, 

Íàçëûúàí, éåíÿ Ìóñòàôà èëÿ ìÿíèì ýþðöøöìäÿí 

õÿáÿð òóòìóñàí ß.Ìÿììÿäõàíëû. Õÿáÿð 

âåðìÿê – ìÿëóìàò âåðìÿê, áèëäèðìÿê, õÿáÿðäàð 

åòìÿê, ÷àòäûðìàã. Ëàëÿ òÿê äàüè-äèëèñèíåéè-ñóçàíûìû 

ýþð; Âåð õÿáÿð äèëáÿðèñöñÿíáÿðÿ, 

åé áàäè-ñÿáà. Ñ.ß.Øèðâàíè. Êÿòõóäà 

Áàéðàìû òóòóá äàìà ñàëìàã, åëÿ ýåúÿ 

èêÿí øÿùÿðÿ ÷àïàð éîëëàéûá ðÿèñÿ õÿáÿð âåðìÿê 

èñòÿäè. Ì.Ùöñåéí. Àíúàã ãîðõäó êè, îíëàð áóíó 

áàøãàëàðûíà õÿáÿð âåðÿðëÿð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Õÿáÿð éàéûëìàã – øàéèÿ éàéûëìàã, ñþç éàéûëìàã. 

Ëàêèí ÷îõ ÷ÿêìÿäè êè, åëÿ áèë áöòöí 

ãóøëàðà õÿáÿð éàéûëäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

...õÿáÿðè ýÿëìÿê – 1) ùàããûíäà ìÿëóìàò 

ýÿëìÿê, íÿòèúÿñè áèëèíìÿê, ñîðàüû ýÿëìÿê. 

Ìÿêòóáóí õÿáÿðè ùÿëÿ äÿ ýÿëìÿéèá; 2) áèðèíèí 

þëöìö ùàããûíäà ìÿëóìàò, õÿáÿð ýÿëìÿê. 

Þëöì õÿáÿðè ýÿëìÿê. 

2. Ìÿëóìàò, áèëèê, âàãèôëèê. Îíóí åëìäÿí 

ùå÷ õÿáÿðè éîõäóð. Áó èøäÿí õÿáÿðèì éîõäóð. 

3. ãðàì. Ìöáòÿäà èëÿ èôàäÿ îëóíàí ÿøéàíûí 

ÿëàìÿòèíè ýþñòÿðÿí úöìëÿíèí èêè áàø öçâöíäÿí 

áèðè. 

4. Éàëíûç úÿì øÿêëèíäÿ: õÿáÿðëÿð – âàõòàøûðû 

íÿøð åäèëÿí áÿçè ìÿúìóÿëÿðèí àäû. “Àçÿðáàéúàí 

Åëìëÿð Àêàäåìèéàñûíûí Õÿáÿðëÿðè”. 

ÕßÁßÐ×È èñ. 1. Õÿáÿð ýÿòèðÿí, ìöæäÿ÷è. 

Áó ÿñíàäà õÿáÿð÷è ýÿëèð, ãåéðÿòêåø àðâàä 

ìÿòàíÿòè-ãÿëá èëÿ îíäàí òÿâÿããå åäèð êè, ùå÷ 

áèð øåéè ýèçëÿòìÿéèá, îíà äöðöñò õÿáÿð 

âåðñèí. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

438 

ÕßÁßÐÄÀÐËÛÃ 

2. Õÿáÿð÷èëèê åäÿí, õÿáÿð÷èëèêëÿ ìÿøüóë 

îëàí; ÷óüóë, äîíîñ÷ó; àäàìñàòàí. Õÿáÿð÷è 

éàëàí÷û îëàð, éàëàí÷û õÿáÿð÷è. (Àòà. ñþçö). 

Îíóí òÿðÿôèíäÿí îëóí àðõàéûí; Éîõäóð êÿíäèìèçäÿ 

õÿáÿð÷è, õàéûí. Ù.Ê.Ñàíûëû. [Ãûçûë 

Àðñëàí Òîüðóëà ýþíäÿðäèéè ìÿêòóáäà] Ðÿèééÿòèíÿ 

î ãÿäÿð àäèë âÿ ìåùðèáàí îëìàëûñàí 

êè, ÿòðàôûíäà úàñóñ, õÿôèééÿ âÿ éà õÿáÿð÷èëÿð 

ñàõëàìàüà åùòèéàú ãàëìàñûí. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÕßÁßÐ×ÈËÈÊ èñ. Áèðèíäÿí î áèðèíÿ õÿáÿð 

âåðìÿ, ñþç ýÿçäèðìÿ, ÷óüóë÷óëóã, øåéòàí- 

÷ûëûã. Áèð òÿðÿôäÿí äÿ Øàùìàð õÿáÿð÷èëèéèíèí 

öñòöíäÿ äèøèíèí äèáèíäÿí ÷ûõàíû [Øàùïÿðèíèí] 

öçöíÿ ÷ûðïìûøäû. Á.Áàéðàìîâ. Õÿáÿð÷èëèê 

åëÿìÿê (åòìÿê) – áèðèíèí ñþçöíö áàøãàñûíà 

äåìÿê, ñþç ýÿçäèðìÿê, øåéòàí÷ûëûã 

åëÿìÿê. Éîëäàøûíäàí õÿáÿð÷èëèê åòìÿê. Åâäÿí 

õÿáÿð÷èëèê åëÿìÿê. 

ÕßÁßÐÄÀÐ ñèô. [ÿð. õÿáÿð âÿ ôàðñ. ...äàð] 

1. Áèð èøäÿí õÿáÿðè, ìÿëóìàòû îëàí, àýàù 

îëàí, ìÿëóìàòëû. Îë çàëèìè-áÿäõó, øóõèñèòÿìêàð; 

Çàêèðèí ùàëûíäàí äåéèë õÿáÿðäàð. 

Ã.Çàêèð. ..Îòóðàíëàðûí ùàìûñû Ìÿùÿììÿä 

Ùÿñÿí ÿìèíèí çèéàðÿò ãÿñäèíäÿí õÿáÿðäàðäûëàð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Õÿáÿðäàð 

åòìÿê (åëÿìÿê) – ìÿëóìàò âåðìÿê, ÿùâàëàòû 

áèëäèðìÿê, ÷àòäûðìàã, àýàù åòìÿê. Ìÿíè 

èøäÿí õÿáÿðäàð åò. – [Ðÿøèä:] ßçèçèì, ÿùâàëûíäàí 

ìÿíè òåç-òåç õÿáÿðäàð åò êè, áÿëêÿ 

ìÿí äÿ ñÿáð åäÿ áèëÿì. È.Ìóñàáÿéîâ. Íóðÿääèí 

åâëÿðèíÿ ãàéûòäûãäà Áàùàð îíó 

ÿùâàëàòäàí õÿáÿðäàð åòäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Õÿáÿðäàð îëìàã – áèð øåé, ùàäèñÿ ùàããûíäà 

ìÿëóìàòû îëìàã, àýàù îëìàã, áèëìÿê. 

Éîõäóð ÿùâàëûìà áèð êÿñ êè õÿáÿðäàð îëñóí. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Áèð-áèðèíèí ÿùâàëûíäàí õÿáÿðäàð 

îëàíäàí ñîíðà Áàùàäûð ÷àé òÿäàðöêö 

åòäè. Í.Íÿðèìàíîâ. Øàããóëó èøäÿí õÿáÿðäàð 

îëóá, ùÿéÿòÿ ýèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. ßìð øÿêëèíäÿ: õÿáÿðäàð! – åùòèéàòëû 

îëìàüà ÷àüûðûø. 

ÕßÁßÐÄÀÐÅÄÈÚÈ ñèô. Îëàúàã âÿ éà îëà 

áèëÿúÿê áèð èøè áèðèíÿ áàøà ñàëìàã, áèëäèðìÿê, 

àéûëòìàã ö÷öí åäèëÿí (èøàðÿ âÿ ñ.). Íÿúÿô 

àçúà òóòãóí ùàëäà áó òÿðÿôÿ ÷åâðèëäè, ãûçëàðûí 

ùÿð èêèñèíÿ õÿáÿðäàðåäèúè áèð íÿçÿð ôûðëàäûá 

äåäè: – Ùÿ, íÿ òÿêëèô âàð Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕßÁßÐÄÀÐËÛÃ èñ. 1. Õÿáÿðäàð åòìÿ, 

ìÿëóìàò âåðìÿ, ãàáàãúàäàí äåìÿ, áèëäèð-

ÕßÁßÐ-ßÒßÐ 

ìÿ. Õÿáÿðäàðëûã ö÷öí ýÿëÿí ãàäûí Òàíéà 

èäè. À.Øàèã. Äÿñòÿ ùÿðÿêÿòÿ ýÿëìÿêäÿ èêÿí, 

êèìèíñÿ áÿðêäÿí áó õÿáÿðäàðëûüû åøèäèëäè.. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Çÿðãÿëÿìèí áó õÿáÿðäàðëûãäàí 

ìÿãñÿäè âàðäû. ß.Ñàäûã. 

2. Ãÿáàùÿò åäÿíÿ áèð äàùà ãÿáàùÿòè òÿêðàð 

åòìÿìÿê ö÷öí âåðèëÿí ýþñòÿðèø. Õÿáÿðäàðëûã 

åòìÿê – ãàáàãúàäàí äåìÿê, áèëäèðìÿê, 

÷àòäûðìàã. ..Ýöëäÿñòÿ ýÿðýèí ùàëäà 

õÿáÿðäàðëûã åòäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. Óñòà ÿëèíäÿêè 

òàõòàíû êÿíäèðëÿ ìþùêÿì áàüëàäû, õÿáÿðäàðëûã 

åäèá êÿíäèðè äàðòäû. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

Õÿáÿðäàðëûã âåðìÿê – õÿáÿðäàð åòìÿê, 

ãàáàãúàäàí äåìÿê, áèëäèðìÿê. [Òîüðóë:] 

Éîëäàø Èìàìéàð äîüðó äåéèð, [Éàøàð] ìÿíÿ 

äåìèøäè, ..õÿáÿðäàðëûã âåðìèøäè. Ú.Úàááàðëû. 

ÕßÁßÐ-ßÒßÐ èñ. Õÿáÿð, ñîðàã; èç. Äþðä 

èë èäè êè, îíäàí áèð õÿáÿð-ÿòÿð éîõ èäè. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Ìÿñìÿ:] ..Òÿçÿëèêäÿ ùå÷ 

õÿáÿð-ÿòÿð éîõäó. Àíàñû þëìöø äöøäö ãöðáÿòÿ, 

éàìàí äöøäö. Ìèð Úÿëàë. [Ñÿäÿô:] 

Äþðä èë Óüóðäàí ùå÷ áèð õÿáÿð-ÿòÿð îëìàäû. 


ÕßÁßÐ-ßÒßÐÑÈÇ çÿðô Õÿáÿðñèç, èçñèç, 

ñîðàãñûç. 

ÕßÁßÐËßØÌß “Õÿáÿðëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßÁßÐËßØÌßÊ ô. Áèð-áèðèíäÿí õÿáÿð 

òóòìàã, ñîðàãëàøìàã. 

ÕßÁßÐÑÈÇ çÿðô 1. Õÿáÿð âåðìÿäÿí, äåìÿäÿí, 

ñîðóøìàäàí, ãàáàãúà áèëäèðìÿäÿí; 

èúàçÿñèç. Áèð ýöí õàíëàðà òàìàøàéà ýÿëÿí 

ãûçëàðûí è÷èíäÿ Èñêÿíäÿðèí áàúûñû Ëåéëà äà 

âàð èäè, ãàðäàøûíäàí õÿáÿðñèç ãûçëàðà ãîøóëóá 

ýÿëìèøäè. Å.Ñóëòàíîâ. [Íþâðÿñòÿ:] 

Ìÿíäÿí õÿáÿðñèç ìÿíè íåúÿ ÿðÿ âåðÿðñÿí 


2. Ìÿëóìàòñûç, áèëèêñèç. Èøëÿðäÿí òàìàìèëÿ 

õÿáÿðñèçäèð. 

3. ìÿú. Ãàéüûñûç, ùå÷ áèð øåéèí ôèêðèíè, 

äÿðäèíè ÷ÿêìÿéÿí. Ñÿðèééÿ õàëà ýåðè äþíäö 

âÿ èêè êþðïÿ ãûç óøàüûíûí ùÿð øåéäÿí õÿáÿðñèç 

(ç.) éàòäûüû òÿðÿôÿ áàõäû.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Õÿáÿðñèç îëìàã – ìÿëóìàòû, õÿáÿðè îëìàìàã. 

..[Ïÿðøàí] áöòöí ýöíö åâäÿí ÷ûõìàäûüûíû, 

êèíî ìÿñÿëÿñèíäÿí õÿáÿðñèç îëäóüóíó 

ýèçëÿòñÿ äÿ, ùÿð ùàëäà ìàðàüûíû éàòûðà 

áèëìÿäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕßÁßÐÑÈÇ-ßÒßÐÑÈÇ áàõ õÿáÿð-ÿòÿðñèç. 

Õÿáÿðñèç-ÿòÿðñèç èòìÿê. Õÿáÿðñèç-ÿòÿðñèç 

ÕßÚÀËßÒ 

éîõ îëìàã. – [Ñÿðäàð:] Õÿáÿðñèç-ÿòÿðñèç 

ýåäèá, .. áó ýöí îâ÷ó Àüàáàëà áàçàðäà åëÿ 

ñþçëÿð äàíûøûðäû êè... Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÕßÁßÐÑÈÇËÈÊ èñ. 1. Ùå÷ áèð õÿáÿð, 

ìÿëóìàò îëìàìà. 

2. Ìÿëóìàòñûçëûã, áèëèêñèçëèê, õÿáÿðè îëìàìà. 

ÕßÁÈÑ ñèô. [ÿð.] Áàøãàñûíûí ïèñëèéèíè èñòÿéÿí, 

àë÷àã, ÿúëàô, õàèí, ìóðäàð. Õÿáèñ 

àäàì. Õÿáèñ ìÿãñÿä. Õÿáèñ öðÿê. – [Áÿùðàì:] 

[×è÷ÿêëÿð] çÿðèôäèðëÿð, õÿáèñ ÿëëÿðÿ 

äàâàì åòìÿéèá ñîëàðëàð. Ú.Úàááàðëû. [ßñÿäóëëà:] 

Ìÿí [Ìÿììÿäõàíûí] õÿáèñ áèð 

àäàì îëäóüóíó áèëèðäèì, ëàêèí áó ãÿäÿð 

àë÷àã, ïóëïÿðÿñò îëäóüóíó ôèêðèìÿ áåëÿ 

ýÿòèðìÿçäèì. Ï.Ìàêóëó. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Ìöõÿííÿò ñÿýðÿãèá î õàèí, õÿáèñ; Íÿ éàìàí 

ãàíäûðûá ÿééàðà ìÿíäÿí. Àøûã ßëÿñýÿð. 

Ïðîêóðîðóí ñÿñè òóòãóí ÷ûõäû: – Áþùòàíäûð! 

..Õÿáèñëÿð èíäè äÿ áó òàêòèêàéà êå÷èáëÿð. 


ÕßÁÈÑËÈÊ èñ. Àë÷àãëûã, ÿúëàôëûã, õàèíëèê, 

ïèñëèê. Íóáàð ãàðûíûí ùÿðÿêÿòëÿðè Ãÿùðÿìàíûí 

ýþçö ãàáàüûíäà þç õÿáèñëèéèíè ýþñòÿðèðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. // Àë÷àã ùÿðÿêÿò, èéðÿíú 

ùÿðÿêÿò, ðÿçàëÿò. Õÿáèñëèê åòìÿê (åëÿìÿê) 

– àë÷àãëûã åòìÿê, ÿúëàôëûã åòìÿê, 

àë÷àã èø ýþðìÿê. 

ÕßÁÒÈ-ÄÈÌÀÜ áàõ õÿôòè-äèìàü. Ñÿíäÿ 

âàðäûð íèøàíè-õÿáòè-äèìàü; Ñÿíè ëàçûìäûð 

åéëÿìÿê áÿñ äàü. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÕßÚÀËßÒ èñ. [ÿð.] 1. Óòàíûëàúàã ùàë, 

óòàíìàüà ñÿáÿá îëàí øåé, óòàíìà. [Ýöëçàð:] 

Àëëàù, õÿúàëÿòèìäÿí áèáèìèí öçöíÿ áàõà 

áèëìèðÿì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Èíäè ãîíàãëàðäàí 

÷îõó ñàíêè áèð õÿúàëÿò ùèññè äóéàðàã, áàøûíû 

àøàüû äèêìèøäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Õÿúàëÿòëè. 

[Ñÿíóáÿð Ïÿðøàíà:] Ùàìûäàí ÷îõ 

ñÿíèí ãàðøûíäà õÿúàëÿòÿì, àíà! Á.Áàéðàìîâ. 

Õÿúàëÿò ÷ÿêìÿê – ÷îõ óòàíìàã, 

÷îõ ñûõûëìàã, ùÿéà åòìÿê, àð åòìÿê, óòàíûáãûçàðìàã. 

..Éàçûã ùÿêèìèí éàíûíäà ÷îõ 

õÿúàëÿò ÷ÿêäèì.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Àðâàäëàðà 

ýÿëäèêäÿ, îüëàí äîüìàäûãëàðûíà ýþðÿ ùÿð 

èêèñè þçëÿðèíè ìöãÿññèð ùåñàá åäèð âÿ Ìÿøÿäè 

Ãóëóäàí õÿúàëÿò ÷ÿêèðëÿðäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. Íÿðýèç 

äÿðùàë àíàñûíûí ãóúàüûíäàí ñöðöøöá éåðÿ 

äöøäö âÿ áèð àç ÿââÿëêè ùÿðÿêÿòè ö÷öí èíäè 

õÿúàëÿò ÷ÿêäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Õÿúàëÿò 

439

ÕßÚÀËßÒËßÍÌß 

åëÿìÿê – óòàíäûðìàã, áàøûàøàüû åëÿìÿê, ðöñâàé 

åëÿìÿê, õÿúàëÿò ÷ÿêìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã. 

[Ùÿñÿí õàí:] Áó ÿëÿíýÿëÿðè ãîíàüà ýþñòÿðèá 

ìÿíè õÿúàëÿò åëÿìÿêäÿ ìÿãñÿäèí íÿäèð “Êîðîüëó”. 

[Ãàðû:] Öçö òþêöëìöø ãûç êèøèíè Êÿáëÿ 

Ãÿíáÿðèí éàíûíäà õÿúàëÿò åëÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Íàíÿúèá èíñàíëà îëìàñûí àðàí; Ñÿíè 

õàëã è÷èíäÿ õÿúàëÿò åéëÿð. Àøûã Øÿìøèð. Õÿúàëÿò 

îëìàã – áèðèíèí éàíûíäà óòàíûëàúàã èøè 

îëìàã, õÿúàëÿòëè îëìàã, áàøûàøàüû îëìàã. Íàìóñ 

ãÿäðè áèëèá, íàíû ýþçëÿéÿí; Èíøààëëàù, ùå÷ 

éåðäÿ õÿúàëÿò îëìàç. Àøûã ßëÿñýÿð. Ìÿçÿììÿò 

åòìÿñèí ñÿíè òàé-òóøóí; Îëìà äîñò éàíûíäà 

õÿúàëÿò, îüóë! Àøûã Ùöñåéí. Õÿúàëÿò âåðìÿê 

– óòàíäûðìàã; óòàíìàñûíà, ñûõûëìàñûíà ñÿáÿá 

îëìàã, ïèñ âÿçèééÿòäÿ ãîéìàã. [Ìèðçÿ Ñÿìÿíäÿð:] 

Ëàï, Ùàúû ßùìÿä, õÿúàëÿò âåðèðñèíèç. 

Ú.Úàááàðëû. [Ãÿäèð:] Õÿúàëÿò âåðìÿéèí, 

à áÿé, êàñûá åâè îëàíäà íÿ îëàð Áóéóðóí 

éóõàðû áàøà. Ìèð Úÿëàë. Õÿúàëÿòèíäÿí ÷ûõìàã 

– ÿâÿçèíè âåðìÿê, ãàðøûëûã îëàðàã áèð øåé 

âåðìÿêëÿ âÿ éà åòìÿêëÿ ÿâÿçèíè ÷ûõìàã. 

[Àíàñû:] ..Âàëëàù, àõóíä, äàùà áèð øåé òàïà 

áèëìÿäèì. Àëëàù ãîéñà, éåíÿ õÿúàëÿòèíäÿí 

÷ûõàðûã. Á.Òàëûáëû. [Ùàúû Àüàêÿðèì:] Áàøûí 

àüðû ÷ÿêìÿñèí. Ñîíðà éåíÿ ñÿíè ýþðöá õÿúàëÿòèíäÿí 

÷ûõàðàì. Ñ.Ðÿùìàí. 

2. Õÿúàëÿòëÿ øÿêëèíäÿ – óòàíà-óòàíà, 

ñûõûëà-ñûõûëà. Ùàøûì ÷îõ õÿúàëÿòëÿ øÿêÿð- 

÷þðÿéèíè ÷ûõàðûá àðâàäûíà âåðäè. Á.Òàëûáëû. 

[Áþéöê îüëàí] õÿúàëÿòëÿ äåäè: – Àòà, ÿëèì 

áîøäóð, öçöì ãàðà; Ñó äÿðäèíÿ éîõäóð ÷àðà. 


◊ Õÿúàëÿòèíäÿí éåðÿ ýèðìÿê – áÿðê 

óòàíìàã, àäàì öçöíÿ áàõà áèëìÿìÿê. 

ÕßÚÀËßÒËßÍÌß “Õÿúàëÿòëÿíìÿê”- 


ÕßÚÀËßÒËßÍÌßÊ ô. Õÿúàëÿò ÷ÿêìÿê, 

óòàíìàã, ñûõûëìàã. Ãîøãàð õÿúàëÿòëÿíèá 

öçöíö éàíà ÷åâèðäè. È.Ùöñåéíîâ. 

ÕßÚÀËßÒËÈ ñèô. Áèðèíäÿí ýþðäöéö éàõøûëûüûí 

ÿâÿçèíè ÷ûõìàäûüû âÿ éà âåðäèéè âÿäè 

éåðèíÿ éåòèðìÿäèéè, éà éåðèíÿ éåòèðÿ áèëìÿäèéè 

ö÷öí îíóí ãàáàüûíäà õÿúàëÿò ÷ÿêÿí, 

óòàíàí, þçöíö ýöíàùêàð ùèññ åäÿí; öçðõàù. 

[Íÿáè:] Ìÿí ñÿíèí éàíûíäà õÿúàëÿòëèéÿì. 

Ñ.Ðöñòÿì. Õÿúàëÿòëè åòìÿê – óòàíäûðìàã, 

áàøûàøàüû åëÿìÿê, öçöãàðà åëÿìÿê, 

ãûçàðòìàã. [Ïÿðâèç õàí:] Àõ, íÿ áèíàìóñëóã, 

440 

ÕßÄßÍÝ 

íÿ áþéöê áèàáûð÷ûëûã! .. Ñÿí ìÿíè Ðÿùèì õàí 

êèìè êèøèíèí éàíûíäà õÿúàëÿòëè åëÿäèí! 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Õÿúàëÿòëè ãàëìàã – áèðèíèí 

éàõøûëûüûíûí ÿâÿçèíè ÷ûõà áèëìÿäèéè âÿ éà 

âåðäèéè âÿäè éåðèíÿ éåòèðÿ áèëìÿäèéè ö÷öí 

îíóí ãàáàüûíäà õÿúàëÿò ÷ÿêìÿê, ñûõûëìàã, 

óòàíìàã, öçöãàðà îëìàã. [Äîñòóì:] Îâà 

ýÿëìèøäè. Êèøèäÿí õÿúàëÿòëè ãàëäûã. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÕßÚÀËßÒËÈÊ áàõ õÿúàëÿò. Õÿúàëÿòëèê 

âåðìÿê – õÿúàëÿòëè åòìÿê, óòàíäûðìàã. 

[Øàùñÿíÿì õàëà:] Áó íÿ õÿúàëÿòëèêäèð, 

àé îüóë, ìÿíÿ âåðèðñÿí Å.Ñóëòàíîâ. 

ÕßÚÈË [ÿð.] êëàñ. Õÿúàëÿòëè, öçöãàðà. Ùÿð 

òÿíÿ êè, åéëÿñÿí ðÿâàäûð; Ñÿíäÿí õÿúèëÿì, 

öçöì ãÿðàäûð. Ôöçóëè. Éöç úÿôà ýþðäöí, âÿëè 

ùÿðýèç øèêàéÿò åòìÿäèí; Ùàíñû ëöòôöíäÿí 

õÿúèëñÿí íàçëû éàðûí, åé êþíöë! Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Õÿúèë åòìÿê (åéëÿìÿê) – õÿúàëÿòëè 

åòìÿê, óòàíäûðìàã, ãûçàðòìàã, áàøûíû àøàüû 

åòìÿê. [Éåòÿð:] Ñèçè àíä âåðèðÿì Àëëàùûí 

áèðëèéèíÿ, ìÿíè Äèëáÿð õàíûìûí éàíûíäà õÿúèë 

åëÿìÿéèí. Í.Âÿçèðîâ. [Àçÿð Ðåéùàíà:] Àíä 

è÷èðÿì êè, ñÿíè äöøìÿí ãàáàüûíäà õÿúèë åòìÿéÿúÿéÿì. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Õÿúèë îëìàã 

– óòàíìàã, ñûõûëìàã, õÿúàëÿò ÷ÿêìÿê. 

Ðÿíàëûã èëÿ ãàìÿòè-øöìøàäû ãûëàí éàä; 

Îëìàçìû õÿúèë ñÿðâè-õóðàìàíûíû ýþðýÿú 

Ôöçóëè. Îëäó ñöíáöëëÿð õÿúèë çöëôè-ïÿðèøàíûí 

ýþðöá; Ãþí÷ÿëÿð ãàí îëäó òà ëÿëè-äöðÿôøàíûí 

ýþðöá. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Ìöôòè:] Áóðäà ùÿãèãÿò 

ñàíà àéäûí äåéèë; Áÿëêÿ ãèéàìÿòäÿ îëóðñàí 

õÿúèë. Ù.Úàâèä. 

ÕßÚÈËÀÍß çÿðô Õÿúàëÿò è÷èíäÿ, õÿúàëÿò 

÷ÿêÿ-÷ÿêÿ, óòàíà-óòàíà, ñûõûëà-ñûõûëà. Õÿúèëàíÿ 

úàâàá âåðìÿê. – [Ìÿùÿððÿì] þçëöéöíäÿ 

õÿúèëàíÿ ýöëöìñÿäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

ÕßÄßÌß èñ. [ÿð. “õÿäèì” ñþç. úÿìè] 

Õèäìÿò÷èëÿð, ãóëëóã÷óëàð. Õÿäÿìÿëÿð äóðàð 

ñàüó ñîëóíäà; Úàâàùèð áàçóáÿíä èêè ãîëóíäà; 

Ôÿââàðÿëÿð èøëÿð äàèì ýþëöíäÿ; Éàøûëáàøëû 

þðäÿê îëàð, ãàç îëàð. ß.Íÿáàòè. Ñîë 

òÿðÿôäÿ õÿäÿìÿëÿð äóðìóøäóëàð. Áóíëàð 

òÿëÿáÿ áèëåòè èñòÿäèëÿð. Ñàëìàí âÿ éîëäàøëàðû 

áèëåòëÿðèíè ýþñòÿðèá êå÷äèëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÕßÄßÍÝ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Îõ (êëàññèê 

øåèðäÿ ýþçÿëèí êèðïèéè îõà îõøàäûëûð). Úþâùÿðè 

ïàê îëóð òÿçÿ úàâàíäàí; Ùÿðýèç ÿë ýþòöðìÿç 

øþâêÿòö øàíäàí; Ìöæýàí õÿäÿíýëÿðèí

ÕßÄÈÚßÝÖËÖ 

êå÷èðèð úàíäàí; Ïåéêàíûíûí ùå÷ ïîëàäû 

ÿñêèëìÿç. Ì.Ï.Âàãèô. Õÿäÿíýèí úèñìèìè 

úþâøÿí åéëÿìèø; Äÿëèê-äÿëèê, ðþâçÿí-ðþâçÿí 

åéëÿìèø. Ã.Çàêèð. Êèðïèéèí õÿäÿíý îõó; 

×àòìà ãàøûí éàé êèìèäèð. Àøûã ßñÿä. 

ÕßÄÈÚßÝÖËÖ, ÕßÚÚßÝÖËÖ áàõ íîâðóçýöëö. 

Íÿðýèç÷è÷ÿêëèëÿðèí .. ÿêñÿðèééÿòè 

áÿçÿê áèòêèñèäèð. Õàðàêòåð úèíñëÿðè: õÿäèúÿýöëö, 

.. àãàâàäûð. Ì.Ãàñûìîâ. 

ÕßÄÈÌ ñèô. [ÿð.] 1. Àõòàëàíìûø, àõòà. 

[Ùÿðÿìàüàñû:] Õÿäèìëÿðè ùèññäÿí ìÿùðóì 

çÿíí åäèðëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Õÿäèì 

åëÿìÿê – àõòàëàìàã, õàúÿ åëÿìÿê. 

2. Õèäìÿò÷è, ãóëëóã÷ó. [ßðÿí:] Àðõà òÿðÿôäÿí 

.. êÿíèçëÿð, íÿäèìëÿð âÿ õÿäèìëÿð äöçöëìöøäöëÿð. 


ÕßÔß 1 èñ. Áîüàíàã, áöðêö, èñòè ùàâà. [Ðóãèééÿ:] 

..Åâäÿ õÿôÿ âàð, ãàðàíëûãäûð. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

ßñìÿ, ñÿìóì, áó òÿðÿôÿ; Àù, éàíäûðûð 

ìÿíè õÿôÿ! Ì.Äèëáàçè. 

ÕßÔß 2 èñ. Ùå÷ êÿñèí ýþðÿ áèëìÿéÿúÿéè, 

ýèçëè, õÿëâÿò éåð. Õÿôÿäÿ ïóñìàã. Õÿôÿäÿ 

ýèçëÿíìÿê. – Éåðè ÷îõ õÿôÿ, éîëóí ëàï ãûðàüû 

èäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÕßÔß(ÍßÊ) èñ. Ñàìîâàðûí îäóíó ñþíäöðìÿê 

ö÷öí áàúàñûíûí öñòöíÿ ãîéóëàí äÿìèð 

ãàïàã. 

ÕßÔßËßÌß “Õÿôÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßÔßËßÌßÊ ô. Ùàâàíûí ãàáàüûíû òóòìàã, 

áîüìàã; ñþíìÿê ö÷öí ãàïàìàã. Ñàìîâàðû 

õÿôÿëÿìÿê. 

ÕßÔßËßÍÌß “Õÿôÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßÔßËßÍÌßÊ ô. Õÿôÿ áèð éåðÿ ÷ÿêèëìÿê, 

äàëäàëàíìàã. 

ÕßÔßËÈÊ 1 èñ. Õÿôÿ, ýåäèø-ýÿëèø îëìàéàí 

éåð, äàëäàëàíìàüà éàðàð éåð. Õÿôÿëèêäÿ ýèçëÿíìÿê. 

ÕßÔßËÈÊ 2 èñ. Áöðêöëö, òÿíÿôôöñö ÷ÿòèíëÿøäèðÿí, 

áîüóúó àüûð ùàâà. Õÿôÿëèêäÿí íÿôÿñ 

àëìàã îëìóð. – Îòàã éàðûãàðàíëûãäû; Õÿôÿëèêäÿí 

áîüóëñóí äåéÿ èíñàí ãÿëáè; Ïÿíúÿðÿñè 

ãàéðûëìûø èíñàí áîéóíäàí ãÿëáè. Ð.Ðçà. 

ÕßÔßÍßÝ èñ. 1. Àò âÿ áàøãà ùåéâàíëàðäà 

úèéÿð õÿñòÿëèéè, òÿíýíÿôÿñëèê. Àò õÿôÿíÿý îëóá. 

// Ñèô. ìÿíàñûíäà. Áó õÿñòÿëèéÿ òóòóëìóø. Õÿôÿíÿý 

àò êèìè àëûðäû íÿôÿñ; Âåðèðäè ñèíÿñè êþðöê 

êèìè ñÿñ. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

2. Òÿíýíÿôÿñëèê, ñèíÿýèðëèê, àñòìà. Éàñàâóëóí 

áó öðÿê éàðàñû îíó áÿäÿí éàðàñûíäàí 

ÕßÔÈÉÉß 

àðòûã áîüàçëàéûð, àðà-àðà õÿôÿíÿê õÿñòÿëèéè 

êèìè òóòóð âÿ áóðàõìàã èñòÿìèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÕßÔßÍÝ èñ. Ïÿíúÿðÿíèí âÿ éà ãàïûíûí 

öñò ùèññÿñè. [Äöêàíëàðûí] ãàïûëàðû éàí òÿðÿôÿ 

äåéèë, àøàüûäàí éóõàðûéà ãàëäûðûëìàãëà 

à÷ûëàðäû. Áåëÿ ãàïûëàðà õÿôÿíý äåéÿðäèëÿð. 


ÕßÔÈÔ ñèô. [ÿð.] 1. Ìöëàéèì, éöíýöë, éóìøàã. 

Õÿôèô éåë. – Èíäè ÷þëäÿ õÿôèô ìåù ÿñäèéè 

ö÷öí ùàâà áàéàãêû ãÿäÿð áöðêö äåéèëäè. 

È.ßôÿíäèéåâ. Õÿôèô àõøàì êöëÿéè ÿñèð, øÿùÿðäÿ 

éàâàø-éàâàø èøûãëàð àëûøûðäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. Çÿðèô, èíúÿ. ×îõ ÷ÿêìÿäè êè, ãûçûí éàíàãëàðûíäà 

õÿôèô áèð ãûçàðòû ýþðöíäö. 

Ì.Ùöñåéí. Çàëäàêûëàðûí öçö õÿôèô áèð 

ýöëöøëÿ èøûãëàíäû. Ì.Èáðàùèìîâ. // Çÿèô, éöíýöë. 

Õÿôèô ñàçàã. – Äöíéàíûí ñåâèíúè äÿ, 

êÿäÿðè äÿ èêèäèð. Áèðè éöíýöë, êå÷ÿðè – õÿôèô 

äóìàíà áÿíçÿð. Ð.Ðçà. [Õîñðîâ] ..ñàùèëäÿ 

ÿéëÿøèá õÿôèô øûðûëòûéà ãóëàã àñûðäû. Á.Áàéðàìîâ. 

Ãîíàãëàðà øÿðáÿò, ÷àé òÿãäèì åäÿí 

ãóëëóã÷óëàðûí àéàãëàðûíûí õÿôèô òàïïûëòûñûíäàí 

áàøãà, [ñàðàéäà] ùå÷ áèð áàøãà ñÿñ 

åøèäèëìèðäè. Ï.Ìàêóëó. Õÿôèô åëÿìÿê 

(åòìÿê) – àçàëòìàã, çÿèôëÿòìÿê. Áàñûá 

ïÿíúÿðÿíè, ãàïûíû êèï-êèï; Ëàìïàíûí îäóíó 

åëÿéèá õÿôèô. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÕßÔÈÔÚß çÿðô Àçàúûã, éöíýöëúÿ, çÿèôúÿ. 

[Ïàðê] éàëíûç éåíè ÷ûõìàãäà îëàí àéûí çèéàñû 

èëÿ õÿôèôúÿ èøûãëàíìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. Ýÿíú éåíÿ 

äÿ õÿôèôúÿ ýöëÿðÿê úàâàá âåðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ìàéà ãûçàðûá õÿôèôúÿ ýöëöìñÿäè âÿ 

Ãàðàøà áàõäû. Ì.Èáðàùèìîâ. // Éàâàøúà, 

öñóëëóúà. [Õÿäèúÿ] ÿòÿéèìäÿí éàïûøûá õÿôèôúÿ 

äàðòàðàã äåéèðäè.. Ãàíòÿìèð. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

Áèð àí è÷èíäÿ öçöíäÿí ñèëèíèá éîõ îëàí 

òÿáÿññöì èçëÿðèíèí éåðèíäÿ õÿôèôúÿ áèð ãûçàðòû 

ýþðöíäö. Ì.Ùöñåéí. 

ÕßÔÈÔÚßÑÈÍß çÿðô Õÿôèô ñóðÿòäÿ, éöíýöëúÿ, 

éàâàøúà. Õÿôèôúÿñèíÿ òèòðÿìÿê. Õÿôèôúÿñèíÿ 

ýöëìÿê. – [Ìÿñìÿ:] [Êîð ñåéèä] 

áÿðàáÿðèìäÿ äàéàíäû. Ñîë ÿëèíè õÿôèôúÿñèíÿ 

öçöìÿ ýþòöðäö. Ñ.Ùöñåéí. [ßùìÿä:] Äóðäóüóì 

éåðäÿ àéàãëàðûìûí õÿôèôúÿñèíÿ ÿñìÿñè, 

áöòöí áÿäÿíèìÿ ñèðàéÿò åòìèøäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÕßÔÈÉÉß èñ. [ÿð.] 1. Õÿôèééÿ èäàðÿñèíèí 

ìÿìóðó, ýèçëè àýåíòè. [ßáöëùÿñÿí áÿé:] ×àð 

æàíäàðìåðèéàñû ìÿíèì äàëûìúà õÿôèééÿëÿð 

441

ÕßÔÈÉÉß×È 

òÿéèí åòìèøäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Õÿôèééÿëÿð 

äÿðíÿêëÿðèí ýèçëè ôÿàëèééÿòèíäÿí õÿáÿð òóòäóëàð, 

óøàãëàðûí áÿçèëÿðèíè ùÿáñ åòäèëÿð, 

ãàëàíëàðûíû èñÿ ìÿêòÿáäÿí ãîâäóëàð. È.Øûõëû. 

Õÿôèééÿ èäàðÿñè – ýèçëè ïîëèñ èäàðÿñè. 

Àñëàí .. áèëäè êè, Ùöñåéíãóëó êèøè ìÿòáÿÿíèí 

ìöòàìàäèéÿí õÿôèééÿ íÿçàðÿòè àëòûíäà îëäóüóíó 

äóéóá. Ì.Ùöñåéí. 

2. Úàñóñ. Õÿôèééÿ ñàëäûëàð, ïóë âÿä åòäèëÿð; 

Ãîøóí òîïëàäûëàð, ùàðà ýåòäèëÿð; Ýÿëìÿäè 

îíëàðûí ùå÷ áèðè âåúÿ. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÕßÔÈÉÉß×È èñ. Õÿôèééÿ ìÿìóðó, õÿôèééÿ 

àýåíòè. Áó ùàëäà õÿôèééÿ÷èëÿðäÿí áèðè 

ãàïûíû à÷äû. Ú.Úàááàðëû. 

ÕßÔÒÈ-ÄÈÌÀÃ èñ. [ÿð.]: õÿôòè-äèìàã îëìàã 

– áåéíè õàðàá îëìàã, áàøûíà ùàâà ýÿëìÿê. 

Øÿùÿðäÿ áåëÿ äàíûøûðäûëàð êè, ßùìÿä áÿé 

õÿôòè-äèìàã îëóá. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÕßÊß èñ. [ôàðñ.] Êþìöðöí îâóëóá òþêöëìöø 

êè÷èê ùèññÿëÿðè; êþìöð îâóíòóñó. 

ÕßÊßÍÄÀÇ èñ. [ôàðñ.] Çèáèë, êöë âÿ ñ. ýþòöðìÿê 

ö÷öí àëÿò. Àøïàç ßëè àøïàçõàíàíûí 

ãàïûñûíûí éàíûíäà ÿëèíäÿ õÿêÿíäàç ñàìîâàðà 

êþìöð ñàëûðäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ãóìðó 

äèíìÿç-ñþéëÿìÿç õÿêÿíäàçëà ìîëëàíûí éàíûíäàí 

åëÿ ÷ûðïäû êè, ñöìöêëÿðè øàããûëäàäû. Ìèð 

Úÿëàë. Êèìè þçö õÿêÿíäàç ýþòöðöá, êèìè äÿ 

äöêàíëàðûí ãàáàüûíäà áîéíóíó áöêöá äàéàíàí 

éåòèì óøàãëàðà áèð-èêè ãÿïèê âåðèá ñÿêèíè 

ñóëàäûðäû. È.Øûõëû. 

ÕßËÁÈÐ èñ. Áóüäàíûí, àðïàíûí âÿ ñ.-íèí 

çèáèëëÿðèíè òÿìèçëÿìÿê ö÷öí ñàüàíàüà êå- 

÷èðèëìèø èðè òîðäàí èáàðÿò àëÿò. [Ôÿððàø:] Àüà, 

ñöáùäÿí ìÿí îòàüû ñöïöðöðäöì, ìåùòÿð 

Êÿðèì ÿëèíäÿ õÿëáèð áóðà ýÿëäè, ìÿëóì îëóð 

õÿëáèðè áóðäà ãîéóá ýåäèáäèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Ìåùòÿð ÿëèíäÿ õÿëáèð, öçö ñàìàíëû, 

áèðèíèí ÿëèíäÿ ñöïöðýÿ, ñó÷èëÿéÿí âÿ Ýöëïÿðè 

äÿ ýÿëèðëÿð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Õÿëáèð êèìè 

(òÿê) – äåøèê-äåøèê. [Ìåùäè:] Èýèäëÿð, èðÿëè, 

äàëûìúà ýÿëèí! Õÿëáèð òÿê éàüûíûí áàüðûíû 

äÿëèí! Ñ.Ðöñòÿì. Äÿëèê-äåøèê åëÿäè äöøìÿíè 

õÿëáèð êèìè. Ì.Ðàùèì. 

◊ Õÿëáèðëÿ ñó äàøûìàã – âàõòûíû áîø, ôàéäàñûç 

èøëÿ êå÷èðìÿê, ùÿäÿð éåðÿ ñÿðô åòìÿê. 

ÕßËÁÈÐÀËÒÛ 1. Áàõ õÿëáèðýþçö. 

2. ìÿú. çàð. Îüóë-óøàã, óøàãëàð ìÿíàñûíäà. 

[Ñÿëáè ÿðèíÿ:] Þçöí ýåäèðñÿí, áÿñ áèð 

÷ÿòÿí õÿëáèðàëòûíû êèì ñàõëàéàúàã ß.Âÿëèéåâ. 

442 

ÕßËßË 

ÕßËÁÈÐÝÞÇÖ èñ. Õÿëáèðëÿíÿí áóüäàäàí, 

àðïàäàí âÿ ñ.-äÿí õÿëáèðèí è÷ÿðèñèíäÿ ãàëàí 

ùèññÿ. Áóüäàíûí õÿëáèðýþçöñöíö òÿìèçëÿìÿê. 

ÕßËÁÈÐËßÌß “Õÿëáèðëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßËÁÈÐËßÌßÊ ô. 1. Õÿëáèðäÿí êå÷èðìÿê. 

[Ìåùòÿð:] Õÿëáèð ÿëèìäÿ èäè, àòëàðà àðïà 

õÿëáèðëÿéèá âåðÿúÿêäèì, éàäûìäàí ÷ûõûá 

áóðäà ãàëûáäûð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Éîëäàøëàðäàí 

áèðè àðïà õÿëáèðëÿéèð, áèðè òöôÿíýèíè ýÿòèðèá 

ñþéêÿéèð àüàúà, áèðè òöôÿíýèíè ýþòöðöá 

àïàðûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Úÿìèë àðïàíû 

õÿëáèðëÿéèá àòëàðûí òîðáàñûíà òþêäö, òîðáàëàðû 

àòëàðûí áàøûíà êå÷èðòäè. ß.Âÿëèéåâ. // ìÿú. 

Ñàô-÷öðöê åëÿìÿê, éàõøûëàðûíû éàìàíëàðäàí 

àéûðìàã. Õÿëáèðëÿíÿ êàø þìöð äÿ; Áîø èë äöøÿ 

áîø þìöðäÿí... Ì.Àðàç. 

ÕßËÁÈÐËßÍÌß “Õÿëáèðëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßËÁÈÐËßÍÌßÊ ìÿúù. Õÿëáèðäÿí êå÷èðèëìÿê, 

õÿëáèðëÿ òÿìèçëÿíìÿê. Àðïà õÿëáèðëÿíäè. 

ÕßËÁÈÐËßÒÌß “Õÿëáèðëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßËÁÈÐËßÒÌßÊ èúá. Õÿëáèðëÿìÿ èøè 

ýþðäöðìÿê. Áóüäàíû õÿëáèðëÿòìÿê. 

ÕßËÁÈÐÂÀÐÈ ñèô. Õÿëáèðÿ îõøàéàí, õÿëáèðÿ 

áÿíçÿð. 

ÕßËßÔ èñ. [ÿð.] 1. Ñîíðàäàí ýÿëÿí, áèðèíèí 

éåðèíÿ êå÷ÿí âÿ éà êå÷ìÿëè îëàí, îíóí 

èøèíè äàâàì åòäèðÿí, îíó ÿâÿç åäÿí àäàì. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿíèí õÿëÿôëÿðè. – Éà òÿëÿô 

îëìàëû, éà õÿëÿô. (Àòà. ñþçö). [Ñÿòòàðçàäÿ] 

òÿêëèêäÿ, éà åâäÿ íÿ ãÿäÿð ñàêèò, ñþíöê ýþðöíöðñÿ, 

àäàì è÷èíäÿ, èúòèìàè éåðëÿðäÿ þç 

õÿëÿôëÿðèíè ýþðöð.. Ìèð Úÿëàë. 

2. Þâëàä, âàðèñ. Ýþð ãûëñà îíó òÿëÿô ùÿâàäèñ! 

Éîõ áèð õÿëÿôè êè îëà âàðèñ. Ôöçóëè. Äåðäèì 

êè, ýþçÿë õÿëÿô îëàðñàí; Áèð àèëÿéÿ øÿðÿô 

îëàðñàí. Ì.ß.Ñàáèð. Îüëóíóí þçöíÿ ëàéèã 

áèð õÿëÿô îëàúàüûíäàí ôÿðÿùëÿíèá, õàí 

ãîúàëûã ýöíëÿðèíè øàä âÿ ðàùàò êå÷èðìÿê 

öìèäèíäÿ èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Íÿñèë, ñîé. 

Þç õÿëÿôèí ýÿðÿê ýþçëÿéÿ êèøè.. Ã.Çàêèð. Ñÿí 

äÿ îíóí êèìè ãîúàëàúàãñàí, ùþðìÿò óìàúàãñàí 

õÿëÿôëÿðèíäÿí. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÕßËßË èñ. [ÿð.] Ïîçóúóëóã, ÿñêèêëèê, çÿèôëèê, 

íþãñàí, çèéàí. Ãÿôëÿò õÿëÿëèíäÿí àéðûëàðäûí; 

ßëáÿòòÿ êèì îëäóüóí áèëÿðäèí. Ôöçóëè. 

Âàèçè-øÿùð þç èãðàðûíà åòñÿéäè ÿìÿë; Äöøìÿç 

èäè áó ãÿäÿð äèí èëÿ äöíéàéÿ õÿëÿë. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Õÿëÿë äÿéìÿê (éåòèøìÿê) –

ÕßËßËÄÀÐ 

çèéàí äÿéìÿê, çÿðÿð ÷ÿêìÿê. Äîñòëóüà õÿëÿë 

äÿéìÿê. – [ßáöëùÿñÿíáÿé ãàäûíà:] Ñèçèí 

ýþçÿëëèéèíèçÿ ùå÷ áèð õÿëÿë éåòèøìÿìèøäèð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Õÿëÿë ýÿëìÿê – çèéàíû, 

çÿðÿðè îëìàã; ïîçóëìàã; åéèáëè, íþãñàíëû 

îëìàã. ..Åéíè ìóñèãè ïàð÷àñûíû áèç âàõò 

åòèáàðèëÿ òåç âÿ éà éàâàø áèð ñöðÿòëÿ èôà åäÿ 

áèëÿðèê, ùàëáóêè áóíäàí ìóñèãèíèí þë÷öñöíÿ 

ùå÷ áèð õÿëÿë ýÿëìÿç, ÷àëäûüûìûç ìóñèãèíèí 

þë÷öñö ùå÷ äÿ äÿéèøìÿç. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

Õÿëÿë âåðìÿê (âóðìàã, ýÿòèðìÿê, 

ãàòìàã) – çèéàí âóðìàã, çÿðÿð ýÿòèðìÿê, 

ïîçìàã, õàðàá åòìÿê, åéèáëè, íþãñàíëû 

åòìÿê. Ýþçÿëëèéèíÿ õÿëÿë ýÿòèðìÿê. Ñåâèíúèíÿ 

õÿëÿë ãàòìàã. Îéóíà õÿëÿë âóðìàã. – 

Êèòàáëàð Ðöñòÿìèí ôèêèð äàèðÿñèíè ýåíèøëÿíäèðäè, 

ëàêèí ãÿòè îëàðàã îíóí êþùíÿ ÿãèäÿñèíÿ 

õÿëÿë âóðà áèëìÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Úÿìèë] éåíÿ Òàùèðëÿ äîñò îëäóüóíó âÿ 

àðàëàðûíäàêû èíúèêëèéèí áó äîñòëóã ùèññèíÿ 

ùå÷ áèð õÿëÿë ýÿòèðÿ áèëìÿéÿúÿéèíè ñöáóò 

åòìÿê ö÷öí ñÿñèíÿ ìåùðèáàí áèð èôàäÿ âåðäè. 

Ì.Ùöñåéí. Õàíûì .. [óøàãëàðà] áàõûð âÿ 

îíëàðûí îéóíóíà õÿëÿë ãàòìàã èñòÿìÿéÿðÿê 

îüëóíóí ìÿüëóáèééÿòèíÿ î ãÿäÿð äÿ 

ÿùÿìèééÿò âåðìèðäè. Ï.Ìàêóëó. 

ÕßËßËÄÀÐ ñèô. [ÿð. õÿëÿë âÿ ôàðñ. ...äàð] 

Áèð ùàäèñÿ, èø âÿ ñ. íÿòèúÿñèíäÿ õÿëÿë äÿéìèø, 

ïîçóëìóø, äàüûëìûø, êîðëàíìûø; íþãñàíëû. 

Õÿëÿëäàð åòìÿê (åëÿìÿê) – ïîçìàã. 

..1905-úè èë èíãèëàáûíûí äàëüàëàðû .. áó êö÷ÿíèí 

ñàêèòëèéèíè õÿëÿëäàð åäèá, äóðüóí ùÿéàòûíû 

÷àëõàëàíäûðìàüà áàøëàäû. Ñ.Ùöñåéí. Ñöáùàíâåðäèçàäÿ 

ùå÷ áèð âàõò éàðàòìûø îëäóüó áó íöôóçó 

õÿëÿëäàð åòìÿê âÿ ïÿðäÿíè éûðòìàã èñòÿìÿçäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Õÿëÿëäàð îëìàã – ïîçóëìàã, 

äàüûëìàã. [ßáöëùÿñÿíáÿé:] Çÿíí åäèðÿì 

êè, Ðóñèéà äþâëÿòè ñèçèí ìþâãåéèíèçèí õÿëÿëäàð 

îëìàñûíà ùå÷ âàõò ðàçû îëìàç. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Àðòûã îíóí éóõóñó; Îëìàéàúàã õÿëÿëäàð; Îíäà 

ôûðòûíà ýþðìöø; Áèð äÿðéà ñöêóòó âàð. Ð.Ðçà. 

ÕßËßÒ èñ. [ÿð.] 1. Áÿõøèø, ùÿäèééÿ. Ùÿðÿ 

áèð úöð õÿëÿò ýþòöðöá Åéâàçû ïèøâàç åëÿäèëÿð. 

“Êîðîüëó”. [Ùàúû Ìåùäè:] Ñÿíÿ äÿ áèð éàõøû 

õÿëÿò âåðÿðÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Áÿøèð:] Ñîíà 

õàëà, îüëóíó éîëà ýÿòèðìèøÿì. Äå ýþðöì, 

ìÿíÿ íÿ õÿëÿò âåðÿúÿêñÿí Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

// Òîé, íèøàí ìÿðàñèìëÿðèíäÿ âåðèëÿí ùÿäèééÿ. 

Íîâðóç áàéðàìûíäà ãûç ö÷öí áàéðàì 

ÕßËÈÔß 

õÿëÿòè, íîâáàð ìåéâÿ, éåìèø àëûá ýþíäÿðÿðäèëÿð. 


2. Á à õ õàëàò 2-úè ìÿíàäà. Ñîíðà öçöí 

äþðä íÿôÿð ùàçûðäà îëàí ïèøõèäìÿòëÿðÿ òóòóá 

äåäè êè: – Õÿëÿòè-øàùàíÿíè ýÿòèðèí, ãèáëåéèàëÿìè 

ýåéèíäèðèí! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Àü õÿëÿò 

áöðöíÿð, çÿðíèøàí ýåéìÿç; Ùå÷ êÿñè äèíäèðèá 

êåéôèíÿ äÿéìÿç. Àøûã ßëÿñýÿð. Áèð àçäàí 

ñîíðà äÿùëèçäÿ áþéöê ëàìïàëàð éàíäû, ßáöëôÿò 

Ìèðçÿ ÿéíèíäÿ òèðìÿ õÿëÿò ãàïûíû à÷äû. 


ÕßËßÒ-ÁÀÐÀÒ òîï. [ÿð.] Áàüûøëàíàí 

øåé, ïóë âÿ ñ.; áÿõøåéèø, ùÿäèééÿ. Îí ñÿêêèç 

ýöí òîéäà ãàëàíäàí ñîíðà àøûã õÿëÿò-áàðàòûíû 

äà ýþòöðöá, éîëà äöøäö. Àøûã ßëÿñýÿð. 

[Âàãèô Êàçûìà:] Íàùàã éåðÿ õàíûí êåéôè 

òóòóëàíäà èìàðÿòÿ ýÿëìèðñÿí. Áèëèðñÿí, áîë 

õÿëÿò-áàðàò àëàðñàí. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÕßËßÒËÈÊ 1. Á à õ õàëàòëûã. 

2. ñèô. Ùÿäèééÿ, ïàé îëàðàã âåðèëìèø, éà 

àéðûëìûø. Õÿëÿòëèê øåéëÿð. 

ÕßËÔß èñ. [ÿð.] 1. Êþùíÿ ìÿèøÿòäÿ: òîé 

âÿ éàñ ìÿúëèñëÿðèíè èäàðÿ åäÿí øÿõñÿ âåðèëÿí 

àä. Ñîí çàìàíëàðàäÿê Êÿáëÿ Íÿñèðè ìÿùÿëëÿíèí 

õåéèð âÿ øÿðèíäÿ “õÿëôÿ” ýþðìÿê 

îëàðäû. Ñ.Ùöñåéí. Äÿðùàë õÿëôÿ àü ãàëàéëàíìûø 

ìèñ ñàòûëëàðäà øÿðáÿò, ÿëèíäÿ ýöëàázÿí, 

úàìààò èëÿ áèð éåðäÿ êö÷ÿéÿ ÷ûõàðäû. 


2. Á à õ õÿëèôÿ 2-úè ìÿíàäà. 

ÕßËÔßËÈÊ èñ. Õÿëôÿíèí èøè, âÿçèôÿñè; 

ìÿúëèñäÿ áàø÷ûëûã. 

ÕßËÈÚ èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Êþðôÿç. 

2. Áîüàç, êàíàë. 

ÕßËÈÔß èñ. [ÿð.] 1. òàð. Áÿçè ìöñÿëìàí 

þëêÿëÿðèíäÿ Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí 

âÿêèëè âÿ áöòöí ìöñÿëìàíëàðûí áàø÷ûñû âÿ 

ùàìèñè ñàéûëàí øÿõñëÿðÿ âåðèëÿí éöêñÿê äèíè 

öíâàí (õÿëèôÿëÿð Ìÿùÿììÿääÿí ñîíðà èøüàë÷û 

ìöùàðèáÿëÿð íÿòèúÿñèíäÿ éàðàäûëìûø 

èëê äþâëÿòëÿðäÿ ùÿì äöíéÿâè, ùÿì äÿ äèíè 

ùàêèìèééÿòÿ ìàëèê îëìóøëàð; âàõòèëÿ Òöðêèéÿ 

ñóëòàíëàðû äà áó àäû äàøûìûøëàð). Ïàäøàù 

ùÿì õÿëèôÿ îëóá, ùÿì äÿ äþâëÿòèí éîë ýþñòÿðÿíè. 

Í.Íÿðèìàíîâ. Õÿòèá õÿëèôÿ âÿ Àüàáÿé 

Ìÿùÿììÿäÿ äóà åòäèéè çàìàíäà äà õàëãûí 

áó èêè àäà ãàðøû áÿñëÿäèéè ìÿíôè ìöíàñèáÿò 

áèð äàùà þçöíö ýþñòÿðìèø îëäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

[Áàáÿê:] Õÿëèôÿ âÿ ñàðàéûí ùÿäñèç- 

443

ÕßËÈÔßËÈÊ 

ùåñàáñûç âåðýèëÿðè ùàìûíû úàíà ýÿòèðèá. 


2. Êå÷ìèøäÿ ìîëëà ìÿêòÿáëÿðèíäÿ ìîëëà 

êþìÿê÷èñè (áó ìÿíàäà ÷îõ âàõò “õÿëôÿ” 

øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). Óøàãëàðäàí áèðè – 

ñîíðàäàí áèëäèì êè, áó ìÿêòÿáäÿ “õÿëèôÿ” 

èìèø – ùÿñðÿòëÿ áàõäûüûìû ýþðöá, àíàìäàí 

ìÿíèì äÿ îíëàðëà èøòèðàê åòìÿéèìè ðèúà åòäè. 

Ò.Ø.Ñèìóðã. Õÿëèôÿ èëÿ ìîëëàéà àäàì ýåòìèøäè, 

ùÿëÿ ýÿëèá ÷ûõìàìûøäûëàð. Ãàíòÿìèð. 

Ìîëëà, ùÿìèøÿ îëìàäûüû çàìàí þç éåðèíäÿ 

õÿëèôÿ òÿéèí åòäèéè îüëàíà .. äåäè: – Áó ýåäÿëÿð 

éåíÿ ýÿëìÿéèáëÿð. Ï.Ìàêóëó. 

◊ Áóðäà ìÿíÿì, Áàüäàääà êîð õÿëèôÿ – 

÷îõ ëîâüà, ÷îõ òÿêÿááöð, éåêÿáàø àäàì 

ùàããûíäà. Ýöëþéøÿ äåéèð, áóðäà ìÿíÿì, 

Áàüäàääà êîð õÿëèôÿ, õÿñòÿëÿðè þçöì ñàüàëäàúàüàì. 


ÕßËÈÔßËÈÊ èñ. 1. Õÿëèôÿíèí ùàêèìèééÿòè 

àëòûíäà îëàí éåðëÿð, ìÿìëÿêÿòëÿð. 

2. Õÿëèôÿ öíâàíû (òèòóëó). 

ÕßËÈÒß èñ. [ÿð.] 1. Á à õ êöë÷ÿ 1 . Ìàãìàíû 

áèð õÿëèòÿ êèìè ôÿðç åòìÿê îëàð. Ì.Ãàøãàé. 

2. Ìåòàëÿðèäÿí ñîáàëàðäà ÿðèäèëÿúÿê 

ìåòàëëàðûí ìöÿééÿí íèñáÿòëÿðäÿ ãàòûøûüû. 

ÕßËÃ èñ. [ÿð.] êëàñ. 1. Éàðàòìà, éàðàäûëûø. 

Õÿëã åòìÿê (åëÿìÿê) – éàðàòìàã, 

âöúóäà ýÿòèðìÿê. [Àááàñ:] Ìÿíèì ìåéëèì 

åëÿ ñÿííÿí õîø îëóá; Íÿ õîø õÿëã åéëÿéèá 

éàðàäàí ñÿíè. “Àááàñ âÿ Ýöëýÿç”. [Àðèô:] 

Èíñàíëàðû õÿëã åòìÿäÿ âàð áÿëêÿ äÿ ùèêìÿò; 

Èáëèñÿ íÿ ùàúÿò Ù.Úàâèä. Õÿëã îëóíìàã – 

éàðàäûëìàã, âöúóäà ýÿòèðèëìÿê. Úÿíàá Ìþâëàçàäÿéÿ 

áèëìÿê ëàçûìäûð êè, àðâàä òàéôàñû 

êèøèëÿðèí ìÿùç çþâãö âÿ ëÿççÿò ùèññëÿðè ö÷öí 

õÿëã îëóíìàéûáäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. Î åëìèí 

ãöââÿñèëÿ õÿëã îëóíäó ÷àï ìàøûíû; Áàñàð 

ñàÿòäÿ þâðàã öñòöíÿ ìèí úöð ÿñÿð, ìèëëÿò! 


2. Á à õ õàëã. Îë êè éàðûí øÿáè-ùèúðèíÿ ãèéàìÿò 

ýöíöäöð; Õÿëã àðàñûíäà ãèéàìÿò 

ýöíö îëìàçìû õÿúèë Ôöçóëè. [Àñéà âÿ 

Òåëëè:] Ñÿé ãûë êèì, ãàëà ñÿíäÿí; Õÿëã è÷èíäÿ 

éàõøû àä. Ö.Ùàúûáÿéîâ. ßââÿëúÿ ñÿíÿ 

ñþéëÿìèø èäèì áó êÿëàìè; Éàçìà áó ãÿäÿð 

æóðíàëûíà õÿëãè-ÿâàìè. Ú.Úàááàðëû. 

ÕßËÃÈ ñèô. Õàëãà ìÿõñóñ, õàëãà àèä, õàëãëà 

áàüëû; õàëã ðóùóíäà îëàí, õàëãûí àðçó âÿ 

ÿìÿëëÿðèíè, ÿùâàë-ðóùèééÿñèíè èôàäÿ åäÿí. 

444 

ÕßËÂßÒÕÀÍÀ 

ÕßËÃÈËÈÊ èñ. Õàëãëà áàüëû îëìà, õàëãûí 

àðçó âÿ ÿìÿëëÿðèíè, ÿùâàë-ðóùèééÿñèíè èôàäÿ 

åòìÿ. Àçÿðáàéúàí äðàìàòóðýèéàñûíûí õÿëãèëèéè. 

Ìóñèãèíèí õÿëãèëèéè. – Õÿëãèëèê Úÿëèë 

Ìÿììÿäãóëóçàäÿ éàðàäûúûëûüûíûí, îíóí 

òÿíãèäè ðåàëèçìèíèí ÿí ýöúëö úÿùÿòëÿðèíäÿí 

áèðèäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕßËÂßÒ [ÿð.] 1. èñ. Òÿíùà éåð, ýèçëè éåð, 

ùå÷ êÿñ îëìàéàí éåð. Õÿëâÿòÿ ÷ÿêèëìÿê. Íÿ 

õÿëâÿòäÿ îòóðìóñàí – Âåðìÿðÿì àëÿìÿ 

õÿëâÿò îòàãäà; Äåéèá, ýöëöá äàíûøìàüû 

ñÿíèíëÿ. Ã.Çàêèð. Ìèðçÿ Ñÿôÿð åøèòìèøäè êè, 

øåèð éàçìàã ö÷öí èêè âàñèòÿ ëàçûìäûð: õÿëâÿò 

îòàã âÿ áèð øöøÿ øÿðàá. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

2. ñèô. Àäàìñûç, áîø, ýåäèø-ýÿëèø îëìàéàí. 

Çîðà õÿëâÿò êö÷ÿëÿðèí áèðèíäÿ äèâàðà âÿðÿãÿ 

éàïûøäûðìàã èñòÿðêÿí, àëìàíúà äàíûøûã 

ñÿñëÿðè åøèòäè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

3. çÿðô Õÿëâÿòúÿ, ýèçëèúÿ. Õÿëâÿò ïû÷ûëäàøìàã. 

Õÿëâÿò ýþç ãîéìàã. – [Àëû áÿé:] Àé 

Çåéíàë, Ùàúû Ãàñûì àçûíäàí èëäÿ õÿëâÿò áåø 

äöêàí òèêäèðèðìè ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ñÿðâÿòÿ 

ãóë îëàí áèð ðöøâÿòõîðóí; Õÿëâÿò ãàçàíäûüû 

âàð-äþâëÿò îëäó; Àøêàð èòèðäèéè ëÿéàãÿò îëäó. 

Á.Âàùàáçàäÿ. // ñèô. Ýèçëè, õÿëâÿòè, ìÿùðÿìàíÿ. 

Õÿëâÿòè ñþùáÿòèìèç âàð. – Ñÿíèí ýþçÿëëèéèíèí 

ìÿí äÿ ÷îõäàí àøèãèéÿì; Íÿ õÿëâÿòè 

äåìÿê îëìóð, íÿ àøèêàðÿ ñÿíÿ. ß.Âàùèä. 

ÕßËÂßÒÚß çÿðô Ýèçëè, ýèçëèúÿ, ùå÷ êÿñÿ 

ùèññ åòäèðìÿäÿí, ùå÷ êÿñÿ áèëäèðìÿäÿí, 

õÿëâÿò. Õÿëâÿòúÿ ýþòöðìÿê. Õÿëâÿòúÿ éåìÿê. 

Õÿëâÿòúÿ ÷ûõûá ýåòìÿê. – ..Êö÷ÿíèí äþíÿúÿéèíäÿ 

éàâàøúà éàïûøäûì àðâàäûí ÿëèíäÿí âÿ 

õÿëâÿòúÿ ñîõóëäóã ñîë òÿðÿôäÿ áèð äàðâàçàéà. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Îðóúóí àòàñû õÿëâÿòúÿ 

Ïàøà áÿéÿ õÿáÿð âåðèá Õàëûãâåðäèíè òóòäóðäó. 

ß.Âÿëèéåâ. Éàøàð ùÿìèí òöôÿíýè éàäà ñàëûá 

õÿëâÿòúÿ ñàìàíëûüà ýåòäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÕßËÂßÒÕÀÍÀ èñ. [ÿð. õÿëâÿò âÿ ôàðñ. 

...õàíÿ] 1. êþùí. Õÿëâÿò åâ, õÿëâÿò ùöúðÿ, 

éåð, õÿëâÿò èøëÿð ýþðöëÿí éåð, åâ âÿ ñ. [Áàüäàääà] 

ìèíëÿðúÿ õÿëâÿòõàíàëàð, ìåéõàíàëàð 

âÿ êåô éåðëÿðè ìþâúóääóð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. äàí. Õÿëâÿò, òÿíùà, àäàì îëìàéàí éåð. 

Ùÿéÿòëÿðè íàíàäû; Ãóëàüûíäà òàíàäû; ßéèë, 

öçöíäÿí þïöì; ßúÿá õÿëâÿòõàíàäû! (Áàéàòû). 

3. Øÿðã ùàìàìëàðûíäà ÷ûëïàã éóéóíìàã 

ö÷öí àéðûúà éåð, îòàã.

ÕßËÂßÒÈ 

ÕßËÂßÒÈ ñèô. âÿ çÿðô 1. Ýèçëèúÿ, õÿëâÿòúÿ. 

Õÿëâÿòè äàíûøûã. Õÿëâÿòè èø. Õÿëâÿòè 

ùàçûðëàøìàã. – [ßáäöë Áÿùðàìà:] Àüà, èçèí 

âåðñÿíèç, áèð êÿëìÿ õÿëâÿòè ñèçÿ ñþç äåéèì 

Ú.Úàááàðëû. Ìÿòáÿõäÿêè ãàäûíëàð ãàïûíûí 

àðàñûíäàí, ïÿíúÿðÿíèí äàëûíäàí ýÿëÿí ãîíàãëàðû 

õÿëâÿòè ñåéð åäÿðäèëÿð. Ù.Ñàðàáñêè. 

Þçýÿéÿ õÿëâÿòè ãóéó ãàçàíäà; Ñþéëÿ, þç þçöíäÿí 

óòàíìàäûíìû Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. Á à õ õÿëâÿò 2-úè ìÿíàäà. Êèøè Ñÿôÿðèí 

õàòèðèíÿ ãàéûòìàã, ñîíðà õÿëâÿòè éîëäàí 

ýåòìÿê èñòÿäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÕßËÂßÒËßÌß “Õÿëâÿòëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßËÂßÒËßÌßÊ ô. Ýèçëè, õÿëâÿò èø ýþðìÿê 

ö÷öí ìÿãàì âÿ éà éåð òàïìàã, ôöðñÿò 

òàïìàã. Åâè õÿëâÿòëÿìÿê. Àðàíû õÿëâÿòëÿìÿê. 

– Øèìèðÿëè Ñîíàéà òÿðÿô ýåäèð âÿ õÿëâÿòëÿíèá 

îíó ÷èìäèêëÿéèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÕßËÂßÒËÈÊ èñ. Õÿëâÿò ìÿãàì, õÿëâÿò 

øÿðàèò, ôöðñÿò. Åâ õÿëâÿòëèêäèð. – Äèëÿí îíóí 

áîéíóíó ãóúàãëàäû .. õÿëâÿòëèê èäè. Ìèð Úÿëàë. 

// Òÿíùàëûã; ùå÷ êÿñ îëìàäûüû âÿçèééÿò, øÿðàèò; 

õÿëâÿò éåð. Çàêèðëÿ Ìåùðèáàíûí îòóðäóãëàðû 

õèéàáàí õÿëâÿòëèê èäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÕßÌÈÐ èñ. 1. Óíóí àç ñó âÿ éà áàøãà áèð 

ìàéå èëÿ éîüóðóëìàñûíäàí ùàñèë îëàí ñóâàøãàí 

êöòëÿ. Àúûòìàëû õÿìèð. Äöøáÿðÿ õÿìèðè. 

– Õÿìèð éåéÿíèí ôàüûðû îëìàç. (Àòà. ñþçö). 

[Ðÿøèä:] Õÿìèð ýÿëäèéèíÿ ýþðÿ ÷þðÿéè 

éàïìàã ëàçûì ýÿëèð. Ò.Ø.Ñèìóðã. Õÿìèð 

éîüóðìàã (ãàòìàã, ñàëìàã) – ÷þðÿê 

áèøèðìÿê ö÷öí õÿìèð ùàçûðëàìàã. ..Èêè èëäèð 

êè, Ñàäûã Øàìàõûäà Ðçàíûí ÷þðÿê÷è äöêàíûíäà 

õÿìèð ñàëûðäû. “Ìîë. Íÿñð.”. Ãûç çÿðèô 

ÿëëÿðè èëÿ ïàëòàð éóäó, õÿìèð éîüóðäó, ùÿòòà 

àõûð çàìàíëàð ÷þðÿê éàïìàã äà îíà ùÿâàëÿ 

îëóíäó. Ò.Ø.Ñèìóðã. [Ýþé÷ÿê:] Ìÿí ùå÷ 

áèëìÿìèøÿì êè, ×è÷ÿê õÿìèð ãàòàúàã. 

Á.Áàéðàìîâ. // Éóìøàã øåé ùàããûíäà. Áó 

ëàï õÿìèðäèð êè. 

2. ×èé, éàõøû áèøìÿìèø ÷þðÿê ùàããûíäà. 

Áóëêà ëàï õÿìèðäèð. 

◊ Õÿìèð êèìè – éîðüóí, ÿçýèí, ëûðò. 

[Õàëûüûí] àíàñû Ìèííÿò ãàðû áèð òåøò õÿìèð 

êèìè èäè, ùàðà ãîéñàí, îðäà äóðóðäó. 

È.Ìÿëèêçàäÿ. Õÿìèðè éóìøàã (ñûéûã) – òåç 

éóìøàëàí, èðàäÿñè çÿèô àäàì ùàããûíäà. ×îõ 

õÿìèðè ñûéûã àäàìäûð. Õÿìèðèíÿ þçýÿ ìàéàñû 

ãàòìàìàã – þç ùàëàë çÿùìÿòèëÿ éàøàìàã 

ÕßÌÈÐËßÌßÊ 

ìÿíàñûíäà. [Ñÿêèíÿ:] Îíó äà áèëèðëÿð êè, õÿìèðèìÿ 

þçýÿ ìàéàñû ãàòìàìûøàì. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Õÿìèðëÿðè àéðû úöð éîüðóëóá – õàñèééÿòúÿ 

áèð-áèðèíäÿí ÷îõ ôÿðãëÿíÿí àäàìëàð ùàããûíäà. 

[Ãóëó:] Èìè âÿ Úèìèíèí õÿìèðëÿðè àéðû úöð éîüóðóëóá. 

È.ßôÿíäèéåâ. Áó õÿìèð (ùÿëÿ) ÷îõ 

ñó àïàðàúàã (ýþòöðÿúÿê) – ÷îõ âàõò, ÷îõ ñÿé, 

ñûíàã, çÿùìÿò òÿëÿá åäÿí, òåç áàøà ýÿëìÿéÿí 

øåé ùàããûíäà. [Ìöðñÿë:] Ïàøà áÿé áþéöêëÿðèíÿ 

áåë áàüëàéûð, áèç äÿ åëÿ àðõàëàíûðûã. Çÿðÿð 

éîõäóð, íåúÿ äåéÿðëÿð, áó õÿìèð ÷îõ ñó ýþòöðÿúÿê. 


ÕßÌÈÐÀÜÛÇ ñèô. Àüçûáîø, ñþçö êå÷ìÿéÿí, 

çÿèô èðàäÿëè. Õÿìèðàüûç àäàì. Õÿìèðàüûç (ç.) 

îëìàã. – [Øÿùðÿáàíó õàíûì:] Ùàòÿìõàí àüà, 

þçöí áèëìèðñÿí êè, áèð õÿìèðàüûç êèøèäèð. ßââÿëäÿí 

éàõøû äàíûøäû, ñîíðà áèðäÿí áîøàëäû.. 


ÕßÌÈÐÀÜÛÇËÛÃ èñ. Àüçûáîøëóã, çàáèòÿñèçëèê, 

èðàäÿ çÿèôëèéè, ãåéðè-úèääèëèê, ñþçöêå÷ìÿçëèê. 

ÕßÌÈÐÀØÛ èñ. ßðèøòÿ èëÿ áèøèðèëÿí, õÿìèðëè 

äóðó õþðÿê. Ìîëëà Ãàñûì îüëó Ìÿììÿäèí 

ãàáàüûíà äà áèð ãàá õÿìèðàøû ãîéóëäó. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Äîüðàíìûø äóçëó õèéàð, èêè 

áîøãàá õÿìèðàøû àü ñöôðÿíèí öñòöíö áÿçÿäè. 


ÕßÌÈÐÀØÛËÛÃ ñèô. Õÿìèðàøû áèøèðìÿê 

ö÷öí ùàçûðëàíàí, éàðàð. Õÿìèðàøûëûã óí 

àéûðìàã. 

ÕßÌÈÐ×ßÊ áàõ ãûüûðäàã. 

ÕßÌÈÐ×È èñ. Õÿìèðéîüóðàí, õÿìèðýèð. 

ÕßÌÈÐ×ÈËÈÊ èñ. Õÿìèð éîüóðìà, õÿìèðùàçûðëàìà 

èøè; õÿìèðýèðëèê. 

ÕßÌÈÐÝÈÐ èñ. [ÿð. õÿìèð âÿ ôàðñ. ...ýèð] 

×þðÿêõàíàëàðäà õÿìèðéîüóðàí, õÿìèðòóòàí 

èø÷è. Ìÿñóì êèøè õÿìèðýèðèí ñþçöíäÿí êþéðÿëäè. 


ÕßÌÈÐÝÈÐËÈÊ èñ. Õÿìèðýèð èøè, õÿìèðéîüóðìà 

ïåøÿñè. Õÿìèðýèðëèê åëÿìÿê. 

ÕßÌÈÐÕÀÍÀ èñ. [ÿð. õÿìèð âÿ ôàðñ. 

...õàíÿ] ×þðÿêõàíàëàðäà õÿìèð éîüóðóëàí, õÿìèð 

ùàçûðëàíàí éåð. Ìÿøÿäè Ùöñåéí ãîëó ÷èðìÿêëè, 

äþøö þíëöêëö õÿìèðõàíàäàí êöðÿõàíàéà 

êå÷èð, äàéàíìàäàí ýåðè ãàéûäûðäû. Ìèð 

Úÿëàë. 

ÕßÌÈÐËßÌß “Õÿìèðëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßÌÈÐËßÌßÊ ô. 1. Óíäàí õÿìèð éîüóðìàã. 

445

446 

ÕßÍÄÀÍ 

ÕßÌÈÐËßØÌß 

2. Õÿìèðëÿ, éà õÿìèðÿîõøàð øåéëÿðëÿ äÿëìÿäåøèéè 

òóòìàã, òûõàìàã. 

ÕßÌÈÐËßØÌß “Õÿìèðëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßÌÈÐËßØÌßÊ ô. Õÿìèðÿ äþíìÿê, 

õÿìèð êèìè îëìàã; éóìøàëìàã. 

ÕßÌÈÐËÈ ñèô. Õÿìèðÿ áàòìûø, õÿìèðÿ 

áóëàøìûø. Õÿìèðëè ÿëëÿð. Õÿìèðëè äþøëöê. Õÿìèðëè 

ãàáëàð. – Òöêÿçáàí õàëà ñåâèíäèéèíäÿí 

þçöíö èòèðèá ÿëè èëÿ õÿìèðëè-õÿìèðëè îüëóíóí 

áîéíóíó ãóúàãëàìûøäû. È.Øûõëû. 

ÕßÌÈÐÉÀÉÀÍ èñ. Ùàçûð õÿìèðè éàéìàã 

ö÷öí õöñóñè ìàøûí, àëÿò. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

Õÿìèðéàéàí ìàøûí. 

ÕßÌÈÐÉÎÜÓÐÀÍ èñ. Õÿìèð éîüóðìàüà 

ìÿõñóñ õöñóñè ìàøûí, àëÿò. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

Õÿìèðéîüóðàí ìàøûí. // áàõ õÿìèðýèð. 

ÕßÌÐß èñ. Ìàéà, àúûòìà, áàëàòà. Óíà 

õÿìðÿ ãàòìàã. Õÿìðÿñè, óðâàñû õÿìèðñèç ãàëûá; 

Äöíéà äöçÿëìèð êè, äöçÿëìèð, áàáà! Ì.Àðàç. 

ÕßÌÐßËÈ ñèô. Õÿìðÿ, ìàéà âóðóëìóø. 

Õÿìðÿëè ÷þðÿê. 

ÕßÌÐßËÈÊ èñ. Õÿìðÿ ö÷öí àéðûëìûø 

õÿìèð òèêÿñè, ìàéàëûã õÿìèð. 

ÕßÌÐßÑÈÇ ñèô. Õÿìðÿ ãàòûëìàìûø. 

Õÿìðÿñèç ÷þðÿê. 

ÕßÌÑÈ èñ. çîîë. Ñèéÿíÿéÿîõøàð äÿíèç 

áàëûüû. 

ÕßÌÑÈÍ èñ. [ÿð.] ßðÿáëÿðäÿ: ãûøûí, ãûðõ 

ýöíöíäÿí ñîíðà ýÿëÿí ÿëëè ýöíëöê ìþâñöìöíöí 

õàëã òÿãâèìèíäÿ àäû, ùàáåëÿ áó 

äþâðäÿ ÿñÿí êöëÿéèí éåðëè àäû. Éåð öçöíäÿ 

ãóðó êöëÿêëÿð ÷îõ éåðäÿ ìöøàùèäÿ îëóíóð âÿ 

îíëàðûí éåðëè àäëàðû âàðäûð: ßðÿáèñòàíäà ñÿìóì, 

Ìèñèðäÿ õÿìñèí .. àäëàíûð. “Öìóìè 

ôèçèêè úîüðàôèéà”. 

ÕßÍÚßÐ èñ. [ôàðñ.] Óúó ñèâðè, èêè òÿðÿôè èòè 

ñîéóã ñèëàù. Îòàüûí áàø òÿðÿôèíäÿí äèâàðäàí 

áèð ìàðàë áàøû, áèð äÿ òöôÿíý, îíóí äà àëòûíäà 

áèð õÿíúÿð àñûëìûøäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. [Úàùûëëàð] 

÷óõàíûí àëòûíäàí õÿíúÿð âÿ äàéàíäîëäóðóì 

áàüëàðäûëàð. Ù.Ñàðàáñêè. 

◊ Õÿíúÿð-áû÷àüà ÷ûõìàã – äàâàëàðû 

êÿñêèí øÿêèë àëìàã, áèð-áèðèíè õÿíúÿð âÿ éà 

áû÷àãëà âóðìàã äÿðÿúÿñèíÿ ýÿëìÿê. Õÿíúÿðáû÷àã 

îëìàã – ãàòû äöøìÿí îëìàã, þëöáþëäöðìÿéÿ 

÷ûõìàã. [Òàïäûã:] Åëÿ øåéè 

îëìàéà-îëìàéà àüëûíà ýÿòèðÿñÿí, àüà. 

Ìîëëà Ñàäûãëà àòàí áó ñààò õÿíúÿð-áû÷àãäûð. 

È.Øûõëû. Õÿíúÿð êèìè áàòìàã (ñàíúûëìàã, 

èøëÿìÿê), öðÿéèíè õÿíúÿð êèìè äÿëìÿê 

– ÷îõ àüûð òÿñèð åòìÿê. Ñþç äÿ õÿíúÿð 

êèìè èøëÿéèð úàíà; Ãàíû ëàõòàëàäûð ÿçàá, èçòèðàá. 

Ñ.Âóðüóí. Ùöêåéìÿíèí èíÿéè õàòûðëàéûá 

éàâàøúàäàí àüëàìàñû [Áÿõòèéàðûí] öðÿéèíè 

õÿíúÿð êèìè äÿëèð, âèúäàíûíû àüðûäûðäû. 

Ñ.Ùöñåéí. Õÿíúÿð êèìè ñàüûíäàí êå÷èá, 

ñîëóíäàí ÷ûõìàã – ÷îõ áÿðê òÿñèð åòìÿê, 

öðÿéèíÿ òîõóíìàã. Îíóí àúû ñþçëÿðè õÿíúÿð 

êèìè ñàüûìäàí êå÷èá, ñîëóìäàí ÷ûõäû. Õÿíúÿðèíèí 

ãàøû (äàøû) äöøìÿç êè... (äöøìÿéÿúÿê 

êè...) – áèð øåéè þçö ö÷öí ÿñêèêëèê, àð 

ñàéìà ìÿíàñûíäà èôàäÿ. [Ýöëñÿíÿì:] 

Äèëìàí ìÿíèìëÿ ýÿëñÿéäè, õÿíúÿðèíèí äàøû 

äöøìÿéÿúÿêäè êè Ì.Ùöñåéí. Ñÿíèí÷öí ùþðìÿòëÿ 

òÿðïÿíñÿ áàøû; Ýóéà õÿíúÿðèíèí äöøÿúÿê 

ãàøû. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÕßÍÚßÐÃÀÉÛÐÀÍ áàõ õÿíúÿðñàç. 

ÕßÍÚßÐËßÌß “Õÿíúÿðëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßÍÚßÐËßÌßÊ ô. Õÿíúÿðëÿ âóðìàã, 

éàðàëàìàã; õÿíúÿðëÿ ÷àïìàã. 

ÕßÍÚßÐËßØÌß “Õÿíúÿðëÿøìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÕßÍÚßÐËßØÌßÊ ãàðø. êþùí. Äàëàøàðàã 

áèð-áèðèíè õÿíúÿðëÿ âóðìàã, õÿíúÿðëÿìÿê. 

ÕßÍÚßÐËÈ ñèô. Õÿíúÿð áàüëàìûø, õÿíúÿðè 

îëàí, éàõóä ÿëèíäÿ õÿíúÿð. Îòóðìóøëàð 

ìÿüðóð, ãîëëàð ÷èðìÿêëè; Õÿíúÿðëè, ãûëûíúëû, 

ïàòðîí-òöôÿíýëè. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÕßÍÚßÐÑÀÇ èñ. [ôàðñ.] êþùí. Êå÷ìèøäÿ 

õÿíúÿð ãàéûðàí óñòà. Áàêûäà öìóìèééÿòëÿ 

ïåøÿêàðëàð: êå÷ÿ÷è, äàááàü, äÿðçè, õÿíúÿðñàç 

âÿ ñàèðÿ ÷îõ îëàðäû. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÕßÍÚßÐÂÀÐÈ ñèô. Õÿíúÿð êèìè, õÿíúÿðÿîõøàð, 

õÿíúÿðøÿêèëëè. 

ÕßÍÚßÐÂÓÐÀÍ èñ. êþùí. Êå÷ìèøäÿ 

ìÿùÿððÿìëèêäÿ àøóðà ýöíö õÿíúÿðëÿ þç 

áàøûíû éàðàí. 

ÕßÍÄÀÍ ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. 1. Ýöëÿí, ýöëÿð, 

øÿí, öçöýöëÿð. Êèì ýþðöáäöð Ãþâñèéè ìÿùçóíè 

õÿíäàí áèð íÿôÿñ Ãþâñè. Éàíàãëàðû 

ýöëäö, ùå÷ îëìàç õÿíäàí; ßñèëäÿ ìÿëÿêäè, 

íÿñèëäÿ èíñàí. Àøûã ßëÿñýÿð. Õÿíäàí 

åòìÿê – øÿíëÿíäèðìÿê, ñåâèíäèðìÿê, öðÿéèíè 

à÷ìàã. Ãþí÷ÿ òÿê áàüðûíû ÿçÿëäÿ ôÿëÿê 

ãàí åéëÿð; Ñîíðà êþíëöíö à÷ûá äÿùðäÿ 

õÿíäàí åéëÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ãûëàðàì ñÿúäÿ 

ìöäàì ÿúç èëÿ îë äÿðýàùÿ; Êè ùÿéàòèíëÿ áó

ÕßÍÄß 

ýöí êþíëöìè õÿíäàí åòäèí. À.Ñÿùùÿò. 

Õÿíäàí îëìàã – øàäëûüûíäàí öçö ýöëìÿê, 

ôÿðÿùëÿíìÿê, ñåâèíìÿê. Ýþçëöëÿð áàøëàäûëàð 

àüëàìàüà; Êóðëÿð äÿ îíà õÿíäàí îëäó. 

Ì.ß.Ñàáèð. Ñÿíèí õÿíäàí îëóð ýöë äîäàãëàðûí; 

Îíäà êè ýþçöìäÿí éàøëàð ñà÷ûëûð.. 


2. ìÿú. Òàìàì à÷ûëìûø (êëàññèê øåèðäÿ 

ýþçÿëèí öçö òàì à÷ûëìûø ýöëÿ îõøàäûëûð). 

Áÿäèðëÿíìèø éà áèð ìàùè-òàáàíñàí; Éà úÿííÿò 

áàüûíäà ýöëè-õÿíäàíñàí. Ì.Ï.Âàãèô. 

Ôÿõð åéëÿìÿñèí þç ýöëöíÿ áöëáöëè-øåéäà; 

Áèð ýöë ùÿëÿ äÿ ñÿí êèìè õÿíäàí îëà áèëìÿç. 

ß.Âàùèä. Õÿíäàí îëìàã ìÿú. – òàìàì 

à÷ûëìàã. Ãûçûëýöë õÿíäàí îëäó; Äÿðìÿäèì 

äÿí-äÿí îëäó; Ìÿí ñÿíäÿí àéðûëìàçäûì; 

Àéðûëûã ñÿíäÿí îëäó. (Áàéàòû). [Ãûçëàð âÿ ÷îúóãëàð:] 

À÷ìûø áÿíþôøÿ, ñöíáöë; Õÿíäàí 

îëóð ãûçûëýöë; Þòäöêúÿ ñàíêè áöëáöë; Ðÿãñ 

åòäèðèð õÿéàëû. Ù.Úàâèä. 

ÕßÍÄß èñ. [ôàðñ.] êþùí. Ýöëöø. 

ÕßÍÄßÊ èñ. [ÿð.] Òîðïàãäà óçóíóíà ãàçûëìûø 

äÿðèí ÷óõóð. [Àò] ãàáàüûíà ÷ûõàí 

õÿíäÿêëÿðäÿí ìÿùàðÿòëÿ àòûëûð, áàëàúà ãóëàãëàðûíû 

ãûñàðàã ÷àïûðäû. Ì.Ùöñåéí. Áó 

õÿíäÿê áèð êèëîìåòð óçóíëóüó, ãûðõ ìåòð åíè, 

îòóç ìåòð äÿðèíëèéè îëàí íÿùÿíý áèð äÿðÿäÿí 

èáàðÿòäèð. ß.Ñàäûã. 

ÕßÍÄßÊÃÀÇÀÍ èñ. Õÿíäÿê ãàçûìàüà 

ìÿõñóñ ìàøûí. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Õÿíäÿêãàçàí 

ìàøûí. 

ÕßÍÄßÊÎÒÓ èñ. áîò. Èðè éàðïàãëàðû âÿ 

áîðóøÿêèëëè ýöëëÿðè îëàí, ÿñàñÿí õÿíäÿê, ÷àé 

êÿíàðëàðûíäà âÿ ðöòóáÿòëè éåðëÿðäÿ áèòÿí 

éàáàíû áèòêè. 

ÕßÐÀÁÀÒ èñ. [ÿð.] êëàñ. Ìåéõàíà, èøðÿòõàíà. 

Éîõ, äÿõè êþíëöì ìÿíèì ìåéõàíÿéÿ 

ìàéèë äåéèë; Êèì ýÿçèð åâ-åâ õÿðàáàò è÷ðÿ 

ùöøéàð àõòàðûð. Ãþâñè. Ñÿðìÿñòè-åøã îë, åé 

ýþçöì, ãÿñâÿò íÿ ëàçûì; Áèð ýöí ýÿëèð, ÿëäÿí 

÷ûõàð çþâãè-õÿðàáàò. Ù.Úàâèä. Õÿðàáàò 

ÿùëè êëàñ. – áàõ õÿðàáàòè 1-úè ìÿíàäà. 

Õÿðàáàò ÿùëèíèí ùàëèíè áèð õöììàð îëàíäàí 

ñîð. Ôöçóëè. Áèç õÿðàáàò ÿùëèéèç, îëìàç áèçèì 

ùöøéàðûìûç. Ãþâñè. È÷èá ìåé òà õÿðàáàò ÿùëè 

îíäàí; Óíóòñóí äÿðäè, ýöëñöí þìðö áèð àí. 


ÕßÐÀÁÀÒÈ ñèô. âÿ èñ. 1. Âàõòûíû ìåéõàíàëàðäà, 

èøðÿòõàíàëàðäà, ñÿðõîøëóãäà êå÷èðÿí, 

ÕßÐÚËßÌß 

ÿëèíÿ êå÷ÿí ïóëó êåéôÿ, è÷êèéÿ, åéø-èøðÿòÿ 

õÿðúëÿéÿí àäàì; ÿééàø. Õÿðàáàòè àäàì. – 

Øèêÿñòÿ Àááàñàì, õÿðàáàòèéÿì; Êþíöë, ùå÷ 

ýþðìÿäèì àáàäàí ñÿíè. “Àááàñ âÿ Ýöëýÿç”. 

2. ìÿú. Ïóë, øåé ãÿäðè áèëìÿéÿí, ëàöáàëû 

àäàì ùàããûíäà. [Êèøè:] Éîõñà îíëàðûí áèð 

àíàñû âàð êè, áèð õÿðàáàòèíèí áèðè, àú ãóðäóí 

áèðè! Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÕßÐÀÚ èñ. [ÿð.] òàð. Âåðýè, áàú. [Êîðîüëó 

äåäè:] Âåðèí éåääèëëèê õÿðàúû; Ïàøàëàð 

ýÿòèðñèí áàúû. “Êîðîüëó”. [Øàù Àááàñ:] 

Ùÿìÿäàí âèëàéÿòèíèí ö÷èëëèê õÿðàúûíû Ìèðçÿ 

Úÿëàëÿääèíÿ áàüûøëàäûì. À.Øàèã. 

ÕßÐÚ èñ. [ÿð.] Èøëÿíÿí, ñÿðô îëóíàí ïóë; 

ìÿñàðèô, ìÿñðÿô, ìÿõàðèú. [Ìÿøÿäè Èáàä:] À 

êèøè, àõû áóíóí áèð àíáàð äà òîé õÿðúè âàð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Áóíà ýþðÿ äÿ Ùàúû Ñÿìñàìûí 

ýÿëèðè õÿðúèíè ýöúëÿ þäÿéèðäè. Ï.Ìàêóëó. 

// Ñÿðô îëóíàúàã ïóë. Äåìÿê, Ìèðçÿ Ãÿäèð 

Íÿñèðèí åâëÿíìÿê õÿðúèíè âåðìÿêëÿ èøèí 

è÷èíäÿí ÷ûõà áèëìÿéèðäè. Ñ.Ùöñåéí. [Áàéðàìÿëèáÿéîâ] 

áöòöí õÿðúè þç áîéíóíà 

ýþòöðöð âÿ éàçûðäû êè, ÿýÿð ðàçû îëñàëàð, 

èíäèäÿí áèëåò ñàòìàüà áàøëàéàð. Ñ.Ðÿùìàí. 

Õÿðú àïàðìàã – ÷îõ ïóë ñÿðô åäèëìÿê, 

÷îõ õÿðú òÿëÿá åòìÿê, áàùà áàøà ýÿëìÿê. 

Àüàðÿùèì áèëìèðäè êè, ìàøûí íÿ ãÿäÿð õÿðú 

àïàðàúàã. È.Øûõëû. Õÿðú åòìÿê (÷ÿêìÿê) – 

õÿðúëÿìÿê, ïóë ñÿðô åòìÿê. [Ìóñòàôà áÿé:] 

Ìÿí õÿðú ÷ÿêìèøÿì, ïóë òþêìöøÿì, ãàáûã 

ãîéóá, êÿùðèç ÷ûõàðòìûøàì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ðçàãóëóõàí:] Ãûçûì, ÷îõ øàä îëóðàì êè, 

ñÿíÿ õÿðú åòäèéèì ïóëëàð ùÿäÿð ýåòìÿéèáäèð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Îüëàí éåíýÿñè ãûç åâèíÿ 

ýöúëö õÿðú ÷ÿêèá, “éåíýÿ õîí÷àñû” ýþíäÿðÿð. 

Ð.ßôÿíäèéåâ. Õÿðúÿ ñàëìàã – ïóë õÿðúëÿìÿéÿ 

ìÿúáóð åòìÿê, ÷îõ ïóë õÿðúëÿìÿñèíÿ 

ñÿáÿá îëìàã; ïóë õÿðúëÿòìÿê. [Íàçëû Ìóñòàôàéà:] 

[Åâ ñàùèáëÿðè] ÷àé òÿêëèô åëÿñÿëÿð 

ìÿí è÷ìÿéÿúÿéÿì, ñÿí äÿ è÷ìÿ, êàñûá àäàìäûëàð, 

íèéÿ õÿðúÿ ñàëàã ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÕßÐÚ-ÁÎÐÚ çÿðô Áîðú ïóë àëàðàã, áîðúà 

äöøÿðÿê, çîðëà ïóë òàïàðàã, îíäàí-áóíäàí 

áîðú àëàðàã. Õÿðú-áîðú åòìÿê. Õÿðúÿáîðúà 

äöøìÿê – áîðú ïóë àëìàüà, áîðúà 

äöøìÿéÿ ìÿúáóð îëìàã, áîðúà äöøìÿëè îëìàã. 

[×èìíàç] ..àèëÿíè àðòûã õÿðúÿ-áîðúà 

äöøìÿêäÿí ãîðóìàã èñòÿìèøäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÕßÐÚËßÌß “Õÿðúëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

447

ÕßÐÚËßÌßÊ 

ÕßÐÚËßÌßÊ ô. Ñÿðô åòìÿê, èøëÿòìÿê, 

ìÿñðÿô åòìÿê (ïóëó). Øÿôèãÿ õàíûì éàâàøéàâàø 

âàð-éîõóíäàí ñàòûá õÿðúëÿéèðäè. 

È.Ìóñàáÿéîâ. Àñëàíûí èíäè áèð ãÿäÿð ïóëó 

âàð èäè, ëàêèí Ôÿðùàä îõóäóüó ö÷öí îíà õÿðúëÿéèðäè. 

Ú.Úàááàðëû. // ìÿú. Áóíà ýþðÿ íÿ áèð 

ìÿëùÿì, íÿ áèð øÿôãÿò èñòÿéèðÿì; Úàí éàíüûìû 

õÿðúëÿìÿéÿ ñÿëàùèééÿò èñòÿéèðÿì. Õ.Ðçà. 

ÕßÐÚËßÍÌß “Õÿðúëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßÐÚËßÍÌßÊ ìÿúù. Ñÿðô åäèëìÿê, õÿðú 

åäèëìÿê, èøëÿíìÿê (ïóë ùàããûíäà). Ïóëëàðûí 

ùàìûñû õÿðúëÿíìèøäèð. – ..ßñèë ìàéàíûí áèð 

ùèññÿñè äÿ ìöíòÿçÿì áèð ñóðÿòäÿ [Ìàùìóäóí] 

ýÿíú âÿ ýþçÿë àðâàäûíûí íàç âÿ ãÿìçÿñèíÿ 

õÿðúëÿíèðäè. Á.Òàëûáëû. [Àäèë:] ..Õàëàì 

ìÿíèì è÷ìÿéèìèí ôèêðèíè éîõ, þç ïóëóíóí õÿðúëÿíìÿñèíèí 

äÿðäèíè ÷ÿêèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕßÐÚËÈÊ èñ. Àäè ýöíäÿëèê âÿ õûðäà 

õÿðúëÿð ö÷öí âåðèëÿí, éà àéðûëàí ïóë; úèáõÿðúè. 

[Ùàúû Ìåùäè:] Àëà, ãàáàãúàäàí äà 

áèð àç ñÿíÿ õÿðúëèê âåðèì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ìÿììÿäáàüûð:] ..ßñìÿðÿ îí ìàíàò äà 

õÿðúëèê âåðèá ýåòìèøäè. Ñ.Ùöñåéí. // Õÿðúëÿìÿê 

ö÷öí ïóë. [Ìèíà õàëà:] Åëÿ áèë ñöìöéöí 

äóéóáìóø êè, áèð ýöí îüëóí ìÿêòÿáÿ ýåäÿúÿê, 

îíà õÿðúëèê ëàçûì îëàúàã. È.Øûõëû. 

ÕßÐ×ßÍÝ 1 èñ. çîîë. Áóüóìàéàãëûëàð òèïèíäÿí 

öñòö ãûíëà þðòöëö âÿ áàø òÿðÿôäÿ èðè 

ãûñãàúëàðû îëàí ñóäà éàøàéàí îíóðüàñûç ùåéâàí. 

Èðè áàëûãëàð áàøëûúà îëàðàã éàíöçÿí õÿð- 

÷ÿíýëÿð, ñóäà-ãóðóäà éàøàéàí úöúöëÿð, ùàáåëÿ 

ìîëéóñêëàðëà ãèäàëàíûð. É.ßáäöðÿùìàíîâ. 

ÕßÐ×ßÍÝ 2 èñ. Èíñàí âÿ ùåéâàíûí ùÿì è÷, 

ùÿì äÿ áàéûð îðãàíëàðûíäà ÿìÿëÿ ýÿëÿí 

õÿòÿðëè øèø. Áÿäáÿõòëèêäÿí èë éàðûì áóíäàí 

ãàáàã [Áàëàøûí] ìÿäÿñèíäÿ õÿð÷ÿíý éàðàñû 

òàïûëäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕßÐ×ßÍÝÊÈÌÈËßÐ èñ. çîîë. Õÿð÷ÿíýÿîõøàð 

îíóðüàñûç áóüóìàéàãëûëàð ãðóïó. 

Õÿð÷ÿíýêèìèëÿðëÿ ãèäàëàíàí áàëûãëàð. 

ÕßÐßÊ èñ. [ôàðñ.] 1. Äàø, ãóì âÿ ñ. øåéëÿð 

äàøûìàã ö÷öí òàõòàäàí âÿ ñ.-äÿí äöçÿëäèëìèø 

àëÿò. Õÿðÿêëÿ ãóì äàøûìàã. – Äÿìèðîâ 

äàø äàøûìàã ö÷öí äöçÿëÿí õÿðÿéèí áèð 

áàøûíäàí, Ãîúàîüëó èñÿ î áèðè áàøûíäàí éàïûøäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. // Õÿñòÿ, éàðàëû äàøûìàã 

ö÷öí èêè óçóí äÿñòÿéÿ áÿíä åäèëìèø ïàð÷àäàí 

èáàðÿò àëÿò. Àðàçû äîêòîðóí ìöøàéèÿòèëÿ 

448 

ÕßÑÀÐßÒ 

õÿðÿê öñòöíäÿ èêèíúè ïàëàòàéà ýÿòèðèá áîø áèð 

÷àðïàéû öçÿðèíÿ óçàòäûëàð. À.Øàèã. Áåø 

äÿãèãÿ ÷ÿêìÿäè êè, éàðàëûíû õÿðÿéèí öñòöíäÿ 

ýÿòèðäèëÿð. Ï.Ìàêóëó. 

2. Éàéëà ÷àëûíàí ìóñèãè àëÿòëÿðèíäÿ ñèìëÿðèí 

àëòûíà ãîéóëàí àëòëûã (òàõòà âÿ ñ. ïàð÷àñû). 

ÕßÐßÍÝß(ËÈÊ) èñ. äàí. Ãàðìàãàðûøûãëûã, 

ñÿñ-êöé, íèçàìñûçëûã. Ìÿúëèñäÿ áèð õÿðÿíýÿëèê 

âàðäû. Àðàëàðûíäà ãàäûíëàð îëìàñûíà 

áàõìàéàðàã, à÷ûã-ñà÷ûã ñþçëÿð ñþéëÿìÿêäÿí 

÷ÿêèíìÿéèðäèëÿð. Ñ.Ùöñåéí. 

ÕßÐßÇÈ áàõ õûðäàâàò. 

ÕßÐÈÔ ñèô. [ÿð.] Ãîúàëûãäàí àüëû çÿèôëÿìèø, 

ñÿôåùëÿìèø, ñÿðñÿìëÿìèø. 

ÕßÐÈÔËßÌß “Õÿðèôëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßÐÈÔËßÌßÊ ô. Ãîúàëûãäàí áàøû õàðàá 

îëìàã, áåéíè êöòëÿøìÿê, ñÿôåùëÿìÿê. Çÿêè 

Ìÿììÿäáàüûðûí õÿðèôëÿäèéèíÿ ãÿíàÿò ùàñèë 

åòäè. Ñ.Ùöñåéí. [Àðâàä:] Àé êèøè, õÿðèôëÿìèñÿí 

íÿäè Ùàíû áèçèì éàüûìûç, äöéöìöç 

êè, ïëîâ äà áèøèðÿì. “Ì.Í.ëÿòèô.” // Ñàðñàãëàìàã, 

ñÿðñÿìëÿìÿê. Àøûã Úÿëàë îéàíäûüûíû áèëäèðìÿéÿúÿêäè, 

àììà äöøöíÿúÿêäè êè, åé ýèäè 

äöíéà, íÿùàéÿò, ìÿíèì óñòàäûì äà õÿðèôëÿäèìè 


ÕßÐÈÔËÈÊ èñ. Àüëû áàøûíäàí ÷ûõìûø 

àäàìûí ùàëû; àüûë ñåéðÿêëèéè, ñÿðñÿìëèê. 

ÕßÐÈÒß èñ. [ÿð.] Éåð ñÿòùèíèí úîüðàôè âÿçèééÿòèíèí 

êàüûç âÿ ñ. öçÿðèíäÿ òÿñâèðè. Úîüðàôèéà 

õÿðèòÿñè. Àñèéàíûí õÿðèòÿñè. Äöíéà õÿðèòÿñè. 

Éåð öçöíöí õÿðèòÿñèíäÿí ñèëèíìèø ãÿäèì 

äþâëÿòëÿð. – Êÿíäèì, áàëàúàñàí, ÷îõ áàëàúàñàí; 

Àäûí éîõ äöíéàíûí õÿðèòÿñèíäÿ. Ì.Àðàç. 

ÕßÐÈÒß×ßÊßÍ áàõ õÿðèòÿ÷è. 

ÕßÐÈÒß×È èñ. Úîüðàôèéà õÿðèòÿëÿðè òÿðòèá 

åäÿí ìöòÿõÿññèñ; êàðòîãðàô. 

ÕßÐÈÒß×ÈËÈÊ èñ. Úîüðàôè õÿðèòÿ ÷ÿêìÿ 

(òÿðòèá åòìÿ) ñÿíÿòè; êàðòîãðàôëûã. 

ÕßÑÀÐßÒ èñ. [ÿð.] Çèéàí, çÿðÿð. [Çöëåéõà 

èëÿ Úÿìèëèí] éàøàäûãëàðû êÿíä ìöùàðèáÿ 

úÿáùÿñèíÿ éàõûí îëäóüóíäàí áþéöê õÿñàðÿòëÿðÿ 

äö÷àð îëìóøäó. Ò.Ø.Ñèìóðã. // Õàðàá 

îëìà, êîðëàíìà, çÿäÿëÿíìÿ, ñûíìà. [Çàêèðîâ:] 

Ãÿðèáÿäèð, àõøàì ìÿí áàüû ýÿçÿíäÿ 

ùàñàðäà ùå÷ áèð õÿñàðÿò ýþðìÿäèì. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Õÿñàðÿò âåðìÿê – çèéàí 

âåðìÿê, çÿðÿð âåðìÿê. Âåðìÿìèøÿì 

ìÿí êè õÿñàðÿò ñÿíÿ; Ñÿí äÿõè âåðìÿ ÿçèééÿò 

ìÿíÿ. À.Ñÿùùÿò. Õÿñàðÿò éåòèðìÿê (åëÿ-

ÕßÑÈË 

ìÿê) – çèéàí âóðìàã, çÿðÿð éåòèðìÿê, 

éàõóä áèð øåéëÿ âóðóá éàðàëàìàã, çÿäÿëÿìÿê. 

[Ñóëòàí áÿé:] ..Äåäèì, ýåäèì ýþðöì, 

áÿëêÿ ãûç, õóäàíÿêÿðäÿ, þçöíÿ áèð õÿñàðÿò 

éåòèðäè. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÕßÑÈË èñ. Ýþé òàõûë. Àëàã îòëàðû òîðïàãäàêû 

ãèäàëû ìàääÿëÿðè àëìàãëà õÿñèëëÿðè 

çÿèôëÿøäèðèð. – Èë ôàðàø ýÿëñÿ, éàéëàãäà îò, 

ãûøëàãäà ýöçäÿê âÿ õÿñèë áîë îëñà, ãîéóí 

ñàõëàìàã àñàíäûð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕßÑÈËËßØÌß “Õÿñèëëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßÑÈËËßØÌßÊ ô. Ýþéÿðìÿê (òàõûë 

ùàããûíäà). Êþðïÿ âÿ òÿð òàõûë õÿñèëëÿøèðäè. 


ÕßÑÈËËÈÊ èñ. Õÿñèë îëàí, õÿñèë ÿêèëÿí éåð. 

Õÿñèëëèê ñàëìàã. // Õÿñèë ö÷öí àéðûëàí. Õÿñèëëèê 

àðïà. 

ÕßÑÈÑ ñèô. Ñèìèú, èôðàò äÿðÿúÿäÿ ãÿíàÿòúèë, 

ïóë õÿðúëÿìÿêäÿí ùÿð âàñèòÿ èëÿ ÷ÿêèíÿí. 

[Ãóëó:] Àëëàù ïóëó ýþòöðöá áåëÿ õÿñèñÿ 

âåðèð êè, ñàíäûüà ãîéóá ýåúÿ-ýöíäöç 

êåøèéèíè ÷ÿêèð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Îëóðñóíóç, äóìàí 

îëóí, ñèñ îëìàéûí; Íÿäÿ õÿñèñ îëñàíûç 

äà; Ñåâýèäÿ õÿñèñ îëìàéûí! Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÕßÑÈÑÚßÑÈÍß çÿðô Õÿñèñÿ éàðàøàí áèð 

òÿðçäÿ, õÿñèñ êèìè. ßçèç Ùöñö! ..Ñÿí ìÿêòóáó 

õÿñèñúÿñèíÿ éàçìàüûìäàí èíúèéèðñÿí. 


ÕßÑÈÑËßØÌß “Õÿñèñëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßÑÈÑËßØÌßÊ ô. Õÿñèñ îëìàã, õÿñèñëèéè 

ýåòäèêúÿ àðòìàã. 

ÕßÑÈÑËÈÊ èñ. Ñèìèúëèê, õÿñèñ àäàìûí 

õàñèééÿòè. Ùàúû Áàêûäà áèð ìÿøùóð êèøè èäè. 

Èñòÿð äþâëÿòäÿ, èñòÿð õÿñèñëèêäÿ. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Õÿñèñëèê åëÿìÿê, õÿñèñëèê ýþñòÿðìÿê 

– ñèìèúëèê åëÿìÿê, ãûéìàìàã, ÿñèðýÿìÿê. 

ßìèì õÿñèñëèê åëÿäè, [îüëóíó] îõóòìàäû. 

Ì.Ùöñåéí. [×ÿðêÿç:] ..Ýÿòèð [íàðû] 

ñûõàã ñîüàíûí öñòöíÿ. Ýÿòèð, õÿñèñëèê åëÿìÿ. 

Áèð ÷öðöê íàðû Áàêûäàí ýÿëÿí ãîíàüà ãûéìûðñàí 


ÕßÑÏÓØ èñ. [ôàðñ.] Ôûðûëäàã÷û, õûðäà îüðó, 

úèáýèð, úèáÿýèðÿí. Õÿñïóøëàðäàí áèðèñè ïóëëàðû 

èêè ÿëè öçÿðèíäÿ Âàðèñÿ äîüðó óçàäàðàã: – Âàðèñ 

áÿé, ùÿð êÿñäÿí ÷îõ ìÿí ãàçàíäûì. À.Øàèã. 

[Ãóëàìðçà Ðöñòÿìáÿéÿ:] Áó õÿñïóøëàðûí 

ãÿðèáÿ õàñèééÿòè âàð: äóç-÷þðÿéÿ õÿéàíÿò 

åòìÿçëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ùÿãèãÿò áóðà ÷îõ 

ÕßÑÒß 

áàñûðûã îëóð. Ùÿìèøÿ þçýÿ ùåñàáûíà éàøàéàí 

õÿñïóøëàð áóíó éàõøû áèëèð. Ãàíòÿìèð. 

ÕßÑÏÓØËÓÃ èñ. Ôûðûäàã÷ûëûã; úèáýèðëèê, 

õûðäà îüðóëóã. 

ÕßÑÒß ñèô. [ôàðñ.] 1. Ñÿùùÿòè éåðèíäÿ 

îëìàéàí, áèð õÿñòÿëèéè îëàí; íàõîø, àçàðëû. 

Õÿñòÿ óøàã. – Õÿñòÿ ÿñýÿð äÿðèíäÿí íÿôÿñ 

àëäû. Ù.Íÿçÿðëè. Õÿñòÿ àòàëàðûíûí öðÿéèíè 

ñûõìàã èñòÿìÿéÿí îüóë âÿ ãûç ýöçÿðàíëàðûíäàí 

øèêàéÿò åëÿìÿäèëÿð. ß.Àáàñîâ. // Èñ. 

ìÿíàñûíäà. Õÿñòÿíèí éàíûíà ýåòìÿê. Õÿñòÿíèí 

ùàëû éàõøûëàøäû. – Áÿííàñûç ùþðýö ùþðöëìÿç; 

Òÿáèáñèç õÿñòÿ äèðèëìÿç. “Êîðîüëó”. 

ßðè õÿñòÿ öñòÿ ýåòäèêäÿ éà þëö öñòÿ àïàðûëäûãäà, 

î, äöêàíäà îòóðóá àëûø-âåðèø åäÿðäè. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Áóíó ýþðÿí õÿñòÿ Àéäûíû ùå÷ 

éàõûíà áåëÿ áóðàõìàìûøäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

Õÿñòÿ äöøìÿê, õÿñòÿ éàòìàã – õÿñòÿëÿíìÿê, 

àçàðëàìàã, éîðüàí-äþøÿéÿ äöøìÿê. 

Õÿñòÿ äöøäöì, ýÿëÿí éîõäóð öñòöìÿ; Ãÿðèá 

þëäöì, áèêÿñ þëäöì, éàä îëäóì. Ì.Â.Âèäàäè. 

Ùÿñðÿòèíäÿí õÿñòÿ äöøäöì; Åéëÿ äÿðäÿ ÷àðÿ, 

Úåéðàí! Àøûã ßëÿñýÿð. Áó ùàäèñÿäÿí Ìîëëà 

Ãàñûì ñàðûëûã àçàðûíà äöøöá õÿñòÿ éàòäû. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Õÿñòÿ îëìàã – õÿñòÿ éàòìàã, 

àçàðëû îëìàã, íàõîø îëìàã. Áÿñòÿðè-ìþùíÿòäÿ 

õÿñòÿ îëäóüóì; Ýþçëÿðè øÿùëàéà äåäèí, 

íÿ äåäè Ã.Çàêèð. Ìÿí äèããÿòëÿ [Ìÿììÿäÿ] 

áàõäûì, õÿñòÿ îëäóüóíà ùå÷ øöáùÿì éîõäó. 

Ú.Úàááàðëû. Õÿñòÿ ñàëìàã – õÿñòÿëÿíäèðìÿê, 

àçàðëàòìàã, õÿñòÿëÿíìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã. 

Éàð ýÿëìÿñÿ ìÿíäÿí äèðèëÿí îëìàç; 

Ìÿíè õÿñòÿ ñàëàí áóñÿ äàüûäû. Ã.Çàêèð. 

2. ìÿú. Øàèðàíÿ òÿøáåùëÿðäÿ äÿðäëè, ãàéüûëû, 

ìÿíÿí öçýöí ìÿíàñûíäà. ×îõ åäÿí áèìàðÿ 

õèäìÿò àãèáÿò áèìàð îëóð; Ëåéê êþíëöì 

õÿñòÿäèð îë íÿðýèñè-áèìàðñûç. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

3. ìÿú. Ñþíöê, çÿèô, úûëûç, þëýöí. Êè÷èê áèð 

ëàìïàíûí çèéàñû åâÿ õÿñòÿ âÿ þëýöí áèð èøûã 

íÿøð åäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

4. ìÿú. Áèð øåéÿ ùÿääèíäÿí àðòûã ìåéèë 

åäÿí, àëóäÿ îëàí; àëóäÿ, ìöáòÿëà, äöøêöí. 

Êèíî õÿñòÿñè. Ôóòáîë õÿñòÿñè. Áèëéàðä õÿñòÿñè. 

5. ìÿú. êëàñ. Éàçûã, çàâàëëû, àúèç, ôàüûð, 

áèìàð. Ôöçóëè õÿñòÿéÿ äöøìÿí ñþçö èëÿ äóñò 

úþâð åéëÿð. Ôöçóëè. Âèäàäè õÿñòÿéÿì, ýöíëÿð 

ñàíàðàì; Äÿðä ÿùëèéÿì, ãÿì ùÿðôèíè ãàíàðàì. 


449

ÕßÑÒßÙÀË 

◊ Õÿñòÿ áàõûúûñû – ìöàëèúÿ ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ 

àüûð õÿñòÿëÿðÿ âÿ áèíàíûí òÿìèçëèéèíÿ 

áàõàí êè÷èê òèáá õèäìÿò÷èñè. 

ÕßÑÒßÙÀË ñèô. [ôàðñ. õÿñòÿ âÿ ÿð. ùàë] 

Áèð ãÿäÿð õÿñòÿ, êåôñèç, ùàëñûç, íàñàç. Èéèðìè 

áåø áàùàð ýþðìöø áó àäàì àëòìûø õÿçàí êå- 

÷èðìèø ãîúà êèìè éîðüóí, õÿñòÿùàë âÿ þëýöí 

ýþðöíöðäö. À.Øàèã. // ìÿú. Ùàëñûç, þëýöí, 

äöøêöí. Ñàãè, òóò ÿëèì êè, õÿñòÿùàëÿì; Ãÿì 

ðÿùýöçÿðèíäÿ ïàéèìàëÿì. Ôöçóëè. Àíä îëñóí 

Êÿáÿéÿ, õÿñòÿùàëàì ìÿí; Úàí âåðìÿéÿ 

ñÿðè-êóéèí èñòÿðÿì. Ã.Çàêèð. 

ÕßÑÒßÙÀËËÛÃ èñ. Êåôñèçëèê, ùàëñûçëûã, 

äöøêöíëöê, íàñàçëûã. 

ÕßÑÒßÕÀÍÀ èñ. [ôàðñ.] Ìöàëèúÿ ö÷öí 

õÿñòÿëÿðèí éàòäûüû åâ, áèíà, ìöÿññèñÿ. Õÿñòÿíè 

õÿñòÿõàíàéà ãîéìàã. – Éàðàëû ùÿðáè 

õÿñòÿõàíàäà .. éàòìûøäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

14 îêòéàáð – ãûðõ äîããóç éàøûì... Ýþðöøäöê 

îíóíëà õÿñòÿõàíàäà; ßéëÿøèá äÿðìàíûì, 

äÿðäèì éàíàøû; Òÿêëèêäÿí ãîðõàíäà òÿêëÿíèð 

àäàì. Ì.Àðàç. 

ÕßÑÒßÕÀÍÀËÛ ñèô. Õÿñòÿõàíàñû îëàí. 

Õÿñòÿõàíàëû ãÿñÿáÿ. 

ÕßÑÒß-ÕßÑÒß çÿðô Õÿñòÿ îëäóüó ùàëäà, 

àçàðëû-àçàðëû, íàõîø ùàëäà. Õÿñòÿ-õÿñòÿ ãîíàãëûüà 

ýåòìÿê. – Ïîëàä Êàìèëèí õÿñòÿ-õÿñòÿ 

ýþðäöéö èøÿ ìÿÿòòÿë ãàëäû. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÕßÑÒßËßÍÄÈÐÌß “Õÿñòÿëÿíäèðìÿê”- 


ÕßÑÒßËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Õÿñòÿ åòìÿê, 

õÿñòÿëÿíìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã, àçàðà ñàëìàã, 

àçàðëàòìàã, íàõîøëàòìàã. Äöíÿíêè êöëÿê 

ìÿíè õÿñòÿëÿíäèðäè. 

ÕßÑÒßËßÍÌß “Õÿñòÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßÑÒßËßÍÌßÊ ô. Àçàðëàìàã, íàõîøëàìàã, 

áèð õÿñòÿëèéÿ òóòóëìàã. Þçöìö ñîéóüà 

âåðèá õÿñòÿëÿíäèì. – Äîüðóäàí äà, êå÷ÿí èë 

Áàêûéà, Òàùèðèí éàíûíà ýåäÿíäÿ Ýöëñÿíÿì 

àðâàä õÿñòÿëÿíìèøäè. Ì.Ùöñåéí. ßâÿç êèøè 

îüëóíóí òÿð êþéíÿê äàéàíäûüûíû ýþðöá äåäè: 

– Áàëà, ñÿùÿð åðòÿíèí ñîéóüóíà þçöíö 

âåðìÿ, õÿñòÿëÿíÿðñÿí. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕßÑÒßËÈÊ èñ. Îðãàíèçìèí íîðìàë ùÿéàò 

ôÿàëèééÿòèíèí ïîçóëìàñû ùàëû; àçàð, íàõîøëóã. 

Ýþç õÿñòÿëèêëÿðè. Ñàüàëìàç õÿñòÿëèê. Éîëóõóúó 

õÿñòÿëèê. – Àéýöí õÿñòÿëèêäÿí ãàëõûð 

àéàüà; Ãàéíàéûð ýþçöíäÿ éåíÿ äÿ ùÿéàò. 

Ñ.Âóðüóí. [Íóðèééÿ:] Áèëèðäèì êè, áàüûðñàã 

450 

ÕßÒÁÀØÛ 

÷åâðèëìÿñè àüûð õÿñòÿëèêäèð. È.ßôÿíäèéåâ. 

Õÿñòÿëèê òàðèõè – ìöàëèúÿéÿ áàøëàíàí 

ýöíäÿí åòèáàðÿí ìöàëèúÿ åäÿí ùÿêèì òÿðÿôèíäÿí 

éàçûëàí âÿ õÿñòÿíèí âÿçèééÿòèíè ÿêñ 

åòäèðÿí ÿñàñ òèááè ñÿíÿä. 

ÕßÑÒßËÈÊËÈ áàõ õÿñòÿìÿçàú. 

ÕßÑÒßËÈÊÒÞÐßÄßÍ èñ. Õÿñòÿëèê òþðÿìÿñèíÿ 

ñÿáÿá îëàí, àçàð ìÿíáÿéè îëàí, ìèêðîáëàðû 

éàéàí. Õÿñòÿëèêòþðÿäÿí ìèêðîáëàð. 

ÕßÑÒßËÈÊÒÞÐßÒÌß èñ. Õÿñòÿëèê òþðÿìÿñèíÿ, 

õÿñòÿëèê éàéûëìàñûíà ñÿáÿá îëìà, 

õÿñòÿëèê ìÿíáÿéè îëìà. Âèðóñóí õÿñòÿëèêòþðÿòìÿ 

ãàáèëèééÿòè. 

ÕßÑÒßÌßÇÀÚ ñèô. [ÿð.] Õÿñòÿëèêëÿðÿ, 

òåç õÿñòÿëÿíìÿéÿ ìàèë îëàí, òåç-òåç õÿñòÿëÿíÿí, 

öçÿðèíäÿí õÿñòÿëèê ÿñêèê îëìàéàí. 

ÕßÑÒßÌßÇÀÚËÛÃ èñ. Õÿñòÿëèéÿ ìàèë 

îëìà; öçÿðèíäÿí õÿñòÿëèê ÿñêèê îëìàéàí, 

òåç-òåç õÿñòÿëÿíÿí àäàìûí ùàëû. 

ÕßØßË áàõ õàðàë. Áèð àäàì êè, .. êþìöð 

õÿøÿëëÿðèíè äàëûíà øÿëÿëÿéèá ùûããàíà-ùûããàíà 

ýÿòèðÿ, ..ãàëõà-ãàëõà Ìöãèì áÿé Úàâàíøèð 

êèìè áèð ÿñèëçàäÿíèí ìöùàôèçè îëà, äàùà íÿ 

ö÷öí âÿçèééÿòèíäÿí ðàçû îëìàçäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÕßØßÌ èñ. çîîë. Øèðèí ñóëàðäà éàøàéàí, 

éåéèëÿí áàëûã íþâö. Èëäûðûì ãåéçèíè ñåë-ñåë 

àõûäàí; ×àïàãäàí, õÿøÿìäÿí, ãûçûë áàëûãäàí; 

Ðÿíý àëàí, äàä àëàí äÿëè ÷àéëàðûì.. Õ.Ðçà. 

ÕßØÈË èñ. Ñóäà áèøèðèëèá éàü âÿ äîøàáëà 

éåéèëÿí õÿìèð õþðÿéè. Ãàðüà þçöíö ãóø 

áèëèð, õÿøèë þçöíö àø. (Àòà. ñþçö). [Àüà Êÿðèì 

õàí:] Òåç öðÿêòóòàí õþðÿêëÿðäÿí .. áèðè 

õÿøèëäèð. Í.Âÿçèðîâ. ..Êÿíä ÿùëè áèëèðëÿð êè, 

äîøàáñûç õÿøèë îëìàç. Øÿùðèéàð. 

◊ Õÿøèëÿ äþíäÿðìÿê – áèð øåéè (ìàääÿíè) 

äóðó õÿìèð (ùîððà) ùàëûíà ñàëìàã, êîðëàìàã. 

[Ñöëåéìàí:] [Ýöáðÿíè] àïàðûá òþêöáëÿð 

éàüûøûí àëòûíà, äþíäÿðèáëÿð õÿøèëÿ. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Õÿøèëèíè ÷àëìàã – þëäöðìÿê, 

èøèíè áèòèðìÿê. Õÿøèëèíè ÷ûõàðìàã – ÿçèáÿçèøäèðìÿê, 

ñàü éåð ãîéìàìàã. ßñýÿðèí 

ýþçöíö ïöôëÿéÿíèí õÿøèëèíè ÷ûõàðäàðàì. 


ÕßÒÀ èñ. [ÿð.] Ñÿùâ, éàíëûøëûã, ãÿëÿò. 

Ìöðÿòòèá õÿòàñû. Êîððåêòîð õÿòàñû. 

ÕßÒÁÀØÛ èñ. Êèøèëÿðäÿ ñà÷ûí ýèúýàù òÿðÿôäÿ 

ãóëàüûí ãàáàüûíäà îëàí ùèññÿñè. [Áóäàã:] 

Éåçíÿì ìÿíè ýþðúÿê éåðèíäÿí ãàëõûá 

è÷ÿðèäÿ âàð-ýÿë åëÿìÿéÿ, àðàáèð ñîë ÿëè èëÿ

ÕßÒ×ßÊßÍ 

õÿòáàøûíû ãàøûìàüà, ýàù äà áûüëàðûíû ÿëëÿøäèðìÿéÿ 

áàøëàäû. ß.Âÿëèéåâ. [Øÿðèôçàäÿíèí] 

ãûñà õÿòáàøûñû ÿììàìÿñèíèí àëòûíäàí ÷ûõìûøäû. 


ÕßÒ×ßÊßÍ èñ. õöñ. Õÿòò ÷ÿêìÿéÿ ìÿõñóñ 

àëÿò; úûçûã÷ÿêÿí. Õÿò÷ÿêÿíè ëàçûìè ùöíäöðëöê 

þë÷öñöíäÿ ñàõëàìàã ö÷öí ìàñøòàáû 

îëàí ùöíäöðëöêþë÷ÿíäÿí .. èñòèôàäÿ åäèëèð. 

ß.ßëèéåâ. 

ÕßÒßÐ èñ. [ÿð.] 1. Òÿùëöêÿ, ãîðõó. [Øàù 

þç-þçöíÿ:] Èíäè áöòöí öìèäèì âÿçèðèí ôÿðàñÿòèíÿäèð, 

éÿãèí êå÷ÿíè ýþðöá ìÿíèì õÿòÿðäÿ 

îëäóüóìó àíëàð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

2. Çèéàí, çÿðÿð. [Ùÿúÿð:] Þìðöí óçóí îëñóí, 

Ãÿùðÿìàí ãàðäàø; Õÿòÿð ýþðìÿéÿñÿí 

ùå÷ çàìàí, ãàðäàø!.. Ñ.Ðöñòÿì. Õÿòÿð 

äÿéìÿê (ýÿëìÿê, òîõóíìàã) – 1) çèéàí 

äÿéìÿê, çÿðÿð äÿéìÿê. Ýöúëö, äîëóäàí òàõûëà 

õåéëè õÿòÿð òîõóíäó. – Ñÿëèì áèëäè êè, 

áåëÿ îâ÷óëàðäàí áó ãóøëàðà áèð õÿòÿð ýÿëìÿç. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Íÿ ãàðàæûí ãàïûñûíäàí 

àñûëàí ãûôûë ñûíäûðûëûá, íÿ äÿ ìàøûíûí 

à÷àð éåðèíÿ áèð õÿòÿð äÿéèá. Ù.Ñåéèäáÿéëè; 

2) ôÿëàêÿò, áÿäáÿõòëèê öç âåðìÿê; ôÿëàêÿòÿ, 

ôàúèÿéÿ óüðàìàã, çèéàí äÿéìÿê. Ìÿí ìèñàë 

ö÷öí äåéèðÿì êè, èêè-ö÷ ýöíëöéÿ ýþç-ãóëàã 

îëàã êè, óøàãëàðà áèð õÿòÿð òîõóíìàñûí. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Øåéõ Àìèðè ãóëëàðà:] Äÿðùàë 

îüëóìóí èçèíÿ äöøöá ñÿùðàéà ýåäèí! Äàëûíúà 

ýÿçèí, êåøèéèí ÷ÿêèí, îíà áèð õÿòÿð äÿéìÿñèí. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Õÿòÿð âóðìàã – 

ãÿñä åòìÿê, çèéàí âóðìàã; þëäöðìÿê. [Ãàðû 

Íóðÿëè õàíà:] Èíäè ñÿíÿ áèð éàüû ýþç äèêèáäèð, 

.. õÿòÿð âóðìàã èñòÿéèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Õÿòÿð éåòèðÿí – òîõóíàí, òÿùãèð åäÿí. 

Ãàéûíàòà èñÿ àðâàäû èëÿ íàìóñà õÿòÿð éåòèðÿí 

ñþçëÿð èúàä åäèá, ýÿëèíÿ ìèí áþùòàíëàð èñíàä 

âåðèðäèëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Õÿòÿð éåòèðìÿê 

– çÿðÿð éåòèðìÿê, ôÿëàêÿòÿ óüðàòìàã, úàíûíà 

ãÿñä åòìÿê; âóðìàã, éàðàëàìàã. [Åéâàç 

äÿëèëÿðÿ:] Áèç ÿýÿð áåëÿ øÿùÿðÿ ýèðñÿê, Êîðîüëóéà 

õÿòÿð éåòèðÿðëÿð. “Êîðîüëó”. 

ÕßÒßÐËßÍÌß “Õÿòÿðëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßÒßÐËßÍÌßÊ ô. Õÿòÿð äÿéìÿê, çÿðÿð, 

çèéàí ýþðìÿê. // Êîðëàíìàã, õàðàá îëìàã, 

çÿäÿëÿíìÿê. Áëèíäàæûí äèâàðëàðû âÿ òàâàíû 

àääà-áóääà õÿòÿðëÿíìèøäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÕßÒßÐËÈ ñèô. ×îõ ãîðõóëó, ÷îõ òÿùëöêÿëè, 

òÿùëöêÿ èëÿ äîëó, õÿòÿð ýÿòèðÿ áèëÿí, õàòàëû. 

ÕßÒÈÐ 

Õÿòÿðëè ñÿôÿð. Õÿòÿðëè éîë. Õÿòÿðëè èø. – [Ýöëáàùàð:] 

Áÿëêÿ õÿòÿðëè éàðàäûð .. ãîëóíó áåëÿ, 

áàøûíà äþíöì, ÷ûõàðò, ßùìÿä! Í.Âÿçèðîâ. 

[Áèðèíúè ãóë Ìÿúíóíà:] [Âÿòÿíÿ ýåòìÿê] ùÿëÿ 

ìöìêöí äåéèë, ìÿðùÿìÿòëè àüà, ùÿëÿ éîëëàð 

õÿòÿðëèäèð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Çÿðÿðëè, çèéàíëû. 

ÕßÒßÐËÈËÈÊ èñ. Ãîðõóëó, òÿùëöêÿëè îëìà, 

õÿòÿð ýÿòèðìÿ; òÿùëöêÿëèëèê. 

ÕßÒßÐÍÀÊ ñèô. [ÿð. õÿòÿð âÿ ôàðñ. íàê] 

êëàñ. áàõ õÿòÿðëè. Ñÿðñÿðè áàñìà ãÿäÿì åøã 

òÿðèãèíÿ, Ôöçóëè; Åùòèìàë åéëÿ êè, ãàéÿòäÿ 

õÿòÿðíàê ñÿôÿðäèð. Ôöçóëè. [Ìèðçÿ Ðçà:] Ýÿçèíìÿ 

Èðàí àäûíäà õÿòÿðíàê ñÿùðàëàðäà, ãàéûò 

Ôèðÿíýèñòàíà, Ôÿðùàä! Ú.Úàááàðëû. 

ÕßÒßÐÑÈÇ ñèô. Ãîðõóñóç, òÿùëöêÿñèç, 

õàòàñûç. Õÿòÿðñèç èø. Õÿòÿðñèç ñÿôÿð. – [Àòàø:] 

Õàëûãâåðäè ÿìè äåéèðäè êè, Òóðàúëû éîëó õÿòÿðñèçäèð. 

ß.Âÿëèéåâ. [Èñìàéûë êèøè Íàìàçà:] 

Ñÿí áèð ãÿäÿð àäàì ýþòöð, àðâàä-óøàüû õÿòÿðñèç 

éåðÿ àïàð âÿ þçöí äÿ îðàäà ãàë! 

Ï.Ìàêóëó. // Çèéàíñûç, çÿðÿðñèç. 

ÕßÒßÐÑÈÇËßØÄÈÐÌß “Õÿòÿðñèçëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÕßÒßÐÑÈÇËßØÄÈÐÌßÊ ô. Õÿòÿðñèç åòìÿê, 

ãîðõóñóç, òÿùëöêÿñèç ùàëà ýÿòèðìÿê. 

[Âåéñÿë] Êÿíýÿðëèíè ãîðõóäóá áóðàäàí 

óçàãëàøäûðìàã, Àòàøûí éîëóíó õÿòÿðñèçëÿøäèðìÿê 

èñòÿéèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕßÒßÐÑÈÇËßØÌß “Õÿòÿðñèçëÿøìÿê”- 


ÕßÒßÐÑÈÇËßØÌßÊ ô. Ãîðõóñóç, òÿùëöêÿñèç 

îëìàã, ÿìèíëèê îëìàã. Éîëëàð õÿòÿðñèçëÿøèá. 

ÕßÒßÐÑÈÇËÈÊ èñ. Õÿòÿðñèç, ãîðõóñóç 

îëìà; òÿùëöêÿñèçëèê, ÿìèí-àìàíëûã. 

ÕßÒÈÁ èñ. [ÿð.] Ìÿñúèääÿ õöòáÿ îõóéàí 

äèí õàäèìè. Õÿòèá ìèíáÿðäÿí éåðÿ äöøìÿìèø, 

ÿùàëè ùàêèìè âÿ õÿòèáè ýþçëÿìÿéÿðÿê 

ìÿñúèääÿí ÷ûõäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // êþùí. 

Ýþçÿë íàòèã. 

ÕßÒÈÁËÈÊ èñ. Õÿòèá âÿçèôÿñè, õÿòèáèí èøè. 

ÕßÒÈÐ èñ. [ÿð.] Ùþðìÿò, åùòèðàì, ñàéüû; 

øàí-øÿðÿô. Õÿòðèíè ÿçèç òóòìàã. Õÿòðèíè èñòÿìÿê. 

– Õÿòèð ö÷öí õÿñòÿ éàòìàçëàð. (Àòà. ñþçö). 

◊ Õÿòèð ãîéìàã (ñàõëàìàã) – ùþðìÿò åëÿìÿê, 

ùþðìÿòèíè ñàõëàìàã; ýöçÿøò åëÿìÿê. 

Õÿòðè ãàëìàã – èíúèìÿê, íàðàçû ãàëìàã, êþíëö 

ãûðûëìàã. Õÿòðè õîø îëìàã – öðÿéè à÷ûëìàã. 

451

ÕßÒÈÐ-ÙÞÐÌßÒ 

Õÿòðè(í) èñòÿäèéè ãÿäÿð – áàõ öðÿéè(í) 

èñòÿäèéè ãÿäÿð (“öðÿê”äÿ). Õÿòðèíäÿí êå÷ìÿìÿê 

– áàõ öçöíäÿí êå÷ÿ áèëìÿìÿê 

(“öç”äÿ). [Õÿëôÿ:] [Äóðñóí] äàùà Àñëàí áÿéèí 

õÿòðèíäÿí êå÷ìÿðÿì. Ú.Úàááàðëû. Õÿòðèíÿ 

äÿéìÿê (ãûéìàã, òîõóíìàã) – êþíëöíö 

ãûðìàã, öðÿéèíÿ (ãÿëáèíÿ) äÿéìÿê, òîõóíìàã. 

Íÿ äåäèì õÿòðèíÿ äÿéäè; Öçöí ìÿíäÿí 

íèéÿ äþíäö Àøûã ßëÿñýÿð. Íÿ áèð íÿôÿð îíà 

“éîõ” äåäè; Íÿ áèð íÿôÿð õÿòðèíÿ ãûéäû. Ð.Ðçà. 

Õÿòðèíè èñòÿìÿê – éàíûíäà ùþðìÿòè îëìàã, 

÷îõ ñàéìàã, ùþðìÿò åòìÿê, ñåâìÿê. Èêðàì 

ÿìèñè Àüàéàðûí õÿòðèíè ÷îõ èñòÿéèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Õÿòðèíè ãûðìàã (ñûíäûðìàã) – áàõ 

õÿòðèíÿ äÿéìÿê. 

ÕßÒÈÐ-ÙÞÐÌßÒ áàõ õÿòèð. Õÿòèð-ùþðìÿò 

ñàõëàìàã. Õÿòèð-ùþðìÿò ýþçëÿìÿê. Õÿòèðùþðìÿò 

áèëìÿê. – [Ñÿðâèíàç ãàðû:] Áàëà, Ùÿñðÿò, 

áåëÿ øåéëÿðÿ ãîë ãîéìà, éîõñà àðàëûãäà 

îëàí áöòöí õÿòèð-ùþðìÿò òþêöëÿð. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕßÒÈÐËÈ ñèô. Õÿòðè ÿçèç, ùþðìÿòëè, ùþðìÿò 

åäèëÿí, ñàéûëàí, åùòèðàìà ëàéèã, íöôóçëó. 

Õÿòèðëè àäàì. 

ÕßÒÊÅØ [ÿð. õÿòò âÿ ôàðñ. ...êåø] á à õ õÿò- 

÷ÿêÿí. Õÿòêåøëÿ úûçûã ÷ÿêìÿê. – [Ýÿëäèéåâèí] 

äöç îí éåääè ýöí ãÿëÿì, õÿòêåø, ïÿðýàð, 

ðåçèí ÿëèíäÿí äöøìÿäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÕßÒÌ èñ. [ÿð.] 1. Áèòèðìÿ, ãóðòàðìà, ñîíà 

÷àòäûðìà. Õÿòì åòìÿê (åëÿìÿê) – 1) áèòèðìÿê, 

òàìàìëàìàã, ñîíà ÷àòäûðìàã. Áèëëàù 

êè, íÿ õîø äåìèø Íèçàìè; Áó áàáäÿ õÿòì åäèá 

êÿëàìè. Ôöçóëè; 2) äèí. îõóéóá òàìàìëàìàã, 

áèòèðìÿê (Ãóðàíû). Øàøûðìûø ãàðäàøûìû äþâðÿëÿìèø 

ìÿêòÿá óøàãëàðû àíàìà [äåäèëÿð:] – Ìóøòóëóüóìó 

âåðèí, Àáäóëëà .. Ãóðàíû õÿòì åëÿäè. 

Ò.Ø.Ñèìóðã. Àõøàì Ãóðàí ÷ûõìûø óøàã àòàñûíà 

äåéÿðäè êè, ìÿí ñàáàù Ãóðàíû õÿòì åäÿúÿéÿì. 


2. ùöã. Èøè áàüëàìà, ãóðòàðìà. Õÿòì 

åòìÿê ùöã. – áàüëàìàã, ãóðòàðìàã. Ñöáóò 

îëìàäûüûíäàí ìÿùêÿìÿ èøè õÿòì åòäè. 

ÕßÒÌÈ áàõ ýöëõÿòìè. [×þëëÿðäÿ] íÿðýèç, 

íàíÿ, õÿòìè, íèëóôÿð, íÿ äåñÿí òàïàðñàí. 


ÕßÒÒ 1 èñ. 1. Éàçàðêÿí ùÿðôëÿðè òÿñâèð åòìÿ 

òÿðçè, éàçû éàçìà õöñóñèééÿòè; éàçû. Ýþçÿë 

õÿòò. Óøàã õÿòòè. Òàíûø õÿòò. – [Éàãóò:] Ìÿêòóáó 

à÷ìûøäûì âÿ óøàã õÿòòèíÿ îõøàð î òàíûø 

452 

ÕßÒÒ 

õÿòòè ýþðÿðêÿí éåíÿ ÿëëÿðèì òèòðÿìèøäè. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ðåéùàíûí ÷îõ ñÿëèãÿëè; 

Ýþçÿë, òÿìèç áèð õÿòòè âàð. Ì.Äèëáàçè. 

2. Íàçèê ñàããàë. Éóìøàã áàðìàãëàð Õÿëèëèí 

õÿòò éåðèíäÿí ÷ÿíÿñèíÿ ãÿäÿð òèòðÿéÿ-òèòðÿéÿ 

ýÿçäè. Öçöíÿ èñòè íÿôÿñ äÿéäè. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ÕßÒÒ 2 èñ. [ÿð.] 1. Úûçûã. Êàüûçäà äèêèíÿ 

÷ÿêèëÿí õÿòëÿðèí ñàéû èíäè áåø èäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. Èêè ìÿíòÿãÿíè áèðëÿøäèðÿí éîë. Ìîñêâà 

– Áàêû äÿìèðéîë õÿòòè. Ìîñêâà – Êèéåâ ùàâà 

õÿòòè. Òðîëëåéáóñ õÿòòè. // Òåëåãðàô, òåëåôîí 

ðàáèòÿñè ãóðüóëàðû (ìÿôòèëëÿð, êàáåëëÿð âÿ ñ.); 

ñó, êàíàëèçàñèéà ñèñòåìè. Òåëåãðàô õÿòòè. Òåëåôîí 

õÿòòè õàðàá îëìóøäóð. Õÿëèë è÷ÿðè ýèðèá 

èñòè ñó õÿòòèíèí öñòöíäÿêè ìàíîìåòðÿ íÿçÿð 

ñàëäû. È.Ìÿëèêçàäÿ. // Åëåêòðèê åíåðæèñèíè íÿãë 

åòìÿê ö÷öí ãóðüóëàð (ìÿôòèëëÿð, êàáåëëÿð âÿ ñ.) 

ñèñòåìè. Èêè ñààòäàí ÷îõ èäè êè, êÿøôèééàò áóðóüóíäà 

åëåêòðèê õÿòòè êîðëàíìûøäû. Ì.Ùöñåéí. 

..Õÿòäÿ úÿðÿéàí âàð, èøÿ áàøëàìàã îëàð. 

Ì.Ñöëåéìàíîâ. // Éàí-éàíà äóðìóø øåéëÿðèí 

óçóí ñûðàñû, áèð øåéèí àðàñûêÿñèëìÿç ñûðàñû. 

Èñòåùêàì õÿòòè. Ìöäàôèÿ õÿòòè. – Áÿùðàì 

øàù Áÿðäÿñèðèí ìöùàñèðÿ õÿòòèíè éàðìàüà âÿ 

Àòàáÿé Ìÿùÿììÿäÿ ãàëèá ýÿëìÿéÿ ìöâÿôôÿã 

îëìàéàúàãäûð.. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

3. Áèð äþâëÿòèí ùöäóäó, ñÿðùÿäè âÿ áó 

ñÿðùÿä áîéóíúà îëàí èñòåùêàìëàð ñûðàñû. Âàãèôèí 

éàçäûüû ìÿêòóá Ãàôãàç õÿòòèíäÿêè áàø 

êîìàíäàí .. âàñèòÿñèëÿ Éåêàòåðèíàéà ýþíäÿðèëäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. // Âóðóøàí èêè òÿðÿô 

àðàñûíäà óçàíàí éåð, äþéöø ýåäÿí éåð. Âóðóøìàíûí 

ãûçüûí âàõòûíäà ðîòà êîìàíäèðè 

Çÿùðàíû ÷àüûðäû âÿ òàïøûðûã âåðèá ãàáàã õÿòòÿ 

ýþíäÿðäè. ß.Âÿëèéåâ. Îðäà ìÿí áèëèðäèì êè, 

úÿáùÿ õÿòòèíèí î òÿðÿôèíäÿ äöøìÿí äóðóð. 


4. Úèçýè. Êèì îëäóüóíó äàùà áèëìÿäèéèì 

áó ãàäûíû éàëíûç öçöíöí õÿòëÿðè, ùàë âÿ òþâðèëÿ 

þéðÿíìÿê èñòÿéèðäèì. Ñ.Ùöñåéí. Áàõûðàì 

ùåéêÿëÿ... ìÿí ùåéðÿòäÿéÿì... Íåúÿ éåðèíäÿäèð 

ùÿð õÿòò, ùÿð ãûðûø! Á.Âàùàáçàäÿ. 

5. ìÿú. Èñòèãàìÿò, ùÿðÿêÿò, ýþðöø òÿðçè. 

Äöçýöí õÿòò. Éàíëûø õÿòò. Îðòà õÿòò ýþòöðìÿê. 

6. Ãàí ãîùóìëóüó ÿñàñûíäà áèðëÿøìèø 

àäàìëàðûí àðäûúûë ñûðàñû, ÿúäàäëàð, íÿñèëëÿð 

ñûðàñû. Àòà õÿòòè èëÿ ãîùóìëóã.

ÕßÒÒÀÒ 

ÕßÉÀË 

ÕßÒÒÀÒ èñ. [ÿð.] Ýþçÿë õÿòòè îëàí àäàì, 

ýþçÿë éàçû éàçàí àäàì. [Âàãèô] ..áèð øåèð Òèôëèñèí 

âÿ âàëèíèí ìÿäùèíÿ, áèð àéðûñûíû äà âÿëèÿùäÿ 

èòùàô îëàðàã éàçäû, öçö ýþ÷öðöëìÿê ö÷öí 

þçö èëÿ ýÿòèðäèéè õÿòòàòà âåðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÕßÒÒÀÒËÛÃ èñ. Ýþçÿë õÿòëÿ éàçìà ñÿíÿòè. 

ÕßÒÒÈ-ÙßÐßÊßÒ èñ. [ÿð.] 1. êþùí. Äþéöøö 

ùàçûðëàìà âÿ àïàðìà ñÿíÿòè, äþéöø 

öñóëëàðû; òàêòèêà. Äöøìÿíèí õÿòòè-ùÿðÿêÿòè. – 

[Íèçàìè:] Áèç, Ôÿõðÿääèíèí ýþñòÿðäèéè õÿòòèùÿðÿêÿòëÿ 

èðÿëè ýåòñÿê, ôàðñ âÿ ÿðÿá úàùàíýèðëÿðèíèí 

êå÷ìèøäÿ âÿ áóíäàí ñîíðà àïàðàúàãëàðû 

õÿòòè-ùÿðÿêÿòÿ êþìÿê âåðìèø îëàúàüûã. 


2. ìÿú. Èúòèìàè âÿ ñèéàñè ìöáàðèçÿ öñóë âÿ 

âàñèòÿëÿðèíèí ìÿúìóñó. // Ùÿð ùàíñû ìÿãñÿäÿ 

÷àòìàã ö÷öí òÿòáèã åäèëÿí öñóë âÿ 

âàñèòÿëÿð, òÿäáèðëÿð. Ñàëìàí, “ñèéàñè ìÿñÿëÿëÿð 

ùÿëë îëóíìàñà, ìààðèô ìÿñÿëÿñè ùÿëë 

îëóíà áèëìÿç”, – äåéÿ ãÿòè áèð õÿòòè-ùÿðÿêÿò 

éöðöäöðäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Äàðöëôöíóí åøèéèíäÿ 

âÿ è÷ÿðèñèíäÿ äàèìà òÿëÿáÿëÿð äÿñòÿäÿñòÿ 

òîïëàøûá, âåðìèø îëäóãëàðû òÿëÿáëÿðè, 

ìààðèô íÿçàðÿòèíèí âÿ äàðöëôöíóíóí ìöäèðèééÿòèíèí 

õÿòòè-ùÿðÿêÿòè ÿòðàôûíäà ìöçàêèðÿ 

åäèðëÿðäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÕßÒÒÖ ÕÀË èñ. [ÿð. õÿòò âÿ ôàðñ. õàë] 

êëàñ. Ýþçÿëèí ñèôÿòè ìÿíàñûíäà. Ãîéìàçñàí 

áàõìàüà õÿòòö õàëûíà; Òàìàøàéè-úàìàëûíû 

êÿñèáñÿí! Ì.Ï.Âàãèô. Õÿòòö õàëÿ âåðèá õåéëè 

íÿçàêÿò; Ñèéàù çöëôö ùàìûñûíäàí áàø ÷ÿêèá. 


ÕßÒÂÀÐÈ ñèô. Õÿòò êèìè, õÿòòÿîõøàð, õÿòò 

øÿêëèíäÿ. Õÿòâàðè éàðïàã. 

ÕßÉÀË èñ. [ÿð.] 1. Áèð øÿõñèí âÿ éà øåéèí 

èíñàí ôèêðèíäÿ, òÿñÿââöðöíäÿ òÿúÿññöì 

åäÿí ñóðÿòè; òÿõÿééöë. Îíóí õÿéàëû ùå÷ âàõò 

ýþçöìöí ãàáàüûíäàí ýåòìèð. // Õÿéàëà, ôèêðÿ 

ýÿëÿí øåéëÿð; õÿéàëàò. Ïÿíúÿðÿíèí þíöíäÿ 

î, äàéàíûð ëàë êèìè; Ýþðäöêëÿðè ýþðöíöð ýþçöíÿ 

õÿéàë êèìè. Á.Âàùàáçàäÿ. Éåíÿ óçàã 

éîëëàð êå÷èð ýþçöìäÿí; Éåíÿ ìèí õÿéàëäà, 

ìèí ñîðàãäàéàì. Í.Õÿçðè. 

2. Ôèêèð, äöøöíúÿ. Õÿéàëûì ùöðð, úàí ñÿðáÿñò, 

ôèêðèì ëàöáàëûäûð; Ìÿíè àçàä åäÿí ñóëòàíè-ÿãëè-íþêòÿäàíûìäûð. 

Ì.Ùàäè. Õÿéàë 

åëÿìÿê (åòìÿê) – òÿñÿââöðöíÿ ýÿòèðìÿê, 

àüëûíà ýÿòèðìÿê, õÿéàëûíà ýÿòèðìÿê, äöøöíìÿê, 

ôèêèð åëÿìÿê. Íÿ õÿéàë åëÿéèðñÿí – 

Êþíöë òèòðÿð, ýþçöì ýþðìÿç, ÿëèì òóòìàç, 

àéàã ýåòìÿç; Ýþðÿð ùåéðàíëûüûì úàíàí, õÿéàë 

åéëÿð êè, òÿìêèíäèð. Ãþâñè. Ùÿð àõøàì 

Øÿáàí åâÿ ýÿëÿíäÿ õÿéàë åäèðäè êè, Ýöëñöì 

ùÿìèøÿêè òÿê îíóí ãàáàüûíà ÷ûõûá ÿëèíÿ ñó 

òþêÿúÿê, þç ÿëè èëÿ ãÿáðÿ ãîéäóüó Ýöëñöìöí 

þëäöéöíÿ èíàíìûðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ìÿøÿäè 

ßñýÿð þç-þçöíÿ õÿéàë åòäè êè, ùÿãèãÿòäÿ ùÿìèí 

ãÿðèá ìöñàôèðèí ÷àìàäàíûíû ÿëèíäÿí ãàïûá 

ãà÷ìàã ÷îõ àñàíúà èøäèð. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. 

Õÿéàëà äàëìàã (ãàïûëìàã, ýåòìÿê) – 

ôèêðÿ ýåòìÿê, äÿðèí äöøöíúÿéÿ äàëìàã. Èíäè 

[Øèðàñëàí] éåíè áèð õÿéàëà ãàïûëûð, ñàíêè êàèíàòëà 

ãîâóøóð... Ñ.Ðÿùèìîâ. Äÿðèí õÿéàëà 

äàëñàí; Ìÿí ñöêóòóí îëàðàì. Í.Õÿçðè. Ìÿí 

.. áÿçÿí äÿ ãîúà áèð êþòöéöí öñòöíäÿ îòóðóá 

õÿéàëà ýåäèðÿì. Ç.Õÿëèë. Õÿéàëà ýÿëìÿê – 

1) éàäà äöøìÿê, àíûëìàã, õàòûðëàíìàã, òÿñÿââöðÿ, 

ôèêðÿ ýÿëìÿê, õÿéàëûíäà úàíëàíìàã. 

Îë àôèòàáðöõëÿ êå÷ÿí ýöíëÿðèì ìÿíèì; Èíäè 

ýÿëèð õÿéàëûìà ùèúðèíäÿ õàáòÿê. Ñ.ß.Øèðâàíè; 

2) àüëûíà ýÿëìÿê, äöøöíìÿê. ..Õÿéàëûìà ýÿëäè 

êè, íþêÿðèìèç åâè ñöïöðÿíäÿ ñöïöðýÿíèí 

òèêàíû äöøöá ôÿðøèí öñòöíÿ âÿ áàòûá ãîíàüûí 

éóìøàã éåðèíÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Õÿéàëûíà 

ýÿòèðìÿê – õÿéàëûíäà, òÿñÿââöðöíäÿ 

úàíëàíäûðìàã, éàäûíà ñàëìàã, õàòèðÿ 

ýÿòèðìÿê, äöøöíìÿê, ôèêðèíÿ, òÿñÿââöðöíÿ 

ýÿòèðìÿê. Áÿíäàëû õÿéàëûíà ýÿòèðÿ áèëìÿçäè 

êè, àäàì àäàìà ÿâÿçñèç, ïóëñóç áèð õåéèð èø 

ýþðÿ. Ìèð Úÿëàë. Ãàðû îòóðäóüó éåðäÿ ýþçëÿðèíè 

éóìóá, äóìàíà áöðöíìöø óçàã ýöíëÿðèíè 

õÿéàëûíà ýÿòèðäè.. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Õÿéàëûíà ýèðìÿê – àüëûíà ýÿëìÿê, ôèêðèíÿ 

ýÿëìÿê, äöøöíäöðìÿê. [Òàéáóéíóç þêöç] 

èøÿ áèð àç àüûð ýåäÿíäÿ éàìàí ñþçëÿðäÿí, 

òþùìÿòäÿí âÿ äþéöëìÿêäÿí áàøãà áèð øåé 

ýþðöá åøèòìèð, îíóí àú âÿ ñóñóç ãàëìàüû äà 

áèð êÿñèí õÿéàëûíà ýèðìèð... Ô.Êþ÷ÿðëè. Õÿéàëûíäà 

úàíëàíìàã – òÿñÿââöðöíäÿ, ùàôèçÿñèíäÿ 

úàíëàíìàã, ýþçöíöí ãàáàüûíà ýÿëìÿê, 

òÿñÿââöðöíÿ ýÿëìÿê, éàäûíà äöøìÿê. 

Ýÿëÿúÿê Áàêû – ÿìÿê÷è Áàêûñû õÿéàëûíäà 

úàíëàíûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùÿð ýåúÿ ÿõèëÿð 

ñöôðÿñè áàøûíäà ýþðäöéö î ìöõòÿëèô ãÿðèáëÿð 

âÿ êèìñÿñèçëÿð è÷ÿðèñèíäÿ éàâàø-éàâàø áó 

ãîúàíûí äà ñèìàñû [éîë÷óíóí] õÿéàëûíäà úàíëàíûðäû.. 


453

ÕßÉÀËÀÒ 

3. ìÿú. Àðçó åäèëÿí, ùÿñðÿòè ÷ÿêèëÿí øåé 

ìÿíàñûíäà. Ëÿáèí õÿéàëû èëÿ äèëäÿ øóð îëóð 

ïåéäà; Áÿëè, íÿìÿêëÿ îëóð, ðÿñìäèð, êÿáàá 

ëÿçèç. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Ìàéàíûí] àòà ìèíìÿê, 

àòûí öñòöíäÿ éîë ýåòìÿê èñÿ øèðèí õÿéàëû èäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Õÿéàëûíäàí êå÷ìÿê – 

ôèêðèíäÿí êå÷ìÿê, àðçóñóíäà îëìàã, öðÿéèíäÿí 

êå÷ìÿê. [Ùàúû Êàìéàá:] [Ôÿðìàíûí] 

õÿéàëûíäàí ìÿíèì ãûçûìû àëìàã êå÷èð. 

Ãîé õÿéàëïëîâäàí íÿ ãÿäÿð éåéÿúÿê, éåñèí. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. // Áàøà ýÿëìÿç, áîø õÿéàëäàí 

èáàðÿò îëàí øåé; õöëéà. Ñåâäà íÿäèð 

Ùèúðàí íÿäèð Áèð õÿéàë! Ì.Ìöøôèã. Õÿéàë 

êèìè – êþëýÿ êèìè, êàáóñ êèìè. Äîüðóñó 

... ùÿð çàìàí ýþçëÿðèìäÿ ñèç; Ýÿëèá äóðóðñóíóç 

áèð ñóàë êèìè; Ýàù øèðèí, ýàù àúû áèð 

õÿéàë êèìè. Ñ.Âóðüóí. Îòàüû ýþéöìòöë ïàïèðîñ 

òöñòöñö áöðöäöéöíäÿí, àäàìëàðûí ñèìàñû 

õÿéàë êèìè äóìàíëû ýþðöíöðäö. Ì.Ùöñåéí. 

Äàüëàðûìûí áàøûíäàí ãàëõûá áèð ãàðòàë êèìè; 

Ýÿçäèì àíà éóðäóìó úàíëû áèð õÿéàë êèìè. 

Ð.Ðçà. 

ÕßÉÀËÀÒ èñ. [ÿð. “õÿéàëÿò” ñþç. úÿìè] 

1. ßñëè îëìàäûüû ùàëäà ýþçÿ ýþðöíÿí ìþâùóì 

ñóðÿò; ùÿãèãÿòäÿ äåéèë, éàëíûç õÿéàëäà, 

ôèêèðäÿ, òÿñÿââöðäÿ îëàí øåéëÿð; õöëéà, 

êàáóñ. [Úÿëèë Ìÿììÿäãóëóçàäÿ] õÿéàëàòà 

óéàí èäåàëëàðûí ýþçÿëëèéè èëÿ éàøàéûá, âàðëûüà 

òöë ïÿðäÿëÿð äàëûíäàí áàõàí éàçû÷ûëàðäàí 

äåéèëäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Ôèêèð, äöøöíúÿ; ôèêèðäÿ, õÿéàëäà îëàí, 

àðçó åäèëÿí øåéëÿð. Éöç ñÿíÿ áóíäàí ÿãäÿì 

àòà âÿ áàáàëàðûìûçûí .. àðçó âÿ òÿìÿííàëàðûíû, 

ôèêèð âÿ õÿéàëàòûíû [Âàãèô] éàçûá.. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ßùìÿä õÿéàëàòà î ãÿäÿð èíàíìûøäû êè, ãàçàíàúàüû 

500 ìàíàòûí úûíãûëòûñûíû úèáèíäÿ åøèäèð 

âÿ õÿéàëàòû úàíëàíäûðûðäû. Á.Òàëûáëû. 

Õÿéàëàò åëÿìÿê – ÷îõ ôèêèð åëÿìÿê, ÷îõ 

äöøöíìÿê, ôèêèðëÿøìÿê, ôèêðèíäÿ ýþòöð-ãîé 

åëÿìÿê. [Õûðäà õàíûì:] ..Áîë õÿéàëàò åéëÿìèøÿì. 

Áèð íå÷ÿ âàõò èøè äöçÿëäèá òîé ôèêðèíÿ 

äöøìöøÿì.. Í.Âÿçèðîâ. Õÿéàëàò ýþòöðìÿê 

– äÿðèí äöøöíúÿëÿðÿ ãÿðã îëìàã, ôèêèð-õÿéàë 

ýþòöðìÿê. Èíñàíû õÿéàëàò ýþòöðÿíäÿ ùÿð úöð 

íàòàðàø ôèêèðëÿð àäàìäàí ÿë ýþòöðìöð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áèð íå÷ÿ âàõò ýþçöìÿ 

éóõó ýåòìÿäè, õÿéàëàò ìÿíè ýþòöðäö. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ùÿìçÿáÿéè õÿéàëàò ýþòöðäö. 


454 

ÕßÉÀËÏßÐßÑÒËÈÊ 

ÕßÉÀË×Û áàõ õÿéàëïÿðÿñò. 

ÕßÉÀË×ÛËÛÃ áàõ õÿéàëïÿðÿñòëèê. 

ÕßÉÀËßÍ çÿðô Õÿéàëûíäà, ôèêðèíäÿ, òÿñÿââöðöíäÿ, 

çåùíèíäÿ; ôèêðÿí, çåùíÿí. Õÿéàëÿí 

ñÿíèí éàíûíäàéàì. Õÿéàëÿí îíóí ñóðÿòè 

ýþçöìöí ãàáàüûíäà úàíëàíäû. – Åéâàç äÿôÿëÿðëÿ 

õÿéàëÿí Ýöëøÿíèí ãöââÿòëè ÿëëÿðèíè ÿëèíÿ 

àëûá äåìèøäè.. ß.Âÿëèéåâ. Ñÿíÿ âÿòÿíèìäÿí 

ñàëàì ýÿòèðäèì; Õÿéàëÿí öñòöíÿ ãàíàä äà 

ýÿðäèì. Í.Õÿçðè. [Öìèä] áèð àí è÷ÿðèñèíäÿ 

õÿéàëÿí èø ñàùÿñèíÿ ýåòäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕßÉÀËßÒ [ÿð.]áàõ õÿéàë 1-úè ìÿíàäà. 

ÕßÉÀËÈ ñèô. 1. ßñëèíäÿ îëìàéûá, ýþç 

ãàáàüûíà ýÿòèðèëÿí, òÿñÿââöð åäèëÿí, õÿéàëäà 

úàíëàíàí; ãåéðè-ùÿãèãè, ãåéðè-ðåàë. Õàíûì 

ýþðìÿäèéè þëêÿíèí õÿéàëè ýþçÿëëèéèíÿ ìÿôòóí 

áèð ùàëäà ñþçöíÿ äàâàì åäèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Áèð çàìàí, äîüðóäàí äà, õÿéàëè áèð 

ìÿùÿááÿòëÿ ñåâäèéè ãûçûí èçòèðàá âÿ ýþç 

éàøëàðûíà ãàðøû Ñÿëèì áèýàíÿ âÿ ëàãåéä áàõà 

áèëìÿäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. ðèéàç. Òÿñÿââöð åäèëÿí, õÿéàëà ýÿòèðèëÿí, 

óéäóðóëàí. ..Õÿéàëè ÿäÿäëÿð ìöàñèð 

ðèéàçèééàòäà ýåíèø ñóðÿòäÿ òÿòáèã îëóíóð. 


ÕßÉÀËËÀÍÌÀ “Õÿéàëëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕßÉÀËËÀÍÌÀÃ ô. Äÿðèí ôèêðÿ, õÿéàëà 

äàëìàã, êå÷ìèøëÿðè ýþç ãàáàüûíäà úàíëàíäûðìàã; 

ôèêèðëÿøìÿê. Øÿðèôçàäÿ þç-þçöíÿ õÿéàëëàíûð, 

ýþçöíöí àëòûíäàí ãàðîâóë÷óéà áàõûð, 

îíóí ìöðýöëÿìÿñèíè ýþçëÿéèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÕßÉÀËÏßÐßÑÒ ñèô. âÿ èñ. [ÿð. õÿéàë âÿ 

ôàðñ. ...ïÿðÿñò] Õÿéàëà, äöøöíúÿëÿðÿ ãàïûëìàüû 

ñåâÿí, îíà ìàèë îëàí; õöëéà÷û. Õÿéàëïÿðÿñò 

óøàã ýåúÿëÿð éàòàüûíà ýèðäèéè çàìàí 

áÿäáÿõò àíàñûíû ýþçëÿðè þíöíÿ ýÿòèðèð. 

À.Øàèã. // Äàëüûí. [Ôèðèäóí] ñàêèò âÿ õÿéàëïÿðÿñò 

áàõûøëàðëà Ñöäàáÿíè, àíàñûíû ñöçöð.. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Âÿëè ÿââÿëëÿð õÿéàëïÿðÿñò âÿ 

ëàöáàëû áèð ýÿíú èäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÕßÉÀËÏßÐßÑÒËÈÊ èñ. Õÿéàëà, äöøöíúÿëÿðÿ 

ãàïûëìà; õÿéàëïÿðâÿðëèê, ðåàë ùÿéàòäàí 

óçàãëàøûá ôàíòàñòèêà àëÿìèíÿ ýåòìÿ; 

õöëéà÷ûëûã. Áóýöíêö âÿçèééÿòèí øÿêëèíè äÿéèøìÿäÿí 

õîøáÿõòëèê ìÿñÿëÿñèíè ìåéäàíà àòìàã 

õÿéàëïÿðÿñòëèêäèð, ùèññèééàòïÿðâÿðëèêäèð, áóíëàðûí 

ùå÷ áèðèñèíäÿí õîøáÿõòëèê óììàã îëìàç. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ÕßÉÀËÏßÐÂßÐ 

ÕßÉÀËÏßÐÂßÐ ñèô. [ÿð. õÿéàë âÿ ôàðñ. 

...ïÿðâÿð] á à õ õÿéàëïÿðÿñò. [Õàñàéîüëó Àäèëÿéÿ:] 

Ùÿëÿ èëê ýÿíúëèéèíäÿ [Èëéàñ] õÿéàëïÿðâÿð 

èäè. Áÿçÿí ùÿääèíäÿí àðòûã þç ãöââÿñèíÿ 

èíàíàðäû. Áÿçÿí ìÿéóñ îëóá þçö þç ýþçöíäÿ 

ìÿùâ îëàðäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Òåéìóð 

ìöÿëëèì øèðèíñþùáÿò âÿ õÿéàëïÿðâÿð áèð ýÿíú 

èäè. ß.Ñàäûã. 

ÕßÉÀËÏßÐÂßÐËÈÊ áàõõÿéàëïÿðÿñòëèê. 

ÕßÉÀËÏËÎÂ èñ. Ùÿãèãÿòäÿ ìöìêöí 

îëìàéûá àíúàã õÿéàëäà îëà áèëÿí øåé; õöëéà. 

[Ùàúû Êàìéàá:] [Ôÿðìàí] ãîé õÿéàëïëîâäàí 

íÿ ãÿäÿð éåéÿúÿê, éåñèí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Õÿéàëïëîâ ßëÿìäàðûí óçóí àéàãëàðûíû 

éåðäÿí öçäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÕßÉÀÍßÒ èñ. [ÿð.] 1. Þçöíÿ îëàí åòèìàääàí 

ñóè-èñòèôàäÿ åäÿðÿê äþíöêëöê åòìÿ; 

õàèíëèê, õàèíúÿñèíÿ ùÿðÿêÿò, åòèáàðñûçëûã. 

[Ñÿðäàð Ðÿøèä] áó õÿéàíÿòèíè ùÿéàòà êå÷èðìÿê 

ö÷öí ôöðñÿò òàïìàéàúàãäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Àðàäàí ö÷ àé êå÷ìèøäè. Áó ö÷ àé è÷ÿðèñèíäÿ 

Øöêöð êÿíääÿ áèð ÷îõ úèíàéÿòëÿð âÿ õÿéàíÿòëÿð 

øàùèäè îëìóøäó. Ñ.Ùöñåéí. [Ãàðòàë:] Õÿéàíÿò 

ÿí áþéöê áèð îðäóíó áåëÿ éûõà áèëÿð. 

Ì.Ùöñåéí. // Äöøìÿí òÿðÿôÿ êå÷ìÿ, äöøìÿíÿ 

ñàòûëìà; ñàòãûíëûã. Íå÷ÿ êÿðÿ; Òàðèõ 

åíäè çèðâÿëÿðäÿí äÿðÿëÿðÿ; Áó ùèéëÿýÿð õÿéàíÿòëÿð; 

Òàðèõèìèí íå÷ÿ-íå÷ÿ âàðàüûíû; ëÿêÿëÿäè, 

ãàðàëàäû. Á.Âàùàáçàäÿ. Õÿéàíÿò 

åòìÿê (åëÿìÿê) – õàèí ÷ûõìàã, ñàòãûíëûã 

åëÿìÿê, ñàòûëìàã, åòèáàðñûç ÷ûõìàã. Äîñòóíà 

õÿéàíÿò åòìÿê. – [Éóñèô:] Áó ýöí áàçàðäà 

Ìóðàä ðàñò ýÿëèá äåéèð êè, ÷þðÿê âåðèá áÿñëÿäèéèí 

øÿõñ ñÿíÿ õÿéàíÿò åäèð. Í.Íÿðèìàíîâ. 

2. Íàìÿðäëèê, âÿôàñûçëûã, åòèáàðñûçëûã, 

äþíöêëöê, ÿùäè ïîçìà. Ñåâýèëèñèíÿ õÿéàíÿò 

åòìÿê. 

ÕßÉÀÍßÒ×È ñèô. âÿ èñ. Õÿéàíÿò åäÿí; 

õÿéàíÿòêàð, õàèí. ×öíêè õÿéàíÿò÷èñèç úöìëÿ 

ìöñÿëìàíëàðà; Ìÿíçèëèíèçäèð ñÿãÿð, îõóòìóðàì, 

ÿë ÷ÿêèí! Ì.ß.Ñàáèð. 

ÕßÉÀÍßÒ×ÈËÈÊ èñ. Õÿéàíÿò åòìÿ, õàèí 

îëìà; õÿéàíÿòêàðëûã. 

ÕßÉÀÍßÒÊÀÐ ñèô. [ÿð. õÿéàíÿò âÿ ôàðñ. 

...êàð] Õÿéàíÿò åäÿí, õÿéàíÿò÷è; õàèí, ñàòãûí, 

åòèáàðñûç. [Ùöñíöáÿéèì:] Ìÿí þëöìäÿí ãîðõìóðàì, 

àíúàã ìÿíè î äöíéàéà õÿéàíÿòêàð 

êèìè, áèøÿðÿô êèìè ýþíäÿðìÿ, éà ðÿáá! 


ÕßÇßË 

ÕßÉÀÍßÒÊÀÐËÛÃ èñ. Õÿéàíÿò åòìÿ, 

õàèíëèê åòìÿ; õàèíëèê. 

ÕßÉÉÀÒ èñ. [ÿð.] êþùí. Äÿðçè. Õÿééàò 

áèçèì ÿùëäÿí 1-2 íÿôÿðäèð êè, ÷óõà øàëâàðëàðäàí 

àëàùû ëèáàñ òèêìèðëÿð, àììà ïàëòî, 

êöðê âÿ ãåéðè ëèáàñëàðû òèêÿíëÿð åðìÿíè, 

ðóñäóðëàð êè, éàõøû ïóë àëûðëàð. “ßêèí÷è”. Àü 

àëà÷ûã, ÿëâàí ÷àäûð; Íàõûø âóðóáäó õÿééàòû. 


ÕßÇ èñ. 1. Õÿçëè ùåéâàíëàðûí áÿäÿíèíè 

þðòÿí òöê þðòöéö; éóí. Äÿëÿ õÿçè. // Áó úöð 

ùåéâàíëàðûí èøëÿíìèø, àøûëàíìûø äÿðèñè. Õÿç 

òèúàðÿòè. Õÿç òÿäàðöêö. – Ùÿð èë îâ÷óëàð éöç 

ìèëéîí ìàíàòëàðëà ãèéìÿòè îëàí õÿç äÿðè, 

ïèé, ÿò, ãóø òöêö âÿ ñ. ìÿùñóë ÿëäÿ åäèðëÿð. 


2. Õÿçäÿí òèêèëìèø, õÿçäÿí ùàçûðëàíìûø. 

Õÿç ïàïàã. Õÿç éàõàëûã. – Êèøè ÷ûõàðäû êè, 

àüàéà éöçëöêëÿð áÿõø åäÿðäè, àòëàð, èíÿêëÿð 

âÿä åäÿðäèëÿð; èïÿê àáàëàð, õÿç úöááÿëÿð 

âåðèëÿðäè.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ùàúû Ñàëåù:] 

Àììà îíóí àòàñûíûí ñÿí ÷þëäÿ ãàëìûøû þç 

îüëó êèìè õÿç ïàëòîëó ñàõëàäûüû ùàìûéà 

ìÿëóìäóð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Ôàòìà] õÿç ïàëòî 

ýåéèá, áàøûíà âÿ áîéíóíà ãàëûí éóí øÿðô 

áàüëàìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕßÇÀÍ èñ. [ôàðñ.] Ïàéûçäà éàðïàãëàðûí 

òþêöëìÿñè; éàðïàã òþêöëìÿ ìþâñöìö; 

ïàéûç. ßðàüàú çÿìèëÿð ïàéûçûí õÿçàíûíà áèð 

áÿçÿê âÿ çèíÿò âåðèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Íÿ òåç 

õÿçàí ýþðöð ÷þëëÿð, ÷ÿìÿíëÿð; Àðçóëàð ñÿðò 

äàøà äÿéèð äöíéàäà; Àõøàì êîð-ïåøìàí 

åâÿ äþíÿíëÿð; Éàõøû êè ñÿùÿð âàð, – äåéèð, – 

äöíéàäà. Í.Õÿçðè. // ìÿú. Ýÿíúëèê òÿðàâÿòèíèí 

ýåòäèéè äþâð. 

ÕßÇ×È èñ. Õÿç ùàçûðëàéàí óñòà; äÿðè÷è. 

Õÿç÷èëÿð áåëÿ ùàçûðëàíìûø äÿðèëÿðè íþâëÿðÿ 

àéûðûð, íþãñàíëàðûíû äöçÿëäèð, ñîíðà îíëàðû 

áèð-áèðèíÿ óéüóíëàøäûðàðàã áè÷èá, ýåéèì 

ùàëûíà ýÿòèðèðëÿð. “ßìòÿÿøöíàñëûã”. 

ÕßÇßË èñ. 1. Ïàéûç ôÿñëèíäÿ áóäàãëàðäàí 

òþêöëÿí (ñàðàëìûø) ãóðó éàðïàãëàð. Ãàðàòîéóã 

òóòìàã ö÷öí àò ãûëûíäàí úÿëÿ ùþðöá 

áàüäà àüàúëàð àëòûíäà ÷îõ õÿçÿë îëàí éåðäÿ 

ãóðàðäûã. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Èëéàñ ãûçûí àéàãëàðû 

éàíûíäà, êå÷ÿíèëêè ãóðó õÿçÿëëÿð öñòöíäÿ 

îòóðóá ãîëóíó äàøà ñþéêÿäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Õÿçÿë îëìàã, õÿçÿëÿ äþíìÿê – 

ñàðàëûá-ñîëìàã, ãóðóìàã. Ïàéûçäûð, áàü÷àëàð 

455

ÕßÇßËËßÍÌß 

õÿçÿëÿ äþíìöø; Òÿáèÿò áèð ñîëüóí ýþçÿëÿ äþíìöø. 

Ì.Ìöøôèã. Íèéÿ õÿçÿë îëäó ñàëõûì ñþéöäëÿð; 

Ùàðäà ýþðöøÿúÿê ñåâÿíëÿð èíäè Í.Õÿçðè. 

// Ìÿú. ìÿíàäà. Þçö õÿçÿë îëóá âàõòñûç òþêöëäö; 

Þìðöí áàùàðûíû äóéìàäû, ýåòäè. Ñ.Âóðüóí. 

Ñÿíè ýþðìÿäÿí þëñÿì; Õÿçÿë îëóá òþêöëñÿì; 

Äàäëû áàùàð ÷àüûìäà. Ì.Ìöøôèã. Þìðöíöí 

áàü÷àñû äþíäö õÿçÿëÿ. Áèèíñàô, áèâÿôà, 

éàð äåäè, ýåòäè. Ì.Ðàùèì. Õÿçÿë êèìè – ñîëüóí, 

ñîëüóíëàøìûø, òÿðàâÿòèíè èòèðìèø. [Ôÿðìàí 

Ìÿëÿéÿ:] Áèð-èêè èëäÿí ñîíðà äà õÿçÿë 

êèìè ñàðàëûá ñîëàúàãñàí. Ì.Èáðàùèìîâ. ßæäÿðèí 

öçö õÿçÿë êèìè ñàðàëìûø âÿ ñîëìóøäó. 

Ñ.Ðÿùìàí. Áóäàãäà òèòðÿéÿí ñîí õÿçÿë êèìè; 

Åëÿ áèë öìèääÿí àñûëûá öðÿê... Í.Êÿñÿìÿíëè. 

2. Ìöãàéèñÿëÿðäÿ ÷îõëóã, ùÿäñèçëèê, ñàéñûçëûã 

áèëäèðèð. [Áèáèõàíûì:] Ïóë ÿëèíäÿ åëÿ 

áèë Øöâÿëàí áàüëàðûíûí õÿçÿëèäèð. Á.Áàéðàìîâ. 

Õÿçÿë êèìè éàüäûðìàã (ñÿïÿëÿìÿê, 

òþêìÿê) – ñàüà-ñîëà õÿðúëÿìÿê, 

èñðàô÷ûëûã åòìÿê. [Ôàòìàíèñÿ Ñåéèäÿ:] ..Äóà 

éàçäûðàí êèìäèð, ðóù òóòäóðàí êèìäèð, íÿçèð 

äÿ êè õÿçÿë êèìè áàøûíäàí àøàüû ïóëó éàüäûðûðëàð. 

Ð.ßôÿíäèéåâ. Õÿçÿë êèìè éàüìàã 

(ñÿïÿëÿíìÿê, òþêöëìÿê) – ùÿääèíäÿí àðòûã, 

÷îõëó, ñàéñûç-ùåñàáñûç ýÿëÿí ïóë ùàããûíäà. 

Îíëóãäàí òóòìóø éöçëöéÿ ãÿäÿð ïóëëàð ñàçûí 

öñòöíÿ õÿçÿë êèìè òþêöëäö. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕßÇßËËßÍÌß “Õÿçÿëëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßÇßËËßÍÌßÊ áàõ õÿçÿëëÿøìÿê. 

ÕßÇßËËßØÌß “Õÿçÿëëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕßÇßËËßØÌßÊ ô. Õÿçÿë îëìàã, õÿçÿëÿ 

äþíìÿê, ñàðàëûá ãóðóìàã, ñîëìàã. 

ÕßÇßËËÈ ñèô. Õÿçÿë òþêöëìöø, õÿçÿëëÿ 

äîëó, õÿçÿëëÿ þðòöëö, ÷îõëó õÿçÿë éûüûëìûø. 

Õÿçÿëëè úûüûð. Õÿçÿëëè éîë. Õÿçÿëëè áàüëàð. – 

Õÿçÿëëè äÿðÿëÿð àøàüû áóç êèìè ñóëàð øûðûëòû èëÿ 

àõûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÕßÇßËËÈÊ èñ. ×îõëó õÿçÿë òþêöëìöø, 

õÿçÿë éûüûëìûø, õÿçÿëëÿ þðòöëìöø éåð. Õÿçÿëëèêäÿ 

äàéàíìàã. Õÿçÿëëèêäÿ àòû ñàõëàìàã. 

ÕßÇßÐËßÐ úÿì òàð. Â–Õ ÿñðëÿðäÿ Àøàüû 

Âîëãàäàí Ãàôãàçà âÿ Ãàðà äÿíèçèí øèìàë 

ùèññÿñèíÿ ãÿäÿð îëàí ÿðàçèäÿ äþâëÿò ãóðìóø 

òöðêäèëëè õàëã. 

ÕßÇÈÍß, ÕßÇÍß èñ. [ÿð.] 1. Ïóë, úàâàùèðàò 

âÿ ñ. ãèéìÿòëè øåéëÿð ñàõëàíûëàí éåð. 

Úöìÿ àõøàìëàðû àüàíûí õÿçèíÿñèíäÿí ôöãÿðàéà 

ïóë ïàéëàíàðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

456 

ÕßÇËÈ 

2. Áèð äþâëÿòÿ ìÿõñóñ ïóë, ñÿðâÿò, òîðïàã 

âÿ ñ. ãèéìÿòëè âÿñàèòèí ùàìûñû áèðëèêäÿ. Äþâëÿò 

õÿçèíÿñè. Õÿçèíÿéÿ ìÿõñóñ òîðïàãëàð. Õÿçèíÿ 

ìàëû. – ..Óøãîëëàðûí õÿðúè äþâëÿò õÿçèíÿñèíèí 

þùäÿñèíäÿ èäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

3. ìÿú. Ìÿäÿíè âÿ ìÿíÿâè ñÿðâÿòëÿðèí 

òîïëóñó. Òöðê äèëèíäÿ, Àçÿðáàéúàí øèâÿñèíäÿ 

òÿçÿ áèð êèòàáûí ÿäÿáèééàò õÿçèíÿìèçÿ äàõèë 

îëìàñûíû êÿìàëè-èôòèõàð èëÿ èçùàð åäèðèê. 

Ô.Êþ÷ÿðëè. Îíëàð áþéöê áèð ñÿé èëÿ õàëãûíûí 

ãÿùðÿìàíëûã òàðèõèíÿ éåíè ñÿùèôÿëÿð éàçìûø, 

éà äà åëì âÿ ñÿíÿò õÿçèíÿñèíè ïàðëàã èíúèëÿðëÿ 

çÿíýèíëÿøäèðìèøëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

4. Êþùíÿ Øÿðã ùàìàìëàðûíäà èñòè ñó ñàõëàíûëàí 

éåð, ùîâóç. [Õîðòäàí:] Áèçèì ùàìàìëàðûí 

Èðàí ãàéäàñû áþéöê ùîâóçëàðû âàð êè, àäûíà 

õÿçèíÿ äåéèðëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Àíúàã òàüëàðûí 

áèðèíèí àëòûíäà õÿçèíÿ îëàðäû. Îðàäà èñòè 

ñó ñàõëàíûëàðäû. Ù.Ñàðàáñêè. [Ðçà áÿé:] ßøè, 

ýèðèðÿì õÿçèíÿéÿ, áèëìèðÿì êè, áó è÷èíäÿ ÷èìäèéèì 

ñóäóð, íåôòäèð, ùÿëèìäèð, éîõñà áîçáàøäûð. 


5. Êå÷ìèøäÿ òàïàí÷àäà äÿñòÿéèí, òöôÿíýäÿ 

ãóíäàüûí äèá÷ÿéèíäÿ, ìöàñèð ñèëàùëàðäà èñÿ 

ïàòðîí ãîéóëàí éåð. [Ùÿúÿð] òöôÿíýè ÿëèíÿ ýþòöðöá 

îíóí õÿçèíÿñèíè à÷ûð, äèããÿòëÿ áóðàéà 

áàõûð âÿ éîõëàéûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

◊ Õÿçèíÿ öñòöíäÿ îòóðìàã – ÷îõëó ïóë, 

âàð-äþâëÿò ñàùèáè îëàí àäàì ùàããûíäà. [Ùàúû 

Ìóðàä:] Ùàðàäàí àëûì Äåéÿñÿí, õÿçèíÿ 

öñòöíäÿ îòóðìóøàì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÕßÇÈÍß×È èñ. Õÿçèíÿ èø÷èñè, õÿçèíÿäàð. 

ÕßÇÈÍßÄÀÐ èñ. [ÿð. õÿçèíÿ âÿ ôàðñ. ...äàð] 

1. êþùí. Õÿçèíÿéÿ íÿçàðÿò åäÿí ìÿìóð. 

2. Ùÿð ùàíñû áèð ìöÿññèñÿíèí, úÿìèééÿòèí, 

òÿøêèëàòûí ïóë âÿ ãèéìÿòëè øåéëÿðèíè ãîðóéàí, 

ïóë èøëÿðèíÿ áàõàí àäàì; õÿçèíÿ÷è. Áÿëè, èíäè 

ãÿçåòëÿðäÿ Áàêû úÿìèééÿòè-õåéðèééÿñè åëàí 

åäèð êè, úÿìèééÿòÿ öçâ îëìàã èñòÿéÿíëÿð 5 ìàíàòëàðûíû 

ýÿòèðèá âåðñèíëÿð úÿìèééÿò õÿçèíÿäàðûíà 

âÿ ãÿáçëÿðèíè àëñûíëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[×èíýèç:] Èíäèëèê èêè àäàì áÿñäèð. 

Õÿëèë, ñàáàùûí ïóëóíó õÿçèíÿäàðäàí èñòÿ. 


ÕßÇÈÍßÄÀÐËÛÃ èñ. Õÿçèíÿäàð âÿçèôÿñè, 

õÿçèíÿ÷èëèê. Ùÿñÿí äàéûñûíû .. õÿçèíÿäàðëûüà 

äöçÿëòäè. Ãàíòÿìèð. 

ÕßÇËÈ ñèô. Õÿçè îëàí, õÿç ãîéóëìóø, õÿç 

òèêèëìèø; éàõàñû õÿçäÿí îëàí. [Ïÿðøàíûí]

ÕßÇËÈÊ 

ÿéíèíäÿ õÿçëè ãàðà ïàëòî, áàøûíäà ñàðû éóí 

øàë, àéàüûíäà èøûëäàéàí óçóíáîüàç áîòó 


ÕßÇËÈÊ èñ. âÿ ñèô. Õÿçÿ éàðàð, õÿç ö÷öí 

îëàí. Õÿçëèê äÿðè. Õÿçëèê ùåéâàí úèíñè. 

ÕßÇÐÈ èñ. Àáøåðîí éàðûìàäàñûíäà øèìàëäàí 

ÿñÿí øèääÿòëè êöëÿê. ..Õÿçðè ùàðäàíñà 

áóëóäëàðû ãîâóá ýÿòèðìèø, Áàêûíû øèääÿòëè âÿ 

ãûñà éàüûøëà ñóëàéàíäàí ñîíðà, áèðäÿí õûðï 

êÿñèëìèøäè. Ì.Ùöñåéí. Åëÿ áèë äÿùøÿòëè áèð 

õÿçðè ÿñäè, îíñóç äà äàëüàëàíàí äÿíèçè äàùà 

äà úîøäóðäó. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÕÛÕ: õûõ åëÿìÿê, óø. çàð. – áàøûíû êÿñìÿê. 

[Òàïäûã:] “Äîâøàíûí áàøûíû õûõ åëÿ” – 

äåéèá àòàíûí öçöíÿ áàõäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕÛÕÛËÄÀÌÀ “Õûõûëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÕÛËÄÀÌÀÃ áàõ õûðûëäàìàã 1-úè 

ìÿíàäà. Ýåéèíìÿéÿ àéðû áèð ëèáàñûí éîõäóð, 

Ìèðçÿ, – äåéÿ Ìöãèìáÿé áîüàçûíäà õûõûëäàéà-õûõûëäàéà 

ýöëäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÕÛÕÛÐ(Ò)ÌÀ “Õûõûð(ò)ìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÕÛÐ(Ò)ÌÀÃ ô. “Õûõ-õûõ” äåéÿðÿê äèçè 

öñòÿ ÷þêäöðìÿê, îòóðòìàã. Äÿâÿíè õûõûðòìàã. 

Ãîéóíó õûõûðòìàã. – [Ïðèñòàâ:] Òàòàðëàð 

äåéèðëÿð êè, ãîíàã åâ ñàùèáèíèí äÿâÿñèäèð, 

ùàðäà èñòÿñÿ îðäà õûõûðäàð. ß.Àáàñîâ. 

ÕÛÕËÀÍÌÀ “Õûõëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÕËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Äèç öñòÿ ÷þêäöðöëìÿê, 

îòóðäóëìàã. Ìÿøÿäè Êàçûì àüà .. õûõëàíìûø 

(ô.ñèô.) äÿâÿ êèìè äèçëÿðè öñòöíäÿ éåðÿ 

÷þêäö. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÕÛËÕÀ ñèô. âÿ èñ. Ýåéìÿéÿ âÿ éà èøëÿòìÿéÿ 

éàðàìàéàí; ýÿðÿêñèç, éûïðàíìûø, 

êþùíÿ, úÿì-úûíäûð. Õûëõàëàðû éûüûá àòìàã. – 

Êÿðèìáÿé èñòÿéèðäè êè, Àçÿðáàéúàí êÿíäëÿðè 

äÿ .. êþùíÿ õûëõàäàí ÷ûõñûí. Ìèð Úÿëàë. 

ÕÛËÕÛÍ ñèô. Ñûíûã, ÿçèê, ñûíûã-ñàëõàã, éàðàðñûç. 

Õûëõûí ãàá-ãàúàã. Õûëõûí åâ ÿøéàñû. – 

Íÿúÿô õûëõûí íÿðäèâàíëà äàìà ãàëõäû. 


ÕÛËÒ èñ. 1. Ùÿð ùàíñû ìÿùëóëóí, ìàéåíèí 

ãàáûí äèáèíÿ ÷þêÿí âÿ éà îíäàí àéðûëàí ëàçûìñûç 

ùèññÿñè. Éàüûí õûëòû. Ñèðêÿíèí õûëòû. – 

Àâòîìîáèë 300 êì éîë ýåòäèêäÿí ñîíðà 

ñöçýÿúäÿ îëàí õûëòû áîøàëòìàã âÿ ýþâäÿíè 

éóìàã ëàçûìäûð. ß.ßëèéåâ. 

2. ìÿú. Îëóá êå÷ìèø áèð ùàäèñÿäÿí, èøäÿí 

ñîíðà èíñàíäà èç áóðàõàí õîøàýÿëìÿç, àüûð 

ùèññ, òÿÿññöðàò. Äèíúÿëìÿê, íÿ èñÿ äàõèëèíäÿ 

ÕÛÍÀËÀÌÀ 

äàø êèìè éàòàí, õûëò êèìè ÷þêöá ãàëàí àíëàøûëìàç 

âÿ äóìàíëû òÿÿññöðàòû óíóòìàã 

ö÷öí [Ôèðèäóí] òÿê-òÿíùà êö÷ÿëÿðè äîëàíìàüà 

áàøëàäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕÛËÒÀ áàõ õàëòà. Îâà àïàðûëàí áó 

òàçûëàðûí áîéíóíäà õûëòà îëàðäû. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÕÛËÒÀËÛ áàõ õàëòàëû. 

ÕÛËÒËÛ ñèô. Äèáèíÿ õûëò ÷þêìöø, õûëòû îëàí. 

Õûëòëû ìÿùëóë. 

ÕÛÌÕÛÐÒ èñ. Ëàçûì îëàí, éàðàðëû õûðäà øåéëÿð. 

Õûìõûðò àëìàã. Õûìõûðòûíû áèð éåðÿ éûüìàã. 

ÕÛÌÛÐ×ßÊ èñ. àíàò. ôèçèîë. Ùåéâàí âÿ èíñàí 

îðãàíèçìè ñêåëåòèíèí áÿçè ùèññÿëÿðèíè áèðëÿøäèðÿí 

åëàñòèêè âÿ ìþùêÿì òîõóìà. 

ÕÛÌÛÐ-ÕÛÌÛÐ çÿðô äàí. 1. Éàâàø-éàâàø, 

àë÷àãäàí, ñàêèò-ñàêèò, éàâàøäàí, þçö ö÷öí. 

[Àðàç:] Î õûìûð-õûìûð, ïÿñäÿí îõóéàí êèì 

èäè – äåéÿ ñîðóøäó. À.Øàèã. 

2. Àç-àç, àçúà-àçúà, òÿäðèúëÿ. Õûìûð-õûìûð 

íÿ éåéèðñÿí 

ÕÛÍÀ èñ. Ñà÷û (êå÷ìèøäÿ, ùàáåëÿ êþùíÿ 

àäÿòúÿ áàðìàãëàðû, ÿëëÿðè, ñàããàëû) áîéàìàã 

ö÷öí èøëÿäèëÿí, ùÿìèí áèòêèíèí éàðïàãëàðûíäàí 

ùàçûðëàíàí òîç ùàëûíäà ñàðûìòðàããûðìûçûéà÷àëàð 

ìàääÿ; ùÿíà. Ìîëëà Ãóðáàí 

.. áàðìàãëàðûíà ôûíäûã÷à õûíà éàõìûøäû.. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ãóëó:] Ýþçöìäÿ ãàëäû, áèð 

ýöí îòóðóá ñàããàëûìà õûíà éàõûì. Í.Íÿðèìàíîâ. 

[Âèäàäè:] Ýåäÿê õûíà ãîéàã ÿëëÿðèìèçÿ; 

Óøàã áèçèìêèäèð, ìöáàðÿê îëñóí! Ñ.Âóðüóí. 

◊ Áó õûíà î õûíàäàí äåéèë, áó õûíà î 

õûíàéà îõøàìûð – âÿçèééÿòèí, øÿðàèòèí òàìàìèëÿ 

êÿñêèíëÿøäèéèíè, àüûðëàøäûüûíû, ÿââÿëêèíÿ 

îõøàìàäûüûíû áèëäèðÿí èôàäÿ. [Òàùèð 

éîëäàøëàðûíà:] Áÿðê ùàçûðëàøûí, áó õûíà î 

õûíàäàí äåéèë. Ì.Ùöñåéí. [Ùàúûíûí îüëó:] 

Àüà úàí, ñÿíÿ äåéèðÿì, þç ùþðìÿòèíè ñàõëà, 

éîõñà, áó õûíà î õûíàëàðà îõøàìûð. Ï.Ìàêóëó. 

ÕÛÍÀ×È×ßÉÈ èñ. áîò. Ïàðëàã ÷è÷ÿêëÿðè 

îëàí áèð ñûðà áèðèëëèê áÿçÿê áèòêèëÿðèíèí àäû; 

áàëçàìèí. 

ÕÛÍÀÝÖËÖ áàõ õûíà÷è÷ÿéè. 

ÕÛÍÀÃÎÉÌÀ èñ. åòíîãð. Òîéäàí ãàáàã 

ÿðÿ ýåäÿí ãûçûí áàøûíà, ÿë-àéàüûíà õûíàéàõìà 

(ãîéìà) àäÿòè. Êè÷èêáÿéèìè òàé-òóøó èëÿ 

áÿðàáÿð ýÿëèí ùàìàìûíà àïàðäûëàð, ñîíðà 

ãàøàëìà âÿ õûíàãîéìà îëäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÕÛÍÀËÀÌÀ “Õûíàëàìàã”äàí ô.èñ. 

457

ÕÛÍÀËÀÌÀÃ 

ÕÛÍÀËÀÌÀÃ ô. Ñà÷à (ÿëÿ, ñàããàëà) õûíà 

ãîéìàã. ßëèíè õûíàëàìàã. – Ìîëëà Ãóðáàí 

.. íàçèê ñàããàëûíû òÿçÿúÿ õûíàëàìûøäû. 


ÕÛÍÀËÀÍÌÀ “Õûíàëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÍÀËÀÍÌÀÃ ô. Õûíà ãîéóëìàã, õûíà 

éàõûëìàã. 

ÕÛÍÀËÀÒÌÀ “Õûíàëàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÍÀËÀÒÌÀÃ ô. Õûíà ãîéäóðìàã, õûíà 

éàõäûðìàã. Àéàüûíû õûíàëàòìàã. Áàðìàãëàðûíû 

õûíàëàòìàã. – ..Ñà÷ëàðûíû õûíàëàòìûø 

(ô.ñèô.), ãàø-ýþçöíö òÿáèè ýþðöíÿúÿê ãÿäÿð 

çÿðèô áèð øÿêèëäÿ äöçÿëòäèðìèø Ãÿìÿð õàíûì 

äàíûøäû.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕÛÍÀËÛ ñèô. 1. Õûíà ÷ÿêèëìèø, õûíàëàíìûø, 

ÿë-àéàüûíà õûíà ãîéóëìóø. Õûíàëû áàðìàãëàð. 

– ..Äöêàí-áàçàð áîéàëû éóìóðòàëàð, ðÿíýàðÿíý 

ïàð÷àëàð, ÿëè-àéàüû õûíàëû àäàìëàðëà 

äîëìóøäó. Ì.Èáðàùèìîâ. Ìàíãàëûí èøûüûíäà 

ãàäûíûí õûíàëû äûðíàãëàðû âÿ áàðìàüûíäàêû 

ãûçûë öçöê èøûëäàäû. È.Ùöñåéíîâ. 

2. Õûíàéà áóëàøìûø, õûíà äÿéìèø. [Ìöíÿââÿð 

õàíûì:] Ìÿíèì äÿ î õûíàëû áàø äÿñìàëûìû 

ýþòöð, ñàáóíëà èñòè ñóäà éó. Ìèð Úÿëàë. 

ÕÛÍÀÉÀÕÄÛ áàõ õûíàãîéìà. 

ÕÛÍÀÉÛ ñèô. Õûíà ðÿíýèíäÿ îëàí, õûíà ðÿíýèíÿ 

îõøàð. Õûíàéû ïàð÷à. – Ýåäèì, äåéèðÿì, 

úàìààòûí äÿìèðèí îäà ãîéóì.. ßñýÿðëÿðèìèç 

ö÷öí áèð àç áóüäà éûüàã... Àðàáèð ýÿëÿíäÿ î 

áèðè õûíàéû ÷óâàë âàð ùà, îíó âåðÿðñèç, 

àïàðàðëàð. ß.ßáöëùÿñÿí. Ëÿòèô, éàçû ñòîëóíà 

äèðñÿêëÿíèá áàðìàãëàðû èëÿ õûíàéû ñà÷ûíû 

äàðàãëàìûø Ìÿðäàíîâàíûí îíà äèêèëìèø 

äöøöíúÿëè ýþçëÿðèíäÿ .. áþéöê áèð ãàéüû ùèññ 

åòìèøäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÕÛÍÚÀÕÛÍÚ ñèô. Àüçûíàúàí. Õûíúàõûíú 

äîëó ÷àìàäàí. 

ÕÛÍÚ-ÕÛÍÚ áàõ õûíúûì-õûíúûì. Áèçäÿí 

ñîðà êÿíäëèëÿð Ïÿðè àðâàäû âÿ óøàüûíû õàðàáàäàí 

÷ûõàðòìûøäûëàð. Àíúàã áè÷àðÿ àðâàäûí 

ñàü ãûë÷àñû äèçäÿí éóõàðû õûíú-õûíú îëìóøäó. 


ÕÛÍÚÛÌ-ÕÛÍÚÛÌ çÿðô Òèêÿ-òèêÿ, õûðäàõûðäà, 

ãûðûã-ãûðûã, ïàð÷à-ïàð÷à. Øöøÿ õûíúûìõûíúûì 

îëóá òþêöëäö. – [Ìèíäèëëè:] Éàõøû êè, 

àòìàüà ãîéìàäûí, éîõñà õûíúûì-õûíúûì 

îëàðäû. Ñ.Ðÿùìàí. Èíäè ùÿð èêè òÿééàðÿ åëÿ 

áèð ñöðÿòëÿ öç-öçÿ ýÿëèðäè êè, èêèñèíäÿí áèðè 

ãà÷ìàçñà, ùÿð èêèñè õûíúûì-õûíúûì îëàúàãäû. 

458 

ÕÛÐÄ 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Õûíúûì-õûíúûì åòìÿê 

(åëÿìÿê) – òèêÿ-òèêÿ åòìÿê, ãûðûá òþêìÿê. 

Ãÿëïÿ îíóí ñöìöêëÿðèíè õûíúûì-õûíúûì åòìèøäè. 


ÕÛÍÚËÀÍÌÀ “Õûíúëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÍÚËÀÍÌÀÃ ô. Òèêÿ-òèêÿ îëìàã, ãûðûããûðûã 

îëóá òþêöëìÿê, ñûíûã-ñûíûã îëìàã. Ïÿíúÿðÿëÿð 

õûíúëàíûá òþêöëäö. ß.Úÿìèë. 

ÕÛÐ 1 èñ. Áîñòàí. Çÿìèëÿð èøëÿíèð, òîõóì 

ñÿïèëèð; Ãûç, ãàäûí ÿëëÿøèá ÿêèðëÿð õûð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãóðáàíãóëó ÷îõ èø ñåâÿí áèð 

úàâàí èäè. Ñöáù ùàìû ãîíøóëàðûíäàí åðòÿ 

äóðóá îäóíà, áè÷èíÿ, àëàüà, õûðà, áàüà ýåäÿðäè. 


ÕÛÐ 2 èñ. Éèâ (òöôÿíýäÿ, òîïäà, òàïàí÷àäà). 

Òöôÿíýèí õûðû ýåäèá. 

ÕÛÐÀ èñ. Äÿéìÿìèø, êàë éåìèø, ãîâóí. 

ÕÛÐ×ÀÕÛÐ× çÿðô Àäÿòÿí äîëìàã, äîëäóðìàã 

ôåèëëÿðè èëÿ – òàìàì, àüçûíàúàí. Êèñÿíè 

õûð÷àõûð÷ äîëäóðìàã. – Îòóðàíëàð îòóðìóø, 

àñûëàíëàð àñûëìûø, âàãîíëàð õûð÷àõûð÷ äîëìóøäó. 


ÕÛÐ×Û èñ. Áîñòàí÷û. 

ÕÛÐ×ÛËÄÀÌÀ “Õûð÷ûëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÐ×ÛËÄÀÌÀÃ ô. Õûð÷ûëòû ñÿñè ÷ûõàðòìàã, 

õûð÷-õûð÷ åëÿìÿê. Éàëíûç àéàãëàðûìûçûí àëòûíäà 

õûð÷ûëäàéàí ÷ûíãûëëàðûí øèêàéÿòèíè àíäûðàí 

ùÿçèí ñÿñëÿð åøèäèëèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Ñþç 

àðàñûíäà ìÿíÿ ÿðÿá êÿëìÿñè, ôàðñè ëöüÿòè ðàñò 

ýÿëÿíäÿ åëÿ áèëèðÿì ÷þðÿê éåéÿíäÿ äèøèìèí 

àëòûíäà õûðäàúà äàø ïàð÷àñû ãàëûá õûð÷ûëäàéûð. 

Ãàíòÿìèð. Àò éåðèéèð, àðàáàíûí òÿêÿðëÿðè 

äàøëû éîëäà áÿðê õûð÷ûëäàéûðäû. Ã.Èëêèí. 

ÕÛÐ×ÛËÄÀÒÌÀ “Õûð÷ûëäàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÐ×ÛËÄÀÒÌÀÃ ô. Áèð-áèðèíÿ òîõóíäóðàðàã 

õûð÷ûëòû ñÿñè ÷ûõàðòìàã. 

ÕÛÐ×ÛËÒÛ èñ. Èêè áÿðê øåéèí (ìåòàë, 

ñöìöê âÿ ñ.-íèí) áèð-áèðèíÿ òîõóíìàñûíäàí 

÷ûõàí ñÿñ. Îòàãäà òöêöðïÿðäèúè áèð õûð÷ûëòû 

åøèäèëäè. Ï.Ìàêóëó. 

ÕÛÐ×ÛÍ ñèô. ×îõ èíàäêàð, òÿðñ, øûëòàã. Õûð- 

÷ûí àäàì. – Éåíè îí äþðä éàøà ýèðìèøäè áó 

éàç; Ñàðûøûí, íÿøÿëè, õûð÷ûí Ýöëíàç. Ì.Ìöøôèã. 

// Ìÿú. ìÿíàäà. ..Äÿíèçèí òà ýþáÿéèíäÿí ãîïóá 

ýÿëÿí õûð÷ûí äàëüàëàð ôûðòûíàéà òóòóëìóø 

ýÿìèíè áèð òîï êèìè àòûá òóòóðäó. À.Øàèã. 

ÕÛÐÄ áàõ õèðèä. Õûðä åëÿìÿê – ñàòìàã. 

[Àááàñ:] Áÿçèðýàíñàí, à÷ ìÿòàùûí õûðä

ÕÛÐÄÀ 

åëÿ; Ãàðüàëàð éöêöíäÿ íÿ âàð äåéÿðëÿð. 

“Àááàñ âÿ Ýöëýÿç”. 

ÕÛÐÄÀ ñèô. 1. Ùÿúìúÿ, þë÷öúÿ, áîéúà 

êè÷èê, áàëàúà. Õûðäà áîé. Õûðäà ÿë. Õûðäà ùÿá. 

Õûðäà äàø. – ..Çåéíàë þçö èëÿ àíúàã õûðäà áèð 

äÿôòÿð÷ÿ ýþòöðäö.. Á.Áàéðàìîâ. // Àääûì 

ùàããûíäà. ßëèíäÿ ãÿùâÿéè ðÿíýëè êè÷èê ðåäèêóë, 

õûðäà âÿ éåéèí àääûìëàðëà ýåäÿí Ëÿòèôÿ 

áàøûíû éóõàðû ãàëäûðàíäà Òàùèðè ýþðäö. 


2. Éàøúà êè÷èê, áàëàúà. Õûðäà ãûç. Õûðäà 

óøàãëàð. – Ìÿí Èðÿâàíà ÷àòàí êèìè Ùàúûíûí 

õûðäà îüëó Ìÿøÿäè ßëÿêáÿð ÷ûõäû ãàáàüûìà 

âÿ çîð èëÿ ìÿíè àïàðäû åâëÿðèíÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Úàìààòûí è÷ÿðèñèíäÿ Úàâàäûí 

äèããÿòèíè úÿëá åäÿí õûðäà, ñàðûøûí áèð îüëàí 

óøàüû âàð èäè. ß.Âÿëèéåâ. Áèð äÿñòÿ õûðäà 

óøàã Êàìèëè àðàéà àëäû. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

3. ìÿú. Î ãÿäÿð äÿ ÿùÿìèééÿòè îëìàéàí, 

äèããÿòè úÿëá åòìÿéÿí, èêèíúè äÿðÿúÿëè, úöçè. 

ßââÿëÿí, õûðäà èøëÿðäÿí þòðö ñóäà äöøÿí 

èøëÿð âÿ éöíýöë òÿíáåùëÿðèí ùàìûñû ìàíèôåñòÿ 

äöøöð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ëåéëà:] Õûðäà 

ùèññëÿðëÿ éàøàéàí èíñàí ìèí èë éàøàñà äà åëÿ 

êþëýÿäèð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

4. Ìàääè èìêàíëàðû àç îëàí, èãòèñàäè úÿùÿòúÿ 

çÿèô. Õûðäà ìöëêèééÿò÷è. Õûðäà òÿñÿððöôàòëàð. 

Õûðäà ìöÿññèñÿëÿð. 

5. Éöêñÿê, èúòèìàè âÿ éà õèäìÿòè âÿçèôÿ 

òóòìàéàí. Õûðäà ìÿìóð. Î, èäàðÿäÿ õûðäà 

áèð âÿçèôÿäÿ ÷àëûøûð. 

6. Éöíýöëâàðè, úöçè. Õûðäà àëâåð. – [Ìÿëèêèí] 

àòàñû õûðäà àëâåð÷è èäè.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Àøàüû áàçàðäà õûðäà àëûø-âåðèø÷èëÿð, áàããàëëàð, 

äÿðçè âÿ ïàïàã÷ûëàð éåðëÿøìèøäè. 


7. Èñ. ìÿíàñûíäà. Õûðäà ïóë (ìåòàë àü âÿ 

éà ãàðà ïóë). Çàùèäîüëó ÿëèíè óçàäûá õûðäàíû 

ýþòöðäö âÿ éàâàøúà úèáèíÿ àòäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

[Òÿìðàç:] Ìåùðàëû, ñÿí çÿùìÿò ÷ÿêìÿ, 

ìÿíäÿ õûðäà âàð. Ñ.Ðÿùìàí. [Íÿúÿô áÿé 

Úàâàíøèð áÿéÿ:] Ñÿí [Áÿùðóçà] íÿ ãÿäÿð 

âåðìèøäèí êè, î ñÿíÿ áó ãÿäÿð õûðäà ãàéòàðìûøäûð. 


ÕÛÐÄÀÁÎÉ(ËÓ) ñèô. Áîéó õûðäà, áàëàúà, 

àë÷àã. Õûðäàáîéëó ãûç. 

ÕÛÐÄÀÁÓÉÍÓÇ(ËÓ) ñèô. Áóéíóçëàðû õûðäà, 

êè÷èê (ãîéóí, êå÷è âÿ ñ.). Õûðäàáóéíóçëó 


ÕÛÐÄÀ×ÛËÛÃ 

ÕÛÐÄÀÚÀ ñèô. 1. ×îõ õûðäà âÿ éà áèð 

ãÿäÿð õûðäà; êè÷èêúÿ. Õûðäàúà òÿïÿ. Õûðäàúà 

ýþëëÿð. Õûðäàúà ÿë. – Òÿëëèí ÿòÿéèíäÿí áèð 

õûðäàúà ÷àé àõûðäû. Áó ÷àéûí êÿíàðû ýþçÿë 

áèð ÷ÿìÿí èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áàëàúà 

øÿùÿðèí êö÷ÿëÿðèíè äóìàí áöðöìöøäö. Õûðäàúà 

åâëÿð äóìàí êèìè ýþðöíöðäöëÿð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Êÿíäèí êÿíàðûíäàí ýåòýåäÿ 

ñûõëàøàí âÿ èðèëÿøÿí õûðäàúà ãàìûøëûã 

áàøëàíûðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. Àçéàøëû, êè÷èê, áàëàúà. Èíäè ñÿêêèç èë èäè 

êè, ìóçäóð Ìÿøÿäè ßñýÿð Ãàíëûòÿïÿäÿ áèð 

àðâàäû âÿ ö÷ áàø õûðäàúà óøàãëàðû èëÿ àéäà 

èéèðìèúÿ ìàíàò ìÿâàúèáÿ ãÿíàÿò åäèá äîëàíûðäû. 


3. Úûëûç, áàëàúà, íÿçÿðè úÿëá åòìÿéÿí. 

Ãàôàð éàøû ÿëëèéÿ éàõûí îëàí õûðäàúà, àðûã 

áèð àäàìäû. ß.ßáöëùÿñÿí. [Ðÿøèä:] Áó àðûã, 

õûðäàúà àäàìûí áóüëàíàí ÷àé ñòÿêàíûíû åùòèéàòëà 

ñòîëóí êöíúöíÿ óçàäàí àçàúûã òèòðÿê 

ÿëèíè ýþðöðäöì. È.Ùöñåéíîâ. 

4. ìÿú. Íÿðìÿíàçèê, èíúÿ, çÿðèô. Ñàëëàíûáàí 

éöç íàçûëà; Ýÿëÿí êèìèí éàðûäû áó 

Ãÿääö-ãàìÿò íÿ ãèéàìÿò; Õûðäàúà äèëáÿðäè 

áó. Àøûã Ìÿùÿììÿä. Íàç èëÿ ýÿëäèí îòàüà; 

Ëåéëè íèøàí, õûðäàúà ãûç! Àøûã ßñÿä. 

ÕÛÐÄÀÚÀ-ÕÛÐÄÀÚÀ 1. çÿðô Éàâàø-éàâàø, 

àç-àç, àùÿñòÿ-àùÿñòÿ, àðàìëà. Õûðäàúà-õûðäàúà 

éàüàð éàüûøëàð; Âóðüóí Ñÿìÿä áó äþâðàíû 

àëãûøëàð. Ñ.Âóðüóí. Áàéûð òÿðÿôäÿí äèâàðëàðûí 

äèáè èëÿ óçàíàí ñÿðâ àüàúëàðû éåíÿ äÿ 

éàâàø-éàâàø òÿðïÿíèð âÿ ãûðìûçû òàõòàïóøó 

õûðäàúà-õûðäàúà äûíãûëäàäûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. ñèô. Êè÷èê-êè÷èê, áàëàúà-áàëàúà (÷îõëóã 

áèëäèðèð). Õûðäàúà-õûðäàúà óøàãëàð. – [Íÿðýèç 

ãîúàéà:] Àììà [àíàìûí] ýþé äîíóíóí 

öñòöíäÿ õûðäàúà-õûðäàúà ÷îõëó àü ÷è÷ÿêëÿð 

âàð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÕÛÐÄÀ×Û ñèô. Õûðäà, ÿùÿìèééÿòñèç, áîø 

øåéëÿðÿ ùÿääÿí àðòûã ÿùÿìèééÿò âåðÿí, áó 

èøäÿ èôðàòà âàðàí; ïåäàíò. Õûðäà÷û àäàì. – 

Êþìÿê÷è Õàíãóëóíó èòÿëÿéèá: – ß, Õàíãóëó, 

àç õûðäà÷û îë, – äåäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Áèçè êè, 

ñàðñûòìàç àôàãû ñÿáÿáëÿð; ×öíêè áèç; Õûðäà÷û 

äåéèëèç. Ì.Ìöøôèã. 

ÕÛÐÄÀ×ÛËÛÃ èñ. Õûðäà÷û àäàìûí õàñèééÿòè; 

ïåäàíòëûã. Äÿìèðîâ èñòÿéèðäè êè, áÿçè àäàìëàðûí 

õûðäà÷ûëûüûíäàí äàíûøûá îíëàðû òÿùñèëÿ, 

ñàâàäà âÿ ìöòàëèÿéÿ ÷àüûðñûí. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

459

ÕÛÐÄÀÄßÍßËÈ 

[Ùÿìçÿ] èíäè õûðäà÷ûëûã àäû âåðäèéè áó èøèí 

äÿ ôàéäàñûç îëàúàüûíû ùèññ åäèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÕÛÐÄÀÄßÍßËÈ ñèô. Äÿíÿëÿðè õûðäà îëàí. 

Õûðäàäÿíÿëè àðïà. 

ÕÛÐÄÀÄßÍßÂßÐ(ËÈ) áàõ õûðäàäÿíÿëè. 

ÕÛÐÄÀÄÈØ(ËÈ) ñèô. Äèøëÿðè õûðäà îëàí. 

Õûðäàäèø áàëûã. 

ÕÛÐÄÀÝÞÂÄß(ËÈ) ñèô. Ýþâäÿñè áàëàúà, 

õûðäà îëàí. Õûðäàýþâäÿëè áèòêè. 

ÕÛÐÄÀÝÖË(ËÖ) ñèô. Ýöëëÿðè õûðäà, áàëàúà 

îëàí; õûðäà íàõûøëû. Õûðäàýöë ÷èò. Õûðäàýöëëö 

èïÿê. 

ÕÛÐÄÀ-ÕÛÐÄÀ 1. çÿðô Éàâàø-éàâàø, 

àùÿñòÿ-àùÿñòÿ, àüûð-àüûð, àðàìëà. [Ãûç] ùàëà 

ýÿëèá, õûðäà-õûðäà éàòàãäàí ãàëõûá éåðèíäÿ 

îòóðäó âÿ éåìÿê èñòÿäè. (Íàüûë). Ãûðàã 

òÿðÿôäÿêè ãàçìàäà áàëàúà øàì õûðäà-õûðäà 

éàíûð, êè÷èê àëîâ áóðóëà-áóðóëà ãàëõûðäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Áàñäû ãÿäÿìëÿðèíè ãóì öñòÿ 

õûðäà-õûðäà. Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. ñèô. Êè÷èê-êè÷èê, áàëàúà-áàëàúà (÷îõëóã 

áèëäèðèð). Õûðäà-õûðäà àüàúëàð. Õûðäà-õûðäà 

êîìàëàð. – ×îõ ÿçèééÿò èëÿ ñàããàëûíäàí 

õûðäà-õûðäà êàüûç ïàð÷àëàðûíû ãîïàðûðäû. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ýöëÿðöçëö áèð ãàäûí òåç; Ãàðøûëàäû 

ãîíàãëàðû; Âàðäû îíóí áèð-áèðèíäÿí; 

Õûðäà-õûðäà óøàãëàðû. Ì.Äèëáàçè. Ìàìûðëû 

äàøëàðû öçÿ ÷ûõàí ÷àé ãîëóíäà, õûðäà-õûðäà 

ýþëìÿ÷ÿëÿðäÿ ïàðëàøàí ãûçûë áàëûãëàðû ýþðäöêäÿ 

Ãîøãàð äöíéàäà ùÿð øåéè óíóäàðäû. 


ÕÛÐÄÀ-ÕÓÐÓØ 1. èñ. Ùÿð úöð õûðäà øåéëÿð, 

õûðäàâàò. Õûðäà-õóðóø àëìàã. – Ëà÷ûí èêè 

àéäàí áÿðè ýþðìÿäèéè ãÿñÿáÿíèí àéðû-àéðû 

åâëÿðèíÿ, äöêàíëàðûíà, õûðäà-õóðóøëà áÿçÿíìèø 

âèòðèíëÿðèíÿ áàõà-áàõà ýåäèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

2. ñèô. Õûðäà, êè÷èê, ÿùÿìèééÿòñèç. Åâäÿ 

õûðäà-õóðóø ñþç-ñîâ îëàð. – Úöìðö Àüàìàëûíûí 

ÿùÿìèééÿòè îíóí áó õûðäà-õóðóø èøëÿðèíäÿ 

äåéèëäè. Ù.Ñàðàáñêè. Àðâàä õåéëàüû ùå÷ 

áîø äóðìàüû ñåâìÿç, åâèí éöçëÿðúÿ âÿ 

ãóðòàðìàã áèëìÿéÿí õûðäà-õóðóø èøëÿðè èëÿ 

áöòöí ýöí ìÿøüóë îëóá äóðóð. Ãàíòÿìèð. Áó 

õûðäà-õóðóø ïû÷ûëòûëàðäàí ñîíðà éåíÿ ñöêóò 

åäèá éàä àäàìà òàìàøà åòìÿéÿ áàøëàäûã. 


ÕÛÐÄÀÊÛ èñ. Õûðäàëàíìûø, áþëöíìöø 

äöéö; õûðäà äöéö. Äîëìàéà õûðäàêû ãàòìàã. 

460 

ÕÛÐÄÀËÀØÌÀÃ 

ÕÛÐÄÀËÀÌÀ “Õûðäàëàìàã”äàí ô.èñ. 

Äÿðìàí áèòêèëÿðèíèí òÿäàðöêö èøè àøàüûäàêû: 

òîïëàìà, ãóðóòìà, õûðäàëàìà, ñàõëàìà âÿ 

ãàáëàìà ìÿðùÿëÿëÿðèíäÿí êå÷èð. Ð.ßëèéåâ. 

ÕÛÐÄÀËÀÌÀÃ ô. 1. Áû÷àã âÿ éà áàøãà 

êÿñèúè àëÿòëÿ áèð øåéè õûðäà-õûðäà åëÿìÿê, 

äîüðàìàã, êÿñìÿê, ïàð÷àëàìàã. ßòè ÷ÿêìÿê 

ö÷öí õûðäàëàìàã. Ïåíäèðè õûðäàëàìàã. – 

..ßòéåéÿí ùåéâàíûí, ìÿñÿëÿí, ïèøèéèí äèøëÿðèíèí 

ùàìûñû èòè áû÷àã êèìèäèð. ×öíêè ÿòè 

äîüðàìàã, éÿíè êÿñìÿê èëÿ õûðäàëàìàã îëóð. 

Ù.Çÿðäàáè. [Íèñÿ õàëà:] Õàíëàð, ãóçóíó õûðäàëàìà, 

ãóéðóüó äà ãîé öñòöíäÿ ãàëñûí. 


2. Èðè ïóëó þç ãèéìÿòèíÿ áÿðàáÿð îëàí 

õûðäà (êàüûç âÿ éà ìåòàë) ïóëëà äÿéèøìÿê. 

Éöçëöéö õûðäàëàìàã. 

3. ìÿú. Ôèêðè à÷ìàã, òÿùëèë åòìÿê, èçàù 

åòìÿê. Ñþçö õûðäàëàìàã. – Ýÿëèí, áó ñþçëÿðè 

õûðäàëàéàã âÿ ýþðÿê, áó ãûñà úöìëÿíèí 

àðõàñûíäà íÿ ýèçëÿíèð 

ÕÛÐÄÀËÀÍÌÀ “Õûðäàëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÐÄÀËÀÍÌÀÃ 1. ìÿúù. Õûðäà-õûðäà 

åäèëìÿê, äîüðàíìàã, òèêÿ-òèêÿ åäèëìÿê. 

2. ò-ñèç. Ïàð÷à-ïàð÷à îëìàã, õûðäà-õûðäà 

îëìàã, òëêÿ-òèêÿ îëìàã; îâõàëàíìàã. Ñÿùÿðäÿí 

áÿðè ëîïà-ëîïà éàüàí ãàð èíäè 

õûðäàëàíûá øÿêÿð êèìè ÿëÿíèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

3. ìÿúù. Þç ãèéìÿòèíÿ áÿðàáÿð õûðäà (êàüûç 

âÿ éà ìåòàë) ïóëëà äÿéèøèëìÿê (èðè ïóë). 

4. ìÿú. Êè÷èëìÿê, úûëûçëàøìàã, ÿââÿëêè 

áöòþâëöéöíö, äîëüóíëóüóíó èòèðìÿê. Îò áèòÿð 

êþêö öñòÿ; Éàëàíìûø, áó éàëàíìûø; 

Áàáÿê íÿñëè ýþð áó ýöí; Íåúÿ äÿ õûðäàëàíìûø! 


ÕÛÐÄÀËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Õûðäàëàøäûðûëìàã”- 


ÕÛÐÄÀËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. Êè÷èëäèëìÿê, 

áàëàúàëàøäûðûëìàã. 

ÕÛÐÄÀËÀØÄÛÐÌÀ “Õûðäàëàøäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÕÛÐÄÀËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. Êè÷èëòìÿê, áàëàúàëàøäûðìàã. 

ÕÛÐÄÀËÀØÌÀ “Õûðäàëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÐÄÀËÀØÌÀÃ ô. Áàëàúàëàøìàã, êè÷èëìÿê, 

õûðäà îëìàã. Îíóí éóõóñóçëóãäàí õûðäàëàøûá 

ãûçàðìûø ýþçëÿðè äîñòëàðûíûí öçöíäÿ 

ýÿçèð, åëÿ áèë îíëàðûí ãÿëáèíÿ íöôóç åäèðäè.

ÕÛÐÄÀËÀÉÛÚÛ 

Ì.Ùöñåéí. ßëèêðàì ñòîëóí àðõàñûíäà éàñòûëàíìûøäû, 

éàìàíúà õûðäàëàøìûøäû. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕÛÐÄÀËÀÉÛÚÛ èñ. Áèð øåéè õûðäàëàéàí, 

äîüðàéàí ìàøûí. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Õûðäàëàéûúû 

ìàøûí. – Áèòêè ìàòåðèàëûíû òîç ùàëûíà 

ñàëìàã ö÷öí ìöõòÿëèô íþâ äÿéèðìàíëàðäàí 

âÿ ìöðÿêêÿá ãóðóëóøëó õûðäàëàéûúû ìàøûíëàðäàí 

.. èñòèôàäÿ åäèëèðäè. Ð.ßëèéåâ. 

ÕÛÐÄÀËß×ßÊ èñ. áîò. Ðöòóáÿòëè éåðëÿðäÿ 

áèòÿí, ýþâäÿñèíäÿ âÿ éàðïàãëàðûíäà àøû ìàääÿñè 

îëàí áèòêè. Õûðäàëÿ÷ÿê .. çèáèëëèêëÿðäÿ, 

ðöòóáÿòëè éåðëÿðäÿ áèòèð. Ýþâäÿëÿðè âÿ éàðïàãëàðûíäà 

àøû ìàääÿñè âàðäûð. Ì.Ãàñûìîâ. 

ÕÛÐÄÀËÛÃ èñ. Ùÿúìúÿ, þë÷öúÿ, áîéúà 

õûðäà îëìà; áàëàúàëûã, êè÷èêëèê. Íàõûøëàðûí 

õûðäàëûüû. ßëèí õûðäàëûüû. // Áàëàúàëûã, êè÷èêëèê 

(éàøúà). Õûðäàëûüûíà, ùÿì äÿ ÷îõ ÷åâèêëèéèíÿ 

ýþðÿ “Úèíèø” ëÿãÿáèíè ãàçàíìûø îüëàí 

ïÿðò èäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÕÛÐÄÀÌÅÉÂß(ËÈ) ñèô. Ìåéâÿëÿðè õûðäà, 

êè÷èê îëàí (ýèëÿíàð, ãàðàüàò âÿ ñ.). Õûðäàìåéâÿ 


ÕÛÐÄÀ-ÌÛÐÄÀ áàõ õûðäàâàò. Õûðäàìûðäà 

ñàòìàã. 

2. òîï. Ùÿð úöð õûðäà øåéëÿð. Õûðäà-ìûðäàíû 

áèð êöíúÿ éûüìàã. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

Êåøèø õûðäà-ìûðäà åâ øåéëÿðèíè ñàòûá êþ÷öíö 

éöíýöë åëÿäè. “ßñëè âÿ Êÿðÿì”. 

3. Àç, úöçè. Õûðäà-ìûðäà õÿðúëèê. – [Ñåðæàíò:] 

Èêè òöìÿí äÿ õûðäà-ìûðäà õÿðúèì ÷ûõìûøäû. 


4. Êè÷èê, ÿùÿìèééÿòñèç. Àëòûíúû äà õûðäàìûðäà 

îüóðëóã åëÿéÿíëÿðäèð êè, ìàíèôåñòÿ 

äöøöá àçàä îëóáëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÕÛÐÄÀ-ÏÀÐÀ ñèô. 1. Õûðäà, êè÷èê. Êþ÷ 

âàõòû, þçöí áèëèðñÿí êè, õûðäà-ïàðà øåéëÿð ÷îõ 

îëóð âÿ òÿðÿêÿìÿ ÿùëèíäÿ äÿ èíñàô îëìàç, 

ÿëèíÿ ùÿð íÿ ýÿëñÿ, àüûðëûüûíà, éöíýöëëöéöíÿ 

áàõìàéûá, àòûð äèëñèç-àüûçñûç ùåéâàíûí öñòÿ.. 

Ô.Êþ÷ÿðëè. [Ùàúû Íîâðóç:] Õûðäà-ïàðà ìöëê 

ñàùèáëÿðè ùàìûñû áèçèì òÿðÿôèìèçäÿ îëàúàãëàð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Õûðäà, 

êè÷èê øåé âÿ ñ. [Êÿðáÿëàéû Ìÿùÿììÿäâÿëè:] 

Àíúàã áó ãûø ñÿêêèç úàìûøûì, îí äþðä 

èíÿéèì, õûðäà-ïàðàäàí áàøãà, òÿëÿô îëóáäóð. 


2. ìÿú. ßùÿìèééÿòñèç, úöçè, êè÷èê. Èíäèéÿ 

ãÿäÿð äÿ [Ìåøèíîâóí] õûðäà-ïàðà èøëÿðäÿ 

èëèøèá ãàëìàüû éàëíûç ìöâÿããÿòè áèð ùàëäûð. 

ÕÛÐÛËÄÀÌÀÃ 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Íàçëû:] Àíúàã, Ðþâøÿíúàí, 

áèçèì áóðàäà áÿçè õûðäà-ïàðà èøëÿðèìèç âàð. 


ÕÛÐÄÀÑÖÍÁÖË(ËÖ) ñèô. Ñöíáöëëÿðè õûðäà, 

áàëàúà. Õûðäàñöíáöëëö òàõûë. 

ÕÛÐÄÀÂÀÒ èñ. Ìåòàëäàí, ñöìöêäÿí, äÿðèäÿí 

âÿ ñ.-äÿí ùàçûðëàíàí õûðäà øåéëÿð 

(êÿìÿð, äöéìÿ, äàðàã âÿ ñ. êèìè). [Êèøè:] 

ßëäÿ õûðäàâàò ñàòìàüà ö÷ éöç ìàíàò ïóë 

äöçÿëäèá áóðàéà ýÿëäèì êè, ìàë àëûá àïàðàì. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Êèøèíèí] õûðäàâàò ñàòìàüûíäàí 

âÿ óçóí ñàããàëûíäàí øöáùÿëÿíìèøäèëÿð. 


ÕÛÐÄÀÂÀÒ×Û èñ. Õûðäàâàò ìàëëàð ñàòûëàí 

éåð. Õûðäàâàò÷û äöêàíû. // Õûðäàâàò ñàòàí 

àäàì. [Úàâàíøèð áÿé Íÿúÿô áÿéÿ:] Ìÿíÿ 

õûðäàâàò÷ûëàð ñöôðÿñèíäÿí ïàé ëàçûì äåéèë. 


ÕÛÐÄÀÂÀÒ×ÛËÛÃ èñ. Õûðäàâàò÷ûíûí èøè, 

ïåøÿñè. Õûðäàâàò÷ûëûã åëÿìÿê. 

ÕÛÐÄÀÉÀÐÏÀÃ(ËÛ) ñèô. áîò. Éàðïàãëàðû 

õûðäà îëàí. Õûðäàéàðïàãëû êîë. Õûðäàéàðïàãëû 

àüàú. 

ÕÛÐÄÛÌ-ÕÛÐÄÛÌ áàõ õûíúûì-õûíúûì. 

[Ñàëàì äàéû] àéíà òÿê ïàðûëäàéàí áàøûíû 

àøàüû äèêèá åéíÿéèíèí öñòöíäÿí è÷ÿðè ýèðìèø 

àäàìà áàõäû. Åéíÿéèíèí øöøÿëÿðè õûðäûìõûðäûì 

îëìóøäó. Ã.Èëêèí. 

ÕÛÐÕÀËÀÌÀ “Õûðõàëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÐÕÀËÀÌÀÃ ô. Àéàüûíûí àëòûíà ñàëûá 

ÿçìÿê, ÿçèøäèðìÿê; õûðïàëàìàã. [Êÿíäëèëÿð] 

ùî... ùî... ùî – äåéèá áàõìàüà áàøëàäûëàð. 

– ßýÿð úþíýÿ êèøèíè õûðõàëàéûá þëäöðìÿñÿ! 


ÕÛÐ-ÕÛÐ 1. ñèô. Ñÿñè õûðûëòûëû. Õûðõûð àäàì. 

– Áó ÷îëàã, õûð-õûð ãîúàíû ýþðÿñÿí íèéÿ 

úÿçàëàíäûðìûøëàð Ñ.Âÿëèéåâ. 

2. èñ. Õûðûëòûëû ñÿñ, õûðûëòû. Àíúàã éàáàíà 

ùöðÿí êþïÿêëÿðèí õûð-õûðû, ùöðöøö êÿñìÿêÿñìÿ 

åøèäèëèðäè. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. 

ÕÛÐÛËÄÀÌÀ “Õûðûëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÐÛËÄÀÌÀÃ ô. 1. Àéäûí îëìàéàí, áîüóã, 

òóòãóí ñÿñ ÷ûõàðìàã; õûðûëòû ñÿñè ÷ûõàðìàã. 

Þëìÿê þëìÿêäèð, õûðûëäàìàã íÿ äåìÿêäèð. 

(Ìÿñÿë). [Äÿëè:] “óøàãëàðû ýþçëÿéèí, 

óøàãëàðû ýþçëÿéèí” äåéÿ-äåéÿ åïèëåïòèê 

àäàìëàð êèìè éåðÿ äÿéäè, õûðûëäàéàðàã éóõóéà 

ýåòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. ßëéàðîâóí öçýþçö 

ÿéèëäè. – Íÿéè ñîðóøóì, íÿéè þéðÿíèì 

461

ÕÛÐÛËÒÛ 

– äåéÿ õûðûëäàäû. Ì.Ùöñåéí. Çàêèð óäãóíäó, 

þçöíÿ éàä ýÿëÿí áîüóã, òèòðÿê áèð ñÿñëÿ õûðûëäàäû. 


2. Á à õ õûøûëäàìàã. Ãàð õîø áèð ñÿäà èëÿ 

õûðûëäàéûð. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕÛÐÛËÒÛ èñ. Áîüóëàí, éàõóä ÷ÿòèí íÿôÿñ 

àëàí àäàìûí áîüàçûíäàí ÷ûõàí ñïåñèôèê ñÿñ; 

õûð-õûð ñÿñè. [Äÿðâèø:] Ãóëàüûìûçà õûðûëòû 

ýÿëäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. [Ìÿñòàí áÿé] áîüàçûíäàêû 

õûðûëòûíû ðÿô åòìÿê ö÷öí èêè-ö÷ äÿôÿ 

þñêöðäö. Á.Òàëûáëû. Îíóí ñèíÿñèíäÿí ãàëõàí 

îäëó áàüûðòûëàð èíäè õûðûëòûëàðà ÷åâðèëìèøäè. 


ÕÛÐÛËÒÛËÛ ñèô. Õûðûëòû èëÿ, áîüóã, òóòãóí, 

õûðûëäàéàí. [Éàøëû êèøè:] Áèðäÿí-áèðÿ ìÿíÿ 

òàíûø ýÿëÿí õûðûëòûëû áèð ñÿñ ãûøãûðìàüà 

áàøëàäû. Ñ.Ùöñåéí. Êèøè îüëóíóí öçöíÿ 

áàõûá, õûðûëòûëû ñÿñëÿ ýöëäö. È.Øûõëû. 

ÕÛÐÛÌ-ÕÛÐÄÀ èñ. 1. ×îõ èøëÿäèëÿí, òåç-òåç 

ëàçûì îëàí ùÿð úöð õûðäà øåéëÿð, åâ øåéëÿðè. 

Õûðûì-õûðäàíû éåøèéÿ éûüìàã. – Íÿðýèç, 

Íÿðýèçúàí! – äåéÿ [Ðÿøèä] úÿëä èðÿëè àääûìëàéûá 

Íÿðìèíÿ õàíûìûí õûðûì-õûðäàñû èëÿ éöêëö 

ãîëëàðûíû ãûçûíà äîüðó óçàòäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Ìÿçëóì .. öçöíö òÿìèç ãûðõäû, õûðûìõûðäà 

øåéëÿðèíè âÿ ñêðèïêàñûíû éåðáÿéåð åäèá 

÷àìàäàíà éûüäû. Ñ.Âÿëèéåâ. ßñÿä êèøè .. áó 

ìöúðöéÿ õûðûì-õûðäà éûüàðäû âÿ ùå÷ êÿñèí äÿ 

îíóíëà èøè îëìàçäû. Á.Áàéðàìîâ. 

2. ìÿú. Êè÷èê, õûðäà, ÿùÿìèééÿòñèç, úöçè. 

Õûðûì-õûðäà èøëÿð. – Îõóúóëàðûìûçäàí òÿâÿããå 

åäèðÿì èíúèìÿñèíëÿð êè, ùàìàì êèìè 

õûðûì-õûðäà ìÿñÿëÿëÿð èëÿ ìÿí îíëàðû ìÿøüóë 

åäèðÿì. “Ìîë. Íÿñð.”. Ýÿðÿê êè, [Ùÿñÿí] 

õûðûì-õûðäà àëâåð äÿ åäèðäè. Ãàíòÿìèð. 

[Ïðîêóðîð:] Ùàðàäàñà, êèì èñÿ õûðûì-õûðäà 

îüðóëàðû, ðöøâÿòõîðëàðû ùÿâÿñëÿíäèðèð, øèðíèêäèðèð. 


ÕÛÐÛÏ-ÕÛÐÛÏ èñ. Ùåéâàíëàðûí îòó äèøëÿðèëÿ 

ãûðïàðêÿí ÷ûõàí ñÿñ. 

ÕÛÐËÀÌÀ “Õûðëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÐËÀÌÀÃ ô. Õûð ñàëìàã, áàøäàí-áàøà 

áîñòàí åëÿìÿê. 

ÕÛÐËÛ 1 ñèô. Éèâëè (òöôÿíý, òîï, òàïàí÷à). 

ÕÛÐËÛ 2 ñèô. 1. ìÿù. Âàðëû, ïóëëó. Õûðëû àäàì. 

2. Êþêëö, ÿñàñëû, éåðèíäÿ. Ñþçö äåéÿð – 

õûðëû äåéÿð. (Ìÿñÿë). 

ÕÛÐËÛÃ 1 èñ. Õûð ñàëûíìûø éåð, áîñòàí éåðè. 

462 

ÕÛÐÍÈÊ 

ÕÛÐËÛÃ 2 èñ. ×ûíãûëëûã, äàøëûã. Õûðëûãäà îò 

áèòìÿç. (Àòà. ñþçö). Ýåò-ýåäÿ ýöíåé éåðëÿðè 

ñåë éóéóá õûðëûüà ÷åâèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÕÛÐËÛ-ÏÛÐËÛ çÿðô äàí. ßìÿëëè-áàøëû, 

ëàçûìûíúà, ÿñàñëû ñóðÿòäÿ. [Ñÿôÿð:] Äþéöëìÿéèíÿ 

äþéöëÿúÿéÿì, ãîé õûðëû-ïûðëû, àüûëëûáàøëû 

äþéöëöì. Ú.Úàááàðëû. 

ÕÛÐÌÀÍ èñ. [ôàðñ.] 1. Äÿíè ñöíáöëäÿí 

àéûðìà ÿìÿëèééàòû. ..Õÿñòÿ îëäóüóì úÿùÿòÿ 

áó éàé õûðìàíûì ùàìûäàí ýåðèéÿ ãàëìûøäû. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Ðÿøèä:] Ãóðáàíãóëó óøàüû 

ýþðÿð-ýþðìÿç õûðìàí ÷ÿêäèéè àòû áóðàõûð âÿ 

ãóéóíóí éàíûíà ãà÷ûð. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

2. Òàõûëû äþéìÿê, òÿìèçëÿìÿê âÿ ãóðóòìàã 

ö÷öí ãàáàãúàäàí ùàçûðëàíìûø äàèðÿâè 

äöç éåð, ìåéäàí÷à. Àòëû Ùàúû Íàìàçàëûíû 

õûðìàíäàí ýÿëèá àïàðäû íÿ÷ÿðíèêèí éàíûíà. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Êÿíäëèëÿð ùàìûñû áþéöê 

áèð õûðìàíûí éàíûíà éûüûëìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Õûðìàí äþéìÿê – òàõûëûí äÿíÿëÿðèíè 

õöñóñè àëÿòëÿðëÿ ñöíáöëäÿí àéûðìàã. 

Äàíàáàø êÿíäèíèí êÿíàðûíäà.. Ìÿøÿäè Àüà 

êèøè îí èêè éàøëû îüëó ßñÿä èëÿ áàùÿì õûðìàí 

äþéöðëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áè÷ÿð áè÷èíè, 

àðïàíû, äþéÿð ÿêèí÷è õûðìàíû; ×óâàë-÷óâàë 

äþéöá éûüàð ÿêèí÷è àðïà-áóüäàíû. À.Ñÿùùÿò. 

[Ùÿñÿí:] Èñêÿíäÿð äÿ ìÿíèì îüëóì îëóá, õûðìàí 

äþéÿíäÿ íåúÿ êþìÿê åëÿéèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Õûðìàí ñîâóðìàã – òàõûë äÿíÿëÿðèíÿ 

ãàðûøìûø ñàìàíû àéûðìàã ö÷öí îíó êöðÿêëÿ 

ùàâàéà ñîâóðìàã. 

◊ Õûðìàíöñòö âÿäÿ – áîø, éàëàí âÿäÿ. 

ÕÛÐÌÀÍÀËÒÛ èñ. Õûðìàí ñîâðóëàðêÿí 

ãàëàí ãàëûã. Õûðìàíàëòûíû áèð éåðÿ éûüìàã. 

ÕÛÐÌÀÍÚÛÃ èñ. Êè÷èê õûðìàí. 

ÕÛÐÌÀÍ×Û èñ. Õûðìàíäà òàõûë äþéÿí, õûðìàíäà 

èøëÿéÿí àäàì. Êÿíàðäàí áàõàí õûðìàí÷ûëàð 

áóðàéà éöéöðöð, “ùî-ùî-ùîø” äåéèá 

ñÿñ-êöé ñàëûðäûëàð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Èíäè ñîâðóã 

éåëè òÿçÿúÿ ãàëõäûüûíà ýþðÿ õûðìàí÷ûëàð ÿëàéàüà 

äöøìöøäöëÿð. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕÛÐÌÀÍÄÞÉßÍ áàõ õûðìàí÷û. 

ÕÛÐÌÀÍËÛÃ èñ. Õûðìàí ñàëìàüà, õûðìàí 

äþéìÿéÿ éàðàð éåð. Õûðìàíëûã ùàçûðëàìàã. 

ÕÛÐÍÈÊ èñ. Ñóáòðîïèê âÿ ìöëàéèì èãëèìëè 

éåðëÿðäÿ áèòÿí ïîðòàüàëàîõøàð èðèòóìëó, ÿòëè, 

øèðèí ìåéâÿ (úàíëû äèëäÿ áóíà éàíëûø îëàðàã 

÷îõ âàõò “õóðìà”äà äåéèëèð).

ÕÛÐÏ 

ÕÛÑÛÍËÀØÌÀÃ 

ÕÛÐÏ òÿãë. 1. Àäÿòÿí ôåèëëÿðäÿí ñîíðà ýÿëÿðÿê, 

îíëàðûí èôàäÿ åòäèéè èøèí, ïðîñåñèí áèðäÿí, 

ãÿôèëäÿí, àíè îëàðàã êÿñèëäèéèíè áèëäèðèð. Ôàéòîí÷óíóí 

ñÿìèìè, éàíûãëû áèð ñÿñëÿ îõóäóüó 

ýþçÿë ìàùíû áèðäÿí õûðï êÿñèëäè. Ì.Ùöñåéí. 

Êèì èñÿ çÿíúèðëÿðè ëîì èëÿ éåðÿ àòûð. Äÿçýàù 

õûðï äàéàíûð. Ì.Èáðàùèìîâ. Ãÿäèð õûðï êèðèäè. 

Ùå÷ êÿñ äèíìÿäè. Ìèð Úÿëàë. 

2. Òàìàì, áöñáöòöí, áàøäàí-áàøà. [Ãàôàð:] 

Î Ïöñòÿ àðâàä õûðï éàëàí äåéèð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÕÛÐÏÀÄÀÍ çÿðô äàí. Áèðäÿí, ýþçëÿíèëìÿäÿí; 

áöñáöòöí. [Ãóðáàí Òåëëèéÿ:] ..Òåëëè, 

÷àüà Éàçýöëöí ñÿñèíè åøèäÿí êèìè õûðïàäàí 

ñÿñèíè êÿñäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÕÛÐÏÀËÀÌÀ “Õûðïàëàìàãäàí” ô.èñ. 

ÕÛÐÏÀËÀÌÀÃ ô. 1. Áîüàçûíäàí éàïûøìàã, 

áîüàçëàìàã. Ìåùäè ãàïûíû äþéöá 

ßñÿäè ÷àüûðäû. ßñÿä òÿëÿñèê ãàïûíû à÷àí êèìè 

Íÿáè îíó õûðïàëàäû. “Ãà÷àã Íÿáè”. 

2. ìÿú. Öçìÿê, ÿçìÿê, ÿçèøäèðìÿê, ìÿíÿâè 

ÿçàá âÿ èçòèðàá âåðìÿê. Áó ãàðà äöøöíúÿëÿð 

îíó éîðóð âÿ ïÿíúÿñèíäÿ ÿçèá õûðïàëàéûðäû. 

À.Øàèã. Èñëàì Òåëëèíèí èççÿòè-íÿôñèíè 

àéàüû àëòûíà àëûá õûðïàëàìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÕÛÐÏÀËÀÍÌÀ “Õûðïàëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÐÏÀËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Ìÿíÿâè ÿçàá âÿ 

èçòèðàá ÷ÿêìÿê. Î, êÿäÿðëè äöøöíúÿëÿðèí 

àüûðëûüû àëòûíäà õûðïàëàíûðäû. – [Ãþí÷ÿ:] 

Èíäè òàìàì èêè àéäûð ùÿð ýåúÿ ÿçèëèð, õûðïàëàíûðàì. 


ÕÛÐÑÛÇ 1 èñ. Îüðó. [Áèðèíúè ãóëàì:] Ãàíëû 

õûðñûçëàð! Èìäè áóðäàí ãà÷àí óüóðñóçëàð! 

Ù.Úàâèä. Ãàðàíëûãäà êþëýÿëÿíìÿ, ýþçÿë ãûç! 

Úèëâÿëÿíìÿ õûðñûçëàðûí è÷èíäÿ. Ì.Ìöøôèã. 

ÕÛÐÑÛÇ 2 ñèô. Õûðû (éèâè) îëìàéàí. Õûðñûç 

òöôÿíý. 

ÕÛÐÑÛÇËÛÃ èñ. Îüðóëóã. Ýþðäöéöíöç áó 

ùÿðèô, õûðñûçëûãëàð éàïàðäû. Ì.Ðàùèì. 

ÕÛÐÒ òÿãë. Äîüðàíàí, ñûíàí, ãîïàí, ïàð- 

÷àëàíàí êþâðÿê øåéäÿí ÷ûõàí ñÿñ; õûð÷. Ãîëó 

õûðò åëÿéèá éàíûíà äöøäö. 

ÕÛÐÒÀÕÛÐÒ òÿãë. Áû÷àãëà, äèøëÿ âÿ ñ. èëÿ 

êÿñèëÿí, äîüðàíàí áÿðê øåéäÿí ÷ûõàí ñÿñ 

(ïðîñåñèí äàâàìëûëûüûíû ýþñòÿðèð). Óøàã ãÿíäè 

õûðòàõûðò éåéèð. – [Ùèäàéÿò:] [ßëèêðàì] àäàìûí 

áàøûíû ãàòëàéûá êöò áû÷àãëà õûðòàõûðò êÿñÿð, óô 

äà äåìÿç. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕÛÐÒ-ÕÛÐÒ áàõ õûðòàõûðò. [Êÿðèì áàáà:] 

Ãîéóíëàðûí õûðò-õûðò îòëàìàñûíäàí ýþçëÿðèìèí 

ãàïàãëàðû àüûðëàøìûøäû. À.Øàèã. [Íàäèð] 

óòàíäûüûíäàí ãûçàðûá áàøûíû àøàüû äèêäè 

âÿ àòëàðûí õûðò-õûðòëà (ç.) àðïà ÷åéíÿìÿëÿðèíÿ 

òàìàøà åòìÿéÿ áàøëàäû. Á.Òàëûáëû. 

ÕÛÐÒÛËÄÀÌÀ “Õûðòûëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÐÒÛËÄÀÌÀÃ ô. Õûðò-õûðò ñÿñè ÷ûõàðòìàã. 

Ãóøáàøû ãàðëàðûí àüûð-àüûð éåðÿ åíìÿñè, 

àéàãëàðûí àëòûíäà õûðòûëäàìàñû àäàìà 

àéðû ëÿççÿò âåðèð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÕÛÐÒÛËÄÀÒÌÀ “Õûðòûëäàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÐÒÛËÄÀÒÌÀÃ ô. Äèøëÿðèëÿ ñûíäûðàðàã, 

äîüðàéàðàã, ÿçÿðÿê éåìÿê, õûðòûëäàäà-õûðòûëäàäà 

éåìÿê (áÿðê, êþâðÿê øåéè). Ãàçìàüû, 

ãÿíäè õûðòûëäàòìàã. – Ñîëäàò äà áèçèì êþêö 

õûðòûëäàòìàüûìûçû åøèäèá äåäè.. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÕÛÐÒÛËÒÛ èñ. Ñûíàí, ãÿëïÿëÿíÿí øåéäÿí 

÷ûõàí ñÿñ. 

ÕÛÑ-ÕÛÑ áàõ õûñûí-õûñûí. Áèð äÿ ýþðäöëÿð 

êè, àäàìëàð õûñ-õûñ äàíûøûðëàð. Íÿáè åâ 

éèéÿñèíäÿí ñîðóøäó.. “Ãà÷àã Íÿáè”. 

ÕÛÑÛËÄÀÌÀ “Õûñûëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÑÛËÄÀÌÀÃ ô. Ïû÷ûëòû èëÿ, ÷îõ éàâàø 

ñÿñëÿ, àëòäàí-àëòäàí äåìÿê, ñþéëÿìÿê. 

Äàüáàøåâ Ñöáùàíâåðäèçàäÿíèí áó ùÿðÿêÿòèíäÿí 

ãîðõóéà äöøäö âÿ îíó ãóúàãëàéàí 

êèìè: – Êèìèí – äåéÿ õûñûëäàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ìÿììÿä, éóìðó àëíûíûí àëòûíäàí èôàäÿñè âÿ 

ùÿðÿêÿòè ýöúëÿ ñå÷èëÿí áîçàðàã ýþçëÿðèíè 

àðàäà áèð ÿòðàôûíà äîëàíäûðûá .. õûñûëäàäû. 


ÕÛÑÛËÒÛ èñ. ×îõ éàâàø, ýèçëè äàíûøûã ñÿñè, 

ïû÷ûëòû. Êîñà êàòèáèí ãóëàüûíà ÿéèëÿðÿê õûñûëòû 

èëÿ: – Þç àðàìûçäà, áèð èø âàð, – äåäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ôÿðìàí áÿé] áèð àí äèíìÿéèá 

ÿòðàôû äèããÿòëÿ éîõëàéàíäàí ñîíðà õûñûëòû èëÿ 

äàíûøìàüà áàøëàäû. Ì.Ùöñåéí. Åëÿ áó âàõò 

Ìàðàë ëàï éàíûíäà áèð õûñûëòû åøèòäè. 


ÕÛÑÛÍ-ÕÛÑÛÍ çÿðô Éàâàø-éàâàø, ýèçëèýèçëè, 

õÿëâÿòè, àëòäàí-àëòäàí. Ñÿòòàðûí àíàñû 

ùÿëÿ õûñûí-õûñûí àüëàéûðäû. Ï.Ìàêóëó. Îðàäàáóðàäà, 

õûñûí-õûñûí äàíûøûá-ýöëöøÿí òÿê-òÿê 

àäàìëàð ýþðöíöðäö. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÕÛÑÛÍËÀØÌÀ “Õûñûíëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛÑÛÍËÀØÌÀÃ ãàðø. Áèð-áèðèëÿ ýèçëè, ïû- 

÷ûëòû èëÿ äàíûøìàã, õûñûí-õûñûí äàíûøìàã, ïû÷ûëäàøìàã, 

õÿëâÿòè äàíûøìàã. Ìîëëà Ãàôàð, Êÿðáÿëàéû 

Ùÿòÿìõàí, áèð äÿ Ùàúû Ñÿôèãóëó êöðêëÿðèíÿ 

áèðÿ äöøìöø êèìè éàìàí õûñûíëàøûðëàð. 

463

ÕÛØ 

464 

ÕÈÄÌßÒ 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Èñìàéûë êèøèíèí äÿñòÿñè] éîëëàð 

öñòöíäÿêè êÿíäëÿðäÿ äàéàíûá, òàíûø-áèëèøëÿ 

ýþðöøöð, îíëàðëà õûñûíëàøûð, þç ìÿãñÿäëÿðèíè 

îíëàðà èçàù åäèð, .. öñéàí åòìÿéÿ ÷àëûøûðäûëàð. 


ÕÛØ èñ. Éåð øóìëàìàã ö÷öí èáòèäàè êÿíä 

òÿñÿððöôàòû àëÿòè. [Òàðâåðäè] ..õûøëàðû, áîéóíäóðóãëàðû, 

úöò ãàéûøëàðûíû éîõëàéûð, ÿëàâÿ õûø 

äöçÿëäèð, éåðÿ ñàëìàã èñòÿéèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

..Äàüûí ëàï ÿòÿéèíäÿ êÿíäëè õûøëà éåð 

øóìëàéûðäû. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕÛØ-ÕÛØ òÿãë. Õûøûëòû ñÿñè. Çÿðô ìÿíàñûíäà. 

Õûøûëòû èëÿ. Éàðïàãëàð êö÷ÿëÿð áîéóíúà ñöðöíöá 

ýåäÿí áîç áîüàíàã è÷èíäÿ õûø-õûø õûøûëäàéûð. 

Ìèð Úÿëàë. ..Éàøûë àòëàçäàí äîí ýåéèíìèø 

çÿìèëÿð õûø-õûø õûøûëäàéàðàã äàëüàëàíûðäû. 

Ñ.Øàìèëîâ. 

ÕÛØÛËÄÀÌÀ “Õûøûëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛØÛËÄÀÌÀÃ ô. Õûøûëòû ñÿñè ÷ûõàðòìàã, 

õûø-õûø åëÿìÿê. Éàé éàüûøëàðûíäàí ñîíðà 

éîëëàðûí êÿíàðûíäà áèòìèø óçóí, éàøûë îòëàð 

êöëÿê ÿñäèêúÿ äàëüàëàíûð âÿ õûøûëäàéûðäû. 

Ì.Ùöñåéí. Äÿíèçäÿí õÿôèô ìåù ÿñèð, éàðïàãëàð 

õûøûëäàéûð, øÿùÿð éàòûðäû. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÕÛØÛËÄÀÒÌÀ “Õûøûëäàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛØÛËÄÀÒÌÀÃ ô. “Õûø-õûø” ñÿñ ÷ûõàðòìàã. 

Àðàáèð õÿôèô êöëÿê ÿñèð, õÿçàí éàðïàãëàðûíû 

õûøûëäàäûðäû. Ì.Ùöñåéí. Éàøûë àüàúëàðäà 

ñàðàëàí éàðïàãëàðûí ñàéû ýöíö-ýöíäÿí 

àðòûð, éåðÿ òþêöëöð âÿ àðà-ñûðà ÿñÿí éåë äÿ áó 

éàðïàãëàðû õûøûëäàäà-õûøûëäàäà ñöïöðöð âÿ 

êöíúÿ-áóúàüà òîïëàéûðäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÕÛØÛËÒÛ èñ. 1. Áèð-áèðèíÿ äÿéÿí, ñöðòöíÿí 

øàõ øåéäÿí âÿ éà àõàí ñóäàí ÷ûõàí õÿôèô 

ñÿñ, õûø-õûø ñÿñè. Àòëàç õàëàòëàðûí õûøûëòûñû. – 

Àé ãàðà áóëóäóí äàëûíà ýèðäè, éåðÿ ãàðà 

ïÿðäÿ ÷ÿêèëäè. Îúàüûí àëîâó ñþíäö, ìåøÿäÿ 

õûøûëòû àðòäû. À.Äèâàíáÿéîüëó. Õûøûëòû èëÿ àõàí 

÷àéûí ñÿñè ÿòðàôûí ñöêóòóíà áàøãà áèð àùÿíý 

âåðèðäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. Ñþéöäëö àðõ éàðïàãëàðûí 

èíúÿ õûøûëòûñû àëòûíäà ñÿññèçúÿ àõûá ýåäèðäè. 


2. Òÿíýíÿôÿñëèêäÿí òþðÿéÿí áîüóã ñÿñ; 

òþéøöê. [Ñÿäðèí] ñèíÿñèíäÿêè õûøûëòû ýåò-ýåäÿ 

àðòûðäû. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕÛØÛËÒÛËÛ ñèô. Õûøûëòû ñÿñè ÷ûõàðàí, òþðÿäÿí. 

Õûøûëòûëû áèð éàüûø ìåøÿéÿ ñÿïÿëÿíìÿéÿ 

.. ýþéëÿðäÿ øèìøÿêëÿ îéíàìàüà áàøëàäû. 


ÕÛØÛÐÒÛ áàõ õûøûëòû. 

ÕÛØËÀÌÀ “Õûøëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛØËÀÌÀÃ ô. Òîðïàüû (éåðè) õûøëà ñöðìÿê, 

øóìëàìàã. Ùàëáóêè Úàâàùèð åâ èøèíäÿí 

áàøãà, éÿíè ìàë-ãàðàíû ýþðìÿê, òÿçÿê 

ãîéìàã, õþðÿê ùàçûðëàìàã, ÷þðÿê éàïìàãäàí 

áàøãà, áàü÷àíû ñóâàðûð, éåð õûøëàéûð, 

ÿêèá-áè÷èð, áèð ñþçëÿ, ùÿð áèð èøè ýþðöðäö. 


ÕÛØËÀÍÌÀ “Õûøëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛØËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Õûøëà ñöðöëìÿê, øóìëàíìàã. 

Ñàùÿ áàøäàí-áàøà õûøëàíìûøäûð. 

ÕÛØËÀÍÌÛØ ô.ñèô. Õûøëà ñöðöëìöø, øóìëàíìûø. 

ÕÛØÌÀ èñ. Àäÿòÿí “áèð” ñþçö èëÿ: áèð 

õûøìà – îâóúäîëóñó, áèð îâóú. Áèð õûøìà îò. 

Áèð õûøìà áóüäà. – Ãàøûã ýÿëèíúÿéÿ ãÿäÿð 

ñÿáð åòìÿéèá [Àüàñÿôÿð] àøäàí áèð õûøìà 

ýþòöðäö. ß.ßáöëùÿñÿí. Ñàëàì, àòûíäàí åíèá 

ãàðà òîðïàãäàí áèð õûøìà ýþòöðäö, áàõäû. 

Ìèð Úÿëàë. [Éóñèô] äåìÿéÿ ñþç òàïìàéûá 

íàõûð÷û ÷àíòàñûíäàí áèð õûøìà çîüàë ÷ûõàðòäû: 

– À÷ ÿòÿéèíè, Øàùïÿðè! Á.Áàéðàìîâ. 

ÕÛØÌÀËÀÌÀ “Õûøìàëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÛØÌÀËÀÌÀÃ ô. 1. Ãàìàðëàéûá ýþòöðìÿê, 

îâúó èëÿ ýþòöðìÿê, îâóúëàìàã. ßëéàðîâ 

ïóëëàðû úÿëä õûøìàëàéûá ñòîëóíóí îðòà 

ñèéèðìÿñèíÿ ãîéäó. Ì.Ùöñåéí. Êÿíäëèëÿð 

òîõóìëóã áóüäàíû õûøìàëàéûá äÿìéÿ éåðëÿðÿ 

ñÿïÿíäÿ øèðèí áèð àðçó èëÿ “éà áÿõò” äåéÿðëÿð. 

Ìèð Úÿëàë. Íÿðýèç éåíè-éåíè ÿëÿ ýÿëÿí 

ñà÷ûíû õûøìàëàäû, ýþçëÿðè òîðïàüà áàõàáàõà 

ãàëäû. Á.Áàéðàìîâ. 

2. Îâóúëàéûá ÿçèê-ÿçèê åòìÿê, áöçöøäöðìÿê, 

ÿçèá-òþêìÿê. Ùàúû Ðÿñóë, ìöøòÿðèñèíäÿí 

äàùà àüûð ñþç åøèòìÿìÿê ö÷öí ÿëèíäÿêè 

ãÿçåòè õûøìàëàéûá îâúóíäà ñûõäû. Ìèð Úÿëàë. 

Ôèðÿíýèç úèáèíäÿêè êàüûçëàðû õûøìàëàäû. 


ÕÛÇÛÐ èñ. 1. Èëéàñ ïåéüÿìáÿðèí àäû. 

2. ìÿú. Õèëàñêàð. 

ÕÈÄÌßÒ èñ. [ÿð.] 1. Áèð èäàðÿäÿ, ìöÿññèñÿäÿ 

âÿ ñ.-äÿ ìààøëà ãóëëóã åòìÿ, èøëÿìÿ, 

ðÿñìè âÿçèôÿ éåðèíÿ éåòèðìÿ. Õèäìÿò åòìÿê 

– áèð èäàðÿäÿ, ìöÿññèñÿäÿ âÿ ñ.-äÿ 

ìààøëà èøëÿìÿê, ãóëëóã åòìÿê, ðÿñìè âÿçèôÿ

ÕÈÄÌßÒ 

ÕÈÄÌßÒÈ 

éåðèíÿ éåòèðìÿê. Ãîðîäîâîé Êÿðáÿëàéû Çàë 

èéèðìè áåø èëäÿí àðòûã ïîëèñ èäàðÿñèíäÿ õèäìÿò 

åäèðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. // Âÿçèôÿ, èø. Çåéíàë 

þòÿéÿ-áÿðèéÿ ìöðàúèÿò åäèá ñàáèã õèäìÿòèíè 

ýåðè èñòÿéèðäèñÿ äÿ, ìöâÿôôÿã îëìàéûðäû. 

Ñ.Ùöñåéí. Õàë÷à ôàáðèêèíäÿ ýèðèá õèäìÿòÿ; 

Áàüëàíäû çÿùìÿòÿ âèúäàíëà Ðÿíà. Ì.Ðàùèì. 

2. Ùÿðáè âÿçèôÿ éåðèíÿ éåòèðìÿ, îðäó ñûðàëàðûíäà 

âÿ éà äîíàíìàäà ãóëëóã åòìÿ; ÿñýÿðè 

âÿçèôÿ. Îðäóäà õèäìÿò. Ùÿãèãè ùÿðáè 

õèäìÿòÿ ÷àüûðûø. – Áó ãöðáÿò øÿùÿðäÿ ùÿðáè 

õèäìÿòäÿ îëàí áèð íå÷ÿ éîëäàøëà áÿðàáÿð 

ÿëàùèääÿ áèð åâäÿ éàøàéûðäûã, åâäÿ ñó ëöëÿñè 

éîõäó, ãîíøó åâäÿí àëäûüûìûç ãóéó ñóéóíó 

ãàéíàäûá è÷èðäèê. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

3. Îðäóäà ùÿðáè ìÿøüÿëÿëÿð, âÿçèôÿëÿð ñàùÿñè, 

ùàáåëÿ îíëàðà õèäìÿò åäÿí èäàðÿëÿð 

ñèñòåìè. Îðäóíóí òèááè õèäìÿò èäàðÿëÿðè. 

Èíçèáàòè õèäìÿò. Êÿøôèééàò õèäìÿòè. 

4. Èñòåùñàëàò ñàùÿñè, ùàáåëÿ áèð èøèí õöñóñè 

ñàùÿñèíÿ áàõàí èäàðÿ, òÿøêèëàò. Ùàâà õèäìÿòè. 

Ãÿçà-áÿðïà õèäìÿòè. Äÿìèð éîëóíóí 

ùÿðÿêÿò õèäìÿòè. // Àäàìëàðûí åùòèéàúëàðûíû, 

ðàùàòëûüûíû òÿìèí åäÿí òÿñÿððöôàò âÿ éà 

áàøãà âàñèòÿëÿð ñèñòåìè. Êîììóíàë õèäìÿòè. 

Ðàáèòÿ õèäìÿòè. 

5. Éöêñÿê ãèéìÿòÿ, àäà, íöôóçà ëàéèã 

îëàí ùÿðÿêÿò, ôÿàëèééÿò, èø. Âÿòÿí ãàðøûñûíäà 

áþéöê õèäìÿò. Éóáèëéàðûí õèäìÿòëÿðè ùàããûíäà 

äàíûøìàã. – Ñÿíèí èøèí, õèäìÿòèí, áèð 

ãÿùðÿìàíëûã êèìè òàðèõäÿ ãàëàúàãäûð. 

Ð.Ðçà. [Ðÿøèä:] ..Ìÿí áèçèì õèäìÿòèìèç âÿ 

ìþâãåéèìèç àðàñûíäàêû ôÿðãè áàøà äöøöðäöì. 

È.Ùöñåéíîâ. Õèäìÿò åòìÿê (åëÿìÿê) – 

áèðèíèí âÿ éà áèð øåéèí õåéðè, ñÿàäÿòè, 

õîøáÿõòëèéè, ðèôàùû íàìèíÿ èø ýþðìÿê, ÷àëûøìàã, 

ÿìÿê ñÿðô åòìÿê. Õèäìÿò ýþñòÿðìÿê 

– áàõ õèäìÿò åòìÿê. Ìÿðùóì Ùÿñÿí áÿé 

[Çÿðäàáè] þìðöíöí ÿââÿëèíäÿí àõûðûíàäÿê .. 

ìèëëÿò éîëóíäà õèäìÿò ýþñòÿðìÿêëÿ úàìààò 

è÷èíäÿ ÷îõ øþùðÿò ãàçàíìûøäû. “Ìîë. Íÿñð.”. 

6. Áèðèíÿ ãóëëóã ýþñòÿðìÿ; áèðèíèí åùòèéàú 

âÿ òÿëÿáàòûíû òÿìèí åòìÿê ö÷öí ýþðöëÿí èø. 

Äîñòúàñûíà õèäìÿò. Þç õèäìÿòèíè òÿêëèô 

åòìÿê. ßâÿçñèç õèäìÿò. ßùàëèéÿ ìÿäÿíèìààðèô 

õèäìÿòè. – Ìÿí ëàáöä ãàëäûì áóíëàðà 

[ùàìáàëëàðà] äåéèì êè, áèð ñóðÿòäÿ êè, 

áóíëàð áèçÿ ãóëàã àñìûðëàð, áèçÿ áóíëàðûí 

õèäìÿòè ùå÷ ëàçûì äåéèë. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ôÿõðÿääèí:] Ýþçÿë Ñÿáà! – äåäè, – 

ñÿí ìÿíè áó õèäìÿòèíëÿ ìèííÿòäàð åäèðñÿí. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Êîñà áó õèäìÿòèí ãàáàüûíäà 

þçöíö þìöðëöê êóðéåðëèê âÿçèôÿñèíäÿí àçàä 

îëìóø ñàéûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Õèäìÿò åòìÿê 

(ýþñòÿðìÿê) – áàøãàëàðûíûí ùÿð ùàíñû 

áèð åùòèéàú âÿ òÿëÿáàòûíû òÿìèí åäÿúÿê èø 

ýþðìÿê. Àëûúûëàðà éàõøû õèäìÿò åòìÿê. – 

ßìèí ãÿñðèíäÿ õÿëèôÿ òÿðÿôèíäÿí òÿéèí åäèëÿí 

ãûçûë êÿìÿðëè ãóëàìëàð, çöìðöä âÿ éàãóò 

õàëõàëëû úàðèéÿëÿð âÿ çÿðèíÿëÿðÿ áöðöíìöø 

êÿíèçëÿð Àçÿðáàéúàí ùåéÿòèíÿ õèäìÿò åäèðäè. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Òàðèõ ýþñòÿðèð êè, þç çàìàíûíäà 

òÿðÿããèéÿ õèäìÿò åäÿí ÿñÿðëÿðèí þìðö 

äàùà óçóí îëóð. Ì.Ùöñåéí. Ðÿøèäèí àòàñû 

íåôò ìöòÿõÿññèñè îëìàã, õàëãûíà êþìÿê, 

Âÿòÿíèíÿ õèäìÿò åòìÿê èñòÿéèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕÈÄÌßÒ×È èñ. 1. Çåùíè âÿ éà èñòåùñàëàòëà 

áàüëû îëìàéàí ôèçèêè ÿìÿéèí ìöõòÿëèô ñàùÿëÿðèíäÿ 

ìààøëà õèäìÿò åäÿí àäàì; ãóëëóã÷ó. 

Ôÿùëÿ âÿ õèäìÿò÷èëÿð. – Ìèðçÿàüà 

[Úÿìèëÿíè] èñòèðàùÿò åâèíèí áèð õèäìÿò÷èñè âÿ 

éà ìÿñóë áèð èø÷èñè çÿíí åòäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Êÿíä ìÿêòÿáèíèí ãîúà õèäìÿò÷èñè Èìðàí êèøè 

àðòûðìàéà ãàëõûá ãàïûíû äþéäö. Ã.Èëêèí. 

// Àäàìëàðûí åùòèéàúëàðûíû òÿìèí åòìÿêëÿ 

ìÿøüóë îëàí, õèäìÿò ýþñòÿðÿí øÿõñ. Õèäìÿò÷è 

ãûçëàð ùÿð ñÿðíèøèíÿ àéðûúà áàëàúà ïîäíîñäà 

âÿ ÷îõ òÿìèç ãàá-ãàúàãäà éåìÿê 

ïàéëàéûðëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Åâ ãóëëóã÷óñó (ãûç, ãàäûí). Ìÿùÿììÿä 

Ñÿôè àüà áèð àç ñÿáèð åëÿéèá, õèäìÿò÷è ãûçû 

[Àëûíûí] äàëûíúà ýþíäÿðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Úåéðàí] Åëäàðûí åâèíäÿêè õèäìÿò÷è ãàäûíäàí 

äà áÿçè ìÿëóìàò àëûð. Ñ.Ùöñåéí. // Ãóëëóã÷ó, 

íþêÿð. Àõûðäà [Úÿëèëèí] íàäèíúëèéèíäÿí 

àíàñû äà áåçàð îëóá, îíó áèð äöêàí÷û 

éàíûíà õèäìÿò÷è ãîéäó. È.Ìóñàáÿéîâ. [Ïÿðè 

Áÿùðàìà:] Îíó éàõøû áèë êè, ñÿí áó åâäÿ õèäìÿò÷è 

êèìè áèð øåéñÿí. Ú.Úàááàðëû. ßìèîüëóíóí 

õèäìÿò÷èñè Ìÿììÿäðçà óøàãëûãäàí áó 

ö÷ àèëÿ è÷èíäÿ éàøàäûüûíà ýþðÿ, ùàìûìûç îíà 

áèð êöëôÿò öçâö êèìè áàõûðäûã. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÕÈÄÌßÒ×ÈËÈÊ èñ. Ìààøëà áèð èäàðÿäÿ âÿ 

éà áèð éåðäÿ õèäìÿò åòìÿ, èøëÿìÿ; õèäìÿò- 

÷èíèí ýþðäöéö èø. 

ÕÈÄÌßÒÈ ñèô. Õèäìÿòëÿ, ðÿñìè âÿçèôÿ èëÿ, 

èøëÿ áàüëû îëàí. Õèäìÿòè èøëÿð. Õèäìÿòè åçàìèééÿò. 

Õèäìÿòè ìàøûí. 

465

ÕÈÄÌßÒÊÀÐ 

466 

ÕÈËÀÑ 

ÕÈÄÌßÒÊÀÐ èñ. [ÿð. õèäìÿò âÿ ôàðñ. ...êàð] 

Õèäìÿò÷è. Ñöáù ÷îõ åðòÿ îéàíàðäû ãàðû; Äóðüóçàð 

èäè ùàìû õèäìÿòêàðû. À.Ñÿùùÿò. Íÿ êåøèê÷èëÿðäÿí, 

íÿ ãàïû÷ûëàðäàí, íÿ äÿ ñàèð õèäìÿòêàðëàðäàí 

ÿñÿð-ÿëàìÿò éîõ èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÕÈÄÌßÒÊÀÐËÛÃ èñ. Õèäìÿò÷èëèê, áèðèíèí 

õèäìÿòèíäÿ îëìà. // ìÿú. Ãóëëóã ýþñòÿðìÿ, 

õèäìÿò ýþñòÿðìÿ; íþêÿð÷èëèê. 

ÕÈÄÌßÒÑÅÂßÍ ñèô. 1. Éàõøû áàõûëìàüû, 

éàõøû ãóëëóã åäèëìÿéè, éàõøû õèäìÿò åäèëìÿéè 

òÿëÿá åäÿí. ×àé ÷îõ õèäìÿòñåâÿí áèòêèäèð. 

2. ìÿú. Þç èøèíÿ, âÿçèôÿñèíÿ ùÿääÿí àðòûã 

úàí éàíäûðàí, ëàêèí îíà ÷îõ ðÿñìè éàíàøàí 

àäàì. 

ÕÈÔÔßÒ èñ. [ÿð.] Ôèêèð, äÿðä, ãÿì, ãöññÿ; 

ôèêèð ÷ÿêìÿ. Ãàëäû ìÿí äèëõÿñòÿéÿ àíúàã 

ìÿëàëö õèôôÿòèí. Ñ.ß.Øèðâàíè. Áÿñäèð ìÿíÿ 

âåðäèéèí áó õèôôÿò. Íàòÿâàí. [Èáðàùèì:] Ýþâùÿðòàú 

.. õèôôÿòäÿí, ãöññÿäÿí ìöãÿââàéà äþíöáäöð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Õèôôÿò ÷ÿêìÿê 

– 1) ôèêèð ÷ÿêìÿê, êÿäÿðëÿíìÿê, ãöññÿëÿíìÿê, 

ãÿì-ãöññÿ åòìÿê. Äîëàíûì áàøûíà, 

ìöðöââÿò äåéèë; Áó ãÿäÿð êè, ñÿíñèç õèôôÿò 

÷ÿêèðÿì. Ã.Çàêèð. [Èíñàí] ùÿð ýöí ýþðñÿ äÿ, 

ãÿëáèíèí äóéìàäûüû, íÿôÿñèíèí ÿòðèíè ùèññ 

åòìÿäèéè áèð àäàì îíäàí óçàãëàøàíäàí 

ñîíðà, ãÿëáèíäÿêè áîøëóüó ýþðöð âÿ ýåúÿýöíäöç 

õèôôÿò ÷ÿêèð. È.Øûõëû; 2) áàøãàñûíûí 

ôèêðèíè, ãàéüûñûíû ÷ÿêìÿê. ßçÿëèíäÿí îëäóì 

åøãÿ äÿëàëÿò; Ñèðð âåðäèì íàìÿðäÿ, åòäè 

ÿäàâÿò; Éîëóíäà ÷ÿêìÿêäÿí õèôôÿò, õÿúàëÿò; 

ßðèéèá áó Úöìÿ ÷àüàéà äþíäö. Ìîëëà 

Úöìÿ. ßçèçèì, ìåøÿ ìÿíñèç; Äàü ìÿíñèç, 

ìåøÿ ìÿíñèç; Ãîðõóðàì õèôôÿò ÷ÿêÿ; Éàð 

äÿðäÿ äöøÿ ìÿíñèç. (Áàéàòû). Õèôôÿò 

åëÿìÿê (åòìÿê) – áàõ õèôôÿò ÷ÿêìÿê 1-úè 

ìÿíàäà. [Àòà:] Àé áàëà, íèéÿ õèôôÿò åëÿéèðñÿí, 

þçöí áèëèðñÿí êè, áèç êàñûáûã, ãîùóìÿãðÿáàìûç 

âÿ ìþùêÿì àðõàìûç éîõ, áèçÿ 

ãûçìû âåðÿðëÿð ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ãàðäàøáàúû 

.. äàüëàð ãÿäÿð äÿðäè îëàí àíàëàðûíû õèôôÿò 

åòìÿéÿ ãîéìóðëàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ýÿíú 

þìðöìöí áàüûíäà éàçûì ñÿíñÿí, ýöëöì ñÿí; 

Õèôôÿò åäèá, ñûõûëûá, ãöññÿëÿíìÿ, ýöëöì, ñÿí. 

Í.Õÿçðè. Õèôôÿò ýÿòèðìÿê – êÿäÿð-ãöññÿ 

ýÿòèðìÿê, êÿäÿðëÿíäèðìÿê, êÿäÿðÿ-ãöññÿéÿ 

ñÿáÿá îëìàã. Åâëÿðèí òÿùÿð-òþâðöíäÿ ãÿëáÿ 

õèôôÿò ýÿòèðÿí áèð êþùíÿëèê âàðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Õèôôÿò âåðìÿê – ôèêèð ÷ÿêìÿñèíÿ, 

äÿðäëÿíìÿñèíÿ, êÿäÿðëÿíìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã, 

äÿðäÿ ñàëìàã, õèôôÿòëÿíäèðìÿê. 

ÕÈÔÔßÒËßÍÄÈÐÌß “Õèôôÿòëÿíäèðìÿê”- 


ÕÈÔÔßÒËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Õèôôÿò ÷ÿêäèðìÿê, 

êÿäÿðëÿíäèðìÿê, ãÿì-ãöññÿ ÷ÿêäèðìÿê. 

ÕÈÔÔßÒËßÍÌß “Õèôôÿòëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕÈÔÔßÒËßÍÌßÊ ô. Õèôôÿò ÷ÿêìÿê, êÿäÿðëÿíìÿê, 

ãöññÿëÿíìÿê. Îüëóíóí äÿðäèíäÿí 

àíà ÷îõ õèôôÿòëÿíäè. 

ÕÈ-ÕÈ-ÕÈ! íèäà. Éàâàø ýöëöø áèëäèðÿí ñÿñ 

òÿãëèäè. [Àëëàùéàð:] ß, Òàðâåðäè, éàç. – Îíóí 

ñàâàäû âàð êè, éàçà! Õè-õè-õè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Óøàãëàð “õè, õè, õè” åäèá à÷ûëûøìàüà áàøëàäûëàð. 


ÕÈËÀÔ èñ. [ÿð.] 1. Çèää, ÿêñ. [Ùàêèìè-øÿð:] 

Àüà Ñàëìàí, äåéèðëÿð, Ùàúû Ãàôóðóí þâëàäû 

ãàëûáäûð. Ñÿíèí áó ñþçöí õèëàôûíà èñáàòûí 

âàðìû Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Óñòà Ðàìàçàí àäÿòèí 

õèëàôûíà ñÿáèðñèçëèê ýþñòÿðäè. Ì.Ùöñåéí. 

2. Éàëàí, ãåéðè-ùÿãèãÿò. [Âÿçèð:] Ñÿíèí 

÷þðÿéèí ìÿíÿ ãÿíèì îëñóí, ÿéÿð õèëàô ÿðç 

åäèðÿì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [ßìèð:] Çåéä, 

ìÿíèì ñþçöì ÿìèð ñþçöäöð; îíäà õèëàô îëà 

áèëìÿç. Ëåéëàíû ñÿíÿ âåðÿðÿì. Ëàêèí ñÿí 

ìÿíÿ ãûðõ ýöí ìþùëÿò âåð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

◊ Âÿäè õèëàô îëìàã – áó âÿ éà áàøãà 

ñÿáÿáÿ ýþðÿ âÿäèíè, äåäèéèíè éåðèíÿ éåòèðÿ 

áèëìÿìÿê. [Ìîëëà Èáðàùèì Õÿëèë:] Éåðäÿ 

ãàëûð èéèðìè ïóä, îíó äà éÿùóäèëÿð àïàðñûíëàð 

êè, ìÿíèì âÿäèì õèëàô îëìàñûí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Âÿäèíÿ õèëàô ÷ûõìàã – âåðäèéè ñþçö, 

âÿäè éåðèíÿ éåòèðìÿìÿê, éàëàí÷û ÷ûõìàã. 

[ßáöëùÿñÿíáÿé:] Ùÿðýàù âàúèá èøèì îëìàñàéäû, 

ùå÷ âàõò ìÿí âåðäèéèì âÿäÿìÿ õèëàô 

÷ûõìàçäûì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ëÿòèôÿ éåíÿ ýþçëÿðèíè 

ãàëäûðìàäàí úàâàá âåðäè: – Áÿëè, óñòà. 

Ãîé âÿäèíÿ õèëàô ÷ûõàí óòàíñûí! Ì.Ùöñåéí. 

ÕÈËÀÔßÒ èñ. [ÿð.] òàð. ßðÿá õÿëèôÿëÿðèíèí 

ùàêèìèééÿò äþâðö; õÿëèôÿëèê. // ßðÿá èñòèëàëàðû 

íÿòèúÿñèíäÿ éàðàíìûø, áàøûíäà õÿëèôÿíèí 

äóðäóüó ôåîäàë äþâëÿò. 

ÕÈËÀÑ èñ. [ÿð.] Ãóðòóëìà, õèëàñ îëìà; 

íèúàò, ãóðòóëóø. Õèëàñ åòìÿê – 1) ãóðòàðìàã, 

íèúàò âåðìÿê. Òÿùëöêÿäÿí õèëàñ åòìÿê. 

Ñóäà áîüóëàíëàðû õèëàñ åòìÿê. – Úÿôàéÿ, çöëìÿ 

áöòöí íèôðÿò åéëÿéèð àëÿì; Õèëàñ åëÿ áÿøÿðè

ÕÈËÀÑÅÄÈÚÈ 

çöëìäÿí úÿñàðÿò èëÿ. ß.Âàùèä. Éîëäàøëàðûíäàí 

áèð íå÷ÿñè îíó õèëàñ åòìÿéÿ éöéöðìÿê 

èñòÿäèñÿ äÿ, íÿçàðÿò÷è àüàúûíû ãàëäûðûá 

îíëàðà ÷ûüûðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ; 2) àçàäëûüà 

÷ûõàðòìàã, àçàäëûã âåðìÿê. Õèëàñ îëìàã – 

ãóðòóëìàã, àçàä îëìàã, íèúàò òàïìàã, úàíûíû 

ãóðòàðìàã. Þëöìäÿí õèëàñ îëìàã. ßñàðÿòäÿí 

õèëàñ îëìàã. – Âåéëàáàäûí öñòÿ ñÿàäÿò 

ýöíö äîüäó. Øÿùÿð áèð áþéöê áÿëàäàí õèëàñ 

îëìóøäóð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Âåéñÿë] òÿëÿäÿí 

íÿ úöð õèëàñ îëìàã ùàããûíäà äöøöíÿðêÿí, 

ãàðàíëûãäàí êèìñÿ ñîðóøäó. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕÈËÀÑÅÄÈÚÈ ñèô. Õèëàñ åòìÿê ö÷öí îëàí, 

õèëàñ åäÿí; õèëàñêàð, ãóðòàðûúû. Õèëàñåäèúè êÿìÿð. 

Õèëàñåäèúè ãàéûã. 

ÕÈËÀÑÅÒÌß áàõ õèëàñåäèúè. Õèëàñåòìÿ 

åêñïåäèñèéàñû. Õèëàñåòìÿ ñòàíñèéàñû. 

ÕÈËÀÑÊÀÐ ñèô. [ÿð. õèëàñ âÿ ôàðñ. ...êàð] 

Òÿùëöêÿäÿí, þëöìäÿí õèëàñ åäÿí; õèëàñåäèúè, 

ãóðòàðûúû. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Ðöõñàðÿ àõûðûíúû 

îëàðàã þç õèëàñêàðûíû çèéàðÿò åòìÿëè, îíóíëà 

âèäàëàøìàëû èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Îëìàçûí ñàðñûíòû 

êå÷èðìèø Ìåùðèáàí õèëàñêàðûíûí áîéíóíà 

ñàðûëûá óøàã êèìè àüëàéûð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÕÈËÀÑÊÀÐËÛÃ èñ. Òÿùëöêÿäÿí, þëöìäÿí 

õèëàñ åòìÿ, ãóðòàðìà, õèëàñ îëìàñûíà, ãóðòàðìàñûíà 

êþìÿê åòìÿ. 

ÕÈËÃßÒ èñ. [ÿð.] 1. Éàðàäûëìà, éàðàäûëûø. 

Äöíéàéÿ ýÿëÿí ýåòìÿê ö÷öíäöð, áó íÿ 

ãÿìäèð; Áèð ôèêð åëÿ, áó õèëãÿòè-àëÿì íÿ 

ö÷öíäöð. Ñ.ß.Øèðâàíè. Õîøäóð õèëãÿòäÿêè ùÿð 

ýþçÿëëèéè; Öðÿêäÿí äóéàðàã àíëàéà áèëìÿê! 

Ì.Ìöøôèã. Ìèíëÿðúÿ ýþçÿë îëñà äà ùÿð ìèëëÿò 

è÷èíäÿ; Îëìàç ñÿíÿ áÿíçÿð, ýþçÿëèì, õèëãÿò 

è÷èíäÿ. ß.Âàùèä. 

2. Áèðèíèí òÿáèÿòèíäÿ, éàðàäûëûøûíäà îëàí 

ùàë, õöñóñèééÿò; òÿáèÿò, éàðàäûëûø. Áó õàñèééÿò 

îíóí õèëãÿòèíäÿ âàð. Áó àäàìûí õèëãÿòè 

áåëÿäèð. – ..Öðÿê äÿ ãÿðèáÿ õèëãÿòäèð äåéÿí; 

Áÿçÿí þç èñòÿéè þçöíÿ éöêäöð. Ì.Àðàç. 

ÕÈËËß èñ. Áÿçè ìÿìÿëè ùåéâàíëàðûí (ôèë, 

ãàáàí âÿ ñ.-íèí) àüçûíûí êÿíàðûíäàêû èðè, 

ìþùêÿì äèøëÿð. 

ÕÈÌÅÐ èñ. [éóí.] ßæäàùàéà áÿíçÿéÿí, 

àüçûàëîâëó ùåéâàí. 

ÕÈÌß èñ. [ÿð.] ×àäûð, àëà÷ûã. 

ÕÈÍÝÀË èñ. Äàìà-äàìà êÿñèëìèø õÿìèð 

ïàð÷àëàðûíäàí áèøèðèëÿí õþðÿê. Ñóëó õèíýàë. 

Ãóðó õèíýàë. Ãîâóðìà õèíýàë. – Ôÿððóõ 

ÕÈÐÈÄÀÐ 

õèíýàëûí ùàçûð îëóá-îëìàìàüûíû éîõëàìàã 

ö÷öí î áèðè îòàüà êå÷ÿíäÿ Ìîëëà Ãóðáàí 

äóðóá òîããàñûíû ýåíÿëòäè. ß.Âÿëèéåâ. 

◊ Õèíýàë êèìè äîüðàìàã – òèêÿ-òèêÿ 

äîüðàìàã, òèêÿ-òèêÿ åòìÿê. ..Áèçè ýþðÿí 

êèìè éöêëÿðè òþêöá ãà÷àúàãëàð, ãà÷ìàñàëàð, 

ÿë à÷ñàëàð, ùàìûñûíû õèíýàë êèìè äîüðàéàúàüàì. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ìÿíÿ Áàùàäûðîüëó 

Õàíáàáà äåéÿðëÿð, ãîéìàðàì àéàüûâóçè 

àéàüûâóçóí öñòöíäÿí ýþòöðÿñèç, ùàìûâóçè 

õèíýàë êèìè äîüðàðàì. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÕÈÍÝÀËÕÀÍÀ èñ. Õèíýàë áèøèðèëèá ñàòûëàí 

éåìÿêõàíà. 

ÕÈÍÝÀËËÛÃ ñèô. Õèíýàë ö÷öí ùàçûðëàíàí, 

õèíýàëà éàðàð. Õèíýàëëûã ãîéóí ÿòè. 

ÕÈÍÈÍ áàõ êèíÿ. Èñèòìÿ (ìàëéàðèéà) ìöàëèúÿñèíäÿ 

ãèéìÿòëè äÿðìàí îëàí êèíÿ (õèíèí), 

Úÿíóáè Àìåðèêàíûí éåðëè ÿùàëèñè îëàí èíêëÿð 

òÿðÿôèíäÿí òàïûëìûøäûð. Ì.ßôÿíäèéåâ. Ãûç 

éîë ÷àíòàñûíäàí êè÷èê áèð ãóòó, ãóòóíóí äà 

è÷èíäÿí ñòåðèëèçÿ îëóíìóø ïàìáûã àðàñûíäàêû 

èéíÿíè ÷ûõàðäûá, Ùåéáÿòèí êöðÿéèíÿ õèíèí 

âóðäó. Ì.Ùöñåéí. 

ÕÈÐßËßÌßÊ ô. Áóëàíäûðìàã. 

ÕÈÐÈÄ èñ. [ôàðñ.] Ñàòûíàëìà, àëìà (ìàë, 

øåé). Õèðèä åëÿìÿê (åòìÿê) – 1) ñàòûí 

àëìàã, ïóëëà àëìàã (ìàë, øåé âÿ ñ.). [ßñýÿð 

áÿé:] Òÿáðèçäÿ ñÿí áèçÿ äÿ, þçöíÿ äÿ õèðèä åëÿ. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Àüà Ãóðáàí:] Êå÷ÿí èë ýåòìèøäèì 

Íèæíè éàðìàðêàñûíà, ìàë õèðèä åëÿéèá 

éîëà ñàëäûãäàí ñîíðà áèð íå÷ÿ ýöí èñòèðàùÿò 

ö÷öí ãàëìàã õÿéàëûíà äöøäöì. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 

2) äàí. ñàòûá áàøäàí åëÿìÿê. 

ÕÈÐÈÄÀÐ èñ. [ôàðñ.] 1. Àëûúû, ìöøòÿðè. Ìàëûí 

õèðèäàðû éîõäóð. – Ìÿòàûí àòìà áàçàðÿ; 

Õèðèäàð îëìàéàí éåðäÿ. Ì.Â.Âèäàäè. Ãÿäðèêÿìàëè-ùöñíö 

áèëèð àøèãè-ùÿçèí; ßëáÿòòÿ, 

ãÿäðè-çÿððè õèðèäàð îëàí áèëèð. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

// Ìÿú. ìÿíàäà. [Çàêèð] ùöñíöíÿ õèðèäàð 

îëàíäàí áÿðè; Ñàô úàíà éåòèøèá çèéàí 

ÿëèíäÿí. Ã.Çàêèð. 

2. ìÿú. Áèð øåéèí ãèéìÿòèíè áèëÿí, îíà 

ëàçûìè ãèéìÿò âåðÿ áèëÿí, áàøà äöøÿí; ñÿððàô. 

Ñþç õèðèäàðû. – Ùèúðàíà éàíäû úàíûì, 

òöñòöñöäöð äàüäàêû ÷ÿí; Úàíûìû ùÿððàúà 

ãîéäóì, äå, õèðèäàðû ùàíû Øÿùðèéàð. Èñè 

äàéûíûí “òÿðçè-èôàäÿñè” Ìÿììÿäñàäûüûí 

îëäóãúà õîøóíà ýÿëäè. Î áåëÿ “òÿðçè-èôàäÿ”íèí 

õèðèäàðû èäè. Ëàêèí Èñè äàéûíûí “òÿðçè 

467

ÕÈÐÃß 

èôàäÿñè”íè ÷ÿòèí àíëàäû. “Ìÿêðóô” ñþçöíö î 

áèëèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕÈÐÃß èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Úöááÿíèí àëòûíäàí 

ýåéèëÿí è÷è ïàìáûãëû ãûñà ýåéèì. ßôüàí 

÷ÿêèá åòäè õèðãÿñèí ÷àê; Ñÿùðàëÿðÿ äöøäö 

çàðö ãÿìíàê. Ôöçóëè. [Øàù:] Áèð éàíäàí äà 

ÿäàâÿòèí êÿñðÿòèíäÿí õèðãÿìèí àëòûíäà áû÷àã 

òóòóá áó õàëûëàðû äîüðàéûðäûì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

..Âàãèô èñòè êöðêöíö ñîéóíäó, íþêÿðëÿðäÿí 

áèðè îíóí ÷èéíèíÿ çîüàëû ÷óõàñûíûí 

öñòöíäÿí ñàìóð õÿçëè èïÿê õèðãÿ ñàëäû, ñîíðà 

è÷ÿðè ýèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. Äÿðâèøëÿðèí ýåéäèêëÿðè óçóí öñò ïàëòàð. 

Ãóðáàíè ãóðáàíäû øàùûí äÿðèíÿ; Äÿðâèø 

áèëìèð õèðãÿ íÿäè, äÿðè íÿ “Ãóðáàíè”. 

ÕÈÐÒÄßÊ èñ. Íÿôÿñ éîëóíóí éóõàðû ùèññÿñè. 

ßëéàðîâ àç ãàëà Òåéìóðóí õèðòäÿéèíäÿí 

òóòóá áîüìàã èñòÿéèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

[Éóñèô] ñöìöéö ÷ûõìûø éàíàüûíû, õèðòäÿéèíè, 

úÿùÿíýèíè ãàíàòìûøäû. Á.Áàéðàìîâ. 

◊ ...Õèðòäÿéÿ êèìè ÷ûõìàã – ëàï ÷îõ 

îëìàã, ùÿääèíè àøìàã; áîüàçà ÷ûõìàã. 

Ãàçìà ïëàíû àõñàéûð, éåíè íåôò éàòàüû à÷ûëûð, 

ùÿð àääûìäà èñðàô õÿðúëÿð õèðòäÿéÿ ÷ûõûðäû. 

Ì.Ñöëåéìàíîâ. [Ùÿòÿìîâ:] Èø-ýöúöí õèðòäÿéÿ 

÷ûõàí âàõòû áàøëàìûñûíûç êè, áèç ñÿéàùÿòíàìÿ 

îõóìàüà ýÿëìèøèê. Á.Áàéðàìîâ. 

Õèðòäÿéÿ ãÿäÿð (êèìè) – 1) áîüàçà ãÿäÿð. 

Úàâàä éîëäàøëàðû èëÿ áèðëèêäÿ õèðòäÿéÿ êèìè 

ëåùìÿéÿ áàòàðàã, ãàëûí ìåøÿëÿðäÿí êå÷èð, 

ùÿìèøÿ ìÿãñÿäÿ, ùÿäÿôÿ äîüðó èðÿëèëÿéèð. 

ß.Âÿëèéåâ. Íÿùàéÿò, äèâàð ãÿçåòèíäÿ áóðàõûëàí 

êàðèêàòóðàäà Ìèðçÿíèí õèðòäÿéÿ ãÿäÿð 

÷àõûð ÷ÿëëÿéèíÿ ýèðäèéè ýþñòÿðèëèðäè. Ìèð 

Úÿëàë; 2) ëàï ÷îõ, ùÿääèíäÿí ÷îõ. Õèðòäÿéè 

ÿë(èí)äÿ îëìàã – òàëåéè ... ÿëèíäÿ îëìàã, 

òàìàìèëÿ àñûëû îëìàã. [Èñêÿíäÿð êèøè:] Îíäàí 

ñîíðà [éàñàâóëóí] õèðòäÿéè áèçèì ÿëèìèçäÿäèð. 

Ì.Ùöñåéí. Õèðòäÿéè ÿëÿ êå÷ìÿê 

– éàõàëàíìàã, ýèðÿ êå÷ìÿê, ÿëÿ êå÷ìÿê. 

Õèðòäÿéèíäÿí éàïûøìàã – ñûõûøäûðìàã, 

÷ûõûëìàç âÿçèééÿòÿ ñàëìàã, áîüàçûíäàí 

éàïûøìàã. 

ÕÈÐÒÄßÊËßÌß “Õèðòäÿêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÕÈÐÒÄßÊËßÌßÊ ô. Õèðòäÿéèíäÿí òóòìàã 

(éàïûøìàã), éàõàëàìàã, áîüàçëàìàã. 

[Ãÿññàá] îüëàí è÷ÿðè ýèðÿí êèìè, îíó õèðòäÿêëÿéèá 

áàñäû éåðÿ. (Íàüûë). Ñÿìÿííàç ãàðû 

468 

ÕÈÒÀÁßÒ 

ãàïûíû à÷àíäà àòëûëàðäàí áèðè ãÿôèëäÿí îíó 

õèðòäÿêëÿäè. ß.Âÿëèéåâ. Äàëäàí èêè ãöââÿòëè 

ÿë [ïîëêîâíèêè] õèðòäÿêëÿäè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÕÈÐÒÄßÊËßØÌß “Õèðòäÿêëÿøìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÕÈÐÒÄßÊËßØÌßÊ ãàðø. Áèð-áèðèíèí õèðòäÿéèíäÿí 

(áîüàçûíäàí) éàïûøàðàã, äàëàøìàã, 

áîüàçëàøìàã. 

ÕÈÑËßÒ èñ. [ÿð.] Èíñàíûí òÿáèÿòèíÿ ìÿõñóñ 

ñèôÿò; õàñèééÿò, òÿáèÿò. Õîø õèñëÿò. Ñÿðò 

õèñëÿò. – [Øèðèí ×èíýèçÿ:] ßøèðÿò äþâðöíäÿ áèð 

àèëÿ áàø÷ûñûíûí øÿõñè õèñëÿòè éåêÿ áèð íÿñëÿ êå÷ìèø 

âÿ èíäèéÿ ãÿäÿð äÿ äàâàì åäèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ßâÿò, ãÿðèáÿäèð õèñëÿòèì ìÿíèì; Äèíëÿ, 

óçóíñà äà ñþùáÿòèì ìÿíèì. Ì.Ìöøôèã. 

ÕÈÒÀÁ [ÿð.] 1. Áèð øÿõñÿ âÿ éà úàìààòà 

ìöðàúèÿòëÿ äåéèëÿí ñþçëÿð; ìöðàúèÿò. Ìÿúíóí 

êè, åøèòäè áó õèòàáû; Âåðäè áó ÿäà èëÿ 

úàâàáû. Ôöçóëè. Èëèìèçèí ùÿð ýöíö, éàõøû áèëèðÿì 

êè, ìÿí; Àüñà÷ëû àòàëàðäàí õèòàáäûð 

íÿñèëëÿðÿ. Ñ.Ðöñòÿì. Øöøÿíèí àëòûíäà íàøû, 

ëàêèí ùÿéÿúàíëû áèð õÿòëÿ ìÿíÿ õèòàá éàçûëàí 

áèð êàüûç ýþðöðÿì.. Ìèð Úÿëàë. Õèòàá 

åòìÿê (åëÿìÿê) – ìöðàúèÿò åòìÿê, öçöíö 

òóòàðàã ñþç äåìÿê. [Øàù] ñîíðà öçöí ùÿðÿìëÿðÿ 

òóòóá õèòàá åëÿäè: Ìÿíèì ÿçèç ùÿìôèðàøëàðûì! 

Ìÿí êÿìàëè-ÿôñóñ èëÿ ìÿúáóðÿì êè, 

áèð éàìàí õÿáÿð ñèçÿ åëàí åäÿì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Çåéíàë ÷îõ ìöòÿÿññèð èäè. Ìåùðèáàíûí 

õîø áèð øèâÿ èëÿ îíà õèòàá åòìÿñè ùÿéÿúàíûíû 

àðòûðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

2. ãðàì. Úöìëÿäÿ êèìÿ èøàðÿ åäèëäèéèíè 

áèëäèðÿí, ëàêèí ãðàììàòèê úÿùÿòäÿí úöìëÿ 

öçâö îëìàéàí ñþç âÿ éà ñþç ãðóïó. Õèòàáäàí 

ñîíðà íèäà èøàðÿñè ãîéìàã. 

ÕÈÒÀÁßÍ çÿðô [ÿð.] Õèòàá åäÿðÿê, öçöíö 

òóòàðàã, õèòàáëà, ìöðàúèÿòëÿ. [Ìöñëöìáÿé] 

ãîúà êèøèéÿ õèòàáÿí: – ßìè, áó óøàã ñÿíèí 

íÿéèíäèð, îüëóíäóðìó – äåéÿ ñóàë åòäè. 

À.Ñÿùùÿò. Íàìèã Êàìàëûí áó øåðèíè Ìèðçÿ 

Ñöëåéìàí áÿé .. áåø-îí êèøè áèð éåðäÿ ýþðÿí 

êèìè, îíëàðà õèòàáÿí äåêëîìàñèéà öñóëó èëÿ 

ñþéëÿéèðäè. Á.Òàëûáëû. 

ÕÈÒÀÁßÒ èñ. [ÿð.] 1. Õÿòèáëèê. 

2. Ñÿëèñ âÿ àéäûí íèòã ñþéëÿìÿ ãàáèëèééÿòè. 

Åé ñöõÿíäàíàí, áó ýöíëÿð áèð ùèäàéÿò 

âÿãòèäèð! Öëôÿòö öíñèééÿòÿ äàèð õèòàáÿò 

âÿãòèäèð! Ì.ß.Ñàáèð. Õèòàáÿò êöðñöñö – 

íàòèã ö÷öí äöçÿëäèëìèø õöñóñè ùöíäöð éåð.

ÕÈÒÀÁÍÀÌß 

Ãóðáàí àüûð-àüûð àéàüà äóðóá õèòàáÿò êöðñöñöíÿ 

éàõûíëàøäû. È.Øûõëû. Áèð ñòÿêàí òÿìèç 

ñó; Áèð õèòàáÿò êöðñöñö; Öðÿéèìèí ýóð ñÿñè; 

Äàëüà-äàëüà éàéûëñûí; Éåð äÿ, ýþé äÿ àéûëñûí! 

Õ.Ðçà. 

ÕÈÒÀÁÍÀÌß èñ. [ÿð. õèòàá âÿ ôàðñ. ...íàìÿ] 

áàõ ìöðàúèÿòíàìÿ. Àðàáèð äèâàðëàðà õèòàáíàìÿëÿð 

éàïûøäûðûëûð: Óêðàéíà ùþêóìÿòè 

êÿíäëèëÿðè áîëøåâèêëÿðëÿ ìöáàðèçÿéÿ äÿâÿò 

åäèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÕÈÒÀÌ èñ. [ÿð.] Áèòìÿ, ãóðòàðìà, ñîíà 

÷àòìà; àõûð, ñîí, òàìàì. Õèòàì âåðìÿê 

– 1) áèòèðìÿê, òàìàìëàìàã, áàøà âóðìàã. 

Õàíÿíäÿ éàñòû áàëàáàíëà îõóéóá ýåúÿéÿ õèòàì 

âåðÿðäè. Ù.Ñàðàáñêè. ßðøàä [ßôëàòóí âÿ 

ßðÿñòóíóí] ìöáàùèñÿñèíÿ õèòàì âåðèá áèðëèêäÿ 

ëàéèùÿíè ùàçûðëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ; 2) ùöã. 

èøè áàüëàìàã, ãóðòàðìàã, õÿòì åòìÿê. 

ÕÈÉÀÁÀÍ èñ. [ôàðñ.] Ùÿð èêè òÿðÿôèíäÿ 

àüàú ÿêèëìèø éåð, éîë âÿ ñ. Áàü ýþçÿë áàüäûð: 

áèð áþéöê õèéàáàíû âàð êè, èêè òÿðÿôèíäÿí 

óúà ÷èíàðëàð ãàëõûá. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ãàð ùÿð 

éåðè áöðöéÿí çàìàí, [óøàãëàð] áàüûí õèéàáàíëàðûíäà 

ãàðäàí òîï ãàéûðàð, îíëàðû éóìàëàìàüà 

áàøëàðäûëàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Áóëâàðûí 

õèéàáàíëàðûíäà ñàëõûì-ñàëõûì ïàðëàã 

èøûãëàð éàíäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÕÈÉÀÁÀÍËÛ ñèô. Õèéàáàíû îëàí, ùÿð èêè 

òÿðÿôè àüàúëû. Õèéàáàíëû ïàðê. 

ÕÈÉÀÁÀÍËÛÃ èñ. Õèéàáàí îëàí éåð; õèéàáàí. 

Øÿùÿðèí öñò òÿðÿôè õèéàáàíëûã èäè. 

ÕÈÉÀÐ èñ. Ãàáàã ôÿñèëÿñèíäÿí îëàí óçóíñîâ, 

éàøûë, òóìëó áîñòàí ìåéâÿñè. Éàéäà 

ñöôðÿäÿ õèéàð ýþðöíìÿñÿ, ùàìûíû êÿäÿð áàñàð. 

ß.Âÿëèéåâ. Äàü ÿòÿéèíäÿ ïîìèäîð ùÿëÿ 

èíäè-èíäè ãûçàðûð, òÿð õèéàð íöáàðûíû âåðèðäè. 


ÕÈÉÀÐßÊ èñ. òèá. Ãàñûãäà ëèìôà âÿçèëÿðèíèí 

èëòèùàáûíäàí òþðÿéÿí õÿñòÿëèê. 

ÕÈÉÀÐËÛÃ èñ. Õèéàð ÿêèëìèø éåð, õèéàð 

áîñòàíû. 

ÕÈÇßÊ èñ. Òÿêÿð ÿâÿçèíÿ àëòû ñöðöøêÿí 

ãîøà àüàú âÿ éà äÿìèð öçÿðèíäÿ ãóðóëìóø 

ãûø àðàáàñû. [Ðóñ ßùìÿäèí] äîíàí ñóëàðäàí, 

áóçóí öñòö èëÿ àðàáàëàðûí êå÷ìÿñèíäÿí âÿ 

àäàìëàðûí êå÷ÿ ÷ÿêìÿ ýåéèá àò ãîøóëìóø õèçÿêëÿ 

ýÿçìÿñèíäÿí îëàí ñþùáÿòëÿð óøàãëàðà 

äàùà ÷îõ õîø ýÿëèðäè. È.Øûõëû. Óøàãëàð äà ãàð 

éàüàíäà; Èøÿ ñàëäû õèçÿêëÿðè. Ì.Äèëáàçè. 

ÕÎÔ 

Àéàã õèçÿéè – ãàð öçÿðèíäÿ ùÿðÿêÿò åòìÿê 

ö÷öí àéàãëàðà áÿíä åäèëÿí àëòû ñöðöøêÿí 

éàñòû àüàú ïàð÷àëàðû. 

ÕÈÇßÊ×È èñ. Õèçÿê ñöðÿí, õèçÿê èäìàí÷ûñû. 

ÕËÎÐ èñ. [éóí. úùëîðîñ – éàøûìòûë-ñàðû] 

Òåõíèêàäà, ñàíèòàðèéàäà – çÿðÿðñèçëÿøäèðèúè, 

ùÿðáè èøëÿðäÿ èñÿ çÿùÿðëÿéèúè ìàääÿ êèìè 

èøëÿäèëÿí éàøûìòûë-ñàðû ðÿíýëè áîüóúó êèìéÿâè 

ìàääÿ – ãàç. 

ÕËÎÐÁÒÎÐ [éóí.] Ñóéó õëîðëàøäûðìàã 

ö÷öí úèùàç. 

ÕËÎÐËÀÌÀ “Õëîðëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕËÎÐËÀÌÀÃ ô. Õëîð âàñèòÿñèëÿ òÿìèçëÿìÿê. 

Ñóéó õëîðëàìàã. 

ÕËÎÐËÀÍÌÀ “Õëîðëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕËÎÐËÀÍÌÀÃ ìÿú. Õëîð âàñèòÿñèëÿ òÿìèçëÿíìÿê. 

Ñóéóí õëîðëàíìàñû. 

ÕËÎÐËÓ ñèô. Òÿðêèáèíäÿ õëîð îëàí, õëîðëà 

áèðëÿøìèø îëàí. 

ÕËÎÐÎÔÈ´Ë [éóí.] Áèòêèëÿðäÿ: éàðïàãëàðà, 

çîüëàðà éàøûëëûã âåðÿí âÿ îíëàðûí êàðáîí òóðøóñóíó 

ìÿíèìñÿìÿñèíÿ êþìÿê åäÿí ðÿíýëÿéèúè 

ìàääÿ. 

ÕËÎÐÎÔÓÐÌÀ [ôð. úùëîðîôîðìå – ãàðûøãà 

òóðøóñó] Òÿðêèáèíäÿ õëîð îëàí ñïåñèôèê 

ãîõóëó, øèðèíòÿùÿð, ðÿíýñèç ìàéå – öçâè 

ìàääÿ (öìóìè íàðêîç âÿ àüðûêÿñÿí äÿðìàí 

êèìè èøëÿäèëèð). 

ÕËÎÐÓÇ [éóí.] áîò. Áèòêèëÿðäÿ: éàðïàãëàðäà 

âÿ çîüëàðäà éàøûë ðÿíýèí ÷àòûøìàçëûüûíäàí 

òþðÿéÿí õÿñòÿëèê ùàë. 

ÕÎÚÀ èñ. êþùí. 1. Êå÷ìèøäÿ ìÿäðÿñÿäÿ 

òÿùñèë àëûá áàøûíà ñàðûã ñàðûéàí, úöááÿ ýåéÿí 

äèíäàð àäàì âÿ éà äèí õàäèìè. Èñôàùàí ìöëêöíäÿí 

ýÿëÿí õîúàëàð!; Áó úàíûìäà èíòèçàðûì 

âàð ìÿíèì. Àøûã Àááàñ. [Íàèá:] Áþéëÿ ôöðñÿò 

áóëóíóð, ñàíìà, õîúàì! Ù.Úàâèä. 

2. Ìöÿëëèì, ìöðÿááè, òÿðáèéÿ÷è. [Ìöÿëëèì:] 

Áèðèñèíèí õîúàñû ñèç àíàëàð, î áèðèñèíèí 

õîúàñû áèç ìöÿëëèìëÿð. À.Øàèã. 

ÕÎÚÀÕÎÚÀ èñ. çîîë. Áÿäÿíèíè àüëûãàðàëû 

òöê þðòìöø èòèäèìäèêëè êþ÷ÿðè ãóø. 

ÕÎÔ èñ. [ÿð.] Ãîðõó. Ãèéàìÿò õîôóíäàí, 

åøã ùàâàñûíäàí; ßðèäè, ãàëìàäû éàü öðÿéèìäÿ. 

Àøûã ßëÿñýÿð. Áó ñþçëÿð Ëÿòèôÿíèí 

ãÿëáèíÿ ñîõóëìóø òÿðÿääöä âÿ õîôó àçàëòìàäû. 

Ì.Ùöñåéí. [Ìèðçÿéåâ Íàçëûéà:] Áÿñ øÿðèÿò 

Áÿñ Àëëàù õîôó Ùå÷ ìîëëàíûí ñþçöíäÿí 

469

ÕÎÔ-ÕßÒßÐ 

÷ûõìàã îëàð ß.Ìÿììÿäõàíëû. Õîô 

åòìÿê (åëÿìÿê) – ãîðõìàã, âàùèìÿëÿíìÿê. 

[Ùàðóí:] Äöøìÿíèí çîðó ãàáàüûíäà 

êþíöë õîô åéëÿìÿç. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ìÿí áó 

ýÿëèøäÿí ÷îõ õîô åäèðÿì, àù! Áàøãà áèð ìÿãñÿäëÿ 

ýÿëèð Áÿùðàì øàù. À.Øàèã. [Ãûçû] ùÿéàò 

åëÿ ìöáàðèç, åëÿ äàâà-äàëàø ñåâÿí åëÿìèøäè 

êè, êèøèëÿð éàíûíäàí êå÷ÿíäÿ õîô åëÿéèðäè. 

Ñ.Ðÿùìàí. Õîô ýþòöðìÿê – ãîðõó ýþòöðìÿê, 

âàùèìÿéÿ äöøìÿê, âàùèìÿ áàñìàã, 

õîôëàíìàã. Ìÿììÿä àéûëûá ýþðäö êè, Ùèíäèñòàí 

ïàäøàùûíûí ãûçû Ïÿðèõàíûì éàíûíäàäûð. 

Ìÿììÿäè õîô ýþòöðäö. (Íàüûë). Õîôà 

äöøìÿê – ãîðõóéà äöøìÿê, ãîðõìàã, ÷ÿêèíìÿê, 

ñûüûíìàã, âàùèìÿéÿ äöøìÿê, õîôëàíìàã. 

Ìÿëÿêÿ õàíûì áó ñþçäÿí õîôà äöøäö. 

“Ãóðáàíè”. Ìÿí òàìàì þìðöìäÿ ÿýÿð èêè 

äÿôÿ áÿðê õîôà äöøìöøÿì, åëÿ áèðè ùàìàí 

ýöí èäè êè, àòëû Ùàúû Íàìàçàëûíû õûðìàíäàí 

ýÿëèá àïàðäû íÿ÷ÿðíèêèí éàíûíà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[ßìèðàñëàí áÿé:] Éîõñà ýîï÷ó ßäèëèí 

ñþçöíäÿí õîôà äöøìöñöíöç Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Ôèðÿíýèç .. áÿçÿí õîôà äöøöá ùÿéÿúàí 

êå÷èðèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Õîôà ñàëìàã – ãîðõóéà 

ñàëìàã, ãîðõóòìàã, õîôëàíäûðìàã. 

Îüëóíäàí àéðûëìàã [Ðöñòÿìè] õîôà ñàëìàüà 

áàøëàéûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Öðÿéèíÿ õîô ñàëìàã 

– öðÿéèíÿ ãîðõó ñàëìàã. Èêèíúèñè, èäàðÿíèí 

ãàáàüûíäàêû ìàøûí [Áàéðàìûí] öðÿéèíÿ õîô 

ñàëìûøäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕÎÔ-ÕßÒßÐ èñ. [ÿð.] Òÿùëöêÿ, ãîðõó, 

òÿùëöêÿ äîüóðàúàã øåé; ãàäà-áÿëà. Õîôõÿòÿðäÿí 

ãóðòàðìàã. – Ùàìûíûí ãÿëáèíäÿí 

õîô-õÿòÿð ýåòäè âÿ ùàìû [Ìÿùÿììÿä Ãàúàðûí] 

ãÿòëèíäÿí ñîíðà àñóäÿ âÿ àðõàéûí íÿôÿñ 

àëäûëàð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÕÎÔËÀÍÄÛÐÌÀ “Õîôëàíäûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎÔËÀÍÄÛÐÌÀÃ ô. Ãîðõóéà ñàëìàã, 

âÿùìÿëÿíäèðìÿê, ãîðõóòìàã, ùöðêöòìÿê; 

øöáùÿéÿ ñàëìàã. 

ÕÎÔËÀÍÌÀ “Õîôëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎÔËÀÍÌÀÃ ô. Ãîðõóéà äöøìÿê, âÿùìÿëÿíìÿê, 

ùöðêìÿê, øöáùÿëÿíìÿê. Ãàðàíëûãäàí 

õîôëàíìàã. – Ìèðçÿ Úÿìèë ôÿùëÿëÿðèí 

ÿí àäè ùÿðÿêÿòèíäÿí áåëÿ õîôëàíûð, òåç-òåç 

ïîëèñ ÷àüûðûá øöáùÿëÿíäèéè àäàìëàðûí éåðèíè 

ÿëÿê-âÿëÿê åëÿòäèðèð. ß.Âÿëèéåâ. Îüëàí áåëÿ 

ëàöáàëè áèð êèøèíèí ýþçëÿíèëìÿç ùÿðÿêÿòèíäÿí 

âÿ ñþçöíäÿí õîôëàíäû. Ìèð Úÿëàë. 

470 

ÕÎÕÀÍ 

ÕÎÔËÓ ñèô. âÿ çÿðô 1. Õîô è÷èíäÿ, òÿëàø 

è÷èíäÿ, øöáùÿ è÷èíäÿ; øöáùÿëè. Õîôëó àäàì. – 

Õàèí õîôëó îëàð. (Àòà. ñþçö). Øàùìàð áÿé 

ýåäÿíäÿí áèð àç ñîíðà Ôÿðùàä âÿ Ìÿùÿððÿì 

äàõèë îëóðëàð, õîôëó, éàâàøäàí äàíûøûðëàð... 


2. Äÿùøÿòëè, ãîðõóëó, âàùèìÿëè. Ïèðèíèí 

ñÿêñÿêÿëè, õîôëó áàõûøûíäàí Óìóäóí áîüàçû 

òûõàíäû, òèêÿñèíè çîðëà óäóá ôèêèðëÿøäè êè, éÿãèí 

èíäè Ïèðèíèí öðÿéè éåë âóðìóø éàðïàã 

òÿêèí òèòðÿéèð. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

õîôëó-õîôëó çÿðô Ãîðõà-ãîðõà, òÿëàø âÿ 

ùÿéÿúàí è÷èíäÿ, åùòèéàòëà. Ìàüàçà èø÷èëÿðè 

ãÿçåò ïàð÷àñûíà õîôëó-õîôëó áàõûá áàøëàðûíû 

áóëàäûëàð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÕÎÔËÓËÓÃ èñ. Õîôëó îëìà ùàëû. [Àòàø] 

[Ìèðçÿ Úÿìèëäÿ] ýþðäöéö ùèéëÿýÿðëèéè, õîôëóëóüó 

áåëÿ éàâàø-éàâàø óíóäóðäó. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕÎÔÑÓÇ çÿðô Ãîðõìàäàí, ÷ÿêèíìÿäÿí, 

åùòèéàò åòìÿäÿí. ..Úöðÿòëè, ìÿðäàíÿ âÿ 

õîôñóç ñþç äàíûøìàã, íöôóçó çèéàäÿ áèð ôèðãÿíè 

òÿíãèä åòìÿê àíúàã Ñåéèä êèìè äàíèøìÿíä 

âÿ ñöõÿíâÿð øàèðëÿðèí .. âÿ ÿäèáëÿðèí 

øÿíèíÿ ýÿëèáäèð. Ô.Êþ÷ÿðëè. // ñèô. Ãîðõó áèëìÿéÿí, 

ùå÷ øåéäÿí ãîðõìàéàí, ÷ÿêèíìÿéÿí; 

úÿñàðÿòëè, öðÿêëè. Õîôñóç àäàì. 

ÕÎÕ! (ÕÓÕ!) äàí. 1. Ùÿäÿ, ãîðõó ìÿíàñûíäà 

èøëÿäèëÿí íèäà. Õóõ, ãîðõäóì ñÿíäÿí! 

– [Ìÿøÿäè Ñÿôòÿð:] Õîõ, éåéÿðñèç ìÿíè, 

÷îõ áþéöê àäàìëàð ýÿëèð. Ì.ßëèéåâ. [Úàìàë 

Ùÿñÿíîâà:] Áóðà áàõ, åé, ìÿíÿ íÿ åëÿéÿúÿêñÿí 

Õóõ, ãîðõäóì ñÿíäÿí. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Õîõ (õóõ) åëÿìÿê äàí. – “õîõ” 

(“õóõ”) äåéÿðÿê ãîðõóòìàã. Ùèäàéÿò, òÿêÿááöðëÿ 

éåðèéÿ-éåðèéÿ .. þçöíö äàðòàí îüëàíà 

òÿðÿô ÿéèëèá, õîõ åëÿäè.. Á.Áàéðàìîâ. 

2. ìÿú. Áàëàúà áèð øåéäÿí ãîðõàí, ùöðêÿí, 

÷ÿêèíÿí; ãîðõàã (àäÿòÿí úÿì øÿêëèíäÿ 

èøëÿíèð). [Ìààðèô ìöäèðè:] Ðöñòÿì êèøè, ýåò áó 

äåìàãîýèéàíû áàøãàñûíà ýÿë, ìÿíÿ éîõ. Ìÿí 

ñÿí äåéÿí õîõëàðäàí äåéèëÿì. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕÎÕÀÍ, ÕÎÕÓ èñ. Èôðèòÿ (àäÿòÿí êþðïÿ 

óøàãëàðû ãîðõóòìàã ö÷öí èøëÿäèëèð). Éóì ýþçöíö, 

õîõó ýÿëèð. – Àòàëàð .. áóíóíëà áÿðàáÿð 

éåíÿ òàìàì äîüðó éîëà ýèðìÿäèëÿð .. 

óøàãëàðûí áàøëàðûíà âóðäóëàð, ýþçëÿðèíè 

ãîðõóòäóëàð, “õîõàí ýÿëäè” .. äåäèëÿð. “Ìÿêòÿá”. 

[Éàçýöë:] Àé àíà, ìÿí äÿ åéìÿíäèì, 

áÿëêÿ õîõàíìûø. ß.Ìÿììÿäõàíëû.

ÕÎÊÊÅÉ 

ÕÎÊÊÉÉ [èíý.] Îò âÿ éà áóç öçÿðèíäÿ 

øàéáà âÿ éà òîï èëÿ èêè êîìàíäà àðàñûíäà 

îéíàíûëàí èäìàí îéóíó. ..Õîêêåé, õèçÿê ñöðìÿê, 

îâ÷óëóã, ñïèíèíã (ñòîëöñòö ðàêåò îéóíó), 

áîêñ, àâòîìîòî, ñó ïîëîñó âÿ áàøãà èäìàí 

íþâëÿðè äÿ èíñàí îðãàíèçìèíÿ ÷îõ éàõøû òÿñèð 

åäèð. ß.Áàáàéåâ. Ìÿí äþçÿðÿì áèðòÿùÿð, 

ÿëäÿí âåðñÿê òåííèñè; Áàñêåòáîëó, õîêêåéè, 

Àíúàã àð ýÿëèð ìÿíÿ; Øåèð-ñÿíÿò éîëóíäà 

áèðèíúè ýþðìÿéÿíäÿ; îí ìèí éàøëû þëêÿíè. 

Õ.Ðçà. 

ÕÎÊÊÅÉ×È èñ. Õîêêåé îéóí÷óñó. Õîêêåé÷èëÿðèí 

ôèíàë òóðíèðè. 

ÕÎËÅÐÈÊ èñ. [éóí.] Íèòãèíäÿ, ùÿðÿêÿòèíäÿ 

àéäûí òÿçàùöð åäÿí ãûçüûí ùèññèééàòëû 

àäàì. 

ÕÎËÅÑÈÑÒÈ´Ò [éóí.] òèá. Þä êèñÿñèíèí èëòèùàáû. 

ÕÎËÅÑÒÅÐÈ´Í [éóí.] Úàíëû òîõóìàëàðûíûí 

òÿðêèáèíäÿ (î úöìëÿäÿí ÿñÿá òîõóìàñûíäà, 

þääÿ, äÿðè ïèéèíäÿ) îëàí ñòåðèí ãðóïóíäàí 

öçâè áèðëÿøìÿ, ìàääÿ. 

ÕÎÍ×À èñ. Øèðíèééàò, ìåéâÿ âÿ ñ. éåìÿëè 

âÿ éà áàøãà ùÿäèééÿëÿð ãîéóëìóø áÿçÿêëè 

ïîäíîñ, òàáàã âÿ ñ. Éöçëÿðëÿ ýþçÿë úàðèéÿëÿð 

ÿëëÿðèíäÿ ÿëâàí éåìÿêëÿð äîëó õîí÷àëàð è÷ÿðè 

äàõèë îëäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áèð òÿðÿôäÿ Àñëàí 

áÿé ãàáàüûíäà áèð íå÷ÿ õîí÷à îòóðìóø, ßñÿä 

áÿéëÿ ñþùáÿò åäèð. Ú.Úàááàðëû. Ùÿð òÿìèç ñöôðÿäÿ 

íå÷ÿ íåìÿò âàð; Õîí÷àëàð áÿçÿíèð ðÿíýáÿðÿíý 

øàìëà. Ñ.Âóðüóí. Õîí÷à êèìè – 

àë-ÿëâàí, àëà-áÿçÿê, áÿðáÿçÿêëè. Ïàð÷àíûí 

õîí÷à êèìè ýöëëÿðè. – Äèâàðû âÿ ãàïû ñÿãôèíè 

þðòÿí ãîë-áóäàãëû òÿíÿéèí õîí÷à êèìè øàõ 

éàðïàãëàðûíû ýþðÿíäÿ áàðìàüûíû äèøëÿäè. 

Ìèð Úÿëàë. Õîí÷à òóòìàã – ïîäíîñà ìöõòÿëèô 

øåéëÿð ãîéóá áÿçÿìÿê. Áàéðàì õîí- 

÷àñû òóòìàã. – Øàùâÿëÿä ýþçÿë áèð õîí÷à 

òóòóá áèð èìàíñûç ãàðû òàïûá õîí÷àíû ýþíäÿðäè 

Øàùñÿíÿì ö÷öí. “Àøûã Ãÿðèá”. Õîí÷à 

òóòóá ýþíäÿðÿðÿì ñÿíèí äÿ þç ïàéûíû; Ñÿí äÿ 

àðòûð þç ÿëèíëÿ çÿôÿðëÿðèí ñàéûíû! Ñ.Âóðüóí. 

// åòíîãð. Àäÿòÿ ýþðÿ òîéäà, íèøàíäà è÷ÿðèñèíÿ 

øèðíèééàò, ïàëòàð, ïàð÷à-ãóìàø, ãûçûëýöìöø 

âÿ ñ. ãîéóëóá áÿçÿäèëìèø âÿ öñòö 

ãûðìûçû ïàð÷à èëÿ þðòöëö ïîäíîñ âÿ ñ. Ãûç 

åâèíÿ õîí÷à àïàðìàã. – Áèð èëäÿí ñîíðà 

îüëàí åâè ãûç ö÷öí ïàëòàð ùàçûðëàéûá ãûðìûçû 

õîí÷àëàðà ãîéàð âÿ ãûç åâèíÿ àïàðàðäû. 

ÕÎÐÀËÛ 

Ù.Ñàðàáñêè. Ãóìðó, ýÿëèíèí ïàëòàðû ãîéóëìóø 

õîí÷àíû, áàøãà àðâàä èñÿ éåð-éåìèø îëàí 

õîí÷àíû áàøûíäà àïàðûðäû. ß.Àáàñîâ. Áöòöí 

áàéðàìëàðäà îüëàí åâèíäÿí ãûç åâèíÿ ùÿäèééÿëÿð, 

õîí÷àëàð ýåòìÿëèéäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕÎÍÑÀ ñèô. Ùÿð èêè úèíñèí ÿëàìÿòëÿðè îëàí 

úàíëû. Õîíñà åòìÿê – àõòàëàìàã. Àôðèêà 

þëêÿëÿðèíäÿ éàøàéàí ìöñÿëìàíëàðäàí áèð 

ãèñìè àçéàøëû, ýöíàùñûç îüëàí óøàãëàðûíû òóòàðàã 

ðÿùìñèçëèêëÿ õîíñà åäèð âÿ îíëàðû ìöñÿëìàíëàð 

éàøàéàí áàøãà þëêÿëÿðäÿ ñàòûðëàð. 


ÕÎÍÑÀËÛÃ èñ. Õîíñà îëìà, èêè úèíñèí 

ÿëàìÿòèíè äàøûìà. 

ÕÎÐ 1 [éóí.] Ùÿð ùàíñû âîêàë ÿñÿðè áèð 

âàõòäà èôà åäÿí îõóéàíëàð äÿñòÿñè. Õîð äÿñòÿñè. 

Óøàã õîðó. – [Ìöÿëëèô:] Áèç äÿ éîëäàøëàðûìûçëà 

õîð òÿøêèë åäèðèê. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

[Ðöñòÿì êèøè:] Áðèãàäèð Øèðçàäûí éàõøû ñÿñè 

âàð. Õîð äÿðíÿéè äöçÿëòìÿéè îíà òàïøûðìàëû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. // Êîëëåêòèâ òÿðÿôèíäÿí èôà 

åäèëìÿê ö÷öí éàçûëìûø ìóñèãè ïéåñè. Õîðó 

÷îõ ýþçÿë èôà åòäèëÿð. 

ÕÎÐ 2 : õîð áàõìàã – èêðàùëà, ùÿãàðÿòëÿ, 

àë÷àã íÿçÿðëÿ, ñàéìàçúàñûíà áàõìàã, ãèéìÿò 

âåðìÿìÿê, äÿéÿðñèç ñàéìàã. Õîð 

áàõàðñàí, àú ãàëàðñàí. (Àòà. ñþçö). [ßáóáÿêð 

èáí Ìÿùÿììÿä Åëäÿíèçèí Íèçàìèéÿ 

éàçäûüû ìÿêòóáóíäà] Àòàì äà, ÿìèì äÿ ùþêóìÿòëÿðèíè 

Àçÿðáàéúàí õàëãûíûí ãûëûíúëàðû 

êþëýÿñèíäÿ ãóðäóãëàðûíà áàõìàéàðàã, áó 

õàëãà õîð áàõäûãëàðû ö÷öí ìÿùâ îëäóëàð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ôàéäàëû áèð çÿùìÿòÿ ùå÷ áèð 

çàìàí öñòäÿí àøàüû õîð áàõìàã îëìàç. 


ÕÎÐÀ 1 èñ. 1. ×àëûíìûø îòóí éåðèíäÿ áèòÿí 

òÿçÿ îò, áèòêè âÿ ñ. Òàõûë õîðàñû. Õîðà ñàùÿñèíäÿí 

ñóâàðìà íÿòèúÿñèíäÿ éöêñÿê àðïà 

ìÿùñóëó ýþòöðìÿê îëàð. 

2. Àõûðà ãàëàí éåòèøìÿìèø ìåéâÿ. 

ÕÎÐÀ 2 èñ. òèá. Äÿðè öñòöíäÿ èðèíëè, õûðäà 

éàðàëàð (÷îõ âàõò “éàðà-õîðà” øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). 

Õîðà áàñìàã. – Áó ïëàñòûð (íàôòàëàíëû 

éàïûøãàí ïëàñòûðû) äÿðèíèí õðîíèêè èëòèùàáûíäà, 

éàðà âÿ õîðà öçÿðèíÿ ãîéìàã ö÷öí 

èøëÿíèð. Ð.ßëèéåâ. 

ÕÎÐÀËÛ ñèô. ×èðêëè, èðèíëè éàðàëàð áàñìûø. 

Õîðàëû öç. Õîðàëû ÿë. – Àðõà éàðàëû, áàø õîðàëû, 

471

ÕÎÐÄÀ 

ñèíÿ úÿðàùÿò; Áó çÿùìÿò èëÿ úÿííÿòè íåéëÿðñÿí, 

ÿìèîüëó Ì.Ìþúöç. 

ÕÓÐÄÀ [úùîðäå – òåë] 1. ðèéàç. ßéðè õÿòòèí 

èêè íþãòÿñèíè áèðëÿøäèðÿí äöç õÿòò. 

2. áèîë. Áÿçè ùåéâàíëàðûí (ìÿñ., áàëûãëàðûí) 

áåë ñöòóíó ôÿãÿðÿñè. Áàüûðñàüûí àðõà 

òÿðÿôèíäÿí óçóíóíà éàñòûãøÿêèëëè õîðäà àéðûëûð. 


ÕÎÐÅÎÃÐÀÔÈ´Ê ñèô. Õîðåîãðàôèéàéà àèä, 

õîðåîãðàôèéà èëÿ áàüëû. Õîðåîãðàôèê ñÿùíÿúèêëÿð. 

ÕÎÐÅÎÃÐÁÔÈÉÀ [úùîðåèà – ðÿãñ âÿ 

ýðàïùî – éàçûðàì] Ðÿãñ ñÿíÿòè. Õàëã 

õîðåîãðàôèéàñû. Õîðåîãðàôèéà ìÿêòÿáè. – 

Ùÿð õàëãûí èíúÿñÿíÿòèíäÿ þçöíÿìÿõñóñ îëàí 

ìèëëè ôîðìàñû õîðåîãðàôèéà ñÿíÿòèíäÿ äàùà 

ÿéàíè âÿ ãàáàðûã áèð ñóðÿòäÿ íÿçÿðÿ ÷àðïûð. 

ß.Áÿäÿëáÿéëè. // Áàëåò ðÿãñëÿðè éàðàòìà âÿ 

ñÿùíÿäÿ ýþñòÿðìÿ ñÿíÿòè. 

ÕÎÐÉÉÀ [úùîðåèà – ðÿãñ] òèá. ßë-àéàüûí 

ãåéðè-èõòèéàðè òèòðÿìÿñèíäÿí èáàðÿò ÿñÿá 

õÿñòÿëèéè. 

ÕÎÐÙÀÕÎÐ çÿðô Áÿðê õîðóëòó ñÿñè ÷ûõàðàðàã. 

[Ñàëìàí:] Ãîé õîðùàõîð éàòàíëàð ñöáù 

òåçäÿí îéàíñûíëàð. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Úàíáàëàéåâ 

Áÿéèì õàëàéà:] Ñÿíè áó ùÿéÿòÿ õîðùàõîð éàòìàã 

ö÷öíìö ãîéóáëàð È.Ùöñåéíîâ. 

ÕÎÐ-ÕÎÐ òÿãë. áàõ õîðóëòó 1-úè ìÿíàäà. 

Ìÿúèäèí õîð-õîðó Íàäèðè ôèêèð âÿ õÿéàëàòäàí 

àéûëòäû. Á.Òàëûáëû. Õîð-õîð õîðóëäàìàã 

– áÿðê éàòìàã, õîðóëòó èëÿ éàòìàã. Ìÿììÿäùÿñÿí 

àüàíûí àíàñû Õàíûì õîð-õîð õîðóëäàéûðäû. 


◊ Õîð-õîð ãÿëéàí – áàõ ñóëó ãÿëéàí 

(“ãÿëéàí”äà). 

ÕÎÐÈ´ÑÒ [éóí.] Õîðäà îõóéàí, õîð àðòèñòè. 

ÕÎÐËÀÌÀ “Õîðëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎÐËÀÌÀÃ ô. Ùöðêìÿê, ùöðêöá ÷ÿêèëìÿê. 

Áÿõòèéàð ïàìáûüû àòäû ýþëÿ. Ýþëöí 

ñóéó î ñààò êþïðöéöá ãàëõäû. Àòëàð áóíó ýþðÿí 

êèìè, õîððóéóá ýåðè ÷ÿêèëäèëÿð. (Íàüûë). 

Áèç õåéëè ýåòìèøäèê êè, áèðäÿí Õàíïÿðèíèí àòû 

õîðëàäû. ß.Âÿëèéåâ. // Ìÿú. ìÿíàäà. Ýöâÿú 

ýþðìÿéÿí ãàçàí ýþðÿíäÿ õîðëàéàð. (Àòà. 

ñþçö). // ×ÿêèíìÿê. 

ÕÎÐÌÅÉÑÒÅÐ [éóí. õîð âÿ àëì. ìåèñòåð 

– óñòà] Õîð äÿñòÿñèíèí ðÿùáÿðè, õîð äèðèæîðó. 

ÕÎÐÍÀ áàõ õîðóëòó. Ñöêóòó éàëíûç 

Àñëàíûí áÿðê õîðíà ñÿñè ïîçóðäó. Ñ.Âÿëèéåâ. 

472 

ÕÎÐÒÓÌ 

Õîðíà ÷ÿêìÿê – õîðóëäàìàã. Òèðéÿêêåø 

áÿðê õîðíà ÷ÿêäèêäÿí ñîíðà áàøûíû ãàëäûðûð. 

À.Øàèã. [Ôèðèäóí:] ×àé÷û øàýèðäèíèí ýÿòèðäèéè 

áèð ñòÿêàí òöíä ÷àéû è÷èá, öñò êþéíÿéèíè ÷ûõàðòäû, 

áöêöá áàøûíûí àëòûíà ãîéàðàã, ùÿñèðèí 

öñòöíÿ óçàíäû. Áó çàìàí êÿíäëèëÿðäÿí 

áèðè óçóí áèð õîðíà ÷ÿêäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕÎÐÒ: õîðò äöøìÿê – áàõ õóðò äöøìÿê 

(“õóðò”äà). Ãÿäèì äàéû éåðäÿ áèð àç 

çàðûéûá ñþéëÿíäè, ñîíðà õîðò äöøöá éàòäû. 


ÕÎÐÒÄÀÍ èñ. Ýóéà ýåúÿ ãÿáèðäÿí õîðòëàéàðàã 

÷ûõûá éàòìûø àäàìëàðûí ãàíûíû ñîðàí, 

îíëàðà ïèñëèê åäÿí ãîðõóíú, äÿùøÿòëè ìþâùóì 

áèð âöúóä. Àõûðû áè÷àðÿ àíàíûç ñèçÿ äåéèðäè: 

– Áàëà, àüëàìà, õîðòäàí ýÿëÿð, ñÿíè 

àïàðàð! Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [ßñÿä:] Áèð 

àäàìà äåìÿéèíèç, ãÿáèðèñòàíäà õîðòäàí 

âàð... Á.Òàëûáëû. // ìÿú. Ýþðöíöøúÿ ãîðõóíú, 

èíñàíû äÿùøÿòÿ ñàëàí àäàì ùàããûíäà. Õîðòäàíäû, 

÷îõàíäû, ãîéìà, ýÿëäè! Êèðäàðû éàìàíäû, 

ãîéìà, ýÿëäè! Ì.ß.Ñàáèð. 

ÕÎÐÒËÀÌÀ “Õîðòëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎÐÒËÀÌÀÃ ô. Ýóéà äèðèëìÿê, äèðèëèá 

ãÿáèðäÿí ÷ûõìàã. [Ñîíàíûí] ãàáàüûíà êþëýÿëÿð, 

ãÿáèðäÿí õîðòëàéàí þëöëÿð ÷ûõìàìûøäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. [ßëÿìäàð:] [Ìÿøÿäè] ãûðñàããûç 

îüëó ãûð-ñàããûç, åëÿ áèë î ýîðáàýîð 

Ùàúû Àáóòàëûáûí þçöäöð êè, ãÿáèðäÿí õîðòäóéóá... 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ìîëëà Êÿðèì:] Åé èíñàí 

úèëäèíÿ ýèðìèø øåéòàíè-ëÿèí, ñþéëÿ, ñþéëÿ 

ýþðöì êèìñÿí, íÿ ýöíàùûí ñàùèáèñÿí âÿ íÿ 

ö÷öí õîðòäàìûñàí Á.Òàëûáëû. 

ÕÎÐÒÓËÄÀÌÀ “Õîðòóëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎÐÒÓËÄÀÌÀÃ ô. Õîðòóëòó ñÿñè ÷ûõàðòìàã, 

õîðò-õîðò åëÿìÿê. Äîíóç õîðòóëäàéûð. 

ÕÎÐÒÓËÒÓ èñ. Äîíóçëàðûí ÷ûõàðäûüû ñÿñ. 

ÕÎÐÒÓÌ èñ. 1. Ôèëëÿðäÿ âÿ áÿçè áàøãà 

ùåéâàíëàðäà ìöõòÿëèô âÿçèôÿëÿð (òÿíÿôôöñ, 

èéáèëìÿ âÿ ñ.) èúðà åäÿí áîðó øÿêëèíäÿ 

óçàíàí ìöòÿùÿððèê àüûç âÿ éà áóðóí ãèñìè. 

Äåéÿí çîðëó ôèë; Òàïäàüûíäà ñöðöêëÿíÿí áèð 

àúèç äåéèë; Áèð ýöí ýÿëÿð ãÿçÿáëÿíèá òóòàúàã 

ñÿíè; Õîðòóìóíäà öììàíëàðà àòàúàã ñÿíè. 

À.Èëäûðûì. // çîîë. Áÿçè îíóðüàñûç ùåéâàíëàðûí 

áÿäÿíëÿðèíèí ìöõòÿëèô âÿçèôÿëÿð (îâó 

òóòóá áîüìà, þçöíö ãîðóìà âÿ ñ.) èúðà åäÿí 

þí ùèññÿñè âÿ éà áó ùèññÿäÿêè ôûðëàð. Çÿëèíèí 

õîðòóìó. – Áîç-ãàðà Ãàôãàç àðûñûíûí áÿ-

ÕÎÐÒÓÌÚÓÃ 

äÿíè áàøäàí-áàøà òöíä áîçäóð âÿ õîðòóìó 

óçóíäóð. Áó úèíñ àðûëàð ÷îõ ñàíúìûð. 

Ð.Èáðàùèìîâ. ..Àõøàì äöøöðäö, åëÿ áèë, äöíéàíûí 

áöòöí àüúàãàíàäëàðûíû éûüûá òþêöðäöëÿð 

áóðà âÿ àüúàãàíàäëàð àäàìû éàíäûðûá òþêÿí, 

èéíÿëè õîðòóìëàðûíû èøÿ ñàëûðäûëàð. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

Àüúàãàíàäëàð åëÿ ñàíúûðäûëàð êè, îíëàðûí õîðòóìó 

äÿéÿí éåð áèð ñààò ýþéíÿéèðäè. È.Øûõëû. 

2. òåõ. Ìöõòÿëèô ìàøûíëàðäà ãàáàüà óçàíìûø 

ùåéâàí áóðíóíó õàòûðëàäàí òóòóúó ùèññÿ. 

Äÿçýàùûí õîðòóìó. – Òîðïàüûí öðÿéèíäÿí 

àüðûñûíû ÷ÿêèð áàõ; Ìàøûíëàð õîðòóìóéëà ãîúàìàí 

ôèëëÿð êèìè. Ñ.Ðöñòÿì. Ïàðîâîçëàðëà 

éàíàøû îëàðàã õîðòóìëàðû éóõàðû ãàëäûðûëìûø 

ùöíäöð åêñêàâàòîðëàð éûðüàëàíà-éûðüàëàíà 

èðÿëèëÿéèðäè. ß.Ñàäûã. // Íàñîñ âÿ êðàíëàðà 

òàõûëàí áðåçåíò, ðåçèí âÿ éà áàøãà ìàòåðèàëäàí 

ùàçûðëàíìûø óçóí áîðó. Éàíüûí ìàøûíûíûí 

õîðòóìó. 

3. Ñÿùðà òîïëàðûíäà: ëöëÿíè ÿë èëÿ ùÿäÿôÿ 

òóøëàìàã ö÷öí òîï ãóíäàüûíûí óçàíàí àðõà 

ùèññÿñè. Ìÿäÿä, éàõûíäà ãàðà õîðòóìó äöøìÿí 

òÿðÿôÿ óçàíûá äóðàí òîïà, î éàíäà àü 

ãàð çÿìèñèíäÿ ýèðÿúÿêëÿðè ñå÷èëÿí ãàçìàëàðà 

áàõäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÕÎÐÒÓÌÚÓÃ èñ. Áàëàúà õîðòóì. Àðûíûí 

õîðòóìúóüó. 

ÕÎÐÒÓÌËÓ ñèô. 1. Õîðòóìó îëàí. Õîðòóìëó 

ìèë÷ÿê. Õîðòóìëó ìàøûí. 

2. äàí. áàõ ãàëèôå. Äàüáàøåâ àéàüà ãàëõûá 

ÿëèíè õîðòóìëó, ýþé ìàùóä øàëâàðûíûí úèáèíÿ 

ñîõàðàã èðè àääûìëàðëà ýÿçÿ-ýÿçÿ: – Àòàñûíà 

îä âóðàúàüàì! – äåäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÕÎÐÒÓÌËÓËÀÐ úÿì çîîë. Õîðòóìó îëàí 

ùåéâàíëàð äÿñòÿñè. 

ÕÎÐÓËÄÀÌÀ “Õîðóëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎÐÓËÄÀÌÀÃ ô. 1. Éóõóäà èêÿí õîðóëòó 

(õîð-õîð) ñÿñè ÷ûõàðòìàã. Áèð àçäàí 

ñîíðà ðÿôèã áàøëàäû õîðóëäàìàüà. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

×àé ùàçûðëàíìûø îëäóüó âàõò 

Ìóðàä áÿé ìöðýöëÿéèð, Úàâàä áÿé õîðóëäàéàðàã 

éóõóëàéûðäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

2. ìÿú. Áÿðê éàòìàã, éóõóäà îëìàã. Áàùàäûð 

àòëàð áàüëàíàí éåðÿ ýåäèá, ýþðäö êè, Íîâðóç 

õîðóëäàéûð. Í.Íÿðèìàíîâ. Àðà-ñûðà ñÿêèíèí 

öñòöíäÿ âÿ ìåéäàíëàðäà óçàíûá õîðóëäàéàíëàðà 

äà ðàñò ýÿëìÿê îëóð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

3. “Ìûð-ìûð” ñÿñè ÷ûõàðòìàã; ìûðûëäàìàã. 

Ïèøèê áÿðê õîðóëäàéûð. 

ÕÎÐÓÇ 

4. ìÿú. Ìûðûëäàíìàã, äåéèíìÿê, äîíãóëäàíìàã. 

[Úÿííÿòÿëè àüà:] Áåëÿ èø îëàðìû, àé 

úàìààò, .. ùÿì äàðûìû éåñèí, ùÿì äÿ ìÿíÿ 

õîðóëäàñûí. Í.Âÿçèðîâ. 

ÕÎÐÓËÒÓ èñ. 1. Õîð-õîð ñÿñè, éóõóäà 

èêÿí õîðóëäàéàí àäàìûí ÷ûõàðäûüû ñÿñ. 

[Êèøèëÿðèí] õîðóëòóñó ùàìàìû áöðöìöøäö âÿ 

ãûëëû ñèíÿëÿðè êþðöê êèìè åíèá ãàëõûðäû. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ãàðàøûí] ýåúÿíèí ïîçóëìàç 

ñöêóòó àðàñûíäà èêè îòàã î éàíäà àòàñûíûí 

õîðóëòóñó ãóëàüûíà ýÿëäè. Ì.Èáðàùèìîâ. ×ÿðêÿçèí 

õîðóëòóñó ìûøûëòûéà ÷åâðèëìèøäè. È.Øûõëû. 

// Ïèøèê ùàããûíäà. Ïèøèéèí õîðóëòóñó. 

2. Ìûðûëòû. [Êÿðèì áàáàíûí àòàñû:] ..×àðÿñèç 

ìàüàðàéà ýèðäèì, áèð äÿ àüûð áèð õîðóëòóäàí 

ýþçëÿðèìè à÷äûì. À.Øàèã. 

ÕÎÐÓÌ èñ. Áèð äÿôÿ ö÷öí ùåéâàíà âåðèëÿí 

éåì, éåì íîðìàñû, éåì ìèãäàðû. Áöòöí 

äöíéà îä òóòóá éàíñà, áèçèì êè áèð õîðóì 

îòóìóç éàíìàéàúàã ß.Âÿëèéåâ. 

ÕÎÐÓÌËÀÌÀ “Õîðóìëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎÐÓÌËÀÌÀÃ ô. Õîðóì-õîðóì àéûðìàã, 

ïàéëàðà áþëìÿê; äÿñòÿëÿìÿê. Ãàðà úàìûø 

âÿí, âÿëÿñ, àüúàãàéûí øèâëÿðèíè ÿéÿíäÿ, 

Àëà äàíà îíëàðûí éàøûë éàðïàãëàðûíäàí õîðóìëàéûá 

þòöðöðäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. Èýèäëÿð âàð 

êè, áèð ýöíäÿ éöç áàü îòó ëàé ãîðóéóá 

õîðóìëàéûð, áàüëàéûð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕÎÐÓÇ èñ. 1. Òîéóüóí åðêÿéè. Êÿíä 

òàìàìèëÿ éóõóäàí îéàíìûøäûñà äà õîðóçëàð 

ñÿñ-ñÿñÿ âåðèá áàíëàøûðäûëàð. ß.Âÿëèéåâ. 

Áöòöí ùÿéÿòëÿðäÿ êÿíäèí õîðóçëàðû áàíëàøûðäû. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Òîéóã úèíñèíäÿí 

áÿçè ãóøëàðûí åðêÿéè. Ãûðãîâóë õîðóçó. – 

[Îâ÷ó:] Àíúàã áèðúÿ øÿðòèì âàð: òÿêúÿ 

õîðóçëàðû âóðàúàéûã. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. ìÿú. äàí. Äàëàøãàí, äàâàêàð, ñàâàøãàí 

àäàì ùàããûíäà. Õîðóç êèìè – 1) ñèôÿòè 

ãûïãûðìûçû, ñàüëàì àäàì ùàããûíäà. Õîðóç 

êèìèäèð; 2) äàâàêàð, äàëàøãàí, äþéöøêÿí 

(àäàì). [Ùöðö:] Íÿ îëàúàã, äÿëè ãóäóðìóø 

àòàí òÿçÿäÿí ýåíÿ ÷àðõû õîðóç êèìè ýèðèá 

ìåéäàíà, ãîéìàç ýþðÿê äÿðäèìèç íÿäèð 


◊ Õîðóç áàíû – ñöáù òåçäÿí, àëàãàðàíëûã. 

Ö÷öíúö õîðóç áàíû ýåúÿäÿí õåéëè êå÷äèéèíè 

õÿáÿð âåðäè. Ùå÷ êÿñ éàòìàã èñòÿìèðäè. 

Ð.Ðçà. Ñÿùÿð [éîë÷ó] õîðóç áàíûíäà àéûëäû. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Õîðóç áàíûíà êèìè 

473

ÕÎÐÓÇÁÀÇ 

(ãÿäÿð) – ñÿùÿðÿ êèìè, èøûãëàøàíà ãÿäÿð. 

Àðàëàðûíäà ùå÷ áèð èíúèêëèê îëìàéûáìûø êèìè, 

àòà èëÿ îüëóíóí øèðèí ñþùáÿòè õîðóç áàíûíà 

êèìè óçàíäû. ß.Àáàñîâ. Õîðóç ñÿñè åøèòìÿìèø 

(åøèòìÿéÿí) – ùå÷ êÿñèí áèëìÿäèéè, 

åøèòìÿäèéè, ýþðìÿäèéè, òÿïòÿçÿ. Ñÿí þçöí 

áèëèðñÿí êè, ìÿí ùÿìèøÿ åëÿ ñþç äåéèðÿì êè, 

ãÿðèáÿ îëñóí, òÿçÿ îëñóí, ùå÷ êÿñèí åøèòìÿäèéè, 

áèëìÿäèéè, äàíûøìàäûüû îëñóí. Õîðóç 

ñÿñè åøèòìÿìèø ñþç îëñóí. “Ìîë. Íÿñð.”. Ùÿð 

ýöí áó êèìè éåíè-éåíè õîðóç ñÿñè åøèòìÿéÿí 

õÿáÿðëÿðè àëàí òåëåôîí÷ó ßñýÿð, þç äîñòëàðûíûí 

ãàáàüûíäà õÿúàëÿò ÷ÿêìÿçäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Õîðóçà éöêëÿìÿê, õîðóçà éöê åëÿìÿê – 

âàð-éîõóíó ÿëèíäÿí àëìàã, ìöôëèñ åëÿìÿê, 

ñîéìàã. [Àüà Êÿðèì õàí:] À ýÿäÿ, Ñÿôÿðÿëè, 

ñÿíèí ãÿñäèí, áàëàì, îäóð êè, ìÿíè õîðóçà 

éöêëÿéÿñÿí. Í.Âÿçèðîâ. [Ñÿëèì áÿé Íÿúÿô 

áÿéÿ:] Ýÿëìèøÿì ýþðöì, ñÿíè äÿ áèð õîðóçà 

éöêëÿéÿ áèëÿðÿììè ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ýþð 

ùÿëÿ áóíëàðû íåúÿ õîðóçà éöêëÿéÿúÿéÿì. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Õîðóçó ãîëòóüóíà âåðèëìÿê – 

ãîâóëìàã, èøäÿí ãîâóëìàã. Ìöäèðèí äÿ 

õîðóçó; Âåðèëäè ãîëòóüóíà; Ïåøèìàí îëäó 

þçö; Áó ìöäèð îëäóüóíà. ß.Úàâàä. Õîðóçóí 

ãóéðóüó ýþðöíöð – àøêàð îëóð, öñòö 

à÷ûëûð, ýþðöíöð (ýèçëè ñàõëàíûëìàëû îëàí øåé 

ùàããûíäà). [Ãÿðèá:] Éîõ ÿøøè, áóðäà õîðóçóí, 

âàëëàù, ãóéðóüó ýþðöíöð. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Õîðóçóíó ãîëòóüóíà âåðìÿê – ãîâìàã, 

èøäÿí ãîâìàã. [Õÿëôÿ:] Ñöëåéìàíû áó âàõòàäÿê 

ùå÷ áèð éûõàí îëìàìûøäû, [Äóðñóí] åëÿ 

âåðäè õîðóçóíó ãîëòóüóíà.. Ú.Úàááàðëû. 

ÕÎÐÓÇÁÀÇ èñ. Êþùíÿ ìÿèøÿòäÿ: áèð 

ÿéëÿíúÿ êèìè äþéöøäöðìÿê ö÷öí õîðóç ñàõëàéàí 

âÿ áó èøëÿ ìÿøüóë îëàí àäàì. Ìÿêòóáóíäà 

éàçûðñàí êè, ãÿñÿáÿíèçèí ÿùàëèñè 

õîðóçáàçëàðûí, ãî÷áàçëàðûí âÿ èòáàçëàðûí 

ÿëèíäÿí úàíà-áåçàðà ýÿëìèøäèð. “Êèðïè”. 

ÕÎÐÓÇÁÀÇËÛÃ èñ. Êþùíÿ ìÿèøÿòäÿ: äþéöøäöðìÿê 

ö÷öí õîðóç ñàõëàìà âÿ áèð 

ÿéëÿíúÿ êèìè õîðóç äþéöøäöðìÿêëÿ ìÿøüóë 

îëìà. Ìîëëàõàíàäàí ãîâóëàí ýöíäÿí åòèáàðÿí 

óøàã ôèêðèíè ãóøáàçëûã, òàçûáàçëûã, õîðóçáàçëûã 

âÿ áó êèìè èøëÿðÿ âåðÿðäè. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÕÎÐÓÇÁÅ×ß èñ. 1. Úàâàí õîðóç, ÷îëïà. 

[Àôòèë Ùàúû ßùìÿäÿ:] Áóäóð, ñÿí ùÿð ýöí 

õîðóçáå÷ÿ éåéèðñÿí, ìÿíèì óøàãëàðûì áèð 

÷óõóð áóëàìà äà òàïà áèëìèð. Ú.Úàááàðëû. 

474 

ÕÎÐÂÀÒÚÀ 

[Ðöñòÿì Ñÿêèíÿéÿ:] Ãàðàøû ÷àüûð, ãîé 

õîðóç-áå÷ÿäÿí äÿ ö÷-äþðäöíö êÿññèí, ÷ûüûðòìà 

äöçÿëò. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. ìÿú. Ãûøãûðûã÷û, äàâàêàð. [Ôàòìà õàíûì:] 

Ñÿíè þéðÿäÿíèí úèéÿðè äàüëàíñûí, ìÿíÿ õîðóçáå÷ÿ 

äåéèðñÿí! Í.Âÿçèðîâ. 

ÕÎÐÓÇÝÞÇ ñèô. Éåòêèí, úàâàí, éåíèéåòìÿ; 

çèðÿê. ×àé àøàüû ýåòìÿðÿì; ×àäðàìû 

éåëëÿòìÿðÿì; Õîðóçýþç îüëàí ýÿðÿê; Äóë 

êèøèéÿ ýåòìÿðÿì. (Áàéàòû). [Ùÿúÿð:] Ìÿíÿ 

õîðóçýþç, áûüûáóðìà .. áèð îüëàí ëàçûìäûð. 

“Ùÿúÿð õàíûì”. 

ÕÎÐÓÇÝÖËÖ èñ. áîò. Òöíä-ãîíóð ðÿíýäÿ 

éîüóí âÿ ãûñà êþêöìñîâ ýþâäÿñè îëàí 

èðèñàëõûìëû, ñàðû÷è÷ÿêëè ÷îõèëëèê áèòêè. Õîðóçýöëö 

÷îõèëëèê áèòêè îëóá, òöíä-ãîíóð, éîüóí 

âÿ ãûñà êþêöìñîâ ýþâäÿéÿ ìàëèêäèð. Éàðïàãëàðûíûí 

êÿíàðû ùàìàðäûð. Ýþâäÿñèíèí 

òÿïÿëÿðèíäÿ éåðëÿøìèø ãûçûëû ñàðû ðÿíýëè áþéöê 

âÿ ýþçÿë ÷è÷ÿêëÿðè âàðäûð. Ð.ßëèéåâ. 

..Áÿùÿðëè ãàðà òóò àüàúëàðûíûí ÿòðàôûíäàêû 

ëÿêëÿðäÿ õîðóçýöëö, ìèõÿêýöëö øèòèëëÿðè ÿêèëìèøäè. 

È.Ãàñûìîâ. 

ÕÎÐÓÇÃÓÉÐÓÜÓ áàõ õîðóçïèïèéè. Áèð 

íå÷ÿ äÿãèãÿäÿí ñîíðà èêè ñòÿêàí õîðóçãóéðóüó 

÷àé ýÿëäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÕÎÐÓÇËÀÍÌÀ “Õîðóçëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎÐÓÇËÀÍÌÀÃ ô. Êèøèëÿíìÿê, êÿêÿëÿíìÿê, 

øÿøÿëÿíìÿê; ãûçûøìàã, þçöíäÿí 

÷ûõìàã. [Ýöëäÿñòÿ:] Ùöíÿðèíäè ýåò, áó 

ñþçëÿðè Ðçàãóëóéà äå. Áèçèì éàíûìûçäà õîðóçëàíìàã 

áèð ÷ÿòèí èø äåéèë. Í.Âÿçèðîâ. Ìÿñÿëÿíèí 

íÿ éåðäÿ îëäóüóíó áèëìÿê èñòÿìÿäÿí 

Ãöäðÿòèí öñòöíÿ õîðóçëàíàí Ìèðçÿéåâè 

áóðàäàêûëàðäàí ùå÷ áèðèíèí ýþðÿí ýþçö éîõ 


ÕÎÐÓÇÏÈÏÈÉÈ ñèô. Ãûðìûçû, ïöððÿíý. Ãàðûíûí 

áóüëàíà-áóüëàíà ýÿòèðäèéè ãàéüàíàãäàí 

äîéóíúà éåäèëÿð, îíóí äà öñòöíäÿí 

èêè-ö÷ ñòÿêàí õîðóçïèïèéè ÷àé è÷äèëÿð. 

Ì.Ùöñåéí. Ö÷ éîëäàø òåðìîñäàí òþêäöéöìöç 

áóüëàíàí òöíä “õîðóçïèïèéè” ÷àéäàí 

è÷ÿ-è÷ÿ ñþùáÿò åäèðäèê. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÕÎÐÂÀÒ èñ. Éóãîñëàâèéàíûí òÿðêèáèíÿ 

äàõèë îëàí Õîðâàòèéàíûí ÿñàñ ÿùàëèñèíè òÿøêèë 

åäÿí úÿíóáè ñëàâéàí õàëãû âÿ áó õàëãà 


ÕÎÐÂÀÒÚÀ ñèô. âÿ çÿðô Õîðâàò äèëèíäÿ. 

Õîðâàòúà êèòàá. Õîðâàòúà äàíûøìàã.

ÕÎÑÓÍËÀØÌÀ 

ÕÎÑÓÍËÀØÌÀ èñ. äàí. 1. “Õîñóíëàøìàã”äàí 

ô.èñ. 

2. Ýèçëè äàíûøûã, ïû÷àïû÷, äåäè-ãîäó. [Ãÿùðÿìàí:] 

Àíúàã îðàäà õîñóíëàøìà, öìóìè 

èøè àõñàòìàã îëìàñûí. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕÎÑÓÍËÀØÌÀÃ ô. äàí. Ùå÷ êÿñÿ åøèòäèðìÿäÿí 

áèð-áèðèëÿ ýèçëè-ýèçëè, ïû÷-ïû÷ äàíûøìàã, 

ïû÷ûëäàøìàã. Ýöí ÷ûðòàäû, ýþç ãàìàøäû; 

Àðàç ìÿíëÿ õîñóíëàøäû.. Øÿùðèéàð. ßëèíäÿ 

÷àòû, áóçîâó ìàëà ãàòàí àðâàäëàð áèð-áèðèíè 

ýþðÿí êèìè õîñóíëàøûðäûëàð. È.Øûõëû. 

ÕÎØ ñèô. [ôàðñ.] 1. Öðÿéÿéàòàí, õîøëàíäûðàí, 

õîøàýÿëÿí, áÿéÿíèëÿí, éàõøû, ýþçÿë. 

Õîø õàñèééÿò. Õîø òÿáèÿò. Õîø ñÿäà. – [Ãóøëàðûí] 

..õîø àâàçëàðû úöò÷öíö ùÿâÿñÿ ýÿòèðäè. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Õÿäèúÿ] îëäóãúà õîøñþùáÿò, 

åéè òÿáèÿòëè, ýåíèø ãÿëáëè, ìóíèñ âÿ ìåùðèáàí 

áèð ãûç èäè. Ñ.Ùöñåéí. Éàçûí èëûã íÿôÿñèíäÿ; 

Éàñÿìÿíèí õîø ÿòðè âàð.. Í.Ðÿôèáÿéëè. // Ðóùó 

îõøàéàí, ëÿççÿò âåðÿí, ñÿôàëû, íÿøÿëè. Õîø áèð 

éåë èíñàíû îõøàéûð, êþêñöíÿ ñèðëè áèð ôÿðÿù 

äîëäóðóðäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Áóðàäàí áèíàíûí 

î áèðè ùÿéÿòèíÿ õîø áèð ìÿíçÿðÿ à÷ûëûðäû. 

Ì.Ùöñåéí. Ýöíîðòàéà ãÿäÿð öðÿêà÷àí õîø 

áèð ùàâà âàðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Ìåùðèáàí, 

êþíëö îõøàéàí, öðÿéÿéàòàí. Õîø áàõûø. 

– Òàíðû ñÿíè õîø úÿìàëà éåòèðìèø; Ñÿíè 

ýþðÿí àøûã ÿãëèí èòèðìèø. Ãóðáàíè. Åëäàðûí 

õîø áèð ÿäà èëÿ: – Áóéóðóí, áóéóðóí! – äåäèéèíè 

åøèòäèì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ìåùðèáàí 

ÿëèíäÿ òàéãóëï óçàãäàí õîø äèëëÿ ñþçÿ áàøëàäû. 

Ì.Ñöëåéìàíîâ. // Ýþçÿë, éàõøû, ôÿðÿùëè, 

õîøáÿõò. Õîø ýÿëÿúÿê. Õîø äþâðàí. Õîø ÷àü. 

– Ýþð äöíÿíèì ùàðà, áó ýöíöì ùàðà; Àïàðûð 

äàùà õîø ýþçÿë ÷àüëàðà. Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. Õîøà øÿêëèíäÿ êëàñ. – áàõ õîø ùàëûíà! 

Õîøà î àøèãÿ êèì, ìÿúëèñèíäÿ éàðû îëà; 

Âöñàëè-éàðäÿ ôÿðõÿíäÿ ðóçèýàðû îëà. 


3. Õîøäóð øÿêëèíäÿ – éàõøûäûð, ýþçÿëäèð. 

[Íöøàáÿ:] Áåëÿ èøëÿðäÿ ìÿòàíÿò õîøäóð; 

Ùÿëÿëèê èíúÿ ñèéàñÿò õîøäóð. À.Øàèã. Õîøäóð 

ñÿùÿð íÿüìÿñè; Ñÿùÿðèí îéàã ñÿñè; Àõøàìûí 

ùàâàñûíäàí! Ì.Ìöøôèã. 

4. Õîøëà øÿêëèíäÿ çÿðô – êþíöëëö (îëàðàã), 

çîðñóç, þç ðàçûëûüû èëÿ, þç õîøó èëÿ. Õîøëà èø 

ýþðìÿê. – [Äàøäÿìèð Èíúèéÿ:] Ñÿíè îíñóç äà 

Àéäÿìèðÿ õîøëà âåðìÿéÿúÿêëÿð. Ú.Úàááàðëû. 

[Áàõûø áÿé] èñòÿð çîðëà, èñòÿð õîøëà ÿëÿ ñàë- 

ÕÎØ 

äûüû àäàìëàðûí ñàéûíû àðòûðìàüû þçöíÿ õöñóñè 

ìÿùàðÿò âÿ øþùðÿò ñàíûðäû. ß.Àáàñîâ. 

◊ Õîø ýÿëäèí – 1) áèðè èëÿ ýþðöøÿíäÿ, 

áÿçÿí äÿ àéðûëàíäà èøëÿäèëÿí èôàäÿ. ßçèçèì, 

ñÿôà ýÿëäèí; Õîø ýÿëäèí, ñÿôà ýÿëäèí; Íÿ ìÿí 

þëäöì ãóðòàðäûì; Íÿ ñÿí èíñàôà ýÿëäèí. 

(Áàéàòû); 2) ÷ûõ ýåò, ðÿää îë, ýåäÿ áèëÿðñÿí 

ìÿíàñûíäà èôàäÿ. [Éàøëû êèøè:] ßýÿð ùÿìèí 

ãóëëóã÷ó èêèíúè äÿôÿ äÿ áåëÿ áèð óíóòãàíëûã 

åòñÿ èäè, [òàúèð] ùàãã-ùåñàáûíû âåðìÿêëÿ “õîø 

ýÿëäèí” äåéèá ãîâàðäû. Ñ.Ùöñåéí. Õîø 

ýÿëèáñÿí (ýÿëìèñÿí); õîø ýÿëèá, ñÿôà 

ýÿòèðìèñÿí – ýÿëÿíÿ ñþéëÿíèëÿí ìåùðèáàí 

ñàëàì èôàäÿñè. [Ìèðçÿ Ìóñòàôà:] Ñÿí õîø ýÿëìèñÿí, 

ÿçèçèì, ñÿôà ýÿòèðìèñÿí. Å.Ñóëòàíîâ. 

[Éóñèô:] Õîø ýÿëèáñÿí, Ïÿðçàä íÿíÿ. Í.Íÿðèìàíîâ. 

[Íèñÿáÿéèì õàíûì:] ßëåéêÿññàëàì, 

õîø ýÿëäèí, ñÿôà ýÿòèðäèí. ßéëÿø ýþðÿê, 

áàëàì, ñÿí ùàðà, áóðà ùàðà. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Õîø ýÿëìÿê – áàõ õîøóíà ýÿëìÿê. 

[Àñéà:] Éîõ, éîõ, ÷îõ õîø ýÿëèð. Åëÿ îíà ýþðÿ 

äÿ ìÿíè áèð ñàéàã ãÿì áàñûð, ãöññÿ åëÿéèðÿì. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ãîúàäàí åøèòäèéè áó 

òÿðèô Íÿðýèçÿ åëÿ õîø ýÿëäè êè, áóðíóíó ÷ÿêèá 

áàøûíû óúà òóòäó. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Õîø ýþðäöê! 

– ñàëàì èôàäÿñè. [Àòàêèøè:] Áàáàêèøè, 

ñÿíñÿí À êèøè, õîø ýþðäöê, äàéàí áèð ñÿíè 

ãóúàãëàéûì.. Ú.Úàááàðëû. [Ýöëàðà:] Õîø 

ýþðäöê, âÿôàñûç äîñò! È.ßôÿíäèéåâ. [Íèñÿ 

õàíûì:] À, õîø ýþðäöê Àéàç! ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Õîø ùàëûíà! – áÿõòÿâÿð, áÿõòÿâÿð 

áàøûíà (èñòåùçà èëÿ). [Íàçëû:] Äàéÿ, – äåäè, – 

õîø ùàëûíà. Éàõøû êè, î ìÿëÿê ñÿíèí ãÿëáèíè 

âèðàíÿ áàüà äþíäÿðìÿìèøäèð... ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ýöëþéøÿ Ùèäàéÿòÿ:] Âàëëàù, éàõøû 

îüóëñàí, õîø ùàëûíà ×èéÿëÿéèí. Á.Áàéðàìîâ. 

Õîø êå÷ìÿê – ÷îõ éàõøû êå÷ìÿê, øÿí 

êå÷ìÿê, ðàùàò êå÷ìÿê. Íÿ õîø êå÷èð áó øÿí 

ýöí; Àòëàíàí ýöí, äöøÿí ýöí; Àüëûì áàøûìäàí 

îéíàð; Éàð éàäûìà äöøÿí ýöí. 

(Áàéàòû). Ãóçó ìÿëÿð éàéëàüûíäà; Õîø êå÷èð 

ùàëû äàüëàðûí. Àøûã Øÿìøèð. Õîøà ýÿëìÿê – 

áÿéÿíèëìÿê, öðÿéÿ éàòìàã, ëÿççÿò âåðìÿê. 

Êÿêëèê êèìè ñÿí ãÿùãÿùÿ ÷àëàíäà; Õîøà 

ýÿëèð î ñÿíäÿêè äèë, Úàùàí! Àøûã Àáäóëëà. 

Õîøóíà (õîøó) ýÿëìÿê – áÿéÿíìÿê, 

öðÿéèíúÿ îëìàã, öðÿéèíÿ éàòìàã. [Ìÿøÿäè 

Èáàä:] Èíäè ìÿí ïàïàüûìû íÿ úöð ãîéóì êè, 

ãûçûí õîøóíà ýÿëñèí.. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Òÿçÿ 

475

476 

ÕÎØÀÁ 

ãûðìûçû äîíó Íÿðýèçèí ÷îõ õîøóíà ýÿëäè. 


ÕÎØÀÁ èñ. [ôàðñ.] Ñó âÿ øÿêÿðëÿ áèøèðèëìèø 

ìåéâÿëè øÿðáÿò; êîìïîò. Ôèêèðëÿøèðëÿð êè, ùÿìèí 

ïóëà áèð êöïÿ õîøàá àëñûíëàð êè, àïàðûá 

êÿíääÿ ñàòñûíëàð. “Ì.Í.ëÿòèô.” 

ÕÎØÀÝÅÄßÍ áàõ õîøàýÿëÿí. 

ÕÎØÀÝÅÒÌßÇ ñèô. âÿ çÿðô Õîøà ýÿëìÿéÿí, 

öðÿéÿ éàòìàéàí, àðçóåäèëìÿç; ïèñ, ÷èðêèí. 

Õîøàýåòìÿç ùàäèñÿ. Õîøàýåòìÿç ùÿðÿêÿò. Õîøàýåòìÿç 

ñÿñ. 

ÕÎØÀÝÅÒÌßÇËÈÊ èñ. Õîøà ýåòìÿìÿ; 

õîøàýåòìÿç øåéèí ùàëû. 

ÕÎØÀÝßËßÍ ñèô. Öðÿéÿéàòàí, èíñàíäà 

õîø ÿùâàë-ðóùèééÿ éàðàäàí, õîø, áÿéÿíèëÿí. 

Õîøàýÿëÿí øåèð. Õîøàýÿëÿí ïàð÷à ñå÷ìÿê. – 

Ãîëòóüóíäà êèòàáëàð, êþðïÿ ãÿëáèíäÿ ãÿìëÿð; 

Ãèéìÿò äÿôòÿð÷ÿñèíäÿ õîøàýÿëÿí ðÿãÿìëÿð. 

Ñ.Ðöñòÿì. [ßëèêðàì:] Äèë ÿòäÿíäèð, 

Øåéäà, î ãÿäÿð õîøàýÿëÿí ñþç, ôèêèð äåìÿê 

îëàð êè... Á.Áàéðàìîâ. // Ýþçÿë, ãÿøÿíý, 

ìÿëàùÿòëè. Õîøàýÿëÿí ñÿñ. 

ÕÎØÀÝßËÈÌ(ËÈ) ñèô. Ýþçÿ õîø ýÿëÿí, 

õîøñèôÿò, ãàíûøèðèí, ýþçÿøèðèí, éàïûøûãëû. [Ãûçûí] 

àü, õîøàýÿëèì ñèôÿòè, ãàéíàð àëà ýþçëÿðè 

âàðäûð, êè÷èê áóðíóíóí óúó àçúà éóõàðû äèêÿëìèøäèð. 

Â.Øûõëû. // Ýþçÿë, ãÿøÿíý. Õîøàýÿëèì 

ìÿíçÿðÿ. Õîøàýÿëèì éåð. Õîøàýÿëèì ñÿñ. 

ÕÎØÀÝßËÈÌËÈËÈÊ èñ. Õîøàýÿëèìëè øåéèí, 

éà øÿõñèí ùàëû; ýþçÿëëèê, ãÿøÿíýëèê, 

úàçèáÿäàðëûã; úàçèáÿ, ìÿëàùÿò. 

ÕÎØÀÝßËÌßÉßÍ áàõ õîøàýÿëìÿç. 

[Ôÿððóõ âÿ Ãóðáàí] òåç-òåç õîøàýÿëìÿéÿí, 

öðÿêáóëàíäûðàí õÿáÿð åøèäèðäèëÿð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕÎØÀÝßËÌßÇ ñèô. Õîøà ýÿëìÿéÿí, 

èñòÿíèëìÿéÿí, áÿéÿíèëìÿéÿí, àðçó åäèëìÿéÿí, 

àäàìäà ïèñ òÿñèð îéàäàí; õîøàýåòìÿç, 

èéðÿíú, ÷èðêèí. Õîøàýÿëìÿç ùàäèñÿ. Õîøàýÿëìÿç 

ùÿðÿêÿò. – Úàùàíäàð àüà ßøðÿôèí áó 

èøëÿðÿ íåúÿ ìöíàñèáÿò áÿñëÿéÿúÿéèíè áèëìÿñÿ 

äÿ, ùÿð ùàëäà õîøàýÿëìÿç, êþíöë áóëàíäûðàí 

ñþùáÿò åøèòìÿê èñòÿìèðäè. È.Øûõëû. 

ÕÎØÀÝßËÌßÇËÈÊ èñ. Õîøà ýÿëìÿéÿí 

øåéèí ùàëû; ïèñëèê, ÷èðêèíëèê. 

ÕÎØÀÙßÍÝ ñèô. [ôàðñ.] Àðàëàðûíäà õîø, 

óéüóí àùÿíý, óéüóíëóã îëàí. Õîøàùÿíý 

ñÿñëÿð. 

ÕÎØÀÙßÍÝËÈÊ èñ. Àðàëàðûíäà õîø àùÿíý, 

óéüóíëóã, ìöâàôèãëèê. Áîéàëàðûí õîøàùÿíý- 

ÕÎØ-ÁÅØ 

ëèéè. Àâàçûí õîøàùÿíýëèéè. – Áèð íå÷ÿ 

ìöõòÿëèô âÿ ÿëâàí ðÿíýèí õîøàùÿíýëèéè .. äÿ 

ðÿíý åñòåòèêàñûíà àèääèð. À.Ãàçûéåâ. 

ÕÎØÀÕÎØ çÿðô Þç õîøó èëÿ, èñòÿéÿðÿê, ùÿâÿñëÿ, 

öðÿêëÿ. Õîøàõîø äåéèëÿíÿ ÿìÿë åòìÿê. 

ÕÎØÀÕÎØËÓÃ, ÕÎØÀÌÕÎØËÓÃ çÿðô 

Þç õîøó èëÿ, èñòÿéèëÿ, êþíöëëö îëàðàã, èñòÿéÿðÿê. 

[Ñóëòàí áÿé:] Ñöëåéìàíû ýþðñÿì 

äåéÿúÿéÿì êè, ßñýÿðÿ õÿáÿð âåðñèí êè, ýÿëèá 

ãûçû ýþòöðöá ãà÷ñûíëàð; éîõñà, ýþðöíöð êè, 

õîøàõîøëóã èëÿ ýåòìÿéÿúÿêäèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

[Ùàúû ßëè:] Ùþðìÿòëè àüàëàð! Ìÿììÿäÿëè 

Ìèðçÿéÿ ìÿøðóòÿíè åëàí åòìÿêäÿí 

÷ÿòèí äÿðä îëà áèëìÿç. Î, õîøàìõîøëóã èëÿ áó 

èøè åòìÿéÿúÿêäèð. Ï.Ìàêóëó. 

ÕÎØÀËËÀÍÌÀ “Õîøàëëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎØÀËËÀÍÌÀÃ ô. Áèð øåéäÿí õîø òÿñèð 

äóéìàã, ëÿççÿò àïàðìàã, íÿøÿ äóéìàã, õîø 

ùèññëÿð äóéìàã. Îüëàí éåéÿ-éåéÿ ãóëàã àñûð, 

ãÿëáèíäÿ õîøàëëàíûð, ñåâèíèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Áó øàõòàëû ýåúÿíèí éàðûñûíäà îä 

îíëàðû õîøàëëàíäûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Áóäàã:] 

Àíàì ÿëëÿðèíè ýÿçäèðäèêúÿ éîðüóíëóüóì 

÷ûõûð, õîøàëëàíûðäûì. ß.Âÿëèéåâ. 

ÕÎØÀËÌÀ “Õîøàëìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎØÀËÌÀÃ ô. Õîø îëìàã, éàõøûëàøìàã, 

ìöëàéèìëÿøìÿê. Áÿçèëÿðè áó èë ùàâàëàðûí 

áèðäÿí-áèðÿ õîøàëûá ãûçûøìàñûíû éàçûí òåç 

ýÿëìÿñè êèìè èçàù åäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕÎØÀÌ-ÕÎØÀÌ áàõ õîøàõîøëóã. 

ÕÎØÀÂÀÇ(ËÛ) ñèô. [ôàðñ.] Ìÿëàùÿòëè ñÿñè 

îëàí, õîøñÿñëè, ýþçÿë ñÿñëè. [×àããàë:] Äåäè 

êèì, åé õóðóñè-õîøàâàç; Äöø àøàüÿ, ãûëàã 

õóäàéà íàìàç. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ìÿøÿäè Èñìàéûë 

õîøàâàç áèð àäàìäûð âÿ óúàäàí “Ìàùóð” 

ùàâàñèëÿ “ïóòóëóê, ôóñóëóê” îõóéà-îõóéà 

êö÷ÿëÿðè äîëàíàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ìÿí íÿ áèëèì ãàðüà õîøàâàçìûø Áàéãóøà 

áàéãóø äåìÿê îëìàçìûø Ì.Ìþúöç. 

ÕÎØÀÂÀÇËÛÃ èñ. Õîøñÿñëèëèê, ñÿñäÿ ìÿëàùÿò. 

ÕÎØ-ÁÅØ èñ. Ñàëàìëàøìà çàìàíû áèðáèðèíäÿí 

êåô-ÿùâàë ñîðóøìà. Õîø-áåøäÿí 

ñîíðà ãîíàã Àòàøûí ÿìèñèíèí àäûíû ÷ÿêèá 

îíäàí ýÿòèðäèéè êàüûçû âåðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

[Ùàúû Àüàêÿðèì:] Áÿñ ñÿíèí äàéûíà ñàëàìûí, 

õîø-áåøèí ùàíû, ÿäÿáñèç! Ñ.Ðÿùìàí. 

[Âàùèäîâ Øåéäàéà:] Õîø-áåøèí ñîíðàéà ãàëñûí. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Õîø-áåø åòìÿê

ÕÎØÁßÕÒ 

(åëÿìÿê) – ñàëàìëàøìàã, êåô-ÿùâàë ñîðóøìàã. 

[Ãîúà íÿâÿñèíÿ:] Òà îíäà íÿ äóðóá 

öçöìÿ áàõûðñàí, õîø-áåø åëÿäèê, áÿñäèð, ýåò 

èøèíäÿ îë, ÷öíêè áó äöíéàäà ùÿð øåéäÿí 

áèðèíúè èøäèð... ß.Ìÿììÿäõàíëû. Àüñàããàë 

ùÿêèì òåç îòàüà ýèðäè, Íÿíÿãûç àéàüà ãàëõäû 

âÿ îíà õîø-áåø åëÿäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ìöÿëëèì] 

Áöëÿíäëÿ õîø-áåø åòäèêäÿí ñîíðà éåíÿ 

ãàéûäûá þç èøèíÿ ìÿøüóë îëäó. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÕÎØÁßÕÒ ñèô. [ôàðñ.] Áÿõòè ýÿòèðìèø, 

òàëåëè, áÿõòëè, ñåâèíú âÿ ðèôàù è÷èíäÿ éàøàéàí. 

[Àüúà õàíûì Ãàðàúà ãûçà:] Àù, ñÿí õîøáÿõò 

óøàãñàí. Ìÿíèì êèìè äóñòàã îëìàéûá þçöí 

ö÷öí áàüäà àçàä ýÿçèðñÿí. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

[Ùàúû:] Áèð þâðÿò, áèð ãûçûì, èêè úàâàí îüëóì, 

þçöì õîøáÿõò. Ú.Úàááàðëû. Äöíéàäà ñàíàðäûì 

ÿáÿäè þìðöìö õîøáÿõò; Þïñÿéäèì ÿýÿð 

áèð äÿ ìöáàðÿê ãÿäÿìèíäÿí. ß.Âàùèä. 

// Áÿõòè ýÿòèðÿí, óüóðëó. Õîøáÿõò îéóí÷ó. 

Õîøáÿõò àäàìäûð. // Ìÿñóä, áÿõòÿâÿð, 

ñÿàäÿòëè. [Õàãàíè:] Ìÿí ñÿíèí åøãèíëÿ 

ãàíàäëàíûðàì; Ñÿíèíëÿ þçöìö õîøáÿõò 

ñàíûðàì. Ì.Ðàùèì Õîøáÿõò åòìÿê – 

õîøáÿõòëèéÿ, ñÿàäÿòÿ ÷àòäûðìàã, ñÿàäÿò âåðìÿê, 

ìÿñóä åëÿìÿê. Óøàãëàðûíû õîøáÿõò 

åëÿìÿê. – [Ëöòôÿëè:] Ýþçÿë Øÿôèãÿ, ñÿíè ñåâèðÿì, 

ìÿíè õîøáÿõò åëÿ. È.Ìóñàáÿéîâ. [Ìóõòàð 

Ôèðÿíýèçÿ:] Ìÿí ùå÷ ýöìàí åëÿìèðÿì êè, .. 

áþéöê âÿçèôÿäÿ îëàí àðâàä ÿðèíè õîøáÿõò 

åëÿéÿ áèëñèí. Á.Áàéðàìîâ. Õîøáÿõò îëìàã 

– èñòÿéèíÿ ÷àòìàã, àðçóñó éåðèíÿ éåòìÿê, 

ìÿñóä îëìàã, öðÿéèíäÿ íèñýèë ãàëìàìàã. 

Õîøáÿõò îë (îëñóí, îëñóíëàð) – õîøáÿõòëèê, 

ñÿàäÿò àðçóñó áèëäèðèð. [Áÿùðàì:] 

Ñàðà ö÷öí äÿ áèð éàõøû ÿð òàïìàüà ñÿé 

åäÿðÿì êè, î äà õîøáÿõò îëñóí. Ú.Úàááàðëû. 

[Âàãèô:] Àëëàù áàøà âåðñèí, õîøáÿõò îëóí ñèç! 

Áåëÿ, êÿêëèê êèìè úöò ýÿçÿñèíèç. Ñ.Âóðüóí. 

[Àíà:] Ùàìûíûí éàíûíäà ãûçëàðûìû òÿðèôëÿäè: 

– Àüûëëû óøàãëàðäûð. Õîøáÿõò îëñóíëàð! 

Ì.Ùöñåéí. Àëëàù õîøáÿõò åëÿñèí! – ñÿàäÿò, 

õîøáÿõòëèê àðçóñó. Øöêóôÿëÿíìèø ýöëëÿð íÿñèìèí 

äÿéìÿñèíäÿí åíèá-ãàëõäûãúà Ýöëñöìöí 

âèäàñûíà úàâàáÿí “Ýåò, Àëëàù ñÿíè 

õîøáÿõò åëÿñèí!” – äåéèðäèëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ñÿëèì ãûçûíà:] Ýåò, ãûçûì, Àëëàù ñÿíè 

õîøáÿõò åëÿñèí. Ú.Úàááàðëû. 

2. Õîø, óüóðëó. [Äöððÿòöëáàüäàä:] ..Ùàçûðäà 

ìþùòÿðÿì Ôÿõðÿääèíèí ýÿëìÿñè èëÿ þçöìö 

ÕÎØßÙÂÀË(ËÛ) 

Áàüäàäûí ÿí õîøáÿõò ãàäûíû ùåñàá åäèðÿì. 


ÕÎØÁßÕÒËÈÊ èñ. 1. Ùÿéàòûíäàí ñîí 

äÿðÿúÿ ìÿìíóíëóã, äÿðèí ðàçûëûã âÿ ñåâèíú 

ùèññè, ñÿàäÿò. Àèëÿ õîøáÿõòëèéè. Õàëãûí õîøáÿõòëèéè. 

// Áó ùèññèí áó âÿ éà áàøãà áèð 

øÿêèëäÿ òÿçàùöðö. ßçèç áàëàëàð! ..Ìèíäÿ 

áèðèìèçèí öçöíÿ õîøáÿõòëèê ýöíö äîüóá ìèíìèí 

áÿëàëÿðäÿí õèëàñ îëóá äà ùàçûðäàêû 

äÿðÿúÿéÿ ÷àòäûã. Í.Íÿðèìàíîâ. Àüàáàëàíûí 

áó õîøáÿõòëèéèíÿ áöòöí øàýèðäëÿð ùÿñÿä àïàðàðäû. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ãÿòèáÿ:] Áóýöíêö 

âÿçèééÿòèí øÿêëèíè äÿéèøìÿäÿí õîøáÿõòëèê 

ìÿñÿëÿñèíè ìåéäàíà àòìàã õÿéàëïÿðÿñòëèêäèð, 

ùèññèééàòïÿðâÿðëèêäèð, áóíëàðûí ùå÷ áèðèñèíäÿí 

õîøáÿõòëèê óììàã îëìàç. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Õîøáÿõòëèê öç âåðìÿê – òàëåéè 

ýÿòèðìÿê, áÿõòè ýÿòèðìÿê, áÿõòè öçöíÿ 

ýöëìÿê. [Òàïäûã:] Áÿëêÿ éåíÿ õîøáÿõòëèê öç 

âåðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Ãàôàð Õÿëèëîâà 1951- 

úè èëäÿ áþéöê õîøáÿõòëèê öç âåðäè. ß.Ñàäûã. 

2. Õîøáÿõòëèêäÿí øÿêëèíäÿ àðà ñ. ìÿíàñûíäà 

– ìÿìíóíëóã èôàäÿ åäèð. Õîøáÿõòëèêäÿí, 

ùå÷ êÿñÿ õÿòÿð òîõóíìàäû. – Êîñà 

éåðÿ ÷þêöá î òÿðÿô-áó òÿðÿôÿ áîéëàíäû, 

õîøáÿõòëèêäÿí, ùå÷ êÿñ îíó ýþðìÿìèøäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Õîøáÿõòëèêäÿí, ýÿìèäÿ ìàìà 

òàïûëäû. Ñ.Âÿëèéåâ. Áó äÿôÿ, õîøáÿõòëèêäÿí, 

Çÿðãÿëÿìèí àíàñû äà ãûçûíûí óøàã åâèíÿ 

ýåòìÿñèíÿ ðàçûëûã âåðäè. ß.Ñàäûã. 

ÕÎØÁßÍÈÇ áàõ õîøñèôÿò(ëè). 

ÕÎØÁÓ(É) ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. Õîøèéëè, ÿòèðëè, 

ðàéèùÿëè, ÿòèðñà÷àí. Èñòÿìÿí ôèðäîñ áàüèíèí 

ýöëè-õîøáóñèíè; Äöíéà áàüûíäà ýöëè-ðóõñàðèí 

îíäàí éàõøûäûð. Õÿòàéè. Ñåéð ãûë àðèçèíè, 

êèì ýöëè-õîøáó êèìèäèð; Áÿäÿíè íàçèêòÿð, 

ñèíÿñè ïÿðãó êèìèäèð. Àøûã Ïÿðè. 

ÕÎØÚÀ çÿðô Õîø, õîøà ýÿëÿí òÿðçäÿ. Õîøúà 

ýöëöìñÿìÿê. Õîøúà äàíûøìàã. Õîøúà áèð 

ñþç äåìÿê. 

ÕÎØ×ßÊÈÌ(ËÈ) ñèô. ×ÿêèëÿíäÿ õîø òÿñèð 

áàüûøëàéàí, ëÿççÿò âåðÿí, íÿøÿ âåðÿí. Ìÿí äÿ 

[ïàïèðîñóí] áèðèíè åøäèì. Äîüðóäàí äà, òöòöí 

÷îõ ÿòèðëè âÿ õîø÷ÿêèì èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÕÎØÄÈË(ËÈ) ñèô. Äèëè õîø, øèðèíäèëëè, 

öðÿéèà÷ûã. ..Ùàìû ìöñÿëìàíëàð ñÿíèí êèìè .. 

õîøäèë îëà èäèëÿð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÕÎØßÙÂÀË(ËÛ) ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. ÿùâàë] 

Õîøõàñèééÿòëè, õîøòÿáèÿò, éóìøàã, õîøãûëûã, 

477

ÕÎØßÕËÀÃ(ËÛ) 

478 

ÕÎØÕÀÑÈÉÉßÒËÈËÈÊ 

ÿùâàëëû. Õîøÿùâàëëû àäàì. – Ìèðçÿ Àááàñãóëó 

îðòàáîéëó, õîøñèôÿò, õîøÿùâàë âÿ øèðèíñþùáÿò 

áèð êèøè èäè. Ì.Òàùèðëè. 

ÕÎØßÕËÀÃ(ËÛ) ñèô. Éàõøû ÿõëàãëû, ýþçÿë 

õàñèééÿòëè, õîøõàñèééÿò. Õîøÿõëàã àäàì. – 

[Ðçà:] Õîøÿõëàã, öíñèééÿò ñåâÿí, çÿùìÿòÿ 

äþçÿí îëäóüóíäàí ùå÷ êÿñ îíäàí ïèñ áèð ñþç 

äàíûøìàçäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕÎØßÕËÀÃËÛËÛÃ èñ. Õîøÿõëàã àäàìûí 

êåéôèééÿòè, ÿõëàã ýþçÿëëèéè, ÿõëàãúà éàõøûëûã. 

ÕÎØßÌßË ñèô. Òÿìèç, ÿõëàãëû. Õîøÿìÿë 

àäàì. 

ÕÎØßÒÈÐ [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. ÿòð] á à õ 

õîøáó(é). 

ÕÎØÔÈÊÈÐ(ËÈ) [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. ôèêèð] á à õ 

õîøíèééÿò(ëè). 

ÕÎØÝßËÄÈÍ: õîøýÿëäèí åëÿìÿê – 

ýÿëÿíÿ “õîø ýÿëäèí!” äåéÿðÿê ñàëàìëàøìàã. 

[Íóðèééÿ:] ßéíèíäÿ ýöëëö õàëàò, áàøûíäà àü 

ùàøèéÿëè áÿíþâöø êÿëàüàéû, .. éóìðó áèð 

ãàäûí ãàáàüûìûçà éåðèéÿðÿê ìÿíÿ õîøýÿëäèí 

åëÿäè. È.ßôÿíäèéåâ. Òàùèðçàäÿ åëÿ áèë ÷îõäàí 

äàéàíûá îíëàðû ýþçëÿéèðäè. Õîøýÿëäèí åëÿäè. 

Ìèð Úÿëàë. Ãîíàã èëÿ åâ ñàùèáè éåðëÿðèíäÿ 

îòóðàíäàí ñîíðà ÿââÿëúÿ ñÿðäàð ãîíàüà 

õîøýÿëäèí åëÿäè. Ï.Ìàêóëó. 

ÕÎØÝÞÔÒÀÐ [ôàðñ.] áàõ õîøêÿëàì. 

ÕÎØÝÖÍ(ËÖ) áàõ õîøýöçÿðàí(ëû). 

ÕÎØÝÖÇßÐÀÍ(ËÛ) ñèô. [ôàðñ.] Ýöçÿðàíû, 

ùÿéàòû õîø êå÷ÿí, éàõøû éàøàéàí. [Ùàúû 

Êÿðèì çÿðýÿð:] Úÿíàá øàèð, áÿðôÿðç êè, áèçèì 

ùÿð áèðèìèçäÿ áèð òÿãñèð âàð êè, ñÿíÿòèíäÿí 

áÿùðÿéàá îëìóð, áÿñ ñÿí íèéÿ þç ñÿíÿòèíäÿí 

õîøýöçÿðàí äåéèëñÿí Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÕÎØÙÀË ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. ùàë] Ùàëû, 

ÿùâàëû õîø îëàí; øàä, ìÿìíóí, ðàçû. ×îõ 

îëäóãúà ãÿìö äÿðäèì, ðÿùè-åøã è÷ðÿ õîøùàëÿì. 

Ôöçóëè. [Çåéä:] Ùàðóí, áó íÿ ùàëäûð 

Ñþéëÿ, íÿ ÿùâàëäûð Ëåéëà ñÿíèí èëÿ áèð 

éåðäÿ; Ìÿøüóëè-õîøùàëäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

// çÿðô Ìåùðèáàíëûãëà, ìöëàéèì áèð òÿðçäÿ. 

Êàïèòàí ýþçàëòû Êÿéàíÿ áàõäû, îíó óòàíäûðäûüûíû 

ñåçäèéèíäÿí, õîøùàë äþíöá Úóìàéà 

ÿìð åòäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Õîøùàë åòìÿê 

(åëÿìÿê, ãûëìàã) – êþíëöíö, õàòèðèíè õîø 

åòìÿê, êåôèíè à÷ìàã, øàäëàíäûðìàã. Íÿäèð 

ãûëìàç ìÿíè õîøùàë äèëáÿð áèð ïÿéàì èëÿ; 

Ãÿìèíäÿí ñöáù îëóíúà ãàëäûüûì áèäàð 

áèëìÿçìè Ñ.ß.Øèðâàíè. Êîìåäèéàäà îéíàéàí 

úàâàíëàðûí úöìëÿñè þç ðîëëàðûíû éàõøû 

éåðèíÿ éåòèðèá, òàìàøàéà úÿì îëàíëàðû çèéàäÿ 

ôÿðÿùíàê âÿ õîøùàë åòäèëÿð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

[Ðöñòÿì áÿé Ñîôéàéà:] Íèéÿ êÿäÿðëÿíìÿéèì 

êè, ýþçöìöí èøûüû êèìè èñòÿäèéèì áèð äèëáÿðè 

øåðèìëÿ õîøùàë åäÿ áèëìÿäèì. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Õîøùàë îëìàã – ãÿëáè, öðÿéè à÷ûëìàã, 

ñåâèíìÿê, øàä îëìàã. Ùÿêèì áàáàíûí íÿâÿíÿòèúÿñè 

áó õÿáÿðäÿí ÷îõ õîøùàë îëäó. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ðçàíûí õîøùàë îëäóüóíó ýþðöá, 

Îðõàí òÿðèôè áèð àç äà àðòûðäû. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ÕÎØÙÀËËÀÍÄÛÐÌÀ “Õîøùàëëàíäûðìàã”- 


ÕÎØÙÀËËÀÍÄÛÐÌÀÃ ô. Ôÿðÿù ýÿòèðìÿê, 

øàä åòìÿê, ñåâèíäèðìÿê, öðÿéèíè à÷ìàã. 

Òÿçÿúÿ áè÷èëèá, ëàé-ëàé éåðÿ ñÿðèëìèø 

îòóí õîø ÿòðè ïàëûä àüàúëàðûíûí êþëýÿñèíäÿ 

îòóðàíëàðû äàùà äà õîøùàëëàíäûðûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ßòðàôäàêû ùÿð øåé èíñàíû õîøùàëëàíäûðûá, 

êþíëöíö à÷ûðäû. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÕÎØÙÀËËÀÍÌÀ “Õîøùàëëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎØÙÀËËÀÍÌÀÃ ô. Êåôè à÷ûëìàã, öðÿéè 

à÷ûëìàã, øàäëàíìàã, ñåâèíìÿê. Ðöñòÿì êèøè 

.. ñÿñè åøèäèá õîøùàëëàíäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Àé 

ñàü îë, – äåéÿ Éóñèô õîøùàëëàíäû. Á.Áàéðàìîâ. 

Úàùàíäàð àüàíûí ïàëòàðû èñëàíäû, êèøè 

áóíäàí äàùà äà õîøùàëëàíäû. È.Øûõëû. 

ÕÎØÙÀËËÛÃ èñ. 1. Ìÿìíóíëóã, ñåâèíú, 

ôÿðÿù, öðÿéè à÷ûëìà. 

2. Õîøùàëëûãëà øÿêëèíäÿ çÿðô – ÷îõ øàä 

ùàëäà, ðàçûëûã, ìÿìíóíëóã ùèññèëÿ, ìÿìíóíëóãëà. 

Ñà÷ëàðû àüàðìàüà áàøëàéàí Úÿìèëÿ 

÷îõ õîøùàëëûãëà áàøûíû òÿðïÿòäè âÿ ýöëöìñÿäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. ..Éóñèôýèë äàùà áèð ÷îõ 

ìÿñÿëÿëÿðäÿí äàíûøûá ðàçûëûüà ýÿëÿíäÿí 

ñîíðà õîøùàëëûãëà àéðûëäûëàð. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕÎØÕÀÑÈÉÉßÒ(ËÈ) ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. 

õàñèééÿò] Õîø, éóìøàã, ìöëàéèì, éàõøû õàñèééÿòè 

îëàí. Õîøõàñèééÿò àäàì. – [Ôÿðìàí] 

ùÿì éàðàøûãëû, ùÿì áàúàðûãëû, ùÿì äÿ õîøõàñèééÿò 

àäàìäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Î, ìåùðèáàí, 

ýöëÿðöçëö; Õîøõàñèééÿò áèð íÿíÿäèð. 

Ì.Äèëáàçè. ßëÿääèíèí ùÿéàò éîëäàøû Ãûçõàíûì 

äà ÿðè êèìè õîøõàñèééÿò, öçöýöëÿð áèð 

ãàäûí èäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÕÎØÕÀÑÈÉÉßÒËÈËÈÊ èñ. Õîøõàñèééÿò 

àäàìûí òÿáèÿòè, õàñèééÿòè; éóìøàãëûã, ìöëàéèìëèê.

ÕÎØÕÀÑÑßËÈ 

ÕÎØÕÀÑÑßËÈ ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. õàññÿ] 

áàõ õÿòÿðñèç. 

ÕÎØÕÀÒÈÐ ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. õàòèð]: 

õîøõàòèð îëìàã – õîøíóä îëìàã, ìÿìíóí 

îëìàã, ðàçû ãàëìàã, öðÿêäÿí øàä îëìàã. 

[Àõóíä:] Ñèçÿ, øÿõñÿí àøèíàëûüûì éîõ èäèñÿ 

äÿ, õåéëè ÿùñÿí äåìèøÿì, ìÿìíóí, õîøõàòèð 

îëìóøàì. Ìèð Úÿëàë. 

ÕÎØÕßÁßÐ [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. õÿáÿð] á à õ 

õåéèðõÿáÿð. 

◊ Õîøõÿáÿð îëàñàí! (îëàñûíûç!) – áàõ 

õåéèðõÿáÿð îëàñàí! (îëàñûíûç!). [Ãóìðó:] 

Õîøõÿáÿð îëàñàí, àé Ñàéàëû õàëà! Ìèð Úÿëàë. 

ÕÎØÕßÒ ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. õÿòò] Éàõøû, 

ýþçÿë õÿòòè îëàí. 

ÕÎØÊßËÀÌ ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. êÿëàì] 

Øèðèíäèë(ëè), õîøñþùáÿò, äèëèøèðèí. ßççèéÿì, ñàëàì 

ñÿíè; Ýþðäöì õîøêÿëàì ñÿíè. ßòòàð ìàëû 

äåéèëñÿí; Ïóë òþêÿì, àëàì ñÿíè. (Áàéàòû). Ýþé- 

÷ÿêëÿðè õîøêÿëàì, ùÿì àøèãÿ ðàì; Âàúèáäè 

áèçÿ äóàñû Ýöðúöñòàíûí. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÕÎØÃÀÌßÒ(ËÈ) ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. ãàìÿò] 

Ýþçÿë áîé-áóõóíó, ãÿää-ãàìÿòè, ñÿððàñò 

áÿäÿíè îëàí; áîé-áóõóíëó. ßëà, åé ñÿðâèõîøðÿôòàð, 

õîøãàìÿò, õóäàùàôèç! Åäÿð ìÿøóãäÿí 

àøèã, áóäóð àäÿò, õóäàùàôèç! Ã.Çàêèð. 

ÕÎØÃßÄßÌ(ËÈ) ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. 

ãÿäÿì] Ýÿëèøè èëÿ õîøáÿõòëèê ýÿòèðÿí, óüóð 

ýÿòèðÿí; õåéèðëè, óüóðëó; àéàüûéöíýöë. Áàøûíà 

äþíäöéöì ãàñèä õîøãÿäÿì; ßðçèìè ýåò 

ñþéëÿ úàíàíà, ýÿëñèí. Àøûã Äèëãÿì. Îüóë! 

Äåéèðÿì êè, íÿ õîøãÿäÿìñÿí; Äîüóëäóüóí 

ýöíäÿí àü ýöíäÿéÿì ìÿí. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÕÎØÃÛËÛÃ ñèô. Õîøõàñèééÿòëè, ùàìû èëÿ 

éîëà ýåäÿí, õîøðÿôòàð. Õîøãûëûã àäàì. – 

Ýöíÿøöçëö, øèðèíñþçëö, õîøãûëûã; Ëÿáëÿðèíäÿí 

àõàð áàëû ýþçÿëèí. Ì.Ï.Âàãèô. Îòóç áåø éàøëàðûíäà, 

îðòàáîé, õîøãûëûã, ãÿøÿíý ýþðêÿìëè 

Ñîíà ãàïûäà ýþðöíäö. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

Öìèä íåúÿ õîøãûëûã; Öìèä íåúÿ èøâÿêàð; Î – 

áöòöí ãûôûëëàðà; Äöøÿí ñèðëè áèð à÷àð. 


ÕÎØÃÛËÛÃËÛÃ èñ. Õîøõàñèééÿòëèëèê, õîøðÿôòàðëûã. 

ÕÎØËÀÌÀ “Õîøëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎØËÀÌÀÃ ô. Çþâãöíÿ óéüóí ýÿëäèéè 

ö÷öí áÿéÿíìÿê, õîøóíà ýÿëìÿê, öðÿéèíÿ 

éàòìàã. [Ýöë÷þùðÿ:] Áÿñ ñÿí ìÿíè áèð êÿðÿ 

ýþðìÿêëÿ õîøëàäûí Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ìóðàä] 

ÕÎØËÓÃ 

Íèýàðû äàùà êè÷èê áèð ãûç èêÿí õîøëàìûøäû. 

Ñ.Ùöñåéí. // Õîøó ýÿëìÿê, ñåâìÿê, èñòÿìÿê. 

[Äîêòîð Ãÿáçèáÿé:] Ñèç ùàìûíûç áèëèðñèíèç âÿ 

ýþðöðñöíöç êè, ìÿí àòû ÷îõ õîøëàéàíàì. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áàéãóø õàðàáà, ýåúÿãóøó 

ãàðàíëûã ñåâÿí êèìè, õàèí àäàìëàð äà 

õÿëâÿòè õîøëàðëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. Áàëàúà 

Êàìàë íÿíÿñèíèí íàüûëëàðûíû ÷îõ õîøëàðäû. 


ÕÎØËÀÍÄÛÐÌÀ “Õîøëàíäûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎØËÀÍÄÛÐÌÀÃ ô. Õîø ÿùâàë-ðóùèééÿ 

éàðàòìàã, ñåâèíäèðìÿê, ôÿðÿùëÿíäèðìÿê, 

öðÿéèíè à÷ìàã. [Àëòóíáàé Ñîëìàçà:] Ìÿí 

äÿ ñÿíè äàùà àðòûã õîøëàíäûðìàã ö÷öí [Åëõàíûí] 

ôöñóíêàð äèëèíè äèáèíäÿí êÿñäèðèá 

àòäûðàúàüàì. Ú.Úàááàðëû. // Ìÿìíóí âÿ ðàçû 

åòìÿê, ùÿçç âåðìÿê, ëÿççÿò âåðìÿê. 

ÕÎØËÀÍÌÀ “Õîøëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎØËÀÍÌÀÃ ô. Áàõûá ùÿçç àëìàã, öðÿéè 

à÷ûëìàã, ñåâèíìÿê, ôÿðÿù äóéìàã. Ãûçûí àëà 

ýþçëÿðèíè, øöìøàä áàðìàüûíû ýþðÿí Êÿáëÿ 

Õåéðàíñà õàëà ÷îõ õîøëàíûð. Ù.Ñàðàáñêè. 

Ãàéûíàòàñûíûí ñîí ñþçöíäÿí Çþùðÿ äÿ õîøëàíìûøäû. 

ß.Âÿëèéåâ. // Õîøó ýÿëìÿê, ìÿìíóí 

îëìàã, õîøíóä îëìàã, öðÿéèíÿ éàòìàã. 

Î ãÿäÿð õîøëàíûðàì òöñòöñö ÷ûõúàã êàáàáûí; 

Àú ïèøèê òÿê úóìóðàì øþâã èëÿ áèðáàøà ÿòÿ! 

Ì.ß.Ñàáèð. [ßáöëùÿñÿíáÿé:] Ñÿòòàð õàíûí 

áó ñþùáÿòäÿí õîøëàíìàäûüûíû ùèññ åòäèì.. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áèëèêëè øàýèðäëÿðäÿí; Ìöÿëëèì 

÷îõ õîøëàíûð. Ì.Ñåéèäçàäÿ. 

ÕÎØËÀÍÌÀËÛ ñèô. Ñåâèíìÿëè, ôÿðÿùëÿíìÿëè, 

øàäëàíìàëû; õîø, ôÿðÿùëè. [Úàùàí:] À 

áàëàì, àüëàìàëû ýöíëÿð êå÷äè, èíäè èñÿ 

ñåâèíìÿëè, õîøëàíìàëû ýöíëÿðèìèç ýÿëèáäèð! 


ÕÎØËßÙÚß ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. ëÿùúÿ] 

êëàñ. áàõ õîøêÿëàì. Ìöäèð Ôÿõðÿääèíÿ ìöðàúèÿò 

åäèá äåäè: – Ãóðáàí îëóì, áó ãûçû äàíûøäûðûí, 

÷îõ õîøëÿùúÿ ãûçäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÕÎØËÈÃÀ ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. ëèãà] êëàñ. 

áàõ õîøñóðÿò(ëè). [Ëÿòèô øàù:] Ïÿðèäÿí 

õîøëèãà, ãûëìàíäàí ÿëà; Ìÿëàéèêäÿí ýþðäöì 

ëöòôêàð ñÿíè. “Ëÿòèô øàù”. [Òöëêö ãàðüàéà:] 

Íÿ ýþçÿëñÿí, íÿ õîøëèãàñÿí ñÿí; Éåðè âàð 

ñþéëÿñÿì: – ùöìàñÿí ñÿí. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÕÎØËÓÃ èñ. 1. Õîøà ýÿëÿí, ëÿççÿò âåðÿí 

øåéèí ùàëû, õîø òÿñèð. Ùàâàíûí õîøëóüó. – 

Ùàâàäà õÿôèô áèð ñàçàã âàð èäèñÿ äÿ, éàçûí .. 

479

ÕÎØÌßÇÀÚ 

èëê éåëè áó ñàçàüà áèð õîøëóã âåðèðäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Àéäûíëûüûí õîøëóüóíäà; Íÿ 

ýþçÿëñÿí, ñîíàì äÿíèç! Ð.Ðçà. // Ìÿëàùÿò, 

ýþçÿëëèê; ýþçÿ, ãóëàüà ýþçÿë òÿñèð áàüûøëàéàí, 

öðÿéÿéàòàí. Ìöüÿííèíèí ñÿñèíèí õîøëóüó. 

// Õîø ÿùâàë-ðóùèééÿ, øÿíëèê, ôÿðÿù. 

Õîøëóã ýÿòèðìÿê – ôÿðÿù ýÿòèðìÿê, ñåâèíú 

ýÿòèðìÿê. Áÿíäàëû ùÿìèøÿ åâÿ ýÿëÿíäÿ 

áèð øÿíëèê, õîøëóã ýÿòèðÿðäè. Ìèð Úÿëàë. 

2. Õîøëóãëà øÿêëèíäÿ çÿðô – þç õîøó èëÿ, 

éàõøûëûãëà, þç ðàçûëûüû èëÿ; ãàëìàãàëñûç, çîðñóç. 

Õîøëóãëà ãÿáóë åòìÿê. – [ßñýÿð:] [Ýöë- 

÷þùðÿ] õîøëóã èëÿ ÿðÿ ýåòìÿéÿ ðàçû îëìàäû... 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ìöÿëëèì:] Ñèç äÿ ìþâãåéèíèçè 

õîøëóãëà áóðàõìàã èñòÿìÿéÿúÿêñèíèç. 

Ñ.Ùöñåéí. [Ýåíåðàë:] Õîøëóãëà åòìÿñÿ, íÿ 

ýÿëèá çîðà Áèç êè ýÿëìÿìèøèê õîøëóãëà áóðà! 


◊ Þç õîøëóüó ö÷öí – þçöíÿ õîø îëìàã 

ö÷öí, þç ñÿàäÿòè ö÷öí, þç õåéðè ö÷öí. Þç 

õîøëóüó ö÷öí äöíéàëàðúà úèíàéÿòëÿðÿ ñÿáÿá 

îëàí áó àäàì, þç ÿìÿëëÿðèíèí úÿçàñûíà ÷àòäûðûëìûøäû. 


ÕÎØÌßÇÀÚ ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. ìèçàú] 

áàõ õîøõàñèééÿò(ëè). Éöíýöë ùÿðÿêÿòëè, õîøìÿçàú 

Çÿôÿðèí ýþðöíöøö äÿ õåéëè äÿéèøìèøäè, 

î àðûãëàìûøäû. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÕÎØÍßÂÈÑ ñèô. [ôàðñ.] êþùí. Éàõøû õÿòòè 

îëàí; õÿòòàò. 

ÕÎØÍÈÉÉßÒ(ËÈ) ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. íèééÿò] 

Íèééÿòè, ìÿðàìû, ìÿãñÿäè éàõøû îëàí; 

öðÿéèíäÿ êèí, ãÿðÿç îëìàéàí, öðÿéèòÿìèç. 

Íîâðóçÿëè âÿ óñòà Çåéíàëëàð äàõèëÿí ÷îõ òÿìèç 

âÿ õîøíèééÿò àäàìëàðäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕÎØÍÈÉÉßÒËÈËÈÊ èñ. Õîø, ýþçÿë íèééÿò, 

éàõøû ìÿãñÿä ýöäìÿ, éàõøûëûã åòìÿê íèééÿòèíäÿ 

îëìà; öðÿéèòÿìèçëèê. 

ÕÎØÍÓÄ ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ.] Ðàçû, ìÿìíóí. 

Ñÿí ïîçìóñàí ìÿíèì õîøíóä ùàëûìû; 

Àááàñ ñàíà íÿ åäèá, òàíðû çàëûìû “Àááàñ 

âÿ Ýöëýÿç”. [Ôÿðìàí:] Áèðúÿ äå ýþðöì, ÿìèì 

àüà èëÿ ãîùóì îëìàãäàí õîøíóääóðìó 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Àðàç âÿ Ýöíÿø] ùÿð øåéäÿ 

ãÿíàÿòêàð, ùÿð çàìàí ùÿéàòëàðûíäàí ìÿìíóí 

âÿ õîøíóä ýþðöíöðëÿðäè. À.Øàèã. [Øàù:] 

Ñèçè ìÿøðóòÿ÷è úàâàíëàð ýþíäÿðèáëÿð, ìÿí äÿ 

õîøíóäàì êè, ìÿìëÿêÿòäÿ áåëÿ çÿêè úàâàíëàð 

òàïûëûð. Ú.Úàááàðëû. Õîøíóä åòìÿê – ðàçû 

ñàëìàã, ìÿìíóí åòìÿê. Êå÷ìèø âàõòëàðäà 

ÕÎØÑßÑ(ËÈ) 

òåàòð èøëÿðèìèç âÿ òåàòð íöìàéèøëÿðèìèç ìÿíè 

î ãÿäÿð ìÿìíóí âÿ õîøíóä åëÿìÿçäè, íÿ 

ãÿäÿð êè èíäè åëÿéèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Õîøíóä îëìàã – ðàçû äöøìÿê, ìÿìíóí 

îëìàã. Ìÿíäÿí òÿêè îë õàòèðèí îëñóí õîøíóä; 

Øàäÿì êè, ñàëûð ôÿëÿê áó çèíäàíÿ ìÿíè. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. [Äÿðâèø:] Áó äÿëèãàíëûëàð ìÿíè 

äÿðäèìèí öñòöíäÿ äîüðàéûá èòëÿðÿ àòñàéäûëàð, 

áàõòûìäàí ÷îõ õîøíóä îëàðäûì.. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

[Ðÿøèä:] Àíàñû õîøíóä îëóð, çèðà íÿ 

ãÿäÿð Ãóðáàíãóëóéà òÿêëèô åòìèøäèñÿ äÿ, 

ðÿää úàâàáû àëìûøäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÕÎØÍÓÄËÓÃ èñ. Ðàçûëûã, ìÿìíóíëóã; 

ðàçû äöøìÿ. Õîøíóäëóüóíäàäûð íÿúàòûì; Åé 

ìÿíøÿè-úþâùÿðè-ùÿéàòûì! Ôöçóëè. Áèð òÿðÿôäÿí, 

ñàü-ñàëàìàò ñàùèëÿ ÷ûõìûø îëäóãëàðûíäàí 

äîüàí õîøíóäëóã, î áèðè òÿðÿôäÿí, òàëåéè 

ö÷öí ìÿñóë îëäóüó áþëöéö òåçëèêëÿ òîïëàéàðàã 

àðòûã ëèìàíäàí óçàãëàøàí áàòàëéîíó 

òÿãèá åòìÿê ëàçûì ýÿëäèéè ôèêðè ëåéòåíàíòû 

äÿðùàë þçöíÿ ýÿòèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÕÎØÍÓÄÑÓÇËÓÃ èñ. Íàðàçûëûã, ìÿìíóíñóçëóã. 

Ãàäûí î ñààò äÿéèøèëäè, ýþçÿë äîäàãëàðû 

áöçöëäö, ãàøëàð ãàëõäû, öçöíäÿ áèð õîøíóäñóçëóã 

èôàäÿñè äóéóëäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÕÎØÐßÔÒÀÐ(ËÛ) ñèô. [ôàðñ.] Ýþçÿë ðÿôòàðëû, 

àäàìëàðëà éàõøû ðÿôòàð åäÿí; öíñèééÿòëè, 

ìöëàéèì. Úàâàùèð õàíûìäàí àëäûüû ùÿçç 

õàíûí ÷þùðÿñèíäÿ ùÿêê îëóíìóø äàèìè ãÿçÿá 

èçëÿðèíè ñèëèá àïàðìûø, îíó õîøðÿôòàð, ìöëàéèì 

áèð ñöôðÿ ñàùèáèíÿ ÷åâèðìèøäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ôàòìà àüûëëû, õîøðÿôòàð áèð àðâàä èäè. 


ÕÎØÐßÔÒÀÐËÛÃ èñ. Õîøðÿôòàð îëìà, ðÿôòàðû 

éàõøû îëìà; öíñèééÿòëèëèê, ðÿôòàðäà ìöëàéèìëèê, 

ìöíàñèáÿòäÿ õîøëóã, éîëà ýåòìÿ, 

öíñèééÿò. Áó (1862-úè èë) ïîëîæåíèéàíûí 

ùþêìöíúÿ .. ùÿð èêè ñèíôèí (ðÿèééÿòèí âÿ 

àüàëàðûí) ìàáåéíèíäÿ ýóéà áèð íþâ ñöëù âÿ 

õîøðÿôòàðëûã áèíàñû òÿñèñ îëóíäó. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÕÎØÐßÍÝ(ËÈ) ñèô. [ôàðñ.] Õîøàýÿëÿí 

ðÿíýè îëàí, ðÿíýè õîø îëàí. Õîøðÿíý ïàð÷à. 

Õîøðÿíý öç. – Ùàâà ýþçÿë îëäóüóíäàí 

Ýöëçàðûí éàíàãëàðû äàùà äà õîøðÿíý îëóá 

äóðó-àë áèð ðÿíý àëìûøäû. Ú.Úàááàðëû. 

Äèëáÿðèí çöëôè øÿáè-éåëäà, úÿìàëè ÷èë÷ûðàã; 

Ëÿáëÿðè õîøðÿíý, âÿñëè àáèäàð îëñóí ýÿðÿê. 


ÕÎØÑßÑ(ËÈ) áàõ õîøàâàç(ëû). 

480

ÕÎØÑßÑËÈËÈÊ 

ÕÎÉ 

ÕÎØÑßÑËÈËÈÊ áàõ õîøàâàçëûã. 

ÕÎØÑÈÔßÒ(ËÈ) ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. ñèôÿò] 

1. Ýþçÿë, ýþé÷ÿê, õîøñèìà, ãàíûøèðèí. Àááàñ 

óçóíáîéëó, íàçèêáÿäÿí, àüáÿíèçëè, àëàýþçëö, 

õîøñèôÿò áèð óøàã èäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ìÿí ýåðè 

÷ÿêèëèá, áó õîøñèôÿò ãàäûíà ìöäèðèí ñòîëóíà 

éàõûí äóðìàã ö÷öí éîë âåðäèì. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

2. ìÿú. Ýöëÿðöçëö, õîøðÿôòàð, íÿâàçèøêàð; 

õåéèðõàù, ñÿìèìè. Êîðîüëó áàõäû êè, íàëáÿíä 

÷îõ õîøñèôÿò áèð êèøèäèð. “Êîðîüëó”. 

Ôÿðìàíû ñþçöí òàì ìÿíàñûíäà ýöëÿðöç âÿ 

õîøñèôÿò àäëàíäûðìàã îëàðäû. ß.Ñàäûã. Àñëàí 

áó õîøñèôÿò àäàìëàðû ëàï èëê ýöíäÿí ñåâìÿéÿ 

áàøëàäû. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÕÎØÑÈÔßÒËÈÊ èñ. 1. Õîøñèôÿò àäàìûí ùàëû. 

2. ìÿú. Öçöýöëÿðëèê, õîøðÿôòàðëûã, ìåùðèáàíëûã, 

íÿâàçèøêàðëûã, èëòèôàò. Îòàüûí ðàùàò 

âÿ óéüóíëóüóíäàí, ãóëëóã÷óíóí ñàôäèë âÿ 

ýþçÿëëèéèíäÿí áàøãà, ñòóäåíò ö÷öí áèð àéðû 

ìÿñÿëÿ äÿ âàð: áó äà õàíûìûí õîøñèôÿòëèéèäèð. 


ÕÎØÑÈÌÀ(ËÛ) ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. ñèìà] 

Ñèìàñû (öçö) õîøà ýÿëÿí; õîøýþðêÿì, ýþé- 

÷ÿê, ãàíûøèðèí. [ßìè] óúàáîé, ýÿðäÿíëè, ãàðàñàããàë, 

õîøñèìà áèð êèøè èäè. Í.Íÿðèìàíîâ. 

Íÿðèìàí áþéöäöêúÿ ýþçÿëëÿíèá óúà 

áîéëó, õîøñèìà, ìþâçóí ãÿäëè áèð îüëàí îëìóøäó. 


ÕÎØÑÞÙÁßÒ ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. ñþùáÿò] 

Éàõøû ìöñàùèá, ñþùáÿòúèë, ñþùáÿòèíäÿí 

ëÿççÿò äóéóëàí. Áàäèñÿáà õàíûìûí ÷îõ õîøñþùáÿò 

âÿ çàðàôàòúûë îëäóüó ìåéäàíà ÷ûõäû. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ùöñàìÿääèí:] ßõè Ôÿððóõ î 

ãÿäÿð ñåâèìëè âÿ õîø ÿãèäÿ, õîøñþùáÿò áèð 

àäàìäûð êè, ìÿí îíóíëà ýþðöøäöéöìöí áèðèíúè 

ñààòûíäà Ýÿíúÿ ðóùàíèëÿðèíäÿí ýþðäöéöì 

òÿùãèðëÿðè òàìàìèëÿ óíóòäóì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÕÎØÑÓÐßÒ(ËÈ) áàõ õîøñèìà(ëû). 

ÕÎØÒÀËÅ ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. òàëå] Áÿõòëè, 

ãèñìÿòëè, áÿõòè öçäÿ îëàí; óüóðëó. Õîøòàëå 

èìèøñÿí êè, áó ýöí ôåéçè-ùöçóðóì îëäó ñÿíÿ 

ãèñìÿò. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÕÎØÒßÁ ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. òÿá] Éàõøû 

òÿáè îëàí, èñòåäàäëû. ..Áèçèì äÿ ÷îõ áþéöê, 

ìöãòÿäèð âÿ õîøòÿá ìèëëè øàèðëÿðèìèç îëóáäóð. 


ÕÎØÒßÁÈßÒ(ËÈ) ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. òÿáèÿò] 

Éàõøû õàñèééÿòëè, ýþçÿë òÿáèÿòëè, õîøãûëûãëû. 

Ùàìû ìöñÿëìàíëàð ñÿíèí êèìè õîøòÿáèÿò 

îëà èäèëÿð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. ..Äöðäàíÿ õàíûì 

õîøòÿáèÿòëè, ñàäÿ öðÿêëè, íàçèê, áèð ãÿäÿð ìþâùóìàò÷û 

áèð àäàìäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÕÎØÒÈÍßÒ(ËÈ) ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. òèíÿò] 

êëàñ. áàõ õîøòÿáèÿò(ëè). Äåäè êèì, øÿõñ îëñà 

õîøòèíÿò; Éàõøûëûãäàí ìöäàì åäÿð ñþùáÿò. 


ÕÎØÖÇ(ËÖ) 1. Á à õ õîøñèìà(ëû). Ýåúÿ 

áîéëó áèð ãàäûíäûð àüðû ÷ÿêÿðÿê; Õîøöçëö áèð 

óøàã êèìè äîüóð ñÿùÿðè. Ñ.Âóðüóí. 

2. Õîøöçëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ýöëÿð öçëÿ, 

ìåùðèáàíúàñûíà, íÿâàçèøëÿ. Ãîíàüû õîøöçëÿ 

ãàðøûëàìàã. ßñýÿðëÿðè õîøöçëÿ ãàðøûëàìàã. 

– Çÿôÿð áàø ýåîëîãó õîøöçëÿ ãàðøûëàéûá óçàãäàí 

ýöëÿ-ýöëÿ ñþçÿ áàøëàäû.. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÕÎØÇÀÙÈÐ(ËÈ) ñèô. [ôàðñ. õîø âÿ ÿð. çàùèð] 

Õàðèúè ýþðöíöøö ýþçÿë, õîøà ýÿëÿí, öçäÿí 

éàõøû. Õàëã ìÿùêÿìÿñèíèí êàòèáè ÷îëàã 

Ìèðçÿ Ìóñòàôà õîøçàùèð, áÿäáàòèí áèð àäàì 

èäè. Å.Ñóëòàíîâ. Õîøçàùèð, áÿäáàòèí, âèúäàíñûç, 

àë÷àã; Íåúÿ ãûéäûí, ìÿíÿ àüëàüàí 

äåäèí Àøûã Ùöñåéí. 

ÕÎÒÊÀÐ èñ. òàð. Ùþêìäàð, áàø÷û. Ùÿð 

úöìÿ ýöíöíäÿí úöìÿ ýöíöíÿ õîòêàð ãûçû 

Íèýàð õàíûì ìÿñúèäÿ ýåäèð. “Êîðîüëó”. 

Èáðÿò åò Àüàìÿùÿììÿä õàíäàí, åé êÿìòÿð 

ýÿäà; Òà ùÿéàòûí âàð èêÿí, íÿ øàùÿ, íÿ õîòêàðÿ 

áàõ! Ì.Ï.Âàãèô. Íÿ ãûçäàí áàøëàìûñàí 

Ýóéà áèð õîòêàðûí ãûçûäûð! Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÕÎÒÊß áàõ úöðÿ 3 . 

ÕÎÒÓÃ èñ. Åøøÿê áàëàñû, ãîäóã. 

ÕÎÂ èñ. Áÿçè ïàð÷àëàðûí, õàë÷à âÿ ñ. 

öçÿðèíäÿ èíúÿ òöêúöêëÿð. 

ÕÎÂËÀÌÀ “Õîâëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎÂËÀÌÀÃ ô. Èïèí, ñàïûí õîâóíó òÿìèçëÿìÿê. 

ÕÎÂËÓ ñèô. Õîâó îëàí, öñòö õîâëà þðòöëö. 

Õîâëó õàë÷à. Õîâëó ïàð÷à. Õîâëó äÿñìàë. 

– Õîâëó ôÿðìÿø áèð íå÷ÿ éåðäÿí äèäèëèáéåéèëìèøäè, 

åëÿ áèë ýöâÿíèí àüçûíäàí ÷ûõìûøäû, 

àììà ùÿëÿ ðÿíýèíè èòèðìÿìèøäè. 


ÕÎÂÑÓÇ ñèô. Õîâó îëìàéàí. Õîâñóç õàë- 

÷àëàð ãðóïóíà ïàëàç, êèëèì, ñóìàã, úåúèì, 

âÿðíè, øÿääÿ, çèëè äàõèëäèð. – Ùàçûðäà ÿí 

çÿíýèí õîâëó âÿ õîâñóç õàë÷àëàð âÿ õàë÷à 

ìÿìóëàòû êîëëåêñèéàñû Äþâëÿò ìóçåéèíäÿäèð. 

ÕÎÉ èñ. [ôàðñ.] Õàñèééÿò, òÿáèÿò, õèëãÿò. 

Àòû àò éàíûíäà áàüëàðñàí, ùÿìðÿíý îëìàñà 

481

ÕÎÉËÀÍÄÛÐÌÀ 

äà, ùÿì õîé îëàð. (Àòà. ñþçö). [Êîðîüëó:] 

Áèð õÿëÿò áè÷ÿðÿì Åéâàç áîéóíà; Èíúèìÿðÿì 

õàñèééÿòè-õîéóíäàí. “Êîðîüëó”. ßë èøèí, ýöë 

íàõûøûí; Õîéóí, õàñèééÿòèí ýþçÿë. Àøûã 

ßëÿñýÿð. 

ÕÎÉËÀÍÄÛÐÌÀ “Õîéëàíäûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎÉËÀÍÄÛÐÌÀÃ ô. Õîéëàíìàñûíà ñÿáÿá 

îëìàã, øöáùÿëÿíäèðìÿê. 

ÕÎÉËÀÍÌÀ “Õîéëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÎÉËÀÍÌÀÃ ô. Øöáùÿëÿíìÿê, øÿêêÿ 

äöøìÿê. [Äÿðâèø:] Ãîúà êèøè ÿââÿëêèíäÿí 

èíäè äèããÿò èëÿ ìÿíÿ áàõûá ìÿíäÿí õîéëàíàí 

êèìè îëäó.. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

ÕÎÇÅÉÈÍ [ðóñ.] Ñàùèá, ñàùèáêàð, àüà. 

[Õÿëèë:] Ñàëàìÿëåéêöì, õîçåéèíèì áóðàéà 

ýÿëìÿéèá Í.Âÿçèðîâ. [Áèð ãðóï ôÿùëÿ:] Ëàï 

ýöíö ñàáàù õîçåéèí þçö äîíëóüóìóçó 

àðòûðàúàã. Ì.Ùöñåéí. 

ÕÞÐßÊ èñ. Áèøèðèëèá éåéèëÿí øåé, éåìÿê, 

áèøìèø. ßò õþðÿéè. Õÿìèð õþðÿéè. Õþðÿê 

ùàçûðëàìàã. – Õþðÿéèí éåéèëìÿéè èêè ñààò 

÷ÿêäè... Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùàúû Ñÿìÿäèí 

õþðÿéèí öñòöíäÿí ÷àé è÷ìÿê àäÿòè èäè. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Õàðèñÿ ãûçàðäûëìûø ãèéìÿäÿí 

ùàçûðëàíûðäû âÿ áöòöí úàù-úÿëàëëû òîé 

ìÿúëèñëÿðèíèí ñöôðÿñèíäÿ áèðèíúè âÿ ÿí âàúèá 

áèð õþðÿê èäè... ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Ïëîâ, àø. 

Ãÿðÿíôèë õàëà åéâàíûí áóõàðûñûíäà ãàéíàéàí 

áàëàúà ãàçàíûí àüçûíû à÷äû, õþðÿéèí 

äÿìèíè àëäû. ß.Âÿëèéåâ. 

◊ ...õþðÿéè äåéèë – áàúàðìàç, ...èøè äåéèë, 

ãàáèëèééÿòè, ýöúö ÷àòìàç. Ìÿúèäèí áåë 

òóòìàüûíäàí, äàèðÿ áîéó ýÿçèøÿ-ýÿçèøÿ áåëè 

åéíè õÿòòÿ òåç-òåç âóðìàüûíäàí Óìóä áàøà 

äöøäö êè, êÿíêàíëûã ùÿð àäàìûí õþðÿéè äåéèë. 


ÕÞÐßÊÁÈØÈÐßÍ èñ. Àøïàç. Òîéà õþðÿêáèøèðÿí 

äÿâÿò åäèëèá. 

ÕÞÐßÊËÈÊ èñ. Õþðÿéÿ ìÿõñóñ êåéôèééÿò. 

[Èëùàì:] Øîôåð ìàøûíû ãîâñà, õþðÿêäÿ 

õþðÿêëèê ãàëìàç, àõû! Ú.Ýþçÿëîâ. 

ÕÞÐßÊÏÀÉËÀÉÀÍ èñ. Ýÿëÿíëÿðÿ éåìÿê 

ýÿòèðÿí àøõàíà èø÷èñè. Óìóä õþðÿêïàéëàéàí 

úàéäàã îüëàíà ÿë åëÿäè. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ÕÞÒßÊ èñ. Úàìûø áàëàñû, áàëàã. Éåòÿð 

õþòÿê âÿ áóçîâëàðû áàüëàéûðäû êè, ãà÷ûá àíàëàðûíû 

ÿììÿñèíëÿð. Ãàíòÿìèð. Ãîéóí, ãóçó, 

äàíà, õþòÿê; Ìàë-ãàðà äà äîëóð äàìà. 


482 

ÕÐÎÌ 

ÕÐÈÑÒÈÀÍ [éóí.] 1. Õðèñòèàí äèíèíÿ ìÿíñóá 

àäàì, õà÷ïÿðÿñò. [Àëòóí áàé:] Ñÿí äÿ, 

Òîüðóë, õðèñòèàí ùÿðèô, éàõûí ýÿë.. Ú.Úàááàðëû. 

2. Ñèô. ìÿíàñûíäà. Õðèñòèàí äèíè. Õðèñòèàí 

êèëñÿñè. Õðèñòèàí ÿùàëè. – ßòðàôû ñÿðâëÿðëÿ ÿùàòÿ 

îëóíìóø áèð õðèñòèàí ìÿçàðëûüû, ñÿùíÿíèí 

óúóíäà ìÿçàð÷ûéà ìÿõñóñ áèð îäà. Ù.Úàâèä. 

ÕÐÈÑÒÈÀÍËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Õðèñòèàíëàøäûðûëìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÕÐÈÑÒÈÀÍËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. Õðèñòèàí 

äèíè ãÿáóë åòäèðèëìÿê. 

ÕÐÈÑÒÈÀÍËÀØÄÛÐÛËÌÛØ ô.ñèô. Õðèñòèàí 

äèíè ãÿáóë åòäèðèëìèø, õà÷ïÿðÿñò åäèëìèø. 

ÕÐÈÑÒÈÀÍËÀØÄÛÐÌÀ “Õðèñòèàíëàøäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÕÐÈÑÒÈÀÍËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. Ùÿð ùàíñû áèð 

éåðäÿ õðèñòèàíëûüû éàéìàã, õðèñòèàí îëìàéàí 

õàëãëàðû õðèñòèàí åòìÿê, õà÷ïÿðÿñòëèéè ãÿáóë 


ÕÐÈÑÒÈÀÍËÀØÌÀ “Õðèñòèàíëàøìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÕÐÈÑÒÈÀÍËÀØÌÀÃ ô. Õðèñòèàí äèíèíè, 

àäÿò âÿ ÿíÿíÿëÿðèíè, ìÿäÿíèééÿòèíè ãÿáóë 

åòìÿê, äþíöá õðèñòèàí (õà÷ïÿðÿñò) îëìàã. 

ÕÐÈÑÒÈÀÍËÀØÌÛØ ô.ñèô. Õðèñòèàí äèíèíèí 

òÿëÿáëÿðèíÿ âÿ ÿíÿíÿëÿðèíÿ óéüóíëàøìûø, 

äþíöá õðèñòèàí (õà÷ïÿðÿñò) îëìóø. 

ÕÐÈÑÒÈÀÍËÛÃ èñ. 1. Åðàìûçûí áèðèíúè 

ÿñðèíäÿ ìåéäàíà ýÿëìèø äèí (áó äèí éåðÿ 

åíìèø âÿ èíñàíëàðûí íèúàòû ö÷öí áöòöí ÿçàá 

âÿ ÿçèééÿòëÿðè öçÿðèíÿ ýþòöðìöø èíñàí – 

Èñàéà èíàì ÿñàñûíäà ãóðóëìóøäóð); õà÷ïÿðÿñòëèê. 

// Áó äèíÿ ìÿíñóáëóã. 

2. òîï. Õðèñòèàíëàð. 

ÕÐÈÇÀÍÒÉÌ [éóí.] Ìöðÿêêÿá÷è÷ÿêëèëÿð 

ôÿñèëÿñèíäÿí ìöõòÿëèô ðÿíýäÿ ÷è÷ÿêëÿðè îëàí 

áÿçÿê áèòêèñè; ïàéûçýöëö. ..Ãÿçåòëÿðÿ ñàðûëìûø 

ãÿðÿíôèë âÿ õðèçàíòåì äÿñòÿëÿðè à÷ûëûá 

ùàçûðëàíäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ëÿòèôÿ] .. ÷è÷ÿê 

ìàüàçàñûíà ýåòìèø, äèããÿòëÿ ñå÷äèéè ãÿðÿíôèëäÿí, 

óëäóç ÷è÷ÿêëÿðèíäÿí, õðèçàíòåìäÿí 

áèð äÿñòÿ áàüëàòìûøäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÕÐÎÌ [éóí. úùðîìà – ðÿíý] 1. Êèìéÿâè 

åëåìåíò; à÷ûã-áîç ðÿíýëè áÿðê ìåòàë (ìåòàë 

ìÿìóëàòûí öñòöíö þðòìÿê ö÷öí áÿðê ÿðèíòè). 

Õðîìäàí ìåòàëëóðýèéàäà ïàñëàíìàéàí ïîëàä, 

ôåððèõðîì (äÿìèðëÿ õðîìóí õÿëèòÿñèäèð) 

ùàçûðëàíûð. Ì.Ãàøãàé.

ÕÐÎÌÀÒÈÊ 

2. Ùÿìèí ìåòàëûí äóçëàðûíäà àøûëàíìûø 

éóìøàã, íàçèê äÿðè âÿ áó äÿðèäÿí ùàçûðëàíìûø. 

[Íàüû:] Óñòà, ñÿíÿ áèð õðîì ñàïîã ìÿíèì 

áîéíóìà. “Àøûã ßëÿñýÿð”. [Ãÿäèðèí] 

ÿéíèíäÿ ñöðìÿéè ïàð÷àäàí êþéíÿê âÿ øàëâàð, 

àéàãëàðûíäà éóìøàã õðîìäàí óçóíáîüàç 

÷ÿêìÿ âàðäû. È.ßôÿíäèéåâ. 

3. Õðîì òóðøóñó äóçëàðûíäàí àëûíàí ñàðû 

áîéà. 

ÕÐÎÌÀÒÈÊ ñèô. 1. Õðîìàòèçì (1-úè ìÿíàäà) 

ùàäèñÿñèíÿ ÿñàñëàíàí. Øöàíûí õðîìàòèê 

àéðûëìàñû. 

2. ìóñ. Õðîìàòèçìÿ (2-úè ìÿíàäà) ÿñàñëàíàí, 

õðîìàòèçì íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí. 

Õðîìàòèê èíòåðâàë. Õðîìàòèê éàðûìòîí. – Éåääè 

ÿñàñ Àçÿðáàéúàí ëàäûíûí 12 ïÿðäÿëè õðîìàòèê 

ãàììàíûí ùÿð áèð òîíóíäà ãóðóëìàñû äà 

84 ðÿãÿìèíè ÿìÿëÿ ýÿòèðèð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÕÐÎÌÀÒÈ´ÇÌ [éóí. úùðîìà (úùðîìàòîñ) 

– ðÿíý] 1. ôèç. Àü øöàíûí ìöõòÿëèô ðÿíýëè 

øöàëàðà àéðûëìà õàññÿñè. 

2. ìóñ. Ñÿñèí éàðûìòîíëàð öçðÿ ãàëõìàñû 

âÿ éà åíìÿñè. Ñÿñëÿðè çèëëÿøäèðÿí âÿ éà 

áÿìëÿøäèðÿí èøàðÿëÿðÿ õðîìàòèçì âÿ éà 

àëòåðàñèéà èøàðÿëÿðè äåéèëèð. “Èáòèäàè ìóñèãè 

íÿçÿðèééÿñè”. 

ÕÐÎÌËÀÌÀ “Õðîìëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÐÎÌËÀÌÀÃ ô. 1. Ìþùêÿìëèê, äàâàìëûëûã 

âÿ éà éàðàøûã âåðìÿê ö÷öí ìåòàë ÿøéàíûí 

öçÿðèíÿ õðîì ÷ÿêìÿê. Ìàøûí ùèññÿëÿðèíè 

õðîìëàìàã. 

2. Õðîì äóçëàðû èëÿ èøëÿìÿê. 

ÕÐÎÌËÓ ñèô. êèì. òåõ. Õðîì (1-úè ìÿíàäà) 

ãàðûøûüû îëàí, òÿðêèáèíäÿ õðîì îëàí. 

Õðîìëó áîéàëàð. Õðîìëó ïîëàä. 

ÕÐÎÌÎÑÓÌ(ËÀÐ) [éóí. úùðîìà – ðÿíý 

âÿ ñîìà – úèñèì] áèîë. Ùåéâàí âÿ áèòêè 

îðãàíèçìëÿðèíèí ùöúåéðÿ íöâÿëÿðèíäÿ îëàí 

âÿ ìöâàôèã ñóðÿòäÿ áîéàäûëäûãäà àéäûí 

ñóðÿòäÿ ýþçÿ ýþðöíÿí úèñèìúèêëÿð (õðîìîñîìëàð 

ùöúåéðÿ íöâÿñèíèí ëàçûìè âÿ äàèìè 

òÿðêèá ùèññÿëÿðèäèð, ùöúåéðÿíèí ìàääÿëÿð 

ìöáàäèëÿñèíäÿ âÿ îðãàíèçìëÿðèí ÿëàìÿò âÿ 

õàññÿëÿðèíèí áèð íÿñèëäÿí áàøãà íÿñëÿ èðñÿí 

êå÷ìÿñèíäÿ ôÿàë èøòèðàê åäèðëÿð). 

ÕÐÎÌÎÑÔÅÐ [éóí. úùðîìà – ðÿíý âÿ 

ñïàèðà – êöðÿ, øàð] àñòð. Ýöíÿø òóòóëàí çàìàí, 

îíóí ÿòðàôûíäà ãûðìûçû ùàøèéÿ êèìè ýþðöíÿí 

Ýöíÿø àòìîñôåðè òÿáÿãÿëÿðèíäÿí áèðè. 

ÕÐÎÍÎÑÊÎÏ 

ÕÐÎÍÈ´Ê ñèô. [éóíàíúàäàí] Óçóíñöðÿí, 

÷îõ äàâàì åäÿí; äàèìè. Õðîíèê õÿñòÿëèê. – 

Ãóëàüûí îòèò àäëàíàí èðèíëè õÿñòÿëèéè ÷îõ ìöõòÿëèô 

ìöàëèúÿ öñóëëàðû èëÿ ìöàëèúÿ åäèëìÿñèíÿ 

áàõìàéàðàã, ÷îõ âàõò íÿòèúÿñèç ãàëûá õðîíèê 

ùàëà êå÷èð. Ù.Òàüûéåâ. 

ÕÐÓÍÈÊÀ [éóí. úùðîíèêîñ – âàõò] 1. Á à õ 

ñàëíàìÿ. 

2. Ñèéàñè, èúòèìàè âÿ éà àèëÿ ùàäèñÿëÿðèíèí 

òàðèõèíè àðäûúûë ñóðÿòäÿ òÿñâèð åäÿí ðÿâàéÿò 

âÿ éà äðàìàòèê ÿñÿð. 

3. Ãÿçåòäÿ, æóðíàëäà éåðëè õÿáÿðëÿð øþáÿñè. 

Ìÿùêÿìÿ õðîíèêàñû. // Êèíîäà: ýöíäÿëèê 

èúòèìàè ùÿéàòà ùÿñð åäèëìèø øÿêèë. 

ÕÐÎÍÈÊÀ×Û èñ. Ãÿçåò, æóðíàë, ðàäèîòåëåâèçèéà 

ö÷öí éåðëè õÿáÿð âÿ ìàòåðèàëëàð 

òîïëàéàí ãÿçåò âÿ ñ. èø÷èñè; ìöõáèð. 

ÕÐÎÍÈÊÀË [éóíàíúàäàí] Õðîíèêà 

ìàùèééÿòèíäÿ îëàí, õðîíèêàäàí èáàðÿò îëàí. 

ÕÐÎÍÈÊÈ´ áàõ õðîíèê. Ñïèðòëè è÷êèëÿðèí 

ìöíòÿçÿì è÷èëìÿñè àëêîãîëèçì êèìè õðîíèêè 

õÿñòÿëèéÿ ýÿòèðèá ÷ûõàðûð. 

ÕÐÎÍÎËÓÝÈÉÀ [éóí. úùðîíèêîñ – âàõò 

âÿ ëîýîñ] Òàðèõè àðäûúûëëûã. [“Ùîïùîïíàìÿ”] 

1934-úö èë ÷àïûíäàí ôÿðãëè îëàðàã, áó 

íÿøðäÿ õðîíîëîýèéà ÿñàñ àëûíìûø, ÿñÿðëÿð æàíðûíà 

âÿ éàçûëìà òàðèõèíÿ ýþðÿ ãðóïëàøäûðûëìûø, 

ùÿð ôÿñëèí àõûðûíäà èñÿ “èëëÿðè ìÿëóì îëìàéàí” 

ÿñÿðëÿð âåðèëìèøäèð. Ì.Ìÿììÿäîâ. 

ÕÐÎÍÓÌÅÒÐ [éóí. úùðîíîñ – âàõò âÿ 

ìåòðåî – þë÷öðÿì] Àñòðîíîìëàðûí, ýåîäåçèéà÷ûëàðûí, 

äÿíèç÷èëÿðèí èøëÿòäèéè õöñóñè äÿãèã 

ñààò íþâö. 

ÕÐÎÍÎÌÅÒÐÁÆ [éóí. úùðîíîñ – âàõò âÿ 

ìåòðåî – þë÷öðÿì] ßìÿê ïðîñåñëÿðè ìöääÿòèíèí 

ñàíèéÿþë÷ÿí âàñèòÿñèëÿ äÿãèã þë÷öëìÿñè 

(ìöÿññèñÿëÿðäÿ, èñòåùñàëàòäà ÿìÿéèí 

íîðìàëàøäûðûëìàñûíäà òÿòáèã îëóíóð). 

ÕÐÎÍÎÌÅÒÐÀÆ×Û Õðîíîìåòðàæ àïàðàí 

øÿõñ. 

ÕÐÎÍÎÌÅÒÐÀÆËÀÌÀ “Õðîíîìåòðàæëàìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÕÐÎÍÎÌÅÒÐÀÆËÀÌÀÃ ô. Õðîíîìåòðàæ 

âàñèòÿñèëÿ þë÷ìÿê. 

ÕÐÎÍÎÑÊÓÏ [éóí. úùðîíîñ – âàõò âÿ 

ñêîïåî – áàõûðàì] Ñîí äÿðÿúÿ ãûñà (ñàíèéÿíèí 

ìèíäÿ áèðèíÿ ãÿäÿð) âàõòëàðû þë÷ìÿê 

ö÷öí åëåêòðèê ñààòû. 

483

ÕÓ 

ÕÓ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. áàõ õîé. ×îõ ýþçÿëñÿí, 

àììà õóéóíäóð éàìàí; Áàõìàçñàí öçöìÿ 

ìÿíèì ÷îõ çàìàí. Ì.Ï.Âàãèô. Äóçëó ùåêàéÿòèí, 

íÿìÿêè ñþçöí; Ïÿñÿíäèäÿ õöëãö õóéóí 

èñòÿðÿì. Ã.Çàêèð. 

ÕÓÁ ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ.] êëàñ. 1. Éàõøû, ýþçÿë, 

õîø. Ýöìöø êÿìÿð õóá éàðàøûð áåëèíÿ; 

Éàõàñû ãûçûëäàí äöéìÿëÿíèáäè. Àøûã ßëÿñýÿð. 

// Éàõøûúà, áÿðê, ÿìÿëëè-áàøëû. Õóá éåéèáè÷äèëÿð. 

Õóá ÿçèøäèðäèëÿð. 

2. èñ. ìÿú. Ýþçÿë, äèëáÿð. [Ãÿðèá:] Áèð ÿë 

âóðóí, õóáëàð ýèðñèí îéóíà; Ìÿí ãóðáàíàì 

ãàìÿòèíÿ, áîéóíà. “Àøûã Ãÿðèá”. Âàãèô ñÿíè 

ñåâäè õóáëàð è÷èíäÿ; Áèð òàçà ãîí÷àñàí 

ýöëçàð è÷èíäÿ. Ì.Ï.Âàãèô. 

3. “Éàõøû”, “ðàçûéàì” ìÿíàñûíäà (ðàçûëûã 

áèëäèðèð). [Ìèðàõóð:] Õóá, Øàù Àááàñ î âÿãòäÿ 

ïàäøàù èäè. Ùþêìö áèçÿ ðÿâàí èäè. 


ÕÓÁËÓÃ èñ. êëàñ. Ýþçÿëëèê, ýþé÷ÿêëèê. 

[Êÿðÿì:] Úàìàëûí õóáëóüó ìàò åëÿð øàùû; 

Ýþéëÿðÿ äàéàíûð àøûüûí àùû. “ßñëè âÿ Êÿðÿì”. 

ßë èøèí, ýöë íàõûøûí; Õîéóí, õàñèééÿòèí 

ýþçÿë; Õóáëóüóí, éàðàøûüûí; Àëäûüûí áàðàòûí 

ýþçÿë. Àøûã ßëÿñýÿð. Íÿ ýþçÿë ÷ÿêèëèá ãÿääö 

ãàìÿòè; Õóáëóüó ìàùàëà úàð, áèçÿ ýÿëäè. 


ÕÓÁÐÓ ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. Ýþçÿëöçëö, ýþé- 

÷ÿê, ãÿøÿíý, õîøáÿíèç. [Ùÿðÿìëÿðèí] úöìëÿñèíäÿí 

èêè íÿôÿð äèëáÿðè-õóáðó êè, õèëàôèðèçàëàðû 

èëÿ øàùûí ùÿðÿìõàíÿñèíÿ äöøìöøäöëÿð, 

ãàéÿò øÿðì èëÿ âÿ àùÿñòÿ ñÿñëÿ ÿðç åòäèëÿð.. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Íÿ êàìè-äèë âåðÿð; íÿ 

êþíöë éàíàð; Ìÿýÿð õóáðóëàð ñàâàá èñòÿìÿç 


ÕÓÄÀ èñ. [ôàðñ.] 1. Àëëàù, Òàíðû. Áÿëàëÿðäÿí 

ñÿíè ñàõëàñûí õóäà; Ñÿí òÿê ýþçÿë, ÿëäÿí 

îëìàñûí úèäà. Ì.Ï.Âàãèô. Åé õóäà, êèì ÷ÿêÿð 

àõûðäà ýöëàáûí áó ýöëöí; Äÿðäè-ñÿð äÿôèíÿ 

àëÿìäÿ áó äÿðìàí ýöëöäöð. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

[Ñèòàðÿ:] Õóäà áèëèð êè, ñÿíè ãÿëá-ñàôèäÿí ñåâèðÿì. 


2. Õóäàéà øÿêëèíäÿ íèäà – àé Àëëàù, èëàùè 

(Àëëàùà õèòàá, ìöðàúèÿò, éàëâàðûø). [Êÿðáÿëàéû 

Ãÿäèì:] Õóäàéà, úÿëàëûíà øöêöð. Èíäè 

ñÿíÿ èíàíìàéàíëàð ñÿíèí ãöäðÿòèíè þç ýþçëÿðè 

èëÿ ýþðäöëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Àíà:] Îíó 

æàíäàðìàëàð ýÿçèð äþðä ýþçëÿ; Õóäàéà! Ãÿðèáäèð, 

ñÿí îíó ýþçëÿ! Ñ.Âóðüóí. “Øöêöð 

484 

ÕÓÄÀÂßÍÄ 

ñÿíÿ, õóäàéà, ùÿëÿ êè áèðòÿùÿð ñöéöøäöê” – 

äåéÿ [ßëëÿçîüëó] ïû÷ûëäàäû. È.Ùóñåéíîâ. 

ÕÓÄÀÙÀÔÈÇ íèäà [ôàðñ. õóäà âÿ ÿð. ùàôèç] 

“Àëëàù ùèôç åëÿñèí”, “Òàíðû ñàõëàñûí” 

ìÿíàñûíäà âèäàëàøûá àéðûëàíäà äåéèëèð – ñàü îë! 

ñàü îëóí! [Øàù:] Äÿõè ìÿíè àõòàðìàéûí êè, ýþðÿ 

áèëìÿçñèíèç! Õóäàùàôèç! – äåéèá, òàõòäàí äöøöá 

ùÿðÿìõàíÿéÿ ðÿâàíÿ îëäó. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Áèçèì áÿçè áîøáîüàç éàçû÷ûëàðûìûç äà 

îõøóéóðëàð ùàìàí òÿáèáëÿðÿ êè, àçàðëûíûí íÿáçèíÿ 

áàõàíäàí ñîíðà, “õóäàùàôèç” äåéèá áþðêëÿðèíè 

àõòàðûðëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [ßñýÿð:] 

Ðöñòÿì áÿé, õóäàùàôèç! Ìÿøÿäè Èáàä, 

õóäàùàôèç! Ö.Ùàúûáÿéîâ. – Îíäà õóäàùàôèç, 

– äåéÿ êèøè ãÿçÿáëÿ äîíãóëäàíûá éåíÿ ýåòäè. 

Ù.Ñåéèäáÿéëè. Õóäàùàôèç åëÿìÿê – áàõ 

õóäàùàôèçëÿøìÿê. Ïëîâäàí ñîíðà äóðäóì, 

õóäàùàôèç åëÿäèì... ß.Ùàãâåðäèéåâ. Òåëåãðàô÷û 

õóäàùàôèç åäèá ýåòäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÕÓÄÀÙÀÔÈÇËßØÌß “Õóäàùàôèçëÿøìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÕÓÄÀÙÀÔÈÇËßØÌßÊ ô. Õóäàùàôèç (ñàü 

îë) äåéèá áèðè-áèðèíäÿí àéðûëìàã, ñàüîëëàøìàã. 

[Èìðàí êèøè:] Áèð àç äà Èñìàéûëëûíû äèíëÿéÿíäÿí 

ñîíðà õóäàùàôèçëÿøèá, òðóáêàíû éåðèíäÿí 

àñäû. Ì.Ùöñåéí. Àéäûí áàøû èëÿ õóäàùàôèçëÿøèá 

ãàïûéà òÿðÿô ýåòäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

Äèëáÿð óòàíà-óòàíà ìöùÿíäèñëÿ õóäàùàôèçëÿøèá, 

òÿïÿéÿ ãàëõìàüà áàøëàäû. ß.Ñàäûã. 

ÕÓÄÀÍßÊßÐÄß [ôàðñ.] “Àëëàù åëÿìÿñèí”, 

“èðàã îëñóí” ìÿíàñûíäà ãîðõóëó, çÿðÿðëè 

áèð øåé, ùàäèñÿ ùàããûíäà äåéèëèð. 

[Ñóëòàí áÿé:] ..Äåäèì ýåäèì ýþðöì, áÿëêÿ 

ãûç, õóäàíÿêÿðäÿ, þçöíÿ áèð õÿñÿð-çàä 

éåòèðäè. Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Àõóíä:] Íå÷ÿ ýöíäöð, 

äåéèðäèì êè, àé êèøè, íÿ îëóáäóð êè, Ñÿôÿð 

áÿé àõûð çàìàí ùå÷ ýþðöíìöð, õóäàíÿêÿðäÿ, 

ýþðÿñÿí, áóð õÿòà öç âåðìÿéèá êè. 

Á.Òàëûáëû. [Äöêàíäàðëàðäàí áèðè:] Åëÿ õÿëâÿòäÿ, 

õóäàíÿêÿðäÿ, áÿëêÿ äÿ áèð èø åëÿäè 

[Ñÿòòàð], áó èøëÿðÿ õàí þçö ÿíúàì ÷ÿêìÿëèäèð. 


ÕÓÄÀÂßÍÄ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. 1. Àëëàù, 

Òàíðû. [Ìîëëà Ãóðáàí Ôÿððóõà:] Õóäàâÿíä 

òÿáàðÿê âÿ òÿàëà ðóçèíè ùÿìèøÿ àðòûã åëÿñèí, 

èíøàëëàù. ß.Âÿëèéåâ. Õóäàâÿíäè-àëÿì 

(Àëëàùûí âÿñôëÿðèíäÿí áèðè, äöíéàíûí ñàùèáè, 

àüàñû) – Àëëàù. Áó ñóðÿòäÿ íÿ ñÿáÿáÿ 

õóäàâÿíäè-àëÿì þçöíöí êèòàáûíû ýÿòèðÿí-

ÕÓÄÁÈÍ 

ëÿðèí äèíëÿðèíäÿí áèð íå÷ÿ ìèí èë ÿââÿë áåëÿ 

úöðáÿúöð áàòèë äèíëÿðèí ìåéäàíà ÷ûõìàñûíà 

ðàçû îëìóøäóð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ñûüûð÷û:] 

Èíäè, ÿìè, ýåò, áàõ ýþð õóäàâÿíäè-àëÿì íÿ 

úöð ýþçÿëëÿð éàðàäûá. “Àøûã ßëÿñýÿð”. 

2. Õóäàâÿíäà (áÿçÿí õóäàéà-õóäàâÿíäà) 

øÿêëèíäÿ íèäà – àé Àëëàù! åé Òàíðû! 

(Àëëàùà õèòàá). Ôÿëÿê ãîéìàç êè, îë ìàùÿ 

âåðèì ìÿí úàíûìû áèð ýöí; Õóäàâÿíäà, áèëèðñÿí 

êèì, äåéèëäèð ùèììÿòèì íàãèñ. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. [Õûðäà õàíûì:] Õóäàâÿíäà, 

ýþðÿñÿí ìÿíèì êèìè äÿ äöíéàäà áèð áÿäáÿõò 

âàðìû Í.Âÿçèðîâ. [Ìÿðñèéÿõàí:] Õóäàéàõóäàâÿíäà! 

Áó íàçÿíèí ñÿíÿì ùóðèéè-ðèçâàíìû 


ÕÓÄÁÈÍ ñèô. [ôàðñ.] Àíúàã þçöíö äöøöíÿí, 

þç ìÿíàôåéèíè ùÿð øåéäÿí éöêñÿê òóòàí 

àäàì; åãîèñò. Ìöÿëëèì ÿââÿëäÿ ìîëëà Õÿëèë 

èëÿ ìöáàùèñÿéÿ ýèðèøìÿê èñòÿìÿéèðäè, îíó 

õóäáèí áèð àäàì òàíûéûðäû. Ñ.Ùöñåéí. ×îõ 

ñàâàäëû âÿ ÷îõ áèëèêëè, øþùðÿòïÿðÿñò, õóäáèí, 

ùàêèìèééÿò ñåâÿí îüðóíóí, ùÿðèñ âÿ éàëàí- 

÷ûíûí þùäÿñèíäÿí ýÿëìÿê ÷îõ ÷ÿòèíäèð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Áöòöí èñòåäàäñûç âÿ õóäáèí 

àäàìëàð êèìè Êÿðÿìîâ äà ïàõûë âÿ õÿáèñäèð. 


ÕÓÄÁÈÍËÈÊ èñ. Àíúàã þçöíö äöøöíìÿ, 

þçöíö èñòÿìÿ, þç ìÿíàôåéèíè ùàìûäàí 

éöêñÿê òóòìà; åãîèñòëèê. Âàé úÿùàëÿò, âàé 

õóäáèíëèê, ñèç íå÷ÿ-íå÷ÿ ìöñèáÿòëÿðÿ áàèññèíèç 

Í.Âÿçèðîâ. [Úÿôÿð Ðöñòÿìáÿéÿ:] 

Ãàðäàø, ùÿð êÿñèí ÿëèíÿ íÿ äöøäö, ýÿðÿê 

õóäáèíëèéè êÿíàðà ãîéóá, éîëäàøûíû äà éàäà 

ñàëñûí.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ýöëíàç ëîâüà áèð 

õóäáèíëèéè èôàäÿ åäÿí áó ñþçëÿðäÿí òóòóëóá 

ñûõûëäû. Ã.Èëêèí. 

ÕÓÄÌÀÍÈ ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ.] 1. Ýèçëè, äîñòéàíà, 

ìÿùðÿìàíÿ, ìÿùðÿìàíÿ áèð øÿðàèòäÿ 

áàøãàëàðûíûí îëìàäûüû áèð øÿðàèòäÿ. Õóäìàíè 

ñþùáÿò. Õóäìàíè äàíûøûã. – Áÿëè, ìÿí 

èñòÿéèðÿì ñþùáÿòèìèç õóäìàíè îëñóí, – äåéÿ, 

Ìöãèì áÿé éàí-éþðÿñèíÿ áàõäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Àíúàã ÿí éàõûí, ÿí èíàíûëìûø àäàìëàðäàí 

èáàðÿò. [Ãÿùðÿìàí:] ..Õóäìàíè áèð 

ìÿúëèñ äöçÿëäÿðÿì. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ôåâðàë 

àéûíûí 12-äÿ Àüà Ìèðñàäûã àüà èêèñèíè äÿ 

àõøàì éåìÿéèíÿ äÿâÿò åòäè. Áó ÷îõ “õóäìàíè” 

áèð ãîíàãëûã èäè. Áèð åâ ñàùèáè, èêè äÿ 

ãîíàã – âÿññàëàì. Ãàíòÿìèð. // Õÿëâÿòè. 

ÕÓËÈÃÀÍËÛÃ 

[Ôèðèäóí] õóäìàíè áèð áàüû âÿ ùÿéÿòè îëàí 

éàõøû áèð àäàìà ðàñò ýÿëäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

3. Áèð àèëÿéÿ ìÿõñóñ, êè÷èê. Êàðâàíñàðàíûí 

ùÿòòà õöñóñè ÷àëüû÷ûëàðû âÿ íÿüìÿ÷è 

úàðèéÿëÿðè âàðäû êè, áó âÿ éà äèýÿð ùöúðÿäÿ 

õóäìàíè åéø-èøðÿò ìÿúëèñè ãóðóëàíäà íÿüìÿ÷è 

úàðèéÿëÿð î ìÿúëèñëÿðÿ ðóù âåðèð, 

ÿâÿçèíäÿ ìàääè íåìÿòëÿð êÿñá åäèðäèëÿð. 


ÕÓÄÏßÑßÍÄ ñèô. [ôàðñ.] Þçöíö ÷îõ 

áÿéÿíÿí, þçöíäÿí ÷îõ ðàçû; ëîâüà, õóäáèí. 

Ãÿíáÿðèí áó ñþçëÿðè ìÿüðóð âÿ õóäïÿñÿíä 

Âàðèñäÿ áþéöê áèð ìàðàã îéàòäû. À.Øàèã. 

Õóäïÿñÿíä õàí áèð çàìàíëàð ùÿìèí áÿéëÿð, 

ÿéàíëàð ãàðøûñûíäà ìÿüëóáèééÿòÿ äö÷àð 

îëäóüóíó ùÿëÿ äÿ ùÿçì åäÿ áèëìÿìèøäè. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Þç ùàëûíû 

äöøöíìÿ òåç, õàëãûí ö÷öí êöëöíý âóð; 

Ãåéðÿòñèçè, õóäïÿñÿíäè òàðèõ ùàãëû óíóäóð. 

Ñ.Âóðüóí. [Àéäûí:] Õóäïÿñÿíä þç úàíûíûí 

äÿðäèíÿ ãàëûáìûø. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÕÓÄÏßÑßÍÄËÈÊ èñ. Þçöíö ÷îõ áÿéÿíìÿ, 

þçöíäÿí ÷îõ ðàçû ãàëìà; õóäáèíëèê, ëîâüàëûã. 

[Èêèíúè ìöùÿíäèñ:] ..Ìÿí þçöì äÿ íàäàí áèð 

øÿõñ îëäóüóìäàí [Éàãóáóí] õóäïÿñÿíäëèéèíÿ 

åòèðàç åòìÿéèá, äåäèêëÿðèíè áèð ìÿëóìàò 

îëàðàã ãÿáóë åëÿéèðäèì. Á.Òàëûáëû. Þç õóäïÿñÿíäëèê 

ìÿðÿçè èëÿ éàøàéûá, ýþçö éàí-éþðÿñèíè 

ñå÷ìÿéÿí Êàìèëîâ èíäè þçöíö òÿêëÿíÿí ýþðäö. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Òàùèðèí] ôèêðèíúÿ ùÿð àääûìäà 

õóäïÿñÿíäëèéÿ ãàïûëìàã, .. íàðàçûëûã åëÿìÿê 

ôàéäàñûç áèð èøäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÕÓË, ÕÓËÁÀËÛÜÛ èñ. çîîë. ßñàñÿí äÿíèçäÿ 

éàøàéàí õûðäà áàëûã íþâö. 

ÕÓËÈÃÁÍ [èíý. àäàì àäûíäàí] Õóëèãàíëûã 

åäÿí àäàì. Íÿäÿí ãàëõûøäû õóëãàíëàð; 

Ñàòûëäû ïóëà èìàíëàð; Òþêöëäö áèýöíàù ãàíëàð. 

Ì.ß.Ñàáèð. Ãûçà ñàòàøìàã èñòÿìèøäèëÿð, 

÷ûüûðûá õóëèãàíëàðûí ÿëèíäÿí ãà÷ìûøäû. 

Ù.Ñåéèäáÿéëè. Ýÿð äåéÿí îëñà êè, õóëèãàíäû 

áó; Èíàíìàðûã áèç îíà, áþùòàíäû áó; Ýþð 

íåúÿ áèð ìîäàáàç îüëàíäû áó. ß.Âàùèä. 

ÕÓËÈÃÀÍËÛÃ èñ. Èúòèìàè ãàéäà-ãàíóíó, 

öìóìè íèçàì-èíòèçàìû, ÿõëàã íîðìàëàðûíû 

ïîçìà ùÿðÿêÿòëÿðè, úÿìèééÿòÿ ùþðìÿò åòìÿìÿ; 

äÿëÿäóçëóã. Õóëèãàíëûãëà ìöáàðèçÿ. 

– [Úÿìèëÿ], þçèëÿ ùÿéàò éîëäàøû îëàúàã áèð 

àäàìûí êëóá êèìè èúòèìàè áèð éåðäÿ úÿíúÿë 

485

ÕÓÌÀÐ 

÷ûõàðûá õóëèãàíëûã éàïìàñûíà áèð ìÿíà âåðÿ 

áèëìÿéèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÕÓÌÀÐ ñèô. [ÿð.] 1. Ñöçýöí (ýþç, áàõûø 

ùàããûíäà). Íÿ áàõûðñàí ïÿíúÿðÿäÿí; Õóìàð 

ýþçöí ñöçÿí ýþçÿë! Àøûã ßëÿñýÿð. Ãûç èñÿ 

Áàùàäûðû ýþðöá éàíûíäàí êå÷ÿðêÿí, õóìàð 

ýþçëÿðèíè Áàùàäûðà ñöçäöðäö. Í.Íÿðèìàíîâ. 

Éöçèëëèê áèð þìðö ãóðáàí âåðÿðäèì; 

Õóìàð ýþçëÿðèíÿ áàõñàéäûì áèð àí. Ð.Ðçà. 

2. Êåôëèëèê, ìÿñòëèê. Õàíûí áó íÿðÿñèíÿ 

õóìàðäàí ñÿðàñèìÿ àéûëàí ãà÷àãëàð äÿùøÿòäÿí 

éåðëÿðèíäÿ äîíóá ãàëäûëàð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Õóìàð îëìàã – êåôëÿíìÿê, ìÿñò 

îëìàã, íÿøÿëÿíìÿê. Ýåúÿ âÿ ýöíäöç ìÿñò 

õóìàð îëàí õÿëèôÿ, ßìèí àüàìûí îíà ýþíäÿðäèéè 

ùÿúâè îõóéóá ö÷ ýöí ö÷ ýåúÿ éàñà 

áàòìûøäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÕÓÌÀÐÝÞÇ(ËÖ) ñèô. Ýþçëÿðè õóìàð, ñöçýöí 

îëàí; ñöçýöíáàõûøëû. Õóìàðýþçëö ãûç. – 

Ãàðà àò íàëû íåéëÿð; Ãàðà ýþç õàëû íåéëÿð; 

Àüëàìà, õóìàðýþçëö áàëàì; Ýþðÿê, èëàùû 

íåéëÿð. (Áàéàòû). 

ÕÓÌÀÐ-ÕÓÌÀÐ çÿðô Ñöçýöí-ñöçýöí, 

íàçëû-íàçëû. Õóìàð-õóìàð áàõìàã ýþç 

ãàéäàñûäûð; Ëàëÿòÿê ãûçàðìàã öç ãàéäàñûäûð. 

Ì.Ï.Âàãèô. Õóìàð-õóìàð î áàõìàüû ýþçëÿðèí; 

Éÿüìàëàéûá ñîëó-ñàüû ýþçëÿðèí. 

Ã.Çàêèð. Êèì áèëèð, î õóìàð-õóìàð áàõûøûí 

íÿ ãÿäÿð ðóùà ñàïëàíûá ãàëìûø. À.Øàèã. 

ÕÓÌÀÐËÀÍÄÛÐÌÀ “Õóìàðëàíäûðìàã”- 


ÕÓÌÀÐËÀÍÄÛÐÌÀÃ ô. Õóìàð åòìÿê, 

ìÿñò åòìÿê, áèùóø åòìÿê, êåôëÿíäèðìÿê. Ýöíîðòà 

éåðèíäÿí ÿéèëìèø ãûçìàð ýöíÿø àêàñèéà 

ñàëõûìëàðûíû, ãûçûëýöë éàðïàãëàðûíû 

ïþðòöð, ùàâàíû áó ÷è÷ÿêëÿðèí àäàìû õóìàðëàíäûðàí 

(ô.ñèô.) òöíä ÿòðè èëÿ äîëäóðóðäó. 


ÕÓÌÀÐËÀÍÌÀ “Õóìàðëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÕÓÌÀÐËÀÍÌÀÃ ô. 1. Êåôëÿíìÿê, íÿøÿëÿíìÿê, 

ìÿñò îëìàã. // Êåôëèëèêäÿí àõìàã, 

ñöçöëìÿê (ýþç ùàããûíäà). Ýöëíàç êàáàá 

ýÿòèðäè. Ñöôðÿéÿ ãîéóá ãàéûòìàã èñòÿäè. Ìöáàøèð 

Ìÿììÿä õóìàðëàíàí ýþçëÿðèíè îíóí 

àëà ýþçëÿðèíÿ äèêäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Éàëàí ñÿðõîøëóüóíäà 

åëÿ õóìàðëàíìûøûã; ×àéëàüû éîë, 

ýöëö êîë, ãàðàíû àü ñàíìûøûã. Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. Íÿøÿëÿíìÿê, çþâãëÿíìÿê, çþâã àëìàã, 

íàçëàíìàã. [Éàøëû êèøè:] Óçàíäûüûì êðîâàòäà 

486 

ÕÓÐÀÔÀÒ 

õóìàðëàíûðäûì. Ñ.Ùöñåéí. Áó äàäëû ëàéëàëàðäàí 

áàëàúà [ãûç] õóìàðëàíûá øèðèí éóõóéà 

ýåòäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Òàùèð] àäÿòè öçðÿ, 

éîðüàí-äþøÿêäÿ õóìàðëàíìàäàí òåç ãàëõûá 

ïàëòàðûíû ýåéèíäè. Ì.Ùöñåéí. // Ìÿú. ìÿíàäà. 

Ãûøûí ñÿùÿðèíäÿ áó ãàðëàð äöçö; Ýöíÿøäÿí 

ãûçûíûá õóìàðëàíûðäû. Ñ.Âóðüóí. Ðöñòÿì êèøè 

àòûí áåëèíÿ ñû÷ðàéûá äàëà áàõìàäàí ýöíÿø 

èøûüû àëòûíäà õóìàðëàíàí ÷þëëÿðÿ òÿðÿô ñöðäö. 

Ì.Èáðàùèìîâ. ..Íàçëàíûá õóìàðëàíàí ÷àé 

ùàìûíûí öçöíÿ ýöëöìñÿéèðäè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÕÓÌÀÐËÛÃ èñ. Ìÿñòëèê, êåôëèëèê; êåôëè 

(ìÿñò) àäàìûí ùàëÿòè. Õóìàðëûã àëÿìèíäÿ ñåéð 

åäÿí òèðéÿêèëÿðäÿí áèð íå÷ÿñè éàòàüàí èëàí êèìè 

ýþçëÿðèíè çîðëà à÷ûðäû. Ï.Ìàêóëó. Ýþçëÿðèíèí 

õóìàðû ïîçäó õóìàðëûüûìû; Õóìàðëûüûí 

íÿüìÿñè òÿðàíÿí èäè ñÿíèí. Øÿùðèéàð. 

ÕÓÍÕÀÐ ñèô. [ôàðñ.] Ãàíè÷ÿí, çàëûì, úÿëëàä, 

ãàíäàí äîéìàéàí; éûðòûúû. Õóíõàð îëàí 

ÿôðàäè-áÿíè-íþâ’öíÿ äàèì; Áó âÿùøèéö üöððàíëàðûíà 

øöêð, õóäàéà! Ì.ß.Ñàáèð. Ñÿí éàçûðñàí 

ìÿíÿ, àé ìîëëà êè, ÿøàð éàçûì; Ìöëêÿäàðû, 

áÿéè âÿ õàíëàðû õóíõàð éàçûì ß.Íÿçìè. 

// Ìÿú. ìÿíàäà. Ýþçÿëÿ èøàðÿ. Íåéëÿìèøÿì 

î õóíõàðà; Ìöòòÿñèë áàõàð ÿüéàðÿ; Áèð äÿì 

åéëÿìÿç íÿççàðÿ; Ìÿíè-ðöñâàéà ýþçëÿðèí. 


ÕÓÍÕÀÐËÛÃ èñ. Ãàíè÷èúèëèê, çàëûìëûã, 

úÿëëàäëûã, ðÿùìñèçëèê, âÿùøèëèê, éûðòûúûëûã. [Úÿìèë 

áÿé:] ßúÿáà èíñàíëàðäà áó úÿëëàäëûã, áó 

õóíõàðëûã íÿ âàõòà ãÿäÿð äàâàì åäÿúÿê! 


ÕÓÍÒÁ [èñï. æóíòà – òîïëàíìà, áèðëÿøìÿ] 

Èñïàíèéàäà âÿ Ëàòûí Àìåðèêàñû þëêÿëÿðèíèí 

÷îõóíäà èúòèìàè-ñèéàñè òÿøêèëàò âÿ áèðëÿøìÿëÿðèí 

àäû; ùÿðáè ÷åâðèëèø íÿòèúÿñèíäÿ ùþêóìÿò 

áàøûíà êå÷ÿí ùÿðá÷èëÿð äÿñòÿñè. Éàñàã 

îëàí áèð þëêÿäÿ; Ãàòû çöëìÿò èøûãëûãäà; íóð 

êþëýÿäÿ... Áóíà äþçìÿê Íåúÿ äþçìÿê 

Õóíòà ãåéðè-ãàíóíèäèð; ßõëàãñûçûí òþðÿìÿñè; 

áèúÿ äþçìÿê; Íåúÿ äþçìÿê Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÕÓÐÀÔÀÒ èñ. [ÿð.] Ìþâùóìàò. Çöëì íÿ 

äèí áèëäè, íÿ äèë, íÿ Âÿòÿí; Úÿùàëÿò óéäóðäó 

Èñëàì àäûíà; À÷ûãôèêèðëèëÿð ãà÷äû þëêÿäÿí; 

Äþçìÿéèá úàùèëèí õóðàôàòûíà. Á.Âàùàáçàäÿ. 

// ìÿú. ßôñàíÿ, íàüûë, óéäóðìà. Âÿ éà êè 

Øóøÿäÿ áèð ñÿðñÿìèí õóðàôàòû; Ñÿùèôÿëÿð èëÿ 

ìÿøüóë åäÿð “Ôöéóçàò”û. Ì.Ùàäè. [Áàùàäûð:] 

Åé àüëûíû ãàéûá åòìèø ãîúà, íÿ ö÷öí áó

ÕÓÐÀË 

àâàì çàâàëëûëàðû áåëÿ õóðàôàò èëÿ àëäàäûðñàí 


ÕÓÐÀË èñ. [ìîíã.] Ìîíãîëóñòàíäà àëè 

äþâëÿò ùàêèìèééÿòè îðãàíû. 

ÕÓÐÀÌÀÍ ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. Íàçëà, ÿäà èëÿ 

éåðèéÿí, íàçëàíà-íàçëàíà, ñàëëàíà-ñàëëàíà éåðèéÿí. 

Ñÿðâè-àçàä ãÿäèíëÿ ìÿíÿ éåêñàí ýþðöíöð; 

Íÿéÿ ñÿðýÿøòÿ îëàí áàõñà õóðàìàí ýþðöíöð. 

Ôöçóëè. Äèëãÿìÿì, ãàðøûìà ÷ûõäû õóðàìàí; 

Áèð øÿáè-éåëäàäÿ áèð ìàùè-òàáàí. Àøûã 

Äèëãÿì. Õóðàìàí îëìàã – íàç âÿ ÿäà 

èëÿ, íàçëû-íàçëû, ñàëëàíà-ñàëëàíà éåðèìÿê. Åé 

øàõè-ýöë, îë ãàìÿòè-ìþâçóí ùÿâÿñèíäÿí; ×îõ 

ñÿðâ áó ýöëøÿíäÿ õóðàìàí îëàúàãäûð. Ãþâñè. 

2. Ñÿðâè-õóðàìàí øÿêëèíäÿ – êëàññèê 

øåèðäÿ ýþçÿëèí åïèòåòëÿðèíäÿí áèðè. Ëöòô åäèáñÿí, 

ìÿýÿð åé áàä! Áó ýöíäÿí áþéëÿ; Âåðÿñÿí 

áèð õÿáÿð îë ñÿðâè-õóðàìàíûìäàí. Ôöçóëè. 

Áîéó éàðàøûãëû, ñÿðâè-õóðàìàí; ßíäàìûäûð 

àü ýöë, ñèíÿñè ìåéäàí. Ì.Ï.Âàãèô. 

õóðàìàí-õóðàìàí çÿðô Íàçëà, ÿäà èëÿ, 

ñàëëàíà-ñàëëàíà, íàçëàíà-íàçëàíà. Ïÿðè Ñîëòàí 

õóðàìàí-õóðàìàí ýÿëèá, þçöíö çèíäàíûí 

ãàïûñûíà éåòèðäè. (Íàüûë). Ñÿñ-ñÿñÿ âåðÿéäè 

ùÿçàðÿ, áöëáöë; Äöøÿéäè ïàéèíÿ áÿíþâøÿ, ñöíáöë; 

Õóðàìàí-õóðàìàí ÿëèíäÿ äÿ ýöë; Ýÿçÿéäèí 

ùÿð òÿðÿô áàüû, ýþðÿéäèì. Ã.Çàêèð. Ñÿùÿð 

âàõòû, éàðÿá! Íÿ ýþðäöì êè, úàíàí; Ýÿëèð 

øàäö õÿíäàí, õóðàìàí-õóðàìàí. Ù.Úàâèä. 

ÕÓÐÚÓÍ èñ. È÷ÿðèñèíäÿ øåé ãîéìàã ö÷öí 

àäÿòÿí éöê âÿ éà ìèíèê ùåéâàíëàðûíûí áåëèíäÿí 

àøûðûëàí, ïàëàç êèìè òîõóíàí, éà äà úîä 

ïàð÷àäàí òèêèëÿí èêèýþçëö òîðáà, èðè ùåéáÿ. Àò 

áåëèíÿ õóðúóí ãîéìàã. Õóðúóíó òÿðêèíÿ 

ñàëìàã. – [ßùìÿä] ..áàøûíà áèð ÷ÿëëÿê ñîéóã 

ñó òþêöëìöø àäàì êèìè êîð-ïåøìàí éåíèäÿí 

ìàëëàðû áèð-áèð õóðúóíà éöêëÿéèá [åøøÿéÿ] 

ìèíäè. Á.Òàëûáëû. Òàùèð èñÿ àíàñûíäàí äîëó 

õóðúóíó àëûá ìÿòáÿõÿ àïàðäû.. Ì.Ùöñåéí. 

Áàøûíäà ÷àë ïàïàã, ÷èéíèíäÿ õóðúóí; Èëäûðûì 

÷àõûðäû ýþçöíäÿ îíóí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÕÓÐÄ-ÕßØÈË çÿðô ßçèê-ÿçèê, õûíúûìõûíúûì, 

ñàü-ñàëàìàò éåð ãàëìàìûø, ñûíûãñûíûã. 

Àììà áèðäÿí èøäè ìÿí ÷þëÿ-çàäà 

÷ûõìàëû îëñàì, ñÿí ýÿðÿê õóðä-õÿøèë îëàñàí. 

“Êîðîüëó”. Åëÿ î ýöíö ìÿíòÿãÿéÿ áöòöí 

áèëÿê ñöìöéö õóðä-õÿøèë îëìóø áèð éàðàëû 

ýÿòèðäèëÿð. ß.ßáöëùÿñÿí. [Ãàðàêèøè Ùöììÿòÿ:] 

Ñÿí þëÿñÿí, [Éóñèô] ñÿíè áîç àòäàí 

ÕÓÐØÈÄ 

åëÿ ñàëàúàã êè, ãàáûðüàëàðûí õóðä-õÿøèë 

îëàúàã. Á.Áàéðàìîâ. Õóðä-õÿøèë åòìÿê 

– áÿðê ÿçèøäèðìÿê, ÿçèê-ÿçèê åòìÿê, 

áÿäÿíèíäÿ ñàü-ñàëàìàò éåð ãîéìàìàã. 

Ìîëëàáàúû áè÷àðÿ ìöòÿÿëëèìÿíè õóðä-õÿøèë 

åäÿíäÿí ñîíðà ùÿéÿòÿ ÷ûõäû âÿ öçöíö ãîíøóéà 

òóòóá, àüçûíà ýÿëÿíè äåäè.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ñÿðíèøèíëÿðäÿí áèðè:] Äöíÿí Ãàðà 

øÿùÿðäÿ ãîúà áèð àðâàäû òðàìâàé àëäû àëòûíà, 

õóðä-õÿøèë åëÿäè. Ãàíòÿìèð. 

ÕÓÐÌÀ èñ. áîò. 1. Ñóáòðîïèê âÿ ìöëàéèì 

èãëèìëè þëêÿëÿðäÿ áèòÿí, ëÿëÿêâàðè éàðïàãëàðû 

÷ÿòèð êèìè îëàí óúà àüàú âÿ áó àüàúûí øèðèí 

ìåéâÿñè. Ãàéàäà èëàí þòÿð; Áàüäàääà 

õóðìà áèòÿð; Àé ãûç, åëÿ ñàëëàíìà; Úàâàíàì, 

àüëûì èòÿð. (Áàéàòû). [Òåéáÿ] ..åâÿ éîëó 

äöøÿíäÿ Áàùàäûð ö÷öí ùÿìèøÿ ôûíäûã, ãîç, 

ñà÷àãëû êîíôåò, èéäÿ âÿ áÿçÿí õóðìà ýÿòèðÿðäè. 


2. Á à õ õûðíèê. ..Õóðìà òîõóìóíóí ãàáûüû 

ãàëûí îëäóüóíà îíëàð áèð íå÷ÿ èëäÿí ñîíðà 

ýþéÿðèð, îíà áèíàÿí îíëàðû òåç ýþéÿðòìÿêäÿí 

þòðö Àâðîïà áàüáàíëàðû áó òîõóìëàðûí 

ãàáûüûíû öñóë éàðûá ñîíðà ÿêèðëÿð. “ßêèí÷è”. 

ÕÓÐÌÀËÛÃ èñ. Õóðìà àüàúëàðû áèòìèø 

éåð, õóðìà àüàúëàðû ÿêèëìèø éåð; õóðìà áàüû. 

Ýàù õóðìàëûãëàð ýþðöíöð, ýàù äóïäóðó 

ýþëëÿð; Ýàù ãàíëû èëêèíäè; ýàù àëîâëó ñÿùÿð. 

Ð.Ðçà. [Ëåéëè Ìÿúíóíà:] Ýåäÿê î õóðìàëûãäàêû 

ñÿðèí ÷åøìÿäÿí áèð îâóú ñó è÷ÿê. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ãÿçÿíôÿð .. øÿùÿðèí êÿíàðûíäàêû 

õóðìàëûãäà ýèçëÿíäè.. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÕÓÐÌÀÉÛ ñèô. Õóðìà ðÿíýèíäÿ, à÷ûããÿùâÿéè. 

Õóðìàéû ýþç. Õóðìàéû ñà÷. – Ùÿúÿð 

ýþçëÿðèíè ñèëäè, ýåðè ÷ÿêèëäè, îíóí íÿçÿðè 

Íÿáèíèí äèâàðäàí àñûëìûø õóðìàéû ïàïàüûíà 

ñàòàøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÕÓÐÌÀÉÛÑÀ×(ËÛ) ñèô. Ñà÷ëàðû õóðìàéû 

îëàí. Îí àëòû-îí éåääè éàøëàðûíäà, ãàìÿòëè, 

õóðìàéûñà÷ .. ãûç, óòàíúàã òÿðçäÿ ýþçëÿðèíè 

éåðÿ çèëëÿìèøäè. Ì.Ùöñåéí. Áèð àçäàí .. 

õóðìàéûñà÷ëû, èíúÿáåë, éàðàøûãëû áèð ãûç îëàí 

Ñÿðèééÿ .. ýÿëèá ÷ûõäû. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÕÓÐØÈÄ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Ýöíÿø. // Êëàññèê 

øåèðäÿ ýþçÿëèí åïèòåòëÿðèíäÿí áèðè. Õóðøèäèì, 

õàâÿðèì, ùèëàëûì ñÿíñÿí; Øÿêÿðèì, øÿðáÿòèì, 

çöëàëûì ñÿíñÿí. Ì.Â.Âèäàäè. Ñÿí ùöñíäÿ 

õóðøèäè-ôÿëÿêäÿí äÿ ýþçÿëñÿí; Éà ÿéðè ãàøûíäàí 

íÿéè àðòûãäû ùèëàëûí. ß.Âàùèä. 

487

ÕÓÐØÈÄÂßØ 

ÕÓÐØÈÄÂßØ ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. Ýöíÿø êèìè 

ýþçÿë, ýöíÿø úàìàëëû. Ãîéìà, åé õóðøèäâÿø, 

ýþçäÿí ìÿíè øÿáíÿì êèìè. Ãþâñè. 

ÕÓÐÒ: õóðò äöøìÿê – áèùóø îëóá ñÿðèëìÿê. 

Ãûç õþðÿéè ùàçûðëàéûá áèùóøäàðûíû äà 

äàõèë åëÿäè è÷èíÿ, ýÿòäè îðòàëûüà. Ñÿëèì áèð àç 

éåéÿííÿí ñîðà õóðò äöøäö. (Íàüûë). 

ÕÓÐÓØ èñ. [ôàðñ.] Ïëîâëà éåéèëìÿê ö÷öí 

àéðûúà áèøèðèëèá ùàçûðëàíàí ÿò, òîéóã, êèøìèø 

âÿ ñ.-äÿí èáàðÿò éåìÿê; ãàðà. Áàëàúà íèì- 

÷ÿëÿðäÿ òèðìÿ ñöôðÿíèí îðòàñûíà äöçöëìöø 

õóðóøëàð âÿ éåìÿêëÿð ùàìûäàí àðòûã Ìÿøÿäè 

Ìÿììÿäèí äèããÿòèíè úÿëá åäèðäè. Á.Òàëûáëû. 

..Êè÷èê ãàçàí÷àëàðäà àø ö÷öí àçàúûã ÿââÿë êÿñèëÿí 

ö÷ ãîéóíóí ÿòèíäÿí õóðóø [ãàðà] ùàçûðëàíûðäû. 

ß.ßáöëùÿñÿí. [×èéÿëÿê] ïëîâóí õóðóøëàðûíû 

ùàçûðëàìàüà ýèðèøäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÕÓØÝßÁÀÐ èñ. [ôàðñ.] Ãóðó ìåéâÿ. 

Õóøýÿáàð äöêàíû. – Èëäÿ íå÷ÿ äÿôÿ áþéöê 

êàðâàíëàð Ùàúû Ñÿëèì Ñÿðäàðîâóí õóøýÿáàð 

éöêëÿðèíè Õîðàñàíäàí Òöðêöñòàíà ýÿòèðèðäèëÿð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ùàúû Ñåéèäèí] èêè ïàðîõîä 

õóøýÿáàðû äÿíèçäÿ áàòìûøäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÕÓØÝßÁÀÐ×Û èñ. êîùí. Õóøýÿáàð ñàòàí 

àäàì. Áàêûäà èðè òèúàðÿòëÿ ìÿøüóë îëàí äöéö÷öëÿð, 

õóøýÿáàð÷ûëàð, èïÿê÷èëÿð, õàë÷à÷ûëàð, 

ãàðàíåôò÷èëÿð äÿ àç äåéèëäè. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÕÓØÝßÁÀÐÔÖÐÓØ [ôàðñ.] êþùí. áàõ 

õóøýÿáàð÷û. Ìèðçÿ Íÿñèá .. Õÿëèëèí àíàñûíû 

õàòèðúÿì åäèá éîëà ñàëäû âÿ Õÿëèëè þçö èëÿ ýþòöðöá 

þç äîñòó Àüà Ùöñåéí õóøýÿáàðôöðóøóí 

éàíûíà àïàðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÕÓÒÎÐ [ðóñ.] 1. È÷ÿðèñèíäÿ ñàùèáèíèí åâè 

âÿ òÿñÿððöôàòû îëàí àéðûúà ìöëê. 

2. Êàçàê ñòàíèòñàëàðûíäàí êþ÷öá ýÿëÿíëÿðèí 

ñàëäûãëàðû êÿíä. 

ÕÓÒÎÐ×Ó èñ. òàð. 1. Õóòîð (1-úè ìÿíàäà) 

ñàùèáè. 

2. Õóòîð (2-úè ìÿíàäà) ÿùàëèñèíäÿí îëàí; 

õóòîðëó. 

ÕÓÒÎÐËÓ áàõ õóòîð÷ó 2-úè ìÿíàäà. 

ÕÖËÀÑÅÉÈ-ÊßËÀÌ áàõ õöëàñÿ 1-úè 

ìÿíàäà. Õöëàñåéè-êÿëàì, áó èøèí öñòöíäÿí 

òàìàì ö÷ èë êå÷äè. Å.Ñóëòàíîâ. Õöëàñåéè-êÿëàì, 

úàìààò áèð âàõò ýþçöíö à÷äû, ýþðäö êè, 

Õóäàéàð áÿé êàòäàäû êè, êàòäàäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÕÖËÀÑß èñ. [ôàðñ.] 1. Ìöõòÿñÿð, áèð ñþçëÿ, 

óçóí ñþçöí ãûñàñû. Õöëàñÿ, äàùà íÿ äåéèì, 

488 

ÕÖËÉÀÏßÐÂßÐ 

áàùàðûí áó ýþçÿë àéûíäà áèçèì þëêÿ êèìè 

ýþçÿë þëêÿ àç òàïûëàð.. Å.Ñóëòàíîâ. Õöëàñÿ, 

ôàéòîí÷ó éàðûì ñààò ìÿíè ñÿùðà èëÿ ýÿòèðäè. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ãöäðÿò:] Õöëàñÿ, áÿäáèíëÿøìÿê 

ëàçûì äåéèë. Ì.Ùöñåéí. 

2. Áèð ÿñÿðèí, íèòãèí âÿ ñ. ãûñàúà ìÿçìóíó, 

íÿòèúÿñè, ìàùèééÿòè. Ðîìàíûí õöëàñÿñèíè 

äàíûøìàã. Õöëàñÿ åòìÿê – ãûñà ìÿçìóíóíó 

âåðìÿê. 

3. Íÿòèúÿ, éåêóí. ßúÿáà î çàâàëëû ãàðû 

àëòìûøèëëèê þìðöíöí àúû ôÿëñÿôÿñèíèí õöëàñÿñè 

îëàí î èáàðÿíè íå÷ÿ äÿôÿ òÿêðàð åòìèøäè 

À.Øàèã. Äîüðóäóð, [Êÿðáÿëàéû ßçèìèí] éàíûíäà 

Äèëøàäûí àäûíû ÷ÿêìÿéèðëÿðäè, àììà 

öìóìè ìÿñÿëÿäÿí õöëàñÿ ÷ûõàðìàã ÷ÿòèí 

äåéèëäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÕÖËßÔÀ èñ. [ÿð.] êþùí. Õÿëèôÿëÿð. [Ùÿãèãÿò:] 

Ìÿíèì øÿôÿãèì Ìèñèð ôèðîíëàðûíûí, Ðîìà 

ãåéñÿðëÿðèíèí, Êÿéàíèéàí âÿ Ñàñàíèéàí øàùÿíøàùëàðûíûí, 

Áÿíè-Öììÿééÿ, Áÿíè-ßááàñèééÿ 

õöëÿôàñûíûí ãÿñðëÿðèíÿ, òóðàí âÿ òöðê õàëãëàðûíûí 

ãÿñðëÿðèíÿ äöøöáäöð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÕÖËÃ èñ. [ÿð.] Õàñèééÿò, òÿáèÿò. Ñÿíÿòêàð 

õöëãöíÿ ùîïìóøäó îíóí; Òÿëèì-òÿðáèéÿíèí 

çþâãö, àùÿíýè. Øÿùðèéàð. 

ÕÖËÓÑ èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Õàëèñëèê, ñàôëûã. 

Ùÿð êÿñ þïÿð ÿëèìäÿí; Èçùàð åäÿð õöëóñè.. 


2. Ñÿìèìèëèê. Âÿòÿí óüðóíäà, ìèëëÿò åøãèíäÿ; 

Áÿçëè-úàí åò õöëóñè-íèééÿò èëÿ! 

Ì.ß.Ñàáèð. Êèøèíèí êè, ÿãèäÿñè ìþùêÿì îëäó 

âÿ õöëóñö ãÿëá èëÿ ÿëèíÿ ãÿëÿì àëäû, îíóí 

ÿðèçÿñè äàøäàí êå÷ÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÕÖËÉÀ [ÿð.] Õÿéàë, õÿéàëÿò, õàìõÿéàë, 

ôàíòàçèéà. Áèðäÿí ëàï ãóëàüûíûí äèáèíäÿ 

åøèäèëÿí ãÿôèë áèð ãûøãûðûã Ãàäèðè áó õöëéàëàðûíäàí 

àéûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. Ùàìàí áó Éàëûí÷àã 

áÿé äÿ Áàíè÷è÷ÿéè àëìàã õöëéàñûíà 

äöøìöøäö. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ùÿìèä áó ìÿñóä 

øèðèí õöëéàëàðà î ãÿäÿð äàëûð êè, áàëàúà 

Ìöñëöìöí áàøûíû îíóí äèçèíÿ ãîéàðàã, éóõóëàäûüûíû 

ùèññ åòìÿéèð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÕÖËÉÀ×Û áàõ õÿéàë÷û. 

ÕÖËÉÀ×ÛËÛÃ áàõ õÿéàë÷ûëûã. 

ÕÖËÉÀÏßÐÂßÐ, ÕÖËÉÀÏßÐßÑÒ [ÿð. 

õöëéà âÿ ôàðñ. ...ïÿðÿñò] á à õ õÿéàëïÿðÿñò. 

Þýåé ãàðäàøû óøàãëàðûíäàí áàøãà ùå÷ áèð 

êÿñè îëìàéàí áó ìöÿëëèì õÿéàëïÿðâÿð áèð 

àäàì èäè. Ì.Èáðàùèìîâ.

ÕÖËÉÀÏßÐÂßÐËÈÊ 

ÕÖËÉÀÏßÐÂßÐËÈÊ, ÕÖËÉÀÏßÐßÑÒ- 

ËÈÊ áàõ õÿéàëïÿðâÿðëèê. Îíëàð ÿêñÿðÿí 

õÿéàëïÿðÿñò ýÿíúëÿð, ýåíèø èúòèìàè ôÿàëèééÿò 

ìåéäàíû àõòàðàí âÿ ùÿãèãè àçàäëûã ö÷öí 

÷ûðïûíàí ýÿíú òÿëÿáÿëÿð èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÕÖÌÑ èñ. [ÿð. “áåøäÿ áèð”] Èñëàì äèíèíäÿ: 

âàðëû àäàìûí þç ýÿëèðèíèí, ãàçàíúûíûí áåøäÿ 

áèð ùèññÿñè ìèãäàðûíäà êàñûáëàðà âåðìÿëè 

îëäóüó âåðýè. Úàìààòûí, õöñóñÿí ñÿðâÿòäàðëàðûí 

õöìñö, çÿêàò âÿ ôèòðÿñè àüàíûí ìöáàðÿê 

ÿëèëÿ ïàéëàíàðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ôèòðÿ, çÿêàò, 

õöìñ, ùÿúú âÿ Êÿðáÿëàíû çèéàðÿò åòìÿê 

êèìè “òÿêëèôëÿðèí” ùàìûñû ßùìÿäèí òÿðÿôèíäÿí 

äàíûøûãñûç ãÿáóë åäèëèðäè. Á.Òàëûáëû. 

// ìÿú. Êëàññèê øåèðäÿ ýþçÿëèí èëòèôàòûíà, ìÿðùÿìÿòèíÿ 

èøàðÿ. [Ùÿúÿð õàíûì:] Îëàð ýþçÿëëÿðèí 

õöìñö, çÿêàòû; Úàâàíà éåòèøÿð, ÷àëà 

éåòèøìÿç. Àøûã ßëÿñýÿð. 

ÕÖÐÐßÌ ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ.] êëàñ. Øàä, 

øÿí, ãÿì-ãöññÿäÿí óçàã, ñåâèíú, ôÿðÿù 

è÷èíäÿ îëàí (÷îõ çàìàí øàä âÿ õöððÿì øÿêëèíäÿ 

èøëÿíèð). Áþéöê õàíûì øàä âÿ õöððÿì 

ýöìöø ïîäíîñ è÷èíäÿ èêè èñòÿêàí êÿìðÿíý 

÷àé ýÿòèðìèøäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùàìû øàä, 

õöððÿì åâèíÿ ãàéûòäû. Í.Íÿðèìàíîâ. Êÿëÿéèí 

áàø òóòìàñûíäàí øàä âÿ õöððÿì ùàëäà 

Ìàùìóä áàéûðà ÷ûõûá åâèíÿ ãàéûäàðêÿí 

[àðâàäûíûí] ãÿôëÿòÿí ÷àðøàáû ãîëòóüóíà 

âóðóá éåçíÿñè èëÿ ýåòìÿñèíè ìöøàùèäÿ åäèð. 

Á.Òàëûáëû. Õöððÿì îëìàã – øàä îëìàã, 

ñåâèíìÿê, ôÿðÿù è÷èíäÿ îëìàã. Õöððÿì 

îëóðàì, î îëñà õöððÿì; Ãÿì éåòñÿ îíà, ìÿíÿ 

éåòÿð ãÿì. Ôöçóëè. ßùäè äöðöñò îëà, èãðàðû 

ìþùêÿì; Ýþçöíäÿí èðàüà äöøÿíäÿ áèð äÿì; 

Íÿ êþíëö à÷ûëà, íÿ îëà õöððÿì; Ôèêðè, çèêðè 

ñÿíèí ñàðû ýÿðÿêäèð. Ã.Çàêèð. 

ÕÖÐÓÚ èñ. [ÿð.] êëàñ. ×ûõìà, áàéûðà 

÷ûõìà. Õöðóú åòìÿê – ÷ûõìàã. .. î 

Èñêÿíäÿð Ðóìè èäè êè, Ìÿãäóíèééÿ àäëû óôàã 

áèð þëêÿäÿí õöðóú åëÿìèøäè âÿ ýÿëìèøäè 

ßúÿì þëêÿñèíäÿêè áöòöí àòÿøýÿäÿëÿðè äàüûòìûøäû.. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Çöùóð åòìÿ, 

çàùèð îëìà, îðòàéà ÷ûõìà. [Àõóíä:] Éÿãèí 

äöíéàíûí àõûðû âÿ Äÿúúàëûí õöðóúó éàõûíëàøûá. 


ÕÖÑÓÑ [ÿð.] 1. Õàñ îëìà, ìÿõñóñ îëìà; 

ìÿõñóñëóã, áèð øåéÿ âÿ éà øÿõñÿ àèä îëìà. 

2. Íèñáÿò øÿêèë÷èëÿðëÿ: õöñóñäà, õöñóñóíäà 

– ùàããûíäà, áàðÿñèíäÿ; áàðÿäÿ, äàèð. 

Áó õöñóñäà ñîíðà äàíûøàðûã. Áó õöñóñäà 

ÕÖÑÓÑ 

ôèêðèíèç íÿäèð Ýåòìÿê õöñóñóíäà íÿ ãÿðàðà 

ýÿëäèí – [Äÿñòóðîâ] ùÿð ìÿñÿëÿ õöñóñóíäà 

ùÿð èäàðÿéÿ ÿðèçÿ éàçàðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÕÖÑÓÑßÍ [ÿð.] çÿðô Õöñóñè îëàðàã, ùàìûäàí 

àðòûã, ÿí ÷îõ, ùÿð øåéäÿí ÿââÿë, àéðûúà, 

ÿëÿëõöñóñ. Õöñóñÿí åâ ãóëëóã÷óëàðû, ýÿäÿ, Àëìàñ 

âÿ ãóëëóã÷ó ãûç Ïÿðè î ýåúÿ ñÿùÿðÿ êèìè 

éàòìàìûøäûëàð. Í.Íÿðèìàíîâ. Áó áþéöê èòêè, 

áó êÿäÿðëè ôàúèÿ áöòöí ãîùóì-ãàðäàøà, õöñóñÿí 

Àòàáàëàéà ÷îõ àüûð òÿñèð åòäè. À.Øàèã. 

Ãóìðó ÷îõ àçäàíûøàí, õöñóñÿí ìöàâèíëÿ ñþç 

ýöëÿøäèðìÿéÿí áèð àðâàä èäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÕÖÑÓÑÈ ñèô. [ÿð.] 1. Àíúàã àéðûúà áèð øÿõñèí 

þçöíÿ àèä îëàí, þçö èëÿ áàüëû îëàí, þçöíÿ 

õàñ îëàí; øÿõñè, ôÿðäè. Õöñóñè òÿøÿááöñ. Áàøãàñûíûí 

õöñóñè ùÿéàòûíà ãàðûøìàã. – [Ìÿúèä 

ßôÿíäè:] Éàõøû êè ýÿëäèíèç, ñèçèíëÿ õöñóñè áèð 

èøèì äàùà âàð.. Ù.Úàâèä. 

2. Øÿõñè ìöëêèééÿòëÿ, ôÿðäè òÿñÿððöôàò- 

÷ûëûãëà âÿ áóíäàí äîüàí èúòèìàè-èãòèñàäè 

ìöíàñèáÿòëÿðëÿ áàüëû îëàí. Õöñóñè àëâåð. Õöñóñè 

ìöëêèééÿò. Õöñóñè òÿñÿððöôàò. // Êîëëåêòèâÿ, 

úÿìèééÿòÿ, äþâëÿòÿ âÿ ñ.-éÿ äåéèë, 

àéðûúà øÿõñÿ, ñàùèáêàðà ìÿõñóñ îëàí; øÿõñè. 

Õöñóñè ìàë. Õöñóñè êèòàáõàíà. Õöñóñè åâ. 

Õöñóñè ìàøûí. // Àéðû-àéðû øÿõñëÿð òÿðÿôèíäÿí 

èúðà åäèëÿí, äþâëÿòè õèäìÿò õàðèúèíäÿ 

îëàí. Õöñóñè ñèôàðèø. Õöñóñè äÿðñ ýþòöðìÿê. 

Ùÿêèìèí õöñóñè ãÿáóëó âàð. 

3. Áàøãàëàðûíäàí ôÿðãëÿíÿí, ñÿúèééÿâè 

õöñóñèééÿòè îëàí; ãåéðè-àäè. Õöñóñè ÿëàìÿò. 

Ìöüÿííèíèí ñÿñèíäÿ õöñóñè áèð ìÿëàùÿò âàð. 

Õöñóñè áèð ÿäà èëÿ äàíûøìàã. // Áèð øåéèí, éà 

øÿõñèí ôÿðãëÿíäèðèúè õöñóñèééÿòèíè òÿøêèë 

åäÿí, àíúàã ìöÿééÿí áèð øÿõñÿ, éà øåéÿ, 

ùàäèñÿéÿ õàñ îëàí; ñïåñèôèê, ñÿúèééÿâè, þçöíÿìÿõñóñ. 

Áÿçè äÿðìàíëàðûí õöñóñè èéè âàð. 

Èøèí õöñóñè úÿùÿòëÿðèíÿ äèããÿò éåòèðìÿëè. Áó 

éåìÿêëÿðèí õöñóñè ëÿççÿòè âàð. 

4. Àíúàã ìöÿééÿí øÿõñëÿð âÿ éà ìÿãñÿä 

ö÷öí îëàí; ìÿõñóñè. Ãÿçåòèí õöñóñè íþìðÿñè. 

Íöìàéÿíäÿëÿð õöñóñè ãàòàðëà éîëà äöøäöëÿð. 

Òåàòðäà õöñóñè éåðëÿð. Õöñóñè êîìèññèéà èøÿ 

áàøëàìûøäûð. 

5. Àéðûúà ýþòöðöëìöø, àéðû-àéðû, òÿñàäöôè, 

ãåéðè-ñÿúèééÿâè, ìöñòÿñíà. Õöñóñè ùàëëàðäà. 

Õöñóñè ôàêòëàðû ãàíóí êèìè ýþòöðìÿê îëìàç. 

6. Åëì, òåõíèêà, ñÿíÿò âÿ ñ.-íèí ùÿð ùàíñû 

áèð ñàùÿñèíÿ àèä îëàí. Õöñóñè òÿùñèë ìÿêòÿáè. 

Õöñóñè ôÿíëÿð. 

489

ÕÖÑÓÑÈËß 

7. Äàùà áþéöê, äàùà ýöúëö, äàùà ìöùöì. 

Õöñóñè áèð ìÿùÿááÿòëÿ ñåâìÿê. Õöñóñè ãàéüû 

ýþñòÿðìÿê. Õöñóñè çÿùìÿò òÿëÿá åäÿí èø. 

◊ Õöñóñè ìöõáèð – èøëÿäèéè ãÿçåòè (æóðíàëû) 

ìöíòÿçÿì ñóðÿòäÿ èíôîðìàñèéà èëÿ òÿìèí 

åäÿí ãÿçåò âÿ éà æóðíàë ÿìÿêäàøû. 

Ì.ß.Ñàáèð “Ùÿéàò”, “Èðøàä” âÿ “Òàçÿ ùÿéàò” 

ãÿçåòëÿðèíèí Øàìàõû öçðÿ õöñóñè ìöõáèðè 

îëìóø, ùÿìèí ãÿçåòëÿðäÿ ìöíòÿçÿì ñóðÿòäÿ 

÷ûõûø åòìèøäèð. Ì.Ìÿììÿäîâ. 

ÕÖÑÓÑÈËß çÿðô [ÿð.] ßëÿëõöñóñ, õöñóñÿí. 

[Ìèðçÿ Ãÿäèð] ÿëàâÿ îëàðàã îðàñûíû äà 

áèëäèðäè êè, Íÿñèð åâäÿ îíóí ãàðäàøû èñÿ äÿ, 

ùÿéàòäà, õöñóñèëÿ ìÿòáÿÿñèíäÿ ãàðäàøû äåéèëäèð. 

Ñ.Ùöñåéí. Õöñóñèëÿ ãàðàýþçëö ãûç ùÿì 

ìàðàã, ùÿì äÿ öðêÿê íÿçÿðëÿðèíè Ìàéàéà 

äèêìèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Ïÿíúÿðÿäÿí Àäèëÿíèí 

÷èéíè öñòöíäÿí ñûðà äàüëàðà òÿðÿô à÷ûëàí 

ìÿíçÿðÿ áó àõøàì õöñóñèëÿ ìþùòÿøÿì èäè. 


ÕÖÑÓÑÈËßØÌß èñ. 1. “Õöñóñèëÿøìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

2. ãðàì. Úöìëÿ öçâëÿðèíèí áèð ãèñìèíèí 

õöñóñè ñÿñ òîíó èëÿ äåéèëèá, ìÿíòèãè âóðüó 

èëÿ î áèðèëÿðèíäÿí ôÿðãëÿíìÿñè ùàëû. Úöìëÿíèí 

èêèíúè äÿðÿúÿëè öçâëÿðèíèí õöñóñèëÿøìÿñè. 

– ..Øàýèðäëÿð ñèíòàêñèñè êå÷ÿðêÿí þéðÿíèðëÿð 

êè, õöñóñèëÿøìÿëÿð úöìëÿäÿêè áàøãà 

öçâëÿðäÿí èíòîíàñèéàúà ôÿðãëÿíèð âÿ ôàñèëÿ èëÿ 

àéðûëûð. “Îðòà ìÿêòÿáäÿ éàçû ìåòîäèêàñû”. 

ÕÖÑÓÑÈËßØÌßÊ ô. 1. Áàøãàëàðûíäàí, 

öìóìèëèêäÿí àéðûëìàã, õöñóñè ìþâãå 

òóòìàã. 

ÕÖÒÁß 

2. ãðàì. Õöñóñèëÿøìÿ (2-úè ìÿíàäà) ÿìÿëÿ 

ýÿëìÿê. 

ÕÖÑÓÑÈËßØÌÈØ ô.ñèô. ãðàì. Èíòîíàñèéàéà 

âÿ úöìëÿíèí äèýÿð öçâëÿðèíÿ ìöíàñèáÿòÿ 

ýþðÿ úöìëÿíèí íèñáÿòÿí ìöñòÿãèë òÿðêèá 

ùèññÿñèíÿ ÷åâðèëìèø. 

ÕÖÑÓÑÈËÈÊ èñ. Þçöíÿ ìÿõñóñ îëìà, þçöíÿ 

àèä îëìà, õöñóñè ìàùèééÿò äàøûìà, ôÿðäè ñÿúèééÿ 

äàøûìà, øÿõñè õàðàêòåð äàøûìà. ..Ìÿêòóáóí 

õöñóñèëèéèíè íÿçÿðÿ àëàðàã èìêàí âåðìèøëÿðäè 

êè, Êàøàíè ÿââÿë þçö îõóñóí. Ãàíòÿìèð. 

ÕÖÑÓÑÈÉÉßÒ èñ. 1. Ùÿð ùàíñû áèð øåéè 

äèýÿðèíäÿí àéûðàí ñÿúèééÿâè úÿùÿò, ÿëàìÿò, 

êåéôèééÿò, õàññÿ, ñïåñèôèêëèê. Øîðàí òîðïàãëàðûí 

õöñóñèééÿòè. Éàøàéûø õöñóñèééÿòè. – 

“Ãîðõóëó íàüûëëàð”ûí áèð õöñóñèééÿòè äÿ 

îäóð êè, ìöÿëëèô ùåéâàíëàð àëÿìèíäÿí .. 

äàíûøûð, ýÿíú îõóúóëàðûíû îíëàðëà òàíûø åäèð. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Ôèêðÿò:] Áèçèì òðåñòèí éàðûñû 

äÿíèçäÿäèð. Îðàíûí õöñóñèééÿòëÿðèíè óíóòìàã 

îëìàç. Ì.Ùöñåéí. 

2. Õöñóñèééÿò÷èëèê. 

ÕÖÑÓÑÈÉÉßÒ×È èñ. Áèð øåéèí ñàùèáè, 

ìöëêèééÿò÷è; éèéÿ, ñàùèáêàð. 

ÕÖÑÓÑÈÉÉßÒ×ÈËÈÊ èñ. Éèéÿ, ñàùèáêàð 

îëìà, ìöëêèééÿò÷èëèê. 

ÕÖÒÁß èñ. [ÿð.] äèí. Õÿòèáèí ìèíáÿðäÿí 

úàìààòà õèòàáÿí ñþéëÿäèéè íÿñèùÿòàìèç ñþçëÿð, 

íèòã. ßìèð Èíàíú õÿòèáèí ãóëàüûíà ïû÷ûëäàäûãäàí 

ñîíðà õÿòèá òÿçÿ ñÿôÿðáÿðëèê ùàããûíäà 

áèð ñþç äàíûøìàéàðàã õöòáÿñèíè áèòèðäè. 


490

È 

Èè 

È Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñûíûí îí äþðäöíúö 

ùÿðôè âÿ áó ùÿðôëÿ èøàðÿ îëóíàí ñàèòèí àäû. 

ÈÀÍß èñ. [ÿð.] êþùí. Áèð õåéèð èø ö÷öí, éàõóä 

åùòèéàúû îëàí áèð àäàì âÿ éà úÿìèééÿò 

ö÷öí âåðèëÿí âÿ òîïëàíûëàí ïóë; ìàääè éàðäûì, 

êþìÿê. Èàíÿ âåðìÿê. Èàíÿ òîïëàìàã. – [Éàøëû 

êèøè:] Ìÿí .. Ùàúû Ðàìàçàíûí Õîðàñàí àú âÿ 

éîõñóëëàðû ö÷öí ýþíäÿðäèéè ìèí ìàíàò èàíÿñèíè 

þç ÿëèìëÿ îíà òÿñëèì åòìèøäèì. Ñ.Ùöñåéí. 

Èàíÿ âåðÿíëÿðè ìÿòáóàò ñÿùèôÿëÿðèíäÿ àäáààä 

åëàí åòìÿê ÷ÿòèí èäè. Ìèð Úÿëàë. Èàíÿ àëìàã 

ö÷öí äöêàíûí ãàáàüûíà òîïëàøàíëàðûí è÷ÿðèñèíäÿ 

Îðóú äà âàð èäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÀÍß×È èñ. Èàíÿ âåðÿí, ìàääè êþìÿê 

ýþñòÿðÿí, éàðäûì åäÿí. 

ÈÀÍßÒ êëàñ. áàõ èàíÿ. [Éóñèô øàù:] Äóëëàðà 

âÿ éåòèìëÿðÿ âÿ øèëëÿðÿ âÿ êîðëàðà èàíÿò 

âÿ ùèìàéÿò ýþñòÿðèëñèí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÈÀØß èñ. [ÿð.] 1. Éåäèðìÿ, éåäèðèá-è÷èðìÿ. 

2. Ãèäà, éåéÿúÿê, éåéèíòè. Èàøÿ ìöÿññèñÿñè 

– éåìÿêõàíà, àøõàíà, êàôå âÿ ñ. 

ÈÀØß×È èñ. Èàøÿ èøëÿðè èëÿ ìÿøüóë îëàí, éåéèíòè 

ìöÿññèñÿñè èø÷èñè. 

ÈÁÀÄßÒ èñ. [ÿð.] 1. Äóà îõóìà, íàìàç 

ãûëìà øÿêëèíäÿ èúðà åäèëÿí äèíè àéèí. [Ìîëëà 

Èáðàùèìõÿëèë:] ßýÿð ìÿíè ýþðìÿê èñòÿñÿëÿð, 

äå êè, óñòàäûì .. èáàäÿòäÿäèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Ìÿëóì øåéäèð êè, èíäèéÿäÿê ñàéäûüûìûç 

èáàäÿòëÿð êè, íþâ-íþâ íàìàçëàðäàí èáàðÿò 

îëñóí, ìÿùç îíäàí þòðöäöð êè, èíñàí þëÿíäÿí 

ñîíðà, àõèðÿòäÿ ìèçàí-òÿðÿçè ãóðóëàíäà 

éàõøû èìòàùàí âåðñèí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Èáàäÿò åòìÿê – äèíè àéèíëÿðëÿ ìÿøüóë 

îëìàã, äóà îõóìàã, íàìàç ãûëìàã. Àäàìëàð 

ìÿáóäóí ãàðøûñûíäà áàðäàø ãóðàðàã äèçè 

öñòÿ îòóðóá èáàäÿò åäèð, äîäàãàëòû äóà îõóéóðëàð. 


2. Ñèòàéèø, ïÿðÿñòèø. Èáàäÿò åòìÿê – ñèòàéèø 

åòìÿê, ñÿúäÿ åòìÿê. Îäà èáàäÿò åòìÿê. 

Áöòëÿðÿ èáàäÿò åëÿìÿê. // Ìÿú. ìÿíàäà. 

Ãèáëÿ äåéèë, ãàøëàðûíà áàø ÿéìÿê; Ýåúÿýöíäöç 

ìÿíèì èáàäÿòèìäèð. Ì.Ï.Âàãèô. 

Ìÿñúèäö ìèíáÿð íÿ ëàçûì ìàèëè-ðöõñàðûíà; 

Ãàøëàðûí âÿãòè-èáàäÿò àøèãÿ ìåùðàáäûð. 


ÈÁÀÐßËÈËÈÊ 

ÈÁÀÄßÒ×È èñ. Èáàäÿòëÿ ìÿøüóë îëàí 

àäàì, âàõòûíû èáàäÿòäÿ êå÷èðÿí àäàì. 

ÈÁÀÄßÒÝÀÙ èñ. [ÿð. èáàäÿò âÿ ôàðñ. ...ýàù] 

È÷ÿðèñèíäÿ èáàäÿò åäèëÿí éåð, èáàäÿò éåðè, 

ìÿáÿä (ìÿñúèä, êèëñÿ âÿ ñ.). [Òàùèðçàäÿ] 

áóðàäà – úöò ìèíàðÿëÿðè èëÿ ýþéëÿðÿ éöêñÿëÿí 

èáàäÿòýàùäà, çàùèäëÿð ìÿúëèñèíäÿ èìòàùàí 

âåðìÿëè èäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÁÀÄßÒÕÀÍÀ [ÿð. èáàäÿò âÿ ôàðñ. ...õàíÿ] 

áàõ èáàäÿòýàù. [Ñþíìÿç:] ßðÿáëÿð ÿââÿëëÿðè 

.. áþéöê ìÿðêÿçëÿðäÿêè îúàãëàðà, èáàäÿòõàíàëàðà 

òîõóíìóðäóëàð. Ú.Úàááàðëû. 

ÈÁÀÄßÒÊÀÐ èñ. âÿ ñèô. [ÿð. èáàäÿò âÿ 

ôàðñ. ...êàð] Èáàäÿò åäÿí, ñÿúäÿ åäÿí, ñÿúäÿåäèúè. 

[ßðÿí:] Ìàðèãåðè äèç ÷þêÿðÿê Ñôèíêñ 

ùåéêÿëèíèí öñò ñÿêèñèíäÿ îòóðàí áèð ãûçûí 

àéàãëàðûíû ãóúóéóá èáàäÿòêàð áèð âÿçèééÿò 

àëìûøäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÈÁÀÐß èñ. [ÿð.] 1. Êÿëàì; èêè âÿ éà áèð 

íå÷ÿ êÿëìÿäÿí èáàðÿò òÿðêèá. Ýþçëöéöìö 

ýþçöìÿ òàõûá áèð éåðèíäÿí áó èáàðÿíè ÷ÿòèíëèêëÿ 

îõóéà áèëäèì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

..Áèð ïàð÷à ÿëôàç âÿ èáàðÿëÿðè úÿíàá ìöòÿðúèì 

åéíè èëÿ ðóñäàí òöðê ëèñàíûíà òÿðúöìÿ åòìÿêëÿðè 

èëÿ ÿñèë ìÿíàíû äîëàøäûðûá ÷ÿòèíÿ ñàëûáäûð. 

Ô.Êþ÷ÿðëè. Âÿêèëèí ùÿð ñþçö, ùÿð èáàðÿñè; Áèð 

òèêàí ÷ûõàðûð îíóí ãÿëáèíäÿí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. Ãÿëèç, òÿìòÿðàãëû, ÿêñÿðÿí ìÿíàñûç, 

áîø ñþç, èôàäÿ. Èáàðÿëÿð äîëó êèìè éàüàð 

îíóí àüçûíäàí; Îòóç äÿôÿ ìÿùÿááÿòÿ äö÷àð 

îëìóø àçûíäàí... Ñ.Âóðüóí. ßùéÿëÿðäÿ ýåúÿ 

éàðûñû àâàì úàìààò ìÿñúèäëÿðÿ äîëóá, ìîëëàíûí 

ÿðÿáúÿ äåäèéè àíëàøûëìàç èáàðÿëÿðèíè 

äèíëÿð, ñîíðà ùÿð êÿñ åâèíÿ ãàéûäàðäû. 

Ù.Ñàðàáñêè. Èáàðÿ ñàòìàã – ãÿëèç, òÿìòÿðàãëû 


ÈÁÀÐßÁÀÇ [ÿð. èáàðÿ âÿ ôàðñ. ...áàç] á à õ 

èáàðÿïÿðäàç. 

ÈÁÀÐßÁÀÇËÛÃ áàõ èáàðÿïÿðäàçëûã. 

Èáàðÿáàçëûã ôèêðèí áîøëóüóíà âÿ áèð äÿðÿúÿäÿ 

éîõëóüóíà äÿëàëÿò åëÿéèð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÈÁÀÐß×È áàõ èáàðÿïÿðäàç. 

ÈÁÀÐß×ÈËÈÊ áàõ èáàðÿïÿðäàçëûã. 

ÈÁÀÐßËÈ ñèô. Òÿìòÿðàãëû, ãÿëèç, èáàðÿëÿðëÿ 

äîëó. Èáàðÿëè éàçû. – Àðìóäáîüàç, øèøáûü 

ñàòûúûíûí áåëÿ èáàðÿëè íèòãèíäÿí áàø à÷ìàéàí 

Ëåéëÿê èñòÿð-èñòÿìÿç ÿñÿáèëÿøäè.. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈÁÀÐßËÈËÈÊ èñ. Èáàðÿëÿðëÿ äîëó îëìà, 

òÿìòÿðàãëûëûã, ãÿëèçëèê. 

491

ÈÁÀÐßÏßÐÄÀÇ 

ÈÁÀÐßÏßÐÄÀÇ èñ. [ÿð. èáàðÿ âÿ ôàðñ. 

...ïÿðäàç] Äàíûøûüûíäà âÿ éà éàçûñûíäà ãÿëèç, 

òÿìòÿðàãëû èáàðÿëÿð èøëÿòìÿéè ñåâÿí àäàì. 

ÈÁÀÐßÏßÐÄÀÇËÛÃ èñ. Ãÿëèç âÿ òÿìòÿðàãëû 

èáàðÿëÿð èøëÿòìÿê ùÿâÿñè, ìåéëè. 

ÈÁÀÐßÒ [ÿð.] 1. Ìöòÿøÿêêèë, äöçÿëìèø, 

òÿðòèá îëóíìóø. Áåø àäàìäàí èáàðÿò ùåéÿò. 

Ìöòÿõÿññèñëÿðäÿí èáàðÿò êîìèññèéà. Äþðä 

íÿôÿðäÿí èáàðÿò àèëÿ. Òÿëÿáÿëÿðäÿí èáàðÿò 

êîìàíäà. – Íÿùàéÿò, Òîüðóë èðàãëûëàðäàí 

èáàðÿò áèð äÿñòÿ ãîøóí òÿøêèë åòìÿê âÿ Ùöñàìÿääèíèí 

ÿëèíäÿ îëàí ãîøóíó òÿðê-ñèëàù åòäèðìÿê 

ãÿðàðûíà ýÿëäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. Èáàðÿòäèð øÿêëèíäÿ – åéíèééÿò áèëäèðèð. 

“Âå÷åð” èáàðÿòäèð áèð ìÿúëèñäÿí êè, àõøàì 

âàõòû îðàéà àäàìëàð úÿì îëóá ñþùáÿòÿ, ãèðàÿòÿ, 

ìóñèãèéÿ âÿ éåéèá-è÷ìÿéÿ ìÿøüóë îëóðëàð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áó õÿíäÿê áèð êèëîìåòð 

óçóíëóüó, ãûðõ ìåòð åíè, îòóç ìåòð äÿðèíëèéè 

îëàí íÿùÿíý áèð äÿðÿäÿí èáàðÿòäèð. 

ß.Ñàäûã. // Ìöòÿøÿêêèëäèð. “Óçóíãóëàãëû” 

êÿíäè ñÿêêèç éöç åâäÿí èáàðÿòäèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Äÿðÿ ãÿðáÿ äîüðó ýåòäèêúÿ ãàéàëûã, 

äàüëûã, èðè âÿ îéóã äàøëàðëà äîëó ãîðõóíú 

éåðëÿðäÿí èáàðÿòäèð. À.Øàèã. Èáàðÿò îëìàã 

– 1) ...ìöòÿøÿêêèë îëìàã, ...äöçÿëìèø 

îëìàã; 2) åùòèâà åòìÿê, ...ìÿçìóíóíó òÿøêèë 

åòìÿê. [Çåéíàë] Ìåùðèáàíû Áàêûéà ýÿòèðäèêäÿí 

ñîíðà áèðèíúè éàïäûüû èø, îíóí ÷àäðàñûíû 

áàøûíäàí àòìàã, îíó òàíûø-áèëèøëÿðè èëÿ 

òàíûø åòìÿêäÿí èáàðÿò îëìóøäó. Ñ.Ùöñåéí. 

3. êëàñ. áàõ èáàðÿ 2-úè ìÿíàäà. Øåéõÿ 

âåðäè õÿáÿð ãèðàÿò èëÿ; Ìÿää èëÿ, ÷îõ óçóí 

èáàðÿò èëÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ðóñóí ãÿäèì éàçû÷ûëàðû 

éàçû éàçàíäà åëÿ áèð êÿëìÿ âÿ èáàðÿòëÿð 

òàïûá èøëÿäèðäèëÿð êè, õîðóç ñÿñè åøèòìÿìèø 

îëñóíëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. “Ìèëëÿò þòðö, 

àüëàéàí àõûðäà îëóð êîð”; Ìÿçìóíëó ìÿñÿëäèð 

áó èáàðÿò, ó÷èòåëëÿð! Ì.ß.Ñàáèð. 

ÈÁ×ÈÍ áàõ èô÷èí. [Ñÿòòàð:] Ýþçëÿðèíèí ãûðàüûíà 

åëÿ áèë ãàðà ãàéòàí òóòóëóá, äûðíàãëàðû 

èá÷èíäèð. Ï.Ìàêóëó. 

ÈÁÅÐËßÐ èñ. [òàð.] 1. Èáåðèéàíûí ÿñàñ 

ÿùàëèñèíè òÿøêèë åäÿí ãÿäèì øÿðãè ýöðúö ãÿáèëÿëÿðè. 

2. Ãÿäèì Èñïàíèéàäà éàøàéàí áèð ãðóï 

ãÿáèëÿíèí àäû. 

ÈÁËÈÑ èñ. [ÿð.] 1. Øåéòàí. [Îäàáàøû:] Úÿùÿííÿì 

ÿùëè èáëèñè àðàêÿñìÿéÿ ñàëûáëàð. 

492 

ÈÁÐßÒ 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ìÿëÿê:] Éîõ êèìñÿäÿ èíñàôö 

ìöðöââÿò; Èáëèñÿìè óéìóø áÿøÿðèééÿò! 


2. ìÿú. Àðàãàðûøäûðàí, ôèòíÿ ñàëàí, ôèòíÿêàð, 

ùèéëÿýÿð. Ñàíêè èáëèñ îéíàéûð áèð ðîë, îíà 

øÿð ÿë ÷àëûð. ß.Íÿçìè. Éåð öçöíäÿ íÿ õÿéàíÿò, 

íÿ äÿ èáëèñ ãàëàúàãäûð. Ñ.Âóðüóí. 

ÈÁËÈÑÀÍß ñèô. âÿ çÿðô [ÿð. èáëèñ âÿ ôàðñ. 

...àíÿ] á à õ èáëèñâàðè. 

ÈÁËÈÑÚßÑÈÍß áàõ èáëèñàíÿ. 

ÈÁËÈÑËßØÌß “Èáëèñëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÁËÈÑËßØÌßÊ ô. Ôÿñàäëàøìàã, ùèéëÿýÿð, 

ôèòíÿêàð îëìàã. Íÿ èáëèñëÿøìèñÿí 

ÈÁËÈÑËÈÊ èñ. Àðà ãàðûøäûðìà, àðàéà ôèòíÿ 

ñàëìà, ôÿñàä÷ûëûã, ôèòíÿêàðëûã, ùèéëÿýÿðëèê. 

ÈÁËÈÑÂÀÐÈ çÿðô Èáëèñ êèìè, øåéòàí êèìè, 

øåéòàíúàñûíà. Ãÿøÿì øàããà ÷ÿêèá èáëèñâàðè 

ýöëäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈÁÍ [ÿð.] Îüóë (éàëíûç èçàôÿòëÿðäÿ èøëÿíèð). 

ßáóáÿêð èáíè-Ìÿùÿììÿäèí ýþíäÿðäèéè ìÿêòóáó 

ñèçÿ îõóìàã èñòÿéèðÿì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

[Øåéõ Ñÿíàí:] Èáíè-Ìÿðéÿì àñûëäû äàðÿ, ôÿãÿò; 

Îíó òÿêðàðÿ âàðìûäûð ùàúÿò Ù.Úàâèä. 

◊ Èáíè-àäÿì êëàñ. – Àäÿì þâëàäû, èíñàíëàð. 

ÈÁÐÀÍÈ èñ. [ÿð.] 1. Ãÿäèì éÿùóäèëÿðèí àäëàðûíäàí 

áèðè. 

2. Ãÿäèì éÿùóäè äèëè. 

ÈÁÐÀÇ [ÿð.]: èáðàç åòìÿê (åëÿìÿê) êþùí. 

– áöðóçÿ âåðìÿê, àøêàð åòìÿê, öçÿ ÷ûõàðìàã, 

ìåéäàíà ÷ûõàðìàã, ýþñòÿðìÿê. [Ìèðçÿ 

Ñÿìÿä:] Þìðöí óçóí îëñóí, äåéÿ ìèííÿòäàðëûã 

ùèññëÿðèíè èáðàç åòìÿäÿí ÷ÿêèíìÿçäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Áàùàäûð áÿé:] Áèç 

òöðêëÿð þç ñÿäàãÿòèìèçè èáðàç åòìÿéÿ ùàçûðûã. 


ÈÁÐß 1 èñ. [ÿð.] Èéíÿ, ìèë, ÿãðÿá. Ñààò èáðÿñè. 

Êîìïàñ èáðÿñè. 

ÈÁÐß 2 èñ. êþùí. ßëäÿòîõóíìà øàë, éóí ïàð- 

÷à. [Õûðäàõàíûì:] Ìÿí äÿ ñÿíÿ áîðúëó îëóðàì 

áèð äÿñò øàëäàí ëèáàñ èáðÿ èøëÿìÿëè. 

Í.Âÿçèðîâ. [Îäàáàøû:] Ùÿòòà Ìèðçÿ ßùìÿä 

àüà áèð ÿäÿä èáðÿ øàëûíäàí úàíàìàç .. ãûç 

ö÷öí ÿíàì ýþíäÿðìèøäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÈÁÐßÒ [ÿð.] Àüûð, ïèñ áèð ùàäèñÿäÿí, èøäÿí 

àëûíàí äÿðñ. Îëìóø áèçÿ ãèñìÿò áó éÿãèí, 

ðóçè-ÿçÿëäÿí; Èáðÿò áèçÿ éîõ, ùàëÿòèäöíéàíû 

ýþðÿíäÿ. Àøûã Àñëàí. Èáðÿò àëìàã 

(åëÿìÿê, ýþòöðìÿê) – áèð èøäÿí, ùàäèñÿäÿí 

äÿðñ àëìàã, þçö ö÷öí íÿòèúÿ ÷ûõàð-

ÈÁÐßÒÀÌÈÇ 

ìàã, íöìóíÿ ýþòöðìÿê, þéðÿíìÿê. Áþéöéö 

äþé êè, êè÷èê èáðÿò àëñûí. (Àòà. ñþçö). Ýÿë, 

êþíöë, áèð èáðÿò àë, áó ýÿðäèøè-äþâðàíà áàõ! 

Ì.Â.Âèäàäè. Åé îüóë, ìóðäÿí ýþòöð èáðÿò; 

Ýåò, àüûð èøäÿ èøëÿ ãåéðÿò èëÿ. Ì.ß.Ñàáèð. Èáðÿò 

äÿðñè àëìàã – áàõ èáðÿò àëìàã. Äîüðóäóð, 

úÿíàá ýåíåðàë! – äåäèì, 11-úè èëèí ùàäèñÿñèíäÿí 

áèç áèð èáðÿò äÿðñè àëàúàüûã. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Èøëÿðÿ à÷ûã áàõûëäûüû ö÷öí 

èúëàñ ñàëîíóíäà èøòèðàê åäÿí áöòöí âÿòÿíäàøëàð 

ìÿùêÿìÿíèí ÷ûõàðäûüû áó ùþêìäÿí 

áèð èáðÿò äÿðñè àëûðëàð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). Èáðÿò 

äÿðñè âåðìÿê – áàõ äÿðñ âåðìÿê (“äÿðñ”- 

äÿ). Áó éàðàìàçëàðûí êþêöíö êÿñèá, ùàìûéà 

èáðÿò äÿðñè âåðìÿê ëàçûìäûð. Ì.Ùöñåéí. Èáðÿò 

îëìàã – áàõ äÿðñ îëìàã (“äÿðñ”äÿ). [Ùàúû 

Ãàðà:] Àëëàù ãîéñà, ñèçèí þëöì õÿáÿðèíèç 

ìóðîâà ÷àòàð! Áóíäàí ñîíðà ãàëàí éîëäàøëàðûíûçà 

èáðÿò îëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ìóñà:] 

Áó ýöí ñèçÿ þéëÿ áèð úÿçà âåðìÿëèéèì êè, áóíäàí 

ñîíðà ùÿð êÿñÿ èáðÿò îëñóí.. Ù.Úàâèä. 

ÈÁÐßÒÀÌÈÇ ñèô. [ÿð. èáðÿò âÿ ôàðñ. ...àìèç] 

Èáðÿò âåðÿí, èáðÿòâåðèúè, èáðÿòëè. Èáðÿòàìèç ùåêàéÿ. 

Èáðÿòàìèç íàüûëëàð. – Áó èáðÿòàìèç âÿ 

ðèããÿòÿíýèç ôàúèÿíè [“Îòåëëî”íó] ÿäèáè-áèíÿçèð 

Øåêñïèð çèéàäÿ ìÿùàðÿòëÿ òÿðòèá âÿ òÿíçèì 

åäèáäèð. Ô.Êþ÷ÿðëè. Êÿðèì äàéû, äöíéà ýþðìöñÿí, 

ñà÷-ñàããàë àüàðòìûñàí, áèçÿ éàõøû 

áèð øåé äàíûø, èáðÿòàìèç áèð ÿùâàëàò íÿãë åéëÿ. 


ÈÁÐßÒÕÀÍÀ èñ. [ÿð. èáðÿò âÿ ôàðñ. ...õàíÿ] 

Èáðÿò ýþòöðöëÿí éåð, òÿðáèéÿ åâè. [Ìÿììÿä:] 

Õåéð, [òåàòð] èáðÿòõàíàäûð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÈÁÐßÒËßÍÄÈÐÈÚÈ áàõ èáðÿòëè. 

ÈÁÐßÒËßÍÄÈÐÌß “Èáðÿòëÿíäèðìÿê”- 


ÈÁÐßÒËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Èáðÿò âåðìÿê, èáðÿò 

äÿðñè âåðìÿê, ïèñ èøäÿí ÷ÿêèíäèðìÿê. 

ÈÁÐßÒËßÍÌß “Èáðÿòëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÁÐßÒËßÍÌßÊ ô. Áèð èøäÿí, ùàäèñÿäÿí 

âÿ ñ.-äÿí äÿðñ àëìàã, þçöíÿ íöìóíÿ ýþòöðìÿê, 

þçö ö÷öí íÿòèúÿ ÷ûõàðìàã. 

ÈÁÐßÒËÈ ñèô. Èáðÿò îëà áèëÿí, èáðÿò âåðÿí, 

èáðÿò àëûíìàëû, íöìóíÿ ýþòöðöëÿ áèëÿí, èáðÿòâåðèúè, 

þçö ö÷öí äÿðñ àëà áèëÿí. Èáðÿòëè ùàäèñÿ. 

– ßêáÿð ñèç äåéÿí àäàìëàðäàí îëìàñà äà, 

þçöíÿ ýþðÿ èáðÿòëè ùÿéàò éîëó âàð. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÁÐßÒÂÅÐÈÚÈ áàõ èáðÿòàìèç. Øÿêèëëÿðèí 

àðàñûíäà èáðÿòâåðèúè âÿ ùèêìÿòëè øåèðëÿð 

éàçûëìûøäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÁÒÈÄÀÈ 

ÈÁÐÈÃ èñ. [ÿð.] Ñó âÿ á. ìàéåëÿð ö÷öí 

ãóëïëó âÿ ÿìçèêëè ãàá. [Õÿééàì:] Áàäÿ èáðèãèìè 

ãûðäûí, éà ðÿá! Äÿðäèìè áàøäàí àøûðäûí, 

éà ðÿá! Ù.Úàâèä. 

ÈÁÐÈØÈÌ èñ. [ôàðñ.] Èïÿê èïëèê. 

ÈÁÒÈÄÀ èñ. [ÿð.] Áàøëàíüûú, èëê, ÿââÿë 

(èíòèùà çèääè.) Àéûí èáòèäàñû. – Èíñàí, þìðöíöí 

èáòèäàñûíäàí èíòèùàñûíà ãÿäÿð ìþùòàúäûð 

òÿùñèëè-öëóìÿ. Ù.Çÿðäàáè. [Øåéõ Ñÿíàí:] 

Áèð ñÿôÿðäèð áó, àäÿòà, ìÿúùóë; Ãàéÿ ìÿúùóë, 

èáòèäà ìÿúùóë... Ù.Úàâèä. [Ìóðàä] áó 

ìÿãñÿäëÿ 1921-úè èëèí èáòèäàñûíäà Áàêûäàí 

÷ûõìûø(äû). Ñ.Ùöñåéí. // ñèô. Èëê, áèðèíúè. Ñîíàíûí 

èáòèäà ìöÿëëèìÿñè íÿùàéÿòäÿ àüûëëû âÿ 

ïåäàãîæè åëìèíÿ ãàáèë áèð àðâàä èäè. Í.Íÿðèìàíîâ. 

// çÿðô ßââÿëúÿ, ÿí ÿââÿë, èáòèäàäà. 

Èáòèäà óñòàääàí äÿðñèì àëàíäà; Îõóéóá éåòèøäèì, 

àé ñèíÿ-ñèíÿ. Àøûã ßëÿñýÿð. Èáòèäà 

åòìÿê (ãûëìàã) – áàøëàìàã. Èáòèäà åéëÿéèá 

ýèðäèì ìåéäàíà; Àøûãëàð óñòàäû, ýþðöí 

ùàíäàäû Ãóðáàíè. 

ÈÁÒÈÄÀÄÀ çÿðô Èëê äÿôÿäÿ, áàøëàíüûúäà, 

ÿââÿëäÿ. Êè úàùàí è÷ðÿ âàð åéëÿ èøëÿð; Íÿçÿðÿ 

èáòèäàäà õîø ýþðöíÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÈÁÒÈÄÀÄÀÍ çÿðô Áàøëàíüûúäàí, ÿââÿëèíäÿí, 

áàøäàí. [Õàúÿ] ãÿçèééÿíè èáòèäàäàí èíòèùàéÿäÿê 

Éóñèô øàùà íÿãë åòäè. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Èáòèäàäàí åëÿñÿì øÿðù áó ÿùâàëû ÿýÿð: 

Óçàíûá ðèøåéè-ñþç, íÿçì äöøÿð òóëàíè. 


ÈÁÒÈÄÀÈ ñèô. 1. Áàøëàíüûúà àèä, ÿí ÿââÿë 

îëàí; èëê. Êö÷ÿëÿðäÿ âÿ ìåéäàí÷àëàðäà ýþðäöéöíöç 

éàðàëûëàðà èáòèäàè éàðäûì [åäèíèç]. 


2. Ùÿëÿ ìöêÿììÿëëÿøìÿìèø, èíêèøàô åòìÿìèø. 

Èáòèäàè ùÿéàò. – Ùÿñÿí áÿé èíêèøàô 

åòìÿìèø, èáòèäàè âÿ äàüûíûã òÿñÿððöôàòûí àðòûá 

éöêñÿëìÿñèíÿ ÷àëûøûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

3. Áàøëàíüûú, èëê, äÿðÿúÿ åòèáàðèëÿ àøàüû. Èáòèäàè 

ñèíèôëÿð. Èáòèäàè òÿùñèë. – [Ãûç] .. èáòèäàè ñàâàä 

êóðñóíó áèòèðìèø, àëè ñàâàä êóðñóíà ýèðìÿê 

ôèêðèíäÿäèð. Ñ.Ùöñåéí. Àñëàí êÿíääÿ èáòèäàè 

ìÿêòÿáäÿ îõóäóüó çàìàíëàð ýåúÿ-ýöíäöç áó 

õÿéàëëàðëà éàøàéûðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

4. Áÿøÿðèééÿò òàðèõèíèí ÿí ãÿäèì (èëê) 

äþâðëÿðèíÿ àèä îëàí. Èáòèäàè èíñàíëàð. Èáòèäàè 

ìÿäÿíèééÿò ãàëûãëàðû. 

5. Ùàçûðêû äþâð ö÷öí êþùíÿëìèø, ýåðè ãàëìûø, 

ÿí àäè, ïðèìèòèâ. Èáòèäàè àäÿòëÿð. Èáòèäàè 

ýåéèìëÿð. 

493

ÈÁÒÈÄÀÈËßÐ 

◊ Èáòèäàè èúìà ãóðóëóøó – áàõ èúìà. 

ÈÁÒÈÄÀÈËßÐ èñ. çîîë. Áèðùöúåéðÿëè ùåéâàíëàð 

ãðóïó. 

ÈÁÒÈÄÀÈËÈÊ èñ. Èáòèäàè ùàëäà îëìà, èëê 

ìÿðùÿëÿäÿ îëìà. // Èëêèíëèê. 

ÈÁÒÈÄÀÑÛÇ ñèô. Èáòèäàñû, áàøëàíüûúû îëìàéàí. 

ÈÁÒÈËÀ èñ. [ÿð.] Áèð øåéÿ õÿñòÿëèê äÿðÿúÿñèíäÿ 

ìöáòÿëà îëìà; ìöáòÿëàëûã, äöøêöíëöê. 

Äåìÿê, ßëÿêáÿð éîëäàø éåíÿ äÿ Ùàúû õàíëà 

ãóìàð îéíàìûø èìèø. Îíëàð èêèñè äÿ èáòèëàäàí 

éàõàëàðûíû ãóðòàðà áèëìèðëÿðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ìèðçàüà áóíà èáòèëà äÿðÿúÿñèíäÿ àäÿò 

åòìèøäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÚÀÁ [ÿð.]: èúàá åòìÿê êèò. – ëàçûì îëìàã, 

ëàçûì ýÿëìÿê: âàúèá, ëàáöä, çÿðóðè îëìàã. 

Ùÿãèãè èíãèëàá íÿ ãÿäÿð êè, äåäèêúÿ, áþéöê 

áèð ÿìðäèð, áó áþéöê ÿìðè éåðèíÿ éåòèðìÿê 

ö÷öí äÿ .. àìàë âÿ ÿôêàðû óúà îëàí àäàìëàðûí 

ìåéäàíà ÷ûõìàñû èúàá åäÿð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Áóíóí öçÿðèíäÿ äàíûøìàã èúàá åäèðäè, ùàëáóêè 

ýåúÿ êå÷äèéèíäÿí [ìöÿëëèìèí] éóõóñó 

ýÿëèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÚÀÄ èñ. [ÿð.] Âöúóäà ýÿòèðìÿ (ýÿòèðèëìÿ), 

éîõäàí âàð åòìÿ (åäèëìÿ), éàðàòìà 

(éàðàäûëìà), äöçÿëòìÿ (äöçÿëäèëìÿ); èõòèðà 

(åòìÿ), êÿøô (åòìÿ). Ðàäèîíóí èúàäû. Òåëåôîíóí 

èúàäû. Ùöðóôàòûí èúàäû. Éåíè èúàä (éåíè 

÷ûõìûø øåé, éåíè èõòèðà). // Óéäóðìà. Î íåúÿ 

õÿñòÿëèêäèð, – äåäèì, – êèìèí èúàäûäûð Ìèð 

Úÿëàë. Èúàä åòìÿê (åëÿìÿê) – âöúóäà 

ýÿòèðìÿê, éîõäàí âàð åòìÿê, éàðàòìàã. Ïàðëàã 

ýöíÿøèí ùÿñðÿòè ðóéèíëÿ ýþçöìäÿí; Ãàíéàø 

àõûäûá Äÿúëÿëÿð èúàä åäÿðÿì ìÿí. Ùåéðàí 

õàíûì. // Èõòèðà åòìÿê. Ìÿí ñèçèí ö÷öí ëàï 

òÿçÿ áèð õþðÿê èúàä åëÿìèøÿì. “Ìîë. Íÿñð.”. Î 

ùàíñû åëìäèð êè, èúàä åòäè òåëåôîíó Ì.Ìþúöç. 

Éÿãèí áó åêñêàâàòîðó èúàä åäÿíëÿð îíóí 

àüûðëûüûíû, ùÿúìèíèí èðèëèéèíè íÿçÿðÿ àëàðàã, 

îíóíëà éöêëÿìÿê ìöìêöí îëìàäûüûíû äöøöíìöøëÿð. 

ß.Ñàäûã. // Óéäóðìàã, äöçÿëòìÿê. 

[Èáëèñ:] Áèð ãàçè îëóá ýàù åäÿðèì ôèòíÿëÿð 

èúàä. Ù.Úàâèä. Èúàä îëóíìàã (åäèëìÿê) 

– âöúóäà ýÿòèðèëìÿê. ..Þâëàäûìà äà âÿñèééÿò 

åäÿúÿéÿì êè, ìöñÿëìàí äèëè ö÷öí òÿçÿ áèð ùöðóôàò 

èúàä îëóíìóéóíúà ìöñÿëìàíúà áèð êÿëìÿ 

ñþç äÿ éàçìàñûíëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

// Óéäóðóëìàã. Ìþúöçÿ àäàìëàðû àëäàòìàã 

ö÷öí èúàä îëóíìóøäóð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

494 

ÈÚÀÇßËÈ 

ÈÚÀÐß èñ. [ÿð.] Ìöÿééÿí øÿðòëÿð ÿñàñûíäà 

äàøûíìàç ÿìëàêûí ìöâÿããÿòè èñòèôàäÿéÿ 

âåðèëìÿñè, éà àëûíìàñû; êèðÿ. Èúàðÿ ùàããû. 

Èúàðÿ êàüûçû. Èúàðÿ øÿðòëÿðè. – [Êÿðáÿëàéû 

Ãóëàì:] Ùàúû, þçöíöç áèëèðñèíèç êè, ìÿðùóì 

Àüà Ùåéäÿðèí ùàìàìû ìÿíèì èúàðÿìäÿäèð. 

Í.Âÿçèðîâ. Èúàðÿ åòìÿê – áèð éåðè ìöâÿããÿòè 

èñòèôàäÿ ö÷öí êèðÿ åòìÿê. Ãàñûì 

êÿíääÿí ÷îõ óçàã áèð éåðäÿ áèð ïàð÷à òîðïàã 

èúàðÿ åòìèøäè. ß.Ñàäûã. Èúàðÿéÿ ýþòöðìÿê 

– ìöÿééÿí øÿðòëÿðëÿ ìöâÿããÿòè èñòèôàäÿéÿ 

ýþòöðìÿê. ßùâàëàò áåëÿäèð êè, îòóç èë 

áóíäàí ãàáàã áèð íå÷ÿ ìöñÿëìàí øÿùÿð 

éåðèíè èúàðÿéÿ ýþòöðöá áàøëàéûáëàð ÿêèí÷èëèê 

èëÿ ýöçÿðàí åëÿìÿéÿ.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ìÿñúèä ñÿðèí îëäóüóíà ýþðÿ, áàããàëëàð 

îðàíû èúàðÿéÿ ýþòöðöá, è÷èíÿ øåé éûüûðäûëàð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Èúàðÿéÿ âåðìÿê – ìöÿééÿí 

øÿðòëÿðëÿ áàøãàñûíà ìöâÿããÿòè èñòèôàäÿéÿ 

âåðìÿê. [Ùÿñÿí:] Ñÿíÿ éàòàã èúàðÿéÿ âåðÿí 

äÿ áàøûíû äàøûí éåêÿñèíÿ äþéöá. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ñàëàìîâ:] Î éåð ìÿíèì áàáàìûí 

õûðìàí éåðèäèð, õÿçèíÿíèí íÿ èõòèéàðû âàð 

ìÿíèì éåðèìè èúàðÿéÿ âåðñèí Ú.Úàááàðëû. 

Áÿé î èë òîðïàüûíû èúàðÿéÿ âåðìÿêäÿí áîéóí 

ãà÷ûðäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÚÀÐß×È áàõ èúàðÿäàð. 

ÈÚÀÐßÄÀÐ èñ. [ÿð. èúàðÿ âÿ ôàðñ. ...äàð] 

Áèðèíèí ìöëêöíö âÿ ñ.-íè èúàðÿéÿ ýþòöðÿí 

àäàì. Êèøè äÿ ùàúûíûí éóõàðû áàø êàðâàíñàðàñûíûí 

èúàðÿäàðûäûð. Ï.Ìàêóëó. 

ÈÚÀÐßÄÀÐËÛÃ èñ. Èúàðÿéÿ ýþòöðìÿ, êèðÿ 

åòìÿ. 

ÈÚÀÐßËßÌß “Èúàðÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÚÀÐßËßÌßÊ ô. Èúàðÿéÿ ýþòöðìÿê, êèðÿëÿìÿê. 

Òîðïàã èúàðÿëÿìÿê. 

ÈÚÀÐßËßÍÌß “Èúàðÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÚÀÐßËßÍÌßÊ ìÿúù. Èúàðÿéÿ (êèðÿéÿ) 

ýþòöðöëìÿê; êèðÿëÿíìÿê. Òîðïàã èúàðÿëÿíèá. 

ÈÚÀÐßÍÀÌß èñ. [ÿð. èúàðÿ âÿ ôàðñ. 

...íàìÿ] Èúàðÿéÿ àëìàã âÿ éà âåðìÿê ùàããûíäà 

éàçûëû ñÿíÿä; èúàðÿ êàüûçû. 

ÈÚÀÇß èñ. [ÿð.] 1. Èçèí, ðöñõÿò, èõòèéàð. 

Èúàçÿ àëìàã. Èúàçÿ èñòÿìÿê. Èúàçÿ âåðìÿê. 

– Êàðýöçàð ãàðäàøûíà òîé åëÿìÿê ö÷öí èúàçÿ 

àëûá, êÿíäÿ ýåòìèøäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

2. Èúàçÿíàìÿ, èúàçÿ âÿðÿãÿñè. Èúàçÿíèçè 

ýþñòÿðèí. 

ÈÚÀÇßËÈ ñèô. Èúàçÿ âåðèëìèø, ðöñõÿò âåðèëìèø, 

èúàçÿ àëìûø, áèð øåéè åòìÿéÿ èúàçÿñè îëàí.

ÈÚÀÇßÍÀÌß 

ÈÚÀÇßÍÀÌß èñ. [ÿð. èúàçÿ âÿ ôàðñ. 

...íàìÿ] Áèð éåðÿ äàõèë îëìàã âÿ éà áèð èø 

ö÷öí âåðèëÿí èúàçÿ âÿðÿãÿñè; ðöñõÿòíàìÿ. 

Áöòöí ìöõáèðëÿðèí èúàçÿíàìÿëÿðè áèð éåðäÿ 

èìçàëàíûá. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÈÚÀÇßÑÈÇ çÿðô Èçèíñèç, ðöñõÿòñèç, èúàçÿ 

îëìàäàí, èúàçÿ àëìàäàí. Èúàçÿñèç äàíûøìàã. 

Èúàçÿñèç ýåòìÿê. Èúàçÿñèç ýþòöðìÿê. – ßìèíÿ 

ÿðèíäÿí èúàçÿñèç ãûçûë âåðèá, èêè íÿôÿðèí äÿâÿñèíè 

àëìûø(äû). ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÈÚÀÇßÒ êëàñ. áàõ èúàçÿ 1-úè ìÿíàäà. 

Èúàçÿò îëóíìàã – èúàçÿ âåðèëìÿê, èçèí 

âåðèëìÿê. Øàù áóéóðäó êè, .. áó ìÿúëèñè-õàñäûð, 

îíà áèíàÿí ìÿíèì òÿðÿôèìäÿí èúàçÿò îëóíóð 

êè, îòóðàñûíûç. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Äèâàí-äÿðÿíè 

áÿíäÿ ÷ÿêèá àëäû äöáàðÿ; Áó áèäÿò îëàí ÿìðÿ 

èúàçÿò ó÷èòåëëÿð. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÈÚÁÀÐ èñ. [ÿð.] Úÿáð åòìÿ, ìÿúáóð åòìÿ; 

þç ðàçûëûüû, àðçóñó îëìàäàí áèð èøÿ ñþâã åòìÿ. 

Èúáàð åòìÿê – ìÿúáóð åòìÿê. 

ÈÚÁÀÐÈ ñèô. Ìÿúáóðè. Öìóìè èúáàðè òÿùñèë. 

// Èñòÿìÿéÿðÿê, ýöúëÿ. 

ÈÚÁÀÐÈËÈÊ èñ. Ìÿúáóðèëèê. 

ÈÚËÀÑ èñ. [ÿð.] Áèð ìÿñÿëÿíè ìöçàêèðÿ åòìÿê 

ö÷öí ùÿð ùàíñû áèð òÿøêèëàò öçâëÿðèíèí 

áèð éåðÿ éûüûëìàñû; éûüûíúàã. Ôÿàëëàð èúëàñû. 

Âàëèäåéíëÿð èúëàñû. Èúëàñ ñàëîíó. – Î ýöíöí 

ñàáàùû èúëàñäàí ÿââÿë ãóðóëòàé áèíàñûíäà òÿøêèë 

åäèëìèø .. ñÿðýèíè ýÿçÿðêÿí Åëäàð [Úåéðàíà] 

éàõûíëàøûð. Ñ.Ùöñåéí. [Íóðèééÿ:] Íàçõàíûìû 

÷àüûðûá, çàëû èúëàñ ö÷öí ùàçûðëàìàüû 

òàïøûðäûì. È.ßôÿíäèéåâ. Èúëàñ åòìÿê – áèð 

ìÿñÿëÿíè ìöçàêèðÿ åòìÿê ö÷öí éûüûøìàã. 

Èéóëóí áèðèíúè éàðûñûíäà ìÿúëèñ èúëàñ åòäèéè 

çàìàí áèð àâòîìàøûí ñèãíàë âåðìÿéÿ áàøëàéûð. 


ÈÚËÀÑ×Û èñ. Ìÿùêÿìÿ èúëàñûíäà èøòèðàê 

åäÿí õàëã íöìàéÿíäÿñè. 

ÈÚËÀÑ×ÛËÛÃ èñ. Èúëàñ÷û èøè, èúëàñ÷û âÿçèôÿñè. 

ÈÚËÀÑÁÀÇ èñ. [ÿð. èúëàñ âÿ ôàðñ. ...áàç] 

Èúëàñû, èúëàñ åòìÿéè ÷îõ ñåâÿí àäàì (ìÿíôè 

ìÿíàäà èøëÿíèð). 

ÈÚËÀÑÁÀÇËÛÃ èñ. ×îõ èúëàñ ÷àüûðìà, ÷îõ 

èúëàñ åòìÿ; èúëàñ åòìÿéè, ÷îõ èúëàñà ýåòìÿéè 

ñåâìÿ (ìÿíôè ìÿíàäà èøëÿíèð). 

ÈÚÌÀ èñ. [ÿð.] 1. Ãÿäèìäÿ: ùÿð ùàíñû áèð 

ÿðàçè äàõèëèíäÿ éàøàéàí ÿùàëèíèí þçöíöèäàðÿ 

ùöãóãóíà ìàëèê áèðëèéè, òÿøêèëàòû. Øÿùÿð èúìàñû. 

Ãÿäèì Ðóñèéàäà êÿíäëè èúìàñû. 

ÈÚÐÀ×Û 

2. êþùí. Úÿìèééÿò, òÿøêèëàò, ìÿúëèñ, èòòèôàã. 

Äèíè èúìà. – Ñÿíÿò èñÿ èáàðÿò èäè àëèíÿñÿá, 

äþâëÿòìÿíä, àüûëëû âÿ èíñàôëû ÿøõàñûí èúìàñûíäàí. 

Ô.Êþ÷ÿðëè. 1915-úè èëäÿí áàøëàéàðàã 

ìöùàðèáÿ ÿëåéùèíÿ áèð ÷îõ èúìàëàðûìûç îëäó. 

Ò.Ø.Ñèìóðã. Èúìà åòìÿê êþùí. – áèð éåðÿ 

òîïëàøìàã, áèð ìÿñÿëÿíè ìöçàêèðÿ åòìÿê 

ö÷öí éûüûëìàã, èúëàñ åòìÿê. // êþùí. Úàìààò. 

[Êîìåäèéà] ..èúìàíûí áèð î ãÿäÿð õîøóíà 

ýÿëäè êè, ïÿðäÿíèí àõûðûíäà “àôÿðèí” ñÿäàñû 

ýþéÿ ÷ûõûá, ö÷-äþðä äÿôÿ ïÿðäÿíèí ãàëõìàüûíû 

.. ÿë ÷àëûá òÿëÿá åäèðäèëÿð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

◊ Èáòèäàè èúìà ãóðóëóøó – èíñàí úÿìèééÿòèíèí 

èëê èúòèìàè-èãòèñàäè ãóðóëóø ôîðìàñû. 

ÈÚÌÀË èñ. [ÿð.] 1. Ãûñà ìÿëóìàò, áèð ìÿñÿëÿíèí 

öìóìè øÿêèëäÿ ãûñàúà øÿðùè; õöëàñÿ. 

Èúìàë âåðìÿê – õöëàñÿ åòìÿê. Òÿôñèëè-ãÿìèíÿ 

âåðäè èúìàë; Ãûëäû îíà ÿðçè-ñóðÿòè-ùàë. 

Ôöçóëè. 

2. Ãÿçåòëÿðäÿ ýöíöí ñèéàñè ùàäèñÿëÿðèíè 

öìóìè øÿêèëäÿ õöëàñÿ åäÿí ìÿãàëÿ, éàçû. Ãÿçåòäÿ 

äöíéà ùàäèñÿëÿðèíÿ äàèð èúìàë âàðäûð. 

ÈÚÌÀË×Û èñ. Èúìàë éàçàí æóðíàëèñò, èúìàë 

ìöÿëëèôè (á à õ èúìàë 2-úè ìÿíàäà). 

ÈÚÌÀËßÍ çÿðô [ÿð.] êþùí. Ãûñàúà, ìöõòÿñÿð, 

õöëàñÿ øÿêëèíäÿ. 

ÈÚÐÀ èñ. [ÿð.] Áèð èøèí, ãÿðàðûí, ùþêìöí âÿ 

ñ.-íèí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè, ùÿéàòà êå÷èðèëìÿñè. 

Èúðàíû éîõëàìàã. Ýþñòÿðèøèí èúðàñûíà ÷àëûøìàã. 

– [Éóñèô øàù] íà÷àð öìóðè-ñÿëòÿíÿòèí èúðàñûíà 

èãäàì åòäè. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Áàëàúàéåâ 

áó ýöí Ýöëþéøÿ âàñèòÿñèëÿ Ðöõñàðÿéÿ 

òàïøûðûã âåðìÿéè âÿ ñîíðà äà áåëÿ áèð øàùèäèí 

èøòèðàêû èëÿ èúðàñûíû éîõëàìàüû ãÿðàðà àëìûøäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Èúðà åòìÿê – éåðèíÿ 

éåòèðìÿê, ùÿéàòà êå÷èðìÿê, ÿìÿë åòìÿê. 

[Äóðñóí] þùäÿñèíÿ ìöùÿââÿë îëàí èøëÿðè ãåéðÿòëÿ 

èúðà åäèðäè. À.Øàèã. Èñòÿð àðâàäû Íèýàð, 

èñòÿð ÷îúóãëàðû [Ìóðàäûí] áöòöí ÿìð âÿ òÿëÿáëÿðèíè 

äöøöíìÿäÿí èúðà åäÿð, îíóí ñþçöíäÿí 

÷ûõìàçäûëàð. Ñ.Ùöñåéí. 

◊ Èúðà âÿðÿãÿñè ùöã. – ìÿùêÿìÿíèí ùþêìöíö 

âÿ éà ãÿðàðûíû ùÿéàòà êå÷èðìÿê ö÷öí 

ñÿíÿä. 

ÈÚÐÀ×Û èñ. 1. Áèð ãÿðàðû, ùþêìö, ÿìðè, 

ýþñòÿðèøè èúðà åäÿí, ÿìÿëè ñóðÿòäÿ éåðèíÿ éåòèðÿí, 

ùÿéàòà êå÷èðÿí àäàì. Ùöñàìÿääèí êèìè 

àäàìëàð îíóí ôèêðèíèí èúðà÷ûëàðûäûð. Ì.Ñ.Îð- 

495

ÈÚÐÀÅÄÈÚÈ 

496 

ÈÚÒÈÌÀÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ 

äóáàäè. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. [Éóíèñ] ÿââÿë 

èúðà÷û ìöùÿíäèñ, ..ñîíðà òðåñòèí áàø ìöùÿíäèñ 

ìöàâèíè âÿçèôÿñèíäÿ èøëÿìèøäè. Ìèð Úÿëàë. 

2. Áÿäèè (ìóñèãè, ÿäÿáè âÿ ñ.) ÿñÿðèí èôà- 

÷ûñû. [Ðÿøèä] öìóìèòòèôàã þçôÿàëèééÿò èúðà- 

÷ûëàðû áàõûøûíäà áèðèíúèëèê ãàçàíìûøäûð. 


◊ Ìÿùêÿìÿ èúðà÷ûñû – èúðà âÿðÿãÿñèíÿ 

ÿñàñÿí ìÿùêÿìÿ ãÿðàðûíû ùÿéàòà êå÷èðÿí 

ìÿùêÿìÿ èø÷èñè. 

ÈÚÐÀÅÄÈÚÈ áàõ èúðà÷û. Èúðàåäèúè îðãàíëàð. 

ÈÚÐÀÈÉÉß: èúðàèééÿ êîìèòÿñè – ùþêóìÿò 

ãÿðàðëàðûíû ùÿéàòà êå÷èðìÿê, áèð øåéè ÿìÿëè 

ñóðÿòäÿ èäàðÿ åòìÿê âÿçèôÿñèíè ùÿéàòà êå÷èðÿí 

îðãàíëàðûí àäû. Ðöñòÿì êèøè .. ðàéîí èúðàèééÿ 

êîìèòÿñè ñÿäðèíèí éàíûíà ýåòìÿéè 

ãÿðàðà àëäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Èúðàèééÿ êîìèòÿñèíèí 

áèíàñû ãàðøûñûíäà äóðìóø èêè ìèíèê 

ìàøûíû ãàðäàí ñå÷èëìèðäè. Ã.Èëêèí. 

ÈÚÐÀÊÎÌ èñ. [ÿð. èúðà âÿ ôð. úîìèòå] Èúðàèééÿ 

êîìèòÿñèíèí ãûñàëäûëìûø àäû. Èúðàêîìóí 

ñÿäð ìöàâèíè ãûðìûçû êàðàíäàøû íàõûøëû 

ãÿëÿìäàíäàí ÷ÿêèá, âàúèá ýþðêÿì àëäû. 


ÈÚÐÀÑÛÇ ñèô. âÿ çÿðô Éåðèíÿ éåòèðèëìÿìèø, 

ÿìÿë åäèëìÿìèø, ùÿéàòà êå÷èðèëìÿìèø. 

Åâäÿ óøàã ùå÷ áèð ðåæèìÿ òàáå îëìàäàí éàøàéàðñà, 

ìÿêòÿáèí âåðäèéè òàïøûðûãëàð äà èúðàñûç 

ãàëàð. “Àç. ãàä.” 

ÈÚÐßÒ èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Ýþðöëÿí èø ö÷öí 

âåðèëÿí ùàãã (ïóë), ìóçä (ìààø), çÿùìÿò 

ùàããû. [Ùàúû Ðÿúÿáÿëè:] Àüà Ìÿðäàí, óøàãëàðûí 

èúðÿòèíè ìÿëóì åëÿ! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Âÿëèãóëóéà âÿ Çèáàéà Õóäàéàð áÿé î ãÿäÿð 

èúðÿò òÿéèí åëÿäè êè, Çåéíÿá àúûíäàí þëìÿñèí.. 


2. Èúðÿòëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ýþðöëÿí èø ö÷öí 

çÿùìÿò ùàããû àëàðàã; ìóçäëà, ìààøëà, ïóëëà. 

Èúðÿòëÿ èøëÿìÿê. – Ñàáàùû ýöíö ö÷ íÿôÿð àäàì 

èúðÿòëÿ òóòóá ãÿçàëàðà ýþíäÿðäè êè, Ùàãã 

Ìþâúóäóí þëöñöíö, éà äèðèñèíè òàïûá ýÿòèðñèíëÿð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ýöëçàð áÿçÿí ãîíøóëàðû 

ö÷öí èúðÿòëÿ ÷àëûøûðäû. Ú.Úàááàðëû. 

ÈÚÒÈÙÀÄ èñ. [ÿð.] êëàñ. 1. Úèää-úÿùä, âàð 

ýöúö èëÿ ÷àëûøìà, ñÿé åòìÿ, ÷àëûøûá-÷àïàëàìà. 

Èúòèùàä åòìÿê êþùí. – ýöúö ÷àòäûãúà 

÷àëûøìàã, ñÿé åòìÿê, ÿëëÿøìÿê. ..Åëÿ ýöìàí 

åëèéèðäèì êè, áóíëàðûí è÷èíäÿ éåíÿ ùå÷ îëìàñà 

ìèíëÿðúÿ òàïûëàð êè, åëì, ôÿíí âÿ ìààðèô 

àëÿìèíäÿ èúòèùàä åäèá ùÿð áèðè þç ìèëëÿòè âÿ 

âÿòÿíèíèí èôòèõàðûíà áàèñ îëóáëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Éàõóä, äå ýþðöì, ìöäèðè- 

“Êÿøêöë”; Öíñèçàäÿ Ñÿèäè-ìÿãóë; Åòäèêëÿðè 

èúòèùàäÿ íèñáÿò; Ìèëëÿòäÿí àëûð áó ýöí äÿ 

ãèéìÿò. Ì.ß.Ñàáèð. 

2. äèí. Ìöúòÿùèäèí ÿùêàì âÿ ùàäèñÿëÿðäÿí 

ìÿíà, ùþêì ÷ûõàðìàñû âÿ ÷ûõàðäûüû ìÿíà. 

[Ìîëëà Áàüûð:] Ìÿñÿëÿí, îíóí ÿãèäÿñè èëÿ 

ýóéà èúòèùàä ëàçûì äåéèë âÿ õöìñ âÿ èìàììàëû 

âåðìÿê õèëàôäûð âÿ ýóéà öëÿìà ôþâò îëàí 

ìöúòÿùèäèí ðÿéèíäÿ ãàëìàüû î úÿùÿòäÿí 

àâàìà úàèç ýþðìöðëÿð êè, þçëÿðèíèí áàçàðû 

ðÿâàú îëñóí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÈÚÒÈÌÀÈ ñèô. [ÿð.] 1. Èíñàí úÿìèééÿòèíÿ 

àèä îëàí. Èúòèìàè ãóðóëóø. Èúòèìàè èíêèøàô ãàíóíëàðû. 

// Úÿìèééÿòäÿ èíñàíëàðûí ùÿéàò âÿ 

ìöíàñèáÿòè èëÿ áàüëû îëàí, úÿìèééÿòäÿ úÿðÿéàí 

åäÿí, úÿìèééÿòäÿ òþðÿéÿí, úÿìèééÿòèí 

ùÿéàòûíà àèä îëàí. Èúòèìàè ùÿéàò. Èúòèìàè ñûüîðòà. 

Èúòèìàè ìöíàñèáÿòëÿð. Èúòèìàè ìÿíàôå. 

Èúòèìàè òÿðÿããè. Èúòèìàè âÿçèééÿò. – Áóíëàðûí 

ùàìûñûíû íÿçÿðÿ àëûá, áèç áèð íå÷ÿ Áàäêóáÿ 

ìöÿëëèìëÿðè à÷ûã âÿ ñàäÿ äèë èëÿ éàçûëìûø òÿðáèéÿ 

âÿ òÿëèì öñóëóíäàí, ÿäÿáèééàòäàí âÿ 

èúòèìàè ìÿèøÿòäÿí áÿùñ åäÿí àéëûã áèð æóðíàë 

íÿøð åòìÿéÿ øöðó åòäèê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

“Ìîëëà Íÿñðÿääèí” ÷öðöìöø, êþùíÿ, 

éàðàìàç .. ùÿéàò âÿ èúòèìàè ÿëàãÿëÿðèí ùÿðòÿðÿôëè 

âÿ þëäöðöúö òÿíãèä÷èñèäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Úÿìèééÿòèí ñèíèôëÿðÿ, ãðóïëàðà áþëöíìÿñè 

èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. ßùàëèíèí èúòèìàè 

òÿðêèáè. Èúòèìàè ìÿíøÿ. Èúòèìàè ãðóïëàð. Èúòèìàè 

çèääèééÿòëÿð. 

2. Êîëëåêòèâèí ñèéàñè, ìÿäÿíè, ùÿìêàðëûã 

âÿ ñ. åùòèéàúëàðûíà êþíöëëö õèäìÿòëÿ áàüëû 

îëàí. Èúòèìàè èø. Èúòèìàè âÿçèôÿ. Èúòèìàè òÿøêèëàòëàð. 

Èúòèìàè òàïøûðûã. 

3. Ùàìûéà, áöòöí úÿìèééÿòÿ ìÿõñóñ îëàí; 

êîëëåêòèâ, öìóìè, åëëèê. Èúòèìàè ýÿëèð. Èúòèìàè 

ìöëêèééÿò. – [Çèáà] ùÿð çàìàí ßñìÿðèí 

ùàëûíà àúûéàð, îíó þçö èëÿ .. èúòèìàè éåðëÿðÿ 

÷ÿêìÿéÿ ÷àëûøàðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÚÒÈÌÀÈËßØÄÈÐÈËÌß “Èúòèìàèëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. Èñòåùñàë âàñèòÿëÿðèíèí èúòèìàèëÿøäèðèëìÿñè. 

Òîðïàüûí èúòèìàèëÿøäèðèëìÿñè. 

ÈÚÒÈÌÀÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Ôÿðäèëèêäÿí, 

õöñóñèëèêäÿí ÷ûõàðûëûá, úÿìèééÿòèí,

ÈÚÒÈÌÀÈËßØÄÈÐÈËÌÈØ È× 

êîëëåêòèâèí èõòèéàðûíà âåðèëìÿê; öìóìèëÿøäèðèëìÿê, 

åëëèêëÿøäèðèëìÿê. 

ÈÚÒÈÌÀÈËßØÄÈÐÈËÌÈØ ô.ñèô. Ôÿðäèëèêäÿí, 

õöñóñèëèêäÿí ÷ûõàðûëûá, úÿìèééÿòèí, 

êîëëåêòèâèí èõòèéàðûíà âåðèëìèø; öìóìèëÿøäèðèëìèø, 

åëëèêëÿøäèðèëìèø. Èúòèìàèëÿøäèðèëìèø 

òÿñÿððöôàòëàð. Èúòèìàèëÿøäèðèëìèø òîðïàãëàð. 

ÈÚÒÈÌÀÈËßØÄÈÐÌß “Èúòèìàèëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÈÚÒÈÌÀÈËßØÄÈÐÌßÊ ô. Äàüûíûã, ôÿðäè, 

õöñóñè òÿñÿððöôàòû, èñòåùñàë âàñèòÿëÿðèíè, òÿñÿððöôàò 

îáéåêòëÿðèíè âÿ ñ.-íè èúòèìàè êîëëåêòèâ, 

òÿñÿððöôàò ùàëûíà ýÿòèðìÿê; öìóìèëÿøäèðìÿê, 

åëëèêëÿøäèðìÿê. Èñòåùñàë àëÿò âÿ 

âàñèòÿëÿðèíè èúòèìàèëÿøäèðìÿê. Òîðïàüû èúòèìàèëÿøäèðìÿê. 

ÈÚÒÈÌÀÈËßØÌß “Èúòèìàèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÚÒÈÌÀÈËßØÌßÊ ô. Ôÿðäèëèêäÿí, õöñóñèëèêäÿí 

÷ûõûá öìóìèëÿøìÿê, úÿìèééÿòèí 

ìöëêèééÿòèíÿ êå÷ìÿê, åëëèêëÿøìÿê. 

ÈÚÒÈÌÀÈËÈÊ èñ. Èúòèìàè õàðàêòåðäÿ îëìà; 

öìóìèëèê, êîëëåêòèâëèê. 

ÈÚÒÈÌÀÈÉÉÀÒ èñ. [ÿð.] Úÿìèééÿò âÿ 

îíóí èíêèøàôûíäàí áÿùñ åäÿí åëì. Èúòèìàèééàò 

äÿðñè. Èúòèìàèééàò ìöÿëëèìè. – Èúòèìàèééàò 

äÿðíÿéè ðÿùáÿðè [ßíèñÿíèí] .. ìöðàúèÿòèíè 

÷îõ ñîéóã ãàðøûëàìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÚÒÈÌÀÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] Úÿìèééÿòèí ãàáàãúûë 

äàèðÿëÿðè, ãàáàãúûë ùèññÿñè. Åëìè èúòèìàèééÿò. 

Èúòèìàèééÿòèí ôèêðè. Èúòèìàèééÿòèí 

äèããÿòèíè úÿëá åòìÿê. // Öìóìèééÿòëÿ, úÿìèééÿò. 

Äåìÿê, áó ìÿñÿëÿ ÿõëàã âÿ èúòèìàèééÿò 

èëÿ ÿëàãÿäàðäûð. À.Øàèã. 

ÈÚÒÈÌÀÈÉÉßÒ×È èñ. Èúòèìàè èøëÿðäÿ, èúòèìàè 

ùÿéàòäà ôÿàë èøòèðàê åäÿí àäàì. // Ñèô. 

ìÿíàñûíäà. Èúòèìàèééÿò÷è ãàäûíëàð. – [Ñÿìàéÿ] 

þçö áèð éàõøû èúòèìàèééÿò÷è ãûçäû, Ùåéäÿðîâ 

îíó àë äèëëÿ àëäàäûá éîëäàí ÷ûõàðòìûøäûð. 


ÈÚÒÈÍÀÁ èñ. [ÿð.] êëàñ. ×ÿêèíìÿ, ñàãûíìà, 

óçàãëàøìà, óçàã äóðìà. Ôöðñÿòè ôþâò åòìÿê 

îëìàç, ýþçëÿéèð ÿüéàðëàð; Îíëàðûí áÿäýóëàðûíäàí 

èúòèíàáûí âàõòûäûð. Àøûã Ãóðáàí. 

À êèøè, ìÿíèì áó Ýÿíúÿ øÿùÿðèíäÿ áèð ðÿôèãèì 

âàð, .. àäûíû ãîéóá ìöÿëëèì, ùå÷ áèð 

çàääàí èúòèíàáû éîõ. “Ìîë. Íÿñð.” [Ñèòàðÿ:] 

Íàìÿùðÿìÿ öçöìö ýþñòÿðìÿêäÿí èúòèíàáÿ 

ìÿúáóðÿì. Ú.Úàááàðëû. Èúòèíàá åòìÿê 

(ãûëìàã) – ÷ÿêèíìÿê, ñàãûíìàã, óçàã äóðìàã. 

Äåðñÿí êè, õóáëÿðäÿí êÿñ ìåùðèí, èúòèíàá 

åò; Éàõøûëàð èëÿ, çàùèä, éàõøûìûäûð éàìàíëûã 

Ãþâñè. Ùÿð íÿ åòñÿí, åò âÿ ëàêèí 

åòìÿ ìåéäÿí èúòèíàá... Ì.ß.Ñàáèð. 

ÈÚÇ êëàñ. áàõ ÿúç. Òÿíùà ãàëûá åòäè 

íàëåéè-çàð; Äÿðäö ãÿìÿ ãûëäû èúçèí èçùàð. Ôöçóëè. 

ßòàëÿò ìàéåéè-èúçö êÿäÿðäèð. Ì.ß.Ñàáèð. 

Åé ìèëëÿòè úÿùàëÿòÿ âàäàð åäÿí àõóíä; Ùÿð 

äöðëö ôÿãðö èúçÿ ýèðèôòàð åäÿí àõóíä! 


È× èñ. 1. Áèð øåéèí è÷ÿðèñè, äàõèëè, è÷ òÿðÿôè. 

ßââÿë åâèí è÷è, ñîíðà ÷þëö. (Àòà. ñþçö). Ìàüàðàíûí 

è÷è éóìøàã àüàú ãàáûãëàðû èëÿ äþøÿíìèøäè. 

À.Øàèã. ßøðÿô éàâàøúàäàí ñöðöíöá 

êîëà éàõûíëàøäû, ÿëè èëÿ êîëóí è÷èíè éîõëàäû. 

Ñ.Ðÿùìàí. // Áèð øåéèí îðòàñû, àðàñû. 

Îòëàðûí è÷èíäÿ óçàíìàã. – [Ìÿøÿäè Èáàä:] 

Ñÿí êèìè áèð ýþçÿëè; Áàüûí è÷èíäÿ ýþðÿñÿí. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. // Ãàïàëû, þðòöëö, éà îéóã îëàí 

øåéëÿðèí áîøëóüó. Ãóòóíóí è÷è. Òàáàüûí è÷è. 

2. Èíñàí âÿ ùåéâàíëàðûí äþø âÿ ãàðûí áîøëóüóíäà 

éåðëÿøÿí öçâëÿð; è÷àëàò. Ìóñà êèøè 

òîüëóíóí è÷èíè òÿçÿúÿ ÷ûõàðûá, Ýöëíàçûí ÿëèíäÿêè 

ìèñ ãàáà ãîéìóøäó êè, ùÿéÿò ãàïûñû äþéöëäö. 

Ì.Èáðàùèìîâ. È÷ ãîâóðìàñû – úûçáûç. 

È÷ÿ ãîíàã åëÿìÿê. È÷ éàüû – áàüûðñàãëàðû 

þðòÿí ïèé òÿáÿãÿñè. 

3. Ìÿüç, ëÿïÿ, þçÿê (ãàáûãëû ìåéâÿëÿðäÿ). 

Áàäàì è÷è. È÷è ÷öðöê ãîç. 

4. ìÿú. Áèð øåéèí äàõèëè âÿ ýèçëè, ýþðöíìÿç 

úÿùÿòè; áàòèí. È÷èì þçöìö éàíäûðûð, ÷þëöì 

þçýÿíè. (Ìÿñÿë). 

5. È÷äÿí, è÷èíäÿí øÿêëèíäÿ çÿðô – êþíöëäÿí, 

öðÿêäÿí, ñÿìèìè-ãÿëáäÿí. È÷äÿí ýÿëÿí 

ñþçëÿð. È÷äÿí àðçó åòìÿê. – Àíàñû ýóéà øèêàéÿò 

åäÿð êèìè îüëóíóí ñàéäûüû áó ñèôÿòëÿðèíÿ 

è÷èíäÿí ñåâèíèð, ôÿðÿùëÿíèð, áèð ïàð÷à äà ëîâüàëàíûðäû. 


6. È÷èíäÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – 1) äàõèëèíäÿ, 

è÷ÿðèñèíäÿ. Åâèí è÷èíäÿ. Ãóéóíóí è÷èíäÿ. 

Ùîâóçóí è÷èíäÿ. – Èíñàí íÿôÿñ àëàíäà îíóí 

àüçûíäàí âÿ áóðíóíäàí ÷ûõàí ùàâà áÿäÿíèí 

è÷èíäÿ õàðàá îëìóø ùàâàäûð. Ù.Çÿðäàáè; 

2) ...ÿðçèíäÿ, ...çÿðôèíäÿ, ...ìöääÿòèíäÿ, 

...è÷ÿðèñèíäÿ. Áèð ãûç ýþðäöì áè÷èíäÿ; Ñàðû 

ñöíáöë è÷èíäÿ; Áóðäà áèð òîé îëàúàã; Ýÿëÿí 

àéûí è÷èíäÿ. (Áàéàòû). Áèð íå÷ÿ èë áóíäàí ÿãäÿì 

Äàíàáàø êÿíäèíäÿ áèð óøàã ìÿêòÿáÿ ýåäÿí 

ýöíöí ñàáàùûñû óøàüûí àòàñûíûí éåääè 

ãîéóíó áèð ýåúÿíèí è÷èíäÿ ÷ÿðëÿéèá þëöð. 

497

È× È×ÀËÀÒ 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Úàùàíûí] ãî÷àãëûüûíû 

îíäàí áèë êè, áó éàøûíäà ö÷-äþðä àéûí 

è÷èíäÿ ñàâàäëàíäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ; Äöøöíöðÿì: 

– Íÿ ãàçàíäûì; Îòóç éåääè èë è÷èíäÿ 

Á.Âàùàáçàäÿ; 3) ...àðàñûíäà, ...è÷ÿðèñèíäÿ, 

...ñûðàñûíäà. Âàãèô ñÿíè ñåâäè õóáëàð è÷èíäÿ; 

Áèð òÿçÿ ãþí÷ÿñÿí ýöëçàð è÷èíäÿ. Ì.Ï.Âàãèô. 

[Ìÿðúàí áÿé:] Ìÿíèì òÿçÿ àðâàäûì ùÿëÿ 

öçöí ìÿíÿ ýþñòÿðìÿéèáäèð âÿ ñþç âåðèáäèð 

êè, ãîíàãëàðûí è÷èíäÿ öçöíö ìÿíÿ ýþñòÿðñèí. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Êàìàë äà áó ýÿíú ìîäåë÷èëÿð 

è÷èíäÿ èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ; 4) áèð øåéèí ÷îõëóüóíó, 

àðòûãëûüûíû, éàõóä ùàíñû âÿçèééÿòäÿ 

áàø âåðäèéèíè áèëäèðèð. Ãûçäûðìà è÷èíäÿ ñàéûãëàìàã. 

Òÿð è÷èíäÿ îëìàã. – Åùòèéàú è÷èíäÿ 

áþéöòäö îíó; Áþéöòäö àòàëû, éåòèì îüëóíó. 

Á.Âàùàáçàäÿ. Ùÿéÿòäÿ ùÿð øåé íóð è÷èíäÿ 

öçöðäö. ß.Âÿëèéåâ. // ...è÷èíÿ øÿêëèíäÿ – 

...àðàñûíà, ...è÷ÿðèñèíÿ. Íÿ÷ÿðíèê þç ãîíàãëàðû 

èëÿ ÷ûõäû úàìààòûí è÷èíÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

...è÷èíäÿí øÿêëèíäÿ – ...îðòàñûíäàí, 

...àðàñûíäàí. Ìàøûí êÿíäèí è÷èíäÿí êå÷äè. 

// È÷èìèçäÿ øÿêëèíäÿ – àðàìûçäà, ñûðàìûçäà. 

È÷èìèçäÿ ïèñ àäàì éîõäóð. 

7. ñèô. È÷ÿðèäÿêè, äàõèëè. È÷ ãàïû. È÷ ãàáûã. 

È÷ ãàëà – áþéöê ãàëàíûí è÷èíäÿêè êè÷èê 

ãàëà; ãàëà÷à, ÿðê. 

◊ È÷ öçö – áèð øÿõñèí ùÿëÿ ùå÷ êÿñÿ ìÿëóì 

îëìàéàí ñèìàñû, õöñóñèééÿòè, ìàùèééÿòè 

âÿ ñ. êåéôèééÿòè. È÷ öçöíö à÷ìàã. È÷ öçöíö 

áèëìÿê. – Ìÿøÿäè Êàçûì àüà èñÿ þç ìÿãñÿäèíè 

áèëäèðìÿê âÿ þçöíöí è÷ öçöíö à÷ìàã 

èñòÿìèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Áèð øåéèí ùÿãèãè 

ìàùèééÿòè, áàòèíè, ýþçÿ ýþðöíìÿéÿí äàõèëè 

úÿùÿòè, ùàëû. [Ñÿéàâóø:] Ùå÷ éàëàí äåéèëìèø 

àíàìûí ñþçö; Áàøãà èìèø ñàðàéëàðûí è÷ öçö. 

Ù.Úàâèä. [Íàäèð] ñàíêè àéëà äàíûøûá, áöòöí 

áó ñèðëÿðèí è÷ öçöíö îíäàí áèëìÿê èñòÿéèðäè. 

Á.Òàëûáëû. È÷è ýåòìÿê – ÷îõ àðçó åòìÿê, ñîí 

äÿðÿúÿ èñòÿìÿê, úàí àòìàã, áèð øåéèí ùÿñðÿòèíäÿ 

îëìàã. È÷è ýöëìÿê – öðÿéèíäÿ øàä îëìàã, 

ìÿìíóí îëìàã, úàíäàí ñåâèíìÿê, 

ùèññ åòäèðìÿäÿí ñåâèíìÿê. Àüñàããàëëàðäàí 

áèðè: – Êÿðáÿëàéû, áèçèì äÿ ìÿãñÿäèìèç åëÿ 

ñÿíñÿí. Éîõñà Ñàôî àçàéëàíñà äà, áó ãîùóìëóãäàí 

è÷è ýöëöð. Ñ.Ðÿùèìîâ. È÷è è÷èíè 

êÿñìÿê – áàõ è÷è è÷èíè éåìÿê. [Ùàúû ßùìÿä:] 

..Äöíÿí úàìààò î ãÿðàðû ÷ûõàðàíäà 

ìÿíèì è÷èì è÷èìè êÿñèðäè. Ú.Úàááàðëû. È÷è 

498 

è÷èíè éåìÿê – àðçóñóíó éåðèíÿ éåòèðÿ áèëìÿäèéè 

ö÷öí ÷îõ öçöëìÿê, ùÿéÿúàí âÿ èçòèðàá 

êå÷èðìÿê. È÷è ãàí àüëàìàã – ùàëûíû áöðóçÿ 

âåðìÿäèéè ùàëäà, ÷îõ ùÿéÿúàí âÿ èçòèðàá 

êå÷èðìÿê. È÷è öçöëìÿê – àúëûãäàí öçöëìÿê, 

ÿëäÿí äöøìÿê. Ñààò éåääèéÿ èøëÿéèðäè, 

ëàï è÷èì öçöëìöøäö. Ìèð Úÿëàë. È÷èíäÿí 

ãîâðóëìàã (ãûðûëà-ãûðûëà ãàëìàã) – àúûüûíû, 

ùèðñèíè âÿ éà áàøãà áèð ùèññèíè öçÿ âåðÿ 

áèëìÿäèéè ö÷öí ÷îõ ÿçàá âÿ èçòèðàá êå÷èðìÿê. 

Ãóìðóíóí ìÿðìÿð êèìè àü âöúóäóíó 

ýþðäöêúÿ àòëû è÷èíäÿí ãîâðóëóð. Ìèð Úÿëàë. 

Çåéíàë áÿé è÷èíäÿí ãûðûëà-ãûðûëà ãàëäû. 

Ì.Ùöñåéí. È÷èíè àðûòëàìàã (àðûòìàã) 

–áàõ áîüàçûíû àðûòëàìàã (“áîüàç 1 ”äà). 

Áó âàõò ìîëëà Ãàôàð è÷èíè àðûòëàéà-àðûòëàéà 

(ç.) äàõèë îëäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. Áåêàð àðâàä èëÿ 

ãàáàã-ãàáàüà îòóðóá éåéèð, è÷èíè àðûäûá äåéèðäè: 

– Éå ýåòñèí, àé ÷þðÿê÷è ãûçû! Ìèð Úÿëàë. 

È÷èíè ÷ÿêìÿê – 1) äÿðèíäÿí íÿôÿñ àëìàã, 

êþêñ þòöðìÿê. Ãûç äÿðèíäÿí è÷èíè ÷ÿêÿðÿê 

äöøöíìÿéÿ áàøëàäû. À.Øàèã; 2) ùÿéÿúàíûíû, 

èçòèðàáûíû, ùåéðÿòèíè äÿðèí áèð íÿôÿñ 

÷ÿêÿðÿê, áöðóçÿ âåðìÿê. Ìÿñìÿ ùåéðÿòëÿ 

è÷èíè ÷ÿêäè: – Áó íÿ äåéèð, ëàï êöôð äàíûøûð, 

Ìèðçÿ ãàðäàø! Ìèð Úÿëàë. [Ñÿìÿä] ýÿëèíèí 

ãÿôèëäÿí íåúÿ äèêñèíäèéèíè, ùÿòòà ùåéðÿòëÿ è÷èíè 

÷ÿêäèéèíè ùèññ åòäèñÿ äÿ, áóíà ìÿíà âåðìÿäè. 

È.Ùöñåéíîâ; 3) ùû÷ãûðûá àüëàìàã. Ìöëàéèì 

õàëà è÷èíè ÷ÿêèá àüëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ßìèíÿ óôóëäàéà-óôóëäàéà áèð àç ñóñóá äóðäó, 

ñîíðà áèðäÿí è÷èíè ÷ÿêèá, àüëàìàüà áàøëàäû. 

ß.ßáöëùÿñÿí. È÷èíè ýÿìèðìÿê – áàõ 

è÷èíè éåìÿê 1-úè ìÿíàäà. Èíòèãàì ùèññè úàíàâàð 

êèìè Ýÿëäèéåâèí è÷èíè ýÿìèðèðäè. Ìèð 

Úÿëàë. È÷èíè éåìÿê – 1) àúûã ÷ÿêìÿê, äÿðä 

÷ÿêìÿê; äÿðä, ãÿì, ãöññÿ è÷èíäÿ ãîâðóëìàã. 

Ãàäûí áó äÿðä èëÿ è÷èíè éåäè; Áèð àõøàì 

âàðëûüà ÿëâèäà äåäè. Ñ.Âóðüóí. Ñÿðùÿíý Ñÿôàè 

èñÿ ýþçöíö ìöòÿìàäèéÿí áàõûøìàãäà 

îëàí Øÿìñèééÿ âÿ Øàùïóðäàí ÷ÿêÿ áèëìèð âÿ 

è÷èíè éåéèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ; 2) ÷îõ ãàëìàãäàí, 

éà äà ÷îõ äÿéìÿêäÿí è÷è áîøàëìàã 

(ãàðïûç ùàããûíäà). 

È×ÀËÀÒ áàõ è÷ 2-úè ìÿíàäà. Ãîéóíóí 

è÷àëàòû. – [Úàíàâàð] éàçûüûí è÷èíè, è÷àëàòûíû 

åëÿ àïàðìûøäû êè, ãóðóúà ãÿôÿñÿñè ãàëìûøäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ìÿøÿäè Øÿðèô è÷àëàòû èðè áèð ñÿáÿòÿ 

ãîéóá ùÿéÿòÿ ñàëëàäû. ß.Âÿëèéåâ.

È×ÄÈÐÈËÌß 

È×ÄÈÐÈËÌß “È÷äèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

È×ÄÈÐÈËÌßÊ èúá. È÷ìÿéÿ ìÿúáóð åäèëìÿê. 

È×ÄÈÐÌß “È÷äèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

È×ÄÈÐÌßÊ áàõ è÷èðòìÿê. 

È×ßÈ× çÿðô äàí. Àðà âåðìÿäÿí, äàëáàäàë 

è÷ìÿ (÷îõëàðû). 

È×ßÐÈ 1. çÿðô Äàõèëÿ, äàõèëäÿ. È÷ÿðè èòÿëÿìÿê. 

È÷ÿðè ýÿë. È÷ÿðè áóðàõìàã. – Øàù ðöñõÿò 

âåðäè, ìöíÿúúèìáàøû ÷ûõìàìûø Õàúÿ Ìöáàðÿê 

è÷ÿðè ýèðèá ÿðç åëÿäè.. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ñàðà 

õàíûì:] ..Ýÿëèá ÷ûõàðàì, òûããûëäàäàðàì ãàïûíû, 

à÷àðëàð, ýèðÿðÿì è÷ÿðè.. Ãàíòÿìèð. Ùÿíèôÿ 

ãàçàíû è÷ÿðè ýÿòèðèá éåðÿ ãîéäó, ÿòÿéè èëÿ 

ñèíèíèí öñòöíÿ òþêöëìöø êöëö ñèëäè. È.Ùöñåéíîâ. 

2. Á à õ è÷ 1-úè ìÿíàäà. Åâèí è÷ÿðè îòàãëàðûíûí 

áèðèñèíäÿ (ÿíäÿðóíäà) Ðÿíà èëÿ àíàñû 

éàøàéûðäû.. Å.Ñóëòàíîâ. 

3. Èñìèí éþíëöê, éåðëèê, ÷ûõûøëûã ùàë øÿêèë- 

÷èëÿðè èëÿ – 1) àðàñûíà, àðàñûíäà, àðàñûíäàí. 

Ìåøÿíèí è÷ÿðèñèíÿ ýåòìÿê. Óøàãëàðûí è÷ÿðèñèíäÿ 

áèðè ÷îõ çèðÿêäèð. Êèòàáëàðûí è÷ÿðèñèíäÿí 

àíúàã áèðèíè ñå÷äèì. – ..Áó èêè ÷è÷ÿê áó àèëÿëÿð 

è÷ÿðèñèíÿ ýèðìÿêëÿ, îíëàðäà áèð éåíèëèê, 

øàäëûã ÿìÿëÿ ýÿòèðäèñÿ äÿ, äèýÿð òÿðÿôäÿí, íèôàãà 

âÿ îíäàí òþðÿéÿí ôàúèÿëè ùàäèñÿëÿðÿ äÿ 

ñÿáÿá îëäó. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ñÿí ãî÷àãëàð è÷èíäÿ 

ãî÷àãñàí ýþçëÿðèìäÿ; Öðÿéè àëîâ äîëó áèð 

äàüñàí ýþçëÿðèìäÿ. Ñ.Ðöñòÿì. Êèìñÿñèçëÿð 

è÷ÿðèñèíäÿ .. áó ãîúàíûí äà ñèìàñû .. úàíëàíûðäû. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû; 2) ÿðçèíäÿ, ìöääÿòèíäÿ, 

çÿðôèíäÿ. Äþðä-áåø àéëûã áèð çàìàí 

è÷ÿðèñèíäÿ îíóíëà áåëÿ öç-öçÿ ýÿëìÿäèéèì áèðèíúè 

êÿðÿ âàãå îëóðäó. Ñ.Ùöñåéí. 

◊ È÷ÿðè àòìàã äàí. – áèðäÿí è÷ìÿê, áàøûíà 

÷ÿêìÿê. Ìèðçÿ Êÿìòÿð äÿ, ñàíêè ìöñàùèáèíäÿí 

ýåðè ãàëìàìàã ö÷öí, ñòÿêàíûíäà 

ãàëàí àðàüû è÷ÿðè àòäû.. Ìèð Úÿëàë. È÷ÿðè ñàëìàã 

ìÿú. – ìÿíèìñÿìÿê. È÷ÿðèäÿí ãîâðóëìàã 

– öðÿéèíäÿ áÿðê ùèðñëÿíìÿê, àúûüûíäàí 

ãîâðóëìàã. [Ìÿùáóñè] ìèñòåð Òîìàñûí 

ùÿäÿëÿðèíè, ãàø-ãàáàüûíû éàäûíà ñàëûð, è÷ÿðèäÿí 

ãîâðóëóðäó. Ì.Èáðàùèìîâ. È÷ÿðè(éÿ) 

þòöðìÿê – 1) éåìÿê, óäìàã. [ßìèðàñëàí 

áàáà] .. àü ëàâàøû éàðû áþëÿðÿê, àðàñûíû áàëëà 

äîëäóðäó âÿ áèð ýþç ãûðïûìûíäà íÿð êèìè 

è÷ÿðèéÿ þòöðäö. Ñ.Ðÿùèìîâ; 2) á à õ è÷ÿðè 

ñàëìàã. 

È×ÙÀÈ× çÿðô Áèð áàøäàí è÷ìÿ, àðà âåðìÿäÿí 

è÷ìÿ, ÷îõëó è÷ìÿ; è÷ÿè÷ (÷îõëàðû ùàããûíäà). 

È÷ùàè÷ áàøëàíäû. 

È×ÈÐÒÄÈÐÌßÊ 

È×ÈÁÎØ ñèô. È÷ÿðèñè áîø îëàí, è÷èíäÿ ùå÷ áèð 

øåé îëìàéàí; îéóã. È÷èáîø ýþâäÿ. È÷èáîø 

áóéíóç. 

È×ÈÚÈ áàõ è÷êè÷è. 

È×-È×ÀËÀÒ áàõ è÷àëàò. [Ìöðøöäîüëó] 

ãîúà ÿëè èëÿ è÷-è÷àëàòû ñþêöá ÷ûõàðäûá ãàíëû 

áèëÿêëÿðèíè éóäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

È×ÈËÌß “È÷èëìÿê”äÿí ô.èñ. 

È×ÈËÌßÊ “È÷ìÿê”äÿí ìÿúù. Õþðÿéèí öñòöíäÿí 

÷àé è÷èëäè. Ãàáäàêû ñó è÷èëèá ãóðòàðìûøäû. 

– [Êÿðÿì:] Ãÿðèáèí áîéíóíà êÿôÿí 

áè÷èëìÿç; ßúÿë úàìû ÷îõ àúûäû, è÷èëìÿç! 

“ßñëè âÿ Êÿðÿì”. Íÿ ãÿäÿð øèðèíäèð áó ëÿçèç 

íåìÿò! Øÿðáÿò òÿê è÷èëèð áó éîëäà ãÿì äÿ. 


È×ÈÌ Àäÿòÿí “áèð” ñþçö èëÿ – áèð äÿôÿ è÷ìÿéÿ 

êèôàéÿò åäÿúÿê ãÿäÿð. Áèð è÷èì øÿðàá. 

– [Àùûë ãàäûí:] Åâäÿ áèð è÷èì ñó éîõäóð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Òàïûëìûð áèð è÷èì ñó åâäÿ, 

èíñàô åéëÿ, àç ñÿðô åò. Ì.Ìþúöç. Éóñèô áèð 

è÷èì ñó ö÷öí ýÿëäèéè åâëÿ äÿ ìàðàãëàíìàéà 

áèëìÿçäè. Ìèð Úÿëàë. 

È×ÈÌËÈÊ èñ. 1. È÷ìÿéÿ éàðàðëû, è÷ìÿê 

ö÷öí îëàí, è÷ìÿëè. È÷èìëèê ñó. 

2. Ñàéëàðëà ìèãäàð áèëäèðèð. Áèð è÷èìëèê ñó. 

Èêè è÷èìëèê øÿðàá. 

È×ÈÍ-È×ÈÍ çÿðô 1. Ýèçëèí, ùå÷ êÿñÿ ùèññ 

åòäèðìÿäÿí; è÷èíäÿ, öðÿéèíäÿ, ãÿëáèíäÿ. 

Ôÿðùàä þçëöéöíäÿ áó ñþçëÿðÿ è÷èí-è÷èí ýöëöðäö. 


2. Éàíûãëû-éàíûãëû, éàíà-éàíà, àúû-àúû. 

Àüëàð äà è÷èí-è÷èí åäÿð àù: – Áó êþðïÿìÿ 

ñÿí øÿôà âåð, Àëëàù! À.Øàèã. Ùÿúÿð èñÿ áèðäÿí 

êþðïÿ óøàã êèìè è÷èí-è÷èí ùû÷ãûðìàüà áàøëàäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. // Öðÿéèíäÿ, áàøãàëàðûíà ñåçäèðìÿäÿí, 

ýèçëè. Àòûðâàí îðäóñó ïîçóëìàäû 

âÿ Èìàí ãöëëÿñè .. äöøìÿíëÿðÿ ãàðøû è÷èí-è÷èí 

êèí áÿñëÿäè.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Äóðíà] è÷èíè÷èí 

éàíäûüûíû àéäûíúà ùèññ åòäèéè áó ãàäûíäàêû 

ñÿáðÿ ùåéðÿò åäèðäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

È×ÈÐÄÈËÌß “È÷èðäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

È×ÈÐÄÈËÌßÊ “È÷èðòìÿê”äÿí ìÿúù. Äÿðìàí 

è÷èðäèëìÿê. È÷êè è÷èðäèëìÿê. 

È×ÈÐÌß “È÷èðìÿê”äÿí ô.èñ. 

È×ÈÐÌßÊ áàõ è÷èðòìÿê. Ñîëüóí äîäàüûíäàí 

úàìè-ñåâäàíû; È÷èðìèøäèð ìÿíÿ ñàãèéèÿçÿë. 


È×ÈÐÒÄÈÐÌß “È÷èðòäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

È×ÈÐÒÄÈÐÌßÊ èúá. Áàøãàñû âàñèòÿñèëÿ 

è÷äèðìÿê, è÷ìÿéÿ ìÿúáóð åòìÿê. 

499

È×ÈÐÒÌß 

È×ÈÐÒÌß “È÷èðòìÿê”äÿí ô.èñ. 

È×ÈÐÒÌßÊ ô. 1. È÷ìÿéÿ ñþâã âÿ éà ìÿúáóð 

åòìÿê; è÷äèðìÿê. Ñó è÷èðòìÿê. – ßçèçèì, 

ãàíäû öðÿê; Éàð ñþçöí äàíäû öðÿê; Øèðèí øÿðáÿò 

è÷èðòäèí; Íÿäÿí áÿñ éàíäû öðÿê (Áàéàòû). Áèð 

ÿëèíäÿ ñóäóð, áèð ÿëèíäÿ îä; Ýàù âåðèá è÷èðäÿð, 

ýàù éàõàð ýåäÿð. Ìîëëà Úöìÿ. [Ìèðçÿíèí] 

áþéöê îüëó òÿáèá áèð éàíûíäà ÿéëÿøèá, òåç-òåç 

àòàñûíûí ñèíÿñèíÿ éàø ìÿùðÿáà ñàëûðäû, ëàçûì 

îëäóãúà äÿðìàí è÷èðäèðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

2. È÷êè âåðèá êåôëÿíäèðìÿê, ñÿðõîø åòìÿê; 

êåôëÿíìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã. Îíó êèì è÷èðäèáäèð 

È×ÊÈ èñ. È÷èëÿí ñïèðòëè ìàéåëÿð. Ñïèðòëè è÷êèëÿð. 

Øèðèí è÷êèëÿð. – Áèð ìöñÿëìàí êè áèð ðóñ 

ìÿúëèñèíÿ äöøÿðäè, þëäöðñÿéäèí äÿ, áèð ãÿòðÿ 

è÷êè äèëèíÿ âóðìàçäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Àõûð âàõòëàðäà Éóñèô ÿëèíÿ äöøÿí ïóëó è÷êèéÿ 

âåðèá, òåç-òåç ìÿñò îëóðäó. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

È×ÊÈ×È ñèô. Ñïèðòëè è÷êèëÿðè ùÿääèíäÿí àðòûã 

è÷ÿí, è÷êè äöøêöíö; ÿééàø. Àëëàù, Àëëàù! Êèìäè 

îüðó, êèìäè îüðó ñàõëàéàí; Áó ïðèñòàâ 

è÷êè÷è éåðèíÿ úóëôàíû òóòàð. Ìîëëà Øöêöð. Âàðèñ 

áþéöäöêúÿ ÿõëàãñûç, è÷êè÷è âÿ ãóìàð äöøêöíö 

áèð ýÿíú îëóðäó. À.Øàèã. 

È×ÊÈËÈ ñèô. È÷êè è÷èëÿí, è÷êè îëàí. È÷êèëè 

ìÿúëèñ. È÷êèëè ãîíàãëûã. – [Íÿáè:] Úÿáè, áó 

ýåúÿ áèçäÿ áþéöê ãîíàãëûã âàð: îõóéàíëû, 

÷àëàíëû, è÷êèëè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

È×ÊÈÑÈÇ ñèô. Ñïèðòëè è÷êèëÿð îëìàéàí, è÷èëìÿéÿí. 

È÷êèñèç ìÿúëèñ. 

È×ÃÎÂÓÐÌÀÑÛ èñ. Ãîéóí è÷èíäÿí ùàçûðëàíìûø 

ãîâóðìà. 

È×ËÈ ñèô. Àñòàðëû, àñòàðû îëàí. È÷ëè éîðüàí. 

È÷ëè ÷óë. 

È×ËÈÊ èñ. 1. õöñ. Áèð øåéèí è÷ÿðèñèíÿ ãîéóëàí, 

êå÷èðèëÿí, ñàëûíàí øåé. 

2. Ùÿð ùàíñû áèð øåéèí è÷ òÿðÿôèíÿ òèêèëÿí 

øåé; àñòàð. È÷ëèê êå÷ÿ. – ..Äþéöëÿí êå÷ÿ ãÿëèáëÿðèíäÿí 

îðàäà òåçúÿ éåíè-éåíè àëà÷ûãëàð 

äöçÿëÿð, ùèñ áàüëàìûø êþùíÿ àëà÷ûã êå÷ÿëÿðè 

èñÿ åíäèðèëèá, ÷óëëàðà è÷ëèê, éà óëàãëàðà ïàëàí 

ñàëûíàðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

È×Ìß “È÷ìÿê”äÿí ô.èñ. 

È×ÌßÊ ô. 1. Ìàéå áèð øåéè óäìàã. Ñó è÷ìÿê. 

Äÿðìàí è÷ìÿê. Øÿðáÿò è÷ìÿê. – Éàðûì 

ñààòà êèìè àüàëàð âÿ õàíûìëàð ÷àé è÷ìÿéÿ âÿ 

ñþùáÿòÿ ìÿøüóë îëäóëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ñòîë öñòöíäÿêè ãðàôèíäÿí ñòÿêàíà ñó 

500 

ÈÄÀÐß 

òþêöá è÷äèì. À.Øàèã. // Ìÿú. ìÿíàäà. Éàð êè 

éàðà ùÿñðÿò èëÿ ãîâóøäó; Äîäàã áóñÿ è÷ÿð, 

äèë ëÿççÿò ÷ÿêÿð. Àøûã ßëÿñýÿð. Åøãèí ÷åøìÿñèíäÿí 

áèð äàìúû è÷äèì; Àõäû ñåëëÿð ãÿäÿð 

ýþçöìöí éàøû. Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. Åéíè ìÿíàäà ñïèðòëè è÷êèëÿð ùàããûíäà: 

ñÿðõîøëóã åòìÿê, ÿééàøëûã åòìÿê. Åéëÿäèê 

òþâáÿ, ÿýÿð ýþç ýþðÿ ïöíùàí è÷äèê. Ãþâñè. 

Áó ñþçäÿí Ãàðàúà ãûç ÿñëà øàä îëìàäû, ÷öíêè 

áèëèðäè êè, [Éóñèô] îðàéà è÷ìÿéÿ ýåäèð. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. È÷ìÿê Úöìøöä áÿéè õàðàá 

åòäè, î ãÿäÿð è÷èðäè êè, áèð ñààò äà ñÿðõîøëóãäàí 

àéûã îëìóðäó. Å.Ñóëòàíîâ. Ñàüëûüà 

(ñàüëûüûíà) è÷ìÿê – áèðèíèí øÿðÿôèíÿ áàäÿ 

ãàëäûðìàã. [ßñýÿð:] Ñàü îë, Ìÿøÿäè Èáàä! 

Ñàüëûüûíà è÷èðÿì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

3. Ñóëàíìàã, ñó âåðèëìÿê. Àüàúëàð ñó 

è÷äè. Òîðïàã ñó è÷äè. – [Èñýÿíäÿðçàäÿ:] Ñÿí 

äÿ ýåò, àðõàéûí îë, ñàáàù áàüûí ñó è÷ÿð. 


È×ÌßËÈ ñèô. È÷ìÿéÿ éàðàðëû; øèðèí. È÷ìÿëè 

ñó. // Òàìëû, äàäëû. È÷ìÿëè øÿðáÿòëÿð. È÷ìÿëè 

ìÿäÿí ñóëàðû. – Áóðàíûí éåðèíäÿí, ùàâàñûíäàí 

ÿëàâÿ, ñóéó ÷îõ è÷ìÿëèäèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

È×Ðß ãîø. êþùí. êëàñ. È÷èíäÿ, è÷ÿðèñèíäÿ. 

Áàü è÷ðÿ. Åâ è÷ðÿ. – Ìÿí áöëáöëè-áàüè-ôèðãÿòÿì, 

çàð; Àììà ãÿôÿñ è÷ðÿéÿì ýèðèôòàð. Ôöçóëè. 

×îõäóð úàùàí è÷ðÿ íàçÿíèí äèëáÿð; Þçöìÿ 

ìöíàñèá éàðû èñòÿðÿì. Ãóðáàíè. Âÿðÿã-âÿðÿã 

äèëö úàí ùèúðèí è÷ðÿ îäëàíäû. Õ.Íàòÿâàí. 

Áþéëÿ ùÿéàò è÷ðÿ éöçäÿí ÷îõ éàøàð; Çÿùìÿòêåø 

äåùãàíû áèçèì äàüëàðûí. Ñ.Âóðüóí. 

È×ÑÈÇ ñèô. È÷è îëìàéàí, è÷è áîø; ëÿïÿñèç. 

È÷ñèç ôûíäûã. // È÷è, àñòàðû îëìàéàí. È÷ñèç ÷óë. 

ÈÄÀÐß èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð èø (äþâëÿòè, 

åëìè, èúòèìàè, òèúàðÿò, òÿñÿððöôàò âÿ ñ.) 

ñàùÿñèíÿ áàõàí, ìöÿééÿí øòàòû, ìöäèðèééÿòè 

îëàí òÿøêèëàò. Äþâëÿò èäàðÿëÿðè. Åëìè òÿäãèãàò 

èäàðÿñè. Ìÿðêÿçè ñòàòèñòèêà èäàðÿñè. Èúòèìàè 

èäàðÿëÿð. Ñûüîðòà èäàðÿñè. – Ìåùðèáàí çàâîä 

èäàðÿñèíèí óçóí, èøûãëû äÿùëèçè èëÿ ýåäèá ñîëà 

äþíäö. Ù.Ñåéèäáÿéëè. Ðöñòÿì êèøè ïàëòîñóíóí 

ÿòÿéèíè éåëëÿäÿ-éåëëÿäÿ þçöíö ìààðèô 

èäàðÿñèíäÿí ÷þëÿ àòäû. Ì.Èáðàùèìîâ. // Ùÿìèí 

òÿøêèëàòûí âÿ éà îðãàíûí éåðëÿøäèéè áèíà. 

Èäàðÿ ñààò 9-äà à÷ûëûð. Èäàðÿéÿ ýåòìÿê. Èäàðÿäÿ 

áó ýöí íþâáÿò÷è êèìäèð – Êå÷ìèø 

âàõòëàðäà äÿôòÿðõàíàëàðäà ãóëëóã÷óëàðäàí

ÈÄÀÐß×È 

ýöíäÿ áèðè èäàðÿ áàüëàíäûãäàí ñîíðà ãàëûá, 

òÿúèëè ìÿêòóáëàðû, òåëåãðàìëàðû ãÿáóë åäÿðäè. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Àüàéàð äîíãóëäàíà-äîíãóëäàíà 

èäàðÿäÿí ÷ûõàíäà, ÿââÿë ðàéêîìà 

ýåòìÿê èñòÿäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. Ðÿùáÿðëèê åòìÿ, ðÿùáÿðëèê, áàø÷ûëûã. 

Èäàðÿ ùåéÿòè – ùÿð ùàíñû áèð èäàðÿíèí, òÿøêèëàòûí 

âÿ ñ.-íèí áàøûíäà äóðàí ñå÷êèëè îðãàí. 

Àçÿðèòòèôàãûí èäàðÿ ùåéÿòè. – Ãóëó èêè 

äÿôÿ äþøöíö ãàáàðäûá èäàðÿ ùåéÿòè àäûíäàí 

[Èìè èëÿ Úèìèéÿ] èðàä òóòäó. È.ßôÿíäèéåâ. 

Ùÿìèí ýöí Ñÿìÿä èäàðÿ ùåéÿòèíèí èúëàñûíû 

÷àüûðìûøäû. È.Ùöñåéíîâ. Èäàðÿ åòìÿê 

– 1) ðÿùáÿðëèê åòìÿê, áàø÷ûëûã åòìÿê, äîëàíäûðìàã. 

Äþâëÿòè èäàðÿ åòìÿê. Þëêÿíè èäàðÿ 

åòìÿê. Òÿñÿððöôàòû èäàðÿ åòìÿê. // Ìöäèðëèê 

åòìÿê, ðÿèñëèê åòìÿê, áèð èäàðÿíèí áàø÷ûñû 

îëìàã. Èíñòèòóòó èäàðÿ åòìÿê. – ×àïàðõàíàíû 

èäàðÿ åäÿí Ðÿùèì áÿé òàìàì ãÿçàäà “Ýþäÿê 

Ðÿùèì áÿé” àäû èëÿ ìÿøùóð èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Òîé ýåúÿëÿðèíè èäàðÿ åäÿíÿ ñÿðïàéû 

äåéÿðäèëÿð. Ù.Ñàðàáñêè; 2) äèðèæîðëóã åòìÿê. 

Îðêåñòðè èäàðÿ åòìÿê. Õîðó èäàðÿ åòìÿê; 

3) ùÿð ùàíñû âàñèòÿëÿðäÿí, ìåõàíèçìëÿðäÿí, 

úèùàçëàðäàí âÿ ñ.-äÿí èñòèôàäÿ åäÿðÿê, 

áèð øåéèí èøèíè, ùÿðÿêÿòèíè íèçàìà ñàëìàã, 

ìöÿééÿí òÿðÿôÿ éþíÿëòìÿê, èñòèãàìÿòëÿíäèðìÿê. 

Ïàðîâîçó èäàðÿ åòìÿê. Àâòîìàòû 

èäàðÿ åòìÿê. Ýÿìèíè èäàðÿ åòìÿê. Åêñêàâàòîðó 

èäàðÿ åòìÿê. – Ãàçûìà çàìàíû áóðóüó 

âÿ ãàçûìà ïðîñåñèíè ìöòÿõÿññèñ ãàçûìà 

óñòàñû èäàðÿ åäèð. Ñ.Ãóëèéåâ; 4) éåòìÿê, ÷àòìàã, 

êèôàéÿò åòìÿê, äîëàíäûðà áèëìÿê, þäÿìÿê. 

Àèëÿñèíè ýöúëÿ èäàðÿ åäèð. Áó âÿñàèò òÿëÿáàòû 

èäàðÿ åòìÿéÿúÿê. 

3. Ãðàììàòèêàäà: òàáååäèúè ñþçöí òÿëÿáèíÿ 

ýþðÿ òàáå ñþçöí ìöÿééÿí ùàëëàðà äöøöá 

äÿéèøìÿñè. Èäàðÿ ÿëàãÿñè. 

ÈÄÀÐß×È 1. èñ. Èäàðÿ åäÿí, ðÿùáÿðëèê åäÿí, 

ìöäèð. 

2. ñèô. Åâè éàõøû èäàðÿ åäÿí, ãÿíàÿò÷è, ãÿíàÿòúèë, 

òÿñÿððöôàò÷û, èñðàô÷û îëìàéàí; èäàðÿäàð. 

Èäàðÿ÷è ãàäûí. – Ðÿìçèééÿ îíóí ðóùóíà 

óéüóí, èäàðÿ÷è, ùÿìèí ýþçÿë áèð ãûç èäè. À.Øàèã. 

ÈÄÀÐß×ÈËÈÊ èñ. Ðÿñìèééÿò÷èëèê, ãóðó 

ðÿñìèééÿò. Òÿúùèçàò òÿøêèëàòëàðûíûí èøèíäÿ äÿ 

èäàðÿ÷èëèê ùàëëàðû ÷îõäóð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÈÄÀÐßÄÀÐ [ÿð. èäàðÿ âÿ ôàðñ. ...äàð] á à õ 

èäàðÿ÷è 2-úè ìÿíàäà. 

ÈÄÁÀÐËÛÃ 

ÈÄÀÐßÄÀÐËÛÃ èñ. êþùí. 1. Åâè éàõøû 

èäàðÿ åòìÿ, ãÿíàÿò÷èëèê. 

2. Á à õ èäàðÿ÷èëèê. Î ôèêèðëÿøèðäè: – Áÿçè 

éåðëÿðäÿ áÿçè ìöùÿððèðëÿð êàüûçïÿðÿñòëèêëÿ 

èäàðÿäàðëûüà íÿäÿíñÿ ùþðìÿò áÿñëÿìèðëÿð. 


ÈÄÀÐßÅÄßÍ ô.ñèô. äèë÷. Èäàðÿ ÿëàãÿñèíäÿ 

òàáååäèúè òÿðÿô (ñþç). 

ÈÄÀÐßÅÄÈÚÈ èñ. 1. Èäàðÿ åäÿí, áàø÷ûëûã 

åäÿí, ðÿùáÿðëèê åäÿí, ðÿùáÿð. Èäàðÿåäèúè 

ïàðòèéà. 

2. òåõ. Èøëÿäÿí, ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðÿí, áèð ìåõàíèçì 

âÿ ñ.-íèí ùÿðÿêÿòèíè, èøèíè íèçàìà ñàëàí. 

Èäàðÿåäèúè ìåõàíèçì. Èäàðÿåäèúè ñèñòåì. 

ÈÄÀÐßËßÍßÍ áàõ èäàðÿîëóíàí 1-úè 

ìÿíàäà. Èäàðÿëÿíÿí ãóðüó. 

ÈÄÀÐßËßÍÌß “Èäàðÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÄÀÐßËßÍÌßÊ ô. Èäàðÿ åäèëìÿê, ùÿðÿêÿòè, 

èøè èäàðÿ îëóíìàã. 

ÈÄÀÐßËßÐÀÐÀÑÛ èñ. Ìöõòÿëèô èäàðÿëÿð 

àðàñûíäà îëàí, àïàðûëàí, úÿðÿéàí åäÿí. Èäàðÿëÿðàðàñû 

éàçûøìà. 

ÈÄÀÐßËÈ ñèô. 1. Èäàðÿ åäÿíè, áàø÷ûñû îëàí. 

2. Á à õ èäàðÿ÷è 2-úè ìÿíàäà. 

ÈÄÀÐßÎËÓÍÀÍ ñèô. 1. Ùÿðÿêÿòè, èøè èäàðÿ 

îëóíà áèëÿí. Èäàðÿîëóíàí ðàêåò. Èäàðÿîëóíàí 

òÿééàðÿ. Èäàðÿîëóíàí ìÿðìè. 

2. ãðàì. Èäàðÿ ÿëàãÿñèíäÿ òàáå òÿðÿô. 

ÈÄÀÐßÑÈÇ ñèô. 1. Ðÿùáÿðè, áàø÷ûñû, èäàðÿ 

åäÿíè îëìàéàí. Èäàðÿñèç àèëÿ. 

2. Èñðàôúûë, ãÿíàÿòÿ ðèàéÿò åòìÿéÿí. 

ÈÄÁÀÐ [ÿð.] 1. ñèô. ×èðêèí, êèôèð, åéáÿúÿð. 

Ðÿää îë ãàïûäàí, àüëàìà çàð-çàð, äèëÿí÷è; 

Âàããûëäàìà áàéãóø êèìè, èäáàð äèëÿí÷è. 

Ì.ß.Ñàáèð. Ìàùìóäà àòàñû þëÿíäÿí ñîíðà 

éàëíûç áèð áàúû ãàëìûø êè, î äà èíäè êèôèðèí âÿ 

èäáàðûí áèðèäèð âÿ ùå÷ êÿñ äÿ îíó àëìàã èñòÿìÿéèð. 


2. èñ. êëàñ. Áÿõòñèçëèê, òàëåñèçëèê, óüóðñóçëóã, 

äöøêöíëöê, òàëå äþíöêëöéö (èãáàë çèääè). 

Ýåòäè áàøûíäàí, êþíöë, îë ñÿðâ ãÿääèí 

ñàéÿñè; Àüëà êèì, èäáàðÿ òÿáäèë îëäó èãáàëûí 

ñÿíèí. Ôöçóëè. Ñöáù ñþíäö øÿá êè, õÿëãÿ ãèáëÿ 

èäè áèð ÷ûðàã; Ýåúÿêè èãáàëû ýþð, ýöíäöçäÿêè 

èäáàðÿ áàõ! Ì.Ï.Âàãèô. Íÿãë åäèì áèð-áèð 

ñÿíÿ ìÿí ùÿð éåðèí ÿùâàëûíû; Áàõ, äöøöí, 

ýþð îíëàðûí èäáàðûíû, èãáàëûíû. ß.Ãÿìêöñàð. 

ÈÄÁÀÐËÛÃ èñ. ×èðêèíëèê, êèôèðëèê, åéáÿúÿðëèê. 

501

ÈÄÄß(Ò) 

ÈÄÄß(Ò) èñ. [ÿð.] êþùí. äèí. ßðèíäÿí áîøàíàí 

âÿ éà ÿðè þëÿí ãàäûíûí òÿêðàð ÿðÿ ýåäÿ 

áèëìÿñè ö÷öí øÿðèÿòúÿ ýþçëÿìÿëè îëäóüó 

âàõò (100 ýöí). Øÿðÿáàíûíûí èääÿñè òàìàì îëìàìûøäû, 

õàëàìýèë ýåòäèëÿð, þâðÿòè ýÿòèðäèëÿð, 

ÿðè Ùàúû Ðàìàçàíà òàïøûðäûëàð.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Êÿðáÿëàéû Ãóáàä:] Áàõ, ñÿí áó 

ýöíúÿ òàëàüûíû ÿðèíäÿí àë, ñîíðà áèð ö÷ àé îí 

ýöí ýþçëÿ, èääÿí ÷ûõñûí. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÈÄÄÈÀ èñ. [ÿð.] 1. Òÿëÿá. [Àüàìÿðäàí:] Ñèç 

äÿ ìÿíèì éåðèìÿ ðàçû îëóá, ùàêèìè-øÿð éàíûíà 

àäàì ýþíäÿðèá áèëäèðèáñèíèç êè, Ùàúû 

Ãàôóð òàïøûðäûüû ïóëó îíóí áàúûñûíà âåðìÿñèí 

êè, îíóíëà èääèàíûç âàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Èääèà åòìÿê (åëÿìÿê) – òÿëÿá åòìÿê, èñòÿìÿê. 

..Î ñÿáÿáÿ Õóäàéàð áÿé Çåéíÿáè áîøàìàçäû 

êè, ãîðõóðäó øÿðèð àäàìëàðûí áèðèñè 

Çåéíÿáè àëà âÿ áàøëàéà Õóäàéàð áÿéäÿí ñÿüèðëÿðèí 

ìàë-ìöëêöíö èääèà åëèéÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ñÿôÿð ãàðäàøûíûí ãàíûíû áöòöí 

êÿíääÿí èääèà åäèðäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

2. Ùàãëû-ùàãñûç áèð ôèêðèí öñòöíäÿ èíàä åòìÿê, 

áèð øåéè áàøãàëàðûíà äà ãÿáóë åòäèðìÿéÿ 

÷àëûøìàã. Ìèðçÿ Úÿëèë èääèà åäèðäè êè, 

Ïÿðè àðâàäûí äèëè áàëäàí øèðèí, õàñèééÿòè ÷îõ 

ìöëàéèìäèð. ß.Âÿëèéåâ. 

3. Þçöíÿ èñíàä åòäèéè áèð êåéôèééÿòèí, 

ñèôÿòèí áàøãàëàðû òÿðÿôèíäÿí äÿ ãÿáóë âÿ òÿñäèãèíÿ 

÷àëûøìà, þçö ùàããûíäà áþéöê ôèêèðäÿ 

îëìà. Èääèàñû áþéöêäöð. Áþéöêëöê èääèàñûíäà 

îëìàã. ×èðêèí îëäóüó ùàëäà ýþçÿëëèê èääèàñûíäàäûð. 

Èýèäëèê èääèàñûíäà îëìàã. – 

Ñåéð åäèá áîø èääèàäàí áàøãà áèð øåé ýþðìÿäèì. 

Ù.Úàâèä. Èääèàéà (...èääèàñûíà) 

äöøìÿê – ...õÿéàëûíà äöøìÿê, õÿéàëûíäà 

îëìàã, ...õÿéàëûíäàí êå÷ìÿê, ...èääèàñûíäà 

îëìàã. Ôèðîíòÿê èääèàéÿ äöøñÿì íÿ ÿúÿá; 

×îõ çþâãëèäèð àáö ùàâàñû Ìèñðèí. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Áó áèð Àëëàù âåðýèñèäèð êè, ùÿð ãÿëÿì ÿùëèíÿ 

íÿñèá îëìàç, ùÿð ÿäèáëèê èääèàñûíà äöøÿíè 

ìÿñóä ãûëìàç. Ô.Êþ÷ÿðëè. [Íåìÿò êèøè:] 

Áó úöð ãÿùðÿìàíëûã èääèàñûíà äöøÿíèí éÿãèí 

êÿëëÿñè áîøäóð. Ì.Ùöñåéí. 

4. Ëîâüàëûã, òÿøÿõõöñ, òÿêÿááöð, þçöíö 

éöêñÿê òóòìà. Èääèà åëÿìÿê (ñàòìàã) – 

ëîâüàëàíìàã, òÿøÿõõöñëÿíìÿê. Èääèà åëÿìÿ, 

Âàùèä, ãóðó áèð úàíûí âàð; Îíó äà ñÿí ýÿðÿê 

þç éàðûíà ãóðáàí åäÿñÿí. ß.Âàùèä. 

502 

ÈÄÅÀËÈÑÒ 

◊ Èääèàñû éåðÿ-ýþéÿ ñûüìàìàã – ÷îõ 

ëîâüà, òÿøÿõõöñëö, þçö áàðÿñèíäÿ ÷îõ áþéöê 

ôèêèðäÿ îëàí àäàì ùàããûíäà. [Ñàëìàíûí] 

àüàðäûüûíû, ÿë-àéàüà äöøäöéöíö ýþðÿí Øèðçàä 

äöøöíäö: èääèàñû éåðÿ-ýþéÿ ñûüìûðñà 

äà, þçö éàìàí ãîðõàãäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈÄÄÈÀ×Û èñ. 1. Áèðèíäÿí èääèàñû îëàí, áèð 

øåéè èñòÿìÿéÿ, òÿëÿá åòìÿéÿ ÿñàñû îëàí àäàì. 

2. Áþéöê èääèàñû îëàí àäàì, þçö ùàããûíäà 

áþéöê ôèêèðäÿ îëóá, áóíóí áàøãàëàðû òÿðÿôèíäÿí 

äÿ ãÿáóë åäèëìÿñèíÿ ÷àëûøàí àäàì. 

ÈÄÄÈÀËÀÍÌÀ “Èääèàëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÄÄÈÀËÀÍÌÀÃ ô. Òÿøÿõõöñëÿíìÿê, 

þçöíÿ ýöâÿíìÿê, ëîâüàëàíìàã. 

ÈÄÄÈÀËÛ ñèô. Þçö ùàããûíäà áþéöê ôèêèðäÿ 

îëàí, òÿêÿááöðëö, òÿøÿõõöñëö, þçöíÿ ÷îõ ýöâÿíÿí, 

ëîâüà. Èääèàëû àäàì. Èääèàëû îüëàíäûð. 

– Íÿ ñîõóëìóñàí àðàéà, à áàøû áÿëàëû 

ôÿëÿ Íÿ õÿéàë èëÿ îëóáñàí áåëÿ èääèàëû, ôÿëÿ! 

Ì.ß.Ñàáèð. Íàãèñ îëñà áåëÿ ÿãëè, êàìàëû; 

Îíó ýþðÿðñèíèç ÷îõ èääèàëû. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÈÄÄÈÀËÛËÛÃ èñ. Þçö ùàããûíäà áþéöê ôèêèðäÿ 

îëìà; ìöòÿêÿááèðëèê, òÿøÿõõöñëöê, 

ëîâüàëûã, þçöíÿ ÷îõ ýöâÿíìÿ. 

ÈÄÄÈÀÑÛÇ ñèô. 1. Ùå÷ áèð èääèàñû, òÿëÿáè 

îëìàéàí. Èääèàñûç ãûç. – Ãàðàø öçöéîëà, 

áàøûàøàüû, ñþç ãàéòàðìàéàí, ùÿëèì õàñèééÿòëè 

èäè. Áåëÿ àäàìà ýÿðÿê þçö êèìè éóìøàã 

âÿ èääèàñûç àðâàä òàïàñàí. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Ñàäÿ, òÿêÿááöðñöç, òÿâàçþêàð. Èääèàñûç 

àäàì. 

ÈÄÄÈÀÑÛÇËÛÃ èñ. 1. Èääèàñû, òÿëÿáè îëìàìà. 

2. Ñàäÿëèê, òÿêÿááöðñöçëöê, òÿâàçþêàðëûã. 

ÈÄÅÁË èñ. [ôð.] 1. ßí éöêñÿê ìÿãñÿä; 

ãàéÿ, àìàë. Éöêñÿê èäåàëëàð óüðóíäà ìöáàðèçÿ. 

– Éàçû÷ûíûí éöêñÿê èäåàëû èøûãëû áèð óëäóç 

êèìè áèçè èðÿëèéÿ ñÿñëÿéèð. Ì.Àðèô. [Êÿðèì 

õàí Õàâÿðÿ:] Ìÿíèì èäåàëûì ýÿëÿúÿê 

ýöíäöð, áèç î ýöíÿ ÷àòàúàüûã. Ì.Èáðàùèìîâ. 

[Ùöñåéí:] ..Ñÿùíÿ ìÿíèì ìÿãñÿäèì, èäåàëûì 

âÿ ãÿëáèìäèð. Ñ.Ðÿùìàí. 

2. Áèð øåéèí ÿí ýþçÿë, ÿí éàõøû, ÿí 

ìöêÿììÿë íöìóíÿñè. Èíäè Áàêû [ýÿíúëÿð] 

ö÷öí èøûã âÿ áèëèê ìÿíáÿéè îëìóøäóð, ùàìûñû 

áóðàéà èäåàë êèìè áàõûð. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÄÅÀËÈ´ÑÒ èñ. [ôð.] 1. Èäåàëèñò ôÿëñÿôÿ òÿðÿôäàðû. 

Èäåàëèñò ñèñòåìëÿð. Ôÿëñÿôÿ òàðèõèíäÿ 

îáéåêòèâ èäåàëèñò òÿëèìëÿð èëê ÿââÿë Øÿðãäÿ 

ìåéäàíà ýÿëìèøäèð.

ÈÄÅÀËÈÑÒÚßÑÈÍß 

2. Ùÿãèãÿòè èäåàëëàøäûðàí, ìàëèê îëìàäûüû 

ñèôÿòëÿðè îíà èñíàä åäÿí àäàì: õÿéàëïÿðÿñò. 

3. Èäåàëèçìÿ àèä îëàí, èäåàëèçì ìàùèééÿòèíäÿ 

îëàí. Èäåàëèñò ôÿëñÿôÿ. Èäåàëèñò ýþðöøëÿð. 

ÈÄÅÀËÈÑÒÚßÑÈÍß çÿðô Èäåàëèñò íÿçÿðèééÿ 

ÿñàñûíäà, èäåàëèñò êèìè, èäåàëèñòÿ õàñ áèð 

øÿêèëäÿ. Ìÿñÿëÿíè èäåàëèñòúÿñèíÿ èçàù åòìÿê. 

ÈÄÅÀËÈÑÒËÈÊ èñ. Èäåàëèçì ìàùèééÿòèíäÿ 

îëìà, èäåàëèçìÿ àèä îëìà, èäåàëèñò ðóùäà 

îëìà; õÿéàëïÿðâÿðëèê, õöëéà÷ûëûã. 

ÈÄÅÀËÈÇß [ôð.]: èäåàëèçÿ åòìÿê – áèð øåéè, 

ùÿãèãÿòäÿ îëäóüóíäàí äàùà éàõøû áèð øÿêèëäÿ 

òÿñâèð åòìÿê, ýþñòÿðìÿê; ÿñàññûç éåðÿ øèøèðòìÿê, 

òÿðèôëÿìÿê, èäåàë áèð øåé êèìè ãÿëÿìÿ 

âåðìÿê; èäåàëëàøäûðìàã. Àõóíäîâ íÿèíêè 

÷àðèçìÿ, ùÿòòà ìöÿééÿí äÿðÿúÿäÿ èäåàëèçÿ 

åòäèéè Ãÿðá òÿðÿããèñèíÿ, áóðæóà úÿìèééÿòèíÿ 

äÿ ýþçöéóìóëó éàíàøìûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈÄÅÀËÈ´ÇÌ èñ. [ôð. ÿñëè éóí.] 1. Ðóùè îëàíûí, 

ãåéðè-ìàääèíèí áèðèíúèëèéè âÿ ìàääè 

îëàíûí èêèíúèëèéè ïðèíñèïëÿðèíäÿí ÷ûõûø åäÿí 

ôÿëñÿôè úÿðÿéàí. Îáéåêòèâ èäåàëèçì. Äèàëåêòèê 

èäåàëèçì. Ãÿäèì äþâð èäåàëèçìè. Èäåàëèçì 

øöóðó òÿáèÿòäÿí òÿúðèä åäèëìèø øÿêèëäÿ íÿçÿðäÿí 

êå÷èðèð. 

2. Ùÿãèãÿòè èäåàëèçÿ åòìÿ, èäåàëëàøäûðìà. 

ÈÄÅÀËËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Èäåàëëàøäûðûëìàã”- 


ÈÄÅÀËËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. Èäåàëèçÿ 

åäèëìÿê (á à õ èäåàëèçÿ). 

ÈÄÅÀËËÀØÄÛÐÌÀ “Èäåàëëàøäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÈÄÅÀËËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. Èäåàëèçÿ åòìÿê 

(áàõ èäåàëèçÿ). 

ÈÄÅÍÒÈ´Ê ñèô. [ëàò.] Åéíè, áèðìÿíàëû. 

ÈÄÅÎÃÐÀÔÈ´Ê ñèô. äèë÷. Èäåîãðàôèéàéà 

ÿñàñëàíàí, èäåîãðàôèéàéà àèä îëàí. Èäåîãðàôèê 

éàçû. 

ÈÄÅÎÃÐÁÔÈÉÀ [éóí.] äèë÷. Èäåîãðàìëàð 

âàñèòÿñèëÿ éàçû. 

ÈÄÅÎÃÐÁÌ [éóí.] äèë÷. Áó âÿ éà äèýÿð 

äèëäÿ ñÿñëÿðè äåéèë, áöòþâ ìÿôùóìó èôàäÿ 

åäÿí øÿðòè éàçû èøàðÿñè. 

ÈÄÅÎËÓÝÈÉÀ èñ. [éóí.] Èúòèìàè øöóðóí 

ìöõòÿëèô ôîðìàëàðûíäà – ôÿëñÿôÿäÿ, ñèéàñÿòäÿ, 

ùöãóãäà, ÿõëàãäà, èíúÿñÿíÿòäÿ, äèíäÿ 

èôàäÿ îëóíàí èäåéàëàð, òÿñÿââöðëÿð, ìÿôùóìëàð 

ñèñòåìè; ìÿôêóðÿ. Ìèëëè èäåîëîýèéà. 

Àçÿðáàéúàí÷ûëûã èäåîëîýèéàñû. Èäåîëîýèéà 

ñàùÿñèíäÿ ãàçàíûëìûø óüóðëàð. 

ÈÄÕÀË 

ÈÄÅÎËÎÆÈ ñèô. Èäåîëîýèéàéà àèä îëàí, 

èäåîëîýèéà èëÿ áàüëû îëàí; ìÿôêóðÿâè. Èäåîëîæè 

ìÿñÿëÿ. Èäåîëîæè ìöáàðèçÿ. Èäåîëîæè èø. 

Èäåîëîæè úÿùÿòäÿí äöçýöí. – ×îõ òåç áèð çàìàíäà 

“Ìîëëà Íÿñðÿääèí” èäåîëîæè, ÿäÿáè 

ñàùÿäÿ .. äåìîêðàòèçìèí ùÿãèãè ìÿðêÿçè 


ÈÄÅÓËÎÃ èñ. Ùÿð ùàíñû áèð èúòèìàè ñèíôèí, 

ãðóïóí, úÿðÿéàíûí èäåîëîýèéàñûíû èôàäÿ âÿ 

ìöäàôèÿ åäÿí àäàì. Ïðîëåòàðèàòûí èäåîëîãëàðû. 

Ãÿðá èäåîëîãëàðû. 

ÈÄÉÉÀ [éóí.] 1. Èíñàí øöóðóíäà âàðëûüû 

(ùÿãèãè âÿ éà éàíëûø øÿêèëäÿ) ÿêñ åòäèðÿí âÿ 

îíóí áèçè ÿùàòÿ åäÿí ìöùèòÿ ìöíàñèáÿòèíè 

èôàäÿ åäÿí àíëàéûø, òÿñÿââöð. 

2. Äöíéàýþðöøöíöí ÿñàñ âÿ ÿí ìöùöì 

ïðèíñèïè; ìÿôêóðÿ, ìÿñëÿê, ÿãèäÿ. Èäåéà 

ìöáàðèçÿñè. Èäåéà ñèëàùû. Ãàáàãúûë èäåéàëàð. 

– Éåíè Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíäà äåìîêðàòèê 

èäåéàëàð ðåàëèçì öñëóáó èëÿ äîüóð. 


3. Ôèêèð, ãàéÿ, ìÿãñÿä. Ñöëùö ãîðóìàã âÿ 

ìþùêÿìëÿíäèðìÿê èäåéàñû. Èäåéàíû ùÿéàòà 

êå÷èðìÿê. – [Àñëàí:] Äåìÿê, ñÿí ÷îõ êè÷èê 

ãÿëáëè àäàììûøñàí. Èäåéàí äà éåìÿêìèø. 

Ñ.Âÿëèéåâ. // Áèð øåéèí ÿñàñ âÿ áàøëûúà ìÿãñÿäè. 

Ðîìàíûí ÿñàñ èäåéàñû. Ïéåñèí èäåéà 

ìÿçìóíó. 

ÈÄÅÉÀÚÛÃ èñòåù. “Èäåéà”äàí êè÷. Âåúñèç, 

ìÿíàñûç, áîø èäåéà, ôèêèð. 

ÈÄÅÉÀËÛ ñèô. Ãàáàãúûë èäåéàñû îëàí, áó 

èäåéàëàð óüðóíäà ìöáàðèçÿ åäÿí, áóíëàðû òÿáëèü 

åäÿí, éàéàí. Éöêñÿê èäåéàëû ÿñÿðëÿð. – Èñòÿð 

“ßùâàëàòëàð”, èñòÿðñÿ “Ïî÷ò ãóòóñó” äÿðèí 

èäåéàëû, éöêñÿê ñÿíÿò ÿñÿðëÿðèäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Ãàáàãúûë èäåéàëàð óüðóíäà ìöáàðèçÿ 

åäÿí, þç ùÿéàò âÿ ôÿàëèééÿòèíäÿ îíëàðà 

ÿñàñëàíàí. Èäåéàëû àäàì. Òÿáëèüàò÷û éöêñÿê 

èäåéàëû âÿ ÷îõ ùàçûðëûãëû îëìàëûäûð. 

ÈÄÅÉÀËÛËÛÃ èñ. Éöêñÿê, ãàáàãúûë èäåéàäà 

îëìà. Ìèëëè ÿäÿáèééàòûí éöêñÿê èäåéàëûëûüû. 

Èíúÿñÿíÿò ÿñÿðëÿðèíäÿ éöêñÿê èäåéàëûëûã 

óüðóíäà ìöáàðèçÿ. 

ÈÄÅÉÀÑÛÇ ñèô. Èäåéàñû îëìàéàí, èäåéàäàí 

ìÿùðóì; ïðèíñèïñèç. Èäåéàñûç ÿñÿð. // Ìÿñëÿêñèç, 

ìÿôêóðÿñèç, ãàéÿñèç. 

ÈÄÅÉÀÑÛÇËÛÃ èñ. Ìÿôêóðÿñèçëèê, ãàéÿñèçëèê, 

ìÿñëÿêñèçëèê. 

ÈÄÕÀË èñ. [ÿð.] 1. Äàõèë åòìÿ, äàõèë åäèëìÿ. 

503

ÈÄÕÀËÀÒ 

2. Áèð þëêÿéÿ áàøãà þëêÿëÿðäÿí ìàë ýÿòèðèëìÿñè 

(èõðàú ìöãàáèëè). Õàðèúäÿí ìàë èäõàëû. 

Äÿðìàí ìàääÿëÿðèíèí èäõàëû. // Þëêÿéÿ 

ýÿòèðèëÿí ìàëëàðûí öìóìè ìèãäàðû, éàõóä 

öìóìè äÿéÿðè. Èäõàë èõðàúäàí àçäûð. 

ÈÄÕÀËÀÒ èñ. [ÿð. “èäõàë” ñþç. úÿìè] Áèð 

þëêÿéÿ áàøãà þëêÿëÿðäÿí ýÿòèðèëÿí ìàë, 

ìÿùñóëàò âÿ ñ. (èõðàúàò ìöãàáèëè). 

ÈÄÕÀËÀÒ×Û èñ. õöñ. Õàðèúäÿí ìàë ýÿòèðÿí. 

Èäõàëàò÷û äþâëÿò. 

ÈÄÈ Ãîøóëäóüó ñþçö êå÷ìèø çàìàíà áàüëàéàðàã 

îíà ùåêàéÿ ìÿíàñû âåðÿí áàüëàìà. 

Îíóí áèð ìÿãñÿäè âàð èäè. Ìÿí äþçìÿëè 

èäèì. Áóðà ñàùèë èäè. Áÿðê ÷îâüóí èäè. – Ãûçûí 

ïàëòàðû ãèéìÿòëè ïàð÷àäàí îëìàñà äà, òÿìèç 

èäè, ñÿëèãÿëè èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Êÿðèì áàáà:] 

Ãûøëàãäà èäèê, ïàéûçûí àéäûíëûã ýåúÿñè èäè. 

À.Øàèã. [Ìóðàäûí] ñà÷ëàðûíû àüàðäàí éàðûì 

ÿñðëèê áèð ùÿéàò èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÄÈËËÈÊ ñèô. 1. ÿä. Èäèëëèéà ìàùèééÿòèíäÿ 

îëàí, èäèëëèéà òÿðçèíäÿ îëàí. Èäèëëèê æàíð. 

2. êèí. Èäèëëèéàäà îëäóüó êèìè; äèíú, ñàêèò, 

ãàéüûñûç. ..Ùÿéàòû ùÿð íþâ çèääèééÿòäÿí óçàã 

âÿ èäèëëèê ùàëäà òÿñâèð åòìÿéÿ ÷àëûøàí éàçû÷û 

ùÿãèãè, áÿäèè èñòåäàääàí ìÿùðóìäóð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÈÄÈ´ËËÈÉÀ [éóí.] 1. ÿä. Êÿíä ÿùàëèñèíèí 

òÿáèÿò àüóøóíäà àñóäÿ âÿ ñàêèò ùÿéàòûíû òÿñâèð 

åäÿí êè÷èê ïîåòèê ÿñÿð. Ôåîêðèòèí çÿíýèí 

ÿäÿáè èðñèíäÿí àíúàã áèð øåèð êöëëèééàòû ãàëìûøäûð 

êè, î äà îòóç èäèëëèéàäàí âÿ èéèðìè ö÷ 

åïèãðàìäàí èáàðÿòäèð. ß.Ñóëòàíëû. 

2. êèí. Äèíú, ñàêèò, ãàéüûñûç ùÿéàò. 

ÈÄÈÓÌ èñ. [éóí.] äèë÷. Éàëíûç ìöÿééÿí áèð 

äèëÿ õàñ îëàí âÿ ìÿíàñû òÿðêèá ùèññÿëÿðèíè òÿøêèë 

åäÿí ñþçëÿðèí àéðû-àéðûëûãäà ýþòöðöëÿí ìÿíàñû 

èëÿ äöç ýÿëìÿéÿí, ïàð÷àëàíìàéàí ñþç 

áèðëÿøìÿñè; èôàäÿ, èáàðÿ, òÿáèð; ìÿñ.: áàø ñûíäûðìàã, 

ýþçö äîéìàìàã, ýþçöíöí îäóíó àëìàã. 

ÈÄÈÎÌÀÒÈ´Ê ñèô. Èäèîì õàðàêòåðèíäÿ îëàí, 

èäèîìàòèêàéà àèä îëàí. Èäèîìàòèê èôàäÿ. 

ÈÄÈÎÌÁÒÈÊÀ äèë÷. 1. Èäèîìëàð ùàããûíäà 

åëì. 

2. Áèð äèëäÿ îëàí èäèîìëàðûí ìÿúìóñó. 

Àçÿðáàéúàí äèëèíèí èäèîìàòèêàñû. 

ÈÄÈÓÒ [éóí.] Àíàäàíýÿëìÿ êÿìàüûë 

àäàì, ýèú. 

ÈÄÈÎÒÚÀÑÛÍÀ çÿðô Èäèîò êèìè, ýèú êèìè, 

ýèú-ýèú. Èäèîòúàñûíà ùÿðÿêÿò åòìÿê. Èäèîòúàñûíà 


504 

ÈÄÐÀÊ 

ÈÄÈÎÒÈ´ÇÌ, ÈÄÈÎÒËÓÃ èñ. Àíàäàíýÿëìÿ 

êÿìàüûëëûã, ýèúëèê. 

ÈÄÈØ èñ. äèë÷. Øÿðãè âÿ Ìÿðêÿçè Àâðîïà 

éÿùóäèëÿðèíèí, ÿñàñûíû àëìàí äèàëåêòëÿðè òÿøêèë 

åäÿí äèëè. 

ÈÄÌÀÍ èñ. [ÿð.] Îðãàíèçìè èíêèøàô 

åòäèðìÿê âÿ ìþùêÿìëÿíäèðìÿê ìÿãñÿäèíè 

ýöäÿí áÿäÿí ìöìàðèñÿëÿðè (ùÿðÿêÿòëÿðè). 

Èäìàí ìÿøüÿëÿëÿðè. Èäìàí îéóíëàðû. Èäìàí 

ìåéäàí÷àñû. Èäìàí óñòàñû. – Ýöíäöçëÿð 

äÿðñëÿðÿ, èäìàíà, îéíàìàüà âÿ ñàèð èøëÿðÿ 

ìÿøüóë îëàðàã, áåëÿ ìÿèøÿòèí àüûðëûüûíû áèð î 

ãÿäÿð ùèññ åòìÿéèðäèì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Àíúàã 

áèðúÿ íÿôÿð êèì èäèñÿ, ùÿéÿòäÿ .. èäìàí åëÿéèðäè. 


ÈÄÌÀÍ×Û èñ. âÿ ñèô. Èäìàíëà ìÿøüóë îëàí 

(àäàì). Èäìàí÷ûëàðûìûç áèðèíúèëèéè ãàçàíäûëàð. 

Èäìàí÷û îüëàí. – Áó ùàëûíäà [Ìÿúèä] 

ñàíàòîðèéà ùÿéÿòëÿðèíäÿ, óøàã ìåéäàí- 

÷àëàðûíûí ãàïûñûíäà ãîéóëàí èäìàí÷û ùåéêÿëëÿðèíÿ 

áÿíçÿéèðäè. Ìèð Úÿëàë. Ãàðà ìöÿëëèì 

Ëÿòèôèí éàõøû áèð èäìàí÷û îëàúàüûíà èíàíûðäû. 


ÈÄÌÀÍ×ÛËÛÃ èñ. Èäìàíëà ìÿøüóë îëìà. 

ÈÄÐÀÊ èñ. [ÿð.] 1. Äÿðê åòìÿ, áèëìÿ; äÿðê 

åòìÿ ãàáèëèééÿòè. [Øåéõ Ñÿäðà:] Áóíà èäðàêûíûç 

âàðûðìû ñèçèí Ñèçúÿ ìÿúùóë ãÿäðè øåéõèíèçèí. 

Ù.Úàâèä. Èäðàê èëÿ âóðäóüóì ÷ÿêèúèìèí 

ñÿñèíäÿí; ×àòëàéûð äèâàðëàðû ãàðàíëûã 

çèíäàíëàðûí. ß.Úàâàä. Áöòöí áóíëàðû 20 éàøûíà 

äàõèë îëàí Óëäóçà ùÿéàò òÿúðöáÿñè äåéèë, 

ñåâÿí ãÿëáèí, áþéöê ìÿùÿááÿòèí èäðàê 

ãöââÿñè þéðÿäèðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Äÿððàêÿ, 

ôÿùì, øöóð, àíëàã. ßð èëÿ àðâàäûí àðàñûíäà 

îëàí ÿëàãÿéÿ äèããÿò éåòèðäèêäÿ ýþðöðöê 

êè, áóíëàðûí ìàáåéíèíäÿ òÿôàâöò – ÿãë, 

ôÿùì âÿ èäðàê äàùà äà àðòûã äÿðÿúÿäÿäèð. 

Ô.Êþ÷ÿðëè. Ùÿêèìöë-ìöëêöí êåéèìèø èäðàêû 

âÿçèééÿòè äÿðê åäÿúÿê ùàëäà äåéèëäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Èäðàê åòìÿê êëàñ. – äÿðê 

åòìÿê, àíëàìàã. Ùÿð õÿéàëûí èäðàê åäÿí; 

Êþíöë ýöçýöñöí ïàê åäÿí. ßìàíè. Ìÿí èäðàê 

åòìÿäèì äöíéàéà ýÿëìÿêäÿí íÿäèð ùèêìÿò.. 

Ì.Ùàäè. Ãóë îëäóüóíó åäèíúÿ èäðàê; 

Ùöððèééÿòèí èñòÿìèøäè áèáàê. À.Ñÿùùÿò. 

2. ôÿëñ. Îáéåêòèâ àëÿìèí ãàíóíàóéüóíëóãëàðûíûí 

øöóðäà äÿðê åäèëìÿñè. Èäðàê íÿçÿðèééÿñè. 

Äèàëåêòèê èäðàê öñóëó.

ÈÄÐÀÊËÛ 

ÈÄÐÀÊËÛ ñèô. Èäðàêû îëàí, äÿððàêÿëè, 

ôÿùìëè, äöøöíúÿëè, øöóðëó. Áó àéäà áèçèì 

òÿøêèëàò èáòèäàè áèð ùàëäàí ÷ûõûá .. èäðàêëû, 

ìöíòÿçÿì, ìöáàðèç áèð òÿøêèëàò øÿêëèíÿ êå- 

÷èð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ýöëíèñÿ:] Ñÿí èäðàêëû 

îëäóüóí ö÷öí áèëèðäèì êè, ñþçöìö òåç àíëàéàúàãñàí. 


ÈÄÐÀÊËÛÃ èñ. Äÿððàêÿëèëèê, ôÿùìëèëèê, 

äöøöíúÿëèëèê. 

ÈÄÐÀÊÑÛÇ ñèô. Èäðàêû îëìàéàí, äÿððàêÿñèç, 

ôÿùìñèç; äöøöíúÿñèç, øöóðñóç. [Ïðîâîêàñèéàéà] 

ãóðáàí îëìóø èäðàêñûç .. åðìÿíèëÿð 

èñÿ ìöñÿëìàíëàðû ýöëëÿéÿ áàñûðäûëàð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Åëõàí:] [Ñîëìàç] èäðàêñûç 

áèð êöòëÿíèí ñÿôèë ãîðõàãëûüûíà ãóðáàí îëóá 

ýåäèð. Ú.Úàááàðëû. 

ÈÄÐÀÊÑÛÇËÛÃ èñ. Äÿððàêÿñèçëèê, ôÿùìñèçëèê, 

øöóðñóçëóã, äöøöíúÿñèçëèê. Áèçèì èäðàêñûçëûüûìûç, 

òÿøêèëàòñûçëûüûìûç äà äöøìÿíëÿðèìèçÿ 

éàðäûì âåðèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÉÍÀ Éàïîíèéàäà ïóë âàùèäè. 

ÈÔÀ èñ. [ÿð.] 1. Áèð èøè èúðà åòìÿ, ùÿéàòà êå- 

÷èðìÿ, éåðèíÿ éåòèðìÿ. Èôà åòìÿê – 1) éåðèíÿ 

éåòèðìÿê, ÿäà åòìÿê. – Ìÿí þçöìÿ àèä 

âÿçèôÿëÿðè âàõòûíäà èôà åòìÿéÿ ñþç âåðèðÿì. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [ßíèñÿ] þùäÿñèíÿ àëàúàüû 

âÿçèôÿíè ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ èôà åäÿ áèëÿðäè. 

Ñ.Ùöñåéí; 2) äèíëÿíèëìÿê âÿ éà òàìàøà 

åäèëìÿê ö÷öí ÷àëìàã, îõóìàã, ýþñòÿðìÿê 

(èíúÿñÿíÿò ÿñÿðèíè). Ðîë èôà åòìÿê. Ðÿãñ èôà 

åòìÿê. – Àðçó ãûç àòàñûíûí àðçóëàðûíû áÿñòÿëÿéèð, 

áèð ìöääÿò ñîíðà ïèàíîäà èôà åäèð, 

ßùìÿä èñÿ äèíëÿéèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ùöíäöðáîé 

âÿ ÷îõ äèðèáàø îëàí Ìöðñÿë ãî÷ó ßñýÿð 

ðîëóíó èôà åäèðäè. ß.Ñàäûã. 

ÈÔÀ×Û èñ. Ùÿð ùàíñû áèð èíúÿñÿíÿò (äðàì, 

ÿäÿáè, ìóñèãè) ÿñÿðèíè èôà åòìÿê ö÷öí ÷ûõûø 

åäÿí àäàì. Ìóñèãè èôà÷ûëàðûíûí ìöñàáèãÿñè. 

Ýþçÿë èôà÷û. Ìöõòÿëèô ðîëëàðûí èôà÷ûñû. – Õàëã 

÷àëüû àëÿòëÿðèíäÿ ÷àëàí èôà÷ûëàðûí 1939-úó 

èëäÿ áèðèíúè öìóìèòòèôàã áàõûøû òÿøêèë îëóíìóøäó. 


ÈÔÀ×ÛËÛÃ èñ. Ùÿð ùàíñû áèð ìóñèãè ÿñÿðèíè, 

éàõóä äðàìàòèê ðîëó éàðàäûúûëûãëà èôà åòìÿ. 

Èôà÷ûëûã ìÿùàðÿòè. Èôà÷ûëûã õöñóñèééÿòè. – Ìèðçÿ 

Ñàäûã òàðûí ñÿñèíèí õåéëè àðòìàñûíà ìöâÿôôÿã 

îëäó âÿ òàðäà èôà÷ûëûã ìÿäÿíèééÿòèíè éöêñÿê 

áèð ìÿðùÿëÿéÿ ãàëäûðäû. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

ÈÔÀÄß×È 

ÈÔÀÄß èñ. [ÿð.] 1. Àíëàòìà, èçàù åòìÿ, 

àéäûí âÿ à÷ûã ñþéëÿìÿ, äåìÿ, èçùàð åòìÿ; 

èçàù, øÿðù, áÿéàí. Éàçûëû èôàäÿ (éàçû èëÿ áèëäèðìÿ). 

Øèôàùè èôàäÿ (àüûçäàí àíëàòìà). Èôàäÿ 

òÿðçè. – Áó ñóàëûí àùÿíýè è÷ÿðèñèíäÿ íÿ êèìè 

èôàäÿëÿð îëäóüóíó Çåéíàë ÷îõ éàõøû àíëàìûøäû. 

Ñ.Ùöñåéí. Èôàäÿ åòìÿê – äåìÿê, 

ñþéëÿìÿê, èçùàð åòìÿê, áèëäèðìÿê, àíëàòìàã. 

Ùàëûíû èôàäÿ åòìÿê. Ôèêðèíè èôàäÿ åòìÿê. 

– Ëÿôç åäÿðñÿ èôàäÿ ìÿíàíû; Ñÿðô åäÿð 

ÿùëè-ìÿðèôÿò àíû. Ñ.ß.Øèðâàíè. Úàâàí ìöÿëëèì 

áó ñþçëÿðè äåäèêäÿí ñîíðà öðÿéè äîëó îëàí, 

ëàêèí áóíëàðû èôàäÿ åòìÿéÿ ñþç òàïà áèëìÿéÿí 

àäàìëàð êèìè ñóñäó. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Èôàäÿ îëóíìàã – ñþéëÿíìÿê, äåéèëìÿê, èçàù 

åäèëìÿê. Éàçû÷ûíûí íÿñðè äÿ îíóí æóðíàëèñòèêà 

âÿ äðàìàòóðýèéàñûíäà èôàäÿ îëóíàí èúòèìàè 

èäåéàëàðû ÿõç åòäèðèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Áèð øåéèí õàðèúè òÿçàùöðöíö, èíèêàñûíû 

òÿøêèë åäÿí øåé. Ãèéìÿò äÿéÿðèí ïóëëà èôàäÿñèäèð. 

Ùþðìÿò èôàäÿñè. Ñÿìèìèééÿò èôàäÿñè. 

3. äèë÷. Ñþç, ñþç áèðëÿøìÿñè; èáàðÿ, ôðàçà. 

Ôðàçåîëîæè èôàäÿ. Èäèîìàòèê èôàäÿ. Èôàäÿëÿð 

ëöüÿòè. Àíëàøûëìàç èôàäÿ. Îáðàçëû èôàäÿ. – 

Øèðìàéû Ñÿìÿä Âóðüóíóí îäëà ñóéóí òÿçàäûíû 

âåðìÿê ö÷öí áó èôàäÿíè èøëÿòäèéèíÿ ÿìèí 


4. Øàýèðäëÿðèí þç ñþçëÿðè èëÿ éàçäûãëàðû 

ìÿòí. Èôàäÿ éàçìàã. 

5. ùöã. Ìÿùêÿìÿäÿ ìÿñÿëÿíè àéäûíëàøäûðìàã 

ö÷öí øàùèäèí ñîðüó-ñóàëà âåðäèéè 

øèôàùè âÿ éà éàçûëû úàâàáû; ìÿëóìàò, èçàùàò. 

Áÿëëè èäè êè, ìÿùêÿìÿ Òàùèðçàäÿ êèìè ìþòÿáÿð 

áèð øàùèäèí èôàäÿñèíè àñàíëûãëà àéàãëàéà 

áèëìÿéÿúÿê. Ìèð Úÿëàë. Èôàäÿ àëìàã – øàùèäè 

âÿ éà ìöòòÿùèìè äèíäèðìÿê. Èôàäÿ âåðìÿê 

– ìÿùêÿìÿäÿ øàùèäëèê åòìÿê, ñîðüóñóàëà 

øèôàùè âÿ éà éàçûëû úàâàá âåðìÿê. 

6. Èíñàíûí äàõèëè ùàëûíû ÿêñ åòäèðÿí ÿëàìÿò 

(öçäÿ, ýþçäÿ âÿ ñ.-äÿ). Öçöíöí èôàäÿñè. 

Ýþçëÿðèíèí èôàäÿñè. – Íÿ ýþçÿëäèð, íÿ òÿìèçäèð; 

Èôàäÿñè áó ýþçëÿðèí. Í.Ðÿôèáÿéëè. Ìåëîäèéà 

ãóðòàðûð. Ôèðóçÿ âàëû ýþòöðöá, éàíûíäà 

îòóðàí âÿ öçöíäÿêè èôàäÿäÿí ôèêðè óçàãëàðäà 

îëäóüó ýþðöíÿí Ñÿðâèíàçà óçàäûð. È.ßôÿíäèéåâ. 

ßìðàùîâóí ñèìàñûíäà äà úèääè èôàäÿ 

ýþðöíäö. Ã.Èëêèí. 

ÈÔÀÄß×È èñ. Èôàäÿ åäÿí, ÿêñ åòäèðÿí, 

òÿìñèë åäÿí. Ì.Ô.Àõóíäîâäàí ñîíðà ÿí áþ- 

505

506 

ÈÔÐÀÒ 

ÈÔÀÄßËßÍÄÈÐÈËÌß 

éöê äåìîêðàò, áó éåíè êåéôèééÿòëè äåìîêðàòèçìèí 

ÿäÿáèééàò ñàùÿñèíäÿ áþéöê èôàäÿ÷èñè 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ (Ìîëëà Íÿñðÿääèí) 


ÈÔÀÄßËßÍÄÈÐÈËÌß “Èôàäÿëÿíäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÈÔÀÄßËßÍÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Èôàäÿ åäèëìÿê, 

ÿêñ åòäèðèëìÿê. 

ÈÔÀÄßËßÍÄÈÐÌß “Èôàäÿëÿíäèðìÿê”- 


ÈÔÀÄßËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Èôàäÿ åòìÿê, ÿêñ 


ÈÔÀÄßËßÍÌß “Èôàäÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÔÀÄßËßÍÌßÊ ìÿúù. Èôàäÿ îëóíìàã, 

ÿêñ îëóíìàã, þç ÿêñèíè òàïìàã. 

ÈÔÀÄßËÈ ñèô. Éàõøû âÿ àéäûí èôàäÿ åäÿí. 

Èôàäÿëè íèòã. Èôàäÿëè äàíûøûã. Èôàäÿëè éàçû. Èôàäÿëè 

(ç.) îõóìàã. – Ãûç àòàñûíûí äåäèêëÿðèíè 

÷îõ èôàäÿëè áèð äèëëÿ éàçìûøäû. Ì.Ùöñåéí. 

// Äàõèëè êåéôèééÿòëÿðè, òÿÿññöðàòû âÿ ñ. ÿêñ 

åòäèðÿí. Èôàäÿëè áàõûøëàð. Èôàäÿëè ñóðÿò. 

ÈÔÀÄßËÈËÈÊ èñ. Èôàäÿëè îëìà, éàõøû âÿ 

àéäûí èôàäÿ åòìÿ. Äèëèí, öñëóáóí èôàäÿëèëèéè. 

Áàëåðèíàíûí ùÿðÿêÿòëÿðèíäÿêè èôàäÿëèëèê. 

ÈÔÀÄßÑÈÇ ñèô. Èôàäÿúÿ çÿèô, òÿñèðñèç. Èôàäÿñèç 

íèòã. // Ùå÷ áèð øåé èôàäÿ åòìÿéÿí, ùå÷ 

áèð øåé ÿêñ åòìÿéÿí. Èôàäÿñèç ýþçëÿð. 

ÈÔÀÄßÑÈÇËÈÊ èñ. Èôàäÿúÿ çÿèôëèê. Íèòãèí 

èôàäÿñèçëèéè. Öñëóáóí èôàäÿñèçëèéè. // Ùå÷ áèð 

øåé èôàäÿ åòìÿìÿ. 

ÈÔ×ÈÍ çÿðô ìÿù. Òàì ñóðÿòäÿ, òàìàì, 

áöòöí, ùàìûñûíû. Àòû èô÷èí íàëëàìàã. – Ãûðàòû 

èô÷èí éÿùÿðëÿéèá, Êîðîüëóíóí ãàáàüûíà ÷ÿêäèëÿð. 

“Êîðîüëó”. Éàíûíäà áàëàñû î ùà÷àäûðíàã; 

ßëâàí ÷è÷ÿêëÿðè èô÷èí éîëàðäû. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÈÔÔßÒ èñ. [ÿð.] Ñàôëûã, òÿìèçëèê, èðç, íàìóñ, 

ùÿéà, ÿõëàã. [Ìàðàë:] Ùÿð èêè òÿðÿôèì 

òÿùëöêÿëè ó÷óðóì... Áóðàäà ãàëñàì, Òóðõàí 

áÿéèí ìóðäàð íÿôÿñè, ãîøóëóá ãà÷àðñàì, 

íàìóñ, èôôÿò ìÿñÿëÿñè.. Ù.Úàâèä. 

ÈÔÔßÒËÈ ñèô. Íàìóñëó, èñìÿòëè, ùÿéàëû; 

òÿìèç, ñàô. Èôôÿòëè ãûç. Èôôÿòëè ýÿëèí. – Çÿìàíÿíèí 

“õàðàá” áèð âàõòûíäà íÿúèá, ýþçÿë, ùÿéàëû, 

èôôÿòëè âÿ èñìÿòëè áèð ãûç òàïìàã ÷îõ äà 

àñàí äåéèëäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÔÔßÒÑÈÇ ñèô. Íàìóññóç, èñìÿòñèç, ùÿéàñûç, 

àáûðñûç. Èôôÿòñèç ãàäûí. 

ÈÔËÀÑ èñ. [ÿð.] 1. Áàíêûí, òàúèðèí âÿ ñ.-íèí 

áîðú èëòèçàìëàðûíû âàõòûíäà þäÿéÿ áèëìÿìÿñè 

íÿòèúÿñèíäÿ ìöôëèñ îëìàñû, ñûíûã ÷ûõìàñû. 

Áàíêûí èôëàñû. Òàúèðèí èôëàñû. Èôëàñ 

åòìÿê (îëìàã) – ìöôëèñ îëìàã, ñûíûã ÷ûõìàã, 

âàð-éîõó ÿëèíäÿí ÷ûõìàã. Ýöëàðà õàíûì 

èôëàñ îëóá, ñîí äÿðÿúÿ êàñûá äöøìöø áèð 

áÿé àèëÿñèíäÿíäèð. Ñ.Ðÿùìàí. 

2. ìÿú. Ùÿð ùàíñû áèð èúòèìàè ôÿàëèééÿòäÿ, 

éàõóä øÿõñè ùÿéàòäà òàì óüóðñóçëóã, ìöâÿôôÿãèééÿòñèçëèê. 

Ñèéàñè èôëàñ. Òÿúàâöçêàðëûã 

ñèéàñÿòèíèí èôëàñû. Èôëàñà óüðàìàã – èôëàñ 

åòìÿê, ïó÷à ÷ûõìàã, ùå÷ áèð íÿòèúÿ âåðìÿìÿê, 

ìöâÿôôÿãèééÿòñèçëèéÿ óüðàìàã. 

ÈÔËÈÚ èñ. [ÿð.] 1. Îðãàíèçìèí ùÿð ùàíñû 

áèð ùèññÿñèíè âÿ éà öçâöíö íîðìàë ôÿàëèééÿòäÿí 

ãîéàí õÿñòÿëèê. Èôëèú îëìàã. Èôëèú âóðìàã. 

Èôëèú òóòìàã. Áåéèí èôëèúè. // Áó õÿñòÿëèéÿ 

òóòóëìóø (àäàì). Íå÷ÿ èëëÿðäèð èôëèúäèð. 

2. ìÿú. Ôÿàëèééÿòñèçëèê, äóðüóíëóã, ùÿðÿêÿòñèçëèê. 

[Ìÿùÿððÿì ÿìè:] Èíàí êè, î ìÿëÿê 

ñàíäûüûíûç çÿùÿðëè èëàíëàð áèð ýöí ñèçè èôëèú, 

éàðàìàç âÿ åéáÿúÿð ãîéàúàã. À.Øàèã. 

ÈÔËÈÌ-ÈÔËÈÌ çÿðô äàí. Òèêÿ-òèêÿ, ïàð÷àïàð÷à. 

[Ýöëïÿðè:] Äåéèð, Òàðûãóëóíóí úèáèíè 

êÿñèáëÿð, þçöíö äÿ èôëèì-èôëèì åëÿéèáëÿð. 


ÈÔÍÀ èñ. [ÿð.] êëàñ. Éîõ åòìÿ, ïó÷ åòìÿ, 

ìÿùâ åòìÿ, òÿëÿô åòìÿ. Íÿ ãÿì, óüðàòñà äà 

áèð ýöí ìÿíè èôíàéÿ çàìàí; Ìÿí ýåäÿðÿìñÿ, 

ìÿðàìûì éåíÿ äöíéàäÿ äóðàð. Ì.ß.Ñàáèð. 

Áó èëëÿòèí Àëëàùà ãàëûá áèðúÿ äàâàñû; Óüðàòäû 

áèçè áöñáöòöí èôíàéà áèçèì ãûç. ß.Íÿçìè. 

ÈÔÐÀÃ èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Ãÿëèáÿ òþêìÿ, 

ãÿëèáÿ àõûòìà. // Ìöÿééÿí ãÿëèáÿ ñàëìà. 

2. Ãàéäàéà ñàëìà. 

ÈÔÐÀÒ èñ. [ÿð.] Áèð øåéèí ñîí ùÿääè, áèð 

øåéè ñîí ùÿääÿ ÷àòäûðìà, ìöáàëèüÿéÿ âàðìà, 

ùÿääè êå÷ìÿ. Èôðàò äÿðÿúÿ (ñîí ùÿää). 

Èôðàò òÿäáèðëÿð. – Ùÿð èøèí èôðàòû âÿçèééÿòè äÿéèøÿ 

áèëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // ñèô. Ãÿòè, áàðûøìàç. 

Íÿ ãÿäÿð êè ÿìèñè îíó òÿùñèëäÿí àéûðìàéûð, 

úÿáðÿí åâëÿíäèðìèðäè, Ôÿðùàääà áåëÿ 

èôðàò ôèêèðëÿð éîõ èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. // ñèô. 

×îõ, ùÿääÿí çèéàäÿ, ñîí äÿðÿúÿ. Èôðàò ãöââÿòëè. 

Èôðàò òàìàùêàð. Èôðàò åòìÿê (åëÿìÿê) 

– ùöäóäó êå÷ìÿê, ùÿääè êå÷ìÿê, 

ìöáàëèüÿ åòìÿê. Èôðàòà âàðìàã – áàõ èôðàò 

åòìÿê. ßëéàðîâ ÿìèñè îüëóíóí èôðàòà 

âàðäûüûíû ýþðöá, áó ñþùáÿòè áàøãà àäàìëà-

ÈÔÐÀÒ×Û 

ÈÔÒÈÕÀÐ 

ðûí åøèòäèéèíäÿí ãîðõìóø êèìè, öðêÿê íÿçÿðëÿðëÿ 

ÿòðàôûíà áàõûíäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÔÐÀÒ×Û èñ. Èôðàòà ìåéèë åäÿí, áèð èøäÿ èôðàò÷ûëûã 

åäÿí. ..Áöòöí èôðàò÷ûëàðûìûçà òþâñèéÿìèç 

áóäóð êè, èøÿ ÿùÿìèééÿò íÿçÿðè èëÿ áàõñûíëàð. 


ÈÔÐÀÒ×ÛËÛÃ èñ. Èôðàòà âàðìà, èôðàòà ìåéèë, 

áèð èøäÿ èôðàò òÿäáèðëÿðÿ ÿë àòìà. 

ÈÔÐÀÇ èñ. [ÿð.] ôèçèîë. Îðãàíèçìèí áèð éåðèíäÿí 

(éàðàäàí âÿ ñ.-äÿí) áèð øåé (ìàéå) 

÷ûõìà, àõìà. Íàðçàí ìÿäÿ øèðÿñèíèí èôðàçûíû 

àðòûðûð. ß.ßëèéåâ. Èôðàç åòìÿê – àéûðìàã, 

àõûòìàã, äûøàðû ÷ûõàðìàã. Éàðàíûí èôðàç 

åòäèéè èðèí. 

ÈÔÐÀÇÀÒ èñ. [ÿð. “èôðàç” ñþç. úÿìè] ôèçèîë. 

Áÿäÿíèí èôðàç åòäèéè ìàääÿëÿð. Èðèíëè èôðàçàò. 

// Íÿúèñ. ..Èíñàíûí âÿ ùåéâàíûí áÿäÿíèíäÿí 

áàéûðà ÷ûõàí øåéëÿðäÿ (èôðàçàòäà) ùÿìèøÿ 

ìèêðîáëàð âàðäûð. Í.Íÿðèìàíîâ. 

ÈÔÐÀÇÅÒÄÈÐÈÚÈ ñèô. ôèçèîë. Èôðàçà ñÿáÿá 

îëàí. Èôðàçåòäèðèúè äÿðìàíëàð. 

ÈÔÐÈÒ èñ. [ÿð.] 1. Èáëèñ, øåéòàí, úèí. [Ïàäøàù:] 

Éàëàí äàíûøìà, èôðèò, ñÿí áèëìÿéèðñÿí, 

ìÿí áèëèðÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

2. ×îõ ñÿðò, àìàíñûç, ãÿääàð àäàì ùàããûíäà. 

Èôðèò êÿñèëìÿê – áÿðê àúûãëàíìàã, 

àìàíñûç îëìàã, ãÿçÿáëÿíìÿê. Î ýöí Äóðñóí 

èôðèò êÿñèëìèøäè. À.Øàèã. 

ÈÔÐÈÒß èñ. âÿ ñèô. [ÿð.] äàí. ×îõ ÷èðêèí, 

áÿäùåéáÿò, áÿäëÿêÿð, êèôèð (ãàäûí ùàããûíäà). 

Èôðèòÿíèí áèðèäèð. // Àðàãàðûøäûðàí, ïèñëèê 

åäÿí, ôèòíÿêàð ãàäûí ùàããûíäà. Åëÿ ãàðû ãàïûíû 

þðòúÿê äÿéèøèëèá îëäó áèð êöïÿýèðÿí èôðèòÿ, 

úàäó. (Íàüûë). Î èôðèòÿ ãàäûíûí àë÷àã 

ôèòíÿñèíè ùàìûìûç áàøà äöøäöê. Ì.Ùöñåéí. 

[Éóñèô:] ..[Ñÿìÿä] ìÿí èñòÿéèðÿì áó èôðèòÿ 

[Ãàðàäîíëó] ñÿíèí ãàíûíû ãàðàëòñûí. È.Ùöñåéíîâ. 

// Ñþéöø ìÿíàñûíäà. [Ïàäøàù:] Éàëàí 

äàíûøìà, èôðèòÿ! Ñÿí áèëìèðñÿí, ìÿí áèëèðÿì. 


ÈÔÐÈÒßËÈÊ èñ. Ùÿääÿí àðòûã ÷èðêèíëèê, 

åéáÿúÿðëèê, áÿäùåéáÿòëèê, áÿäëÿêÿðëèê. 

ÈÔØÀ èñ. [ÿð.] Ôàø åòìÿ, àøêàðà ÷ûõàðìà, 

ìåéäàíà ÷ûõàðìà, öñòöíö à÷ìà. Èôøà åòìÿê 

– ôàø åòìÿê, öñòöíö à÷ìàã, öçÿ ÷ûõàðìàã, 

ìåéäàíà ÷ûõàðìàã, à÷ûá ýþñòÿðìÿê 

(áèðèíèí úèíàéÿòèíè, ýèçëè íèééÿòèíè âÿ ñ.-íè). 

Äöøìÿíèí ùèéëÿñèíè èôøà åòìÿê. – ×àð ùþêóìÿòè 

âÿ îíóí íöìàéÿíäÿñè îëàí Ùàúûñÿìÿä 

õàíûí ñèéàñÿòèíè èôøà åòìÿëè èäèê. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

“Þëöëÿð” .. öìóìèééÿòëÿ, úÿùàëÿòè, ýåðèëèéè, 

èêèöçëöëöéö âÿ éàëàíû èôøà åäèð.. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ãÿùðÿìàí .. òàéôàáàçëûã ñàëàíëàðû 

êöòëÿíèí ÿëè èëÿ èôøà åòìèøäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÔØÀ×Û èñ. Áèðèíèí úèíàéÿòèíèí, ùèéëÿñèíèí, 

ïèñ íèééÿòèíèí öñòöíö à÷àí, èôøà åäÿí, àøêàðà 

÷ûõàðàí, à÷ûá ýþñòÿðÿí àäàì. 

ÈÔØÀ×ÛËÛÃ èñ. Èôøà åòìÿ, èôøà èëÿ ìÿøüóë 

îëìà. 

ÈÔØÀÅÄÈÚÈ ñèô. Èôøà åäÿí, ôàø åäÿí, öñòöíö 

à÷àí, àøêàðà ÷ûõàðàí, à÷ûá ýþñòÿðÿí, èôøà 

ìàùèééÿòèíäÿ îëàí. Èôøàåäèúè ñÿíÿäëÿð. Èôøàåäèúè 

äÿëèëëÿð. – Áàêû êîìèòÿñè ÷àð ùþêóìÿòèíèí 

àâãóñò àéûíäàêû õÿéàíÿòèíè èôøàåäèúè áèð 

ïðîêëàìàñèéà áóðàõäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÔØÀÅÄÈÚÈËÈÊ èñ. Èôøà åòìÿ, èôøà ìàùèééÿòèíäÿ 

îëìà. 

ÈÔÒÀÄß ô.ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. Äöøêöí, ìöáòÿëà. 

Áó ôÿõð éåòÿð êèì ìÿíÿ, èôòàäåéè-åøãÿì; 

Ñàë áàøûìà áèð ñàéÿ ùöìàéè-êÿðÿìèíäÿí. 


ÈÔÒÀÄßËÈÊ èñ. Äöøêöíëöê, ìöáòÿëàëûã. 

Èôòàäÿëèéèì ýþð, åòìÿ åùìàë; Ðÿùì åò, áèð 

ÿéàã èëÿ ÿëèì àë! Ôöçóëè. 

ÈÔÒÀÐ èñ. [ÿð.] äèí. Îðóú à÷ìà, îðóú 

à÷äûãäà éåéèëÿí éåìÿê. Õàâÿðèìñÿ áó ýöí 

îðóú òóòìóø îëäóüóíäàí, àõøàì ö÷öí èôòàð 

òÿäàðöêö ýþðöðäö. Ò.Ø.Ñèìóðã. Èôòàð à÷ìàã 

(éåìÿê) – îðóú à÷ìàã. Àõóíä èôòàðû 

éåéèá, òÿñáåùè àëûð ÿëèíÿ, áàøëàéûð ùåñàáëàìàüà. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Òàúèð ãûçû èñÿ: – Àõóíä 

îðóú èäè, áèð ñààò áóíäàí ÿââÿë èôòàðûíû à÷ûáäûð. 

– äåäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Îðóú à÷ìà 

âàõòû, ýöí áàòàíäà. Ìîëëà úàâàáûíäà äåéèð: 

– Íèéÿ àéûá îëóð êè, èôòàð âàõòûäûð äà.. 

“Ì.Í.ëÿòèô.” Èôòàðà áèð àç ãàëàíäà ìþìèí 

ìöñÿëìàíëàð òÿñáåù ÷åâèðÿ-÷åâèðÿ, äîäàãëàðû 

äóàíû âèðä åëÿéÿíäÿ, öðÿêëÿðè äÿ ïëîâ 

÷àüûðûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áó òîï îðóúëóãäàí 

îðóúëóüà, áèð äÿôÿ îáàøäàí, áèð äÿôÿ 

èôòàðäà àòûëàðäû. Ï.Ìàêóëó. 

ÈÔÒÀÐËÛÃ èñ. äèí. Èôòàð (îðóú à÷ìà) ö÷öí 

ùàçûðëàíàí éåìÿê(ëÿð). 

ÈÔÒÈÕÀÐ èñ. [ÿð.] 1. Ôÿõð, ôÿõð åòìÿ. Áó 

ýöíäÿí áåëÿ Èðàí ÿùëè þç ìèëëÿòëÿðè èëÿ èôòèõàðà 

ùàãëûäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. “Ìîëëà Íÿñðÿä- 

507

ÈÔÒÈÕÀÐËÀÍÌÀ 

äèí” áèçèì èíêèøàô òàðèõèìèçäÿ, õàëãûìûçûí 

èúòèìàè ùÿéàòûíäà ÷îõ ìöùöì âÿ èôòèõàðà ëàéèã 

áèð ùàäèñÿäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. // Ãöðóð 

ùèññè. [Áàðõóäàð] ãàéûäàí ýöí þç àäûíû öìóìè 

èúëàñûí ãÿòíàìÿñèíäÿ îõóéàíäà ñåâèíúèíäÿí, 

ùåéðÿòèíäÿí, éà èôòèõàðûíäàíìû, íÿäÿíñÿ 

ðÿíýè ãûçàðäû. Ìèð Úÿëàë. Áàéðàì êèøè 

àéäûí ñå÷èëÿí èôòèõàð ùèññè èëÿ áó ìåéâÿëÿðè 

ýþñòÿðèá äåäè.. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Ôÿõð åäèëìÿëè, 

ôÿõð åäèëìÿéÿ ëàéèã øÿõñ. Ôöçóëè 

Àçÿðáàéúàí õàëãûíûí èôòèõàðûäûð. – Ìèðçÿ Âàëåù 

áó åâèí ìþòÿáÿð ñèìàñû, ìÿúëèñëÿðèí èôòèõàðû 

îëìóøäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. Èôòèõàð åòìÿê 

– ôÿõð åòìÿê. [Àáàñ:] Ìÿí äÿ, àú, éîõñóë áèð 

ùÿéàòäàí áåëÿ áèð äÿðÿúÿéÿ éöêñÿëäèéèìÿ èôòèõàð 

åäèðÿì. Ì.Èáðàùèìîâ. // Òÿêÿááöð, 

ãöðóð, ãöððÿëÿíìÿ. Ïîëèòèêàäûð ùÿð èøëÿðè, 

àëûøëàðû-âåðèøëÿðè; Îëàðäà áèð ÿìÿë ôÿãÿò 

ãóðó, áîø èôòèõàðû ýþð! Ì.ß.Ñàáèð. 

2. Èôòèõàðëà øÿêëèíäÿ çÿðô – ãöðóðëà, ôÿõðëÿ, 

èôòèõàð ùèññè èëÿ. Êå÷èð áèçèì ãÿùðÿìàíëàð; 

Àëàé-àëàé, èôòèõàðëà. Ñ.Âóðüóí. Éóñèô 

ìöòÿõÿññèñ öçöì÷öéÿ ìÿõñóñ èôòèõàðëà äåäè: 

– Îäóð, î äÿðÿ àðàëàðû öçöì ö÷öí ãûçûëäûð. 


ÈÔÒÈÕÀÐËÀÍÌÀ “Èôòèõàðëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÔÒÈÕÀÐËÀÍÌÀÃ ô. Èôòèõàð åòìÿê, ôÿõð 

åòìÿê, ãöððÿëÿíìÿê, þéöíìÿê. 

ÈÔÒÈÐÀ èñ. [ÿð.] Áþùòàí, øÿð. Õöëàñÿ, ãàëàí 

éöç îí áåø êàüûç äà áó ìÿçìóíäà íþâíþâ 

èôòèðà âÿ éàëàí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Èêè òÿðÿô áèð-áèðèíÿ îëìàçûí áþùòàí âÿ èôòèðàñûíû, 

îëìàçûí ùÿéàñûç ùÿðÿêÿòëÿðèíè èñíàä âåðèðäèëÿð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ñÿòòàðçàäÿ áàøûíû 

òîâëàäû: – Ñèç ìÿíè äîüìà ãûçûì èëÿ ëÿú ñàëìàã 

èñòÿéÿíëÿðèí èôòèðàñûíà óéìàéûí! Ìèð 

Úÿëàë. Èôòèðà åòìÿê – áþùòàí àòìàã, øÿð 

àòìàã. 

ÈÔÒÈÐÀ×Û èñ. Èôòèðà åäÿí, áþùòàí àòàí, 

áþùòàí÷û. 

ÈÔÒÈÐÀ×ÛËÛÃ èñ. Áàøãàëàðûíà øÿð àòìà, 

áþùòàí äåìÿ, áþùòàí÷ûëûã. Èôòèðà÷ûíû èôøà 

åòìÿê. 

ÈÝÈÄ ñèô. Áèð èøäÿ, äþéöøäÿ ãî÷àãëûã, úÿñàðÿò, 

ãÿùðÿìàíëûã, ìÿðäëèê ýþñòÿðÿí; úÿñóð, 

ãî÷àã. Èýèä îüëàí. Èýèä ãûç. – Ðþâøÿí 

Ðöñòÿì êèìè èýèä, éåíèéåòìÿ, úàâàí áèð îüëàí 

èäè. “Êîðîüëó”. [Ôèòíÿ:] ..Ìÿíçÿð èýèä 

508 

ÈÜÒÈØÀØ 

ïÿùëÿâàíäûð; Ùÿì äÿ ýþçÿë áèð èíñàíäûð. 

À.Øàèã. Äàéàíìûøäûð êåøèêäÿ; Èýèä, ãÿùðÿìàí 

Áàêû; ßçèç, ìåùðèáàí Áàêû. Ð.Ðçà. // Èñ. 

ìÿíàñûíäà. Ýöëö áè÷ÿíÿ ãóðáàí; Ñóéóí è÷ÿíÿ 

ãóðáàí; Äöíéàäà èýèä ÷îõäóð; Úàíäàí 

êå÷ÿíÿ ãóðáàí. (Áàéàòû). Ãàðàëàð ýåéìÿ ýÿë, 

ñåâèìëè úàíàí; Èýèäÿ ìåéäàíäà þëìÿê øÿðÿôäèð. 


ÈÝÈÄÚß(ÑÈÍß) çÿðô Ãÿùðÿìàíúàñûíà, 

ìÿðäàíÿ, ãîðõìàäàí, èýèä êèìè. Èýèäúÿñèíÿ 

÷àðïûøìàã. Èýèäúÿ âóðóøìàã. – Àù, àäÿììè 

îëìàéàí ùöíÿðè; Ãîðõìàéûí ùÿï, èýèäúÿ 

ãàëõûøûíûç. À.Øàèã. 

ÈÝÈÄËßÍÌß “Èýèäëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÝÈÄËßÍÌßÊ ô. Þçöíö èýèä êèìè, ãîðõìàç 

êèìè ýþñòÿðìÿê. 

ÈÝÈÄËßØÌß “Èýèäëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÝÈÄËßØÌßÊ ô. Èýèä îëìàã, úÿñàðÿòëè 

îëìàã, äàùà äà öðÿêëè îëìàã; èýèäëÿíìÿê. 

ÈÝÈÄËÈÊ èñ. Ãî÷àãëûã, ãÿùðÿìàíëûã, 

ðÿøàäÿò. Äóìàí äàüà ïÿðäÿäèð; Ýþéäÿ äåéèë, 

éåðäÿäèð; Àüàëûã äþâëÿò îëñà; Èýèäëèê ùöíÿðäÿäèð. 

(Áàéàòû). [Èñýÿíäÿðèí] èýèäëèêäÿ, àò 

÷àïìàãäà, äöøìÿí áàüðû éàðìàãäà òàéûáÿðàáÿðè 

éîõ èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ìöÿëëèìëÿð 

ãÿùðÿìàí ÿñýÿðëÿðèí úÿáùÿäÿêè èýèäëèéè 

ùàããûíäà øàýèðäëÿðÿ ìàðàãëû ñþùáÿòëÿð åäèá 

îíëàðû ðóùëàíäûðäûëàð. ß.Âÿëèéåâ. Èýèäëèê 

ýþñòÿðìÿê (åòìÿê, åëÿìÿê) – ðÿøàäÿò ýþñòÿðìÿê, 

ãÿùðÿìàíëûã åòìÿê, ãî÷àãëûã åëÿìÿê. 

Îòóçóíäà êÿêëèê êèìè ñÿêÿðñÿí; Èýèäëèê 

åëÿéèá ãàíëàð òþêÿðñÿí. “Êîðîüëó”. [Øèðàñëàí:] 

ßýÿð àòàñû Âÿòÿí éîëóíäà èýèäëèê åòìÿñÿéäè, 

ùàðàäàí îíóí àäû ãàëàð, îíà áåëÿ 

ãûçûë óëäóçëà áÿðàáÿð áþéöê áèð îðäåí âÿ 

àéðûúà ôÿðìàí âåðèëÿðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈÝÈÄÞËÌÖØ ñèô. âÿ èñ. äàí. Ãàðüûø, íèôðèí 

êèìè èøëÿíÿí ñþçäöð. 

ÈÜÔÀË [ÿð.]: èüôàë åòìÿê – ãÿôëÿòÿ ñàëìàã, 

ãÿôëÿòäÿ áóðàõìàã; àëäàòìàã, ôèêðèíè 

éàéûíäûðìàã, éóõóëàòìàã. [Øàù:] Çèðà äèëè 

÷îõ èòèäèð, éåíÿ äÿ ñèçè èüôàë åäÿð. Ú.Úàááàðëû. 

[Ýÿíú:] Çåéíàë [Ìåùðèáàíû] àëäàäûá èüôàë 

åòìÿê ìÿãñÿäè èëÿ éàëàí äàíûøìàüà òÿøÿááöñ 

åòìÿñèí. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÜÒÈØÀØ èñ. [ÿð.] Ãàðüàøàëûã, ãàðûøûãëûã, 

ùÿðú-ìÿðúëèê. Èñòàíáóëäà 31 ìàðòäà âàãå 

îëàí èüòèøàøûí íÿòèúÿñèäèð êè, áöòöí Òöðêèéÿ-

ÈÜÒÈØÀØ×Û 

íèí ùÿð áèð íþãòÿñèíäÿ áàùàëûã öç âåðäè. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùÿòòà èüòèøàø çàìàíû 

áþéöê-áþéöê ãÿçàëàðà äö÷àð îëàíäà áèð 

äÿôÿ äÿ [Ùàúû Ãàñûìûí] ãûçû öçöíö à÷ìàüà 

ðàçû îëìàìûøäû. Å.Ñóëòàíîâ. Ùÿð éåðäÿ èüòèøàø, 

ùÿð éåðäÿ öñéàí; Àëîâëó íÿüìÿëÿð óúàëûð 

ýþéÿ. Ñ.Ðöñòÿì. Èüòèøàø ãàëõìàã 

(äöøìÿê) – ùÿðú-ìÿðúëèê äöøìÿê, ãàðûøûãëûã 

äöøìÿê, øóëóãëóã äöøìÿê. Äåéèðëÿð êè, 

Òåéìóðëÿíýèí ùàêèìèééÿòè èëëÿðèíäÿ áèð øÿùÿðäÿ 

áþéöê áèð èüòèøàø ãàëõûð. “Ì.Í.ëÿòèô.” 

[Íÿúìè:] Áó âàõòà êèìè ÿëáèð-äèëáèð, àñàéèøëÿ 

éàøàéàí .. áó äèíú úàìààòûí àðàñûíà íÿ 

ö÷öí èüòèøàø äöøñöí ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÈÜÒÈØÀØ×Û èñ. Èüòèøàø, ùÿðú-ìÿðú òþðÿäÿí, 

àñàéèøè, ÿìèí-àìàíëûüû ïîçàí, øóëóãëóã 

ñàëàí; àðàãàðûøäûðàí, ôèòíÿêàð, ôÿñàä÷û. 

ÈÜÒÈØÀØËÛ ñèô. Ãàðûøûã, íèçàìñûç, ùÿðúìÿðú. 

Èüòèøàøëû éåð. Èüòèøàøëû øÿùÿð. 

ÈÙÀÍßÒ èñ. [ÿð.] êëàñ. Ùàãñûç òÿùãèð, 

ùàãñûçëûã. ×îõ éåòÿð ÿüéàðäÿí úþâðö èùàíÿò 

êþíëöìÿ. Ì.Ï.Âàãèô. Àøìûøäû ùÿëÿ ùÿääèíè 

êÿíäëÿðäÿ ðÿçàëÿò; Ùÿð éàíäà òÿúàâöçäö, 

èùàíÿòäè, ùÿãàðÿò! ß.Íÿçìè. 

ÈÙÀÒß áàõ ÿùàòÿ. Ãàëûáäûð ôèðãåéè-èñëàì 

äàëäà úöìëÿ ìèëëÿòäÿí; Èùàòÿ åéëÿéèáëÿð 

áàøãàëàð åëì èëÿ äöíéàíû. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Ãàíëû øÿùÿð ýþðöíìÿéèð, åòìèø èùàòÿ ÷ÿí, 

äóìàí. ß.Íÿçìè. 

ÈÕËÀÑ èñ. [ÿð.] 1. Ñÿìèìè âÿ ãÿðÿçñèç 

ìÿùÿááÿò, öðÿêäÿí ýÿëÿí ñÿäàãÿò; ñÿìèìèééÿò, 

ñèäã. [Íóõàëûëàð:] Áèçèì èõëàñûìûçûí 

íèñáÿòè Ìîëëà Èáðàùèìõÿëèëÿ ýþðÿ ñàèð êèìñÿëÿðèí 

èõëàñûíà áÿíçÿìÿç. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[Ìèðçÿ Ùÿáèá:] Þçöíöç áèëèðñèíèç êè, ìÿíèì 

íÿ ìÿðòÿáÿäÿ ñèçÿ èõëàñûì âàð. Í.Âÿçèðîâ. 

Áþéöéöí êè÷èéÿ èëòèôàò âÿ ìÿðùÿìÿòè, êè÷èéèí 

äÿ áþéöéÿ ãàðøû èõëàñ âÿ ùþðìÿòè âàðäû. 


2. Èõëàñëà, èõëàñ èëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ñÿäàãÿòëÿ, 

ñÿìèìè ãÿëáëÿ, öðÿêäÿí. [Ìèðçÿ 

Ìþùñöí:] ..Ñàããàëûìûí òöêöíö äþâëÿòè-àëèééÿíèí 

õÿäÿìàòûíäà èõëàñ èëÿ àüàðòìûøàì. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Êÿíäëè:] Ñèçÿ ìÿëóìäó êè, 

ìÿí îí éåääè èëäè êè, .. èõëàñ èëÿ ãóëëóã åëÿéèðÿì. 


ÈÕËÀÑÊÀÐ ñèô. [ÿð. èõëàñ âÿ ôàðñ. ...êàð] 

Ñÿäàãÿòëè, ñàäèã, èõëàñ åäÿí, ñÿìèìè. 

ÈÕÒÈËÀË 

ÈÕËÀÑÊÀÐËÛÃ èñ. Ñÿäàãÿò, ñÿìèìèééÿò, 

ñÿìèìè ìÿùÿááÿò. 

ÈÕËÀÑÊÅØ ñèô. [ÿð. èõëàñ âÿ ôàðñ. ...êåø] 

êþùí. áàõ èõëàñêàð. [Òåéìóð àüà:] Áÿéëÿð 

âÿ õàíûí ÷îõóñó ìÿíèì àòàìûí éàõøûëûãëàðû 

ñÿáÿáèíÿ ìÿíÿ èõëàñêåøäèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÈÕËÀÑÊÅØËÈÊ êþùí. áàõ èõëàñêàðëûã. 

ÈÕÐÀÚ èñ. [ÿð.] 1. ×ûõàðìà, óçàãëàøäûðìà. 

Èõðàú åòìÿê – ÷ûõàðìàã, óçàãëàøäûðìàã. 

Èõðàú îëìàã – õàðèú îëìàã, èõðàú åäèëìÿê, 

÷ûõàðûëìàã. 

2. èãò. Ñàòûø ö÷öí õàðèúè þëêÿëÿðÿ ýþíäÿð- 

(èë)ìÿ (èäõàë ÿêñè). Èõðàúû ýöúëÿíäèðìÿê. 

Íåôò èõðàúû. Òàõûë èõðàúû. // Õàðèúè áàçàðà 

ýþíäÿðèëÿí ìàëûí öìóìè äÿéÿðè âÿ éà ùÿúìè, 

ùÿì÷èíèí ìàëûí þçö; èõðàúàò, åêñïîðò. 

Èõðàú åòìÿê – ñàòûø ö÷öí õàðèúè áàçàðëàðà 

ýþíäÿðìÿê. Õàðèúè áàçàðëàðà ìàë èõðàú åòìÿê. 

Ðåñïóáëèêàìûç áèð ÷îõ õàðèúè þëêÿëÿðÿ 

íåôò àâàäàíëûüû èõðàú åäèð. 

ÈÕÐÀÚÀÒ [ÿð. “èõðàú” ñþç. úÿìè] á à õ 

èõðàú 2-úè ìÿíàäà. Èõðàúàò èëäÿí-èëÿ àðòûð. 

ÈÕÐÀÚÀÒ×Û èñ. Èõðàú åäÿí, õàðèúè þëêÿëÿðÿ 

ìàë ýþíäÿðÿí þëêÿ. Áèðìà äöíéàíûí áþéöê 

äöéö èõðàúàò÷ûñû ùåñàá îëóíóð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÈÕÒÈËÀÔ èñ. [ÿð.] Ôèêèð àéðûëûüû âÿ áóíóí 

íÿòèúÿñèíäÿ äîüàí çèääèééÿò, óéìàìàçëûã, 

ìöáàùèñÿ. ..Ùÿãèãÿò àõòàðûëàí éåðäÿ ìöòëÿã 

èõòèëàô îëóð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ðÿùèì 

áÿé] Ìÿøÿäè áÿéëÿ èõòèëàôûíû áèðéîëëóã ùÿëë åòìÿê 

áÿùàíÿñè èëÿ ãàðäàøû åâèíÿ ýåòäè. 

Ì.Ùöñåéí. Èõòèëàô ñàëìàã (÷ûõàðìàã) 

– èêèòèðÿëèê ñàëìàã; ìöáàùèñÿ, ìöíàãèøÿ, 

çèääèééÿò òþðÿòìÿê. 

ÈÕÒÈËÀÔËÛ ñèô. Ìöáàùèñÿëè, ìöíàãèøÿëè, 

ìöáàùèñÿéÿ ñÿáÿá îëàí. Èõòèëàôëû ìÿñÿëÿ. 

– Êÿíä øóðàñû áåëÿ èõòèëàôëû ìÿñÿëÿíè ùÿëë åäÿ 

áèëÿúÿê ùàëäà äåéèëäè.. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÕÒÈËÀÔËÛËÛÃ èñ. Èõòèëàôëû, ìöáàùèñÿëè 

îëìà. 

ÈÕÒÈËÀÔÑÛÇ 1. ñèô. Ìöáàùèñÿñèç, ìöíàãèøÿñèç. 

Èõòèëàôñûç ìÿñÿëÿ. 

2. çÿðô Èõòèëàô îëìàäàí, ùå÷ áèð ìöáàùèñÿ, 

ìöíàãèøÿ îëìàäàí. Ìÿñÿëÿ èõòèëàôñûç ùÿëë 

îëóíäó. 

ÈÕÒÈËÀÔÑÛÇËÛÃ èñ. Èõòèëàôûí, ìöáàùèñÿíèí, 

ìöíàãèøÿíèí îëìàäûüû ùàë. 

ÈÕÒÈËÀË èñ. [ÿð.] Ãàðûøûãëûã, ãàðüàøàëûã, 

ùÿðú-ìÿðúëèê, èüòèøàø. Úàùàí ìöùàðèáÿñè, .. 

509

510 

ÈÕÒÈÑÀÐ 

ÈÕÒÈËÀË×Û 

ñîíðà Çàãàôãàçèéàäà áàø âåðÿí èõòèëàë âÿ 

ãàðûøûãëûãëàð... Áó çàìàíëàðäà ìÿí Áàêûäà 

äåéèëäèì. Ñ.Ùöñåéí. Èõòèëàë òþðÿòìÿê 

(ñàëìàã) – ãàðûøûãëûã ñàëìàã; ùÿðú-ìÿðúëèê, 

ãàðûøûãëûã, èüòèøàø òþðÿòìÿê. [Ãóáåðíàòîð:] 

Îíëàð Ðóñèéàíûí òàõò-òàúûíà ãàðøû èõòèëàë 

òþðÿòìÿê èñòÿéèðëÿð. Ú.Úàááàðëû. 

ÈÕÒÈËÀË×Û èñ. Èõòèëàë òþðÿäÿí, ùÿðúìÿðúëèê, 

ãàðûøûãëûã, ïîçüóíëóã ñàëàí. [ßáó 

Öáåéä:] Þëêÿíèí áöòöí èõòèëàë÷û öíñöðëÿðè 

ÿëäÿí ãà÷ûðûëäû. Ú.Úàááàðëû. 

ÈÕÒÈËÀÒ èñ. [ÿð.] êëàñ. Îòóðóá-äóðìà, 

ýþðöøöá ÿëàãÿ ñàõëàìà, ãàéíàéûá-ãàðûøìà. 

Íÿ áèð ôÿðÿùè, íÿ áèð íèøàíû; Íÿ êèìñÿ èëÿ áèð 

èõòèëàòû. Ôöçóëè. // Ñþùáÿò. Èõòèëàòûí øèðèí, ñþçöí 

ìÿçÿëè; Øÿêÿð ýöëöøöíäÿí úàíëàð òÿçÿëè. 

Ì.Ï.Âàãèô. Èõòèëàò åòìÿê (ãàòìàã) – ñþùáÿò 

åëÿìÿê, ñþùáÿòëÿøìÿê. Ãàäèð Àëëàù ñÿáÿá 

ñàëûá àðàéà; Ñåâäèéèì, èõòèëàò ãàòìàã 

÷àüûäûð. Ã.Çàêèð. Ìÿí îòóðóá ñÿíèíëÿ éàõûí, 

ãàáàã-ãàáàüà; Èõòèëàò åòìèøÿì ñþç ÷ÿêÿíäÿ 

ñàáàùà. Ð.Ðçà. Øàýèðä èëÿ óñòàä ýåúÿ êå÷ÿíÿ 

ãÿäÿð èõòèëàò åòäèëÿð, ÷àé è÷äèëÿð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

// Êè÷èê òîé ìÿúëèñè, õóäìàíè 

ñþùáÿò ìÿúëèñè. Áèçè áó àõøàì èõòèëàòà ÷àüûðûáëàð. 

– [Íóðúàùàí õàëà:] Àé êèøè! Ìÿí íÿ 

åéëÿéèì. Éåòèìëÿðèíèí áàøëàðûíû, ÿíäàìëàðûíû 

éóìàüà ýåòìèøäèì äÿ. Òîéà, ãîíàãëûüà, 

èõòèëàòà ýåòìÿìèøäèì êè Ù.Ñàðàáñêè. 

ÈÕÒÈËÀÒ×Û ñèô. Èõòèëàò åòìÿéè ñåâÿí, ñþùáÿò 

åòìÿéè ñåâÿí; ñþùáÿòúèë. Èõòèëàò÷û ãàäûí. 

ÈÕÒÈÓË [éóí.] ÿúç. Áÿçè äÿðè õÿñòÿëèêëÿðèíäÿ 

èñòèôàäÿ åäèëÿí ñöðòìÿ äÿðìàíû. 

ÈÕÒÈÎËÓÝÈÉÀ [éóí. èúùòùéñ âÿ ëàò. 

ëîýîñ-äàí] Çîîëîýèéàíûí áàëûãëàðäàí áÿùñ 

åäÿí øþáÿñè. Õöñóñè êèòàáõàíàäà èõòèîëîýèéàéà 

àèä ùÿð úöð ìÿëóìàò àëìàã ìöìêöí 

îëàúàã. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÈÕÒÈÓËÎÃ [éóí. èúùòùéñ âÿ ëàò. ëîýîñäàí] 

Èõòèîëîýèéà ìöòÿõÿññèñè. 

ÈÕÒÈÐÀ èñ. [ÿð.] 1. Éàðàäûúû èø íÿòèúÿñèíäÿ 

êå÷ìèøäÿ ìÿëóì îëìàéàí éåíè áèð øåé 

òàïìà, êÿøô åòìÿ, éàðàòìà, èúàä åòìÿ. Ïàðîâîçóí 

èõòèðàñû. Ðàäèîíóí èõòèðàñû. Åëåêòðîí 

ìàøûíëàðûíûí èõòèðàñû. – [Ôÿðùàäîüëó:] Áåëÿ 

îëñóí êè, áèçèì õàëãû ñåâÿí àëèìëÿðèí åëìè èõòèðàëàðû 

éàðûì÷ûã ãàëìàñûí. Ñ.Ðÿùèìîâ. Çÿìàíÿìèç 

ñþç çÿìàíÿñè äåéèë, ôÿíí çÿìàíÿñè, 

èõòèðà çÿìàíÿñèäèð. Ìèð Úÿëàë. Èõòèðà åòìÿê 

(åëÿìÿê) – éàðàäûúû ñóðÿòäÿ ÷àëûøàðàã, 

êå÷ìèøäÿ ìÿëóì îëìàéàí éåíè áèð øåé éàðàòìàã, 

èúàä åòìÿê, äöçÿëòìÿê. Éåíè ìàøûí 

èõòèðà åòìÿê. // ßñàñûíû ãîéìàã, éàðàòìàã. 

Áó ãÿçåò êèì îëóá úàùàíäà áóíà; Áóíó êèì 

èõòèðà åäèá, àéà Ñ.ß.Øèðâàíè. [Éàøàð] áó 

âàõòà ãÿäÿð äþðä èõòèðà åëÿìèøäèð. Ú.Úàááàðëû. 

// Éåíè èõòèðà åäèëìèø øåé, èõòèðà÷ûíûí 

éàðàäûúû ÿìÿéèíèí ìÿùñóëó îëàí øåé; êÿøô. 

Èéèðìèíúè ÿñðèí èõòèðàëàðû. Ìöùÿíäèñèí éåíè 

èõòèðàñû. – ..Áàõìåòéåâèí èõòèðàñûíûí ÿñëè áóäóð 

êè, úÿìè ùåéâàíàò áèð äÿðÿúÿ äîíìàã 

ùàëûíà ÷àòàíäà éàðûäèðè îëóðëàð, éàðûþëö 

îëóðëàð.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

2. äàí. ìÿú. Óéäóðìà, ãîíäàðìà. Áó ñþç 

ñÿíèí èõòèðàíäûð. Èõòèðà åòìÿê ìÿú. – óéäóðìàã, 

ãîíäàðìàã. [Äîñòóì] òöôÿíýëÿðè 

òÿðèôëÿéèá, èõòèðà åòìÿéè õîøëàðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÈÕÒÈÐÀ×Û èñ. Áèð øåéè èõòèðà åäÿí àäàì. 

[Ìÿììÿä:] Äåäèëÿð êè, [Óñòà Ñÿìÿä] èíäè 

áþéöê áèð èõòèðà÷ûäûð. Ú.Úàááàðëû. Ùÿñÿí áîø 

âàõòëàðûíû ýÿíú èõòèðà÷ûëàð âÿ õîð äÿðíÿêëÿðèíäÿ 

êå÷èðèðäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÈÕÒÈÐÀ×ÛËÛÃ èñ. Èõòèðà÷ûíûí ôÿàëèééÿòè, 

éàðàäûúûëûã èøè. Èõòèðà÷ûëûã ñàùÿñèíäÿ áþéöê 

èøëÿð. Èõòèðà÷ûëûãëà ìÿøüóë îëìàã. Èõòèðà÷ûëûã 

áöðîñó. 

ÈÕÒÈÑÀÐ èñ. [ÿð.] 1. Ãûñàëòìà, àçàëòìà. 

Èõòèñàð åòìÿê – 1) ãûñàëòìàã, àçàëòìàã. 

Ìÿãàëÿíè èõòèñàð åòìÿê. ßñÿðèí ôÿñèëëÿðèíäÿí 

áèðèíè èõòèñàð åòìÿëè. // Ìöõòÿñÿð åòìÿê, ãûñàëòìàã. 

Ìÿíèìëÿ, Òàíðû ö÷öí, ñþçäÿ èõòèñàð 

åò, êèì; Óçóí ôÿñàíÿéÿ, âàèç, äèëö äÿìàã ýÿðÿê. 

Ãþâñè; 2) ìèãäàðúà, ñàéúà àçàëòìàã. 

Øòàòëàðû èõòèñàð åòìÿê. Õÿðúëÿðè èõòèñàð åòìÿê; 

3) èøäÿí àçàä åòìÿê (øòàòëàðûí àçàëìàñû 

ìöíàñèáÿòè èëÿ). Áèð íå÷ÿ èø÷èíè èõòèñàð åòìÿê 

ëàçûìäûð. Èõòèñàð îëóíìàã – àçàëäûëìàã 

(ìèãäàðûíà, ùÿúìèíÿ ýþðÿ). Èõòèñàðà äöøìÿê 

–1)áàõ èõòèñàð îëóíìàã. Ìÿãàëÿíèí 

àõûðû èõòèñàðà äöøäö; 2) øòàòëàðûí àçàëìàñû èëÿ 

ÿëàãÿäàð îëàðàã èøäÿí àçàä åäèëìÿê. Èõòèñàðà 

ñàëìàã – áàõ èõòèñàð åòìÿê. Òðåñòè 

êÿñèðäÿí ãóðòàðìàã ö÷öí, áèðèíúè íþâáÿäÿ, 

ìöøàâèðÿ âÿ íèòãëÿðè èõòèñàðà ñàëìàã ëàçûìäûð. 

Ì.Ùöñåéí. [Âàùèäîâ:] Ñàáàùäàí ýÿðÿê 

éóõóìó ÿëëè ôàèç èõòèñàðà ñàëàì. ß.Ìÿììÿäõàíëû.

ÈÕÒÈÑÀÐßÍ 

2. ðèéàç. Êÿñèðäÿ: ñöðÿòè âÿ ìÿõðÿúè åéíè 

ÿäÿäÿ áþëöá àçàëòìà, êè÷èê ÿäÿäëÿ âåðìÿ. 

3. Èõòèñàðëà øÿêëèíäÿ çÿðô – ìöõòÿñÿð, ýþäÿê, 

ãûñà, èõòèñàð øÿêëèíäÿ. Ìÿãàëÿíè èõòèñàðëà 

âåðìÿê. 

ÈÕÒÈÑÀÐßÍ çÿðô [ÿð.] Èõòèñàð éîëó èëÿ, èõòèñàð 

øÿêëèíäÿ, èõòèñàð åäÿðÿê, ãûñàëäûëàðàã. 

ÈÕÒÈÑÀÐËÀÌÀ “Èõòèñàðëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÕÒÈÑÀÐËÀÌÀÃ ô. Èõòèñàð åòìÿê, àçàëòìàã, 

ãûñàëòìàã. 

ÈÕÒÈÑÀÐËÀÍÌÀ “Èõòèñàðëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÕÒÈÑÀÐËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Èõòèñàð åäèëìÿê, 

àçàëäûëìàã, ãûñàëäûëìàã. 

ÈÕÒÈÑÀÑ èñ. [ÿð.] Åëìèí, òåõíèêàíûí, ñÿíÿòèí, 

éàõóä èíúÿñÿíÿòèí àéðûúà ñàùÿñè. Î, 

ìöùÿíäèñ èõòèñàñûíû ñå÷ìèøäèð. – [Ôÿðìàí] 

éåíèúÿ èìòàùàí âåðÿðÿê, ìàøèíèñò èõòèñàñûíû 

ãàçàíäûüûíäàí ñåâèíèðäè.. ß.Ñàäûã. // Õöñóñè 

ùàçûðëûã íÿòèúÿñèíäÿ ÿëäÿ åäèëìèø áèëèê, ñÿíÿò, 

ïåøÿ. Èõòèñàñûíû àðòûðìàã. Ãàçìà÷û èõòèñàñû. 

Èõòèñàñû öçðÿ èøëÿìÿê. – [ßíèñÿíèí] 

ÿìÿê áóðñàñûíäà áèð èõòèñàñû îëìàäûüû ö÷öí 

ãåéä åòìÿéèðäèëÿð. Ñ.Ùöñåéí. Êàìàë îðòà 

ìÿêòÿáè ÿëà ãèéìÿòëÿ áèòèðìèøäè, .. ýÿëÿúÿê 

èõòèñàñ áàðÿñèíäÿ äöøöíöðäö. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

[Ñåùðáàç] èõòèñàñûíûí áöòöí ñèðëÿðèíè áþéöê 

ùÿâÿñëÿ þç çèðÿê êþìÿê÷èñèíÿ þéðÿäèðäè. 


ÈÕÒÈÑÀÑËÀÍÄÛÐÛËÌÀ “Èõòèñàñëàíäûðûëìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÈÕÒÈÑÀÑËÀÍÄÛÐÛËÌÀÃ áàõ èõòèñàñëàøäûðûëìàã. 

ÈÕÒÈÑÀÑËÀÍÄÛÐÌÀ “Èõòèñàñëàíäûðìàã”- 


ÈÕÒÈÑÀÑËÀÍÄÛÐÌÀÃ áàõ èõòèñàñëàøäûðìàã. 

ÈÕÒÈÑÀÑËÀÍÌÀ “Èõòèñàñëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÕÒÈÑÀÑËÀÍÌÀÃ ô. Èõòèñàñ ÿëäÿ åòìÿê, 

ñÿíÿò þéðÿíìÿê. 

ÈÕÒÈÑÀÑËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Èõòèñàñëàøäûðûëìàã”äàí 

1-úè ìÿíàäà. ô.èñ. Èñòåùñàëàòûí èõòèñàñëàøäûðûëìàñû. 

ÈÕÒÈÑÀÑËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. 1. Éàëíûç 

áèð õöñóñè ñàùÿäÿ èøëÿìÿê âÿ éà èñòèôàäÿ 

îëóíìàã ö÷öí óéüóíëàøäûðûëìàã, ùàçûðëàíìàã. 

Úÿðýÿëÿð àðàñûíû áåúÿðÿí òðàêòîðëàðäàí 

èñòèôàäÿ åäèëìÿñè èøè èõòèñàñëàøäûðûëìàëûäûð. 

“Ïàìáûã÷ûëûã”. 

2. Èõòèñàñ þéðÿäèëìÿê, ìöòÿõÿññèñ åäèëìÿê. 

ÈÕÒÈÉÀÐ 

ÈÕÒÈÑÀÑËÀØÄÛÐÛËÌÛØ ô.ñèô. Éàëíûç 

ìöÿééÿí ñàùÿéÿ õèäìÿò åòìÿê ö÷öí óéüóíëàøäûðûëìûø, 

ùàçûðëàíìûø, äöçÿëäèëìèø. 

Èõòèñàñëàøäûðûëìûø ìàüàçà. 

ÈÕÒÈÑÀÑËÀØÄÛÐÌÀ “Èõòèñàñëàøäûðìàã”- 

äàí ô.èñ. Èõòèñàñëàøäûðìà àïàðìàã. 

ÈÕÒÈÑÀÑËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. 1. Åëìèí âÿ éà 

òåõíèêàíûí ùÿð ùàíñû áèð ñàùÿñèíÿ àèä èõòèñàñ 

âåðìÿê, áèëèê âåðìÿê, ìöòÿõÿññèñ åòìÿê. 

Àñïèðàíòëàðû éàðûìêå÷èðèúèëÿð ñàùÿñèíäÿ èõòèñàñëàøäûðìàã. 

Òÿëÿáÿëÿðè ÕÛÕ ÿñð ÿäÿáèééàòû 

ñàùÿñèíäÿ èõòèñàñëàøäûðìàã. 

2. Éàëíûç áèð õöñóñè ñàùÿäÿ èøëÿìÿê âÿ éà 

èñòèôàäÿ îëóíìàã ö÷öí óéüóíëàøäûðìàã, ùàçûðëàìàã. 

ÈÕÒÈÑÀÑËÀØÌÀ “Èõòèñàñëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÕÒÈÑÀÑËÀØÌÀÃ ô. Ìöÿééÿí áèð ñàùÿäÿ 

èõòèñàñ ãàçàíìàã; ìöòÿõÿññèñëÿøìÿê. Íåôò 

öçðÿ èõòèñàñëàøìàã. Öçâè êèìéà ñàùÿñèíäÿ 

èõòèñàñëàøìàã. Ëöüÿò÷èëèê ñàùÿñèíäÿ èõòèñàñëàøìàã. 

ÈÕÒÈÑÀÑËÛ ñèô. Ìöÿééÿí ñàùÿäÿ èõòèñàñû 

îëàí; òÿúðöáÿëè. Èõòèñàñëû èø÷èëÿð. Èõòèñàñëû 

êàäðëàð. – [Ùÿéàò:] Êîëõîç .. áàøûíäà èõòèñàñëû 

àäàìëàð äóðìàëûäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. // Õöñóñè 

áèëèê, ùàçûðëûã òÿëÿá åäÿí. Èõòèñàñëû ÿìÿê. 

ÈÕÒÈÑÀÑÑÛÇ ñèô. Ùå÷ áèð èõòèñàñû îëìàéàí, 

ùå÷ áèð õöñóñè ùàçûðëûã êå÷ìÿìèø. Èõòèñàññûç 

èø÷è. 

ÈÕÒÈÑÀÑÑÛÇËÛÃ èñ. Ùå÷ áèð èõòèñàñû, õöñóñè 

ùàçûðëûüû îëìàìà. 

ÈÕÒÈÉÀÐ 1 èñ. [ÿð.] 1. Þç àðçóñó âÿ èðàäÿñè; 

þç èðàäÿ âÿ àðçóñó èëÿ ùÿðÿêÿò åòìÿ. Èõòèéàð 

þçöíäÿäèð. Þç èõòèéàðû èëÿ. Èõòèéàðûíà 

áóðàõìàã. // Áèð øåéÿ ùöãóãó ÷àòìà, áèð 

øåéè åòìÿéÿ, ñÿðÿíúàì âåðìÿéÿ ùàããû, ñÿëàùèééÿòè 

îëìà; ùàãã, ùöãóã, ñÿëàùèééÿò. 

Áóíóí èõòèéàðû êèìäÿäèð Áóíó åòìÿéÿ èõòèéàðû 

éîõäóð. – Èõòèéàð ñÿíèíäèð, âÿôàëû äèëáÿð; 

Ìÿí ñÿíèí õÿòðèíÿ äÿéÿí äåéèëÿì. “Ãóðáàíè”. 

Õàëãûí ìàëûíûí, úàíûíûí, êöëôÿòèíèí èõòèéàðû 

þçöíäÿ äåéèëäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. ..Àíúàã 

êàïèòàí îíëàðû áàøà ñàëäû êè, þçö àðçó åòñÿ 

äÿ, áóíà èõòèéàðû éîõäóð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

// Ñÿðÿíúàì. Îäóð êè, ùàìàí éåð [Úÿëèëèí] 

èõòèéàðûíäà èäè. È.Ìóñàáÿéîâ. [Éàøëû êèøè:] 

Ãàïûíûí à÷àðû òàìàìèëÿ ìÿíèì èõòèéàðûìäà 

èäè. Ñ.Ùöñåéí. Èõòèéàð àëìàã – èúàçÿ 

àëìàã, ðöñõÿò àëìàã. // Ùöãóã ÿëäÿ åòìÿê. 

511

ÈÕÒÈÉÀÐ 

Íîðâå÷ ãÿçåòëÿðè éàçûðëàð êè, âÿêèë ñå÷ìÿê 

ö÷öí àðâàäëàð èõòèéàð àëäûëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Èõòèéàð åòìÿê êþùí. – ñå÷ìÿê, 

öñòöí òóòìàã, òÿðúèù åòìÿê. Íîëà Òÿáðèçè 

ýÿð Ãþâñè áåùèøòÿ èõòèéàð åòñÿ; Êèì îíóí 

õàêè-ïàéè ñöðìåéè-÷åøìè-Èñôàùàíäûð. Ãþâñè. 

[Øàù Àááàñ:] Îíà áèíàÿí ëàáöäÿì êè, 

òÿëàüûíûçû âåðèá úöìëÿíèçè àçàä åäèì êè, ùÿð 

êÿñÿ ìåéëèíèç îëñà, îíó èõòèéàð åäÿñèíèç. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ìöíÿââÿð èñÿ ìÿúáóðÿí .. 

áîçàðìûø àíàñûíûí ãàáàüûíà äöøöá ýåòìÿéè 

èõòèéàð åòìèøäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Èõòèéàð èøëÿòìÿê 

– ñÿðÿíúàì âåðìÿê, ýþñòÿðèø âåðìÿê, 

áþéöêëöê åòìÿê, èúàçÿ âåðìÿê. [Ãîúà:] Áèç 

ñÿíÿ èõòèéàð èøëÿäÿ áèëìÿðèê. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

Èõòèéàð ñàùèáè êþùí. – 1) áèð øåé 

ùàããûíäà ùþêì åòìÿéÿ, ñÿðÿíúàì âåðìÿéÿ 

ùöãóãó, ñÿëàùèééÿòè îëàí àäàì. Î çàìàí áèð 

èõòèéàð ñàùèáè “àñàðàì” äåñÿéäè, áèë êè, àñàð, 

“êÿñÿðÿì” äåñÿéäè, êÿñÿð, ñöðýöí äåéÿ ùþêì 

÷ûõàðñàéäû, ñöðýöí åäÿðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ; 

2) þç èðàäÿñè èëÿ ùÿðÿêÿò åäÿí, èõòèéàðû 

þçöíäÿ îëàí. Èõòèéàð âåðèëìÿê – èúàçÿ 

âåðèëìÿê, ðöñõÿò âåðèëìÿê. Ðóñèéàíû äàëüàëàíäûðàí 

1905-úè èë èíãèëàáûíäàí ñîíðà .. 

ñåíçîð òÿðÿôèíäÿí èõòèéàð âåðèëìÿéÿí êèòàáëàð 

äà ìÿòáóàò àëÿìèíÿ áóðàõûëäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

Èõòèéàð âåðìÿê – èúàçÿ âåðìÿê, ðöñõÿò 

âåðìÿê. ..Êàüûçïàéëàéàíà èõòèéàð âåðìèøèê 

êè, ìöøòÿðèëÿðèìèçäÿí ãàáàãúà áèð øåé àëìàéûíúà 

îíëàðûí æóðíàëûíû àïàðûá âåðìÿñèí. 

“Ìîë. Íÿñð.”. Èõòèéàðû ÿëèíäÿ îëìàã – áèð 

øåéè åòìÿéÿ ùöãóãó ÷àòìàã; ùàããû, ùöãóãó 

îëìàã. [ßñýÿð] ùèññ åäèðäè êè, èõòèéàðû 

òàìàìèëÿ þç ÿëèíäÿäèð. Ñ.Ùöñåéí. Èõòèéàðû 

ýåòìÿê – þç ùöãóãóíäàí, ùàããûíäàí ìÿùðóì 

îëìàã, ùå÷ áèð øåéÿ èõòèéàðû ãàëìàìàã. 

Ýöíáÿýöí ÿêñèëèá øþâêÿòè, øàíû; Èõòèéàðû ýåäÿí 

áÿñ àüëàìàçìû Ì.Â.Âèäàäè. Èõòèéàðû èëÿ, 

þç èõòèéàðû èëÿ – þç õîøó èëÿ, þç ìÿñëÿùÿòè 

èëÿ. Àøèãÿì, çàùèä, ìÿíè ìÿçóð òóò êè, ùè÷ êèì; 

Èõòèéàð èëÿ âèäàè-ÿãëö èìàí åéëÿìÿç. Ãþâñè. 

Íÿ èõòèéàðûí (èõòèéàðûì) âàð – èõòèéàðûí 

(èõòèéàðûì) éîõäóð, íÿ úöðÿòëÿ. [Ìÿøÿäè 

Èáàä:] Ñÿíèí íÿ èõòèéàðûí âàð êè, ìÿíèì àäàõëûìûí 

àäûíû ÷ÿêèðñÿí Ö.Ùàúûáÿéîâ ...èõòèéàðûíà 

áóðàõìàã (âåðìÿê) – ñÿðÿíúàìûíà 

âåðìÿê. Êîíñóëõàíàíûí àâòîìàøûíûíû êþíöëëö 

éûüìàã ö÷öí ñå÷èëìèø êîìèñéîíóí èõòèéàðûíà 

512 

ÈÕÒÈÉÀÐÈ 

áóðàõìûøäûã. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Þç èõòèéàðûíà 

ãîéìàã – þçáàøûíà áóðàõìàã, èìêàí âåðìÿê, 

ìàíå îëìàìàã. Àíàñûé÷ûí àüëàéàí 

êþðïÿ óøàã îëàðäûì; Ãîéñàéäûëàð ìÿíè þç 

èõòèéàðûìà.. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

2. Ãöââÿò, ýöú, òàãÿò. Èõòèéàðû éîõäóð éåðèíäÿí 

ãàëõñûí. – Íàýàùäàí ýþçëÿðèì ýþðÿíäÿ 

ñÿíè; Ãàëìàäû úàíûìäà èõòèéàð, ýÿëèí! 

Ì.Ï.Âàãèô. [Áàëàãàðäàø:] Äóðà áèëìÿéèðÿì, 

èõòèéàðûì éîõäóð.. Í.Âÿçèðîâ. Èõòèéàðû 

(ÿëèíäÿí) ýåòìÿê (öçöëìÿê) – òàãÿòñèç îëìàã, 

ýöúäÿí äöøìÿê, ÿëäÿí äöøìÿê. Äåéèáäàíûøìàüà 

ýÿëìèð ùå÷ âàðû; Öçöëöáäöð 

èõòèéàðû Ùÿñÿíèí. Àøûã Ùÿñÿí. [Çàáèò:] ..Ýþçöìöí 

è÷èíÿ åëÿ áàõäû êè, âàðûìäàí éîõ îëäóì, 

èõòèéàðûì ÿëèìäÿí ýåòäè.. Å.Ñóëòàíîâ. 

Èõòèéàðû(íû) ÿëèíäÿí àëìàã – öçìÿê, òàãÿòäÿí 

ñàëìàã. ßìàíè áóëñà øåéäàéû òÿí èðìÿç; 

Àëûáäûð åøã ÿëèíäÿí èõòèéàðû. ßìàíè. 

ÈÕÒÈÉÀÐ 2 ñèô. [ÿð.] Ãîúà, éàøëû; ïèðàíè. 

Èõòèéàð êèøè. – Èõòèéàð ãàäûí èêè êÿðÿ ýÿëèá 

íàùàð ùàçûð îëäóüóíó ñþéëÿäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ìåùðèáàíûí àòàñû, èõòèéàð áèð àäàì îëìàñûíà 

áàõìàéàðàã, ÷îõ äà àâàì äåéèëäè. 

Ñ.Ùöñåéí. [Ìèñõåòäÿ] ãîíøóì – áèð èõòèéàð, 

ÿëèë ðóñ çàáèòè èëÿ òàíûø îëäóì. Å.Ñóëòàíîâ. 

Èõòèéàð îëìàã – ãîúàëìàã. Èõòèéàð îëìóø 

êþíöëëÿð îëäóëàð éåêñÿð úàâàí; ßëàìàí áó 

ìöñòÿáèäëÿðäÿí, èëàùè, ÿëàìàí! ß.Ãÿìêöñàð. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. Ãûçëàð, ýÿëèíëÿð ñåâèíèð, 

óøàãëàð, ýÿíúëÿð, èõòèéàðëàð ñåâèíèð, áöòöí 

êàèíàò áåëÿ ñåâèíèðäè. Ú.Úàááàðëû. Êÿíäèí 

èõòèéàð âÿ àüñàããàëëàðû éàâàø-éàâàø 

ìÿñúèäÿ òÿðÿô ýåäèðäèëÿð. Ñ.Ùöñåéí. // ìÿú. 

Ãÿäèì, äöíéàýþðìöø. Èõòèéàð äàüëàðûí äþøöíäÿ 

ìåøÿ; Ãàéàëàð éöêñÿêäÿí áàõûð êå÷ìèøÿ. 


ÈÕÒÈÉÀÐÀÒ èñ. [ÿð. “èõòèéàð” ñþç. úÿìè] 

áàõ èõòèéàð 1 . ßëáÿòòÿ, ìèëëÿòè ãîðóìàã, 

îíóí ìàëûíû, ìöëêöíö ñàõëàìàã ö÷öí, ìöâÿããÿòè 

äÿ îëñà, èõòèéàðàò ëàçûìäûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ùàúûíûí þçöíöí, âàð-äþâëÿòèíèí èõòèéàðàòû 

.. [Ìöíÿââÿðäÿ] èäè! Ìèð Úÿëàë. 

ÈÕÒÈÉÀÐÈ ñèô. [ÿð.] Èíñàíûí þç èðàäÿ âÿ 

àðçóñó èëÿ îëàí, áàø âåðÿí; ìÿúáóðè îëìàéàí, 

èðàäè (ãåéðè-èõòèéàðè çèääè). Èíñàí ö÷öí 

ñÿúèééÿâè îëàí èõòèéàðè ùÿðÿêÿòëÿð øöóðëó ñóðÿòäÿ 

ãàðøûéà ãîéóëìóø ìÿãñÿäëÿ èúðà îëóíóð. 

Ì.Ìÿùÿððÿìîâ.

ÈÕÒÈÉÀÐÈËÈÊ 

ÈÕÒÈÉÀÐÈËÈÊ èñ. Èõòèéàðè îëìà; þç èðàäÿ 

âÿ àðçóñó èëÿ îëìà, áàø âåðìÿ; ãåéðè-ìÿúáóðèëèê, 

êþíöëëöëöê, èðàäèëèê. 

ÈÕÒÈÉÀÐËÀØÌÀ “Èõòèéàðëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÕÒÈÉÀÐËÀØÌÀÃ ô. Ãîúàëìàã, éàøà 

äîëìàã. 

ÈÕÒÈÉÀÐËÛÃ èñ. Ãîúàëûã, ïèðàíèëèê. [Õÿééàì:] 

Èõòèéàðëûã íÿ óüóðñóç ÿíýÿë; Íÿ òöùàô, 

éåòìèøÿ ýÿëìèø äÿ éàøûì. Ù.Úàâèä. 

ÈÕÒÈÉÀÐÑÛÇ 1. çÿðô Þçöíäÿí àñûëû îëìàéàðàã, 

þçö èñòÿìÿäÿí; ãåéðè-èðàäè, ãåéðèèõòèéàðè. 

Èõòèéàðñûç àüëàìàã. Èõòèéàðñûç äåìÿê. 

Èõòèéàðñûç ýöëìÿê. – Áîñòàí ÿêäèì õèéàðñûç; 

Ýöíöì êå÷äè áèéàðñûç; Éóõóäà ñÿíè ýþðäöì; 

Àéûëäûì èõòèéàðñûç. (Áàéàòû). Ðöõñàðÿ 

õàíûì èõòèéàðñûç öçöíö à÷äû. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

Òîôèã èõòèéàðñûç îëàðàã äþíöá äàëà áàõäû. 


2. ñèô. Ùöãóãñóç, èõòèéàðû îëìàéàí. 

ÈÕÒÈÉÀÐÑÛÇËÛÃ èñ. Ùå÷ áèð øåéÿ èõòèéàðû, 

ùöãóãó îëìàìà; ùöãóãñóçëóã. 

ÈÊÅÁÁÍÀ èñ. [éóí.] 1. Ýöëáàüëàìà ñÿíÿòè. 

2. Ñöíè àüàú âÿ éà ýöë. 

ÈÊßÍ áàü. Ãîøóëäóüó ñþç âÿ éà òÿðêèáäÿ 

÷àü, çàìàí, éàõóä ùàë-âÿçèééÿò áèëäèðèð. Îë 

ñÿðâèí àéàüû áàüëû îëäó; Àçàäÿ èêÿí àäàãëû 

îëäó. Ôöçóëè. Òèôëè-ìÿñóì èêÿí ýöíàù åòäèí; 

Êÿíäè âèúäàíûíû òÿáàù åòäèí. Ì.ß.Ñàáèð. 

[Ìóðàä] Íèýàðû äàùà êè÷èê áèð ãûç èêÿí õîøëàìûøäû. 


ÈÊÈ ìèãä. ñ. 1. Áèðäÿí ñîíðà ýÿëÿí ÿäÿä – 

2. Èêè äÿôÿ èêè. Äþðääÿí èêè ÷ûõìàã. // Ìèãäàðúà 

èêè áèëäèðèð. Èêè êèòàá. Èêè îòàã. Èêè ãàðäàø. 

Èêè éîëäàø. – Ñþùáÿòèí áó éåðèíäÿ ÷àé÷û 

Ãóðáàí èêè ñòÿêàí ëèìîíëó ÷àé ýÿòèðäè. 

Ù.Íÿçÿðëè. [Ðÿøèä:] [Áÿéèì õàëà] úÿìè-úöìëÿòàíû 

èêè êÿðÿ ìÿíèì ñóàëëàðûìà áèð ãÿäÿð 

òÿôÿððöàòëà úàâàá âåðìèøäè. È.Ùöñåéíîâ. 

2. äàí. Áèð íå÷ÿ, ÷îõ àç ìÿíàñûíäà. Èêè 

ñþçö áèð-áèðèíÿ ãîøà áèëìèð. Èêè êÿëìÿ èëÿ 

áàøà ñàëìàã. Èêè äÿãèãÿ âàõòûíûçû àëàúàüàì. 

– [Ãÿùðÿìàí:] Èêè äÿãèãÿ êå÷ìÿìèø .. îòàãäàí 

ÿââÿëúÿ äÿùøÿòëè âÿ ñîíðà çàðûëòûéà ÷åâðèëÿí 

áèð ñÿñ åøèòäèì. Ù.Íÿçÿðëè. 

3. Áåøáàëëû ñèñòåìäÿ øàýèðäèí, òÿëÿáÿíèí 

ìöâÿôôÿãèééÿòèíè ýþñòÿðÿí íþìðÿ; “ïèñ”. 

2 àëìàã. Ùå÷ 2-éÿ úàâàá âåðÿ áèëìÿäè. 

◊ Èêè àéàüûíû áèð áàøìàüà òÿïìÿê 

–áàõ èêè àéàüûíû áèð áàøìàüà äèðÿìÿê 

ÈÊÈÀÐØÛÍËÛÃ 

(“àéàã 1 ”äà). [Èáàä:] Äåéèð, áÿñ äöíÿí [Àëìàç] 

èêè àéàüûíû òÿïìèøäè áèð áàøìàüà 

Ú.Úàááàðëû. Èêè áÿäÿíäÿ áèð öðÿê – ñåâýèëèëÿð 

ùàããûíäà. Èêè úöò áèð òÿê – ÷îõ àç. Èêèäÿ 

áèð – éàðû. Èêè äàøûí àðàñûíäà – ÷îõ íàìöíàñèá 

âàõòäà, òÿëÿñèê. Èêè ýþçö – ÿí ÿçèçè, 

ÿí èñòÿêëèñè. Èêè ýþçöíö áèð äåøèêäÿí ÷ûõàðòìàã 

– áàõ ýþçöíö ÷ûõàðòìàã 1-úè 

ìÿíàäà (“ýþç”äÿ). [Ýöëñÿíÿì:] [Èìðàí] 

ÿýÿð ýþðñÿ êè, áèðè úàìààòà çèéàí âåðèð, îíóí 

èêè ýþçöíö áèð äåøèêäÿí ÷ûõàðàð. Ì.Ùöñåéí. 

Èêè ýöëÿøÿíèí áèðè éûõûëàð ìÿú. – ÷ÿêèøÿí, 

âóðóøàí èêè òÿðÿôäÿí áèðèíèí ìÿüëóá îëìàñû 

ìÿíàñûíäà. [Êèì èñÿ:] Èêè ýöëÿøÿíèí áèðè éûõûëàúàã. 

Ì.Ùöñåéí. Èêè êþíöë áèð îëìàã 

– áèðëÿøìÿê, ñåâèøìÿê ìÿíàñûíäà. ßçèçèì, 

äàëäà éåðè; Éåë òóòìàç äàëäà éåðè; Èêè êþíöë 

áèð îëñà; Òåç òàïàð äàëäà éåðè. (Áàéàòû). Èêè 

éàíûíà ýþç ýÿçäèðìÿê – ùÿð òÿðÿôèíÿ, ÿòðàôûíà 

áàõìàã. Õÿëèë èêè éàíûíà ýþç ýÿçäèðäè. 

Ì.Ùöñåéí. Èêèäÿ-áèðäÿ – òåç-òåç. Èêèäÿíáèðäÿí 

– ùå÷ (áèð øåéèí, ùàäèñÿíèí îëìàäûüûíû 

áèëäèðèð). Èêèäÿí-áèðäÿí ñèçÿ ýÿëÿíÿì 

– [Êÿðáÿëàéû:] Àäÿ, èêèäÿí-áèðäÿí ãÿçåò 

àëàíàì Ì.Ùöñåéí. Ùå÷ èêèäÿí-áèðäÿí ýÿëèá 

äåéèáñÿíìè êè, Çÿðÿôøàí, Êÿðèì äàéûíûí 

ùàããûíäà áåëÿ äåéèðëÿð, íÿ ãàéûðàã.. 


èêè-èêè çÿðô 1. Ùÿð áèðèíÿ, éàõóä ùÿð äÿôÿñèíÿ 

èêè. Èêè-èêè àëìà âåðìÿê. Èêè-èêè äöçìÿê. 

Èêè-èêè àéûðìàã. 

2. Èêèñè éàí-éàíà, èêèñè áèð éåðäÿ, áèðýÿ, 

áÿðàáÿð. Èêè-èêè äóðìàã. Èêè-èêè îòóðìàã. 

èêè... – áó ñàéëà ÿëàãÿäàð îëàí áèð ñûðà ìöðÿêêÿá 

ñþçëÿðèí áèðèíúè òÿðêèá ùèññÿñè; ìÿñ.: 

èêèáàøëû, èêèìîòîðëó, èêèîòàãëû, èêèéåðëè. 

ÈÊÈÀÄÀÌËÛÃ ñèô. Èêè àäàì ö÷öí îëàí, èêè 

àäàì éåðëÿøÿ áèëÿí; èêèíÿôÿðëèê. Èêèàäàìëûã 

÷àðïàéû. Èêèàäàìëûã ëîæà. 

ÈÊÈÀÄËÛ ñèô. Èêè àä äàøûéàí, èêè àäû îëàí. 

ÈÊÈÀÜÛÇËÛ ñèô. Ùÿð èêè òÿðÿôè êÿñÿí, èêè 

òèéÿñè îëàí. Èêèàüûçëû áû÷àã. Èêèàüûçëû õÿíúÿð. 

– [ßëÿìäàð:] Áó èêèàüûçëû ãûëûíúûìëà îíó 

ãèéìÿ-ãèéìÿ äîüðàðàì! Ñ.Ðÿùèìîâ. Èêèàüûçëû 

ãûëûíúëàð ùàâàäà áÿðã âóðóá ñàüûñîëó 

áè÷èð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÈÊÈÀÊÒËÛ ñèô. áàõ èêèïÿðäÿëè. 

ÈÊÈÀÐØÛÍËÛÃ ñèô. Èêè àðøûí óçóíëóüóíäà 

îëàí. 

513

ÈÊÈÀÐÂÀÄËÛ 

514 

ÈÊÈÚÀÍËÛ 

ÈÊÈÀÐÂÀÄËÛ ñèô. êþùí. Èêè àðâàäû îëàí, 

èêè àðâàä ñàõëàéàí. [Çåéíàë] òàìàìèëÿ èêèåâëè, 

èêèàðâàäëû èäè. Ñ.Ùöñåéí. // Èêè ãàäûí 

îëàí. Èêèàðâàäëû åâ ñöïöðöëìÿìèø ãàëàð. 

(Ìÿñÿë). // Èñ. ìÿíàñûíäà. [Ýöëñàáàù Ìÿøÿäè 

Ãÿäèìÿ:] Ùÿëÿ îðàäà äà ñÿíèí êèìè èêèàðâàäëûëàðäàí 

äàíûøûðëàð. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÈÊÈÀÐÂÀÄËÛËÛÃ èñ. êþùí. Èêè àðâàäû 

îëìà, èêè àðâàä ñàõëàìà. Ìÿøÿäè Ãÿäèìèí 

èêèàðâàäëûëûüû ÷îõäàí äåéèëäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

[Úåéðàí] öìóìèééÿòëÿ, êÿíä êèøèëÿðèíè èêèàðâàäëûëûãäà 

òþùìÿòëÿíäèðèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÊÈÀÒËÛ ñèô. Èêè àò ãîøóëìóø. Èêèàòëû àðàáà. 

Èêèàòëû ôàéòîí. 

ÈÊÈÀÒÎÌËÓ ñèô. êèì. Èêè àòîìäàí èáàðÿò 

îëàí. Èêèàòîìëó áèðëÿøìÿ. 

ÈÊÈÀÂÀÐËÛ ñèô. Èêè àâàðû îëàí; ãîøààâàðëû. 

Èêèàâàðëû ãàéûã. 

ÈÊÈÀÉÀÃËÛ ñèô. 1. Èêè àéàüû îëàí. 

2. ìÿú. äàí. Èíñàí ìÿíàñûíäà åïèòåò êèìè 

èøëÿíèð. [Õîðòäàí:] Òåùðàíäà áèð íÿôÿð èêèàéàãëû 

ãàëìàäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÈÊÈÀÉËÛÃ ñèô. 1. Èêè àé äàâàì åäÿí âÿ éà 

äàâàì åòìèø. Èêèàéëûã åçàìèééÿò. Èêèàéëûã 

ìÿçóíèééÿò. Èêèàéëûã êóðñëàð. // Èêè àéäàí áèð 

íÿøð îëóíàí, ÷ûõàí (æóðíàë, ãÿçåò âÿ ñ). 

2. Éàøû èêè àéäàí èáàðÿò îëàí. Èêèàéëûã óøàã. 

ÈÊÈÁÀÐÌÀÃËÛ ñèô. ßëèíäÿ, éà àéàüûíäà 

àíúàã èêè áàðìàüû îëàí. 

ÈÊÈÁÀØÀ çÿðô Ùÿð èêè òÿðÿôÿ, ùÿð èêè 

áàøà. Ìàøûíû èêèáàøà äàíûøìàã. 

ÈÊÈÁÀØËÛ ñèô. 1. Èêè áàøû (óúó, ãóðòàðàúàüû) 

îëàí. Èêèáàøëû àüàú. 

2. Èêè áàøû îëàí. Èêèáàøëû ùåéâàí. – [Äÿðâèø:] 

Äöíéàìûç äÿðÿ-òÿïÿëè, äÿðèí-äÿðèí ãóéóëàðäûð; 

ãàíõîð, ðÿùìñèç, èêèáàøëû ÿæäàùàëàð, 

– äåéèá áàüûðûðûã. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

3. Ùÿð èêè òÿðÿô ö÷öí, ùÿì î òÿðÿôÿ, ùÿì 

áó òÿðÿôÿ. Èêèáàøëû áèëåò. Èêèáàøëû òåëåãðàì. – 

Ëàÿëàú ãàëûá, ýþòöðöá Êèñëîâîäñêèéÿ èêèáàøëû 

òåë âóðóá áó áàðÿäÿ ìÿñëÿùÿò ñîðóøäóì. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Èêèáàøëû ãîùóì 

îëìàã – ãûç âåðèá, ãûç àëìàã. [ßñýÿð:] Áàõ, 

áÿé, èíäè êè ìÿíèìëÿ ãîùóì îëìàã èñòÿéèðñÿí, 

ýÿë èêèáàøëû ãîùóì îëàã. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

[Ýþâùÿð:] Äåìÿëè, ñÿí áèçèìëÿ èêèáàøëû ãîùóì 

îëìàã èñòÿéèðñÿí Ñ.Ðÿùìàí. 

4. ìÿú. Èêèìÿíàëû, èêèòÿðÿôëè, èêè úöð áàøà 

äöøöëÿ áèëÿí; àéäûí, êîíêðåò îëìàéàí, äóìàíëû. 

[Äÿëè Ùÿñÿí äåäè:] Êîðîüëó, ñþçöí 

áèð àç èêèáàøëûäû. “Êîðîüëó”. Ïÿðøàí Ãûçéåòÿðèí 

Ñàëìàíû áÿéÿíìÿäèéèíè, ñþçëÿðèíèí èêèáàøëû 

(ç.) îëäóüóíó áèëèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Íÿðìèíÿ Øàùìàðûí äåäèéè èêèáàøëû ñþçöí 

ìÿíàñûíû àíëàäûüû ö÷öí èêèáàøëû (ç.) äà úàâàá 

âåðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

◊ Èêèáàøëû ãàðòàë – ÷àð Ðóñèéàñûíûí äþâëÿò 

ýåðáè – öçÿðèíäÿ ãàðòàëûí èêè áàø øÿêëèíäÿ 

òÿñâèðè (öìóìèééÿòëÿ ÷àðëûã ñèìâîëó). Ôÿãÿò 

ìÿçëóìëàð ãàíûíà áîéàíìûø èêèáàøëû ãàðòàë 

÷îõ äàâàì åäÿ áèëìÿçäè. Ù.Íÿçÿðëè. ..Èêèáàøëû 

ãàðòàë èëÿ “úöìëÿ úàùàíû òèòðÿäÿí” èìïåðèéàíûí 

ñàäèã íþêÿðè Ìöãèì áÿé, ðöòáÿ 

åòèáàðèëÿ éöêñÿëìèø îëñà áåëÿ, áó òÿçÿ ãóëëóüóíäà 

íÿ çþâã, íÿ äÿ íÿøÿ òàïûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Áó çàìàíäàí ÛÛÛ Èâàí .. ãÿäèì Âèçàíòèéà 

äþâëÿò íèøàíû îëàí èêèáàøëû ãàðòàëû þç 

äþâëÿòèíèí íèøàíû êèìè ãÿáóë åäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Èêèáàøëû çÿðÿðÿ äöøìÿê – áèð øåéèí 

öñòöíäÿ èêè äÿôÿ õÿðúÿ äöøìÿê, èêè äÿôÿ ïóë 

õÿðúëÿìÿëè îëìàã. 

ÈÊÈÁßÍÄËÈ ñèô. ÿä. Èêè áÿíääÿí èáàðÿò 

îëàí. Èêèáÿíäëè øåèð. 

ÈÊÈÁßÒÍËÈËßÐ èñ. çîîë. Êèñÿëè ìÿìÿëè 

ùåéâàíëàð àèëÿñèíäÿí êèñÿëè ñè÷àíëàð ôÿñèëÿñè. 

ÈÊÈÁÈÐ ñàé. Èêè-èêè, úöò-úöò. Éîë÷óëàð ÷àðÿñèç 

ãàëûá íàýàù; Èêèáèð, ö÷áèð îëäóëàð 

ùÿìðàù. Ù.Úàâèä. Ãîúàëàð áèð-áèðèíäÿí ñîðóøóð, 

èêèáèð, ö÷áèð ýÿëèð âÿ òîðïàã øþáÿñèíÿ 

÷ûõûðäûëàð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Èíäè òåç-òåç ñàüñàüàí, 

ãàðüà, òÿê-òÿê, èêèáèð, ö÷áèð ó÷óøàí ýþéÿð÷èíëÿðÿ 

ðàñò ýÿëèðèê. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÈÊÈÁÎÜÀÇËÛ ñèô. Èêè áîüàçû îëàí (á à õ 

áîüàç 1 2-úè ìÿíàäà). Èêèáîüàçëû øöøÿ. 

ÈÊÈÁÓÚÀÃËÛ ñèô. Èêè áóúàüû îëàí. 

ÈÊÈÁÓÉÍÓÇ(ËÓ) áàõ ãîøàáóéíóç(ëó). 

ÈÊÈÚÀÍËÛ ñèô. Ùàìèëÿ, áîéóäîëó. Èêèúàíëû 

ãàäûí. – Ýåòäèí îðà áèðúàíëû, ãàéûòäûí èêèúàíëû; 

Äÿðäèí áèð èäè, èíäè ìèí îëäó, à çàâàëëû. 

Ì.Ìþúöç. Èêèúàíëû îëìàã – ùàìèëÿ 

îëìàã. Àé êå÷äè, èë êå÷äè áóíäàí; Èêèúàíëû 

îëäó Ýöëéàç. À.Øàèã. Àüàìåùäè Òèôëèñäÿ èêè 

èë éàøàäû, ö÷öíúö èëÿ äþíÿíäÿ ãàéûíàíàñû 

Õàíïÿðè âÿôàò åòäè, Ýöëíàç äà èêèúàíëû îëäó. 

Å.Ñóëòàíîâ. // Áîüàç. Éàç àüçû Ìîëëà áàçàðäàí 

áèð èêèúàíëû êå÷è àëûð êè, ñöäö èëÿ óøàãëàðûíû 

äîëàíäûðñûí. “Ì.Í.ëÿòèô.”

ÈÊÈÚÀÍËÛËÛÃ 

ÈÊÈÚÀÍËÛËÛÃ èñ. Ùàìèëÿ îëìà, áîéíóíäà 

óøàã îëìà; ùàìèëÿëèê. // Áîüàçëûã. 

ÈÊÈÚß ñàé. Èêè. ßìðàù àüçû öñòÿ ãàïàíäû, 

éàëíûç èêèúÿ äÿôÿ ùþíêöðäö. Ì.Ùöñåéí. Áàéàãäàí 

áÿðè [Çÿðèíòàú õàíûì] úÿìè èêèúÿ 

äÿñò öðÿéèíÿ éàòàí ïàëòàð ýþòöðöá êÿíàðà 

òóëëàéà áèëìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ëàêèí èêèúÿ 

ýöí ñîíðà äàðöëôöíóíäà áàø âåðÿí áèð ùàäèñÿ 

ýþñòÿðäè êè, àðòûã îíäà áèð õàñèééÿò îëìóø 

áó ãûçüûíëûüû ñîéóòìàã ãåéðè-ìöìêöíäöð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. // Éàëíûç èêè, òÿêúÿ èêè, 

àíúàã èêè. [Úÿôÿðãóëó] áó äÿôÿ èêèúÿ ýöí ãàëûá 

ãàéûòäû. Ãàíòÿìèð. Èêèúÿ òèêÿ àëàíäàí 

ñîíðà Úÿëèë áÿé ÿëèíè äèçëÿðèíÿ ñèëèá äåäè.. 

Ñ.Ðÿùìàí. Çåéíàëûí âåðäèéè øÿêëÿ áàõàíäàí 

ñîíðà Ìöëàéèì àðâàä èêèúÿ ýöíöí è÷èíäÿ 

øàì êèìè ÿðèìèøäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÈÊÈÚßÐÝß çÿðô Èêè úÿðýÿ ùàëûíäà. Èêèúÿðýÿ 

îòóðìàã. Êèòàáëàðû èêèúÿðýÿ éûüìàã. 

ÈÊÈÚßÐÝßËÈ ñèô. ê.ò. Úÿðýÿñè èêè îëàí, èêè 

úÿðýÿäÿ, ñûðàäà äöçöëìöø, èêè úÿðýÿäÿí èáàðÿò. 

Èêèúÿðýÿëè ÿêèí. Èêèúÿðýÿëè ÷àé áèòêèñè çîëàãëàðû. 

ÈÊÈÚßÐÝßËÈËÈÊ èñ. Èêè úÿðýÿäÿí èáàðÿò 

îëìà, èêè úÿðýÿäÿ äöçöëìÿ. 

ÈÊÈÚÈËÄËÈ ñèô. Èêè úèëääÿí èáàðÿò îëàí. 

Èêèúèëäëè ëöüÿò. Èêèúèëäëè ÿñÿð. 

ÈÊÈÚÈËÄËÈÊ 1. Á à õ èêèúèëäëè. 

2. èñ. Èêè úèëääÿí èáàðÿò êèòàá. Ñàáèðèí 

ÿñÿðëÿðèíèí èêèúèëäëèéè. 

ÈÊÈÚÈÍÑÈÉÉßÒËÈ ñèô. áèîë. Åðêÿê âÿ äèøè 

úèíñèééÿò ÿëàìÿòëÿðèíè þçöíäÿ áèðëÿøäèðÿí; 

õîíñà. Èêèúèíñèééÿòëè îðãàíèçì. // áîò. Áèð ÷è- 

÷ÿêäÿ ùÿì äèøèúèê, ùÿì äÿ åðêÿêúèê îëàí. 

Èêèúèíñèééÿòëè áèòêèëÿð. // çîîë. Ùÿì åðêÿê, 

ùÿì äÿ äèøè úèíñè îðãàíëàðû îëàí. Èêèúèíñèééÿòëè 


ÈÊÈÚÈÍÑÈÉÉßÒËÈËÈÊ èñ. áèîë. Èêèúèíñèééÿòëè 

îðãàíèçìèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè. 

ÈÊÈÚÈÍÑËÈ áàõ èêèúèíñèééÿòëè. Èêèúèíñëè 

ùåéâàíëàð. Èêèúèíñëè áèòêèëÿð. – Òóðøÿíý ôÿñèëÿñè(íèí) 

íöìàéÿíäÿëÿðè îòëàðäûð; ÷è÷ÿêëÿðè 

ìöíòÿçÿì, èêèúèíñëèäèð. Ì.Ãàñûìîâ. 

ÈÊÈÚÈÍÑËÈËÈÊ áàõ èêèúèíñèééÿòëèëèê. 

ÈÊÈ×ÀÐÕËÛ ñèô. Ãîøà ÷àðõû (òÿêÿðè) îëàí. 

[Çàêèð] áèð ñÿùÿð èêè÷àðõëû àðàáàñûíû ýþòöðöá 

ùÿéÿòäÿ ñöðöðäö. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÈÊÈ×ßÉÈÐÄßÊËÈ ñèô. Èêè ÷ÿéèðäÿéè îëàí. 

Èêè÷ÿéèðäÿêëè ìåéâÿ. 

ÈÊÈÅÂËÈ 

ÈÊÈ×ÈÍ çÿðô äàí. Èêèúÿðýÿ. Ëÿìÿéÿ èêè÷èí 

ÿëâàí çÿðëè ÷èíè êàñà âÿ áîøãàá äöçÿðäèëÿð. 


ÈÊÈÄÀÉÀÃËÛ ñèô. Èêè äàéàã öçÿðèíäÿ äàéàíàí, 

èêè äàéàüû îëàí. Èêèäàéàãëû äÿçýàù. 

ÈÊÈÄßÑÒßËÈ ñèô. Èêè äÿñòÿñè, òóòàúàüû 

îëàí, ãóëïó îëàí. Èêèäÿñòÿëè ìèøàð. 

ÈÊÈÄÛÐÍÀÃËÛ çîîë. áàõ ãîøàäûðíàãëû. 

ÈÊÈÄÈÁËÈ ñèô. Èêè äèáè îëàí. Èêèäèáëè ãàá. 

ÈÊÈÄÈËËÈ ñèô. 1. Åéíè äÿðÿúÿäÿ èêè äèëäÿ 

äàíûøàí, ìÿèøÿòäÿ èêè äèëäÿí èñòèôàäÿ åäÿí. 

Èêèäèëëè õàëã. 

2. Èêè äèëäÿ òÿðòèá åäèëìèø. Èêèäèëëè ëöüÿòëÿð. 

3. ìÿú. Ãåéðè-ñÿìèìè, èêèöçëö, àëäàäûúû, 

éàëàí÷û. Éàç ýöíöíäÿ ãàð îëìàç; Ñþéöä ãàëõàð, 

áàð îëìàç; Èêèäèëëè ýþçÿëäÿ; ßùäÿ åòèáàð 

îëìàç. (Áàéàòû). Éîõ áþéëÿ èêèäèëëè, éàìàí 

öçëö úÿôàêàð; Áèð çÿððÿ óòàíìàç! Ì.ß.Ñàáèð. 

ÈÊÈÄÈËËÈËÈÊ èñ. 1. Åéíè äÿðÿúÿäÿ èêè äèëèí 

èøëÿíìÿñè. ßùàëèíèí èêèäèëëèëèéè. 

2. Èêè äèëè éàõøû áèëìÿ âÿ èøëÿòìÿ. 

ÈÊÈÄÈØËÈ ñèô. Èêè (áèð úöò) äèøè îëàí. Èêèäèøëè 

éàáà. 

ÈÊÈÄÈØËÈËßÐ úÿì çîîë. Îêåàíëàðäà éàøàéàí, 

ÿòè çÿùÿðëè êèðïèéÿ áÿíçÿéÿí áàëûã. 

ÈÊÈÄÈÂÀÐËÛ ñèô. Èêè äèâàðû îëàí. Èêèäèâàðëû 

êàìåðà. 

ÈÊÈÄÎÐËÓ ñèô. äÿíèç. Èêè äîðó îëàí. Èêèäîðëó 

ýÿìè. 

ÈÊÈÄÖÉÌß(ËÈ) ñèô. 1. Èêè äöéìÿ þë÷öñöíäÿ 

îëàí. Èêèäöéìÿ ìûõ. Èêèäöéìÿ òàõòà. 

2. Èêè äöéìÿñè îëàí. Èêèäöéìÿëè ïåíúÿê. 

ÈÊÈÅËÅÊÒÐÎÄËÓ ñèô. ôèç. Ùÿð èêè óúóíäà 

åëåêòðîä îëàí, èêè åëåêòðîäó îëàí. Èêèåëåêòðîäëó 

êå÷èðèúè. 

ÈÊÈÅËÅÌÅÍÒËÈ ñèô. Òÿðêèáè èêè åëåìåíòäÿí 

(öíñöðäÿí) èáàðÿò îëàí. Èêèåëåìåíòëè 

ìàääÿ. 

ÈÊÈÅÂÚÈÊËÈ èñ. áîò. Èêèåâúèêëè áèòêèëÿð 

ñèíôèíèí àäû. 

ÈÊÈÅÂÚÈÊËÈ ñèô. áîò. Åðêÿê âÿ äèøè ÷è- 

÷ÿêëÿðè ìöõòÿëèô ôÿðäëÿðäÿ éåðëÿøÿí (áèòêèëÿð 

ùàããûíäà). Ïöñòÿ .. èêèåâëè áèòêèäèð, éÿíè áèð 

àüàúäà àíúàã åðêÿê, äèýÿð àüàúäà èñÿ àíúàã 

äèøè ÷è÷ÿêëÿðè îëóð. È.Àõóíäçàäÿ. 

ÈÊÈÅÂËÈ 1 ñèô. äàí. êþùí. Èêè åâè, àðâàäû, 

àèëÿñè îëàí. Èêèåâëè êèøè. – [Çåéíàë] òàìàìèëÿ 

èêèåâëè, èêèàðâàäëû èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÊÈÅÂËÈ 2 áàõ èêèåâúèêëè. 

515

ÈÊÈÅÂËÈËÈÊ 

ÈÊÈÅÂËÈËÈÊ èñ. äàí. êþùí. Èêèåâëè àäàìûí 

ùàë âÿ âÿçèééÿòè. 

ÈÊÈßËËÈ çÿðô Ùÿð èêè ÿëëÿ, èêè ÿëèí èøòèðàêû 

èëÿ, ùÿð èêè ÿëèíè èøëÿäÿðÿê. Èêèÿëëè òóòìàã. 

Èêèÿëëè éûüìàã. – [Ùàúû Ìåùäè:] Ýóéà ìÿíè 

ãàëõûçûá èêèÿëëè âóðäóëàð éåðÿ. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Úÿôÿð:] Åëÿ áóíó äåìÿéèìè ýþðäöì, 

àíàì áàøûìà èêèÿëëè ãàïàç ñàëûá, áàøëàäû 

ìÿíè ãàðüûøëàìàüà. Å.Ñóëòàíîâ. [Àøûã Úàìàë] 

èêèÿëëè óñòàäûíûí ÿëèíäÿí òóòóá äîäàãëàðûíà 

ãàëäûðäû, ùþðìÿòëÿ ãîúàíûí ÿëèíè 

þïäö. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÈÊÈßÐËÈ ñèô. Åéíè çàìàíäà èêè ÿðè îëàí. 

ÈÊÈßÐËÈËÈÊ èñ. Åéíè çàìàíäà èêè ÿðè îëìà. 

ÈÊÈßÑÐËÈÊ ñèô. Èêè ÿñð (èêè éöç èë) òàðèõè 

îëàí, èêè ÿñð äàâàì åäÿí. Èêèÿñðëèê ìöñòÿìëÿêÿ. 

Èêèÿñðëèê àéðûëûüûí ñîíó ýÿëäè. 

ÈÊÈÔÀÌÈËÈÉÀËÛ ñèô. Èêè ôàìèëèéàñû îëàí, 

èêè ôàìèëèéà äàøûéàí. 

ÈÊÈÔÀÇÀËÛ ñèô. ôèç. Èêè ôàçàñû îëàí. 

ÈÊÈÔÈÊÈÐËÈ ñèô. Ìöÿééÿí ãÿðàðà ýÿëÿ 

áèëìÿéÿí, òåç-òåç ôèêðèíè äÿéèøÿí; ìöòÿðÿääèä. 

Èêèôèêèðëè àäàì. 

ÈÊÈÔÈÊÈÐËÈËÈÊ èñ. Òåç-òåç ôèêðèíè äÿéèøìÿ, 

èêè ôèêèðäÿ îëìà. 

ÈÊÈÝÀÂÀÙÛÍËÛ ñèô. Èêè ýàâàùûíû îëàí. 

Èêèýàâàùûíëû êîòàí. 

ÈÊÈÝÞÂÄßËÈ ñèô. òåõ. Èêè ýþâäÿñè îëàí. 

ÈÊÈÝÞÉßÐÒßËÈ ñèô. äÿíèç. Èêè ýþéÿðòÿñè 

îëàí. Èêèýþéÿðòÿëè ýÿìè. 

ÈÊÈÝÞÇËÖ ñèô. Èêè ýþçö îëàí, èêè ùèññÿäÿí 

èáàðÿò. Èêèýþçëö ìèç. Èêèýþçëö ãóòó. Èêèýþçëö 

äöêàí. 

ÈÊÈÝÖÍËÖÊ ñèô. 1. Èêè ýöí âàõò òÿëÿá 

åäÿí. Èêèýöíëöê èø ãàëûá. // Èêè ýöí ñöðÿí, èêè 

ýöí äàâàì åäÿí. Èêèýöíëöê ìþùëÿò. Èêèýöíëöê 

ñÿéàùÿò. // Èêè ýöíÿ ÷àòàí, èêè ýöí ö÷öí 

êèôàéÿò åäÿí. Èêèýöíëöê àçóãÿ. 

2. Äîüóëìàñûíäàí èêè ýöí êå÷ìèø. 

Èêèýöíëöê óøàã. 

ÈÊÈÝÖÂßÍËÈ áàõ èêèùöðýöúëö. 

ÈÊÈÝÖÇÝÖËÖ ñèô. Èêè ýöçýöñö îëàí. Èêèýöçýöëö 

øèôîíåð. 

ÈÊÈÙÀ×À(ËÛ) ñèô. âÿ çÿðô Èêè ùà÷àñû îëàí, 

èêè éåðÿ àéðûëàí. Èêèùà÷à(ëû) îëìàã – øàããàëàíìàã, 

èêè ãîëà àéðûëìàã. Áèð úèäà áîéó 

ãàëõìûø ýöíÿø ÷àéûí èêèùà÷àëû îëóá àõàí 

ñóëàðûíäà ÷èìèð, äàüäàí ÿñÿí ñÿðèí êöëÿê 

ãûçëàðûí ñà÷ëàðû èëÿ îéíàéûðäû. Ñ.Ðÿùìàí. 

516 

ÈÊÈÃÀÍÀÄËÛ 

ÈÊÈÙÀÊÈÌÈÉÉßÒËÈËÈÊ èñ. Áèð þëêÿäÿ 

åéíè çàìàíäà èêè ùàêèìèééÿòèí îëäóüó âÿçèééÿò. 

ÈÊÈÙÅÚÀËÛ ñèô. äèë÷. Èêè ùåúàäàí èáàðÿò. 

Èêèùåúàëû ñþç. 

ÈÊÈÙßÄËÈ ñèô. ðèéàç. Èêè ùÿääè îëàí, èêè 

ùÿääÿí èáàðÿò îëàí. 

ÈÊÈÙßÔÒßËÈÊ ñèô. Èêè ùÿôòÿ äàâàì åäÿí, 

èêè ùÿôòÿ ìöääÿòèíÿ. Èêèùÿôòÿëèê ìÿçóíèééÿò. 

Èêèùÿôòÿëèê ìààø. 

ÈÊÈÙßÐßÊßÒËÈËßÐ èñ. çîîë. Éåð àëòûíäà 

éàøàéàí ãóðäà áÿíçÿð êÿðòÿíêÿëÿ ôÿñèëÿñè. 

ÈÊÈÙÈÑÑßËÈ ñèô. Èêè ùèññÿäÿí èáàðÿò îëàí. 

Èêèùèññÿëè ÿñÿð. 

ÈÊÈÙÞÊÓÌßÒËÈËÈÊ áàõ èêèùàêèìèééÿòëèëèê. 

ÈÊÈÙÖÐÝÖÚËÖ ñèô. Èêè ùöðýöúö (ýöâÿíè) 

îëàí. Èêèùöðýöúëö äÿâÿ. 

ÈÊÈÕßÒËÈ ñèô. Ãîøàõÿòëè, ãîøà úûçûãëàðû 

îëàí. Èêèõÿòëè äÿôòÿð. 

ÈÊÈÈË×È èñ. Áèð ñèíèôäÿ èêè èë îõóéàí. Èêèèë÷è 

øàýèðä. 

ÈÊÈÈËËÈÊ ñèô. 1. Èêè èë äàâàì åäÿí âÿ éà 

äàâàì åòìèø. Èêèèëëèê êóðñ. Èêèèëëèê åçàìèééÿò. 

Èêèèëëèê äþâð. Èêèèëëèê ñÿôÿð. 

2. Éàøû èêè èë îëàí, èêè éàøûíäà îëàí; èêèéàøàð. 

Èêèèëëèê äàíà. 

3. áîò. Òàì èíêèøàôû (úöúÿðìÿéÿ áàøëàìàãäàí 

òîõóìëàðûíûí éåòèøìÿñèíÿ ãÿäÿð) 

èêè âåýåòàñèéà äþâðö òÿëÿá åäÿí âÿ òîõóìëàðû 

éåòèøäèêäÿí ñîíðà ìÿùâ îëàí. Èêèèëëèê áèòêèëÿð. 

ÈÊÈÊÀÌÅÐÀËÛ ñèô. òåõ. Èêè êàìåðàñû îëàí. 

Èêèêàìåðàëû ñîáà. 

ÈÊÈÊÀÍÀËËÛ ñèô. ðàä. Èêè êàíàëäà èøëÿéÿí, 

èêè êàíàëäà âåðèëèø âåðÿí, éàõóä èêè êàíàëäà 

âåðèëÿí òåëåâèçèéà âåðèëèøëÿðèíè ãÿáóë åäÿí. 

ÈÊÈÊßÑÈÚÈÄÈØËÈËßÐ èñ. çîîë. Àâñòðàëèéàäà 

éàøàéàí êèñÿëè ùåéâàíëàð äÿñòÿñè. 

ÈÊÈÊÈËÎÃÐÀÌËÛÃ 1. ñèô. Èêè êèëîãðàì 

àüûðëûüûíäà îëàí, èêè êèëîãðàì òóòàí. 

2. Èñ. ìÿíàñûíäà. Èêè êèëîãðàì àüûðëûüûíäà 

îëàí ÷ÿêè äàøû. 

ÈÊÈÊÈËÎÌÅÒÐËÈÊ ñèô. 1. Èêè êèëîìåòð 

óçóíëóüóíäà îëàí, ìÿñàôÿñè èêè êèëîìåòð 

îëàí. Èêèêèëîìåòðëèê éîë. 

2. úîüð. Ñàíòèìåòðäÿ èêè êèëîìåòð ìèãéàñû 

îëàí. Èêèêèëîìåòðëèê õÿðèòÿ. 

ÈÊÈÊÎÍÓÑËÓ ñèô. Èêè êîíóñó îëàí. 

ÈÊÈÃÀÍÀÄËÛ ñèô. Áèð úöò ãàíàäû îëàí, èêè 

ãàíàäû îëàí; ãîøàãàíàäëû. Èêèãàíàäëû òÿééàðÿ.

ÈÊÈÃÀÍÀÄËÛËÀÐ 

ÈÊÈÃÀÍÀÄËÛËÀÐ èñ. çîîë. Áèð úöò ãàíàäû 

îëàí ùÿøÿðàò äÿñòÿñè; ãîøàãàíàäëûëàð, úöòãàíàäëûëàð. 

Ìîçàëàíëàð èêèãàíàäëûëàð äÿñòÿñèíÿ 

ìÿíñóáäóð. 

ÈÊÈÃÀÏÀÃËÛ èñ. çîîë. Öñò ãàáûüû èêè ãàïàã 

øÿêëèíäÿ îëàí ìîëéóñê. 

ÈÊÈÃÀÒ 1. ñèô. Áèð-áèðèíÿ óéüóí, éàõóä 

éåêúèíñ èêè ùèññÿäÿí èáàðÿò. Èêèãàò ïàð÷à. 

Èêèãàò ïÿíúÿðÿ. – [Øàùñÿíÿì õàëà] ÷àäðàñûíû 

èêèãàò åëÿéèá àòäû áàøûíà.. Å.Ñóëòàíîâ. Ñÿðÿíúàì 

áàúû áàøûíäà èêèãàò ÷àðøàá îüëóíó 

äîëàíäûðûá ýÿçäèðèðäè.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. ×àìàäàíûí 

äèáè èêèãàò èäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

2. çÿðô Èêè äÿôÿ ÷îõ, èêè äÿôÿ àðòûã. [Ùàúû 

Ôÿðÿú:] ..Òÿçÿ ìöøòÿðèëÿð ÷ûõûá, èêèãàò ãèéìÿò 

âåðìÿéÿ ùàçûðäûðëàð.. Í.Âÿçèðîâ. Áó ýþéÿð÷èí 

ìÿíèì ö÷öí èêèãàò ÿçèçäèð.. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

◊ Èêèãàò åòìÿê – áèð øåéè áèð-áèðèíÿ 

óéüóí òÿðçäÿ ãàòëàìàã, áöêìÿê. Êÿëàüàéûíû 

èêèãàò åäèá áàøûíà þðòäö. – [Úÿôÿðãóëó] 

áàøûíäàí ïàïàüûíû ÷ûõàðäûá èêèãàò åäÿíäÿí 

ñîíðà àëíûíûí òÿðèíè ñèëäè âÿ áó úöð ñþçÿ áàøëàäû. 

Ãàíòÿìèð. Èêèãàò îëìàã (ÿéèëìÿê, 

áöêöëìÿê) – 1) òÿçèì åòìÿê, ÿéèëÿðÿê ñàëàì 

âåðìÿê. Èêèãàò îëóá ÿäÿáëÿ áÿéÿ áàø 

âóðàðäû êàñûá; Âàð èäè âÿôàëû êàñûá, âàð èäè 

ùÿéàëû ôÿëÿ! Ì.ß.Ñàáèð; 2) éàëòàãëàíìàã, 

àë÷àëìàã, áàø ÿéìÿê. Ùàâàõòàäÿê îëàúàüûã 

èêèãàò. Ã.Çàêèð. [Ðàìàçàí:] Èíäè åëÿ âàõò 

äåéèë êè, áóðóã óñòàñû îëìàã ö÷öí îòóç-ãûðõ 

èë êöëöíý ÷àëàñàí, îíóí-áóíóí ãàáàüûíäà 

èêèãàò ÿéèëÿñÿí. Ì.Ùöñåéí; 3) ÿéèëìÿê, áöêöëìÿê, 

áåëèíè ÿéìÿê. Ìàùìóä ÿìè èêèãàò 

áöêöëöá áèð íå÷ÿ äÿôÿ áàøûíû ýàù äàøûí áó 

áþéðöíÿ, ýàù î áþéðöíÿ ñàëëàéûá äèããÿòëÿ 

ùàìàí íþãòÿéÿ áàõûðäû. Á.Òàëûáëû. 

ÈÊÈÃÀÒËÛ ñèô. 1. Èêè ãàòäàí èáàðÿò îëàí. 

Èêèãàòëû ïàð÷à. Èêèãàòëû ñàï. 

2. Èêè ìÿðòÿáÿñè îëàí, èêèìÿðòÿáÿëè. Èêèãàòëû 

áèíà. – Ãàðøûäà èêèãàòëû áèð åâ ýþðöíöðäö. 


ÈÊÈÃßËÑßÌßËÈËßÐ èñ. çîîë. Áèð úöò 

ãÿëñÿìÿñè îëàí áàøàéàãëû ìîëéóñêëàð éàðûìñèíèôèíèí 

àäû. 

ÈÊÈÃßÏÈÊËÈÊ èñ. Èêè ãÿïèê äÿéÿðèíäÿ 

îëàí ìåòàë ïóë. 

ÈÊÈÃÛ×ËÛ áàõ èêèàéàãëû. 

ÈÊÈÃÈÉÌßÒËÈ áàõ èêèðÿãÿìëè. 

ÈÊÈÃÎËËÓ ñèô. Èêè ãîëó îëàí (á à õ ãîë 1 

5-úè ìÿíàäà). Èêèãîëëó ÷àé. 

ÈÊÈËÈÁÀØËÛ 

ÈÊÈÃÓËÏËÓ ñèô. Èêè ãóëïó (äÿñòÿñè) îëàí. 

Èêèãóëïëó ãàá. Èêèãóëïëó ãàçàí. 

ÈÊÈËÀÌÏÀËÛ ñèô. Èêè ëàìïàñû îëàí, èêè 

ëàìïà èëÿ èøëÿéÿí. Èêèëàìïàëû ðàäèî àïàðàòû. 

ÈÊÈËÀÉËÛ ñèô. 1. Èêè ëàéäàí (ãàòäàí, òÿáÿãÿäÿí) 

èáàðÿò îëàí. 

2. Á à õ èêèòàéëû. Èêèëàéëû ãàïû. 

ÈÊÈËß×ßÊËÈ ñèô. áîò. Èêè ëÿ÷ÿéè îëàí. 

Èêèëÿ÷ÿêëè ÷è÷ÿê. 

ÈÊÈËßÌß 1. “Èêèëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. ê.ò. Èêè äÿôÿ ÿêèëìèø åéíè éåð. Èêèëÿìÿ ÿêèí. 

ÈÊÈËßÌßÊ ô. 1. Áèð øåéè, áèð ìÿñÿëÿíè èêè 

ùèññÿéÿ áþëìÿê. 

2. Èêè åëÿìÿê, ãîøàëàøäûðìàã, úöòëÿøäèðìÿê, 

áèð øåéèí öñòöíÿ áèðèíè äÿ àðòûðìàã. Àé 

ãûç, ýþçöí àéäûí, èêèëÿìèñÿí êè, àäû íÿäèð 

Ìèð Úÿëàë. // Áèð èøè èêè éîë ýþðìÿê. 

ÈÊÈËßÍÌß “Èêèëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÊÈËßÍÌßÊ 1. ìÿúù. Èêè åäèëìÿê, ãîøàëàíäûðûëìàã, 

áèð øåéèí öñòöíÿ áèðè äÿ ÿëàâÿ 


2. Á à õ èêèëÿøìÿê. 

ÈÊÈËßÏßËÈ ñèô. áîò. Èêè ëÿïÿñè îëàí. Èêèëÿïÿëè 


ÈÊÈËßÏßËÈËßÐ èñ. áîò. Òîõóìó èêè ëÿïÿäÿí 

èáàðÿò îëàí áèòêèëÿð ôÿñèëÿñèíèí àäû. 

ÈÊÈËßÒÌß “Èêèëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÊÈËßÒÌßÊ ô. Ñàéûíû èêè åëÿìÿê; úöòëÿøäèðìÿê. 

Ïàëòàðû èêèëÿòìÿê. 

ÈÊÈËßØÄÈÐÌß “Èêèëÿøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÊÈËßØÄÈÐÌßÊ áàõ èêèëÿòìÿê. 

ÈÊÈËßØÌß “Èêèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÊÈËßØÌßÊ ô. 1. Èêè îëìàã, áèð úóò îëìàã; 

ãîøàëàøìàã. Ãûçëàð èêèëÿøèá ýåòäèëÿð. 

2. Èêè éåðÿ àéðûëìàã, øàããàëàíìàã. // ìÿú. 

Èêè úöð îëìàã, èêè òÿðÿôÿ ìåéèë åòìÿê, áöòþâëöéöíö 

èòèðìÿê, çèääèééÿòëè îëìàã. 

ÈÊÈËÈ çÿðô 1. Èêèñè áèð éåðäÿ, èêèëèêäÿ. Èêèëè 

éàøàìàã. Èêèëè ýåòìÿê. – [Çåéíàëûí] ôèêðèíäÿ 

âàðäû êè, ÿââÿëúÿ áó àéðûëìàã ìÿñÿëÿñèíè, 

ñîéóããàíëûëûãëà áèð éåðäÿ èêèëè ãîíóøóá, 

÷îúóãëàðûíûí ìöãÿääÿðàòûíû þç àðàëàðûíäà 

ùÿëë åòñèíëÿð. Ñ.Ùöñåéí. 

2. ×îõ âàõò áèð-áèðèíÿ çèää èêè ìöõòÿëèô 

êåéôèééÿòè åùòèâà åäÿí; çèääèééÿòëè. 

ÈÊÈËÈÁÀØËÛ çÿðô äàí. ßââÿë-àõûð, ýåúòåç, 

íÿ úöð îëóðñà îëñóí, ùÿð ùàëäà, íåúÿ îëñà, 

ìöòëÿã. Èêèëèáàøëû áó èøè ýþðìÿëèñÿí. 

517

ÈÊÈËÈÊ 

ÈÊÈËÈÊ 1. ñèô. Èêè ðÿãÿìè èëÿ èøàðÿ îëóíàí, 

íþìðÿëÿíÿí, þë÷öëÿí âÿ ñ. Èêèëèê òàõòà. Èêèëèê 

ìûõ. 

2. èñ. Èêè õàëû îëàí îéóí êàüûçû. Èêèëèê àòìàã. 

Õà÷ èêèëèê. 

3. èñ. Èêèòèðÿëèê, çèääèééÿò. Áó àðàëûã ùÿéàòäà 

áèð èêèëèê òþðÿíìèøäè. Ú.Úàááàðëû. [Êÿáóñåé:] 

Çÿðäöøòèëÿð éàðàäûëûøäà èêèëèê îëäóüóíà 

èíàíûðëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

4. èñ. Èêèòÿðÿôëèëèê, èêè òÿðÿôÿ ìåéèë. 

ÈÊÈËÈÊÄß çÿðô Èêèñè áèð éåðäÿ, èêè íÿôÿð 

áèðëèêäÿ, ö÷öíúö øÿõñèí èøòèðàêû îëìàäàí. 

Ìÿñÿëÿíè èêèëèêäÿ äàíûøàðûã. – Ùå÷ âàõò 

[Áÿøèð ñþçöíäÿí] ãà÷à áèëìÿç, áóðàäà èêèëèêäÿ 

ãÿò åòìèøèê. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Îíëàðû èêèëèêäÿ 

áóðàõñàí, áöëáöë êèìè äèë à÷ûá öðÿê 

äàñòàíëàðûíû, êèì áèëèð, íåúÿ ìÿíàëû âÿ äàäëû 

ñþçëÿðëÿ äàíûøàðäûëàð. Ìèð Úÿëàë. ..Òåéìóðëà 

Ýöëäÿñòÿ èêèëèêäÿ ãàëìûøäûëàð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÈÊÈËÈÒÐËÈÊ ñèô. Èêè ëèòð àüûðëûüûíäà îëàí, 

èêè ëèòð òóòàí. Èêèëèòðëèê ãàá. 

ÈÊÈËÖËß(ËÈ) ñèô. Èêè ëöëÿñè îëàí; ãîøàëöëÿ. 

Èêèëöëÿëè òöôÿíý. 

ÈÊÈÌÀÍÀÒËÛÃ ñèô. Èêè ìàíàòà äÿéÿí, èêè 

ìàíàò ãèéìÿòèíäÿ îëàí. Èêèìàíàòëûã ïàð÷à. 

Èêèìàíàòëûã âàç. 

ÈÊÈÌÅÒÐËÈÊ ñèô. Èêè ìåòð óçóíëóüóíäà 

îëàí. Èêèìåòðëèê òàõòà. 

ÈÊÈÌßÙÑÓËËÓ ñèô. ê.ò. Èëäÿ èêè äÿôÿ 

ìÿùñóë âåðÿí. Èêèìÿùñóëëó áèòêèëÿð. 

ÈÊÈÌßÍÀËÛ ñèô. 1. äèë÷. Èêè ìÿíàñû îëàí, èêè 

ìÿíà âåðÿí. Èêèìÿíàëû ñþç. Èêèìÿíàëû èôàäÿ. 

2. Åéùàìëû, öñòöþðòöëö, ïÿðäÿëè, èêè úöð 

áàøà äöøöëÿ áèëÿí. Ïÿðäÿëè, èêèìÿíàëû äàíûøûãëàðäàí 

äà õîøóì ýÿëìÿç. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÊÈÌßÍÀËÛËÛÃ èñ. Èêè ìÿíàéà ìàëèê 

îëìà. Ñþçöí (èôàäÿíèí) èêèìÿíàëûëûüû. 

ÈÊÈÌßÍÇÈËËÈ ñèô. Èêè ìÿíçèëäÿí èáàðÿò 

îëàí. Èêèìÿíçèëëè åâ. 

ÈÊÈÌßÐÒßÁß(ËÈ) ñèô. Èêè ìÿðòÿáÿñè 

îëàí, èêèãàò(ëû). Àüàìåùäèíèí ìöëêö ýþçÿë 

ìöëêëÿðäÿí áèðèñè èäè: è÷èíäÿ èêèìÿðòÿáÿëè 

èìàðÿò, àéíàáÿíä îòàãëàð, ôÿââàðÿëè ùîâóçëàð, 

úÿííÿò ýóøÿñè êèìè áþéöê áèð áàü÷à.. 

Å.Ñóëòàíîâ. Èêèìÿðòÿáÿ, ãÿøÿíý áèð åâèí ãàïûñûíû 

ãîðõà-ãîðõà äþéäöëÿð. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÈÊÈÌÈË(ËÈ) ñèô. Èêè ìèëè îëàí. Èêèìèëëè äÿôòÿð, 

êàüûç. 

ÈÊÈÌÎÒÎÐËÓ ñèô. Èêè ìîòîðó îëàí, èêè 

ìîòîðëà èøëÿéÿí. Èêèìîòîðëó òÿééàðÿ. 

518 

ÈÊÈÞË×ÖËÖ 

ÈÊÈÍÚÈ ñûðà ñ. 1. Áèðèíúèäÿí ñîíðà ýÿëÿí. 

Èêèíúè ñèíèô. Èêèíúè úÿðýÿ. Êèòàáûí èêèíúè úèëäè. 

– [Ãÿùðÿìàí:] Èêèíúè ýöí øÿùÿðäÿ îëäóãúà 

øèääÿòëè áèð âóðóøìà ýåäèðäè. Ù.Íÿçÿðëè. Áèðèíúè 

àääûìäà ëîâüàëàíàíëàð; Èêèíúè àääûìäà 

éûõûëàúàãäûð. Ñ.Âóðüóí. 

2. Êåéôèééÿòúÿ áèðèíúèäÿí àøàüû. Èêèíúè 

íþâ ÷àé. Èêèíúè äÿðÿúÿëè êàéóò. Èêèíúè äÿðÿúÿëè 

ìàë. 

3. ßí ÿñàñ (ÿí ìöùöì, ÿí âàúèá) ùåñàá 

åäèëìÿéÿí. Èêèíúè ïëàíäà äóðàí ìÿñÿëÿ. Î 

áèðè ìÿñÿëÿëÿð èêèíúè ïëàíà êå÷èðèëäè. // ßñàñ 

îëìàéàí, êþìÿê÷è ïàðòèéàíû èôà åäÿí. Èêèíúè 

ñêðèïêà. Èêèíúè ðîëëàðäà ÷ûõûø åòìÿê. 

4. ßñàñû, áèðèíúèíè ÿâÿç åäÿí. Èêèíúè âÿòÿí. 

– Èêèíúè àòàìûí èúàçÿñè èëÿ ðóñ äèëèíè þéðÿíìÿê 

ö÷öí áó ìÿêòÿáÿ ýèðèá, áèð èë áóðàäà òÿëèì 

àëûá ÷ûõäûì. Ô.Êþ÷ÿðëè. Þýåé ñàéìàéûðäû 

ÿñëà þçöíö; Ñåâèðäè èêèíúè àíàñûíû äà. 


ÈÊÈÍÚÈËÈÊ èñ. Èêèíúè éåðè òóòìà, èêèíúè 

éåðäÿ îëìà. Ýöëøÿí áèëèðäè êè, áèëäèð ðàéîí 

éàðûøëàðûíäà Ãÿìÿð éöéöðìÿêäÿ áèðèíúèëèê, 

òóëëàíìàãäà èêèíúèëèê ãàçàíìûøäûð. 


ÈÊÈÍÚÈÑÈÇ ñèô. Èêèíúèñè îëìàéàí, ÿâÿçñèç, 

òàéû, áÿðàáÿðè îëìàéàí. [Õàñïîëàä:] [Îãòàé] 

Àçÿðáàéúàí ñÿùíÿñèíèí äîüìà àíàñû îëàí 

èêèíúèñèç áþéöê áèð ñÿíÿòêàð, ñàðñûëìàç, ôÿäàêàð 

áèð ñÿíÿò ìöáàðèçèäèð. Ú.Úàááàðëû. 

ÈÊÈÍÄÈ çÿðô Ýöíöí ýöíîðòà èëÿ àõøàì 

àðàñûíäàêû èêèíúè éàðûñû, ýöíáàòàíà éàõûí 

ùèññÿñè. Èêèíäè ÷àüû èäè. Îáàäà “Äóðñóíó àéû 

áàñìûø”, – äåéÿ ñÿñ ãîïäó. À.Øàèã. Ñÿôàëû 

àòëûëàðû êÿíääÿí ÷ûõàíäà èêèíäè âàõòû èäè. 


ÈÊÈÍßÔßÐËÈÊ áàõ èêèàäàìëûã. 

ÈÊÈÍÞÂÁßËÈ ñèô. Èêè íþâáÿäÿ ýþðöëÿí, 

èêè íþâáÿñè îëàí. Èêèíþâáÿëè èø. 

ÈÊÈÎÕËÓ ñèô. õöñ. Èêè îõó îëàí. Èêèîõëó 

ìàøûí. Èêèîõëó éöê àâòîìîáèëè. 

ÈÊÈÎÒÀÃËÛ ñèô. Èêè îòàãäàí èáàðÿò. Èêèîòàãëû 

ìÿíçèë. – ..[Òàùèð] èêèîòàãëû òÿçÿ ìÿíçèëèíäÿ 

úÿìèñè áèð ùÿôòÿ ãàëìûøäû. Ì.Ùöñåéí. 

[Ùÿñðÿò:] Íÿúÿôàëû ÿìè, ýöìàí åëÿéèðÿì êè, 

éàçà ãÿäÿð ùÿêèì ìÿíòÿãÿñè ö÷öí èêèîòàãëû 

áèð áèíà òèêÿ áèëÿðèê. Á.Áàéðàìîâ. 

ÈÊÈÞË×ÖËÖ ñèô. õöñ. Èêè þë÷ö èëÿ òÿéèí 

åäèëÿí.

ÈÊÈÞÂÐßÒËÈ 

ÈÊÈÞÂÐßÒËÈ êþùí. áàõ èêèàðâàäëû. 

ÈÊÈÞÂÐßÒËÈËÈÊ êþùí. áàõ èêèàðâàäëûëûã. 

[Ùàúû Ìåùäè:] À êèøè, áó èêèþâðÿòëèëèê ãÿðèáÿ 

éàìàí øåé èìèø. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÈÊÈÏÀËÀÒÀËÛ ñèô. Èêè ãàíóíâåðèúè ïàëàòàäàí 

èáàðÿò îëàí. Èêèïàëàòàëû ïàðëàìåíò. 

ÈÊÈÏÀÐÒÈÉÀËÛ ñèô. Èêè ïàðòèéàñû îëàí. 

Èêèïàðòèéàëû ñèñòåì – þëêÿäÿ èíùèñàð÷û 

êàïèòàëûí, ùàêèìèééÿò áàøûíäà áèð-áèðèíè 

ÿâÿç åäÿí èêè ïàðòèéàíûí ìþâúóä îëìàñû. 

ÈÊÈÏÀÐÒÈÉÀËÛËÛÃ èñ. Ùþêóìÿò áàøûíäà 

áèð-áèðèíè ÿâÿç åäÿí èêè ñèéàñè ïàðòèéàíûí 

ìþâúóä îëäóüó ñèñòåì. 

ÈÊÈÏßÍÚßÐßËÈ ñèô. Èêè ïÿíúÿðÿñè îëàí. 

Èêèïÿíúÿðÿëè îòàã. 

ÈÊÈÏßÐÄßËÈ ñèô. Èêè ùèññÿäÿí, èêè ïÿðäÿäÿí 

èáàðÿò îëàí. Èêèïÿðäÿëè ïéåñ. 

ÈÊÈÏßÐËÈ ñèô. Èêè ïÿðè îëàí. Èêèïÿðëè öçýÿú 

(áàëûãäà). 

ÈÊÈÏÈËËßËÈ ñèô. Èêè ïèëëÿñè îëàí. Èêèïèëëÿëè 

ïèëëÿêÿí. 

ÈÊÈÏËÀÍËÛ ñèô. Èêè òÿðÿôè, èêè ïëàíû îëàí; 

èêè ïëàíäà éåðëÿøìèø. Èêèïëàíëû øÿêèë. 

ÈÊÈÏÐÈÇÌÀËÛ ñèô. ðèéàç. Äàõèëèíäÿ èêè 

ïðèçìà îëàí. Èêèïðèçìàëû úèùàç. 

ÈÊÈÏÓÄËÓÃ ñèô. êþùí. Èêè ïóä àüûðëûüûíäà 

îëàí. Èêèïóäëóã äàø. Èêèïóäëóã éöê. // Èêè ïóä 

òóòàí. Èêèïóäëóã êèñÿ. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Èêè 

ïóä àüûðëûüûíäà îëàí äàø. 

ÈÊÈÐßÃßÌËÈ ñèô. ðèéàç. Ðÿãÿìè èêè îëàí. 

Èêèðÿãÿìëè ñàé. 

ÈÊÈÐßÍÝ(ËÈ) ñèô. Èêè ðÿíýè îëàí, èêè ðÿíýäÿ 

áîéàäûëìûø; èêè ðÿíý âåðÿí, èêè ðÿíýÿ ÷àëàí. 

Èêèðÿíýëè ôèíúàí. Èêèðÿíýëè ïàð÷à. 

ÈÊÈÐßÍÝËÈËÈÊ èñ. Èêè ðÿíýäÿ îëìà, èêèðÿíýëè 

øåéèí ùàëû. 

ÈÊÈÑÀÀÒËÛÃ ñèô. Èêè ñààò äàâàì åäÿí âÿ 

éà äàâàì åòìèø, èêè ñààò ö÷öí ìöÿééÿí 

åäèëìèø; èêè ñààò âàõò òÿëÿá åäÿí. Èêèñààòëûã 

èø. Èêèñààòëûã éîë. Èêèñààòëûã òÿíÿôôöñ. 

ÈÊÈÑÀÏËÛ ñèô. Èêè äÿñòÿñè, èêè ÿë éåðèñè 

îëàí. Èêèñàïëû ìèøàð. 

ÈÊÈÑßÑËÈ ñèô. ìóñ. Èêè ñÿñäÿ îõóíàí, èêè 

ñÿñ ö÷öí éàçûëìûø. Èêèñÿñëè íÿüìÿ. Èêèñÿñëè õîð. 

ÈÊÈÑßÒÈÐËÈÊ ñèô. Èêè ñÿòèðäÿí èáàðÿò. Èêèñÿòèðëèê 

éàçû. 

ÈÊÈÑÈËÈÍÄÐËÈ ñèô. õöñ. Èêè ñèëèíäðè îëàí. 

Èêèñèëèíäðëè ìàøûí. 

ÈÊÈÑÈÌËÈ ñèô. ìóñ. Èêè ñèìè îëàí (÷àëüû 

àëÿòè). 

ÈÊÈÒßÍßÔÔÖÑËÖËßÐ 

ÈÊÈÑÈÍÈÔËÈ ñèô. êþùí. Èêè ñèíôè îëàí. Èêèñèíèôëè 

èáòèäàè ìÿêòÿá. 

ÈÊÈÑÎÐÌÀÚËÛËÀÐ èñ. çîîë. Éàñòû ãóðäëàð 

äÿñòÿñè. 

ÈÊÈØÀÙÛËÛÃ èñ. 10 ãÿïèêëèê ñèêêÿ (ïóë). 

ÈÊÈØßÊÈËËÈ ñèô. Èêè øÿêëè îëàí. Èêèøÿêèëëè 

ïéåñ. 

ÈÊÈØßÐ ñàé. Èêè-èêè, úöò-úöò, ãîøà-ãîøà. 

Îòàüûí äèâàðëàðû óçóíó äöçöëìöø òàõòà ïèëëÿëÿðäÿ 

èêèøÿð úÿðýÿ îòóðìóø øàýèðäëÿðäÿí, 

éóõàðû ïèëëÿäÿêèëÿðè êèòàá, àøàüûäà îòóðàíëàðû 

“×ÿðÿêÿ” îõóéàí èäèëÿð. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

// Ùÿð áèðèíÿ âÿ éà ùÿð äÿôÿñèíäÿ èêè. Ùÿðÿñèíÿ 

èêèøÿð ìàíàò äöøäö. 

èêèøÿð-èêèøÿð çÿðô Èêè-èêè, úöò-úöò, ãîøàãîøà. 

Áó ñûðàäà ìöðÿòòèáëÿð áèðÿð-áèðÿð, 

èêèøÿð-èêèøÿð, êèðëè èø ÿëáèñÿñèíäÿ äàõèë îëóðëàð. 


ÈÊÈÒÀÜËÛ ñèô. Èêè òàüû îëàí, èêè òàüäàí 

èáàðÿò. Ãàðøûäàêû èêèòàüëû áþéöê ïÿíúÿðÿäÿí 

ýóð èøûã è÷ÿðè äîëóðäó. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈÊÈÒÀÕÒÀ 1 ñèô. êþùí. Èêè òàõòàäàí èáàðÿò. 

Èêèòàõòà òóìàí. Èêèòàõòà éîðüàíöçö. 

ÈÊÈÒÀÕÒÀ 2 ñèô. Èêè ïèëëÿäÿí èáàðÿò; èêèïèëëÿëè. 

È÷ÿðè ýèðÿí êèìè åíëè èêèòàõòà ïèëëÿêÿí 

ãÿøÿíýëèéè, òÿìèçëèéè âÿ çÿðèôëèéè èëÿ íÿçÿðè 

úÿëá åäèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÊÈÒÀÊÒËÛ ñèô. ìóñ. Èêè òàêò äàâàì åäÿí, 

èêè òàêòà óéüóí îëàí. Èêèòàêòëû ïàóçà. 

ÈÊÈÒÀÐËÀËÛ ñèô. ê.ò. Èêèòàðëàëûã öñóëó èëÿ 

áàüëû îëàí. Èêèòàðëàëû ÿêèí ñèñòåìè. Èêèòàðëàëû 

òÿñÿððöôàò. 

ÈÊÈÒÀÐËÀËÛÃ èñ. ê.ò. Ùÿð èë òîðïàüûí éàðûñûíû 

ùåðèéÿ ãîéìàã ãàéäàñû èëÿ àïàðûëàí 

òîðïàüû áåúÿðìÿ öñóëó. 

ÈÊÈÒÀÉËÛ ñèô. Èêè òÿðÿôëè (ëàéëû), èêè òàéû 

îëàí. Èêèòàéëû äàðâàçà. Èêèòàéëû ïÿíúÿðÿ. – Çèéàôÿò 

ñàëîíóíóí áþéöê âÿ èêèòàéëû ãàïûñû áèðäÿí 

à÷ûëäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÊÈÒÅËËÈ áàõ èêèñèìëè. 

ÈÊÈÒßÁßÃßËÈ ñèô. Èêè ãàòäàí, èêè òÿáÿãÿäÿí, 

èêè ëàéäàí èáàðÿò îëàí. Èêèòÿáÿãÿëè 

òîðïàã. 

ÈÊÈÒßÁßÃßËÈËÈÊ èñ. Èêèòÿáÿãÿëè øåéèí 

ùàë âÿ êåéôèééÿòè. 

ÈÊÈÒßÊßÐËÈ áàõ èêè÷àðõëû. 

ÈÊÈÒßÍßÔÔÖÑËÖËßÐ èñ. çîîë. Ùÿì ãÿëñÿìÿëÿðè, 

ùÿì äÿ úèéÿðëÿðè èëÿ òÿíÿôôöñ åäÿí 

áàëûãëàð äÿñòÿñè. 

519

ÈÊÈÒßÐßÔËÈ 

ÈÊÈÒßÐßÔËÈ ñèô. 1. Èêè òÿðÿôè îëàí. Èêèòÿðÿôëè 

úèñèì. Èêèòÿðÿôëè ãàïû. 

2. Èêè èñòèãàìÿòäÿ ýåäÿí, èêè òÿðÿôäÿí áàø 

âåðÿí. Èêèòÿðÿôëè êö÷ÿ ùÿðÿêÿòè. Èêèòÿðÿôëè òîï 

àòÿøè. Èêèòÿðÿôëè ñÿòÿëúÿì. – Êèøèíèí ìÿùÿááÿòè 

òàìàìèëÿ îíà êå÷äè, Ôàòìà áèëìÿððÿ 

íÿçÿðäÿí äöøäö, ùÿð ýöí èêèòÿðÿôëè (ç.) äþéöëöá 

ñþéöëäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Áöòöí éîëëàð 

èêèòÿðÿôëèäèð, ùÿì ãàáàüà ýåäèð, ùÿì äÿ äàëà 

ãàéûäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. // Ùÿð èêè òÿðÿôÿ èøëÿéÿí, 

ùÿðÿêÿò åäÿí, ôÿàëèééÿò ýþñòÿðÿí. Èêèòÿðÿôëè 

ðàáèòÿ õÿòòè. 

3. Ùÿð èêè òÿðÿôèí ðàçûëûüû èëÿ îëàí, ùÿð èêè 

òÿðÿô ö÷öí ìÿúáóðè îëàí; ãàðøûëûãëû. Èêèòÿðÿôëè 

ìöãàâèëÿ. Èêèòÿðÿôëè ñàçèø. 

4. Èêè òÿðÿôÿ, èêè éàíà. [Ìóñàíûí íÿâÿñè] 

áàøûíû èêèòÿðÿôëè (ç.) äàðàäû, áåëèíè äöéìÿëÿäè. 


5. Á à õ èêèáàøëû 1 âÿ 3-úö ìÿíàëàðäà. 

ÈÊÈÒßÐÊÈÁËÈ ñèô. Òÿðêèáè èêè öíñöðäÿí 

èáàðÿò îëàí, úöòòÿðêèáëè. Èêèòÿðêèáëè úöìëÿ. 

ÈÊÈÒÈÐßËÈÊ èñ. Áèð-áèðèíÿ çèää èêè äÿñòÿéÿ 

àéðûëìà; òÿôðèãÿ, íèôàã, ÷ÿêèøìÿ. 

Èêèòèðÿëèê äöøìÿê – íèôàã äöøìÿê, àðàñûíäà 

ÿäàâÿò äöøìÿê. Î, àðàéà èêèòèðÿëèê 

äöøÿ áèëÿúÿéèíäÿí ãîðõóðäó. Èêèòèðÿëèéÿ ëàï 

òåçëèêëÿ ñîí ãîéìàã îëàðäû. Èêèòèðÿëèê ñàëìàã 

– íèôàã ñàëìàã, òÿôðèãÿ ñàëìàã, çèääèééÿò 

éàðàòìàã, àðàéà ÿäàâÿò ñàëìàã. Åéíè 

çàìàíäà áó ìÿñÿëÿíèí Èðàí äåìîêðàòëàðû 

àðàñûíäà èêèòèðÿëèê ñàëìàã ãîðõóñó äà âàðäûð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Àëëàùâåðäè:] Èêèòèðÿëèê 

ñàëûáëàð, íÿ î éàíäàí áó éàíà áèð àäàì êå÷ÿ 

áèëèð, íÿ áó éàíäàí î éàíà. Ú.Úàááàðëû. 

Êÿíäÿ èêèòèðÿëèê ñàëûá; Ïèðÿëè åòäè; Èñòÿéèíúÿ 

ïàøàëûã. Ì.Ðàùèì. 

ÈÊÈÒÎÕÓÌËÓËÀÐ áàõ èêèëÿïÿëèëÿð. 

ÈÊÈÒÎÍËÓÃ ñèô. 1. Èêè òîí àüûðëûüûíäà øåé 

òóòàí. Èêèòîíëóã éöê ìàøûíû. 

2. Èêè òîí àüûðëûüûíäà îëàí. Èêèòîíëóã éöê. 

– Ìèñèðëè ãàðäàø àääûìëàäû; ×èéíèíäÿ Õåîïñ 

åùðàìûíûí èêèòîíëóã äàøû. Î.Ñàðûâÿëëè. 

ÈÊÈ-Ö× ñàé. Áèð íå÷ÿ, èêè âÿ éà ö÷. Èêè-ö÷ 

àðøûí äÿðèíäÿ ýåíèø áèð ãàçìà èäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

Àëà÷ûãëàðûí éàíûíäà äèçëèê ýåéìèø, áåëèíÿ 

øàë áàüëàìûø èêè-ö÷ ãàäûí òÿðïÿíèðäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ãàëûí äóìàí ÿòðàôû åëÿ áöðöìöøäö 

êè, èêè-ö÷ àääûìëûãäà ýþç-ýþçö ýþðìöðäö. 


520 

ÈÊÌÀË 

ÈÊÈÖÇËÖ 1 ñèô. 1. Öçö èëÿ àñòàðûíûí ðÿíýè, 

íàõûøû âÿ ñ. áèð úöð îëàí, ùÿð èêè öçö, ùÿð èêè 

òÿðÿôè áèð úöð îëàí. Èêèöçëö ïàð÷à. – Àü ÷óõàëû, 

àü àðõàëûãëû, èêèöçëö Áóõàðà äÿðèñèíäÿí ïàïàãëû, 

øèøìàí ýþáÿéè öçÿðèíäÿ ýöìöø êÿìÿðëè 

Ìèðçÿ Ñÿôÿðè ùàìû òàíûéûðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

2. òåõ. Èêèéàíëû, èêèñÿòùëè. Èêèöçëö úèñèì. 

ÈÊÈÖÇËÖ 2 ñèô. Öçäÿ áèð úöð, äàëäà áàøãà 

úöð äàíûøàí, ùÿðÿêÿò åäÿí; ðèéàêàð, ãåéðèñÿìèìè. 

Èêèöçëö àäàì. – Ñèç áàüûøëàéûí, éîëäàø 

Ìÿäÿä, áó Òàíðûâåðäè õàëèñ èêèöçëöäöð. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ñÿìèðÿ:] Ìÿíèì êèìè áèð ãàäûí 

ùåñàáëà ýÿðÿê Ñÿèäÿ õàíûìà íèôðÿò åäÿéäè, 

îíó èêèöçëö ñàéàéäû. Ì.Ùöñåéí. // Èñ. 

ìÿíàñûíäà. Èêèöçëöíöí áèðèäèð. – Èôøà åäèëäèêúÿ 

èêèöçëöëÿð; Äöíéà àë ýåéèíèá òîéáàéðàì 

åéëÿð. Ì Ðàùèì. 

ÈÊÈÖÇËÖËÖÊ èñ. Þçöíö öçäÿ áèð úöð, 

äàëäà èñÿ áàøãà úöð ýþñòÿðìÿ; ðèéà, ðèéàêàðëûã. 

Èêèöçëöëöê åòìÿê. – Äöíéàäà ñàõòàëûüû, 

èêèöçëöëöéö, ðèéàíû âÿ ùèéëÿíè ñåâìÿéÿí òÿìèç 

âÿ ñÿìèìè áèð øåé âàðñà, î äà ñåâýèäèð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ðÿøèä:] Ôèêèðëÿøäèì êè, áàõ 

áó äÿãèãÿ áàøûíû ãàëäûðûá ùÿð èêè òÿðÿôÿ õèäìÿò 

ýþñòÿðÿí Áÿêèðè èêèöçëöëöêäÿ âÿ ôûðûëäàã- 

÷ûëûãäà òÿãñèðëÿíäèðÿ áèëÿð. È.Ùöñåéíîâ. 

ÈÊÈÖÇÂËÖ áàõ èêèùÿäëè. 

ÈÊÈÂÀËÅÍÒËÈ ñèô. êèì. Èêè âàëåíòäÿí 

èáàðÿò îëàí. 

ÈÊÈÂÅÐÑÒËÈÊ ñèô. 1. Èêè âåðñò óçóíëóüóíäà 

îëàí. Èêèâåðñòëèê ìÿñàôÿ. Èêèâåðñòëèê éîë. 

2. Èêè âåðñò ìèãéàñëû. Èêèâåðñòëèê õÿðèòÿ. 

ÈÊÈÉÀÍËÛ ñèô. Èêè éàíû îëàí. 

ÈÊÈÉÀÐÓÑËÓ ñèô. Èêè éàðóñó îëàí. Èêèéàðóñëó 

òåàòð çàëû. 

ÈÊÈÉÀØÀÐ ñèô. Èêè éàøûíäà îëàí, èêèéàøëû. 

Èêèéàøàð äàíà. – Ãóëàíëàð áþéöéöá èêèéàøàð 

(ç.) îëìóøäóëàð. “Êîðîüëó”. 

ÈÊÈÉÀØËÛ áàõ èêèéàøàð. 

ÈÊÈÉÅÐËÈ áàõ èêèàäàìëûã. 

ÈÊÈÇÈÐÂßËÈ ñèô. Èêè çèðâÿñè (òÿïÿñè, áàøû) 

îëàí. 

ÈÊÌÀË èñ. [ÿð.] Òàìàìëàìà, áèòèðìÿ, 

ãóðòàðìà, ìöêÿììÿëëÿøäèðìÿ. Äàðöëÿäÿáèí 

áèëìÿëèéèç ãÿäðèíè, ìèëëÿò! Èêìàëûíà ýþñòÿðìÿëè 

îëäóãúà ùÿìèééÿò. Ì.Ùàäè. Áó ýÿíú 

éåääè èë èäè êè, Ïàðèñäÿ òèáá ôàêöëòÿñèíè èêìàë 

ö÷öí ñåâýèëè âÿòÿíèíäÿí àéðû äöøìöøäö. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Èêìàë åòìÿê – òàìàìëà-

ÈÊÎÍÀ 

ìàã, àõûðà ÷àòäûðìàã, áèòèðìÿê, ãóðòàðìàã. 

Òÿëèì âÿ òÿäðèñ àíà äèëèíäÿ èúðà îëóíàí 

ìÿêòÿáè-èáòèäàèíè èêìàë åòäèêäÿí ñîíðà, øàýèðäè 

ðóñ åäàäèééÿëÿðèíÿ, éÿíè ýèìíàçèéàéà, 

ðåàëíè [ìÿêòÿáëÿðÿ] òÿáèèäèð êè, ãÿáóë åòìÿçëÿð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Âàðèñ:] ..Ìÿí âàðëû 

îëäóüóì ùàëäà, îðòà ìÿêòÿáè èêìàë åäèá áó 

øàïêàíû ãîéà áèëìÿäèì. À.Øàèã. Èêìàëà éåòèðìÿê 

– áàõ èêìàë åòìÿê. 

ÈÊÓÍÀ [éóíàíúàäàí] Õðèñòèàíëàðäà: 

Àëëàùûí, éàõóä þâëèéàëàðûí øÿêëè. 

ÈÊÐÀÙ èñ. [ÿð.] Èéðÿíìÿ, ÷èì÷èøìÿ, äèêñèíìÿ, 

íèôðÿò. Áó áÿäùåéáÿò àäàì õàíûí ýþçöíÿ 

ñàòàøäûãäà ñàíêè õàíäà îíà ãàðøû áèð 

èêðàù ùèññè ÿìÿëÿ ýÿëäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Î, 

öç-ýþçöíÿ áîéà âóðàíäà âÿ ñÿëèãÿëè ýåéèíÿíäÿ, 

ñÿäðèíÿ õîø ýÿëäèéèíè áèëñÿ äÿ, öðÿéèíäÿ 

÷îõäàí áÿðè îíà ãàðøû ãöââÿòëè áèð èêðàù 

ùèññè äóéóð. Ì.Ùöñåéí. // Èéðÿíäèðìÿ, 

íèôðÿòëÿíäèðìÿ. [Øåéõ Ñÿäðà:] Õàéûð, àðòûã 

áó ïÿê ôÿíà òÿùãèð; Ñÿíè èêðàù ö÷öí áó áèð 

òÿäáèð.. Ù.Úàâèä. Èêðàù åòäèðìÿê – èéðÿíäèðìÿê, 

÷èì÷èøäèðìÿê, äèêñèíäèðìÿê, 

íèôðÿò îéàòìàã. [Ñåâäà:] ×èðêèíëèéèì åòäèðìÿñèí 

èêðàù; Êþíëöì ñÿíè þïìÿê äèëÿð. 

Ù.Úàâèä. Èêðàù åòìÿê (åéëÿìÿê, îëìàã, 

ãûëìàã) – èéðÿíìÿê, íèôðÿò åòìÿê, çÿùëÿñè 

ýåòìÿê. Çàùèäà, ñÿí ôàðèã îë, àùèìäÿí èêðàù 

åéëÿìÿ; Êèì, ìÿíèì áàüðûìäà ÷îõäóð ãÿìçÿëÿðäÿí 

éàðÿëÿð. Õÿòàéè. Ýÿç áèð íå÷ÿ ýöí 

ìÿíèìëÿ ùÿìðàù; Èíñàí äåéèá åòìÿ ìÿíäÿí 

èêðàù. Ôöçóëè. Õàù éöç äþíäÿðñÿí îíäàí, 

õàù èêðàù åéëÿñÿí; Àõûð, åé ÿáðóêàìàí, 

Ãþâñè ñÿíÿ ãóðáàí îëóð. Ãþâñè. Èêðàùà ýÿëìÿê 

– áàõ èêðàù åòìÿê. ..Áó ùàäèñåéèÿëèìÿíèí 

äÿùøÿòè áöòöí àëÿìÿ ÿñÿð åòäè, 

ùàìû íèôðÿò âÿ èêðàùà ýÿëäè. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÈÊÐÀÌ èñ. [ÿð.] Ùþðìÿò, ñàéüû, ÿçèçëÿìÿ, 

åùòèðàì, ùþðìÿò ýþñòÿðìÿ. Õàëãûí èøè áèçëÿðÿ 

èêðàì èäè; Àõ, íåúÿ êåô ÷ÿêìÿëè ÿééàì èäè. 

Ì.ß.Ñàáèð. Î, Ùèúàçäàí äþíöá êå÷ÿí àõøàì; 

Âàðäû Áàüäàäÿ, ýþðäö ÷îõ èêðàì. 

Ù.Úàâèä. Èêðàì åòìÿê (ãûëìàã) – ùþðìÿò 

åòìÿê, ñàéüû ýþñòÿðìÿê, ÿçèçëÿìÿê, 

åùòèðàì åòìÿê. Òóáà ýþðñÿ èêðàì åéëÿð, áàø 

ÿéÿð; Áó ýþçÿë áîé èëÿí, èëÿí ñÿíÿ! 

Ì.Ï.Âàãèô. Èêðàì åäÿð îë ýöë ìÿíÿ ÿüéàð 

éàíûíäà; Òà åòñèí þçöíö ñåâýèëè ùÿð õàð éàíûíäà. 


ÈÃÀÌßÒ 

ÈÊÑ èñ. 1. Ëàòûí ÿëèôáàñûíûí èéèðìè äþðäöíúö 

ùÿðôè (×). 

2. ðèéàç. Ìÿëóì îëìàéàí âÿ “×” ùÿðôè èëÿ 

èøàðÿ îëóíàí êÿìèééÿò. 

3. ìÿú. Ìÿëóì îëìàéàí âÿ éà àäû ÷ÿêèëìÿê 

èñòÿíèëìÿéÿí øÿõñÿ èøàðÿ. 

ÈÊÑÈÐ èñ. [ÿð. ÿñëè éóí.] Âàõòèëÿ éàëàí÷û 

êèìéàýÿðëÿðèí õàðèãöëàäÿ áèð ãöââÿ âÿ òÿñèðÿ 

ìàëèê îëäóüóíó çÿíí åòäèêëÿðè ìþâùóì 

áèð ìàääÿ. [Ùàúû Êÿðèì:] [Ìîëëà Èáðàùèìõÿëèë 

êèìéàýÿð] ìÿñÿëÿí, áèð çàä äöðöñò 

åäèáäèð êè, àäûíà èêñèð äåéèðëÿð. Áèð ìèñãàë 

îíäàí áèð áàòìàí ìèñÿ âóðóð, õàëèñ ýöìöø 

îëóð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ùàëáóêè àüàëàð áöòöí 

þìðëÿðèíè áóíà ñÿðô åäèðëÿð êè, èêñèð âàñèòÿñèëÿ 

áèð øåéè äþíäÿðèá þçýÿ áèð øåé åëÿñèíëÿð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Õîðòäàí:] 

..Ìèðçÿ Ãîøóíÿëè Òÿáðèçè àäûíäà áèð ìþùòÿðÿì 

øÿõñ èêñèð ãàéûðìàãëà ìÿøüóëäóð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

// ìÿú. ßëàú, äàâà ìÿíàñûíäà. 

◊ Ùÿéàò èêñèðè – èíñàíûí þìðöíö óçàòìàã, 

úàâàíëûüûíû ìöùàôèçÿ åòìÿê ö÷öí ãÿäèì 

êèìéàýÿðëÿðèí òàïìàã èñòÿäèéè ñåùðëè è÷êè. 

ÈÊÒÈÔÀ èñ. [ÿð.] Êèôàéÿòëÿíìÿ, ãàíå 

îëìà. Èêòèôà åòìÿê (åëÿìÿê) – 1) êèôàéÿòëÿíìÿê, 

ãàíå îëìàã. [Ùàòÿìõàí àüà:] 

Íèéÿ áàøà äöøìÿäèí, áàëàì, ÷îõ àðâàä àëìàã 

èáàðÿòäèð îíäàí êè, áèð êèøè áèð àðâàäà 

èêòèôà åòìÿñèí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ðöñòÿì 

áÿé:] [Íåìÿò] úÿëä ýåéèíèá, áèð ñòÿêàí ÷àé 

èëÿ èêòèôà åäèá åâäÿí ÷ûõäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Êèì áèëèð êè, Òöêÿçáàí áóíóíëà èêòèôà åëÿìÿéèá, 

íÿðäèâàíûí éóõàðû ïèëëÿëÿðèíÿ äûðìàøìàã 

íèééÿòèíÿ äöøÿúÿê. Á.Òàëûáëû; 2) êèôàéÿò 

åòìÿê, áÿñ îëìàã. Éîõñà êè, åòìÿç ãóðó ñþç 

èêòèôà; Èø ýÿðÿê îëñóí, íÿ ÿáÿñ èääèà. À.Ñÿùùÿò. 

ÈÃÀÌßÒ èñ. [ÿð.] Ñàêèí îëìà, îòóðìà, áèð 

éåðäÿ éàøàìàã ö÷öí ãàëìà, ãÿðàð òóòìà. 

Ìöìêöí äåýèë, Ôöçóëè, úàùàíäà èãàìÿòèí; 

Áèùóäÿ ñÿí áó ìÿðùÿëÿäÿ ìÿñêÿí åéëÿäèí. 

Ôöçóëè. Î, Àçÿðáàéúàíûí Äàíàãûðò ãÿñÿáÿñèíäÿ 

òÿâÿëëöä åäèá, äîããóç éàøà ãÿäÿð îðäà 

èãàìÿòëÿ, ñîíðàëàð Áàüäàäà ìöâàñèëÿò åòìèøäè. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Èãàìÿò åòìÿê 

– áèð éåðäÿ ñàêèí îëìàã, ìÿñêÿí ñàëìàã, 

ãÿðàð òóòìàã, îòóðìàã. Ùÿìèí ýöíöí 

àõøàìû Òèôëèñäÿ èãàìÿò åäÿí Çàãàôãàçèéàíûí 

øåéõöëèñëàìû ðóñ äèëèíäÿ áó ìÿçìóíäà áèð 

òåëåãðàì àëäû. Å.Ñóëòàíîâ. ..[Ìåùðèáàí] Àü- 

521

ÈÃÀÌßÒÝÀÙ 

äàìäà èãàìÿò åäÿí àòàñûíà òåëåãðàô ÷ÿêäèðèá, 

îíó Áàêûéà ÷àüûðìàãëà ÷îúóãëàðûíûí 

ìÿñÿëÿñèíè ùÿëë åäÿúÿêäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÃÀÌßÒÝÀÙ èñ. [ÿð. èãàìÿò âÿ ôàðñ. 

...ýàù] Èãàìÿò éåðè, îòóðóëàí éåð, ìÿñêÿí. 

[Àòà:] Ìöãÿääÿñ ãàíóíà ýþðÿ èãàìÿòýàùû 

êèì âåðÿúÿê ×ÿìÿíçÿìèíëè. // Ùþêóìÿò 

âÿ éà äþâëÿò áàø÷ûñûíûí, ùàáåëÿ éöêñÿê âÿçèôÿ 

ñàùèáè îëàí øÿõñëÿðèí ñàêèí îëäóãëàðû 

éåð. Ïðåçèäåíòèí èãàìÿòýàùû. – [Èáíè-Ñàëàì:] 

Äóðìàéûá áèðáàø ìÿíèì èãàìÿòýàùûìà ÷àïûí. 


ÈÃÁÀË èñ. [ÿð.] Áÿõò, òàëå; áÿõòè ýÿòèðìÿ. 

Ñÿíñÿí ìÿíèì àéûì, ýöíöì, ùèëàëûì; Äþâëÿòèì, 

èãáàëûì, úàùûì, úÿëàëûì. Ì.Ï.Âàãèô. 

Òàì èêè àéäûð êè, òàëå, èãáàë, öìèä .. ùÿð øåé, 

ìÿíúÿ, ìÿùâ îëóá áèòìèø.. Ù.Úàâèä. Ýàù 

îíóí, ýàù áóíóí öçöíÿ ýöëäö èãáàë. 

Á.Âàùàáçàäÿ. Èãáàëû äþíìÿê – áÿõòè 

ýÿòèðìÿìÿê; áÿõòè, òàëåéè äþíìÿê. Ùÿìäöëèëëàù, 

äþíöá èãáàëû áèçèì òàçÿëÿðèí; Ãàðûøûá 

éåíÿ ÿùâàëû áèçèì òàçÿëÿðèí. ß.Íÿçìè. Èãáàëû 

ýÿòèðìÿê – áÿõòè ýÿòèðìÿê. [Áàéðàì:] 

Öìèä éîõäóð, èãáàëûì ýÿòèðìÿéÿúÿê, Çàëõà 

åòäèéè âÿäÿíè áèòèðìÿéÿ úöðÿò åäÿ áèëìÿéÿúÿê. 


ÈÃÄÀÌ èñ. [ÿð.] Áèð èøÿ ñÿáàòëà òÿøÿááöñ 

åòìÿ, áàøëàìà. Èãäàì åòìÿê – òÿøÿááöñ 

åòìÿê, áàøëàìàã, ýèðèøìÿê. [Àüà Ñàëìàí:] 

Õàíûì, ìÿí ìÿùç ñÿíèí õàòèðèí ö÷öí áó èøÿ 

èãäàì åäèðÿì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ñåééèä, îë 

ìàù ñÿíèí ãÿòëèíÿ èãäàì åòäè; Ýåäèá þç ÷àðÿíè 

ãûë, åéëÿäèì åëàì ñÿíÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

[Áÿùðàì:] Áÿùðàì, ãîðõ! Ãîðõ þç âèúäàíûíäàí! 

Ñÿí êè Ñàðàíûí õàòèðè ö÷öí áó èøÿ èãäàì 

åòìèøäèí, íÿ òåç ñîâóøäóí Ú.Úàááàðëû. 

ÈÃÄÀÌÀÒ [ÿð. “èãäàì” ñþç. úÿìè] êèò. 

áàõ èãäàì. Áåëÿ áèð èãäàìàòûí èêè ãèñèì 

ýþçÿë íÿòèúÿñè îëà áèëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ñèç ýÿðÿê èãäàìàòà áàøëàìàãäàí ÿââÿë 

ìÿíèìëÿ äàíûøàéäûíûç. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÃËÈÌ èñ. [ÿð.] 1. Áèð þëêÿíèí, áèð éåðèí 

ìåòåîðîëîæè øÿðàèòèíèí (ùàâàñû, ñóéó âÿ ñ.) 

õöñóñèééÿòëÿðè, àá-ùàâàñû. Êîíòèíåíòàë èãëèì. 

Ìþòÿäèë èãëèì. Àçÿðáàéúàíûí àðàí éåðëÿðèíèí 

èãëèìè. Ñîéóã èãëèì. – Ýþéÿðòè øÿðàèò 

éàðàäûëäûüû òÿãäèðäÿ, òÿçÿ äöøäöéö ùÿð èãëèìÿ 

óéà áèëÿð. ß.ßáöëùÿñÿí. Ùÿð éåð áàüáàüàò 

îëàúàã, þëêÿìèçèí èãëèìè äÿéèøèëÿúÿê- 

522 

ÈÃÐÀÐ 

äèð. ß.Ñàäûã. Ýþðöðÿì Ìèíýÿ÷åâèð éàíûð áèð 

÷ûðàã êèìè; Ýöëöð Ìèëèí, Ìóüàíûí òÿáèÿòè, 

èãëèìè. ß.Úÿìèë. 

2. êëàñ. Þëêÿ, ìÿìëÿêÿò. Ãÿìèíäèð êþíëöìöí 

òÿõòèíäÿ ñóëòàí; Áèð èãëèìÿ èêè ñóëòàí 

ýÿðÿêìÿç. Íÿñèìè. Éà áó èãëèìäÿí áàøûí àë, 

ýåò; Éîõñà áàøûí ýþòöð, ùöçóðóìà éåò! Ôöçóëè. 

Èãëèì-èãëèì ýÿçìÿéè âàð; Ùÿð ùàâàéà 

äþçìÿéè âàð; Èíñàíûí äà, öðÿéèí äÿ. Ñ.Âóðüóí. 

ÈÃËÈÌËßØÄÈÐÈËÌß “Èãëèìëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÈÃËÈÌËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Éåíè èãëèì 

øÿðàèòèíÿ, éåíè ìöùèòÿ àëûøäûðûëìàã. 

ÈÃËÈÌËßØÄÈÐÌß “Èãëèìëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. Òîõóìäàí àëûíàí áèòêèëÿð ýåú ìåéâÿéÿ 

äöøöð âÿ ìöõòÿëèô êåéôèééÿòëè îëóð. Ñèòðóñëàðûí 

áó ãàéäà èëÿ ÷îõàëìàñûíäàí èãëèìëÿøäèðìÿ 

(àêêëèìàòèçàñèéà) âÿ éåíè ñîðòëàð ÿëäÿ åòìÿê 

ìÿãñÿäè èëÿ èñòèôàäÿ åäèëèð. È.Àõóíäçàäÿ. 

ÈÃËÈÌËßØÄÈÐÌßÊ ô. Éåíè èãëèìÿ óéüóíëàøäûðìàã, 

éåíè ìöùèòÿ àëûøäûðìàã (ùåéâàíëàðû, 

áèòêèëÿðè). 

ÈÃËÈÌËßØÌß “Èãëèìëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÃËÈÌËßØÌßÊ ô. Éåíè èãëèì øÿðàèòèíÿ, 

éåíè ìöùèòÿ óéüóíëàøìàã, àëûøìàã. 

ÈÃÍÀ [ÿð.]: èãíà åòìÿê êëàñ. – ãàíå åòìÿê, 

ãÿíàÿòëÿíäèðìÿê, ãÿíàÿòáÿõø îëìàã; 

ðàçû åòìÿê. [Ãûç:] [Íèçàìöääþâëÿíèí 

àäàìëàðû] ùÿð ýöí ýÿëèá, ìÿíè èãíà åòìÿê èñòÿéèð, 

ãàíäûðûðäûëàð. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÃÐÀÐ èñ. [ÿð.] 1. Äèë èëÿ ñþéëÿìÿ, èôàäÿ 

åòìÿ, äèëè èëÿ òÿñäèã åòìÿ, åòèðàô. // Þç ñþçöíäÿ, 

ÿùäèíäÿ ìþùêÿìëèê, äàéàíûã, ñÿáàò, 

ñÿäàãÿò, âÿôà. ßùäè äöðöñò îëà, èãðàðû ìþùêÿì; 

Ôèêðè-çèêðè ñÿíèí ñàðû ýÿðÿêäèð. Ã.Çàêèð. 

Àøèíÿëÿð èõòèëàòûíäà ñÿäàãÿò ýþðìÿäèì; 

Áåéÿòè-èãðàðè-èìàíè-äÿéàíÿò ýþðìÿäèì 

Ì.Ï.Âàãèô. Èãðàð âåðìÿê – ñþç âåðìÿê, 

ÿùä åòìÿê. ßââÿë ìÿíÿ èãðàð âåðèá äóðàí 

éàð; Éàíäûðäûí äöíéàäà àòÿøÿ ìÿíè. Àøûã 

ßìèð. Èãðàðûíäàí äþíìÿê – ñþçöíäÿí 

äþíìÿê, ÿùäèíäÿí ãà÷ìàã, ÿùäèíÿ âÿôà åòìÿìÿê. 

Ýÿòèðìÿäè ÿùäö èãðàðû éåðèíÿ; Äèëáÿð 

èãðàðûíäàí äþíäö, íåéëÿéèì. Àøûã Êÿðèì. 

2. Òÿñäèã, åòèðàô, ãÿáóë. Áèëìèðÿì ñèç 

ìÿíäÿí íÿ êèìè õÿéàíÿòëÿðèìèí èãðàðûíû òÿëÿá 

åäèðñèíèç. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Èãðàð åòìÿê 

– áîéíóíà ýþòöðìÿê, ãÿáóë åòìÿê, 

åòèðàô åòìÿê, þç äèëè èëÿ òÿñäèã åòìÿê. [Ìîëëà

ÈÃÐÀÐÑÛÇ 

Èáðàùèìõÿëèë:] Úàìààò, áèëèí âÿ àýàù îëóí 

êè, Ìèðçÿ Ôÿòÿëè þç êàôèðëèéèíè èãðàð åòäè. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ìÿí .. èãðàð åëÿéèðÿì êè, 

äîüðóäàí äà, ìöñÿëìàíëàð ñèëàùëàíûðëàð.. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Þçöíöí èãðàð åòäèéèíÿ 

ýþðÿ òàé-òóøëàðû ýåúÿ êóðñëàðûíäà äà 

îëñà, îõóéóá ñàâàäñûçëûãëàðûíû ëÿüâ åòäèëÿð. 


3. Ãÿðàð, ãÿíàÿò, ùþêì. Ùöêÿìàíûí äà 

èãðàðû áóíàäûð êè, áàøûí ÷àíàüû íàçèêëÿøèá 

êè÷èëäèêúÿ, áåéèí äÿ çÿèôëÿøìÿéÿ âÿ êè÷èëìÿéÿ 

áàøëàéûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÈÃÐÀÐÑÛÇ ñèô. Äÿéàíÿòñèç, þç ñþçöíäÿ, 

âÿäèíäÿ, ãÿðàðûíäà ñàáèò îëìàéàí. Âàãèô 

ñåâäè áèð èãðàðñûç áèâÿôà; Áàäÿ ýåòäè òàìàì 

÷ÿêäèéè úÿôà. Ì.Ï.Âàãèô. 

ÈÃÐÅÊ 1. Ëàòûí ÿëèôáàñûíûí àõûðûíúûäàí 

ÿââÿëêè ùÿðôè (γ). 

2. ðèéàç. Õ, Ç ùÿðôëÿðè èëÿ éàíàøû îëàðàã, 

ùÿìèí ùÿðôëÿ èøàðÿ îëóíàí ìÿúùóë êÿìèééÿò. 

3. ìÿú. Íàìÿëóì, éàõóä àäû ÷ÿêèëìÿê 

èñòÿíèëìÿéÿí øÿõñÿ èøàðÿ. 

ÈÃÒÀ èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Áàüûøëàíìûø âÿ éà 

èúðàéà âåðèëìèø éåð. 

2. Ìàëèêàíÿ. 

ÈÃÒÈÁÀÑ èñ. [ÿð.] Áèð ñþçö, úöìëÿíè âÿ éà 

ôèêðè åéíèëÿ âÿ éà ìÿçìóíúà áàøãàñûíûí 

ÿñÿðèíäÿí àëìà, ýþòöðìÿ. Èãòèáàñ åòìÿê 

– ýþòöðìÿê, àëìàã (ôèêðè, ñþçö âÿ ñ). 

ÈÃÒÈÄÀÐ èñ. [ÿð.] 1. Ãöââÿò, òàãÿò, ýöú. 

Éåðèìÿéÿ èãòèäàðû éîõäóð. Äàíûøìàüà èãòèäàðû 

÷àòìûð. – Áóðà àäÿòÿí úàí âåðÿí ÿñèðëÿð, 

àéàüû öñòöíäÿ äóðìàüà èãòèäàðû îëìàéàíëàð 

ýÿòèðèëäèéè ö÷öí, áó “þëöì ùöúðÿëÿðèíèí” 

êåøèéè çÿèô èäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. Ãöââÿñè ÷àòìà, ýöúö ÷àòìà, èìêàíû 

îëìà. Çåéíàë íÿèíêè áîðúëàðûíû âåðèá òÿìèçëÿìÿê 

âÿ éà àðâàäûíà âÿ ÷îúóãëàðûíà ïàëòàð 

âÿ àéàããàáû àëìàã èãòèäàðûíäà äåéèëäè, ùÿòòà 

ýöíäÿëèê õÿðúÿ äÿ ïàðà éåòèðÿ áèëìÿéèðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. Áàø ëåéòåíàíò þç áþëöéö èëÿ ùÿð 

âàõò ùÿð áèð ÿìðèí þùäÿñèíäÿí ýÿëìÿê èãòèäàðûíà 

ìàëèêäèð. ß.ßáöëùÿñÿí. // Ýöú, ñÿëàùèééÿò, 

åòèáàð. Ýåòäè øÿíèìèç, åòèáàðûìûç; 

Âàðìû ðöòáÿìèç, èãòèäàðûìûç Ì.ß.Ñàáèð. 

Èãòèäàðûí, ìàëûí, ïóëóí ÷îõäóð; Õàëãà îíäàí 

âÿëè êþìÿê éîõäóð. À.Ñÿùùÿò. 

ÈÃÒÈÄÀÐËÛ ñèô. 1. Èãòèäàðû îëàí, ýöúö ÷àòàí; 

ýöúëö, ãöââÿòëè. 

ÈÃÒÈÑÀÄÈÉÉÀÒ 

2. Áàúàðûãëû, ãàáèëèééÿòëè, ãöââÿòëè. Èãòèäàðëû 

éàçû÷û. – “Ìÿêòóáàòè-Øåéäà áÿé” ñÿðëþâùÿñè 

èëÿ éàçäûüû “Ìöÿëëèìëÿð èôòèõàðû” âÿ 

“Ýÿëèíëÿð ùÿìàéèëè” àäëû êèòàá÷àëàð Ãÿíèçàäÿíèí 

èãòèäàðëû áèð ÿäèá îëäóüóíó áèëäèðèð. 


ÈÃÒÈÄÀÐÑÛÇ ñèô. Èãòèäàðû îëìàéàí, ýöúö 

÷àòìàéàí; ãöââÿòñèç, ýöúñöç. // Áàúàðûãñûç. 

ÈÃÒÈÄÀÐÑÛÇËÛÃ èñ. Ãöââÿòñèçëèê, ýöúñöçëöê. 

// Áàúàðûãñûçëûã. 

ÈÃÒÈÑÀÄ èñ. [ÿð.] áàõ èãòèñàäèééàò 1-úè 

ìÿíàäà. Óúà ìÿäÿíèééÿò éöêñÿê èãòèñàääàí 

àñûëûäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ñèéàñè èãòèñàä – 

áÿøÿð úÿìèééÿòè èíêèøàôûíûí ìöõòÿëèô ïèëëÿëÿðèíäÿ 

èúòèìàè èñòåùñàëû âÿ îíóí ïàéëàøäûðûëìàñû 

ãàíóíëàðûíû þéðÿíÿí åëì. 

ÈÃÒÈÑÀÄ×Û èñ. 1. Á à õ èãòèñàäèééàò÷û. 

2. òàð. ñèéàñè. Èãòèñàä÷ûëûã òÿðÿôäàðû (á à õ 

èãòèñàä÷ûëûã). 

ÈÃÒÈÑÀÄ×ÛËÛÃ èñ. òàð. ñèéàñè. ÕÛÕ ÿñðèí 

àõûðëàðûíäà – ÕÕ ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ Ðóñèéà 

ñîñèàë-äåìîêðàò ùÿðÿêàòûíäà îïïîðòóíèñò 

úÿðÿéàí (áó úÿðÿéàí òÿðÿôäàðëàðûíûí ôèêðèíúÿ, 

ôÿùëÿ ñèíôè àíúàã þç èãòèñàäè âÿçèééÿòèíè 

éàõøûëàøäûðìàã óüðóíäà ìöáàðèçÿ àïàðìàëû, 

ìöòëÿãèééÿòëÿ ñèéàñè ìöáàðèçÿíè èñÿ áóðæóàçèéàíûí 

þùäÿñèíÿ áóðàõìàëû èäè). 

ÈÃÒÈÑÀÄÈ ñèô. Èãòèñàäèééàòëà áàüëû îëàí, 

òÿñÿððöôàòà àèä îëàí. Þëêÿëÿð àðàñûíäà èãòèñàäè 

ÿëàãÿ. Èãòèñàäè ìÿñÿëÿ. Èãòèñàäè áþùðàí. 

Èãòèñàäè ãàíóíëàð. Èãòèñàäè ùÿéàò. – “Êÿøêöë” 

ùÿð ìÿñÿëÿäÿí éàçûðäû, èãòèñàäè, èúòèìàè, 

ñèéàñè, ÿäÿáè ìþâçóëàðû èøûãëàíäûðûðäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Õàëã òÿñÿððöôàòûìûçûí öìóìè 

èíêèøàôûíäà éàéëàãëàðûìûçûí, ìÿäÿí-ìöàëèúÿ 

ñóëàðûìûçûí, êóðîðòëàðûìûçûí èãòèñàäè ÿùÿìèééÿòè 

áþéöêäöð. ß.Âÿëèéåâ. // Èãòèñàäèééàòûí 

þéðÿíèëìÿñè èëÿ áàüëû îëàí. Èãòèñàäè 

æóðíàë. Èãòèñàäè úîüðàôèéà. Èãòèñàäè ÿäÿáèééàò. 

Èãòèñàäè òÿäãèãàò. 

◊ Éåíè èãòèñàäè ñèéàñÿò èãò. – Ñîâåò Ðóñèéàñûíäà 

êå÷èä äþâðöíäÿ ïðîëåòàð äèêòàòóðàñûíûí 

ùÿéàòà êå÷èðäèéè òÿñÿððöôàò ñèéàñÿòè 

(ñîñèàëèçì ãóðóëìàñû ìÿíàôåéèíÿ õèäìÿò 

åäÿí áó ñèéàñÿò äþâðöíäÿ ùàêèì ìþâãåëÿð 

äþâëÿò ÿëèíäÿ îëìàãëà, êàïèòàëèçìÿ âÿ àçàä 

òèúàðÿòÿ éîë âåðèëèðäè). 

ÈÃÒÈÑÀÄÈÉÉÀÒ èñ. [ÿð. “èãòèñàä”äàí] 

1. Ùÿð ùàíñû áèð èúòèìàè ãóðóëóøóí, úÿìèé- 

523

ÈÃÒÈÑÀÄÈÉÉÀÒ×Û 

éÿòèí èñòåùñàë ãöââÿëÿðèíèí èíêèøàôûíà óéüóí 

îëàí èñòåùñàë ìöíàñèáÿòëÿðèíèí ìÿúìóñó. 

Èãòèñàäèééàòûìûçûí äóðìàäàí òÿðÿããèñè ìÿäÿíèééÿòèìèçèí 

ìèñèëñèç éöêñÿëìÿñèíÿ ñÿáÿá 

îëìóøäóð. È.ßôÿíäèéåâ. 

2. Ùÿð ùàíñû áèð þëêÿíèí, ðàéîíóí âÿ ñ.- 

íèí òÿñÿððöôàòûíûí âÿçèééÿòè. Ðåñïóáëèêàìûçûí 

èãòèñàäèééàòû. Øèìàë ðàéîíëàðûíûí èãòèñàäèééàòû. 

// Òÿñÿððöôàòûí ùÿð ùàíñû áèð ñàùÿñèíèí 

ìàëèééÿ âÿ ìàääè úÿùÿòäÿí ãóðóëóøó, 

âÿçèééÿòè. Íÿãëèééàò èãòèñàäèééàòû. Òèúàðÿò 

èãòèñàäèééàòû. 

3. Õàëã òÿñÿððöôàòûíûí ùÿð ùàíñû áèð ñàùÿñèíèí 

ìàëèééÿ âÿ ìàääè òÿðÿôèíè þéðÿíÿí 

åëì. Èãòèñàäèééàòäàí äÿðñëèê. Èãòèñàäèééàòà 

äàèð ìöùàçèðÿ. 

ÈÃÒÈÑÀÄÈÉÉÀÒ×Û èñ. Èãòèñàäèééàò, èãòèñàäèééàò 

åëìëÿðè ìöòÿõÿññèñè. 

ÈÃÒÈÇÀ èñ. [ÿð.] êëàñ. Ëöçóì, ëàçûì îëìà, 

çÿðóðèééÿò, âàúèáëèê. // Åùòèéàú, ùàúÿò. Ùàëà 

ìÿýÿð èãòèçàéè-äþâðàí; Îëäóð êè, îëà î ýÿíú 

ïöíùàí. Ôöçóëè. Èãòèçà åòìÿê – 1) òÿëÿá 

åòìÿê, ëöçóìëó åòìÿê, âàúèá åòìÿê, åùòèéàú 

äîüóðìàã. Àúèç, éàçûã áÿøÿðëÿðÿ ðÿùì 

åòìÿéÿí ãÿçà; Ñÿíäÿí ìÿíè àéûðìàüû äà åòìèø 

èãòèçà. À.Ñÿùùÿò; 2) ìöñàèäÿ åòìÿê, 

èìêàí âåðìÿê. ßýÿð îíëàðûí ýöíäöçëÿðè 

âàõòëàðû èãòèçà åòìèð, áÿñ àõøàìëàð íèéÿ òÿøðèô 

ýÿòèðìèðëÿð Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Èãòèçàñûíà 

ýþðÿ – áàõ èãòèçàñûíúà. 

ÈÃÒÈÇÀÑÛÍÚÀ çÿðô êëàñ. Òÿëÿáèíÿ ýþðÿ, 

áàúàðûüûíà ýþðÿ, åùòèéàúûíà ýþðÿ. Ùÿð áèð 

øàèð þç ãÿëáèíèí âÿ òÿáèíèí èãòèçàñûíúà ýþé 

öçöíäÿ ãàòàð èëÿ ó÷àí äóðíàëàðà þç ùàëèäèëèíè 

ÿðç ãûëûð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÈË èñ. 1. Éåð êöðÿñèíèí Ýöíÿø ÿòðàôûíäà 

áèð äÿôÿ äþâð åòäèéè ìöääÿò (éàíâàðûí 1- 

äÿí áàøëàéàðàã ùåñàáëàíàí 12 àéëûã äþâð). 

Éåðèí ýöíÿø ÿòðàôûíäà òàì ùÿðÿêÿòè áèð èë ÷ÿêèð. 

Áèð èëèí óçóíëóüó 365 âÿ éà 366 ýöíäöð. 

– Èëèí ùÿð ôÿñëèíèí áèð ùöñíö âàð, àììà ãûøûí 

ëÿççÿòè áèð þçýÿäèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

// Ùÿð ùàíñû áèð ýöíäÿí áàøëàéàðàã ùåñàáëàíàí 

12 àéëûã áèð ìöääÿò. Ùàäèñÿäÿí èêè èë 

êå÷ìèøäèð. Áèð èëäÿí ñîíðà 10 éàøû òàìàì 

îëàúàã. Äþðä èë áèð øÿùÿðäÿ éàøàìàã. Áèð èë 

ñÿôÿðäÿ îëìàã. – [Òàïäûã:] Îí èëäè áó ôöðñÿòè 

ýöäöðäöì; Åé øóõ, ýþçöì êè ñÿíäÿäèð áèë. 

Ú.Úàááàðëû. Áàðàòûí Áàêûéà ýÿëäèéè âàõòäàí 

áåø èë êå÷èðäè. Ì.Ùöñåéí. 

524 

ÈË 

2. Úÿì øÿêëèíäÿ: òÿðêèáäÿ ñûðà ñàéëàðû èëÿ 

îíèëëèê ìöääÿòëÿðè ýþñòÿðèð. Äîõñàíûíúû èëëÿð. 

Àëòìûøûíúû èëëÿð ÿäÿáèééàòû. 

3. Úÿì øÿêëèíäÿ: ìöÿééÿí çàìàí, äþâð 

áèëäèðèð; äþâð, çÿìàíÿ. Ìöùàðèáÿ èëëÿðè. 

Óøàãëûã èëëÿðè. Ìÿêòÿá èëëÿðè. – Éåíÿ áàùàð 

ýÿëÿíäÿ; Âîëãàäà àõûðäû áóç; Ëàêèí èëëÿð 

àüûðäû; Ýöíëÿð éàìàí óüóðñóç. Ð.Ðçà. [ßíòèãÿíèí] 

àòàñû ãàðûøûãëûã èëëÿðèíäÿ éàòàëàãäàí 

þëìöøäö. Ìèð Úÿëàë. 

4. àñòð. Ýöíÿø ÿòðàôûíäà ùÿð ùàíñû ïëàíåòèí 

äþâð ìöääÿòè. Ìàðñ èëè. 

◊ Èë äîëàíìàã – îí èêè àé áèòìÿê, ãóðòàðìàã, 

èë áàøà ÷àòìàã. Ãûø ýåòäè, ãàð ýÿëìÿäè; 

Íÿ äÿ áàùàð ýÿëìÿäè; Èë äîëàíäû, àé þòäö; 

Ýþçëÿäèì, éàð ýÿëìÿäè. (Áàéàòû). Àé êå÷ÿð, 

èë äîëàíàð. Ñÿíèí àäûí ìÿüðèáäÿí ìÿøðèãÿòÿí 

áöòöí äöíéàäà ìÿøùóð îëàð. “Êîðîüëó”. 

Ýöíëÿð êå÷äè, .. èë äîëàíäû.. Ì.Ðàùèì. Èë 

ýåúÿ – ãóðòàðìàã áèëìÿéÿí, óçóí (“óçóí 

ýåúÿ” ìÿíàñûíäà). Áàüðûìû ÷àòëàòäûëàð; Ñèíÿìè 

îõëàòäûëàð; Èë ýåúÿíè ñöáùÿ òÿê; Áèðúÿ 

ìÿýÿð éàòäûëàð! Ì.ß.Ñàáèð. Èë êå÷äèêúÿ – 

çàìàí þòäöêúÿ, áèð íå÷ÿ èë êå÷äèêäÿí ñîíðà, 

âàõòèëÿ. Èë êå÷äèêúÿ óíóäóëàúàãäûð. Èë êå÷äèêúÿ 

àüûëëàíàúàãäûð. Èë óçóíó – îí èêè àé 

ìöääÿòèíäÿ, áöòöí èëè, áöòöí èë ÿðçèíäÿ. 

[Ùÿñÿí:] Ýÿðÿê èë óçóíó èøèìè-ýöúöìö, äöêàíûìû 

áóðàõûá äèâàíà éîë äþéÿéäèì. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Èë óçóíó äÿðäèíè ÷ÿêìÿêäÿéÿì; 

Àéëàð èëÿ ýþç éàøû òþêìÿêäÿéÿì. 

ß.Íÿçìè. Èë âåðìÿê – õàëã àäÿòèíúÿ, þëÿí 

àäàì ö÷öí èëè òàìàì îëäóãäà åùñàí âåðìÿê. 

Èëäÿí-èëÿ, èëëÿðäÿí-èëÿ – ùÿð èë, èë êå÷äèêúÿ, 

èëáÿèë, äóðìàäàí. ×àé äåäèéè ñþçëÿð 

éåðèíè àëäû; Èëäÿí-èëÿ ýþëöí ñóéó àçàëäû. 

À.Ñÿùùÿò. Øÿùÿðäÿí êÿíäÿ ýÿëÿí ÷àðïàéûëàðûí, 

÷ÿíýÿë-áû÷àüûí, ñòîë-êöðñöíöí ñàéû èëäÿíèëÿ 

àðòûð. È.ßôÿíäèéåâ. Áÿùÿðè ÷îõ âåðèð áàü 

èëäÿí-èëÿ. Ì.Äèëáàçè. Èë-èëäÿí – èëäÿí-èëÿ, 

èëáÿèë. Àçàëäû èë-èëäÿí áàüûí ìåéâÿñè; Òîðïàüûí 

ùöíÿðè, ñóéóí ãöââÿñè. Ì.Äèëáàçè. Èëëÿð 

àéðûñû îëìàã – óçóí èëëÿð áèð-áèðèíäÿí 

àéðû äöøìÿê, àéðû éàøàìàã, áèð-áèðè èëÿ ýþðöøìÿìÿê. 

Ìÿí àøûã, åëëÿð àéðûñû; Øàíÿ òåëëÿð 

àéðûñû; Áèð ýöíöíÿ äþçìÿçäèì; Îëäóì 

èëëÿð àéðûñû. (Áàéàòû). Èëëÿð àéðûñûéûã, ôöðñÿò 

äöøÿíäÿ; ×ÿêèëèá ïöíùàíà öçöí áöðöìÿ! 

Àøûã ßëÿñýÿð. Òÿäðèñ èëè (àêàäåìèê èë) – áèð

ÈËÀÚ 

éàé òÿòèëèíèí àõûðûíäàí î áèðè éàé òÿòèëèíèí 

ÿââÿëèíÿ ãÿäÿð îëàí äÿðñ ìÿøüÿëÿëÿðè äþâðö. 

Óçóí èëëÿð – ùÿìèøÿ, äàèì, èëëÿð áîéóíúà. 

Ñöëù úàð÷ûñûéûã áèç óçóí èëëÿð, áèëèð àëÿì; 

Ñöëù øàèðÿ, ñöëù ôÿùëÿéÿ, ñöëù õàëãà ýÿðÿêäèð. 

Ñ.Ðöñòÿì.Éåíè èë – 1 Éàíâàð ýöíö. Éåíè èëè 

òÿáðèê åòìÿê. Éåíè èë øÿíëèéèíäÿ èøòèðàê åòìÿê. 

Éåíè èëèíèç ìöáàðÿê! 

ÈËÀÚ êëàñ. áàõ ÿëàú. ×àê ýþðöá êþêñöìö, 

ãûëìà èëàúûì, òÿáèá; Çàéå îëàð ìÿðùÿìèí, 

ìÿíäÿ áèòÿð éàðÿ éîõ. Ôöçóëè. Êèìñÿíÿäÿí 

îëìàäû äÿðäèíÿ, Ñåééèä, èëàú; Åéëÿìÿ 

ùÿð íàêÿñÿ ùàëûíû ÿôñàíÿ ÿðç. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Âàçåù áó êè õÿñòÿäèð ìÿçàúûí; Éà ðÿá, êèì 

åäÿð ñÿíèí èëàúûí Ì.ß.Ñàáèð. 

ÈËÀÚÑÛÇËÛÃ áàõ ÿëàúñûçëûã. Ýöëëÿð .. 

àúû áèð èëàúñûçëûã è÷èíäÿ ãàëûá, ïèàíèíîñóíóí 

àðõàñûíà êå÷èðäè. È.ßôÿíäèéåâ. [Áöëÿíä] 

èëàúñûçëûãëà (ç.) ×èìíàçà âÿ Íàçëûéà áàõäû. 


ÈËÀÙß èñ. [ÿð.] Àíòèê ìèôîëîýèéàäà âÿ 

áÿçè äèíëÿðäÿ; ãàäûí úèíñëè àëëàù. Ãÿäèì Éóíàíûñòàíäà 

øöÿðà ñèíôè áèð ãèññÿ âÿ ùåêàéÿò 

éàçìàã èñòÿäèêëÿðè ÿñíàäà “Ìóçà” àäëû 

òåàòð èëàùÿñèíÿ ðöúó åäèá îíäàí êþìÿê âÿ 

ìÿäÿä äèëÿðäèëÿð. Ô.Êþ÷ÿðëè. [Ãûçëàð:] ×ûõàð 

Îëèìïÿ øàäìàí; ßí èøâÿêàð èëàùÿëÿð. 

Ù.Úàâèä. Áèðè äåéèð êè, ñÿíÿò òÿáèÿòèí ñÿñèäèð; 

Áèðè äåéèð êè, ñÿíÿò åøãèí èëàùÿñèäèð. 

Á.Âàùàáçàäÿ. // Úàíàí, ìÿùáóáÿ, ìÿøóãÿ, 

äèëáÿð; åøã ïÿðèñè. [Èëéàñ] áàùàð ìþúöçÿëÿðèíèí 

ãîëëàðû àðàñûíà ýèðÿðÿê áÿëÿéèíäÿí ÷ûõìûø 

øåèð èëàùÿñèíèí ãîëëàðû àðàñûíäà íàçëàíûðäû. 


ÈËÀÙÈ´ ñèô. äèí. [ÿð.] 1. Àëëàùà ìöòÿÿëëèã, 

Àëëàùà ìÿõñóñ, Àëëàùà àèä, Àëëàù òÿðÿôèíäÿí 

âåðèëìèø; ãåéðè-áÿøÿðè. Èëàùè ùèêìÿòëÿð õÿçèíÿñè. 

– [Øåéõ Ñÿíàí:] Áó èëàùè ñöêóòà ãàðøû, 

Õóìàð; Ùÿï ìÿëÿêëÿð îëóð ïÿðÿñòèøêàð. 


2. èñ. Àëëàù. Áó äàüëàð àùû íåéëÿð; Áàøûì 

êöëàùû íåéëÿð; Ñÿí îðäàí áàõ, ìÿí áóðäàí; 

Ýþðÿê èëàùè íåéëÿð. (Áàéàòû). Î ýþçÿëëèê èëàùèäÿí 

âåðèëìèø; ßââÿëäÿíäè ýþçëÿðèíèí ãàðàñû. 

Àøûã ßìðàù. // ìÿú. Ãåéðè-ìàääè, ãåéðèúèñìàíè, 

ðóùàíè, ìÿíÿâè. Èëàùè ìÿùÿááÿò. 

Èëàùè åøãèí òÿðÿííöìö. – Áóäóð! “Ëåéëè 

Ìÿúíóí” – áþéöê ñÿíÿòäèð! Íÿ ãÿäÿð èëàùè 

áèð ìÿùÿááÿòäèð! Ñ.Âóðüóí. // ìÿú. Òÿìèç, 

ÈËÀÕÛÐ 

ïàê. Íÿ ãÿäÿð èëàùè áèð èíñàíñûíûç; Ìÿíÿ 

ãàðäàøäàí äà ìåùðèáàíñûíûç. Ñ.Âóðüóí. 

3. ìÿú. Õàðèãöëàäÿ, ìèñèëñèç, òàéû-áÿðàáÿðè 

îëìàéàí, ìÿôòóíåäèúè. Èëàùè ýþçÿëëèê. 

Èëàùè ñÿñ. – [Íèçàìè:] Äîñòëàð, ùàìûíûçû 

èíàíäûðà áèëÿðÿì êè, Áÿðäÿíèí áó èëàùè ýþçÿëëèéè 

ìÿíè ùåéðàí åòìèøäèð. Ì.Ùöñåéí. Áó, 

ÿôñàíÿ âÿ íàüûëëàðäà ñþéëÿíÿí úÿííÿò áàüûíäàí, 

èëàùè ìÿõëóãëàðäàí ýÿëÿí ñÿñ êèìè 

áàêèð, ýþçÿë âÿ õîø èäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÈËÁÙÈ íèäà. Åé Àëëàù, àé Àëëàù (Àëëàùà 

õèòàá, éàëâàðûø). Èëàùè, áöëáöëÿ îëñóí ùÿìèøÿ 

ýöë ùÿìäÿì; Ìöäàì î õÿñòÿ äèëèí ýöëøÿíè, 

áàùàðû îëà. Ñ.ß.Øèðâàíè. Äàøãÿëáëè èíñàíëàðû 

íåéëÿðäèí, èëàùè Ì.ß.Ñàáèð. Ãÿìèí ÿëèíäÿ, 

èëàùè, äþíöá öðÿê ãàíÿ. Ì.Ùàäè. [Àíà:] 

Èëàùè, ö÷ íÿôÿð éåòèì áàëàìû ñÿíÿ òàïøûðûá 

ýåäèðÿì. Ú.Úàááàðëû. 

ÈËÀÙÈËßØÄÈÐÈËÌß “Èëàùèëÿøäèðèëìÿê”- 


ÈËÀÙÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Õàðèãöëàäÿ, 

èëàùè áèð ãöââÿ åäèëìÿê, Àëëàù ñèôÿòè âåðèëìÿê, 

Àëëàù ñàéûëìàã. // Àëëàù êèìè éöêñÿëäèëìÿê, 

òÿãäèñ åäèëìÿê, Àëëàù êèìè ãàðøûñûíäà 

ñÿúäÿ åäèëìÿê. Òÿáèÿò ýöúëÿðèíèí 

èëàùèëÿøäèðèëìÿñè. – Èëàùèëÿøäèðèëìèø, ìÿëÿê 

ñèìàëû, ÿë ÷àòìàéàúàã äÿðÿúÿäÿ óçàã, õÿéàëè 

ýþçÿëèí éåðèíè ñàäÿ, òÿáèè, ùÿãèãè ýþçÿëëÿð òóòóð. 


ÈËÀÙÈËßØÄÈÐÌß “Èëàùèëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÈËÀÙÈËßØÄÈÐÌßÊ ô. Àëëàù ñàéìàã, 

Àëëàù ñèôÿòè âåðìÿê. // Àëëàù êèìè éöêñÿëòìÿê, 

ãàëäûðìàã, òÿãäèñ åòìÿê, Àëëàù êèìè 

ãàðøûñûíäà ñÿúäÿ åòìÿê. Ãÿäèì èíñàí îäó 

èëàùèëÿøäèðèð, îíà òàïûíûðäû. 

ÈËÀÙÈËÈÊ èñ. 1. Öëâèëèê, ìöãÿääÿñëèê, 

éöêñÿêëèê. [Éàøëû êèøè:] Ìÿí áó ñÿñëÿðäÿ áèð 

öëâèééÿò, áèð èëàùèëèê ýþðöðÿì. Ñ.Ùöñåéí. 

2. ìÿú. Ñîí äÿðÿúÿ ýþçÿëëèê, ôöñóíêàðëûã. 

ÈËÀÙÈÉÉÀÒ èñ. [ÿð.] Äèíè åùêàìëàðäàí 

áÿùñ åäÿí ñõîëàñòèê åëì; äèí åëìëÿðè. 

ÈËÀÙÈÉÉÀÒ×Û èñ. Èëàùèééàòëà ìÿøüóë 

îëàí àäàì, èëàùèééàò àëèìè. 

ÈËÀÕÛÐ [ÿð.] (èõòèñàðû è.à.). Ñûðà èëÿ àäëàðû 

÷ÿêèëÿí øåéëÿðèí àõûðûíäà éàçûëûð, éà äåéèëèð 

âÿ îíëàðû äàâàì åòäèðìÿê ìöìêöí îëäóüóíó 

áèëäèðèð. Ùÿìèí [êèòàáäàêû] íöìóíÿëÿðèí 

àðàñûíäà ñààò, .. êÿëëÿ ãÿíä, àüûçëûã, êèòàá, 

525

ÈËÀÍ 

÷åøìÿê âÿ èëàõûð êèìè øåéëÿðèí äÿ øÿêèëëÿðè 

âàðäûð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÈËÀÍ èñ. 1. Áÿäÿíè óçóí âÿ ãûâðûëàí 

àéàãñûç, àäÿòÿí çÿùÿðëè äèøëÿðè îëàí ñöðöíÿí 

ùåéâàí. Çÿùÿðëè èëàí. Õàëëû èëàí. – Èëàíûí 

àüûíà äà ëÿíÿò, ãàðàñûíà äà ëÿíÿò. (Ìÿñÿë). 

..Àüàáàëà äÿðâèø ýöðçÿ èëàíëàðû áàçàð äàëûíà 

òþêöá îéíàäûðäû. ß.Ãÿìêöñàð. [Åéâàç êèøè] 

þçöíö èòèðìÿäè, ñàü ÿëè èëÿ ñîë ãîëóíà äîëàíàí 

èëàíûí áîüàçûíäàí òóòóá ýöúö ýÿëäèêúÿ 

÷àéûí è÷èíÿ àòäû. ß.Âÿëèéåâ. Èëàí ÷àëìàã 

– èëàí âóðìàã. Áÿçèëÿðè äÿ äåéèðäèëÿð êè, 

Ãàðà Ìÿëèêè èëàí ÷àëûá þëäöðöá. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. ìÿú. Ìÿêðëè, õàèí, àúûäèë, êèíëè àäàì 

ùàããûíäà. [Êíéàç:] Ñÿí äÿ äÿô îë êè, ùþâñÿëÿì 

áèòäè; Èêèíèç áèð èëàíñûíûç, íàíêîð! 

Ù.Úàâèä. [Ñîíà:] Ìÿíè î ãàðà èëàí Êàìðàí 

àëäàòäû. Ù.Íÿçÿðëè. [Âàãèô:] Áàñìà àéàüûíû 

áèçèì òîðïàüà; Èëàíäàí, ÿãðÿáäÿí éàð îëà 

áèëìÿç. Ñ.Âóðüóí. 

3. ìÿú. Èëàí êèìè ãûâðûëàí, óçàíàí øåé 

ùàããûíäà. Èëàí éîëó. – [ßëÿìäàð] èëàí òàòàðûñûíû 

ýþéäÿ òîâëàéûá, àäàì îëàíûí áîéíóíà 

äîëàéûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

◊ Èëàí àüçûíäàí ãóðòàðìàã – ÷îõ òÿùëöêÿëè, 

àüûð, ÷ÿòèí, ÷ûõûëìàç âÿçèééÿòäÿí ãóðòàðìàã. 

Èëàí àüçûíäàí ãóðòóëàí ãóø (ãóðáàüà) 

êèìè – ÷îõ òÿùëöêÿëè, àüûð, ÷ûõûëìàç 

âÿçèééÿòäÿí ãóðòàðàí àäàì ùàããûíäà. Ðöáàáÿ 

ãàïûíû áÿðê èòÿëÿìèø, èëàí àüçûíäàí 

ãóðòóëàí ãóø êèìè ãà÷ìûøäû. Ìèð Úÿëàë. Èëàí 

÷àëìûø êèìè, åëÿ áèë èëàí ÷àëäû – áàõ èëàí 

âóðìóø êèìè 2-úè ìÿíàäà. ..Ãàðà ÷àäðàëû 

ãûç èëàí ÷àëìûø êèìè éåðèíäÿí ñû÷ðàäû. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Èëàí äèëè ÷ûõàðòìàã, èëàí 

êèìè äèë ÷ûõàðòìàã – àúèçàíÿ éàëâàðìàã, 

éàçûã-éàçûã õàùèø åòìÿê, éàëâàðûá-éàõàðìàã. 

[Ýöëÿíäàì:] Éóñèô áÿé èëàí äèëè ÷ûõàðäûð, åëÿ 

çàðûéûð, åëÿ çàðûéûð, àäàìûí éàçûüû ýÿëèð. 

Í.Âÿçèðîâ. Ùÿìçÿ .. Âåéñèí ãàáàüûíäà ýÿðÿê 

èëàí êèìè äèë ÷ûõàðäà, àðâàä êèìè ýþç 

éàøû òþêÿ èäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Èëàí ÿëèíäÿí 

ãóðòàðìàã – áèðèíè çöëìäÿí, ÿçèééÿòäÿí, 

èñòèñìàðäàí àçàä åòìÿê. Áèð êèìñÿ òàïûëìàç 

éåòÿ ñàâàáà; Ãóðòàðà ôÿãèðè èëàí ÿëèíäÿí. 

Ã.Çàêèð. Èëàí ýþçö êèìè – ÷îõ àç, ÷îõ çÿèô, 

ùèññåäèëìÿç. [Âåéñ] àñòàúà îðà éàõûíëàøäûãäà 

èëàí ýþçö êèìè èøûã ñöçöëäöéöíö ñåçèá, 

ÈËÀÍ-ÃÓÐÁÀÜÀ 

ãóëàüûíû ãàïûéà äàéàéàðàã ãóëàã àñäû. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Èëàí ìÿëÿéÿí – ÷îõ èñòè, ãóðàã 

âÿ ñóñóç. Èëàí ìÿëÿéÿí ÷þëëÿð. Èëàí âóðàí 

àëà ÷àòûäàí ãîðõàð ìÿñÿë – áàøûíà ýÿëäèéè 

ö÷öí ÷îõ åùòèéàòëû, òÿäáèðëè ùÿðÿêÿò åäÿí 

àäàì ùàããûíäà. [Ùàúû ßùìÿä:] Î ñÿáÿáÿ êè 

èëàí âóðàí àëà ÷àòûäàí ãîðõàð. Ú.Úàááàðëû. 

Èëàí âóðìóø êèìè – 1) ÿçèééÿòäÿí, àüðûäàí 

÷àïàëàéàí, ãîâðóëàí àäàì ùàããûíäà. Àëà ïèøèê 

áûüëàðûíû åøÿðÿê éåðèí îðòàñûíäà éàòìûøäû, 

÷öíêè áó ýåúÿ Êîñàíûí éóõóñó èëàí âóðìóø 

êèìè êÿñèëìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ; 2) áèðäÿí ñû÷ðàéàðàã, 

äèê àòûëàðàã, ùþâëíàê. Éàñàâóëáàøû 

èëàí âóðìóø êèìè éåðèíäÿí ñû÷ðàäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Èëàíà àüû âåðìÿê – õÿëâÿòè, ÿë àëòûíäàí 

òÿùðèê åòìÿê, ýèçëèíäÿí þéðÿäèá ãûçûøäûðìàã. 

Èëàíûí ãóéðóüóíó áàñìàã – áèðèíè 

ãÿçÿáëÿíäèðìÿê, ùèðñëÿíäèðìÿê. [Ùàúû 

Òàüû:] Èíäè àäàì âóðóá þëäöðìÿê âàõòû äåéèë, 

èëàíûí ãóéðóüóíó íèéÿ áàñàã ß.ßáöëùÿñÿí. 

Äèëè èëàíû éóâàäàí ÷ûõàðäûð – áàõ 

äèë 1 . Åëÿ áèë èëàí ãîâóá – ÷îõ òÿëÿñèê, 

òÿíýíÿôÿñ, íÿôÿñè ãàðàëìûø ùàëäà. [ßçèç] ùÿð 

ýåúÿ ñÿùÿð àëàãàðàíëûüûíäà åëÿ ýÿëèð êè, åëÿ 

áèë óøàüû èëàí ãîâóá. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÈËÀÍÁÀËÛÜÛ èñ. çîîë. Äÿéèðìèàüûçëûëàð 

ñèíôèíäÿí èëàíàáÿíçÿð èáòèäàè îíóðüàëû ùåéâàí. 

ÈËÀÍÁÀØÛÎÒÓ èñ. áîò. Àëï çîíàñûíäà 

äàøëû éàìàúëàðäà áèòÿí áîç òöêúöêëÿðëÿ þðòöëö 

÷îõèëëèê îò áèòêè. Èëàíáàøûîòó .. áÿçÿí çèáèëëè 

éåðëÿðäÿ áèòèð. Òÿðêèáèíäÿ ëèìîí èéëè ÿòèðëè 

éàü, .. “À” ïðîâèòàìèíè âàðäûð. Ì.Ãàñûìîâ. 

ÈËÀÍÚÛÃ 1 èñ. Êè÷èê èëàí, èëàí áàëàñû. 

ÈËÀÍÚÛÃ 2 èñ. äàí. Àéàãäà, ãîëäà éàðà 

øÿêëèíäÿ áàø âåðÿí ñöìöê âÿðÿìèíèí õàëã 

àðàñûíäà àäû. 

ÈËÀÍ-×ÀÉÀÍ òîï. Èëàí, ÿãðÿá êèìè ñàíúàí 

ùåéâàíëàð. Ñÿôÿð êèøè áèð-áèð áàðìàãëàðûíû 

ãàòëàéàðàã ñàéäû: – Èëàí-÷àéàíäàí õÿáÿðèíèç 

âàðìû Ìèð Úÿëàë. [Áÿêèð äåäè:] 

Éàõøû-éàõøû éàò, èëàí-÷àéàí áàøûíûçäàí ÷ûõñûí. 


ÈËÀÍ-×ÀÉÀÍËÛ ñèô. Èëàí âÿ ÿãðÿá êèìè 

ùåéâàíëàð ÷îõ îëàí éåð. Ìÿðêÿçäÿí óçàã, 

..êîë-êîñëó, èëàí-÷àéàíëû áèð äöçäÿ Ýöëëöúÿ 

êÿíäè áèíà îëìóøäó. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÈËÀÍ-ÃÓÐÁÀÜÀ 1. òîï. Úöðáÿúöð ñöðöíÿí 

ùåéâàíëàð; ùÿøÿðàò. 

526

ÈËÀÍËÛ 

2. ñèô. äàí. ìÿú. Ïèñ, îõóíìàñû ìöìêöí 

îëìàéàí, úûçìà-ãàðà, àíëàøûëìàç. È÷ÿðèäÿí 

èëàí-ãóðáàüà õÿòòè èëÿ éàçûëìûø ãÿðèáÿ éàçûëàð 

ìåéäàíà ÷ûõäû. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÈËÀÍËÛ ñèô. Èëàí ÷îõ îëàí, èëàí éàøàéàí. 

Èëàíëû éåð. – Èëàíëû ÷þëëÿðäÿ øÿùÿðëÿð ñàëäûã; 

Äÿéèøäèê äöíéàíûí õÿðèòÿñèíè. Ñ.Âóðüóí. 

ÈËÀÍËÛÃ èñ. Èëàí ÷îõ îëàí éåð. 

ÈËÀÍÎÒÓ èñ. áîò. Ýþâäÿñè áóüóì-áóüóì, 

ãóðàãëûüà äàâàìëû ÷îõèëëèê îò (éåì 

áèòêèñè êèìè èñòèôàäÿ îëóíóð). 

ÈËÀÍÎÉÍÀÄÀÍ èñ. Èëàíû ìöõòÿëèô öñóëëàðëà 

þçöíÿ ðàì åäèá, îíóíëà òàìàøà ýþñòÿðÿí 

àäàì. Äîëàíûð áàüðûíû èëàíîéíàäàí; Áèð 

äÿ êè äÿðâèøëÿð ÿëèíäÿ êÿøêöë. Ì.Ðàùèì. 

ÈËÀÍÑÀÉÀÜÛ áàõ èëàíâàðè. Èëàíñàéàüû 

éîë äàüëàðûí äþøöíäÿí áóðóëàðàã, êÿìÿð 

êèìè àøàüûéà äîüðó åíèð.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈËÀÍÑÎÜÀÍÛ èñ. áîò. Éóìóðòàâàðè áàøëûãëû 

âÿ ñàëõûìøÿêèëëè ãûñà ñàïëàãëû ÷è÷ÿêëÿðè 

îëàí ñîüàíàãëû ÷îõèëëèê áèòêè. 

ÈËÀÍÖÇÖÌÖ èñ. áîò. Ãûðìûçû ìåéâÿëè 

éàáàíû êîë áèòêè âÿ îíóí ìåéâÿñè. 

ÈËÀÍÂÀÐÈ ñèô. Èëàí êèìè, èëàíà îõøàð; 

ãûâðûëûá óçàíàí, ÿéðè-öéðö. Èëàíâàðè áîðó. 

Èëàíâàðè éîë. – Áèð íå÷ÿ ýöí ñîíðà Òåëëè áàëêîíäà 

äóðóá ýåòäèêúÿ èíúÿëÿøèá ýþçäÿí èòÿí 

èëàíâàðè êÿíä éîëóíà áàõûðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈËÀÍÉÅÉßÍ èñ. çîîë. Ãàðòàëëàð ôÿñèëÿñèíäÿí 

èëàí éåéÿí ãóø. 

ÈËÀÍÉÎËÓ ñèô. Ãûâðûëûá óçàíàí, ÿéðèöéðö, 

äîëàíáàú. Èëàíéîëó (ç.) äàüà ÷ûõäûã. 

ÈËÀØÛÐÛ çÿðô Ùÿð èëäÿí áèð. Èëàøûðû èñòèðàùÿò 

éåðèíè äÿéèøìÿê. 

ÈËÀÂß áàõ ÿëàâÿ. 

ÈËÁßÈË çÿðô Èëäÿí-èëÿ, èë êå÷äèêúÿ. Òóô 

áåëÿ äþâðàíà êè, áÿäòÿð îëóð; Ñåéðè-ôÿëÿê, 

äþâðè-çàìàí èëáÿèë. Ì.ß.Ñàáèð. Äÿéèøèð èëáÿèë 

ìÿíèì çàùèðèì; Ìÿñëÿêèì, ÿãèäÿì äÿéèøìèð 

àíúàã. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÈËÁÈÇ èñ. çîîë. 1. ßêñÿðÿí áàëûããóëàüûíà 

îõøàð áÿðê ÷àíàã è÷ÿðèñèíäÿ éàøàéàí éóìøàã 

áÿäÿíëè ìîëéóñê. Òÿíÿê âÿ ñÿäÿô èëáèçëÿðèíèí 

þéðÿíèëìÿñèíäÿí àéäûí îëäó êè, éóìøàã 

áÿäÿíëÿðè ÷àíàã è÷ÿðèñèíÿ àëûíìûø ùåéâàíëàðà 

èëáèç äåéèëèð. “Çîîëîýèéà”. Àíúàã 

àðàáèð èëáèçëÿð áèð-áèðèíÿ ñÿñ âåðèá ôèò ÷àëûðäû. 


2. ìÿú. Àäàìñàíúàí, õÿëâÿòè, ÿëàëòûíäàí 

èø ýþðÿí àäàì ùàããûíäà. Èëáèçèí áèðèäèð. 

ÈËÄÛÐÛÌËÛ 

ÈËÁÈÇËÈÊ èñ. 1. Èëáèç ÷îõ îëàí éåð. Åâèí 

äàëû èëáèçëèêäèð. 

2. ìÿú. Àäàì ñàíúìà, ÿëàëòûíäàí, ýèçëèíäÿí 

èø ýþðìÿ. Èëáèçëèê åòìÿê. 

ÈËÄßÍ-ÈËß çÿðô Ùÿð èë êå÷äèêúÿ, ýåòäèêúÿ. 

Âÿòÿíèìèçèí ãöäðÿòè èëäÿí-èëÿ àðòûð. 

ÈËÄÛÐÛÌ èñ. Ùàâàäà éûüûëìûø àòìîñôåð 

åëåêòðèêèíèí ÷îõ âàõò ÿéðè-öéðö çîëàã øÿêëèíäÿ 

àíè ïàðûëòûñû. Èëäûðûì ÷àõìàã. Èëäûðûì 

âóðìàã. – [Àëìàç:] Áàõ ýþð, èëäûðûì íåúÿ 

âóðóð! Ú.Úàááàðëû. Åéíè àíäà èëäûðûì. ÷àõûá 

ñåë-ñó àõàí ÷þëö ýöíäöç êèìè èøûãëàíäûðäû. 


◊ Èëäûðûì êèìè – ÷îõ òåç, ÷îõ èòè, ÷îõ 

úÿëä, ÷îõ ñöðÿòëÿ. Èëäûðûì êèìè ãà÷ìàã. – Àò 

ãàðàòèêàíëûüû éàðûá, èëäûðûì êèìè ñöçöá, èëõû- 

÷ûíûí éàíûíäà äàéàíäû. “Êîðîüëó”. Òàìàøà 

ãîðõóíú áèð ãÿùãÿùÿ ÷ÿêÿðÿê èëäûðûì êèìè 

÷àéà òÿðÿô ãà÷ûð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ùöñåéí ïèëëÿêÿíëÿðè 

èëäûðûì êèìè éóõàðû ãàëõäû. 

Ñ.Ðÿùìàí. Èëäûðûì ñöðÿòè èëÿ – ÷îõ èòè, ÷îõ 

ñöðÿòëÿ, ÷îõ òåç, ÷îõ úÿëä. Èëäûðûì ñöðÿòè èëÿ 

ùÿðÿêÿò åòìÿê. – [×îïî:] ..[Ãóçàòàéûí] îðäóíóí 

ãöââÿëè áèð ùèññÿñèíè ýþòöðÿðÿê ãàðøû 

äàüûí àðõàñûíà ÷ÿêèëìÿñè õÿáÿðè èëäûðûì 

ñöðÿòè èëÿ éàéûëìàüà áàøëàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Áóëóäëàð àðõàñûíäà äàëäàëàíûá .. ôöðñÿò 

ýþçëÿéÿí ö÷ “Ì-109” áèðäÿí èëäûðûì ñöðÿòè 

èëÿ øûüûäû. ß.Âÿëèéåâ. Èëäûðûì âóðìóø êèìè 

– áàõ èëäûðûì êèìè. Èëäûðûì âóðìóø êèìè 

éåðèíäÿí ñû÷ðàäû, ãàëõäû. Ù.Íÿçÿðëè. Åëÿ áèë 

èëäûðûì (êèìè, òÿêè) âóðäó – áÿðê, øèääÿòëè 

òÿñèð, ñàðñûòìà ìÿíàñûíäà. Øàùñÿíÿì áó 

ñþçö Ãÿðèáäÿí åøèäÿí êèìè åëÿ áèë îíó èëäûðûì 

âóðäó. “Àøûã Ãÿðèá”. [Ýöë÷þùðÿ:] [Àðøûíìàë÷ûíûí] 

ýþçö ýþçöìÿ ñàòàøàíäà, åëÿ áèë 

êè, èëäûðûì êèìè ìÿíè âóðóð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Áó ñþç èëäûðûìòÿê îíëàðû âóðäó; Áàüðûíû 

êàáàáäàí áåòÿð ãîâóðäó. Ù.Ê.Ñàíûëû. Èëäûðûì 

ñèïÿðè – áèíàíû, ãóðüóíó âÿ ñ.-íè èëäûðûì 

çÿðáÿñèíäÿí ãîðóìàã ö÷öí éåðëÿ áèðëÿøäèðèëìèø 

øàãóëè ìåòàëëèê ìèë øÿêëèíäÿ ãîðóéóúó. 

Öñòöíÿ èëäûðûì äöøñöí (÷àõñûí) 

– ãàðüûø, íèôðèí èôàäÿñè. [Ôàòìà õàíûì:] Àé 

ñÿíè þéðÿäÿíèí öñòöíÿ èëäûðûì äöøñöí! 


ÈËÄÛÐÛÌËÛ ñèô. 1. ×îõ âàõò èëäûðûì ÷àõàí. 

ßòÿéèíäÿ äàëüàëàíàí ùåéâàíëàð; Èëäûðûìëû 

äàüëàð, ÷þëëÿð áèçèìäèð! À.Øàèã. ×îáàí Ôÿð- 

527

ÈËÄÛÇ 

çÿëèäÿí ÿëè öçöëÿí, Äÿëè äàüûí èëäûðûìëû ýåúÿñèíè 

õàòûðëàéàí Àëàýþç ùû÷ãûðà-ùû÷ãûðà îòàüûí 

êöíúöíÿ ÷ÿêèëäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. ìÿú. Òÿøáåùëÿðäÿ: ïàðëàéàí, èøûãñà÷àí, 

åùòèðàñëû, èòè ìÿíàñûíäà. ßñèð ãûçûí èëäûðûìëû 

ýåúÿëÿðè àíäûðàí ãàðà ýþçëÿðèíäÿ .. [øàèð] 

ùÿéàòûíûí éåíè áèð ìÿíà èëÿ òèòðÿäèéèíè ýþðäö. 


ÈËÄÛÇ áàõ óëäóç. 

ÈËÄÞÍÖÌÖ èñ. Ùÿð ùàíñû áèð òàðèõè âÿ á. 

ùàäèñÿäÿí äàùà áèð èë êå÷äèéèíè ýþñòÿðÿí 

ýöí. Ìöùàðèáÿíèí èëäþíöìö. Øàèðèí þëöìöíöí 

èëäþíöìöíÿ ùÿñð îëóíìóø ýåúÿ. 

ÈËß (èõòèñàðû ...ëà, ...ëÿ) ãîø. Ãîøóëäóüó 

ñþçëÿ áÿçÿí (ñàìèòëÿ ãóðòàðàíäà) áèòèøèê, 

áÿçÿí äÿ (ñàèòëÿ ãóðòàðàíäà) àéðû éàçûëûá 

àøàüûäàêû ìÿíàëàðäà èøëÿíèð: 

à) âàñèòÿ ìÿíàñû áèëäèðèð. Ãàðîâóë÷ó, 

êâàäðàò øÿêèëëè áèð òàõòà èëÿ éåðàëòû äàõìàíûí 

ãàïûñûíû áàüëàéûð. Ì.Èáðàùèìîâ. Ìóðòóçàéåâ 

àðâàäû Éàâÿðè áàðìàüû èëÿ åéâàíà ÷àüûðûá 

òàïøûðûã âåðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ; á) áèðýÿëèê 

áèëäèðèð. Àòàìëà àíàì. Äàéûñû èëÿ õàëàñû; ú) 

èøèí áèðëèêäÿ ýþðöëäöéöíö áèëäèðèð. Ãóðáàí 

èëÿ Ìÿñìÿ õàëà áèð ãÿäÿð ñþùáÿò åëÿäèëÿð. 

Ñ.Ðÿùìàí. Åéâàçëà Ýöëøÿí Õàíïÿðèíèí éàíûíà 

ýåòäèëÿð. ß.Âÿëèéåâ; ÷) ùÿðÿêÿòèí 

ìöÿééÿí ìÿêàí áîéóíúà èúðà îëóíäóüóíó, 

äàâàìûíû áèëäèðèð. Áàüëàðûí àðàñû èëÿ óçàíàí 

áèð éîëëà ýåäèðäèì. Ñ.Ùöñåéí. Ãîúàìàí ïàëûä 

ìåøÿñèíèí àðàñû èëÿ åøèëÿí ãàðëàð ùàâàéà 

äèêÿëèð, àüàúëàðûí áàøûíäàí éóõàðûëàðà ñîâðóëóðäó. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Êèì èñÿ .. ùàñàð äèáè 

èëÿ èðÿëèëÿéèðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû; ä) èø âÿ 

ùÿðÿêÿòèí òÿðçèíè áèëäèðèð. Äîñòóì Àüàáÿé 

ÿëëÿðèíè ùåéðÿòëÿ áèð-áèðèíÿ ÷ûðïäû. À.Øàèã. 

Ýèëàñûí ôÿðÿùè àðòûð, ýþçëÿðè ñåâèíúëÿ ïàðëàéûðäû. 


ÈËßËßÁßÄ çÿðô [ÿð.] 1. Ùÿìèøÿ, äàèìà, 

íÿùàéÿòñèç, ñîíñóç îëàðàã. 

2. Ùå÷ áèð âàõò, áèð äàùà, ãÿòèééÿí, ÿáÿäÿí. 

Èëÿëÿáÿä ñèçÿ àéàã áàñìàðàì. 

ÈËßÍ “Èëÿ” ñþçöíöí ãÿäèìè ôîðìàñû. Àøûã 

ýÿëèð ñàç èëÿí; Þðäÿê èëÿí ãàç èëÿí; Éàð ìÿíè 

éîëà ñàëäû; Åâäÿí ÿðêèíàç èëÿí. (Áàéàòû). ×îõ 

áàõäûüûíà, ãÿìçÿ èëÿí áàüðûí ÿçÿðñÿí; Ùÿð 

êèìÿ êè áàõìàçñàí, îíóíëà íÿçÿðèí âàð. Ôöçóëè. 

Ìÿðäëÿð èëÿí ýÿç êè, âÿôàäàð îëóð; Íàêÿñëÿðÿ 

éîëäàø îëàí õàð îëóð. Ì.Â.Âèäàäè. 

528 

ÈËÜÛÌ 

ÈËßÐÈ áàõ èðÿëè. [Áàëàãàðäàø:] Êàáàáäàí 

èëÿðè áèð àç ÷þðÿê-ïåíäèð .. ýÿòèð, ãî÷àã! 

Í.Âÿçèðîâ. Ìÿí äÿ åâäÿí àïàðäûüûì ñàõñû 

÷àíàüû èëÿðè ñöðäöì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áó äÿôÿ 

êþêñöíö âåðìèø èëÿðè. Ñ.Âóðüóí. 

ÈËÝßÊ èñ. 1. Ïàëòàðûí éàõàñûíäà, ãîëóíäà, 

úèáèíèí àüçûíäà âÿ á. éåðèíäÿ äöéìÿíè âÿ 

éà ãàðìàüû êå÷èðìÿê ö÷öí ñàïäàí, ãàéòàíäàí 

äöçÿëäèëÿí áàëàúà éàðûã âÿ éà ùàëãà; 

äöéìÿ éåðè. Ôàáðèêäÿ èøëÿéÿí ãûçëàð ùÿð 

äöéìÿíè, ùÿð èëýÿéè äèããÿòëÿ òèêèð, ïàëòàðûí 

ìþùêÿì îëìàñûíà ÷àëûøûðëàð. “Àç. ãàä.”. 

2. Ðÿñìè ïàëòàðûí éàõàñûíäà ðÿíýëè ñûðìà. 

[Çÿùðàíûí] ÿéíèíäÿ áîç øèíåëè, øèíåëèí éàõàñûíäà, 

éàøûë ðÿíýëè èëýÿêëÿðèí öñòöíäÿ ãîøà 

êóáèêëÿð âàðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

3. Á à õ èëìÿ. 1-úè ìÿíàäà [Ñÿëòÿíÿò] 

õàë÷àíû à÷ûá äèããÿòëÿ ùÿð øÿêëèíÿ, ùÿð íàõûøûíà, 

ùÿð èëýÿéèíÿ áèð äÿ áàõäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÈËÝßÊËßÌß “Èëýÿêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈËÝßÊËßÌßÊ ô. Èëýÿê âóðìàã, èëýÿê 

à÷ìàã. 

ÈËÝßÊËßÍÌß “Èëýÿêëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈËÝßÊËßÍÌßÊ ô. Èëýÿê òèêèëìÿê, èëýÿê 

âóðóëìàã, èëýÿê à÷ûëìàã. Êþéíÿéèí éàõàñû 

èëýÿêëÿíèá. 

ÈËÝßÊËÈ ñèô. 1. Èëýÿéè îëàí. Èëýÿêëè éàõà. 

2. Ùàëãà øÿêëèíäÿ äöéöíëÿíìèø. Èëýÿêëè 

èï. – Êàïèòàíûí éàíûíäàêû ãàðàáóüäàéû óøàã 

ãàéûüûí áàø òÿðÿôèíäÿêè óúó èëýÿêëè óçóí âÿ 

éîüóí êÿíäèðè êÿìÿíä êèìè àòäû âÿ äàèðÿéÿ 

êå÷èðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÈËÝßÊØßÊÈËËÈ ñèô. Èëýÿéÿ îõøàð, èëýÿê 

êèìè. 

ÈËÝßÊÂÀÐÈ áàõ èëýÿêøÿêèëëè. 

ÈËÜÀÐ èñ. ãÿä. Àíñûçûí ùöúóì, áàñãûí, 

äöøìÿí òîðïàüûíà ñöâàðè ùöúóìó. Èëüàð 

åòìÿê – àíñûçûí ùöúóì åòìÿê, áàñãûí åòìÿê. 

..Úÿððàù èáíè-ßáäöëëàù èéèðìè áåø ìèí 

íÿôÿð ëÿøêÿð èëÿ öçÿðèíèçÿ èëüàð åäèðëÿð, ãàôèë 

îëìàéàñûíûç. “Äÿðáÿíäíàìÿ”. 

ÈËÜÛÌ èñ. ìÿù. Ãóðó (ñóñóç) ÷þëëÿðäÿ áóõàðûí 

éåðÿ éàéûëûá óçàãäàí ñó êèìè ýþðöíìÿñè 

ùàäèñÿñè; ñÿðàá. Áèçèì ßìèðõàí äà èëüûìëàð 

êèìè; Ýàù ýþçÿ ýþðöíöð, ýàù ãà÷ûð 

ýþçäÿí. Ñ.Âóðüóí. Ìÿí èëüûìûí íÿ îëäóüóíó 

úîüðàôèéà äÿðñèíäÿ îõóìóøäóì.. È.ßôÿíäèéåâ. 

Äÿðÿíèí ùöíäöðëÿðèíäÿ, éàíûá áîçàðìûø 

ýöíåéëÿðäÿ äóìàí êèìè ãàòû èëüûì ãàéíàéûðäû. 

È.Ùöñåéíîâ.

ÈËÙÀÃ 

ÈËÙÀÃ èñ. [ÿð.] Áèòèøäèðìÿ, áèðëÿøäèðèëìÿ, 

ãàòìà, ãàòûëìà; ÿëàâÿ åòìÿ, ÿëàâÿ åäèëìÿ; 

ãîøìà, ãîøóëìà. Èëùàã åòìÿê – áèðëÿøäèðìÿê, 

áèòèøäèðìÿê, ãàòìàã. Èëùàã åäèëìÿê 

(îëóíìàã) – áèðëÿøäèðèëìÿê, ãàòûëìàã. 

Õÿëèôÿ Ãûçûë Àðñëàíûí ìÿùâ åäèëìÿñè íÿòèúÿñèíäÿ 

Àðàí âÿ Øèìàëè Àçÿðáàéúàíûí Øèðâàíà 

èëùàã îëóíìàñû èëÿ äÿ ðàçûëàøûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈËÙÀÃ×Û èñ. Çîðëà áèòèøäèðÿí, ãÿñáêàð, 

ãÿñáêàðëûã ñèéàñÿòè éåðèäÿí. 

ÈËÙÀÌ èñ. [ÿð.] 1. Éàðàäûúûëûã çàìàíû 

þçöíö ýþñòÿðÿí ðóùëàíìà ùàëû, éàðàäûúû ôèêðèí 

éöêñÿëèøè; ðóùëàíìà, òÿá. Áàõäûãúà íóð 

ÿìÿí áó éåíè åëÿ; Ñÿíÿòèí èëùàìû à÷àð ãîëãàíàä. 

À.Øàèã. Ìÿí èëùàìû áèð äîñò êèìè; 

Èìäàäûìà ÷àüûðìûøàì. Ð.Ðçà. Ñÿíÿòèìÿ 

úàí-ãàí ýÿòèðÿí, èëùàìûìà ó÷óø âåðÿí áàëàìëà 

ôÿõð åëÿäèì. Á.Áàéðàìîâ. Èëùàì 

àëìàã – áèð øåéäÿí ðóùëàíìàã, âÿúäÿ ýÿëìÿê, 

éàðàòìàã ö÷öí îíäàí ãöââÿ àëìàã, 

òÿáÿ ýÿëìÿê. Éåíÿ éàøûë äîí ýåéèíìèø ÷ÿìÿíëÿð 

ýöëöð; Òÿáèÿòäÿí èëùàì àëûá þòöð 

ãóìðóëàð. Ñ.Âóðüóí. Áàðìàüûí ýÿçäèêúÿ 

ïÿðäÿëÿðäÿ, ìÿí; Ìèí èëùàì àëìûøàì î íÿüìÿëÿðäÿí. 

Ç.Õÿëèë. Èëùàì âåðìÿê – ðóùëàíäûðìàã, 

éàðàòìàã ö÷öí ãöââÿ âåðìÿê, âÿúäÿ 

ýÿòèðìÿê, øþâãëÿíäèðìÿê. Åé ìöãÿääÿñ 

ùÿéàò! Ìöãÿääÿñ èíñàí! Ñàíà èëùàì âåðÿí 

éàëíûç öðÿêäèð. Ñ.Âóðüóí. Áó, Áàéðàì êèøèíèí 

øàèð òÿáèíÿ éåíè áèð èëùàì âåðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Èëùàìà ýÿëìÿê – áàõ èëùàì 

àëìàã. Øàèð þç øåðèíÿ èëùàìà ýÿëèá úàí âåðñÿ; 

Øåðè áèð èíúè êèìè àëÿìè, äöíéàíû ýÿçÿð. 

Ñ.Ðöñòÿì. ßëè è÷äèêúÿ èëùàìà ýÿëèá äàíûøàí 

àäàìëàðäàí èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Î, éåíÿ äöøöíöá 

èëùàìà ýÿëäè; Åëÿ áèë ìåøÿëÿð ñàëàìà 

ýÿëäè. Ù.Àðèô. 

2. Èëùàìëà øÿêëèíäÿ çÿðô – áþéöê ùÿâÿñëÿ, 

ðóù éöêñÿêëèéè èëÿ, åùòèðàñëà, úîøãóí. Èëùàìëà 

äàíûøìàã. – Áèçèì ÿäÿáèééàòûìûçäà 

ùóìàíèçì úîøãóí èëùàìëà òÿðÿííöì åäèëìèøäèð. 

ÈËÙÀÌ×Û èñ. Èëùàì âåðÿí, ðóùëàíäûðàí, 

øþâãëÿíäèðÿí, ðóù âÿ éàðàäûúûëûã ãöââÿñè 

âåðÿí øÿõñ. Îäóð èëùàì÷ûñû øåðèí, ñÿíÿòèí.. 


ÈËÙÀÌËÀÍÄÛÐÌÀ “Èëùàìëàíäûðìàã”- 


ÈËÙÀÌËÀÍÄÛÐÌÀÃ ô. Èëùàì âåðìÿê, èëùàì 

îéàòìàã, øþâãëÿíäèðìÿê, ðóùëàíäûðìàã. 

ÈËÛÃËÀÒÌÀ 

ÈËÙÀÌËÀÍÌÀ “Èëùàìëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÈËÙÀÌËÀÍÌÀÃ ô. Èëùàìà ýÿëìÿê, âÿúäÿ 

ýÿëìÿê, ðóùëàíìàã. Ýþçÿë ìÿíçÿðÿ øàèðè 

èëùàìëàíäûðûð. 

ÈËÙÀÌËÛ ñèô. Úîøãóí, åùòèðàñëû, èëùàìëà 

äîëó. Èëùàìëû øàèð. – Ñ.Âóðüóíóí äÿðèí èëùàìëû 

ëèðèêàñû, õàëã ðóùóíóí ÿçÿìÿòèíè èôàäÿ 

åäÿí òàðèõè äðàìëàðû, .. åïèê ïîåìàëàðû ìÿäÿíèééÿòèìèçèí 

ãûçûë ôîíäóíà äàõèë îëìóøäóð. 


ÈËÙÀÌÂÅÐÈÚÈ ñèô. Èëùàì âåðÿí, ðóùëàíäûðàí, 

øþâãëÿíäèðÿí. Èëùàìâåðèúè ñóðÿò. Èëùàìâåðèúè 


ÈËÕÛ èñ. Àò ñöðöñö. Àëû êèøè íå÷ÿ èëëÿð èäè 

êè, Ùÿñÿí õàíà èëõû îòàðûðäû. “Êîðîüëó”. 

Íÿáè .. éàë-éàìàúû áöðöéÿí ñöðöëÿðÿ, íàõûðëàðà, 

èëõûëàðà .. òàìàøà åäèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈËÕÛÁÀØÛ áàõ èëõû÷û. 

ÈËÕÛÁÀØÛËÛÃ áàõ èëõû÷ûëûã. 

ÈËÕÛ×Û èñ. Èëõû ÷îáàíû. 

ÈËÕÛ×ÛËÛÃ èñ. Èëõû÷ûíûí èøè, ïåøÿñè. Àëû êèøè 

íÿ ãÿäÿð èëõû÷ûëûã åëÿìèøäè, áåëÿ øåé ýþðìÿìèøäè. 


ÈËÛÃ ñèô. 1. Àçàúûã èñòè, íÿ ñîéóã, íÿ èñòè, 

ùÿðàðÿòúÿ ìöëàéèì. Èëûã ñó. – Áàéûðäà èëûã 

áèð áàùàð ùàâàñû òÿíÿôôöñ åäèëèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Èëûã ýöíÿø ëîïà-ëîïà áóëóäëàðûí àðàñûíäàí 

öçöíö ýþñòÿðèá, ùàâàíû ãûçäûðìàüà, éåðè ãóðóòìàüà 

áàøëàìûøäû. ß.ßáöëùÿñÿí. Ýöíÿøèí 

èëê èëûã øöàëàðû ñóëàðäà îéíàøûðäû. Ñ.Âÿëèéåâ. 

2. Òàìàì áèøìÿìèø, áÿðê áèøìÿìèø, éàðûììàéå 

ùàëûíäà áèøìèø. Èëûã éóìóðòà. 

3. ìÿú. øàèð. Ùÿðàðÿòëè, îõøàéûúû, íÿâàçèøëè, 

ìåùðèáàí, õîø. Áó êÿëìÿëÿðäÿ õàëãûí èëûã 

íÿôÿñè âàðäûð; Ãàëèá éåíè äöíéàíûí þëìÿéÿí 

ñÿñè âàðäûð. Ð.Ðçà. Áó çÿðáÿëÿðäÿí äóéäóüó 

àüðûëàð äà .. [Áóüàúà] àíàñûíûí èëûã èïÿê 

áóñÿëÿðè êèìè äàäëû ýÿëÿðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

[Áÿéèì õàëàíûí] èëûã òÿáÿññöìöíäÿ, éîðüóí 

áàõûøëàðûíäà áèð ìÿçÿììÿò äóéóðäóì. 


ÈËÛÃËÀÍÌÀ “Èëûãëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÈËÛÃËÀÍÌÀÃ áàõ èëûãëàøìàã. 

ÈËÛÃËÀØÌÀ “Èëûãëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÈËÛÃËÀØÌÀÃ ô. Àçúà ãûçìàã, èëûã îëìàã, 

èñòèëÿíìÿê, ñîéóãëóüó ýåòìÿê. Äÿíèçèí 

ñóéó èëûãëàøûáäûð. – Ùàâà íåúÿ èñòè èäèñÿ 

äÿ, ñó òàìàì èëûãëàøìûøäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÈËÛÃËÀÒÌÀ “Èëûãëàòìàã”äàí ô.èñ. 

529

ÈËÛÃËÀÒÌÀÃ 

ÈËÛÃËÀÒÌÀÃ ô. Àçúà ãûçäûðìàã, èñòèëÿòìÿê, 

èëûã ùàëà ýÿòèðìÿê. 

ÈËÛÃËÛÃ èñ. Èëûã øåéèí ùàëû; ùÿðàðÿòúÿ ìöëàéèìëèê, 

àçúà èñòèëèê. Éàüûø ìþâñöìö ùÿëÿ 

áàøëàìàìûøäû. Èñòèëÿð ÷ÿêèëìèøäè, ëàêèí ùàâàäà 

õîø áèð èëûãëûã âàð èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÈËÛÃÒßÙßÐ ñèô. Àçàúûã èñòè, èëûã ùàëäà îëàí. 

ÈËÛÍÌÀ “Èëûíìàã”äàí ô.èñ. 

ÈËÛÍÌÀÃ ô. äàí. 1. Èëûãëàøìàã, àçàúûã 

ãûçìàã. 

2. Èëûã áèøìÿê (éóìóðòà). 

ÈËÛÒÌÀ “Èëûòìàã”äàí ô.èñ. 

ÈËÛÒÌÀÃ ô. äàí. Àçàúûã ãûçäûðìàã, èëûã 

åëÿìÿê. Ìàéà ñóéó èëûòäû, äîë÷àíû äîëäóðäó. 


ÈËÈÊ èñ. 1. Èíñàíûí, ùÿì÷èíèí îíóðüàëû ùåéâàíëàðûí 

ñöìöéö è÷ÿðèñèíäÿ îëàí éàüàîõøàð 

éóìøàã ìàääÿ. [Ðèçâàíûí] èëèêëÿðèíäÿ áóç 

êèìè áèð ó÷óíìà ýÿçìÿéÿ áàøëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. ìÿú. Òÿøáåùëÿðäÿ: àü, çÿðèô, ëÿòèô. 

..Ëåéëÿê äÿ àðûã äÿâÿ êèìè äèç ÷þêäö, öçöéö 

Çÿðèíòàú õàíûìûí àü èëèê áàðìàãëàðûíûí áèðèíÿ 

êå÷èðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Íàçèê ÿëëÿðèíäÿ èëèê 

êèìè àü áàðìàãëàðû ýþðöíöðäö. ß.Âÿëèéåâ. 

◊ Èëèéèíÿ èøëÿìÿê, èëèéèíÿ-äàìàðûíà 

(ãÿäÿð) èøëÿìÿê (êå÷ìÿê) – ÷îõ äÿðèí òÿñèð 

åòìÿê, íöôóç åòìÿê. Ñîéóã ùàâà àäàìûí 

èëèéèíÿ èøëÿéèðäè. Ì.Ùöñåéí. Øàõòà [ãàäûíûí] 

èëèêëÿðèíÿ èøëÿéèð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ýàù íàðûí, 

èëèêëÿðÿ èøëÿéÿí áèð ÷èñêèí ñààòëàðëà äàâàì 

åäèð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Èëèéèíÿ-ñöìöéöíÿ 

ãÿäÿð èøëÿìÿê (êå÷ìÿê) – áàõ èëèéèíÿ 

èøëÿìÿê, èëèéèíÿ-äàìàðûíà (ãÿäÿð) 

èøëÿìÿê (êå÷ìÿê). 

ÈËÈÊËÈ ñèô. È÷èíäÿ èëèê îëàí. Èëèêëè ñöìöê. 

ÈËÈÊÑÈÇ ñèô. È÷èíäÿ èëèê îëìàéàí. Èëèêñèç 

ñöìöê. 

ÈËÈÌ-ÈËÈÌ: èëèì-èëèì èòìÿê, èëèì-èëèì 

ýåòìÿê – òàìàìèëÿ éîõ îëìàã, éîõà ÷ûõìàã, 

èçñèç èòìÿê. Ýþé öçö êèëèì-êèëèì; Éàð 

èòäè èëèì-èëèì; Êÿñèí äöøìÿí äèëèíè; Äîüðàéûí 

äèëèì-äèëèì. (Áàéàòû). Ëà÷ûí ñåéäýàùà 

ãûëàíäà ýöçàð; Èëèì-èëèì èòÿð áàéãóø, éàïàëàã. 

Ã.Çàêèð. Àëàýþçëö ýÿëèí Ýþéýþëö äöøöíöðÿì; 

Áó éåðëÿðäÿí èëèì-èëèì èòèá ãà÷àí; 

Àçàðû, þëöìö äöøöíöðÿì. Í.Ðÿôèáÿéëè. Èëèìèëèì 

èòèðìÿê – 1) ñÿñè áèð äàùà ýÿëìÿéÿúÿê 

éåðëÿðÿ, óçàãëàðà ýþíäÿðìÿê, óçàãëàøäûðìàã; 

ñöðýöíÿ, ùÿáñÿ ýþíäÿðìÿê. Î àòûí 

530 

ÈËÈØÈÊ 

þëöìöíö ìÿíäÿí ýþðäöí, ìÿíè èëèì-èëèì 

èòèðäèí. Ìèð Úÿëàë; 2) éîõ åòìÿê, éîõà ÷ûõàðìàã, 

þëäöðòìÿê. 

ÈËÈÍÌß “Èëèíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈËÈÍÌßÊ ô. ìÿù. Àçúà ãûçìàã, èëûã îëìàã. 

Éàçäà ÷àéûí ñóéó èëèíèð. 

ÈËÈØÄÈÐÈËÌß “Èëèøäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈËÈØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. 1. Èëèøèê ùàëà ñàëûíìàã, 

òàõûëìàã, êå÷èðèëìÿê, áÿíä åäèëìÿê. 

2. ìÿú. Áÿðê âóðóëìàã, ÷ÿêèëìÿê. 

ÈËÈØÄÈÐÌß “Èëèøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈËÈØÄÈÐÌßÊ ô. 1. Áèð øåéè áàøãà áèð øåéÿ 

êå÷èðèá áÿíä åòìÿê, òàõìàã; áèð øåéè ÷ÿíýÿë, 

ìûõ, äöéìÿ âÿ ñ. áó êèìè øåéëÿðëÿ òóòäóðìàã. 

Ùàúû Àñëàí ÷óõàñûíûí ÿòÿêëÿðèíè 

ãóðøàüûíà èëèøäèðèá, ãî÷ó äÿñòÿñèíèí ãàáàüûíäà 

î òÿðÿô-áó òÿðÿôÿ ôûðëàíäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

[Ìÿììÿä õàí:] [Áàëàúàéåâ] ÿéíèíÿ 

àü õàëàò ýåéìèø, .. ýþçëÿðèíÿ àü äÿìèð ñàïëû 

åéíÿê èëèøäèðìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Éóñèô, ôÿíÿðè 

àë, áó áèðè ìûõà èëèøäèð. Ï.Ìàêóëó. // Áàüëàìàã, 

áÿíä åòìÿê. Àòû áèð éåðÿ èëèøäèð. Èïèí 

óúóíó àüàúà èëèøäèðìÿê. // Äîëàøäûðìàã, 

äîëàøûã ñàëìàã. 

2. Ýöëëÿëÿðè, ïàòðîíëàðû äàëáàäàë ëöëÿéÿ 

âåðìÿìÿê. Éàõøû òöôÿíýäèð, ùàéûô êè, ùÿðäÿí 

èëèøäèðèð. 

3. ìÿú. Áÿðê âóðìàã, ÷ÿêìÿê (ñèëëÿ, 

éóìðóã, òÿïèê âÿ ñ.). Ýþçöíÿ äþíäöéöì, 

ôàéòîíó òÿðïÿäèá áóíóí áþéðöíäÿí íÿ òþâð 

èëèøäèðäèñÿ, òÿïÿñè öñòÿ ýåòäè ëûüûí è÷èíÿ, öðÿéè 

ýåòäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Òåëëè áöòöí àúûüûíû 

[ïèøèêäÿí] ÷ûõàðìàã èñòÿéèðäè. Àéàüû èëÿ îíà 

áèð òÿïèê èëèøäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Ãàäûí .. [ãàðîâóë÷óéà] 

áèð íå÷ÿ ñÿðò ñþç ñþéëÿäè âÿ íÿùàéÿò, 

áèð éóìðóã èëèøäèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

4. äàí. (Áèðèñèíèí) èøèíè ãàðûøäûðìàã, ïèñ 

áèð ÿíýÿëÿ ñàëìàã, äîëàøûüà ñàëìàã, äîëàøäûðìàã. 

Îíó éàìàíúà èëèøäèðäèëÿð. 

ÈËÈØÈÊ 1. ñèô. Äöéöí, ïûðòëàøûã, èëèøìèø øåéèí 

ùàëû. Èëèøèê èï. Èëèøèê ìÿôòèë. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Áàéàãäàí éàçûã ãàäûí íå÷ÿ äÿôÿ ìÿôòèëè 

èëèøèêäÿí ãóðòàðûá. Ìèð Úÿëàë. 

2. ìÿú. Äîëàøûã, ãàðûøûã. Èëèøèê ôèêèðëÿð. 

3. èñ. Ìöíàñèáÿò, ÿëàãÿ, àñûëûëûã. Îíóíëà 

ùå÷ áèð èëèøèéèì éîõäóð. 

4. èñ. ßíýÿë, ìàíåÿ. Èøèìäÿ ùå÷ áèð èëèøèê 

éîõäóð. Èëèøèéÿ äöøìÿê – ÿíýÿëÿ äöøìÿê, 

ïèñ áèð èøÿ äîëàøìàã.

ÈËÈØÈÊËÈ 

ÈËÈØÈÊËÈ 1. ñèô. Èëèøèéè îëàí (á à õ èëèøèê 2-úè 

ìÿíàäà). Èøè èëèøèêëè (ç.) ãîéìà. 

2. ßíýÿëëè, äîëàøûãëû. Èëèøèêëè èø. 

ÈËÈØÈÊÑÈÇ ñèô. 1. Èëèøèéè îëìàéàí. 

2. ìÿú. ßíýÿëñèç, ìàíåÿñèç, ãîëàé. Úàááàðëûíûí 

.. ãûñà éàðàäûúûëûã éîëó ùå÷ äÿ ùàìàð 

âÿ èëèøèêñèç îëìàìûøäûð. Ì.Àðèô. 

ÈËÈØÊßÍ ñèô. Èëèøÿí, äîëàøàí; ÿë-àéàüà, 

ïàëòàðà éàïûøàí, ñàíúûëàí. Èëèøêÿí úöúö. Èëèøêÿí 

îò. – Áàëàúà Ñàáèð ñÿðò âÿ èëèøêÿí áèð øåéèí 

äþøöíäÿ ýÿçäèéèíè ýþðöá ýþçëÿðèíè à÷äû. 


ÈËÈØÊßÍËÈÊ èñ. Èëèøêÿí øåéèí ùàë âÿ õàññÿñè, 

èëèøìÿ, éàïûøìà õàñèééÿòè. 

ÈËÈØÌß 1. “Èëèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. ìÿú. Ìàíåÿ, ÿíýÿë, èëèøèê. Ñÿêêèç íÿôÿðëèê 

òÿìèð ìåõàíèêè áðèãàäàì âàð, ùàðàäà 

áèð èëèøìÿ îëäó, ýþíäÿðèðÿì. Ìèð Úÿëàë. 

ÈËÈØÌßÊ ô. 1. Òàõûëìàã, òàõûëûá ãàëìàã, 

áèð øåéÿ êå÷èá ãàëìàã. [Èëéàñûí] ñà÷ëàðûíà 

ãóðó îò âÿ ñàìàí ÷þð-÷þïëÿðè èëèøìèøäè. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Ãàðìàã, ìûõ êèìè èòè áèð 

øåéÿ êå÷ìÿê. Ïàëòàðûì ìûõà èëèøäè. – ×ÿïÿðäÿí 

ùîïïàíàíäà äÿñìàë òèêàíà èëèøäè. 

Ìèð Úÿëàë. Òåç ýåðè ùÿðëÿíäèì, àììà ãóø 

äîüðóäàí äà êîëà èëèøìèøäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. Áèð øåéÿ òîõóíìàã, äÿéìÿê, àéàüû 

äîëàøìàã. Àéàüû äàøà èëèøìÿê. Ãàïûéà èëèøìÿê. 

– Íàáÿëÿä ÿúíÿáè ùöíäöð ñÿêèëÿð öñòöíäÿí 

áèð íå÷ÿ ãÿäÿì éöéöðäöéöíäÿí 

àéàãëàðû ïèëëÿêÿíëÿðÿ èëèøäè. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. 

Ãàðàúà ãûçûí ñàü àéàüû êîëà èëèøèá ãàíàäû. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Íàäèð êîëà èëèøèá éûõûëäû. 


3. Äîëàøûã äöøìÿê, äîëàøìàã, ãàðûøìàã, 

áèð-áèðèíÿ êå÷ìÿê, èëèøìèø êèìè àéðûëìàìàã. 

Ùÿìèøÿ ðàäèî õÿòòè èëèøèð òåëåôîí õÿòòèíÿ, 

äÿñòÿéè ãóëàüûíà ýþòöðÿíäÿ, éà ñîí 

õÿáÿðëÿð åøèäèðñÿí, éà äà êè ìóüàìàò. “Êèðïè”. 

Èëèøèá ãàëìàã – áèð éåðÿ, áèð øåéÿ äèðÿíÿðÿê 

âÿ éà òîõóíàðàã, ìàíåÿéÿ ðàñò ýÿëÿðÿê 

äóðìàã, ùÿðÿêÿò åòìÿìÿê. Ñó èëÿ 

öçÿí àüàúëàð äàøëàðà èëèøäè. 

4. Áèð éåðäÿ áÿíä îëóá ãàëìàã, ëÿíýèìÿê, 

èëèøèá ãàëìàã. [Ìèðçÿäàäàø:] ..Ñÿí ýåò åâÿ 

äÿé, ìÿí äÿ ýåäèì ýþðöì, àðâàä ñöôðÿíè 

à÷ûáäûðìû Áàõ, àðòûã èëèøìÿ ùà... Í.Âÿçèðîâ. 

Èëèøèá ãàëìàã – 1) ýåòäèéè âÿ éà 

ÈËÊ 

êå÷äèéè áèð éåðäÿ ìöâÿããÿòè îëàðàã ãàëìàëû 

âÿ éà éàøàìàëû îëìàã. [Ìèðçÿ:] ..Åëÿ îëñóí 

êè, ýÿëñèí, ýþðñöí êè, øèðíè äÿ è÷èëèá, òàìàì 

îëóá, îíäàí ñîíðà èëèøèá áóðàäà ãàëàñûäûð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Èíäèéÿ ãÿäÿð äÿ ..[Ìåøèíîâóí] 

õûðäà-ïàðà èøëÿðäÿ èëèøèá ãàëìàüû 

éàëíûç ìöâÿããÿòè áèð ùàëäûð. Ñ.Ðÿùèìîâ; 

2) ìÿú. ìàíåÿéÿ ðàñò ýÿëÿðÿê ÷ûõà áèëìÿìÿê, 

ãàëìàã. Ãóëó þñêöðäö. Ñàíêè áîüàçûíäà 

ñöìöê èëèøèá ãàëäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Ãàðûíûí 

äîäàãëàðû òèòðÿäè. Î, íÿ èñÿ õÿáÿð àëìàã 

èñòÿäè, àììà ñþçëÿðè áîüàçûíäà èëèøèá ãàëäû. 

Ì.Ùöñåéí. Ðÿøèä èñÿ äîäàãëàðûíäà èëèøèá 

ãàëìûø ÷àøãûí áèð òÿáÿññöìëÿ ýàù Íÿðýèçÿ, 

ýàù Íÿðìèíÿ õàíûìà áàõàðàã íÿ åäÿúÿéèíè 

áèëìèðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

5. ìÿú. Ñàòàøìàã, þúÿøìÿê. Óøàüà èëèøìÿê. 

Ùÿð øåé ö÷öí àäàìà èëèøìÿ! 

6. ìÿú. Áÿíä îëìàã, ýþçö òóòìàã, èñòÿìÿê. 

Áèð ýþçÿëÿ èëèøìÿê. 

7. ìÿú. äàí. Àúýþçëöêëÿ éåìÿéÿ áàøëàìàã. 

Ãûç, óøàãëàðû îâóäóá ýåòäè, îðòàëûüà 

÷þðÿê ãîéäó. Øàùçàäÿ Ìöòàëèá äÿ áèð òÿðÿôäÿí 

èëèøäè ÷þðÿéÿ. (Íàüûë). Ìîëëà áàããàëäàí 

áó ñþçö åøèòúÿê èëèøèð êèøìèø-íîõóäà. 

“Ì.Í.ëÿòèô.” 

ÈËÈÒÌß “Èëèòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈËÈÒÌßÊ ô. ìÿù. Ãûçäûðìàã (ñóéó, õþðÿéè, 

÷àéû âÿ ñ.-íè). Êÿðèì äÿ áó óøàüà éåíÿ 

àòà êèìè þç ãöââÿòëè ãîëëàðûíû à÷äû, îíó þç 

êîìàëàðûíà ýÿòèðäè, ÿââÿëêè êèìè îúàã èøûëäàòäû, 

ñó èëèòäè, îíó ñàõëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈËÊ ñèô. 1. Áèðèíúè, ÿââÿëèíúè, ÿí ÿââÿë 

îëàí, ÿí ãàáàã (ñîí ãàðøûëûüû). Èëê óøàã. Èëê 

òÿÿññöðàò. Èëê ÿñÿð. Èëê ñûðà. – [Ñÿìèðÿ:] Èëê 

ýöíëÿðäÿ þç õÿñòÿëèéèìäÿí ÷îõ, ïàëàòàäà 

óçàíìûø éîëäàøëàðûìûí âÿçèééÿòè èëÿ ìàðàãëàíûðäûì. 

Ì.Ùöñåéí. Ïàìáûã éûüûìûíûí èëê 

ýöíö òàìàì áèð áàéðàìà ÷åâðèëìèøäè. 

È.ßôÿíäèéåâ. Èëê áàùàð – áàõ áàùàð. 

// Ëàï áèðèíúè, ëàï ÿââÿë. Îíóí òÿïÿñèíäÿ èëê 

ýöíäÿí ìÿíèì; Áóëóäëàð è÷èíäÿ äóðóð ìÿñêÿíèì. 

Ì.Ðàùèì. ßøðÿô Íàçëûíû èëê ýþðÿí 

ýöíö ñåâäè. Ñ.Ðÿùìàí. // ßââÿë, áàøëàíüûú, 

èáòèäà. Äöíéàäà ùÿð êþíöë éöêñÿëèø àðàð; 

Âàðëûüûí íÿ èëêè, íÿ àõûðû âàð. Ñ.Âóðüóí. 

2. Áàøëûúà, ÿñàñ, ÿí âàúèá, ÿí ìöùöì. 

Åëèìèí îëñà äà àñëàí öðÿéè; Åùòèéàòäûð èýèäèí 

èëê áÿçÿéè. À.Øàèã. 

531

ÈËÊÚß 

3. Èëêè øÿêëèíäÿ – àíàíûí èëê óøàüû, þâëàäû. 

Ùÿð êèìèí èëêè äóðñà, ìöëêö äÿ äóðàð. (Àòà. 

ñþçö). [Äèéàð êèøè:] Èëêèì îüóë îëñàéäû, èíäè 

ìÿí äÿ êÿíäèí ÿí âàðëû àäàìû èäèì. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Áàùàäûð èëêèéäè Ðöñòÿì 

êèøèíèí; Ãàìÿòäÿ, úöññÿäÿ ñàíêè þçöéäö. 


◊ Èëê áàõûøäà (íÿçÿðäÿ) – 1) ÿââÿëúÿ. 

[Ìóðàäûí] èëê áàõûøäà ýþçëÿðèíÿ èíàíìàüû 

ýÿëìÿäè... “Áÿëêÿ àçìûøàì”, – äåéÿ çÿíí 

åòäè. Ñ.Ùöñåéí; 2) áàõàí êèìè, ýþðÿí êèìè. 

Þéëÿ áèð èíúÿ øåèðñÿí êè, ñàíà; Öðÿéèì èëê 

áàõûøäà áàüëàíäû. À.Øàèã. Îðìàíëàð è÷èíäÿ 

äóðóð Òàëûñòàí; Îíà èëê áàõûøäà âóðóëóð èíñàí!.. 

Ñ.Âóðüóí. Èëê áàõûøäàí – äÿðùàë, 

öçöíÿ áàõàí êèìè. Ãàðûíûí éàíûíäàêû àüáÿíèç 

úàâàíûí íàõîø îëäóüó èëê áàõûøäàí 

ìÿëóì èäè. Ìèð Úÿëàë. Èëê äÿôÿ – áèðèíúè 

äÿôÿ, ÿââÿëèíúè äÿôÿ. ßñìÿð ùÿéàòûíäà èëê 

äÿôÿ îëàðàã ÿñÿáèëÿøìèøäè. Ñ.Ùöñåéí. Ùÿéàòà 

èëê äÿôÿ áàõàíäàí áÿðè; Ýþç éàøû ýþðìÿìèø 

àëà ýþçëÿðè. Ñ.Âóðüóí. Åë÷èíèí âÿ õöñóñèëÿ, 

îâà èëê äÿôÿ ýÿëìèø Òîôèãèí ñÿáðè òöêÿíìèøäè. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Èëê ÿëäÿ – áèðèíúè 

íþâáÿäÿ, ùÿð øåéäÿí ãàáàã, äÿðùàë. Ìÿíèì 

èëê åøãèìè, èëê ÿëäÿ ùàìàí; Ýþìäöëÿð, áèëìÿäèì 

àììà íÿðÿéÿ! ß.Úàâàä. Èëê þíúÿ – ÿí 

áèðèíúè îëàðàã, ÿââÿëúÿ. Ìÿí ýóðóëòó ãîïàðìàüû 

èëê þíúÿ; Àëîâ ýþçëö øèìøÿêëÿðäÿí þéðÿíäèì. 

Ì.Ìöøôèã. Èíñàíëàð äÿñòÿ-äÿñòÿ êþ- 

÷öá Òàõ÷à-Òàøà; Èëê þíúÿ äöøöíäöëÿð: ìÿêòÿáñèç 

øÿùÿð îëìàç. Ñ.Ðöñòÿì. Èëê ñþç – ýèðèø, 

ýèðèø ñþçö, áàøëàíüûú, ìöãÿääèìÿ. 

ÈËÊÚß ñèô. âÿ çÿðô ßí áèðèíúè, ÿí ÿââÿë: 

ùàìûäàí ãàáàã. 

ÈËÊÈÍ 1. çÿðô Èëê îëàðàã, áèðèíúè îëàðàã, 

èëê äÿôÿ, áèðèíúè äÿôÿ. Ýþçöìö äöíéàéà 

à÷àíäà èëêèí; Àíàìû ýþðìöøÿì, ñÿíè ýþðìöøÿì. 

Ñ.Ðöñòÿì. Áóëàüûí ñóéóíäàí èëêèí 

è÷ìÿê øÿðÿôèíè ãûðõ úàâàíà âåðèðëÿð. Ð.Ðçà. 

Åëÿ áèë êè, èëêèí ýþðäöì; Êàèíàòäà ýöíÿøè. 


2. ñèô. Èëê, áèðèíúè. Èëêèí ìÿëóìàò. Èëêèí òàíûøëûã. 

– Àíà, àíà! Áó êÿëìÿúèê ùÿð êþðïÿíèí 

ÿí èëêèí; Þéðÿíäèéè áèð êÿëìÿäèð, ÿìäèéè 

ñöääÿí øèðèí. À.Øàèã. Åòèðàô åäÿíèí ùÿð ñþçö 

ìèí-ìèí; Ñÿùÿð ýöíÿøèíèí èëêèí íóðóäóð. 


ÈËÊÈÍÚÈ ñûðà ñ. Áèðèíúè. 

532 

ÈËËÀ 

ÈËÊÈÍÄÈ áàõ èêèíäè. [Ìîëëà Èáðàùèìõÿëèë:] 

Ìîëëà Ùÿìèä, Íóõàäàí éîëà äöøÿí 

àäàìëàð, Øåéõ Ñàëàùûí éàçìàüûíà ýþðÿ, ýÿðÿê 

áó ýöí èëêèíäè ÷àüû áóðàéà éåòèøñèíëÿð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Èëêèíäè ÷àüûéäû. ßøðÿô éîëäàøëàðû 

èëÿ áÿðàáÿð ñàëîíäà äÿðñ ùàçûðëàðêÿí 

ìöðÿááè ãàïûíû à÷àðàã, “ßøðÿô!” – äåéÿ 

áàüûðäû. À.Øàèã. Ìÿí ùÿð èëêèíäè ÷àüû öôöãëÿðÿ 

áàõàíäà; Úàíëàíûðñàí ýþçöìäÿ, áèð 

áÿíþâøÿ éàõàíäà. Ð.Ðçà. 

ÈËÃÀÐ èñ. [ÿð. “èãðàð”äàí] 1. Ñþç âåðìÿ, 

ÿùä, âÿä, âÿôà. Èëãàðûíäàí äþíÿí íàìÿðääèð. 

(Àòà. ñþçö). [Êîðîüëó:] Öç òóòìóøàì, 

áó äèéàðà ýÿëìèøÿì; ×ÿíëèáåëäÿí áèð èëãàðà 

ýÿëìèøÿì. “Êîðîüëó”. Áèç êè èëãàð êå÷èðìèøèê 

àðàäàí; Àìèí äåñÿê, òåç äöçÿëäÿð Éàðàäàí. 

Àøûã ßëÿñýÿð. Ýöí ÷ûõàð, ÿðèéÿð äàüëàðûí 

ãàðû; Ïîçóëìàç äîñòëàðûí ÿùäè, èëãàðû.. 

Í.Ðÿôèáÿéëè. Èëãàð àëìàã – ñþç àëìàã, 

âÿä îëìàã, ÿùä áàüëàìàã. Äÿôÿëÿðëÿ áóëàã 

áàøûíäà îíóíëà ýþðöøìöø, ñåâèøìèø âÿ îíäàí, 

þç èñòèëàùëàðûíúà, èëãàð àëìûøäû. À.Øàèã. 

Èëãàð âåðìÿê – ñþç âåðìÿê, âÿä åòìÿê, 

ÿùä åòìÿê. Éöç èë êå÷ñÿ þç éàðûìäàí äþíìÿðÿì; 

Èëãàð âåðäèì, èëãàðûìû äàíìàðàì. 

Ãóðáàíè. Èëãàðûíà äöç ÷ûõìàã – âåðäèéè 

ñþçöí, ÿùäèí öñòöíäÿ äóðìàã, ñþçöíÿ ñàäèã 

îëìàã, âÿôàëû ÷ûõìàã. Ñåéðàí èëãàðûíà äöç 

÷ûõûá, éîëäàøûíû ñàòìàäû. Ì.Ùöñåéí. Èëãàðûíäàí 

äþíìÿê – âåðäèéè ñþçÿ ÿìÿë åòìÿìÿê, 

ÿùäèíè ïîçìàã, âÿôàñûç ÷ûõìàã. Àáàñ 

àüëàð çàðû-çàðû; Ýåòìÿç êþíëöìöí ãóáàðû; 

Èëãàðûíäàí äþíÿí éàðû; Òàíðû òåçáàçàð åéëÿñèí! 

Àøûã Àáàñ. 

2. ìÿù. Ùþðìÿò ìÿíàñûíäà. Óøàüà áóéóðàíûí 

èëãàðû îëìàç. 

ÈËÃÀÐËÛ ñèô. Èëãàðûíäà ìþùêÿì, ñþçöíöí 

öñòöíäÿ äóðàí, ÿùäèíÿ ÿìÿë åäÿí; âÿôàëû. 

Ýåäèðäèì éàðàã èëÿ; Îò áè÷äèì îðàã èëÿ; Áèð 

èëãàðëû ýþçÿëè; Ýÿçèðÿì ÷ûðàã èëÿ. (Áàéàòû). 

ÈËÃÀÐÑÛÇ ñèô. ßùäèíè ïîçàí, ñþçöíäÿ 

äóðìàéàí, âÿôàñûç. Ñó ýÿëÿð, àñòà ýåäÿð; 

Àñòàáààñòà ýåäÿð; Èëãàðñûç ãûç éàíûíà; Ñàü 

îëàí õÿñòÿ ýåäÿð. (Áàéàòû). Ñÿí éàõøûéà úàí 

äå, õàèíè äàüëà; Èëãàðñûç àäàìûí íèòãèíè 

áàüëà. Àøûã Øÿìøèð. 

ÈËËÀ ÿä. [ÿð.] êëàñ. 1. Èñòèñíà áèëäèðèð: ...äÿí 

áàøãà, ...äÿí ñàâàéû. Úèñìèíäÿ éîõ þçýÿ 

äÿðäÿ òàáû; Èëëà ãÿìè-åøã èçòèðàáè. Ôöçóëè.

ÈËËÀÙ 

ßâÿò, ùÿð øåé ïàðà èëÿ ÿëäÿ åäèëèð; Èëëà ôÿçèëÿò 

âÿ èíñàíèééÿò! Ù.Úàâèä. Âÿ èëëà êëàñ. – áóíäàí 

áàøãà. Âÿ èëëà ìèí-ìèí èëëÿð êå÷ÿð êè, áó 

ìóðàä ùàñèë îëìàç. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Âÿ èëëà 

ùÿð áèð ìþâúóäàòûí áèð ìöÿééÿí òÿêëèôè âàðäûð.. 


2. Éîõñà, ÿêñ ùàëäà. [Äóðíàëàð] àùÿñòÿ 

êå÷èá ýåòñèíëÿð âÿ èëëà, øàùèí âÿ ëà÷ûí äóéóã 

äöøöá, îíëàðûí ñöðáÿñèíè äàüûäàð âÿ ãûçûë 

ãàíà áîéàð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

3. Áÿçÿí “äà” ÿäàòû âÿ “êè” áàüëàéûúûñû 

èëÿ – õöñóñÿí, ÿëÿëõöñóñ. 

ÈËËÀÙ, ÈËËÀÙ ÄÀ [ÿð. “èëëà”äàí] äàí. 

áàõ èëëà 3-úö ìÿíàäà. [Ýöëñÿíÿì:] Éàõøû 

äåäèí ãîéäóí Áèçèì òþâëÿëÿðäÿ éàíàí 

[åëåêòðèê] àäàìûí ýþçëÿðèíè ãàìàøäûðûð. 

Èëëàù äà êè ìÿíèì êèìèñèíèí. Ì.Ùöñåéí. Èëëàù 

äà îíà ýþðÿ àüûð îëäó êè, ßíòÿðçàäÿ þçöíö 

ìÿðêÿç àäàìû ñàéûðäû. Ìèð Úÿëàë. Èëëàù 

åòìÿê (åëÿìÿê) äàí. – àíä âåðìÿê, éàëâàðìàã, 

òÿêèä åòìÿê, ÷îõ ÷àëûøìàã. Ùà èëëàù 

åëÿäèê, Êÿìàëÿäÿí ñþç ÷ûõàðà áèëìÿäèê. 

Ì.Ùöñåéí. [ßùìÿä:] Ùàúû, èíàäû âàð, õàùèø 

åëÿéÿðñÿí îõóìàç, íÿ èëëàù åëÿéèðñÿí îõóìàéàíäà 

îõóìàç! Èíàääû! Ìèð Úÿëàë. Ùÿð÷è 

èëëàù åëÿäè(ëÿð) äàí. – íÿ ãÿäÿð ÷àëûøäû(ëàðñà), 

ñÿé åòäè(ëÿðñÿ), ÿëëÿøäè(ëÿðñÿ). Âÿçèð, âÿêèë 

éûüûëûá ìöíÿúúèì ÷àüûðäûëàð, ùÿð÷è èëëàù 

åëÿäèëÿð, éóõóíó éîçóá áèð éàíà ÷ûõàðäà 

áèëìÿäèëÿð. (Íàüûë). 

ÈËËßÐËß, ÈËËßÐÚß çÿðô Áèð ÷îõ èëëÿð 

áîéó, áèð íå÷ÿ èë, èëëÿð óçóíó, èëëÿð ÿðçèíäÿ. 

Èëëÿðëÿ áèð èø öçÿðèíäÿ èøëÿìÿê. Èëëÿðëÿ éîë 

ýþçëÿìÿê. Èëëÿðëÿ òÿúðöáÿ ÿëäÿ åòìÿê. – Ùÿð 

êèìèí àüû ãàðà èñÿ óòàíñûí, à áàëàì! Áÿëêÿ 

èëëÿðúÿ éàòàíëàð áèð îéàíñûí, à áàëàì! 

Ì.ß.Ñàáèð. Áÿëêÿ èëëÿðúÿ äàéàíñàí íàçûíà; 

Ñàäÿ áèð êÿððÿ ýöëöìñÿð î ñàíà. Ù.Úàâèä. 

Èëëÿðúÿ äàéàíäûí àðõàí äèâàðäà; Ùÿð ýÿëÿí 

éîë÷óéà äÿùøÿòëÿ áàõäûí. Ì.Ìöøôèã. 

ÈËËßÒ èñ. [ÿð.] 1. Õÿñòÿëèê, àçàð. Ìÿí çàìèíÿì 

êè, îëìàéà áèð èëëÿò èëÿ ôþâò; Ùÿð õÿñòÿéÿ 

äàâà åäÿëÿð ýÿð øÿðàá èëÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Áó èëëÿòèí Àëëàùà ãàëûá áèðúÿ äàâàñû. 

ß.Íÿçìè. [Ãóðáàí:] Ìÿñÿëÿ êöëÿêäÿ äåéèë, 

ïðîôåññîð, ýþðöíöð, î ãÿíäèë àüàúëàðûíûí 

þçöíäÿ áèð èëëÿò âàð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Úèñìàíè 

íþãñàí, ãöñóð. [Øåéõ Ìÿðâàí:] Èøòÿ 

ÈËËÖÑÒÐÀÑÈÉÀ 

÷èðêèíëèê þéëÿ áèð èëëÿò; Êè, äÿìàäÿì ãàçàíäûðûð 

íèôðÿò. Ù.Úàâèä. 

2. Áèð øåéÿ ñÿáÿá îëàí ùàë, ÿñèë ñÿáÿá. 

Óúóçäóð, âàð èëëÿòè; Áàùàäûð, âàð ùèêìÿòè. 

(Àòà. ñþçö). Ìèëëÿòèìèçèí åùòèéàúû, ãöñóð âÿ 

íþãñàíûìûçûí èëëÿòè, äàëäà ãàëìàüûìûçûí ñÿáÿáè 

íÿäÿ èñÿ, ýÿðÿêäèð äöðöñò òÿùãèã âÿ òÿäãèã 

îëóíà. Ô.Êþ÷ÿðëè. Ëàêèí îíäàí äà þâëàäû 

îëìàäû, áóíà Õÿäèúÿ àðòûã øàä èäè, ÷öíêè èëëÿòè 

ÿðèíäÿ ýþðöðäö. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

3. Ìÿãñÿä, àðçó, íèééÿò. Àøûã, íÿäèð èëëÿòèí 

Öðÿêäÿ âàð íèééÿòèí; Ìÿíè ùåéðàí ãîéóáäóð; 

Øèðèí ñþçöí, ñþùáÿòèí. (Áàéàòû). Äåäèê, 

ãîé éàøàñûí, íÿ ìèííÿòè âàð Áÿëêÿ ÷èë 

òîéóüóí áèð èëëÿòè âàð! Ñ.Âóðüóí. 

ÈËËßÒËÈ ñèô. 1. Áèð èëëÿòÿ (õÿñòÿëèéÿ, àçàðà) 

ìöáòÿëà îëàí; õÿñòÿ. ..[Èôëèú] àçàðûíà 

ìöáòÿëà îëàí áèð áÿäÿíèí ìÿðèç âÿ èëëÿòëè 

ùèññÿñè ñàëàìàò îëàí ùèññÿñèíÿ êþìÿê ÿâÿçèíÿ 

àüûðëûã âÿ ÿçèééÿò éåòèðèð.. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

// Úèñìàíè íþãñàíû, ãöñóðó îëàí. 

2. Áèð ñÿáÿáè, èëëÿòè îëàí. 

ÈËËßÒÑÈÇ ñèô. Ñÿáÿáñèç. [Øåéõ Ñÿíàí:] 

Àù, Õóìàð, Õóìàð! Íèéÿ ýÿëäèí Äåéèë áó, 

èëëÿòñèç; Ìÿíè ìÿùâ åëÿìÿêìè íèééÿòèíèç 


ÈËËÈÊ ñèô. 1. Áèð èë äàâàì åäÿí âÿ éà äàâàì 

åòìèø. Èëëèê åçàìèééÿò. Èëëèê ôÿàëèééÿò. Èëëèê 

ýÿëèð. Èëëèê îðòà òåìïåðàòóð. // Áèð èë ö÷öí 

íÿçÿðäÿ òóòóëìóø, áèð èë ö÷öí ùåñàáà àëûíìûø. 

Èëëèê ùåñàáàò. Èëëèê òàïøûðûãëàð éåðèíÿ 

éåòèðèëìèøäèð. – Òàùèð áèð íå÷ÿ ýöí ÿââÿë èëëèê 

ïëàíû äîëäóðäóãëàðûíû ñþéëÿäè. Ì.Ùöñåéí. 

[Óñòà Ãÿçÿíôÿð:] Äÿíèç íåôò÷èëÿðè èëëèê ïëàíû 

âàõòûíäàí ÿââÿë éåðèíÿ éåòèðèáëÿð. Ç.Õÿëèë. 

// Èëäÿ áèð äÿôÿ ÷ûõàí, èëäÿ áèð äÿôÿ îëàí. Èëëèê 

ìÿúìóÿ. Àêàäåìèéàíûí èëëèê éûüûíúàüû. 

2. Áèð éàøûíäà. Èëëèê áàëà. – Ñèç ñÿðâ êèìè 

ñÿðêÿø îëóá áþéëÿ áîé àòäûç; Èëëèê áå÷ÿòÿê 

áàíëàéàðàã õàëãû îéàòäûç. Ì.ß.Ñàáèð. 

...èëëèê – èëèí ñàéûíû áèëäèðÿí ìöðÿêêÿá 

ñþçëÿðèí èêèíúè òÿðêèá ùèññÿñè; ìÿñ.: áåøèëëèê, 

ö÷èëëèê, èêèèëëèê. 

ÈËËÖÌÈÍÁÒÎÐ èñ. [ëàò.] Ùàâà âÿ ñó 

íÿãëèééàòû âàñèòÿëÿðèíäÿ øöøÿëè ïÿíúÿðÿ. 

ÈËËÖÑÒÐÁÑÈÉÀ [ëàò.] Êèòàáûí ìÿòíè èëÿ 

ÿëàãÿäàð îëàí âÿ áó ìÿòíèí èçàùûíà êþìÿê 

åäÿí øÿêèë. Æóðíàëûí áåøèíúè íþìðÿñèíäÿ 

äÿðú îëóíìóø “Ìÿúëèñè-ÿäÿá” øÿêëè ìöñÿë- 

533

ÈËËÖÑÒÐÀÒÈÂ 

ìàíëàðäà ñóñìàíûí, ìöòèëèéèí âÿ òàì ñöêóòóí 

íÿ ãÿäÿð óúà áèð ìÿðòÿáÿäÿ òóòóëäóüóíó 

ýþñòÿðÿí ÿí éàõøû èëëöñòðàñèéàäûð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

Êèòàá èëëöñòðàñèéàñû æàíðû ñÿðýèäÿ îëäóãúà 

çÿèô òÿãäèì îëóíìóøäóð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÈËËÖÑÒÐÀÒÈ´Â ñèô. [ëàò.] ßéàíè. Ëöüÿòäÿ 

èëëöñòðàòèâ ìàòåðèàë. // Èëëöñòðàñèéàéà àèä, èëëöñòðàñèéà 

ìÿãñÿäè äàøûéàí. 

ÈËËÖÑÒÐÁÒÎÐ [ëàò.] Êèòàáûí ìÿòíèíÿ 

äàèð øÿêèëëÿð ÷ÿêÿí ðÿññàì; êèòàá ðÿññàìû. 

ÈËËÖÇÈÎÍÈ´ÑÒ [ôð. èëëóñèîí-äàí] 1. Èëëöçèîíèçì 

(1-úè ìÿíàäà) òÿðÿôäàðû. 

2. Ìöõòÿëèô âÿ ìöðÿêêÿá öñóë âÿ âàñèòÿëÿðèí 

êþìÿéè èëÿ úöðáÿúöð ôîêóñëàð ýþñòÿðÿí 

ñèðê àðòèñòè; ýþçöáàüëûúà. 

ÈËËÖÇÈÎÍÈ´ÇÌ èñ. [ôð.] 1. Ìàääè àëÿìèí 

èëëöçèéàäàí – éàíëûø òÿñÿââöðëÿðäÿí áàøãà 

áèð øåé îëìàäûüûíû èääèà åäÿí, åëìÿ çèää, 

èäåàëèñò ôÿëñÿôè ýþðöø. 

2. Ñåùðáàçëûã, ýþçáàüëûúàëûã. 

ÈËËÖ´ ÇÈÉÀ [ôð.] Îëìàéàí áèð øåéè ùÿãèãè 

áèð øåé êèìè ãÿáóë åòìÿ; éàíëûø, ñÿùâ òÿñÿââöð; 

õÿéàë. [Òåàòð äèðåêòîðó:] ×öíêè áèç ñÿùíÿäÿ 

áÿçÿí áîéàëàð âàñèòÿñèëÿ èëëöçèéà éàðàäûðûã, 

àëàãàïû èñÿ ìþùêÿì ìàòåðèàëäàí äöçÿëèð. 

Ì.Ùöñåéí. // Áîø öìèä, õàì õÿéàë. 

Áóíëàðûí ùàìûñû èëëöçèéàäûð. 

ÈËÌß èñ. 1. Òîõóíìà øåéëÿðèí (õàë÷à, úîðàá, 

ïàð÷à âÿ ñ.-íèí) àéðû-àéðû ùàëãàøÿêèëëè 

äöéöíëÿðè. Èëìÿ ñàëìàã. Èëìÿ âóðìàã. – Óñòàáàøû 

êÿíàðäà äóðóá .. òÿëèìàò âåðèð, ãàáàðëû 

ÿëëÿð èëìÿ äöéöðäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ãûç êå- 

÷èá äÿçýàù àðõàñûíäà îòóðäó, áàðìàãëàðû èëê 

èëìÿëÿðè âóðàðêÿí ýþçëÿðèíäÿ äÿðùàë, áèð çàìàí 

íàíÿëè äÿðÿäÿ ýþðäöéö ÷è÷ÿêëÿðèí õÿéàëû 

ùÿðÿêÿòÿ ýÿëèá úàíëàíäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Îíóí ùÿð èëìÿñèíäÿ, ùÿð õàëûíäà âÿ ùÿð 

ýöëöíäÿ Ùèêìÿòèí àü âÿ ìþùêÿì áàðìàãëàðû 

ýþðöíöðäö. Ìèð Úÿëàë. 

2. Êèñÿ êèìè øåéëÿðè à÷ûá-áàüëàìàã, 

àñìàã ö÷öí ãàéòàí. Îíäàí ÷àíòàíûí èëìÿéèíè 

ãîëóíà òàõìàüû õàùèø åòäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

// áàõ èëýÿê 1-úè ìÿíàäà. Éàõàìûí èëìÿñè 

éîõ; Ãûðûëûá äöéìÿñè éîõ: Ìÿíè ãîéóá ýåäÿëè; 

Öçöìöí ýöëìÿñè éîõ. (Áàéàòû). 

ÈËÌßÊ èñ. 1. Àñàíëûãëà à÷ûëàí äöéöí. 

Ìóñòàôà áÿé þðòöéö ýþòöðäöêäÿ áèð äÿíÿ èëìÿê 

ùþðöëìöø êÿíäèð ýþðöð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

..Áåëèíäÿí ãàéûøûíû à÷ûá áèð óúóíó îíóí 

ÈËÒÈÔÀÒ 

áóéíóçóíà èëìÿê êèìè ñàëûá ÷ÿêäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. Á à õ èëìÿ. Ñÿëòÿíÿò áó øÿêèëëÿðÿ âóðäóüó 

ùÿð èëìÿê, ùÿð õàë öñòöíäÿ ÿñìèøäè. Ìèð 

Úÿëàë. 

ÈËÌßÊËßÌß “Èëìÿêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈËÌßÊËßÌßÊ ô. 1. Èëìÿéÿ êå÷èðìÿê, 

èëìÿéÿ áÿíä åòìÿê. 

2. Èëìÿê âóðìàã. 

ÈËÌßÊËßÒÌß “Èëìÿêëÿòìÿê”äÿí. ô.èñ. 

ÈËÌßÊËßÒÌßÊ èúá. Èëìÿêëÿ áàüëàòìàã, 

èëìÿéÿ áÿíä åòäèðìÿê. 

ÈËÌßÊËÈ ñèô. Èëìÿê âóðóëìóø, èëìÿéè 

îëàí. Èëìÿêëè èï. 

ÈË-ÌÖÄÀÌ çÿðô Äàèì, ùÿìèøÿ. Ùÿñðÿòèíäÿí 

ñûçûëäàðàì ñöáùö øàì; Úèñì õÿñòÿ, 

ýþçö éàøëû èë-ìöäàì. Àøûã Íÿáè. Àðèçäÿí 

Ìÿúíóíÿ òåç éåòèð ïÿéàì; Íÿ äîëàíûð ñÿùðàëàðäà 

èë-ìöäàì. Àøèã Àðèç. 

ÈËÒÈÚÀ èñ. [ÿð.] 1. Ñûüûíìà, áèðèíèí éàíûíà 

ãà÷ûá ùèìàéÿ èñòÿìÿ, ïÿíàù ýÿòèðìÿ. 

[Ôÿðùàä:] Ìÿí þìðöìäÿ áèð êÿñÿ éàëâàðìàäûüûì 

ùàëäà, íàìóñóì éîëóíäà èëòèúà äèëè 

à÷àðàã ñèçÿ éàëâàðûðàì. Ú.Úàááàðëû. [Ñàðûêþéíÿéèí] 

ýþçëÿðèíèí äÿðèíëèêëÿðèíäÿ ðèúà èëÿ 

ãàðûøûã áèð èëòèúà õàùèøè âàð èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Èëòèúà åòìÿê (åéëÿìÿê, ýÿòèðìÿê) – ïÿíàù 

ýÿòèðìÿê, ñûüûíìàã, ùèìàéÿ èñòÿìÿê. 

Äÿðýàùûíà ñàãè åéëÿð èëòèúà; Áàø ÿéÿð ñöðàùè, 

ïèéàëÿ ñÿíÿ. Ã.Çàêèð. [Õàíûì:] Ñèç áèëèðñèíèç 

êè, ìÿí îíóí õàíûìû äåéèëÿì, çàòÿí 

àðàìûçäà èéèðìè éàø ôÿðã âàð. Àíúàã áèð 

ïàð÷à ÷þðÿê ö÷öí åâèíÿ èëòèúà åòìèøÿì.. 


2. ìÿú. Õàùèø, ðèúà, éàëâàðûø. Àøûã-ìÿøóã 

îëóá, ãÿëáè éàíìàñà; Áèð áó ãÿäÿð èëòèúàéÿ 

äöøÿðìè Àøûã ßëÿñýÿð. Óçóí èëòèúàäàí 

ñîíðà Áàáàõàí ãûçû èíàíäûðìûøäû. Ìèð Úÿëàë. 

Èëòèúà åòìÿê (åëÿìÿê) – õàùèø åòìÿê, 

ðèúà åòìÿê. Ìÿøÿäè ßñýÿð òÿúèëÿí.. [ìöñàôèðÿ] 

òÿðÿô éàí àëûá, ÷àìàäàíûíû àïàðìàã 

ö÷öí þç äèëè èëÿ îíà èëòèúà åòäè. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. 

..Ìèðçÿ Ôÿòÿëè ÿçèç âÿ ìåùðèáàí äàéûñûíûí 

àéàüûíà äöøöá, îíäàí .. èëòèúà åëÿéèð êè, îíó 

ãóëëóüà ãîéñóí. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÈËÒÈÔÀÒ èñ. [ÿð.] 1. Ëöòôêàðëûã, ëöòô, ìÿðùÿìÿò, 

åòèíà. Âàðäûð øèðèí-øèðèí õîø èõòèëàòûí: 

Íÿ ôàéäà Âàãèôÿ éîõ èëòèôàòûí. Ì.Ï.Âàãèô. 

Êÿñìÿ èëòèôàòûí ãóë ßëÿñýÿðäÿí; Êÿðÿìëè 

534

ÈËÒÈÔÀÒÊÀÐ 

ñóëòàíûì, ýåòìÿ, àìàíäû. Àøûã ßëÿñýÿð. 

[Åëäàð:] Ìÿí àüëûìû èòèðìèøÿì, ìÿíèì èçòèðàáëàðûìû 

ñÿíèí àíúàã áåëÿ èëòèôàòëàðûí àçàëäà 

áèëÿð. Ñ.Ùöñåéí. // Ùþðìÿò, åùòèðàì, ùöñíòÿâÿúúþù, 

ýöëÿð öç ýþñòÿðìÿ, õîø ìöíàñèáÿò. 

Ãàðû Àãèëèí öðÿê òÿðïÿäÿí èëòèôàòûíà 

ãàðøû èíäè ùåéðàí-ùåéðàí áàõûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Úÿìèë óòàíäûüûíäàí úàâàá âåðÿ áèëìÿéèð, 

éàëíûç ýöëöìñÿéèðäè. Ñàðà èñÿ ìöäèðèí èëòèôàòûíäàí 

ðàçû èäè. Ìèð Úÿëàë. Èëòèôàò åòìÿê 

(åëÿìÿê, ýþñòÿðìÿê âÿ ñ.) – 1) ìÿðùÿìÿò 

åòìÿê, õåéèðõàùëûã ýþñòÿðìÿê, éàõøûëûã åòìÿê, 

ìÿðùÿìÿò åäèá âåðìÿê. Ñÿí áåëÿ ùÿðýàù 

ìÿíÿ ãÿìõàð èñÿí; Áèð ãÿäÿð èï òàï, 

ìÿíÿ ãûë èëòèôàò. À.Ñÿùùÿò; 2) õîø öç ýþñòÿðìÿê, 

ùþðìÿò ýþñòÿðìÿê, ëöòô åòìÿê. Íàéèá 

Úÿôÿð áèçÿ èëòèôàò åëÿäè âÿ îòóðìàüà éåð ýþñòÿðäè. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ìîçàëàí áÿé:] 

Ùàúû ìÿíÿ ùÿãèãÿò àðòûã èëòèôàò åéëÿäè. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Èëòèôàò áóéóðìàã êþùí. 

–áàõ èëòèôàò åòìÿê. [Úÿôÿð:] Áàüûøëàéûí, 

éîëäàøëàð. Ñèçäÿí áèð ðèúàì âàð. Áèëåòèíèç 

âàðñà, áèð íàùàðëûã èëòèôàò áóéóðóí. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ßýÿð áó íþâ êÿøôèééàò÷ûëàðäàí áèðè 

èëòèôàò áóéóðóá òöðê ãàäûíëûüûíà äà áàëàúà 

áèð íÿçÿð ñàëñà èäè, .. áèç äÿ áó ýöí ñå÷êè çàìàíûíäà 

Òöêÿçáàí õàëàíû ìåéäàíäà òÿê 

ãîéìàçäûã. Á.Òàëûáëû. 

◊ Èëòèôàòûí(ûç) àðòûã îëñóí! – òÿøÿêêöð áèëäèðèð 

(áÿçÿí êèíàéÿ éåðèíäÿ èøëÿíèð). [Âÿëè:] 

Áÿé, èëòèôàòûí àðòûã îëñóí. Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Íÿðèìàí:] 

×îõ ñàü îë, Ãÿðÿíôèë! Èëòèôàòûí àðòûã 

îëñóí! È.ßôÿíäèéåâ. [Ñåâèíú:] Èëòèôàòûí àðòûã 

îëñóí, áèç ñÿíèí ÷þðÿéèíè éåìèðèê. Ç.Õÿëèë. 

ÈËÒÈÔÀÒÊÀÐ [ÿð. èëòèôàò âÿ ôàðñ. ...êàð] 

áàõ èëòèôàòëû. 

ÈËÒÈÔÀÒÊÀÐÀÍß çÿðô [ÿð. èëòèôàò âÿ ôàðñ. 

êàðàíÿ] êþùí. Èëòèôàòëà, ùþðìÿòëÿ, ùöñíòÿâÿúúþùëÿ, 

ýöëÿð öçëÿ, õîø öçëÿ. Èëòèôàòêàðàíÿ 

ãÿáóë åòìÿê. 

ÈËÒÈÔÀÒÊÀÐËÛÃ áàõ èëòèôàòëûëûã. 

ÈËÒÈÔÀÒËÛ ñèô. 1. Èëòèôàòëà îëóíàí (åäèëÿí). 

Èëòèôàòëû ìöíàñèáÿò. 

2. Èëòèôàò åäÿí, ùöñí-òÿâÿúúþù ýþñòÿðÿí, 

õîø ñèôÿò, ëöòôêàð. 

ÈËÒÈÔÀÒËÛËÛÃ èñ. Èëòèôàòëû îëìà, èëòèôàò 

ýþñòÿðìÿ, ëöòôêàðëûã. 

ÈËÒÈÔÀÒÑÛÇ ñèô. Èëòèôàòû îëìàéàí, èëòèôàò 

ýþñòÿðìÿéÿí (åòìÿéÿí), öç ýþñòÿðìÿìÿ, 

õîø öç ýþñòÿðìÿìÿ; ùþðìÿòñèçëèê. 

ÈËÒÈÇÀÌ 

ÈËÒÈÔÀÒÑÛÇËÛÃ èñ. Èëòèôàò ýþñòÿðìÿìÿ, õîø 

öç ýþñòÿðìÿìÿ; ùþðìÿòñèçëèê, íÿçàêÿòñèçëèê. 

ÈËÒÈÙÀÁ èñ. [ÿð.] òèá. Áÿäÿíèí áèð éåðèíäÿ 

ãûçäûðìà, øèø, ãûçàðòû øÿêëèíäÿ òÿçàùöð åäÿí 

õÿñòÿëèê ïðîñåñè. Àü úèéÿð èëòèùàáû. Èëòèùàá 

ïðîñåñè. Áîüàçûíäà èëòèùàá âàð. 

ÈËÒÈÙÀÁËÀØÌÀ òèá. 1. “Èëòèùàáëàøìàã”- 


2. Èëòèùàá ÿìÿëÿ ýÿëìÿ, èëòèùàá ïðîñåñè. 

Ìÿäÿíèí ñåëèêëè ãèøàñû ñïèðòèí òÿñèðèíäÿí øèääÿòëè 

ãûúûãëàíäûüûíäàí èëòèùàáëàøìà ÿìÿëÿ 

ýÿëèð êè, áó äà ãèäàíûí ùÿçìèíäÿ èøòèðàê åäÿí 

âÿçèëÿðèí èøèíè ïîçóð. “Àç. ãàä.”. 

ÈËÒÈÙÀÁËÀØÌÀÃ ô. òèá. Èëòèùàá ÿìÿëÿ 

ýÿëìÿê. 

ÈËÒÈÌÀÑ èñ. [ÿð.] Õàùèø, ðèúà. Ìÿí éöçáàøûíûí 

èëòèìàñûíà ýþðÿ áó êàüûçû úûðûðàì. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ×îõëàð ýåòäè èëòèìàñà, 

ýÿëìÿäèí; Âàãèô þëäö, íå÷èí éàñà ýÿëìÿäèí 

Ì.Ï.Âàãèô. ßñëèíäÿ Ãÿäèðèí íÿ ö÷öí 

ñàðûíìàüûíû áèëìÿéÿí àüñàããàëëàð èëòèìàñû 

äÿðùàë ãÿáóë åòäèëÿð. Ìèð Úÿëàë. Èëòèìàñ 

åòìÿê (åëÿìÿê) – õàùèø åòìÿê, ðèúà åòìÿê, 

ìèííÿò åëÿìÿê. Êîðîüëó èëòèìàñ åéëÿð; Áàëà, 

èíúèòìÿ Ãûðàòû! “Êîðîüëó”. Îáàíûí àùûëúàùûëû 

Êÿðÿìäÿí áèð àç îõóìàñûíû èëòèìàñ 

åëÿäèëÿð. “ßñëè âÿ Êÿðÿì”. Èëòèìàñ åéëÿðÿì, 

ýåäÿí úàíëàðà; Äîñò-äöøìÿí è÷èíäÿ éàð 

îéíàìàñûí. Àøûã ßëÿñýÿð. 

ÈËÒÈÌÀÑ×Û èñ. Èëòèìàñ åäÿí, ìèííÿò÷è. 

[Óñòà Çåéíàë Ãóðáàíà:] ..Äå êè, àé êàôèð îüëó 

êàôèð, áóðàäà íÿ áèð î ãÿäÿð èø âàð êè, ñÿí 

ìÿíèì ñþçöìÿ èíàíìàéûá, Ùàúû Ðÿñóëó èëòèìàñ÷û 

ñàëûðñàí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÈËÒÈÑÀÃÈ [ÿð.]: èëòèñàãè äèëëÿð äèë÷. – ñþçöí 

êþêöíö äÿéèøäèðìÿäÿí, îíà øÿêèë÷èëÿð 

àðòûðûëìàãëà éåíè ôîðìàëàð âÿ éà éåíè ñþçëÿð 

äöçÿëäèëÿí äèëëÿðè; ìÿñ.: òöðê äèëëÿðè, ôèí-óãîð 

äèëëÿðè. Àçÿðáàéúàí äèëè èëòèñàãè äèëëÿðäÿíäèð. 

ÈËÒÈÑÀÃÈËÈÊ èñ. äèë÷. Èëòèñàãè äèëèí õöñóñèééÿòè, 

êåéôèééÿòè. Òöðê äèëëÿðèíèí èëòèñàãèëèéè. 

ÈËÒÈÇÀÌ èñ. [ÿð.] 1. Áèð èøèí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñèíè 

ëàçûì áèëìÿ, þçö ö÷öí áîðú ùåñàá 

åòìÿ, áîéíóíà ýþòöðìÿ, þùäÿñèíÿ ýþòöðìÿ. 

2. êþùí. Ãðàììàòèêàäà: èø, ùàë âÿ ùÿðÿêÿòèí 

ñþç ñþéëÿíÿí âàõòäàí ñîíðà èúðàñûíûí 

ëàçûì îëìàñûíû ýþñòÿðÿí ôåèë ôîðìàñû; ëàçûì 


3. Á à õ èëòèçàìíàìÿ. 

535

ÈËÒÈÇÀÌ×Û 

ÈËÒÈÇÀÌ×Û èñ. êþùí. Áèð øåéè þùäÿñèíÿ 

ýþòöðÿðÿê, éåðèíÿ éåòèðÿúÿéè ùàããûíäà äèëèíäÿí 

êàüûç âåðìèø àäàì. 

ÈËÒÈÇÀÌÍÀÌß èñ. [ÿð. èëòèçàì âÿ ôàðñ. 

íàìÿ] Ìöòëÿã éåðèíÿ éåòèðìÿéè òÿëÿá åäÿí 

éàçûëû âÿä, þùäÿ÷èëèê êàüûçû. Èëòèçàìíàìÿ 

âåðìÿê (äèëèíäÿí êàüûç âåðìÿê). – Øöáùÿñèç 

êè, áåëÿ áèð èëòèçàìíàìÿíè èìçà åòìÿê ùÿð 

êÿñ ö÷öí ÷ÿòèí èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ñÿëèì:] 

Ñÿí áóðàäà èäàðÿíèçèí ìöäèðè éîëäàø Ìþùñöíçàäÿéÿ 

áèð èëòèçàìíàìÿ éàçûá âåðÿðìèñÿí 

êè, ùÿð àé ìààøûíäàí áó ïóëó Ìåùðèáàíà 

âåðñèí Ñ.Ùöñåéí. 

ÈËÉÀÐÀÑÛ èñ. Ñàüàëìàñû óçóí ñöðÿí âÿ 

ñàüàëàíäàí ñîíðà (àäÿòÿí öçäÿ) éåðè ãàëàí 

éàðà. [Áÿéèí] ÷ÿíÿñèíèí éàíëàðû .. éàíàüûíäà 

èëéàðàñû, ãûðûøûãëàð, ÷àë-÷àðïàç úèçýèëÿð àðàñûíäà 

áöðöøìöøäö. Ìèð Úÿëàë. 

È´ÌÀ èñ. [ÿð.] êëàñ. Èøàðÿ, êèíàéÿ, åéùàì, 

ùèì, þðòöëö ìÿíà. Î äàëüûí ýþçëÿðÿ áàõäûãúà 

ðóùèì åéëÿð èñòèëà! Î ýþçëÿð ùÿð áàõûøäà 

ôèêðÿ éöç ìèí ðÿìç åäÿð èìà! Ù.Úàâèä. [Ñòóäåíòèí] 

éîëäàøëàðû àäÿò öçðÿ îíäàí “Åâ ñàùèáè 

õàíûì ýþçÿëäèðìè” – äåéÿ èìà èëÿ ñîðóøäóãäà, 

úèääè úàâàá âåðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Åøãèìèí áèð áàøãà èìàñû éîõäóð; Îíóí 

ùàããà òàïàí èìàíû àéäûí. ß.Úàâàä. 

ÈÌÀÆÈÍÈ´ÑÒ èñ. ÿäÿá. Èìàæèíèçì òÿðÿôäàðû. 

ÈÌÀÆÈÍÈ´ÇÌ [ôð.] ÕÕ ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ 

ðóñ ïîåçèéàñûíäà ÿäÿáè éàðàäûúûëûãäà èäåéàëûëûüû 

ðÿää åäÿí ôîðìàëèñò úÿðÿéàíëàðäàí áèðè. 

ÈÌÀËß 1 èñ. [ÿð.] 1. Ìÿäÿíè ñöíè ñóðÿòäÿ 

òÿìèçëÿìÿê ìÿãñÿäè èëÿ äöç áàüûðñàüà 

ìàéå äàõèë åòìÿ. Èìàëÿ åòìÿê. 

2. Áó ìàéåíè äöç áàüûðñàüà éåðèäÿí àëÿò. 

ÈÌÀËß 2 èñ. [ÿð.] ÿäÿá. êþùí. ßðóç âÿçíèíäÿ 

éàçûëìûø øåèðëÿðäÿ: ãûñà îõóíìàñû ëàçûì 

ýÿëÿí ùÿðÿêÿíèí âÿçíÿ óéìàñû ö÷öí 

ãåéðè-òÿáèè îëàðàã óçàäûëìàñûíäàí èáàðÿò 

âÿçí íþãñàíû. 

ÈÌÀÌ èñ. [ÿð.] 1. Ìöñÿëìàíëàðäà: úàìààò 

íàìàçûíà áàø÷ûëûã åäÿí, ùàáåëÿ áèð ìÿùÿëëÿäÿ 

íèêàù, þëöì âÿ ñ. äèíè èøëÿðÿ áàõàí ðóùàíè. 

Èìàìÿ èõòèéàðûí âåðìÿ, ùÿðýèç óéìà 

òÿêáèðÿ: Þçöí êèì ôàèëè-ìóõòàðñàí, áèèõòèéàð 

îëìà. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Ìÿøÿäè:] Áóíóí åâèíè 

éûõûá, áó ùàëÿòÿ ñàëàí èìàì îëäó. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ìÿí ñþçöìö ãóðòàðìàìûøäûì êè, 

ìÿùÿëëÿíèí èìàìû Øåéõ Ìèðùàäè è÷ÿðè ýèðäè. 


536 

ÈÌÀÍ 

2. Ìÿçùÿá âÿ éà òÿðèãÿò áàø÷ûñû. // Øèÿ 

ìÿçùÿáè áàø÷ûñû ñàéûëàí ßëè âÿ îíóí þâëàäëàðûíà 

âåðèëÿí àä. Èìàì ö÷öí àüëàéàí ýþçäÿí 

îëàð. (Àòà. ñþçö). [Ìîëëà Êàçûì:] Äåéèðëÿð, 

îðóú íàùàã, íàìàç íàùàãäûð. Èìàì 

òÿçèééÿñè íàùàãäûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ìîëëà 

Õÿëèë:] Ñÿí èìàìëàðûí áàúûëàðûíû, ãûçëàðûíû 

éàäûíà ñàë, ñÿáð åëÿ!.. Ñ.Ùöñåéí. 

3. Áÿçè êè÷èê ÿðÿá äþâëÿòëÿðèíäÿ äþâëÿò 

áàø÷ûñû. 

ÈÌÀÌÚÖÌß èñ. [ÿð.] äèí. Úöìÿ ýöíëÿðè 

úàìààò íàìàçûíà áàø÷ûëûã åäÿí ðóùàíè. [Èñìàéûë:] 

Òÿáðèç áþéöê øÿùÿðäèð, ñàâàäëû 

èìàìúöìÿëÿð âàð. Ï.Ìàêóëó. 

ÈÌÀÌßÒ èñ. [ÿð.] äèí. Èìàìëûã. Âàõòà êè, 

îíà èìàìÿò âåðèëèá, î ùÿð øåéè áèëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÈÌÀÌËÛÃ èñ. äèí. Èìàì âÿçèôÿñè, èìàì 

ðöòáÿñè. Èìàìëûã åòìÿê. 

ÈÌÀÌÇÀÄß èñ. [ÿð. èìàì âÿ ôàðñ. ...çàäÿ] 

Èìàìëàðûí, þâëèéàëàðûí âÿ îíëàðûí þâëàäëàðûíûí 

áàñäûðûëäûüû éåð; çèéàðÿòýàù. [Ýþâùÿðòàúûí 

àíàñû:] Äöíÿí ìÿí ýåäèá èìàìçàäÿäÿ 

øàì éàíäûðäûì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áó îí áåø èë 

ÿðçèíäÿ éåð ãàëìàäû – ïèð, èìàìçàäÿ, îúàã, 

çèéàðÿò ãàëìàäû êè, Ìöíÿââÿð õàíûì áàø 

âóðìàñûí.. Ìèð Úÿëàë. [Ìîëëà:] Áó ñààò úàìààò 

þçöíäÿí ÷ûõìûøäûð, äÿñòÿëÿð òÿøêèë åäÿðÿê 

èìàìçàäÿéÿ ýåäèð. Ï.Ìàêóëó. 

ÈÌÀÍ èñ. [ÿð.] 1. Èíàíìà, äÿðèí èíàì. 

[Íöøàáÿ:] Ñÿíÿ ãÿëáèìäÿ áèð èìàí âàðäû; 

Êþíëöìö øöáùÿ, òÿðÿääöä ñàðäû. À.Øàèã. 

[Êÿðèìõàí:] Ùÿëÿ äÿ þç èìàíûíäà ìþùêÿì 

ãàëìàã èñòÿéèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. // Èñëàìèééÿòäÿ: 

äèíÿ, Àëëàùûí áèðëèéèíÿ, ïåéüÿìáÿðëÿðÿ 

èíàíìà âÿ áóíó äèëëÿ èãðàð åòìÿ; åòèãàä. 

Äèë çöëôèëÿ ðöõñàðöâÿ ÷öí ãûëäû òÿìàøà; 

Àâàðÿ ãàëûá êöôð èëÿ èìàí àðàñûíäà. Ùåéðàí 

õàíûì. Áó èñÿ áÿñ î ëÿèíèí äÿ èøè ãóëëàáûäûð; 

Äèíè, èìàíû äàíûá, éîëäàí àçûáäûð, áàáûäûð. 

Ì.ß.Ñàáèð. [Ìöðèäëÿð:] Øåéõèìèç àòäû ùþêìè- 

Ãóðàíû; Øåéõèìèç ñàòäû äèíè, èìàíû. Ù.Úàâèä. 

Èìàí åòìÿê (áÿñëÿìÿê, ýÿòèðìÿê) 

– èíàíìàã. Áåëÿëèêëÿ, [Èëäûðûìçàäÿ] Äÿìèðîâà 

.. äÿðèí áèð èìàí áÿñëÿðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Èìàí ÿùëè – äèíÿ èíàíàí, äèíè åùêàìëàðà 

ðèàéÿò åäÿí, åòèãàäëû. Äöíéà ýþðìöø àäàì 

(þçö äÿ èìàí ÿùëèíÿ îõøóéóðäó) éåíÿ áèð äÿðèí 

àù ÷ÿêèá äåäè.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

ÈÌÀÍËÛ 

Èìàíà ýÿëìÿê – 1) èñëàì äèíèíè ãÿáóë åòìÿê, 

äþíöá ìöñÿëìàí îëìàã (ãåéðè-ìöñÿëìàí 

ùàããûíäà). Öçöíö ýþðñÿ ÿýÿð ýÿáðëÿð 

èìàíà ýÿëÿð; Êöôðäÿí ÿë ýþòöðöá ðàùèìöñÿëìàíÿ 

ýÿëÿð. Ã.Çàêèð. Áè÷àðÿ Êÿðèìè 

ñàëìà íÿçÿðäÿí; ßýÿð÷è êàôèðÿì, ýÿëäèì 

èìàíà. Àøûã Êÿðèì; 2) ìÿú. õåéëè õàùèøäÿí, 

èíàíäûðìàäàí, òÿêèääÿí, ñÿéäÿí ñîíðà ðàçû 

îëìàã, ãÿáóë åòìÿê. Èìàíà ýÿëìèð êè, ýÿëìèð. 

Èìàíà ýÿòèðìÿê – 1) òÿáëèüàò âÿ ñ. 

éîëó èëÿ áèðèíÿ ìöñÿëìàíëûüû ãÿáóë åòäèðìÿê; 

2) ìÿú. õåéëè õàùèøäÿí, èíàíäûðìàäàí, 

òÿêèääÿí, ñÿéäÿí ñîíðà ðàçû îëìàñûíà, áèð 

øåéè ãÿáóë åòìÿñèíÿ íàèë îëìàã. Èìàíäàí 

÷ûõìàã – äèíäÿí ÷ûõìàã, äèíè åùêàìëàðû 

ïîçìàã. Èìàíû êàìèë îëìàã – 1) èìàíû, 

åòèãàäû, ÿãèäÿñè òÿìèç îëìàã; 2) ìÿú. ìÿãñÿäèíÿ, 

ìÿðàìûíà ÷àòàðàã ðàùàò îëìàã. Î 

ìåùðàáö ìèíáÿð ãàøëàðà ìàèë; Îëìàéàíûí 

îëìàç èìàíû êàìèë. Ã.Çàêèð. [ßñýÿð Ñöëåéìàíà:] 

Ùÿðýàù áèð èøè äÿ áèëñÿí, îíäà èìàíûì 

êàìèë îëàð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Èìàíûíû ñàòìàã 

– éàëàíäàí øàùèäëèê åòìÿêëÿ ÿãèäÿñèíè, 

ìÿñëÿéèíè áèðèíÿ ãóðáàí åòìÿê, ñàòûëìàã. 

Èìàíûíû ñàòûá, ÿïïÿéèíÿ ãàòûã åëÿéèð. (Àòà. 

ñþçö). [Ðöñòÿì áÿé:] ..Áàõ èìàíûìû áåëÿ 

ñàòìûøàì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Èìàíûíû òÿðÿçèéÿ 

ãîéìàã – àëâåðäÿ ìöøòÿðèíè àëäàòìàã, ÷ÿêèäÿ 

àëäàòìàã. Áàããàë ãîéàð òÿðÿçèéÿ èìàíûí. 

Ã.Çàêèð. Èìàí-ýöìàí – øöáùÿ, çÿíí, 

ýöìàí. ßíòèãÿ Ùàúû Ðÿñóëóí íÿéèíÿ ëàçûìäûð 

Áóðàäà èìàí-ýöìàí ÷îõ éåðÿ ýåäÿ áèëÿð. 

Ìèð Úÿëàë. Àëëàù èìàíûíû êàìèë åëÿñèí 

– áèðèíÿ õåéèð-äóà ìÿãàìûíäà. [Êÿðáÿëàéû 

Õåéðàíñà:] À...à...à... áàëàì, Àëëàù èìàíûíû 

êàìèë åëÿñèí, àé Ìÿøÿäè Ïöñòÿ áàúû, ìÿíèì 

ùå÷ éàäûìäà éîõäó. Ù.Ñàðàáñêè. Ñàùèáèèìàí 

– áàõ èìàí ÿùëè. Éîõ éåíè áèð äèíÿ 

éÿãèíèì ìÿíèì; Ñàùèáè-èìàíÿì, à øèðâàíëûëàð! 


2. Èìàíëà øÿêëèíäÿ çÿðô – åòèãàäëà, èíàíàðàã. 

Ìÿí ñèçÿ èìàíëà âåðìèøÿì êþíöë.. À.Øàèã. 

ÈÌÀÍËÛ ñèô. Äèíÿ èíàíàí, äèíäàð. // Èíñàôëû. 

Àììà áó ãàðû ÷îõ èìàíëû ãàðû èäè. “ßñëè 

âÿ Êÿðÿì”. 

ÈÌÀÍÑÛÇ ñèô. 1. Äèíñèç, Àëëàùñûç, åòèãàäñûç; 

êàôèð. // Èñ. ìÿíàñûíäà. [Áÿíäàëû:] Ýþðìöðñÿí 

áó èìàíñûçëàðû, áó ñàããàëû ãàíà áóëàíìûøëàðû! 


ÈÌÄÀÄ 

2. ìÿú. Ìÿðùÿìÿòñèç, èíñàôñûç, ãÿääàð. 

Äèíñèçèí þùäÿñèíäÿí èìàíñûç ýÿëÿð. (Àòà. 

ñþçö). Éàìàí èìàíñûç êèøèäèð, ìàøûíû ñàõëàòäû, 

äåäè: – Äöø éåðÿ.. Ì.Èáðàùèìîâ. [Éóíèñ:] 

ßýÿð ñÿí áèëñÿéäèí êè, õàëàúàí, î Éàãóòóí 

àíàñû íåúÿ èìàíñûç àðâàääûð, ñÿíèí äÿ 

ãàíûí ãàðàëàðäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÈÌÀÍÑÛÇÚÀÑÛÍÀ çÿðô Èíñàôñûçëûãëà, 

ìÿðùÿìÿòñèçúÿñèíÿ, àìàíñûçúàñûíà, ãÿääàðúàñûíà. 

ÈÌÀÍÑÛÇËÛÃ èñ. 1. Äèíñèçëèê, êàôèðëèê. 

2. ìÿú. Ìÿðùÿìÿòñèçëèê, èíñàôñûçëûã, ãÿääàðëûã, 

àìàíñûçëûã. 

ÈÌÀÐßÒ èñ. [ÿð.] Áþéöê âÿ ãÿøÿíý áèíà, 

åâ; ìöëê, òèêèëè. [Ìèðçÿ Êÿðèì:] Ýÿðÿê ñèçèí 

ùÿð áèðèíèçèí äàõìàëàð ÿâÿçèíÿ ýþçÿë èìàðÿòèíèç 

îëñóí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Àüàëûã åâè òÿçÿ 

ãàéäà èëÿ òèêèëìèø èêèìÿðòÿáÿ ýåí-áîë áèð 

èìàðÿò èäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÈÌÄÀÄ èñ. [ÿð.] Êþìÿê, éàðäûì; äàðäà 

ãàëìûø áèð àäàìûí êþìÿéèíÿ éåòèøìÿ, äàäûíà 

éåòìÿ. Êîðîüëóíóí äÿëèëÿðäè èìäàäû; 

Ãûëûíú ÷ÿêäè, ùàñèë îëà ìóðàäû. “Êîðîüëó”. 

Ýþðöøäöëÿð, þïöøäöëÿð î ãÿùðÿìàíëàð; Áèðáèðèíèí 

õèëàñêàðû, èìäàäû êèìè. Ñ.Âóðüóí. 

[Ãûç] ÿëëÿðè èëÿ îüëàíûí èðè ÷èéèíëÿðèíÿ åëÿ 

èëèøìèøäè êè, äåéÿðäèí, áóíäàí íÿ èñÿ êþìÿê, 

èìäàä ýþçëÿéèð. Ìèð Úÿëàë. Èìäàä åòìÿê 

(åëÿìÿê, ãûëìàã) – êþìÿê åòìÿê, äàäûíà 

éåòìÿê. Êþíöë øÿùðèí ÷àëûá éÿüìàëàäû ãÿì 

ëÿøêÿðè, Çàêèð; Íå÷èí èìäàä ãûëìàç, áÿñ äåéèðäèí 

ïàäèøàùûì âàð. Ã.Çàêèð. ×öí íàòÿâàíö 

çàðö çÿèôÿì ôèðàãäÿí; Áó ýöí äÿ éàð åòìÿñÿ 

èìäàä, àüëàðàì. Õ.Íàòÿâàí. Ñÿí êþíöë 

ôöðñÿò òàïûá îë éàðÿ ãóðáàí, êèì ñÿíÿ; 

Ýÿð ÿëèìäÿí ýÿëñÿ, áèëëàù, ìÿí äÿ èìäàä åéëÿðÿì. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Èìäàäà ãîøìàã – áàõ 

èìäàäûíà ãîøìàã (éåòìÿê). [Èáëèñ:] Ùåéùàò, 

îëàìàç äÿðäèíÿ áèð êèìñÿäÿí èìäàä; 

Èìäàäÿ ãîøàð, ãîøñà ôÿãÿò àù èëÿ ôÿðéàä. 

Ù.Úàâèä. Èìäàäà éåòèðìÿê – êþìÿéÿ ÷àòäûðìàã, 

äàäà éåòèðìÿê. ×öíêè ùèúðàí ÿëÿìè 

ñàëäû ìÿíè çèíäàíÿ; Åé ÿúÿë, ðÿùì åëÿ, ñÿí 

þçöí èìäàäà éåòèð. Ùåéðàí õàíûì. Èìäàääàí 

äöøìÿê – ýöúäÿí äöøìÿê, ÿëäÿí äöøìÿê, 

ãîúàëìàã. Î, èìäàääàí äöøöá, ùå÷ áèð 

øåéÿ éàðàìûð. Èìäàäû êÿñèëìÿê – ùÿð øåéäÿí 

öìèäè êÿñèëìÿê, êþìÿêñèç ãàëìàã. 

Îüëó þëäö, èìäàäû êÿñèëäè. Èìäàäûíà ãîø- 

537

ÈÌÄÀÄÑÛÇ 

ìàã (éåòìÿê, ÷àòìàã, ýÿëìÿê) – áÿðê 

àéàãäà, ÷ûõûëìàç âÿçèééÿòäÿ ãàëìûø áèð 

àäàìûí äàäûíà ÷àòìàã, êþìÿéèíÿ ýÿëìÿê. 

[Ýöëñÿíÿì:] Ñÿíäÿí áàøãà áèçèì èìäàäûìûçà 

éåòÿí éîõäóð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Êèìîí:] 

×àòäû èìäàäûíà áó ãûç, åé õàí! À.Øàèã. 

ÈÌÄÀÄÑÛÇ ñèô. Êþìÿêñèç, éàðäûìñûç. 

Èìäàäñûç ãàëìàã – êþìÿêñèç ãàëìàã, 

òÿê ãàëìàã, ÿëè ùå÷ êÿñÿ ÷àòìàìàã. 

ÈÌÄÀÄÑÛÇËÛÃ èñ. Êþìÿêñèçëèê, ÷àðÿñèçëèê. 

ÈÌÄÈ áàõ èíäè. Áó ÷ÿðõè-ôÿëÿê òÿðñèíÿ 

äþâðàí åäèð èìäè. Ì.ß.Ñàáèð. [Ñàááàù:] Ñàãûí, 

èìäè ñèçÿ âåðìÿì ñåâýèëè Õÿééàìû. Ù.Úàâèä. 

ÈÌÄÈÚß áàõ èíäèúÿ. 

ÈÌßÚÈ èñ. Èìÿúèëèêäÿ èøòèðàê åäÿí àäàì. 

Ùÿéÿòäÿ èðè ïàëàçëàð äþøÿìèø, èìÿúèëÿð ÷àüûðìûøäû. 

À.Øàèã. Èìÿúè îëìàã – áèðèíÿ 

êþìÿê åòìÿê ìÿãñÿäè èëÿ ýþðöëÿí ôàéäàëû 

èøäÿ èøòèðàê åòìÿê. [Áàëëûíûí] áèëäèðÿ êèìè 

àòàñû êÿíäèí íàõûðûíû îòàðàð, àíàñû ãàïûëàðäà 

èìÿúè îëóá, îíóí-áóíóí ùàíàñûíû òîõóéàðäû. 


ÈÌßÚÈËÈÊ èñ. Êþíöëëö îëàðàã âÿ çÿùìÿò 

ùàããû àëìàäàí èúòèìàè-ôàéäàëû áèð èøè, òàïøûðûüû 

êîëëåêòèâ ñóðÿòäÿ, åëëèêëÿ éåðèíÿ éåòèðìÿ. 

Áó èìÿúèëèê áþéöê áèð ÿìÿê áàéðàìûíà 

äþíìöøäö. Áóðàäà ùÿð ìèëëÿòäÿí ÷àëûøàí 

âàðäû. Á.Òàëûáëû. Ýÿíúëÿðèí ýöúö èëÿ áèð íå÷ÿ 

äÿôÿ èìÿúèëèê êå÷èðèëèá, èäìàí ìåéäàíû äöçÿëäè. 

ß.Ñàäûã. Íàùèéÿíèí ðÿùáÿðëÿðè áó 

úöìÿ èìÿúèëèê òÿøêèë åäèá, äÿðÿíèí öñòöíäÿí 

êþðïö ñàëûðäûëàð. ß.ßáöëùÿñÿí. Èìÿúèëèê 

åòìÿê – áèðèíÿ êþìÿê ìÿãñÿäè èëÿ áèð èøè 

áèðëèêäÿ ýþðìÿê, åëëèêëÿ êþìÿêëÿøèá éåðèíÿ 

éåòèðìÿê. Ëàêèí éåòèìèí óøàãëûüûíû úàìààò 

íÿçÿðÿ àëàðàã, ùÿð èë èìÿúèëèê åäèá îíóí ÿêèíèíÿ, 

áè÷èíèíÿ êþìÿê åäÿðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÈÌßÊ: èìÿéÿ äöøìÿê – èìÿêëÿìÿéÿ 

áàøëàìàã. Èìÿéÿ äöøÿí óøàã .. éÿùÿðèí ãàøûíäàí 

òóòäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈÌßÊËßÌß “Èìÿêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÌßÊËßÌßÊ ô. ßëëÿð âÿ äèçëÿð öçÿðèíäÿ 

ùÿðÿêÿò åòìÿê. Íÿ èñÿ, âàõò éåòèøäè, ýÿðÿê 

óøàã èìÿêëÿñèí, éåðèñèí, ýöëñöí, äàíûøñûí, 

øàä îëñóí.. Í.Íÿðèìàíîâ. [Àòàêèøè:] Àé ñÿíÿ 

ãóðáàí èíÿêëÿð; Áó áàëàì ùà÷àí èìÿêëÿð. 

Ú.Úàááàðëû. ßëëÿðèí ãóðòàðäû èìÿêëÿìÿêäÿí; 

Àéàüûí éåð òóòäó, à ãûçûì, ñÿíèí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

// Öçöãîéëó ñöðöíÿ-ñöðöíÿ ùÿðÿêÿò 

538 

ÈÌÊÀÍ 

åòìÿê, éåðëÿ ñöðöíìÿê. Äÿéèðìàí öñòÿ ëÿêëÿð; 

×ûðìàíûá àü áèëÿêëÿð; Îüëàí ãûçäàí 

þòÿðè; Äèçè-äèçè èìÿêëÿð. (Áàéàòû). [Äþéöø- 

÷öëÿð] áÿçÿí óøàã êèìè èìÿêëÿéèð, áÿçÿí äÿ 

øàùèí êèìè ó÷óðäóëàð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÌßÊËßÒÌß “Èìÿêëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÌßÊËßÒÌßÊ ô. Óøàüûí èìÿêëÿìÿñèíÿ 

êþìÿê åòìÿê, èìÿêëÿìÿéÿ þéðÿòìÿê. 

ÈÌÙÀ èñ. [ÿð.] Ìÿùâ åòìÿ, òÿëÿô åòìÿ. 

Áóíëàðûí è÷èíäÿêè ìöçöðð ìèêðîáëàðûí èìùàñû 

ö÷öí îðàëàð ùÿð ýöí .. äåçèíôåêñèéà îëóíàðàã, 

ñîí äÿðÿúÿ ïàê âÿ òÿìèç ñàõëàíìàãäàäûð.. 


ÈÌÈÚ èñ. [èíý.] 1. Ôèêðè ñóðÿò, ôèêðè òÿñÿââöð. 

2. Ðÿìç, ñèìâîë. 

ÈÌÈÐ èñ. ìÿù. Øàù àðû. 

ÈÌÈÐ×ÈÌß “Èìèð÷èìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÌÈÐ×ÈÌßÊ ô. äàí. Èéëÿíìÿê, õàðàá îëìàüà 

áàøëàìàã, òóðøóìàã, àüûðëàøìàã. Ãàòûã 

èìèð÷èéèá. Ïåíäèð èìèð÷èéèá. 

ÈÌÈÐ×ÈÌÈØ ô.ñèô. äàí. Àüûðëàøìûø, õàðàá 

îëìóø, òóðøóìóø, èéëÿíìèø. Èìèð÷èìèø éàü. 

ÈÌÈØ Ãîøóëäóüó ñþçö êå÷ìèø çàìàíà 

áàüëàéàðàã îíà ðÿâàéÿò ìÿíàñû âåðÿí áàüëàìà. 

Øÿùÿð ÷îõ áþéöê èìèø. Îíóí ãèñìÿòè 

áåëÿ èìèø. – Ùÿð êÿñ [Çåéíàëà] àäè áèð èäàðÿ 

ìÿìóðó êèìè áàõûð èìèø. Ñ.Ùöñåéí. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿíèí òÿñâèðèíÿ âÿ òàðèõè 

ñÿíÿäëÿðÿ ýþðÿ î çàìàí Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ 

ãÿçåò ÷ûõàðìàã ÷îõ ÷ÿòèí ìÿñÿëÿ èìèø. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Àíúàã èíäè Êÿðèìÿ ÿéàí îëäó 

êè, áóðà íÿ èìèø. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÌÈÒÁÑÈÉÀ [ëàò.] 1. Îõøàòìà, áÿíçÿòìÿ; 

áèð øåéèí ñàõòàñûíû äöçÿëòìÿ. Ìÿðìÿð èìèòàñèéàñû 

(ìÿðìÿðÿ îõøàäûëìûø øåé). Äÿðè 

èìèòàñèéàñû (äÿðèéÿ îõøàäûëìûø ìàòåðèàë). 

2. ìóñ. Ìóñèãè ìîòèâèíèí áèð èíòåðâàë éóõàðû 

âÿ éà àøàüû îëàðàã áàøãà ñÿñëÿ òÿêðàðû; 

òÿãëèä. ×îõ çàìàí ÿñàñ ìåëîäèéà àðäûúûë 

îëàðàã áàøãà ñÿñëÿðäÿ éà åéíè èëÿ, éà äà 

äþíäÿðìÿ éîëëà òÿêðàð åäèëÿ áèëÿð. Ïîëèôîíèê 

ìóñèãèäÿ ÷îõ èíòèøàð òàïàí áó öñóëà èìèòàñèéà 

(òÿãëèä) äåéèëèð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

ÈÌÊÀÍ èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû øÿðàèò äàõèëèíäÿ 

áèð èøèí ùÿéàòà êå÷èðèëÿ áèëìÿñè, ìöìêöíëöê, 

ìöìêöí îëìà. Íÿ äèëäÿ îëñà îëñóí 

åëì îëñóí õÿëãè-àëÿìäÿ; Äåéèëäèð áèð äèëÿ 

ìÿõñóñ, âàð ùÿð äèëäÿ èìêàíû. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

..Êþìÿê åòìÿê èìêàíû ÿëäÿ èêÿí, áó

ÈÌÊÀÍËÛ 

ÈÌÏÅÐÀÒÎÐ 

âÿçèôÿäÿí áîéóí ãà÷ûðìàã .. èíñàíëûã ñèôÿòèíè 

èòèðìÿê äåìÿêäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ..Àñàíëûãëà 

îäóí ýÿòèðìÿéÿ èìêàí âàðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

// ßëâåðèøëè øÿðàèò. Èìêàí ýþçëÿìÿê 

– áèð èøè ùÿéàòà êå÷èðìÿê ö÷öí ÿëâåðèøëè 

øÿðàèòèí éàðàíìàñûíû ýþçëÿìÿê, ôöðñÿò 

ýþçëÿìÿê. Èìêàí îëìàìàã – ìöìêöí îëìàìàã, 

ìöéÿññÿð îëìàìàã. Ñÿíè ýþðñÿì 

þçöì èëÿ ùÿñÿäèìäÿí þëÿðÿì; Áó ñÿáÿáäÿí 

ìÿíÿ âÿñëèí äÿõè èìêàí îëìàç. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Èìêàí òàïìàã – áèð èøè ùÿéàòà êå÷èðìÿê 

ö÷öí ÿëâåðèøëè éîë òàïìàã, ôöðñÿò òàïìàã. 

[Ãà÷àãëàð] êöòëÿâè òàëàíà èìêàí òàïà áèëìÿäèëÿð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Èíñàíëàð] áîüàçëàðûíà 

êå÷ìèø ôÿëàêÿò çÿíúèðèíè ãûðûá àòìàüà ùå÷ 

áèð éîë âÿ èìêàí òàïà áèëìèðäèëÿð. ß.Àáàñîâ. 

Èìêàí âåðìÿìÿê – ìàíå îëìàã, éîë âåðìÿìÿê, 

ãîéìàìàã. Èìêàí éàðàòìàã 

(âåðìÿê) – áèð èøè ùÿéàòà êå÷èðìÿê ö÷öí 

ÿëâåðèøëè øÿðàèò éàðàòìàã, éîë âåðìÿê. Àéûã 

îë, äþéöøÿ éàðàòìà èìêàí; Ùÿð êè÷èê èø ö÷öí 

òþêöëìÿñèí ãàí. À.Øàèã. Ãàäûíûíà ýÿëäèêäÿ 

îíóí éàøàìàñû ö÷öí ýåíèø èìêàí éàðàòìàëûñàí. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Èìêàí éîõäóð – ìöìêöí 

äåéèë, îëà áèëìÿç, èìêàí õàðèúèíäÿäèð. 

2. Áèð øåéèí ùÿéàòà êå÷ìÿñèíÿ êþìÿê 

åäÿí ÿëâåðèøëè øÿðàèò. Ìàääè èìêàíëàð. Éàøàìàã, 

÷àëûøìàã, îõóìàã ö÷öí ùÿð úöð èìêàí 

âÿ øÿðàèò éàðàíìûøäûð. – Òÿñÿððöôàòûí 

äàõèëè èìêàíëàðûíäàí ýåíèø èñòèôàäÿ åäèëèð. 

(Ãÿçåòëÿðäÿí). // Èãòèäàð, ãöââÿ, âÿñàèò. 

Ìèðçÿ Ñÿôÿðèí âÿçèééÿòè ìÿíÿ àéäûí ìÿëóìäóð 

âÿ óøàãëàðûíû þç õÿðúè èëÿ îõóòìàüà 

îíäà èìêàí âàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

◊ Èìêàí äàõèëèíäÿ – íÿ ãÿäÿð èìêàí 

âàðñà, ýöú ÷àòäûüû ãÿäÿð. ..Èìêàí äàõèëèíäÿ 

áÿçè ÿäÿáè ìöëàùèçÿëÿð ñþéëÿìÿê èñòÿéèðÿì. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Èìêàí õàðèúèíäÿ îëìàã 

– ìöìêöí îëìàìàã, ùÿéàòà êå÷èðìÿéÿ 

ýöú, áàúàðûã ÷àòìàìàã, áàúàðà áèëìÿìÿê. 

..Î çàìàíêû äöíéàíûí ÿí áþéöê ïàéòàõòûíû 

ïèéàäà ýÿçìÿê èìêàí õàðèúèíäÿ èäè. 


ÈÌÊÀÍËÛ ñèô. Èìêàíû îëàí, ìöìêöíö 

îëàí, èãòèäàðû îëàí. 

ÈÌÊÀÍÑÛÇ ñèô. 1. Èìêàíû îëìàéàí, ìöìêöíö 

îëìàéàí. Èìêàíñûç àäàì. 

2. Èìêàíñûçäûð øÿêëèíäÿ – ìöìêöí äåéèë, 

ãåéðè-ìöìêöíäöð, ÷îõ ÷ÿòèíäèð. Õÿñòÿëèéèí 

ÿëàúû èìêàíñûçäûð. Þùäÿñèíäÿí ýÿëìÿê 

èìêàíñûçäûð. Èìêàíñûç îëìàã – ìöìêöí 

îëìàìàã. ßùàëè î ãÿäÿð ãÿçÿáëÿíìèøäè êè, îíëàðûí 

ãàáàüûíû àëìàã èìêàíñûçäû. Ï.Ìàêóëó. 

ÈÌÊÀÍÑÛÇËÛÃ èñ. Ãåéðè-ìöìêöíëöê, 

ìöìêöí îëìàìà, èìêàí îëìàìà, ÷îõ ÷ÿòèí 

îëìà; áèð èøèí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè ö÷öí èìêàí 

âÿ øÿðàèò îëìàäûüû ùàë. Ýþçÿë Òÿëèÿ, èíñàíû áó 

ãÿäÿð äöøöíìÿéÿ ìÿúáóð åäÿí éåýàíÿ áèð øåé 

âàðäûñà, î äà èìêàíñûçëûãäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÌËÀ èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð áèð ÿäÿáè äèë ö÷öí 

ãÿáóë åäèëìèø âàùèä âÿ äöçýöí éàçû ñèñòåìè; 

îðôîãðàôèéà. Èìëà ãàéäàëàðû – ùÿð ùàíñû 

áèð äèëäÿ äöçýöí éàçìà ãàéäà âÿ öñóëëàðû. 

Èìëà äÿðñè. Èìëà õàòàñû. – Ìþùòÿðÿì ÿäèáèìèç 

èíýèëèñëÿðèí èìëàñûíûí àäûíû ãîéóð “ÿúèá”, 

àììà áèçèì èìëàéà ùå÷ îëìàñà “áèð àç 

ÿúèá” äÿ äåìÿê èñòÿìèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

2. Øàýèðäëÿðÿ îðôîãðàôèéà âÿðäèøëÿðèíè âÿ 

ñàâàäëû éàçìàüû þéðÿòìÿê ìÿãñÿäè èëÿ îíëàðà 

äåéèá éàçäûðìà èøè. Èìëà äåìÿê – äåéèá 

éàçäûðìàã, äèêòÿ åòìÿê. Ìöÿëëèì èìëà 

äåéèð, óøàãëàð äà ãÿëÿìëÿðèíè ìöðÿêêÿáÿ áàòûðûá 

áàøëàðûíû éàíà ÿéÿðÿê éàçûðäûëàð. Ì.Àðèô. 

ÈÌÌÀÍÉÍÒ ñèô. [ëàòûíúàäàí] êèò. Áèð øåéèí 

âÿ éà ùàäèñÿíèí äàõèëÿí þç òÿáèÿòèíÿ õàñ 

îëàí, îíäàí äîüàí; äàõèëè. Êàïèòàëèñò èñòåùñàëûíûí 

èììàíåíò ãàíóíëàðû. 

ÈÌÌÈÃÐÁÍÒ èñ. [ëàò.] Ìöùàúèð, áèð 

þëêÿäÿí êþ÷öá áàøãà þëêÿäÿ éàøàéàí. 

ÈÌÌÚÍ èñ. [ëàòûíúàäàí] òèá. áèîë. Éîëóõàí 

õÿñòÿëèêëÿðÿ âÿ ìöÿééÿí çÿùÿðëÿðÿ 

ãàðøû ãîðóíìà ãàáèëèééÿòè îëàí. Èíñàíûí 

þìðö ÿðçèíäÿ êå÷èðäèéè ìöõòÿëèô õÿñòÿëèêëÿðèí 

íÿòèúÿñèíäÿ îíóí ãàíûíäà ùÿìèí õÿñòÿëèê 

òþðÿäÿí ìèêðîáëàðà ãàðøû õöñóñè èììóí – áèîëîæè 

ìàääÿëÿð ÿìÿëÿ ýÿëèð êè, áóíëàð äà îðãàíèçìè 

åéíè áèð õÿñòÿëèêëÿ èêèíúè äÿôÿ õÿñòÿëÿíìÿêäÿí 

ãîðóéóð. Ù.Òàüûéåâ. 

ÈÌÌÓÍÈÒÉÒ [ëàòûíúàäàí] òèá. áèîë. Îðãàíèçìèí 

éîëóõìà õÿñòÿëèéèíÿ òóòóëìàìàã 


ÈÌÌÓÍÈÇÁÑÈÉÀ [ëàò.] òèá. áèîë. Èììóíèòåò 

éàðàòìà (á à õ èììóíèòåò). 

ÈÌÌÓÍËÓÃ èñ. òèá. áèîë. Éîëóõóúó õÿñòÿëèêëÿðÿ 

âÿ áÿçè çÿùÿðëÿðÿ ãàðøû ãîðóíà áèëìÿ 


ÈÌÏÅÐÁÒÎÐ [ëàò.] Ïàäøàùûí, ùþêìäàðûí 

ÿí éöêñÿê òèòóëó âÿ áó òèòóëó äàøûéàí øÿõñ; 

539

ÈÌÏÅÐÀÒÎÐËÓÃ 

ïàäøàù. [Áàüûð õàí:] Ñèç èìïåðàòîð çàáèòèíè 

ñîéìàãìû èñòÿéèðñèíèç Å.Ñóëòàíîâ. 

ÈÌÏÅÐÀÒÎÐËÓÃ èñ. 1. Èìïåðàòîðóí òèòóëó, 

àäû. // Èìïåðàòîðóí ùþêìäàðëûã åòäèéè 

äþâð, ìöääÿò. 

2. Áèð èìïåðàòîðóí èäàðÿñè àëòûíäà îëàí 

äþâëÿò, þëêÿ; ùþêìäàðû èìïåðàòîð òèòóëó äàøûéàí 

äþâëÿò. Ðîìà èìïåðàòîðëóüó. – ÛÛÛ 

Äþâëÿò äóìàñû ÷àð èìïåðàòîðëóüóíóí òÿðêèáèíÿ 

äàõèë îëàí ìèëëÿòëÿðèí ÿí èáòèäàè ùöãóãóíó 

äàùà àðòûã ìÿùäóä åäÿí áèð ñûðà ãàíóíëàð 

êå÷èðòäè. “ÑÑÐÈ òàðèõè”. 

ÈÌÏÅÐÀÒÐÈ×ß èñ. 1. Èìïåðàòîðóí àðâàäû. 

2. Ãàäûí èìïåðàòîð. 

ÈÌÏÅÐÈÁË [ëàò.] êþùí. 10 ìàíàòëûã ðóñ 

ãûçûë ïóëó (1755-úè èëäÿí); 1897-úè èëäÿí 

ñîíðà (èíãèëàáà ãÿäÿð) 15 ìàíàò äÿéÿðèíäÿ 

îëàí ãûçûë ïóë. Ïèíÿ÷èëÿð áàôòà òàõàð áîéíóíà; 

Èìïåðèàë òþêÿð âÿðÿã îéíóíà. Ã.Çàêèð. 

[Õîí÷à ãàáûíûí] è÷èíÿ îüëàí åâè áèð ÿëáÿñÿëèê 

èïÿê ïàð÷à, èêè èìïåðèàë âÿ îíóí ÿìñàëû áèð 

øåé ãîéóá ãàéòàðàúàãëàð. Ð.ßôÿíäèéåâ. 

[Ìóçäóð] èêè éöç èìïåðèàëûí íå÷ÿ ìàíàò îëäóüóíó 

ùà ÷àëûøäûñà, ùåñàá åäÿ áèëìÿäè. 


ÈÌÏÅÐÈÀËÈ´ÑÒ [ôð.] 1. Èìïåðèàëèçì âÿ òÿúàâöç 

ñèéàñÿòè éöðöäÿí èíùèñàð÷û êàïèòàëûí 

íöìàéÿíäÿñè îëàí èðè êàïèòàëèñò. Ìöùàðèáÿ 

ãûçûøäûðàí èìïåðèàëèñòëÿð. 

2. Èìïåðèàëèñò ìîíîïîëèéàëàð. 

ÈÌÏÅÐÈÀËÈ´ÇÌ [ôð.] Êàïèòàëèçìèí ÕÛÕ 

ÿñðèí àõûðûíäà âÿ ÕÕ ÿñðèí ÿââÿëèíäÿ äàõèë 

îëäóüó ÿí éöêñÿê âÿ àõûðûíúû ìÿðùÿëÿñè; èðè 

èíùèñàðëàðëà ñÿúèééÿëÿíäèðèëÿí õàììàë ìÿíáÿëÿðè 

âÿ õàðèúè áàçàðëàð óüðóíäà þçýÿ þëêÿëÿðè 

òóòìàã, þçýÿ õàëãëàðû èñòèñìàð åòìÿê, 

äöíéàíû éåíèäÿí áþëöøäöðìÿê ö÷öí áþéöê 

êàïèòàëèñò þëêÿëÿðè àðàñûíäàêû ìöùàðèáÿ 

ñèéàñÿòè. 

ÈÌÏÉÐÈÉÀ [ëàò.] 1. Áàøûíäà èìïåðàòîð 

äóðàí ìîíàðõèñò äþâëÿò. 

2. Èðè èìïåðèàëèñò ìöñòÿìëÿêÿ÷è äþâëÿò. 

Áðèòàíèéà èìïåðèéàñû. – 1905-úè èë èíãèëàáû 

Ðóñèéà èìïåðèéàñûíäà éàøàéàí áöòöí õàëãëàðûí 

ùÿéàòûíäà éåíè äþâð à÷äû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈÌÏÈ×ÌÅÍÒ èñ. [èíý.] 1. Âÿçèôÿñèíäÿí 

êÿíàðëàøäûðìà. 

2. Ìöùàêèìÿ åòìÿê. 

È´ÌÏÎÐÒ [èíý. ÿñëè ëàò.] áàõ èäõàëàò. 

ÈÌÐÈÊËßÒÌß 

ÈÌÏÎÒÅÍÑÈÉÀ èñ. [ëàò.] Úèíñè ýöúñöçëöê. 

ÈÌÏÐÅÑÑÀÐÈÎ èñ. [èòàë.] Êîíñåðò, òàìàøà, 

ãàñòðîëëàð òÿøêèë åäÿí èøáàç. 

ÈÌÏÐÅÑÑÈÎÍÈ´ÑÒ [ôð.] 1. Èìïðåññèîíèçì 

òÿðÿôäàðû îëàí ðÿññàì, ìóñèãè÷è, éàçû÷û. 

2. Èìïðåññèîíèçì ìàùèééÿòèíäÿ îëàí, èìïðåññèîíèçì 

ö÷öí ñÿúèééÿâè îëàí; øÿõñè òÿÿññöðàò 

âÿ ÿùâàë-ðóùèééÿéÿ ÿñàñëàíàí. Èìïðåññèîíèñò 

ÿñÿð. Èìïðåññèîíèñò ìóñèãè. ßäÿáèééàòäà 

èìïðåññèîíèñò ìåéèëëÿð. 

ÈÌÏÐÅÑÑÈÎÍÈ´ÇÌ [ôð.] ÕÛÕ ÿñðèí èêèíúè 

éàðûñûíäà áóðæóà èíúÿñÿíÿòèíäÿ ìåéäàíà 

ýÿëìèø úÿðÿéàí (áó úÿðÿéàí òÿðÿôäàðëàðû 

ðåàëèçìè ðÿää åäèð, èúòèìàè ìÿñÿëÿëÿðäÿí 

ãà÷ûð, ÿñÿðëÿðèíäÿ øÿõñè ÿùâàë-ðóùèééÿ âÿ 

òÿÿññöðàòëàðûíû âåðìÿéÿ ÷àëûøûð âÿ ìÿçìóíóí 

çÿðÿðèíÿ îëàðàã ôîðìàéà ùÿääèíäÿí 

àðòûã ôèêèð âåðèðäèëÿð). 

ÈÌÏÐÎÂÈÇÁÑÈÉÀ [ëàò.] Ùàçûðëàøìàäàí 

øåèð, éà íèòã ñþéëÿìÿ, ùàâà îõóìà âÿ éà 

ìóñèãè ÷àëìà; èðòèúàë. Âÿçíñèç ìóñèãèéÿ áóíëàð 

äàõèëäèð: ëàäëàð öçÿðèíäÿ âîêàë âÿ ÷àëüû 

ýÿçèøìÿñè (èìïðîâèçàñèéà). Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÈÌÏÐÎÂÈÇÁÒÎÐ [ëàò.] Èìïðîâèçàñèéà 

ãàáèëèééÿòè îëàí àäàì: ùàçûðëàøìàäàí øåèð 

âÿ éà íèòã ñþéëÿìÿê, ìóñèãè éàðàäûá ÷àëìàã 

ãàáèëèééÿòè îëàí àäàì. Ìàùèð èìïðîâèçàòîð. 

ÈÌÏÐÎÂÈÇÀÒÎÐËÓÃ èñ. Èìïðîâèçàñèéà 

ãàáèëèééÿòè; ùàçûðëàøìàäàí äþøäÿí øåèð, íèòã 

ñþéëÿìÿê, ìóñèãè éàðàäûá ÷àëìàã. 

È´ÌÏÓËÑ [ëàò.] êèò. 1. Ùÿð ùàíñû áèð ùÿðÿêÿòè 

äîüóðàí äàõèëè ñÿáÿá, òÿêàí. Éàðàäûúûëûã 

èìïóëñó. Èðàäÿ èìïóëñó. 

2. ôèç. Úèñìèí êöòëÿñè èëÿ ñöðÿòèíèí ùàñèëèíÿ 

áÿðàáÿð îëàí ùÿðÿêÿò ìèãäàðû. 

ÈÌÐßÍÄÈÐÌß “Èìðÿíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÌÐßÍÄÈÐÌßÊ ô. Ùÿâÿñëÿíäèðìÿê, òàìàùà 

ñàëìàã, òàìàùñûëàíäûðìàã. 

ÈÌÐßÍÌß “Èìðÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÌÐßÍÌßÊ ô. Ùÿâÿñëÿíìÿê, òàìàùà 

äöøìÿê, èøòàùàéà ýÿëìÿê, àüçû ñóëàíìàã; 

àðçó âÿ ùÿâÿñ îéàíìàã. 

ÈÌÐÈÊ èñ. ìÿù. ßçèëìèø, äþéöëìöø øåéèí 

è÷èíäÿ ãàëàí èðè äÿíÿñè. Èìðèê äóç. 

ÈÌÐÈÊËßÌß “Èìðèêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÌÐÈÊËßÌßÊ ô. ìÿù. Áóüäà, äóç âÿ áó 

êèìè øåéëÿðè òàì äþéìÿìÿê, íàðûí åòìÿìÿê. 

Äóçó èìðèêëÿìÿê. Àðïàíû èìðèêëÿìÿê. 

ÈÌÐÈÊËßÒÌß “Èìðèêëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

540

ÈÌÐÈÊËßÒÌßÊ 

ÈÌÐÈÊËßÒÌßÊ áàõ èìðèêëÿòäèðìÿê. 

Éàðìà õÿøèëè áèøèðìÿê ö÷öí áóüäàíû èìðèêëÿòìÿê. 

ÈÌÑÈÊ ñèô. Èé áèëÿí, èéè òåç äóéàí. Èìñèê 

àäàì. 

ÈÌÑÈËßÌß “Èìñèëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÌÑÈËßÌßÊ ô. ìÿù. Èéëÿìÿê, ãîõóëàìàã, 

èé àëìàã. Êöëÿê äÿ àú èò êèìè âóðíóõóð 

î êö÷ÿäÿí áó êö÷ÿéÿ; Ãàïûëàðû, äèâàðëàðû 

èìñèëÿéèð. Ð.Ðçà. Èìñèëÿäè î, ùàâàíû; Áóéíóçóíó 

ñöðòäö äàøà. Ç.Õÿëèë. 

ÈÌÑÈËßÍÌß “Èìñèëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÌÑÈËßÍÌßÊ ô. Èé äóéìóø êèìè îðàáóðàíû 

èéëÿìÿê. Ñàëëàéûá áàøûíû èìñèëÿíÿðÿê; 

Ãàïûíûí àüçûíäà ýÿðíÿøèð êþïÿê. Ñ.Âóðüóí. 

ÈÌÒÀÙÀÍ èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð ôÿíí 

öçðÿ êå÷èðèëÿí éîõëàìà ñûíàüû. Éàç-éàé èìòàùàíëàðû. 

Èìòàùàíà ùàçûðëàøìàã. Èìòàùàí 

êîìèññèéàñû. – Èìòàùàí ìÿúëèñè ãóðóëìóøäóð; 

Çàëäà ñêàìéàëàð ãîéóëìóøäóð. À.Ñÿùùÿò. 

Èìòàùàí ñþùáÿòè èíäè ùÿð éåðäÿ ÿí øèðèí ñþùáÿòäèð. 

Ìèð Úÿëàë. ..Ñÿùÿð ñààò äîããóçäà 

ðèéàçèééàòäàí éàçûëû èìòàùàí áàøëàíäû. 

È.ßôÿíäèéåâ. Èìòàùàí åëÿìÿê (åòìÿê) 

– ùÿð ùàíñû áèð ôÿíí öçðÿ òÿëÿáÿíèí, øàýèðäèí 

áèëèéèíè éîõëàìàã. Òÿëÿáÿëÿðè èìòàùàí åòìÿê. 

– Äÿðñ äåìÿê èñòÿéèðÿì; Èìòàùàí åäèí 

ìÿíè. Á.Âàùàáçàäÿ. Èìòàùàí âåðìÿê 

(òóòìàã) – ùÿð ùàíñû ôÿíí öçðÿ éîõëàìà ñûíàüûíäàí 

êå÷ìÿê. Åëì þéðÿí, èìòàùàí âåð; 

Þç ôÿçëèíè íèøàí âåð. Ì.ß.Ñàáèð. “Ùÿáëöëìÿòèí” 

éàçûð êè, Ôèðÿíýèñòàíäà áèðèñè êè èñòÿéèð 

àëèì îëà, ýÿðÿê ýåúÿëÿð éàòìàéûá çÿùìÿò 

÷ÿêÿ, åëì îõóéà, áèð êëàñäàí î áèðè êëàñà 

êå÷ÿ, àõûðäà èìòàùàí òóòà âÿ øÿùàäÿòíàìÿ 

àëà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ãÿùðÿìàí] èìòàùàí 

âåðèá òÿçÿ à÷ûëàí äàðöëìöÿëëèìèíÿ 

äàõèë îëäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. ìÿú. Ñûíàã, ñûíàìà, éîõëàìà, ñûíàãäàí 

êå÷èðìÿ. Ìÿíè çûíäûã îõóðëàð úöìëÿ àëÿì 

ÿùëè, ëàêèí ìÿí; Ìöúÿððÿä úþâùÿðÿì êèì, 

èìòàùàíà åùòèéàúûì éîõ. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Èìòàùàí àéàüûíäà – ýÿðýèí çàìàíäà, 

÷ÿòèí âÿçèééÿòäÿ, áÿðê àéàãäà, ñûíàãäà. Åëëÿðèí 

ãàðøûñûíäà èìòàùàí àéàüûíäà; Ðÿâàìûäûð 

ìÿí ñîëóì à÷ûëìàìûø ÷è÷ÿê êèìè. 

Ñ.Ðöñòÿì. Èìòàùàí åëÿìÿê – ñûíàìàã, 

éîõëàìàã, ñûíàãäàí êå÷èðìÿê, òÿúðöáÿ åëÿìÿê. 

Åøã ÿùëè ìÿùÿááÿò åòñÿ èçùàð; ßââÿë 

ÈÌÒÈÍÀ 

îíó èìòàùàí åäÿð éàð. Ôöçóëè. Âàðûìäû ñèíÿäÿ 

äÿðäö ãÿìè-íèùàí, þëöðÿì; Ôÿäà îëóì 

ñÿíÿ, ýÿë, åéëÿ èìòàùàí, þëöðÿì. Õ.Íàòÿâàí. 

[Ãÿòèáÿ:] Ìÿí áó ýþçÿëëèê âàñèòÿñèëÿ èãáàëûìû 

áèð äàùà èìòàùàí åäÿúÿéÿì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Èìòàùàíà ÷ÿêìÿê – áàõ èìòàùàí 

åëÿìÿê. Ñÿí äåìÿ, ÿìèñè äîüðóäàí äà Èáðàùèìè 

èìòàùàíà ÷ÿêìÿê èñòÿéèðìèø êè, ýþðñöí 

Èáðàùèì íÿ äåéÿúÿê. (Íàüûë). Ãÿäèì ÿééàìäà 

áèð ãûçà åë÷è ýÿëñÿéäè, î ãûçû áèð íå÷ÿ èìòàùàíà 

÷ÿêÿðäèëÿð. Ð.ßôÿíäèéåâ. [Ùàúû Ìóðàä:] 

Éàõøûñû áóäóð êè, åëÿ áó ñààò èìòàùàíà 

÷ÿêèì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Èìòàùàíà äöøìÿê 

– éîõëàíìàã, ñûíàíìàã, ñûíàãäàí êå÷èðèëìÿê. 

Åëäÿí éàíà äöøìöøÿì; Íàùàã ãàíà 

äöøìöøÿì; Éàð ìÿíè áÿðêÿ ÷ÿêèá; Èìòàùàíà 

äöøìöøÿì. (Áàéàòû). Èìòàùàíäàí ÷ûõìàã 

– ñûíàãäàí éàõøû ÷ûõìàã, éîõëàìàäàí êå÷ìÿê. 

Ãîðõóá ÷ÿêèëìÿäèê þëöìäÿí, ãàíäàí; 

×ûõäûã èëëÿð áîéó ÷îõ èìòàùàíäàí. Ñ.Âóðüóí. 

Äîñòëóã âàð êè, çàìàíûí èìòàùàíûíäàí ÷ûõà 

áèëìèð. Ð.Ðçà. Ùÿð øåéÿ ãàäèð èíñàí; Éåð 

öçöíäÿ áåëÿúÿ; ×ûõäû ìèí èìòàùàíäàí. 

Á.Âàùàáçàäÿ. // ìÿú. Ùÿéàòè ÷ÿòèíëèêëÿð, àüûð 

ýöíëÿð. Èðÿëèäÿ ùÿëÿ áþéöê èìòàùàíëàð âàð. 


ÈÌÒÀÙÀÍÅÄÈÚÈ ñèô. 1. Èìòàùàí åäÿí, 

èìòàùàí ãÿáóë åäÿí. Èìòàùàíåäèúè êîìèññèéà. 

2. ìÿú. Ñûíàéûúû, éîõëàéûúû, ñóàëåäèúè. Ïîëàä 

áèð äÿãèãÿ Ìÿøÿäè áÿéÿ èìòàùàíåäèúè 

ýþçëÿðëÿ áàõäû, ñîíðà ÿòðàôûíà áîéëàíàðàã, 

îòàãäà þçëÿðèíäÿí áàøãà ùå÷ êèì îëìàäûüûíû 

ýþðöá äåäè.. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÌÒÀÙÀÍÃÀÁÀÜÛ ñèô. Èìòàùàí ãàðøûñûíäà 

îëàí, èìòàùàí áàøëàíìàìûø. Èìòàùàíãàáàüû 

ùàçûðëûã. Èìòàùàíãàáàüû ìöùàçèðÿëÿð. 

ÈÌÒÀÙÀÍÑÛÇ çÿðô Èìòàùàí âåðìÿäÿí, 

èìòàùàí îëìàäàí. Èìòàùàíñûç ãÿáóë îëóíìàã. 

Èìòàùàíñûç ñèíèôäÿí-ñèíôÿ êå÷ìÿê. 

ÈÌÒÈÍÀ [ÿð.]: èìòèíà åòìÿê – áîéóí ãà- 

÷ûðìàã, ÷ÿêèíìÿê, èñòÿìÿìÿê, ðÿää åòìÿê. 

Éåìÿêäÿí èìòèíà åòìÿê. Ãîíàãëûãäàí èìòèíà 

åòìÿê. – Ðçàãóëó õàí ñÿôàðÿò öìóðóíäà 

òÿúðöáÿì éîõ äåéÿ, ñÿôàðÿòäÿí áöñáöòöí èìòèíà 

åäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ìåùðèáàí à÷ûãäàíà÷ûüà 

÷îúóãëàðûíäàí èìòèíà åäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Áèð íå÷ÿ ýöí ñîíðà Óëäóçà ìöàëèúÿ âÿ èñòèðàùÿò 

ö÷öí àðõàéà ýåòìÿê òÿêëèô åäèëäèêäÿ, î 

èìòèíà åòäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Êþíöëëö 

541

ÈÌÒÈÉÀÇ 

îëàðàã ÿë ÷ÿêìÿê. Áó õÿçèíÿäÿí èìòèíà åòìÿê 

ö÷öí àçìû úÿñàðÿò ëàçûì èäè Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÈÌÒÈÉÀÇ èñ. [ÿð.] 1. Ìöñòÿñíà ùöãóã. 

// Öñòöíëöê, ýöçÿøò. Ìöùàðèáÿ ÿëèëëÿðèíÿ âåðèëÿí 

èìòèéàçëàð. – Ìÿñìÿ, áèð èòòèôàã öçâöíöí 

èñòèôàäÿ åäÿ áèëÿúÿéè áöòöí ùöãóã âÿ èìòèéàçëàðäàí 

èñòèôàäÿéÿ ÷àëûøûð. Ñ.Ùöñåéí. 

2. èãò. Þëêÿ äàõèëèíäÿ ñÿíàéå ìöÿññèñÿëÿðè 

éàðàòìàã, îíëàðû èøëÿòìÿê, ìÿäÿí ÷ûõàðìàã 

âÿ ñ. ö÷öí äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí àéðû-àéðû øÿõñëÿðÿ, 

øèðêÿòëÿðÿ âÿ éà õàðèúè ôèðìàëàðà âåðèëÿí 

ùöãóã. Äÿìèðéîëó ÷ÿêìÿê ö÷öí èìòèéàç. 

ÈÌÒÈÉÀÇËÛ ñèô. 1. Èìòèéàçäàí èñòèôàäÿ 

åäÿí, èìòèéàçû îëàí, ìöñòÿñíà ùöãóãó îëàí 

(áàõ èìòèéàç 1-úè ìÿíàäà). ..ßýÿð Ãàôãàç 

[Ôèíëàíäèéà] êèìè èìòèéàçëû âÿ ùÿì ìöñòÿãèë 

áèð þëêÿ îëñàéäû, àíà äèëèíäÿ à÷ûëìûø ìÿêòÿáëÿðäÿí 

àðçó îëóíàí [íÿòèúÿ] âÿ ìÿùñóëàòû 

áèëàòÿðÿääöä ýþçëÿìÿê îëàðäû. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

2. Ýöçÿøòëè. Èìòèéàçëû øÿðòëÿð. Èìòèéàçëû 

äÿìèðéîë áèëåòè. 

3. Ìöñòÿñíà ùöãóãëàðäàí èñòèôàäÿ åäÿí, 

éóõàðû ñèíèôëÿðÿ ìÿíñóá îëàí; ñå÷èëìèø. Áöòöí 

èìòèéàçëû òÿáÿãÿëÿðèí ëÿüâè. – Êàñûáûí òîéóíà 

ñå÷èëìèø, èìòèéàçëû ìÿíñÿá, ñÿðâÿò ñàùèáëÿðè 

÷àüûðûëìàçäû. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÈÌÒÈÉÀÇÍÀÌß èñ. [ÿð. èìòèéàç âÿ ôàðñ. 

íàìÿ] Èìòèéàç êàüûçû, èìòèéàç ìöãàâèëÿíàìÿñè 

(á à õ èìòèéàç 2-úè ìÿíàäà). 

ÈÌÒÈÉÀÇÑÛÇ ñèô. Ùå÷ áèð èìòèéàçû, õöñóñè 

âÿ ìöñòÿñíà ùöãóãó îëìàéàí. 

ÈÌÒÈÇÀÚ [ÿð.] 1. Ãàðûøìà, ãàðûøà áèëìÿ, 

áèð íå÷ÿ ìàääÿíèí ãàðûøûá áèð ìàääÿ ÿìÿëÿ 

ýÿòèðìÿñè. Êèìéÿâè èìòèçàú. 

2. Áèð-áèðèíÿ óéüóí ýÿëìÿ, áèð-áèðè èëÿ 

òóòìà, áèð-áèðè èëÿ ãàéíàéûá-ãàðûøìà; óéüóíëóã, 

àùÿíý. Ðÿíýëÿðèí èìòèçàúû. 

3. ìÿú. êþùí. Áèð-áèðè èëÿ óéóøìà, éîëà 

ýåòìÿ, êå÷èíìÿ. Àðàëàðûíäà èìòèçàú éîõäóð. 

ÈÌÇÀ èñ. [ÿð.] 1. Áèð ìÿêòóáóí, ñÿíÿäèí 

âÿ ñ.-íèí àëòûíäà þç äÿñò-õÿòòè èëÿ àäûíû âÿ 

éà ôàìèëèéàñûíû éàçìà, ãîë ÷ÿêìÿ, ãîë ãîéìà; 

ãîë. Ôÿõðÿääèíèí âÿ ßëÿääèíèí èìçàñû 

èëÿ øÿùÿðÿ áåëÿ áèð áÿéàííàìÿ áóðàõûëìûøäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ýÿëäèéåâ] äèðåêòîð ýÿëÿíäÿ 

êàüûçëàðû êàðýöçàðà âåðäè, èìçà ö÷öí ýþíäÿðäè. 

Ìèð Úÿëàë. Èìçà åòìÿê (àòìàã) 

– èìçàëàìàã. Ñÿíÿäëÿðè èìçà åòìÿê. ×åêè èìçà 

åòìÿê. – [Ìóñà:] Èìçà äà àòìûðàì, ïóë äà 

542 

ÈÍÀÄ 

àëìàéàúàüàì. Ñ.Ðÿùìàí. Åëìàð êàüûçà 

èìçà àòàðàã Ëàëÿéÿ âåðèð. È.ßôÿíäèéåâ. 

2. Òÿõÿëëöñ, ëÿãÿá ìÿíàñûíäà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ 

“Ìîëëà Íÿñðÿääèí” èìçàñû èëÿ 

ìöíòÿçÿì ñóðÿòäÿ ôåëéåòîíëàð, áàø ìÿãàëÿëÿð 

äÿðú åäèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈÌÇÀËÀÌÀ “Èìçàëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÌÇÀËÀÌÀÃ ô. Àëòûíäà þç ôàìèëèéàñûíû 

(éà àäûíû) éàçìàã, þç èìçàñûíû ãîéìàã, ãîë 

÷ÿêìÿê. Êÿðáÿëàéû Õÿëèë .. òåëåãðàô÷ûíûí 

âåðäèéè êàüûçû òöðêúÿ èìçàëàäû âÿ òåëåãðàô÷ûéà 

ãàéòàðàðàã èêè øàùû äà ïóë âåðäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

Ñÿðâÿðîâ ÿìðè ýþòöðöá èìçàëàäû. Ìèð Úÿëàë. 

[Áÿíþâøÿ:] Êîìèññèéà àêòû èìçàëàäû. Òåç 

êþ÷öí. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÈÌÇÀËÀÍÌÀ “Èìçàëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÌÇÀËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Èìçà åäèëìÿê, ãîë 

÷ÿêèëìÿê, ãîë ãîéóëìàã. Ìöãàâèëÿ èìçàëàíäû. 

– ßìðíàìÿ éàçûëìûø âÿ Áàëàúàéåâ 

òÿðÿôèíäÿí èìçàëàíìûøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈÌÇÀËÀÍÌÛØ ô.èñ. Èìçà åäèëìèø, ãîë ãîéóëìóø, 

ãîë ÷ÿêèëìèø. Èìçàëàíìûø ãÿðàð. 

Èìçàëàíìûø êàüûçëàð. – [Ñàáèðèí] ñàáèãäÿ áÿçè 

ìöñòÿàð àäëàð èëÿ èìçàëàíìûø àáäàð, õîøìÿçìóí 

âÿ ìþâçóí êÿëàìëàðû “Ìîëëà Íÿñðÿääèí” 

ñÿùèôÿëÿðèíäÿ äÿðú îëóíóá. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÈÌÇÀËÀÒÄÛÐÌÀ “Èìçàëàòäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÈÌÇÀËÀÒÄÛÐÌÀÃ áàõ èìçàëàòìàã. 

ÈÌÇÀËÀÒÌÀ “Èìçàëàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÌÇÀËÀÒÌÀÃ èúá. Ãîë ÷ÿêäèðìÿê, èìçà 

åòäèðìÿê. Áàø ìöùàñèá .. è÷ÿðè ýèðäè, ÿëèíäÿêè 

ñÿíÿäëÿðè èäàðÿ ìöäèðèíÿ èìçàëàòäûðûá ãàïûéà 

éàõûíëàøûðäû êè, Ñóðõàé ñîðóøäó.. 


ÈÌÇÀËÛ ñèô. Ãîë ÷ÿêèëìèø, èìçàëàíìûø, 

èìçà èëÿ òÿñäèã åäèëìèø. Èìçàëû ìÿêòóá. Èìçàëû 

ñÿíÿä. 

ÈÌÇÀÑÛÇ ñèô. Àëòûíäà èìçà îëìàéàí, èìçà 

åäèëìÿìèø, ãîë ÷ÿêèëìÿìèø. Èìçàñûç ìÿêòóáëàð. 

ÈÍÀÁßÒ èñ. [ÿð.] êþùí. Òþâáÿ, òþâáÿ åòìÿ. 

ÈÍÀÄ 1. ñèô. ßñàññûç îëàðàã äåäèéèíè éåðèòìÿéÿ 

÷àëûøàí, ùå÷ áèð ýöçÿøòÿ ýåòìÿê èñòÿìÿéÿí; 

òÿðñ, ùþúÿò. Èíàä àäàì. Èíàä õàñèééÿò. 

– [Ãóëó] õÿñèñ, òàìàùêàð, ùå÷ áèð øåéÿ 

ýöçÿøòÿ ýåòìÿéÿí, òÿðñ âÿ èíàä áèð àäàì èäè. 

À.Øàèã. [Áþéöêõàíûì:] Áàõ, þçöí áèë, òåëåãðàì 

åäÿðÿì ýÿëñèíëÿð! Àììà Ãóëàì õàí äà

ÈÍÀÄÚÛË 

èíàäûí áèðèñèäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Èíàä åòìÿê 

(åëÿìÿê) – 1) ñþçöíöí öñòöíäÿ äóðìàã, 

èñðàð åòìÿê, ñþçöíäÿí ýåðè ÷ÿêèëìÿìÿê; 

2) òÿðñëèê åòìÿê, ùþúÿò ýþñòÿðìÿê, þç äåäèéèíè 

éåðèòìÿéÿ ÷àëûøìàã. Ýöëñÿùÿð èíàä åëÿéèð, 

Äèëäàð èñÿ ùÿäÿ-ãîðõó ýÿëèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

Èíàä ýþñòÿðìÿê – ÿçìëè îëìàã, äÿéàíÿò 

ýþñòÿðìÿê, ÿçìèíäÿí äþíìÿìÿê, ñþçöíöí 

öñòöíäÿ äóðìàã, äåäèéèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿìÿê. 

Äîêòîð Ãÿáçè áÿé éàé çàìàíû Õàíñàðàé 

éàéëàüûíà ýÿëìÿìÿêäÿ åëÿ áèð èíàä ýþñòÿðäè 

êè, ùÿòòà îíóí þç éàâóã ãîùóì-ÿãðÿáàñû äà 

áó èøÿ ìÿÿòòÿë ãàëìûøäûëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Èíàä éåðèòìÿê – áàõ èíàä åòìÿê. 

[Ùÿìçÿ:] [Ñÿðèééÿ] äÿ áèçèì èëÿ èíàä éåðèòñÿ, 

îíäà ýÿðÿê áèçÿ ïàïàã ùàðàì îëñóí. Ú.Úàááàðëû. 

Èíàäà äóðìàã – áàõ èíàä åòìÿê. 

Èíàäà äöøìÿê – àúûüà äöøìÿê, òÿðñëèê åòìÿê, 

òÿðñëèéè òóòìàã. ..ßýÿð ìÿíèì óøàãëàðûìûí 

áèðè èíàäà äöøöá, ìÿíè ãÿñä èëÿ èíúèòìÿê 

èñòÿéèð, ãîé áóðàäà áèð ñþç äåìÿéèì.. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Èíàäû éåðÿ ãîéìàã 

– èíàäûíäàí, òÿðñëèéèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿê, ðàçû 

îëìàã. [Ùàúû:] Ñÿí îëàñàí Aëëàù, àé Ñÿðäàð, 

– äåäè, – áó èíàäû éåðÿ ãîé, áó èøëÿðÿ áèð ÿíúàì 

÷ÿê! Ï.Ìàêóëó. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Èíàä 

àäàì, òÿðñ àäàì, ùþúÿò àäàì. Ýöëñàáàùûí 

àòàñû ÷îõ èíàä àäàìäû. ß.Âÿëèéåâ. [ßùìÿä:] 

Ùàúû, èíàäû âàð, õàùèø åëÿéÿðñÿí, îõóìàç. 

Íÿ èëëàù åëÿéèðñÿí, îõóìàéàíäà îõóìàç! 

Èíàääû! Ìèð Úÿëàë. 

2. èñ. ßçì, äÿéàíÿò, ñÿáàò; ÿçìèíäÿí 

äþíìÿìÿ. Áåëÿ ùàäèñÿëÿð áèçèì èíàäûìûçû 

äàùà äà àðòûðìàëûäûð. Ù.Íÿçÿðëè. Éåðëè ÿùàëèíèí 

èíàäûíäàí .. ãÿçÿáëÿíìèø øàù âÿçèðè 

Òàéýþç Éóñèôè ÷àüûðûá êèìñÿéÿ àìàí âåðìÿìÿéè 

îíà ÿìð åòäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

3. Èíàäëà øÿêëèíäÿ çÿðô – ìÿòàíÿòëÿ, 

ÿçìëÿ, ñÿáàòëà. Èíàäëà ìöáàðèçÿ åòìÿê. – Î 

äåéèð: – Ìÿíèìäèð áó àíà òîðïàã; Âóðóøóð 

èíàäëà ÿëèíäÿ éàðàã. Ì.Ðàùèì. ..Ìÿùñóëäàð 

÷þëëÿð éîðóëìàäàí âÿ èíàäëà ÷àëûøàí èíñàíëàðëà 

äîëóäóð. Ì.Èáðàùèìîâ. Òåç-òåç ÷àé 

êå÷ìÿê íÿ ãÿäÿð éîðóúó îëñà äà, îíëàð 

èíàäëà èðÿëèëÿéèðäèëÿð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÍÀÄÚÛË áàõ èíàäêàð. Ùÿð øåéäÿ ìþùêÿì, 

ñþçöíöí öñòÿ äóðàí, èíàäúûë, àìàíñûç 

îëàí Áàõûø áÿéèí áèð çÿèô úÿùÿòè âàðäû: ÷îõ 

øîðýþç èäè. ß.Àáàñîâ. 

ÈÍÀÓÃÓÐÀÑÈÉÀ 

ÈÍÀÄÚÛËËÛÃ áàõ èíàäêàðëûã. 

ÈÍÀÄ×Û áàõ èíàäêàð. [Ìåùðèáàíûí] 

íþãñàíû éàëíûç ñàâàäñûçëûüû, åéíè çàìàíäà 

èíàä÷û ÿñÿáèëèéè èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÍÀÄ×ÛËÛÃ áàõ èíàäêàðëûã. Ãàðàúà ãûçûí 

òÿáèÿòèíäÿ èíàä÷ûëûã âàðäû.. Éóñèôäÿí íÿ 

ãÿäÿð êþòÿê éåéèðäèñÿ äÿ, éåíÿ òÿðñëèéèíäÿí 

ÿë ýþòöðìÿçäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÈÍÀÄÅÄÈÚÈ áàõ èíàäêàð. 

ÈÍÀÄÊÀÐ ñèô. [ÿð. èíàä âÿ ôàðñ. ...êàð] 

Èíàä, èíàäúûë, òÿðñ, äåäèéèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿéÿí. 

Ïîëèñ âÿ ãîøóíóí òÿçéèãèíÿ áàõìàéàðàã, 

ãÿùðÿìàí âÿ èíàäêàð ôÿùëÿëÿð ìÿäÿí äàèðÿñèíäÿí 

÷ûõìàäûëàð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Øàèð ÿí 

èíàäêàð áèð ÷îúóã êèìè; Åíäè õÿéàëûíûí äÿðèíëèéèíÿ. 

Ñ.Âóðüóí. Ñÿëèìíàç àðâàä [îüëóíóí] 

èíàäêàð îëäóüóíó ÷îõäàí áèëäèéè ö÷öí, 

äàùà òÿêèä åëÿìÿäè, ýÿëèá îüëó èëÿ éàíàøû éåðèìÿéÿ 

áàøëàäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÍÀÄÊÀÐÚÀÑÛÍÀ çÿðô Òÿðñëèê åäÿðÿê, 

èíàä ýþñòÿðÿðÿê, äåäèéèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿéÿðÿê. 

Èíàäêàðúàñûíà äåìÿê. – Ùÿáèá Ìÿäÿäèí 

ôèêðè èëÿ ðàçû èäè. Àíúàã èíàäêàðúàñûíà þç 

ñþçëÿðèíè òÿêðàð åäèðäè.. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÍÀÄÊÀÐËÛÃ èñ. 1. Èíàäêàð àäàìûí õàñèééÿòè; 

òÿðñëèê, èíàä. Èíàäêàðëûã åòìÿê. – Ãûçûí 

èíàäêàðëûüû; ×îõ àüûð ýÿëäè îíà. Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. Ñþçöíöí öñòöíäÿ äóðìà, ÿçìèíäÿí 

äþíìÿìÿ; äÿéàíÿò, ñÿáàò. 

ÈÍÀÄËÛ ñèô. 1. Òÿðñ, ùþúÿò, êÿú, èíàäúûë, 

äåäèéèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿéÿí. Ìåùðèáàí èíàäëû 

áèð ãûç èäè. Ñ.Ùöñåéí. ×îõëàðûíûí áåçäèéè âÿ 

óçàã ãà÷äûüû èíàäëû, øûëòàã÷û âÿ àüëàüàí 

óøàãëàðû Íàçèìÿ ñàíêè ÿôñóí èëÿ ÿëÿ àëûð(äû). 


2. ßçìëè, äÿéàíÿòëè, ñÿáàòëû, ãÿòèééÿòëè. 

Èíàäëû ìöáàðèçÿ. Èíàäëû ìöãàâèìÿò. 

ÈÍÀÄËÛËÛÃ èñ. 1. Èíàäëû àäàìûí ùàë âÿ 

êåéôèééÿòè; èíàäúûëëûã. 

2. Èøèíäÿ âÿ éà ñþçöíäÿ äÿéàíÿò, ìþùêÿìëèê, 

äàéàíûãëûã, ÿçì. 

ÈÍÀÃ èñ. òèá. Óøàãëàðäà ãûðòëàüûí èëòèùàáû. 

Èíàã îëìàã. Èíàã(ûíû) âóðìàã – êå÷ìèøäÿ 

õàëã àðàñûíäà: èíàã îëìóø óøàüûí áàøûíû 

éöíýöëúÿ ÷ÿðòìÿê. 

ÈÍÀÃËÛ ñèô. Èíàã õÿñòÿëèéèíÿ òóòóëìóø. 

Èíàãëû óøàã. 

ÈÍÀÓÃÓÐÀÑÈÉÀ èñ. [èíý.] Ïðåçèäåíòèí 

ðÿñìÿí þç âÿçèôÿñèíÿ áàøëàìàñû ìöíàñèáÿòè 

èëÿ áàüëû êå÷èðèëÿí ìÿðàñèì. 

543

ÈÍÀÌ 

ÈÍÀÌ 1 èñ. 1. Èíàíìà, åòèáàð. Èíàì îëìàéàí 

éåðäÿ èìàí îëìàç. (Àòà. ñþçö). Èëê ìöâÿôôÿãèééÿò 

ìÿíäÿ èíàì âÿ ðóù éöêñÿêëèéè 

äîüóðäó. À.Øàèã. 

2. Èíàìëà øÿêëèíäÿ çÿðô – áèð øåéÿ öðÿêäÿí 

èíàíàðàã, þçöíÿ èíàíàðàã, þçöíÿ ýöâÿíÿðÿê, 

ÿçìëÿ, ìÿòàíÿòëÿ, ãÿòèééÿòëÿ, äþíìÿäÿí. 

Èíàìëà úàâàá âåðìÿê. Èíàìëà èðÿëèëÿìÿê. 

– Î, ñþçëÿðèíè áþéöê áèð èíàìëà äåéèá 

ãóðòàðàðêÿí ñàêèò ýþçëÿðè ïàðûëäàäû. 

Ì.Ùöñåéí. Ãÿùðÿìàí ìÿêòÿáäÿ äÿðèí áèð 

èíàìëà ÷àëûøûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ìÿí èíàìëà èðÿëèëÿéÿí 

Ðÿøèäè àääûì-àääûì èçëÿéèðäèì. 


ÈÍÀÌ 2 [ÿð.] áàõ ÿíàì. [Ìÿñòÿëè øàù:] 

Õàíûì, äèâëÿðèí ÿëìóçäóíó, èíàìûíû êÿðÿì 

åäèí! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Èíàì åòìÿê (åéëÿìÿê) 

– áàõ ÿíàì åëÿìÿê (“ÿíàì”äà). 

Èíàì åäèáÿí îíà áÿñè ìàë; Ëåéëè òÿëÿáèíÿ 

ãàëäû èðñàë. Ôöçóëè. Î êè áèçÿ ìåéâÿ èíàì 

åéëÿìèø; Âàãèô îíà ïåøêÿø ñÿðèí ýþíäÿðìèø. 

Ì.Ï.Âàãèô. Ñþéëÿäèëÿð áÿñ îíà èíàì åäÿê; 

Òþùôåéè-ëàéèã îíà èêðàì åäÿê. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÈÍÀÌËÛ ñèô. Èíàìû îëàí, ãÿòèééÿòëè, ÿìèí, 

àðõàéûí, õàòèðúÿì. Îíóí èëûã ñÿñè, èíàìëû 

ñÿñè; Øÿôÿãè, øþëÿñè, ìÿùðÿì íÿôÿñè; Ìÿíÿ 

ãöââÿ âåðäè, ýÿçäèì, äîëàíäûì.. ß.Úàâàä. 

[Ôÿðùàäîüëó] àüûð âÿ èíàìëû àääûìëà ýÿçèá 

ÿëèíè éåíÿ ßìèðàñëàí áàáàíûí ÷èéíèíÿ ãîéäó. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Èíàìëû âÿ øàä áèð íÿçÿðëÿ 

äîñòóìóí öçöíÿ áàõäûì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÈÍÀÌÑÛÇ ñèô. Èíàìû îëìàéàí, èíàíìàéàí, 

åòèáàð åòìÿéÿí. 

ÈÍÀÌÑÛÇËÛÃ èñ. Èíàì îëìàìà, åòèáàð îëìàìà; 

èíàì, åòèáàð éîõëóüó. 

ÈÍÀÍÄÛÐÛÚÛ ñèô. âÿ çÿðô Èíàíäûðàí, ãàíååäèúè, 

ñöáóòëó, ÿñàñëû, òóòàðëû. Èíàíäûðûúû äÿëèëëÿð. 

Èíàíäûðûúû ñöáóò. – Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ 

Íîâðóçÿëèëÿðèí öðÿêäàüëàéàí, éàçûã, 

àüûð âÿ êþìÿêñèç ùÿéàòëàðûíû ÷îõ òÿáèè âÿ 

èíàíäûðûúû òÿñâèð åäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. Øåéäàíûí 

ùÿì åëìè ÿñàñëàðû, ùÿì äÿ ôÿðçèééÿëÿðè [Ãÿäèðÿ] 

÷îõ èíàíäûðûúû ýþðöíöðäö. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÍÀÍÄÛÐÛÚÛËÛÃ èñ. Ãàíååäèúèëèê, ñöáóòëóëóã, 

ÿñàñëûëûã, òóòàðëûëûã. Äÿëèëëÿðèí èíàíäûðûúûëûüû. 

Ôàêòëàðûí èíàíäûðûúûëûüû. 

ÈÍÀÍÄÛÐÛËÌÀ “Èíàíäûðûëìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÍÀÍÄÛÐÛËÌÀÃ “Èíàíäûðìàã”äàí ìÿúù. 

ÈÍÀÍÄÛÐÌÀ “Èíàíäûðìàã”äàí ô.èñ. 

544 

ÈÍÀÍÌÀÃ 

ÈÍÀÍÄÛÐÌÀÃ ô. Èíàíìàñûíà íàèë îëìàã, 

èíàíìàñûíà ÷àëûøìàã, áèðèíäÿ áèð øåé ùàããûíäà 

èíàì éàðàòìàã; ãàíå åòìÿê. Ùàãëû 

îëäóüóíà èíàíäûðìàã. Âÿçèééÿòèí äöçÿëÿúÿéèíÿ 

èíàíäûðìàã.– Ôöçóëè, åøãÿ ìöùëèê äåðäèì, 

îë ìÿùâÿø èíàíìàçäû; Áèùÿìäöëëàù êè, 

úàí âåðìÿê òÿðèãèëÿ èíàíäûðäûì. Ôöçóëè. Ìÿí 

ìÿçàðûíäà øÿì éàíäûðûðàì; Éàðûìûí ðóùóíó 

èíàíäûðûðàì. Ñ.ß.Øèðâàíè. Àðâàä ìÿíè èíàíäûðûð 

êè, áèð ÷îõ àú èòëÿð âÿ ùåéâàíëàð þç 

ðèçãëÿðèíè çèáèëäÿ òàïûðëàð, îíëàðû äîéäóðìàã 

äà ñàâàáäûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÈÍÀÍÛÃËÛ áàõ èíàíäûðûúû. 

ÈÍÀÍÛËÀÚÀÃ ñèô. Èíàíûëà áèëÿí, äîüðó 

øåé êèìè ãÿáóë åäèëÿ áèëÿí; åòèáàð åäèëÿ áèëÿí. 

Èíàíûëàúàã àäàì äåéèë. 

ÈÍÀÍÛËÌÀ “Èíàíûëìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÍÀÍÛËÌÀÃ ìÿúù. Åòèáàð åäèëìÿê; äîüðó 

äåéÿ ãÿáóë îëóíìàã, äîüðó íÿçÿðè èëÿ áàõûëìàã. 

ÈÍÀÍÛËÌÀÇ ñèô. Èíàíûëìàñû ìöìêöí îëìàéàí, 

åòèáàð åäèëìÿç, àüëàáàòìàç. Áó ñþçëÿð 

ÿââÿëúÿ ìÿíÿ èíàíûëìàç (ç.) ýþðöíäö. 


ÈÍÀÍÛËÌÀÇËÛÃ èñ. Èíàíûëìàñû ìöìêöí 

îëìàìà, åòèáàð åäèëÿ áèëìÿìÿ. 

ÈÍÀÍÛËÌÛØ ô.ñèô. Åòèáàðëû, åòèáàð åäèëÿ áèëÿí, 

åòèáàðà ëàéèã. Èíàíûëìûø àäàì. 

ÈÍÀÍÌÀ “Èíàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÍÀÍÌÀÃ ô. 1. Áèð èøèí, ñþçöí âÿ ñ.-íèí 

éÿãèíëèéèíÿ, äîüðóëóüóíà ãÿòè ÿìèí îëìàã, 

àðõàéûí îëìàã, éÿãèí åòìÿê. Ýöëíàç ÷þëÿ 

ùÿìèøÿ Ëà÷ûíëà éàíàøû ýåäÿð, îíóí ÿëëèàéàãëû 

îëäóüóíó ýþðöá, áàúàðûüûíà öðÿêäÿí 

èíàíàðäû. Ì.Ùöñåéí. Ãàïû äþéÿíèí Ôèðèäóí 

îëäóüóíà èíàíàí Ýöëíàç îíóí ñþçëÿðèíè 

åøèòìÿäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Áó ñþçäÿí ñîíðà 

Íèñÿ õàëà èíàíäû. Ìèð Úÿëàë. Èíàíìàüû 

ýÿëìÿìÿê – áèð øåéèí äîüðóëóüóíà, éÿãèíëèéèíÿ 

øöáùÿ åòìÿê, èíàíà áèëìÿìÿê. Ùàòÿìèí 

èíàíìàüû ýÿëìÿäè. Ìèð Úÿëàë. 

2. Ùÿãèãÿò áèëìÿê, äîüðó áèëìÿê, ýåð÷ÿê 

áèëìÿê. Àäàì ùÿð äåéèëÿíÿ èíàíìàç. Ùÿð 

úöð øàéèÿéÿ èíàíìà! Ìÿí îíóí ùÿð ñþçöíÿ 

èíàíûðäûì. – Äÿùÿíèí äèëáÿðèìèí ÷åøìÿéèùåéâàí 

äåäèëÿð; Êèì èíàíûð áó ñþçÿ, ýþçýþðÿ 

áþùòàí äåäèëÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Ñöëåéìàí 

áÿé:] ..Òÿâÿããå åäèðÿì êè, ìÿíÿ åòèáàð åäèá 

ñþçöìÿ èíàíàñàí. Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Èìàìâåð-

ÈÍÀÍÌÀËÛ 

ÈÍÚßËßØÌßÊ 

äè Íóðÿääèíÿ:] ..Èíäè ýåò, ìÿí äÿ ýþðöì, íÿ 

÷àðÿ òàïûðàì, àíúàã ñÿðâàõò îë, ßìèðàñëàíûí 

ñþçöíÿ ÿñëà èíàíìà. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

3. Åòèáàð åòìÿê, áåë áàüëàìàã. Îíà ÷îõ 

äà èíàíìàã îëìàç. Õàëãà èíàíìàã ëàçûìäûð. 

Äÿíèçèí ñàêèòëèéèíÿ èíàíìà. 

4. Öìèä åòìÿê, öìèäâàð îëìàã, éÿãèí åòìÿê, 

ÿìèí îëìàã. Êÿñèëÿúÿê éåð öçöíäÿí, 

èíàíûðàì ìÿí; Ìöñèáÿòèí, ôÿëàêÿòèí èëàí íÿôÿñè. 


5. äèí. Åòèãàä åòìÿê, èìàí ýÿòèðìÿê. 

Äèíÿ èíàíìàã. // Ìþâúóä îëäóüóíà ãàíå 

îëìàã. Òàëåéÿ èíàíìàã. Éóõóéà èíàíìàã. 

6. Èíàíìûðàì øÿêëèíäÿ – øöáùÿ áèëäèðèð. 

Èíàíìûðàì, î, áó ýöí ýÿëÿ. Èíàíìûðàì, éàüûø 

éàüñûí. 

ÈÍÀÍÌÀËÛ ñèô. Èíàíûëàúàã, åòèáàðëû, áåë 

áàüëàìàëû îëàí, ñÿäàãÿòëè. Î, èíàíìàëû àäàìäûð. 

Èíàíìàëû îëìàã – èíàíìàüà, ãàíå 

îëìàüà, éÿãèí åòìÿéÿ ìÿúáóð îëìàã. Êå÷äèéèìèç 

éåðëÿðäÿêè âÿçèééÿòè ýþç þíöíÿ ýÿòèðèá 

áóíëàðà èíàíìàëû îëäóì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÈÍÀÍÌÀÇ ñèô. Ùå÷ áèð øåéÿ èíàíìàéàí, 

èíàíäûðûëà áèëìÿéÿí. Èíàíìàç àäàì. 

ÈÍÀÉßÒ èñ. [ÿð.] êëàñ. Ìÿðùÿìÿò, ðÿùì, 

èëòèôàò, øÿôãÿò, éàõøûëûã. Àç åéëÿìÿ èíàéÿòèíè 

ÿùëè-äÿðääÿí; Éÿíè êè ÷îõ áÿëàëÿðÿ ãûë ìöáòÿëà 

ìÿíè! Ôöçóëè. [Ìÿëÿê:] Éàðÿá, àçàúûã 

ëöòôö èíàéÿò! Ãÿùð îëìàäà àðòûã áÿøÿðèééÿò. 

Ù.Úàâèä. // Ñÿé, ãåéðÿò, úÿùä, ùöììÿò. 

Èíàéÿò åòìÿê (ãûëìàã) – êþìÿê åòìÿê, 

ãàéüû ýþñòÿðìÿê, èëòèôàò ýþñòÿðìÿê. Áèçÿ ÷îõ 

êèøâÿð, âèëàéÿòëÿð; Åòäèëÿð ëöòôëÿð, èíàéÿòëÿð. 

Ì.ß.Ñàáèð. [Êÿíäëè:] ×îõ ñàü îë, Ùÿñÿí 

ÿìè, áþéöê èíàéÿò åëÿäèí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ñÿëìà:] Èíàéÿò ãûë, éîõ áàøãà áèð ùàâàäàð; 

Éàëíûç âàðûì-éîõóì òÿê áèð îüëóì âàð. 


ÈÍÚß ñèô. 1. Çÿðèô èøëÿíìèø, íÿôèñ, ãÿøÿíý. 

Èíúÿ ãîëáàã. Èíúÿ íàõûø. – Ñòîëóí êÿíàðûíäà 

êðîâàòëàðûí éàíûíäà êèôàéÿò ãÿäÿð èíúÿ 

ñàíäàëéàëàð äöçöëìöøäö. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Òàúèðèí èääèàñûíà ýþðÿ, î ýöíÿ ãÿäÿð 

Áàüäàäà áó ãÿäÿð èíúÿ õÿëÿò ýÿëìÿìèøäè. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Íàçèê, çÿðèô. Èíúÿ áàðìàãëàð. 

Öçäÿ èíúÿ úèçýèëÿð. Èíúÿ ãàøëàð. 

– Ýþçÿëëÿðèí ýÿðÿê èíúÿ áåëëÿðè; Ãÿíääÿí, 

íàáàòäàí øèðèí äèëëÿðè. Ãóðáàíè. ßúÿá ãóðøàíûáäû 

èíúÿ áåëèíÿ; Ýöìöø êÿìÿð, ãÿääèäàëà 

éàðàøûð. Àøûã ßëÿñýÿð. // ×îõ êè÷èê, 

÷îõ õûðäà, çîðëà ñå÷èëÿí, ôÿðãëÿíäèðèëÿí. Èíúÿ 

ôÿðã. Ñþçöí èíúÿ ìÿíà ÷àëàðëàðû. Èíúÿ òÿôÿððöàò. 

2. ìÿú. Ìåùðèáàí, ìöëàéèì, ùÿññàñ, ðèããÿòëè. 

Èíúÿ õàñèééÿò. Èíúÿ öðÿê. Èíúÿ ðóù. – 

Ùÿéàòäà éàðàíàí ùèññëÿðäÿí ÿí èíúÿñè, ÿí 

êÿñêèíè àíàëûã ùèññèäèð. Ñ.Ðÿùìàí. Î ãàíàäëû 

ýÿíúèí ñàäÿ; Òÿìèç, èíúÿ ðóùó âàðäû. 


3. ìÿú. Öñòöþðòöëö, ïÿðäÿëè, òåç ñåçèëìÿéÿí, 

ýèçëè. Èíúÿ ìÿòëÿá. Èíúÿ èñòåùçà. – Ñóàëûí 

àùÿíýèíäÿ èíúÿ áèð èñòåùçà îõóíóðäó. 


4. ìÿú. ßí èíúÿëèêëÿðè äóéàí, ãàâðàéàí, 

äÿðê åäÿí, äÿãèã. Èíúÿ àüûë. Èíúÿ çåùèí. 

èíúÿ-èíúÿ ñèô. âÿ çÿðô Çÿðèô, ãÿøÿíý, èíúÿ. 

Èíúÿ-èíúÿ ÷è÷ÿêëÿð. Èíúÿ-èíúÿ ÿëëÿð. – Èíúÿèíúÿ 

éàðïàüû âàð; Êþëýÿëÿðäÿ áèòèá à÷àð; 

Áÿíþâøÿíèí ÿòèð äîëó; Äÿñòÿñèíè êèì óíóäàð 

Ì.Äèëáàçè. // Êè÷èê, õûðäà. Ìèðçàüà 

îðòàéà äöøÿðÿê èíúÿ-èíúÿ àääûìëàðëà áîéíóíó, 

÷èéíèíè áöçöá þçöíö ñöçÿðÿê îéíàéûð. 


ÈÍÚßÁÅË(ËÈ) ñèô. Áåëè íàçèê, çÿðèô. Èíúÿáåë 

ãûç. – Íèýàð õàíûì ãàáàãäà, ãûðõ èíúÿáåë 

ãûç äà äàëäà äöêàíà òÿðÿô ýÿëèðäè. “Êîðîüëó”. 

Áþéöê ãûç óúàáîéëó, èíúÿáåëëè .. áèð 

ýþçÿë îëäóüóíó ñöáóò åäèðäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Áèð àçäàí õóðìàéû ñà÷ëû, èíúÿáåë, éàðàøûãëû áèð 

ãûç îëàí Ñÿðèééÿ .. ýÿëèá ÷ûõäû. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÈÍÚßÄßÍ-ÈÍÚßÉß çÿðô Áöòöí òÿôÿððöàòû 

èëÿ, ùÿðòÿðÿôëè, íþãòÿñèíÿ ãÿäÿð. Èíúÿäÿíèíúÿéÿ 

þéðÿíìÿê. – ..Áèçèì õàëã äèëèíè, õàëã 

øåðèíè äÿðèíäÿí äóéìóøäó, ñåâìèøäè, àøûã 

øåðèíèí ãàéäà-ãàíóíëàðûíû èíúÿäÿí-èíúÿéÿ 

ìÿíèìñÿìèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈÍÚßËßÍÌß “Èíúÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÍÚßËßÍÌßÊ áàõ èíúÿëÿøìÿê. 

ÈÍÚßËßØÄÈÐÈËÌß “Èíúÿëÿøäèðèëìÿê”- 


ÈÍÚßËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Äàùà èíúÿ, 

äàùà çÿðèô åäèëìÿê; íàçèêëÿøäèðèëìÿê. 

ÈÍÚßËßØÄÈÐÌß “Èíúÿëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÈÍÚßËßØÄÈÐÌßÊ ô. Äàùà èíúÿ, äàùà 

çÿðèô åòìÿê; íàçèêëÿøäèðìÿê. 

ÈÍÚßËßØÌß “Èíúÿëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÍÚßËßØÌßÊ ô. 1. Ýåò-ýåäÿ èíúÿ îëìàã, 

çÿðèôëÿøìÿê. Ãûç áþéöäöêúÿ èíúÿëÿøèðäè. 

545

ÈÍÚßËßÒÄÈÐÌß 

– Ìÿíàëû ñÿñëÿðèíëÿ, øåðèì, èíúÿëÿø; Áèð êàìàí 

êèìè. Ì.Ìöøôèã. 

2. Ýåòäèêúÿ íàçèêëÿøìÿê, äàðàëìàã. Áèð 

íå÷ÿ ýöíäÿí ñîíðà Òåëëè áàëêîíäà äóðóá 

ýåòäèêúÿ èíúÿëÿøèá ýþçäÿí èòÿí èëàíâàðè êÿíä 

éîëóíà áàõûðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÍÚßËßÒÄÈÐÌß “Èíúÿëÿòäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÈÍÚßËßÒÄÈÐÌßÊ áàõ èíúÿëÿòìÿê. 

ÈÍÚßËßÒÌß “Èíúÿëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÍÚßËßÒÌßÊ èúá. Äàùà äà èíúÿ, çÿðèô 

åòìÿê; íàçèêëÿòìÿê. 

ÈÍÚßËÈÊ èñ. 1. Çÿðèôëèê, íÿôèñëèê, ãÿøÿíýëèê, 

ýþçÿëëèê. Äÿðèíèí èíúÿëèéè. Íàõûøûí 

èíúÿëèéè. – Áó ñÿíÿòäÿ èøëÿíèëÿí èíúÿëèê; Éàëíûç 

ãàäûíëàðà ìÿõñóñ íåìÿòäèð. À.Øàèã. Ñÿíè 

êèì éàðàòäû áþéëÿ àëéàíàã; Êè÷èê éàðïàüûíäà 

èíúÿëèéÿ áàõ! Í.Ðÿôèáÿéëè. // Íàçèêëèê. 

Áåëèí èíúÿëèéè. Ïàð÷àíûí èíúÿëèéè. 

2. ßí õûðäà òÿôÿððöàò, áèð øåéèí ÿí ñïåñèôèê 

úÿùÿòè âÿ éà úÿùÿòëÿðè (áó ìÿíàäà ÷îõ âàõò 

úÿì øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). Ðèéàçèééàòûí èíúÿëèêëÿðè. 

– Ãîðêè èíñàí ãÿëáèíèí èíúÿëèêëÿðèíè áþéöê 

ùÿññàñëûãëà äóéóá, ìÿùàðÿòëÿ èôàäÿ åòìÿéè 

áàúàðàí áèð ñÿíÿòêàð èäè. Ð.Ðçà. Îíëàð 

Òåéìóðóí õàñèééÿòèíäÿêè áöòöí èíúÿëèêëÿðÿ 

áÿëÿä îëìóøäóëàð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

3. Ðèããÿò, øÿôãÿò. Áèð øåéëÿð ñþéëÿéèð, 

îíóí ñþçöíäÿ; Êþíöë áèð èíúÿëèê äóéàð àõøàìëàð. 

ß.Úàâàä. Èúàçÿ âåðñÿíèç äàíûøàðàì 

ìÿí; Î ãûç õÿéàëûíûí èíúÿëèéèíäÿí. Ñ.Âóðüóí. 

ÈÍÚßËÌß “Èíúÿëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÍÚßËÌßÊ ô. 1. Àðûãëàìàã, çÿèôëÿìÿê, 

öçöëìÿê. Ôöçóëè çöëôöíÿ áàüëàíäû, ÿììà 

þíäÿ èíúÿëäè; Êè, ýóéà çÿô îíó ùÿì çöëôöíÿ 

áèð òàðè-ìó åéëÿð. Ôöçóëè. Æóðíàë, ãÿçåòÿ, 

ùÿðçÿâö ùÿäéàí îõóìàãäàí; Èíúÿëäè óøàüûì. 

Ì.ß.Ñàáèð. // Íàçèêëÿøìÿê, çÿðèôëÿøìÿê, 

äàùà èíúÿ îëìàã. ×ÿëòèêëÿð äèð÷ÿëèáäèð; 

Ñöíáöëëÿð èíúÿëèáäèð; Áó ýöí ãÿðèáÿ òîé âàð; 

Áèçÿ ýÿëèí ýÿëèáäèð. (Áàéàòû). Åëéàð îõóäóãúà 

èíúÿëèð ñÿñè; Ìÿúëèñ ñöêóò åäèð îíà ùþðìÿòëÿ. 


2. Êþâðÿêëÿøìÿê, éóìøàëìàã. [Åëõàí:] 

Öðÿéèì ÷îúóã êèìè èíúÿëìèø; Íÿùàéÿò, ñÿíè 

òàïäûì. Ú.Úàááàðëû. 

ÈÍÚßËÒÌß “Èíúÿëòìÿê”äÿí ô.èñ 

ÈÍÚßËÒÌßÊ ô. 1. Äàùà èíúÿ áèð ùàëà 

ñàëìàã. 

546 

ÈÍÚÈ 

2. Àðûãëàòìàã, çÿèôëÿòìÿê, öçìÿê, èíúÿëìÿñèíÿ 

ñÿáÿá îëìàã. Àç ãàëà êè, ñÿíèí ùÿñðÿòèí 

áèçè; Èíúÿëäèáÿí öçÿ, ãóðáàí îëäóüóì. 

Ì.Ï.Âàãèô. Àé íàçÿíèí, äÿðäèí ìÿíèì úàíûìû; 

Àç ãàëûá èíúÿëäÿ, àé öçÿ-öçÿ. Àøûã ßëÿñýÿð. 

Åøãÿ äöøÿíëÿðè àõûðäà áó äÿðä; ßðèäÿð, 

èíúÿëäÿð, íàòÿâàí åéëÿð. Àøûã Áÿéèì. 

3. Áèð øåéè éîíóá, ðÿíäÿëÿéèá èíúÿ åòìÿê, 

íàçèêëÿòìÿê, íàçèêëÿøäèðìÿê. Òàõòàíû 

èíúÿëòìÿê. 

ÈÍÚßÑßÍßÒ èñ. Îáéåêòèâ âàðëûüûí áÿäèè 

ñóðÿòëÿðäÿ éàðàäûúû ñóðÿòäÿ ÿêñ åòäèðèëìÿñè, 

áÿäèè éàðàäûúûëûã ôÿàëèééÿòè, ýþçÿë ñÿíÿòëÿð, 

íÿôèñ ñÿíÿòëÿð. Èíúÿñÿíÿò ÿñÿðëÿðè. ÕÛÕ ÿñð 

èíúÿñÿíÿòè. Èíúÿñÿíÿò ìóçåéè. Èíúÿñÿíÿò õàäèìëÿðè. 

Èíúÿñÿíÿò îíýöíëöéö. // Áÿäèè éàðàäûúûëûã 

ñàùÿëÿðèíäÿí áèðè. Òÿñâèðè èíúÿñÿíÿò. 

Êèíî èíúÿñÿíÿòëÿðèí ÿí êöòëÿâè ôîðìàñûäûð. – 

Ìÿí áó ýöí áèð äàùà ãàäûíûí èíúÿñÿíÿò èøëÿðèíäÿ 

êèøèëÿðäÿí äàùà éöêñÿêäÿ äóðäóüóíó 

ýþçöìëÿ ýþðäöì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÍÚßÂÀÐÀ àðà ñ. ìÿù. Éàõøû êè, õîøáÿõòëèêäÿí. 

Äåäèì êè, ïðèñòàâà õÿáÿð âåðÿúÿê, 

.. èíúÿâàðà, îëìàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Áó ùèéëÿýÿð 

ùÿðèô, èíúÿâàðà, êþùíÿ àäàìëàðû àëäàäà 

áèëèðäè.. Å.Ñóëòàíîâ. 

ÈÍÚÈ èñ. 1. Áÿçè ìîëéóñêëàðûí áàëûã-ãóëàãëàðûíäàí 

÷ûõàðûëàí àü âÿ éà ÷ÿùðàéû (íàäèð 

ùàëëàðäà ãàðà) ðÿíýëè äÿíÿëÿð øÿêëèíäÿ ãèéìÿòëè 

ñÿäÿô ìàääÿñè; ìèðâàðè, äöðð. // Ùÿìèí 

ìàääÿäÿí ùàçûðëàíàí ãèéìÿòëè ãàäûí 

áÿçÿéè (ìóíúóã). Íÿ ýþé÷ÿê éàðàøûð, íÿ õîø 

ýþðöíöð; Ìèíà, èíúè êÿìÿð áåë àðàñûíäà. 

Ã.Çàêèð. [Ãÿòèáÿ] áàø þðòöñöíöí ãàðøûñûíà 

àëìàç, éàãóò âÿ èíúèëÿðäÿí äöçöëìöø áèð 

úûããà òàõìûøäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ëÿïÿëÿðèí ãóúàüûíäà 

äîëàøäûì àõøàì-ñÿùÿð; Ýþçëÿðèìè 

ãàìàøäûðäû äèáèíäÿêè èíúèëÿð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. ìÿú. ×îõ ãèéìÿòëè øåé ùàããûíäà. Éûüûð 

þç ÿëèéëÿ òîðïàã àëòûíäàí; Éåðäÿ ýèçëÿäèëìèø 

î èíúèëÿðè. Ñ.Âóðüóí. 

3. ìÿú. Òÿøáåùëÿðäÿ: ñàôëûã, òÿìèçëèê ïàðëàãëûã 

ìÿíàñûíäà. Èíúè òÿð. – Ñû÷ðàéàðêÿí 

èøûëäàéàð äàìúûëàð; Ñàí ñà÷ûëàð ìèðâàðèäëÿð, 

èíúèëÿð. À.Ñÿùùÿò. Éåíÿ àé èøûüûíäà ãóìëàð 

ñàíêè èíúèäèð. Í.Ðÿôèáÿéëè. ..Ìÿõìÿð îòëàðûí 

àðàñûíäàí áöëëóð ñóëàð ñöçöëöð, ãþí÷ÿëÿðÿ, 

äöéìÿ÷ÿëÿðÿ ïàðëàã èíúèëÿð äöçöëöðäö. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Åéíè ìÿíàäà äèøëÿð ùàã-

ÈÍÚÈÁÀËÛÜÛ 

ãûíäà. Äÿùàíûí ñÿäÿôäèð, äèøëÿðèí èíúè; Ñàíàñàí 

àüçûí ïöñòÿäèð, àé ãûç! Ì.Ï.Âàãèô. Áèð 

õîø éåðèøëèíèí, èíúè äèøëèíèí; Èíúÿ áàõûøëûíûí, 

òÿð ãóìàøëûíûí; Áèð àëëû, ýöëëöíöí äàüû ìÿíäÿäèð. 

Àøûã Ðÿúÿá. Ðîçàíûí äîäàãëàðû ãà÷äû, 

ãàðàíëûãäà îíóí àü, èíúè äèøëÿðè ïàðûëäàäû. 


◊ Èíúè êèìè (òÿêè) – êè÷èê, òÿìèç âÿ äöçýöí. 

Àéýöí îõóäóãúà íÿçÿð ñàëäû êè; Èíúèòÿê 

äöçöëìöø ñþçëÿð éàíàøû. Ñ.Âóðüóí. ..×îáàíûí 

òÿêúÿ ýþçëÿðè, áèð äÿ èíúè êèìè äöçöëìöø 

ñàô äèøëÿðè àüàðûðäû. È.Ùöñåéíîâ. 

ÈÍÚÈÁÀËÛÜÛ èñ. çîîë. Ñàçàí ôÿñèëÿñèíäÿí 

ïóëëó êè÷èê áàëûã. 

ÈÍÚÈ×È×ßÉÈ èñ. áîò. Õûðäà àü ÷è÷ÿêëÿðè 

îëàí ÿòèðëè ÷îõèëëèê áèòêè (äÿðìàí áèòêèñè êèìè 

èñòèôàäÿ îëóíóð). 

ÈÍÚÈÄÈËÌß “Èíúèäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÍÚÈÄÈËÌßÊ ìÿúù. 1. ßçèééÿò âåðèëìÿê, 

ÿçàá âåðèëìÿê. 

2. Êöñäöðöëìÿê, öðÿéè ñûíäûðûëìàã. [Àãèë] 

Ýöëíàçûí êèìèí òÿðÿôèíäÿí èñÿ èíúèäèëäèéèíè 

ýöìàí åäèá äàëûíúà éöéöðäö. Ã.Èëêèí. 

ÈÍÚÈÊ ñèô. Èíúèìèø, êöñìöø, ðÿíúèäÿ, öðÿéè 

ñûíìûø. Èíúèê áàõûø. Èíúèê ñóàë. – Òöêÿç 

ãàðû èíúèê ñÿñèíè óúàëòäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. // Çÿðô 

ìÿíàñûíäà. Øèðçàä Ïÿðøàíûí áåëÿ èíúèê àéðûëûá 

ýåòìÿñèíäÿí ãîðõäó. Ì.Èáðàùèìîâ. 

[Ìàðàë âÿ Êÿéàí] èíúèê àéðûëìûøäûëàð. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Øàùïÿðèíèí ñîí öìèäè äÿ ïó÷à 

÷ûõäû. Î, èíúèê ùàëäà äèëëÿíäè. Á.Áàéðàìîâ. 

Èíúèê îëìàã – èíúèìÿê, êöñìÿê, êþíëö 

ñûíìàã. ßçèçèì, ýöëøÿí îëìàç; Áèð ýöëëÿ 

ýöëøÿí îëìàç; Äîñò äîñòäàí èíúèê îëñà; Èíúèéÿð, 

äöøìÿí îëìàç. (Áàéàòû). [Òåéìóð àüà:] 

..Õóá, ìÿí âÿçèðÿ íÿ åëÿìèøÿì êè, ìÿíäÿí 

èíúèê îëóáäóð Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Èíúèê ñàëìàã 

– èíúèòìÿê, êöñäöðìÿê, ãÿëáèíè ãûðìàã. 

ÈÍÚÈÊËÈ áàõ èíúèê. Çèíùàð, øèêàéÿò åòìÿ 

ìÿíäÿí; Èíúèêëè ùåêàéÿò åòìÿ ìÿíäÿí! Ôöçóëè. 

ÈÍÚÈÊËÈÊ èñ. Èíúèìÿ, êöñö, àðàäÿéìÿ, 

êöñöøìÿ, íàðàçûëûã. [Äÿëèëÿð] éåäèëÿð, è÷äèëÿð, 

êåôëÿð êþêÿëäè, äàìàüëàð úàü îëäó, èíúèêëèê 

éàääàí ÷ûõäû. “Êîðîüëó”. Ìèðçÿ Ñöëåéìàí 

àòàñûíû ÷îõ ñåâèðäè âÿ ñàü îëàí âàõòûíäà 

íÿ ãÿäÿð èíúèêëèê âàðäûñà, èíäè ùàìûñûíû 

ÿôâ åäÿðäè.. Á.Òàëûáëû. Ñÿòòàðçàäÿ àèëÿäÿ 

ñþç-ñîâ, îâãàòòÿëõëèê ýþðìöøäö, ùÿòòà áÿðê 

èíúèêëèê äÿ õàòûðëàéûðäû. Ìèð Úÿëàë. Àðàéà 

ÈÍÚÈÍÀÐËÛÃ 

èíúèêëèê ñàëìàã – áèð-áèðèíäÿí èíúèòìÿê, 

êöñöøäöðìÿê, íàðàçûëûã ñàëìàã. [Ùàúû Ìóðàä:] 

Îíëàð èñòÿéèð êè, àòà-îüóë àðàñûíà èíúèêëèê 

ñàëûá íÿôáÿðäàð îëñóíëàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Èíúèêëèê äöøìÿê, àðàéà èíúèêëèê äöøìÿê 

– áèð-áèðèíäÿí èíúèìÿê, íàðàçûëûã äöøìÿê. 

[Ñàëìàí:] Éîõñà íå÷ÿ èëèí àéðûëûüûíäàí 

ñîíðà èñòÿéèðñÿí, àðàìûçà èíúèêëèê äöøñöí 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. // Èíúèìÿéÿ ñÿáÿá îëàí ùàë, 

èø. [Âÿçèð:] Áó ýöí ìÿíÿ ùÿð òÿðÿôäÿí èíúèêëèê 

öç âåðèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÈÍÚÈË èñ. [ÿð.] Áèáëèéàíûí, Èñàíûí ùÿéàò âÿ 

òÿëèìè ùàããûíäàêû ÿôñàíÿëÿðäÿí áÿùñ åëÿéÿí 

âÿ õðèñòèàí äèíèíèí ÿñàñûíû òÿøêèë åäÿí 

ùèññÿñè. Áó ÿìÿë ùàðäà éàçûëûá Èíúèëÿ, Ãóðàíà 

áàõûí! Àøûã ßëÿñýÿð. [Äÿðâèø Øåéõ 

Ñÿíàíà:] ßâÿò, Ãóðàí, Çÿáóð, Èíúèëö Òþâðàò; 

Áèðÿð ðþéà êè, çîð òÿôñèðè, ùåéùàò! Ù.Úàâèä. 

ÈÍÚÈËÌßÊ áàõ èíúÿëìÿê. ßçèçèì, àé 

èíúèëÿð; Éîõ ñèçÿ òàé, èíúèëÿð; Ñÿíÿ áàõàí 

ýþçëÿðèì; Ýöíö-ýöíäÿí èíúèëÿð. (Áàéàòû). 

ÈÍÚÈÌß “Èíúèìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÍÚÈÌßÊ ô. 1. ßçèééÿò ÷ÿêìÿê, àüðû ùèññ 

åòìÿê. Åøãèí éîëóíäà ãÿì âåðÿ öç, àøèã 

èíúèìÿç. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Øåéõ Ñÿëèì] ..âàðëûüûíû 

ùèññ åòìèðäè, ÷öíêè îíà äàø äÿéäèêäÿ áåëÿ, 

äåéÿñÿí, èíúèìèð âÿ ãûð÷ûíìûðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Èíúèìèø, éîðóëìóø Ýöëàðà àðòûã ùàðàéûíûí 

ùå÷ áèð éåðÿ ÷àòìàéàúàüûíû ýþðöá àëà 

ýþçëÿðèíäÿí éàø ÿëÿìÿéÿ áàøëàäû. ß.Âÿëèéåâ. 

2. Êöñìÿê, ãÿëáè ãûðûëìàã, ñûíìàã. Íåéëÿìèøÿì 

èíúèéèáñÿí; Éåíÿ, åé ýöëáÿäÿí, 

ìÿíäÿí Ã.Çàêèð. [Ùàúû ßùìÿä Àëìàçà:] 

Àíúàã áàúûãûçû, óçóí ñþçöí ãûñàñû, áèç ñÿíäÿí 

èíúèìèøèê. Ú.Úàááàðëû. ..Ùÿìéåðëèñè [Ñÿìÿääÿí] 

ãîíàãëûã âåðìÿäèéèíÿ ýþðÿ èíúèìÿäè. 


ÈÍÚÈÍÀÐ [ðóñ. èíæåíåð ñþçöíöí úàíëû äèëäÿ 

òÿùðèô åäèëìèø ôîðìàñû] á à õ ìöùÿíäèñ. 

Èíúèíàð îëäó Ãàñûì áÿé, áèçÿ ÷îõ âåðäè 

ÿçàá; Ùÿã åâèí éûõñûí îíóí, åòäè áèçè õàíÿõÿðàá. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. [Ñóëòàí áÿé:] Éîõñà áó 

èíúèíàð-ìèíúèíàð, äîõòóð-ìîõòóð, âÿêèëìÿêèë, 

ó÷èòåë-ìó÷èòåëëÿðëÿ ìÿíèì èøèì îëìàç. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Èìðàí:] [Ñóüðà] ãîé ýåäèá 

èíúèíàðäàí, àüðàíîìäàí îëñóí. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÍÚÈÍÀÐËÛÃ [“èíæåíåð” ñþçöíäÿí] á à õ 

ìöùÿíäèñëèê. Èíúèíàðëûã þçö áèð åëìäè, áèùÿääö 

ùåñàá. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

547

ÈÍÚÈÍÌßÊ 

ÈÍÚÈÍÌßÊ êëàñ. áàõ èíúèìÿê. Ýåð÷ÿê 

ìþùöááÿ úþâðö úÿôà ÷öíêè éàð åäÿð; Íåé÷öí 

úÿôàäàí èíúèíÿ, ãÿìäÿí ìÿëóë îëà. Íÿñèìè. 

Èíúèíìÿ êè, ñÿíäÿí îëäó òÿãñèð. Ìÿñèùè. 

Ìÿíäÿí èíúèíèáäèð îë öçö àëûì; Ùå÷ áèëìÿíÿì 

êþíëöí òà íÿ èëÿ àëûì. Àøûã Ìàãñóä. 

ÈÍÚÈØÌß “Èíúèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÍÚÈØÌßÊ ãàðø. Áèð-áèðèíäÿí èíúèìÿê, 

êöñöøìÿê, àðàëàðû äÿéìÿê. 

ÈÍÚÈÒÌß “Èíúèòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÍÚÈÒÌßÊ ô. 1. ßçèééÿò âåðìÿê, ÿçàá 

âåðìÿê, èøýÿíúÿ åòìÿê. Íÿáè þçöíäÿí ñîíðà 

Ìåùäèíè èíúèäÿúÿêëÿðèíè äöøöíöð. “Ãà÷àã 

Íÿáè”. // Éîðìàã, ÿëäÿí ñàëìàã, öçìÿê. 

Êîðîüëó èëòèìàñ åéëÿð; Áàëà, èíúèòìÿ Ãûðàòû! 


2. Àüðûòìàã, ÿçèééÿò âåðìÿê. [Ùàðóí:] 

Èíúèäèð éàðàëàðûì, éîõäóð öìèäèì þçöìÿ. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. ..Àéàãëàðûì éàëûí îëäóüóíà 

ýþðÿ éîëóí ãóðó êÿñÿêëÿðè ìÿíè èíúèòäè âÿ 

ìÿí äÿ öñò òÿðÿôäÿ òàïäàëàíìàìûø áèð úûüûðà 

äöøäöì. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

3. Íàðàùàò åòìÿê, íàðàùàòëûüûíà ñÿáÿá îëìàã. 

Áóíäàí ñàâàéû, Áàùàäûðû èíúèäÿí î 

îëäó êè, âàõòûíäà ýåäèá Òèôëèñÿ ÷àòìàéàúàãäûð. 

Í.Íÿðèìàíîâ. Ùàâà ñàêèò îëäóüóíäàí 

òÿééàðÿìèç ñöçöá ýåäèð, ùå÷ êÿñè èíúèòìèðäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. [Êþðïÿíèí] àüëàìàñû äà Ýöëàðàíû 

äàðûõäûðûð, èíúèäèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

4. Êöñäöðìÿê, õàòèðèíè ãûðìàã, ãÿëáèíÿ 

òîõóíìàã, íàðàçû ñàëìàã. Øÿêèëëÿðè ÷ÿêìÿê 

úÿùÿòèíäÿí ìèí äîããóç éöç äîõñàí äîããóç 

ìîëëàíû þçöìöçäÿí èíúèòìèøèê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ôÿãÿò ñÿíè áóðàäà éàëíûç áèð êÿëìÿ 

èëÿ èíúèäÿúÿéÿì.. Ù.Íÿçÿðëè. Îñà þìðö 

áîéóíúà èíúèòìÿäè áèð êÿñè. Á.Âàùàáçàäÿ. 

È´ÍÄÅÊÑ [ëàò.] 1. Áèð øåéèí àäëàðû éàçûëìûø 

ñèéàùûñû; àäëàð ñèéàùûñû. ×ûõìûø êèòàáëàðûí 

èíäåêñè. Ìàëëàðûí èíäåêñè. 

2. èãò. Ùÿð ùàíñû áèð èãòèñàäè ùàäèñÿíèí àðäûúûë 

äÿéèøìÿëÿðèíè ôàèçëÿ èôàäÿ åäÿí ðÿãÿì 

ýþñòÿðèúèñè. ßìÿê ìÿùñóëäàðëûüû èíäåêñè. 

ßìÿê ùàããû èíäåêñè. Ãèéìÿò èíäåêñè. 

3. ðèéàç. Ðèéàçè èôàäÿéÿ äàõèë îëàí ùÿðôèí 

ñàü òÿðÿôèíäÿ (àäÿòÿí àëòûíäà) éàçûëàí ðÿãÿì 

âÿ éà ùÿðô; ìÿñ.: À 2 

,Õ ï. 

4. õöñ. Êèòàáõàíà òÿñíèôèíäÿ: êèòàá ãèñèìëÿðèíè 

ýþñòÿðÿí, àäÿòÿí ðÿãÿìëÿð âÿ éà 

ùÿðôëÿð øÿêëèíäÿ îëàí øÿðòè èøàðÿ. 

548 

ÈÍÄÈ 

ÈÍÄÅÊÑËÈ ñèô. Èíäåêñè îëàí. 

ÈÍÄÅÒÅÐÌÈÍÈ´ÑÒ [ëàò.] ôÿëñ. Èíäåòåðìèíèçì 


ÈÍÄÅÒÅÐÌÈÍÈ´ÇÌ [ëàò.] ôÿëñ. Òÿáèÿò âÿ 

úÿìèééÿòäÿ áàø âåðÿí ùàäèñÿëÿðèí ãàíóíàóéüóíëóüóíó 

âÿ ñÿáÿáèééÿòèíè èíêàð, èíñàí 

èðàäÿñèíèí ìöòëÿã “àçàäëûüûíû”, éÿíè îíóí 

ùå÷ áèð øåéäÿí àñûëû îëìàäûüûíû èääèà åäÿí 

èäåàëèñò ýþðöø. 

ÈÍÄßÍ: èíäÿí áåëÿ, èíäÿí ñîíðà – áó 

àíäàí åòèáàðÿí, áóíäàí ñîíðà. Èíäÿí áåëÿ 

àéûã îë! – Éîëóí ÷îõ ýþçëÿäèì, àõûð ýÿëìÿäèí; 

Éîõäóð èíäÿí áåëÿ åòèáàð ñÿíÿ. Àøûã 

Ïÿðè. // Äàùà, àðòûã. Éåòèøèáñÿí, èíäÿí áåëÿ 

éàðàøìàç; Éàäëàð èëÿ äåéèá-äàíûøìàã ñÿíÿ. 


ÈÍÄÈ çÿðô 1. Ùàçûðäà, áó àíäà, ùàçûðêû 

âàõòäà, áó ñààò, ÿëàí. Èíäè ýÿëäè. Èíäè ýåäÿúÿéÿì. 

Ýþðÿñÿí, èíäè î ùàðàäàäûð – Äàüëàð, 

ñÿíèí èëÿ ùÿìäÿì îëìàäûì; ßñèðýÿðñÿí 

èíäè ãàðû äà ìÿíäÿí. Ãóðáàíè. Äåäè õàòóí 

êè: – Ñþéëÿ, åé ôÿðçÿíä; Íîëäó êèì, îëäóã 

èíäè äþâëÿòìÿíä Ì.ß.Ñàáèð. // Áó ñààò, òåç. 

Ñåë àõàð, ìÿëÿð ýÿëÿð; Äàü-äàøû äÿëÿð ýÿëÿð; 

Äöøìÿí ýÿëäè, èíäè ýþð; Áàøûìà íÿëÿð ýÿëÿð. 

(Áàéàòû). [ßñýÿð Ýöë÷þùðÿéÿ:] ..Èíäè ñÿí ýåò 

åâÿ, éîõñà áèçè ýþðÿðëÿð, õóäàùàôèç. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Èíäè íàçèðëÿð ãàðøû-ãàðøûéà îòóðìóøäó. 

Ñ.Ùöñåéí. // ßââÿëêè âÿçèééÿòÿ, øÿðàèòÿ, 

êåéôèééÿòÿ ãàðøûëûã ìÿíàñûíäà. Èíäè ìÿí î 

àäàì äåéèëÿì. Èíäè î ÷îõ àüûëëàíìûøäûð. Èíäè 

àäàì ëàçûìäûð êè, áó èøè áîéíóíà ýþòöðñöí. 

2. Áàøãà ìÿòëÿáÿ, ìþâçóéà, ìÿñÿëÿéÿ 

êå÷äèêäÿ èøëÿíèð. Èíäè î áèðè ñþùáÿòÿ êå÷ÿê. 

Èíäè ìÿí ñèçè éåíè ÿñÿðëÿðëÿ òàíûø åäÿúÿéÿì. 

◊ Èíäè äÿ – 1) ùÿëÿ äÿ. [Ñÿìèðÿ:] Áó çÿèôëèéèì 

ö÷öí èíäè äÿ þçöìö äàíëàéûðàì. 

Ì.Ùöñåéí; 2) èíäè, áó äÿôÿ. Èíäè äÿ îíóí 

ñþçëÿðèíäÿ åëÿ áèð ìÿíà ýþðìÿéÿí ãûçëàð úàâàá 

ãàéòàðìàäûëàð. È.Ùöñåéíîâ. Èíäè êè 

– áèð ùàëäà êè, ìàäàì êè, ÿýÿð. Èíäè êè ñÿí 

ýåäèðñÿí, ìÿí ýåòìèðÿì. – [Éàøëû êèøè:] Èíäè 

êè ñÿí ñþçöíäÿ èñðàð åäèðñÿí, ýåò, þçöíö 

èìàìûí ãÿáðèíÿ áàüëàéûá, ×îïóð ö÷öí àüëà, 

– äåäèì. Ñ.Ùöñåéí. [Ýöë÷þùðÿ:] Àé àòà, èíäè 

êè ñÿí èñòÿéèðñÿí ìÿí ÿðÿ ýåäèì, ãîé îíäà þç 

èñòÿäèéèìÿ ýåäèì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

èíäè-èíäè çÿðô Éåíèúÿ, òÿçÿúÿ, ëàï áó 

ñààò. Òàìàøà÷ûëàð èíäè-èíäè çàëà éûüûëìàüà

ÈÍÄÈÚß 

áàøëàìûøëàð. – Ìÿðéÿì èíäè-èíäè îõóìóø, 

èðÿëèëÿìèø áèð úÿìèééÿò ãûçû èäè. Ú.Úàááàðëû. 

Úàìààò èíäè-èíäè äàüäàí-äàøäàí ãàéûäûð. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Èíäè-èíäè àòàñûíûí òÿêëèôè 

.. [Ðöáàáÿíè] îäëàíäûðûð, òÿùãèð åäèðäè. Ìèð 

Úÿëàë. 

ÈÍÄÈÚß çÿðô Áó ñààò, áó äÿãèãÿ, áó àíäà. 

Èíäèúÿ ýåòäè. Èíäèúÿ ýÿëÿð. Èíäèúÿ éîëà ñàëäûì. 

– [Úÿëàë:] Éîõ, úàíûì, – äåäè, – êèøèíèí 

áàáàëûí éóìàéûí. Èíäèúÿ êö÷ÿäÿ ðàñò ýÿëäèê. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Áè÷àðÿ ìóçäóðóí äàìàðëàðû 

ãóðóäó êè, èíäèúÿ éàðàíàëûí áóéóðóüó èëÿ 

Ùÿñÿíÿëè áÿé îíó òóòóá ãàçàìàòà ýþíäÿðÿúÿêäèð. 

Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. Ýöíöí øþëÿñèíäÿí 

ïàðëàäûãúà ãàð; Äåéèðñÿí: – Èíäèúÿ ÿðèéÿúÿêäèð. 

Ù.Àðèô. 

èíäèúÿ-èíäèúÿ çÿðô Èíäè-èíäè, òÿçÿ-òÿçÿ, 

òÿçÿúÿ, éåíèúÿ. Àòîâóí ýîðó ö÷öí, áîøëà áó 

òèôëè áàøûíà; Èíäèúÿ-èíäèúÿ àíúàã éåòèð îí áèð 

éàøûíà. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÈÍÄÈÄßÍ çÿðô 1. Áó âàõòäàí, áó àíäàí, 

áó ýöíäÿí, áó äÿãèãÿäÿí, ãàáàãúàäàí. 

Èíäèäÿí ùàçûðëûã ýþðìÿê ëàçûìäûð. – Ðöñòÿì 

êèøè åëÿ èíäèäÿí ìöàâèíè èòàÿòäÿ ñàõëàìàüû 

ãÿðàðà àëäû. Ì.Èáðàùèìîâ. // Ôöðñÿò âàðêÿí, 

èìêàí âàðêÿí, íÿ ãÿäÿð êè ýåú äåéèë. Ùÿð 

êÿñ äöíéàíûí òÿãàçàñûíà áèð àç áÿëÿääèðñÿ, 

èíäèäÿí ýÿðÿê éÿãèí åëèéÿ êè, Îðäóáàä úÿùàëÿòè 

ßéëèñ ìÿäÿíèééÿòèíèí ãàáàüûíäà äàéàíà 

áèëìÿç. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

2. Òåçäÿí, åðòÿäÿí, âàõòûíäàí ÿââÿë. 

Èíäèäÿí íèéÿ ýÿëìèñÿí 

ÈÍÄÈÔÅÐÉÍÒ ñèô. [ëàò.] 1. Ãåéðè-ìöÿééÿí, 

ëàãåéä, åòèíàñûç. 

2. Áîø, ÿùÿìèééÿòñèç. 

3. ôèç. Íåéòðàë. 

ÈÍÄÈÊÁÒÎÐ [ëàò.] 1. òåõ. Ôèçèêè êÿìèééÿòëÿðè 

(òÿçéèãè, éöêö âÿ è.à.) òÿéèí åòìÿê 

ö÷öí èøëÿäèëÿí áèð ñûðà úèùàçëàðûí àäû. Åëåêòðèê 

åùòèçàçëàðû èíäèêàòîðó. 

2. Êèìéÿâè ðåàêñèéàíûí ñîíóíó (ðÿíýèí 

äÿéèøìÿñè, ÷þêöíòö âÿ ñ. öçðÿ) áèëäèðÿí ìàääÿ 

(ðåàêòèâ). Ðåàêñèéàëàðûí ñîíóíó áèëäèðìÿê 

ö÷öí ÿëàâÿ åäèëÿí ìàääÿéÿ èíäèêàòîð 

(éÿíè ýþñòÿðèúè) äåéèëèð. Ù.Øàùòàõòèíñêè. 

ÈÍÄÈÊÈ ñèô. Ùàçûðêû, ùàçûðäà ìþâúóä îëàí, 

ùàçûðêû çàìàíà àèä îëàí; ìöàñèð. Èíäèêè 

èíñàíëàð. Èíäèêè äþâð. Èíäèêè ÿäÿáèééàò. Èíäèêè 

øÿðàèò. // Áóäÿôÿêè. Úÿáè ùÿìèøÿ àíàñûíà 

ÈÍÄÓÊÑÈÉÀ 

áàõûðäû, ôÿãÿò èíäèêè áàõûøäà áèð àòÿø, áèð 

åëåêòðèê ãöââÿñè âàð èäè. Í.Íÿðèìàíîâ. Ùå÷ 

çàìàí ãÿì-ãöññÿ èíäèêè ãÿäÿð öðÿéèìè ñûõìàìûøäû. 


ÈÍÄÈ´ÃÎ [èñï.] 1. Êèìéÿâè öñóëëà ÿëäÿ 

åäèëÿí òöíä-ñöðìÿéè áîéà ìàääÿñè (êå÷ìèøäÿ 

áèòêèëÿðèí øèðÿñèíäÿí ùàñèë åäèëèðäè). 

2. äàí. Òöíä-ñöðìÿéè éóí ïàð÷à. Êàòèáèí 

.. èíäèãîäàí òèêäèðäèéè öñò êþéíÿéè ÷ÿêèëèá, 

äàë òÿðÿôäÿí áèð éåðÿ éûüûëäûüû ö÷öí, åíëè 

òîããàíûí ñàðû äÿìèðè öçÿðèíäÿêè áåøýóøÿ 

óëäóç à÷ûã ýþðöíöðäö. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÍÄÈËÈÊ çÿðô 1. Ùÿëÿëèê, èíäèêè ùàëäà, 

èíäèêè âàõò ö÷öí, ùàçûðêû çàìàíà ýþðÿ. Èíäèëèê 

áó áÿñäèð. – Èíäèëèê ùàìû ëàçûì äåéèë. 

Áèð-èêè íÿôÿð þùäÿñèíÿ ýþòöðñÿ êèôàéÿòäèð.. 

Ò.Ø.Ñèìóðã. Èíäèëèê áó äàíûøûãëàðû áóðàõñàã 

éàõøûäûð. Ù.Íÿçÿðëè. Èíäèëèê òèêèíòèäÿ ýöíÿìóçä 

èøëÿìÿê îëàð. Ìèð Úÿëàë. 

2. Èñ. ìÿíàñûíäà. Èíäèêè ùàë, ùàçûðêû âÿçèééÿò. 

[Êÿðèì áàáà:] [Ãûçûë èòèí] áèð ãàðäàø 

ãÿäÿð ìÿíÿ éàõøûëûüû êå÷ìèøäèð. Ñÿí áóíóí 

èíäèëèéèíè ýþðöðñÿí. À.Øàèã. 

ÈÍÄÈËÈÊÄß çÿðô Èíäèêè âàõòäà, èíäèêè 

øÿðàèòäÿ, ùÿëÿëèêäÿ, ùàë-ùàçûðäà, ùÿëÿëèê. 

Ìþùòÿðÿì “Ðÿùáÿð”èí áó òÿâÿããåèíè áèç 

èíäèëèêäÿ ÿìÿëÿ ýÿòèðÿ áèëìÿðèê.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Èñìàéûë:] ..Èíäèëèêäÿ êëóáóí ìöäèðëèéèíè 

Éóñèô éîëäàøà òàïøûðûðûã. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÍÄÈÉßÄßÊ, ÈÍÄÈÉßÚßÍ çÿðô Áó àíà 

ãÿäÿð, áó âàõòà ãÿäÿð, áó ýöíÿ êèìè. ..Êå- 

÷ÿí èë Áàêûäà éûüûëàí ãûðõ áåø ìèí ìàíàòäàí 

èíäèéÿäÿê áèðúÿ íÿôÿð ìöñÿëìàí àúûíûí ãàðíû 

äîéìàéûá. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ýöëáàäàì 

óøàãëûãäàí èíäèéÿäÿê òàìàì áàøûíäàí 

êå÷ÿíè ýþç ãàáàüûíà ýÿòèðèá, èíäè ÿðè Ìÿøÿäè 

Àëëàùâåðÿíèí éóõóñóíà þç éàíûíäà ýöëÿðäè. 

Í.Íÿðèìàíîâ. Èíäèéÿúÿí ýþéäÿí ýóðóëòóäàí 

áàøãà áèð êÿñÿ áèð úàâàá ýÿëìÿìèøäè êè, 

Ìöíÿââÿðÿ äÿ ýÿëÿ èäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÍÄÎÍÅÇÈÉÀËÛ èñ. Èíäîíåçèéà ÿùëè, ìàëàé 

õàëãûíà ìÿíñóá àäàì. 

ÈÍÄÓÈ´ÇÌ [ñàíñêð.] Ùèíäèñòàíäà: åðàìûçûí 

Â ÿñðèíäÿ áðÿùìÿíèçì âÿ áóääèçì ÿñàñûíäà 

òÿøÿêêöë òàïìûø ùàêèì äèí. 

ÈÍÄÚÊÑÈÉÀ [ëàò.] 1. ìÿíò. Àéðû-àéðû, õöñóñè 

òÿñàäöôëÿðäÿí öìóìè íÿòèúÿëÿð ÷ûõàðìà 

öñóëó. 

2. ôèç. Ìàãíèò ñàùÿñèíèí òÿñèðè èëÿ âÿ éà 

éöêëö åëåêòðèê úèñìèíèí éàõûíëàøìàñû èëÿ ùÿð 

549

ÈÍÄÓÊÑÈÉÀËÀÍÌÀ 

ùàíñû áèð êå÷èðèúèäÿ åëåêòðèê âÿ ìàãíèò åíåðæèñèíèí 

ÿìÿëÿ ýÿëìÿñè. 

3. ôèçèîë. Ñèíèð ñèñòåìèíäÿ îéàíìà èëÿ ëÿíýèìÿ 

(òîðìîçëàìà) ïðîñåñëÿðè àðàñûíäàêû 

ÿëàãÿ, áèðèíèí äèýÿðèíäÿí àñûëû îëàðàã ìåéäàíà 

ýÿëìÿñè ïðîñåñè. 

ÈÍÄÓÊÑÈÉÀËÀÍÌÀ “Èíäóêñèéàëàíìàã”- 


ÈÍÄÓÊÑÈÉÀËÀÍÌÀÃ ô. õöñ. Èíäóêñèéàéà 

÷åâðèëìÿê, èíäóêñèéà ÿìÿëÿ ýÿëìÿê. 

ÈÍÉÐÑÈÉÀ [ëàò.] ôèç. Äöç õÿòò öçðÿ ùÿðÿêÿòäÿ 

îëàí úèñìèí þç ìöíòÿçÿì ùÿðÿêÿòèíè, 

ñöêóíÿòäÿ îëàí úèñìèí èñÿ þç ñöêóíÿòèíè õàðèúè 

áèð ãöââÿ ìöäàõèëÿ åòìÿäèêúÿ ìöùàôèçÿ 

åòìÿ õàññÿñè; ÿòàëÿò. Èíåðñèéà ãöââÿñè. 

ÈÍßÊ èñ. 1. Ñöä âåðÿí èðè åâ ùåéâàíû, þêöçöí 

äèøèñè. Ñöäëö èíÿê. Ãûñûð èíÿê. Èíÿê ãàòûüû, 

ãàéìàüû (èíÿê ñöäöíäÿí ùàçûðëàíàí ãàòûã, 

ãàéìàã). – Ðÿíà äÿðùàë ãîëëàðûíû ÷ûðìàéûá 

èíÿéè ñàüìàã ö÷öí ýåòäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

..Åâèí ñàüûíäàêû ãîúàìàí ãîç àüàúû 

éàíûíäà èíÿê ìÿëÿäè. Ì.Ùöñåéí. 

2. âóëã. ×îõ êþê, éþíäÿìñèç ãàäûí, éàõóä 

ãîðõàã âÿ éà êöò àäàì ùàããûíäà. 

◊ Èíÿê êèìè ñàüìàã – þçö ö÷öí ýÿëèð 

ìÿíáÿéè åòìÿê, ìöíòÿçÿì ñóðÿòäÿ áèðèíèí 

ïóëóíó, âàðûíû ÿëèíäÿí àëìàã, ñîðóá ÷ÿêìÿê, 

èñòèñìàð åòìÿê. Áèð ñþçëÿ, Ìîëëà Ãàñûì 

Ýöëëöúÿ êÿíäèíè èíÿê êèìè ñàüûá éåéèðäè. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. // Èñòèñìàð åòìÿê. Ùÿð èë èíÿê 

êèìè ñàüûëàí òîðïàã ýöúäÿí äöøìöøäö. 


ÈÍßÊ×È èñ. Èíÿê ñàõëàéàí; èíÿéÿáàõàí. 

ÈÍßÊ×ÈËÈÊ èñ. Èíÿê éåòèøäèðèá ñàõëàìà. 

Èíÿê÷èëèéè èíêèøàô åòäèðìÿê. 

ÈÍßÊßÌÚßÉÈ èñ. Èðè, óçóíñîâ, ãûðìûçûéà 

÷àëàð ýèëÿëÿðè îëàí öçöì íþâö. 

ÈÍßÊËÈ ñèô. Èíÿéè îëàí. Ãîíøóíó èêè èíÿêëè 

èñòÿ êè, þçöí äÿ áèð èíÿêëè îëàñàí. (Àòà. ñþçö). 

ÈÍßÊÍÎÕÓÄÓ èñ. áîò. Ïàõëàëûëàð ôÿñèëÿñèíäÿí 

áèðèëëèê âÿ éà ÷îõèëëèê îò áèòêèñè (éåì 

áèòêèñè êèìè èñòèôàäÿ îëóíóð). 

ÈÍßÊÎÒÀÐÀÍ áàõ íàõûð÷û. 

ÈÍßÊÎÒÓ èñ. áîò. Õàëã òÿáàáÿòèíäÿ èñòèôàäÿ 

åäèëÿí ÷îõèëëèê áèòêè. Èíÿêîòó ÷îõèëëèê 

áèòêè îëóá, òÿõìèíÿí áèð ìåòð ùöíäöðëöéöíäÿ 

ãîë-áóäàãëû ýþâäÿéÿ ìàëèêäèð. Ëàëÿéÿ îõøàð 

÷ûëïàã, òöíä-éàøûë âÿ áþéöê éàðïàãëàðû óçóí 

ñàïëàãëàð öçÿðèíäÿ éåðëÿøìèøäèð. Ð.ßëèéåâ. 

550 

ÈÍÙÀËÉÀÑÈÉÀ 

ÈÍßÊÑÀÜÀÍ ñèô. Èíÿêëÿðè ñàüàí âÿ îíëàðà 

ãóëëóã åäÿí èø÷è; ñàüûúû. 

ÈÍßÊÑÈÇ ñèô. Èíÿéè îëìàéàí, èíÿê ñàõëàìàéàí. 

Èíÿêñèç êÿíäëèëÿð. 

ÈÍßÉßÁÀÕÀÍ áàõ èíÿê÷è. 

ÈÍÔÁÐÊÒ [ëàò.] òèá. Ñïàçìà âÿ éà áàøãà 

ñÿáÿáëÿð öçöíäÿí äàìàðëàðäà ãàí úÿðÿéàíûíûí 

êÿñèëìÿñè íÿòèúÿñèíäÿ áÿäÿíèí ùÿð 

ùàíñû áèð öçâöíöí òîõóìàëàðûíäà ÿìÿëÿ ýÿëÿí 

þëýöíëöê. Èíôàðêò îëìàã. Öðÿê äàìàðëàðû 

èíôàðêòû. 

ÈÍÔÅÊÑÈÓÍ ñèô. [ëàò.] Èíôåêñèéàíûí òþðÿòäèéè, 

éîëóõóúó. Èíôåêñèîí õÿñòÿëèêëÿð. 

ÈÍÔÉÊÑÈÉÀ [ëàò.] òèá. Éîëóõóúó õÿñòÿëèê 

òþðÿäÿí ìèêðîîðãàíèçìèí îðãàíèçìÿ ýèðìÿñè, 

éîëóõìà; ìèêðîá. 

ÈÍÔÈÍÈÒÈ´Â [ëàò.] áàõ ìÿñäÿð. 

ÈÍÔËÉÁÑÈÉÀ [ëàò.] èãò. Êàüûç ïóëëàðûí 

ÿìòÿÿ òÿäàâöëö òÿëÿáèíäÿí àðòûã áóðàõûëìàñû 

íÿòèúÿñèíäÿ ãèéìÿòäÿí äöøìÿñè. 

ÈÍÔÎÐÌÁÑÈÉÀ èñ. [ëàò.] 1. Ìÿëóìàòëàð 


2. Èíôîðìàñèéà àíëàéûøëàðûíäàí áèðè. 

ÈÍÔÐÀÃÛÐÌÛÇÛ [ëàò. èíôðà âÿ ãûðìûçû]: 

èíôðàãûðìûçû øöàëàð ôèç. – ñïåêòðèí ýþðöíÿí 

ãûðìûçû êÿíàðûíäàí äàùà óçàüà éàéûëàí ýþçëÿ 

ýþðöíìÿéÿí ùèññÿñè. Ðàêåòäÿ .. Éåðèí âÿ 

Éåð àòìîñôåðèíèí èíôðàãûðìûçû øöàëàðûíû 

ìöÿééÿí åòìÿê ö÷öí úèùàçëàð ãîéóëìóøäóð. 


ÈÍÔÐÀÑßÑ [ëàò. èíôðà âÿ ñÿñ] ôèç. Ùàâàäà 

âÿ áàøãà ìöùèòäÿ îëóá, èíñàí ãóëàüûíûí 

ãàâðàéà áèëìÿäèéè àë÷àã òåçëèêëè òèòðÿéèøëÿð. 

ÈÍÝÈËÈÑ èñ. Èíýèëòÿðÿíèí ÿñàñ ÿùàëèñèíè 

òÿøêèë åäÿí, Ùèíä-Àâðîïà äèëëÿðèíäÿí áèðèíäÿ 

äàíûøàí õàëã âÿ áó õàëãà ìÿíñóá àäàì. 

ÈÍÝÈËÈÑÚß 1. ñèô. âÿ çÿðô Èíýèëèñ äèëèíäÿ. 

Èíýèëèñúÿ êèòàá. Èíýèëèñúÿ äàíûøûð. Èíýèëèñúÿàçÿðáàéúàíúà 

ëöüÿò. 

2. èñ. Èíýèëèñ äèëè. Èíýèëèñúÿíè éàõøû áèëèð. 

ÈÍÝÈËÈÑÏßÐßÑÒ èñ. Èíýèëèñ ìèëëÿòèíè, 

îíóí ìÿäÿíèééÿòèíè, àäÿò âÿ öñóëëàðûíû ñåâÿí 

àäàì; Èíýèëòÿðÿéÿ âÿ èíýèëèñëÿðÿ ùöñíðÿüáÿò 

áÿñëÿéÿí àäàì. 

ÈÍÝÈËÈÑÏßÐßÑÒËÈÊ èñ. Èíýèëòÿðÿéÿ, èíýèëèñ 

ìèëëÿòèíÿ, îíóí ìÿäÿíèééÿò âÿ àäÿòëÿðèíÿ 

ïÿðÿñòèø åòìÿ; èíýèëèñ ïÿðÿñòèøêàðëûüû. 

ÈÍÙÀËÉÁÑÈÉÀ [ëàò.] òèá. Áóõàð, ãàç âÿ 

éà òîç ùàëûíà ñàëûíìûø äÿðìàí ìàääÿëÿðè èëÿ

ÈÍÙÀËÉÀÒÎÐ 

íÿôÿñ àëìà âàñèòÿñèëÿ éóõàðû íÿôÿñ éîëëàðûíûí 

ìöàëèúÿñè. Òÿáàáÿòäÿ ÿòèðëè éàüëàðäàí 

ìöõòÿëèô ìÿãñÿäëÿð ö÷öí èñòèôàäÿ åäèëèð. 

Áóíëàðûí áÿçèñè áîüàç-áóðóí õÿñòÿëèêëÿðèíäÿ 

èíùàëéàñèéà ìÿãñÿäè èëÿ èøëÿäèëèð. Ð.ßëèéåâ. 

ÈÍÙÀËÉÁÒÎÐ [ëàò.] òèá. 1. Èíùàëéàñèéà 

úèùàçû. 

2. Èíùàëéàñèéà îòàüû. 

ÈÍÙÀËÉÀÒÓÐÈ [ëàò.] òèá. Èíùàëéàñèéà îòàüû; 

èíùàëéàñèéà ö÷öí õöñóñè éåð. 

ÈÍÙÈËÀË èñ. [ÿð.] êþùí. 1. À÷ûëìà (äöéöí). 

2. Äàüûëìà, áèð-áèðèíäÿí àéðûëìà. 

ÈÍÙÈÐÀÔ èñ. [ÿð.] 1. êëàñ. Äþíìÿ, ñàïìà, 

êÿíàðà ãà÷ìà, áàøãà òÿðÿôÿ ìåéèëåòìÿ, 

ãà÷ìà. Ýÿð äîüðó èñÿ âÿôàäÿ ëàôûí; Ìÿíäÿí 

íÿ ö÷öíäöð èíùèðàôûí Ôöçóëè. 

2. õöñ. Áèð òÿðÿôÿ ìåéèë, èñòèãàìÿòèíè äÿéèøìÿ, 

ìåéèëëÿíìÿ. Ìàãíèò ÿãðÿáèíèí èíùèðàôû. 

Ìèëèí èíùèðàôû. – Àüûðëûã ìÿðêÿçèíäÿí 

àñûëìûø áèð ìàãíèò ÿãðÿáè ýþòöðñÿê, ÿãðÿá 

áèð ãÿäÿð òèòðÿäèêäÿí ñîíðà ìàãíèò ìåðèäèàíû 

ìöñòÿâèñèíäÿ éåðëÿøÿúÿê âÿ åéíè çàìàíäà 

öôöãè ñÿòù èëÿ áóúàã òÿøêèë åäÿúÿêäèð. Áóíà 

ìàãíèò èíùèðàôû âÿ éà ñàäÿúÿ îëàðàã èíùèðàô 

äåéèëèð. “Öìóìè ôèçèêè úîüðàôèéà”. 

ÈÍÙÈÑÀÐ èñ. [ÿð.] èãò. 1. Áèð ìàëû èñòåùñàë 

åòìÿê âÿ éà ñàòìàã, éàõóä îíäàí èñòèôàäÿ 

åòìÿê ùöãóãóíóí áèð øÿõñÿ, ìöÿññèñÿéÿ, 

äþâëÿòÿ ìÿõñóñ îëìàñû; ìîíîïîëèéà. Õàðèúè 

òèúàðÿò èíùèñàðû. Íåôò èíùèñàðû. Äþâëÿò èíùèñàðû. 

2. Èãòèñàäèééàòûí ùÿð ùàíñû áèð ñàùÿñèíäÿ 

ùàêèì ìþâãåëÿðè òóòìàã âÿ ÿí ÷îõ ãàçàíú 

ÿëäÿ åòìÿê ìÿãñÿäè èëÿ êàïèòàëûí òÿìÿðêöçëÿøäèðèëìÿñè 

ÿñàñûíäà éàðàäûëàí èðè êàïèòàëèñò 

áèðëÿøìÿñè; ìîíîïîëèéà. Èíùèñàð áèðëÿøìÿëÿðè. 

ÈÍÙÈÑÀÐ×Û 1. ñèô. Òÿñÿððöôàòûí ùÿð ùàíñû 

áèð ñàùÿñèíäÿ èíùèñàð ùöãóãóíäàí èñòèôàäÿ 

åäÿí. Èíùèñàð÷û øèðêÿòëÿð. Èíùèñàð÷û òðåñòëÿð. 

2. èñ. Èíùèñàð÷û êàïèòàë íöìàéÿíäÿñè îëàí 

èðè êàïèòàëèñò. 

ÈÍÙÈÒÀÒ èñ. [ÿð.] êèò. 1. Äöøìÿ, àøàüû 

åíìÿ, àë÷àëìà. 

2. Ýåðè ýåòìÿ, òÿíÿççöë, äöøêöíëöê. Áèð 

ìöÿééÿí ãàíóí öçðÿäèð ùÿéàò; Áèð äîüóø, 

áèð òÿêàìöë, áèð èíùèòàò. À.Ñÿùùÿò. ßíèñÿ èñëàì 

ìÿäÿíèééÿòèíèí èíùèòàòû ñÿáÿáëÿðèíè 

àðàøäûðûá èçàù åäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÍÈÊÀÑ èñ. [ÿð.] 1. Áèð éåðÿ äÿéèá ýåðè ãàéûòìà, 

ÿêñåòìÿ; ñóðÿòèí øöøÿéÿ, ñóéà âÿ éà 

ÈÍÈËÒÈ 

áàøãà ïàðëàã áèð øåéÿ äÿéèá îðàäà ÿêñ îëóíìàñû. 

Àéûí äÿíèçäÿ èíèêàñû. // Ñÿñèí äàüà, 

ãàéàéà âÿ éà áàøãà áèð ìàíåÿéÿ ÷àðïûá 

îðàäàí ÷ûõìûø êèìè ýåðè ãàéûòìàñû. Ñÿñèí 

èíèêàñû. Èíèêàñ åòäèðìÿê – ÿêñ åòäèðìÿê, 

ýþñòÿðìÿê. Èíèêàñ åòìÿê – ÿêñ åòìÿê. 

2. ôÿëñ. Õàðèúè àëÿìèí ñóðÿòëÿð øÿêëèíäÿ 

õÿéàëûìûçäà úàíëàíìàñû. 

ÈÍÈËÄßÌß “Èíèëäÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÍÈËÄßÌßÊ ô. 1. Áÿðê àüðû, ÿçèééÿò, 

ðóùè èçòèðàá âÿ ñ. íÿòèúÿñèíäÿ éàâàøúà, àüëàð 

êèìè ùÿçèí ñÿñ ÷ûõàðìàã; çàðûìàã, ñûçûëäàìàã. 

Éàðàëû èíèëäÿéèð. – Éàòûð, èíèëäÿéèð, äóðóá 

áîéëàíûð; Áèð íå÷ÿ éåðèíäÿí éàðàëû ýþðäöì. 

Àøûã ßëÿñýÿð. Áèð ÿëëÿðèìè àë-ãûðìûçû 

áîéàéàí ãàíà, áèð äÿ îòëàð öñòöíäÿ èíèëäÿéÿèíèëäÿéÿ 

(ç.) ñöðöíÿí î êè÷èê ùåéâàíà áàõäûì. 

À.Øàèã. 

2. ìÿú. Ìÿðóç ãàëäûüû áèð ùàäèñÿíèí âÿ éà 

âÿçèééÿòèí àüûðëûüûíäàí ñûçûëäàéûá øèêàéÿòëÿíìÿê; 

ðóùäàí äöøìÿê, áÿäáèíëèê ýþñòÿðìÿê. 

..Ðöñòÿì ùÿìèøÿ ÿëëÿðèíÿ ýöâÿíìèø âÿ 

èíèëäÿìÿìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

3. ìÿú. Ùÿçèí, éàíûãëû ìóñèãè, íÿüìÿ ñÿñè 

ùàããûíäà; öìóìèééÿòëÿ, èíñàíäà ùöçí âÿ 

êÿäÿð îéàäàí ñÿñ ùàããûíäà. Êàìàí èíèëäÿéèð. 

// Éàçûã-éàçûã ìÿëÿìÿê. Äàüäà ìàðàë 

õîø ìÿëÿð; Õîø èíèëäÿð, õîø ìÿëÿð; Ñÿíñèç áèð 

àù ÷ÿêÿðÿì; Äàü èíèëäÿð, äàø ìÿëÿð. (Áàéàòû). 

[Äÿðâèø:] Êþíëöì éàðàëû ìàðàë êèìè 

èíèëäÿéèðäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

ÈÍÈËÄßØÌß “Èíèëäÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÍÈËÄßØÌßÊ ãàðø. Èíèëäÿìÿê, èíèëòè 

ñÿñè ÷ûõàðìàã, éàçûã-éàçûã ìÿëÿìÿê (÷îõëàðû 

ùàããûíäà). Ãîéóíëàð äà òîïëàøûá èíèëäÿøäè, 

ìÿëÿøäè, ñàíêè ÿëèáû÷àãëû ãÿññàáû ýþðöá 

àüëàøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈÍÈËÄßÒÌß “Èíèëäÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÍÈËÄßÒÌßÊ èúá. Èíèëäÿìÿñèíÿ ñÿáÿá 

îëìàã, çàðûòìàã. // ×îõ ÿçèééÿò âåðìÿê. 

ÈÍÈËÒÈ èñ. Èíëÿìÿ ñÿñè, ùÿçèí, éàíûãëû ñÿñ; 

çàðûëòû, ñûçûëòû. ×èíàðëûãäà éàëíûç áàøûìà ýÿçäèì; 

Áó ùàëäà èíúÿ áèð èíèëòè ñåçäèì. Ù.Úàâèä. 

Ãóëàãëàðûìäà Ãîí÷àíûí èíèëòèëÿðè, ÷ûüûðòûëàðû, 

éàëâàðûøëàðû åøèäèëèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Áó 

àüëàéûø âÿ èíèëòè ñÿñëÿðèíäÿí ÷ÿêèëÿí ñÿäëÿð 

îíëàðû ñàõëàìàüà ãàäèð äåéèëäèð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

// ìÿú. Öìóìèééÿòëÿ, òÿñèðëè, éàíûãëû, 

ùÿçèí, øèêàéÿòëè ñÿñ. Áöëáöëöí ñÿñè äÿ 

551

ÈÍÈËÒÈËÈ 

àíàñûíû êþðïÿëèêäÿ èòèðìèø áèð óøàüûí èíèëòèñè 

ãÿäÿð ãÿìýèí âÿ êÿäÿðëèäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Óøàãëàðûí áàüûðòûñû, ãûçëàðûí, ýÿëèíëÿðèí ÷àëüûñû, 

éàñòûáàëàáàíëàðûí ùÿçèí èíèëòèñè áèð-áèðèíÿ 

ãàðûøìûøäû. Ú.Úàááàðëû. Îðàäàí-áóðàäàí 

ýåúÿãóøóëàðûíûí èíèëòèéÿ áÿíçÿð óëàìàëàðû 

åøèäèëèðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÈÍÈËÒÈËÈ ñèô. Èíèëòè èëÿ äîëó, øèêàéÿòëè. 

Íÿùàéÿò, íÿíÿñèíèí àðäû-àðàñû êÿñèëìÿéÿí 

èíèëòèëè ÷àüûðûøû Úÿìèëè éóõóäàí àéûëòäû. 


ÈÍÈÐ-ÈÍÈÐ: èíèð-èíèð èíëÿìÿê – èíèëòè 

ñÿñè ÷ûõàðìàã, èíèëäÿìÿê. ..Àüàúëàð èíèðèíèð 

èíëÿéèð, êöëÿê ãàðøûñûíäà òà êþòöêëÿðèíÿ 

ãÿäÿð ÿéèëèð, äîüðóëóðäó. À.Øàèã. 

ÈÍÈØÈË çÿðô Êå÷ÿí èëäÿí ãàáàãêû èë. Èíèøèë 

Àøãàáàäà ýåòìèøäèì. Èíèøèë éàéû êÿíääÿ 

êå÷èðìèøäèê. – [Ãÿðÿíôèë:] Èíèøèë òÿøÿááöñ 

ãàëäûðäûíûç êè, ùàìàì òèêÿê, ùÿëÿ ùþðýöñö áèð 

àðøûí ãàëõìàéûá. È.ßôÿíäèéåâ. [Ìèíàéÿ:] 

Èíèøèë áèç ùÿð ãóòóäàí èéèðìè ñÿêêèç êèëî áàðàìà 

âåðìÿëèéäèê. È.Ùöñåéíîâ. 

ÈÍÈØÈËÊÈ ñèô. Êå÷ÿí èëäÿí ãàáàãêû èë îëàí, 

èíèøèë áàø âåðìèø. Èíèøèëêè ùàäèñÿ. – Õöñóñÿí 

èíèøèëêè äàü êþ÷ö áöòöí òÿôÿððöàòû èëÿ [Ëà÷ûíûí] 

õÿéàëûíäà úàíëàíäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÍÆÅÊÒÎÐ èñ. [ôð.] Ñó âóðìàã ö÷öí øûðíàãëû 

íàñîñ. 

ÈÍÆÅÍÉÐ [ôð.] áàõ ìöùÿíäèñ. 

ÈÍÆÅÍÅÐËÈÊ áàõ ìöùÿíäèñëèê. 

ÈÍÊÀÐ èñ. [ÿð.] Òàíûìàìà, ðÿää åòìÿ, 

ãÿáóë âÿ òÿñäèã åòìÿìÿ, äàíìà. Èêèäèð ýÿð- 

÷è ïÿðè÷þùðÿëÿðèí ýöôòàðû; Áèð èìèø áóíëàðûí 

èãðàðû èëÿ èíêàðû. Ãþâñè. Èíêàð åòìÿê 

(åëÿìÿê, ãûëìàã) – áèð øåéèí âàðëûüûíû, äîüðóëóüóíó 

âÿ ñ.-íè ãÿáóë âÿ òÿñäèã åòìÿìÿê, 

ðÿää åòìÿê, äàíìàã. Íàèíñàô êþùíÿïÿðÿñòëÿð 

ìÿäÿíèééÿòèí âÿ ìààðèôèí ìÿíôÿÿòëÿðèíè 

èíêàð åäèðëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ñÿí îëìàñàí 

âåðìÿçäèì ìÿí åøãÿ áèð ìÿíà; Áó 

éîëäà ñÿí ìàíà ðÿùáÿðñÿí, åéëÿìÿì èíêàð. 

Ù.Úàâèä. Ýöëäÿñòÿ Ýöëäÿñòÿ îëäóüóíó áèð 

äàùà èíêàð åëÿäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. // ùöã. Þçöíÿ 

ãàðøû èðÿëè ñöðöëÿí âÿ èñíàä åäèëÿí áèð 

øåéè ãÿáóë åòìÿéèá ðÿää åòìÿê, äàíìàã. 

Ýöíàùûíû èíêàð åòìÿê. 

◊ Èíêàðû èíêàð ôÿëñ. – òÿáèÿòèí, úÿìèééÿòèí 

âÿ òÿôÿêêöðöí äèàëåêòèê èíêèøàôû ïðîñåñèíäÿ 

éåíèíèí òþðÿíìÿñè èëÿ òàðèõè àðäûúûëëûã 

552 

ÈÍÊÈØÀÔ 

àðàñûíäàêû âÿùäÿòè èôàäÿ åäÿí ÿñàñ ãàíóíëàðäàí 

áèðè. 

ÈÍÊÀÐÅÄÈÚÈ ñèô. Èíêàð åäÿí, ðÿää åäÿí, 

äàíàí, ãÿáóë âÿ òÿñäèã åòìÿéÿí. Èíêàðåäèúè 

äÿëèëëÿð. – “Ìîëëà Íÿñðÿääèí” ðåàëèçìè âÿ 

ñàòèðàñû éåíÿ äÿ þç èíêàðåäèúè, èôøàåäèúè õöñóñèééÿòëÿðèíè 

ñàõëàéûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈÍÊÀÐÅÄÈËÌßÇ ñèô. Èíêàð åäèëÿ áèëìÿéÿí, 

ðÿää åäèëÿ áèëìÿéÿí, èíàíäûðûúû, øÿêñèç. 

Èíêàðåäèëìÿç ùÿãèãÿò. Èíêàðåäèëìÿç ôàêò. 

ÈÍÊÀÐÅÄÈËÌßÇËÈÊ èñ. Èíêàð åäèëÿ áèëìÿìÿ, 

èíàíäûðûúûëûã, øÿêñèçëèê. Ôàêòëàðûí 

èíêàðåäèëìÿçëèéè. 

ÈÍÊÀÑÑÁÒÎÐ [èòàë.] ßñàñÿí èäàðÿ, ìöÿññèñÿ 

õàðèúèíäÿ êàññàëàðäà òîïëàíìûø ïóëó 

ñÿíÿäëÿð öçðÿ ãÿáóë åòìÿêëÿ âÿ ïóë âåðìÿêëÿ 

ìÿøüóë îëàí êàññèð. [Úèíàéÿòêàðëàð] ùÿìèí 

ÿìàíÿò êàññàñûíäàí ïóë àïàðìàüà ýÿëÿí 

èíêàññàòîðó îüóðëàìûøäûëàð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÈÍÊÀÑÑÀÒÎÐËÓÃ èñ. Èíêàññàòîðóí èøè, 

âÿçèôÿñè. Èíêàññàòîðëóã åòìÿê. 

ÈÍÊÈÐ-ÌÈÍÊÈÐ èñ. [ÿð.] Äèíè åòèãàäëàðà 

ýþðÿ, ãÿáèðäÿ þëöíö ñîðüó-ñóàë åäÿí èêè 

ìÿëÿê. ×îõ çàìàí ãóðäóüóì úÿëÿäÿêè ãóøëàð 

éåðèíÿ ýþçëÿðèìÿ àíàìûí äÿùøÿòëè òÿñâèð 

åòäèéè, ÿëëÿðèíäÿ îäëó êþñþâëÿð îëàí èíêèðìèíêèð 

ýþðöíöðäö. Ì.Èáðàùèìîâ. [Áåøà÷ûëàíëû 

àäàì:] Âàõòû êå÷èðìÿéèí, èíêèð-ìèíêèð 

þçö ñîðóøàúàã. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÍÊÈÑÀÐ èñ. [ÿð.] 1. Ãûðûëìà, ñûíìà. // ôèç. 

êþùí. Èøûã øöàëàðûíûí øÿôôàô áèð øåéèí è÷èíäÿí 

êå÷ÿðêÿí ñûíìàñû, èñòèãàìÿòèíè äÿéèøìÿñè. 

2. ìÿú. Ãÿëáè ãûðûëìà, öðÿéè ñûíìà, èíúèìÿ, 

õàòèðèíÿ äÿéìÿ. 

◊ Èíêèñàðè-õàòèð (ãÿëá) – êþíëö ñûíìà 

(ãûðûëìà), öðÿéè ñûíìà. Èíêèñàðè-õÿéàë – 

ýþçëÿäèéè öìèäëÿðèí, àðçóëàðûí áîøà ÷ûõìàñû 

äîëàéûñû èëÿ èíñàíäà äîüàí ìÿìíóíèééÿòñèçëèê 

ùèññè; ìÿéóñëóã, öìèäñèçëèê. Ýþðöíöð 

êè, Ôÿðùàäû èíêèñàðè-õÿéàëà ñàëàí ÿí ÿñàñ 

ôàêò ðÿèééÿòèí ùàëû äåéèë, þçöíöí ÷ûõûëìàç âÿçèééÿòè, 

ýöúñöçëöéö, ÿìèñèíèí àðçóëàðûíà 

îéóíúàã îëìàñûäûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. ..Ïàøà 

àòàñûíû èíêèñàðè-õÿéàëà óüðàòìàìàã ö÷öí 

îíóí ñþçëÿðèíè óúàäàí òÿñäèãëÿäè. Ì.Ùöñåéí. 

Êö÷ÿéÿ ÷ûõäûãäà, çöëìÿò è÷èíäÿ àääûìëàäûãäà 

àíè áèð èíêèñàðè-õÿéàë ìÿíè àëäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÍÊÈØÀÔ èñ. [ÿð.] Èðÿëèéÿ äîüðó òÿðÿããè 

åòìÿ, àðòìà, éöêñÿëìÿ; òÿðÿããè, éöêñÿëèø.

ÈÍÊÈØÀÔÑÛÇ 

Þëêÿíèí èíêèøàôû. Ñÿíàéåíèí èíêèøàôû. Êÿíä 

òÿñÿððöôàòûíûí èíêèøàôû. – Ùÿñÿí áÿé Çÿðäàáè 

Àçÿðáàéúàíû ôåîäàë ýåðèëèéèíäÿí ãóðòàðûá 

éåíè éîëà, Àâðîïà èíêèøàôû éîëóíà ÷ûõàðìàã 

èñòÿéèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Èíêèøàô åòäèðìÿê 

– 1) èðÿëèëÿòìÿê, òÿðÿããè åòäèðìÿê, 

éöêñÿëòìÿê. Êöòëÿëÿðèí éàðàäûúûëûã ôÿàëèééÿòèíè 

èíêèøàô åòäèðìÿê. Ðåñïóáëèêàäà öçöì÷öëöéö 

èíêèøàô åòäèðìÿê; 2) êàìèëëÿøäèðìÿê, 

òÿêìèëëÿøäèðìÿê, äàùà äà àðòûðìàã, äàùà äà 

éàõøûëàøäûðìàã, ìþùêÿìëÿíäèðìÿê, ãöââÿòëÿíäèðìÿê. 

Ñÿñèíè èíêèøàô åòäèðìÿê. ßçÿëÿëÿðè 

èíêèøàô åòäèðìÿê. Ùàôèçÿíè èíêèøàô åòäèðìÿê. 

Èíêèøàô åòìÿê – 1) òÿðÿããè åòìÿê, 

èðÿëèëÿìÿê, àðòìàã, éöêñÿëìÿê, ýåíèøëÿíìÿê. 

Èíúÿñÿíÿòèìèç îëäóãúà èíêèøàô åòìèøäèð; 

2) êàìèëëÿøìÿê, éåòêèíëÿøìÿê, àðòìàã. 

Àõûð çàìàíëàð î, õåéëè èíêèøàô åòìèøäèð; 

3) áþéöìÿê, éåòèøìÿê, ìþùêÿìëÿíìÿê, 

ãöââÿòëÿíìÿê. Èäìàí íÿòèúÿñèíäÿ ÿçÿëÿëÿðè 

îëäóãúà èíêèøàô åòìèøäèð. Èíêèøàô åòìèø – 

1) éöêñÿê ñÿâèééÿéÿ ÷àòìûø, ñÿíàéå, ìÿäÿíèééÿò 

âÿ ñ. úÿùÿòäÿí ÷îõ èðÿëè ýåòìèø, 

òÿðÿããè åòìèø. Èíêèøàô åòìèø þëêÿëÿð; 2) éåòêèíëÿøìèø, 

éåòèøìèø, êàìèëëÿøìèø, ýþðöø 

äàèðÿñè ýåíèø, ýåíèø ìÿëóìàòëû; ìÿäÿíè, ùÿð 

úÿùÿòäÿí éåòêèí. Èíêèøàô åòìèø àäàì. 

ÈÍÊÈØÀÔÑÛÇ ñèô. Îëäóüó êèìè ãàëàí, àðòìàéàí, 

èðÿëèëÿìÿéÿí, êàìèëëÿøìÿéÿí, èíêèøàô 

åòìÿéÿí. Èíêèøàôñûç (ç.) ãàëìàã. 

ÈÍÊÓÁÁÑÈÉÀ [ëàò.] 1. òèá. Õÿñòÿëèéèí éîëóõóúó 

àíäàí áèðèíúè ÿëàìÿòëÿðèíèí ýþðöíìÿñèíÿ 

ãÿäÿð ÷ÿêÿí ýèçëè äþâðö. 

2. ê.ò. Èíêóáàòîðäà ñöíè úöúÿ ÷ûõàðûëìàñû. 

ÈÍÊÓÁÁÒÎÐ èñ. [ëàò.] Éóìóðòàäàí ñöíè 

ñóðÿòäÿ (êöëëè ìèãäàðäà âÿ èëèí èñòÿíèëÿí 

ôÿñëèíäÿ) úöúÿ ÷ûõàðìàã ö÷öí úèùàç. – Èíêóáàòîð 

åëÿ áèð úèùàçäûð êè, áó úèùàç è÷ÿðèñèíäÿ 

éóìóðòà ðöøåéìèíèí èíêèøàôû ö÷öí ëàçûì 

îëàí áöòöí øÿðàèò âàðäûð. “Çîîëîýèéà”. 

ÈÍÊÂÈÇÈ´ÑÈÉÀ [ëàò.] òàð. 1. Äöøìÿíëÿðè èëÿ 

ÿí âÿùøè âÿ àìàíñûç öñóëëàðëà ìöáàðèçÿ åòìÿê 

ö÷öí êàòîëèê êèëñÿñèíèí ÕÛÛÛ ÿñðèí ÿââÿëèíäÿ 

òÿøêèë åòäèéè ìÿùêÿìÿ-ïîëèñ òÿøêèëàòû. 

Îðòà ÿñðèí áèð ÷îõ ìÿøùóð àëèìëÿðè èíêâèçèñèéà 

òîíãàëëàðûíäà éàíäûðûëìûøäûð. Èíêâèçèñèéà 

ãóðáàíëàðû. 

2. ìÿú. Èøýÿíúÿ, ÿçàá, çöëì. 

ÈÍÃÈËÀÁ×Û 

ÈÍÊÂÈÇÈ´ÒÎÐ [ëàò.] 1. òàð. Èíêâèçèñèéà 

ìÿùêÿìÿñèíèí öçâö (á à õ èíêâèçèñèéà 1-úè 

ìÿíàäà). 

2. ìÿú. Çàëûì, úÿëëàä. 

ÈÍÊÂÈÇÈÒÎÐËÓÃ èñ. Çàëûìëûã, úÿëëàäëûã, 

àìàíñûçëûã, çöëìêàðëûã. 

ÈÍÃÀ, ÈÍÃÀ-ÈÍÃÀ òÿãë. Êþðïÿ óøàãëàðûí 

àüëàìàã ñÿñè. Èíãà-èíãà äåéèá ñåâèíèð ÷àüà; 

Áèð àíà ãÿëáèíäÿ ýöëöð êàèíàò. Ñ.Âóðüóí. 

×àüàíûí èëê èíãàñûíäàí Ýöëñÿíÿì àüðû âÿ 

ãîðõóíó óíóäàðàã, íàçëû áèð òÿáÿññöìëÿ 

öçöíö î òÿðÿôÿ ÷åâèðèá ýèçëÿòäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈÍÃÈËÀÁ èñ. [ÿð.] 1. Çîðàêû èúòèìàè ÷åâðèëèø; 

äþâëÿò ùàêèìèééÿòèíèí ùàêèì ñèíôèí 

ÿëèíäÿí áàøãà ñèíôèí ÿëèíÿ êå÷ìÿñè. 1905-úè 

èë èíãèëàáû. Áóðæóà èíãèëàáëàðû. Èíãèëàá èëëÿðè. 

– Ðóñèéà èíãèëàáûíûí áÿðÿêÿòèíäÿí òþðÿéÿí 

àçàäëûãëàðûí áèðè äÿ âèúäàí àçàäëûüûäûð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Éàøëû êèøè:] Äöíéà 

ùàäèñÿëÿðè èëÿ, Èðàíäà áàøëàéàí èíãèëàá 

ùÿðÿêàòû èëÿ ìàðàãëàíûðäûì. Ñ.Ùöñåéí. 

2. Ùÿð ùàíñû áèð åëì ñàùÿñèíäÿ, òåõíèêàäà, 

èíúÿñÿíÿò âÿ ñ. ñàùÿñèíäÿ ÿñàñëû äÿéèøèêëèê. 

Ìÿäÿíè èíãèëàá. – Ñîíðà áèð ùÿêèì ÷ûõäû, éàø 

äÿñìàë öñóëóíóí åëì àëÿìèíäÿ áèð èíãèëàá 

îëäóüóíó ñþéëÿäè. Ìèð Úÿëàë. 

3. êëàñ. Äÿéèøèêëèê, äÿéèøêÿíëèê. Øàùèääèð 

îíà áó èíãèëàáûí; Êèì, àøèãèñÿí áèð àôèòàáûí. 

Ôöçóëè. Éàðÿá, áóýöíêö ìÿúëèñèìèç õîø êå÷èð 

áèçèì; Áó ìÿúëèñè-ìÿùÿááÿòÿ ýþñòÿðìÿ 

èíãèëàá. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÈÍÃÈËÀÁÁÀÇ ñèô. âÿ èñ. [ÿð. èíãèëàá âÿ 

ôàðñ. ...áàç] êèí. Éàëàíäàí þçöíö èíãèëàá÷û 

ýþñòÿðÿí, èíãèëàáëà îéíàéàí, èíãèëàáäàí þç 

ìÿãñÿäëÿðè ö÷öí èñòèôàäÿ åäÿí. Åñåðëÿð, 

ìåíøåâèêëÿð; Èíãèëàááàç âÿçèðëÿð; Ùÿð òÿðÿôäÿ 

.. ýÿçèðëÿð. Ð.Ðçà. 

ÈÍÃÈËÀÁÁÀÇËÛÃ èñ. êèí. Èíãèëàááàçûí èøè, 

ùÿðÿêÿòè. 

ÈÍÃÈËÀÁ×Û 1. èñ. Èíãèëàá ùÿðÿêàòû èøòèðàê÷ûñû, 

èíãèëàá õàäèìè. 

2. Èíãèëàáè èäåéàëàð äàøûéàí, èíãèëàáè ðóùäà 

îëàí. Àðàçëà áèð ýöíäÿ ùÿáñõàíàäàí 80-ÿ 

éàõûí èíãèëàá÷û ôÿùëÿ àçàä åäèëìèøäè. À.Øàèã. 

Àëòû àéäàí àðòûã èäè êè, Ïóàí Ãàé Êàíòîí 

èíãèëàá÷û îðäóñóíäà øöúàÿòëÿ äàâà åäèðäè. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Öñéàí àëîâëàðû èíãèëàá÷û èø÷èêÿíäëèëÿð 

ãàíû èëÿ ñþíäöðöëäö. Ù.Íÿçÿðëè. 

553

ÈÍÃÈËÀÁ×ÛËÛÃ 

3. ìÿú. Ùÿð ùàíñû áèð åëì ñàùÿñèíäÿ, òåõíèêàäà 

âÿ ñ.-äÿ éåíèëèê, ÷åâðèëèø éàðàäàí øÿõñ. 

ÈÍÃÈËÀÁ×ÛËÛÃ èñ. Èíãèëàáè ðóùäà îëìà, 

èíãèëàáè ùÿðÿêàòäà èøòèðàê åòìÿ; èíãèëàá÷ûíûí 

ôÿàëèééÿòè, èøè, ïåøÿñè. Ôÿùëÿ ñèíôèíèí èíãèëàá÷ûëûüû. 

ÈÍÃÈËÀÁÈ ñèô. 1. Èíãèëàáà àèä îëàí, èíãèëàá 

ìàùèééÿòè äàøûéàí, èíãèëàá ðóùëó. Èíãèëàáè 

áàéðàì. Èíãèëàáè ùèìí. Èíãèëàáè ìàùíûëàð. 

– “Ìîëëà Íÿñðÿääèí” èíãèëàáè äåìîêðàòèçìèí 

èôàäÿ÷èñè âÿ ìÿðêÿçè èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Òåõíîëîæè èíñòèòóòäà ÷îõäàí áÿðè èíãèëàáè 

ÿùâàë-ðóùèééÿ êþê ñàëìàüà áàøëàìûøäû. 


2. Èíãèëàá èäåéàëàðûíû èôàäÿ åäÿí; èíãèëàá- 

÷û. Èíãèëàáè ñèíèô. Èíãèëàáè õàäèì. Èíãèëàáè 

îðäó. Èíãèëàáè ãöââÿëÿð. // Èíãèëàáû ùÿéàòà 

êå÷èðìÿéÿ äîüðó éþíÿëäèëìèø, èíãèëàá éàðàòìàã 

ìÿãñÿäèíè äàøûéàí. Èíãèëàáè ìöáàðèçÿ. 

Èíãèëàáè ÷ûõûø. Èíãèëàáè ÷åâðèëèø. – Èíãèëàáè 

ùÿðÿêàòûí ýåòäèêúÿ ýöúëÿíìÿñè ÷àð ìöòëÿãèééÿòèíè 

ãîðõóòìóøäó. À.Øàèã. // Èíãèëàá 

íÿòèúÿñèíäÿ ìåéäàíà ýÿëìèø, èíãèëàáûí éàðàòìûø 

îëäóüó. Ôÿùëÿ ñèíôèíèí èíãèëàáè äèêòàòóðàñû. 

Èíãèëàáè ãàíóíëàð. Èíãèëàáè òÿøêèëàòëàð. 

Èíãèëàáè ùþêóìÿò. 

ÈÍÃÈËÀÁÈËßØÄÈÐÈÚÈ ñèô. Èíãèëàá ìàùèééÿòè, 

èíãèëàá ðóùó âåðÿí, èíãèëàáèëÿøäèðÿí. 

Ôÿùëÿ ùÿðÿêàòûíûí èíãèëàáèëÿøäèðèúè ãöââÿñè. 

ÈÍÃÈËÀÁÈËßØÄÈÐÈËÌß “Èíãèëàáèëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÈÍÃÈËÀÁÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Èíãèëàáè 

ðóùäà äÿéèøäèðèëìÿê, èíãèëàáè ìàùèééÿò 


ÈÍÃÈËÀÁÈËßØÄÈÐÌß “Èíãèëàáèëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÈÍÃÈËÀÁÈËßØÄÈÐÌßÊ ô. Èíãèëàáè ðóùäà 

ùàçûðëàìàã, èíãèëàáè ùÿðÿêàòà ÷åâèðìÿê, èíãèëàáè 

õàðàêòåð âåðìÿê, èíãèëàáè èäåéàëàðû 

éàéìàã, èíãèëàáè ðóùäà òÿðáèéÿëÿíäèðìÿê. 

ÈÍÃÈËÀÁÈËßØÌß “Èíãèëàáèëÿøìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÈÍÃÈËÀÁÈËßØÌßÊ ô. Èíãèëàáè èäåéàëàðû 

äÿðèíäÿí äÿðê åòìÿê, ìÿíèìñÿìÿê. 

ÈÍÃÈÐÀÇ èñ. [ÿð.] Ñîíó êÿñèëìÿ, áèòìÿ, 

ñþíìÿ, ìÿùâ îëìà. Èíãèðàç åòìÿê – ñîíó 

êÿñèëìÿê, áèòìÿê, ìÿùâ îëìàã. Èíãèðàçèàëÿì 

êëàñ. – ãèéàìÿò. [ßùìÿä:] ..Ùå÷ ôèêèð 

åéëÿìÿ, êèøè, Àëëàù ãîéñà, îíà òþâáÿëÿìÿ 

554 

ÈÍÍÅÐÂÀÑÈÉÀ 

âåðäèðÿúÿéÿì êè, èíãèðàçè-àëÿìÿ êèìè äàäû 

äàìàüûíäàí ýåòìÿñèí. Í.Âÿçèðîâ. 

ÈÍÃÐÅÄÈÉÅÍÒ èñ. [ëàò.] Ìöðÿêêÿá áèðëÿøìÿíèí 

âÿ éà ãàðûøûüûí òÿðêèá ùèññÿñè. 

ÈÍÃÓØ èñ. ×å÷åíëÿðÿ éàõûí îëàí Øèìàëè 

Ãàôãàç õàëãëàðûíäàí áèðè âÿ áó õàëãà ìÿíñóá 

àäàì. Èíãóø äèëè. Èíãóø ìàùíûëàðû. 

ÈÍÃÓØÚÀ çÿðô âÿ ñèô. Èíãóø äèëèíäÿ. Èíãóøúà 

þéðÿíìÿê. Èíãóøúà äàíûøìàã. 

ÈÍËßÌß “Èíëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÍËßÌßÊ áàõ èíèëäÿìÿê. [ßðÿí:] Ýöíÿø 

÷ûõàíäàí áàòàíà ãÿäÿð àüûð èøäÿí èíëÿéÿí 

ãóëëàð Ìàðèãåðèíè ñåâèíúëÿ ãàðøûëàäûëàð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Èíëÿäèêúÿ àçàëìûð; Äÿðäëÿðèìèç 

äàùà äà; Öðÿêäÿ ýþç-ýþç îëóð. 

Á.Âàùàáçàäÿ. Èëê åøãèì éóõóòÿê ÷ÿêèëäè ýþéÿ; 

Êþíëöìöí ñàçûíäà èíëÿäè áèð ñèì. Ù.Àðèô. 

ÈÍËßÒÌß “Èíëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÍËßÒÌßÊ áàõ èíèëäÿòìÿê. [Èíúè:] 

..Êþêñöìöí è÷èíäÿ ÷àðïàí öðÿêäèð; Ìÿíè äÿ 

èíëÿäÿí òÿê áèð äèëÿêäèð. À.Øàèã. [Åëõàí:] Áó 

ñÿñ áèð õàòèðàò ìèçðàáû êèìè ãÿëáèìèí áöòöí 

òåëëÿðèíè èíëÿòäè. Ú.Úàááàðëû. Âåðìèøëÿð ñÿññÿñÿ 

õàíÿíäÿ âÿ òàð; Èíëÿäèð äàüëàðû øèêÿñòÿ, 

ãàòàð. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÈÍËßÉÈØ èñ. Èíèëòè, èíëÿìÿ. Èíëÿéèðñÿí, î 

èíëÿéèø íÿ ö÷öíäöð, ãàôèëñÿí; Áèëìÿäèíìè ùàíñû 

ñèíôèí ìÿäôÿíèäèð î ìÿñêÿí Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÍÍÀÁ èñ. [ÿð.] 1. À÷ûã-ñàðû ÷è÷ÿêëÿðè îëàí, 

ãóðàãëûüà äàâàìëû àüàú âÿ áó àüàúûí ãûðìûçû 

ãàáûãëû, áÿðê ÷ÿéèðäÿêëè õûðäà, øèðèí ìåéâÿñè. 

2. Êëàññèê øåèðäÿ ãûðìûçûëûã ìÿíàñûíäà 

òÿðêèáëÿðäÿ èøëÿíèð; ìÿñ.: øÿðáÿòè-èííàá 

(ãûðìûçû øÿðáÿò), ëÿáè-èííàá (ãûðìûçû äîäàã). 

..Äÿðäè-åøãäÿ áóíóí÷óí ëÿáè-èííàá 

ýÿðÿê; Áèð áåëÿ äÿðäè íÿ Ëîüìàí, íÿ ßôëàòóí 

èñòÿð. Àúèç. Ìÿí þçöì áèëèðÿì øÿðáÿòè-èííàá; 

Äÿôè-ùÿðàðÿòè-úèýÿðäèð ìÿíÿ. Ã.Çàêèð. 

ÈÍÍÀÁÛ 1 ñèô. Èííàá ðÿíýèíäÿ, ãûðìûçû. Èííàáû 

ïàð÷à. – Ñèìè-çÿíÿõäàíäû, ìèðâàðèäÿíäàí; 

Èííàáû ëÿáëÿðè úàí äÿðìàíûäû. Àøûã 

ßëÿñýÿð. [Áóüàúûí] àéàüûíäà ýåí èííàáû 

øàëâàð .. âàð èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÈÍÍÀÁÛ 2 èñ. ìóñ. Àçÿðáàéúàí õàëã îéóí 

ùàâàëàðûíäàí áèðèíèí àäû. 

ÈÍÍÀÁËÛÃ èñ. Èííàá àüàúëàðû ÿêèëìèø éåð. 

Áàü áàøäàí-áàøà èííàáëûãäûð. 

ÈÍÍÅÐÂÁÑÈÉÀ èñ. [ëàò.] àíàò. Áÿäÿíèí 

âÿ éà òîõóìàíûí ãåéðè-áÿðàáÿð åëåìåíòëÿðëÿ 

òÿúùèçè.

ÈÍÑÀÔ 

ÈÍÑÀÔ èñ. [ÿð.] 1. Èíñàíäà âèúäàí âÿ ÿäàëÿò 

ùèññè, þç ùÿðÿêÿòëÿðè ö÷öí ìÿíÿâè ìÿñóëèééÿò 

ùèññè; âèúäàíà ìöâàôèã ùÿðÿêÿò. Èíñàô 

äèíèí éàðûñûäûð. (Àòà. ñþçö). Áÿéëÿðèí áÿéèñÿí, 

õàíëàðûí õàíû; Óíóòìà èíñàôû, ñàòìà 

èìàíû.. Àøûã ßëÿñýÿð. Èíñàôûìûí âÿ âèúäàíûìûí 

éàíûíäà ìÿñóë îëàðàì, ÿýÿð éàëàí äåñÿì 

êè, òÿãðèáÿí éàðûì ñààò ìÿíèì òÿàìûì 

÷ÿêäè.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // Ðÿùì, ìöðöââÿò, 

øÿôãÿò, ÿäàëÿò. Èíñàô õîøäóð, åé åøã, 

àíúàã ìÿíè çÿáóíè åò; Ùà áþéëÿ ìþùíÿò èëÿ 

êå÷ñèíìè ðóçèýàðûì Ôöçóëè. Êþíëöíäÿ 

ãàëìàäû èíñàô ÿñÿðè; Äöðäàíÿíèí ãÿëáè ñàë 

áóçà äþíäö. Ì.Ðàùèì. Ìÿñìÿíèí ãÿëáèíè 

äàüëàéàí ôÿëÿêèí “÷ÿðõè ÷åâðèëìèø”, ôÿëÿêèí 

çÿððÿ ãÿäÿð èíñàôû, ìöðöââÿòè éîõìóø! Ìèð 

Úÿëàë. Èíñàô äåéèë – ðÿâà äåéèë, èíñàôà 

ìöüàéèðäèð. [Ìÿììÿä:] Éîõ, áó èíñàô äåéèë 

êè, áó úöð íÿúèá ùåéâàíûí ëåøèíè ìÿí áó ÷þëäÿ 

äÿôí åòìÿìèø ýåäèì.. Å.Ñóëòàíîâ. Èíñàô 

åòìÿê (åëÿìÿê) – ðÿùì åòìÿê, ìÿðùÿìÿò 

ýþñòÿðìÿê, ÿäàëÿòëÿ éàíàøìàã. Þìöð êå÷äè, 

èíñàô åëÿ, ñåâäèéèì; Íÿ ìöääÿòäè äÿðäö 

ìþùíÿò ÷ÿêèðÿì. Ã.Çàêèð. Âÿôà ðÿñìèí òóòóá 

ýÿë, åé ïÿðè, úþâðö úÿôàäàí êå÷; ßýÿð àäÿìñÿí, 

èíñàô åò, áó âÿçè-íàðÿâàäÿí êå÷. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Èíñàô ýþðìÿê – âèúäàíû ãÿáóë 

åòìÿê, ðÿâà ýþðìÿê. Èíñàôà ýÿëìÿê 

(äöøìÿê) – ðÿùìÿ ýÿëìÿê, èíñàô åëÿìÿê; 

ùàãñûçëûã åòìÿêäÿí âàç êå÷ìÿê, ìÿðùÿìÿò 

åòìÿê. Åëÿìè ãàëäû ñÿáèð; Ãîâüàäû, ãàëäû 

ñÿáèð; Íÿ éàð èíñàôà ýÿëäè; Íÿ ìÿíäÿ ãàëäû 

ñÿáèð. (Áàéàòû). Èíñàôà ýÿë, àìàí! Ìÿíè ìÿùâ 

åòäè èíòèçàð; Ñÿáðèì òöêÿíäè, éîõ ãÿìèùèúðàíÿ 

òàãÿòèì. Ù.Úàâèä. Èíñàôà ýÿòèðìÿê 

– ðÿùìÿ ýÿòèðìÿê, öðÿéèíäÿ ìÿðùÿìÿò 

îéàòìàã. Èíñàôäàí ÷ûõìàã – ùàãñûçëûã, 

ÿäàëÿòñèçëèê åòìÿê, áèðèíèí ùàããûíû ïîçìàã, 

èíñàô âÿ âèúäàíà ìöüàéèð ùÿðÿêÿò åòìÿê. 

Èíñàôû èòèðìÿê – áàõ èíñàôäàí ÷ûõìàã. 

Èíñàôû éîë âåðìÿìÿê – èíñàôû, âèúäàíû ðÿâà 

ýþðìÿìÿê, èíñàô ýþðìÿìÿê, ðÿâà ýþðìÿìÿê. 

Äîüðóñó, áåëÿ áèð íàçÿíèí ñÿíÿìèí 

ñóìêàñûíûí áîø îëìàñûíà èíñàôûì éîë âåðìÿäè. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Äÿìèð÷è Ðçàéà:] 

..Ñÿíè áåø ãðàíà èøëÿòìÿéÿ èíñàôûì éîë âåðìèð, 

àðòûüà äà ýöúöì ÷àòìàç.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Àëëàù ... èíñàô âåðñèí – ÿäàëÿòëè, èíñàôëû 

îëìàüà äÿâÿò. [Ãóðáàí:] Àëëàù Çÿðíèýàð 

ãàðûéà èíñàô âåðñèí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÈÍÑÀÔÑÛÇËÛÃ 

2. Èíñàôëà øÿêëèíäÿ – äöçëöêëÿ, ÿäàëÿòëÿ, 

âèúäàíëà. Äöíéàäà ùÿð íÿ úöð âÿ õàðèãöëàäÿ 

áèð ìÿñÿëÿ áÿñèðÿò âÿ èíñàôëà ìöçàêèðÿ îëóíñà, 

øÿêñèç, ùÿãèãÿò òÿðÿôè àõòàðûëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

3. Èíñàôäûð(ìû) øÿêëèíäÿ – ðÿâàäûðìû, èíñàôà, 

âèúäàíà, ÿäàëÿòÿ óéàí øåéäèðìè Èíñàôäûðìû, 

Áÿëëè ßùìÿä òóòóëà; Ãîëàú ãîëó äàë 

ýÿðäÿíÿ ÷àòûëà. “Êîðîüëó”. 

ÈÍÑÀÔßÍ çÿðô [ÿð.] Èíñàôëà äåéèëñÿ, äöçö 

äåéèëñÿ, ùÿãèãÿòäÿ (òÿñäèã áèëäèðèð). Èíñàôÿí 

î, éàõøû èø÷èäèð. Èíñàôÿí éàõøû óøàãäûð. – Èíñàôÿí 

[Ìóðàä áÿéäÿ] ïàäøàù úÿëàëû âàðäû. 

Ãàíòÿìèð. ..Ýöëÿð èíñàôÿí ÿí ýþçÿë áèð ãûç 

èäè. Ú.Úàááàðëû. Áó ýþçÿëëèê êè ñÿíèí âàð, ýþçÿëèì, 

èíñàôÿí; Íÿ ìÿëÿêäÿ, íÿ ïÿðèäÿ, íÿ áèð 

èíñàíäÿ îëóð. ß.Âàùèä. 

ÈÍÑÀÔËÛ ñèô. Èíñàôû îëàí, èíñàôëà èø ýþðÿí. 

Èíñàôëû àäàì. – [Âÿëè áÿé:] ×îõ èíñàôëû 

àäàìñàí, ìÿí ÷àëûøìàüûìû ùåñàá åòìèðÿì, 

÷öíêè äîñò äîñò éîëóíäà úàíûíû äà ãîéàð. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ãîé Ìåùðèáàíûí Çåéíàë èëÿ 

Íàøàäà âåðäèéè áó ñóàëû ùÿð áèð èíñàôëû êèøè 

þçöíÿ âåðñèí. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÍÑÀÔÑÛÇ ñèô. 1. Èíñàôëû îëìàéàí, ìöðöââÿòñèç; 

çàëûì, ãÿääàð, ðÿùìñèç. Èíñàôñûç ýöíÿø 

äÿ êè áàòìàã áèëìèðäè. Å.Ñóëòàíîâ. 

Èíñàôñûç, àâàì áèð àäàì îëàí ÿìèì àðâàäû 

èðè ìèñ ñÿùÿíýè ÷èéíèìÿ âåðèá ñÿùÿðäÿí àõøàìà 

ãÿäÿð ìÿíÿ àéàãéàëûí, áàøûà÷ûã ñó 

äàøûòäûðàðäû. È.ßôÿíäèéåâ. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. 

[Îðõàí:] Ìÿíäÿ àðòûã úàí ãàëìàìûø, 

Ìÿðùÿìÿò; Ìÿðùÿìÿò ãûë, èíñàôñûç îëìà, Èñìÿò! 


2. Âèúäàíñûç, øÿðÿôñèç. Çåéíÿáèí þçö Ìÿúèäÿ 

õÿáÿð âåðäèéèíè Íàäèð èíäè ýöìàí åòäè 

âÿ ùÿð èêèñè òÿðÿôèíäÿí áåëÿ èíñàôñûç (ç.) áèð 

òÿðçäÿ àëäàíäûüûíà àúûäû. Á.Òàëûáëû. // Èñ. 

ìÿíàñûíäà. Áèëìèðÿì áó éàíëûø ìÿëóìàòû 

ýþçÿë ãûçà ùàíñû áèð èíñàôñûç õÿáÿð âåðìèøäèð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ñÿðò îëäó ðÿôòàðû î èíñàôñûçûí; 

Äÿðñëÿðèíÿ âàõòû ãàëìàäû ãûçûí. Ì.Ðàùèì. 

ÈÍÑÀÔÑÛÇÚÀ(ÑÛÍÀ) çÿðô Ðÿùìñèçúÿñèíÿ, 

àìàíñûçúàñûíà, âÿùøèúÿñèíÿ. [ßðÿáëèíñêèíè] 

èíñàôñûçúàñûíà äþéìöøäöëÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

// Âèúäàíñûçúàñûíà, ùàãñûçúàñûíà, ùÿéàñûçúàñûíà. 

Îíó èíñàôñûçúàñûíà àëäàòìûøëàð. 

ÈÍÑÀÔÑÛÇËÛÃ èñ. Ðÿùìñèçëèê, ìöðöââÿòñèçëèê; 

çàëûìëûã, ãÿääàðëûã. // Âèúäàíñûçëûã, 

555

ÈÍÑÀÍ 

556 

ÈÍÑÀÍËÛÃ 

ÿäàëÿòñèçëèê, ùàãñûçëûã; âèúäàíñûç, ùàãñûç 

ùÿðÿêÿò. Èíñàôñûçëûã åòìÿê – ÿäàëÿòñèç, 

âèúäàíñûç ùÿðÿêÿò åòìÿê, ùàãñûçëûã åòìÿê. 

Âåéñ ùàããûíäà èíñàôñûçëûã åòäèéè áàøãà áèð 

òÿðÿôäÿí äÿ ×èìíàçà àüûð ýÿëèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÈÍÑÀÍ èñ. [ÿð.] 1. Àäàì, áÿøÿð. Åé ìÿëÿêñèìà 

êè ñÿíäÿí þçýÿ ùåéðàíäûð ñàíà; Ùÿã 

áèëèð, èíñàí äåìÿç, ùÿð êèì êè èíñàíäûð, ñàíà. 

Ôöçóëè. Àíúàã îíó äà áèëìÿìèø äåéèëñÿí êè, 

èíñàí ìÿëÿê äåéèë. Ì.Ùöñåéí. Èíñàí þçö 

ãîúàëñà äà; Öðÿéè éöç éàøûíäà äà ãîúàëìàéûð. 


2. Èíñàíèééÿòëè, âèúäàíëû àäàì. ×îõ èíñàí 

àäàìäûð. – Ìóðàä êèøè áàüáàíäûð; ×îõ 

ìåùðèáàí èíñàíäûð. Ì.Ðàùèì. 

◊ Èíñàí îüëó – àäàì, èíñàí. Èíñàí îüëó, 

óçàãëàøìà, ýÿë éàõûí; Áàøãà éåðäÿí àëûíìàñûí 

ñîðàüûí. Ì.Ìöøôèã. 

ÈÍÑÀÍÀÁßÍÇßÐ ñèô. Èíñàíà îõøàéàí, 

àäàìà îõøàéàí, èíñàíû õàòûðëàäàí. 

◊ Èíñàíàáÿíçÿð ìåéìóíëàð çîîë. – ãîðèëëà, 

ýèááîí, îðàíãóòàíã âÿ øèìïàíçåíèí 

ìÿíñóá îëäóüó ìåéìóíëàð ôÿñèëÿñèíèí àäû. 

Ãÿäèì èíñàíàáÿíçÿð ìåéìóíëàð ùÿëÿ ìåøÿëÿðäÿ 

éàøàäûãëàðû äþâðäÿ îíëàðûí ÿëëÿðè âÿ 

àéàãëàðû àüàú ùÿéàòûíà ÿëâåðèøëè ñóðÿòäÿ óéüóíëàøìûøäû. 


ÈÍÑÀÍÚÀÑÛÍÀ çÿðô âÿ ñèô. Èíñàíà éàðàøàí 

òÿðçäÿ, èíñàíà ëàéèã, èíñàí êèìè. Èíñàíúàñûíà 

ðÿôòàð. Èíñàíúàñûíà ìöíàñèáÿò. Èíñàíúàñûíà 


ÈÍÑÀÍÄÀÍÃÀ×ÀÍ áàõ àäàìäàíãà÷àí. 

ÈÍÑÀÍÝÈÐÈÇ [ÿð. èíñàí âÿ ôàðñ. ...ýèðèç] 

áàõ èíñàíäàíãà÷àí. 

ÈÍÑÀÍÈ ñèô. [ÿð.] Èíñàíà õàñ îëàí, èíñàíà 

àèä îëàí; áÿøÿðè. Éöêñÿê èíñàíè ëÿéàãÿò. – Úàááàðëûíûí 

ãÿùðÿìàíëàðû íÿúèá èíñàíè ùèññëÿðÿ 

ìàëèêäèðëÿð. Ì.Àðèô. Âåéñèí éàõøû åâäÿ ðàùàò 

âÿ ýþçÿë éàøàìàã ìåéëè ÿí èíñàíè ìåéèëäèð. 


ÈÍÑÀÍÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] 1. òîï. Áöòöí èíñàíëàð, 

áÿøÿðèééÿò, èíñàí þâëàäû, èíñàí úÿìèééÿòè. 

[Àáäóëëà áÿé Àñè âÿ Ñ.ß.Øèðâàíèíèí] 

äÿ ìÿñëÿê âÿ ÿãèäÿñè âÿ áàø àðçóëàðû 

öìóìè áÿøÿðèí âÿ èíñàíèééÿò àëÿìèíèí ñÿàäÿòèäèð. 

Ô.Êþ÷ÿðëè. [ßëè:] Äèí áèð ÿìðè-âàãå 

îëàðàã, èíñàíèééÿòëÿ áÿðàáÿð äîüìóø âÿ ÿñðëÿðäÿí 

áÿðè äîëàíáàú òàðèõ éîëëàðûíäà îíó 

òÿãèá åäèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. Èíñàíïÿðâÿðëèê, èíñàíëûã, èíñàíà éàðàøàí 

ñèôÿò âÿ ôÿçèëÿòëÿð, ìöðöââÿò. Áó çÿùìÿòëÿð 

øÿðù îëóíìàç, óçóíäóð: Èíñàíèééÿò 

ùÿï áóíëàðà ìÿäéóíäóð. À.Ñÿùùÿò. Ùÿáèá 

Ýþçÿëèí åâèíäÿ ùÿðàðÿò, êþðïÿëÿðèíäÿ öíñèééÿò, 

þçöíäÿ ìÿðùÿìÿò ýþðäöéö êèìè, Ýþçÿë 

äÿ Ùÿáèáäÿ èíñàíèééÿò, ìåùðèáàíëûã ùèññ 

åäèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÍÑÀÍÈÉÉßÒÏßÐÂßÐ [ÿð. èíñàíèééÿò 

âÿ ôàðñ. ...ïÿðâÿð] á à õ èíñàíïÿðâÿð. ..Ôÿðùàä 

îõóìóø îëäóüó ö÷öí [Àñëàí] îíó þçöíäÿí 

äàùà ìÿðùÿìÿòëè, èíñàíèééÿòïÿðâÿð âÿ 

ñàôäèë ÿää åäèðäè. Ú.Úàááàðëû. 

ÈÍÑÀÍÈÉÉßÒÏßÐÂßÐËÈÊ áàõ èíñàíïÿðâÿðëèê. 

[Ìÿêòóáäà áåëÿ éàçûëìûøäû] 

“..Äàèìà èíñàíèééÿòïÿðâÿðëèêäÿ âÿ ãàí ãàðäàøëûüûíà 

ùèììÿò ýþñòÿðìÿíèçè àðçó åäèðèê..”. 


ÈÍÑÀÍÈÉÉßÒÑÈÇ ñèô. Èíñàíèééÿòè, èíñàíëûüû 

îëìàéàí, èíñàíëûã ñèôÿò âÿ ôÿçèëÿòëÿðèíäÿí 

ìÿùðóì; ìöðöââÿòñèç, âèúäàíñûç. Èíñàíèééÿòñèç 

àäàìäû. 

ÈÍÑÀÍÈÉÉßÒÑÈÇËÈÊ èñ. Èíñàíèééÿòè, èíñàíëûüû 

îëìàéàí àäàìûí ùàë âÿ ñèôÿòè; ìöðöââÿòñèçëèê, 

âèúäàíñûçëûã. 

ÈÍÑÀÍËÛÃ èñ. 1. òîï. Áÿøÿðèééÿò, èíñàíëàð. 

Ñÿí ìöêàôàòûíû èíñàíëûüà õèäìÿòäÿ àðà; 

ßáÿäè çþâãö, òÿñÿëëèíè ùÿãèãÿòäÿ àðà. 

À.Ñÿùùÿò. Äöíéàäà ñÿôàëÿò âÿ ôÿëàêÿò éàëíûç 

èíñàíëûüûí éîõñóë ãèñìèíÿ íÿñèá èìèø. À.Øàèã. 

Èíñàíëûüà Òóñèëÿð, Ñÿáóùèëÿð âåðäèê áèç; Øåðèìèçèí 

ãöäðÿòè áèð äÿíèçäèð, áèð äÿíèç. Ð.Ðçà. 

Ãîé áöòöí èíñàíëûã ñÿúäÿíÿ ýÿëñèí; Åé øÿùèä 

ãàíûíäàí ãûçàðàí áàéðàã! Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. ìÿú. Èíñàíïÿðâÿðëèê, ÿñèë èíñàíà õàñ 

îëàí ñèôÿò âÿ ôÿçèëÿòëÿð; ìöðöââÿò. Êèì êè 

èíñàíû ñåâÿð, àøèãè-ùöððèééÿò îëóð; Áÿëè, 

ùöððèééÿò îëàí éåðäÿ äÿ èíñàíëûã îëóð. 

Ì.ß.Ñàáèð. Éîõ êèìñÿäÿ ìÿðùÿìÿòëÿ âèúäàí; 

Èíñàíëûüû ùÿï óíóòäó èíñàí. Ù.Úàâèä. 

Ðÿøèäèí áó èíñàíëûüûíû âÿ ùöììÿòèíè ùÿð êÿñ 

áèëäè. È.Ìóñàáÿéîâ. Èíñàíëûã ñèôÿòèíè 

èòèðìÿê – ÿäàëÿòñèç, ãåéðè-âèúäàíè èø ýþðìÿê, 

èíñàí àäûíà ëàéèã îëìàéàí ùÿðÿêÿòëÿðÿ 

éîë âåðìÿê. Êþìÿê åòìÿê èìêàíû ÿëäÿ èêÿí 

áó âÿçèôÿäÿí áîéóí ãà÷ûðìàã èíñàíëûã 

ñèôÿòèíè èòèðìÿê äåìÿêäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ÈÍÑÀÍÏßÐÂßÐ 

ÈÍÑÀÍÏßÐÂßÐ ñèô. [ÿð. èíñàí âÿ ôàðñ. 

...ïÿðâÿð] Èíñàíëàðû ñåâÿí, èíñàíëàðà ìÿùÿááÿò 

áÿñëÿéÿí; ùóìàíèñò. Èêè àüûëëû, àéäûí 

ôèêèðëè, íÿúèá âÿ ìÿäÿíè ýÿíúèí .. ôàúèÿñèíäÿ 

áþéöê äåìîêðàò âÿ èíñàíïÿðâÿð ÿäèáèí èúòèìàè 

ÿäàëÿòñèçëèéÿ ãàðøû ãöââÿòëè åòèðàçû ìåéäàíà 

÷ûõûð. Ì.Àðèô. 

ÈÍÑÀÍÏßÐÂßÐÚßÑÈÍß áàõ èíñàíúàñûíà. 

ÈÍÑÀÍÏßÐÂßÐËÈÊ èñ. Èíñàíëàðû ñåâìÿ, 

èíñàíëàðà ìÿùÿááÿò áÿñëÿìÿ, îíëàðà êþìÿê 

åòìÿéÿ ùàçûð îëìà; ùóìàíèçì. ..Àçÿðáàéúàí 

õàëãûíûí ìöãÿääÿñ èíñàíïÿðâÿðëèê äóéüóëàðû 

ùÿìèøÿ ÿòèðëè áèð ÷è÷ÿéè àíäûðàí 

“ßñëè-Êÿðÿì” äàñòàíûíäà þç èôàäÿñèíè òàïìûøäûð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ñÿìÿä Âóðüóíóí 

èíñàíïÿðâÿðëèéè .. éåíè âÿ éöêñÿê èäåàëëàðûí 

èôàäÿñèäèð. Ì.Àðèô. 

ÈÍÑÀÍÑÅÂßÍ, ÈÍÑÀÍÑÅÂßÐ áàõ èíñàíïÿðâÿð. 

ÈÍÑÀÍÑÅÂßÐËÈÊ áàõ èíñàíïÿðâÿðëèê. 

ÈÍÑÀÍÑÅÂÌßÇ ñèô. Àäàìäàíãà÷àí, èíñàíëàðà 

ìÿùÿááÿòè îëìàéàí, àäàìëàðû ñåâìÿéÿí. 

ÈÍÑÀÍÑÅÂÌßÇËÈÊ èñ. Èíñàíëàðà ãàðøû 

íèôðÿò, àäàìëàðà ãàðøû êèí; èíñàíëàðû ñåâìÿìÿ. 

ÈÍÑÀÍÑÛÇ ñèô. Èíñàí îëìàéàí, èíñàí 

éàøàìàéàí; àäàìñûç. Èíñàíñûç éåðëÿð. – ..Èíñàíñûç 

òÿáèÿò Ìèðçÿéÿ ñàíêè ùÿìëÿ åäèðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. Áèëèðñÿí êè, 

ñÿí; Ýöíÿøñèç, èíñàíñûç éàøàìàäûì ìÿí!.. 


ÈÍÑ-ÚÈÍÑ èñ. [ÿð.] “Öíñ” (èíñàí) âÿ “úèíñ” 

ñþçëÿðèíèí äÿéèøèëìèø øÿêëè îëóá, “áÿøÿð, 

èíñàí, úàíëû” ìÿíàñûíäà èøëÿíèð. Ìÿùáóñè 

ùÿëÿ áó âàõòà ãÿäÿð .. [Òåùðàíäà] ãàïû÷ûäàí 

áàøãà áèð èíñ-úèíñÿ ðàñò ýÿëìÿìèøäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. ..ßæäÿð ÿòðàôà íÿçÿð ñàëäû, èíñúèíñ 

éîõ èäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÈÍÑÎËÉÁÑÈÉÀ èñ. [ëàò.] Ýöíÿø ðàäèàñèéàñû. 

ÈÍÑÏÉÊÒÎÐ èñ. [ëàò.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð ñàùÿäÿ 

èøëÿðèí äöçýöí àïàðûëìàñû âÿ ãàíóíëàðà 

äöçýöí ÿìÿë åäèëìÿñè öçÿðèíäÿ íÿçàðÿò 

åäÿí âÿçèôÿëè øÿõñ; íÿçàðÿò÷è. Ìàëèééÿ èíñïåêòîðó. 

Ñàíèòàð èíñïåêòîðó. Ìààðèô øþáÿñèíèí 

èíñïåêòîðó. – Áèð ýöí äÿðñ çàìàíû äÿðñëÿðèìèçèí 

ýåäèøèíè éîõëàìàã ö÷öí Òèôëèñäÿí 

ìÿêòÿáÿ íÿçàðÿò åòìÿéÿ ýÿëìèø Ãàôãàç Ìààðèô 

Äàèðÿñè áàø èíñïåêòîðó Ñëàâèíñêè ñèíôÿ 

ÈÍÑÒÐÓÌÅÍÒÀË 

äàõèë îëäó. Ò.Ø.Ñèìóðã. Ãÿùðÿìàí èñòÿéèðäè 

êè, áöòöí ìÿêòÿá èíñïåêòîðóí íÿçÿðèíäÿ éàõøû 

÷ûõñûí. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ìöÿëëèì:] Ýþðöðñöíöç, 

áàëàì, îäóð, éàìàúäàí àøàüû äöøÿí 

èíñïåêòîðäóð. Ìèð Úÿëàë. 

2. Áîëøåâèê èíãèëàáûíäàí ÿââÿë ìÿêòÿá 

äèðåêòîðóíóí òÿðáèéÿ âÿ òÿäðèñ èøëÿðèíÿ áàõàí 

ìöàâèíè. Ùÿð áèð øåéäÿí ÿââÿë, úÿíàá 

èíñïåêòîð áóíó þçöíÿ âàúèá ýþðäö êè, ðåàëíû 

øêîëàäà ìöñÿëìàí óøàãëàðûíûí àðàñûíà 

“ñöííè-øèÿ” ÿäàâÿòè ñàëñûí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÈÍÑÏÅÊÒÎÐËÓÃ èñ. Èíñïåêòîð âÿçèôÿñè. 

Èíñïåêòîðëóã åòìÿê. Èíñïåêòîðëóüà òÿéèí 

îëóíìàã. 

ÈÍÑÒÁÍÑÈÉÀ èñ. [ëàò.] Âÿçèôÿ ïèëëÿëÿðè. 

ÈÍÑÒÈ´ÍÊÒ [ëàò.] 1. áèîë. Úàíëûëàðûí, äàõèëè 

âÿ éà õàðèúè ìöùèòèí äÿéèøìÿñèíÿ úàâàá 

îëàðàã àíàäàíýÿëìÿ, ãåéðè-øöóðè âÿ ãåéðèèðàäè 

ìÿãñÿäÿóéüóí ùÿðÿêÿò åòìÿ âÿ éà èø 

ýþðìÿ ãàáèëèééÿòè; ñþâãè-òÿáèééÿ. Þçöíö 

ìöùàôèçÿ èíñòèíêòè. 

2. Ãåéðè-øöóðè, ãåéðè-èðàäè, þíöàëûíìàç 

ùÿâÿñ, ùèññ, äóéüó. [ßùìÿä] èíñòèíêòëÿ ãàí 

ëÿêÿñè îëóá-îëìàäûüûíû áèëìÿê ö÷öí ÿëèíÿ âÿ 

öñò-áàøûíà äèããÿò åòäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÈÍÑÒÈÍÊÒÈ´Â ñèô. [ëàò.] 1. áèîë. Èíñòèíêòÿ 

àèä îëàí, èíñòèíêòäÿí òþðÿéÿí (á à õ èíñòèíêò 

1-úè ìÿíàäà). Àðûëàðûí øàí âÿ éà ãóøëàðûí 

éóâà òèêìÿñè, ãóøëàðûí èñòè þëêÿëÿðÿ êþ÷ìÿëÿðè 

èíñòèíêòèâ ùÿðÿêÿòëÿðÿ ìèñàë îëà áèëÿð. 

“Ïñèõîëîýèéà”. 

2. Ãåéðè-èðàäè, ãåéðè-øöóðè. Èíñòèíêòèâ ùÿðÿêÿò. 

ÈÍÑÒÈÒÚÒ [ëàò.] 1. Áÿçè åëìè-òÿäãèãàò 

èäàðÿëÿðèíèí àäû. Äèë÷èëèê èíñòèòóòó. Åëìè òÿäãèãàò 

èíñòèòóòó. 

2. Áîëøåâèê èíãèëàáûíäàí ÿââÿë: èìòèéàçëû 

ñèíèôëÿðäÿí îëàí ãûçëàð ö÷öí ãàïàëû îðòà 

ìÿêòÿá. Äöíÿí úÿíàá øåéõöëèñëàì “èíñòèòóò” 

ìÿêòÿáèíäÿ ìöñÿëìàí ãûçëàðûíûí áèðèíäÿí 

ñîðóøóá êè: “Ïÿñ íèéÿ àíàí áó ýöí ìÿêòÿáÿ 

ýÿëìÿäè” Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

3. ùöã. Èúòèìàè ìöíàñèáÿòè, éàõóä áèðèáèðè 

èëÿ áàüëû îëàí ìöíàñèáÿòëÿðè íèçàìà ñàëàí 

ùöãóã íîðìàëàðûíûí ìÿúìóñó. // Èúòèìàè 

ãóðóëóøóí áó âÿ éà áàøãà ôîðìàñû. 

ÈÍÑÒÐÓÌÅÍÒÁË ñèô. [ëàò.] Ìöõòÿëèô ìóñèãè 

àëÿòëÿðèíäÿ èôà îëóíàí ìóñèãè àëÿòëÿðèí- 

557

ÈÍÑÒÐÓÌÅÍÒÀË×Û 

äÿ ÷àëûíìàã ö÷öí éàçûëìûø. Èíñòðóìåíòàë 

ìóñèãè. – Ñîíàòà ìöÿééÿí èäåéà âÿ ìÿçìóí 

ÿñàñûíäà áÿñòÿëÿíÿí ìöðÿêêÿá èíñòðóìåíòàë 

ìóñèãè ÿñÿðèäèð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

ÈÍÑÒÐÓÌÅÍÒÀË×Û èñ. ìóñ. Ùÿð ùàíñû 

áèð ìóñèãè àëÿòèíäÿ ÷àëàí ÷àëüû÷û. Õàíÿíäÿ 

âÿ èíñòðóìåíòàë÷ûëàðäàí èáàðÿò àíñàìáë. – 

Ãóðáàí Ïèðèìîâ áèð èíñòðóìåíòàë÷û îëìàãëà 

áÿðàáÿð, Àçÿðáàéúàí âîêàë ìóñèãèñèíèí áöòöí 

èíúÿëèêëÿðèíè ÷îõ éàõøû áèëÿí áèð ñÿíÿòêàð 

[èäè]. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

ÈÍÑÒÐÓÌÅÍÒÓÂÊÀ [ðóñ.] ìóñ. 1. Áèð 

ìóñèãè ÿñÿðèíèí îðêåñòð âÿ éà èíñòðóìåíòàë 

àíñàìáë òÿðÿôèíäÿí ÷àëûíìàã ö÷öí óéüóíëàøäûðûëìàñû. 

Èíñòðóìåíòîâêàäà îðêåñòðîâêà 

– îðêåñòð ö÷öí éàçûëàí ÿñÿðäÿ ñÿñëÿðèí àéðûàéðû 

ìóñèãè àëÿòëÿðè àðàñûíäà áþëöøäöðöëÿðÿê 

òÿðòèá åäèëìÿñè(äèð). ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

2. Ìóñèãè íÿçÿðèééÿñèíèí, àéðû-àéðû ìóñèãè 

àëÿòëÿðèíèí õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí âÿ îðêåñòðäÿ 

îíëàðûí áèð-áèðèíÿ óéìàñû ïðèíñèïëÿðèíäÿí 

áÿùñ åäÿí øþáÿñè. 

ÈÍÑÓËÈ´Í [ëàò.] ÿúç. Ùåéâàíëàðûí ìÿäÿàëòû 

âÿçèëÿðèíäÿí àëûíàí ùîðìîí (îðãàíèçìäÿ 

êàðáîùèäðàò ìöáàäèëÿñèíäÿ èøòèðàê åäèð). 

[Ùÿêèì:] Äèàáåòñÿí; Þçöíëÿ èíñóëèí ýþòöð; 

Ùàðà ýåòñÿí. Ð.Ðçà. 

ÈÍÑÓËÒ èñ. [ëàò.] Áåéèí ãàí äàìàðëàðûíûí 

êÿñêèí ïîçóëìàñû. 

ÈÍØÀ èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Ãàéûðìà, éàðàòìà, 

ãóðìà, âöúóäà ýÿòèðìÿ, òèêìÿ. Ýÿìè èíøàñû. 

Ìÿäÿí èíøàñû. – Õÿíäÿêäÿ ãàçûíòû èøëÿðè ãóðòàðàíäàí 

ñîíðà, äþðä èðè áîðóíóí èíøàñûíà 

áàøëàíàúàãäû. ß.Ñàäûã. Èíøà åòìÿê – 

ãóðìàã, éàðàòìàã, ãóðàøäûðìàã, ãàéûðìàã. 

Ôÿðäè åâëÿð áèðòèïëè ëàéèùÿëÿð öçðÿ èíøà åäèëèð. 

(Ãÿçåòëÿðäÿí). Ñàäûã èëÿ Ðÿùèëÿ áèð êþìöð÷ö 

÷îúóãëàðû èäèëÿð. Îðìàíäà .. èíøà 

åäèëìèø áèð êöëáÿäÿ ñàêèí îëóðëàðäû. Ú.Úàááàðëû. 

[Ãóëàì ìöÿëëèì:] ..Ãîé áó ãûçëàðäàí 

áèðèñè õÿñòÿëÿðèìèçÿ øÿôà âåðñèí, .. î áèðèñè äÿ 

áèçèì áó äàüëû ìÿùÿëëÿñèíäÿ éåíè-éåíè áèíàëàð 

èíøà åòñèí. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Ãÿëÿìÿ àëìà, áèð ìÿòëÿáè ÿäÿáè øÿêèëäÿ 

èôàäÿ åòìÿ, éàçìà. [Áàùàäûð:] Èíøà éàçàíëàðûìûçà 

áàõûðñàí, “ÿëôàçëàð” î ãÿäÿð 

ýþçëÿðèíè êîð åäèá êè, ÿñëè ìÿãñóäó éàääàí 

óíóäóáëàð. Í.Íÿðèìàíîâ. Èíøà åòìÿê 

– ãÿëÿìÿ àëìàã, áèð ìÿòëÿáè ÿäÿáè øÿêèëäÿ 

558 

ÈÍØÀÄ 

èôàäÿ åòìÿê, ÿñÿð éàçìàã. Âàìáåðè èñìèíäÿ 

áèð [àëìàí] êè ìöñÿëìàí âèëàéÿòëÿðèíäÿ ñÿéàùÿò 

åäèá, èíäè “Èñëàì” àäëû áèð êèòàá èíøà 

åäèá. “ßêèí÷è”. [Âàãèô] Àüà Ìÿùÿììÿä øàùûí 

Øóøà ãÿëÿñèíäÿ ãÿòëÿ éåòèøìÿéè áàðÿñèíäÿ 

áó øåèðëÿðè èíøà åäèá, Ìîëëà Âÿëèéÿ ýþíäÿðìèøäè. 

Ô.Êþ÷ÿðëè. Øàèð úÿíàáëàðû äà Ìöíÿââÿð 

õàíûìûí ýþçÿëëèéèíÿ äàèð áèð éàõøû ãÿçÿë 

èíøà åòäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Øàýèðäëÿðèí òÿôÿêêöðöíö 

âÿ éàðàäûúûëûã òÿñÿââöðëÿðèíè, 

éàçìàã ãàáèëèééÿòëÿðèíè èíêèøàô åòäèðìÿê 

ìÿãñÿäè èëÿ àïàðûëàí ñÿðáÿñò éàçû èøè. [Çÿêè 

ÿôÿíäè:] Áèç ñÿíÿ áóðàäà áèð òåìà âåðÿðèê âÿ 

áóðàäà áèçèì ýþçöìöçöí ãàáàüûíäà ùàìàí 

òåìàéà áèð èíøà éàçàðñàí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Äèêòÿ âÿ èíøà êèìè éàçû ãèñèìëÿðèíè êþùíÿ 

ìÿêòÿá áèëìÿçäè. Ô.Àüàçàäÿ. [Ú.Úàááàðëû] 

íÿèíêè èìëàíû, ùÿòòà èíøàíû äà ñÿùâñèç éàçûðäû, 

ìöÿëëèìëÿð äÿ îíó òÿðèôëÿéèðäèëÿð. Ì.Àðèô. 

3. Êå÷ìèøäÿ: ìÿêòóáëàøìà öñóëëàðûíû þéðÿòìÿê 

ö÷öí ìöõòÿëèô ìÿêòóá, òÿáðèêíàìÿ, 

òÿçèéÿíàìÿ, ÿðèçÿ, ìöãàâèëÿíàìÿ âÿ ñ. íöìóíÿëÿðè 

îëàí êèòàá, ìÿúìóÿ. 

ÈÍØÀÀÒ èñ. [ÿð. “èíøà” ñþç. úÿìè] Òèêèíòè, 

òèêèíòè èøëÿðè. Èíøààò ìàòåðèàëû. Èíøààò ìöùÿíäèñè. 

Èíøààò èäàðÿëÿðè. – [Ðöñòÿì êèøè:] 

..Äàüûëûøûí ùÿðÿ þç èøèíÿ. Áèç äÿ åëÿ éàõûíäàêû 

èíøààòäàí áàøëàéàã, ìÿäÿíèééÿò åâè 

òèêèðèê. Ì.Èáðàùèìîâ. Èíøààò áðèãàäàñûíûí 

öçâëÿðè äÿ, .. Èìàíîâëà Òàùèð äÿ áó ãàéûüà 

ìèíèá éîëà äöøäöëÿð. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÍØÀÀÒ×Û èñ. Èíøààò èøëÿðè èëÿ ìÿøüóë 

îëàí àäàì, áèíà âÿ ñ. òèêÿí. ßìÿêäàð èíøààò÷û 

(ôÿõðè àäû). // Èíøààò èø÷èñè. Î ýöí äöíéàíû 

áöðöéÿí, áó ýþéöí öñò ãàòëàðûíà ãàëõàí 

øÿíëèê âÿ ñåâèíú ñÿñëÿðèíè .. èíøààò÷ûëàð, ìåòàë÷ûëàð 

øÿùÿðèíäÿ äÿ åøèòìÿê îëàðäû. Ìèð 

Úÿëàë. Èíøààò÷ûëàðûí ÷îõó ìþâñöì èø÷èëÿðèíäÿí: 

òîðïàããàçàíëàð, áÿííàëàð âÿ äöëýÿðëÿðäÿí 

èáàðÿò èäè. ß.Ñàäûã. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

Èíøààò÷û ìöùÿíäèñ. 

ÈÍØÀÄ èñ. [ÿð.] øàèð. Áèð ÿäÿáè ïàð÷àíû 

éöêñÿê ñÿñëÿ âÿ ýþçÿë áèð ÿäà èëÿ îõóìà; 

äåêëàìàñèéà. Èíøàä åòìÿê (åëÿìÿê) – øåèð 

äåìÿê, øåèð éàçìàã. Øàèðèì! Ñåéð åëÿ ÿòðàôû, 

òÿáèÿò íÿ ýþçÿë; Áàõ ìÿíèì ùöñíöìÿ, èíøàä 

åëÿ áèð äàäëû ãÿçÿë. À.Ñÿùùÿò. Ùÿð êÿñ èíøàä 

åéëÿìèøäèð áèð êèòàá; Òà êè èçùàð åéëÿñèí áèð 

èíãèëàá. Ù.Úàâèä. Øàèð äåéèëÿì, âÿçí èëÿ øåèð

ÈÍØÀËËÀÙ 

åéëÿéèì èíøàä; Àíúàã éàçûðàì, õàëã àðàñûíäà 

ãàçàíûì àä. Ú.Úàááàðëû. 

ÈÍØÀËËÀÙ àðà ñ. [ÿð.] “Àëëàù ãîéñà”, 

“Àëëàù äåéÿí îëñà”, “Àëëàù èñòÿñÿ”, “Àëëàùûí 

èðàäÿñè îëñà” ìÿíàëàðûíäà õåéèð-äóà, äèëÿê 

òÿáèðè. [Ìîçàëàí áÿé:] Ñàáàù ñààò õîøäóð, 

èíøàëëàù, ýöíîðòà ìàøûíû èëÿ éîëà äöøÿðñèíèç. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Îúàããóëó:] Àüà, – äåäè, 

– Òèôëèñ ïèñ äåéèë, èíøàëëàù, äàùà äà éàõøû îëàð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ñÿôÿð áÿé:] Ùå÷ ãîðõìà, 

èíøàëëàù, ñàëàìàò ãóðòàðàðûã. Ãÿíáÿðãóëó, 

ýåò, ãûçû ýÿòèð, àïàðàã. Á.Òàëûáëû. // Áÿçÿí 

èñòåùçà ìÿãàìûíäà èøëÿíèð. [Ìÿøÿäè Èáàä:] 

Ýþðÿñÿí, áóíëàðûí ùàìûñûíûí ùàìàì ïóëóíó, 

èíøàëëàù, ìÿí âåðÿúÿéÿì Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÈÍÒÅÃÐÁË [ëàò.] ðèéàç. Èíòÿùàñûç äÿðÿúÿäÿ 

êè÷èê ùèññÿëÿðèí ìÿúìóñó êèìè ýþòöðöëÿí 

òàì êÿìèééÿò. 

ÈÍÒÅÃÐÀËËÀÌÀ “Èíòåãðàëëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÍÒÅÃÐÀËËÀÌÀÃ ô. ðèéàç. Âåðèëìèø 

êÿìèééÿòèí èíòåãðàëûíû òàïìàã. 

ÈÍÒÅÃÐÀËËÀÉÛÚÛ áàõ èíòåãðàòîð. 

ÈÍÒÅÃÐÀÑÈÉÀ èñ. [ëàò.] ßëàùèääÿ ùèññÿëÿðèí 

òàìäà áèðëÿøìÿñè ùàããûíäà ñèñòåìëÿð 

íÿçÿðèééÿñè àíëàéûøû âÿ áó íÿçÿðèééÿíèí 

îáéåêòè îëàí òÿáèè âÿ éà èúòèìàè ïðîñåñëÿð. 

ÈÍÒÅÃÐÁÒÎÐ õöñ. Àâòîìàòèê ùåñàáëàìà 

àïàðàòû. 

ÈÍÒÅË(Ë)ÈÝÉÍÒ [ëàò.] Çèéàëû òÿáÿãÿñèíÿ 

ìÿíñóá àäàì (áÿçÿí èñòåùçà éåðèíäÿ èøëÿíèð). 

Áó èíòåëèýåíòëÿðèí ñþçöí ýÿòèðìÿ ùå÷ 

àðàëûüà; Îëàðû ýþðìÿê èñòÿñÿí, øÿðàáû ýþð, 

ãóìàðû ýþð! Ì.ß.Ñàáèð. [Ðöñòÿì áÿé Ìÿøÿäè 

Èáàäà:] ..Áèðèñè ãÿçåòÿ÷è Ðçàäûð êè, òàíûéûðñàí. 

Áèðè äÿ .. èíòåëèýåíò Ùÿñÿíäèð êè, îíó 

òàíûìàçñàí. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÈÍÒÅË(Ë)ÈÝÅÍÒËÈÊ èñ. Çèéàëûëûã. [Ìóñàíûí 

íÿâÿñè] ýåäèá Ãîðè ñåìèíàðèéàñûíà ýèðäè. 

Áèð èë äÿ îðàäà îõóäó, îíóí ÿñèë èíòåëëèýåíòëèê 

ùÿéàòû äà áó òàðèõäÿí áàøëàäû. Ãàíòÿìèð. 

ÈÍÒÅÍÄÁÍÒ [ôð.] ùÿðá. Îðäóäà âÿ éà ãîøóí 

ùèññÿëÿðèíäÿ òÿñÿððöôàò èøëÿðèíÿ áàõàí 

ùÿðáè ãóëëóã÷ó. Èíòåíäàíò âÿçèôÿñè. 

◊ Èíòåíäàíò õèäìÿòè – ñèëàùëû ãöââÿëÿðèí 

òÿñÿððöôàò âÿ òÿúùèçàò èøëÿðèíÿ áàõàí èäàðÿëÿð 

ñèñòåìè. 

ÈÍÒÅÍÄÀÍÒËÛÃ èñ. 1. Îðäóíóí òÿúùèçàò 

âÿ òÿñÿððöôàò èøëÿðèíÿ áàõàí ùÿðáè èäàðÿ. 

2. Èíòåíäàíò âÿçèôÿñè. Èíòåíäàíòëûã åòìÿê. 

ÈÍÒÅÐÌÅÑÑÎ 

ÈÍÒÅÍÑÈ´Â ñèô. [ëàò.] Ýÿðýèí, ýöúëö, ãûçüûí. 

Èíòåíñèâ èø. – Ö÷ïÿðëè áàëòà èëÿ èøëÿðêÿí 

ãóéóäà ýèëëè ìÿùëóëóí úÿðÿéàíû äà íèñáÿòÿí 

èíòåíñèâ (ç.) îëìàëûäûð êè, êöëëè ìèãäàðäà ãàçûëìûø 

ñöõóð òàìàìèëÿ ãàëäûðûëñûí âÿ ãóéóíóí 

äèáè òÿìèç îëñóí. Ñ.Ãóëèéåâ. 

2. Äàùà áþéöê ñÿìÿðÿ âåðÿí, äàùà ìÿùñóëäàð. 

Èíòåíñèâ öñóë. Èíòåíñèâ êÿíä òÿñÿððöôàòû 

– èñòèôàäÿ îëóíàí òîðïàã ñàùÿñèíèí 

ùÿð áèð âàùèäèíÿ áþéöê õÿðú âÿ ñÿé ãîéìà 

ÿñàñûíäà ãóðóëìóø êÿíä òÿñÿððöôàòû èñòåùñàëû 

ñèñòåìè. 

ÈÍÒÅÍÑÈÂËßØÄÈÐÈËÌß “Èíòåíñèâëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. Èø öñóëëàðûíûí èíòåíñèâëÿøäèðèëìÿñè. 

ÈÍÒÅÍÑÈÂËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Äàùà 

èíòåíñèâ (ìÿùñóëäàð, ñÿìÿðÿëè) åäèëìÿê, èíòåíñèâëèéè 

äàùà äà àðòûðûëìàã. 

ÈÍÒÅÍÑÈÂËßØÄÈÐÌß “Èíòåíñèâëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÈÍÒÅÍÑÈÂËßØÄÈÐÌßÊ ô. Äàùà èíòåíñèâ 

åòìÿê, èíòåíñèâëèéèíè àðòûðìàã, äàùà ìÿùñóëäàð, 

äàùà ñÿìÿðÿëè åòìÿê. Êÿíä òÿñÿððöôàòûíû 

èíòåíñèâëÿøäèðìÿê. Èñòåùñàë ïðîñåñëÿðèíè 

èíòåíñèâëÿøäèðìÿê. 

ÈÍÒÅÍÑÈÂËÈÊ èñ. 1. Ñÿìÿðÿëèëèê, ìÿùñóëäàðëûã. 

ßìÿéèí èíòåíñèâëèéè. 

2. Ýÿðýèíëèê, ãûçüûí ôÿàëèééÿò. 

ÈÍÒÅÐÉÑ [ëàò.] äàí. áàõ ìÿíàôå. Áó 

èøäÿ îíóí ùå÷ áèð èíòåðåñè éîõäóð. – [ßëèñÿôà:] 

Ìÿíèì áóíäà áèð èíòåðåñèì éîõäóð. 


ÈÍÒÅÐËÖ´ ÄÈÉÀ [èòàë.] ìóñ. Áèð ìóñèãè 

ÿñÿðèíèí ùèññÿëÿðè àðàñûíäà ÷àëûíàí âÿ îíëàðû 

áèð-áèðèíÿ áàüëàéàí áàøãà êè÷èê ìóñèãè 

ïéåñè âÿ éà ïàð÷àñû. 

ÈÍÒÅÐÌÉÄÈÉÀ [èòàë.] 1. Äðàì âÿ éà 

îïåðà òàìàøàñûíûí ïÿðäÿëÿðè àðàñûíäà ýþñòÿðèëÿí 

êè÷èê êîìèê ñÿùíÿ âÿ éà ïéåñ. 

2. ìóñ. áàõ èíòåðëöäèéà. 

ÈÍÒÅÐÌÉÑÑÎ [èòàë.] ìóñ. Ñÿðáÿñò ôîðìàëû 

êè÷èê èíñòðóìåíòàë ïéåñ, áÿçÿí îïåðàíûí 

îðòàñûíäà îðêåñòð òÿðÿôèíäÿí ÷àëûíàí êè- 

÷èê ìöñòÿãèë ìóñèãè ïéåñè. Ñåâýèëèñè Àøûã 

Ãÿðèáäÿí àéðû äöøìöø Øàùñÿíÿìèí ùèúðàí 

êÿäÿðëÿðè, Ð.Ãëèéåðèí “Øàùñÿíÿì” îïåðàñûíûí 

ö÷öíúö ïÿðäÿñèíäÿ îðêåñòðèí ìöøàéèÿòè 

èëÿ ñêðèïêàíûí ÷àëäûüû ñîëî (÷àðýàù) èëÿ èôàäÿ 

åäèëèð. Áó äà èíòåðìåññî ôîðìàñûäûð. 


559

ÈÍÒÅÐÍÀÑÈÎÍÁË 

560 

ÈÍÒÈÙÀ 

ÈÍÒÅÐÍÀÑÈÎÍÁË [ôð.] 1. Á à õ áåéíÿëìèëÿë. 

[Òîôèã:] À êèøè, åøãèí íÿ ðóñúàñû, íÿ 

àçÿðáàéúàíúàñû! Åøã èíòåðíàñèîíàëäûð. 


2. òàð. Áåéíÿëìèëÿë ïðîëåòàð ùèìíèíèí âÿ 

Ñîâåò Èòòèôàãû Êîììóíèñò Ïàðòèéàñû ùèìíèíèí 

àäû. 

ÈÍÒÅÐÍÀÑÈÎÍÀËÈ´ÑÒ [ôðàíñûçúàäàí] 

áàõ áåéíÿëìèëÿë÷è. 

ÈÍÒÅÐÍÀÑÈÎÍÀËÈ´ÇÌ [ôð.] áàõ áåéíÿëìèëÿë÷èëèê. 

Ùóìàíèçì, õÿëãèëèê, èíòåðíàñèîíàëèçì 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿíèí éàðàäûúûëûüûíûí 

àíà õÿòòèäèð, úàíûäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈÍÒÅÐÍÁÒ [ëàò.] 1. Ìÿêòÿá éàíûíäà øàýèðäëÿð 

ö÷öí öìóìè éàòàãõàíà. 

2. Øàýèðäëÿðèí îõóéóá éàøàäûãëàðû ãàïàëû 

ìÿêòÿá. Úàðè äÿðñ èëèíäÿí åòèáàðÿí øÿùÿðäÿ 

èíòåðíàò òÿøêèë åäèëìèøäèð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÈÍÒÅÐÍÅÒ [ëàò. èíòåð – ...àðàñûíäà âÿ èíý. 

íåò – øÿáÿêÿ] Áöòöí äöíéàäà ìèëéîíëàðëà 

êîìïéóòåð âàùèä èíôîðìàñèéà ñèñòåìèíÿ áèðëÿøäèðèëÿí, 

åëìè áèëýèëÿðèí, èøýöçàð, ÿéëÿíúÿëè 

âÿ á. ìÿëóìàòëàðûí àçàä ìöáàäèëÿñè ö÷öí ÿí 

ýåíèø èìêàíëàðà ìàëèê îëàí ãëîáàë êîìïéóòåð 

øÿáÿêÿñè. Èíòåðíåò ñÿùèôÿëÿðèíäÿ éåð àëàí 

ìàòåðèàëëàð. Èíòåðíåòÿ ãîøóëìàã. Èíòåðíåò 

âàñèòÿñèëÿ ìÿêòóáëàøìàã. 

ÈÍÒÅÐÂÁË [ëàò.] 1. Áèð øåéè äèýÿðèíäÿí 

àéûðàí àðà, àðàëûã, ìÿñàôÿ. Èíòåðâàëû ýþçëÿìÿê. 

2. ìóñ. ôèç. Åéíè çàìàíäà âÿ éà áèð-áèðèíèí 

àðäûíúà ÷ûõàðûëàí èêè ñÿñ àðàñûíäàêû éöêñÿêëèêúÿ 

ôÿðã. ßýÿð ÿñàñ íîò èëÿ éàðäûì÷û áþéöê 

ñåêóíäà èíòåðâàëû ÿìÿëÿ ýÿòèðèðñÿ, î çàìàí 

äàùà éàõøû òÿñèð éàðàòìàã ö÷öí éàðäûì÷û 

íîò éàðûì òîí àë÷àëäûëûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÈÍÒÅÐÉÉÐ [ôð.] 1. àðõèò. Áèíàíûí, ìÿíçèëèí 

ìåìàðëûã âÿ áÿäèè úÿùÿòäÿí òÿðòèáëÿíìèø 

äàõèëè ùèññÿñè. Ìåòðî ñòàíñèéàñûíûí èíòåðéåðè. 

Éàøàéûø ìÿíçèëèíèí èíòåðéåðè. 

2. ñÿíÿò. Áèíàíûí, ìÿíçèëèí äàõèëè ñàùÿñèíè 

òÿñâèð åäÿí øÿêèë, ðÿñì. 

ÈÍÒßÙÀ èñ. [ÿð.] Ñîí, àõûð, íÿùàéÿò, ãóðòàðàúàã. 

Ìÿíäÿí þòðö áó øàäëûüûí èíòÿùà âÿ 

ÿâÿçè éîõ èäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÈÍÒßÙÀÑÛ àðà ñ. Àõûðû, ãóðòàðàíû, íÿùàéÿò, 

õöëàñÿ. ..Èíòÿùàñû, èêè-ö÷ ñààò âàõò êèôàéÿòäèð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Èíòÿùàñû, äàâà 

âàð óçóí îëóð, ãûñà îëóð, ñÿíÿ éàõûí, éà óçàã 

îëóð. Ìèð Úÿëàë. [Äàøäÿìèð:] Àëëàù åëÿìÿñèí, 

àé Ñÿðâèíàç íÿíÿ, èíòÿùàñû, ìÿí áóðäà 

àç îëóðàì, éàéëàãäàí éåíè ýÿëìèøÿì. 


ÈÍÒßÙÀÑÛÇ ñèô. Ñîíó, àõûðû îëìàéàí, íÿùàéÿòñèç, 

ñîíñóç. Áèð ýåúÿ àçàðûí èíòÿùàñûç 

øèääÿòèíäÿ øåéõ ýþðäö êè, ãàïû à÷ûëäû âÿ Ýöëñöì 

äàõèë îëóá ãàïûíûí àðàñûíäà äàéàíäû. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ãàðû:] ßùìÿä ãûçûíû èíòÿùàñûç, 

ùÿäñèç-ùåñàáñûç ñåâèáäèð. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

Øèðâàí äöçö èíòÿùàñûç áèð äÿíèç 

êèìè ýþðöíöðäö. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÍÒßÙÀÑÛÇËÛÃ èñ. Ñîíñóçëóã, íÿùàéÿòñèçëèê; 

ñîíó, àõûðû îëìàìà. [Íóðèééÿéÿ] åëÿ 

ýÿëèðäè êè, äöíéàäà çàìàí, ìÿêàí äåéèëÿí 

øåé éîõäóð, áèçèì ÿãëèìèçèí äÿðê åäÿ áèëÿúÿéè 

ÿáÿäè áèð áîøëóã, áèð èíòÿùàñûçëûã âàð. 


ÈÍÒÈÁÀ èñ. [ÿð.] Áèð øåéèí çåùèíäÿ áóðàõäûüû 

èç, òÿÿññöðàò. Ìÿðéÿì Áàêûäàí ýÿëäèéè 

áèð íå÷ÿ ýöí ìöääÿòèíäÿ ýÿçèá òàíûø îëäóüó 

éåðëÿðäÿí àëäûüû èëê èíòèáàëàðû õàòûðëàéûð(äû). 

Ì.Ùöñåéí. Úàááàðëûíûí ÿñÿðëÿðèíè îõóéàðêÿí 

âÿ éà îíëàðà òàìàøà åäÿðêÿí áèçäÿ íÿ 

ãÿäÿð õîø âÿ ýþçÿë ùèññëÿð, ôèêèðëÿð, éåíè èíòèáàëàð 

àðòûð. Ì.Àðèô. 

ÈÍÒÈÁÀÙ èñ. [ÿð.] Îéàíûø, îéàíìà, úàíëàíìà, 

äèð÷ÿëìÿ, éåíèäÿí éöêñÿëèø. Àçÿðáàéúàí 

ÿäÿáèééàòûíûí èíòèáàù äþâðö. Ìèëëè 

èíòèáàù éîëó. 

◊ Èíòèáàù äþâðö òàð. – ÕÂ–ÕÂÛ ÿñðëÿðäÿ 

Àâðîïàäà åëì âÿ èíúÿñÿíÿòèí ÷è÷ÿêëÿíìÿñè 

äþâðö. ÕÂÛ ÿñðèí àõûðûíúû îí èëèíäÿ, èíòèáàù 

äþâðöíöí ñîíóíäà Èòàëèéàäà ìåéäàíà ýÿëìèø 

èëê îïåðà ÿñÿðëÿðè ö÷öí ìöÿëëèôëÿð õöñóñè 

èíñòðóìåíòàë ìöãÿääèìÿ áÿñòÿëÿìÿçäèëÿð. 


ÈÍÒÈÁÀÙÍÀÌß èñ. [ÿð. èíòèáàù âÿ ôàðñ. 

íàìÿ] Òÿáëèüè ìÿçìóíäà îëóá, ÿêñÿðÿí 

ýèçëè ÷àï åäèëÿðÿê êöòëÿëÿð àðàñûíäà éàéûëàí 

âÿðÿãÿ; áÿéàííàìÿ. Èíãèëàáè èíòèáàùíàìÿ. 

– Íÿñèð .. áîëøåâèê èíòèáàùíàìÿñè ÷àï åòäèéè 

ö÷öí ùÿáñõàíàäà éàòûðäû. Ñ.Ùöñåéí. ..Èíòèáàùíàìÿëÿð 

.. ÷àð ùàêèìèééÿòèíÿ, áóðæóàçèéàéà 

ãàðøû ìöáàðèçÿéÿ ãàëõìûø ôÿùëÿ ñèíôèíèí 

èðàäÿñèíè .. ìþùêÿìëÿäèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

[Äÿìèð Àòàøà:] Ýÿòèðäèéèì èíòèáàùíàìÿëÿðè 

.. éàéàã, úàìààò þç ôèðãÿñèíèí ñÿñèíè åøèòñèí. 


ÈÍÒÈÙÀ áàõ èíòÿùà. ßìàíèíèí äèëðöáàñû; 

ßçÿëäÿí ðÿùíöìàñû; Èíòèùàéè-ìöääÿàñû;

ÈÍÒÈÙÀÐ 

ÈÍÒÈÇÀÌ 

Ñÿíñÿí úàíûìûí úàíàíû. ßìàíè. [Õàúÿ] ãÿçèééÿíè 

èáòèäàäàí èíòèùàéÿäÿê Éóñèô øàùà 

íÿãë åòäè. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÈÍÒÈÙÀÐ èñ. [ÿð.] Þçöíö þëäöðìÿ. [Çÿìàíÿ] 

..î ãÿäÿð î áè÷àðÿíè ÿçäè êè, àõûðäà 

îíó éà èíòèùàðà, éà ãàðà òîðïàã àëòûíà ýèðìÿéÿ 

ìÿúáóð åòäè. Ú.Úàááàðëû. Èíäè îíóí ñèìàñûíäà 

èíòèùàðà ãÿðàð âåðìèø êèìè êöò áèð 

äóðüóíëóã âàðäû. Ìèð Úÿëàë. Èíòèùàð åòìÿê 

– þçöíö þëäöðìÿê. Éàð-éîëäàøëàðûíäàí 

àð åäÿúÿê; Áÿëêÿ àõûðäà èíòèùàð åäÿúÿê. 

À.Ñÿùùÿò. [Çåéíàë:] Ìÿí èíòèùàð åòìÿê ÿðÿôÿñèíäÿéÿì. 

Ñ.Ùöñåéí. [Ìöíÿââÿð:] Ìÿíèì 

ÿìÿëèì éàðûì÷ûã ãàëäûüû ö÷öí äöíéàäà ãàëìàüû 

èñòÿìèðÿì, áó äÿðäëÿð ìÿíè þëäöðÿúÿêäèð, 

éàèíêè èíòèùàð åäÿúÿéÿì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÍÒÈÕÀÁ èñ. [ÿð.] Ñå÷ìÿ, ñå÷èá àéûðìà. 

[Ãîúà:] ..Ùþêìäàð èíòèõàáûíäà äà àòàíûí 

èøòèðàêû âÿ ìåéëè òÿãäèñ îëóíàðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ñÿìèðÿ:] Ìÿíè áó ñààò ÿí ÷îõ ùÿéÿúàíëàíäûðàí 

áàøãà áèð øåéäèð: ìöâàçèíÿòèíè 

èòèðèá, èíòèõàáûíäà éàíûëìàéàñàí. Ì.Ùöñåéí. 

Èíòèõàá åòìÿê (åëÿìÿê) – ñå÷ìÿê. [Úÿìèëÿ] 

þçöíÿ ùÿéàò éîëäàøû èíòèõàá åòìÿê 

ÿðÿôÿñèíäÿ èäè. Ñ.Ùöñåéí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ 

áþéöê ðóñ êîìåäèîãðàôûíû øöóðëó îëàðàã 

þçöíÿ ìöÿëëèì èíòèõàá åòìèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Èíòèõàá îëóíìàã (åäèëìÿê) – ñå- 

÷èëìÿê. Áÿçè äÿ, ùå÷ áèð ñÿíÿòèí ñàùèáè îëìàéûá, 

úàìààò àðàñûíäà ýÿçÿí âÿ úàìààò 

è÷èíäÿ áÿçè ìÿìóðèééÿòëÿðÿ èíòèõàá îëóíìàã 

àõòàðàí øÿõñëÿðäèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Íöìàéÿíäÿëÿð èíòèõàá îëóíäóüó çàìàí 

Ôÿõðÿääèí äÿ íöìàéÿíäÿ ùåéÿòèíèí ñÿäðè 

ñå÷èëäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÍÒÈÃÀË èñ. [ÿð.] 1. Áèð éåðäÿí áàøãà 

éåðÿ êå÷ìÿ, éåðèíè äÿéèøìÿ. Èíòèãàë åòìÿê 

– êþ÷ìÿê, áàøãà éåðÿ êå÷ìÿê, éåðèíè 

äÿéèøìÿê. [×îïî:] Çàòÿí ÿíÿíÿ íÿñèëëÿðäÿí 

èíòèãàë åòìèø êîëëåêòèâ áèð àüûë äåéèëìè 


2. Ìåõàíèçìëÿðäÿ: à÷ìà ÿìÿëèééàòûíû 

éåðèíÿ éåòèðÿí õöñóñè ãóðüó. 

ÈÍÒÈÃÀÌ èñ. [ÿð.] Þçöíÿ ïèñëèê åäÿíÿ 

ïèñëèê åòìÿ àðçóñó âÿ èøè; ãèñàñ, ãèñàñ àëìà, 

ùåéèô àëìà, ÿâÿçÿ ÿâÿç; þú. [Èñìÿò:] Àù, ôÿãÿò 

èíòèãàì äèëÿðñÿ Îðõàí; Èñìÿò õîøáÿõò 

èêÿí îëóð áàüðû ãàí. Ù.Úàâèä. Åøãèí èíòèãàìû 

éàøàð ùÿð çàìàí.. Ñ.Âóðüóí. Áó êè ôàúèÿäèð... 

ôàúèÿìèçè; Íèéÿ ÷åâèðìèðèê èíòèãàìà 

áèç Á.Âàùàáçàäÿ. Èíòèãàì àëìàã 

(÷ÿêìÿê) – ùåéôèíè àëìàã. [Ìîëëà Õÿëèë] 

àðàäûüûíû áóëìóø, ìöÿëëèìäÿí éàõøû èíòèãàì 

àëàúàãäû. Ñ.Ùöñåéí. [Øåéäà:] Èíàí êè, ÿôâ 

åòìÿê èíòèãàì àëìàãäàí äàùà ìöäùèøäèð. 

Ù.Úàâèä. [Îâ÷ó àíàñûíà:] Ìþâùóìàò ÷ÿíýÿëèíäÿ 

ìÿíÿ îëàí ñåâýèëèìèí èíòèãàìûíû àëìàëûéàì. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Èíòèãàìûíû éåðäÿ 

ãîéìàìàã – èíòèãàìûíû àëìàã, ÿâÿçèíè 

÷ûõìàã. 

ÈÍÒÈ´Ì [ôð.] êèò. 1. Äÿðóíè, è÷äÿí ýÿëÿí, 

ñÿìèìè. Èíòèì ëèðèêà éåíÿ ãöââÿòëè âÿòÿíïÿðâÿðëèê 

ìîòèâëÿðè èëÿ ÷àðïàçëàøûð. Ì.Ùöñåéí. 

Ôöçóëèíèí èíòèì äóéüóëàðû òÿðÿííöì åäÿí 

øåèðëÿðèíäÿ äÿ, ëèðèêàñûíäà äà çÿìàíÿñèíèí 

ðóùó, ôÿëñÿôÿñè, ÿõëàãè ýþðöøö âÿ òÿñÿââöðëÿðè 

ÿêñ åòìèøäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Ýèçëè, ìÿùðÿìàíÿ. [Òàùèðÿ] åëÿ ýÿëèðäè 

êè, ñåâýèëèñè þç íàðàçûëûüûíû éàëíûç èíòèì áèð 

øÿðàèòäÿ ñþéëÿéÿúÿê âÿ Òàùèðäÿí úèääè áèð 

ùàãã-ùåñàá àëìàìûø ÿë ÷ÿêìÿéÿúÿê. 


ÈÍÒÈØÀÐ èñ. [ÿð.] Éàéìà, éàéûëìà. Àììà 

[íÿ] ùàñèë ìÿíèì áó éàçäûüûì ìÿòàëèáäÿí êè, 

îíëàðûí èíòèøàðû ìöìêöí äåéèë. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

// Íÿøð îëóíìà, ÷ûõìà, ÷àï åäèëìÿ. 

“Ìîëëà Íÿñðÿääèí” ìÿúìóÿñè 1906-úû èëäÿí 

èíòèøàðà áàøëàäû. Èíòèøàð åòäèðìÿê – éàéìàã. 

ßæäÿðëÿ .. áó ÷àï îëóíìóø ÿäÿáèééàòû 

èíòèøàð åòäèðìÿê èøèíäÿ ÿñàñ ðîëó îéíàéûðäû. 

Ñ.Ðÿùìàí. Èíòèøàð åòìÿê – éàéûëìàã. ßçèç 

áàëàëàð! ..Ìÿêòÿá âàñèòÿñèëÿ þéðÿíäèýèìèç 

åëìëÿðè, ôÿíëÿðè èíñàíëàð àðàñûíäà èíòèøàð åòìÿê 

ôèêðèíäÿ áóëóíäóã. Í.Íÿðèìàíîâ. Îíóí 

[àêàñèéàíûí] à÷ìûø àü ÷è÷ÿêëÿðèíäÿí õîø áèð 

èé èíòèøàð åäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Õàëã ìóñèãè éàðàäûúûëûüûíûí 

ÿí ÷îõ èíòèøàð åäÿí æàíðû ìàùíûëàðäûð. 


ÈÍÒÈÇÀÌ èñ. [ÿð.] 1. Íèçàì âÿ ãàéäà, ñÿëèãÿ, 

òÿðòèá. [Éåìÿê îäàñûíäà] åâèíè âÿ àèëÿñèíè 

ñåâÿí áèð ãàäûí èíòèçàì âÿ ñÿëèãÿñè ìöøàùèäÿ 

åäèëèðäè. Ñ.Ùöñåéí. [Îüëàí:] Áèçèì 

åâèìèçäÿ èíòèçàì âÿ þë÷ö àëòûíà ýèðÿ áèëÿúÿê 

ùå÷ áèð øåé éîõäóð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Èíòèçàìà 

ñàëìàã – íèçàìà ñàëìàã, ãàéäàéà ñàëìàã, 

ñÿëèãÿéÿ ñàëìàã. 

2. Ùÿð ùàíñû áèð êîëëåêòèâèí áöòöí öçâëÿðèíèí 

òàáå îëìàñû ìÿúáóðè îëàí ìþùêÿì 

561

ÈÍÒÈÇÀÌËÛ 

ãàéäà, ãàíóí; íèçàì. ßìÿê èíòèçàìû. Ùÿðáè 

èíòèçàì. Øöóðëó èíòèçàì òÿðáèéÿñèíäÿ èíàíäûðìà 

öñóëó áþéöê ðîë îéíàéûð. – ..Ìÿêòÿá 

þç èíòèçàìû, äÿðñ êåéôèééÿòè, èúòèìàè, ôàéäàëû 

èøëÿðè èëÿ øþùðÿò ãàçàíìàüà áàøëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

[Ìöÿëëèì Ôÿðìàíà äåäè:] ßýÿð îðäóéà 

àëûíàí ýÿíúëÿð ñèçèí êèìè äöøöíñÿ, îðäóäà 

èíòèçàì îëà áèëÿðìè ß.Ñàäûã. Èíòèçàìà 

ñàëìàã – íèçàì âÿ èíòèçàìà òàáå 

åòìÿê. [×îïî:] Áóíëàðû [èñêèòëÿðè] éàëíûç 

èýèä áèð ñÿðêÿðäÿ èíòèçàìà ñàëà áèëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÈÍÒÈÇÀÌËÛ ñèô. Èíòèçàìà úèääè ñóðÿòäÿ 

ðèàéÿò åäÿí, ãàéäà âÿ ãàíóíà ÿìÿë åäÿí. 

Èíòèçàìëû øàýèðä. Èíòèçàìëû èø÷è. Èíòèçàìëû 

äþéöø÷ö. 

ÈÍÒÈÇÀÌËÛËÛÃ èñ. Èíòèçàìëû îëìà, íèçàì 

âÿ èíòèçàìû ýþçëÿìÿ. 

ÈÍÒÈÇÀÌÑÛÇ ñèô. 1. Èíòèçàìà, ãàéäà-ãàíóíà 

ðèàéÿò åòìÿéÿí. Èíòèçàìñûç èø÷è. Èíòèçàìñûç 

øàýèðä. – [Ãîøãàð:] Áèëèðñèíèç êè, ìÿí 

èíòèçàìñûç àäàì äåéèëÿì.. È.Ùöñåéíîâ. 

2. Ãàéäà-ãàíóíñóç, òÿðòèáñèç, íèçàìñûç, 

ïîçóã, ãàðìàãàðûøûã. Èíòèçàìñûç ãîøóí. 

ÈÍÒÈÇÀÌÑÛÇËÛÃ èñ. 1. Íèçàì âÿ èíòèçàìûí 

îëìàäûüû ùàë, íèçàì âÿ èíòèçàìà ðèàéÿò 

åòìÿìÿ. ßí ýåðèäÿ ãàëàí áó áþëöéöí çÿèô 

úÿùÿòëÿðè èíòèçàìñûçëûã, ãåéðè-ìöòÿøÿêêèëëèêäèð. 

2. Ãàðìàãàðûøûãëûã, òÿðòèáñèçëèê, ñÿëèãÿñèçëèê, 

íèçàì âÿ ãàéäà îëìàìàñû. 

ÈÍÒÈÇÀÐ èñ. [ÿð.] Ùÿñðÿò è÷ÿðèñèíäÿ ýþçëÿìÿ, 

ñÿáèðñèçëèêëÿ ýþçëÿìÿ. Íå÷ÿ ðÿôèãèìöâàôèãëÿ 

ÿëëÿøèá è÷ÿ ìåé; Íÿ êÿñðè-ìÿúëèñèìåéäÿí, 

íÿ èíòèçàðû îëà. Ñ.ß.Øèðâàíè. Îí áåø 

ýöí àéðûëûã îí áåø èë êå÷äè; Þëäöðäö èíòèçàð, 

ýþçöì éîëäàäûð. ß.Úàâàä. Èíòèçàð âÿ ñÿáèðñèçëèê 

éåíèäÿí áàøëàíäû. Ãàíòÿìèð. Ãóðòàðäû 

ùÿñðÿò äÿ, õîø èíòèçàð äà. Á.Âàùàáçàäÿ. 

Èíòèçàð ÷ÿêìÿê – áàõ èíòèçàð ãàëìàã. 

Àøûã ñàçà íÿ ãàëäû ßðçÿì éàçàíà ãàëäû; 

Áöëáöë èíòèçàð ÷ÿêÿð; Ýþðÿê éàçà íÿ ãàëäû 

(Áàéàòû). Òöëóè-ìàùòàá ö÷öí ÷ÿêÿðäèì; Äÿìàäÿìäÿí 

ýåúÿ ÷îõ èíòèçàðû. ßìàíè. Àäàìëàð 

áó ñààò íÿñÿ áèð øåé îëàúàã ýöìàíû èëÿ 

èíòèçàð ÷ÿêèðäèëÿð. Ìèð Úÿëàë. // Ýþçëÿìÿê. 

Äàüëàðà ÷ûõìàüà ùÿêèì ãîéìàéûð; Èíòèçàð 

÷ÿêìÿñèí äàü ÷è÷ÿêëÿðè. Í.Ðÿôèáÿéëè. Èíòèçàð 

ãàëìàã – íèýàðàí îëìàã, íèýàðàí÷ûëûãëà 

ýþçëÿìÿê. [Ñàðà Áÿùðàìà:] Áèëìèðñÿíìè êè, 

562 

ÈÍÒÐÈÃÀ 

ÿìèí ãûçû ñÿíñèç äàðûõûð, ùÿì äÿ èíòèçàð ãàëìûøäûì. 

Ú.Úàááàðëû. Èíòèçàð ãîéìàã – ýþçëÿìÿéÿ 

ìÿúáóð åòìÿê, íèýàðàí ãîéìàã, 

ýþçëÿòìÿê. Çöëôöí òþê áåëÿ, äèëáÿð; Òóìàð 

÷ÿê òåëÿ, äèëáÿð; Éåòÿð èíòèçàð ãîéäóí; Äîëàí 

ýÿë áåëÿ, äèëáÿð. (Áàéàòû). Äåäèí êè, ãîéìàðàì 

àëÿìäÿ èíòèçàð ñÿíè. Ñ.ß.Øèðâàíè. Èíòèçàð 

îëìàã – áàõ èíòèçàð ãàëìàã. Îëäóëàð 

èíòèçàð áèð ñààò éàðûì. Ù.Ê.Ñàíûëû. Èíòèçàðà 

éåòìÿìÿê – èíòèçàðûíû ÷ÿêäèéèíè ýþðÿ áèëìÿìÿê. 

Þëöðÿì ãÿëáèìäÿ éàð íèøàíàñû; 

Ýþçöì éîëäà èíòèçàðà éåòìÿäè. Àøûã ßëÿñýÿð. 

Èíòèçàðäàí ãóðòàðìàã – íèýàðàí÷ûëûãäàí 

ãóðòàðìàã, àðçóñó éåðèíÿ éåòìÿê, ðàùàòëàíìàã. 

Áàéàòû ñÿñè è÷ÿðè äîëàíäà Ïÿðøàí 

èíòèçàðäàí ãóðòàðìûø êèìè äÿðèíäÿí ñèíÿñèíè 

þòöðäö. Ì.Èáðàùèìîâ. Èíòèçàðûíäà ãàëìàã, 

èíòèçàðûíû ÷ÿêìÿê – áèðèíè ùÿñðÿòëÿ, éàõóä 

íèýàðàí÷ûëûãëà ýþçëÿìÿê. [Ëåéëà:] Áöòöí 

ýöí èíòèçàðûíäà, ýþçöì ùÿñðÿòäÿ ãàëìûøäûì. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ñóëòàí:] Äöíéàäà øàä õÿáÿðèí 

èíòèçàðûíû ÷ÿêìÿêäÿí áþéöê çþâã îëà áèëìÿç, 

ãàðäàøîüëó! È.Ùöñåéíîâ. 

ÈÍÒÈÇÀÐ×ÛËÛÃ èñ. äàí. Ñÿáèðñèçëèêëÿ 

ýþçëÿìÿ, èíòèçàð ÷ÿêìÿ, ýþçö éîëäà ãàëìà; 

íèýàðàí÷ûëûã. 

ÈÍÒÈÇÀÐËÛ ñèô. øàèð. Ùÿñðÿòëè, íèýàðàí, 

èíòèçàðëà äîëó, èíòèçàð èôàäÿ åäÿí. Ýþéÿðèá 

áàü÷à, íàíÿ; Áàü íàíÿ, áàü÷à íàíÿ; Èíòèçàðëû 

ýþçëÿðèì; Äîéóíúà áàõ úàíàíÿ! (Áàéàòû). 

Ìÿñìÿ àðâàäûí áàøûíäà èíòèçàðëû ôèêèðëÿð 

áèð-áèðèíè òÿãèá åäèðäè. Ìèð Úÿëàë. Èíòèçàðëû 

äÿãèãÿëÿð çèíäàíäàí àüûð, èëëÿðäÿí 

óçóí îëñà äà, áàøà ÷àòûðäû. Á.Áàéðàìîâ. 

ÈÍÒÎÍÁÑÈÉÀ èñ. [ëàò.] äèë÷. 1. Ñÿñ òîíóíóí 

óúàëûá-àë÷àëìàñû; òîí, òÿëÿôôöç õöñóñèééÿòè. 

2. Ìóñèãè àëÿòèíäÿ ÷àëàðêÿí, éàõóä îõóéàðêÿí 

òîíóí äöçýöí âÿ éà éàíëûø ñÿñëÿíìÿñè. 

ÈÍÒÐÈ´ÃÀ [ôð.] 1. Áèð ìÿãñÿäÿ (àäÿòÿí ïèñ 

ìÿãñÿäÿ) éåòìÿê ö÷öí ÿëàëòûíäàí ýþðöëÿí 

èø; ùèéëÿ, ôèòíÿ. Èíòðèãà àïàðìàã. Èíòðèãà 

ãóðáàíû. – ..Òÿáðèç øÿùÿðè èðòèúàíûí âÿ ñèéàñè 

èíòðèãàëàðûí ìÿðêÿçèíÿ ÷åâðèëäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

[Òÿëÿáÿ:] Áèð äÿ, ìÿí èíòðèãà áèëÿí àäàì 

äåéèëÿì.. Ãàíòÿìèð. [Éóñèô:] Äåéèðëÿð, ñÿäðèí 

ÿëåéùèíÿ èíòðèãà äöçÿëäèðñÿí. Á.Áàéðàìîâ. 

2. ÿäÿá. Ðîìàí âÿ éà äðàìäà ÿñàñ ùàäèñÿëÿðèí 

÷îõ äîëàøûãëûüû âÿ ýÿðýèíëèéè úÿùÿòäÿí 

ôÿðãëÿíÿí ñöæåò õÿòòè, ìþâçóíóí äöéöíö.

ÈÍÒÐÈÃÀÍ 

ÈÍÒÐÈÃÁÍ, ÈÍÒÐÈÃÀ×Û èñ. Èíòðèãà èëÿ 

ìÿøüóë îëàí àäàì. Èíòðèãàíûí áèðèäèð. 

ÈÍÒÓÈ´ÑÈÉÀ [ëàò.] 1. Áèð øåéèí ìàùèééÿòèíè 

èíúÿäÿí-èíúÿéÿ äóéìà ãàáèëèééÿòè; 

äóéüó. 

2. Ôÿëñÿôÿäÿ: âàðëûüû òÿúðöáÿ âÿ ìÿíòèãè 

íÿòèúÿëÿðèí êþìÿéè èëÿ äåéèë, áèëàâàñèòÿ àíëàìà, 

äÿðê åòìÿ ãàáèëèééÿòè. Èíòóèñèéàíûí ïñèõîëîæè 

ìåõàíèçìè. Ñïèíîçàíûí ôÿëñÿôÿñèíäÿ 

èíòóèñèéà áþéöê éåð òóòóð. 

ÈÍÂÀËÈ´Ä [ëàò.] áàõ ÿëèë. Èíâàëèäëÿðèí íöìàéÿíäÿñè 

áèëèá îíà òðèáóíàäà éåð âåðìèøäèëÿð. 


ÈÍÂÀÐ èñ. [èíý.] Äÿìèð õÿëèòÿñè. 

ÈÍÂÀÐÈÁÍÒ èñ. [ëàò.] Äöøäöéö ìöùèòäÿí 

àñûëû îëìàéàí. 

ÈÍÂÅÍÒÁÐ [ëàò.] 1. Áèð ìöÿññèñÿéÿ, èäàðÿéÿ, 

òÿøêèëàòà ìÿõñóñ îëàí àâàäàíëûüûí, ëÿâàçèìàòûí 

âÿ ñ.-íèí ìÿúìóñó. Êÿíä òÿñÿððöôàòû 

èíâåíòàðû. Õÿñòÿõàíà èíâåíòàðû. Çàâîä 

èíâåíòàðû. 

2. Ùÿìèí ëÿâàçèìàòûí, àâàäàíëûüûí ñèéàùûñû. 

Èíâåíòàð òÿðòèá åòìÿê. Êèòàáëàðû èíâåíòàðà 

äàõèë åòìÿê. 

◊ Úàíëû èíâåíòàð – ìàë-ãàðà. Úàíñûç èíâåíòàð 

– àëÿòëÿð, íÿãëèééàò âàñèòÿëÿðè, àâàäàíëûã 

âÿ ñ. 

ÈÍÂÅÍÒÀÐÈÇÁÑÈÉÀ [ëàò.] Ñèéàùûéààëìà, 

ñèéàùûéààëûíìà, èíâåíòàðà äàõèë åòìÿ (åäèëìÿ). 

Èíâåíòàðèçàñèéà ñèéàùûñû. Èíâåíòàðèçàñèéà 

êîìèññèéàñû. // Ùÿð ùàíñû ìöÿññèñÿéÿ, 

èäàðÿéÿ, òÿøêèëàòà ìÿõñóñ îëàí øåéëÿðèí 

éåðèíäÿ îëóá-îëìàäûüûíû ùåñàáëàìà âÿ 

ñèéàùûñûíû òóòìà éîëó èëÿ éîõëàíìàñû. Êèòàáõàíà 

ôîíäóíóí èíâåíòàðèçàñèéàñû. 

ÈÍÂÉÐÑÈÉÀ [ëàò.] äèë÷. ÿäÿá. Ãðàììàòèê 

ùàäèñÿ âÿ éà öñëóáè öñóë îëàðàã, úöìëÿäÿ 

ñþçëÿðèí àäè ñûðàñûíûí äÿéèøäèðèëìÿñè. 

ÈÍÉÉÊÑÈÉÀ [ëàò.] òèá. Äÿðè àëòûíà èéíÿ èëÿ 

äÿðìàí éåðèòìÿ. 

ÈÍÇÈÁÀÒ×Û èñ. Èäàðÿ åäÿí, èäàðÿ áàø÷ûñû; 

þçöíÿ òàáå îëàí èäàðÿ âÿ éà ìöÿññèñÿäÿ 

éàõøû íèçàì âÿ èíòèçàì éàðàòìûø ìöäèð. Íÿðèìàí 

îíó èíçèáàò÷û êèìè òàíûìûøäû. Ìèð Úÿëàë. 

[Çàêèð] éàõøû áèð ìöùÿíäèñ îëìàãëà áÿðàáÿð, 

éàõøû äà èíçèáàò÷ûäûð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

Èíçèáàò÷û Ãóëàì ìöÿëëèìèí õàùèøèíÿ ÿìÿë 

åòäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. // Ìÿñóë ñÿðÿíúàì÷û. 

ÈÍÇÈÁÀÒ×ÛËÛÃ èñ. Êîíêðåò ðÿùáÿðëèê 

ÿâÿçèíÿ ãóðó ÿìð âÿ ñÿðÿíúàì âåðìÿêëÿ 

ÈÎÍËÀØÌÀ 

èäàðÿ åòìÿ. [Ãÿùðÿìàí:] Ãÿòè ñóðÿòäÿ èíçèáàò÷ûëûüà, 

ùàé-êöéÿ éîë âåðìÿê îëìàç. 


ÈÍÇÈÁÀÒÈ ñèô. 1. Íèçàì-èíòèçàìà àèä 

îëàí, íèçàì âÿ èíòèçàìû íÿçÿðäÿ òóòàí ãàíóíëàðà 

óéüóí îëàí, áèð èäàðÿíèí èíòèçàì ãàíóíëàðûíà 

òàáå åäèëÿí. Èíçèáàòè òÿäáèðëÿð. 

Èíçèáàòè úÿçà. Èíçèáàòè éîëëà ùöã. – èúðà 

îðãàíëàðûíûí ñÿðÿíúàìû èëÿ. Èíçèáàòè éîëëà 

úÿçàëàíäûðìàã. Èíçèáàòè éîëëà ñöðýöí åòìÿê. 

Èíçèáàòè éîëëà úÿðèìÿëÿíäèðìÿê. 

2. Èäàðÿ ñèñòåìèíÿ, èúðàåäèúè ùþêóìÿò îðãàíëàðûíà 

àèä îëàí. Èíçèáàòè èäàðÿëÿð. Èíçèáàòè 

ìÿðêÿç. Èíçèáàòè õÿðèòÿ. Èíçèáàòè âàùèä. – Øÿðóð 

âÿ Èðÿâàí ãÿçàëàðû èíçèáàòè èäàðÿëÿðè øèêàéÿòëÿ 

äîëó èäè. Å.Ñóëòàíîâ. 

◊ Èíçèáàòè ùöãóã – äàõèëè èäàðÿ ñàùÿñèíäÿ 

äþâëÿò ôÿàëèééÿòèíèí ãàéäà âÿ öñóëëàðûíû 

ìöÿééÿí åäÿí ùöãóã íîðìàëàðû. 

ÈÍÇÈÂÀ èñ. [ÿð.] êëàñ. Õÿëâÿò áèð éåðÿ ÷ÿêèëèá 

àäàìëàðäàí óçàãëàøìà, õàðèúè àëÿìëÿ 

ÿëàãÿñèíè êÿñìÿ. Èíçèâàéà ÷ÿêèëìÿê – 

áèð ýóøÿéÿ ÷ÿêèëèá, äöíéà èëÿ ÿëàãÿñèíè êÿñìÿê. 

[Ñöëåéìàí] äåéÿðäè êè, ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, 

.. îíóí þâëàäûíäàí áèðè áàøûíû ýþòöðöá ãà÷ìûø.. 

Áó Àáøåðîíäà, ñàùèëäÿ, ãàéàëûãëàðäà 

èíçèâàéà ÷ÿêèëìèø. Ùÿð êÿñäÿí óçàã ùÿéàò 

ñöðìöø âÿ þëìöøäöð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Îíóí 

ñîíñóç äÿðäëÿðè éåòèøìÿäè äàâàéà; Î ãàéûäûá 

åâèíÿ ÷ÿêèëäè èíçèâàéà. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÈÓÍ èñ. [éóí.] ôèç. Åëåêòðèêëÿ éöêëÿíìèø 

àòîì âÿ éà àòîì ãðóïó. 

ÈÎÍÈÇÁÑÈÉÀ [éóí.] áàõ èîíëàøìà âÿ 

èîíëàøäûðìà. 

ÈÎÍËÀØÄÛÐÛÚÛ ñèô. ôèç. Èîí ÿìÿëÿ ýÿòèðÿí, 

èîíóí ìåéäàíà ýÿëìÿñèíÿ ñÿáÿá îëàí. 

Èîíëàøäûðûúû àìèë. 

ÈÎÍËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Èîíëàøäûðûëìàã”äàí 

ô.èñ. ..Ùàâàíûí ñöíè èîíëàøäûðûëìàñûíà, îíäàí 

ïðîôèëàêòèêà âÿ ìöàëèúÿ ìÿãñÿäëÿðè ö÷öí 

èñòèôàäÿ îëóíìàñûíà ìàðàã àðòìûøäû. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÈÎÍËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. ôèç. Èîí ÿìÿëÿ 

ýÿòèðèëìÿê. 

ÈÎÍËÀØÄÛÐÌÀ “Èîíëàøäûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÎÍËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. ôèç. Èîí ÿìÿëÿ ýÿòèðìÿê, 

èîí äîüóðìàã, èîí òþðÿòìÿê. Ãàçû 

èîíëàøäûðìàã. Ùàâàíû èîíëàøäûðìàã. 

ÈÎÍËÀØÌÀ èñ. ôèç. Ùÿð ùàíñû ìöùèòäÿ èîíëàðûí 

ìåéäàíà ýÿëìÿñè. Ãàçëàðûí èîíëàøìàñû. 

563

ÈÎÍËÓ 

564 

ÈÏßÊ×ÈËÈÊ 

ÈÎÍËÓ ñèô. ôèç. Èîíó îëàí. Èîíëó ðåàêñèéà. 

ÈÏ èñ. 1. Óçóí ïàìáûã, êÿòàí, éóí âÿ ñ. 

ëèôëÿðèíäÿí åøèëèá ùàçûðëàíàí âÿ ÿñàñÿí áàü 

êèìè èøëÿäèëÿí ìÿìóë. Èïëÿ áàüëàìàã. Òàéëàðû 

èïëÿ ñàðûìàã. – [Àüà:] Ýþðäöì éåøèéèí 

èïè ãûðûëûá. Ìîëëà Íÿáèãóëó éåøèêëÿ áÿðàáÿð 

àüàúäàí ó÷óá, äöøöá Ãàñûìûí îòàüûíûí 

öñòöíÿ. ß.Ùàãâåðäèéåâ. // ìÿú. Áóõîâ, úèäàð, 

ÿë-àéàüû áàüëàéàí øåé ìÿíàñûíäà. [Êîðîüëó 

äåäè:] Ãûðûëàð çÿíúèðëÿð, èïëÿð; Íÿð àòûëàð 

ìåéäàíà èíäè. “Êîðîüëó”. 

2. Ïàìáûã èïëèêäÿí òîõóíìóø. ×àðûã 

áàüëàðûíäàí, óçóíáîüàç ðÿíýëè èï úîðàáëàðûíäàí 

áÿëëè èäè êè, àíàíûí ÿçèçèäèð. Ìèð 

Úÿëàë. Èï âóðìàã – òîõóìàã (èïëÿ). Òîðóí 

èïèíè âóðìàã. Úîðàá èïè âóðìàã. – Þìðöíö 

ñóñìàã âÿ áàøûíû àøàüû ñàëàðàã ìÿêèê 

àòìàãëà, èï âóðìàãëà êå÷èðÿí øÿðáàôëàð âÿ 

ìóçäóðëàð éàâàø-éàâàø ñÿñèíè ãàëäûðûá “óððåéé” 

÷ûüûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

◊ Èïÿ (èïÿ-ñàïà) éàòìàìàã (ýÿëìÿìÿê) 

– ùå÷ áèð íÿñèùÿò ýþòöðìÿéÿí, ñþç 

åøèòìÿéÿí, éàõóä ùå÷ áèð íèçàì âÿ èíòèçàìà 

óéóøìàéàí àäàì ùàããûíäà. Ïàäøàù íÿ ãÿäÿð 

äÿëèë-äÿëàëÿò åëÿäè, Ãÿìÿð èïÿ-ñàïà ýÿëìÿäè 

êè, ýÿëìÿäè. (Íàüûë). Óøàã îéíàéàð, 

ýöëÿð; Õÿñòÿ äåéèëñÿ ÿýÿð; Áÿçèñè ñàêèò îëàð; 

Áÿçèñè èïÿ éàòìàç. Ð.Ðçà. Èïÿ-ñàïà äöçìÿê 

(äöçöëìÿê) – ôèêðèí, ñþçëÿðèí äöçýöí, 

ñÿëèñ, ðÿâàí èôàäÿ åäèëìÿñè ùàããûíäà. Ôèêèðëÿð 

úÿðýÿ-úÿðýÿ èïÿ-ñàïà äöçöëäö; Î, èçòèðàá 

ÿëèíäÿ öçöëäöêúÿ, öçöëäö. Á.Âàùàáçàäÿ. 

Èïÿ-ñàïà éàòìàã (ýÿëìÿê) – éîëà ýÿëìÿê, 

ñþç åøèòìÿê, íÿñèùÿò ãÿáóë åòìÿê. [Ùöììÿòéàð:] 

[Õàíïÿðè] àíúàã èêè èëäèð äàùà î 

àäàì äåéèëäèð. Èíäè, íåúÿ äåéÿðëÿð, èïÿ-ñàïà 

éàòûð. ß.Âÿëèéåâ. ...èïèíÿ (èïèíèí öñòöíÿ) 

îäóí éûüìàã îëìàç – åòèáàðñûç, ñþçöíöí 

öñòöíäÿ äóðìàéàí, ìöòÿðÿääèä àäàì ùàããûíäà. 

Õàí Ôÿòÿëèíèí àäûíû åøèòúÿê òÿêðàð 

ãÿçÿáëÿíäè: – Îíóí ñþçöíö äàíûøìà! – äåäè, 

– îíóí èïèíèí öñòöíÿ îäóí éûüìàã îëìàç! 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Èïèíè áîøàëòìàã (áóðàõìàã) 

– ñÿðáÿñòëèê âåðìÿê, ïèñ ùÿðÿêÿòëÿðèíÿ 

ýþç éóììàã, ãàáàüûíû àëìàìàã, áàøëûáàøûíà 

áóðàõìàã. Óøàüûí èïèíè ëàï áîøàëòìûñàí 

ùà. Èïèíè ÷ÿêìÿê (éûüìàã, éûüûøäûðìàã) 

– ïèñ éîëäàí, ïèñ ÿìÿëäÿí ãàéòàðìàã, 

ãàáàüûíû àëìàã, ùÿääèíè ýþñòÿðìÿê, èíòèçàìà 

÷àüûðìàã. [Èìàìçàäÿ:] Ñÿí áóíëàðûí 

èïèíè éûüûøäûðà áèëìÿñÿí, ùÿð úöð õàòà áàø âåðÿ 

áèëÿð. Ã.Èëêèí. Áîüàçûíà èï ñàëìàã – áîüóá 

þëäöðìÿê. Èñëàìûí ôèêðèíÿ ýÿëìèøäè êè, Òåëëèíè 

õîø äèëëÿ àëûá ãûøëàüà ýÿòèðñèí, ñîíðà áèð 

ýåúÿ áîüàçûíà èï ñàëûá áîüñóí. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÏ×ÈÍ áàõ èô÷èí. 

ÈÏßÊ 1. èñ. Òóò éàðïàãëàðû èëÿ áÿñëÿíÿí 

áàðàìà ãóðäëàðûíûí ÿìÿëÿ ýÿòèðäèéè ÷îõ èíúÿ 

âÿ ïàðëàã òåëëÿð âÿ áó òåëëÿðäÿí òîõóíàí 

ãèéìÿòëè ïàð÷àëàð. [ßñýÿð:] ×èò, èïÿê, ìÿõìÿð, 

áàôòà, òàôòà – ùÿð øåéèì âàð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Áèð éûüûí òöëëÿðÿ âÿ èïÿêëÿðÿ áöðöíìöø 

ãûçëàð ýÿëÿð, îéíàðëàð. Ù.Úàâèä. Áóðàíûí 

[×àëóñóí] áîëëó äöéöñö âÿ ìÿøùóð èïÿéè 

âàðäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Ñèô. ìÿíàñûíäà. Èïÿêäÿí ùàçûðëàíìûø, 

èïÿêäÿí òèêèëìèø (òîõóíìóø). Èïÿê ïàëòàð. 

Èïÿê êþéíÿê. Èïÿê ïÿðäÿ. – Îíëàð èïÿê õàë- 

÷àëàð äþøÿíìèø àéíàëû ïèëëÿêÿíëÿðäÿí éóõàðû 

÷ûõûá .. áþéöê ñàëîíà ýèðäèëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Íàçëû ÿéíèíäÿêè òöíä-øàáàëûä ðÿíýëè èïÿê 

êþéíÿéèíè ÷ûõàðòäû.. Ñ.Ðÿùìàí. 

◊ Èïÿê êèìè – 1) ÷îõ èíúÿ, ïàðëàã, éóìøàã. 

Èïÿê êèìè ñà÷ëàðû âàð. – Òöêëÿðèíäèð èïÿê 

êèìè ïàðëàã; Áÿäíÿçÿðäÿí âöúóäóí îëñóí 

èðàã! Ì.ß.Ñàáèð. Îô, íÿ éàìàíäûð î ñöçýöí 

áàõûøëàð; Åé èïÿê òåëëÿðè çÿðÿôøàí ýÿëèí! 

Ù.Úàâèä; 2) ìÿú. ìöëàéèì, õîøðÿôòàðëû, 

éóìøàã. Èïÿê êèìè õàñèééÿò. – Äåéèð Ìÿøÿäè 

áÿé, àëíûíäà âöãàð; Îíóí èïÿê êèìè òÿáèÿòè 

âàð! Ñ.Âóðüóí. 

ÈÏßÊÀ×ÀÍ áàõ èïÿêÿéèðÿí. Èïÿêà÷àí 

çàâîäëàðäà ÿââÿëúÿ áàðàìàëàðûí öçÿðèíäÿ 

îëàí òèôòèêëÿðè, ñîíðà èñÿ íàçèê óúëàðû àéûðûðëàð. 

“ßìòÿÿøöíàñëûã”. [Ãîí÷à:] Ðÿøòäÿ 

èïÿêà÷àí äÿçýàùûìûç âàðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÏßÊ×È 1. èñ. Èïÿê÷èëèê ìöòÿõÿññèñè, áàðàìà÷ûëûã 

ìöòÿõÿññèñè; áàðàìà÷û. 

2. êþùí. Èïÿê ñàòàí, èïÿê òàúèðè. Áàêûäà èðè 

òèúàðÿòëÿ ìÿøüóë îëàí äöéö÷öëÿð, õàë÷à÷ûëàð, 

èïÿê÷èëÿð .. äÿ àç äåéèëäè. Ù.Ñàðàáñêè. 

3. Ñèô. ìÿíàñûíäà. Áàðàìà éåòèøäèðìÿêëÿ 

ìÿøüóë îëàí, áàðàìà÷û. Èïÿê÷è òÿñÿððöôàò. 

ÈÏßÊ×ÈËÈÊ èñ. 1. Áàðàìà ãóðäóíäàí èïÿê 

ùàñèë åòìÿ èøè; áàðàìà÷ûëûã. Èïÿê÷èëèêëÿ ìÿøüóë 

îëìàã. – [Ãîí÷à:] [Àòàø] èïÿê÷èëèêëÿ 

ìÿøüóë îëóðäó. Ñ.Ùöñåéí. Áóðàäà [Ðÿøòäÿ] 

èïÿê÷èëèê ýåíèø éàéûëìûøäûð. Ì.Èáðàùèìîâ.

ÈÏßÊßÉÈÐßÍ 

2. Áó èøëÿ ìÿøüóë îëàí òÿñÿððöôàò. Èïÿê- 

÷èëèê òÿñÿððöôàòû. 

ÈÏßÊßÉÈÐßÍ ñèô. Èïÿéè à÷àí, àéûðàí, òÿìèçëÿéÿí. 

Èïÿêÿéèðÿí ìàøûí. 

ÈÏßÊÕÀÍÀ èñ. êþùí. Èïÿê êàðõàíàñû, 

èïÿê åìàëàòõàíàñû. 

ÈÏßÊÃÓÐÄÓ áàõ áàðàìàãóðäó. Èïÿêãóðäóëàðû 

áþéöéöá éàøà ÷àòäûãäàí ñîíðà, 

èïÿê ñàðûìàã ö÷öí òåë áóðàõìàüà áàøëàéûðëàð. 

À.Ãóëèéåâ. 

ÈÏßÊËÈ ñèô. Èïÿê ãàðûøûüû îëàí, è÷ÿðèñèíäÿ 

èïÿê îëàí. Èïÿêëè ïàð÷à. 

ÈÏßÊÒÎÕÓÉÀÍ ñèô. Èïÿêäÿí ïàð÷à òîõóéàí. 

Èïÿêòîõóéàí ìàøûí. – ..Èïÿêòîõóéàí 

êîìáèíàòäà éöçëÿðëÿ èõòèñàñëû ôÿùëÿ ÷àëûøûð. 


ÈÏßÉÀÒÌÀÇ ñèô. âÿ èñ. Ùå÷ áèð öñóë âÿ 

ãàéäàéà, íèçàì âÿ èíòèçàìà óéóøìàéàí, 

ùå÷ áèð íÿñèùÿò âÿ ñþç ãÿáóë åòìÿéÿí (àäàì), 

òÿðñ (àäàì). 

ÈÏßÉÀÒÌÀ(ÌÀ)ÇËÛÃ èñ. Èïÿéàòìàç 

àäàìûí ùàë âÿ êåéôèééÿòè; òÿðñëèê. 

ÈÏßÉÈÐßÍ ñèô. Èïè à÷ûá òÿìèçëÿéÿí âÿ 

ÿéèðÿí. Èïÿéèðÿí ìàøûí. 

ÈÏËßÌß 1. èñ. äàí. Äÿëèñîâ, äÿëèáàø, äÿëè. 

Èïëÿìÿíèí áèðèäèð. Î, ëàï èïëÿìÿ èìèø. // Ñèô. 

ìÿíàñûíäà. Çÿíúèðëÿ, èïëÿ áàüëàíìàëû îëàí; 

çÿíúèðëÿìÿ. Èïëÿìÿ äÿëè. 

2. “Èïëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÏËßÌßÊ ô. Èïëÿ áàüëàìàã, èïëÿ ñàðûìàã. 

Éöêö èïëÿìÿê. Éåøèéè èïëÿìÿê. 

ÈÏËÈÊ èñ. 1. Ïàìáûã ëèôèíäÿí ùàçûðëàíàí 

ìþùêÿì, äàâàìëû ñàï. Ïàìáûã èïëèê. – Óøàüûí 

èêè ÿëèíèí áàø áàðìàãëàðûíû èïëèê èëÿ áèðáèðèíÿ 

áàüëàéûá ñîíðà èïëèéè êÿñèðëÿð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Àéíà:] Áóäóð, áîéàòìàã 

ö÷öí èïëèê àïàðûðàì. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ùÿìèí ñàïäàí òîõóíìóø, 

ùàçûðëàíìûø. Èïëèê òîð. – Àëà èïëèê ÷óâàëëàðû 

ùå÷ êÿñ òàíûìûð, ùàìû ìàò ãàëûá ÷èéíèíè 

÷ÿêèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

◊ Èïëèê êèìè äîëàøìàã – ãàðûøìàã, áèðáèðèíèí 

è÷èíÿ êå÷ìÿê. Ùàòÿì äàéû .. òÿïÿëÿð 

àðàñûíäà èïëèê êèìè äîëàøûã äöøÿí úûüûðëàðà 

áàõûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÏËÈÊÕÀÍÀ èñ. Èïëèê êàðõàíàñû, èïëèê 

ôàáðèêè. 

ÈÏËÈÊËÈ ñèô. Õàëèñ éóí äåéèë, èïëèê ãàðûøûüû 

îëàí, èïëèê ãàðûøûã òîõóíìóø. Èïëèêëè ïàð÷à. 

ÈÐÀÄß 

ÈÏÎÒÅÊÀ èñ. Ìöàâèíÿò, ýèðîâ ãîéóëìóø 

ÿìëàê. 

ÈÏÏÎÄÐÓÌ èñ. [éóí.] Úûäûð ìåéäàíû. 

ÈÏÐßÍÌßÊ ô. Èéðÿíìÿê, êèìÿñÿ, íÿéÿñÿ 

íèôðÿò åòìÿ. 

ÈÏÐÈÒ [Áåë÷èêàäà Èïðèò øÿùÿðèíèí àäûíäàí] 

êèì. Õàðäàë ãîõóéàí çÿùÿðëè ãàç; äÿðèäÿ 

èðèíëè éàðà ÿìÿëÿ ýÿòèðÿí âÿ îðãàíèçìè áöòöíëöêëÿ 

çÿùÿðëÿéÿí äàâàìëû çÿùÿðëÿéèúè 

ìàääÿëÿðäÿí áèðè. 

ÈÏÑÈÇ ñèô. 1. Áàøûíà èï ñàëûíìàìûø, áàøû 

èïëÿ áàüëàíìàìûø, à÷ûã áóðàõûëìûø. 

2. ìÿú. äàí. Þç ùÿðÿêÿòëÿðèíäÿ ùÿääùöäóä 

áèëìÿéÿí ãàáà, ãàíìàç àäàì ùàããûíäà. 

Èïñèçèí áèðèäèð. 

ÈÏÂÀÐÈ ñèô. Èïÿ îõøàð, èï êèìè. 

ÈÐÀÄ 1 èñ. [ÿð.] Ñþéëÿìÿ, äåìÿ, äàíûøìà. 

Èðàä åëÿìÿê (åòìÿê) – äåìÿê, ñþéëÿìÿê. 

Èíýèëòÿðÿ âàèçè Ñåð Äåòåðäèíã þç 

ìîèçÿëÿðèíèí áèðèíäÿ èðàä åäèðìèø êè, äöíéàäà 

íåôò èêè ãèñèìäèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Õàððàò:] ßôÿíäèì, èðàä åòäèéèì áó ñþçëÿð 

õèëàôè-ùÿãèãÿò êè äåéèëäèð Ò.Ø.Ñèìóðã. 

[Êÿðÿìîâ:] Îðàäà íèòã èðàä åëÿäè, ãÿçåòÿ 

äöøäö, èíäè äÿ áóäóð, ãàéûäûð, äåìÿëè, òÿçÿäÿí 

äöøÿúÿéèê èøÿ. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÈÐÀÄ 2 èñ. [ÿð.] Íþãñàí, êÿñèð, åéèá, ãöñóð. 

Èðàä åëÿìÿê (òóòìàã, ñàéìàã) – íþãñàí 

òóòìàã, êÿñðèíè, åéáèíè äåìÿê. Ùèúðàí 

åäèáäè êþíëöìö áÿðáàä, àüëàðàì; ×îõëàð 

òóòàð áó ùàëûìà èðàä, àüëàðàì. Õ.Íàòÿâàí. 

..Áþéöêëÿðÿ èðàä òóòìàã þçö áèð õàòàäûð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Äèëàðà .. ýöëÿ-ýöëÿ 

àíàñûíà èðàä òóòìóøäó.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈÐÀÄÚÛË ñèô. Ùÿð øåéÿ èðàä òóòìàüû, èðàä 

òàïìàüû ñåâÿí. Èðàäúûë àäàì. 

ÈÐÀÄ×Û ñèô. Ùÿð øåéÿ èðàä òóòàí, ùÿð 

øåéäÿ áèð íþãñàí, åéèá, ãöñóð òàïìàüà ÷àëûøàí. 

Èðàä÷û àäàì. 

ÈÐÀÄ×ÛËÛÃ èñ. Ùÿð øåéäÿ èðàä òóòìà, ùÿð 

øåéäÿ áèð íþãñàí, åéèá, ãöñóð òàïìàüà 

÷àëûøìà. 

ÈÐÀÄß èñ. [ÿð.] 1. Èíñàí ïñèõèêàñûíûí, èíñàíûí 

þç ãàðøûñûíà ãîéäóüó ìÿãñÿäÿ íàèë 

îëìàã, àðçó âÿ èñòÿêëÿðèíè ùÿéàòà êå÷èðìÿê 

ãàáèëèééÿòèíäÿ òÿçàùöð åäÿí õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí 

áèðè. Èðàäÿ ãöââÿñè. Èðàäÿ çÿèôëèéè. 

– [Äîêòîð:] ..Ùÿð ÷ÿòèíëèéè îðòàäàí ãàëäûðàí 

èðàäÿäèð. À.Øàèã. Ìèí áèð ÿçàáà äþçäöí, 

565

ÈÐÀÄßËÈ 

èðàäÿí ñàðñûëìàäû; Ãÿëáèíäÿí ùèúðàí éöêö 

äàø êèìè àñûëìàäû. Ñ.Ðöñòÿì. ßæäÿð Ìèðçÿ 

Ùöñåéíèí ñþçëÿðèíäÿ áþéöê èðàäÿ âÿ èíàì 

îëäóüóíó ùèññ åäèðäè. Ñ.Ðÿùìàí. // Áèð øåéè 

ÿëäÿ åòìÿê ö÷öí ýþñòÿðèëÿí ñÿé, úÿùä, 

ãåéðÿò, èíàä. [Ñÿáèðÿ:] Áèðäÿí çÿðôè ÿëèìäÿ 

ýþðäöì. Ãàéòàðìàüà èðàäÿì ÷àòìàäû. 


2. Èñòÿê, àðçó, êþíöë, òÿëÿá. Èðàäÿñèíè 

éåðèíÿ éåòèðìÿê. 

3. êþùí. ßìð, ùþêì, ôÿðìàí. // Íèééÿò, 

ìÿðàì. [Âÿçèð:] À êèøè, ïàäøàùûí èðàäÿñè 

áóäóð êè, ñÿíèí ãûçûíû àëñûí, ðàçûñàíìû 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Èðàäÿ åòìÿê (áóéóðìàã) 

êþùí. – ÿìð âåðìÿê, ùþêì åòìÿê, áóéóðìàã. 

Ïÿñ î áèðè ðÿôèã èðàäÿ åòäè êè, äàõèë îëñóí, îíóí 

äà ùàëû áó ãÿðàð èëÿ îëäó. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÈÐÀÄßËÈ ñèô. Ìþùêÿì èðàäÿéÿ, õàðàêòåðÿ 

ñàùèá îëàí (á à õ èðàäÿ 1-úè ìÿíàäà). 

Èðàäÿëè îüëàí. – [Ýöíÿø] íÿçàêÿòëè, úèääè âÿ 

èðàäÿëè áèð ãàäûí îëìóøäó. À.Øàèã. Çåéíÿá .. 

ÿäÿáèééàòûìûçäà éàðàíìûø èðàäÿëè ãàäûí ñóðÿòëÿðèíäÿíäèð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ùÿúÿð ãûçûíûí 

ìþùêÿì èðàäÿëè îëäóüóíó áèëèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÐÀÄßËÈËÈÊ èñ. Ìþùêÿì èðàäÿéÿ ìàëèê 

îëìà, èðàäÿúÿ ìþùêÿìëèê; ñÿáàòëûëûã. 

ÈÐÀÄßÑÈÇ ñèô. Èðàäÿñè îëìàéàí, èðàäÿñè 

çÿèô, ãÿòèééÿòñèç. Çåéíàë èðàäÿñèç áèð ýÿíúäè. 


ÈÐÀÄßÑÈÇËÈÊ èñ. Èðàäÿñè îëìàéàí àäàìûí 

ùàë âÿ êåéôèééÿòè; èðàäÿ çÿèôëèéè, ãÿòèééÿòñèçëèê. 

Òîüðóë àðòûã ùþêóìÿò èøëÿðèíäÿêè 

äÿéÿðñèçëèéèíè âÿ ùÿääèíäÿí àðòûã çÿèôëèê âÿ 

èðàäÿñèçëèéèíè ýþñòÿðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

[Ìàùìóä] èðàäÿñèçëèê åòñÿ, þçöíö ìÿùâ åäÿ 

áèëÿð. Ç.Õÿëèë. 

ÈÐÀÄßÒ [ÿð.] êëàñ. Àðçó, èñòÿê, êþíöëäÿí 

ýÿëÿí ðàçûëûã. Þç èðàäÿòè èëÿ (þç ðàçûëûüû èëÿ). 

– Ùöñí àôÿòè-åøã îëóá äÿìàäÿì; Ýÿëäèêúÿ 

èðàäÿò îëäó ìþùêÿì. Ôöçóëè. Äóðìóøàì 

åéíè èðàäÿòëÿ éåíÿ; Áàõûðàì êóéèíÿ ùÿñðÿòëÿ 

éåíÿ. Ì.ß.Ñàáèð. [Ìèðçÿ Áÿéëÿð:] Áèð àç 

ìÿùÿááÿòÿ ñÿäàãÿòèì âàð; Øþâã èëÿ ùÿâÿñÿ 

èðàäÿòèì âàð. Àøûã ßëÿñýÿð. 

ÈÐÀÄÈ ñèô. Èðàäÿéÿ àèä, èðàäÿäÿí àñûëû îëàí, 

èðàäÿ èëÿ áàüëû îëàí; èõòèéàðè. Èðàäè ùÿðÿêÿò. 

ÈÐÀÄÑÛÇ ñèô. Ùå÷ áèð èðàäû, íþãñàíû îëìàéàí; 

íþãñàíñûç, ãöñóðñóç, åéèáñèç. Èðàäñûç èø. 

Èðàäñûç ÿñÿð. Èðàäñûç àäàì îëìàç. 

566 

ÈÐÀÍØÖÍÀÑ 

ÈÐÀÄÑÛÇËÛÃ èñ. Íþãñàíñûçëûã, ãöñóðñóçëóã, 

åéèáñèçëèê. 

ÈÐÀÃ çÿðô Óçàã, óçàãäà. Èðàã îëìàã. 

Èðàã äóðìàã. – Ýöë ÿêäèì, øàõòà âóðäó; Íÿ 

éàìàí âàõòäà âóðäó; Áèìöðâÿò îâ÷ó ìÿíè; 

Éàðäàí èðàãäà âóðäó. (Áàéàòû). Ìöðüè-ðóùóì 

ýåòìÿç ñÿíäÿí èðàüà. Àøûã ßëÿñýÿð. 

Èðàã äöøìÿê – óçàã äöøìÿê, àéðûëìàã, 

óçàãäà îëìàã. [Áàùàäûð] ýþðäö êè, Ñîíàäàí 

õåéëè èðàã äöøöáäöð. Í.Íÿðèìàíîâ. Èðàã 

åëÿìÿê – óçàãëàøäûðìàã, óçàã åëÿìÿê. ×ûõàðäàã 

ìÿìëÿêÿòäÿí; Þëêÿäÿí èðàã åéëÿéÿê! 

Àøûã ßëÿñýÿð. Èðàã îëìàã – óçàã îëìàã, 

óçàã äöøìÿê. Åëÿ áèëñèí ïàäøàùè-çàìàíäûð; 

Ùÿð êèì èðàã îëóð, ìöõòÿñÿð, ñÿíäÿí. 

Ã.Çàêèð. Ìöääÿòäè ýþçöìäÿí îëóáäó èðàã; 

ßðèäèá öðÿéèì äÿðäö ãÿì, ôÿðàã. Àøûã 

ßëÿñýÿð. Ýþçöìäÿí áèð àí äà èðàã îëìàäûí; 

Ìÿí ñÿíÿ ùÿð éåðäÿ Âÿòÿí äåéèðÿì. 

Ñ.Ðöñòÿì. // ñèô. Óçàã. Óçàã þëêÿëÿðÿ, èðàã 

åëëÿðÿ; Àõûøàí áóëóäëàð, àõàí áóëóäëàð! 

Í.Ðÿôèáÿéëè. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Óçàã éåð. Éîëóì 

îëäó èðàãëàð; ×èéíèì êÿñäè éàðàãëàð; 

Àéðûëûã ìÿëóì îëäó; Ìÿí àüëàðàì, éàð 

àüëàð. (Áàéàòû). Èðàã, èðàã úàíäàí, èðàã îëñóí 

– óçàã îëñóí, Àëëàù ýþñòÿðìÿñèí (ãîðõóëó, 

çÿðÿðëè, àðçóåäèëìÿç áèð øåé, ùàäèñÿ 

ùàããûíäà äåéèëèð). [Ýöëñöì õàëà:] Áóé, áó 

íÿ ñþçäöð äåéèðñÿí, à ãàäàñûí àëäûüûì, èðàã 

úàíûíäàí, Àëëàù åëÿìÿñèí êè, Øèðèí ãèéàìÿòÿ 

êèìè éàòñûí.. Å.Ñóëòàíîâ. [Ñÿðèééÿ õàëà:] 

Èðàã úàíäàí, [óøàãëàð] äèëÿí÷èéÿ îõøàéûðäûëàð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. [Êè÷èêõàíûì:] Àëëàù åëÿìÿñèí, 

èðàã úàíäàí! – äåéÿ îíóí ÿëèíè ñûõäû 

âÿ òÿëÿñèðìèø êèìè àéðûëûá ýåòäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÐÀÃËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Èðàãëàøäûðûëìàã”- 


ÈÐÀÃËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. Óçàãëàøäûðûëìàã. 

ÈÐÀÃËÀØÄÛÐÌÀ “Èðàãëàøäûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÐÀÃËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. Óçàãëàøäûðìàã. 

ÈÐÀÃËÀØÌÀ “Èðàãëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÐÀÃËÀØÌÀÃ ô. Óçàãëàøìàã. 

ÈÐÀÃËÛÃ èñ. Óçàãëûã, óçàãäà îëìà. Ìÿíèì 

ãàíûìà ýèðìÿ, åé ïÿðè, êèì; Èðàãëûãäàí 

ýþçöì ãàí àüëàð îëäó. Êèøâÿðè. 

ÈÐÀÍËÛ èñ. âÿ ñèô. Èðàí ÿùàëèñèíäÿí îëàí; 

Èðàí âÿòÿíäàøû, Èðàí òÿáÿÿñè. 

ÈÐÀÍØÖÍÀÑ èñ. [ôàðñ.] Èðàíøöíàñëûã ìöòÿõÿññèñè.

ÈÐÀÍØÖÍÀÑËÛÃ 

ÈÐÀÍØÖÍÀÑËÛÃ èñ. Èðàí äèëëÿðè âÿ ìÿäÿíèééÿòèíè 

þéðÿíÿí åëìëÿðèí ìÿúìóñó; Èðàí 

ôèëîëîýèéàñû. 

ÈÐÁÈÑ èñ. çîîë. Ãàð áÿáèðè, ïèøèêêèìèëÿð 

ôÿñèëÿñèíäÿí ìÿìÿëè éûðòûúû ùåéâàí. 

ÈÐ×ÀË äàí. áàõ ðè÷àë. Àðìóä èð÷àëû .. 

èíäè èñòÿäèéèí ãÿäÿð òàïàðñàí. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÈÐ×ß èñ. ìÿù. Ãÿëèá. Çÿðýÿð èð÷ÿéè. 

ÈÐÄßËßÌßÊ ô. ìÿù. Òÿìèçëÿìÿê, àðûòìàã. 

Òàõûëû èðäÿëÿìÿê. Ìåéâÿíè èðäÿëÿìÿê. 

ÈÐßËÈ çÿðô 1. Ùÿðÿêÿòèí èñòèãàìÿòèíÿ ýþðÿ 

ãàáàüà, ãàáàã òÿðÿôÿ (ýåðè ÿêñè). Èðÿëè éåðèìÿê. 

Èðÿëèéÿ àääûìëàìàã. Èðÿëè ÷ûõìàã. Èðÿëè 

ñöðìÿê. – Ãàðàúà ãûç èñÿ èðÿëè ýÿëèá þç äîñòóíóí 

çÿùÿðëÿíìèø ãàíûíû ñîðóð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Êÿùÿð éåðèíäÿí äþðäíàëà ñû÷ðàéûá äûðíàüûíûí 

àëòûíäàí ïàë÷ûã òîïàëàðû ñÿïÿëÿéÿñÿïÿëÿéÿ 

èðÿëè úóìäó. Ì.Èáðàùèìîâ. Èðÿëè 

âåðìÿê – 1) ãàáàüà âåðìÿê, ãàáàüà óçàòìàã. 

Òöôÿíýè èðÿëè âåðìÿê; 2) ãàáàüà èòÿëÿìÿê, 

ãàáàüà ÷ûõàðòìàã. Óøàüû èðÿëè âåðäèì. 

// Ñèô. ìÿíàñûíäà. Ãàáàã, þí. Ìÿêòÿáèí èðÿëè 

òÿðÿôè ýöëëöêäöð.//Èðÿëèäÿêè øÿêëèíäÿ – þíäÿ 

îëàí, ãàáàãäà îëàí. Èðÿëèäÿêè äÿñòÿ ñöðÿòëÿ 

ãà÷ûðäû. // Ãàáàã òÿðÿôÿ, ãàáàüà (áÿçÿí èðÿëèéÿ 

øÿêëèíäÿ). Öðêÿ òþâøöéÿ-òþâøöéÿ ñó è÷ìÿê 

ö÷öí áàøûíû èðÿëè óçàäàíäà ñèëàù ñÿñèíäÿí 

äèêñèíèá ãóëàãëàðûíû øÿêëÿäè. Ì.Ùöñåéí. 

Ñàë äàøûíûí äèáèíäÿí èðÿëèéÿ áèð ãîøàëöëÿ 

÷ûõìûøäû.. Ì.Èáðàùèìîâ. Ãûðìûçû àëîâ èðÿëè 

ùöúóì åäèð, ïÿíúÿëÿíìèø áóüäà äÿðçëÿðèíè 

éàíäûðûá ìÿùâ åäèðäè. ß.Âÿëèéåâ. // Èðÿëèäÿí 

øÿêëèíäÿ – ãàáàãäàí, þíäÿí, ãàðøûäàí. 

Èðÿëèäÿí àðûã òöëêöéÿ áÿíçÿéÿí àëûø-âåðèø÷èëÿð 

ãàáàí êèìè ýöìðàùëàíûá äîí-äîí äîíãóëäàíûðäûëàð. 

Å.Ñóëòàíîâ. 

2. ßââÿë, ãàáàã. Ôÿðÿùèìäÿí þëÿðÿì ýÿð 

ñÿíè áèðäÿí ýþðñÿì; Ýÿëìÿéèíäÿí èðÿëè åéëÿ 

õÿáÿðäàð ìÿíè. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Àëëàùãóëó:] Î 

ìÿíäÿí áèð-èêè ñààò èðÿëè ýÿëèáäèð. Í.Âÿçèðîâ. 

// Òåç. Ùàìûäàí èðÿëè ýÿëäè. Áóíäàí èðÿëè 

– 1) ...ÿââÿë, ...ãàáàã. Éåòìèø èë áóíäàí èðÿëè 

áèíà îëóíàí Íàõ÷ûâàí ùàìàìëàðûíûí õÿçèíÿñèíèí 

ñóéó éåääè èëäÿ áèð äÿéèøèëèð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Èíäèêè èøëÿðè ýþðÿíäÿ 

îí áèð èë áóíäàí èðÿëè îëàí áó ÿùâàëàò éàäûìà 

äöøöð.. Ãàíòÿìèð; 2) êå÷ìèøäÿ, êå÷ìèø çàìàíäà, 

ÿââÿëëÿð, ãàáàãëàð. Áóíäàí èðÿëè àðâàäëàð 

ÿðëÿðè èëÿ ôÿõð åäèðäèëÿð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÐßËÈ 

// Èðÿëèëÿð, èðÿëèëÿðäÿ øÿêëèíäÿ – êå÷ìèøäÿ, 

ãàáàãëàð, ÿââÿëëÿð. [Ãóðáàí:] Ãàðû íÿíÿ, 

áàéàã äåäèì, èðÿëèëÿð àð åëÿéèðäèì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Úàùàíýèð àüà:] Èðÿëèëÿðäÿ ìÿí äÿ 

ñÿíèí êèìè åøèòìèøäèì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

3. Èðÿëèíè øÿêëèíäÿ – ýÿëÿúÿéè, ñîíðàíû, 

ãàáàüû, ýÿëÿúÿê çàìàíû (äþâðö, øÿðàèòè âÿ 

ñ.-íè). Èðÿëèíè íÿçÿðÿ àëìàã. Èðÿëèíè äöøöíìÿê. 

Ðÿùáÿðëèê åòìÿê ö÷öí èðÿëèíè ýþðìÿê 

ëàçûìäûð. // Èðÿëèäÿ øÿêëèíäÿ – 1) ãàáàãäà, 

þíäÿ, ãàðøûäà; 2) ãàáàãäà, ñîíðà. Áó õöñóñäà 

ñþùáÿò èðÿëèäÿ ýåäÿúÿêäèð. – Èðÿëèäÿ Ìÿðäÿêàíûí 

èøûãëàðû ôÿðã åäèëèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Áèðèíúè ýöí îëäóüó êèìè éåíÿ äÿ Úàâàä 

èðÿëèäÿ ýåäèð, äþéöø÷öëÿðè ðóùëàíäûðûðäû. 

ß.Âÿëèéåâ. // Ýÿëÿúÿêäÿ, ãàðøûäà. Èðÿëèäÿ 

Ñÿìÿäè òàìàìèëÿ éåíè áèð ùÿéàò, éåíè èøëÿð, 

éåíè ãàéüûëàð ýþçëÿéèðäè. 

◊ Èðÿëè àòìàã – îðòàëûüà àòìàã, èðÿëè ñöðìÿê, 

ìöçàêèðÿéÿ ãîéìàã. Îíó ýþçÿë òàíûéûð 

âÿ ùÿìèøÿ ãàáàãäà ýåòäèéèíè, éåíè òÿøÿááöñëÿð 

èðÿëè àòäûüûíû éàõøû áèëèðäèëÿð. Èðÿëè 

äöøìÿê – 1) áèð èøäÿí ãàçàíú ÿëäÿ åòìÿê, 

õåéèð ýþðìÿê, ìÿíôÿÿò ýþòöðìÿê. Ùàúû 

Ñóëòàí èñÿ éàëíûç äàøýÿðäèøèíäÿí ýöíäÿ 

ãûðõ-ÿëëè ïóä èðÿëè äöøöðäö. Ñ.Ùöñåéí; 

2) áàøãàñûíäàí äàùà òåç ùÿðÿêÿò åòìÿê, ìöâÿôôÿãèééÿò 

ÿëäÿ åòìÿê, ãàáàãëàìàã. Î, 

ìÿíäÿí èðÿëè äöøäö. Èðÿëè ÷ÿêèëìÿê – áàøãàëàðûíûí 

àðàñûíäàí ñå÷èëèá äàùà ìÿñóë èøÿ, 

âÿçèôÿéÿ òÿéèí åäèëìÿê. [Ñàðà] õàëã ìÿùêÿìÿñèíäÿ 

áèð èë ãóëëóã åòäè, èðÿëè ÷ÿêèëäè. Ìèð 

Úÿëàë. Èðÿëè ÷ÿêìÿê – 1) áàøãàëàðûíûí àðàñûíäàí 

ñå÷èá äàùà ìÿñóë èøÿ, âÿçèôÿéÿ ãîéìàã. 

Îíó ìÿêòÿá ìöäèðè âÿçèôÿñèíÿ èðÿëè 

÷ÿêìèøäèëÿð; 2) îðòàéà àòìàã, èðÿëè àòìàã. 

Ìöÿëëèì Òåëëèíèí èðÿëè ÷ÿêäèéè øÿðèÿò ìÿñÿëÿñèíè 

òÿùëèë åòìÿê èñòÿéèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Èðÿëè 

ýåòìÿê – 1) èðÿëèëÿìÿê; 2) äàùà ìöòÿðÿããè 

ôèêèðëÿð èðÿëè ñöðìÿê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ 

áÿçè èúòèìàè ùàäèñÿëÿðèí àíëàéûøûíäà ÷îõ èðÿëè 

ýåäèð. Ì.Èáðàùèìîâ; 3) èíêèøàô åòìÿê, òÿðÿããè 

åòìÿê, àðòìàã. [Áÿäèðíèñÿ:] Áó, ÷îõ 

éàõøû ãûçäûð. Êÿíääÿ ãàäûíëàðûí èðÿëè ýåòìÿéèíÿ 

÷îõ úàí éàíäûðàíäûð. Ìèð Úÿëàë. 

[Ìÿììÿä:] Ñÿí òÿñÿââöð åäèðñÿíìè, áåø-îí 

èëèí è÷ÿðèñèíäÿ åëì íÿ ãÿäÿð èðÿëè ýåäèá 

ß.ßáöëùÿñÿí. Èðÿëè ýÿëìÿê – 1) ÿìÿëÿ ýÿëìÿê, 

éàõøûëàøìàã, äöçÿëìÿê. Óøàã ýöíáÿ- 

567

ÈÐßËÈÚß 

ýöí èðÿëè ýÿëèð. – [Áàëîüëàí:] Äàùà áàë äà 

éåñÿ, èðÿëè ýÿëìÿç. Ú.Úàááàðëû; 2) òþðÿìÿê, 

äîüìàã, ìåéäàíà ÷ûõìàã, áàø âåðìÿê. 

Íþãñàíëàð äèããÿòñèçëèêäÿí èðÿëè ýÿëìèøäèð. – 

[Áÿéïîëàä:] Úÿñàðÿòèìèí ÿôâ åäèëÿúÿéèíÿ 

ÿìèíÿì, ÷öíêè ñÿìèìèééÿòäÿí èðÿëè ýÿëÿí 

ãöñóðëàð ÿôâ åäèëèð. Ù.Úàâèä. Èðÿëè ñöðìÿê – 

ìöçàêèðÿ, ìÿëóìàò âÿ ñ. ö÷öí òÿêëèô åòìÿê, 

îðòàéà àòìàã. Èòòèùàì èðÿëè ñöðìÿê. Òåçèñ 

èðÿëè ñöðìÿê. Íàìèçÿäëÿð èðÿëè ñöðìÿê. Èðÿëèäÿ 

ýåòìÿê – 1) ãàáàãúûë îëìàã, áèðèíúè éåðè 

òóòìàã, áàøãàëàðûíû þòöá êå÷ìÿê. Éàðûøäà 

èðÿëèäÿ ýåòìÿê; 2) éîë ýþñòÿðìÿê, áàø÷ûëûã 

åòìÿê, ãàáàãäà ýåòìÿê. Áèðèíúè ýöí îëäóüó 

êèìè éåíÿ äÿ Úàâàä èðÿëèäÿ ýåäèð, äþéöø÷öëÿðè 

ðóùëàíäûðûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÐßËÈÚß çÿðô Ãàáàãúà, þíúÿ; èðÿëèúÿäÿí. 

Èðÿëèúÿ êèì äåäè 

ÈÐßËÈÚßÄßÍ çÿðô Ãàáàãúàäàí, ÿââÿëúÿäÿí. 

Ýÿëìÿéÿúÿéèíè èðÿëèúÿäÿí áèëäèðäè. 

Èúëàñ ýöíöíö èðÿëèúÿäÿí áèëäèðìÿê. 

ÈÐßËÈÄßÊÈ çÿðô 1. Ãàáàãäà îëàí, þíäÿ 

îëàí; ãàáàãäàêû, þíäÿêè. Èðÿëèäÿêè éîë. Èðÿëèäÿêè 

åâ. Èðÿëèäÿêè àäàì. – Êåøëÿ éàõûíëûüûíäà 

ãàòàðûìûç äàéàíìàüà ìÿúáóð îëäó; èðÿëèäÿêè 

ãàòàð ãÿçàéà óüðàìûøäû.. Ñ.Ùöñåéí. 

2. Ñîíðà ýÿëÿúÿê, íþâáÿòè. Èðÿëèäÿêè äàéàíàúàãäà 

ñÿðíèøèíëÿðäÿí ÷îõó äöøäö. Ã.Èëêèí. 

ÈÐßËÈÄßÍ çÿðô 1. Ãàáàãäàí, ãàáàã òÿðÿôäÿí, 

þíäÿí, ãàðøûäàí. Èðÿëèäÿí áèð àòëû ÷ûõäû. 

2. Ãàáàãúàäàí, èðÿëèúÿäÿí. Èðÿëèäÿí õÿáÿð 

âåðìÿê ëàçûìäûð. 

ÈÐßËÈ-ÝÅÐÈ çÿðô 1. Áèð òÿðÿôäÿí î áèðè 

òÿðÿôÿ, áó áàøäàí î áàøà âÿ ÿêñèíÿ; äàëàãàáàüà. 

Ãàëäûðûúû ìàøûíëàðûí éöç ìåòð ùöíäöðëöéöíäÿ 

ïîëàä âûøêàëàðû .. èðÿëè-ýåðè 

ùÿðÿêÿò åäèð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

2. Áàøëàíüûú-ñîí, ÿââÿë-ñîí. Êèòàáû èðÿëèýåðè 

âÿðÿãëÿìÿê. 

◊ Èðÿëèñèíè-ýåðèñèíè äöøöíìÿê (èøèí âÿ ñ.- 

íèí) – áèð ìÿñÿëÿíè, èøè âÿ ñ.-íè ùÿðòÿðÿôëè 

òÿùëèë åòìÿê, ÿòðàôëû äöøöíìÿê, ýþòöð-ãîé 

åòìÿê, íÿ êèìè íÿòèúÿëÿð âåðÿúÿéèíè íÿçÿðÿ 

àëìàã. [Èáðàùèì õàí:] Áó àäàì [Ôÿòÿëè õàí] 

èøèí èðÿëèñèíè-ýåðèñèíè äöøöíìöð – äåéÿ Âàãèôÿ 

ìöðàúèÿò åòäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÈÐßËÈÊÈ ñèô. Ãàáàãêû, (áóíäàí) ÿââÿëêè, 

...ÿââÿë îëìóø; êå÷ìèø. Èðÿëèêè ìÿãàëÿëÿðèìèçäÿí 

“Òÿðÿããè”íèí ùþðìÿòëè îõóúóëàðû 

568 

ÈÐßÌ 

ýþðäöëÿð êè, ÿñèëëÿðèíäÿí î äÿðÿúÿäÿ óçàãäà 

âÿ êÿíàðäà äóðìàéûáëàð. Ô.Êþ÷ÿðëè. [Ùàôèçÿ 

õàíûì:] Äå ýþðöì áÿé èðÿëèêè àðâàäûíà 

ïóëäàí-çàääàí ýþíäÿðèð, éîõñà éîõ 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ùàúû Ìóðàä:] ..Àììà èðÿëèäÿêè 

àðâàääàí áåø îüëó âàð, äþðä äÿ àé 

êèìè ãûçû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÈÐßËÈËßÌß 1. “Èðÿëèëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. Èðÿëèëÿéèø, éöêñÿëèø, òÿðÿããè, èíêèøàô. 

Õàëã ÿäÿáèééàòûíûí äèëèíäÿ äÿ áþéöê áèð èðÿëèëÿìÿ 

ýþðöíöðäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈÐßËÈËßÌßÊ ô. 1. Ãàáàüà äîüðó ùÿðÿêÿò 

åòìÿê, èðÿëè ýåòìÿê, éåðèìÿê. Ìàøûí åâÿ 

äîüðó èðÿëèëÿéèðäè. Î, éîëäàøûíà òÿðÿô èðÿëèëÿäè. 

– [Úåéðàí] àüûð âÿ éîðüóí àääûìëàðëà 

èðÿëèëÿéèðäè. Ñ.Ùöñåéí. [Ãÿùðÿìàí:] Áèçèìêèëÿð 

èðÿëèëÿéÿíäÿ ìÿí éîëäàøëàðûìëà áèð àç 

àñóäÿ íÿôÿñ àëûðäûã. Ù.Íÿçÿðëè. Òàùèð åâëÿðäÿí 

áèð àç êÿíàð éîë òóòóá, òàíûø ùÿéÿòëÿðÿ 

ýþç ýÿçäèðèð, ãîùóì-ÿãðÿáàéà ðàñò ýÿëÿúÿéèíè 

äöøöíÿ-äöøöíÿ èðÿëèëÿéèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

2. Òÿðÿããè åòìÿê, èíêèøàô åòìÿê, ìöâÿôôÿãèééÿò 

ãàçàíìàã, àðòìàã. ..Òÿíãèä ðåàëèçì 

.. ìåòîäó èëÿ èðÿëèëÿìÿéèìèçäÿ ýöíÿø 

êèìè çÿðóðèäèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈÐßËÈËßÒÌß “Èðÿëèëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÐßËÈËßÒÌßÊ ô. 1. Äóðäóüó éåðäÿí áèð 

ãÿäÿð ãàáàüà èòÿëÿìÿê, ãàáàüà ÷ÿêìÿê. 

Ñòóëó áèð àç èðÿëèëÿòìÿê. 

2. Èíêèøàô åòäèðìÿê, òÿðÿããèñèíè ñöðÿòëÿíäèðìÿê. 

“Ìîëëà Íÿñðÿääèí” íÿèíêè Àçÿðáàéúàí 

ÿäÿáèééàòûíû, ùÿì äÿ Àçÿðáàéúàí 

æóðíàëèñòèêàñûíû áþéöê áèð òÿêàíëà èðÿëèëÿòäè. 


ÈÐßËÈËßÉÈØ èñ. Èðÿëèëÿìÿ, òÿðÿããè, èíêèøàô, 

èðÿëèéÿ äîüðó ùÿðÿêÿò, íàèëèééÿò, éöêñÿëèø. 

Áó òàéäà èñÿ ìöãàéèñÿîëóíìàç äÿðÿúÿäÿ 

áþéöê èðÿëèëÿéèø îëìóøäóð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Àëòû àé ÷ÿêìÿäè, ìÿêòÿáäÿ áþéöê áèð èðÿëèëÿéèø 

ýþðöíäö. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÐßËÈËÈÊ èñ. Ùÿð ùàíñû áèð èøäÿ èðÿëèäÿ 

îëìà, èðÿëèäÿ ýåòìÿ; ãàáàãúûëëûã, òÿðÿããè, 

èíêèøàô. 

ÈÐßÌ èñ. [ÿð.] Øàìäà, éàõóä Éÿìÿíäÿ 

îëäóüó ðÿâàéÿò åäèëÿí ÿôñàíÿâè áèð áàü÷àíûí 

àäû îëóá êëàññèê ÿäÿáèééàòäà âÿ ôîëêëîðäà 

“áåùèøò, úÿííÿò” ìÿíàñûíäà èøëÿíìèøäèð. 

Õîø íÿüìÿëÿíèá áöëáöëè-øåéäà þòÿð îëäó; 

À÷ûëäû èðÿìëÿð. Ì.Â.Âèäàäè.

ÈÐßÌß 

ÈÐßÌß èñ. Éåð ñÿòùèíäÿí àçàúûã ùöíäöð 

îëàí éåð; òÿïÿ, äèêäèð. Èðÿìÿëÿð, àé èðÿìÿëÿð; 

Ãîéíóíäà êÿêëèêëÿð ìÿëÿð. (Ìàùíû). ..Èðÿìÿëÿðäÿêè 

êÿêëèê, òàõûëëàðûí è÷èíäÿêè òóðàú âÿ 

áèëäèð÷èí .. íàäèð ãóøëàðäûð. ß.Âÿëèéåâ. Äîëóõñóíìóø 

áóëóäëàðà ãàí ÷èëÿíèð åëÿ áèë; Äàëûð 

àõøàì ñöêóòóíà î èðÿìÿ, î ñàùèë. ß.Úÿìèë. 

ÈÐßØ ìÿù. áàõ àíàú 1-úè ìÿíàäà. Èðÿø 

òîéóã. 

ÈÐßØÌß, ÈÐßØÒ èñ. Àòûí áàøûíà áàüëàíàí 

íàçèê èï. Áèð àç ýåäÿíäÿí ñîíðà Ñöëåéìàí 

àòûíûí èðÿøòèíè äöçÿëòìÿê áÿùàíÿñè èëÿ äöøöá 

ýåðèäÿ ãàëäû âÿ ãóëäóð ýåòäè ãàáàüà. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Îüëàí éÿùÿðèí ãàøûíà áàüëàíìûø 

óçóí èðÿøìÿíè à÷äû, àòû éåäÿêëÿéèá 

äÿéÿäÿí óçàãëàøäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÐÔÀÍ èñ. [ÿð.] 1. Áèëèê, ìÿëóìàò; îõóìàã 

âÿ çåùèí èøëÿòìÿê íÿòèúÿñèíäÿ ùàñèë îëàí 

éåòêèíëèê, êàìèëëèê. 

2. Ìÿäÿíèééÿò, ìààðèô. Èíäèäÿí òÿðáèéÿ ãûë 

áàüè-äèëè; Áèòñèí îë áàü÷àäà èðôàí ýöëè. 

Ì.Ùàäè. Ãàíàí êèì, ãàíäûðàí êèì, íÿøðèèðôàí 

åéëÿéÿí êèìäèð. Ì.ß.Ñàáèð. Áèð ñþéëÿ ýþðöì, 

ìÿêòÿáè-èðôàí íÿéÿ ëàçûì Òÿùñèëè-ÿäÿá, 

äÿðñè-äÿáèñòàí íÿéÿ ëàçûì Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÐÔÈÄß èñ. À÷ûëìûø êöíäÿíè òÿíäèðÿ 

éàïìàã ö÷öí àëÿò. 

ÈÐÝßÍÚÈ ñèô. Èéðÿíú. 

ÈÐÈ ñèô. 1. Ùÿúìúÿ, þë÷öúÿ, úöññÿúÿ áþéöê, 

éåêÿ; úöññÿëè, ùÿúìëè. Èðè ãàçàí. Èðè áÿäÿí. 

Èðè ÿë. Èðè óøàã. Èðè ôûíäûã. – [Õàíûì] óçóí, 

ìöòÿíàñèá áîéëó, ñàüëàì áÿäÿíëè, èðè ãàðà 

ýþçëö áèð ãàäûí èäè. Ù.Íÿçÿðëè. [Èççÿò ãàðû âÿ 

Ãóìðó] îáàéà ÷àòàðêÿí ÷îáàíëàð àéàüà 

ãàëõûá èêè èðè äàø ýÿòèðäèëÿð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

// Áþéöê, ýåíèø, âöñÿòëè. Èðè çàë. Èðè ùÿéÿò. 

2. Ñàéúà ÷îõëó, êöëëè ìèãäàðäà îëàí. Èðè 

äÿñòÿ. Èðè ãîøóí áèðëÿøìÿñè. Èðè àääûì – 

ýåíèø àääûì. Èðè áëîêëàð õöñ. – áèíà òèêèëèøèíäÿ 

èñòèôàäÿ åäèëÿí ÷îõ áþéöê ùÿúìëè áåòîí 

äàøëàð. Èðè êàïèòàë – 1) áþéöê ìöÿññèñÿëÿðèí 

ñàùèáëÿðè âÿ èíùèñàðëàðû; 2) ÷îõ êöëëè 

ìèãäàðäà ïóë. Èðè ìÿáëÿü – ÷îõëó ïóë. Èðè 

ìöëêÿäàð (ñÿíàéå÷è, òàúèð âÿ è.à.) – áþéöê 

þë÷öäÿ õöñóñè ìöëêèééÿòÿ ñàùèá îëàí ìöëêÿäàð 

(ñÿíàéå÷è, òàúèð âÿ è.à.). Èðè ïóë – öñòöíäÿ 

áþéöê äÿéÿð éàçûëìûø ïóë. 

ÈÐÈÁÀØ(ËÛ) ñèô. Áàøû èðè îëàí. Èðèáàøëû 

àäàì. Èðèáàø ñîüàí (òóðï). 

ÈÐÈËßÍÌßÊ 

ÈÐÈÁÀØËÛËÛÃ èñ. Áàøû èðè àäàìûí, éà ùåéâàíûí 

ùàëû. 

ÈÐÈÁßÄßÍËÈ ñèô. Áÿäÿíè èðè îëàí, áÿäÿíúÿ 

éåêÿ. Èðèáÿäÿíëè àäàì. 

ÈÐÈÁÓÐÓÍ(ËÓ) ñèô. Áóðíó èðè îëàí. 

ÈÐÈÁÓÉÍÓÇËÓ ñèô. Áóéíóçëàðû èðè îëàí. 

Èðèáóéíóçëó úàìûø. 

ÈÐÈÚß ñèô. ×îõ èðè, éàõóä íèñáÿòÿí èðè. 

Èðèúÿ àüàú. Èðèúÿ äàø. 

ÈÐÈ×È×ßÊ(ËÈ) ñèô. ×è÷ÿêëÿðè èðè îëàí. Èðè- 

÷è÷ÿê öñêöêîòó. 

ÈÐÈÄÀÍßËÈ ñèô. Äàíÿëÿðè èðè îëàí. Èðèäàíÿëè 

ìèðâàðè. – Ãÿòèáÿ .. èðèäàíÿëè èíúè ÷ûõàðûá, 

Ñÿáà õàíûìûí áîéíóíà ñàëàðàã: – Áóíó 

Áàüäàääà ñÿíèí àäûíà àëìûøàì, – äåäè. 


ÈÐÈÄßÍËÈ ñèô. Äÿíëÿðè èðè îëàí. Èðèäÿíëè 

äàðû. Èðèäÿíëè áóüäà. 

ÈÐÈÄÛÐÍÀÃËÛ ñèô. Äûðíàãëàðû èðè îëàí. 

ÈÐÈÄÈØ(ËÈ) ñèô. Äèøëÿðè èðè îëàí. Èðèäèøëè ÷àðõ. 

Èðèäèø äàðàã. 

ÈÐÈÄÎÄÀÃËÀÐ èñ. çîîë. Õàíûáàëûüûêèìèëÿð 

äÿñòÿñèíäÿí ÿëâàí ðÿíýëè äÿíèç áàëûãëàðû 

ôÿñèëÿñè. 

ÈÐÈÝÞÂÄßËÈ ñèô. Ýþâäÿñè èðè îëàí. Èðèýþâäÿëè 

àüàú. – Ìåøÿíèí ÿòÿéèíäÿí, òÿêÿìñåéðÿê 

êîëëàðûí àðàñûíäàí ãàðà ïàëòàðëû, èðèýþâäÿëè 

áèð àðâàä ÷ûõäû. È.Ùöñåéíîâ. 

ÈÐÈÝÞÇ(ËÖ) ñèô. Ýþçëÿðè èðè îëàí. Èðèýþç 

ãûç. Èðèýþç îüëàí. – Áóíëàðûí [ÿúíÿáèëÿðèí] 

àðàñûíäà óúàáîéëó, èðèýþçëö, áóüäàéûñèôÿò áèð 

ýÿíú âàðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Èðèýþç, éàñòûáóðóí 

Âàëèäÿíèí ýþðöøö ùàìûéà ìàíå îëóð. 


ÈÐÈÝÞÇËÖËÖÊ èñ. Èðèýþçëö àäàìûí ùàëû. 

ÈÐÈ-ÕÛÐÄÀ ñèô. Ùÿð úöð, ùÿð áîéäà, ùÿð 

þë÷öäÿ, ùÿð ùÿúìäÿ. Àüàúäà èðè-õûðäà íÿ 

ìåéâÿ âàðäûñà, òþêöëäö. 

ÈÐÈÊÀËÈÁÐËÈ ñèô. õöñ. Êàëèáðè àäè êàëèáðäÿí 

áþéöê îëàí; ÷àïû, þë÷öñö áþéöê îëàí. 

Èðèêàëèáðëè ïóëåìéîò. 

ÈÐÈÊÞÊ(ËÖ) ñèô. Êþêö èðè îëàí. Èðèêþê ÷óüóíäóð. 

ÈÐÈËßÌß “Èðèëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÐÈËßÌßÊ ô. Ùÿúìúÿ, þë÷öúÿ áþéöòìÿê, 

èðè åëÿìÿê. Êöíäÿëÿðè èðèëÿìÿê. 

ÈÐÈËßÍÌß “Èðèëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÐÈËßÍÌßÊ ô. 1. Ùÿúìúÿ, þë÷öúÿ, úöññÿúÿ 

áþéöìÿê, éåêÿëÿøìÿê. Ìåéâÿëÿð èðèëÿíèá. 

Àüàúëàð èðèëÿíèá. 

569

ÈÐÈËßØÄÈÐÈËÌß 

2. Áþéöìÿê, áîéà-áàøà ÷àòìàã. Óøàã 

äàùà èðèëÿíèá. – [Àüàíûí] áàøû ö÷öí, î èðèëÿíÿíäÿ 

ãîéìàç êè, áó äöíéàäà áèð úàíëû-úèíëè 

äÿ éåë îëóá Ñîëòàí àüàíûí éàíûíäàí áåëÿ þòñöí. 


3. ìÿú. Ýåíèø à÷ûëìàã (ýþç ùàããûíäà). 

Ìÿøÿäèíèí àëûøàí áàëàúà ýþçëÿðè èðèëÿíèá ïÿðïÿð 

÷àëäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ñóëòàíûí èðè ýþçëÿðè åëÿ 

áèë áèð àç äà èðèëÿíäè. È.Ùöñåéíîâ. 

ÈÐÈËßØÄÈÐÈËÌß “Èðèëÿøäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÐÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Èðè ùàëà ñàëûíìàã, 

ùÿúìúÿ, þë÷öúÿ áþéöêëÿøäèðèëìÿê. 

ÈÐÈËßØÄÈÐÌß “Èðèëÿøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÐÈËßØÄÈÐÌßÊ ô. Ùÿúìúÿ, þë÷öúÿ èðè 

ùàëà ñàëìàã, èðèëÿòìÿê, áþéöòìÿê. 

ÈÐÈËßØÌß “Èðèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÐÈËßØÌßÊ ô. Äàùà èðè îëìàã; ùÿúìúÿ, 

þë÷öúÿ, úöññÿúÿ äàùà äà áþéöìÿê; éåêÿëÿíìÿê, 

èðèëÿíìÿê. Ìåéâÿëÿð ýöíäÿí-ýöíÿ 

éåòèøèá èðèëÿøèð. – [Ôÿðìàíûí] îðòàáîéëó íàçèê 

âöúóäó ýåòäèêúÿ èðèëÿøèð, áÿäÿíèíäÿêè óøàã 

êþâðÿêëèéè äàùà àç ùèññ îëóíóðäó. ß.Ñàäûã. 

Ýþé éåðÿ òþêöëÿúÿêìèø êèìè ìöäùèø áèð ýóðóëòó 

ãîïäó. ßââÿë õûðäà, ýåò-ýåäÿ èðèëÿøÿí 

ãóøáàøû äîëó éàüäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÈÐÈËßÒÌß “Èðèëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÐÈËßÒÌßÊ áàõ èðèëÿøäèðìÿê. 

ÈÐÈËÈ-ÕÛÐÄÀËÛ ñèô. 1. Áþéöêëö-êè÷èêëè, ùÿð 

éàøäà, áþéöê âÿ êè÷èê. Êþðïöíöí öñòö úûðúûíäûðà 

áöðöíìöø èðèëè-õûðäàëû óøàãëàðëà 

äîëó èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. Ùÿì èðè, ùÿì õûðäà; ùÿì áþéöê, ùÿì 

êè÷èê. Ñÿùÿð òåçäÿí éîëà ÷ûõäûã. Íöýÿäèíèí 

êþëýÿëèê éîëëàðûíû àøûá èðèëè-õûðäàëû êÿíäëÿðäÿí 

êå÷äèê. Ð.Ðçà. ..Áèð ñÿùÿð Ãóìðó éóõóäàí 

àéûëàðêÿí, àðòûã äÿçýàùûíû áèð éûüûí 

èðèëè-õûðäàëû éóìàãëàðëà áÿçÿíìèø ýþðäö. 


ÈÐÈËÈÊ èñ. Èðè øåéèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè; 

áþéöêëöê, éåêÿëèê. Äÿíèí èðèëèéè. Áàøûí èðèëèéè. 

Áó èðèëèêäÿ ãîç ýþðìÿìèøÿì. – [Ùàúû Ìóðàä:] 

Áó èðèëèêäÿ ìèðâàðè .. ùå÷ Õÿòà ïàäøàùûíûí 

õÿçèíÿñèíäÿ äÿ òàïûëìàç. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÈÐÈÍ èñ. [ÿð.] òèá. Áÿäÿíèí ùÿð ùàíñû áèð 

éåðèíäÿ òîõóìàëàðûí èëòèùàáû íÿòèúÿñèíäÿ 

ÿìÿëÿ ýÿëÿí éàøûë âÿ ñàðûéà ÷àëàí ïèñ ãîõóëó 

ãÿëèç ìàääÿ; éàðà ÷èðêè. Éàðàäàí èðèí 

àõìàã. ×èáàí èðèíè. 

570 

ÈÐÈØÌßÊ 

ÈÐÈÍËßÄÈÚÈ ñèô. Èðèí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñèíÿ 

ñÿáÿá îëàí, èðèí òþðÿäèúè. Èðèíëÿäèúè ìàääÿ. 

Èðèíëÿäèúè áàêòåðèéà. 

ÈÐÈÍËßÌß “Èðèíëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÐÈÍËßÌßÊ ô. Èðèí ÿìÿëÿ ýÿëìÿê. Éàðà 

èðèíëÿéèá. 

ÈÐÈÍËßÒÌß “Èðèíëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÐÈÍËßÒÌßÊ ô. Èðèíëÿìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã, 

èðèí òþðÿòìÿê. 

ÈÐÈÍËÈ ñèô. Èðèíè îëàí, èðèí éûüûëìûø, èðèí 

àõàí. Èðèíëè éàðà. Èðèíëè ÷èáàí. 

ÈÐÈÍËÈËÈÊ èñ. Èðèíëè éàðàíûí ùàëû. 

ÈÐÈÍÂÅÐßÍ ñèô. Èðèíëè. Èðèíâåðÿí éàðà. 

ÈÐÈ´Ñ [éóí.] Øîêîëàä ðÿíýëè êóáèêëÿð øÿêëèíäÿ 

êîíôåò íþâö. 

ÈÐÈÑÈÔßÒ(ËÈ) ñèô. Ñèôÿòè, öçö èðè îëàí. Èðèñèôÿò 

îüëàí. 

ÈÐÈØÄÈÐÈËÌß “Èðèøäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÐÈØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Áèð-áèðèíÿ ÷àòäûðûëìàã, 

áèð-áèðè èëÿ ãîâóøäóðóëìàã, éåòèøäèðèëìÿê. 

ÈÐÈØÄÈÐÌß “Èðèøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÐÈØÄÈÐÌßÊ ô. Éåòèøäèðìÿê, ÷àòäûðìàã, 

ãîâóøäóðìàã. 

ÈÐÈØÈËÌßÇ ñèô. Éåòìÿê, ÷àòìàã, ìöìêöí 

îëìàéàí; ÿë÷àòìàç. Ìÿí àü áèð ýþéÿð- 

÷èí îëñàéäûì; ßíýèí, èðèøèëìÿç öôöãëÿðäÿ 

éàøàðäûì. Ù.Úàâèä. [Ýöëëÿð] ïèàíèíîñó àðõàñûíäà 

.. èðèøèëìÿç õÿéàëëàðà äàëàðàã ñààòëàðëà 

÷àëûðäû. È.ßôÿíäèéåâ. Ïëàíåòëÿð, ó÷óëóá 

äàüûëàí î äÿùøÿòëè óçàãëûãëàð äàèìà ìÿíÿ 

ãÿäèì áèð ÿôñàíÿ êèìè ýþçÿë âÿ èðèøèëìÿç ýþðöíöðäö. 


ÈÐÈØÌß 1 “Èðèøìÿê” 1 äÿí ô.èñ. 

ÈÐÈØÌß 2 “Èðèøìÿê” 2 äÿí ô.èñ. 

ÈÐÈØÌßÊ 1 ô. ×àòìàã, éåòèøìÿê. Áàùàð 

îëäó, à÷ûëäû éöçöíäÿí ïÿðäÿ ýöëçàðûí; Èðèøäè 

ãþí÷ÿíèí äþâðö, çàìàíû ãàëìàäû õàðûí. Íÿñèìè. 

Äîüóëäóüó ýåúÿäÿí èðèøèíúÿ áó ýöíÿ; 

Éîëëàðäà éîíúà êèìè áþéöäö þç-þçöíÿ. 


ÈÐÈØÌßÊ 2 ô. äàí. Áîø-áîø ýöëìÿê, ùûðûëäàìàã; 

äèøëÿðèíè àüàðòìàã. Ðàìàçàíîâ 

ìÿíÿ éàõûíëàøäû, ìÿíè òàíûéûá, éàëàíäàí 

èðèøäè. Ñ.Ðÿùìàí. Ôÿðìàí ßùìÿäèí öçöíÿ 

ìÿíàëû-ìÿíàëû áàõûá èðèøäè: – Àé ëîïàáûü, 

éÿãèí îüóðëóã ÿòèäèð. ß.Àáàñîâ. Ìÿí äÿ 

ìàëëàðû ýöíäÿ äþðä äÿôÿ ñóéà ýÿòèðÿúÿéÿì, 

– äåéÿ Éóñèô èðèøäè. Á.Áàéðàìîâ.

ÈÐÈÉÀÍÀÃ(ËÛ) 

èðèøÿ-èðèøÿ çÿðô Äèøëÿðèíè àüàðäûá ýöëÿýöëÿ, 

áîø-áîø ýöëÿ-ýöëÿ. [Âÿëè èðèøÿ-èðèøÿ:] 

Ìÿí áèëèðÿì, ñÿí íÿ èñòÿéèðñÿí.. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Ìîëëà Ãóðáàí ñàëàì âåðÿíäÿ Ôÿððóõ 

äèêñèíèá áàøûíû ãàëäûðäû âÿ èðèøÿ-èðèøÿ äåäè.. 

ß.Âÿëèéåâ. Úûëûç, ýþäÿêáîé ßëèãóëó õîøà 

ýåòìÿê ö÷öí èðèøÿ-èðèøÿ äåäè.. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÈÐÈÉÀÍÀÃ(ËÛ) ñèô. Éàíàãëàðû èðè îëàí. Èðèéàíàãëû 

óøàã. 

ÈÐÈÉÀÐÏÀÃ(ËÛ) ñèô. Éàðïàãëàðû èðè îëàí. 

Èðèéàðïàãëû àüàú. 

ÈÐÊÈËÌßÊ ô. ìÿù. Öðêìÿê. Äÿìèðãàéà 

ÿââÿë áàõûøäà èðêèëäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

ÈÐÃ èñ. [ÿð.] Ìÿíøÿ âÿ áÿçè èðñè õöñóñèééÿòëÿðèíÿ 

(ñà÷ëàðûíûí, äÿðèëÿðèíèí ðÿíýèíÿ, 

áàøëàðûíûí ãóðóëóøóíà âÿ ñ.) ýþðÿ áèð îëàí 

òàðèõÿí òÿøÿêêöë òàïìûø èíñàíëàð ãðóïó. Áóðàäà 

àü èðãäÿí ãûçëàð âàð èäè, éàøëàðû ÷îõ àç 

èäè, ÿí ÷îõ éàøëû îëàíëàðû 10 éàøäàí àðòûã îëìàçäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Ùåéâàí âÿ áèòêè 

òÿñíèôàòûíû áèëäèðìÿê ö÷öí áèð òåðìèí êèìè 

äÿ èøëÿíèð. 

ÈÐÃÀ èñ. áîò. Ãûçûëýöë ôÿñèëÿñèíäÿí äàüëûã 

âÿ ãàéàëûã éåðëÿðäÿ áèòÿí êîë áèòêè. Èðãà 2 

ìåòðÿ ãÿäÿð ùöíäöðëöêäÿ, ãûøäà éàðïàüû 

òþêöëÿí êîëäóð. Ìàé àéûíäà ÷è÷ÿêëÿéèð. ßââÿë 

ãûðìûçû, ñîíðà ãàðà ðÿíýëè îëàí ìåéâÿñè 

àâãóñò àéûíäà éåòèøèð. Ù.Ãÿäèðîâ. 

ÈÐÃ×È èñ. Èðã÷èëèê òÿðÿôäàðû. 

ÈÐÃ×ÈËÈÊ èñ. “Éöêñÿê” âÿ “àøàüû”, “êàìèë” 

âÿ “ãåéðè-êàìèë” èíñàí èðãëÿðè îëìàñû 

ôèêðèíÿ ÿñàñëàíàí èôðàò ìöðòÿúå, åëìÿ çèää 

íÿçÿðèééÿ âÿ ñèéàñÿò; èðãëÿð (õàëãëàð) àðàñûíäà 

íèôàã âÿ ÿäàâÿò ñàëìà. Èðã÷èëèê ñèéàñÿòè. 

ÈÐÃÈ ñèô. Èðãÿ àèä îëàí. Èðãè ÿëàìÿòëÿð. Èðãè 

àéðû-ñå÷êèëèê (ìöñòÿìëÿêÿ÷èëÿðèí àü èðãÿ 

ìÿíñóá îëìàéàí õàëãëàðûí ùöãóãóíó òàïäàëàìàñû). 

ÈÐËÀÍÄÈÉÀËÛ èñ. Èðëàíäèéà ÿùàëèñèíäÿí 

îëàí, Èðëàíäèéà âÿòÿíäàøû. 

ÈÐÌÀÃ èñ. ×àé. Îíäà êè àü îìóçëàðà 

òþêöëäö ñà÷ëàð; ßñäè éàðïàã, úîøäó èðìàã, 

ýöëëÿð îéíàäû. Ú.Úàááàðëû. Ãàòûëäûì áó éåðäÿ 

ÿéëÿíúÿëÿðÿ; Àíëàìûø ùÿð èðìàã, áèëìèø ùÿð 

äÿðÿ. Ì.Ìöøôèã. Ñèç ùåé êþíëöì êèìè úîøàí 

èðìàãëàð; Ýöíàùñûç ýþç éàøûì ñåë êèìè àõàð. 


ÈÐÌßÊ 1 ô. ×àòìàã, éåòèøìÿê, èðèøìÿê. 

Ìÿí Úöìÿéÿì, áèð ìóðàäà èðìÿäèì; Ùà êè 

ÈÐÑ 

úÿôà ÷ÿêäèì, ñÿôà ñöðìÿäèì. Ìîëëà Úöìÿ. 

Êÿíä ùÿéàòûíûí ãîéäóüó âÿ ìÿíèì èíäè äÿ 

àüëûì èðìÿäèéè áó àäÿòÿ èñòÿð-èñòÿìÿç òàáå 

îëìàüà ìÿúáóð èäèê.. Ãàíòÿìèð. Ôöçóëè êàìûíà 

ãÿëáÿí èðìÿäè; Ñåâäèéè òåëëÿðè þïöá 

ùþðìÿäè. Ì.Ðàùèì. 

ÈÐÌßÊ 2 èñ. Àäÿòÿí ìàë-ãàðàéà âåðèëÿí 

èðè âÿ éàõøû ÿçèëìÿéÿí áóüäà, àðïà óíó. 

// Íàðûí êÿïÿê. 

ÈÐÏß áàõ öðïÿ. Èðïÿ ýåòìÿê – öðïÿðìÿê. 

..Áèð ãîúà ãàðû þç ýÿëèíè èëÿ áóëàãäà 

ìÿíÿ ðàñò ýÿëäè, ýÿëèí ìÿí òÿðÿôÿ áàõìàäû, 

áàõìàüû î éàíà äóðñóí, ùÿëÿ áÿäÿíè èðïÿ 

ýåòäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

ÈÐÐÀÑÈÎÍÁË ñèô. [ëàò.] 1. ôÿëñ. Ôÿëñÿôÿäÿ: 

àüûëëà äÿðê åäèëÿ áèëìÿéÿí, ìÿíòèãÿ óéìàéàí, 

ìÿíòèãúÿ èçàù åäèëÿ áèëìÿéÿí. 

2. ðèéàç. Íÿ òàì, íÿ äÿ êÿñð ÿäÿäëÿðëÿ 

èôàäÿ îëóíà áèëìÿéÿí, âàùèäëÿ þë÷öëÿ áèëìÿéÿí. 

Ñûôûð, ìöñáÿò âÿ ìÿíôè êÿñð âÿ òàì 

îëìàéàí ÿäÿäëÿðÿ ðèéàçèééàòäà èððàñèîíàë 

ÿäÿäëÿð äåéèëèð. Ç.Õÿëèëîâ. 

ÈÐÐÀÑÈÎÍÀËÈ´ÇÌ [ëàò.] Ôÿëñÿôÿäÿ: îáéåêòèâ 

âàðëûüû èððàñèîíàë ùåñàá åäÿí âÿ åëìè, 

ìÿíòèãè èäðàêû èíêàð åäÿí úÿðÿéàí. 

ÈÐÐÀÑÈÎÍÀËËÛÃ èñ. Àüûëëà äÿðê åäèëÿ 

áèëìÿìÿ, ìÿíòèãÿ óéìàìà, ìÿíòèãúÿ èçàù 

åäèëÿ áèëìÿìÿ. 

ÈÐÐÈÃÁÑÈÉÀ [ëàò.] ê.ò. Ðöòóáÿòè àç îëàí 

òîðïàãëàðûí ìÿùñóëäàðëûüûíû àðòûðìàã ö÷öí 

îíëàðûí ñöíè ñóðÿòäÿ ñóâàðûëìàñû. Èððèãàñèéà 

ãóðüóëàðû. 

ÈÐÑ èñ. [ÿð.] 1. Ñàùèáèíèí þëöìöíäÿí ñîíðà 

áàøãàñûíûí (þâëàäûí âÿ éà éàõûí ãîùóìëàðûí) 

èõòèéàðûíà êå÷ÿí ìàë, ìöëê âÿ ñ. ìèðàñ. 

Èðñ àëìàã. Èðñ ÷àòìàã. – [Ýöëñàáàù:] Õàíûì, 

ãàðäàøûí àðâàäûíûí ìÿýÿð èðñäÿ ïàéû âàð 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ..Ìÿëóì îëäó êè, áèð ãÿäÿð 

ïóë, áèð åâ àòàñûíäàí âÿ îí èêè ìàíàòëûã úàâàùèðàò 

âÿ åâ øåéè äÿ àíàñûíäàí Íóðÿääèíÿ 

èðñ ãàëûá. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. // Âàëèäåéíäÿí þâëàäà 

êå÷ÿí úèñìàíè âÿ éà ðóùè êåéôèééÿò, 

ùàë. [Ùàúû Íóðó øàèð:] Êàìàë àòà êöðêö äåéèë 

êè, èðñ èëÿ þâëàäà éåòèøÿ. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

2. ßââÿëêè äþâðëÿðäÿí, ÿñðëÿðäÿí, áþéöê 

øÿõñèééÿòëÿðäÿí ãàëìûø ìÿäÿíèééÿò ÿñÿðè. 

Íèçàìèíèí ÿäÿáè èðñè. Úàááàðëû èðñè. – Ôÿõðÿääèí 

.. õÿëÿòèí éàëíûç íÿôèñ âÿ èíúÿ îëìàñû èëÿ 

äåéèë, îíóí òàðèõè áèð èðñ îëäóüó èëÿ ìàðàãëàíäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Àçÿðáàéúàí .. ÿäÿáèé- 

571

ÈÐÑÀË 

éàòøöíàñëûüû Ìîëëà Íÿñðÿääèíèí ÿäÿáè èðñèíÿ 

äàùà äÿðèíäÿí éàíàøìàëûäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈÐÑÀË èñ. [ÿð.] êëàñ. Ýþíäÿðìÿ, éîëëàìà. 

Èðñàë åòìÿê (ãûëìàã) – ýþíäÿðìÿê, 

éîëëàìàã. ßíàì åäèáÿí îíà áÿñè ìàë; Ëåéëè 

òÿëÿáèíÿ ãûëäû èðñàë. Ôöçóëè. Àëûá èðñàë ãûëëàì 

íÿãäè-úàí èëÿ íÿ ÿìð åòñÿí; Áóéóð, ùÿð õèäìÿòèí 

âàðäûð áèçÿ íèñáÿò, õóäàùàôèç! Ã.Çàêèð. 

Áó éåðäÿí þòÿðè áèð ïàðà ÿùâàë õèäìÿòèíÿ 

éàçûá åòìèøÿì èðñàë. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÈÐÑÀË-ÌßÐÑÓË [ÿð.] êþùí. Éàçûøìà, 

ìÿêòóáëàøìà, áèð-áèðèíÿ ìÿêòóá ýþíäÿðìÿ. 

Èðñàë-ìÿðñóë åòìÿê, èðñàë-ìÿðñóëà 

ýèðìÿê – éàçûøìàã, ìÿêòóáëàøìàã, ìÿêòóá 

ýþíäÿðìÿê. [Àüà Ìÿùÿììÿä õàí:] 

Ýöðúöñòàí âàëèñè Èðàêëè áèð éàíäàí Ðóñèéà 

äþâëÿòè èëÿ èðñàë-ìÿðñóëÿ ýèðèá, èñòÿéèð ìöñòÿãèë 

ïàäøàù îëñóí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÈÐÑßÍ çÿðô [ÿð.] Èðñè îëàðàã, èðñ éîëó èëÿ, 

àòà-àíàäàí êå÷ÿðÿê. Ëàìàðêà ýþðÿ, ùÿéàò 

øÿðàèòèíèí òÿñèðè èëÿ áàø âåðÿí äÿéèøìÿëÿð 

èðñÿí íÿñëÿ êå÷èð. Ì.Àõóíäîâ. 

ÈÐÑÈ ñèô. [ÿð.] 1. Ìèðàñ îëàðàã ãàëàí, ìèðàñ 

éîëó èëÿ êå÷ÿí. Èðñè òîðïàã. Èðñè ìöëê. 

2. Èðñ îëàðàã àòà-àíàäàí êå÷ÿí, íÿñëÿí 

êå÷ÿí. Èðñè õàñèééÿò. Èðñè õÿñòÿëèêëÿð. – Òÿðáèéÿ 

èøè íÿñëè âÿ èðñè áèð èø äåéèëäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

[Ìöÿëëèì:] Áÿëêÿ, äåäèì, ãàäûíûí áó õàñèééÿòè 

èðñèäèð, íÿñèëäÿí ýÿëìÿäèð. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÐÑÈËÈÊ èñ. Èðñ îëìà, èðñäÿí ýÿëìÿ, èðñè ùàë. 

ÈÐÑÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] 1. Îðãàíèçìèí þç ÿúäàäûíäàí 

àëìûø îëäóüó òÿáèè õöñóñèééÿòëÿðèí 


2. Úàíëû îðãàíèçìèí þç ôèçèêè âÿ ïñèõè õöñóñèééÿòëÿðèíè 

íÿñëèíÿ êå÷èðìÿ ùàäèñÿñè. Èðñèééÿò 

ùàããûíäà íÿçÿðèééÿ. – Úöðáÿúöð áèîëîãëàð 

úèíñèééÿò âÿ èðñèééÿò ùàããûíäà úèëäúèëä 

åëìè ÿñÿðëÿð éàçìûøëàð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÈÐØÀÄ èñ. [ÿð.] êëàñ. Äîüðó éîë ýþñòÿðìÿ, 

äîüðó éîëà ÷ÿêìÿ, ãÿôëÿòäÿí îéàòìà. Èðøàäûíû 

áèëìÿäèì ãÿíèìÿò; Éöç âàé êè, ôþâò 

îëóíäó ôöðñÿò. Ôöçóëè. Äþéäöëÿð, ñþéäöëÿð, ÿë 

÷ÿêìÿäèì èðøàäûìäàí. À.Ñÿùùÿò. Èðøàä 

ãûëìàã êëàñ. – äîüðó éîëà ýÿëìÿê, ãÿôëÿòÿí 

îéàíìàã. Ôèðãÿòèí äþâðöíäÿ ÷ÿêäèì ìþùíÿòö 

úþâðö úÿôà; Èìäè âÿñëèí éîëóíà èðøàä 

ãûëìàã âàõòûäûð. Õÿòàéè. Èðøàä åòìÿê êëàñ. 

– äîüðó éîëà ÷ÿêìÿê, ãÿôëÿòäÿí îéàòìàã. 

Ñÿí îíëàðûí äèíèíè áèð òÿðÿôÿ ãîé âÿ îíëàðûí 

áàòèë îëìàñû ùàããûíäà ùå÷ áèð ñþç ñþéëÿìÿ 

572 

ÈÐÒÈÙÀË 

âÿ áåëÿëèêëÿ, îíëàðû èðøàä åòìÿéÿ áàøëà. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ..Êÿíàðäà äóðìàãëà ìèëëÿòèí 

åùòèéàúûíû âÿ äÿðäö ùàëûíû áèëìÿê îëìàç 

âÿ .. îíà êþìÿê âåðìÿê, äÿðäèíÿ ÿëàú òàïìàã 

âÿ îíó ùàããà èðøàä åòìÿê ãåéðèìöìêöíäöð. 


ÈÐÒÈÁÀÒ èñ. [ÿð.] Ðàáèòÿ, ÿëàãÿ, áàüëûëûã. 

..Áèçèì ñÿàäÿòèìèçëÿ éîëäàøûìûçûí ñÿàäÿòè 

àðàñûíäà áþéöê áèð èðòèáàò âàðäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

..Ìÿðóô áèð çàò Àçÿðáàéúàíà ýÿëäè, 

ãåéðè-ðÿñìè áèð èðòèáàò éàðàòäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈÐÒÈÁÀÒ×Û èñ. ùÿðá. Ðàáèòÿ÷è, ðàáèòÿ ÿñýÿðè. 

..Àðàäà áèð èðòèáàò÷ûñûíäàí þéðÿíäè êè, 

.. òîï äà ùÿëÿ éàõøû ìöãàâèìÿò ýþñòÿðìÿêäÿäèð. 


ÈÐÒÈÁÀÒÑÛÇ ñèô. Ðàáèòÿñèç, ðàáèòÿñè, ÿëàãÿñè 

îëìàéàí, áèð-áèðèíÿ óéüóí ýÿëìÿéÿí, 

áèð-áèðè èëÿ áàüëû îëìàéàí. [Ýöëçàðûí] ñþçëÿðè 

èðòèáàòñûç âÿ íèçàìñûç îëäóüó ö÷öí, áÿëêÿ 

ìÿíòèãñèç éåðëÿðè äÿ âàð èäè. Ú.Úàááàðëû. 

ÈÐÒÈÚÀ èñ. [ÿð.] Äþâðö êå÷ìèø ùàêèì 

ñèíèôëÿðèí èúòèìàè òÿðÿããèéÿ ãàðøû ñèéàñè, 

èãòèñàäè âÿ èäåîëîæè ìöãàâèìÿòè; úÿìèééÿòèí 

èíêèøàôûíà ìàíå îëàí êå÷ìèø êþùíÿ öñóë âÿ 

ãàéäàëàðû ìöùàôèçÿ âÿ éà áÿðïà åòìÿê 

úÿùäëÿðè. Òÿáðèç øÿùÿðè èðòèúàíûí âÿ ñèéàñè 

èíòðèãàëàðûí ìÿðêÿçèíÿ ÷åâðèëäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ãàðà âÿ àìàíñûç èðòèúà ãàíëû èíòèãàì 

øÿíëèêëÿðè éàïäû. Ù.Íÿçÿðëè. ×àðèçì âÿ .. èðòèúà 

ìåéäàí ñóëàñà äà, ìöâÿããÿòè ìÿüëóáèééÿò 

èíãèëàá÷ûëàðû ðóùäàí ñàëìàäû. 


ÈÐÒÈÚÀ×Û èñ. Ñèéàñè èðòèúà òÿðÿôäàðû, 

ìÿäÿíèééÿò âÿ òÿðÿããè äöøìÿíè. 

ÈÐÒÈÚÀ×ÛËÛÃ èñ. Èðòèúà òÿðÿôäàðëûüû, èðòèúà 

ñèéàñÿòè éåðèòìÿ, èúòèìàè òÿðÿããèéÿ âÿ ìÿäÿíèééÿòÿ 

äöøìÿíëèê. 

ÈÐÒÈÚÀË èñ. [ÿð.] Ãàáàãúàäàí äöøöíìÿäÿí 

ñèíÿäÿí øåèð âÿ éà ñþç ñþéëÿìÿ; áÿäàùÿò. 

ÈÐÒÈÚÀËßÍ çÿðô [ÿð.] Ãàáàãúàäàí äöøöíìÿäÿí, 

ñèíÿäÿí; áÿäàùÿòÿí. [×îïî:] 

Èðòèúàëÿí ñþéëÿäèéè øåèðäÿí [Ìèëíèðèí] øàèð 

îëäóüó ìåéäàíà ÷ûõäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÈÐÒÈÚÀÏßÐßÑÒ [ÿð. èðòèúà âÿ ôàðñ. ...ïÿðÿñò] 

á à õ èðòèúà÷û. 

ÈÐÒÈÚÀÏßÐßÑÒËÈÊ áàõ èðòèúà÷ûëûã. 

ÈÐÒÈÙÀË èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Éöêñÿëìÿ, éóõàðû 

ãàëõìà. 

2. Òÿðÿããè åòìÿ, èíêèøàô åòìÿ. 

3. Éöêñÿêëèê.

ÈÐÒÈÊÀÁ 

ÈÐÒÈÊÀÁ èñ. [ÿð.] êþùí. Ýöíàù èø ýþðìÿ, 

ýöíàùà áàòìà, ïèñ âÿ éà ãàäàüàí åäèëìèø áèð 

èø ýþðìÿ. Èðòèêàá åòìÿê – ýöíàù èø ýþðìÿê, 

ãàäàüàí åäèëìèø ïèñ áèð èø ýþðìÿê. 

Íèéÿ âåðäèí ôÿíàéÿ äîüðóëóüó; Èðòèêàá åéëÿäèí 

áó îüðóëóüó Ì.ß.Ñàáèð. 

ÈÐÒÌßÊ èñ. Ùåéâàíëàðûí ãóéðóãëàðûíûí 

äèáèíäÿêè ñöìöê âÿ áóíóí áóüóìó. // Ãóéðóã. 

Àò èðòìÿéèíè ÿéðè òóòóð. – Êåøíèøëÿ, éåìëèêëÿ 

áÿçÿíèá òÿïÿ; Àü èðòìÿê úåéðàíû åäÿðäè 

ãîíàã. Ù.Ê.Ñàíûëû. Äèçëÿðèíè éåðÿ ãîéóá èðòìÿêëÿðèíè 

îéíàäà-îéíàäà, àíàëàðûíûí äþøöíö 

äöìñöêëÿéÿ-äöìñöêëÿéÿ ÿìèøÿí ãóçóëàð 

ýþé îòóí öñòöíÿ ñÿïÿëÿíìèøäèëÿð. Ð.Ðçà. 

ÈÐÒÌßÊËßÌß “Èðòìÿêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÐÒÌßÊËßÌßÊ ô. Ùåéâàíûí èðòìÿéèíäÿí 

éàïûøìàã. Äàíàíû èðòìÿêëÿìÿê. Àòû èðòìÿêëÿìÿê. 

ÈÐÇ èñ. [ÿð.] Íàìóñ, èñìÿò, èôôÿò, øÿðÿô 

(÷îõ âàõò íàìóñ ñþçö èëÿ áèðýÿ èøëÿíèð). Õàèí 

îëñàã ÿýÿð áó äöíéàäÿ; Èðçö íàìóñóìóç 

ýåäÿð áàäÿ. Ì.ß.Ñàáèð. [Ïèðè áàáà:] Ùàíñû 

áèð ðÿèééÿò ãûçûíûí èðç âÿ íàìóñóíà àüàëàð 

òîõóíìàìûøäûð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÈÐÇÑÈÇ ñèô. Èðçè, íàìóñó îëìàéàí; àáûðñûç. 

Èðçñèç àäàì. 

ÈÑÀÁßÒ èñ. [ÿð.] 1. Ùÿäÿôÿ ÷àòìà, ùÿäÿôÿ 

äÿéìÿ, ùÿäÿôÿ éåòèøìÿ. Èñàáÿò åòìÿê 

– äÿéìÿê, ÷àòìàã. Òàïàí÷à áèð äàùà ïàðòëàð, 

[ýöëëÿ] ßøðÿôëÿ Ìóñàíûí àðàñûíäà äóðàí 

Ðîçàíûí êþêñöíÿ èñàáÿò åäÿð. Ù.Úàâèä. 

ÈÑÀ(Ã)-ÌÓÑÀ(Ã) èñ. Éàç, éàé ýåúÿëÿðèíäÿ 

ùÿçèí ñÿñëÿ îõóéàí áèð ãóø. Óçàãëàðäà 

èñà-ìóñà ãóøóíóí ñÿñè åøèäèëèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

Éàëíûç èñàã-ìóñàã éîðóëìàäàí ñÿñëÿíèð. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Ùàðàäàñà èñàã-ìóñàã ãóøëàðû 

áèð-áèðèíè ñÿñëÿéèð, éåðèíÿ ýèðÿí êèìè äÿðèí 

éóõóéà ýåòìèø Àøûã Úÿëàë ðàùàò-ðàùàò íÿôÿñ 

àëûðäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÈÑÁÀÒ èñ. [ÿð.] Ñöáóò; ÿñàñëàíäûðìà, ñöáóò 

åòìÿ. Åé Ôöçóëè, ìÿí ãÿíàÿò ìöëêöíöí 

ñóëòàíûéàì; Ñÿëòÿíÿò èñáàòû ÿéíèìäÿ ïÿëàñèôÿãð 

áÿñ. Ôöçóëè. Òåç âåðÿñÿí áó ñþçëÿðèí èñáàòûí: 

Íÿäÿíäè áèíàñû àáè-ùÿéàòûí Àøûã 

ßëÿñýÿð. Èñáàò åòìÿê (åëÿìÿê) – ñöáóò 

åòìÿê. Éàëàíû êöðñöéÿ ìèíäèðèð ãÿíè; Àú åéëÿéÿ 

áèëìÿç äîüðóíó èñáàò. Ã.Çàêèð. Èíäè 

úÿìè ãÿçåòëÿð áàøëàéûáëàð ñóëòàíûí âÿòÿíèíÿ 

ýþñòÿðäèéè äöøìÿí÷èëèéè èñáàò åëÿìÿéÿ. 

ÈÑß 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ×îõ þìð åëÿéèá, ÷îõ 

äà ùöíÿð åòìèøÿì èñáàò; Áó äàðè-úàùàíäà. 

Ì.ß.Ñàáèð. Èñáàò îëìàã – ñöáóò îëìàã, ñöáóòà 

éåòìÿê. Èñáàò îëóíìàã – ñöáóò îëóíìàã. 

Èñáàòà éåòèðìÿê – ñöáóò åòìÿê, ãÿáóë 

åòäèðìÿéÿ ÷àëûøìàã. ..[Õàíïÿðè] äÿëèë-ñöáóò 

ýÿòèðèð, äåäèêëÿðèíè èñáàòà éåòèðèð, ñþçëÿðèíè 

äîüðóëóüà ÷ûõàðûðäû. ß.Âÿëèéåâ. Èñáàòà 

êå÷ìÿìÿê – ñöáóòà éåòìÿìÿê, ñöáóò åäèëÿ 

áèëìÿìÿê, ãÿáóë îëóíìàìàã. ßðçÿ âåðäèê 

êå÷ÿí ãóáåðíàòÿ; Êå÷ìÿäè, ùåéô, ÿðçÿ èñáàòÿ. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Èñáàòè-âöúóä êþùí. – âàðëûã, 

âàðëûüûíû ýþñòÿðìÿ, ìþâúóä îëäóüóíó ýþñòÿðìÿê 

ö÷öí áèð éåðäÿ ýþðöíìÿ. [Ôÿðùàä:] 

Áÿëè, äîüðóäàí äà ñèçèí èñáàòè-âöúóäóíóçëà 

äàùà äà ýþçÿëëÿøÿí òÿáèÿò ìöòëÿã ìÿíè àù 

÷ÿêìÿéÿ ìÿúáóð åòäè. Ú.Úàááàðëû. Èñáàòèâöúóä 

åòìÿê êþùí. – øÿõñÿí îëìàã, èøòèðàê 

åòìÿê. Ùÿð áèð çèéàôÿòäÿ Ìèðçÿ Ñÿôÿð èñáàòèâöúóä 

åäÿðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ãàðàáàü 

ïàìáûã áÿéëÿðèíèí, äåìÿê îëàð êè, ùàìûñû áó 

ìÿúëèñäÿ èñáàòè-âöúóä åäèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÑÁÀÒËÛ ñèô. äàí. 1. Ñöáóòëó, ñöáóò îëóíìóø, 

äÿëèëëè. 

2. Ëàéèãëè, ýþðêÿìëè, éàðàðëû. Èñáàòëû 

àäàì. Èñáàòëû ïàëòàð. Èñáàòëû îëìàã – ëàéèãëè 

îëìàã, éàðàìàã. ×îõëàðû äà éöíýöë, 

èñáàòëû îëñóí äåéÿ, Èëéàñà òèêìÿëè èïÿê éàéëûãëàð 

ùàçûðëàìûøäûëàð.. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÑÁÀÒÑÛÇ ñèô. äàí. Ëàéèãñèç, ýþðêÿìñèç, 

éàðàðñûç. Èñáàòñûç ïàé. Èñáàòñûç ýåéèì. 

ÈÑÁÈÐß èñ. Õûðäà ñûçàãëàð øÿêëèíäÿ ñÿïýè. 

Àüûç èñáèðÿñè. Áîüàç èñáèðÿñè. 

ÈÑÁÈÐßËÈ ñèô. Èñáèðÿñè îëàí. 

ÈÑß áàüë. 1. Ãàðøûëûã áèëäèðÿí áàüëàéûúûëàðäàí 

îëóá, ÿêñÿðÿí òàáåñèç ìöðÿêêÿá 

úöìëÿ òÿðêèáèíäÿêè úöìëÿëÿðè âÿ áÿçÿí 

ùÿìúèíñ öçâëÿðè áàüëàéûð. Îíëàðäàí áèðè ùÿêèì, 

î áèðèñè èñÿ ìöùÿíäèñäèð. Îíóí èøè ÷îõ, 

âàõòû èñÿ àçäûð. – Õîðóçëàð áàíëàøûð, [Òóðàá] 

èñÿ éàòà áèëìèðäè. Ì.Ùöñåéí. ..Ñÿäð èëÿ Åéâàç 

ñòîëóí áèð òÿðÿôèíäÿ, Ýöëøÿí èñÿ î áèðè 

òÿðÿôèíäÿ îòóðìóøäó. ß.Âÿëèéåâ. 

2. “ßýÿð”, “ùÿðýàù” ìÿíàñûíäà ÿäàò éåðèíäÿ 

èøëÿíèð. [Úÿëëàä:] Ïÿê ñó÷ëó èñÿì, ýþðìÿëè 

ìÿçóð; Àúëûã ìÿíè åòìèø áóíà ìÿúáóð. 

Ù.Úàâèä. // Ãåéðè-ìöÿééÿíëèê áèëäèðèð. Áó 

ñþçëÿðè ùàðàäà èñÿ îõóìóøàì. Îíó ùàðàäà 

èñÿ ýþðìöøÿì. – Àðà-ñûðà ùàðàäàí èñÿ âàùè- 

573

ÈÑßÂÈ 

ìÿëè áàéãóø ñÿñè ýÿëèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Éîëäàøûì 

ýþé îòóí öçÿðèíäÿ óçàíûá ÿëèíäÿêè 

òöôÿíýëÿ ùàðàíû èñÿ íèøàí àëìàã èñòÿéèðäè. 

Ñ.Øàìèëîâ. // Ùàëáóêè. Áèç îíó áóðàäà ýþçëÿéèðèê, 

î èñÿ ÷ûõûá ýåäèá. – Éóñèô èñÿ àíúàã 

áó ýþðöøìÿéèí áàðÿñèíäÿ ôèêèð åäèðäè. 


ÈÑßÂÈ èñ. âÿ ñèô. [ÿð.] êþùí. Èñà äèíèíÿ 

ìÿíñóá àäàì; õðèñòèàí, õà÷ïÿðÿñò. [Ïàïàñ 

Øåéõ Ñÿíàíà:] Ùå÷ áó ìöìêöíìö èñÿâè áèð 

ãûç; Áèð ìöñÿëìàíÿ âàðñûí. Àíëàäûíûç!.. 


ÈÑßÂÈËÈÊ èñ. êþùí. Èñà äèíèíÿ ìÿíñóá 

îëìà; õðèñòèàíëûã, õà÷ïÿðÿñòëèê. 

ÈÑÔÀÙÀÍ èñ. [õöñ. èñ.-äÿí.] ìóñ. Àçÿðáàéúàí 

êëàññèê ìóüàìëàðûíäàí áèðèíèí àäû. 

12 ÿñàñ ìóüàì áóíëàð èäè: öøøàã, íÿâà, áóñÿëèê, 

ðàñò, ÿðàã, èñôàùàí, çèðÿôêÿíä, áöçöðý, çÿíýóëÿ, 

ðÿùàâè, ùöñåéíè âÿ ùèúàç. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÈÑÔßÍÄÀÍ èñ. Àüúàãàéûí. 

ÈÑÙÀË èñ. [ÿð.] òèá. Ìÿäÿ ïîçüóíëóüó, 

ãàðíû èøëÿìÿ, àéàãéîëóíà äöøìÿ. Èíñàíëàð 

áÿçè áèòêèëÿðèí èñùàë òþðÿòäèéèíè, áÿçèëÿðèíèí 

èñÿ ãóñäóðóúóëóüóíó ýþðöð âÿ ñîíðàäàí 

áóíäàí èñòèôàäÿ åäèðäèëÿð. Ì.ßôÿíäèéåâ. 

ÈÑÙÀËÎÒÓ áàõ ÿçâàé 1-úè ìÿíàäà. 

Ïàðêëàðäà, áàü÷àëàðäà, áàüëàðäà, ìÿíçèëëÿðèìèçèí 

ïÿíúÿðÿëÿðèíäÿ àëîå áèòêèñèíÿ òåçòåç 

ðàñò ýÿëèðèê. Áó áèòêèéÿ õàëã àðàñûíäà 

“ÿçâàé”, “èñùàëîòó”, áÿçÿí èñÿ “éöçèëäÿíáèð” 

äåéèðëÿð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÈÑÛÐÃÀ èñ. òèá. Áîüàçäà, ãóëàã àðäûíäà 

ñÿïýèëè äÿðè õÿñòÿëèéè. 

ÈÑÈÌ èñ. [ÿð.] 1. êþùí. Àä. Ùþêìöí Ìàëèê 

ßæäÿð, èñìèíäèð ßäùÿì: Äèäÿëÿðèì ãàí-éàø 

òþêÿð äÿìàäÿì. Àøûã Àáàñ. [Ðÿúÿáëè:] Èñìèíèç 

íÿäèð [Ìèðçÿ Ùåéäÿð:] Èñìèì Ùåéäÿðäèð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Çàáèò:] Îðàäà 

èñèìëÿðè éàçûëû ìÿùáóñëàðû áÿíÿ òÿñëèì åòìÿëèñÿí. 


2. Ãðàììàòèêàäàí: úàíëû âÿ úàíñûç ÿøéàëàðûí 

àäëàðûíû áèëäèðÿí íèòã ùèññÿñè. Èñìèúÿì 

êþùí. – òîïëó ìÿíàëû èñèì. Èñìè-õàñ 

êþùí. – õöñóñè èñèì. 

◊ Èñìè-ÿçÿì – íàüûëëàðäà: ñåùèðëè äóà àäû, 

òèëñèì äóàñû. Ãûç Ìÿëèêìÿììÿäÿ äåäè: – Î 

ñÿíè áó ýöíÿ ñàëàí àäàìäû. Äöç ãûðõ ýöíäö 

êè, ìÿí îííàí ÷ûðïûøûðàì. Àõûðäà ìÿí èñìèÿçÿì 

îõóéóá îíó éàòûðòìûøàì. (Íàüûë). 

574 

ÈÑÈÍÌß 

Èñìè-øÿá – ùÿðáè õèäìÿòäÿ, éàõóä ýèçëè 

øÿðàèòäÿ þç àäàìëàðûíû òàíûìàã ö÷öí òÿòáèã 

åäèëÿí âÿ àíúàã ÿëàãÿäàð øÿõñëÿðèí áèëäèéè 

ýèçëè øÿðòè ñþç, éà èôàäÿ; ïàðîë. Øåéïóð ÷àëûíàíäàí 

ñîíðà êö÷ÿëÿðÿ àíúàã èñìè-øÿá 

áèëÿí àäàìëàð ÷ûõà áèëÿðäè. Ï.Ìàêóëó. Èñìèøÿðèô 

êþùí. – ÿñèë ìÿíàñû “øÿðÿôëè àä” îëóá, 

êå÷ìèøäÿ áèðèíèí àäûíû ñîðóøäóãäà ùþðìÿò 

ö÷öí èøëÿíÿðäè, èíäè ÷îõ âàõò çàðàôàò âÿ éà 

êèíàéÿ èëÿ äåéèëèð. Èñìè-øÿðèôèíèç íÿäèð – 

..Èêè èë êå÷ìèø êÿíääÿ øóðà ñå÷êèñè áàøëàíàíäà, 

øóðà ñÿäðëèéèíÿ ãîéóëàí íàìèçÿäëÿðèí 

ñèéàùûñûíäà Òöêÿçáàí õàëàíûí äà èñìè-øÿðèôè 

éàä îëóíìóøäó. Á.Òàëûáëû. 

ÈÑÈÌËßØÌß “Èñèìëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÈÌËßØÌßÊ ô. Èñèì êèìè èøëÿíìÿê, 

èñèì éåðèíè òóòìàã, ÿøéàëàøìàã. 

ÈÑÈÍÄÈÐÌß “Èñèíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÈÍÄÈÐÌßÊ ô. 1. Ãûçäûðìàã. Ñóéó èñèíäèðìÿê. 

Åâè èñèíäèðìÿê. // Ìÿú. ìÿíàäà. 

Ìÿí ñÿíè öðÿéèìäÿ; Èñèíäèðÿí áèð ãûçàì. 


2. ìÿú. Þçöíÿ þéðÿòìÿê, þçöíÿ àëûøäûðìàã, 

èñèíèøäèðìÿê, áàüëàìàã. Äóðñóí áèðèíúè 

ýöíäÿí éàëíûç Ýöëëöñöíö þçöíÿ èñèíäèðìÿê, 

îíó þçöíÿ ðàì åòìÿêäÿí áàøãà áèð øåé 

äöøöíìÿéèðäè. À.Øàèã. 

ÈÑÈÍÈÊËÈ ñèô. Òåç èñèíèøÿí, òåç àëûøàí, òåç 

þéðÿøÿí, èñòèãàíëû. Èñèíèêëè óøàã. – [Áÿíþâøÿ:] 

Èñèíèêëè àäàìñàí, ñÿíäÿí èíúèìÿê îëìàç. 


ÈÑÈÍÈØÄÈÐÈËÌß “Èñèíèøäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÈÍÈØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Þçöíÿ àëûøäûðûëìàã, 

þçöíÿ þéðÿäèëìÿê. 

ÈÑÈÍÈØÄÈÐÌß “Èñèíèøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÈÍÈØÄÈÐÌßÊ áàõ èñèíäèðìÿê 2-úè 

ìÿíàäà. Ãûç óøàüûíû äà þéðÿòìÿê, èñèíèøäèðìÿê 

îëàð. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÑÈÍÈØÌß “Èñèíèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÈÍÈØÌßÊ 1. ãàðø. Áèð-áèðèíÿ àëûøìàã, 

áèð-áèðèíÿ þéðÿøìÿê, áèð-áèðèíÿ áàüëàíìàã. 

2. ô. Þéðÿøìÿê, àëûøìàã, áàüëàíìàã. 

..Çèðà êè [ßçèì] ùÿð êÿñäÿí ãà÷ûð, êèìñÿéÿ 

èñèíèøìÿê èñòÿìèðäè. À.Øàèã. [Äÿðâèø:] Äàéû, 

áèð àç äà ãàë, øÿùÿð ìÿèøÿòèíÿ èñèíèøÿðñÿí. 

À.Äèâàíáÿéîüëó. Áÿëè, àíàìûç êèìè èñèíèøìèøèê 

áèç îíà. Á.Âàùàáçàäÿ. 

3. ô. Ùàìû áèð éåðäÿ ãûçûíìàã. 

ÈÑÈÍÌß “Èñèíìÿê”äÿí ô.èñ.

ÈÑÈÍÌßÊ 

ÈÑÈÍÌßÊ ô. 1. Ãûçìàã, ùÿðàðÿòè àðòìàã. 

Ýöí ÷ûõäû, ùàâà èñèíäè. – Àõûð î îëà áèëÿð êè, 

äÿìèð èñèíÿð, èñèíÿð, àõûðäà éàâàø-éàâàø 

áàøëàð ãûçàðìàüà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Áèðäÿí [Úàâàäûí] êå÷ÿ ÷ÿêìÿëè àéàüû èñèíäè. 

Î, àéàüûíà áàõäû. Éàðàëàíìûøäû. ß.Âÿëèéåâ. 

Ãûø ÷ûõûð âÿ ùàâàëàð éàâàø-éàâàø èñèíìÿéÿ 

áàøëàéûðäû. Ñ.Øàìèëîâ. 

2. Ãûçûíìàã, èñòèëÿíìÿê. Ñîáàíûí ãàáàüûíäà 

èñèíìÿê. – Êå÷ÿê, áèð àç è÷ÿðèäÿ èñèíÿê. 

Ù.Ñåéèäáÿéëè. Î, ÿââÿë ÷àé ãîéäó, èñèíñèí 

äåéÿ; Ñîíðà äà áàõàðàã áèð àç ýöçýöéÿ; 

Ñåéðÿê ñà÷ëàðûíû äàðàäû éàíà. Ç.Õÿëèë. 

3. ìÿú. Íÿâàçèø ýþðìÿê, îõøàíìàã. 

..[Ôèðèäóíà] åëÿ ýÿëèðäè êè, ãàäûí íÿâàçèø âÿ 

ìÿùÿááÿòè èëÿ èñèíìÿéÿí áèð ãÿëá ñÿàäÿòäÿí 

ìÿùðóìäóð. Ì.Èáðàùèìîâ. Àíà ãóúàüûíäà 

èñèíÿðêÿí, ìåùðèáàí ÿëëÿðëÿ îõøàíàðêÿí .. 

ùå÷ áèð øåé ñÿíèí ö÷öí ãîðõóëó äåéèë. Ìèð 

Úÿëàë. Ãöââÿòèìèç, öìèäèìèç, àðçóëàðûìûç áó 

ìÿùÿááÿòëÿ èñèíìèøäèð – áó ìÿùÿááÿò àíàëàðûìûçûí 

èëê þïöøöíäÿí öðÿéèìèçÿ àõìûøäûð. 


4. ìÿú. Èñèíèøìÿê. ßââÿëëÿðè [Àðàçýèë] äîêòîð 

Øàìèëÿ áèð î ãÿäÿð èñèíÿ áèëìèðäè. À.Øàèã. 

Ïîëêîâíèê áèçÿ òåç èñèíìèøäè. Ì.Ùöñåéí. Àõøàìäàí 

áÿðè [ìöÿëëèìëÿ] õåéëè ñþùáÿò åòìèø 

âÿ èêè êþùíÿ äîñò êèìè áèð-áèðèìèçÿ èñèíìèøäèê. 


ÈÑÈÒÌß 1. “Èñèòìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. Ãûçäûðìà, òèòðÿòìÿ-ãûçäûðìà, ìàëéàðèéà. 

Àüúàãàíàäûí ìöõòÿëèô íþâëÿðè èñèòìÿ òþðÿäèúèëÿðèíè 

èíñàíà êå÷èðèð. 

ÈÑÈÒÌßÊ ô. 1. Èñòè åëÿìÿê, èñòè ùàëà ýÿòèðìÿê, 

ãûçäûðìàã. Ñóéó èñèòìÿê. Õþðÿéè èñèòìÿê. 

– Òîõòà, áàëàúûüûì, ãîé äîíìóø úàíûíû 

áèð èñèäèì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Òàùèð ìîòîðó èñèäèá 

èøÿ ñàëàíäà [ãûçû] áèð äÿ ñÿñëÿìÿéÿ ìÿúáóð 

îëäó.. Ì.Ùöñåéí. // Èñòèëèê âåðìÿê, þç ùÿðàðÿòèíè 

âåðìÿê, ãûçäûðìàã. [Ýöíÿø] øöàëàðû 

èíñàíà õîø ýÿëèð, úàíûíû èñèäèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Èëûã ìàé ýöíÿøè .. òàðëàëàðû èñèòìèøäè. 

ß.Âÿëèéåâ. // Ìÿú. ìÿíàäà. [Ãûçûí] àòÿøëè 

ýþçëÿðè ìÿíè éåíèäÿí èñèòäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Àúèçäèð þíöíäÿ ãîúà òÿáèÿò; Èñèäèð ãÿëáèíè 

ìåùðö ìÿùÿááÿò. Ì.Ðàùèì. Èñèòñèí äîñòëàðû 

èëûã íÿôÿñèì; Êþíöë ðöáàáûíû ìèí òåëäÿí ÷àëûð. 


2. Áÿäÿíèí ùÿðàðÿòè àðòìàã (õÿñòÿëèê íÿòèúÿñèíäÿ). 

Õÿñòÿ èñèäèá. Áÿðê èñèòìèøÿì. 

ÈÑÊßÍßËßÍÌßÊ 

// äàí. Èñèòìÿ õÿñòÿëèéè êå÷èðìÿê, òèòðÿäèáãûçäûðìàã. 

Óøàã èñèäèð. 

3. ìÿú. Ìþùêÿìëÿòìÿê ìÿíàñûíäà. Ìþùëÿòîâ 

þç éåðèíè èñèäÿíäÿí ñîíðà, øÿõñè ïëàíëàðûíû 

ùÿéàòà êå÷èðìÿê âàõòûíûí ÷àòäûüûíû 

éÿãèí åòäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÑÈÒÌßËÈ ñèô. 1. Èñèòìÿ õÿñòÿëèéè îëàí, 

èñèòìÿ ÷ÿêÿí, òèòðÿäèá-ãûçäûðàí. Èñèòìÿëè 

àäàì. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Èñèòìÿëèëÿðÿ êèíÿ èéíÿñè 

âóðìàã. Èñèòìÿëèëÿðÿ ìÿõñóñ ïàëàòà. 

2. Èñèòìÿ õÿñòÿëèéè éàéûëìûø. Èñèòìÿëè éåðëÿð. 

èñèòìÿëè-èñèòìÿëè çÿðô Ãûçäûðìàëû ùàëäà, 

ãûçäûðìà è÷èíäÿ. 

ÈÑÊÀÌÉÀ, ÈÑÊßÌËß [ôð. “åñúàáåëëå”- 

äÿí] êþùí. áàõ ñêàìéà. Áÿëè, Ôðåáåë öñóëó 

èëÿ ãàéðûëàí ìÿêòÿá èñêàìéàëàðûíû áèð-èêè äÿãèãÿíèí 

ÿðçèíäÿ ÷ÿêäèëÿð êÿíàðà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Áèð ñÿùÿð áèð ìöÿëëèì ìÿêòÿáèí 

ùÿéÿòèíäÿ îëàí èñêàìéàíûí öñòöíäÿ îòóðóá 

ùÿð èêè òÿðÿôèíÿ àëìàëàð äöçìöøäö. “Ìÿêòÿá”. 

Òÿëÿáÿëÿð éàðûìèøûã äàõìàäà ðàñò ýÿëÿí 

èëê èñêÿìëÿäÿ óçàíûá éóõóéà ýåòäèëÿð. 


ÈÑÊßËß èñ. [èòàë.] Äÿíèçäÿ, ýþëäÿ ýÿìèëÿðèí 

éàíàøìàñû ö÷öí êþðïö. Ãàðàøÿùÿð 

èñêÿëÿñèíäÿ éàí-éàíà äóðìóø ãàéûãëàð äîëóð, 

áîøàëûðäû. À.Øàèã. Ïàðîõîäóí ùÿðÿêÿòèíÿ 

éàðûì ñààò ãàëìûø [Ñàðûêþéíÿéè] åâäÿí àëûá 

èñêÿëÿéÿ ýÿòèðäèì. Ñ.Ùöñåéí. // Áó úöð êþðïöëÿðè 

îëàí øÿùÿð. ..Ìóðìàíñê éàëíûç èñêÿëÿ 

äåéèë, î, áàëûã âÿ ìåøÿ ñÿíàéåñè, äÿðè åìàëû, 

ýöáðÿ èñòåùñàëû èëÿ .. äöíéàäà ìÿøùóðäóð. 


ÈÑÊßÍÚß èñ. Õûøû áîéóíäóðóãëà áèðëÿøäèðÿí 

àüàú. 

ÈÑÊßÍÚßÁÈ èñ. [ôàðñ.] Øèðíè èëÿ ñèðêÿíèí 

ãàðûøäûðûëìàñûíäàí ùàçûðëàíàí øÿðáÿò. Ùÿòòà 

íàìàç âàõòû äà ìþìèí ìöñÿëìàíûí ôèêðè âÿ 

çèêðè äîëó îëàð èñêÿíúÿáè èëÿ, ëóìóëó ÷àé èëÿ. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áóçëó øÿðáÿò, èñêÿíúÿáè 

ãîíàãëàðûí ñåâèìëè è÷êèëÿðè èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÑÊßÍß èñ. Äàéàç îéóãëàð à÷ìàã, êÿñìÿê, 

éîíìàã âÿ òÿìèçëÿìÿê ö÷öí éàñòû ïîëàä àëÿò. 

ÈÑÊßÍßËßÌß “Èñêÿíÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÊßÍßËßÌßÊ ô. Èñêÿíÿ èëÿ îéóã à÷ìàã, 

éàõóä éîíìàã. 

ÈÑÊßÍßËßÍÌß “Èñêÿíÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÊßÍßËßÍÌßÊ ìÿúù. Èñêÿíÿ èëÿ îéóã 

à÷ûëìàã. 

575

ÈÑÊÈÒËßÐ 

ÈÑÊÈÒËßÐ áàõ ñêèôëÿð. [×îïî:] ..Ñÿðêÿðäÿñèç 

èñêèòëÿð ãîéóí ñöðöñö êèìèäèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÈÑËÀÄÛËÌÀ “Èñëàäûëìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÑËÀÄÛËÌÀÃ ìÿúù. Èñëàã ùàëà ýÿòèðèëìÿê, 

éàø åäèëìÿê. 

ÈÑËÀÄÛËÌÛØ ô.ñèô. Èñëàã ùàëà ñàëûíìûø, éàø 

åäèëìèø. // Úàíûíà ñó âÿ éà áàøãà ìàéå ùîïäóðóëìóø. 

ÈÑËÀÙ èñ. [ÿð.] Ãöñóð âÿ íþãñàíëàðûíû àðàäàí 

ãàëäûðàðàã éàõøû ùàëà ñàëìà, éàõøûëàøäûðìà, 

äöçÿëòìÿ, éàõøûëàøäûðûëìà, äöçÿëäèëìÿ, 

äöçÿëìÿ. Ùÿçðÿò ßøðÿô áèëèð êè, ìààðèô, 

íÿãëèééàò, çèðàÿò, òèúàðÿò âÿ ñàèð èøëÿðèìèçèí 

èñëàùà áþéöê åùòèéàúû âàðäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Èíäè êè ñÿí ýþðäöí þçöí-þçöíö; Èñëàù éîëóíäàñàí, 

îüëàí, ñÿí äåìÿê. Á.Âàùàáçàäÿ. Èñëàù 

åòìÿê – äöçÿëòìÿê. [Ãöäðÿò:] Ìÿíúÿ, 

øÿðòëÿðäÿ ãöñóð éîõäóð, ãöñóðó øÿõñÿí þçöíöçäÿ 

àõòàðûá òàïñàíûç âÿ îíó òåçëèêëÿ èñëàù 

åòñÿíèç, ùÿì áèç ãàçàíàðûã, ùÿì äÿ ñèç. 

Ì.Ùöñåéí. Ìöÿëëèìÿ ôèêðÿ ýåäèð; Øàýèðäèíÿ 

“èêè” éàçûá; Íþãñàíûíû èñëàù åäèð. Ì.Äèëáàçè. 

Èñëàù ãûëìàã êþùí. – áàõ èñëàù åòìÿê. 

Áàðè õóäàéà, þçöí èñëàù ãûë; Òà åäÿëÿð ïèðö 

úàâàí ñöëù, ñöëù. Ì.ß.Ñàáèð. 

◊ Èñëàù åâè – úèíàéÿòêàðëàðû èñëàù åòìÿê 

ö÷öí õöñóñè éåð; äóñòàãõàíà. Áó äàíûøûãäàí 

ñîíðà ùþêóìÿò ìÿìóðëàðû øÿùÿðÿ äþíäöëÿð, 

äóñòàüû äà øÿùÿð èñëàù åâèíÿ êå÷èðäèëÿð. Å.Ñóëòàíîâ. 

Èñëàù åâè øÿùÿðèí áèð êÿíàðûíäà, ðàéîí 

ìèëèñ èäàðÿñèíèí éàõûíëûüûíäà èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈÑËÀÙÀÒ èñ. [ÿð. “èñëàù” ñþç. úÿìè] Áèð 

øåéè éàõøûëàøäûðìàã ìÿãñÿäè èëÿ åäèëÿí ÿñàñëû 

äÿéèøèêëèê. ßëèôáà èñëàùàòû. Ïóë èñëàùàòû. 

– ..Áèç úàìààò èøëÿðèíÿ ãàòûøûá èñëàùàò ÿìÿëÿ 

ýÿòèðìÿê èñòÿäèêäÿ èêè ìÿãñÿäèí äàëûíà äöøöðöê.. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ðçàãóëó õàíûí Èðàíäà 

áàøëàìàã èñòÿäèéè èñëàùàò ÿí ÿââÿë þç àòàñûíäàí 

ãàëìûø 60 ïàðà êÿíäëÿðèíäÿí áàøëàíäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Àðòûã áóðàäà áèç áöòöí èñëàùàò 

âÿ òÿðÿããè ïëàíëàðûíäà Àçÿðáàéúàíûí 

éàä åäèëäèéèíè ýþðöðäöê. Ì.Èáðàùèìîâ. 

◊ Èñëàùàòäàí äöøìÿê äàí. – éàðàðñûç 

ùàëà äöøìÿê; êàðäàí äöøìÿê: éûïðàíìàã. 

Àéàããàáû èñëàùàòäàí äöøöá. Ïåíúÿê èñëàùàòäàí 

äöøöá. ßëúÿê èñëàùàòäàí äöøöá. Èñëàùàòäàí 

ñàëìàã äàí. – òàìàì êîðëàìàã, 

éàðàðñûç ùàëà ñàëìàã, ÿëäÿí ñàëìàã. Ïàëòàðûíû 

èñëàùàòäàí ñàëûá. 

576 

ÈÑËÀÌÈÉÉßÒ 

ÈÑËÀÙÀÒ×Û èñ. 1. Èñëàùàò àïàðàí àäàì; 

ðåôîðìàòîð. [Ðöñòÿì áÿé:] Ëöòåð âÿ Êàëâèí 

êèìè äèí èñëàùàò÷ûëàðû îëìóø. Éåíè äèí óéäóðàí 

îëìàìûøäûð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Íÿðèìàíîâ] 

Íàäèðèí ñèìàñûíäà þç äþâðöíöí èñëàùàò÷û 

ãÿùðÿìàíûíû éàðàòìàüà ÷àëûøìûøäûð. Ì.Àðèô. 

2. Èñëàùàò÷ûëûã (ðåôîðìèçì) òÿðÿôäàðû; ðåôîðìèñò. 

Èñëàùàò÷ûëàð ãàíàäû. 

ÈÑËÀÙÀÒ×ÛËÛÃ èñ. Èíãèëàáè, ñèíôè, ñèéàñè 

ìöáàðèçÿíè èíêàð åäÿðÿê, õûðäà èñëàùàòëà êèôàéÿòëÿíìÿ 

ñèéàñÿòè; ðåôîðìèçì. 

ÈÑËÀÙÅÄÈÚÈ ñèô. Äöçÿëäÿí, éàõøûëàøäûðàí, 

éàõøû ùàëà ñàëàí. Èñëàùåäèúè òÿäáèðëÿð. 

Èñëàùåäèúè ýöëöø. 

ÈÑËÀÙÅÄÈËÌßÇ áàõ èñëàùîëóíìàç. 

ÈÑËÀÙÅÄÈËÌßÇËÈÊ áàõ èñëàùîëóíìàçëûã. 

ÈÑËÀÙÕÀÍÀ [ÿð. èñëàù âÿ ôàðñ. õàíÿ] 

áàõ èñëàù åâè (“èñëàù”äà). 

ÈÑËÀÙÎËÓÍÌÀÇ ñèô. Èñëàù åäèëÿ áèëìÿéÿí, 

äöçÿëìÿñè ÷ÿòèí îëàí. Èñëàùîëóíìàç àäàì. 

ÈÑËÀÙÎËÓÍÌÀÇËÛÃ èñ. Èñëàù åäèëÿ áèëìÿìÿ, 

äöçÿëäèëÿ áèëìÿìÿ; èñëàù îëóíà áèëìÿéÿí 

àäàìûí ùàë âÿ êåéôèééÿòè. 

ÈÑËÀÙÏßÇÈÐ ñèô. [ÿð. èñëàù âÿ ôàðñ. ...ïÿçèð] 

êþùí. Èñëàù îëóíà áèëÿí, äöçÿëìÿñè 

ìöìêöí îëàí. 

ÈÑËÀÃ ñèô. Éàø, ñóëó, íÿì, ñóäà ãàëûá âÿ éà 

öñòöíÿ ñó òþêöëöá èñëàíìûø. Èñëàã ïàëòàð. Èñëàã 

òîðïàã. Èñëàã éàðïàãëàð. – Øÿí ãÿùãÿùÿëÿðëÿ 

èñëàã îòëàðûí àðàñûíäàí [Àñëàí áÿéëÿ 

Ãÿìÿð] ÷èéÿëÿê äÿðèá éåéèðäèëÿð. À.Øàèã. Àéíà 

èñëàã áàøûíû Àéàçûí äþøöíÿ ãîéäó. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

// Ñóäà ãàëûá éóìøàëìûø. Èñëàã ýþí. 

Ýþíö èñëàüà ãîéìàã. Äöéö èñëàüà ãàëäû. 

ÈÑËÀÃËÛÃ èñ. Èñëàã øåéèí ùàëû; éàøëûã, 

íÿìëèê, ðöòóáÿòëèëèê. 

ÈÑËÀÌ èñ. [ÿð.] ÂÛÛ ÿñðäÿ Ìÿùÿììÿä 

ïåéüÿìáÿð òÿðÿôèíäÿí òÿñèñ åäèëìèø äèí; 

ìöñÿëìàíëûã. ..Èñëàì äèíèíèí àéäûí ÿñàñ 

ìÿòíè îëàí Ãóðàíè-Ìÿúèä .. ùÿì äÿ òàíûíìûø 

ïåéüÿìáÿðëÿðèí âÿ êÿðàìÿò áàø÷ûëàðûíûí 

ÿùâàëàòûíû ÿùàòÿ åäèð. À.ß.Àõóíäçàäÿ. 

// Ìöñÿëìàí. Èñëàì àëÿìè. 

ÈÑËÀÌÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] Èñëàì äèíè; ìöñÿëìàíëûã. 

Àçÿðáàéúàíëûëàð ùÿëÿ èñëàìèééÿòäÿí 

äàùà ÿââÿë .. þç àçàäëûã éîëëàðûíäà áèòÿí 

ìàíåÿëÿðè ìÿùâ åòìÿêëÿ ìÿøüóë îëìóøäó(ëàð). 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Íàøàä:] Áó, áþéöê

ÈÑËÀÌËÛÃ 

áèð èõòèéàðäûð êè, èñëàìèééÿò áèç êèøèëÿðÿ âåðìèøäè. 


ÈÑËÀÌËÛÃ èñ. Èñëàì äèíèíÿ ìÿíñóá îëìà; 

ìöñÿëìàíëûã. [Ñþíìÿç:] [ßðÿáëÿð] õàëãû .. 

èñëàìëûüà ÷åâèðèð, èìàí ýÿòèðìÿéÿíèí äèëèíè 

êÿñèðëÿð. Ú.Úàááàðëû. 

ÈÑËÀÍÄ, ÈÑËÀÍÄÈÉÀËÛ èñ. Èñëàíäèéà 

ÿùàëèñèíè òÿøêèë åäÿí õàëã âÿ áó õàëãà ìÿíñóá 

àäàì. Äàíèìàðêà àüàëûüû èñëàíäëàðûí 

ìèëëè èíêèøàôûíû õåéëè ëÿíýèòäè. Èñëàíäèéàëûëàð 

Íîðâå÷äÿí êþ÷öá ýÿëìèø ãÿäèì ñêàíäèíàâèéàëûëàðûí 

íÿñèëëÿðèäèð. 

ÈÑËÀÍÄÚÀ ñèô. âÿ çÿðô Èñëàíä äèëèíäÿ. Èñëàíäúà 

äàíûøìàã. Èñëàíäúà êèòàá. 

ÈÑËÀÍÌÀ “Èñëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÑËÀÍÌÀÃ ô. Èñëàã ùàëà ýÿëìÿê. Éàüûøà 

äöøöá èñëàíìàã. Ñóéà äöøöá èñëàíìàã. – ßçèçèì, 

ýöëöñòàíà; Øåù äöøöá ýöëöñòàíà; Ãîðõóðàì 

ýþç éàøûìäàí; Ãîéíóíäà ýöë èñëàíà. 

(Áàéàòû). Àç êå÷äè, éåíÿ ýöúëö éàüûø áàøëàäû 

áàøäàí; Áèð àíäà áàùàð ïàëòàðûì èñëàíäû 

éàüûøäàí. Ñ.Ðöñòÿì. Ñàìàí âÿ îò òàéàëàðû, 

ãàëûí êîë-êîñ, éàøûë àüàúëàð èñëàíäûãúà, ùàâàíû 

õîø áèð ÿòèðëÿ äîëäóðóðäó. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Ñóéóí âÿ éà áàøãà áèð ìàéåíèí òÿñèðè 

èëÿ éóìøàëìàã, ñÿðòëèéèíè, äèðèëèéèíè èòèðìÿê, 

úàíûíà ùîïìàã. Ýÿëäèéåâ ýÿëÿí êèìè 

äöéö èñëàíàð, ãàçàí àñûëàðäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÑËÀÍÌÛØ ô.ñèô. Èñëàã ùàëà ýÿëìèø. Àíàì 

ýåúÿêè éàüûøäàí èñëàíìûø øåéëÿðè Àéðûì 

ãûçûíûí êþìÿéè èëÿ àëà÷ûãäàí ÷ûõàðà-÷ûõàðà: 

– Àëëàù êÿññèí áåëÿ éàéëàüû. À.Øàèã. Øåùëè 

÷ÿìÿíëÿðäÿ ãà÷äûüûì àíëàð; Éàäûìà èñëàíìûø 

òåëëÿðèì ýÿëèð. Ì.Äèëáàçè. Èñýÿíäÿð êèøè 

òÿðäÿí èñëàíìûø äÿñìàëûíû äèçèíÿ ñÿðìèøäè. 

È.Ùöñåéíîâ. // Èñ. ìÿíàñûíäà. ìÿú. Èñëàíìûøûí 

ñóäàí íÿ ãîðõóñó! (Ìÿñÿë). 

◊ Èñëàíìûø úöúÿ êèìè – áöòöí ñó è÷èíäÿ 

îëàí, öñò-áàøû áàøäàí-áàøà èñëàíìûø àäàì 

ùàããûíäà. ..Àðûã àäàì èñëàíìûø úöúÿ êèìè 

áöçöøöá äàíûøäûüûíà ïåøìàí îëäó. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÑËÀÒÌÀ “Èñëàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÑËÀÒÌÀÃ ô. 1. Éàø åëÿìÿê, èñëàã ùàëà 

ýÿòèðìÿê. Èíäè [Õÿäèúÿíèí] ýþçëÿðèíäÿí ñàêèòúÿ 

àõàí éàøëàð éàíàãëàðûíû èñëàäûá àõûð... 

àõûð... áèð äöðëö áèòìÿê áèëìÿéèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

×àòûëäû ãàøëàðûí, äàðûëäûí ìÿíÿ; Èñëàòäû æàëÿëÿð 

íàçèê áÿäÿíè. ß.Úàâàä. Ýþçëÿðèíäÿí òþêöëÿí 

èñòè éàøëàð èñÿ îíóí à÷ûã ñèíÿñèíè èñëàòäû. 


ÈÑÌßÒ 

2. Ñó ÷èëÿéèá, ñó âóðóá éàøëàòìàã, íÿìëÿòìÿê. 

Êÿðáÿëàéû Ãóëó óñòà Àüàáàëàíûí óçóí 

ïàïàüûíû ÷ûõàðòäû âÿ áàøûíû ñó èëÿ èñëàòäûãäà 

áèð íå÷ÿ ñóàëëàð åëÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

3. Èñëàíìàã ö÷öí ñóéà (âÿ ñ. ìÿùëóëà) 

ãîéìàã, ñóäà ñàõëàìàã. Äöéö èñëàòìàã. 

Ïàëòàð èñëàòìàã. – Áþéöê òàáàãëàðà áóüäà 

òþêöá èñëàäàðäûëàð. Ù.Ñàðàáñêè. Ãÿðÿíôèë èëÿ 

Éàñÿìÿí ÷èéèä èñëàòìàã ö÷öí êÿíääÿ ãàëìûøäû. 


4. ìÿú. äàí. Äþéìÿê, êþòÿêëÿìÿê, ÿçèøäèðìÿê. 

Ñàèð øåéõëÿð äóéóã äöøöá ùàìàí 

ìàðàëû ëàçûìûíúà èñëàòäûëàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Áèð íå÷ÿ äÿôÿ áè÷àðÿíè áó ñàéàã èñëàäûá äþéäöëÿð 

âÿ äþéäöêúÿ äåéèðäèëÿð: – ßë ÷ÿêÿúÿêñÿí 

áèçèì éàõàìûçäàí Å.Ñóëòàíîâ. 

◊ Áîüàçûíû èñëàòìàã – áàõ áîüàç 1 . 

ÈÑËÛÃ èñ. Ôèò, ôûøãûðûã. Àíúàã .. ýÿìèëÿðèí 

ñîí èñëûãëàðû .. åøèäèëèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Äöøìÿí òÿðÿôäÿí ýÿëÿí ýöëëÿëÿð èñëûã ÷àëà- 

÷àëà áàøû öçÿðèíäÿí ó÷óøóð. Ù.Íÿçÿðëè. Ùÿð 

áàõûøäà áèð ñåâèíú; Ùÿð äîäàãäà áèð èñëûã. 

Ì.Ìöøôèã. Áèðäÿí øÿùÿðëè ïàïàüûíûí äàëûíû 

ãàëäûðàðàã èñëûãäà “×îáàíû” ÷àëìàüà áàøëàäû. 


ÈÑÌÀÐÛØ èñ. Òàïøûðûã. Àøûã ñàçëà äåäèéè 

êèìè, ñþçëÿ äÿ Ìÿùáóá õàíûìûí èñìàðûøûíû 

Êîðîüëóéà éåòèðäè. “Êîðîüëó”. Ïàäøàù çÿíÿíèíÿ 

èñìàðûø ýþíäÿðèð êè, ùÿëÿ áèð íå÷ÿ 

âàõò ãàëñûí îðäà, óøàüûí áèð ñöìöéö áÿðêèñèí, 

ýÿëÿð, ýÿíÿ áèð ãÿçàâö ãÿäÿð öç âåðÿð. 

(Íàüûë). // Ñèôàðèø. 

ÈÑÌÀÐËÀÌÀ “Èñìàðëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÑÌÀÐËÀÌÀÃ ô. 1. Òàïøûðìàã. Äÿâÿíèí 

äèçèíè áàüëà, Àëëàùà èñìàðëà. (Àòà. ñþçö). Ðÿùìÿòëèê 

ñîí íÿôÿñèíäÿ ÿëëÿðèìè òóòóá äåäè: – 

Ýöëúàùàí, ßøðÿôè ñÿíÿ, ñÿíè äÿ Àëëàùà èñìàðëàäûì.. 

À.Øàèã. Áèð ñþç èñìàðëàìûø áÿëêÿ éàð 

åëè; Íÿäÿí àíëàøûëìàç ãóøëàðûí äèëè ß.Úàâàä. 

2. Ñèôàðèø åòìÿê, áèð øåé åòìÿéè òàïøûðìàã. 

Äÿðçèéÿ áèð ïàëòî èñìàðëàäûì. – Ùÿñÿí ãóëëóã- 

÷óíó ÷àüûðäû, ÷àé èñìàðëàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÈÑÌÀÐËÀÍÌÀ “Èñìàðëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÑÌÀÐËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Òàïøûðûëìàã. 

// Ñèôàðèø åäèëìÿê. 

ÈÑÌÀÐËÀÒÌÀÃ “Èñìàðëàìàã”äàí èúá. 

ÈÑÌßÒ èñ. [ÿð.] Íàìóñ, èðç, ùÿéà, àáûð, 

ïÿðäÿ. Àðâàäûí èñìÿòè, ÿðèí èççÿòè. (Àòà. ñþçö). 

Ãîðõóì áó êè èñìÿò îëà ïàìàë; Ôÿðìàíÿ 

ìöâàôèã îëìàéà ùàë. Ôöçóëè. [Ýþâùÿð õà- 

577

ÈÑÌßÒËÈ 

íûì:] ..Èíäèéÿäÿê àáûð, èñìÿò ñàõëàäûá ìÿíè.. 

Í.Âÿçèðîâ. [Ùàòÿìõàí àüà:] Ùå÷ ñÿíÿ ìöñÿëìàíûí 

èñìÿòèíÿ òîõóíìàã éàðàøûðìû 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. // Ìÿñóìëóã, òÿìèçëèê. 

ÈÑÌßÒËÈ ñèô. Íàìóñëó, ùÿéàëû, àáûðëû, ÿõëàãëû, 

òÿìèç, ìÿñóì. – Ýöëçàðûí íàìóñëó âÿ 

èñìÿòëè (ç.) îëäóüó õöñóñè áèð òÿðçäÿ äèëëÿðäÿ 

äîëàøûðäû. Ú.Úàááàðëû. Çÿìàíÿíèí õàðàá áèð 

âàõòûíäà íÿúèá, ýþçÿë, ùÿéàëû, èôôÿò âÿ èñìÿòëè 

áèð ãûç òàïìàã ÷îõ äà àñàí äåéèëäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Ùàêèì òÿáÿãÿëÿð ïóë âÿ äþâëÿò ýöúöíÿ ùàðûíëûã 

åäÿðÿê íÿ ãÿäÿð èñìÿòëè âÿ ùÿéàëû àèëÿëÿðè 

äàüûòìûøëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈÑÌßÒËÈËÈÊ èñ. Íàìóñëóëóã, ùÿéàëûëûã, 

àáûðëûëûã, ÿõëàãëûëûã, ÿõëàã òÿìèçëèéè. // Ìÿñóìëóëóã, 

ýöíàùñûçëûã. 

ÈÑÌßÒÑÈÇ ñèô. Èñìÿòèíè èòèðìèø, íàìóññóç, 

àáûðñûç, ùÿéàñûç, øÿðÿôñèç, öçöíäÿ ïÿðäÿ 

îëìàéàí. ..Ìÿíèì ñþçöì áóäóð êè, öìóìèééÿòëÿ, 

ùå÷ áèð ìèëëÿòèí áàðÿñèíäÿ äåìÿê îëìàç 

êè, ôèëàí ìèëëÿòèí þâðÿòëÿðè áèåòèáàð âÿ èñìÿòñèçäèð. 

“Ìîë. Íÿñð.”. 

ÈÑÌßÒÑÈÇËÈÊ èñ. Èñìÿòè, àáûðû, ùÿéàñû 

îëìàìà; àáûðñûçëûã, ùÿéàñûçëûã. 

ÈÑÍÀÄ [ÿð.]: èñíàä åòìÿê (âåðìÿê) – áèð 

øåéè áèð øÿõñÿ âÿ éà áèð éåðÿ âÿ ñ.-éÿ àèä åòìÿê, 

íèñáÿò âåðìÿê, áàüëàìàã; öñòöíÿ àòìàã 

ìÿíàëàðûíû áèëäèðèð. Çöëôè-ìöøêèíèíÿ äèë 

âåðäèì, î, ãàíûì òþêäö; Áó õÿòà äöøäö þçöíäÿí, 

ìÿíÿ èñíàä åòäèí. Ñ.ß.Øèðâàíè. Èêè òÿðÿô 

áèð-áèðèíÿ îëìàçûí áþùòàí âÿ èôòèðàñûíû, îëìàçûí 

ùÿéàñûç ùÿðÿêÿòëÿðèíè èñíàä âåðèðäèëÿð. 


ÈÑÍÀÄßÍ [ÿð.] êþùí. ...ÿñàñÿí, ...ýþðÿ, 

èñíàä åäèëÿðÿê. Àëûíàí õÿáÿðëÿðÿ èñíàäÿí... 

ßëäÿêè ñÿíÿäëÿðÿ èñíàäÿí äåìÿê îëàð êè... 

ÈÑÏÀÍ èñ. Èñïàíèéàíûí ÿñàñ ÿùàëèñèíè òÿøêèë 

åäÿí, ðîìàí äèëëÿðèíäÿí áèðèíäÿ äàíûøàí 

õàëã âÿ áó õàëãà ìÿíñóá àäàì. Èñïàí ìóñèãèñèíèí 

æàíð õöñóñèééÿòëÿðè. Èñïàí ÿäÿáèééàòûíûí 

ýþðêÿìëè íöìàéÿíäÿëÿðè. Èñïàí äèëèíèí 

èëê ãðàììàòèêàñû 1492-úè èëäÿ éàðàäûëìûøäûð. 

ÈÑÏÀÍÀÃ èñ. áîò. Ãûñà éåìÿëè éàðïàãëàðû 

îëàí áèðèëëèê òÿðÿâÿç áèòêèñè. Èñïàíàã èêè íþâäöð: 

åâ âÿ âÿùøè (÷þë) ùàëäà áèòÿí èñïàíàã. 

Èñïàíàãëàðû ÿòÿ ãàòûá, ìöõòÿëèô õþðÿê áèøèðìÿéÿ 

ñÿðô åäèðëÿð. À.Ãóëèéåâ. 

ÈÑÏÀÍÚÀ ñèô. âÿ çÿðô Èñïàí äèëèíäÿ. Èñïàíúà 

êèòàá. Èñïàíúà-ëàòûíúà ëöüÿò. Èñïàíúà 


578 

ÈÑÐÀÔ×ÛËÛÃ 

ÈÑÏÀÍÈÉÀËÛ èñ. Èñïàíèéà ÿùàëèñèíäÿí 

îëàí, Èñïàíèéà âÿòÿíäàøû. 

ÈÑÏÁÍÊÀ [ðóñ.] òèá. 1918-1919-úó èëëÿðäÿ 

ÿââÿëúÿ Èñïàíèéàäà áàø âåðèá, ñîíðàëàð áàøãà 

þëêÿëÿðÿ éàéûëìûø ãðèï õÿñòÿëèéèíèí áèð íþâö. 

ÈÑÏÎËÊÓÌ [ðóñ. èñïîëíèòåëüíûé êîìèòåò 

ñþç. èõòèñàðû] òàð. äàí. Èúðàèééÿ êîìèòÿñè 

(úàíëû äèëäÿ áÿçÿí ùÿìèí êîìèòÿíèí 

ñÿäðè ìÿíàñûíäà). [Ãûçéåòÿð:] À Ôàòìàíèñÿ, 

íÿ îëàð ýåäèá áèð èñïîëêîìà õÿáÿð âåðèá, îíëàðäàí 

áèð ñÿùèù ÿùâàë àëàñàí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Êÿíäëè:] Äåäèì ùå÷ áåëÿ áèð èø îëìàç, 

ýåòäèì íàùèéÿéÿ, èñïîëêîìà äåäèì, äåäè 

ÿðèçÿ âåð. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÈÑÐÀÔ èñ. [ÿð.] Àðòûã âÿ ëàçûìñûç éåðÿ 

õÿðúëÿìÿ, ñÿðô åòìÿ, èøëÿòìÿ, äàüûòìà, ïó÷ 

åòìÿ. Èñðàô ùàðàìäûð. (Àòà. ñþçö). Àòàñûíûí 

áó ãÿäÿð éåðñèç èñðàôû âÿ áåëÿ ôàúèÿëè þëöìö 

ßøðÿôè ÷îõ äöøöíäöðöðäö. À.Øàèã. Éîõëàìà 

çàìàíû Òîüðóëóí õÿçèíÿäÿí èñðàô õÿðúëÿäèéè 

âÿ ãèéìÿòëè øåéëÿðè ìÿíèìñÿäèéè ìåéäàíà ÷ûõäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Èñðàôëà, èñðàô èëÿ øÿêëèíäÿ 

– àðòûãëàìàñû èëÿ, àðòûã îëàðàã. Ñÿðô åòäè 

úèéÿð ãàíûíû èñðàô èëÿ ÷åøìèì; Áèëìÿç êè, áó 

ýöí ãàíëà ïÿðèøàí îëàúàãäûð. Ãþâñè. Èñðàô 

åòìÿê (åëÿìÿê) – 1) àðòûã âÿ ëàçûìñûç 

éåðÿ ñÿðô åòìÿê, õÿðúëÿìÿê, èøëÿòìÿê, äàüûòìàã. 

Áåëÿ ìÿëóì îëóð êè, èñðàô åëÿéèðñèíèç. 

Éîõñà ìÿí ùå÷ âàõò èíàíà áèëìÿíÿì êè, áèð 

áî÷êà ñó ÿëëè èêè íÿôÿð ôÿùëÿéÿ êèôàéÿò åëÿìÿéÿ. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ; 2) þçöíÿ èíàíûëûá 

òàïøûðûëìûø ïóëó, ìàëû âÿ ñ.-íè ãàíóíñóç 

îëàðàã þç øÿõñè ìÿãñÿäëÿðè ö÷öí õÿðúëÿìÿê, 

ñÿðô åòìÿê. 

ÈÑÐÀÔÚÛË áàõ èñðàô÷û 1-úè ìÿíàäà. 

ÈÑÐÀÔÚÛËËÛÃ áàõ èñðàô÷ûëûã 1-úè ìÿíàäà. 

ÈÑÐÀÔ×Û èñ. 1. Èñðàô åäÿí, èñðàôà éîë âåðÿí; 

áÿäõÿðú. 

2. Þçöíÿ èíàíûëûá òàïøûðûëìûø ïóëó, ìàëû 

âÿ ñ.-íè èñðàô åäÿí àäàì. 

ÈÑÐÀÔ×ÛËÛÃ èñ. 1. Èñðàôà éîë âåðìÿ, àðòûã 

âÿ ëàçûìñûç éåðÿ õÿðúëÿìÿ, äàüûòìà. Èñðàô- 

÷ûëûã åòìÿê. 

2. Þçöíÿ èíàíûëûá òàïøûðûëàí ïóëó, ìàëû âÿ 

ñ.-íè èñðàô åòìÿ, þç ìÿãñÿäëÿðè ö÷öí õÿðúëÿìÿ, 

ñÿðô åòìÿ. Áàëàúàéåâè áþéöê áèð äÿùøÿò 

áöðöäö. Îíóí áîéíóíà ö÷ òÿãñèð ñàðûíìûøäû 

– “ñàõòàêàðëûã, èñðàô÷ûëûã âÿ ãàòèëëèê!” 

Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÈÑÐÀÜÀÝÖÍ 

ÈÑÐÀÜÀÝÖÍ çÿðô Ñðàüàýöí. [Øÿùðÿáàíû 

õàíûì:] Èñðàüàýöí àøíàñû çÿðäàáëû Ãóðáàí 

áÿéÿ êàüûç éàçûðäû êè, Øàìàõû úÿíýèëÿðèíèí 

âÿäÿñèíè àëñûí, òîéà ýþíäÿðñèí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[Àíà:] Èñðàüàýöí äÿ àëÿìè ýÿçäèì, áèð 

÷èìäèê ÷àé òàïà áèëìÿäèì. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÈÑÐÀÜÀÝÖÍÊÖ ñèô. Ñðàüàýöí îëìóø 

(áàø âåðìèø). Èñðàüàýöíêö ùàäèñÿ. 

ÈÑÐÀÈËËÈËßÐ èñ. òàð. 1. Ãÿäèì éÿùóäè 

òàéôàëàðûíûí öìóìè àäû. Èñðàèëëèëÿðèí ÷îõó 

Àññóðèéàíûí óçàã ÿéàëÿòëÿðèíÿ êþ÷öðöëìöøäö. 

– [Õàíáóðàáè:] Èñðàèëëèëÿð .. Éåãîâó .. éàðàäûëûøûí 

àüàñû çÿíí åäèðëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. Èñðàèë äþâëÿòèíèí ÿùàëèñè. 

ÈÑÐÀÐ [ÿð.] 1. èñ. Äåäèéè ñþçöí, òÿëÿá åòäèéè 

øåéèí, èðÿëè ñöðäöéö ôèêèð âÿ éà èääèàíûí 

öñòöíäÿ äóðìà, òÿêèä ýþñòÿðìÿ, äåäèéèíäÿí 

äþíìÿìÿ; èíàä, òÿêèä. Áÿñäèð, äÿõè ìèëëÿò 

ãÿìèíè åéëÿìÿ òÿêðàð; Îëìàç áåëÿ èñðàð! 

Ì.ß.Ñàáèð. Ðÿìçèééÿ íÿ ãÿäÿð äàíûøäûñà, 

ßùìÿä ãÿáóë åòìÿéèá èñðàðûíäà äàâàì åòäè. 

À.Øàèã. Ìÿùêÿìÿíèí èñðàðûíà ýþðÿ Ìîëëà 

Õÿëèë åòèðàô åòäè êè, ãàäûíû ýþçö èëÿ ýþðìÿìèø, 

ôÿãÿò ãóëàüû èëÿ åøèòìèøäèð. Ñ.Ùöñåéí. 

Èñðàð åòìÿê – äåäèéè ñþçöí, òÿëÿá åòäèéè 

øåéèí, èðÿëè ñöðäöéö ôèêèð âÿ éà èääèàíûí öñòöíäÿ 

äóðìàã, äåäèéèíäÿí äþíìÿìÿê, òÿêèä 

ýþñòÿðìÿê. [Áÿùðàì:] Ïÿðè!.. Åëÿ áèë êè, 

áèð ãóëëóã÷óäóð, åâäÿ ñàõëàìûñûíûç, ôÿãÿò èñðàð 

åäèðñÿíñÿ, ÿëáÿò êè, ñþçöíö ñûíäûðìûðàì. 

Ú.Úàááàðëû. Ãàäûíëàð åéëÿäè ñþçöíäÿ èñðàð; 

Òþêöá ýþç éàøûíû, ãûëäû àù-çàð. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

2. Èñðàðëà øÿêëèíäÿ çÿðô – òÿêèäëÿ, èíàäëà. 

Êèìäÿí øöáùÿëÿíèðñèíèç – äåéÿ æàíäàðì 

çàáèòè èñðàðëà ñîðóøäó. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÑÐÀÐËÛ ñèô. Ñþçöíöí öñòöíäÿ èñðàð åäÿí, 

äåäèéèíäÿí äþíìÿéÿí; èíàäëû. 

ÈÑÐÈÔ èñ. ìÿù. Ãÿíàÿò÷èëèê, ùàãã-ùåñàáûíû 

áèëìÿê. 

ÈÑÑÛÇ ñèô. Ùå÷ áèð èíñàí éàøàìàéàí, ÿùàëèñèç, 

áîø, õàëè, øåíëèêñèç. [Êíéàç:] Ùÿï äöøöíäöêúÿ 

áîüàð ðóùó ñîéóã; Ãàáà, èññûç âÿ äÿðèí 

áèð áîøëóã. Ù.Úàâèä. Ñÿùÿðÿ éàõûí èññûç âÿ ñÿññèç 

àëÿì îéàíìàüà áàøëàéûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÑÑÛÇÚÀ áàõ èññûç. [Ýÿíú ÷àäûð÷û:] Î ïàðëàã 

ìþùòÿøÿì êàøàíÿëÿðäÿí; Áó ýöí èññûçúà 

áèð âèðàíÿ ãàëäû. Ù.Úàâèä. 

ÈÑÑÛÇËÛÃ èñ. Áîøëóã, õàëèëèê, àäàìñûçëûã, 

òÿíùàëûã. 

ÈÑÒÅÔÀËÛ 

ÈÑÑÈËÛÃ èñ. ìÿù. Éàéäà èñòèíèí òÿñèðèíäÿí 

áÿäÿíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí ãûðìûçû ñÿïýè, ãûçàðòû. 

Èññèëûã òóòìàã. 

ÈÑÒÅÄÀÄ èñ. [ÿð.] 1. Ôèòðè ãàáèëèééÿò, áèð 

øåéè òåç ìÿíèìñÿìÿ ãàáèëèééÿòè; çÿêà, òàëàíò. 

Øàèðëèê èñòåäàäû. – Åé Ôöçóëè, ìöòòÿñèë 

äþâðàí ìöõàëèôäèð ìàíà; Ãàëèáà ÿðáàáè-èñòåäàäû 

äþâðàí èñòÿìÿç. Ôöçóëè. [Ôèòíÿ:] Äöíéàäà 

èñòåäàä, ùÿð áþéöê ùöíÿð; Äàèìà âÿðäèøëÿ 

èíêèøàô åäÿð. À.Øàèã. 

2. Èñòåäàäëû àäàì, èñòåäàä ñàùèáè. Áÿøÿðèí 

ÿí áþéöê èñòåäàäëàðû åëìäÿ Òàíðûíûí éàðàòäûãëàðûíûí 

èôàäÿñèíè ýþðìöøëÿð. – [Àéäûí:] 

Àíúàã Âóðüóíóí áèð ìèñðàñûíû éàçìàã ö÷öí 

ýÿðÿê îíóí êèìè íàäèð èñòåäàä îëàñàí. 


3. Áèð øåéè åòìÿê èìêàíû, áàúàðûüû; ãàáèëèééÿò. 

Èñòåäàäû ÷àòìàìàã. – Ñàíêè [Ìóðàä] 

âÿòÿíäàøëûã ùöãóãóíó èòèðìèø, éàøàìàã èñòåäàäûíû 

ãåéá åòìèøäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÑÒÅÄÀÄËÛ ñèô. Èñòåäàäû, ôèòðè ãàáèëèééÿòè 

îëàí; òàëàíòëû. Èñòåäàäëû áÿñòÿêàð. – Àçÿðáàéúàí 

ìÿòáóàòû òàðèõèíäÿ [Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ] 

áþéöê âÿ èñòåäàäëû áèð æóðíàëèñòäèð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. [Äèðåêòîð:] Èñòåäàäëû ýÿíúëÿðè 

éåòèøäèðìÿê ëàçûìäûð. È.ßôÿíäèéåâ. // Ùÿð øåéè 

òåç ãàâðàéàí, òåç ÿõç åäÿí. Èñòåäàäëû óøàã. 

– Âàðèñ àøàüû ñèíèôëÿðäÿ úèääè âÿ èñòåäàäëû 

áèð øàýèðä êèìè ýþðöíöðäö. À.Øàèã. 

ÈÑÒÅÄÀÄËÛËÛÃ èñ. Èñòåäàäëû àäàìûí ùàë 

âÿ êåéôèééÿòè. Îíóí èñòåäàäëûëûüûíà ñþç îëà 

áèëìÿç. 

ÈÑÒÅÄÀÄÑÛÇ ñèô. Èñòåäàäû îëìàéàí. Èñòåäàäñûç 

àäàìëàð îíñóç äà þçëÿðèíÿ éîë òàïûðëàð. 

ÈÑÒÅÄÀÄÑÛÇËÛÃ èñ. Èñòåäàäû, ãàáèëèééÿòè, 

áàúàðûüû îëìàìà; ãàáèëèééÿòñèçëèê, áàúàðûãñûçëûã. 

ÈÑÒÅÔÀ èñ. [ÿð.] Þç õîøó èëÿ âÿçèôÿñèíäÿí, 

èøèíäÿí ÷ûõìà, ÿë ÷ÿêìÿ. Ìèòèíã÷èëÿð 

èñòåôà òÿëÿá åäèðëÿð. Èñòåôà âåðìÿê, èñòåôàéà 

÷ûõìàã – þç õîøó èëÿ âÿçèôÿñèíäÿí, 

ãóëëóüóíäàí ÿë ÷ÿêìÿê, ÷ûõìàã. [Àëìàç:] 

Ìÿí äåéÿðäèì êè, áèð âÿòÿíäàø êèìè [Áàëîüëàí] 

þç íþãñàíëàðûíû áèëèá èñòåôà âåðñèí. 

Ú.Úàááàðëû. Èáëèñè úÿùÿííÿì ÿùëè áèð íþâ úàíà 

ýÿòèðìèøäè êè, áèíÿâà àç ãàëìûøäû, èñòåôà 

âåðèá ãóëëóãäàí ÷ûõñûí... ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÈÑÒÅÔÀËÛ ñèô. Èñòåôàäà îëàí, èñòåôà âåðìèø. 

Èñòåôàëû ýåíåðàë. 

579

ÈÑÒÅÙÊÀÌ 

580 

ÈÑÒÅÙÇÀ 

ÈÑÒÅÙÊÀÌ èñ. [ÿð.] ùÿðá. Äöøìÿíäÿí ãîðóíìàã 

ìÿãñÿäè èëÿ äöçÿëäèëÿí ñÿíýÿð, ñÿää, 

ãàëà, äèâàð âÿ ñ. ìöäàôèÿ òèêèíòèëÿðè. Ñàùèë 

èñòåùêàìëàðû. Èñòåùêàìäà ýèçëÿíìÿê. – Àé 

áóëóäóí àðõàñûíäà ýèçëÿíìèø, èñòåùêàì 

áîéó áèð ÷îõ êþëýÿëÿð ñÿññèç-ñÿìèðñèç ýÿçèíèðëÿð.. 

Ù.Íÿçÿðëè. [Íà÷àëíèê:] Äîñòóì, ãîé 

ñÿíèíòÿê âóðóøñóí ùàìû; ßëäÿí áóðàõìàéûí 

áó èñòåùêàìû! Ñ.Ðöñòÿì. Èñòåùêàì ùèññÿñè 

– èñòåùêàì÷ûëàðäàí èáàðÿò ùÿðáè ùèññÿ. 

Èñòåùêàì ùèññÿñè ñÿíýÿð ãàçûðäû. – Èñòåùêàì 

ùèññÿëÿðèíèí ÿëèíäÿ êèôàéÿò ãÿäÿð âÿñàèò îëìóðäó. 


ÈÑÒÅÙÊÀÌ×Û èñ. ùÿðá. Èñòåùêàì ùèññÿëÿðèíäÿ 

ãóëëóã åäÿí ùÿðáè õèäìÿò÷è; èñòåùêàì 

ãóðìà ìöòÿõÿññèñè. // Èñòåùêàì èøëÿðè 

èëÿ ìÿøüóë îëàí, èñòåùêàì ùèññÿñèíäÿ ãóëëóã 

åäÿí. .. Èñòåùêàì÷û çàáèòèí, íÿñÿ èíøààò ìöòÿõÿññèñè 

îëäóüóíó çÿíí åäèð, þç éàíûíà èøÿ 

÷àüûðìàüà ÷àëûøûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÑÒÅÙÊÀÌËÛ ñèô. Ìöäàôèÿ ö÷öí èñòåùêàìëàðû, 

ëàçûìè ùÿðáè òèêèíòèëÿðè îëàí. Èñòåùêàìëû 

éåð. Èñòåùêàìëû ñàùèë. 

ÈÑÒÅÙËÀÊ èñ. [ÿð.] Òÿëÿáàòû, åùòèéàúû òÿìèí 

åòìÿê ö÷öí èøëÿòìÿ, ñÿðô åòìÿ, èñòèôàäÿ 

åòìÿ, èøëÿäÿðÿê ñÿðô åòìÿ, éîõ åòìÿ. Èúòèìàè 

èñòåùëàê ôîíäëàðû. Èñòåùëàê åòìÿê 

– åùòèéàúû, òÿëÿáàòû òÿìèí åòìÿê ö÷öí èøëÿòìÿê, 

ñÿðô åòìÿê, èñòèôàäÿ åòìÿê. 

◊ ßìòÿÿíèí èñòåùëàê äÿéÿðè èãò. – ÿìòÿÿíèí 

àëûúûíûí áó âÿ éà äèýÿð åùòèéàúûíû þäÿìÿ 

ãàáèëèééÿòè. Èñòåùëàê êîîïåðàñèéàñû – èñòåùëàê 

åùòèéàúëàðûíû òÿìèí åäÿí êîîïåðàñèéà. 

ÈÑÒÅÙËÀÊ×Û èñ. èãò. 1. Ùÿð ùàíñû èñòåùñàëàòûí 

ìÿùñóëóíäàí èñòèôàäÿ åäÿí, áó ìÿùñóëàòû 

èøëÿäÿí øÿõñ âÿ éà òÿøêèëàò. 

2. Àëûúû. Ýåíèø èñòåùëàê÷û êöòëÿñè. 

ÈÑÒÅÙÑÀË èñ. [ÿð.] Ùàñèë åòìÿ, ùàçûðëàìà, 

ÿëäÿ åòìÿ. Åëåêòðèê åíåðæèñè èñòåùñàëû. 

×óãóí èñòåùñàëû. Ìàääè íåìÿòëÿð èñòåùñàëû. 

Èñòåùñàëûí èúòèìàè õàðàêòåðè. Èñòåùñàë åòìÿê 

– ùàñèë åòìÿê, ùàçûðëàìàã. Èñòåùñàë 

ãöââÿëÿðè – ìàääè íåìÿòëÿðèí èñòåùñàëûíà 

õèäìÿò åäÿí àëÿòëÿð, èñòåùñàë àëÿòëÿðèíè ùÿðÿêÿòÿ 

ýÿòèðÿí âÿ ìàääè íåìÿòëÿðèí èñòåùñàëûíû 

ùÿéàòà êå÷èðÿí èíñàíëàð. Èñòåùñàë ìöÿññèñÿñè 

– çàâîä, ôàáðèê, êàðõàíà. Ìÿí äÿ áèð 

àüàúûí êþëýÿñèíäÿ îòóðóá, î áþéöê èñòåùñàë 

ìöÿññèñÿñèíÿ áàõûð, îíóí êå÷ìèø ùàëû èëÿ èíäèêè 

ùàëûíû ìöãàéèñÿ åäèðäèì. Ñ.Ùöñåéí. Èñòåùñàë 

ìöíàñèáÿòëÿðè – ìàääè íåìÿòëÿðèí 

èúòèìàè èñòåùñàëû ïðîñåñèíäÿ èíñàíëàð àðàñûíäà 

ÿìÿëÿ ýÿëÿí ìöíàñèáÿò âÿ ÿëàãÿëÿð. Èñòåùñàë 

âàñèòÿëÿðè – èñòåùñàë ïðîñåñèíäÿ èøëÿäèëÿí, 

îíóí ìàääè ÿñàñûíû òÿøêèë åäÿí âàñèòÿëÿð. 

[Àëìàç:] ..Áóíà ýþðÿ äÿ ÿìÿê êîëëåêòèâëÿøìÿëè 

âÿ èñòåùñàë âàñèòÿëÿðè êîëëåêòèâèí 

ÿëèíäÿ îëìàëûäûð. Ú.Úàááàðëû. 

ÈÑÒÅÙÑÀËÀÒ èñ. [ÿð.] 1. Ñÿíàéå ìöÿññèñÿñè, 

ôàáðèê, çàâîä, êàðõàíà âÿ ñ. Èñòåùñàëàòäà 

÷àëûøìàã. Èñòåùñàëàò ãàáàãúûëëàðû. – Èñòåùñàëàòäà 

óñòà ñþçö êÿñÿðëè ñþçäöð. Ìèð Úÿëàë. 

// Èñòåùñàëàòëà áàüëû îëàí. Èñòåùñàëàò òÿëèìè. 

Èñòåùñàëàò òÿúðöáÿñè. Èñòåùñàëàò ìöøàâèðÿñè. 

2. Èñòåùñàë îëóíàí øåéëÿð, ùàñèë åäèëÿí 

ìàëëàð, ìÿùñóëëàð, ìÿùñóëàò. 

ÈÑÒÅÙÑÀËÀÒ×Û èñ. Èñòåùñàëàòäà èøëÿéÿí 

øÿõñ. Éàõøû èñòåùñàëàò÷û. Èíñòèòóòóí àõøàì øþáÿñèíÿ 

õåéëè èñòåùñàëàò÷û ãÿáóë åäèëìèøäèð. 

ÈÑÒÅÙÑÀË×Û èñ. Èñòåùñàë åäÿí, ùàçûðëàéàí 

àäàì. 

ÈÑÒÅÙÇÀ èñ. [ÿð.] 1. ßëÿ ñàëìà, ðèøõÿíä 

åòìÿ, ìàñãàðàéà ãîéìà; ìàñãàðà. Òþâñèéÿíèí 

ñîí úöìëÿñèíäÿ ãöðóðäàí ÷îõ èíúÿ áèð 

èñòåùçà äóéóëóðäó. Ì.Ùöñåéí. Òàùèðçàäÿíèí 

öçöíäÿ èñòåùçàíû àíäûðàí áèð òÿáÿññöì îéíàäû. 

Ìèð Úÿëàë. Ãîúà ñàíêè þç àúû èñòåùçàñûíäàí 

þçö êþâðÿëÿðÿê éàøàðìûø ýþçëÿðèíè 

êÿíàðà ÷åâèðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Èñòåùçà 

åòìÿê – ÿëÿ ñàëìàã, ìàñãàðà, ðèøõÿíä 

åòìÿê. Îíà åëÿ ýÿëäè êè, ìÿêòÿáÿ ýþòöðìÿê 

ÿâÿçèíÿ áó àäàìëàð îíà âÿ îíóí àíàñûíà èñòåùçà 

åäèðëÿð. Ñ.Ðÿùìàí. Èñòåùçàéà ãîéìàã 

– áàõ èñòåùçà åòìÿê. Òàùèð .. áðèãàäàíû 

áèð ùÿôòÿäÿí ÷îõ èøñèç ýÿçìÿéÿ ìÿúáóð 

åëÿéÿíëÿðè èñòåùçàéà ãîéóðäó. Ì.Ùöñåéí. 

Èñòåùçàéà ñàëìàã – èñòåùçà ö÷öí ùÿäÿô åòìÿê. 

Ðçàãóëó õàí Áþéöêõàíûìà àúûãëàíûá 

äåéèðäè: – Ìÿíè áó ôèðÿíý óøàãëàðûíûí èñòåùçàñûíà 

ñàëìà. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. “èëÿ” ãîøìàñû èëÿ – ÿëÿ ñàëàðàã, ðèøõÿíäëÿ, 

ìàñãàðà èëÿ. Èñòåùçà èëÿ ýöëìÿê. Èñòåùçà 

èëÿ úàâàá âåðìÿê. – [Ðÿøèä:] Ìÿí èñòåùçà 

èëÿ äàíûøìàã ôèêðèíäÿ äåéèëÿì. Ù.Íÿçÿðëè. 

[Çàáèò] êèáðèò ñþíÿí êèìè áàëûã÷û ïàëòàðûíäà 

îëàí àäàìëàðû áèð äÿ èñòåùçà èëÿ ñöçÿðÿê ÿëè 

èëÿ èøàðÿ åòäè. Ã.Èëêèí. Ñóëòàí àúûüûíû ýöúëÿ 

áîüàðàã èñòåùçà èëÿ ãûìûøäû. È.Ùöñåéíîâ.

ÈÑÒÅÙÇÀÅÄÈÚÈ 

ÈÑÒÅÙÇÀÅÄÈÚÈ áàõ èñòåùçàëû. 

ÈÑÒÅÙÇÀËÛ ñèô. Èñòåùçà áèëäèðÿí, èñòåùçà 

èôàäÿ åäÿí. Èñòåùçàëû ñþç. Èñòåùçàëû ýöëöø. 

– Êÿíàðäàí Èáëèñèí ìÿíàëû âÿ èñòåùçàëû ãÿùãÿùÿëÿðè 

åøèäèëèð. Ù.Úàâèä. ..Äîäàãëàðû óúóíäà 

èñòåùçàëû áèð òÿáÿññöì ýþðöíäö. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÈÑÒÅÙÇÀÉÀÍÀ áàõ èñòåùçàëû. Ñèòàðÿ .. 

ùÿëÿ áèð ãÿäÿð èñòåùçàéàíà íàçëàðëà Ìàíñóðóí 

éàðàëàðûíà äóç ñÿïèðäè. Ú.Úàááàðëû. 

ÈÑÒÅÌÀË èñ. [ÿð.] Èøëÿòìÿ, èñòèôàäÿ åòìÿ, 

òÿòáèã åòìÿ. [Ìèðçÿ:] Îí ýöí êè ñèç äÿðìàí 

èñòåìàëûíà ìÿøüóë îëàúàãñûíûç, î ýÿðÿê ýåúÿ 

âÿ ýöíäöç ñèçèí éàíûíûçäà îëñóí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Èñòåìàë åòìÿê – èøëÿòìÿê, èñòèôàäÿ 

åòìÿê, òÿòáèã åòìÿê. [Ìèðçÿ:] Ñàáàù äÿðìàíû 

þçöíöçëÿ ýþòöðöá àïàðà áèëÿðñèíèç âÿ 

îðàäà àõóíä Àüà ìîëëàíûí òÿùòè-òÿðáèéÿñèíäÿ 

èñòåìàë åòìÿéÿ ìÿøüóë îëàðñûíûç. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Èñòåìàë îëóíìàã (åäèëìÿê) – èøëÿäèëìÿê, 

èñòèôàäÿ åäèëìÿê, òÿòáèã åäèëìÿê. Î 

éåðäÿ êè ñþç äöøÿíäÿ ýÿðÿê “ìèëëÿò” ñþçö 

äàíûøûëà, îðàäà “ÿøõàñ” ëÿôçè èñòåìàë îëóíóð. 


ÈÑÒÉÐÈÊ [éóí.] áàõ èñòåðèéàëû. Èñòåðèê 

áîüóëìà. Èñòåðèê ïîçüóíëóãëàð. 

ÈÑÒÉÐÈÊÀ [éóí.] Ãûú îëìà, áÿçÿí ýàù 

ýöëìÿ, ýàù àüëàìà øÿêëèíäÿ òÿçàùöð åäÿí 

öðÿêêå÷ìÿ. 

ÈÑÒÅÐÈ´ÉÀ [éóí. ùéñòåðà – óøàãëûã] òèá. 

Ïñèõèêà, ùÿðÿêÿò ñôåðàñû, ùÿññàñèééÿò âÿ ñ. 

úÿùÿòäÿí áèð ñûðà ìöõòÿëèô ïîçüóíëóãëàð 

øÿêëèíäÿ òÿçàùöð åäÿí ôóíêñèîíàë ÿñÿá õÿñòÿëèéè. 

Èñòåðèéàäà ùÿðÿêè, ñåíçîð, âåýåòàòèâ âÿ 

ïñèõè ïîçüóíëóãëàð ãåéä îëóíóð. 

ÈÑÒÅÐÈÉÀËÛ ñèô. Èñòåðèéà õÿñòÿëèéè îëàí. 

Èñòåðèéàëû àäàìëàð ÿìÿê ôÿàëèééÿòèíè èòèðìèðëÿð. 

ÈÑÒßÄÈÊÚß çÿðô Äîéóíúà, öðÿéè èñòÿéÿí 

ãÿäÿð. 

ÈÑÒßÊ èñ. Àðçó, äèëÿê, ìóðàä; éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè 

(áàøãàñû òÿðÿôèíäÿí) àðçó åäèëÿí 

øåé. Èñòÿê ýþçäÿ îëàð. (Ìÿñÿë). [Øåéõ Ñÿíàí:] 

Èñòÿéèì éàëíûç èøòÿ áèð øÿôãÿò; Áèð òÿáÿññöì 

î ùöñíè-äèëáÿðäÿí. Ù.Úàâèä. Èñòÿéèì 

õàëãûìà ùÿð àí óúàëûãäûð, óúàëûã; Ìÿíÿ 

éàääûð ãîúàëûã. Ñ.Ðöñòÿì. Ñàíêè úàâàíëàøäû 

éöç èë áÿäÿíèì; Ýþçöìäÿ ãàëìàäû èñòÿéèì 

ìÿíèì. Ç.Õÿëèë. Èñòÿéèíÿ ÷àòìàã – àðçóñóíà, 

ìóðàäûíà ÷àòìàã, èñòÿäèéèíÿ, àðçó åòäèéèíÿ 

íàèë îëìàã. Þç èñòÿéè èëÿ – þç àðçóñó 

èëÿ, þç õîøó èëÿ, þç êþíëö èëÿ. 

ÈÑÒßÌßÊ 

ÈÑÒßÊÀÍ [ðóñ.] Ñòÿêàí. Äÿðâèø áèð-èêè 

èñòÿêàí ÷àé è÷ÿíäÿí ñîíðà ìÿíèì ñóàëûìà 

úàâàá âåðäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. Áþéöêõàíûì 

øàä âÿ õöððÿì ýöìöø ïîäíîñ è÷èíäÿ èêè èñòÿêàí 

êÿìðÿíý ÷àé ýÿòèðìèøäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ìàùèðÿ èñòÿêàíû èðÿëè ÷ÿêäè, ÷àéûíû è÷äè. 


ÈÑÒßÊËÈ 1. èñ. Ñåâýèëè. [Ôÿðìàí:] Àòà, ìÿíÿ 

äþâëÿò ëàçûì äåéèë, .. ìÿíÿ àíúàã þç èñòÿêëèì 

ëàçûìäûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ñÿðèééÿ:] Íå÷ÿ 

èëëÿð èäè öìèä åäèð èäèì êè, ýÿëÿúÿêäÿ Ðöñòÿì 

ÿìèì îüëó èñòÿêëèì èëÿ áÿõòèéàð éàøàéàúàüàì. 

Ú.Úàááàðëû. Ýöë åé äîüìà Âÿòÿíèìèí; 

Èñòÿêëèñè, éåòèðìÿñè; Îéíà, ñåâèí, áèç äèíëÿéèá; 

Ôÿðÿùëÿíÿê áó øÿí ñÿñè. Ì.Äèëáàçè. 

2. ñèô. ßçèç, ñåâèìëè, ìåùðèáàí, ÿí ÷îõ èñòÿíèëÿí. 

Èñòÿêëè àäàì. Èñòÿêëè þâëàä. – Ãàøëàðûí 

ãàðàñûíäàí; Õàë äöøöá àðàñûíäàí; Àäàì 

äà ÿë ÷ÿêÿðìè; Èñòÿêëè áàëàñûíäàí (Áàéàòû). 

Éàçûã ãûçúûüàç èñòÿêëè äîñòó Ãàðàúà ãûçëà 

ýþðöøÿ áèëìÿäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Âàðàç èñòÿêëè 

îüëóíóí ÷îõ àüûëëû áèð ýÿíú îëäóüóíó éàõøû 

áèëèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÑÒßÊËÈËÈÊ èñ. Èñòÿíèëìÿ, ñåâèëìÿ; ñåâýè 

ìöíàñèáÿòè. 

ÈÑÒßÊÑÈÇ çÿðô 1. Êþíöëñöç, èñòÿìÿäÿí, 

ùÿâÿññèç. Èñòÿêñèç ýåòìÿê. Èñòÿêñèç äàíûøìàã. 

2. Ìÿùÿááÿòñèç. 

ÈÑÒßÊÑÈÇËÈÊ èñ. Êþíöëñöçëöê, êþíöëäÿ 

èñòÿê îëìàìàñû; ìÿùÿááÿòñèçëèê. 

ÈÑÒßÌß “Èñòÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÒßÌßÄßÍ çÿðô Èñòÿìÿäèéè, àðçó åòìÿäèéè 

ùàëäà; öðÿêñèç, êþíöëñöç. Èñòÿìÿäÿí 

àëìàã. Èñòÿìÿäÿí ýåòìÿê. // Ãåéðè-èðàäè, þçö 

èñòÿìÿäÿí, èñòÿìÿéÿðÿê. 

ÈÑÒßÌßÊ ô. 1. Àðçó åòìÿê, öðÿéèíäÿí 

êå÷èðìÿê, áèð øåéèí ãÿñä âÿ íèééÿòèíäÿ îëìàã, 

öðÿéèíäÿ áèð èñòÿê äóéìàã. – Áàëà, 

ìÿí ýþðäöì êè, ñÿí áèð éåíèéåòìÿ éàõøû îüëàíñàí, 

èñòÿäèì ñÿíÿ ìàéà âåðÿì.. “Êîðîüëó”. 

Èñòÿéèð úÿííÿòè çàùèä áó ãÿäÿð ùèéëÿ 

èëÿ; ßáëÿùèí ôèêðèíè ýþð, äèëäÿ òÿìÿííàñûíà 

áàõ! Ñ.ß.Øèðâàíè. [Ñöëåéìàí:] ßñýÿðèí äåäèéè 

îäóð êè, ñÿíèíëÿ ãîùóì îëìàã èñòÿéèð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. // Áèð øåéÿ åùòèéàú ùèññ åòìÿê. 

Öðÿéèì éàìàí ñó èñòÿéèð. Áèð ìÿãàëÿ 

éàçìàã èñòÿéèðÿì. Îíäàí áèð õîø ñþç åøèòìÿê 

èñòÿéèðÿì. Èñòÿäèéè êèìè – þçö áèëäèéè 

êèìè (ùÿì ìöñáÿò, ùÿì ìÿíôè ìÿíàäà èøëÿíèð). 

Èñòÿäèéè êèìè ùÿðÿêÿò åòìÿê. 

581

ÈÑÒßÌßÊ 

2. Ñåâìÿê, ìÿùÿááÿò éåòèðìÿê, ÿçèçëÿìÿê. 

Àíà îüëóíó ÷îõ èñòÿéèð. [Íàçëû:] Àíà, 

àõû ñÿí áèëèðñÿí, ìÿí Ñàðà áàúûìû íÿ ãÿäÿð 

èñòÿéèðÿì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Äåéÿ áèëÿðÿì, 

Óñòà Àüàáàëà Àõóíä ßëÿñýÿð àüàíû 

äöíéàäà ùàìûäàí ÷îõ èñòÿéèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ýþçÿë Áàéðàìû èñòÿéèá ýÿëìèøäè. Î, 

êàñûá îëñà äà, íàìóñëó îüëàíäû. Ì.Ùöñåéí. 

// Óììàã. Êþíöë èñòÿð, ÿë ÷àòìàç. // Ãåéäèíÿ 

ãàëìàã, ñåâìÿê. Ìÿñëÿêèíè èñòÿéÿí þç 

úàíûíäàí êå÷ìÿëè; Þç úàíûíû èñòÿéÿí âèúäàíûíäàí 

êå÷ìÿëè. Á.Âàùàáçàäÿ. 

3. Õàùèø åòìÿê, ðèúà åòìÿê, òÿìÿííà åòìÿê. 

Íîâðóç ýþçëÿðèíè îâóøäóðà-îâóøäóðà 

à÷ûá: – Íÿ âàð, íÿ èñòÿéèðñèíèç – äåéèá ñóàë 

åòäè. Í.Íÿðèìàíîâ. [ßñýÿð:] Äåéèí ýþðöì, 

ýþçÿë õàíûìëàð, íÿ èñòÿéèðñèíèç. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

// Þçöíÿ âåðèëìÿñèíè âÿ éà áèð èøèí ýþðöëìÿñèíè 

ñþéëÿìÿê; òÿëÿá âÿ éà õàùèø åòìÿê. 

Îíäàí áèð øåé èñòÿäèê, âåðìÿäè. – Ùÿêèì 

Úèíàéÿòîâ ùàãã-ùåñàá äÿôòÿð÷ÿñèíè èñòÿäè. 

Ìèð Úÿëàë. // Ìþùòàú îëìàã, ëöçóì âÿ 

åùòèéàú ùèññ åòìÿê, òÿëÿá åòìÿê. ßêèí ñó 

èñòÿéèð. // Äèëÿìÿê. Èìäàä èñòÿìÿê. Éàðäûì 

èñòÿìÿê. – Êèìÿ êèì, äÿðäèìè èçùàð ãûëäûì, 

èñòÿéèá äÿðìàí; Þçöìäÿí ùÿì áÿòÿð áèð 

äÿðäÿ îíó ìöáòÿëà ýþðäöì. Ôöçóëè. 

4. ×àüûðìàã, ÷àüûðòäûðìàã. Éóñèô øàù áàõûúûëàðû 

ùöçóðóíà èñòÿéèá äåäè êè: – Ùàêèìèâèëàéÿòëÿðÿ 

ìÿíèì òÿðÿôèìäÿí åëàí åäÿðñèíèç êè, 

.. õàëãû òàëàéûá-äàüûòìàñûíëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[Õóäàéàð áÿé:] Ìÿùÿììÿäùÿñÿí ÿìè, 

òåç îüëàíû ýþíäÿð, ïÿéÿäÿí åøøÿéè ÷ûõàðòñûí, 

.. ìèíÿúÿéÿì øÿùÿðÿ, íÿ÷ÿðíèê èñòÿéèáäèð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // Àðàìàã, àõòàðìàã, 

ñîðóøìàã. Êèìè èñòÿéèðñèíèç Òåëåôîíëà ñèçè 

èñòÿéèðëÿð. 

5. Þç àäàìûíà àëìàã, åâëÿíäèðìÿê ö÷öí 

(éàõóä þçö ö÷öí) õàùèøëÿ áèðèíÿ ìöðàúèÿò 

åòìÿê. Ãîùóìäàí ãûç èñòÿìÿê. Àíà îüëó 

ö÷öí ãûç èñòÿéèð. – [Àüúàõàíûì:] Ãÿäåø!.. 

Áèçèì ãûçû Ùàúû Àáòàëûáûí îüëó ö÷öí èñòÿéèðëÿð. 


6. “Áèð” ñþçö âÿ øÿõñ ñîíëóãëàðû èëÿ òÿðÿääöä, 

ãÿòèééÿòñèçëèê áèëäèðèð. Áèð èñòÿäèì 

äóðóá ýåäÿì. Áèð èñòÿäèì äóðóá îíà úàâàá 

âåðÿì. – [Ìåùðèáàí] áèð èñòÿäè êè, [Çåéíàëû] 

÷ÿêèá èðÿëè ñöðöñöí, ýöúö ÷àòìàäû. Ñ.Ùöñåéí. 

7. Èñòÿìÿç øÿêëèíäÿ – ùàúÿò éîõäóð, ëöçóìó 

éîõäóð, åùòèéàú éîõäóð, áÿñäèð, êèôà- 

582 

ÈÑÒßÉß-ÈÑÒßÌßÉß 

éÿòäèð. [Ñÿëèìÿ:] – Àé Ãóðáàí, ýÿëñÿíÿ áèð 

àç ñó ýÿòèðèì, àéàãëàðûíû éóéóì. – Èñòÿìÿç, 

ëàçûì äåéèë. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ñÿëèì:] Èñòÿìÿç 

áàøãà ëàô! Ñþéëÿ, à÷ûã ñþéëÿ, ùÿð íÿ âàð, 

ñþéëÿ. Ù.Úàâèä. 

◊ ...èñòÿð êè... – 1) èñòÿðñÿ, ôÿðãè éîõäóð, 

ãîé ëàï... Èñòÿð êè ÷þëÿ òþêñöí...; 2) ...ýÿðÿêäèð, 

...ùàðàäàäûð. Îüóë èñòÿð êè... èñòÿìÿç êè... 

– ùå÷ îëìàñà... 

ÈÑÒßÌßËÈ ñèô. Èñòÿíèëìÿéÿ, ñåâèëìÿéÿ 

ëàéèã; õîøãûëûã, ìåùðèáàí, öçöýöëÿð; ãàíûøèðèí. 

Èñòÿìÿëè ãûç. Èñòÿìÿëè óøàã. – Ëàï ö÷äþðä 

éàøûíäàí áó øèðèíäèëëè, èñòÿìÿëè ãûçûí 

àéàüû êàðõàíàéà à÷ûëìûø, óñòà èëÿ äîñòëàøìàüà 

áàøëàìûøäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÈÑÒßÍÈËÌß “Èñòÿíèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÒßÍÈËÌßÊ “Èñòÿìÿê”äÿí ìÿúù. 

ÈÑÒßÍÌß “Èñòÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÒßÍÌßÊ áàõ èñòÿíèëìÿê. 

ÈÑÒßÐ áàüë. Ñèíòàêòèê âÿçèôÿñèíÿ ýþðÿ 

ùÿì ùÿìúèíñ öçâëÿðè, ùÿì äÿ úöìëÿëÿðè áèðáèðèíÿ 

áàüëàéûð – ýÿðÿê, ùÿì. [Ñÿëèì:] Îðõàí, 

èñòÿð õàí îëñóí, èñòÿð ñóëòàí; Ùàãñûçëûã 

ÿôâ îëóíìàç ùå÷ áèð çàìàí. Ù.Úàâèä. [Çåéíàë] 

èñòÿð åâäÿ, èñòÿð òàíûø-áèëèøëÿðèí ìÿúëèñëÿðèíäÿ 

òàð ÷àëàð, åéíè çàìàíäà þçöíöí éàçäûüû 

øåèðëÿðè îõóéàðäû. Ñ.Ùöñåéí. Èñòÿð “ßùâàëàòëàð”, 

èñòÿðñÿ “Ïî÷ò ãóòóñó” äÿðèí èäåéàëû, 

éöêñÿê ñÿíÿò ÿñÿðëÿðèäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Èñòÿéèðäèì êè, áèðèñè èëÿ îòóðóá äÿðäëÿøÿì, èñòÿéèðäèì 

êè, – èñòÿð òàíûø îëñóí, èñòÿð ãåéðèòàíûø, 

– ùàìûéà ñþç äåéèá ñþç åøèäÿì... 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. // “Ôÿðãè éîõäóð” ìÿíàñûíäà. 

Èñòÿð ýÿëñèí, èñòÿð ýÿëìÿñèí. 

ÈÑÒßÐ-ÈÑÒßÌßÇ çÿðô Éàðûìêþíöë, öðÿêñèç, 

êþíöëñöç, þçö èñòÿìÿäèéè ùàëäà, èñòÿìÿäÿí. 

[Ýöëáàäàì] àü äîíóíó ýåéèíäè, ÿñíÿäè, 

èñòÿð-èñòÿìÿç àéàüà äóðäó. Í.Íÿðèìàíîâ. 

Ôàòìà .. èñòÿð-èñòÿìÿç óøàãëàðà èçèí âåðäè. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ìåùðèáàí èñòÿð-èñòÿìÿç àéàüà 

ãàëõûá éåðèíè Úÿìèëÿéÿ âåðäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÈÑÒßÒÌß “Èñòÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÒßÒÌßÊ èúá. Áó âÿ éà áàøãà áèð âàñèòÿ 

èëÿ áèð øåéè áàøãàñûíà ñåâäèðìÿéÿ ÷àëûøìàã; 

áèðèíèí ùöñí-ðÿüáÿòèíè, ñåâýèñèíè ãàçàíìàüà 

÷àëûøìàã. Ýöúëÿ þçöíö èñòÿäÿ áèëìÿçñÿí. 

ÈÑÒßÉß-ÈÑÒßÌßÉß áàõ èñòÿð-èñòÿìÿç. 

Èñòÿéÿ-èñòÿìÿéÿ ýåòìÿëè îëäó. – Ìåùðèáàí 

èñòÿéÿ-èñòÿìÿéÿ ðàçû îëäó. Ñ.Ùöñåéí.

ÈÑÒÈ 

ÈÑÒÈ 1. ñèô. Ãûçäûðûëìûø, èñèäèëìèø, ùÿðàðÿòè 

àðòûðûëìûø (ñîéóã ãàðøûëûüû). Èñòè îòàã. Èñòè öòö. 

Èñòè ñöä. – Ùÿíèôÿ áèð ÿëèíäÿ òàñ, î áèðè ÿëèíäÿ 

èñòè ñó èëÿ äîëó âåäðÿ âÿ äîë÷à, òþâøöéÿ-òþâøöéÿ 

è÷ÿðè ýèðäè. È.Ùöñåéíîâ. 

2. èñ. Õÿñòÿëèê ùàëûíäà áÿäÿíäÿ éàðàíàí 

ùÿðàðÿò, èñòèëèê. Õÿñòÿíèí èñòèñè ãàëõìûøäûð. 

– Èñòèñèíè þë÷öá äÿðùàë; Àíà äåéèð: – Äèíúÿë 

áèð àç. Ì.Äèëáàçè. [Ñàëàìà] åëÿ ýÿëäè êè, ñèíÿñèíäÿí 

èñòè ãàëõûð.. Ìèð Úÿëàë. 

3. ñèô. Èñòèëèê âåðÿí, éàíäûðûúû, ãûçüûí. Èñòè 

ýöíÿø. Èñòè øöà. – ..Òóðàá Õÿçÿð äÿíèçèíäÿí 

ãàëõàí îä êèìè èñòè ýöíÿøäÿí éîðüóí ýþçëÿðèíè 

à÷äû. Ì.Ùöñåéí. ßñëà ìÿíè äþéìÿñèí; 

Èñòè ýöíÿø, ñÿðò êöëÿê. Ç.Õÿëèë. // Ùàâà ùàããûíäà. 

Èñòè ýöí. Èñòè ùàâà. – Íÿ ýþçÿëäèð äîëàøìàã 

èñòè éàé ôÿñèëëÿðè; Áó ñÿðèí ñàùèëëÿðè. 

Ì.Ìöøôèã. Àâãóñòóí îðòàëàðû îëäóüóíäàí 

ùàâà ÷îõ èñòè èäè. È.ßôÿíäèéåâ. Èñòè éàé ýöíëÿðè 

äÿ Òàïäûüûí èíòèçàðûíû àíëàéûá òåç ýÿëèá 

êå÷äè. ß.Âÿëèéåâ. // Ìöëàéèì èãëèìè îëàí. 

Èñòè þëêÿëÿð (úÿíóá þëêÿëÿðè). // èñ. Áÿðê ãûçìûø 

ùàâà; ùÿðàðÿò, èñòèëèê. Ùå÷ êÿñ íÿ ãàïûäà, 

íÿ êö÷ÿíèí áèð éàíûíäà ýþðöíìöð. Éÿãèí êè, 

èñòèíèí çÿðáèíäÿí ùÿðÿ áèð êþëýÿ éåðÿ ïÿíàù 

ýÿòèðèá. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ìÿøÿäè Ãÿçÿíôÿð:] 

Éàçûí èñòèñèíäÿ ùàðàäà ñÿðèíëÿéÿ 

áèëÿðñÿí Ö.Ùàúûáÿéîâ. Äþçöëìÿç èñòè èíñàíû 

òàãÿòäÿí ñàëûðäû. ß.Ñàäûã. // Úÿì ùàëûíäà: 

èñòèëÿð – ùàâàíûí ãûçìàüà áàøëàìàñû. 

Èñòèëÿð äöøäö. Èñòèëÿðèí áàøëàíìàñûíà àç ãàëûá. 

– Èñòèëÿð äöøäöêúÿ áàøûíû ãàëäûðûá úàíëàíìûø 

úöðáÿúöð ùÿøÿðàò âÿ ìèë÷ÿêëÿð áó 

ýåúÿ ñàíêè ãÿñäÿí äàùà ÷îõ ôÿàëèééÿò ýþñòÿðèðäè. 


4. ñèô. Áÿäÿíè ñîéóãäàí éàõøû ãîðóéàí; 

éóí. Èñòè êþéíÿê. Èñòè ïàëòàð. Èñòè úîðàá. – Ýåúÿëÿð 

éàòìàéûá ùÿð áèð ãî÷àüà; Èñòè ïàëòàð 

òèêäè ýÿëèíëÿð, ãûçëàð. Ñ.Âóðüóí. [Çÿùðàíûí] 

àéàüûíäà äèçäÿí ÿñýÿð ÷ÿêìÿñè, áàøûíäà èñòè 

ïàïàüû âàðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

5. ñèô. ìÿú. Ùÿðàðÿòëè, ìåùðèáàí, íÿâàçèøëè, 

îõøàéûúû, ñÿìèìè. Øóõ ñÿñëÿðëÿ äîëó èñòè éóâàëàð; 

Äàøãûí ÷àéëàð, äóðüóí ýþëëÿð áèçèìäèð.. 

À.Øàèã. Áèðúÿ íþãñàí òàïìàéàðàã þâëàäûíûí 

âàðëûüûíäà; Áèð úàí êèìè áÿñëÿìèøäèð 

ìÿíè èñòè ãóúàüûíäà. Ñ.Ðöñòÿì. [Ýöëúàìàë:] 

Ìÿììÿäèí ñÿñèíÿ îõøàéûð áó ñÿñ; Îíóí íÿôÿñèäèð 

áó èñòè íÿôÿñ! Ç.Õÿëèë. 

ÈÑÒÈÚß 

◊ Èñòè áàñìàã – áèð èøäÿí, ñþçäÿí, ùàäèñÿäÿí 

âÿ ñ.-äÿí ÷îõ ìöòÿÿññèð îëóá þçöíö 

èñòèëÿíìèø êèìè ùèññ åòìÿê. Èñòè ÷àëìàã 

–áàõ èñòè áàñìàã. Áó ñÿñäÿí ìÿíè áèð èñòè 

÷àëäû, ùÿðàðÿò áöòöí áÿäÿíèìè ìóì êèìè 

éóìøàëòäû. Ìèð Úÿëàë. Èñòè âóðìàã – ýöíÿøèí 

øèääÿòëè òÿñèðèíäÿí ñöñòëÿøìÿê, ÿçýèí âÿ 

éà áàéüûí ùàëà ýÿëìÿê. Ýîðóñ äàüûíûí ãàøûíäà 

Íÿáèíè èñòè âóðóð, áèð êþëýÿëèê òàïûá 

óçàíûð. “Ãà÷àã Íÿáè”. Èñòè éåð – ñàêèò, ðàùàò, 

ãàçàíúëû, ýÿëèðëè èø, âÿçèôÿ, ìÿíàñûíäà. 

Î ýàù ýåòìÿê èñòÿäè, ýàù äà èñòè éåðèíè ñîéóòìàãäàí 

ãîðõäó. Ìèð Úÿëàë. Èñòè-ñîéóã 

äàäìàã (ýþðìÿê, áèëìÿê âÿ ñ.) – á à õ 

áÿðêÿ-áîøà äöøìÿê (“áÿðê-áîø”äà). 

[Ìÿñóì êèøè:] ..Îõóéàíäà íÿ îëàð, – äåéèðäè, 

– óøàüûí áèðèñèäèð. Äöíéàíûí èøëÿðèíè íÿ ãàíûð. 

Èñòè-ñîéóã äàäìàéûá. Ìèð Úÿëàë. Äóðíà 

áàúû äöíéàíûí èñòè-ñîéóüóíó éàõøû áèëÿí 

àäàìëàðäàí èäè. ß.Ñàäûã. 

ÈÑÒÈÀÐß èñ. [ÿð.] ÿäÿá. Ñþçëÿðèí, èôàäÿëÿðèí 

ùÿð ùàíñû áèð òÿøáåù, áÿíçÿéèø, ìöãàéèñÿ 

ÿñàñûíäà ìÿúàçè ìÿíàäà èøëÿíìÿñèíäÿí, 

éÿíè áèð øåéÿ (ùàäèñÿéÿ) áàøãà áèð øåéèí 

(ùàäèñÿíèí) ñÿúèééÿâè ÿëàìÿòèíèí êå÷èðèëìÿñèíäÿí 

èáàðÿò áÿäèè òÿðç; ìåòàôîðà; ìÿñÿëÿí, 

øöúàÿòëè àäàìà – àñëàí, øèð; ùèéëÿýÿð 

àäàìà – òöëêö äåéèëìÿñè êèìè. Ñàäÿ èñòèàðÿ. 

Ìöðÿêêÿá èñòèàðÿ. Ôèêðèí èñòèàðÿ éîëó èëÿ èôàäÿñè. 

– Éàçû÷ûëàðûí ñÿíÿòêàðëûã õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí 

àñûëû îëàðàã èñòèàðÿ ìöõòÿëèô, ðÿíýàðÿíý 

øÿêèëëÿðäÿ éàðàäûëûð. ß.Ìèðÿùìÿäîâ. 

ÈÑÒÈÁÄÀÄ èñ. [ÿð.] 1. Þçáàøûíàëûüà âÿ çîðàêûëûüà 

ÿñàñëàíàí èäàðÿ öñóëó. ×àð çàìàíû 

èäè, èñòèáäàäûí ÿí øèääÿòëè, ÿí ãûçüûí âàõòû èäè. 

Å.Ñóëòàíîâ. Áåøèíúè èë; Ãàíëû áàçàð; Èñòèáäàäûí 

ìÿíùóñ ÿëè; Ùÿð òÿðÿôäÿ èç áóðàõûð. 

Ð.Ðçà. 

2. Çöëì. Àðòûã áó ðÿçàëÿò ÷ÿêèëìÿç; Áó èñòèáäàäÿ 

òÿùÿììöë åäèëìÿç. Ù.Úàâèä. Éîëäàøëàð, 

èñòèáäàä ïÿíúÿñèíäÿ èíëÿéÿí éöç 

ìèíëÿðúÿ èø÷èëÿð áàø ãàëäûðìàäàäûð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Èñòèáäàä äöíéàñûíäàí..; Îäëàðûí, 

àëîâëàðûí öñòöíäÿí àääàäûã áèç. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÈÑÒÈÁÄÀÄ×Û èñ. Çàëûì, ãÿääàð, ãàíè÷ÿí. 

ÈÑÒÈÚß ñèô. 1. Èñòè, ëàçûìûíúà èñòè. Èñòèúÿ 

îòàã. Èñòèúÿ ïàëòàð. – Èñòèúÿ ëàâàøûì âàð; Ùÿð 

ýåúÿéÿ àøûì âàð; Äåìÿ, äÿäÿì éåðäÿñÿí; 

Àíúàã ÿëëè éàøûì âàð. Ì.ß.Ñàáèð. Âàð èñòèúÿ 

583

ÈÑÒÈÔÀÄß 

þëêÿëÿð; Ãûøäà áèçÿ õîø ýÿëÿð. À.Ñÿùùÿò. 

Ãîðîäîâîé ãûø ýöíÿøèíèí èñòèúÿ øöàñû àëòûíäà 

ëàãåéäàíÿ õîðóëäàéûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. ìÿú. Ðàùàò, ÿëâåðèøëè, ìÿíôÿÿòëè. Åëì âÿ 

ìààðèô êÿñá åäÿíëÿðèìèçèí öìäÿ àðçóñó þçëÿðèíè 

øÿùÿðÿ ñàëûá, èñòèúÿ âÿ ìÿíôÿÿòëè ãóëëóã 

òàïìàãäûð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÈÑÒÈÔÀÄß èñ. [ÿð.] Ôàéäàëàíìà, ôàéäà 

ýþòöðìÿ. // Ôàéäàëû (ñÿìÿðÿëè) ñóðÿòäÿ èøëÿòìÿ. 

Èñòèôàäÿ åòìÿê – ôàéäàëàíìàã. 

Âÿãòäÿí äàèì èñòèôàäÿ åäèí; Åëì òÿùñèëèíè 

èðàäÿ åäèí. Ì.ß.Ñàáèð. Àüúà õàíûì àòàñûíûí 

áåëÿ ìåùðèáàí ðÿôòàðûíäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê .. 

äèâàíûí àëòûíà áàõäû âÿ Ãàðàúà ãûçû îðàäà 

ýþðìÿéèá ìàò ãàëäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Àçàäëûüûí 

íåìÿòëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ åòìÿéè, áÿðàáÿðëèéèí 

èìòèéàçëàðûíäàí áÿùðÿéàá îëìàüû áàúàðìàã 

ëàçûìäûð. Ì.Èáðàùèìîâ 

ÈÑÒÈÔÀÄßËßÍÌß “Èñòèôàäÿëÿíìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÈÑÒÈÔÀÄßËßÍÌßÊ ô. Ôàéäàëàíìàã, 

ôàéäà ýþòöðìÿê, ãàçàíìàã, ìÿíôÿÿòáÿðäàð 

îëìàã. 

ÈÑÒÈÔÀÄßËÈ ñèô. Èñòèôàäÿ îëóíàí (îëóíà 

áèëÿí), èñòèôàäÿéÿ éàðàðëû. Èñòèôàäÿëè éåðëÿð. 

ÈÑÒÈÔÀÄßËÈÊ ñèô. Èñòèôàäÿ åòìÿê (èøëÿòìÿê, 

òÿòáèã åäèëìÿê) ö÷öí îëàí, èñòèôàäÿéÿ 

(èøëÿíèëìÿéÿ, òÿòáèã åäèëìÿéÿ) éàðàð. 

ÈÑÒÈÔÀÄßÑÈÇ ñèô. âÿ çÿðô Èñòèôàäÿ îëóíìàéàí, 

èøëÿêñèç ãàëìûø, ôàéäà ýþòöðöëìÿéÿí. 

Èñòèôàäÿñèç òîðïàãëàð. Èñòèôàäÿñèç ãàëìàã. 

ÈÑÒÈÜÔÀÐ èñ. [ÿð.] äèí. Àëëàùà éàëâàðàðàã 

ýöíàùëàðûíûí áàüûøëàíìàñûíû èñòÿìÿ, “ÿñòÿüôöðóëëàù” 

äåéÿðÿê ïåøìàíëûüûíû áèëäèðìÿ, 

òþâáÿ åòìÿ. Èñòèüôàð åòìÿê (ãûëìàã) 

– Àëëàùà éàëâàðàðàã ýöíàùëàðûíûí áàüûøëàíìàñûíû 

èñòÿìÿê, “ÿñòÿüôöðóëëàù” äåéÿðÿê 

òþâáÿ åòìÿê. [Ìîëëà Çàìàí:] Èñòèüôàð 

åëÿ, àðâàä, èñòèüôàð åëÿ, ýöíàùà áàòäûí. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áó ìèíâàë èëÿ ýöíàùêàð ìóçäóð 

þçöíöí áÿä ÿìÿëèíäÿí ïåøìàí îëóá, èñòèüôàð 

åäÿ-åäÿ éåðèíäÿí ãàëõäû. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. 

Èñòèüôàð åéëÿ, àäàì àüçûíà ýÿëÿíè äàíûøìàç. 


ÈÑÒÈÙÀËß èñ. [ÿð.] Áèð ùàëäàí áàøãà ùàëà 

êå÷ìÿ. 

ÈÑÒÈÕÀÐß èñ. [ÿð.] äèí. Ýþðöëÿúÿê áèð èøèí 

óüóðëó îëóá-îëìàéàúàüûíû ãàáàãúàäàí áèëìÿê 

ö÷öí Ãóðàí âÿ éà òÿñáåùëÿ éîõëàìà 

584 

ÈÑÒÈÃÀÌßÒËßÍÄÈÐÈÚÈËÈÊ 

àéèíè. Èñòèõàðÿ åòìÿê (åòäèðìÿê) – èñòèõàðÿ 

àéèíè èúðà åòìÿê (åòäèðìÿê). [Ìÿøÿäè 

Èáàä:] Ìÿí áó ýöí èñòèõàðÿ åëÿòäèðÿðÿì, áó 

õîø ýöíëÿðèí áèðèíäÿ òîéóìóçó áàøëàðûã. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ôèêð åäèðèê áèç äÿ áèð èø áàøëàéàã; 

Åéëÿéèðèê èñòèõàðÿ, áÿä ýÿëèð. ß.Íÿçìè. 

[Êè÷èê õàí:] Ãîúà, áèð èñòèõàðÿ åò! – äåäè, 

– ýþðÿê áó ñÿôÿð óüóðëóäóð, éà óüóðñóç. 


ÈÑÒÈ-ÈÑÒÈ çÿðô 1. Ãàéíàð ùàëäà, èñòè ùàëäà, 

ñîéóìàìûøêÿí. [Ñÿëèìíàç õàíûì:] Èñòèèñòè 

áó ÷àéû è÷, áÿëêÿ òÿðëÿéÿñÿí. Í.Âÿçèðîâ. 

[ßëÿìäàð] .. áóüëàíà-áóüëàíà, úûçùàúûçëà 

ãîâðóëàí úûçáûçäàí èñòè-èñòè þòöðäö. 


2. ìÿú. Òÿõèðñèç, ýåúèêìÿäÿí, äÿðùàë, ÿëöñòö, 

î ñààò, òÿçÿ-òÿçÿ. Èñòè-èñòè èøèí öñòöíÿ 

äöøìÿê. Ìÿñÿëÿíè èñòè-èñòè ùÿëë åòìÿê. – Äÿìèðè 

èñòè-èñòè äþéÿðëÿð. (Àòà. ñþçö). 

ÈÑÒÈÃÀÌßÒ èñ. [ÿð.] 1. Áèð øåéèí ùÿðÿêÿò 

õÿòòè, ùÿðÿêÿòèí éþíÿëäèéè úÿùÿò, ñÿìò, òÿðÿô. 

Èíñàíëàð òÿáèÿòè èñòÿäèêëÿðè èñòèãàìÿòäÿ 

äÿéèøäèðèáëÿð. Àäàìëàð ìöõòÿëèô èñòèãàìÿòëÿðÿ 

éîëëàíäûëàð. – Íÿùàéÿò, ãàäûí áèðäÿí-áèðÿ 

èñòèãàìÿòèíè äÿéèøèá, öçöàøàüû Äÿúëÿ ñàùèëèíÿ 

òÿðÿô ýåòìÿéÿ áàøëàäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Èñòèãàìÿò àëìàã (ýþòöðìÿê) – ìöÿééÿí 

áèð òÿðÿôÿ, ñÿìòÿ äîüðó éþíÿëìÿê, öç 

òóòóá ýåòìÿê. Áèð ýþç ãûðïûìûíäà äöøìÿí 

òàíêû àðòûã þí àòÿø õÿòòèíè êå÷ìèø, .. áàòàëéîí 

êîìàíäà ìÿíòÿãÿñè éåðëÿøÿí òÿïÿéÿ äîüðó 

èñòèãàìÿò àëìûøäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. ìÿú. Ùÿð ùàíñû áèð ôÿàëèééÿòèí, èøèí, ùàäèñÿíèí 

âÿ ñ.-íèí èíêèøàô õÿòòè. Ñÿéàùÿòèí èñòèãàìÿòè. 

Åëìèí áàøëûúà èñòèãàìÿòè. – Ðåñïóáëèêàäà 

íåôò àõòàðûøûíûí èñòèãàìÿòè ùàããûíäà 

ãûçüûí ìöáàùèñÿëÿð ýåäèðäè. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

3. Èúòèìàè, ñèéàñè, åëìè âÿ ñ. úÿðÿéàí. ..Ñÿëèìè 

òàìàìèëÿ áàøãà áèð èñòèãàìÿòèí àäàìû 

èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Èñòèãàìÿò âåðìÿê 

(ýþñòÿðìÿê) – èñòèãàìÿòëÿíäèðìÿê, éþíÿëòìÿê, 

éîë ýþñòÿðìÿê. Äèí äöøöíúÿñè òàðèõ 

áîéó úÿìèééÿòèí ìÿíÿâè èíêèøàôûíà èñòèãàìÿò 

âåðèáäèð. 

ÈÑÒÈÃÀÌßÒËßÍÄÈÐÈÚÈ áàõ èñòèãàìÿòâåðèúè. 

Èñòèãàìÿòëÿíäèðèúè ìÿñëÿùÿòëÿð. 

ÈÑÒÈÃÀÌßÒËßÍÄÈÐÈÚÈËÈÊ èñ. Èñòèãàìÿò 

âåðìÿ, éþíÿëòìÿ, éîë ýþñòÿðìÿ. ..Áóðàäà

ÈÑÒÈÃÀÌßÒËßÍÄÈÐÈËÌß 

áþéöê áèð ãöââÿíèí òÿøêèëàò÷ûëûã, èñòèãàìÿòëÿíäèðèúèëèê 

ãöäðÿòèíèí ùàêèìèééÿòè äóéóëóð. 


ÈÑÒÈÃÀÌßÒËßÍÄÈÐÈËÌß “Èñòèãàìÿòëÿíäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÈÑÒÈÃÀÌßÒËßÍÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Èñòèãàìÿò 

âåðèëìÿê, éþíÿëäèëìÿê. 

ÈÑÒÈÃÀÌßÒËßÍÄÈÐÌß “Èñòèãàìÿòëÿíäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÈÑÒÈÃÀÌßÒËßÍÄÈÐÌßÊ ô. 1. Èñòèãàìÿò 

âåðìÿê, éþíÿëòìÿê. Ìöÿëëèì øàýèðäèí äèããÿòèíè 

ÿñàñ ìÿñÿëÿéÿ èñòèãàìÿòëÿíäèðìÿëèäèð. 

2. Éîëóíà ãîéìàã, ãàéäàéà ñàëìàã, òÿøêèë 

åòìÿê. Èøè äöçýöí èñòèãàìÿòëÿíäèðìÿëè. 

ÈÑÒÈÃÀÌßÒËßÍÌß “Èñòèãàìÿòëÿíìÿê”- 


ÈÑÒÈÃÀÌßÒËßÍÌßÊ ô. 1. Èñòèãàìÿò àëìàã, 

éþíÿëìÿê; áèð ñÿìòÿ, áèð òÿðÿôÿ öç òóòóá 

ýåòìÿê, éîëëàíìàã. Ìàøûí øèìàëà äîüðó 

èñòèãàìÿòëÿíäè. 

2. ìÿú. Òÿøêèë îëóíìàã, éîëóíà äöøìÿê, 

äöçÿëìÿê, ãàéäàéà äöøìÿê. 

ÈÑÒÈÃÀÌßÒËÈ ñèô. 1. Èñòèãàìÿòè îëàí, 

ìöÿééÿí èñòèãàìÿòäÿ èíêèøàô åäÿí (åòäèðèëÿí). 

2. ìÿú. Ãàðøûñûíà ìöÿééÿí ìÿãñÿä ãîéàðàã 

àðäûúûë ñóðÿòäÿ îíóí äàëûíúà ýåäÿí; 

ÿçìëè. Àüàùöñåéí Õÿëèëèí öçöíäÿí þïöá 

äåäè: – Îüëóì, ñÿí êè áåëÿ èñòèãàìÿòëè îüëàíñàí, 

Àëëàù ñÿíèí áàøûíäàí òþêÿúÿê. 


ÈÑÒÈÃÀÌßÒÑÈÇ ñèô. Èñòèãàìÿòè ìöÿééÿí 

îëìàéàí, ñÿìòè, òÿðÿôè òÿéèí åäèëìÿìèø. 

[Ãÿäèð] êö÷ÿéÿ ÷ûõäû, èñòèãàìÿòñèç (ç.) éåðèøëÿ 

ýÿçèíäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÑÒÈÃÀÌßÒÂÅÐÈÚÈ ñèô. 1. Èñòèãàìÿò âåðÿí, 

éþíÿëäèúè. Èñòèãàìÿòâåðèúè ãöââÿ. 

2. ìÿú. Éîë ýþñòÿðÿí, èñòèãàìÿò âåðÿí, 

ðÿùáÿð, òÿøêèëàò÷û. Úÿìèééÿòèí ðÿùáÿð âÿ èñòèãàìÿòâåðèúè 

ãöââÿñè. 

ÈÑÒÈÃÀÍËÛ ñèô. 1. Ãàíû èñòè îëàí. Èñòèãàíëû 

ùåéâàíëàð. Áàëèíà èñòèãàíëû ùåéâàíäûð. 

2. ìÿú. ×îõ öíñèééÿòëè, àäàìàéîâóøàí, 

ìåùðèáàí, öçöýöëÿð. Èñòèãàíëû óøàã. Èñòèãàíëû 

àäàì. – ßñàñÿí ÷îõ èñòèãàíëû îëàí áó ýÿíú, 

êîìàíäèðëÿ ñîéóããàíëû äàíûøûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÑÒÈÃÀÍËÛËÛÃ èñ. 1. Ìåùðèáàíëûã, ñÿìèìèëèê, 

öçöýöëÿðëèê. Êÿðèì áóíó éàõøû áèð 

äîñòëóã èñòèãàíëûëûüû êèìè ãèéìÿòëÿíäèðèðäè. 


ÈÑÒÈÃËÀËÈÉÉßÒ 

2. Úîøãóíëóã, äÿëèãàíëûëûã. ..Ýÿëÿúÿê ãîùóìëóüó 

ìþùêÿì ÿñàñëàð öñòöíäÿ ãóðìàã 

ö÷öí î, .. Ñÿëèìèíèí òÿðçè-òÿôÿêêöðöíö äÿéèøìÿëè, 

úàâàíëûã âÿ èñòèãàíëûëûãäàí äîüàí áÿçè 

ùÿðÿêÿòëÿðèíè òÿñùèù åòìÿëè èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈÑÒÈÃÁÀË èñ. [ÿð.] 1. Ýÿëÿúÿê. Îüëàíëàðûíûí 

èñòèãáàëû ùàããûíäà äà Ùàúû Âÿëèíèí 

ìöÿééÿí ïëàíëàðû âÿ ïðèíñèïëÿðè âàð èäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Íöìàéÿíäÿ:] Éàøàñûí Øÿðã 

ãàäûíû âÿ îíóí ïàðëàã èñòèãáàëû! ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

2. Ýÿëÿí àäàìûí ãàðøûñûíà ÷ûõìà; ãàðøûëàìà. 

Àòàáÿé Ìÿùÿììÿä ãàðäàøëàðû ö÷öí áþéöê 

áèð èñòèãáàë òÿíòÿíÿñè äöçÿëòäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Èñòèãáàë åòìÿê – ãàáàüûíà ÷ûõìàã, 

ãàðøûëàìàã, ýÿëÿíè ãÿáóë åòìÿê. Ýþðúÿéèí 

áèçëÿðè î ñàùèáè-ìàë; ×ûõûáàí äèøðÿ 

åòäè èñòèãáàë. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ùàúû Ñÿëèìèí ãàéíû 

îíó òÿçèéÿ ö÷öí ýÿëìèø ãîùóìó ãÿáóë 

åäÿíòÿê èñòèãáàë åäèá, áèð íå÷ÿ ýöí åùòèðàì 

èëÿ ìöñàôèð ñàõëàäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. ßùìÿä 

.. ãàéûäàíäà .. íåúÿ èñòèãáàë åäÿúÿêëÿðèíè äÿ 

õÿéàëûíäàí êå÷èðèðäè. Á.Òàëûáëû. Èñòèãáàëà 

÷ûõìàã – ýÿëÿí àäàìûí ãàáàüûíà ÷ûõìàã, 

ãàðøûëàìàã. Ëèâàðúàíûí àüàñû Ùàúû õàí èêè 

îüëàíëàðû âÿ íþêÿðëÿðè èëÿ áÿðàáÿð áèçèì èñòèãáàëûìûçà 

÷ûõìûøäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

3. êþùí. Ãðàììàòèêàäà: ýÿëÿúÿê çàìàí 

ôåëèíèí àäû. 

ÈÑÒÈÃÁÀË×Û èñ. âÿ ñèô. Ýÿëÿíèí âÿ éà ýÿëÿíëÿðèí 

ãàáàüûíà ÷ûõàí, ãàðøûëàéàí, èñòèãáàë 

åäÿí (àäàì). Ãàäûíëàðûí èñòèãáàë÷û ãàôèëÿñè 

òÿõòè-ðÿâàí âÿ êÿúàâÿëÿðäÿ ýåäèð âÿ ùÿð êÿñèí 

äèããÿòèíè þçöíÿ úÿëá åäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÑÒÈÃËÀË èñ. [ÿð.] Ìöñòÿãèëëèê, èñòèãëàëèééÿò. 

Áó ãÿäÿð ÷ÿòèíëèê âÿ ìÿùðóìèééÿòÿ 

áàõìàéàðàã, Àçÿðáàéúàí õàëãûíûí èñòèãëàëà 

îëàí öìèäëÿðè ñþíìÿìèøäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

×îõ ñåâèðèê úàíûìûçäàí; ßòèìèçäÿí, ãàíûìûçäàí; 

Áèçèì áþéöê èñòèãëàëû. Ñ.Âóðüóí. 

ÈÑÒÈÃËÀËÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] 1. Ñèéàñè ìöñòÿãèëëèê; 

áàøãàëàðûíäàí àñûëû îëìàéûá, þçáàøûíà 

éàøàìà; ñèéàñè àçàäëûã. Ìèëëè èñòèãëàëèééÿò. 

Èñòèãëàëèééÿò ãàçàíìàã. Âÿòÿíèí èñòèãëàëèééÿòèíè 

ãîðóìàã. 

2. ìÿú. Ìöñòÿãèëëèê, àçàäëûã. Êÿíäëèëÿðèíäÿí 

áàøëàéàðàã çèéàëûëàðûíà ãÿäÿð áèð ñþç 

äåéèð: – Àçÿðáàéúàíûí èñòèãëàëèééÿò ìÿñÿëÿñè 

ùÿéàò ìÿñÿëÿìèçäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ðÿøèä 

585

ÈÑÒÈÃËÀËÈÉÉßÒÏßÐÂßÐ 

èíàíûðäû êè, Ñöñÿí êèìè ìÿíÿâè èñòèãëàëèééÿòèíè 

ñàõëàéàí èíñàíëàð þìöðëÿðèíäÿ éàëíûç 

áèð äÿôÿ, éàëíûç áèðèíè ñåâèðëÿð. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÑÒÈÃËÀËÈÉÉßÒÏßÐÂßÐ ñèô. [ÿð. èñòèãëàëèééÿò 

âÿ ôàðñ. ...ïÿðâÿð] Þç âÿòÿíèíèí, þç 

õàëãûíûí èñòèãëàëèééÿòèíè, ñèéàñè àçàäëûüûíû èñòÿéÿí, 

ñåâÿí, îíóí óüðóíäà ìöáàðèçÿ åäÿí. 

ÈÑÒÈÃËÀËÈÉÉßÒÏßÐÂßÐËÈÊ èñ. Þç 

âÿòÿíèíèí èñòèãëàëèééÿòèíè, ñèéàñè àçàäëûüûíû 

èñòÿìÿ, ñåâìÿ. 

ÈÑÒÈÃÐÀÐ èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Ãÿðàð òóòìà, 

éåðëÿøìÿ. 

2. Ñàáèòëÿøìÿ, àéäûíëàøìà. 

ÈÑÒÈÃÐÀÇ èñ. [ÿð.] Áîðú àëìà, áîðú ïóë 

àëìà, áîðú àëûíàí ïóë. 

◊ Äþâëÿò èñòèãðàçû – áîðú ÿñàñûíäà îëàðàã 

ÿùàëèíèí ïóë âÿñàèòèíèí äþâëÿò áöäúÿñèíÿ 

úÿëá åäèëìÿñè ôîðìàñû. Ö÷ôàèçëè äþâëÿò èñòèãðàçû. 

Èñòèãðàç âÿðÿãÿñè. 

ÈÑÒÈË 1 èñ. ìÿù. ×ÿëòèê ÿêèíèíèí ñóâàðûëìàñûíäà 

èñòèôàäÿ åäèëÿí ñó àíáàðû. 

ÈÑÒÈË 2 èñ. ìÿù. êþùí. 400 ãðàìëûã ÷ÿêè äàøû. 

Ñÿí îðà ñÿïìèøäèí áèð èñòèë äàðû; Öìèäëèéäèí 

îíäàí áèð òàüàð îëñóí. Àøûã ßëÿñýÿð. 

ÈÑÒÈËÀ èñ. [ÿð.] 1. Áèð þëêÿíè çîðëà àëìà, 

ÿëÿ êå÷èðìÿ, òóòìà. Ãûçûë Àðñëàíûí ÿúíÿáè 

èñòèëàñûíà ãàðøû áàøëàäûüû ìöáàðèçÿ éóõàðûäàêû 

ôèêðèìèçÿ òàìàìèëÿ ìöâàôèãäèð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Èñòèëà åòìÿê – áèð þëêÿíè 

çîðëà ÿëÿ êå÷èðìÿê, èøüàë åòìÿê, òóòìàã. 

Þëêÿëÿð èñòèëà åòìÿê. 

2. ìÿú. Ãàïëàìà, òóòìà. Èñòèëà åòìÿê 

– ãàïëàìàã, òóòìàã. ßíèñÿíèí ãàøëàðû ÷àòûëäû, 

éàíàãëàðûíû áèð ãûðìûçûëûã èñòèëà åòäè. 


ÈÑÒÈËÀ×Û èñ. Èñòèëà÷ûëûã ñèéàñÿòè éåðèäÿí, 

èñòèëà åäÿí; ãÿñáêàð, èøüàë÷û. Õàðèúè èñòèëà÷ûëàð. 

ÈÑÒÈËÀ×ÛËÛÃ èñ. Þçýÿ òîðïàüûíû, áàøãà 

þëêÿëÿðè çîðëà ÿëÿ êå÷èðìÿ, òóòìà, ãÿñá åòìÿ; 

èøüàë÷ûëûã, ãÿñáêàðëûã. Èñòèëà÷ûëûã ñèéàñÿòè. 

ÈÑÒÈËÀÙ èñ. [ÿð.] êþùí. Òåðìèí. [Ìèðçÿ 

Ðÿùèì àüà:] Áàëà, ìÿí ôàíàòèçìèí ìÿíàñûíû 

áèëìèðÿì. .. Áó ñþçëÿð ôèðÿíýèìÿàáëàðûí òÿçÿ 

èñòèëàùëàðûäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Àéäûíûí ôèêðèíúÿ, 

øàèð àäè âÿ øàáëîí ñþçäÿí ãà÷ûá, òÿçÿ 

áèð èñòèëàù éàðàòìûøäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÑÒÈËßÌß “Èñòèëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÒÈËßÌßÊ áàõ èñòèëÿøäèðìÿê. 

ÈÑÒÈËßÍÄÈÐÈËÌß “Èñòèëÿíäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

586 

ÈÑÒÈËÈÊ 

ÈÑÒÈËßÍÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Èñòè åäèëìÿê, 

ãûçäûðûëìàã, ùÿðàðÿòè àðòûðûëìàã, èñèäèëìÿê. 

ÈÑÒÈËßÍÄÈÐÌß “Èñòèëÿíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÒÈËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Èñòè åòìÿê, ãûçäûðìàã, 

èñèòìÿê, ùÿðàðÿòèíè àðòûðìàã. 

ÈÑÒÈËßÍÌß “Èñòèëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÒÈËßÍÌßÊ ô. Ãûçìàã, ãûçûøìàã, èñèíìÿê. 

Ùàâà èñòèëÿíèá. Ñó ýöí àëòûíäà èñòèëÿíèáäèð. 

// ãàéûä. Þçöíö, áÿäÿíèíè, úàíûíû ãûçäûðìàã. 

Îúàüûí ãàáàüûíäà èñòèëÿíìÿê. // Èñòèäÿí 

áèùàë îëìàã. 

ÈÑÒÈËßØÄÈÐÈËÌß “Èñòèëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÈÑÒÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Èñòèëèéè àðòûðûëìàã, 

äàùà äà ãûçäûðûëìàã (èñèäèëìÿê). 

ÈÑÒÈËßØÄÈÐÌß “Èñòèëÿøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÒÈËßØÄÈÐÌßÊ ô. Äàùà èñòè ùàëà ñàëìàã, 

èñòèëèéèíè àðòûðìàã; ãûçäûðìàã, èñèòìÿê. 

Îòàüû èñòèëÿøäèðìÿê. Ñóéó èñòèëÿøäèðìÿê. 

ÈÑÒÈËßØÌß “Èñòèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÒÈËßØÌßÊ ô. Èñòèëèéè àðòìàã, òåìïåðàòóðó 

àðòìàüà áàøëàìàã; äàùà äà ãûçìàã, èñòè 

îëìàã. Éàéûí ñîí àéû èäè. Ïåòåðáóðãóí ùàâàñû 

èñòèëÿøìèøäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Ýåúÿëÿðè 

éàòìàã ìöìêöí äåéèë, ùàâà õåéëè èñòèëÿøèá, 

áó øîüÿðèá òàõòàáèòèëÿðè äÿ áèð éàíäàí!.. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùàâàëàð ýåò-ýåäÿ 

èñòèëÿøäèéè ö÷öí ÷àéëàðûí ñóéó ÷îõ àðòìûøäû. 


ÈÑÒÈËßÒÌß “Èñòèëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÑÒÈËßÒÌßÊ èúá. Èñòèëÿíäèðìÿê (áàøãàñû 

âàñèòÿñèëÿ). 

ÈÑÒÈËÈÊ èñ. 1. ôèç. Úèñìèí ùèññÿúèêëÿðèíèí 

(àòîìëàðûíûí, ìîëåêóëëàðûíûí âÿ ñ.-íèí) ãåéðèìöíòÿçÿì 

ùÿðÿêÿòè íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëèá, 

îíóí ãûçìàñû øÿêëèíäÿ òÿçàùöð åäÿí 

åíåðæè íþâö. Èñòèëèê âàùèäè. ßðèìÿ èñòèëèéè. 

Êèìéÿâè åíåðæèíèí èñòèëèéÿ ÷åâðèëìÿñè. 

2. Áèð øåéèí ãûçüûíëûã ùàëû; èñòè, éàõóä ãûçäûðûëìûø 

øåéäÿí ÷ûõàí ùÿðàðÿò. Ùàâàíûí èñòèëèéè. 

Ñîáàíûí èñòèëèéè. Ýöíÿø øöàñûíûí èñòèëèéè. 

– [ßáöëùÿñÿí áÿé:] Àëíûìäà áèð èñòèëèê ùèññ 

åäÿð-åòìÿç ýþçëÿðèìè à÷äûì.. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

..Òîüëóëàðûí éóìøàã éóíó âÿ èñòèëèéè ñàíêè 

Ãóëóíóí ÿëèíè ãûúûãëàéûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

3. Ãûçäûðìà, ùÿðàðÿò, òåìïåðàòóð. Õÿñòÿíèí 

èñòèëèéè íîðìàëäûð. – [Ãÿùðÿìàí] óøàüûí 

èñòèëèéèíè þë÷öð, ýþçëÿðèíÿ éóõó ýÿëìèðäè.. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Îüëóíóí èñòèëèéèíè ýþðÿí àíà

ÈÑÒÈËÈÊÊÅ×ÈÐßÍ 

ýþçëÿðèíÿ äÿì âåðèð. ß.Âÿëèéåâ. Èñòèëèê 

ýÿëìÿê (áàñìàã) – ùÿðàðÿòè ãàëõìàã, áÿäÿíè 

ãûçìàã. Ñîéóãäàí ÿñÿí áÿäÿíÿ àíè áèð 

èñòèëèê ýÿëäè. 

4. ìÿú. Ìåùðèáàíëûã, ñÿìèìèééÿò ùèññè; 

ùÿðàðÿò. Þç ìÿñóì òÿáÿññöìö èëÿ ùàìûíû ñåâèíäèðÿí 

Àñëàí åâäÿêè ñîéóãëóüó òàìàìèëÿ 

ùÿéÿòÿ ãîâìóø, ãîúàëàðûí âÿ àíàñûíûí öðÿéèíÿ 

õîø áèð èñòèëèê ýÿòèðìèøäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÑÒÈËÈÊÊÅ×ÈÐßÍ èñ. ôèç. Èñòèëèêêå÷èðìÿ 

ãàáèëèééÿòèíÿ ìàëèê îëàí. Èñòèëèêêå÷èðÿí 

úèñèìëÿð. 

ÈÑÒÈËÈÊÊÅ×ÈÐÌß èñ. ôèç. Úèñèìëÿðèí èñòèëèéè 

êå÷èðìÿ õàññÿñè (ãàáèëèééÿòè). 

ÈÑÒÈËÈÊÒÞÐßÄÈÚÈ ñèô. ôèç. Èñòèëèêòþðÿòìÿ 

ãàáèëèééÿòèíÿ ìàëèê îëàí. 

ÈÑÒÈËÈÊÒÞÐßÄÈÚÈËÈÊ áàõ èñòèëèêòþðÿòìÿ. 

ÈÑÒÈËÈÊÒÞÐßÒÌß èñ. ôèç. Èñòèëèê éàðàòìà, 

èñòèëèê âåðìÿ ãàáèëèééÿòè. 

ÈÑÒÈÌÄÀÄ èñ. [ÿð.] êþùí. Èìäàä ýþñòÿðìÿ, 

éàðäûìà (êþìÿéÿ) ÷àüûðìà. Ñþíöê âöúóäó 

ñà÷àð ùÿð äÿì àòÿøèí ôÿðéàä; Ôÿãÿò íÿ 

÷àðÿ! ßñÿðñèç áöòöí áó èñòèìäàä. Ù.Úàâèä. 

Î áàõûøëàðäà ÷ûðïûíàí ðóùóì; Äèëÿíèð ýþçëÿðèíäÿí 

èñòèìäàä. À.Øàèã. Îíëàðûí èëòèìàñ 

âÿ èñòèìäàäûíà êèìñÿ úàâàá âåðìèðäè. 


ÈÑÒÈÍÀÄ èñ. [ÿð.] Äàéàíìà, ÿñàñëàíìà, 

ñþéêÿíìÿ. Èñòèíàä íþãòÿñè (ÿñàñëàíàúàã, 

ñþéêÿíÿúÿê, äàéàã îëà áèëÿúÿê øåé). Èñòèíàä 

åòìÿê – 1) àðõàëàíìàã, áèð øåéè äàéàã, 

êþìÿê ùåñàá åòìÿê. Ùþêóìÿò àíúàã 

õàëãûí àðçó âÿ èðàäÿñèíÿ èñòèíàä åòìÿëèäèð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè; 2) þç ìöääÿàëàðûíû, ôèêðèíè 

âÿ ñ.-íè ñöáóò åòìÿê ö÷öí ìÿíòèãè äÿëèë êèìè 

ÿñàñ ýþòöðìÿê. Ãàáàãúûë íÿçÿðèééÿéÿ èñòèíàä 

åòìÿê. 

ÈÑÒÈÍÀÄßÍ çÿðô [ÿð.] ðÿñ. êþùí. Èñòèíàä 

åäÿðÿê, ÿñàñëàíàðàã, àðõàëàíàðàã, äÿëèë òóòàðàã. 

Ìþâúóä ãÿðàðëàðà èñòèíàäÿí... Ìÿíáÿéÿ 

èñòèíàäÿí... 

ÈÑÒÈÍÀÄÝÀÙ èñ. [ÿð. èñòèíàä âÿ ôàðñ. 

...ýàù] 1. Ñûüûíàúàã, äàëäàëàíàúàã éåð; ïÿíàùýàù. 

// Èñòèíàä íþãòÿñè. [Íÿúÿô] äöøìÿíèí 

ÿí ãàáàã âÿ ÿí ñîí èñòèíàäýàùûíäà äàéàíìûøäûð. 


2. ìÿú. Àðõà, êþìÿê, äàéàã, èñòèíàä åäèëÿúÿê 

ãöââÿ. [Ãÿùðÿìàí] Àçÿðáàéúàí 

ÈÑÒÈÎÒËÀÌÀ 

êÿíäëèëÿðèíèí äàéàüû, èñòèíàäýàùû îëàí Áàêûéà 

ýåäèðäè. ß.Âÿëèéåâ. Ñÿìÿäèí éåýàíÿ 

öìèäè, èñòèíàäýàùû Ñóëòàí èäè. È.Ùöñåéíîâ. 

ÈÑÒÈÍÒÀÃ èñ. [ÿð.] ùöã. Úèíàéÿòëÿ ÿëàãÿäàð 

ìÿñÿëÿíè àéäûíëàøäûðìàã ö÷öí àïàðûëàí 

ñîðüó-ñóàë; ñþéëÿòìÿ, ñîðóøìà, äèíäèðìÿ, 

èôàäÿ àëìà (ìöòòÿùèìäÿí, øàùèääÿí). Çåéíàë 

áàøûíû àøàüû ñàëìûøäû. Èëê èñòèíòàãäà ñþéëÿäèéè 

áèð ñþçö äàíà áèëìÿéÿúÿêäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Èñòèíòàã ãóðòàðäû, äèâàí ãóðóëäó; Éåéÿí êèì, 

òÿëÿéÿ äöøÿí êèì îëäó. Á.Âàùàáçàäÿ. Èñòèíòàã 

õåéëè óçàíäû. Ñ.Øàìèëîâ. Èñòèíòàã åòìÿê 

(åëÿìÿê) – äèíäèðìÿê, ñîðóøìàã, èôàäÿ 

àëìàã (ìöòòÿùèìäÿí, øàùèääÿí). Ãàëûíäîäàã, 

÷àëñàããàë áèð ðÿèñ [ßæäÿðè] äöç éàðûì 

ñààò èñòèíòàã åëÿäè. Ñ.Ðÿùìàí. [Úàùàíýèð:] 

..Ìÿí Ñàäûãîâóí àäàìëàðûíû èñòèíòàã åäèðäèì. 

È.ßôÿíäèéåâ. Èñòèíòàã îëóíìàã – äèíäèðèëìÿê, 

ñîðóøóëìàã, èôàäÿ àëûíìàã. Î, èë éàðûìà 

ãÿäÿð ìöõòÿëèô äóñòàãõàíàëàðäà èñòèíòàã 

îëóíìàäàí ãàëìûøäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÑÒÈÍÒÀÃ×Û èñ. ùöã. Èñòèíòàã àïàðàí ÿäëèééÿ 

èø÷èñè; ìöñòÿíòèã. 

ÈÑÒÈÎÒ èñ. 1. áîò. Òðîïèê áèòêè âÿ îíóí 

äàäû êÿñêèí éàíäûðûúû äÿíÿëÿð øÿêëèíäÿ îëàí 

ìåéâÿñè. Ãàðà èñòèîò. – Èñòèîò úèíñèíèí ãàðà 

èñòèîò íþâö. Úÿíóá-Øÿðãè Àñèéàíûí òðîïèê 

þëêÿëÿðèíäÿ âÿ Ìàëàé àäàëàðûíäà áèòÿí, ñàðìàøàí 

áèòêèäèð. Ì.Ãàñûìîâ. 

2. Áèáÿð. Àúû áèáÿð. Áîëãàð áèáÿðè. 

3. Ùÿìèí áèòêèëÿðèí òîõóìëàðûíäàí òîç 

ùàëûíäà ùàçûðëàíàí ÿäâèééÿ. Õþðÿéÿ èñòèîò 

âóðìàã. Áîçáàøûí èñòèîòó ÷îõäóð. – Ýöëøÿí 

ãàçàíûí ãàïàüûíû ãàëäûðàíäà èñòèîò âÿ òîéóã 

ÿòèíèí èéè áóäêàíû áöðöäö. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

4. ìÿú. Òöíäëöê, àúûëûã, êÿñêèíëèê, ùèðñ, 

ãÿçÿá ìÿíàñûíäà. Àììà ìÿí äåéèðÿì êè, 

áåëÿ ìèëëÿòïÿðÿñòëèéèí èñòèîòó áèð àç ÷îõäóð, àç 

ãàëûð àäàìûí àüçûíû éàíäûðñûí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ýþäÿê êèøè] äèê-äèê Ãÿäèðèí 

öçöíÿ áàõäû. Èñòèîò êèìè òöíä úàâàá âåðäè. 


◊ Èñòèîò äàäìàã – áÿðêÿ-áîøà äöøìÿê, 

ùÿéàòûí àúûëûãëàðûíû äàäìàã, àüûð ýöíëÿð êå- 

÷èðìÿê. [Ñàëìàí êèøè:] Ñèç õîøáÿõò àäàìëàðñûíûç, 

.. èñòèîò äàäìàìûñûíûç, .. ùÿð øåéèí ùàçûðûíà 

ýÿëèáñèíèç. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÑÒÈÎÒÃÀÁÛ èñ. È÷èíÿ èñòèîò òþêöëÿí ãàá. 

ÈÑÒÈÎÒËÀÌÀ “Èñòèîòëàìàã”äàí ô.èñ. 

587

ÈÑÒÈÎÒËÀÌÀÃ 

ÈÑÒÈÎÒËÀÌÀÃ ô. Öñòöíÿ èñòèîò ñÿïìÿê, 

èñòèîò âóðìàã. Õþðÿéè èñòèîòëàìàã. ßòè èñòèîòëàìàã. 

ÈÑÒÈÎÒËÀÍÌÀ “Èñòèîòëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÈÑÒÈÎÒËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Öñòöíÿ èñòèîò ñÿïèëìÿê, 

èñòèîò âóðóëìàã. 

ÈÑÒÈÎÒËÀÍÌÛØ ô.ñèô. Öñòöíÿ èñòèîò ñÿïèëìèø, 

èñòèîò âóðóëìóø. 

ÈÑÒÈÎÒËÓ ñèô. Òÿðêèáèíäÿ èñòèîò îëàí; 

èñòèîò ãàòûëìûø. Èñòèîòëó õþðÿê. Èñòèîòëó ùàëâà. 

ÈÑÒÈÎÒËÓÃ èñ. Èñòèîò ÿêèëìèø éåð. 

ÈÑÒÈÞË×ßÍ èñ. Òåðìîìåòð. Ö÷ éöç èë áóíäàí 

ÿââÿë àüûëëû âÿ åëìëè èíñàíëàð áèð [àëÿò] 

èúàä åòäèëÿð êè, áóíóíëà èñòèëèê äÿ þë÷ìÿê 

ìöìêöí îëäó. Áó àëÿòèí àäûíû “òåðìîìåòð”, 

“ìèçàíöëùÿðàðÿ”, éÿíè “èñòèþë÷ÿí” ãîéäóëàð. 


ÈÑÒÈÐÀÙßÒ èñ. [ÿð.] Äèíúÿëìÿ, ðàùàòëàíìà; 

äèíúëèê, ðàùàòëûã. [Îäóí÷ó:] Áó íÿ ýöíäöð, 

íÿ äèðèëèêäèð êè, ùå÷ áèð èñòèðàùÿò éîõ. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ãóëó:] Ùÿð ýöí ñààò áèðäÿí 

ö÷ÿ ãÿäÿð .. èñòèðàùÿò ñààòëàðûäûð. È.ßôÿíäèéåâ. 

Áóðà [ïÿíúÿðÿ ãàáàüû] Ñóëòàíûí áèð íþâ 

èñòèðàùÿò éåðè èäè. È.Ùöñåéíîâ. Èñòèðàùÿò 

åòìÿê (åëÿìÿê) – äèíúÿëìÿê, ðàùàòëàíìàã, 

éîðüóíëóüóíó àëìàã, äèíúèíè àëìàã. [ßùìÿä 

àòàñûíà:] Èíäè ñÿí ÿéëÿø áóðàäà, íÿ ãÿäÿð 

êåôèíäèð èñòèðàùÿò åëÿ. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Èìòàùàíäàí ñîíðà àäàì èñòèðàùÿò åòìÿê èñòÿéèð. 

Ù.Ñåéèäáÿéëè. Èñòèðàùÿò åâè – çÿùìÿòêåøëÿðèí 

èñòèðàùÿòèíÿ õèäìÿò åäÿí ñÿùèééÿ 

ìöÿññèñÿñè. Áèçèì àðàìûçäà Øóøà èñòèðàùÿò 

åâëÿðèíäÿí ãàéûäàí èø÷èëÿðè .. îëäóüó êèìè, 

éåääè-ñÿêêèç íÿôÿð ýÿíú òÿëÿáÿ .. âàðäû. 

Ñ.Ùöñåéí. [Äîñòóì:] Ùÿëÿ áóíäàí áàøãà, 

èñòèðàùÿò åâëÿðèíäÿ, ñàíàòîðèéàëàðäà èñòèðàùÿò 

åäÿíëÿð íÿ ãÿäÿðäèð.. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Èñòèðàùÿò ýöíö – èøäÿí àçàä ýöí. Ìÿíèì áó 

ýöí èñòèðàùÿò ýöíöì îëäóüó ö÷öí èøëÿìÿéÿúÿéÿì. 

Ù.Íÿçÿðëè. [Èíúè:] Èñòèðàùÿò ýöíö àðâàäûíû 

ýþçöéàøëû ãîéóá áóðàëàðäà ùÿðëÿíìÿçñÿí. 


ÈÑÒÈÐÀÙßÒÚÈË ñèô. Äàèìà èñòèðàùÿò åòìÿéÿ, 

þçöíÿ áàõìàüà âÿðäèø åäÿí, èøëÿìÿéè 

ñåâìÿéÿí. Èñòèðàùÿòúèë àäàì. 

ÈÑÒÈÐÀÙßÒÝÀÙ èñ. [ÿð. èñòèðàùÿò âÿ ôàðñ. 

...ýàù] òÿíò. Äèíúÿëèíÿí, ðàùàòëàíàí, èñòèðàùÿò 

åäèëÿí éåð. [Úÿìèë áÿé:] Ìÿíèì òÿáèáèì 

ÿúÿë, èñòèðàùÿòýàùûì äà ìÿçàðûñòàíäûð. 


588 

ÈÑÒÈÑÌÀÐ 

◊ ßáÿäè èñòèðàùÿòýàù òÿíò. – ãÿáèð. Ìèíëÿð, 

îí ìèíëÿðëÿ èíñàíëàðûí ÿáÿäè èñòèðàùÿòýàùëàðû 

îëàí áó ìþùòÿðÿì, ìöãÿääÿñ ìÿêàí 

òàìàìèëÿ äàüûëìûø, îíóí éåðèíäÿ áàü, 

ïàðê ñàëûíìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÑÒÈÐÀÙßÒÕÀÍÀ èñ. [ÿð. èñòèðàùÿò âÿ ôàðñ. 

õàíÿ] á à õ èñòèðàùÿòýàù. 

ÈÑÒÈÐÀÙßÒÃÀÁÀÜÛ çÿðô Èñòèðàùÿòäÿí 

ãàáàã, ÿââÿë. 

ÈÑÒÈÐÀÙßÒËßÍÌß “Èñòèðàùÿòëÿíìÿê”- 


ÈÑÒÈÐÀÙßÒËßÍÌßÊ ô. Äèíúÿëìÿê, ðàùàòëàíìàã, 

èñòèðàùÿò åòìÿê, éîðüóíëóüóíó 

(äèíúèíè) àëìàã. Ùÿð äÿôÿ þêöçëÿðè à÷ûá ÷ÿìÿíÿ 

áóðàõûðäûã, îíëàð äà áèð àç äèíúÿëèð âÿ 

êþâøÿê ÷àëûðäû. Áèç äÿ èñòèðàùÿòëÿíèðäèê. 


ÈÑÒÈÐÀÙßÒËÈ ñèô. Ðàùàò, èçòèðàáñûç. ..Ùÿð 

êÿñÿ èñòèðàùÿòëè áèð ùÿéàò òÿìèí åëÿìÿê ÿí 

áþéöê ìÿôêóðÿ ùåñàá åäèëèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÈÑÒÈÐÀÙßÒËÈÊ èñ. äàí. Èñòèðàùÿò, ðàùàòëûã, 

äèíúëèê. Ùå÷ áèð èñòèðàùÿòëèéè éîõäóð. 

ÈÑÒÈÐÀÙßÒÑÈÇËÈÊ èñ. Íàðàùàòëûã, ðàùàòñûçëûã; 

èñòèðàùÿò åòìÿìÿ. [Õîñðîâáÿéëèíèí 

äàéûñû] þç ñÿôÿðèíäÿí, äÿìèð éîëóíäàêû èñòèðàùÿòñèçëèêëÿðäÿí 

øèðèí-øèðèí äàíûøûðäû. Ìèð 

Úÿëàë. 

ÈÑÒÈÐÙÀÌ èñ. [ÿð.] Éàëâàðìà, ìÿðùÿìÿò 

èñòÿìÿ, ðèúà åòìÿ. 

ÈÑÒÈÑÃÀ èñ. [ÿð.] òèá. Áÿäÿíèí ìöõòÿëèô 

áîøëóãëàðûíà ñó òîïëàíìà õÿñòÿëèéè. [Èêèíúè 

ÿðèçÿ÷è:] Õàí, áàøûíà äþíöì, áóíóí ãàðäàøû 

ìöùëèê èñòèñãà ìÿðÿçèíÿ ìöáòÿëà èäè. 


ÈÑÒÈÑÌÀÐ èñ. [ÿð.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð ÿìÿëè 

ìÿãñÿä ö÷öí ñèñòåìàòèê èñòèôàäÿ åòìÿ, ôàéäàëàíìà, 

èøëÿòìÿ. Íåôò ãóéóëàðûíûí èñòèñìàðû. 

Òÿáèè ñÿðâÿòëÿðèí èñòèñìàðû. – Ëàêèí Íîáåëèí 

áöòöí î èíàäëû ñÿéëÿðèíÿ áàõìàéàðàã, Øèáàéåâ 

äÿ àäàéà ïÿíúÿñèíè èëèøäèðäè, î äà òÿëÿñèê 

áèð-èêè ãóéó ãàçäûðûá èñòèñìàðà áàøëàäû. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Èñòèñìàð åòìÿê – èøëÿòìÿê, 

èñòèôàäÿ åòìÿê, ôàéäàëàíìàã. Èñòèñìàðà 

âåðèëìÿê – èøëÿíìÿéÿ (èñòèôàäÿéÿ) 

áàøëàíìàã. Ìåõàíèêëÿøäèðèëìèø öñóëëà èëê 

íåôò ãóéóñó Àçÿðáàéúàíäà 1871-úè èëäÿ .. 

ãàçûëûá èñòèñìàðà âåðèëìèøäèð. Ñ.Ãóëèéåâ. 

Ñàáàù ñåõ èñòèñìàðà âåðèëìÿëè èäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè.

ÈÑÒÈÑÌÀÐ×Û 

ÈØ 

2. Èñòåùñàë âàñèòÿëÿðè öçÿðèíäÿ õöñóñè 

ìöëêèééÿò ñàéÿñèíäÿ èíñàíëàðûí áèð ãèñìèíèí 

áàøãàëàðûíûí ÿìÿê ìÿùñóëóíó ìÿíèìñÿìÿñè. 

Èñòèñìàðûí ñîí äÿðÿúÿéÿ ÷àòäûüûíû, 

çÿùìÿò øÿðàèòèíèí ãàáàëûüûíû, ôÿùëÿíèí ðöòóáÿòëè 

çèðçÿìèëÿðäÿêè ôÿðéàäûíû áèçäÿí áàøãà 

äà ùèññ åäÿíëÿð âàðäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùÿð 

êÿñ çÿùìÿò âÿ èñòèñìàðûí íÿ îëäóüóíó èíäèúÿ 

àíëàìàüà áàøëàéûð. Ù.Íÿçÿðëè. Èñòèñìàð 

åòìÿê – áàøãàñûíûí çÿùìÿòèíè, ìÿùñóëóíó 

ìÿíèìñÿìÿê, àìàíñûçúàñûíà þçö ö÷öí 

èøëÿòìÿê. Èñòèñìàð îëóíìàã – çÿùìÿòèíèí 

ìÿùñóëó àìàíñûçúàñûíà ìÿíèìñÿíìÿê. 

Ôÿùëÿëÿð àìàíñûç ñóðÿòäÿ èñòèñìàð îëóíóðäó.. 


ÈÑÒÈÑÌÀÐ×Û èñ. 1. Áàøãàñûíûí çÿùìÿòèíè, 

ìÿùñóëóíó ìÿíèìñÿéÿí, þçýÿñèíè èñòèñìàð 

åäÿí. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Èñòèñìàð÷û ñèíèôëÿð. 

Èñòèñìàð÷û úÿìèééÿò. – “ßêèí÷è” èñòèñìàð÷û 

âÿ òöôåéëè òÿáÿãÿëÿðè êÿñêèí òÿíãèä åòìÿêäÿí 

÷ÿêèíìèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. õöñ. Íåôò ãóéóëàðû ãàçûëûá ãóðòàðäûãäàí, 

éàõóä áàøãà ñÿíàéå ìöÿññèñÿëÿðè òèêèëèá 

ãóðòàðäûãäàí ñîíðà îíëàðû èñòèñìàð ö÷öí ùàçûð 

ùàëà ñàëàí ôÿùëÿ. Èñòèñìàð÷û áðèãàäà. 

ÈÑÒÈÑÌÀÐ×ÛËÛÃ èñ. Áàøãàñûíû èíñàôñûçúà 

èøëÿäÿðÿê, çÿùìÿòèíèí ìÿùñóëóíó ìÿíèìñÿìÿ; 

èñòèñìàð åòìÿ. 

ÈÑÒÈÑÍÀ èñ. [ÿð.] Öìóìè ãàéäàäàí ÷ûõàðìà, 

àéûðìà. Èñòèñíà òÿøêèë åòìÿ. Èñòèñíà îëìàã 

øÿðòè èëÿ. Èñòèñíà åòìÿê – öìóìè 

ãàéäàäàí êÿíàðäà áóðàõìàã, õàðèú åòìÿê; 

÷ûõìàã. Èñòèñíà åòìÿìÿê – öìóìè ãàéäàäàí 

êÿíàðäà áóðàõìàìàã, öìóìè ãàéäàäàí 

õàðèú åòìÿìÿê (÷ûõìàìàã). 

ÈÑÒÈÑÍÀËÛÃ èñ. Öìóìè ãàéäàäàí êÿíàðäà 

îëìà, èñòèñíà òÿøêèë åòìÿ. 

ÈÑÒÈÑÍÀÑÛÇ ñèô. Èñòèñíà åòìÿäÿí, ùå÷ áèðèíè 

öìóìè òÿðêèáäÿí àéûðìàäàí, ùå÷ áèðèíè 

êÿíàðäà áóðàõìàäàí (÷ûõìàäàí), áöòöíëöêäÿ. 

Èñòèñíàñûç îëàðàã ùàìû éûüûíúàüà ýÿëìÿëèäèð. 

ÈÑÒÈ-ÑÎÉÓÃ èñ. 1. Èñòè âÿ ñîéóã ùàâà âÿ 

îíóí òÿñèðè. Þçöíö èñòè-ñîéóãäàí ãîðóìàã. 

– [Ñÿëèì áÿé:] Èñòè-ñîéóã÷öí äåéèë áàøûíäàêû 

áó ïàïàã. Ñ.Ðöñòÿì. [Ñÿëáè:] Îðóú, 

ïàïàüû áàøà èñòè-ñîéóã÷öí ãîéìóðëàð, íàìóñ 

ö÷öí ãîéóðëàð. ß.Âÿëèéåâ. 

2. ìÿú. Ùÿð úöð øÿðàèò, âÿçèééÿò, ùàë, êåéôèééÿò. 

Èñòè-ñîéóã ýþðìÿê. Èñòè-ñîéóãäà îëìàã. 

– Î, .. ùàìû èëÿ ãàéíàéûá-ãàðûøàí, èñòèñîéóãäàí 

ãîðõìàéàí, ìþùêÿì, äþçöìëö áèð 

îüëàí èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÈÑÒÈÑÓ èñ. 1. Õàëã àðàñûíäà èñòè ìöàëèúÿ 

ñóëàðû ÷ûõàí éåðÿ âåðèëÿí àä. Éàéäà Èñòèñóéà 

ýåòìèøäèê. – [Ùàúû Ìåùäè:] Àììà, ýÿðÿê, 

þâðÿò Èñòèñóäàí ýÿëÿíÿäÿê èø òàìàì îëà. 


2. Àçÿðáàéúàíäà ÷ûõàí ìöàëèúÿ ñóëàðûíäàí 

áèðèíèí àäû. 

ÈÑÒÈÒÞÐßÒÌß áàõ èñòèëèêòþðÿòìÿ. 

Èñòèòþðÿòìÿ ãàáèëèééÿòè. 

ÈÑÒÈÂÓÐÌÀ èñ. òèá. ×îõ èñòè ùàâàäà ýöíÿøèí 

òÿñèðèíäÿí áåéèí ìÿðêÿçëÿðèíèí çÿäÿëÿíìÿñè; 

ýöíâóðìà. 

ÈÑÒÎÐÈÎÃÐÁÔÈÉÀ [éóí. èñòîðèà âÿ ýðàïùî] 

1. Òàðèõ ùàããûíäàêû áèëèêëÿðèí èíêèøàôûíû 

þéðÿíÿí åëì, òàðèõøöíàñëûã. 

2. Ùÿð ùàíñû áèð äþâðäÿ ìåéäàíà ýÿëìèø, 

éàõóä áó âÿ éà äèýÿð äþâðÿ âÿ éà ïðîáëåìÿ 

ùÿñð îëóíìóø òàðèõè ÿñÿðëÿðèí ìÿúìóñó; òàðèõè 

ìÿíáÿëÿð, òàðèõè áèáëèîãðàôèéà. Ñîâåò 

äþâðöíöí èñòîðèîãðàôèéàñû. 

ÈÑÂÅ×(ËÈ) ñèô. âÿ èñ. Èñâå÷ ÿùàëèñèíäÿí îëàí. 

ÈÑÂÅ×ÐßËÈ ñèô. âÿ èñ. Èñâå÷ðÿ ÿùàëèñèíäÿí 

îëàí. 

ÈØ èñ. 1. Ôÿàëèééÿò, ÷àëûøìà, çÿùìÿò, 

ÿìÿê. ßãëè èø. Ôèçèêè èø. Èø ýþðìÿê. Åëìè èø. 

Èøëÿ ìÿøüóë îëìàã. – Èø èíñàíûí úþâùÿðèäèð. 

(Àòà. ñþçö). Èø ðÿíúáÿðèí, ýöú þêöçöí, éåð 

þçöíöíêö; Áÿéçàäÿëÿðè, õàíëàðû íåéëÿðäèí, 

èëàùè! Ì.ß.Ñàáèð. Èø íÿ ãÿäÿð ãûçüûí âÿ ùÿâÿñëÿ 

ýåòñÿ äÿ, íÿùàéÿò, åâ àäàìû ÷ÿêèð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. // Ìÿøüóëèééÿò, ìÿøüÿëÿ, áèð 

øåéëÿ áàø ãàðûøìà. Áó ñààò èøèì âàð, ýÿëÿ 

áèëìÿðÿì. Ôàéäàëû áèð èøëÿ ìÿøüóë îëìàã. 

// Èäàðÿäÿ, ìöÿññèñÿäÿ âÿ ñ.-äÿ èøëÿìÿê 

ö÷öí òÿéèí åäèëìèø âàõò, ìöääÿò. Èøäÿí ñîíðà 

ýÿëÿðñÿí. Èøäÿí ñîíðà èñòèðàùÿò. Èø ãóðòàðäû. 

2. Áèð øåé éàðàòìàã, ùàçûðëàìàã, äöçÿëòìÿê 

ö÷öí ýþñòÿðèëÿí ùÿð úöð ôÿàëèééÿò, èñòåùñàë 

ôÿàëèééÿòè (áó ìÿíàäà ÷îõ âàõò úÿì 

ùàëûíäà èøëÿíèð). Ñóâàðìà èøëÿðè. Éîë èøëÿðè. 

Òèêèíòè èøëÿðè. – Áàêûäà íÿãëèééàò èøëÿðè éàðûòìàç 

èäè. À.Øàèã. [Ýþé÷ÿê] éàéûí èñòè ýöíëÿðèíäÿ 

Òàïäûüû êöðÿéèíÿ øÿëÿëÿéèá, ÷þë âÿ åâ 

èøëÿðèíè ýþðöð, îíó éåðÿ ãîéìóðäó. ß.Âÿëèéåâ. 

3. Áèð èäàðÿ âÿ éà ìöÿññèñÿäÿ ÷àëûøìà, 

õèäìÿò åòìÿ, ãóëëóã åòìÿ; õèäìÿò, âÿçèôÿ, 

589

ÈØ 

ãóëëóã. Èøÿ ýèðìÿê. Èøäÿí ÷ûõàðìàã. Ìöÿëëèìëèê 

èøè. Ùÿêèìëèê èøè. – Ùÿðýàù ìÿíè áèð 

éåðÿ èøÿ ãîéìàã èñòÿñÿíèç, ùÿð áàðÿäÿ õàòèðúÿìëèê 

âåðÿ áèëÿðñèíèç. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ýþé- 

÷ÿê ùÿéÿòèí îðòàñûíäà Òàïäûüû øèðèí ýÿçäèðäèéè 

âàõò Ãà÷àé èøäÿí ýÿëäè. ß.Âÿëèéåâ. Òàùèð 

ýÿëèá .. ÷àòäûãäà, èêèíúè [íþâáÿ] ÷îõäàí 

èøÿ ýèðìèøäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

4. Áèð øåéèí ùÿðÿêÿò ùàëûíäà îëìàñû, åíåðæèíèí 

áèð ùàëäàí áàøãà ùàëà êå÷ìÿñè ïðîñåñè; 

ôÿàëèééÿò. Ìàøûíûí ôàñèëÿñèç èøè. 

5. Âÿçèôÿ, áîðú. Âÿòÿíè ìöäàôèÿ åòìÿê áöòöí 

âÿòÿíäàøëàðûí èøèäèð. Ñöëùö ìöäàôèÿ åòìÿê 

áöòöí äöíéà õàëãëàðûíûí èøèäèð. 

6. Ùÿð ùàíñû áèð ùàäèñÿ, ôàêòëà ÿëàãÿäàð 

îëàí èíçèáàòè, ìÿùêÿìÿ òÿùãèãàòû; ìöùàêèìÿ 

ïðîñåñè. Ìÿùêÿìÿäÿ èøÿ áàõìàã. Èøÿ 

éåíèäÿí áàõûëàúàã. Úèíàéÿò èøè. – [Ñÿôÿð 

áÿé:] ..Èêè ýöíäÿí ñîíðà Úàááàðûí èøèíÿ áàõàúàãëàð, 

ÿýÿð ìÿùêÿìÿäÿ áèç èøè óäóçñàã, 

ñÿí äÿ çÿðÿðäèäÿ îëàðñàí. Á.Òàëûáëû. // Úÿçà 

âÿ éà òÿñèð òÿäáèðè îëàðàã èúáàðè ÿìÿê, ìÿùêÿìÿ 

úÿçàñû. Èø êÿñìÿê (âåðìÿê), èø 

êÿñèëìÿê (âåðèëìÿê) – ìÿùêÿìÿ òÿðÿôèíäÿí 

úÿçà âåðìÿê (âåðèëìÿê). Èñëàì áó áàðÿäÿ 

÷îõ äöøöíäö. ßýÿð Òåëëè èëÿ ìöÿëëèìè áèð 

éåðäÿ þëäöðñÿ, ýöëëÿëÿíìÿñÿ áåëÿ, îíà îí èë 

èø âåðÿúÿêëÿðäè. Ñ.Ùöñåéí. Êèì äåéÿðäè êè, ëöò 

áèð ðÿíúáÿðÿ èø êÿñìÿêäÿ ãÿçà ìÿùêÿìÿñè áó 

ãÿäÿð ýþòöð-ãîé åëÿìÿëè îëàúàã Ìèð Úÿëàë. 

7. Áèð øÿõñÿ, ùàäèñÿéÿ, ìÿñÿëÿéÿ âÿ ñ.- 

éÿ àèä îëàí ñÿíÿäëÿð òîïëóñó. Èø ãîâëóüó. 

Êàòèá èøëÿðè à÷ûá áàõäû. – [Ýÿëäèéåâ] ãàíòÿð 

è÷èíäÿ Âàùèäèí èøèíè òàïìàüà úèää-úÿùä 

åëÿäè. Ìèð Úÿëàë. 

8. Àäÿòÿí úÿì øÿêëèíäÿ: õèäìÿò, èäàðÿ, 

ìöÿññèñÿ èëÿ áàüëû îëàí ìÿñÿëÿëÿð, ìÿøüÿëÿëÿð 

âÿ ñ. Úàðè èøëÿðè ìöçàêèðÿ åòìÿê. Èøëÿðè 

òÿùâèë âåðìÿê. Õèäìÿòè èøëÿð. // Áèð ñûðà ìöðÿêêÿá 

èäàðÿ àäëàðûíûí òÿðêèáèíäÿ èøëÿíèð. 

Õàðèúè Èøëÿð Íàçèðëèéè. 

9. ßñÿð, ÿìÿê ìÿùñóëó. Åëìè èø éàçìàã. Áó 

êèòàá øàèðèí ñîí èøè îëäó. Ìóçåéèí îòàãëàðûíûí 

áèðèíäÿ ðÿññàìûí èøëÿðè íöìàéèø åäèëèðäè. 

10. Êåéôèééÿò, éàõóä ùàçûðëàíìà öñóëó, 

ãàéäàñû. Ýþð, íÿ ãÿøÿíý èøäèð! Ãàáà èø. ßëà 

èø. Ñèôàðèøëÿ ýþðöëÿí èø. Àòöñòö èø. 

11. ßìÿë, ùÿðÿêÿò. Áó îíóí èøèäèð. Áó, 

éàõøû èø äåéèë. – [Ãóëó:] Õöëàñÿ, íÿ äåéèì, áó 

ÈØ 

çàìàíûí úàùûëëàðûíûí èøèíè àíëàìàã ÷ÿòèíäèð. 

Í.Íÿðèìàíîâ. [Ìîëëà Áàúû:] Ýöíäÿ ÿðÿ ýåäèðÿì, 

éàõøû åäèðÿì, áèäÿò èø ýþðìöðÿì êè... 

×ÿìÿíçÿìèíëè. ×îáàí áàáà òÿÿññöôëÿ äåäè: 

– Àé Ðöñòÿì, ìÿí ñÿíè àüûëëû áèð àäàì áèëèðäèì, 

áó íÿ èøäèð òóòìóñàí Ì.Èáðàùèìîâ. 

12. ßìÿëè ôÿàëèééÿò, ôåèë, ùÿðÿêÿò (ôèêèð, 

ñþç ìöãàáèëè). Èíäè ñþç éîõ, èø ëàçûìäûð. Ñþçäÿí 

èøÿ êå÷ìÿê. Ñþùáÿò ÷îõäóð, èø èñÿ àç. 

13. Ôÿàëèééÿòèí íÿòèúÿñè, ñÿìÿðÿñè. Áó, 

óçóí ÿñðëÿðèí èøèäèð. 

14. Ìöíàñèáÿò, ÿëàãÿ, àèäèééÿò, äÿõëè 

îëìà. Îíóí áèçèìëÿ íÿ èøè âàð 

15. Ùàäèñÿ, ÿùâàëàò, ãÿçèééÿ. Áó, êå÷ìèøèí 

èøèäèð. Ìÿí äöíÿí ìàðàãëû áèð èøèí øàùèäè 

îëäóì. Áàøûìà äöíÿí áèð èø ýÿëèá. – Öðÿéèìÿ 

äàììûøäû êè, Äÿìèð÷èîüëóíóí áàøûíäà áèð èø 

âàð. “Êîðîüëó”. 

16. Âÿçèééÿò, ùàë. Èøè ôÿíà îëìàã. Úÿáùÿäÿ 

èø éàõøûäûð. – [Ìÿøÿäè Èáàä:] Èíäè ýþðäöíöçìö 

èø íÿ ùàëäàäûð Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

17. Áàúàðûã, ýöúö ÷àòìà, áàúàðìà, ÿëèíäÿí 

ýÿëìÿ. Áó îíóí èøè äåéèë (ÿëèíäÿí ýÿëìÿç). 

18. Øåé, ùàäèñÿ. Áó áþéöêëöêäÿ äàøû ãàëäûðìàã 

àñàí èø äåéèë. Òÿáèè èøäèð êè... Òÿðñëèê 

ïèñ èøäèð. Àéäûí èøäèð. Áåëÿ äÿ èø îëàð 

19. ôèç. Ùÿðÿêÿò åäÿí úèñìèí ìöãàâèìÿòè 

ðÿô åòìÿñè. Èø âàùèäè. 

20. Èøäè(ð) øÿêëèíäÿ – áÿëêÿ, áèðäÿí, ÿýÿð, 

òÿñàäöôÿí, îëà áèëñèí, îëà áèëÿð. Èøäèð, éîëóí 

äöøñÿ, áèçÿ ýÿë. Èøäèð, þéðÿíñÿí, áèçÿ äÿ áèëäèð. 

Èøäè, áèðäÿí ýÿëìÿñÿ... – Ìîëëà ôèêèðëÿøèð 

êè, áèð åøøÿê éöêö õèéàð ýþòöðöá Òåéìóðëÿíýÿ 

àïàðñûí, áÿëêÿ, èøäè, ðÿùìÿ ýÿëäè, áèð éàõøû 

ùÿäèééÿ âåðäè. “Ì.Í.ëÿòèô.”. Èøäèð, àéðû äöøñÿê 

áèð-áèðèìèçäÿí; Éûüûëûí ùàìûíûç ñÿùÿð 

ëàï òåçäÿí. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

◊ Èø à÷ìàã – 1) áàøëàìàã, áèð èøÿ òÿøÿááöñ 

åòìÿê, áèð èø ýþðìÿê íèééÿòèíäÿ îëìàã. 

Èñòÿéèðèê áèð èø à÷àã, ôèëìÿñÿë; Ñþéëÿøèðèê áèðèêè 

èë ëàÿãÿë. Ì.ß.Ñàáèð; 2) çÿùìÿòÿ ñàëìàã, 

õîøàýÿëìÿç èøÿ ñàëìàã. Äàéàíàí éåðäÿ èø 

à÷äûí! – ..Èêðàì àòàñûíûí áàõûøûíäàí àíëàìûøäû 

êè, âàëèäåéí ö÷öí ÿìÿëëè-áàøëû èø à÷ìûø, 

îíëàðûí àüðûéàí áàøûíà äÿñìàë áàüëàìûøäû. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Èø àäàìû – âàõòûíû áîø 

êå÷èðìÿéÿí, äàèì ôÿàëèééÿòäÿ îëàí, èøáàúàðàí, 

èøëÿìÿéè ñåâÿí àäàì ùàããûíäà. Èø (èøè, 

èøèìèç, èøëÿðè) Àëëàùà ãàëûá – ÷ÿòèí, àüûð, ÷û- 

590

ÈØ 

õûëìàç âÿçèééÿò ùàããûíäà. Àõûð êè èøëÿðèìèç 

ëàï Àëëàùà ãàëûá. Ú.Úàááàðëû. Èø àïàðìàã – 

èø ýþðìÿê, èøëÿìÿê, ÷àëûøìàã, ôÿàëèééÿò 

ýþñòÿðìÿê. Èø àïàð, áàø ýåäÿðñÿ, ãîé ýåòñèí; 

Àä ãàëûð, áÿñ äåéèëìè, ìèëëÿò èëÿ Ì.ß.Ñàáèð. 

..Áó ýóíÿ èø àïàðìàã îëìàç. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Èø àøûðìàã – äöçÿëòìÿê, éîëóíà ãîéìàã, 

áàøà ÷àòäûðìàã, þùäÿñèíäÿí ýÿëìÿê. Ïÿñ 

åëÿäÿ, éÿãèí, ãëàâà áó èøèí öñòöíÿ äöøöá, ùÿð 

éîëíàí îëìóø îëñà, áó èøè àøûðàúàã. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Èø(è) àøìàã – èø(è) éåðèíÿ 

éåòìÿê, äöçÿëìÿê, ùÿéàòà êå÷ìÿê, áàø òóòìàã, 

áàøà ýÿëìÿê. [Ìÿùÿððÿì:] Úàíûì, 

ýöú èëÿ èø àøìàç. Áèð òîéóüó ýöú èëÿ òóòìàã 

îëìàç. Ú.Úàááàðëû. Èø áàøûíà êå÷ìÿê – ðÿùáÿð 

âÿçèôÿ òóòìàã, ðÿùáÿð èøÿ êå÷ìÿê. Èø 

áàøûíäà – âÿçèôÿ áàøûíäà, âÿçèôÿíè éåðèíÿ 

éåòèðÿðêÿí. Áèð ñÿñ äåéèð: – Åé éàðàìàç! Èø 

áàøûíäà éàòìàã îëìàç! Ð.Ðçà. Èø áàøûíäà 

îëìàã – ðÿùáÿðëèê åòìÿê, èäàðÿ åòìÿê, áàø- 

÷û îëìàã, ðÿùáÿð âÿçèôÿ òóòìàã. [Íþâðÿñòÿ:] 

Èíäè ãàäûíëàð äà èø áàøûíäàäûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Èø áóðàñûíäà(äûð) êè... – áèð øåéèí ñÿáÿáèíè, 

ìàùèééÿòèíè áèëäèðèð. [Ìîëëà Õÿëèë:] 

Èø áóðàñûíäà èäè êè, ãàëèáèééÿòèíÿ õàòèðúÿì 

äåéèëäè. Ñ.Ùöñåéí. Àíúàã èø áóðàñûíäà èäè 

êè, Úóìà î àðâàääàí ãîðõóðäó. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Èø ÷ûõìàã – 1) ýþçëÿíèëìÿéÿí áèð èø 

îðòàéà ÷ûõìàã, áèð ùàäèñÿ öç âåðìÿê. Äóðäóüóì 

éåðäÿ áèð èø ÷ûõäû; 2) ñÿìÿðÿñè îëìàã, 

ôàéäàñû îëìàã, êàð ÷ûõìàã. Íÿ ãûëûíúäàí 

êàð àøìàäû, íÿ íèçÿäÿí èø ÷ûõìàäû, íÿ 

ÿìóääàí ìóðàä ùàñèë îëìàäû. “Êîðîüëó”. 

Èø äöøìÿê – 1) áèð ùàäèñÿ öç âåðìÿê, áèð èø 

÷ûõìàã. [Ïÿðè õàíûì:] Àé Ñîíà! Íå÷ÿ âàõòäûð 

ùà éûüûøûðàì, áèðúÿ ñÿíè ýþðìÿéÿ ýÿëèì, 

àììà ýþðöðñÿí èø äöøöð. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 

2) ôöðñÿò äöøìÿê. [Ìÿðúàí áÿé:] Íÿçèð 

åéëÿìèøÿì, èø äöøñÿ, àðâàäû áîøàéàì, ÷öíêè 

áàøãà ÿëàúû éîõäóð, áîøàìàñàì, ÷àòëàðàì. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Èø äöçÿëìÿê – èñòÿíèëÿí, 

àðçó åäèëÿí áèð øåéèí éåðèíÿ éåòìÿñè, ùÿéàòà 

êå÷ìÿñè, äöçÿëìÿñè, áàø òóòìàñû ùàããûíäà. 

[Ìóðàä:] Éóñèô! Ìóøòóëóüóìó âåð, èø äöçÿëèáäèð. 

Í.Íÿðèìàíîâ. [ßñýÿð:] Àùà, õàëàìûí 

äà èøè äöçÿëäè! ßúÿá! Ö.Ùàúûáÿéîâ. Èø äöçÿëòìÿê 

– àäàìëàðà õåéèðõàùëûã ýþñòÿðìÿê, 

áèð èøèí äöçÿëìÿñèíÿ, áàø òóòìàñûíà êþìÿê 

åòìÿê, âàñèòÿ îëìàã. [Ìÿøÿäè Èáàä:] ×îõ 

ÈØ 

ñàü îëóí, ÷îõ ðàçûéàì ìÿí; Çÿùìÿò ÷ÿêèá èø 

äöçÿëòäèíèç. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Èø ýþðìÿê – 1) èøëÿìÿê, 

ìöÿééÿí áèð èøëÿ ìÿøüóë îëìàã, áèð 

øåé öçÿðèíäÿ ÷àëûøìàã, çÿùìÿòëÿ ìÿøüóë 

îëìàã. [Ãîúà:] Éîõ, ãûçûì, áó ýöí ùå÷ áèð èø 

ýþðìÿìèøÿì. ß.Ìÿììÿäõàíëû; 2) ùÿðÿêÿò 

åòìÿê. [Ìÿùÿììÿäàüà:] Áèç ýÿðÿê ùÿìÿ 

âàõò [ãàíóí] èëÿ .. èø ýþðÿê. Í.Íÿðèìàíîâ. Èø 

ýöíö – èäàðÿäÿ, ìöÿññèñÿäÿ âÿ ñ.-äÿ èøëÿìÿê 

ö÷öí ìöÿééÿí åäèëìèø âàõò, ìöääÿò. 

Éåääèñààòëûã èø ýöíö. Èø è÷èíäÿ èø âàð – øöáùÿëè, 

ìöÿììàëû èø, ùàäèñÿ âÿ ñ. ùàããûíäà. 

Äåéÿñÿí, èø è÷èíäÿ èø âàð. – [Ñàëàìîâ:] ßýÿð 

ùÿãèãÿòäÿ îíóí Íèêîëàéëà äàâàñû âàð, áÿñ 

áóðà íÿ ö÷öí ýÿëèá, Ôèòèëáþðêÿ ýåòñèí äÿ, áÿñ 

ýþðöíöð êè, èø è÷èíäÿ èø âàð. Ú.Úàááàðëû. Èø 

èøäÿí êå÷ìÿê – àðòûã îëóá áèòìèø, áóíà 

ýþðÿ äÿ äöçÿëìÿñèíÿ, èñëàùûíà âàõò, èìêàí 

îëìàéàí èø ùàããûíäà. [Ïÿðçàä:] Ñÿí ãóðòàðàíàäÿê 

èø èøäÿí êå÷ÿð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Ïðîôåññîð Ñöëåéìàí áÿé ãÿòè úàâàá âåðäè êè, 

äàùà èø èøäÿí êå÷èá. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ïÿðçàä:] ßáÿñ éåðÿ, Éóñèô áÿé, àðâàä ñþçöíÿ 

èíàíìà, áàøûíà ÷àðÿ ãûë êè, èø èøäÿí êå- 

÷èáäèð. Í.Íÿðèìàíîâ. Èø èøëÿìÿê – èø ýþðìÿê 

(çèéàí, çÿðÿð âóðìàã ìÿíàñûíäà). Àé 

÷ûõäû, äöçÿ äöøäö; Ãûâðûì òåë öçÿ äöøäö; 

Ôÿëÿê áèð èø èøëÿäè; Àéðûëûã áèçÿ äöøäö. (Áàéàòû). 

Èø êå÷ìÿìÿê, èøè êå÷ìÿìÿê – áàøãàñûíûí 

êþìÿéè îëìàäàí äöçÿëìÿìÿê, áàøà 

ýÿëìÿìÿê, ýþðöëÿ (ýþðÿ) áèëìÿìÿê. Î îëìàñà 

èø êå÷ìÿç. – ..Àõûðäà áèëäèì êè, ìöñÿëìàí 

éàçû÷ûñû àâàìà õîø ýÿëÿí ñþçö éàçìàñà, 

èøè êå÷ìÿç. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Íóðúàùàí:] 

Ñèçÿ ìÿëóìäó, áèçèì øÿùÿðäÿ íÿ ãÿäÿð 

ãûç ýåäèð, ìÿíñèç èø êå÷ìèð. Í.Âÿçèðîâ. 

Èø ãöââÿñè èãò. – áèð øåéèí éàðàäûëìàñûíà, èñòåùñàë 

åäèëìÿñèíÿ éþíÿëäèëÿí ÿìÿê, ãöââÿ. 

Èø ñàùèáè – þçö ö÷öí áàøãàñûíà èø ýþðäöðÿí 

àäàì. Áÿííà, ôÿùëÿíèí õþðÿéèíè äÿ èø ñàùèáè 

âåðÿðäè. Ìèð Úÿëàë. Èø òóòìàã – èø ýþðìÿê, 

áèð èøëÿ ìÿøüóë îëìàã, èøëÿìÿê. [Øÿðÿôíèñÿ 

õàíûì:] Èòèë úÿùÿííÿìÿ äåéèðÿì, ÿëèìäÿ èøèì 

âàð, ãîé èøèìè òóòóì! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Úÿëèë] 

àíàñûíà èø òóòìàüà äàùà ÷îõ ìàíå îëäóüó 

ö÷öí àíàñû Çÿùðà îíó .. àïàðûá, ìÿñúèä 

ìÿêòÿáèíÿ ãîéäó. È.Ìóñàáÿéîâ. [Áàëëû:] Ùÿð 

ùàëäà éàõøû èø òóòìàìûñàí, áàëà! È.ßôÿíäèéåâ. 

Èø öñòÿ ãîéìàã – þéðÿòìÿê, òÿùðèê åò- 

591

ÈØ 

592 

ÈØ 

ìÿê. Èø öñòöíäÿ – èø ýþðÿí çàìàí, èø âàõòû, 

èøëÿðêÿí, èøäÿ. Þêöç ãûéàð úàíûíû; Áèëìÿç 

ãàì÷û ñàéûíû; Ãàéûø ÷ÿêÿí ãàøãà êÿë; Èø öñòöíäÿ 

òàíûíû. (Áàéàòû). Èø âàð – ýèçëè, ìöÿììàëû, 

øöáùÿëè, öñòöþðòöëö ìÿñÿëÿ, øåé ùàããûíäà. 

[Ñÿëèì:] Èñìÿò, èíàí, ãàëäûì øöáùÿ 

è÷èíäÿ; Úàâàá âåð, ñîíðà ýåò, áèð èø âàð ñÿíäÿ. 

Ù.Úàâèä. ßêáÿð äÿðùàë àíëàðäû êè, èø âàð. 

Ìèð Úÿëàë. Èø âóðìàã – ïèñëèê åòìÿê, àéàüûíäàí 

÷ÿêìÿê. Èø÷è ãöââÿñè – ôÿùëÿ. Èøäÿí 

(èøèíäÿí) ãîéìàã – èøèíÿ ìàíå îëìàã, èøëÿìÿéÿ 

ãîéìàìàã, èøäÿí àéûðìàã. Ýÿëäèì, 

ñÿíè èøäÿí ãîéäóì. – Ùÿì öðÿéèì éàíûð, 

ùÿì äÿ ñÿí ìÿíè èøèìäÿí ãîéóðñàí. 

“Ì.Í.ëÿòèô.”. ...èøäÿí ÷ûõûá – ôûðûëäàã÷û, êÿëÿêáàç, 

÷îõ ìàúÿðàëàð êå÷èðìèø àäàì ùàããûíäà. 

Î, ìèí èøäÿí ÷ûõûá. Èøäÿí äöøìÿê – 

êþùíÿëìÿê, äàüûëìàã, õàðàá îëìàã, äàùà 

ùå÷ áèð øåéÿ éàðàìàìàã. ..Ýåòìÿê èñòÿéèðäè, 

ëàêèí àéàããàáûëàðû òàìàìèëÿ èøäÿí äöøìöøäö. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ùöúðÿ] åâëÿðäÿ èøëÿíèá, 

èøäÿí äöøìöø êþùíÿ ùÿñèðëÿð èëÿ äþøÿíÿð, 

ùÿñèðëÿðèí àëòû òîçëà äîëó îëàðäû. Ù.Ñàðàáñêè. 

ßñýÿð èøäÿí äöøìöø ÷ÿêìÿëÿðèíè ýþñòÿðäè. 

Ìèð Úÿëàë. Èøÿ (áèð èøÿ) éàïûøìàã – þçöíÿ 

áèð ìÿøüóëèééÿò òàïìàã, áèð èøëÿ, áèð ñÿíÿòëÿ 

ìÿøüóë îëìàã. Èøÿ úàí âåðìÿìÿê – òÿíáÿëëèê 

åòìÿê, öðÿêäÿí èøëÿìÿìÿê, èøÿ úàí 

éàíäûðìàìàã. Èøÿ úàí éàíäûðìàã – öðÿêäÿí 

èøëÿìÿê, ãàáèëèééÿòèíè, áàúàðûüûíû èø 

ö÷öí ÿñèðýÿìÿìÿê. Ìöäèðèí îòàüûíäàêû ñÿëèãÿñèçëèê, 

íàðàçû ðÿôòàð âÿ äàíûøûüû èøÿ úàí 

éàíäûðìàäûüûíû ýþñòÿðèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Èøÿ äöøìÿê – 1) ùÿðÿêÿò åòìÿê, èøëÿìÿéÿ 

áàøëàìàã. Ìöùÿððèê èøÿ äöøäö. Äÿçýàù èøÿ 

äöøäö. Ñòàíñèéà èøÿ äöøäö; 2) èøÿ ñàëûíìàã. 

×îõ äåéèá àç åøèòäèêäÿí ñîíðà, ÷óáóãëà 

ôàëàããà èøÿ äöøÿðäè. Ù.Ñàðàáñêè. Àðøûí, ýèðâÿíêÿ, 

òÿðÿçè éåíÿ ìþùêÿì èøÿ äöøìöøäö. 

Ñ.Âóðüóí; 3) õàòàéà äöøìÿê, ÷ÿòèíëèéÿ äöøìÿê, 

äîëàøìàã, ïèñ íÿòèúÿëÿíÿ áèëÿúÿê ùàäèñÿéÿ 

ðàñò ýÿëìÿê. [Òåëëè:] Áÿé, ÿúÿá èøÿ 

äöøäöì! Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Àñëàí áÿé:] Ñèç 

þëÿñèç, èøÿ äöøìöøÿì, áó ãîòóð íàëáÿíä ýöúëÿí 

äåéèð: – Ýÿðÿê ñÿíè ñîéàì. Í.Âÿçèðîâ. 

ßúÿáúÿ èøÿ äöøäöê, – äåéèá ýöëäöì þçöìÿ.. 

Ñ.Ðöñòÿì. Èøÿ ýèðèøìÿê (ýèðìÿê, ãàïûëìàã) 

– ùÿâÿñëÿ èøÿ áàøëàìàã, úèääè èøëÿìÿéÿ 

áàøëàìàã. Åë-îáà Íÿáèíè þç ýþçöíöí äèäÿñè 

êèìè ãîðóéóá ñàõëàñà äà, .. øåéòàí-øóüóë 

áó ãûçûë âÿäèíäÿí þòðö èøÿ ýèðèøèðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Áó ñþçëÿðäÿí ñîíðà äîñòëàð èøÿ 

ýèðèøäèëÿð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Èøÿ ãàðûøìàã 

– ìöäàõèëÿ åòìÿê, èøèí ýåäèøèíÿ òÿñèð åòìÿê. 

Ãîúà êåøèê÷èíèí èøÿ ãàðûøìàüûíà åùòèéàú 

ãàëìàäû. Ì.Ùöñåéí. Áÿíäàëûíûí ÿí áþéöê 

òÿñÿëëèñè Òàùèðçàäÿíèí áó èøÿ ãàðûøìàñû – øàùèä 

äóðìàñû èäè. Ìèð Úÿëàë. Èøÿ ïÿð ãàòìàã 

– áèð èøèí ãàéäàñû èëÿ ýåòìÿñèíÿ ìàíå îëìàã, 

äöçÿëìÿê öçðÿ îëàí áèð èøè úöðáÿúöð éîëëàðëà 

ïîçìàã, äöçÿëìÿéÿ ãîéìàìàã. Èøÿ ñàëìàã 

– 1) ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðìÿê, èøëÿòìÿéÿ áàøëàìàã, 

èøëÿòìÿê. Íÿáè úÿëä þçöíÿ áèð ñÿíýÿð 

òàïûá äàëäàëàíàíäàí ñîíðà, àéíàëû òöôÿíýè 

èøÿ ñàëûð. “Ãà÷àã Íÿáè”. Øîôåð ìàøûíû èøÿ 

ñàëàíäà ìîòîðóí ýóðóëòóñó òîï ýöëëÿñè êèìè 

Ðöñòÿìèí áàøûíäà ïàðòëàäû. Ì.Èáðàùèìîâ; 

2) äîëàøäûðìàã, õàòàéà äöøìÿñèíÿ ñÿáÿá 

îëìàã. [Ìàùìóä áÿé:] ..Êÿðáÿëàéû Ãóëàì 

õÿáÿð âåðèá, î õÿáÿðÿ ýþðÿ ñèçè èøÿ ñàëûáëàð.. 

Í.Âÿçèðîâ. [Ýöëëö:] Áàõ, àìàíäû, Ìèðçÿ, 

ìÿíè èøÿ ñàëàðñàí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Èøÿ ñîéóã 

áàõìàã – èøÿ ëàãåéä ìöíàñèáÿò áÿñëÿìÿê, 

ìÿñóëèééÿòñèç éàíàøìàã, ñÿùëÿíêàðëûã 

åòìÿê. Èøÿ òóë âåðìÿê – èøè óçàòìàã, ëÿíýèòìÿê. 

[Íèéàç áÿé:] Éóñèô, íåúÿ êè ìÿí 

åøèòìèøÿì, èøÿ òóë âåðìÿéèíèçäÿí íàðàçûäûð. 

Í.Íÿðèìàíîâ. Èøÿ éàïûøìàã – áàõ èøÿ ýèðèøìÿê. 

×èìíàç àðâàä åâè éûð-éûüûø åòìÿêëÿ, 

èøÿ éàïûøìàãëà áèðòÿùÿð áàøûíû ãàðûøäûðìàã 

.. èñòÿéèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Èøÿ éàðàìàã 

(êå÷ìÿê) – áèð øåéÿ ýÿðÿê îëìàã, ëàçûì 

îëìàã, èñòèôàäÿ åäèëÿ áèëìÿê; ôàéäàñû 

îëìàã, õåéðè îëìàã; êàðà ýÿëìÿê. Àëûíàí 

øåéëÿð èøÿ éàðàäû. – [Óñòà Ìÿùÿììÿä:] 

..Åëÿ îíóí ýöëëÿñèíäÿí ãîëóì øèêÿñò îëäó, 

èíäè äÿ èøÿ éàðàìûð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. ..Ñîí 

çàìàíëàð òÿëÿáÿëèê ÷îõ äà èøÿ êå÷ìÿäèéè 

ö÷öí Êÿðèì éåêÿ èëìÿê ïàïàüû äÿéèøèá, èêèöçëö 

áèð ïàïàã ãîéìóø(äó).. Ú.Úàááàðëû. 

[Ôÿðèäÿ:] Áèçèì ñå÷äèéèìèç ýþçÿëëÿð èøÿ éàðàìûð. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Èøè àõñàìàã – ýåðè 

ãàëìàã, ÷àòäûðà áèëìÿìÿê, èøè éàõøû ýåòìÿìÿê. 

Èøèìèç ùÿëÿ äÿ àõñàéûð. Èøè àâàíä îëìàã 

– èøè óüóðëó îëìàã, èøè áàø òóòìàã, 

àðçóñóíà, ìÿãñÿäèíÿ ÷àòìàã, èøè ìöâÿôôÿãèééÿòëè 

îëìàã. [Éóñèô:] Ñÿí äÿ ìÿíÿ òÿðÿô 

úàäó åäÿðñÿí êè, ìÿíèì èøèì àâàíä îëñóí.

ÈØ 

Í.Íÿðèìàíîâ. Èøè áàøûíäàí àøìàã – ùÿääèíäÿí 

àðòûã èøè îëìàã, áÿðê ìÿøüóë îëìàã. 

Èøè áèòìÿê – ìöâÿôôÿãèééÿòñèçëèéÿ óüðàìàã, 

èôëàñ åòìÿê, óüóðñóçëóãëà ãóðòàðìàã, 

äöçÿëìÿñèíÿ ùå÷ áèð öìèä éåðè ãàëìàìàã. 

Èøè äÿéìÿê – èøÿ ìàíå îëìàã, ÿíýÿë òþðÿòìÿê. 

Èøè äöøìÿê – ùÿð ùàíñû áèð ìöíàñèáÿòëÿ 

ìöðàúèÿò åòìÿëè îëìàã, áèðèíäÿí áèð 

øåé õàùèø åòìÿê, áèðèíèí êþìÿéèíÿ åùòèéàúû 

îëìàã. Àäàìûí àäàìà èøè äöøÿð. – Ýöí îëìàç 

êè, îíóí ìÿíÿ èøè äöøìÿñèí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Áèð èøèì, àé ãîíøó, äöøöáäöð ñÿíÿ; 

Ñÿí òàíðû, ãàíäûð ñÿáÿáèí áèð ìÿíÿ. À.Ñÿùùÿò. 

Èøè äöéöíÿ äöøìÿê – ÷ÿòèíëèê ãàðøûñûíäà 

ãàëìàã, äîëàøûá ãàëìàã, ÷ûõûø éîëó òàïà áèëìÿìÿê. 

Áåëÿëèêëÿ äÿ, Íÿíÿãûçûí èøè äöéöíÿ 

äöøìöøäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. Èøè äöç ýÿòèðìÿê – 

èøè èñòÿäèéè êèìè ýåòìÿê, ìöâÿôôÿãèééÿò ãàçàíìàã. 

Èøè äöç ýÿòèðìÿìÿê – èøèíäÿ ìöâÿôôÿãèééÿòñèçëèéÿ, 

÷ÿòèíëèêëÿðÿ ðàñò ýÿëìÿê, 

èøè èñòÿäèéè êèìè ýåòìÿìÿê. Áó ýöí 

ñÿùÿðäÿí Ðöñòÿì êèøèíèí èøè äöç ýÿòèðìèðäè.. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Èøè äöç îëìàã – ùå÷ áèð ÿíýÿë, 

ìàíå÷èëèê îëìàìàã, ùÿð áèð øåé èñòÿíèëÿí 

ãàéäàäà îëìàã. [ßñýÿð:] Àëëàùà øöêöð, 

ìàë-äþâëÿò ùàìûñû âàð, .. áóíóíëà àäàìûí 

èøè äöç îëìóð, öðÿéè òîõòàìûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Èøè ýÿòèðìÿê – õåéèð ýþðìÿê, ãàçàíìàã, 

ôàéäà ýþðìÿê, áÿõòè ýÿòèðìÿê, èøè óüóðëó îëìàã. 

Ðöñòÿìèí èøè ýÿòèðÿíäÿ ùÿìèøÿ êþêëÿíìèø 

òàð êèìè ñÿñëÿíèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Èøè 

ãàòûøìàã (ïûðòëàøìàã) – áàõ èøè äöéöíÿ 

äöøìÿê. Èøè ìöøêöëÿ äöøìÿê – áàõ èøè 

äöéöíÿ äöøìÿê. Âàé, âàé, íÿ éàìàí ìöøêöëÿ 

äöøäö èøèì, Àëëàù; Ôÿðéàäûìà éåò êèì, 

éàíûðàì àòÿøÿ, áèëëàù! Ì.ß.Ñàáèð. Èøè îëìàìàã 

– 1) äÿéìÿìÿê, òîõóíìàìàã, ãàðûøìàìàã, 

ùå÷ áèð ìöíàñèáÿò ýþñòÿðìÿìÿê. 

Óøàãäà èøèí îëìàñûí. Îíäà èøèí îëìàñûí; 

2) ÿëàãÿñè îëìàìàã, õîøó ýÿëìÿìÿê, õîøëàìàìàã, 

ñåâìÿìÿê. [Ñóëòàí áÿé:] Éîõñà 

áó èíúèíàð-ìèíúèíàð, äîõòóð-ìîõòóð, âÿêèëìÿêèë 

èëÿ ìÿíèì èøèì îëìàç. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Úàááàðûí øèò ùÿðÿêÿòëÿðëÿ, ÿäàáàçëûãëà èøè 

îëìàçäû. È.ßôÿíäèéåâ. Èøè ñàùìàíëàìàã 

– éåðáÿéåð åòìÿê, ãàéäàéà ñàëìàã, äöçÿëòìÿê. 

Ùåé, éàçûã àðâàä èøè ñàùìàíëàéûð; Ýàù 

Ôàòûíû, ýàù Ñàäûüû éàíëàéûð. Ì.ß.Ñàáèð. Èøè 

øóëóã (ôûðûã) îëìàã – 1) èøèíèí öñòö à÷ûëäûüû 

ÈØ 

ö÷öí òÿùëöêÿ, àüûð ìÿñóëèééÿò, úÿçà ýþçëÿìÿê. 

..Èíäè ìÿíèì èøèì øóëóãäóð, éà äàð àüàúûíäàí 

àñàðëàð, éà ýöëëÿëÿéÿðëÿð. Ì.Ùöñåéí; 

2) öìóìèééÿòëÿ, àüûð âÿçèééÿòäÿ îëìàã, 

ùÿéàòû òÿùëöêÿ ãàðøûñûíäà îëìàã. Èøè òóòìàã 

– áàõ èøè ýÿòèðìÿê. Ñèçÿ ðàñò ýÿëäèéèì ö÷öí 

èøèì òóòìàäû. “Ì.Í.ëÿòèô.” Ö÷-äþðä èëèí ÿðçèíäÿ 

Ðÿùèìèí èøè òóòóá, éàõøû ãàçàíìûøäû. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Èøè éàø îëìàã – âÿçèééÿòè ïèñ 

îëìàã, óüóðñóçëóüà, ìöâÿôôÿãèééÿòñèçëèéÿ 

óüðàìàã; ãîðõóëó âÿçèééÿò è÷ÿðèñèíäÿ îëìàã. 

Èøëÿðè éàøäû, ãîéìàéûí! Ëàï äàíàáàøäû, 

ãîéìàéûí! Ãûðûëäû, ãà÷äû, ãîéìàéûí! 

Ì.ß.Ñàáèð. Ìîëëà! Èøèì éàøäû, éàçûì, éàçìàéûì 

Ùóøö áàøûì ÷àøäû, éàçûì, éàçìàéûì 

ß.Íÿçìè. Èøè éåðèòìÿê – ìÿãñÿäÿ ÷àòàíà 

êèìè ÿë ÷ÿêìÿìÿê, ôÿàëèééÿòèíè äàâàì 

åòäèðìÿê. [Ùàúû ßùìÿä:] Áèð èéíÿìÿ êèìè 

ñàòàðàì, èøè éåðèäÿðÿì. Ú.Úàááàðëû. Èøèì 

(èøèí) éîõäóð – ãàðûøìûðàì (ãàðûøìà), ìÿíÿ 

(ñÿíÿ) äÿõëè éîõäóð. Ñèç [èíñòèòóòäà] îí áåøèéèðìè 

éàøûíäà ìöñÿëìàí ãûçëàðû èëÿ ýþðöøäöíöç 

âÿ äàíûøäûíûç, îíäà èøèì éîõäóð, 

àììà ñþç áóðàñûíäàäûð êè, äàíûøäûíûç. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Èøèí è÷èíäÿí ÷ûõìàã 

– ùÿð ùàíñû áèð éîëëà ÷ÿòèí, ìöðÿêêÿá âÿçèééÿòäÿí 

÷ûõìàã. ßð-àðâàä ÷ÿíÿ-áîüàçäà, 

ìîëëàíû ôèêèð ýþòöðöð êè, èøèí è÷èíäÿí íåúÿ 

÷ûõñûí. “Ì.Í.ëÿòèô.” [Ðÿùèì õàí:] [Ñèòàðÿ] 

ìÿøðóòÿ÷èíèí ãûçûäûð, äåéÿ, èøèí è÷èíäÿí ÷ûõàðñàí. 

Ú.Úàááàðëû. Äåìÿê, Ìèðçÿ Ãÿäèð 

Íÿñèðèí åâëÿíìÿê õÿðúèíè âåðìÿêëÿ èøèí è÷èíäÿí 

÷ûõà áèëìÿéèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Èøèí (èøëÿðèí) 

áàøû – ÿñàñ ñÿáÿáêàð. [Ñàëìàí áÿé:] 

Àðâàäûí äèëèíè Àëëàù äà áèëìÿç, éåíÿ èøëÿðèí 

áàøû ñÿíñÿí. Í.Âÿçèðîâ. [Ãûç:] Äÿäÿì äÿ 

ùÿìèøÿ íÿíÿìè äþéöð êè, èøëÿð(èí) áàøû ñÿíñÿí. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Èøèí ãàáàüûíà êþòöê 

èòÿëÿìÿê – áèð èøÿ ìàíå îëìàüà, ÿíýÿë òþðÿòìÿéÿ, 

ãàðøûñûíû àëìàüà ÷àëûøìàã. Àíúàã 

èøèí ãàáàüûíà êþòöê èòÿëÿéÿíëÿðÿ òîõóíìàã 

èñòÿìèðëÿð. Ì.Ùöñåéí. Èøèí îëàíû – ùÿãèãÿò, 

ýåð÷ÿê, ôàêò. Èøèí îëàíû áóäóð êè, ñþéëÿäèì. 

Èøèí(èç) îëìàñûí – òîõóíìà(éûí), ãàðûøìà- 

(éûí), áàø ãîøìà(éûí). [Ìèðçÿ Ñàëìàí:] Ìÿíèì 

êàüûçëàðûìëà èøèí îëìàñûí. Ñ.Ðÿùìàí. 

Èøèí óúóíó (÷ÿìèíè) òàïìàã – èøèí éîëóíó 

òàïìàã, èøÿ þéðÿøìÿê, ÷ÿòèíëèêëÿðè àðàäàí 

ãàëäûðìàüû þéðÿíìÿê. Àé áàëàì, íèéÿ 

593

ÈØÀÍ 

Àëëàùûí ýþçöíäÿí äöøìöñÿí, áèð ùîëàâàðëà, 

ãîé þêöç èøèí ÷ÿìèíè òàïñûí.. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

[Óñòà Ìóðòóç:] [Øàýèðä] òèêèíòèíèí ôÿíäèíè 

þéðÿíñÿ, èøèí ÷ÿìèíè òàïñà, óñòàëàðûí ÿëèíè 

òàõòàéà áàüëàéàúàã. Ìèð Úÿëàë. Èøèí öñòöíäÿ 

îëìàã – èäàðÿ åòìÿê, ðÿùáÿðëèê åòìÿê, 

äîëàíäûðìàã (òîéäà, éàñäà, ìÿúëèñäÿ âÿ ñ.- 

äÿ). Èøèíè áèëÿí – þç õåéðèíè, ìÿíôÿÿòèíè ýöäÿí, 

òÿäáèðëè àäàì ùàããûíäà. Ìîëëà Õÿëèë 

èøèíè áèëÿí áèð àäàì èäè. Ñ.Ùöñåéí. Èøèíè áèòèðìÿê 

ìÿú. – þëäöðìÿê. [Ùÿñÿíàüà:] Ùàìûñûíäàí 

éàõøûñû, áóíó ìÿíÿ òàïøûðûí, áó 

ýåúÿ ýåäèá èøèíè áèòèðèì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Íÿðèìàí 

.. áó àäàìûí .. ÿëëÿðèíè òóòäó, äèçè èëÿ 

áîüàçûíû áàñäû, èøèíè áèòèðäè. Ìèð Úÿëàë. Èøèíè 

ýþð! Èøèíÿ âàð! Èøèíäÿ îë! – ÿùÿìèééÿò âåðìÿ, 

ôèêèð âåðìÿ, èøèí éîõäóð. Éåðè åé áèâÿôà, 

èøèíÿ âàð ñÿí; Þìðöìöçÿ õÿëÿë ãàòäûüûí éåòÿð. 

Ã.Çàêèð. Èøèíè ýþðìÿê – þç òÿñèðèíè ýþñòÿðìÿê. 

[Ýöëòÿêèí:] Àéäûíúûüûì, òÿëàø ýåúäèð, 

àðòûã ùÿð øåé êå÷ìèø, .. çÿùÿð èøèíè ýþðìöøäöð. 

Ú.Úàááàðëû. Èøèíè ãàòìàã – áàõ 

èøèíè áèòèðìÿê. Èøèíè ìþùêÿì òóòìàã 

– ýþðÿúÿéè èøèí íÿòèúÿñèíè ýþç ãàáàüûíà àëàðàã 

òÿäáèðëè ùÿðÿêÿò åòìÿê, ùÿðòÿðÿôëè äöøöíöá 

ùÿðÿêÿò åòìÿê. Èø(ëÿð)è éîëóíà ãîéìàã 

– èøè ãàéäàéà ñàëìàã, éåðáÿéåð åòìÿê, 

íèçàìà ñàëìàã. [Íàäèð áÿé:] ßëèìäÿêè èøëÿðè 

éîëóíà ãîéà áèëñÿéäèì, àðòûã áóðàäà äóðìàçäûì. 

Ù.Úàâèä. Þçöíÿ èø à÷ìàã, þçöíö 

èøÿ ñàëìàã – äöøöíìÿìÿçëèê íÿòèúÿñèíäÿ 

þçöíö ÷ûõûëìàç âÿçèééÿòÿ, äîëàøûüà, õàòàëû 

èøÿ ñþâã åòìÿê. Äèíìÿëè âÿ ìöáàùèñÿéÿ ýèðèøìÿëè 

âàõò äåéèëäè, Êîñà .. þçöíÿ èø à÷ìûøäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Úàìàë:] Þç-þçöìö èøÿ ñàëìàäûì 


ÈØÀÍ èñ. Ðóùàíè, äèí õàäèìè, ìîëëà. Éàçäûüûìà 

éàëàí-ïàëàí ãàòìàðàì; Èøàí êèìè 

ðöøâÿò ïóëà éàòìàðàì. Ì.ß.Ñàáèð. Ùÿð ýöí 

èòèá-áàòìàäàäûð õàíëàðû; Ìîëëàëàðû, øåéõ âÿ 

èøàíëàðû. ß.Íÿçìè. 

ÈØÀÐÀÍÒÛ èñ. Óçàãäàí ýþðöíÿí èøûã íþãòÿñè; 

èøûãóúó. 

ÈØÀÐÀÑÛ çÿðô Èøèí àðàñû, èø ýþðöëÿí çàìàí. 

Èøàðàñû åâÿ ãà÷ìàã. 

ÈØÀÐß èñ. [ÿð.] 1. ßëàìÿò, íèøàíÿ, èç. Þâðÿòëÿðèìèçèí 

èíäèêè ÿùâàëûíû íÿçÿðÿ àëñàã, .. 

áèð èøàðÿ äÿ òàïà áèëìÿðèê êè, àðâàäëàðûìûçûí 

ùöãóãó êèøèëÿð òÿðÿôèíäÿí ïîçóëìóø îëà. 

594 

ÈØÀÐßËÈ 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // Ðÿìç, åìáëåì. 

Îðàã êÿíäëèéÿ, ÷ÿêèú äÿ ôÿùëÿéÿ èøàðÿäèð. 


2. Áèð øåéè ãàø-ýþç, ÿë, áàðìàã âÿ ñ. èëÿ 

ýþñòÿðìÿ, àíëàòìà, áèëäèðìÿ, ùèì-úèì. Àøûã 

Úöíóí èøàðÿäÿí áàøà äöøäö êè, ñèððè ýèçëèí 

ñàõëàìàã ëàçûìäû. “Êîðîüëó”. Àðâàäûí èøàðÿñè 

èëÿ íþêÿðëÿðè è÷ÿðè äàõèë îëóá, ïàäøàùûí 

ãîëëàðûíû áÿðê áàüëàéûá çèíäàíà ñàëûðëàð. 

(Íàüûë). Èøàðÿ åòìÿê (âåðìÿê) – áèð øåéè 

ÿë, ãàø-ýþç âÿ ñ. èëÿ áèëäèðìÿê, ýþñòÿðìÿê, 

àíëàòìàã. Íÿáè þçöíö êàðëûüà âóðóá, îíà 

éàõûí ýÿëìÿñèíè ÿëè èëÿ èøàðÿ åäèð. “Ãà÷àã 

Íÿáè”. Åé ðóùè-ðÿâàí, ìÿí åäÿðÿì úàí ñÿíÿ 

òÿñëèì; Ýÿð ýóøåéè-ÿáðó èëÿ åòñÿí ñÿí èøàðÿ. 


3. Ñèãíàë, õÿáÿðäàðëûã. Øöáùÿñèç êè, ìÿí 

Ãûçûë Àðñëàíûí áèð èøàðÿñèíäÿí àñûëûéàì. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Èøàðÿ âåðìÿê – ñèãíàë 

âåðìÿê. Ìöíñèô ùåéÿòè áàø÷ûñû ÿëèíäÿêè êè÷èê 

ãûðìûçû áàéðàãëà èøàðÿ âåðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Ýÿìè ùàðàäà îëóðñà îëñóí, ðàäèîìàéàêûí 

âåðäèéè èøàðÿëÿðëÿ þç èñòèãàìÿòèíè òÿéèí 

åäÿ áèëÿð. “Ðàäèîëîêàñèéà”. 

4. Êèíàéÿ, åéùàì. Èøàðÿ èëÿ áèëäèðìÿê. 

Èøàðÿ âóðìàã – ñþçö, ôèêðè öñòöþðòöëö, 

åéùàìëà äåìÿê, áèëäèðìÿê. Òàùèð áó õöñóñäà 

Úÿìèëÿ èøàðÿ âóðìàã èñòÿéèðäèñÿ äÿ, óñòà 

Ðàìàçàíûí äóéóã äöøÿúÿéèíäÿí ÷ÿêèíèð, 

äèíìèðäè. Ì.Ùöñåéí. Òåëëè àðâàäûí Ãàðàøà 

èøàðÿ âóðäóüó àéäûí èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Î, 

ìÿíèì íÿéÿ èøàðÿ âóðäóüóìó äóéóðäó. 


◊ Èøàðÿ àíëàéàí – òåç áàøà äöøÿí, àðèô. 

Êèøè äþâëÿòèíÿ ïàñèáàí ýÿðÿê; Èøàðÿ àíëàéàí, 

ñþç ãàíàí ýÿðÿê. Ã.Çàêèð. Èøàðÿéÿ áÿíä îëìàã 

– ùàçûð âÿçèééÿòäÿ ýþçëÿìÿê, ÿìðÿ 

ìöíòÿçèð îëìàã. Öñéàí÷ûëàð èøàðÿéÿ áÿíääèðëÿð. 

– Ãîúà ìöðÿòòèá êè÷èê áèð èøàðÿéÿ 

áÿíääè. Ì.Ùöñåéí. Äóðüó èøàðÿëÿðè – áàõ 

äóðüó. 

ÈØÀÐßËßÌß “Èøàðÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈØÀÐßËßÌßÊ ô. Èøàðÿ âóðìàã. // Èøàðÿ 

(íèøàí) ãîéìàã. 

ÈØÀÐßËßÍÌß “Èøàðÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈØÀÐßËßÍÌßÊ ìÿúù. Èøàðÿ ãîéóëìàã 

(âóðóëìàã). // Íèøàí ãîéóëìàã (âóðóëìàã). 

ÈØÀÐßËÈ ñèô. 1. Áàøãàëàðûíäàí àéðûëìàã 

ö÷öí èøàðÿ (íèøàí) ãîéóëìóø, èøàðÿñè îëàí. 

Èøàðÿëè ñÿùèôÿ. Èøàðÿëè ãàá.

ÈØÀÐßÑÈÇ 

2. ìÿú. Öñòöþðòöëö, êèíàéÿëè, åéùàìëû. 

Èøàðÿëè ñþç. Èøàðÿëè äàíûøûã. – Î âàõòäàí 

ñîíðà Ëåéëÿê ßëÿìäàð Ìöãèì áÿé Úàâàíøèðëÿ 

àç ýþðöøìÿìèø, îíëàðûí àðàñûíäà èøàðÿëè 

äàíûøûãëàð àç îëìàìûøäû.. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈØÀÐßÑÈÇ ñèô. Èøàðÿñè îëìàéàí, èøàðÿ (íèøàí) 

ãîéóëìàìûø. 

ÈØÀÐßÒ áàõ èøàðÿ. Áèð éàð êè äÿðä áèëÿð 

îëñà; Ýþç-ãàø èøàðÿòè íåéëÿð Àøûã Àáàñ. 

Èøàðÿò åëÿäèì, äÿðäèìè áèëäè; Ýþðäöì ùÿì 

ýþçÿëäè, ùÿì ÿùëè-äèëäè. Àøûã ßëÿñýÿð. Ãîíàã 

÷àäðàíûí àëòûíäàí áàøûíû áóëàéûá, ÿëè èëÿ èøàðÿò 

åëÿäè êè, éîõ áåëÿ èø îëìàç. Å.Ñóëòàíîâ. 

ÈØÀÐÌÀ “Èøàðìàã”äàí ô.èñ. 

ÈØÀÐÌÀÃ ô. Õÿôèôúÿ èøûëäàìàã, èøûã âåðìÿê. 

[Õóäàéàð áÿéèí] ïàïàüûíûí àëòäàí 

ýþçëÿðè åëÿ èøàðûð êè, àäàìûí úàíûíà âàùèìÿ 

îòóðóð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. ..Áàüûí ãàïûñûíäà 

éàíàí ëàìïà .. èøàðûðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ùèñëè äèðÿêäÿí àñûëìûø íåôò ÷ûðàüû òþâëÿíèí 

äèáèíäÿ òöñòöëÿíÿ-òöñòöëÿíÿ èøàðûðäû. 

ß.Àáàñîâ. // Ïàðëàìàã, èøûëäàìàã. Ñàðìàøûã 

çîüóòÿê ãûâðûì ñàëëàíàí; Áóðóã ñà÷ëàðûíäà 

èøàðûð éàüûø. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÈØÀÐÒÛ áàõ èøàðàíòû. 

ÈØÀÐÒÌÀ “Èøàðòìàã”äàí ô.èñ. 

ÈØÀÐÒÌÀÃ áàõ èøûãëàíäûðìàã. Î, 

ñàíêè öìèäëÿðèíè èøàðäàí áèð ãöââÿ àðäûíúà 

ýåòäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÈØÁÀÚÀÐÀÍ, ÈØÁÈËßÍ ñèô. Áàúàðûãëû, 

òÿúðöáÿëè, ãàáèëèééÿòëè, ÿëèíäÿí èø ýÿëÿí. 

[Êÿòõóäà] áèëèðäè êè, Èíìèðÿ úàìààòûíûí øÿùÿðäÿ 

éàõøû èøáèëÿí, îõóìóø àäàìëàðû âàðäûð. 

Í.Íÿðèìàíîâ. [Ìÿúèä:] Ìÿíÿ äÿ áèð 

äÿíÿ èøáèëÿí àðâàä ëàçûì èäè.. Á.Òàëûáëû. 

[Áþéöê îüóë:] Ãîíøóìóç Êÿáëÿ Ùöñåéíãóëó 

äà èøáèëÿí àäàìäûð. Ãàíòÿìèð. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

[Ìöÿëëèì:] Íÿ ãÿäÿð îëñà, èøáèëÿíëÿðèí 

÷îõóñó: àëèìëÿð, èíúèíåðëÿð ùàìûñû øÿùÿðäÿ 

éàøàéûðëàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Íàçíàç 

áó ôèêèðäÿ èäè êè, Ãàðàøûí éàõøû ýÿëÿúÿéè âàð, 

àüûëëûäûð, àüûðäûð, èøáèëÿíäèð, ñàüëàì âÿ 

ýÿíúäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈØÁÀÇ èñ. Þçöíö éàëàíäàí èøýöçàð ýþñòÿðÿí 

àäàì. 

ÈØÁÀÇËÛÃ èñ. Èøèí ïðèíñèïèàë, èúòèìàè-ñèéàñè 

úÿùÿòèíè íÿçÿðÿ àëìàéàí, çàùèðè èøýöçàðëûã. 

ÈØÚÈË ñèô. Èøëÿìÿéè ñåâÿí; çÿùìÿòñåâÿí, 

èøýöçàð, ÷àëûøãàí, èøëÿê. – Ïàù! Èíñàí äà 

ÈØßÌÓÇÄ 

áåëÿ èøúèë îëàð ßæäàùà êèìèäèð! Ìèð Úÿëàë. 

[Êÿðèì:] Èøúèë îëìàñûíà ñþç éîõäóð. 

È.ßôÿíäèéåâ. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Ùÿð ñàùÿäÿ 

áèð äàëüà âÿ ùÿð äàø; Èøúèëÿ ãóðóð áèð éåíè 

àëÿì. Ì.Ìöøôèã. 

ÈØÚÈËËÈÊ èñ. Çÿùìÿòè, èøè ñåâìÿ; ÷àëûøãàíëûã, 

èøýöçàðëûã. 

ÈØ×È èñ. 1. Çåùíè âÿ ôèçèêè ÿìÿéèí ùÿð 

ùàíñû áèð ñàùÿñèíäÿ ÷àëûøàí àäàì. Ôÿàë èø÷è. 

Ãàáàãúûë èø÷èëÿð. – Ìèðçàüà îíó èñòèðàùÿò 

åâèíèí áèð õèäìÿò÷èñè âÿ éà ìÿñóë áèð èø÷èñè 

çÿíí åòäè. Ñ.Ùöñåéí. // Ùÿð ùàíñû áèð ìöÿññèñÿäÿ, 

èäàðÿäÿ õèäìÿò åäÿí, ÷àëûøàí àäàì. 

Òèúàðÿò èø÷èñè. Ïî÷ò èø÷èñè. Åëìè èø÷è. – Ãî÷óëàðëà 

ÿëáèð îëàí ïîëèñ èø÷èëÿðè þçëÿðèíè ýþðìÿìÿçëèéÿ 

âóðóðäóëàð. À.Øàèã. Ìèëèñ èø÷èñè 

äÿ ãàéüû ýþñòÿðèá îíó þòöðìÿê ãÿðàðûíà 

ýÿëìèøäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

2. Ôÿùëÿ. Èø÷èëÿðëÿ êÿíäëèëÿðèí èòòèôàãû. 

[Åéâàç:] Ìÿíèì ùÿãèãÿò ñàíäûüûì êèòàáäà .. 

èø÷è âàð, ôàáðèêàíò âàð. Ú.Úàááàðëû. Ìÿí èø÷è 

ôèðãÿñè íöìàéÿíäÿñèéÿì. Ù.Íÿçÿðëè. 

◊ Èø÷è ãöââÿñè – ôÿùëÿëÿð, èø÷èëÿð. Áó èøè 

ýþðìÿê ö÷öí èø÷è ãöââÿñè ëàçûìäûð. Èø÷è ãöââÿñè 

÷àòûøìûð. Ìåõàíèêè ãöââÿ èëÿ ýþðöëìÿñè 

ìöìêöí îëìàéàí èøëÿð ö÷öí .. ÿëàâÿ èø÷è 

ãöââÿñè âåðèëìèøäè. 

ÈØ×È-ÊßÍÄËÈ òîï. Ôÿùëÿ âÿ êÿíäëè, çÿùìÿòêåø, 

ÿìÿê÷è. [Ìèðçÿ Ùÿñÿí:] Èíäè òÿçÿ 

ùþêóìÿò ýþçëÿíèð, çÿùìÿòêåøëÿð ùþêóìÿòè, 

èø÷è-êÿíäëè ùþêóìÿòè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ùàäû 

ëÿëÿ:] Îíëàðûí ôèêðè èø÷è-êÿíäëè ñèíôèíè àçàä 

åòìÿêäèð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Áó ùàäèñÿäÿí èêè 

ýöí ñîíðà .. èø÷è-êÿíäëè ãàäûíëàð ãóðóëòàéû 

à÷ûëäûüûíäàí Ìÿñìÿíèí î àõøàì ìÿðóçÿñè 

âàð èìèø. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈØÄßÊ èñ. äàí. Èø, ÿìÿë, ýèçëè èø, êÿëÿê. 

[Íàìàç:] Ìÿíèì ÿëèìèí àëòûíäà ÷îõ àäàìëàðûí 

èøäÿêëÿðè âàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Äÿðâèø:] 

Äöíéàíûí .. èøäÿêëÿðè ÷àðïàç øÿêèëëèäèð. 


ÈØÅÌÈ´ÉÀ èñ. [éóí.] òèá. Éåðëè ãàí àçëûüû; 

òîõóìàëàðà ëàçûìû ãÿäÿð ãàíûí ÷àòìàìàñû. 

Ìÿðêÿçè ñèíèð ñèñòåìè âÿ öðÿê ÿçÿëÿñè èøåìèéàéà 

äàùà òåç òóòóëóð. 

ÈØßÝßËßÍ áàõ èøÿéàðàéàí. 

ÈØßÌÓÇÄ èñ. èãò. Ôÿùëÿéÿ ýþðäöéö èøèí 

(èñòåùñàë åòäèéè ìÿìóëàòûí) ìèãäàðûíà ýþðÿ 

âåðèëÿí ÿìÿê ùàããû. Èøÿìóçä ÿìÿê ùàããû. 

595

ÈØßÌÓÇÄ×ÓËÓÃ 

ÈØßÌÓÇÄ×ÓËÓÃ èñ. èãò. Ìöÿññèñÿëÿðäÿ 

èøÿìóçä ÿìÿê ùàããûíûí òÿòáèãè. 

ÈØßÉÀÐÀÐËÛËÛÃ èñ. Èøÿéàðàð øåéèí ùàë 


ÈØßÉÀÐÀÉÀÍ, ÈØßÉÀÐÀÐ(ËÛ) ñèô. Éàðàðëû, 

ëàçûìëû, ýÿðÿêëè; ôàéäà âåðÿ áèëÿí. Èøÿéàðàð 

øåé. 

ÈØÝßÍÚß èñ. [ôàðñ.] Âÿùøè âÿ àìàíñûç 

öñóëëàðëà âåðèëÿí úèñìàíè ÿçàá. [Ãÿòèáÿ:] 

[Ùöñàìÿääèí] àçàúûã áèð èøýÿíúÿ íÿòèúÿñèíäÿ 

áèçèì áöòöí ñèðëÿðèìèçè Ãûçûë Àðñëàíà âåðÿúÿêäèð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ýþð íåúÿ âåðìèø 

ðÿèééÿò áÿéëÿ ïÿíúÿ-ïÿíúÿéÿ; Êÿíäëèéÿ, ðÿíúáÿðëÿðÿ 

áàõ, áèð îëàí èøýÿíúÿéÿ. ß.Ãÿìêöñàð. 

[Ãàðàýöí:] [Øöáùÿëè àäàìû] ñàáàùà ãÿäÿð 

èøýÿíúÿëÿðëÿ äèíäèðäèì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

// Öìóìèééÿòëÿ, ÿçàá, ÿçèééÿò, çöëì. Áóðäàí 

óçàã Ýÿíúÿäèð; Çöëôöí ïÿíúÿ-ïÿíúÿäèð; 

Þëöì áèð äÿôÿëèêäèð; Àéðûëûã èøýÿíúÿäèð. 

(Áàéàòû). Íÿéÿ ýÿðÿê áàùàð, – äåäèì, – íÿéÿ 

ýÿðÿê ÿéëÿíúÿ; Ãàí ãàðäàøûì çàëûìëàðäàí 

ýþðöðêÿí ìèí èøýÿíúÿ. Ñ.Ðöñòÿì. Ýöëíàç âÿ 

Ñÿðèééÿ õàëà ýåúÿ éàðûñû, àééàðûìëûã äþçöëìÿç 

ÿçàá âÿ èøýÿíúÿäÿí ñîíðà èëê äÿôÿ ðàùàò 

éàòàðàã éóõóéà ýåòäèéè çàìàí [Ñÿàäÿò] ùÿëÿ 

ýÿëìÿìèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Èøýÿíúÿ åòìÿê 

(âåðìÿê) – ÿçàá âåðìÿê, ÿçèééÿò âåðìÿê, 

÷îõ èíúèòìÿê. [Õàúÿ Íèçàì:] Ìÿí äÿ 

áèð õåéëè öçöëäöì î ýåúÿ; Åòäèëÿð þíúÿ áèð àç 

èøýÿíúÿ. Ù.Úàâèä. Íåúÿ îëà áèëÿð êè, àòà-àíà 

þç éåýàíÿ þâëàäûíà áó ãÿäÿð èøýÿíúÿ âåðñèí! 


ÈØÝßÍÚßËÈ ñèô. ßçàáëû, ÿçèééÿòëè, àüûð, 

äþçöëìÿç; ÿçàá âÿ ÿçèééÿòëÿ äîëó. Áèçèì 

ýþçëÿðèìèç þíöíäÿí óçóí, èøýÿíúÿëè áèð èíñàí 

ùÿéàòû ýÿëèá êå÷èð. Ì.Ùöñåéí. 

ÈØÝßÍß èñ. [ôàðñ.] Éàðûáèøìèø éàüëû ÿòèí, 

òîéóüóí ñóéó. // Ùÿëÿ úûçäàã ùàëûíà ýÿëìÿìèø 

ñóëó ãóéðóã òèêÿëÿðèíäÿí èáàðÿò éåìÿê. 

Ãîâóðìà, êàáàá, èøýÿíÿ, úûçäàã èéè êö÷ÿíè, 

ìåéäàíû, ìåøÿíè áöðöéöðäö. Ìèð Úÿëàë. 

ÈØÝÈË 1 èñ. ìÿù. äàí. 1. Úÿôòÿ, ãàðìàã. 

[Êîñà] .. øöøÿíèí ñûíûã éåðèíäÿí ÿëèíè è÷ÿðèéÿ 

ñàëäû âÿ èøýèëè òÿðïÿòäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Àðàáàíûí ãîëó èëÿ áîéóíäóðóüó áèðëÿøäèðÿí 

íàçèê àüàú. // Àðàáàíûí òÿêÿðè ÷ûõìàìàã 

ö÷öí îõóíóí óúóíà êå÷èðèëÿí àüàú ïàð÷àñû. 

ÈØÝÈË 2 èñ. 1. Çÿíí, øöáùÿ, ýöìàí. 

2. ×ÿòèíëèê, ìàíåÿ, ÿíýÿë, ÷ÿòèí âÿçèééÿò. 

Èøýèëäÿí ÷ûõìàã. Èøýèë îëìàã (òþðÿòìÿê) 

596 

ÈØÝÖÇÀÐ 

– ìàíå îëìàã, ÿíýÿë éàðàòìàã. Èøýèë òþðÿòìÿê 

îíóí êþùíÿ ïåøÿñèäèð. Èøýèëÿ äöøìÿê 

– ÷ÿòèíëèéÿ, ÷ÿòèí âÿçèééÿòÿ äöøìÿê. Èøýèëÿ 

ñàëìàã – ÿíýÿëÿ ñàëìàã. Îë áàäÿíè êèì, 

ÿãëèìè áàøäàí àïàðûáäûð; Ñàíäûí ìÿíè, ìÿí 

ñàäÿäèëè èøýèëÿ ñàëäûí. Ãþâñè. 

3. ìÿú. ×àòûøìàçëûã, íþãñàí, ÿíýÿë. [Ìèðçÿ 

Äàäàø:] Úàìààò, ýþðöðñöíöç êè, áó îüëàíûí 

áàøûíäà áèð áàëàúà èøýèë âàð. Í.Âÿçèðîâ. 

ÈØÝÈËÁÀÇ ñèô. ìÿù. Ùèéëÿáàç, êÿëÿêáàç, 

ôûðûëäàã÷û. Èøýèëáàç àäàì. 

ÈØÝÈËËßÌß 1 “Èøýèëëÿìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÈØÝÈËËßÌß 2 “Èøýèëëÿìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ÈØÝÈËËßÌßÊ 1 ô. ìÿù. Èøýèë ñàëìàã, èøýèë 

êå÷èðìÿê. Àðàáàíû èøýèëëÿìÿê. 

ÈØÝÈËËßÌßÊ 2 ô. Áèð èøèí äöçÿëìÿñèíÿ 

ìàíå îëìàã, ÿíýÿë òþðÿòìÿê, ïÿð ãàòìàã. 

ÈØÝÈËËÈ 1 ñèô. ìÿù. Èøýèëè îëàí, èøýèëëÿ áàüëàíìûø, 

úÿôòÿëÿíìèø. Èøýèëëè ãàïû. 

ÈØÝÈËËÈ 2 ñèô. ßíýÿëëè, ÷ÿòèí, øöáùÿëè. Èøýèëëè 

èø. 

ÈØ-ÝÖÚ áàõ èø 1 âÿ 3-úö ìÿíàëàðäà. 

Îüóë, èøèí-ýöúöí áó âàõòûíäà áèëìèðÿì ýåäèì, 

íåúÿ ýåäèì, ýåòìÿéèì, íåúÿ ýåòìÿéèì. 

“Àøûã ßëÿñýÿð”. [Ùàúû Ìóðàä:] Îüóë, .. éåíÿ 

èðÿëèêè êèìè èøÿ-ýöúÿ ýåò. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Äåéèá-äàíûøàðàì øöìøàä áîéóíäàí; 

Èøèíäÿí-ýöúöíäÿí, òÿçÿ òîéóíäàí. Ì.Ðàùèì. 

Èøäÿí-ýöúäÿí åëÿìÿê – àâàðà ãîéìàã, 

èøèíäÿí àéûðìàã. Èøäÿí-ýöúäÿí îëìàã 

– ùÿð ùàíñû áèð ñÿáÿáÿ ýþðÿ èøèíäÿí àâàðà 

îëìàã, èøèíè áóðàõìàüà ìÿúáóð îëìàã, ùå÷ 

áèð èø ýþðÿ áèëìÿìÿê. [Ãóëó:] Áó äà êàñûá 

îüëàíäûð, íå÷ÿ ýöíäöð èøäÿí-ýöúäÿí îëóáäóð. 

Í.Âÿçèðîâ. Èøÿ-ýöúÿ éàðàìàã – õåéèð 

âåðìÿê, êþìÿéè äÿéìÿê, êàðà ýÿëìÿê, èøÿ 

éàðàìàã. Áó çàìàí ö÷ îüëóíäàí ùå÷ áèðèñè íÿ 

.. òîõóì äàøûéûð, íÿ äÿ áèð ñàõñû ñó ýÿòèðèá èøÿýöúÿ 

éàðàéûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Èøèíè-ýöúöíö 

áóðàõìàã – ùå÷ áèð èøëÿ ìÿøüóë îëìàìàã, 

èøèíäÿí ÿë ÷ÿêìÿê, àâàðàëàíìàã. [ßñÿä 

áÿé:] ..Ýÿëÿí ýöíäÿí èøèí-ýöúöí áóðàõìûø, 

áèð òöôÿíýëÿ îðà-áóðàíû ýÿçèð. Ú.Úàááàðëû. 

ÈØÝÖÇÀÐ ñèô. 1. Áàúàðûãëû, èøáàúàðàí, èøäÿ 

òÿúðöáÿñè îëàí. Èøýöçàð ìöäèð. – Áóðàäà ýþçÿ 

äÿéÿí ùÿð øåé îòàã ñàùèáèíèí èøýöçàð áèð àäàì 

îëäóüóíó ýþñòÿðèðäè. Ì.Ùöñåéí. ßáèë .. Ìóõòàð 

Çåéíàëîâó èøýöçàð âÿ ýþçöòîõ áèð àäàì 

êèìè òàíûéûðäû. ß.Âÿëèéåâ. [Íóðèééÿ:] Ñÿäðèíèç

ÈØÝÖÇÀÐËÛÃ 

èøýöçàð àäàìà îõøàéûð. È.ßôÿíäèéåâ. // Çÿùìÿòñåâÿí, 

èøëÿéÿí, èøúèë, èøëÿìÿéè ñåâÿí, 

òÿøÿááöñêàð. Ãî÷àã âÿ èøýöçàð ãûçëàðäàí 

îëäóüóíà ýþðÿ, ãàéûíàòàñû Ìÿëÿêäÿí ÿë 

÷ÿêìÿéèá îí ö÷ éàøûíäàí êè÷èê îüëóíà íèêàù 

åòäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. Êö÷ÿ ñöðÿòëÿ îðà-áóðà 

ýåäÿí èøýöçàð àäàìëàðëà äîëó èäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

2. ßìÿëè ÿùÿìèééÿòè îëàí, èø ö÷öí ôàéäàñû 

îëàí; úèääè. Èøýöçàð ñÿôÿð. Êîíôðàíñ èøýöçàð 

(ç.) øÿðàèòäÿ êå÷äè. – [Ìàéîð:] Úàâàíøèð áÿéëÿ 

èøýöçàð ñþùáÿòèìèç âàð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÈØÝÖÇÀÐËÛÃ èñ. Èøýöçàð îëìà; çÿùìÿòñåâÿðëèê, 

èøúèëëèê, òÿøÿááöñêàðëûã, áàúàðûãëûëûã. 

Áöëÿíä çàðàôàòéàíà îòàüà ðèøõÿíä åòìÿêëÿ 

áÿðàáÿð, àíàñûíûí áåëÿ èøýöçàðëûüûíà òÿÿúúöá 

åòìèøäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Èøýöçàðëûã ìöùöì 

èðàäè êåéôèééÿòëÿðäÿí áèðè îëóá, áàøëàíàí ùÿð 

ùàíñû áèð èøè .. òÿäðèúëÿ, àðäûúûë îëàðàã àõûðà 

ãÿäÿð èúðà åòìÿêäèð. “Ïñèõîëîýèéà î÷åðêëÿðè”. 

ÈØÜÀË èñ. [ÿð.] Ùÿð ùàíñû áèð äþâëÿòèí 

ùÿðáè ãöââÿëÿðè òÿðÿôèíäÿí áàøãà äþâëÿòèí 

òîðïàüûíûí òóòóëìàñû. Àïðåë èøüàëû. – Àçÿðáàéúàí 

Àòàáÿéëÿðèíÿ ìÿõñóñ òîðïàãëàð òàìàìèëÿ 

õàðÿçìëÿð, Èðàã âÿ èðàíëûëàðûí èøüàëû 

àëòûíäà èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Èøüàë åòìÿê 

– 1) òóòìàã, çîðëà ñîõóëìàã. Þçýÿíèí òîðïàãëàðûíû 

èøüàë åòìÿê; 2) êþùí. ìÿøüóë åòìÿê. 

ßñêè õàòèðÿëÿð ôèêðèìè èøüàë åòìèøäè. 

Ñ.Ùöñåéí. Ìÿúèäèí òÿáðèê åòìÿéè Íàäèðè áèð 

àç äöøöíäöðäöñÿ äÿ, àììà ãÿëáèíè èøüàë 

åäÿí ùèññèééàòûí áó òåçëèêëÿ áó ðÿíýÿ ýèðìÿñèíÿ 

.. ÿùÿìèééÿò âåðìÿäè. Á.Òàëûáëû. 

ÈØÜÀË×Û èñ. Þçýÿ òîðïàãëàðûíû çîðëà òóòàí, 

èøüàë÷ûëûã ñèéàñÿòè éåðèäÿí (àäàì, äþâëÿò 

âÿ ñ.). Éàäåëëè èøüàë÷ûëàðà ãàðøû ìöáàðèçÿ 

àïàðìàã. – [Óëóã áÿé:] Åëÿ äÿðñ âåðÿðèê èøüàë÷ûëàðà; 

Áèð äÿ öç ÷åâèðìÿç áó øÿí äèéàðà. 

À.Øàèã. Àçÿðáàéúàí õàëãû ùå÷ áèð çàìàí 

éàäåëëè èøüàë÷ûëàðà áîéóí ÿéìÿìèø, ùå÷ áèð 

çàìàí þç ìÿíëèéèíè, þç ìèëëè âöãàðûíû èòèðìÿìèøäèð. 


ÈØÜÀË×ÛËÛÃ èñ. Èøüàë ñèéàñÿòè éöðöòìÿ; 

èñòèëà÷ûëûã. Èøüàë÷ûëûã ñèéàñÿòè. 

ÈØÛÜÀÄÀÂÀÌËÛ ñèô. Èøûüûí òÿñèðè èëÿ äÿéèøìÿéÿí, 

èøûã òÿñèð åòìÿéÿí, èøûãäàí ãîðõìàéàí. 

Èøûüàäàâàìëû áîéàëàð (ðÿíýëÿð). 

ÈØÛÜÀÄÀÂÀÌËÛËÛÃ èñ. Èøûüàäàâàìëû øåéèí 

ùàë âÿ êåéôèééÿòè. Ðÿíýëÿðèí èøûüàäàâàìëûëûüû. 

ÈØÛÃ 

ÈØÛÜÀÙßÑÑÀÑ ñèô. Èøûüà ùÿññàñ îëàí, 

èøûãäàí òÿñèðëÿíÿí. Èøûüàùÿññàñ êàüûç. Èøûüàùÿññàñ 

ñèíèðëÿð. 

ÈØÛÜÀÙßÑÑÀÑËÛÃ èñ. Èøûüà ùÿññàñ îëìà 

õàññÿñè, èøûüà ùÿññàñ îëìà. 

ÈØÛÃ èñ. 1. ßòðàôû èøûãëàíäûðàðàã, îíó ýþçëÿ 

ýþðöíÿúÿê ùàëà ñàëàí øöà åíåðæèñè; íóð, çèéà. 

Ýöí èøûüû. Àé èøûüû. Ëàìïà èøûüû. Ôÿíÿð èøûüû. 

Èøûã øöàñû. – Éàüûøûí àðàñûíäà êö÷ÿëÿðäÿ éàíàí 

åëåêòðèê èøûãëàðû òóòãóí áèð çèéà íÿøð 

åäèðäèëÿð. Ñ.Ùöñåéí. Øàì èøûüûíäà áèð äÿñòÿ 

êåôëè Úóìàíûí íÿçÿðèíè úÿëá åòäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Ãàïû àðàëàíäû âÿ è÷ÿðèäÿí àü ãàðûí öñòöíÿ 

ñàðûìòûë-ãûðìûçû áèð èøûã çîëàüû äöøäö. 

Ã.Èëêèí. Èøûã àëìàã ìÿú. – 1) ãöââÿò àëìàã, 

èëùàì àëìàã; 2) äàùà ãöââÿòëè èøûã 

ìÿíáÿéè âàñèòÿñèëÿ èøûãëàíìàã. Ùóðè, ìÿëÿê 

îëà áèëìÿç ñÿíÿ òàé; Èøûã àëûð úàìàëûíäàí 

ÿðøäÿ àé. Àøûã Ìèðçÿ. Èøûã îëìàã – èøûãëàíìàã, 

íóðëàíìàã. Ñþç äåéÿí àøèã îëäó; Åëÿ 

éàðàøûã îëäó; Áó ýöí éàð áèçÿ ýÿëäè; Åâèìèç 

èøûã îëäó. (Áàéàòû). Èøûã ñà÷ìàã – øöàëàíìàã, 

ÿòðàôà èøûã âåðìÿê, èøûã éàéìàã. Òèíäÿ 

éàíàí áèð ôÿíÿð ÿòðàôà çÿèô èøûã ñà÷ûðäû. 

Ñ.Ðÿùìàí. Èøûã ñàëìàã – 1) èøûãëàíäûðìàã, 

íóðëàíäûðìàã. Îí äþðä ýåúÿëèê àé ãàéàëàðà 

èøûã ñàëûá, âàùèìÿëè êþëýÿëÿð òÿøêèë åäèðäè. 

Ù.Íÿçÿðëè. Áÿçÿí îëóð ùÿéàòûìûí äàüëàðûíû 

äóìàí àëûð; Î ýöí ñÿíèí òèòðÿê ëàéëàí éîëëàðûìà 

èøûã ñàëûð. ß.Úàâàä; 2) ïàðûëäàìàã, øÿôÿã 

ñà÷ìàã, áÿðã âóðìàã. Öçöéöí ãàøû èøûã 

ñàëûð. – [Ñàëàìîâ:] Áóíëàð [áðèëéàíòëàð] áàøãà 

øåéäèð, ÿíòèãÿ øåéäèð, ãàðàíëûãäà èøûã ñàëûð. 

Ú.Úàááàðëû. Èøûã âåðìÿê – 1) èøûãëàíäûðìàã, 

èøûã ñà÷ìàã, íóðëàíäûðìàã. Àé äîüäó 

èøûã âåðäè; Éàðà éàðàøûã âåðäè; Ñèíÿíäÿí äîüàí 

óëäóç; Ýþçöìÿ èøûã âåðäè. (Áàéàòû). 

[Ïÿðøàí] ýþéëÿðèí àõøàì ïàðûëòûñûíäà ùàëÿëÿíìèø 

àé êèìè èøûã âåðèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ; 

2) ìÿú. ãöââÿò âåðìÿê. Ìèëéîíëàðûí ýöúöíö 

áèð ìÿãñÿäÿ éþíÿëòäèí; Èøûã âåðäèí ýþçöíÿ, 

ãöââÿò îëäóí ãîëóíà. Ð.Ðçà. Èøûãäàí äöøìÿê 

– 1) èøûüû àçàëìàã, ïàðûëòûñû ñþíìÿê, 

çÿèôëÿìÿê. Äàí éåðè éåíèúÿ ñþêöëöðäö, .. àé 

âÿ óëäóçëàð ýöíöí ïàðëàã øöàëàðû ãàðøûñûíäà 

èøûãäàí äöøöá, ñþíöê áèð ùàëäà ýþçäÿí èòèðäèëÿð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè; 2) ãöââÿòäÿí äöøìÿê, 

çÿèôëÿìÿê (ýþç ùàããûíäà). 

2. Ýöíöí ùÿð ùàíñû áèð âàõòû ö÷öí ñÿúèééÿâè 

îëàí àéäûíëûã. Ýöíäöç èøûüû. Ñàáàù 

597

ÈØÛÃÙÀÈØÛÃ(ÄÀ) 

èøûüû. Àõøàì èøûüû (àëàãàðàíëûã). // Äàí éåðè, 

øÿôÿã. Ñàáàùûí èøûüû ñöçäö è÷ÿðè; Äîñòëàðà 

ýþñòÿðäè äîüàí ñÿùÿðè. Ì.Ðàùèì. Öôöãäÿ 

ñÿùÿð øÿôÿãèíÿ áÿíçÿð áèð èøûã ïàðûëäàéûð. 


3. Ëàìïà, ôÿíÿð, øàì âÿ ñ. èøûã ìÿíáÿéè 

ìÿíàñûíäà. Èøûüû éàíäûðìàã. Èøûüû êå÷èðìÿê. 

Èøûüû èðÿëè òóò. – Íöøàïÿðè õàíûìûí öðÿéèíÿ 

øÿê äàìäû, èøûüû òóòóá, îíà òÿðÿô öç ãîéäó 

ýåòìÿéÿ. (Íàüûë). ..Îòàüûìäàêû èøûüû êå÷èðÿíäÿ 

õÿôèô, ãûðìûçû áèð ïàðûëòûíûí ïÿíúÿðÿ 

øöøÿëÿðèíäÿ òèòðÿäèéèíè ýþðöðäöì. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

4. Èøûã ÷ûõàí éåð, èøûã éåð, èøûã äöøÿí éåð, 

èøûãëàíìûø éåð. Äàëû èøûüà òÿðÿô äóðìàã. 

Äÿðìàíû èøûüà ãîéìà. 

5. ìÿú. Àü ýöí, àéäûíëûã, õîøáÿõòëèê, ôÿðÿù 

ìÿíàñûíäà. Èøûüà ÷ûõàñàí. 

6. ìÿú. Ìààðèô, ìÿäÿíèééÿò, öðôàí, òÿðÿããè 

ìÿíàñûíäà. Èíäè ýÿíúëèê Áàêûíû ñåâèð. Èíäè 

Áàêû îíëàð ö÷öí èøûã âÿ áèëèê ìÿíáÿéè îëìóøäóð. 

Ì.Ùöñåéí. Èøûã, íóð ìÿíáÿéè ýþçÿë 

éóðäóìóç; Ýåòäèéèí éîëëàðà íóðëàð ñÿïÿëÿð. 

Í.Ðÿôèáÿéëè. Èøûãäàí ãîðõàí – ìààðèôäÿí 

ãîðõàí, ìààðèô äöøìÿíè, òÿðÿããè äöøìÿíè; 

úÿùàëÿòïÿðÿñò. ..Èøûãäàí ãîðõàí âÿ 

ìèëëÿòèí àéûëìàüûíäàí õîô âÿ ÿíäèøÿ åäÿí 

ìöëêÿäàð, áÿéëÿðèí âÿ àüàëàðûí ìÿðùÿìÿòèíäÿí 

[êÿíä úàìààòû] áèð íþâ ÿõëàãñûç îëóáëàð. 


7. ìÿú. Àéäûíëûã, òÿìèçëèê ìÿíàñûíäà. 

Äàüëàð áàøû èøûãäûð; Ýöí äàüà éàðàøûãäûð; 

Ãàéíàíàì ìÿíè ñåâìèð; Îüëó ìÿíÿ àøûãäûð. 


◊ Èøûüû äöøìÿê – ÷îõ ýþçÿë, ýþé÷ÿê, àüáÿíèç 

ãàäûí (ãûç) ùàããûíäà. Ãûç î ãÿäÿð ýþçÿëäè 

êè, èøûüû äöøöðäö ÷ÿìÿíÿ, ãàçëàð öðêöá 

îòëàøìûðäûëàð. (Íàüûë). Èøûã ìöàëèúÿñè – èøûã 

øöàëàðûíûí (ýöíÿø, éà ñöíè èøûã ìÿíáÿéèíäÿí 

÷ûõàí øöàëàðûí) ìöàëèúÿ ìÿãñÿäè èëÿ òÿòáèãè. 

Èøûã ñèãíàëû – èøûã âàñèòÿñèëÿ âåðèëÿí ñèãíàë, 

èøàðÿ. Èøûã öçö ýþðìÿìÿê, èøûã öçöíÿ ùÿñðÿò 

ãàëìàã – äàèìà ãàïàëû áèð éåðäÿ îòóðóá, 

à÷ûã ùàâàéà ÷ûõìàìàã, éà ÷ûõà áèëìÿìÿê. 

Ýþç âåðèá èøûã âåðìÿìÿê – áàõ ýþç. Ýþçöíÿ 

èøûã ýÿëìÿê – áàõ ýþç. 

ÈØÛÃÙÀÈØÛÃ(ÄÀ) çÿðô Äàí éåðè ñþêöëìÿéÿ 

áàøëàéàíäà, ùàâà èøûãëàøìàüà áàøëàéàíäà. 

Èøûãùàèøûãäà ãàðà äàìûí ùèñëè áàúàñûíäàí 

è÷ÿðè èøûã äöøäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

598 

ÈØÛÃËÀÍÌÀÃ 

ÈØÛÃËÀÍÄÛÐÛÚÛ ñèô. ßòðàôû èøûãëàíäûðàí, 

ñöíè èøûãëàíäûðìàüà ìÿõñóñ. Èøûãëàíäûðûúû 

úèùàç. Èøûãëàíäûðûúû ðàêåò. 

ÈØÛÃËÀÍÄÛÐÛËÌÀ “Èøûãëàíäûðûëìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÈØÛÃËÀÍÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. 1. Èøûã åäèëìÿê, 

åëåêòðèê èøûüû ÷ÿêèëìÿê. [ßùìÿä:] Áöòöí 

êÿíäëÿðèìèç áàøäàí-áàøà èøûãëàíäûðûëñûí. 


2. ìÿú. Øÿðù åòìÿê, øÿðù åäèëìÿê; àéäûíëàøäûðûëìàã. 

Ìÿñÿëÿ ìÿòáóàòäà èøûãëàíäûðûëìûøäûð. 

ÈØÛÃËÀÍÄÛÐÌÀ “Èøûãëàíäûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÈØÛÃËÀÍÄÛÐÌÀÃ ô. 1. Èøûã åëÿìÿê, èøûã 

ñàëûá àéäûí åòìÿê, ýþðöíÿúÿê ùàëà ñàëìàã. 

Òàïäûã àõûð Ëèçàëàðòÿê íåúÿ úàíàíÿëÿðè; ×èë- 

÷ûðàãëàðëà èøûãëàíäûðûðûã õàíÿëÿðè. Ì.ß.Ñàáèð. 

Ôÿðùàä áÿé ãàáàãäà ýåäèðäè. Êöðÿéèíèí îðòàñûíû 

àé èøûüû èøûãëàíäûðûðäû. Ãàíòÿìèð. Ñàùèë 

áîéó äöçöëìöø ôÿíÿðëÿðèí ÿêñè äÿíèçäÿ 

ýÿçÿí éåëêÿíëè ãàéûãëàðû èøûãëàíäûðûðäû. 

Ñ.Ðÿùìàí. // Áèð øåéèí èøûüûíû ìöÿééÿí 

ñÿìòÿ, éåðÿ âÿ ñ.-éÿ éþíÿëòìÿê. Åâèí êöíúöíö 

èøûãëàíäûðìàã. Öçöíö èøûãëàíäûðìàã. 

// Åëåêòðèê èøûüû èëÿ òÿìèí åòìÿê, èøûã ÷ÿêìÿê. 

Êö÷ÿëÿðè èøûãëàíäûðìàã. Ïàðêû èøûãëàíäûðìàã. 

2. ìÿú. Úàíëàíäûðìàã, èñèíäèðìÿê, ùÿðàðÿòëÿíäèðìÿê, 

ðóùëàíäûðìàã. [Êîìàíäèðèí] 

ãàðàäèíìÿç ñèôÿòèíè õÿôèô áèð ýöëöø èøûãëàíäûðûðäû. 


3. ìÿú. Èçàù åòìÿê, òÿñâèð åòìÿê, éàçìàã, 

ýþñòÿðìÿê, øÿðù åòìÿê. Íþìðÿäÿ ÿñàñ 

ìÿñÿëÿëÿðè èøûãëàíäûðìàã. Íèòã ìÿäÿíèééÿòè 

ìÿñÿëÿëÿðèíè ãÿçåòäÿ ýåíèø èøûãëàíäûðìàã 

ëàçûìäûð. – “Êÿøêöë” ùÿð ìÿñÿëÿäÿí éàçûðäû, 

èãòèñàäè, èúòèìàè, ñèéàñè, ÿäÿáè ìþâçóëàðû 

èøûãëàíäûðûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÈØÛÃËÀÍÌÀ “Èøûãëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÈØÛÃËÀÍÌÀÃ ô. 1. Èøûã îëìàã, àéäûíëàøàðàã 

ýþðöíÿ áèëìÿê, èøûãëà äîëìàã. [Ïàðê] 

éàëíûç éåíè ÷ûõìàãäà îëàí àéûí çèéàñû èëÿ õÿôèôúÿ 

èøûãëàíìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. Ýåúÿ òîíãàë 

éàíàðäû; Ãàçìà èøûãëàíàðäû. Ì.Ñåéèäçàäÿ. 

// Ìÿú. ìÿíàäà. Úàùàí èøûãëàíàúàã ñöëù èëÿ, 

ñÿàäÿò èëÿ. ß.Âàùèä. 

2. Ñÿùÿð à÷ûëìàüà áàøëàìàã, äàí éåðè ñþêöëìÿê. 

(Áó ìÿíàäà ÷îõ âàõò “ùàâà” ñþçö 

èëÿ). Ýþçëÿðèìè à÷äûì, ýþðäöì ùàâà òÿçÿ

ÈØÛÃËÀØÌÀ 

èøûãëàíûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Èíäè äÿ êè 

ñààò äþðääöð, ùÿëÿ èøûãëàíìàéûá. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ùàúû Ãàñûì èøûãëàíìàìûøäàí ãàáàã 

éóõóäàí îéàíäû.. Å.Ñóëòàíîâ. Ùàâà èøûãëàíàíà 

îõøàìûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

3. ìÿú. Ùÿð ùàíñû áèð ùèññèí òÿñèðè èëÿ 

öçöíäÿ, ýþçëÿðèíäÿ ñåâèíú ÿëàìÿòè çàùèð îëìàã, 

ðóùëàíìàã, úàíëàíìàã. Ãàðû ïóëó ýþðÿí 

êèìè ýþçëÿðè èøûãëàíûá äåäè: – Ìÿíèì ýþçöì 

öñòÿ! “Àøûã Ãÿðèá”. Áó ñÿñëÿðè Ëöòôÿëè 

åøèäÿí êèìè .. øàäëûüûíäàí èøûãëàíûá ýöëäö. 

È.Ìóñàáÿéîâ. 

ÈØÛÃËÀØÌÀ “Èøûãëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÈØÛÃËÀØÌÀÃ ô. 1. Èøûãëàíìàã, äàùà èøûã 

îëìàã, èøûüû àðòìàã. Äåéÿñÿí, ùàâà áèð àç 

èøûãëàøàí êèìè îëìóøäó. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. Á à õ èøûãëàíìàã 2-úè ìÿíàäà. Íÿ éåðäÿ 

áèð îúàã, íÿ ýþéäÿ áèð øàì! Ýþç-ýþçö 

ýþðìÿéèð .. èøûãëàøàíäà. ß.Úÿìèë. Êîòàí÷ûëàð 

èøûãëàøàíäà ãàëõûð.. Á.Áàéðàìîâ. Ýöí ÷ûõìàìûø 

îëñà äà, ùàâà èøûãëàøûðäû. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÈØÛÃËÀÒÌÀ “Èøûãëàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÈØÛÃËÀÒÌÀÃ áàõ èøûãëàíäûðìàã. ßçèç 

áàëàëàð! ..Çÿìàíÿíèí òÿãàçàñè, äàùà äîüðóñó, 

ùöððèééÿòèí ýöíö áèç ýåäÿí ãàðàíëûã, 

ìÿøÿããÿòëè éîëëàðû èøûãëàäûá àñàí åòäè. 

Í.Íÿðèìàíîâ. Äöøÿðýÿäÿ èøûãëàò ñÿí äÿ éàøûë 

áàüëàðû. Ì.Ðàùèì. Àé ÷ûõûá áàü÷àíû èøûãëàòìûøäû. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Ìÿú. ìÿíàäà. 

Îíóí ãîúà ñèìàñûíû; Èøûãëàòäû áèð ìÿíà. 

Í.Ðÿôèáÿéëè. Àé êèìè Ôöçóëè äÿ; Èøûãëàòäû ùÿð 

éåðè. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÈØÛÃËÛ ñèô. 1. Ýöúëö èøûã âåðÿí, èøûã ñà÷àí, 

èøûüû éàõøû îëàí, ïàðëàéàí. Èøûãëû ëàìïà. – Ùàâàíûí 

öçö ëÿêÿñèç îëäóüó ö÷öí èøûãëû óëäóçëàð 

þòÿäÿ-áÿðèäÿ ôÿðã åäèëèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Àé 

èøûãëû, ýþé óëäóçëó, éîë àéäûí; Êþíëöì åâè 

÷ûðàãáàíäûð áó ýåúÿ. Ð.Ðçà. 

2. Éàõøû èøûãëàíäûðûëìûø, èøûãëà äîëó, ÷îõ 

èøûã äöøÿí. Èøûãëû îòàã. Èøûãëû ñàëîí. – Ñàðàéûí 

ýåíèø, èøûãëû, éàðàøûãëû ôîéåñèíäÿ íåôò ãàáàãúûëëàðûíûí 

.. øÿêèëëÿðè âóðóëìóø áþéöê øÿðÿô 

ëþâùÿñè âàð èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ìåùðèáàí 

.. óçóí, èøûãëû äÿùëèç èëÿ ýåäèá ñîëà äþíäö.. 


3. Øÿôôàô, ïàðëàéàí, òÿìèç, ëÿêÿñèç. Èøûãëû 

øöøÿ. Èøûãëû ñÿìà. – Õîøëàäûüûì áèð ýåúÿ; 

éåðëÿð, ýþéëÿð èøûãëû; Àé áèð ñÿðõîø ýþç êèìè, 

ÈØÛÃÑÅÂßÍ 

óëäóçëàð éàðàøûãëû. Ì.Ìöøôèã. Åëÿ áèë ÷àéûí 

ñóéó àéà ãÿäÿð óúàëìàã, àéäûí ñÿìàíûí 

èøûãëû ñèôÿòèíè þç áóëàøûüûíà áîéàìàã èñòÿéèðäè. 


4. ìÿú. Ôÿðÿùëè, ìÿñóä, õîøáÿõò. Èøûãëû 

ýÿëÿúÿê. Èøûãëû ýöíëÿð. – Áèð èøûãëû äöíéà âàð 

– ùàãã-ÿäàëÿò äöíéàñû! ß.Úÿìèë. // ìÿú. 

Éàõøû, ýþçÿë, íÿúèá. Ùÿéàòûí èøûãëû âÿ ãàðàíëûã 

úÿùÿòëÿðè. 

5. ìÿú. À÷ûã, àéäûí, ïàðëàã (ôèêèð, àüûë ùàããûíäà). 

[Çåéä:] Ãåéñ èøûãëû áèð çÿêàäûð, úÿùàëÿò 

îíà ìÿúíóí äàìüàñû âóðóð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

◊ Èøûãëû äöíéà – éàøàäûüûìûç äöíéà, àëÿì. 

Íàüûëëàðäà Ñèìóðã ãóøó ãÿùðÿìàíû ãàðàíëûã 

äöíéàäàí èøûãëû äöíéàéà ÷ûõàðûð. – Äÿðâèø 

óúàáîéëó, àðüàç, óçóíñà÷ëû âÿ ñàããàëëû èäè. 

Ýþçëÿðèíäÿí âÿ öçöíäÿí áóíóí éóõó âÿ ìÿøÿããÿò 

âÿ èøûãëû äöíéàäà úÿùÿííÿì îäóíà 

äö÷àð îëäóüó ýþðöíöðäö. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

ÈØÛÃËÛÃ èñ. 1. Èøûãëû øåéèí ùàëû, èøûãëàíìà 

äÿðÿúÿñè. Ëàìïàíûí èøûãëûüû. // Èøûã, ïàðëàãëûã. 

2. Àäÿòÿí êÿíä åâëÿðèíäÿ, äàõìàëàðäà, 

ïÿéÿäÿ, òþâëÿäÿ âÿ ñ.-äÿ èøûã ýÿëìÿê ö÷öí 

éåð, áàëàúà ïÿíúÿðÿ. ..Äàõìàíûí áèð òàéãàíàä 

ãàïûñû, áèð äÿ äèâàðûí áàøûíäà õûðäà áèð 

èøûãëûüû âàðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

3. ìÿú. Ìààðèô, ìÿäÿíèééÿò, åëì, öðôàí. 

Èøûãëûüà ÷ûõìàã ìÿú. – 1) ìààðèôëÿíìÿê, 

ìÿäÿíèëÿøìÿê. ßçèç áàëàëàð! ..Áèçèì ãàðàíëûãäàí 

èøûãëûüà ÷ûõìàüûìûçà ìàíå îëóðäóëàð. 

Í.Íÿðèìàíîâ; 2) õîøáÿõò îëìàã, 

õîøáÿõòëèéÿ ÷ûõìàã. Èøûãëûüà ÷ûõàñàí (÷ûõàñûíûç) 

– õîøáÿõòëèê, ñÿàäÿò, éàõøû ýöí àðçóñó. 

[Èìðàí:] Àé ñÿíè ýþðöì, èøûãëûüà ÷ûõàñàí! 


ÈØÛÃÎÒÓ èñ. áîò. Äàüëûã éåðëÿðäÿ, ÷ÿìÿí 

âÿ êîëëóãëàðäà áèòÿí ÷îõèëëèê îò-áèòêè. 

ÈØÛÃÞË×ßÍ èñ. ôèç. Ùÿð ùàíñû èøûã ìÿíáÿéèíèí 

ýöúöíö þë÷ìÿê ö÷öí úèùàç; ôîòîìåòð. 

ÈØÛÃÑÀ×ÀÍ ñèô. 1. Þçöíäÿí èøûã âåðÿí, èøûã 

øöàëàðû áóðàõàí; ÿòðàôû èøûãëàíäûðàí. Èøûãñà- 

÷àí úèñèìëÿð. Èøûãñà÷àí áîìáà. 

2. ìÿú. Íóðëàíäûðàí, íóðñà÷àí. [Ñåâèë:] 

Ìÿäÿíèééÿò ñàðàéû ìÿäÿíèééÿòèí ñþíìÿç 

îúàüû, ÿòðàôà èøûãñà÷àí áèð ìàéàêäûð. 


ÈØÛÃÑÅÂßÍ ñèô. áîò. Ýöíÿø òóòàí, èøûãëû, 

à÷ûã éåðëÿðè ñåâÿí. Èøûãñåâÿí áèòêèëÿð. Èøûãñåâÿí 


599

ÈØÛÃÑÛÇ 

ÈØÛÃÑÛÇ ñèô. 1. Èøûüû îëìàéàí, éàõóä éàõøû 

èøûã äöøìÿéÿí. Èøûãñûç îòàã. // çÿðô Èøûã îëìàäàí, 

ëàìïà éàíäûðìàäàí; ãàðàíëûãäà. 

Íèéÿ èøûãñûç îòóðìóñàí // ìÿú. Úàíñûç, ùÿéàò 

èøàðòûñû îëìàéàí, þëýöí, çÿèô. Èøûãñûç ýþç. 

2. ìÿú. Íàäàí, úàùèë, ùöãóãñóç, ñåâèíúñèç. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ þç ðåàëèñò ãÿëÿìè èëÿ 

Àçÿðáàéúàí ãàäûíëûüûíûí .. èøûãñûç, éàçûã âÿ 

ãóë ùÿéàòûíû ãöäðÿòëÿ òÿñâèð åòìèøäèð. 


ÈØÛÃÑÛÇËÛÃ èñ. 1. Èøûã îëìàäûüû ùàë âÿ 

âÿçèééÿò. 

2. ìÿú. Úÿùàëÿò, ìÿäÿíèééÿòñèçëèê, íàäàíëûã. 

ÈØÛÃÓÚÓ áàõ èøûãéåðè. Ãîúà óñòà éàëíûç 

Òàùèðèí äåéèë, èøûãóúó ýþðäöéö ùÿð áèð øàýèðäèíèí 

öñòöíäÿ ìåùðèáàí áèð àòà êèìè ÿñìÿéÿ 

÷îõäàí àäÿò åëÿìèøäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÈØÛÃÂÅÐÈÚÈ 1. ñèô. Èøûãñà÷àí. 

2. èñ. Èøûãëàíäûðûúû úèùàç. Áöòöí èøûãâåðèúèëÿð 

ëàìïà ìàëëàðû ãðóïóíà àèääèð. 

ÈØÛÃÉÅÐÈ èñ. Öìèä éåðè, öìèä âåðÿí øåé. 

Èêèíúè ñÿáÿá î èäè êè, Ìåùäèãóëóíóí óìàúàüû 

âàðäû, èøûãéåðè ýþðöíöðäö. Ìèð Úÿëàë. 

ÈØÛËÄÀÜ èñ. ìÿù. Äÿíèç êÿíàðûíäà ÿí 

ùöíäöð âÿ ýþðöø äàèðÿñè ýåíèø îëàí éåðäÿ òèêèëìèø 

íèøàíýàù, ìàéàê. 

ÈØÛËÄÀÃÓØ èñ. çîîë. Ãàðàíëûãäà ïàðûëäàéàí 

úöúö. ßéèëÿí éàðïàüûíäà òèòðÿéÿðÿê; Ãîíìàã 

èñòÿð .. èøûëäàãóø ìèí-ìèí. Ð.Ðçà. 

ÈØÛËÄÀÃÓÉÐÓÃ èñ. çîîë. Ñÿð÷ÿêèìèëÿð 

äÿñòÿñèíäÿí ïàðëàã, àë-ãûðìûçû ãóéðóüó îëàí 

ãóø. 

ÈØÛËÄÀÌÀ “Èøûëäàìàã”äàí ô.èñ. 

ÈØÛËÄÀÌÀÃ ô. Èøûã âåðìÿê, èøûã ñà÷ìàã. 

Éåðëÿðäÿ èøûëäàìûð íÿ áèð øàì, íÿ áèð îúàã; 

Ýþéëÿðäÿ åøèäèëèð þëöì íÿðÿñè àíúàã. ß.Úÿìèë. 

Åëåêòðèê ëàìïàëàðû àõøàìûí áîç äóìàíëàðû 

è÷ÿðèñèíäÿ ñþíöê áèð ïàðûëòû èëÿ èøûëäàéûðäû. 

Ã.Èëêèí. // Ïàðëàìàã, ïàðûëäàìàã, áÿðã âóðìàã. 

Öçöéöí ãàøû èøûëäàéûð. Øöøÿ èøûëäàéûð. 

– Ùÿð èøûëäàéàíà ãûçûë äåìÿçëÿð. (Àòà. ñþçö). 

Âàãèô éàüûøäàí ñîíðà òÿìèçëÿíèá èøûëäàéàí 

îòëàðà âÿ ÷è÷ÿêëÿðÿ áàõûð, çþâãëÿíèðäè.. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ìàíãàëûí èøûüûíäà îíóí õûíàëû 

äûðíàãëàðû âÿ áàðìàüûíäàêû ãûçûë öçöê 

èøûëäàäû. È.Ùöñåéíîâ. 

ÈØÛËÄÀÒÌÀ “Èøûëäàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÈØÛËÄÀÒÌÀÃ ô. 1. Áèð øåéè ñèëìÿêëÿ, éàõóä 

öçÿðèíÿ áèð øåé ÷ÿêìÿêëÿ, ñöðòìÿêëÿ 

600 

ÈØËßÄÈËÌßÊ 

ïàðûëäàòìàã. Øöøÿëÿðè èøûëäàòìàã. Äþøÿìÿíè 

èøûëäàòìàã. – Êÿíäÿ éåòèøÿíäÿí ñîíðà Àëìàç 

óçóíáîüàç ÷ÿêìÿñèíè êå÷è ïèéè èëÿ éàüëàéûá 

èøûëäàäûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Ïàðëàòìàã, ïàðûëäàòìàã. Úàíàâàðëàð áó 

éåðëÿðè ùÿëÿ äÿ àäàìñûç ñàéàðàã, ýåúÿëÿð 

÷àäûðëàðûí ÿòðàôûíäà äîëàíûð âÿ àëîâëó ýþçëÿðèíè 

èøûëäàäàðàã, þç ðóçèëÿðèíè ýþçëÿéèðäèëÿð. 


ÈØÛË-ÈØÛË: èøûë-èøûë èøûëäàìàã (ïàðëàìàã, 

ïàðûëäàìàã) – ïàð-ïàð ïàðûëäàìàã. Ïèøèéèí 

ýþçëÿðè ãàðàíëûãäà èøûë-èøûë èøûëäàéûð. Öçöéöí 

ãàøû èøûë-èøûë ïàðûëäàéûð. – Äàüëàð, ÷ÿìÿíëÿð 

ýåéèíèð àë, éàøûë; Éåðëÿð, ýþéëÿð ïàðûëäàð èøûëèøûë. 

Ù.Úàâèä. Àé àéäûíëûã; óëäóçëàð äà; Ïàðëàéûðäû 

èøûë-èøûë. Ì.Äèëáàçè. 

ÈØÛËÒÛ èñ. Çÿèô èøûã. Íÿ èøûëòû, íÿ äÿ ÷ûðàã, 

íÿ áèð ãàðà äàõìà âàð; Ùÿð éåð áöòöí ãàëûí 

ãàð. À.Ñÿùùÿò. Åíèðÿì ãàçìàéà... Ãàçìà 

ñîéóã, äàð; Îä-îúàã éîõñà äà, áèð èøûëòû âàð. 

ß.Úÿìèë. Ãàð ýåòäèêúÿ äàùà øèääÿòëÿ éàüûð, 

ñîëüóí áèð èøûëòû àõøàì ãàðàíëûüûíäà ÿêñ 

åäèðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Óçàãäàí ýþðöíÿí 

èøûã íþãòÿñè. Ùÿð èêè éàíäà áèð ÷àüûðûìëûãäà 

ýþç ãûðïàí èøûëòû ýþðöíöðäö. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Èøûëòû ýÿëìÿê – èøûã ýþðöíìÿê, 

èøûã ñå÷èëìÿê. Éîë÷ó ãàïû òÿðÿôäÿí áèð èøûëòû 

ýÿëäèéèíè ýþðöá, éàâàø àääûìëà éàõûíëàøäû. 

Ñ.Ðÿùìàí. Óçàãëàðäàêû êÿíäëÿðäÿí àëàñåéðÿê 

èøûëòû ýÿëèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈØÛËÒÛËÛ ñèô. Èøûëòûñû îëàí, èøûëäàéàí, ïàðûëäàéàí. 

Ðçà áÿé íÿäÿíñÿ ùèðñëÿíèá, ýåðè äàðàíìûø 

âÿ îðòàäàí èêèéÿ áþëöíìöø èøûëòûëû 

ñà÷ëàðûíû ãàðûøäûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈØÛÐÜÀÍ èñ. áîò. Òîõóìëàðû ÿäâèééÿ êèìè 

èøëÿäèëÿí áèð áèòêè. Èøûðüàí áàë âåðÿí áèòêèäèð. 

ÈØÊßÌÁß èñ. [ôàðñ.] Ýþâøÿéÿí ùåéâàíëàðûí 

èêèíúè ìÿäÿñè. Ýþâøÿéÿí ùåéâàíëàðäà 

óäóëàí éåì èøêÿìáÿéÿ äàõèë îëàðàã éóìøàëûð, 

ãàðûøûð, ÿçèëèð. “Öìóìè çîîòåõíèéà”. 

ÈØËßÄÈÚÈ èñ. 1. õöñ. Èøëÿäÿí, ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðÿí, 

èøÿ ñàëàí. 

2. Á à õ èøëÿòìÿ 2-úè ìÿíàäà. Èøëÿäèúè 

äÿðìàíëàð. 

ÈØËßÄÈËÌß “Èøëÿäèëìÿê”äÿí ô.èñ. Ìàøûíëàðûí 

èøëÿäèëìÿñè. 

ÈØËßÄÈËÌßÊ ìÿúù. 1. Èñòèôàäÿ åäèëìÿê, 

òÿòáèã åäèëìÿê, ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðèëìÿê, èøÿ ñàëûíìàã. 

Úèùàçëàðûí èøëÿäèëìÿê ãàéäàñû.

ÈØËßÊ 

2. Äàíûøûãäà, éàçûäà èñòèôàäÿ åäèëìÿê. 

Äàíûøûãäà ãÿëèç ñþçëÿð èøëÿäèëìÿìÿëèäèð. 

Îíóí ìÿãàëÿñèíäÿ ÷îõëó òåðìèí èøëÿäèëìèøäèð. 

3. Ñÿðô åäèëìÿê, èñòåùëàê åäèëìÿê. Êàüûçûí 

ùàìûñû èøëÿäèëìèøäèð. 

4. Èøëÿìÿéÿ ìÿúáóð åäèëìÿê, éàõóä áèð 

èøäÿ èñòèôàäÿ åäèëìÿê, èø ýþðäöðöëìÿê. Èõòèñàñû 

öçðÿ èøëÿäèëìÿê. 

ÈØËßÊ 1 ñèô. 1. Çÿùìÿòè, èøëÿìÿéè ñåâÿí, 

÷îõ èøëÿéÿí, äàèì èøëÿéÿí, âàõòûíû èøäÿ êå- 

÷èðÿí; ôÿàë, ÷àëûøãàí. Èøëÿê àäàì. Áó éåðëÿðèí 

úàìààòû èøëÿêäèð. – Èøëÿê êå÷ÿë ÿðÿ ýåäÿð, 

ïèíòè ýþçÿë ýîðà. (Àòà. ñþçö). Ãûçõàíûì ÿðè 

êèìè èøëÿê, õîøõàñèééÿòëè, íàìóñëó áèð ãàäûí 

èäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [ßëèãóëó:] ..Ñèç ßùìÿä 

Ñîëòàíçàäÿ êèìè èøëÿê àäàìû áÿéÿíìèðñèíèç. 

Ì.Ñöëåéìàíîâ. // Çÿùìÿòêåø, ôÿùëÿ. Ãàðû 

áèð ãÿäÿð ñóñäóãäàí ñîíðà: – Áÿëè, îüóë, 

– äåäè, – ..î äóñòàã èñÿ, áàëà, èñòÿéèð êè, èøëÿê 

àäàìëàð, ôÿùëÿëÿð ùå÷ îëìàñà ýöíáàòàíäà 

åâëÿðèíÿ ãàéûòñûíëàð.. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. ×îõ èøëÿéÿí, ýåäèø-ýÿëèøëè, ùÿðÿêÿò ÷îõ 

îëàí. Èøëÿê êö÷ÿ. Èøëÿê éîë. 

3. Èøëÿéÿí, èø ýþðìÿê ö÷öí îëàí, èø ýþðÿí, 

òÿñÿððöôàòäà èñòèôàäÿ îëóíàí. Èøëÿê ùåéâàíëàð. 

Èøëÿê àò. – Èøëÿê ìàëû þéÿðëÿð; Òÿíáÿëèíè 

ñþéÿðëÿð; Þêöç úöòÿ ýåòìÿñÿ; Ãàøãàñûíà 

äþéÿðëÿð. (Ùîëàâàð). 

4. òåõ. Èøëÿéÿí, ùÿðÿêÿò åäÿí, éà ùÿðÿêÿò 

åòäèðèúè. Èøëÿê áîðó. Èøëÿê ÷àðõ. – Áóðóüóí 

îðòàñûíäà ãîéóëìóø ðîòîð ôûðëàíàðàã, êâàäðàò 

èøëÿê áîðó âàñèòÿñèëÿ ãóéóäàêû ãàçûìà 

êÿìÿðèíè äÿ ôûðëàäûð âÿ áåëÿëèêëÿ, ùÿðÿêÿò 

áàëòàéà êå÷èðèëèð. Ñ.Ãóëèéåâ. // Ñàç (ìàøûí 

âÿ ñ. ùàããûíäà). 

ÈØËßÊ 2 èñ. äàí. áàõ èøäÿê. [Ëåéëÿê 

ßëÿìäàð] éûðüàëàíà-éûðüàëàíà Ìöãèì áÿé 

Úàâàíøèðèí ùÿéÿòèíÿ ýèðÿíäÿ áèðäÿí-áèðÿ 

÷àð ïðèñòàâûíû ýþðöá, þçöíöí áöòöí èøëÿêëÿðèíè 

õàòûðëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Àíàì:] Ãîéìóðñàí 

áó òðàìâàé àëòûíäà ãàëìûøûí èøëÿêëÿðèíè 

áèëäèðÿì. Ìèð Úÿëàë. 

ÈØËßÌß 1 “Èøëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈØËßÌß 2 èñ. 1. Èéíÿ âÿ ñ. èëÿ ïàð÷à öçÿðèíäÿ 

èøëÿíìèø áÿçÿê, íàõûø. Ýöëÿáÿòèí èøëÿìÿëÿð 

áÿçè ýåéèìëÿðèí, àðàã÷ûí, ñààòãàáû, 

ïóë êèñÿñè, äàðàããàáû âÿ áàøãà ìÿèøÿò øåéëÿðèíèí 

öçÿðèíäÿ ýþðöëöð. “Àçÿðáàéúàí õàëã 

ÈØËßÌßÊ 

ñÿíÿòè”. // Ùÿêê åäèëìèø, ãàçûëìûø, îéóëìóø 

íàõûø, øÿáÿêÿ âÿ ñ. Ñîëà âÿ ñàüà à÷ûëàí ãàïûëàðûí 

éàíûíäà ëÿìÿ êèìè äèâàðà ãàçûëìûø, 

äþðäêöíúëö èøëÿìÿëÿð âàðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Êàüûçäàí êÿñèëìèø áÿçÿê. Ãÿôÿñÿëÿð öñòöíÿ; 

Ñàëìàã ö÷öí êàüûçäàí; Èøëÿìÿëÿð ãàéûðäû. 


2. Á à õ èøëÿìÿëè. Èøëÿìÿ äÿñìàë. 

ÈØËßÌßÊ ô. 1. Èø ýþðìÿê, áèð èøëÿ ìÿøüóë 

îëìàã, ÷àëûøìàã, ÿìÿéèíè òÿòáèã åòìÿê. 

Òàðëàäà èøëÿìÿê. ßêèíäÿ èøëÿìÿê. Åâäÿ èøëÿìÿê. 

Àõøàìëàð èøëÿìÿê. – Î ñààò áèëèíèðäè êè, 

ñÿäð àðàáà÷ûíûí âèúäàíëà âÿ ùàìûäàí éàõøû 

èøëÿäèéèíÿ òàìàìèëÿ àðõàéûí èäè. Ì.Ùöñåéí. 

Øÿðÿôîüëó Ìóüàíäà èêè äÿôÿ óçóí ìöääÿò 

éàøàéûá èøëÿìèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Èø÷èëÿð èñòèéÿ 

áàõìàäàí îä êèìè èøëÿéèðäèëÿð. Ìèð Úÿëàë. 

// Áèð éåðäÿ õèäìÿò åòìÿê. Ìÿêòÿáäÿ èøëÿìÿê. 

Çàâîääà èøëÿìÿê. Ùàðàäà èøëÿéèðñÿí – [Ùÿñÿíàüà:] 

Áàõûì ýþðöì íÿéÿ ëÿéàãÿòëÿðè âàð, 

áèð ÿìÿëëè ãóëëóüà ãîéóì èøëÿñèíëÿð, ñÿí äÿ áèð 

ãÿäÿð èñòèðàùÿò åëÿ. ß.Ùàãâåðäèéåâ. ßçèç 

Íàðûíúûí ìààðèô øþáÿñèíäÿ èøëÿäèéèíè áèëèðäè. 

Ñ.Ðÿùìàí. // äàí. Áèð âÿçèôÿ äàøûìàã, áèð 

ïåøÿäÿ ÷àëûøìàã, ...âÿçèôÿñèíè éåðèíÿ éåòèðìÿê. 

Ìåõàíèê èøëÿìÿê. Ìöùàñèá èøëÿìÿê. 

Èäàðÿäÿ êàòèá èøëÿéèð. – Áèð ýöí Ìÿøÿäèáÿé 

âàõòû èëÿ ìöùÿíäèñ èøëÿäèéè Áàéûë åëåêòðèê 

ñòàíñèéàñûíäàí òàíûäûüû ôÿùëÿ äîñòó èëÿ 

êö÷ÿäÿ òÿñàäöôÿí ãàáàãëàøäû.. Ì.Ùöñåéí. 

2. ×àëûøàðàã éàðàòìàã, ùàçûðëàìàã, ìöêÿììÿëëÿøäèðìÿê, 

éàõóä òÿäãèã åòìÿê, 

éàðàäûúû ÿìÿêëÿ ìÿøüóë îëìàã (÷îõ âàõò 

“öçÿðèíäÿ” ñþçö èëÿ). Þç ðîëó öçÿðèíäÿ èøëÿìÿê. 

Äèññåðòàñèéà öçÿðèíäÿ èøëÿìÿê. Éàçû÷û 

éåíè ÿñÿð öçÿðèíäÿ èøëÿéèð. Þç öçÿðèíäÿ 

èøëÿìÿê – þç áèëèéèíè, ñÿâèééÿñèíè, òÿúðöáÿñèíè 

àðòûðìàã ö÷öí äàèì ìÿøüóë îëìàã, 

÷àëûøìàã. // Áèð øåéè èñëàù åòìÿê ö÷öí öçÿðèíäÿ 

äöøöíìÿê. ßñÿðèí öçÿðèíäÿ ÷îõ èøëÿìÿê 


3. Ìöíòÿçÿì ñóðÿòäÿ þéðÿòìÿêëÿ, éåòèøäèðìÿêëÿ, 

òÿðáèéÿëÿíäèðìÿêëÿ ìÿøüóë îëìàã. 

Êàäðëàðëà èøëÿìÿê. Óøàãëàðëà èøëÿìÿéè 

áàúàðìàã ëàçûìäûð. 

4. Ùÿð ùàíñû àëÿò, úèùàç, ìàøûí âÿ ñ. âàñèòÿñèëÿ 

èø ýþðìÿê. Ìàøûíëà èøëÿìÿê. Èéíÿ èëÿ 

èøëÿìÿê. ×ÿêèúëÿ èøëÿìÿê. 

601

ÈØËßÌßÊ 

5. Áÿäÿí öçâëÿðèíèí ôÿàëèééÿòè ùàããûíäà. 

Öðÿéè èøëÿìÿê. Íÿáçè çÿèô èøëÿéèð. Ìÿäÿñè 

éàõøû èøëÿìèð. – Ìÿììÿä êèøèíèí áåéíè ìàøûí 

äÿéèðìàíû êèìè èøëÿìÿéÿ áàøëàäû. Ñ.Ðÿùìàí. 

Ñàíêè, Ôÿðùàäûí öðÿéè åëÿ áó àí èøëÿìÿéÿ, 

îíóí âöúóäó áó äÿãèãÿ ùÿðÿêÿò åòìÿéÿ áàøëàäû. 


6. Ùÿðÿêÿòäÿ îëìàã, äàéàíìàäàí èø ýþðìÿê 

(ìàøûí âÿ ñ. ùàããûíäà). Ìàøûí èøëÿéèð. 

Òåëåôîí èøëÿéèð. Ñààò äöç èøëÿéèð. // Ìöÿééÿí 

èñòèãàìÿò öçðÿ ìöíòÿçÿì ýåäèá-ýÿëìÿê. 

Áó êö÷ÿäÿí àâòîáóñ èøëÿéèð. // Ñààò ùàããûíäà. 

Ñààò 2-éÿ èøëÿéèð. – Íÿùàéÿò, ñààò áèðÿ îí 

áåø äÿãèãÿ èøëÿìèø Ñÿëèìè ýÿëäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

[Ðÿèñ:] Äàùà áÿñäèð, – äåäè, – ãàëàíûíû ñÿùÿð 

ùåñàáëàðûã, ñààò áèðÿ èøëÿéèð. È.ßôÿíäèéåâ. 

7. Ùÿð ùàíñû áèð ìàòåðèàë âÿ ñ. âàñèòÿñèëÿ 

ùÿðÿêÿò åòìÿê, ùÿðÿêÿòäÿ îëìàã. Ïàðîâîç 

äàø êþìöðëÿ èøëÿéèð. Ìîòîð áåíçèíëÿ èøëÿéèð. 

8. À÷ûã îëìàã, ôÿàëèééÿòäÿ îëìàã, õèäìÿò 

ýþñòÿðìÿê. Ïî÷ò áöòöí ýöíö èøëÿéèð. Êèòàáõàíà 

ùÿôòÿíèí áöòöí ýöíëÿðèíäÿ èøëÿéèð. 

Òåàòð áó ýöí èøëÿìèð. 

9. Ïðîñåñè äàâàì åòìÿê, óçàíìàã (õÿñòÿëèê, 

éàðà âÿ ñ. ùàããûíäà). ßëèíèí éàðàñû èøëÿéèð. 

– Éàðà èøëÿéèá ñèì åëÿìèø, èêè àé îíó 

èáàäÿòäÿí ãîéìóøäó. Ìèð Úÿëàë. 

10. Ùÿêê åòìÿê, ãàçûìàã, éàõóä íàõûø 

âóðìàã, áÿçÿê âóðìàã. Ãàáûí öñòöíö èøëÿìÿê. 

Êþéíÿéèí éàõàñûíû èøëÿìÿê. – Õÿíúÿðè 

èøëÿ, éîëëà; Öñòöí ýöìöøëÿ, éîëëà; Ìÿíÿ áåø 

àëìà ýþíäÿð; Áèðèíè äèøëÿ, éîëëà. (Áàéàòû). 

11. Áèð øåéèí è÷ÿðèñèíÿ êå÷ìÿê, äÿðèíëÿøìÿê. 

Ýöëëÿ áÿäÿíèíÿ õåéëè èøëÿéèá. // Òÿñèð 

åòìÿê, êå÷ìÿê, ýèðìÿê, éåðèìÿê (÷îõ âàõò 

“èëèéèíÿ” ñþçö èëÿ). Ñîéóã àäàìûí èëèêëÿðèíÿ 

èøëÿéèð. – Ñÿùÿð àéàçû ùÿòòà ñàü àäàìûí èëèéèíÿ 

èøëÿéèðäè. Ì.Ùöñåéí. Èíäè ðóùóíà äîëàí 

ãîðõó âÿ òÿëàøëà áÿðàáÿð, ãûçûí âöúóäóíà 

ñîéóã èøëÿéèð, î òèòðÿéèð, ëàêèí ùÿëÿëèê þçöíö 

ñàõëàéûðäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ñàáàù åðòÿíèí 

ñîéóüó ÷ûëïàã èíñàíëàðûí èëèéèíÿ ãÿäÿð èøëÿéèðäè. 

ß.Âÿëèéåâ. // Ýèðìÿê, íöôóç åòìÿê. 

Ñó òîðïàüûí äÿðèíëèêëÿðèíÿ èøëÿìèøäè. 

12. ìÿú. Òÿñèðè îëìàã, ùþêìö ÷àòìàã, 

íöôóçó ÷àòìàã. Ñàéàëûíûí êàüûç-áàðàòñûç, 

ãîëñóç, ìþùöðñöç ùþêìö äÿìèð éîëóíäàí 

Êöðöí ãûðàüûíà ãÿäÿð èøëÿéèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

602 

ÈØËßÍÌÈØ 

13. À÷ûëìàã, àòûëìàã. Ëàêèí ÷ûõàð-÷ûõìàç 

áèð-áèðèíèí àðäûíúà èêè ýöëëÿ èøëÿäè. 


14. ìÿú. Òÿñâèð åòìÿê, èçàù åòìÿê, ýþñòÿðìÿê. 

Éàçû÷û ÿñÿðäÿêè ñóðÿòëÿðè äèããÿòëÿ 

èøëÿìèøäèð. 

15. Åòìÿê, éîë âåðìÿê, ýþðìÿê. Èøëÿäèéè 

àüûð úèíàéÿòëÿðèí äÿùøÿòëè õîôóíäàí òÿíòèéÿí 

ßëÿìäàð òîããàñûíû à÷äû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ñîí 

çàìàí Ðöñòÿì êèøè îüëóíóí òîðà äöøìÿñèíäÿí, 

ïèñ áèð ýöíàù èøëÿìÿñèíäÿí ãîðõóðäó. 


16. Èøëÿê îëìàã, ýåäèø-ýÿëèøëè îëìàã. Áó 

éîëëàð èøëÿìÿñèí; Áÿçèðýàí ãûøëàìàñûí; Ìÿí 

ñåâäèì, ñÿí àïàðäûí; Òàíðû áàüûøëàìàñûí. 


17. Áèð ñûðà èñèìëÿðëÿ éàíàøû, ìöðÿêêÿá 

ôåèë âÿ èôàäÿëÿð äöçÿëäèëèð; ìÿñ.: àüçû èøëÿìÿê, 

áàøû èøëÿìÿê, ôèêðè èøëÿìÿê. 

ÈØËßÌßËÈ ñèô. Èéíÿ âÿ ñ. èëÿ öçÿðèíÿ áÿçÿê, 

íàõûø âóðóëìóø íàõûøëû, áÿçÿêëè. Èøëÿìÿëè 

êþéíÿê. Èøëÿìÿëè äÿñìàë. – [Ñîíà õàíûìûí] 

òàôòà êþéíÿéè, ýöëÿáÿòèí èøëÿìÿëè áàøìàüû, 

.. íÿéè, íÿéè éîõ èäè! Ãàíòÿìèð. Éóáèëåé 

ýöíëÿðèíäÿ äåéèðäèì: Ñÿìÿä, äþøö èøëÿìÿëè, 

ãîëó íàõûøëû; Òÿçÿ êþéíÿéèíè ýåéÿñÿí 

ýÿðÿê! Î.Ñàðûâÿëëè. Ãûçûë èøëÿìÿëè êóçÿëÿð 

äîëäóðóëäó. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÈØËßÍÈËÌß “Èøëÿíèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈØËßÍÈËÌßÊ áàõ èøëÿíìÿê. 

ÈØËßÍÌß “Èøëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈØËßÍÌßÊ ìÿúù. 1. Ñÿðô åäèëìÿê, èñòèôàäÿ 

åäèëìÿê, èøëÿäèëèá ãóðòàðìàã. Ìàòåðèàëëàðûí 

ùàìûñû èøëÿíäè. 

2. Åìàë îëóíìàã, äöçÿëäèëìÿê, ùàçûðëàíûá 

ëàçûìè øÿêëÿ ñàëûíìàã. 

3. Äàíûøûãäà, éàçûäà òÿòáèã åäèëìÿê, èñòèôàäÿ 

åäèëìÿê. Áó ñþç êþùíÿëìèøäèð, èíäè 

èøëÿíìèð. – Òàãûìäàí àíúàã áèð-èêè íÿôÿðè 

ñþçöí áåëÿ èêèáàøëû èøëÿíäèéèíè àíëàéûá ýöëäö. 


4. Ãàçûëìàã, ùÿêê åäèëìÿê, éàõóä áÿçÿê 

âóðóëìàã; íàõûøëàíìàã. Äèâàðäà ìöõòÿëèô 

ÿôñàíÿ âÿ ìàúÿðàëàð èøëÿíìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

5. Öçÿðèíäÿ èø àïàðûëìàã, öçÿðèíäÿ èøëÿíèá 

òÿêìèëëÿøäèðèëìÿê, éàõøûëàøäûðûëìàã. ßñÿð 

öçÿðèíäÿ áèð ãÿäÿð èøëÿíìÿéè òÿëÿá åäèð. 

ÈØËßÍÌÈØ ô.ñèô. 1. ×îõ èñòèôàäÿ åäèëìèø, 

÷îõ èøëÿíìÿêäÿí êþùíÿëìèø; íèìäàø. Èøëÿí-

ÈØËßÐÁÀØÛ 

ìèø ïàëàç. Èøëÿíìèø ãàá. – Àéëàð èëÿ èøëÿíìèø 

ìàùóä êöëàùû äàëà òÿðÿô ñöðöøìöøäö. 

À.Äèâàíáÿéîüëó. Ïÿðøàí ÿëèíÿ êå÷ÿí èøëÿíìèø 

ñöôðÿíè ñòîëóí öñòöíÿ ñàëàíäà Ðöñòÿì 

êèøè àúûãëàíäû.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Öçÿðèíäÿ íàõûø ãàçûëìûø, ùÿêê åäèëìèø, 

éàõóä íàõûøëàíìûø, áÿçÿê âóðóëìóø. Èøëÿíìèø 

äÿñìàë. Èøëÿíìèø êÿìÿð. Çÿðëÿ èøëÿíìèø 

úèëä. – [×îïî:] Àëòóí äÿñòÿêëè, èíúÿ òèêèøëÿðëÿ 

èøëÿíìèø ãàïûäàí è÷ÿðè ýèðäèì. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

3. Òÿêìèëëÿøäèðèëìèø, ìöêÿììÿëëÿøäèðèëìèø, 

èøëÿíèá ãàéäàéà ñàëûíìûø, äöçÿëäèëìèø. 

Öçÿðèíäÿ èøëÿíìèø ÿñÿð. // Öçÿðèíäÿ èø àïàðûëìûø, 

òÿäãèã åäèëìèø, þéðÿíèëìèø, ùÿðòÿðÿôëè 

äöøöíöëìöø. Éàõøû èøëÿíìèø ìþâçó. 

ÈØËßÐÁÀØÛ ñèô. ßñàñ ñÿáÿáêàð, ÿñàñ 

ýöíàùêàð, ÿñàñ èøè ýþðÿí. [Ìöòÿÿëëèìÿ:] Äÿäÿì 

äÿ ùÿìèøÿ íÿíÿìè äþéöð êè, èøëÿðáàøû 

ñÿíñÿí. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÈØËßÒÄÈÐÈËÌß “Èøëÿòäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈØËßÒÄÈÐÈËÌßÊ “Èøëÿòäèðìÿê”äÿí ìÿúù. 

ÈØËßÒÄÈÐÌß “Èøëÿòäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈØËßÒÄÈÐÌßÊ èúá. Èøëÿìÿéÿ ìÿúáóð 

åòìÿê. 

ÈØËßÒÌß 1. “Èøëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. [Ìóðàä] 

þìðöíöí áèð ãèñìèíè Õÿçÿð äÿíèçèíäÿ ìåõàíèêëèêäÿ 

êå÷èðäèéè ö÷öí ìîòîð èøëÿòìÿíè 

áèëèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

2. èñ. Ìÿäÿíè, áàüûðñàãëàðû òÿìèçëÿìÿê 

ö÷öí èøëÿäèëÿí, èñòèôàäÿ åäèëÿí äÿðìàí. Õÿñòÿéÿ 

èøëÿòìÿ âåðìÿê. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Èøëÿòìÿ 

éàüû. Èøëÿòìÿ äÿðìàíû. – Áèòêè ìÿíøÿëè èøëÿòìÿ 

ìàääÿñèíÿ ìàëèê ùÿáëÿð ö÷öí òèááè ñàáóí 

éàõøû ôîðìàâåðèúèäèð. “Äÿðìàí íþâëÿðè”. 

ÈØËßÒÌßÊ ô. 1. Èø ýþðäöðìÿê, èøëÿ ìÿøüóë 

åòìÿê, èø ýþðìÿéÿ ìÿúáóð åòìÿê; 

÷àëûøäûðìàã. Ôÿùëÿ èøëÿòìÿê. Óøàüû èøëÿòìÿê. 

Ãûçû óøàãëûãäàí èøëÿòìÿê. 

2. Áèð øåé ö÷öí èñòèôàäÿ åòìÿê; ôàéäàëàíìàã. 

ßí óøàãëûãäàí ìþùíÿòÿ àäÿò åòìèø 

Ìÿøÿäè ßñýÿð ýÿìè÷èëèê èøèíÿ ìàùèð îëäóãäà 

þçö ö÷öí áèð áàðêàñ àëûá èøëÿòìÿéÿ øöðó åòäè. 

Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. Ýöëñÿíÿì àðâàä òÿêíÿ ÿâÿçèíÿ 

èøëÿòäèéè àëöìèí ëÿéÿíè ñòóëëà áÿðàáÿð 

éåðèíäÿí ýþòöðöá, .. ãûç ÿùâàëàòûíû à÷ûá äàíûøäû. 

Ì.Ùöñåéí. Ôÿðìàíûí ãî÷àãëûüû îðàñûíäàäûð 

êè, î, ìöðÿêêÿá ìàøûíû èøëÿòìÿéè 

àðòûã ìÿíèìñÿéèáäèð. ß.Ñàäûã. 

ÈØÐÀÃÈËÈÊ 

3. Òÿòáèã åòìÿê, èøÿ ñàëìàã. Ñèéàñÿò èøëÿòìÿê. 

Ôÿíä èøëÿòìÿê. Ùèéëÿ èøëÿòìÿê. – Êîðîüëó 

ãàéûòìàç, òóôàí ñàëìàñà; Úèäà èøëÿòìÿñÿ, 

ãûëûíú ÷àëìàñà. “Êîðîüëó”. Ìîëëà Ãàñûì 

àíëàäû êè, .. ùÿð íÿ êÿëÿéè âàðñà, èøëÿäÿ áèëÿúÿêäèð. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Áþéöê éàçû÷û âÿôàò åòäèéè 

ýöíÿ ãÿäÿð ãÿëÿìèíè èøëÿòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

4. Ñÿðô åòìÿê. Ïóëó ãÿíàÿòëÿ èøëÿòìÿê. 

– Úÿì îëóðóã áèð ìÿúëèñÿ éöç íÿôÿð; Èøëÿäèðèê 

íå÷ÿ áàòìàí ÷àé, øÿêÿð. ß.Íÿçìè. // È÷ìÿê, 

ãÿáóë åòìÿê, éàõóä è÷ìÿê âÿ éà éåìÿê 

êèìè èñòèôàäÿ åòìÿê. Ñèðêÿíè àðòûã èøëÿäÿíèí 

áÿäÿíè çÿèô îëóð. Ù.Çÿðäàáè. [Ïðîôåññîð:] Áó 

äÿðìàíëàðû âàõòûíäà èøëÿò.. Ãàíòÿìèð. 

5. Äàíûøûãäà, éàçûäà òÿòáèã åòìÿê, èñòèôàäÿ 

åòìÿê. Ãÿëèç èáàðÿëÿð èøëÿòìÿê. – Ùÿëÿ .. 

ðóñëàð, ïîëéàêëàð âÿ ãåéðèëÿð áèçÿ ýþðÿ þç 

äèëëÿðèíè âÿ éàçûëàðûíû ÷îõ èøëÿäèðëÿð.. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ñÿìèðÿ:] Îðòà ìÿêòÿáäÿ 

îõóéàðêÿí áèçèì ùàìûìûçûí èøëÿòäèéè 

áó äÿáäÿ áÿçè èôàäÿëÿð èíäè ìÿíäÿ ïàðîäèéà 

òÿñèðè áóðàõûðäû. Ì.Ùöñåéí. 

6. Àäÿòÿí “ãàðíûíû” ñþçö èëÿ – èôðàç ïðîñåñèíè 

ãàéäàéà ñàëìàã, éàõóä ÿêñèíÿ, àéàãéîëóíà 

ñàëìàã. 

ÈØËßÒÌßËÈ ñèô. Èøëÿòìÿê, ñÿðô åòìÿê, 

åùòèéàúû ðÿô åòìÿê ö÷öí îëàí; èøëÿòìÿê ö÷öí 

àéðûëìûø (ñàõëàíìûø, òÿéèí åäèëìèø). 

ÈØËÈ ñèô. 1. Èøè îëàí, èøëÿ òÿìèí îëóíìóø. 

2. ìÿú. Öðÿéèíäÿ êèíëè ñþçö, ìÿòëÿáè îëàí. 

Î, èøëè àäàìà îõøàéûðäû. 

ÈØËÈ-ÝÖÚËÖ ñèô. ßëèíäÿí ùÿð èø ýÿëÿí, 

áàúàðûãëû, çÿùìÿòè, èøè ñåâÿí. Î, èøëè-ýöúëö 

ãûçäûð. 

ÈØËÈ-ÏÅØßËÈ áàõ èøëè-ýöúëö. 

ÈØÌßÊ áàõ åøìÿê. 

ÈØÌßÊËÈ áàõ åøìÿêëè. [Õûðäàõàíûì:] 

..Ìÿí äÿ ñÿíÿ áîðúëó îëóðàì áèð äÿñò øàëäàí 

ëèáàñ èáðÿ èøìÿêëè.. Í.Âÿçèðîâ. 

ÈØ-ÏÅØß èñ. Ñÿíÿò, ïåøÿ, èø-ýöú. Þýåé 

àíà î ýöíäÿí Ôàòìàéà ýöíäÿ áèð êöëëö êþìáÿ 

âåðèá, äàðàüíàí éóí äàðàìàüû îíà èøïåøÿ 

åëÿäè. (Íàüûë). Ýåúÿ-ýöíäöç èøèí-ïåøÿí 

éîõìóäóð ×ÿêèëìÿçñÿí áèð äÿãèãÿ àðõàìäàí. 


ÈØÐÀÃÈËÈÊ [ÿð. èøðàãèééÿ – øÿôÿã, ïàðûëòû] 

Îðòà ÿñðëÿðäÿ ìöñÿëìàí þëêÿëÿðèíäÿ éàéûëìûø 

ôÿëñÿôè úÿðÿéàí. Èøðàãèëèê ôÿëñÿôÿñè. 

Èøðàãèëèéÿ ýþðÿ êþëýÿëÿð èøûãëàðëà éàíàøû 

äàèìà ìþâúóääóð. 

603

ÈØÐßÒ 

ÈØÐßÒ èñ. Êåô, åéø-èøðÿò; è÷êè è÷ìÿ. 

ßééàìè-çèìèñòàí êå÷äè, ñåâäèéèì; Äóð, ñåéð 

åéëÿ, èøðÿò áàùàðûäûð áó!.. Ã.Çàêèð. Áèç áèð 

íå÷ÿ êàìàí÷à, òàð òàïìûøûã; Áóðäà áèð èøðÿò 

ìÿúëèñè ãóðìóøóã. À.Ñÿùùÿò. Áó ýåúÿ îüëó 

Ìöðñÿëèí òîé ìÿñëÿùÿòè ýåúÿñè îëìàãäàí 

àðòûã, îíóí ö÷öí êåô âÿ èøðÿò ìÿúëèñè èäè. 

À.Øàèã. Èøðÿò åòìÿê (åëÿìÿê) – ÿéëÿíìÿê, 

êåô ÷ÿêìÿê. Õåéð îëñóí, ùÿð êÿñ éûüíàüûíäàäûð; 

Îíëàð èëÿí çþâãö èøðÿò åéëÿðñÿí. 

Ì.Â.Âèäàäè. Ùàíû î ìàù èëÿ ìÿí èøðÿò åòäèéèì 

ýåúÿëÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. Áèð ýåúÿ Îòåëëîíóí 

áÿäõàùëàðû ãûçûí àòàñûíû éóõóäàí îéàäûá, 

îíà õÿáÿð âåðèðëÿð êè, ñÿíèí ãûçûí èñìÿò 

âÿ ùÿéàíû óíóäóá, ãàðà ÿðÿá èëÿ èøðÿò åòìÿêäÿäèð. 


ÈØÐßÒËÈ ñèô. Êåô áöñàòû ãóðóëìóø, êåô 

ö÷öí äöçÿëäèëìèø. [Ëÿòèô øàù:] Äîñò áàüûíäà, 

ýÿëäèì, ëÿëÿ! Èøðÿòëè äèâàíû ýþðäöì. “Ëÿòèô øàù”. 

ÈØÑÅÂßÍ ñèô. Èøëÿìÿéè, ÷àëûøìàüû ñåâÿí; 

èøúèë. Èøñåâÿí àäàì. 

ÈØÑÈÇ ñèô. 1. Äàèìè èøè, èø éåðè âÿ ìààøû 

îëìàéàí. Èøñèç ôÿùëÿëÿðèí íöìàéèøè. – [Ìåùðèáàí 

ÿðèíèí] èøñèç (ç.) ãàëäûüû ýöíëÿðèíäÿ 

àúëûüûíû, ÷ûëïàãëûüûíû à÷ûá ñþéëÿìÿäèéè êèìè 

áèð ÷îõ ãûø ýåúÿëÿðèíè éàíàúàãñûç êå÷èðìèø, 

øèêàéÿò åòìÿìèøäè. Ñ.Ùöñåéí. // Èñ. ìÿíàñûíäà 

(àäÿòÿí úÿì øÿêëèíäÿ). Èøñèçëÿð îðäóñó. 

2. Áèêàð, àâàðà, âåéë, ùå÷ áèð èøëÿ ìÿøüóë 

îëìàéàí. Êö÷ÿëÿð âÿ êþðïöíöí ãàðøûñû èøñèç 

úàìààòëà äîëìóøäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Çÿðô 

ìÿíàñûíäà. Ùå÷ áèð èøëÿ ìÿøüóë îëìàäàí, 

àâàðà-àâàðà, âåéë-âåéë. Èøñèç ýÿçìÿê. Èøñèç 

êö÷ÿëÿðè äîëàøìàã. 

3. çÿðô Ùÿðÿêÿòñèç, èñòèôàäÿñèç, áîø-áåêàð. 

..Êèòàéäà éàïîí ìàëûíû áàéêîò åëÿéèá, êàðõàíàëàðûíû 

èøñèç ãîéóáëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÈØÑÈÇ-ÝÖÚÑÖÇ áàõ èøñèç 2-úè ìÿíàäà. 

ÈØÑÈÇËÈÊ èñ. 1. Áèð éåðäÿ èøñèçëÿðèí, äàèìè 

ìààøû îëìàéàí àäàìëàðûí ìþâúóä îëäóüó 

ùàë. Êöòëÿâè èøñèçëèê ùàëëàðû. Èøñèçëèéèí õðîíèêè 

ùàë àëìàñû. 

2. Èøñèç àäàìûí ùàë âÿ âÿçèééÿòè. Áèð éàíäàí 

èøñèçëèê, ïàðàñûçëûã, .. áèð éàíäàí äà 

ñÿíÿò åøãè, òÿáèí úîøãóíëóüó âÿ ãàíûí îéàíìàñû 

Áàõûøîüëó Ùÿñÿíè ðàùàò áóðàõìàéûá, 

ðóùóíà ÿçèééÿò âåðèðäè. Á.Òàëûáëû. 

3. Áèêàðëûã, ýþðöëÿúÿê èøèí îëìàìàñû; 

ìÿøüóëèééÿòñèçëèê. Èøñèçëèêäÿí ùÿð ýöí ñàùèë 

604 

ÈØÒÀÙ(À) 

áîéó èëÿ áèð ãÿäÿð éîë ýåäÿð âÿ éà äà îðìàíà 

ýèðèá ýÿçìÿêëÿ, þçöìö ÿéëÿíäèðÿðäèì. 

Ñ.Ùöñåéí. Ñòóäåíò ãàïûíûí àðàñûíäàí: – Õûðäà 

ùåêàéÿëÿð îëñà, ÷îõ ìÿìíóí îëàðàì, – äåäè, 

– éîõñà èøñèçëèêäÿí äàðûõûðàì. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÈØÑÈÇ-ÏÅØßÑÈÇ áàõ èøñèç-ýöúñöç. [Ìóðàä] 

Áàêûäà îëóðêÿí èøñèç-ïåøÿñèç áóëóíìàéûðäû. 


ÈØÒÀÙ(À) èñ. [ÿð.] 1. Éåìÿê èñòÿìÿ, éåìÿéÿ 

ìåéèë, éåìÿê àðçóñó. Òÿìèç ùàâà 

àäàìûí èøòàùàñûíû àðòûðûð. – Èøòàùà äèø àëòûíäàäûð. 

(Ìÿñÿë). ..Éàçûðñàí êè, èøòàùàì àçàëûá, 

áåëÿ êè, ñöáù âàõòû áîçáàø éåéÿíäÿ, àõøàì 

àçàíû äåéèëÿíäÿ êàáàá éåéèðÿì.. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ãóðáàí:] Íåéëÿéèì, 

Àëëàù ïëîâó áèð àäàìà âåðèð, èøòàùû áèð àéðûñûíà. 


2. ìÿú. Àðçó, èñòÿê, ùÿâÿñ. Ìöôòÿ ïóëëàðû 

àëûá úèáèíÿ äîëäóðàíäà [îíóí] èøòàùàñû äàùà 

äà àðòäû. “Êèðïè”. Èøòàù(à) èëÿ, èøòàùëà 

– 1) ùÿâÿñëÿ, ëÿççÿòëÿ, àúýþçëöêëÿ. Èøòàùëà 

éåìÿê. – [Îðóú] òöòÿê ÷àëûðêÿí ãîéóíëàð èøòàù 

èëÿ îò îòëàð, àðàáèð ãóëàãëàðûíû ãûðïàðàã 

î ñÿñè äèíëÿðäè. À.Øàèã. Íÿúÿô èøòàùà èëÿ éåéèð, 

õàëàñûíûí îíà åòäèéè éàõøûëûãëàðäàí 

óçóí-óçàäû äàíûøûðäû. Ã.Èëêèí; 2) ìÿú. àðçóëó, 

ùÿâÿñëè, ùÿñðÿòêåø. Ïóëñóç, ëàêèí èøòàùàëû 

òàìàøà÷û ñîâóøìàã èñòÿìèð. Ìèð Úÿëàë. 

◊ Èøòàùàñû à÷ûëìàã – éåìÿê àðçóñó äàùà 

äà àðòìàã, äàùà äà èøòàùàëàíìàã, éåìÿê 

èñòÿìÿê. [Áÿðáÿðçàäÿ:] Ùÿìèøÿ áó éîëäàøëà 

ñþùáÿò åéëÿéÿíäÿí ñîíðà, ìÿíèì èøòàùàì 

à÷ûëûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Èøòàùàñû áþéöê îëìàã 

– ÷îõ áþéöê øåéëÿð óììàã, èìêàíû, ëÿéàãÿòè 

õàðèúèíäÿ îëàí øåéëÿðèí àðçóñóíäà îëìàã. 

[Òåéìóð:] Éîõ, àøíà, èøòàùàí ÷îõ áþéöêäöð. 

Èíàíìûðàì, áó ãÿäÿð âåðÿ. “Ì.Í.ëÿòèô.”. 

Èøòàùàñû ÷ÿêìÿê – öðÿéè èñòÿìÿê, ìåéëè îëìàã. 

Èñëàì ýöëÿ-ýöëÿ éàâàø ñÿñëÿ [Òåëëèéÿ] 

äåéèðäè: – Àé ãûç, ýèú îëìà!.. ×îõ âàõò àäàì 

éàüëû ïëîâäàí ÷èéðÿíÿð, èøòàùàñû ñîüàí- 

÷þðÿê éåìÿê ÷ÿêÿð. Ñ.Ùöñåéí. Èøòàùàñû êöñìÿê 

(áàüëàíìàã, ïîçóëìàã, òóòóëìàã) 

– áó âÿ éà áàøãà áèð ñÿáÿá öçöíäÿí éåìÿê 

èñòÿìÿìÿê, éåìÿêäÿí ãàëìàã, öðÿéè ùå÷ 

áèð øåé èñòÿìÿìÿê. Ãàðàáàø áèëäè êè, ßùìÿäèí 

ôèêðè Ïÿðè Ñîëòàíû íàðàùàò åëÿéèá, èøòàùû 

áàüëàíûá. (Íàüûë). [Ãóðáàí:] Äè éàõøû, ýÿë 

ýþòöð, èøòàùûì òóòóëóá, éåéÿ áèëìèðÿì. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ.

ÈØÒÀÙ(À)À×ÀÍ 

ÈØÒÈÉÀÃ 

ÈØÒÀÙ(À)À×ÀÍ ñèô. Èøòàùà ýÿòèðÿí, èøòàùà 

àðòûðàí, éåìÿê ùÿâÿñè îéàäàí. Èøòàùàà÷àí 

äÿðìàí. Èøòàùàà÷àí éåìÿêëÿð. – Ìöáàøèð 

Ìÿììÿä èñðàð åòäè: – Àáúîñóç î ÿòè éåìÿê 

ùàðàìäûð. ..Ýÿðÿê èøòàùàà÷àí, ãûçûøäûðàí áèð 

øåé îëñóí êè, éåéÿ áèëÿñÿí.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

[Ñóëòàí Ñÿìÿäÿ:] Áóðàëàðäà îë, ýåäÿê åâÿ, 

ñÿíèí ö÷öí ñàðûìñàãëû, èøòàùàà÷àí øåé 

áèøèðòäèðèì. È.Ùöñåéíîâ. 

ÈØÒÀÙ(À)ÝßÒÈÐßÍ, ÈØÒÀÙ(À)ÝßÒÈÐÈÚÈ 

áàõ èøòàù(à)à÷àí. 

ÈØÒÀÙ(À)ËÀÍÄÛÐÌÀ “Èøòàù(à)ëàíäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÈØÒÀÙ(À)ËÀÍÄÛÐÌÀÃ ô. Èøòàùà ýÿòèðìÿê, 

èøòàùà îéàòìàã, éåìÿê ùÿâÿñèíè àðòûðìàã. 

Õþðÿéèí ÿòðè àäàìû èøòàùëàíäûðûðäû. – Òÿçÿ 

÷þðÿéèí ÿòðè ùÿéÿòäÿ îòóðàíëàðû èøòàùëàíäûðûðäû. 

Ñ.Øàìèëîâ. 

ÈØÒÀÙ(À)ËÀÍÌÀ “Èøòàù(à)ëàíìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÈØÒÀÙ(À)ËÀÍÌÀÃ ô. Éåìÿéÿ ùÿâÿñ 

îéàíìàã, èøòàùàéà ýÿëìÿê. 

ÈØÒÀÙ(À)ËÛ ñèô. Éàõøû èøòàùàñû îëàí, éåìÿéè 

èøòàùà èëÿ, ùÿâÿñëÿ éåéÿí. Èøòàùàëû àäàì. 

ÈØÒÀÙ(À)ÑÛÇ ñèô. Èøòàùàñû îëìàéàí, ãàðíû 

òîõ îëìàäûüû ùàëäà éåìÿéÿ èñòÿéè îëìàéàí. 

Òåëëè áàëàúà ãûçäûð; Éåìÿéÿ èøòàùñûçäûð. 

Ì.Äèëáàçè. // çÿðô Éåìÿê èñòÿìÿäÿí, éåìÿéÿ 

èñòÿéè îëìàäûüû ùàëäà; ìåéèëñèç, ùÿâÿññèç, 

êþíöëñöç. Õþðÿéè èøòàùàñûç éåìÿê. – Ìèðçÿ 

èøòàùàñûç íàùàð éåéèá éàòìàã èñòÿäè, ùÿð÷è 

÷àëûøäû éóõóñó ýÿëìÿäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÈØÒÀÙ(À)ÑÛÇËÛÃ èñ. Èøòàùà îëìàìàñû, éåìÿê 

èñòÿìÿìÿ, éåìÿéÿ ùÿâÿñ îëìàäûüû ùàë. 

ÈØÒß ÿä. [òöðê.] Áóäóð, áàõ. Åé ÿçèçèäèëö 

úàí, åé ôÿðÿùè-ãÿëáè-ìÿëóë! Åäÿðÿì, 

èøòÿ, áó òÿêëèôèíè øöêðàíëà ãÿáóë! À.Ñÿùùÿò. 

Ýþðöðñöíöç, ôþâãÿëàäÿ ùàäèñÿ, èøòÿ, áó èäè.. 


ÈØÒÈÁÀÙ èñ. [ÿð.] 1. Øöáùÿ, øÿêê; øöáùÿ 

åòìÿ, øÿêê åòìÿ. Ñÿí î äåéèëìèäèí, äåäèí: 

äóìäóð öìèäýàùûìûç Ìÿí äåìÿäèììè, âàð 

áóíà äóìäóðó èøòèáàùûìûç Ì.ß.Ñàáèð. 

Èøòèáàù äîüóðìàã – øöáùÿ äîüóðìàã. 

Èøòèáàù åòìÿê – øöáùÿëÿíìÿê, øöáùÿéÿ 

äöøìÿê. Èøòèáàùà ñàëìàã – øöáùÿéÿ ñàëìàã, 

øöáùÿ îéàíäûðìàã; øÿêëÿíäèðìÿê, 

øöáùÿëÿíäèðìÿê. Î êè ãàëäû Äèëøàäûí ìÿñÿëÿñèíÿ, 

çÿííèìúÿ, Ôÿõðÿääèíè èøòèáàùà ñàëìàìàã 

ö÷öí Äèëøàäû ùÿáñäÿí àçàä åòìÿëèéèê. 


2. Èøòèáàùëà øÿêëèíäÿ çÿðô – øöáùÿ èëÿ. 

[Îüëàí] ãÿðèáÿ áèð èøòèáàùëà óçóíáóðóí, ñàëëàãáûü, 

ãûðûøñèôÿò, óçóíãûë÷à àäàìà íÿçÿð 

ñàëäû.. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈØÒÈÐÀÊ èñ. [ÿð.] Áèð èøäÿ áàøãàëàðû èëÿ 

áèðëèêäÿ ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìÿ, èø ýþðìÿ. [Ãàäûí:] 

Ìÿíèì áó ñÿéàùÿòäÿ èøòèðàêûì ìþùòÿðÿì 

àüàìûçû ìÿìíóí áóðàõäûìû Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ìîëëàíÿñðÿääèí÷èëÿð õàëã êöòëÿëÿðèíèí 

èøòèðàêû îëìàäàí ìèëëè èíòèáàù òÿñÿââöð 

åòìèðäèëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. // Øÿðèê îëìà, îðòàã 

îëìà; øÿðèêëèê, îðòàãëûã (øÿðèêëèê) åòìÿ, áèð 

øåéäÿ ïàéû îëìà. Èøòèðàê åòìÿê – áèð èøèí 

èúðàñûíäà áàøãàëàðû èëÿ áèðëèêäÿ ôÿàëèééÿò 

ýþñòÿðìÿê, áèð èøèí èúðà÷ûñû îëìàã. Ìÿùêÿìÿ 

à÷ûã îëàúàã âÿ áöòöí ùÿðáè õèäìÿò÷èëÿð èøòèðàê 

åäÿúÿêëÿð. Ù.Íÿçÿðëè. Øÿùÿðäÿ èëê äÿôÿ 

îëàðàã áàéðàìäà òÿééàðÿ ìîäåë÷èëÿðè äÿ 

èøòèðàê åäèðäèëÿð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Áèð øåéäÿ 

ïàéû îëìàã, øÿðèê îëìàã, îðòàã îëìàã. 

Ñÿùìäàðëàð úÿìèééÿòèíäÿ èøòèðàê åòìÿê. 

ÈØÒÈÐÀÊ×Û èñ. Áèð èøäÿ èøòèðàê åäÿí 

àäàì. Äÿðíÿê èøòèðàê÷ûñû. Ìöøàâèðÿ èøòèðàê- 

÷ûëàðû. Ãóðóëòàé èøòèðàê÷ûëàðû. – ×àëüû÷ûëàð 

õöñóñè ùÿâÿñ ýþñòÿðèð, î áèðè èøòèðàê÷ûëàð ÿë 

÷àëûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Áþéöê áèð éàðûìäàèðÿ 

ùàëûíäà òîïëàøìûø èøòèðàê÷û âÿ òàìàøà÷ûëàð 

êöòëÿñèíèí ìÿðêÿçèíäÿ ìàñà ãîéóëìóøäó. 


ÈØÒÈÐÀÊ×ÛËÛÃ èñ. ùöã. Èøòèðàê åòìÿ. 

// Îðòàãëûã, øÿðèêëèê. 

ÈØÒÈÉÀÃ èñ. [ÿð.] êëàñ. Øþâãöíäÿ îëìà, 

ùÿñðÿòèíäÿ îëìà, ùÿñðÿòèíè ÷ÿêìÿ; øþâã, 

ùÿâÿñ, øèääÿòëè àðçó, ùÿñðÿò. Ñàðàëäû ìåùðòÿê 

éöçöì úÿìàëûí èøòèéàãèíäÿí. Êèøâÿðè. Åéëÿðÿì 

ùÿð éåðäÿ ñÿíèí ñîðàüûí; Ýöíäÿí-ýöíÿ 

àðòàð áèë èøòèéàãûí.. Ãóðáàíè. Ñåéð åäèí èøòèéàãö 

ùÿñðÿò èëÿ; Áó ýþçÿë ëþâùÿ ñîíðà äöøìÿç 

ÿëÿ. Ù.Úàâèä. Áó äÿôÿ Ñèòàðÿ Ìÿíñóðóí 

ìÿùÿááÿòèíÿ áÿíä îëóá, èøòèéàãûíäà ýÿçèð 

èäè. Ú.Úàááàðëû. Èøòèéàã(ûíû) ÷ÿêìÿê 

– ùÿñðÿòèíè ÷ÿêìÿê, ùÿñðÿòèíäÿ îëìàã. Íÿ 

ìöääÿòäè èøòèéàãûí ÷ÿêèðäèì; Øöêöð ùÿããÿ, 

ïÿðèçàäà ýåäèðÿì.. Ã.Çàêèð. Äèäàðûíà ìÿí 

ìöøòàãÿì, ìÿí ìöøòàã; Âÿãòö áèâÿãò ÷ÿêìÿêäÿéÿì 

èøòèéàã. Àøûã Ùöñåéí. Èøòèéàãà 

äöøìÿê – øþâãÿ äöøìÿê, ùÿâÿñÿ äöøìÿê. 

605

ÈØÒÖÕ 

606 

ÈÒ 

Àøèãëÿðè èøòèéàãÿ äöøäö; Ùÿð êÿñ àéûëûá 

ãàáàüÿ äöøäö. Ì.ß.Ñàáèð. [Çèáà:] Àõûð î 

èçäèùàìëû øÿùÿðäÿí ÷ûõàíäàí, àòàìûí àðõàñûíúà 

áóðàéà ýÿëÿíäÿí ñîíðà íèéÿ ìÿí áó 

ôèêðÿ, áó èøòèéàãÿ äöøäöì Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈØÒÖÕ, ÈØÒÖÊ èñ. ìÿù. Àüûç ñþçö, óéäóðìà, 

äöçÿëòìÿ, éàëàí. Áóíëàð ùàìûñû èøòöêäöð. 

– Êèì äåéèð êè, î, áó ýöí Äàíàáàø êÿíäèíäÿ 

äåéèë, õåéð, áóíëàð ùàìûñû èøòöõ ñþçäö. 


ÈØÂß èñ. [ÿð.] Íàç, ãÿìçÿ, èøâÿ, úèëâÿ; 

ãÿìçÿëè áàõûø. Äàü áàøûíäàí éàð àøàð; Éàð 

äîëàíàð, éàð àøàð; Èøâÿ, ãÿìçÿ, áèð äÿ íàç; 

Òÿê áèð ñÿíÿ éàðàøàð. (Áàéàòû). Áåëÿ èøâÿ, 

áåëÿ ãÿìçÿ, áåëÿ íàç; Áåëÿ ãàìÿò, áåëÿ ýÿðäÿí 

îëóðìó Ã.Çàêèð. Íàçû ÷îõ, ãÿìçÿñè 

áîë, êèáðè äÿ âàð äèëáÿðèìèí; Áàõìàìàã 

èøâÿñèäèð àøèãÿ òàúè-ñÿðèìèí. ß.Íÿçìè. 

Èøâÿ ñàòìàã – íàç-ãÿìçÿ åëÿìÿê. Ìàðàëûí, 

úåéðàíûí ìèí èøâÿ ñàòûð; Ñó ýþíäÿð áó 

éåðäÿ éàíàíà, äàüëàð! Ñ.Âóðüóí. Àë-éàøûë 

ýåéèíèá ñåéðàíà ÷ûõìûø; Èøâÿ ñàòûð ýöëëö éàçà 

ýþçÿëëÿð. Àøûã Àüàëàð. 

ÈØÂßÁÀÇ ñèô. [ÿð. èøâÿ âÿ ôàðñ. ...áàç] 

Èøâÿ åäÿí, èøâÿêàð, íàçëû. 

ÈØÂßÁÀÇËÛÃ èñ. Èøâÿ, íàç-ãÿìçÿ åòìÿ 

õàñèééÿòè. 

ÈØÂßÊÀÐ ñèô. [ÿð. èøâÿ âÿ ôàðñ. ...êàð] Þç 

ãÿìçÿëè áàõûøëàðû èëÿ êèøèëÿðè ìÿôòóí åäÿí; 

èøâÿëè, ãÿìçÿëè. [Çåéíÿá õàíûì] Àëûø áÿéè 

ýþðöíúÿ ãàøëàðûíû ãàëäûðäû, ôèòíÿëè ýþçëÿðèíè 

ñöçäö âÿ èøâÿêàð áèð ñÿñëÿ ãóëëóã÷óéà äåäè: 

– Îâ÷óëóã ýþçÿë øåéäèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ìöÿééÿí áèð ìÿãñÿäëÿ êèøèëÿðÿ éàíàøàí 

èøâÿêàð ãàäûí ÿí ìþùêÿì èðàäÿëè øÿõñëÿðÿ áåëÿ 

ñåâýèíèí çÿùðèíè àøûëàéà áèëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Øóõ âÿ èøâÿêàð ÿðÿá ãûçëàðû ýÿëÿð âÿ 

õàãàíëà ÿéëÿíÿðëÿð. Ù.Úàâèä. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Äèëáÿð. [Àðèô Èáëèñÿ:] Áèð àôÿòÿ, áèð íèýàðÿ 

óéäóì; Áèð ãÿìçÿëè èøâÿêàðÿ óéäóì. 

Ù.Úàâèä. Áöòöí ÿòðàôÿ ìèí áÿçÿê ñà÷ûëûð; 

Äóðìà ýÿë, íàçëûì, èøâÿêàðûì, ýÿë! Ñ.Ðöñòÿì. 

ÈØÂßÊÀÐÀÍß çÿðô [ÿð. èøâÿ âÿ ôàðñ. 

êàðàíÿ] Èøâÿ èëÿ, íàçëà, íàç-ãÿìçÿ èëÿ. 

Èøâÿêàðàíÿ éåðèìÿê. 

ÈØÂßÊÀÐËÛÃ èñ. Èøâÿ ñàòìà, íàç ñàòìà; 

íàç-ãÿìçÿ. Èøâÿêàðëûã åòìÿê. 

ÈØÂßËÈ ñèô. Íàçëû, ãÿìçÿëè, úèëâÿëè, øóõ, 

äèëáÿð. Èøâÿëè ãûç. Èøâÿëè ýÿëèí. Èøâÿëè òÿáÿññöì. 

– Àù ñåâýèëè íèýàð, ñÿí ãàë èíäè! Åé 

èøâÿëè éàð, ñÿí ãàë èíäè! Õÿòàéè. Äîëàíûì 

áàøûíà, åé íàçëûúà éàðûì, áÿðè áàõ; Èøâÿëè, 

ãÿìçÿëè, ÷ÿì-õÿìëè íèýàðûì, áÿðè áàõ. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. ßìèíÿ èéèðìè éàøûíäà èäè, ýþçëÿðè 

àíàñûíûíêû êèìè ñàêèò âÿ êÿäÿðëè äåéèëäè, 

îéíàã âÿ èøâÿëè èäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÈÒ èñ. 1. Úàíàâàð, òöëêö êèìè ùåéâàíëàðûí 

ìÿíñóá îëäóüó éûðòûúû ìÿìÿëè ùåéâàíëàðûí 

õöñóñè ôÿñèëÿñèíÿ ìÿíñóá åâ ùåéâàíû. ×îáàí 

èòè. Ùÿéÿò èòè. Îâ èòè. – Èò, ãóëàüûíû êÿñÿíäÿí 

ãîðõàð. (Ìÿñÿë). Ùÿðäÿí èò ùöðöøìÿñè, ñÿñêöé 

åøèäèëìÿñÿéäè, éàðûì êèëîìåòðëèêäÿ áþéöê 

áèð êÿíäèí éåðëÿøäèéèíè áèëìÿê îëìàçäû. 


2. ìÿú. Áÿäõàñèééÿò, àúûäèë, äàâàêàð, 

ñþéöøêÿí, ðÿôòàðñûç àäàì ùàããûíäà (÷îõ çàìàí 

“êèìè” ãîøìàñû èëÿ èøëÿíèð). Èò êèìè ðÿôòàð 

åäèð. // Ñþéöø êèìè èøëÿíèð. [Ñóëòàí áÿé:] 

..Èòèí áèðèñè ãàïûìà ýÿëèá ãûçûìû þçöíÿ áÿíä 

åëÿéèð, áåëÿ äÿ áèíàìóñëóã îëàð! Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

◊ Èò äÿ ýåòäè, èï äÿ äàí. – ùÿð øåé ÿëèíäÿí 

÷ûõäû, ùÿð øåéäÿí ÿëè öçöëäö, áöòöí öìèäëÿð 

áîøà ÷ûõäû. Èò äÿôòÿðèíäÿ àäû éîõäóð äàí. 

– ÷îõ ùþðìÿòñèç, ñàéûëìàç, àâàðà, èøñèçýöúñöç 

àäàì ùàããûíäà. [Àñëàí:] [Îãòàéûí] 

èò äÿôòÿðèíäÿ àäû éîõäóð. Ú.Úàááàðëû. Èò 

ýöíö ÷ÿêìÿê äàí. – ÷îõ ïèñ, ÷îõ àüûð ùÿéàò 

êå÷èðìÿê; ÿçèééÿò, ìÿùðóìèééÿò è÷èíäÿ 

éàøàìàã. Èò êþêöíäÿ – áàõ èò ýöíöíäÿ. Èò 

ýöíöíäÿ, èò äèðèëèéèíäÿ äàí. – 1) ÷îõ ïèñ 

ùàëäà, ÷îõ ïèñ âÿçèééÿòäÿ, ÷èðê, íàòÿìèç. Áèð 

ïàðà óøàãëàð îëóð êè, ÿñýèëÿð, êèðëÿð è÷èíäÿ 

îðòàëûãëàðäà ôûðëàíûðëàð. Èò ýöíöíäÿ, èò äèðèëèéèíäÿ 

éàøàéûðëàð. “Ìÿêòÿá”; 2) éîðóëìóø, 

èíúèìèø, ÿëäÿí äöøìöø. Èò ýöíöíäÿ ýÿëèá 

÷ûõäûëàð. Èò èëèíäÿ – ÷îõäàí, ÷îõ óçàã êå÷ìèøäÿ, 

éàääàí ÷ûõìûø áèð âàõòäà. Èò èëèíäÿ 

îëàí èø. – [Îñìàí:] Áèð äÿ, Èñýÿíäÿðèí áèçÿ 

íÿ äÿõëè âàð, åé Èò èëèíäÿ áàáàñû êþðïöäÿí 

êå÷ÿíäÿ, ìÿíèì áàáàìûí áþéðöíÿ äÿéèá. 

Ì.Ùöñåéí. Èò éèéÿñèíè òàíûìûð äàí. – ùÿääèíäÿí 

àðòûã àäàì, áàñàáàñ, ãÿëÿáÿëèê îëàí 

éåð ùàããûíäà. Ïðèñòàâûí ùÿéÿòèíäÿ èò éèéÿñèíè 

òàíûìûðäû, ñÿñäÿí, ãèëö-ãàëäàí ãóëàã òóòóëóðäó. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Èòäÿí àëûá èòÿ 

âåðìÿê äàí. – áàõ èòäÿí ÿñêèê åëÿìÿê. 

ßôðàñèéàá õàí äèøèíèí äèáèíäÿí ýÿëÿíè Ëÿëÿ-

ÈÒ 

ÈÒÀßÒËÈ 

øÿ äåäè, îíó èòäÿí àëûá èòÿ âåðäè.. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Èòäÿí áèàáûð åòìÿê äàí. – áàõ èòäÿí 

ÿñêèê åòìÿê. [Ñÿêèíÿ õàíûì:] ..Þçöì îíó 

÷àüûðûá áåø éöç ñþéöø öçöíÿ ãàðøû äåéÿðÿì. 

Îíó èòäÿí áèàáûð åäÿðÿì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Èòäÿí ÿñêèê åòìÿê äàí. – áàõ èòèí ñþçöíö 

äåìÿê. Èòÿ äþíìÿê äàí. – áÿðê ùèðñëÿíìÿê, 

ãåéçëÿíìÿê, ùàìûíû àúûëàìàã. Âÿçíÿëè 

êèøè .. ñîíðà, éåíÿ èòÿ äþíìöøäö. Ìèð 

Úÿëàë. Èòèí äèëèíè áèëèð çàð. – áèú, ÷îõáèëìèø 

àäàì ùàããûíäà. Èòèí äèëèíè áèëèð, úÿùÿííÿìèí 

éîëóíó. (Àòà. ñþçö). Èòèí äèøè, ìîòàëûí äÿðèñè 

äàí. – ìÿíÿ äÿõëè éîõäóð, ìÿíÿ íÿ âàð, 

þçëÿðè áèëÿð. [Àëëàùãóëó:] Èòèí äèøè, ìîòàëûí 

äÿðèñè! Î Ñèðàò, î äà äöøìÿíëÿðè! ß.ßáöëùÿñÿí. 

Èòèí ñþçöíö äåìÿê äàí. – òÿùãèð åäÿðúÿñèíÿ 

àüûð, ïèñ ñþçëÿð äåìÿê, òàìàìèëÿ 

àáûðäàí ñàëìàã. Î ýþðöðäö êè, ãàáàüûíäà 

ùå÷ êÿñèí úûíãûð ÷ÿêìÿéÿ úÿñàðÿò åòìÿäèéè 

êèøèéÿ èòèí ñþçöí äåéèðëÿð, áàøûíû ãàëäûðûá 

úàâàá äà âåðìèð.. Ìèð Úÿëàë. Èòèíÿ òþê äàí. 

– ùÿääèíäÿí ÷îõ, ëàï ÷îõ, áîë. [Ìîëëà Íÿñðÿääèí:] 

Áèçèì êÿíääÿ åëÿ ñàðàéëàðäàí î 

ãÿäÿð âàð êè, èòèíÿ òþê. “Ì.Í.ëÿòèô.”. À êèøè, 

èø àäàìà ãàëñà, ñÿíÿ î ãÿäÿð àäàì âåðèì êè, 

ëàï èòèíÿ òþê. Ú.Úàááàðëû. Èòëÿ ÷ûõàðìàã 

(ãîâìàã) – òÿùãèð åäèá, ñþéöá, àáûð âåðèá 

ãîâìàã. [Íÿúÿôáÿé Ñöëåéìàí áÿéÿ:] ..Ìÿíèì 

ãàïûìà àéàüûí äöøÿð, ñÿíè èò èëÿí ÷ûõàðäàðàì. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Èòëÿ ïèøèê êèìè 

(äîëàíìàã) – áèð-áèðè èëÿ éîëà ýåòìÿéÿí, 

áèð-áèðè èëÿ äàèì äàâà åäÿí àäàìëàð ùàããûíäà. 

Àüçûíäà Àéðûì ãûçû äåéèðñÿí, íåúÿ äîëàíàúàüûã, 

èò èëÿ ïèøèê êèìè. À.Øàèã. ×èìíàç 

àðâàä äåìèøêÿí, áó Íàçëû èëÿ Âåéñ èòëÿ ïèøèê 

êèìè äîëàíìàãëàðûíà áàõìàéàðàã, áó ãÿñÿáÿäÿ 

áèð-áèðèíè ÿí ÷îõ èñòÿéÿí áàúû-ãàðäàøäû. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Áàøûíà èò îéóíó à÷ìàã 

(ýÿòèðìÿê) – áàõ áàø. ...êèìèí èòè òóòóá 

– ...êèì ñàíúûá, ...êèì òîõóíóá, ...êèì 

õÿòðèíÿ äÿéèá. [Ëÿëÿøîâ Áàëàúàõàíûìà:] 

Ìÿí áèëìèðÿì éåíÿ äÿ áó ýöí ñÿíè êèìèí èòè 

òóòóáäóð, ãûç! Ñ.Ðÿùèìîâ. ...íÿ èòè (èòèì) 

àçûá äàí. – ...íÿ èøè (èøèì) âàð, ...íÿéèíÿ 

(íÿéèìÿ) ëàçûìäûð, ...íÿéèíÿ (íÿéèìÿ) ýÿðÿê. 

[Øÿùðÿáàíû õàíûì:] Ôèðÿíýäÿ îíóí íÿ 

àëûá-âåðÿúÿéè âàð Ïàðèæäÿ îíóí íÿ èòè àçûáäûð 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ìÿñìÿ:] Äåìÿçëÿðìè, 

àé ôèëàí-ôèëàí îëìóøóí ãûçû, áèð òèêÿ óøàüûí 

øÿùÿðëÿðäÿ, ùàúûëàðûí ãàïûñûíäà íÿ èòè 

àçìûøäû Ìèð Úÿëàë. 

ÈÒÀßÒ èñ. [ÿð.] 1. Òàáå îëìà, áîéóí 

ÿéìÿ, ñþçÿ ãóëàã àñìà, ýþñòÿðèøÿ ÿìÿë 

åòìÿ; òàáåëèê. Àòà-àíàéà èòàÿò. Áþéöéÿ èòàÿò. 

– [Ãàïëàí:] ßìðèíÿ èòàÿò áèð âÿçèôÿäèð; Âåðäèéèí 

ùÿð ôÿðìàí áèçÿ òþùôÿäèð. À.Øàèã. ×àé 

öñòöíäÿ ãàçû ùÿì÷èíèí âÿç åäèá áþéöéöí 

êè÷èéÿ ìÿùÿááÿòè, êè÷èéèí áþéöéÿ èòàÿòè áàðÿñèíäÿ 

óçóí áèð ñþùáÿò åëÿäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Áó ñÿñäÿ èòàÿò òÿëÿá åäÿí áèð ýöú âàð èäè. 

Ù.Ñåéèäáÿéëè. Èòàÿò åòìÿê (åëÿìÿê, ãûëìàã) 

– òàáå îëìàã, ÿìÿë åòìÿê, ñþçÿ ãóëàã 

àñìàã. Çåéíÿá îüëóíäàí .. ðàçûäûð. Îíäàí 

þòÿðè êè, Âÿëèãóëó î èòàÿòè êè àíàñûíà åëÿéèð, 

áÿëêÿ àòàñûíà åëÿìÿçäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ñîëòàí áÿé:] Ãûçûì, èíàä îëìà, àòàí íÿ 

äåéèð ñÿí äÿ îíà èòàÿò åëÿ. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

[Øåéõ Ñÿíàí:] Ýåò, áàáàíäûð, Õóìàð, èòàÿò ãûë; 

Ùÿð íÿ ÿìð åòñÿ, äèíëÿ, ùþðìÿò ãûë! Ù.Úàâèä. 

Èòàÿòäÿ äóðìàìàã – òàáå îëìàìàã, ñþçÿ 

ãóëàã àñìàìàã, þçáàøûíà ùÿðÿêÿò åòìÿê. 

Èòàÿòäÿ îëìàã – áèðèíèí òàáåëèéèíäÿ, ÿìðèíäÿ, 

ùàêèìèééÿòè àëòûíäà îëìàã. Èòàÿòäÿí 

÷ûõìàã – èòàÿòñèçëèê åòìÿê, òàáå îëìàìàã; 

ñþçÿ, ÿìðÿ, ýþñòÿðèøÿ ÿìÿë åòìÿìÿê, ãóëàã 

àñìàìàã, áàøëû-áàøûíà ùÿðÿêÿò åòìÿê. 

[Ùàúû Ìóðàä:] ..Ãûç ìÿíèì èòàÿòèìäÿí ÷ûõà 

áèëìÿç. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Èòàÿòäÿí ÷ûõàí ÿñýÿð; 

Àëàð þëöì úÿçàñûíû. Ð.Ðçà. 

2. Èòàÿòëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ìöòè áèð ñóðÿòäÿ, 

èòàÿò åäÿðÿê; ìöòèúÿñèíÿ, åùòèðàìëà. 

Ýèðäìàí àäû ýÿëÿíäÿ, ùàìû ùþðìÿòëÿ âÿ 

èòàÿòëÿ áàø ÿéäè. Ì.Ùöñåéí. Ñîëòàíû ãàðàáàøëàð 

èòàÿòëÿ äèíëÿäè. Ì.Ðàùèì. 

ÈÒÀßÒÊÀÐ ñèô. [ÿð. èòàÿò âÿ ôàðñ. ...êàð] 

áàõ èòàÿòëè. Øÿðèô êè ùÿð çàìàí .. [Ìîëëà 

Õÿëèëèí] ìöòè âÿ èòàÿòêàð áèð ìöðèäè èäè, áöòöí 

áàéûð èøëÿðèíè îíà ýþðäöðÿðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

..Ãàðàãàøëû Äàâóäóí ñÿëèãÿëè, èòàÿòêàð, 

ùÿâÿñëè èøè óñòàíûí õîøóíà ýÿëèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÒÀßÒÊÀÐÚÀÑÛÍÀ çÿðô [ÿð. èòàÿò âÿ 

ôàðñ. êàðàíÿ] Èòàÿòëÿ, ìöòèúÿñèíÿ. 

ÈÒÀßÒÊÀÐËÛÃ èñ. Èòàÿò åòìÿ, òàáå îëìà; 

ùÿð ÿìðÿ, ñþçÿ, ýþñòÿðèøÿ ñþçñöç ÿìÿë åòìÿ; 

ìöòèëèê, åùòèðàì. [Íóðèééÿ:] Ìÿí [Ìóðàäûí] 

äÿâÿòèíè ãåéðè-øöóðè áèð èòàÿòêàðëûãëà (ç.) 

ãÿáóë åòäèì. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÈÒÀßÒËÈ ñèô. Èòàÿòäÿí ÷ûõìàéàí, òàáå 

îëàí, èòàÿò åäÿí; ìöòè, èíòèçàìëû. [Èáëèñ:] Ùå÷ 

607

ÈÒÀßÒËÈËÈÊ 

ìàðàã åòìÿ, ÿìèí îë, î ìÿíèì ÿí èòàÿòëè 

ãóëóìäóð äàèì. Ù.Úàâèä. 

ÈÒÀßÒËÈËÈÊ áàõ èòàÿòêàðëûã. 

ÈÒÀßÒÑÈÇ ñèô. Èòàÿò åòìÿéÿí, òàáå îëìàã 

èñòÿìÿéÿí, ñþçÿ ãóëàã àñìàéàí; äèêáàø, 

èíòèçàìñûç. Èòàÿòñèç óøàã. 

ÈÒÀßÒÑÈÇËÈÊ èñ. Èòàÿò åòìÿìÿ, áîéóí 

ÿéìÿìÿ, òàáå îëìàìà, ñþçÿ ãóëàã àñìàìà; 

ùþðìÿòñèçëèê, èíòèçàìñûçëûã. Ãûçûíûí áåëÿ 

èòàÿòñèçëèéè Èìàìâåðäèéÿ àðòûã äÿðÿúÿäÿ òÿñèð 

åòìèøäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ìèí èëèí ÿçèëìèø ðÿíúáÿðè 

ñàíêè ãÿáèðäÿí ãàëõûá ìöëêÿäàðëà âóðóøóð, 

ÿëèíÿ ýþòöðäöéö éàáàíû, îäëó ñèëàùû 

éåðÿ ãîéìàã èñòÿìèð, èòàÿòñèçëèê ùÿð ñÿìòè 

áöðöéöð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Èòàÿòñèçëèê åòìÿê 

(ýþñòÿðìÿê) – èòàÿò åòìÿìÿê, òàáå îëìàìàã, 

ñþçÿ ãóëàã àñìàìàã, öçÿ äóðìàã, 

ùþðìÿòñèçëèê ýþñòÿðìÿê. Ùÿëÿ àðâàäû Íèýàð 

à÷ûãäàí-à÷ûüà îíà èòàÿòñèçëèê åäèð, þçöíö 

éàõøû àïàðìàéûðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÈÒÀËÈÉÀËÛ áàõ èòàëéàí. 

ÈÒÀËÉÀÍ èñ. Èòàëèéàíûí ÿñàñ ÿùàëèñèíè 


Èòàëéàí ìóñèãèñè. Èòàëéàí îïåðàñû. Èòàëéàí 

äèëè Ðîìà èìïåðèéàñûíûí ñöãóòóíäàí ñîíðà, 

ëàòûí õàëã äèëè çÿìèíèíäÿ èíêèøàô åòìèøäèð. 

ÈÒÀËÉÀÍÚÀ ñèô. âÿ çÿðô Èòàëéàí äèëèíäÿ. 

Èòàëéàíúà-ðóñúà ëöüÿò. Èòàëéàíúà äàíûøìàã. 

Èòàëéàíúà ñþç ñûðàñû ñÿðáÿñòäèð. // èñ. Èòàëéàí 

äèëè. Èòàëéàíúàíûí áàøëûúà ôîíåòèê âÿ ìîðôîëîæè 

õöñóñèééÿòè, ÿñàñÿí, ñàèòëÿ áèòìÿñèäèð. 

ÈÒÀËÉÀÍ×ÛËÛÃ èñ. êþùí. Ìóñèãè ÿñÿðëÿðèíäÿ, 

ÿêñÿðèééÿòëÿ îïåðàäà èòàëéàí ìóñèãèñè 

öñóëëàðûíûí òÿòáèãè. 

ÈÒÀÐÛÑÛ èñ. çîîë. Éóâàñûíû éåðäÿêè äåøèêëÿðäÿ 

ãóðàí áîçà÷àëàð ðÿíýëè àðû íþâö. 

ÈÒÁÀËÛÜÛ èñ. çîîë. Óçóíñîâ áàøëû, ÿòè 

éåéèëìÿéÿí áàëûã íþâö. 

ÈÒ-ÁÀÒ: èò-áàò äöøìÿê – èòìÿê, éîõà 

÷ûõìàã, éîõ îëìàã. Èò-áàò åëÿìÿê – éîõ 

åòìÿê, àðàäàí ýþòöðìÿê, ìÿùâ åòìÿê. Ãàðû 

ãîëëàðûíû ÷ûðìàëàéûá, Ìÿëèê âÿçèðèí àðâàäûíû 

äîüóçäóðäó, ýþðäö êè, áó áèð îüëàí äîüäó 

êè, åéíÿí Éóñèôè-Êÿíàí. Èñòÿäè óøàüû èò-áàò 

åëÿéÿ, áàõûá ýþðäö êè, àäàì ÷îõäó.. (Íàüûë). 

Èò-áàò îëìàã – éîõ îëìàã, éîõà ÷ûõìàã, 

àðàäàí ãàëõìàã, ìÿùâ îëìàã. 

ÈÒÁÀÇ èñ. Èò ñàõëàìàüû, èòëÿ ìÿøüóë îëìàüû 

ñåâÿí àäàì. [Êîõà:] Ñÿëèì áÿé èòáàçäûð, 

608 

ÈÒßËßÌßÊ 

òàçûëàðû âàð; Ùÿð ñÿùÿð îíëàðû ùåé þïöá 

éàëàð. Ñ.Ðöñòÿì. [Ìÿêòóáóíäà] éàçûðñàí êè, 

ãÿñÿáÿíèçèí ÿùàëèñè õîðóçáàçëàðûí, ãî÷áàçëàðûí 

âÿ èòáàçëàðûí ÿëèíäÿí úàíà-áåçàðà ýÿëìèøäèð. 


ÈÒÁÀÇËÛÃ èñ. Èò ñàõëàìà, èòëÿ ìÿøüóë 

îëìà. Ìîëëàõàíàäàí ãîâóëàí ýöíäÿí åòèáàðÿí 

óøàã ôèêðèíè ãî÷áàçëûã, áèëäèð÷èíáàçëûã, 

èòáàçëûã âÿ áó êèìè èøëÿðÿ âåðÿðäè. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÈÒÁÎÜÀÍ èñ. áîò. áàõ íîâðóçýöëö. 

Èòáîüàíûí áÿçè íþâëÿðè äåêîðàòèâ áèòêè êèìè 

áåúÿðèëèð. 

ÈÒÁÓÐÍÓ èñ. áîò. Ãûçûëýöë ôÿñèëÿñèíäÿí 

òèêàíëû êîë áèòêè âÿ îíóí ãûðìûçû ìåéâÿñè. 

Èòáóðíó êîëó. Èòáóðíó ýöëö. – Èòáóðíó – ãûøäà 

éàðïàüû òþêöëÿí, èêè ìåòðÿ ãÿäÿð ùöíäöðëöêäÿ, 

òèêàíëû êîëäóð. Ìàé àéûíäà ÷è÷ÿêëÿíèð, 

ìåéâÿñè âèòàìèíëÿ çÿíýèíäèð, ñåíòéàáðäà 

éåòèøèð. Ù.Ãÿäèðîâ. 

ÈÒ×È èñ. Èò ñàõëàéàí, èò éåòèøäèðìÿêëÿ 


ÈÒ×ÈËÈÊ èñ. Èò ñàõëàìàãëà, èò éåòèøäèðìÿêëÿ 

ìÿøüóë îëìà. 

ÈÒÄÀÌÛ èñ. 1. Èò ñàõëàíàí éåð. 

2. ìÿú. Ãàðàíëûã, êè÷èê, éàøàéûøà éàðàìàéàí, 

íàòÿìèç éåð. Áóðà åâ äåéèë, èòäàìûäûð. 

ÈÒÄÈÐÑßÉÈ èñ. Êèðïèê äèáëÿðèíäÿ ïèé 

âÿçèëÿðèíèí èðèíëè èëòèùàáû; ñûçàíàã. Ýþçöíÿ 

èòäèðñÿéè ÷ûõìàã. Èòäèðñÿéèíè ñûõäûãäà, ýþç 

éóâàñûíûí ôëåãìîíàñûíà ñÿáÿá îëà áèëÿð. 

ÈÒßÁÀÕÀÍ èñ. Îâ âÿ éà õèäìÿò èòëÿðèíÿ 

áàõàí àäàì. 

ÈÒßËßÉÈÚÈ èñ. òåõ. Èøëÿìÿ çàìàíû ìåõàíèçìèí 

ìöÿééÿí ùèññÿëÿðèíèí âÿçèééÿòèíè 

òÿêàíëà äÿéèøäèðÿí ãóðüó. 

ÈÒßËßÌß “Èòÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÒßËßÌßÊ ô. 1. Êÿñêèí, àíè áèð ùÿðÿêÿòëÿ, 

òÿêàíëà áèð øåéÿ òîõóíìàã. [ßìèðàñëàí:] 

..Íóðÿääèí ñó ÷ÿêäèéè ùàëäà äàëäàí 

èòÿëÿéèá ñóéà ñàëàúàüàì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Ðöñòÿì êèøè Òåëëè àðâàäûí éàõàñûíäàí èòÿëÿéèá 

êå÷ìÿê èñòÿäè. Ì.Èáðàùèìîâ. [Àüúà] èêèÿëëè 

Ýÿëäèéåâè èòÿëÿäè, è÷ÿðè ñàëûá ãàïûíû áÿðê 

÷ûðïäû. Ìèð Úÿëàë. 

2. Òÿêàíëà áèð øåéè áèð òÿðÿôÿ äîüðó ùÿðÿêÿò 

åòäèðìÿê, éåðèíè äÿéèøìÿéÿ ìÿúáóð åòìÿê, 

éåðèíäÿí òÿðïÿòìÿê. Àðàáàíû äàëà èòÿëÿìÿê. 

Ñòîëëàðû éàíà èòÿëÿìÿê. – [Òåëëè] áèð 

ùàäèñÿ öç âåðäèéè òÿãäèðäÿ, áó ñàìàí òîðáà-

ÈÒßËßÍÌß 

ñûíû èðÿëèéÿ èòÿëÿìÿêëÿ ìöÿëëèìèí îòàüûíà éîë 

à÷àð, îíó þç ùàðàéûíà ÷àüûðà áèëÿðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. // Áèð øåéè ÿëè èëÿ âÿ éà áàøãà áèð 

øåéëÿ þçöíäÿí ýåðèéÿ ÷ÿêìÿê, êÿíàð åòìÿê. 

Ìîëëàíûí îüëó ãûçûëû ÿëè èëÿ èòÿëÿéèð. “Ìîë. 

Íÿñð.”. Àõóíä ãÿëéàíû êÿíàðà èòÿëÿéèá äèçè 

öñòÿ ãàëõäû. Ìèð Úÿëàë. 

3. Ñîõìàã, éåðèòìÿê, äàõèë åòìÿê. Íåøòÿðè 

éàðàéà èòÿëÿìÿê. 

4. ìÿú. Òÿùðèê åòìÿê, ñþâã åòìÿê, ñöðöêëÿìÿê, 

áèð øåéè åòìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã. Úèíàéÿòÿ 

èòÿëÿìÿê. 

ÈÒßËßÍÌß “Èòÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÒßËßÍÌßÊ “Èòÿëÿìÿê”äÿí ìÿúù. 

ÈÒßËßØÌß “Èòÿëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÒßËßØÌßÊ ãàðø. Áèð-áèðèíè èòÿëÿìÿê. 

Áÿçè àäàìëàð êÿíäèí è÷èíäÿ ÿéðè-öéðö éîëëà 

ãà÷ûøûð, áèð ÷îõó éåíÿ äÿ áèð-áèðèíÿ òîããóøóá 

èòÿëÿøèð âÿ ùÿéÿòÿ äîëóøóðäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈÒÝß èñ. äàí. Ãûçûëãóø âÿ ãûðüû áàëàëàðûíà 

õàëã àðàñûíäà âåðèëÿí àä. 

ÈÒÕÈÉÀÐÛ èñ. áîò. Çèáèëëè éåðëÿðäÿ áèòÿí, 

õèéàðà áÿíçÿð ÷îõèëëèê éàáàíû áèòêè. Èòõèéàðû, 

éåòèøìèø ìåéâÿéÿ òîõóíäóãäà ñàïëàüûíäàí 

ãîïóð, è÷ÿðèñèíäÿêè àúû ìàéå èëÿ áèðëèêäÿ 

òîõóìó ÿòðàôà éàéûëûð. 

ÈÒÈ 1. ñèô. Éàõøû èòèëÿíìèø, êÿñêèí, ÷îõ 

êÿñèúè. Èòè áû÷àã. Èòè áàëòà. Èòè öëýöú. Èòè 

ãûëûíú. // Óúó øèø, áàòûúû, äåøèúè. Èòè îõ. Èòè òèêàí. 

– ..Ùå÷ áèð çàâàë ýþðìÿéÿúÿéèíè [ïèøèê] 

ùèññ åòäè, èòè úàéíàãëàðûíû ãàáûðüàéà èëèøäèðäè. 


2. ñèô. Ýåòäèêúÿ ñèâðèëÿøÿí, óúó ñèâðè, øèø. 

Áîç ìÿðìÿðäÿí ãàéðûëìûø éàçû úèùàçûíûí 

öñòöíäÿ èòè (ç.) ãÿääÿíìèø ðÿíýëè ãÿëÿìëÿð 

ýþðöíöðäö. Ì.Ùöñåéí. 

3. çÿðô âÿ ñèô. ×îõ ñöðÿòëè; òåç, úÿëä, áÿðê 

÷àïàðàã. Èòè ñöðìÿê. Èòè éåðèìÿê. Èòè äàíûøìàã. 

– [Ñÿìÿä] ÿëëÿðèíè ñîëìóø ÷óõàñûíûí 

ãîëëàðûíà ãîéóá, .. êö÷ÿíèí îðòàñû èëÿ èòè þòöð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Àíúàã Ìÿçëóì öñóëëóúà 

ðåñòîðàíû òÿðê åòäè, èòè àääûìëàðëà áóðàäàí 

óçàãëàøäû. Å.Ñóëòàíîâ. ..[Ñÿìÿäèí] áåéíè 

åëÿ áèë ÿââÿëêèíäÿí äÿ èòè èøëÿìÿéÿ áàøëàìûøäû. 

È.Ùöñåéíîâ. // Ñöðÿòëÿ àõàí. Èòè ñó. Èòè ÷àé. 

4. ñèô. ìÿú. Êÿñêèí, íöôóçåäèúè, ÷îõ òÿñèðëè. 

Èòè ñþç. Èòè áàõûø. Èòè ñÿñ. – Îíóí èòè íÿçÿðëÿðè 

ýåíèø öôöãëÿðÿ íöôóç åäèð. Ì.Ùöñåéí. 

Èøëÿäè êíéàçûí ýåíèø ãÿëáèíÿ; Àøûüûí îõ êèìè 

ÈÒÈÊ 

èòè ñþçëÿðè. Ì.Ðàùèì. Áàùàäûð þç ýóð âÿ èòè 

ñÿñè èëÿ ÷àüûðäû.. Ñ.Ðÿùìàí. // ×îõ øèääÿòëè, 

áÿðê. Èòè ÷îâüóíëàðäàí ñîíðà éàç ôÿñëè ýÿëäè. 


5. ñèô. ìÿú. Òåç ãàâðàéàí, òåç áàøà äöøÿí; 

ôÿùìëè, ãàáèë. Èòè àüûë. Èòè çåùíè âàð. – Îíóí 

ùàçûðúàâàáëûüû âÿ à÷ûãëûüû, èòè ôèêèð ñàùèáè 

îëìàñû áèçÿ íÿ ãÿäÿð õîø ýÿëÿðäè.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

èòè-èòè çÿðô Ñöðÿòëÿ, úÿëä, òåç-òåç. Èòè-èòè 

àõìàã. Èòè-èòè éàçìàã. Èòè-èòè äàíûøìàã. 

– Òðàìâàé ñöðÿòèíè àðòûðäûãúà [Òàùèðèí] äÿ 

ôèêðè èòè-èòè èøëÿìÿéÿ áàøëàéûðäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÒÈÀÕÀÍ ñèô. Ñöðÿòëÿ àõàí, òåç àõàí. Èòèàõàí 

÷àé. 

ÈÒÈÁÀÕÛØËÛ ñèô. Áàõûøû êÿñêèí, áàõûøûíäàí 

çèðÿêëèê, ÿçìêàðëûã äóéóëàí. Èòèáàõûøëû 

îüëàí. – ..Îíëàðûí è÷èíäÿ áèð íÿôÿð ãàðàéàíûç, 

èòèáàõûøëû, ñàêèòäóðóøëó áèð ýÿíú âàðäû. 


ÈÒÈÁÓÚÀÃ(ËÛ) èñ. ðèéàç. Èòè áóúàüû îëàí 

ùÿíäÿñè ôèãóð. // Áóíà îõøàð ùÿð ùàíñû áèð 

øåé. Èòèáóúàãëû äàø. 

ÈÒÈÁÓÐÓÍ ñèô. Áóðíó ñèâðè, øèø, èòè. Èòèáóðóí 

àäàì. Èòèáóðóí ÷ÿêìÿ. 

ÈÒÈÁÓÉÍÓÇ(ËÓ) ñèô. Áóéíóçó èòè îëàí. 

Èòèáóéíóçëó ãî÷. Èòèáóéíóçëó ÷ÿïèø. – Áèðè 

âàð èäè, áèðè éîõ èäè, áèð èòèáóéíóç àëà êå÷è âàð 

èäè. (Íàüûë). 

ÈÒÈÚß 1. ñèô. ×îõ èòè. Èòèúÿ áèð áû÷àã. 

2. çÿðô ×îõ èòè, ÷îõ ñöðÿòëè. Èòèúÿ éåðèìÿê. 

ÈÒÈÄßÌÈÐ èñ. õöñ. Àøûëàíàúàã ýþíöí, äÿðèíèí 

öçÿðèíäÿêè ÿò ãàëûãëàðûíû òÿìèçëÿìÿê 

ö÷öí àüçûèòè äÿìèð àëÿò. 

ÈÒÈÄÛÐÍÀÃËÛ ñèô. Äûðíàãëàðû èòè, ñèâðè 

îëàí. Èòèäûðíàãëû ãóø. – Ýþðñÿéäè ùàâàäà èòèäûðíàãëû; 

Éûðòûúû äèìäèêëè, ãàðìàãàéàãëû; 

..Âóðàðäû áàøûíà öðÿéèíäÿí ãàí. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÈÒÈÄÈØËÈ ñèô. Äèøëÿðè èòè îëàí. Èòèäèøëè ÷àðõ. 

Èòèäèøëè èò. – [Àíà:] [Áóüàúû] èòèäèøëè ãàïëàíëàðà 

ãàïäûðäûíñà, ýèçëÿòìÿ, äå! Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÈÒÈÊ áàõ èòêè. Ãîíøó ãîíøóíóí èòèéèíè 

áàéàòû ÷àüûðà-÷àüûðà òàïàð. (Àòà. ñþçö). Áó 

áþéöê èòèê, áó êÿäÿðëè ôàúèÿ .. àòà-áàëàéà áèð 

âóðüóí êèìè òÿñèð åòäè. À.Øàèã. [Ïÿðè:] [Ìèðçÿ] 

ñÿíèí àõòàðäûüûí èòèê áèçäÿ òàïûëìàç. 

Èòèéè èòìèø – áèð øåéè èòìèø, áèð øåéè èòèðìèø. 

[Ùàúû Ñÿôèãóëó Øàìîéà:] ßøè, áóðàëàð- 

609

ÈÒÈÝÅÄßÍ 

äà íÿ ýÿçèðñÿí – äåäè, – èòèéè èòìèø àäàì 

êèìè, õÿëâÿòè-õÿëâÿòè Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈÒÈÝÅÄßÍ ñèô. Èòè ñöðÿòëè, ÷îõ ñöðÿòëè ýåäÿí. 

ÈÒÈÝÞÐßÍ ñèô. Ýþçäÿí èòè îëàí. Èòèýþðÿí 

àäàì. 

ÈÒÈÝÞÇ(ËÖ) ñèô. 1. Ýþçö èòè, òåç ýþðÿí, ÿí 

èíúÿ øåéè ýþðÿí. Èòèýþçëö àäàì. – Îíó, î èòèýþçëö, 

ýèðäÿ âÿ ýöëÿðöçëö ìöÿëëèìè êèì òàíûìûð, 

êèì ÿçèçëÿìèð Ìèð Úÿëàë. 

2. ìÿú. Ñàéûã, ùóøéàð, ùÿññàñ, äèããÿòëè. 

ÈÒÈÝÞÇËÖËÖÊ èñ. Èòèýþçëö àäàìûí ùàë âÿ 

êåéôèééÿòè; ÿí èíúÿ øåéè ýþðìÿ ãàáèëèééÿòè. 

ÈÒÈÊ×È èñ. Èòèéèíè ýÿçÿí, àõòàðàí àäàì. 

Èòèê÷èíèí àúûüû äàáàíûíäàí ÷ûõàð. (Ìÿñÿë). 

ÈÒÈÊËÈ ñèô. Áèð øåé èòèðìèø, ìöùöì áèð øåéè 

èòìèø. [Èëéàñ] âàãîíëàðà ýèðèá èòèêëè àäàìëàð êèìè 

ùàìûíû áèð-áèð íÿçÿðäÿí êå÷èðèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÒÈËßËßÊ ñèô. Ëÿëÿêëÿðè èòè îëàí. 

ÈÒÈËßÌß “Èòèëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÒÈËßÌßÊ ô. 1. Êÿñèúè àëÿòëÿðè áöëþâÿ, 

÷àðõà, ãàéûøà âÿ ñ.-éÿ ÷ÿêìÿêëÿ éàõøû 

êÿñÿð ùàëà ýÿòèðìÿê, êÿñêèí åòìÿê. Áû÷àüû 

èòèëÿìÿê. Áàëòàíû èòèëÿìÿê. Ãàé÷ûíû èòèëÿìÿê. 

– Óñòà Ùöñåéí ÿëëÿðèíè ÿòÿêëÿðèíÿ ñèëèá ýþòöðäö 

öëýöúö âÿ áàøëàäû äàøûí öñòÿ ÷ÿêèá èòèëÿìÿéÿ. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // Ùÿð ùàíñû 

áèð øåéèí óúóíó øèø, èòè, ñèâðè ùàëà ñàëìàã. 

Àüàúûí óúóíó èòèëÿìÿê. 

2. ìÿú. Ãûçûøäûðìàã, öðÿêëÿíäèðìÿê, þéðÿòìÿê. 

Ñÿëèì áÿé ùàìïàëàðíàí áÿéëÿðè èòèëÿéèá 

äàüûòäû êÿíäëÿðÿ. “Ãà÷àã Íÿáè”. 

3. ìÿú. Êÿñêèíëèéèíè, òÿñèð ýöúöíö àðòûðìàã, 

ýöúëÿíäèðìÿê. Îíëàð þçëÿðè ö÷öí íöôóç 

ãàçàíìàüà, èñòèñìàð ñèëàùûíû èòèëÿìÿéÿ 

÷àëûøûðëàð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÒÈËßÍÌß “Èòèëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÒÈËßÍÌßÊ ìÿúù. Èòè ùàëà ýÿòèðèëìÿê, 

êÿñêèíëÿøäèðèëìÿê. Áóðàäà õÿíúÿðëÿð ñóëàíûð, 

èòèëÿíèð, ùÿð úöð òöôÿíýëÿð éîõëàíûð.. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÒÈËßØÄÈÐÈËÌß “Èòèëÿøäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÒÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Äàùà èòè åäèëìÿê, 

äàùà êÿñÿðëè ùàëà ñàëûíìàã. 

ÈÒÈËßØÄÈÐÌß “Èòèëÿøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÒÈËßØÄÈÐÌßÊ ô. 1. Äàùà èòè åòìÿê, äàùà 

èòè ùàëà ýÿòèðìÿê. 

2. ìÿú. Êÿñêèíëÿøäèðìÿê, äàùà êÿñêèí 

åòìÿê. 

ÈÒÈËßØÌß “Èòèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

610 

ÈÒÈÐÌßÊ 

ÈÒÈËßØÌßÊ ô. Äàùà èòè îëìàã, äàùà êÿñêèí 

îëìàã. [Áÿíäàëûíûí] éàíàãëàðû ãûçàðìûø, 

ñöìöéö áÿðêèìèø, âöúóäó ìþùêÿìëÿíìèø, 

áàõûøû èòèëÿøìèøäè. Ìèð Úÿëàë. Èòèëÿøèá äèëëÿðè; 

Êèòàáëà úàâàá âåðèð; Ñóàëûíà ùÿð áèðè. 


ÈÒÈËßÒÄÈÐÌß “Èòèëÿòäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÒÈËßÒÄÈÐÌßÊ èúá. Èòèëÿòìÿê (áàøãàñû 

âàñèòÿñèëÿ). Áû÷àãëàðû èòèëÿòäèðìÿê. Öëýöúëÿðè 

èòèëÿòäèðìÿê. 

ÈÒÈËßÒÌß “Èòèëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÒÈËßÒÌßÊ “Èòèëÿìÿê”äÿí èúá. 

ÈÒÈËßÉÈÚÈ ñèô. Èòèëÿéÿí, êÿñêèí ùàëà ñàëàí. 

ÈÒÈËÈÊ èñ. 1. Èòè øåéèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè; 

êÿñèúèëèê. Áû÷àüûí èòèëèéè. Áàëòàíûí èòèëèéè. 

2. Ñöðÿòëèëèê, òåçëèê, úÿëäëèê. Ñöðÿòèí èòèëèéè. 

Éåðèøèí èòèëèéè. Àõûíûí èòèëèéè. 

3. ìÿú. Êÿñêèíëèê. Àüëûí èòèëèéè. – Ìÿí áó 

úàâàí îüëàíûí ýþçëÿðèíèí èòèëèéèíÿ .. ùåéðàí 

ãàëäûì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÈÒÈËÌß “Èòèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÒÈËÌßÊ ô. äàí. 1. ×ûõûá ýåòìÿê, ðÿää 

îëóá ýåòìÿê, óçàãëàøìàã, ýþçäÿí éîõ îëìàã: 

ýåòìÿê. [Òöêÿç:] Êèøè, äÿëè îëóáñàí! 

Ìÿí åâèìäÿí ùàðà èòèëÿúÿéÿì Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[ßáäöððÿùìàí áÿé:] ..ßáäöððÿùèì, 

ñÿí àòàíûí ýîðó, òåç áèð ÷óáóã ýÿòèð âåð, äóðóì 

èòèëèì áóðàäàí.. Í.Âÿçèðîâ. 

2. ßìð øÿêëèíäÿ: èòèë, èòèë úÿùÿííÿìÿ 

øÿêëèíäÿ – ðÿää îë! ÷ûõ áàéûðà! ÷ÿêèë ýåò! 

[Ñîëòàí áÿé ßñýÿðÿ:] Òåç îë, èòèë áóðàäàí! 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Íÿúÿô áÿé Ñöëåéìàí áÿéÿ:] 

Èòèë áó ñààò ìÿíèì åâèìäÿí! ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ãóìðó:] Èòèë áóðàäàí, áèð ãûé ÷ÿêÿðÿì, 

äöíéà éûüûëàð. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÒÈÐÈËÌß “Èòèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÒÈÐÈËÌßÊ “Èòèðìÿê”äÿí ìÿúù. 

ÈÒÈÐÌß “Èòèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÒÈÐÌßÊ ô. 1. Äèããÿòñèçëèê öçöíäÿí ùàðàäà 

èñÿ ñàëìàã, éàõóä ìÿëóì îëìàéàí 

éåðÿ ãîéìàã, ùàðà ãîéäóüóíó áèëìÿìÿê. 

À÷àðû èòèðìÿê. – ..Ìÿí .. ýþðäöì, ïóëëàðûíû 

èòèðìèøäè, áöòöí úèáëÿðèíè àõòàðäû, ÷åâèðäè, 

àõûðäà áèðèíäÿí òàïäû. Ú.Úàááàðëû. // Ãåéá 

åòìÿê, ÿëèíäÿí ÷ûõàðìàã. ..Ñåâäèéè ãûçû 

ùÿìèøÿëèê èòèðÿ áèëÿúÿéè ôèêðè [ýÿíúè] äÿëè åäÿ 

áèëÿðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2 ìÿú. Ìÿùðóì îëìàã, ãåéá åòìÿê. 

Îüëóíó èòèðìÿê. ßðèíè èòèðìÿê. Äîñòóíó èòèð-

ÈÒÈÐÒÄÈÐÌß 

ìÿê. – Çÿùðà àíàëàðûíû èòèðìèø áó ö÷ ãûçûí 

ùàëûíû, öðÿê ïàð÷àëàéàí ñÿìèìè ýþç éàøëàðûíû 

ýþðÿðÿê èõòèéàðñûç ýþçëÿðè éàøàðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

Àòà-àíàñûíû (àòà âÿ àíàñûíû) èòèðìÿê 

– éåòèì ãàëìàã. Ëàï áàëàúà éàøëàðûíäà î, 

àòà âÿ àíàñûíû èòèðìèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

3. Ìàëèê îëäóüó ÿââÿëêè êåéôèééÿòèíäÿí 

ìÿùðóì îëìàã. Òÿðàâÿòèíè èòèðìÿê. Äàíûøûã 

ãàáèëèééÿòèíè èòèðìÿê. Èøëÿìÿê ãàáèëèééÿòèíè 

èòèðìÿê. – Àðàáà éîëóíóí êÿíàðëàðûíäàêû 

ãàíãàë âÿ ñèðêàíëàð éàøûë ðÿíýèíè ÷îõäàí èòèðèá 

áîçàðìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Ñîíðàäàí êîð 

îëàíëàð ýöí èøûüûíäàí äàíûøàí êèìè [Ñÿòòàðçàäÿ] 

äÿ èòèðäèéè úàâàíëûüûíäàí ùÿñðÿòëÿ 

äàíûøûð. Ìèð Úÿëàë. 

4. Ùÿäÿð éåðÿ, ìÿíàñûç, ñÿìÿðÿñèç ñÿðô 

åòìÿê. Áîø-áîøóíà ïóë èòèðìÿê. – Äöíÿíêè 

àéäûí ùàâàäà Úàâàíøèð ãÿñÿáÿñèíäÿí ÷ûõìàìàñû, 

ýöíö ùÿäÿð èòèðìÿñè Çÿððèíòàú 

õàíûìû àüðûäûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

5. Éîõ åòìÿê, éîõà ÷ûõàðìàã. Äåéÿðÿì, 

íþêÿðëÿð áàøûíû êÿñÿð; Èòèðÿðëÿð, ãàëìàç ñÿíäÿí 

áèð ÿñÿð! Ù.Ê.Ñàíûëû. // Ãîâìàã, ðÿää åòìÿê. 

6. ìÿú. Þðòìÿê, ýèçëÿòìÿê. Áó ýöí [Ñàëìàíûí] 

ïàëòàðû áÿäÿíèíèí éàñòû-éàïàëàãëûüûíû 

áèð ãÿäÿð èòèðèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

7. Á à õ èòèðòìÿê. [ßùìÿä:] ..Ùÿðýàù 

Úàááàð áÿé ðàçû îëñà, ìÿí îíóí îüëóíó áèð 

ýöíäÿ áó âèëàéÿòäÿí èòèððÿì. Í.Âÿçèðîâ. 

8. Êþìÿê÷è ôåèë êèìè èñèìëÿðëÿ éàíàøû èøëÿäèëÿðÿê 

ìöðÿêêÿá ôåèë âÿ ìöõòÿëèô èôàäÿëÿð 

äöçÿëäèëèð; ìÿñ.: àüëûíû èòèðìÿê, áàøûíû 

èòèðìÿê, þçöíö èòèðìÿê, ùóøóíó èòèðìÿê. 

ÈÒÈÐÒÄÈÐÌß “Èòèðòäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÒÈÐÒÄÈÐÌßÊ áàõ èòèðòìÿê. 

ÈÒÈÐÒÌßÊ èúá. Éîõ åòìÿê, éîõà ÷ûõàðòìàã, 

ìÿùâ åòìÿê (áàøãàñûíûí âàñèòÿñèëÿ). 

// Ðÿää åòìÿê, óçàãëàøäûðìàã (áàøãàñûíûí 

âàñèòÿñèëÿ). 

ÈÒÈØ áàõ èòèê. 

ÈÒÈÓÚ(ËÓ) ñèô. Óúó èòè (øèø, ñèâðè) îëàí. Èòèóúëó 

ãöëëÿ. 

ÈÒÈÉÀÐÏÀÃ(ËÛ) ñèô. Óúó èòè îëàí (éàðïàã). 

Èòèéàðïàãëû àüàú. 

ÈÒÊÈ èñ. 1. Èòèðèëìèø øåé. Èòêèñè îëìàã. 

2. ìÿú. Þëöì. Áó áþéöê èòêè, áó êÿäÿðëè 

ôàúèÿ áöòöí ãîùóì-ãàðäàøà .. ÷îõ àüûð òÿñèð 

åòäè. À.Øàèã. Ðÿèééÿò Ðöñòÿìèí àèëÿñè áó àüûð 

èòêè ö÷öí .. ìàòÿì âÿ éàñ ñàõëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÈÒÃÛËÛÃ 

3. Äþéöø çàìàíû ñûðàäàí ÷ûõìûø ÿñýÿð âÿ 

éà äþéöø ñóðñàòû; çàéèàò. Äþéöøäÿ äöøìÿí 

÷îõëó èòêè âåðìèøäèð. – Òàïäûã ùÿëÿ òàãûìûí 

áàøãà íÿ êèìè èòêèñè îëäóüóíó áèëìèðäè. 


4. Çèéàí, çÿðÿð; çàé îëìà, õàðàá îëìà. 

Ìÿùñóë òîïëàíûøûíäà èòêèéÿ éîë âåðìÿìÿëè. 

Òÿñÿððöôàòäà ùÿð úöð èòêèíèí ãàðøûñûíû 

àëìàëû. – ßçèç ýþðìöøäö êè, ñîéóãäà, ãàðäà, 

øàõòàäà éûüûëàí ïàìáûüûí ÷îõ èòêèñè îëóð. 

ß.Âÿëèéåâ. Èòêèéÿ äöøìÿê – çèéàí ÷ÿêìÿê, 

çÿðÿðÿ äöøìÿê. 

ÈÒÊÈÍ ñèô. Èòìèø; õÿáÿðñèç, ñîðàãñûç éîõ 

îëàí, éîõà ÷ûõàí. Þëäö Çèéàä õàíûì, Ìàùìóäóì 

èòäè; Î èòêèí Ìàùìóäóí àòàñûéàì 

ìÿí. Àøûã Êÿðÿì. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Áèð 

ìöðöââÿò åéëÿ, àëàýþç øàùûì! Áèð ãÿðèá èòêèíÿì, 

éîõäóð ïÿíàùûì. Àøûã Ðÿúÿá. Èòêèí 

äöøìÿê – 1) õÿáÿðñèç, ñîðàãñûç èòìÿê, éîõ 

îëìàã. [Äÿðâèø:] ..Ìÿíè íàùàã éåðÿ äîëàøäûðäûëàð, 

äóðìàäûì, èòêèí äöøäöì. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

Èòêèí äöøäöéöìö çÿíí åäèá, àíàìà 

ìÿêòóá éàçàúàãëàð. Ìèð Úÿëàë; 2) éîõ 

îëìàã, èòìÿê, àðàëûãäà èòèá-áàòìàã. Ãèéìÿòëè 

ÿñÿðëÿðèí èòêèí äöøìÿñè, ìÿíúÿ, ñèçèí 

êèìè áþéöê ðÿññàìû äàùà ÷îõ ùÿéÿúàíëàíäûðìàëûäûð. 

Ì.Ùöñåéí. Èòêèí ýåòìÿê – áàõ 

èòêèí äöøìÿê 1-úè ìÿíàäà. Èòêèí îëìàã 

– éîõ îëìàã, èòìÿê, èòèá-áàòìàã. Þëñöí, èòêèí 

îëñóí áåëÿ ÿüéàðû; Ýÿçìÿñèí àðàäà éàìàí, 

áÿðè áàõ. Ì.Ï.Âàãèô. Îë êå÷ÿí äÿìëÿðè ùàíû 

Çàêèðèí; Èòêèí îëóá àäû-ñàíû Çàêèðèí. Ã.Çàêèð. 

Èòêèí ñàëìàã – èòêèí äöøìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã. 

ÈÒÊÈÍËÈÊ èñ. Èòêèí àäàìûí ùàëû; èòèá-áàòìà, 

õÿáÿðñèç-ñîðàãñûç éîõ îëìà. Îüëóíóí 

èòêèíëèéè àíàéà áþéöê äÿðä îëäó. 

ÈÒÊÈÑÈÇ çÿðô 1. Þëöì, òÿëÿôàò, çàéèàò îëìàäàí, 

èòêè âåðìÿäÿí. Áèð äÿñòÿ ðóñ ñîëäàòû 

éàïîí áàòàëéîíóíóí ãàðøûñûíû àëìûø âÿ 

àëàéëàðûí èòêèñèç ýåðè ÷ÿêèëìÿñèíÿ ÷àëûøìûøäûëàð. 


2. Èòêèéÿ éîë âåðìÿäÿí (á à õ èòêè 4-úö 

ìÿíàäà). Ìÿùñóëó âàõòûíäà âÿ èòêèñèç éûüìàã 

ö÷öí ëàçûìè òÿäáèðëÿð ýþðìöøëÿð. 

ÈÒÃÛËÛÃ ñèô. äàí. Áÿäõàñèééÿò, ðÿôòàðñûç, 

ùå÷ êÿñëÿ éîëà ýåòìÿéÿí. Èòãûëûã àäàì. 

– Âåéñ àúûäèë âÿ èòãûëûã îëäóüóíäàí àðâàäóøàãäàí 

ùå÷ áèðè àüàúûí äèáèíÿ ýÿëìÿçäè. 


611

ÈÒÃÛÐÄÛ 

ÈÒÃÛÐÄÛ: èòãûðäû ñàëìàã äàí. – àðàéà äàâà 

ñàëìàã, ãàðìàãàðûøûãëûã òþðÿòìÿê. Ýÿð÷è 

èòãûðäû ñàëûá ÷îõëàðûí åòäè èõðàú; Ëåéê áóíäàí 

áåëÿ îëìàç ãÿìè-ïöíùàíÿ èëàú. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÈÒ-ÃÓÐÄ òîï. äàí. Òàíûíìàéàí, áèëèíìÿéÿí 

àäàìëàð; éàðàðñûç, äÿéÿðñèç àäàìëàð 

ìÿíàñûíäà òÿùãèðàìèç ñþç. Äÿðÿíèí èòèãóðäó 

éûüûëûá áèð éåðÿ ìÿñëÿùÿò åäèðëÿð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Øèðàñëàí:] Èòÿ-ãóðäà äèë 

à÷ûðñàí, éàëâàðûðñàí, ñîíðà äà ìÿëóì îëóð 

êè... Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÈÒËßØÌß “Èòëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÒËßØÌßÊ äàí. ãàðø. Äèäèøìÿê, ÷åéíÿøìÿê, 

áèð-áèðèíè ãàïìàã. 

ÈÒËÈÊ èñ. Èòÿ ìÿõñóñ õàñèééÿò âÿ ùàë. Èò 

èòëèéèíè òÿðýèòñÿ äÿ, ñöìñöíìÿéèíè òÿðýèòìÿç. 


ÈÒÌÀÌ èñ. [ÿð.] êëàñ. Òàìàìëàìà, ñîíà 

éåòèðìÿ, àõûðà ÷àòäûðìà, áèòèðìÿ. Èòìàìà 

éåòèðìÿê, èòìàì âåðìÿê (åòìÿê) – òàìàìëàìàã, 

ãóðòàðìàã, áèòèðìÿê. Òàðèõ íÿâèñè 

ùàëè-ÿééàì; Áó ãèññÿéÿ áþéëÿ âåðäè èòìàì. 

Ôöçóëè. [Òåéìóð àüà:] Áèð íå÷ÿ ôèêðèì âàð, 

ýÿðÿêäèð ÿââÿë îíëàðû èòìàìà éåòèðÿì. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Èòìàìà éåòìÿê (÷àòìàã) 

– àõûðà ÷àòìàã, áèòìÿê, ãóðòàðìàã. Ñþçëÿðè 

éåòìÿìèøäè èòìàìÿ; Êè óçàãäàí ýþðöíäö 

áèð áîüàíàã. À.Ñÿùùÿò. 

ÈÒÌß “Èòìÿêäÿí” ô.èñ. 

ÈÒÌßÊ ô. 1. Éîõà ÷ûõìàã, ãåéá îëìàã. 

[Êîðîüëó:] Íèýàð, Äöðàòûí èòìÿéè; Éàíäûðûð 

ìÿíè, éàíäûðûð. “Êîðîüëó”. // Àçìàã, àçûá 

ãàëìàã, áàøãà éåðÿ äöøìÿê. [Ñÿðèééÿ âÿ 

óøàãëàð] áó ãàðûøûãëûüûí, áó ãàéíàð áàòàãëûüûí 

è÷èíäÿ èòìÿêäÿí ãîðõàðàã, áÿðê-áÿðê 

áèð-áèðèíèí ÿëèíäÿí òóòóð(ëàð). Ì.Èáðàùèìîâ. 

Ýþçäÿí èòìÿê – ýþðöíìÿìÿê, ýþðöíìÿç 

îëìàã, ÷ÿêèëìÿê, éîõ îëìàã. Áàüûð 

ùÿìèøÿ ýöëöìñÿéÿíäÿ ýþçöíöí ãàðàñû èòÿðäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Øèðçàä éàâàø-éàâàø àääûìëàéàðàã 

éàñòû-éàïàëàã êÿíä åâëÿðèíèí 

àðàñûíäà èòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. // Ýèçëÿíìÿê, 

þðòöëìÿê. Àé áóëóäëàð àëòûíäà èòäè. Èòèááàòìàã 

– 1) éîõ îëìàã, éîõà ÷ûõìàã, ìÿùâ 

îëìàã, èòìÿê. Î ýåäÿí óøàã èòèá áàòäû. 

– Ùÿð ýöí èòèá-áàòìàäàäûð õàíëàðû; Ìîëëàëàðû, 

øåéõ âÿ èøàíëàðû.. ß.Íÿçìè; 2) ýþðöíìÿç 

îëìàã, ýþçäÿí èòìÿê, éîõ îëìàã. Éîëóí 

àëò-öñòöíäÿêè êþâøÿíëÿðäÿ êöëÿø ýþé îòóí 

612 

ÈÒÎÒÓ 

è÷èíäÿ èòèá-áàòìûøäû. ß.Âÿëèéåâ. Î, áÿçÿí 

äàëüàëàðûí àðàñûíäà èòèá-áàòûð, ñàíêè áèð 

ìöääÿò ñóéóí àëòû èëÿ ýåäèð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

[Úàð÷ûéåâèí] ýþçëÿðè ãûðûøëàð àðàñûíäà 

äàùà äà êè÷èëèá, äÿðèí ÷óõóðëàðäà èòèá-áàòäû. 

È.Ùöñåéíîâ; 3) òàìàìèëÿ éîõ îëìàã, ïó÷ 

îëìàã, ùå÷ áèëèíìÿìÿê. [Ðöñòÿì:] Ìÿíèì 

àüëûì áåëÿ êÿñèð êè, ñÿíèí ñàâàäûí ýÿðÿê èòèááàòìàñûí. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Èòèá ýåòìÿê – 

1) áàøãà øåéëÿð è÷ÿðèñèíäÿ, àðàñûíäà ãåéá 

îëìàã. Ùÿð øåé äÿíèç êèìè áÿðã âóðàí áèð 

ñÿðàá è÷èíäÿ èòèá ýåäèðäè. È.ßôÿíäèéåâ; 2) áèð 

éåðÿ ýåäèá ãàéûòìàìàã, éîõà ÷ûõìàã. Èêè 

ñààòäûð ùàðà èòèá ýåòìèñÿí 3) éîõ îëìàã, 

éîõà ÷ûõìàã. Ïèðêÿòàíãóëó ïèðèíèí øþùðÿòè 

âÿ íöôóçó õàëãûí è÷èíäÿ éàâàø-éàâàø áèëìÿððÿ 

èòèá ýåòäè. Å.Ñóëòàíîâ. Èòèá éîõ îëìàã 

– éîõà ÷ûõìàã. [Äîñòÿëè:] Òàìàì íå÷ÿ 

àéäûð êè, øÿùÿðèìèçèí àäàìëàðû èòèá éîõ îëóð. 


2. ßââÿëêè êåéôèééÿòè éîõ îëìàã. Éóéóëàíäàí 

ñîíðà ïàð÷àíûí ðÿíýè èòèá. Éàøà äîëäóãúà 

ýþçöí íóðó èòèð. – Àììà ýÿíúëèê 

êå÷ÿíäÿí, ãîúàëûã ýÿëÿíäÿí, áÿäÿíäÿ òÿðàâÿò 

èòÿíäÿí .. ñîíðà, åëÿ áèë [Ìèðçÿ Úàâàäûí] 

èñòè áàøûíà ñîéóã ñó òþêöá ãÿôëÿòäÿí àéûëòäûëàð. 


3. ìÿú. Ïó÷ îëìàã, ùå÷ÿ ÷ûõìàã, ùÿäÿð 

ýåòìÿê, áîøà ÷ûõìàã. Âàõòûì èòèð. Éàõøûëûã 

èòìÿç. ßìÿéè èòìÿê. – Áèçèì äöíéàìûçäà 

èòìÿç çÿùìÿòèí; Ùÿéàòûí ãÿëáèäèð øåðèí, ñÿíÿòèí! 


4. ìÿú. È÷èíäÿ ñþçö èëÿ: ...è÷èíäÿ èòìÿê 

– áèð øåéèí áîëëóüóíó, ÷îõëóüóíó áèëäèðèð. 

Ãûçûë è÷èíäÿ èòìÿê. Èïÿê è÷èíäÿ èòìÿê. – Ìöãèì 

áÿé âóðíóõóð, çÿð-çèáà è÷èíäÿ èòÿí 

Çÿðèíòàú õàíûìûí ìÿðùÿìÿòèíè ãàçàíìàã 


ÈÒÌÈË ñèô. ìÿù. Øèø, ñèâðè. Àüàúûí óúó 

èòìèëäèð. 

ÈÒÌÈË×ßÉÈ èñ. 1. çîîë. Èðè, ñàíúàí ìèë÷ÿê. 

2. ìÿú. Àäàìà éàïûøûá ÿë ÷ÿêìÿéÿí áèðèñè 

ùàããûíäà. Èòìèë÷ÿéè êèìè éàïûøìàã. 

ÈÒÌÈËËßÌßÊ ô. ìÿù. Äÿìèðèí âÿ éà 

àüàúûí óúóíó øèø åòìÿê, ñèâðèëÿøäèðìÿê, èòèëÿìÿê, 

íàçèêëÿøäèðìÿê. Íèçÿíè èòìèëëÿìÿê. 

Îõó èòìèëëÿìÿê. 

ÈÒÎÒÓ èñ. áîò. Ãóðó âÿ çèáèëëè éåðëÿðäÿ 

áèòÿí áèòêè. Èòîòó .. ãóðó âÿ çèáèëëè éåðëÿðäÿ

ÈÒÎÉÍÀÄÀÍ 

áèòèð. Áöòöí ùèññÿëÿðè ýþíö àøûëàìàã ö÷öí 

éàðàðëûäûð. Ì.Ãàñûìîâ. 

ÈÒÎÉÍÀÄÀÍ ñèô. äàí. Çàðàôàòúûë, áàøãàñûíà 

ñàòàøìàüû ñåâÿí (àäàì). [Ñÿìÿä:] Áÿñ 

åøèòìÿìèñèíèç êè, Éóñèôÿ èòîéíàäàí Éóñèô 

äåéèðëÿð È.Ùöñåéíîâ. 

ÈÒÑÀÐÛÌÑÀÜÛ èñ. áîò. Éàáàíû ñàðûìñàã, 

ñàðûìñàüà îõøàéàí éàáàíû áèòêè. 

ÈÒÑÎÜÀÍÛ èñ. áîò. Çÿùÿðëè éàáàíû ñîüàí, 

ñîüàíà îõøàéàí éàáàíû áèòêè. 

ÈÒÒÈÔÀÃ 1 èñ. [ÿð.] 1. Àéðû-àéðû øÿõñëÿðèí, 

ãðóïëàðûí, úÿìèééÿòëÿðèí, ñèíèôëÿðèí ñûõ áèðëÿøìÿñè, 

ðàáèòÿñè. Ôÿùëÿëÿðëÿ êÿíäëèëÿðèí èòòèôàãû. 

Õàëãëàðûí ãàðäàøëûã èòòèôàãû. // Öìóìèééÿòëÿ, 

áèðëèê, ñþç áèðëèéè, ùÿìðÿéëèê. Ùÿð 

èøäÿ ÷ö èòòèôàã õîøäóð; Àüàúäÿ ïÿðö áóäàã 

õîøäóð. Õÿòàéè. Èòòèôàã âÿ èòòèùàä ÷îõ ýþçÿë 

èøäè. “Ìîë. Íÿñð.”. Ñóñäó áöëáöëëÿðèí íÿäÿí, 

îðìàí! Ïîçäóìó èòòèôàãûíû î õÿçàí 

À.Øàèã. Èòòèôàã åéëÿìÿê êþùí. – 1) áèðëÿøìÿê, 

ñþç áèð åëÿìÿê. Èòòèôàã åéëÿéèá äèëèðàíÿ; 

Äóðäóëàð êèì ìöãàáèë àñëàíÿ. 

Ñ.ß.Øèðâàíè; 2) öíñèééÿò éàðàòìàã, éàõûíëàøìàã. 

Ñåâäèéèì ìÿíè äàü åéëÿð; Ãåéðèëÿ 

èòòèôàã åéëÿð. Ã.Çàêèð. 

2. Áèðëèêäÿ ùÿðÿêÿò åòìÿê âÿ áàøãà ìÿãñÿäëÿð 

ö÷öí äþâëÿòëÿð, òÿøêèëàòëàð àðàñûíäà 

äîñòëóã ñàçèøè; áèðëÿøìÿ. Äèïëîìàòèê èòòèôàã. 

Ùÿðáè èòòèôàã. Òèúàðÿò èòòèôàãû. Èòòèôàã 

áàüëàìàã – àðàëàðûíäà áèðëèê éàðàòìàã, áèðëÿøìÿê, 

ñþç áèðëèéè åòìÿê. Èòòèôàãà ýèðìÿê 

– ÿëáèð îëìàã, ÿëàãÿéÿ ýèðìÿê, áèðýÿ èø ýþðìÿê 

ö÷öí áèðëÿøìÿê. 

3. Áèð öìóìè àëè ùàêèìèééÿòè îëàí áèð 

íå÷ÿ äþâëÿòèí, ÿðàçèíèí, õàëãûí, òàéôàíûí âÿ 

á.-íûí äþâëÿò áèðëÿøìÿñè. Ãÿáèëÿëÿð èòòèôàãû. 

Àâñòðàëèéà èòòèôàãû. 

4. Èúòèìàè òÿøêèëàò, áèðëèê. Ùÿìêàðëàð èòòèôàãû. 

Éàçû÷ûëàð èòòèôàãû. Ðÿññàìëàð èòòèôàãû. 

– Ìÿñìÿ áèð èòòèôàã öçâöíöí èñòèôàäÿ åäÿ 

áèëÿúÿéè áöòöí ùöãóã âÿ èìòèéàçëàðäàí èñòèôàäÿéÿ 

÷àëûøûð. Ñ.Ùöñåéí. [Ãÿùðÿìàíû] áöòöí 

ìöÿëëèì éîëäàøëàðû èòòèôàã ñÿäðè ñå÷äèëÿð. 


5. Èòòèôàã èëÿ, èòòèôàãëà øÿêëèíäÿ çÿðô 

–áàõ èòòèôàãÿí 1 . Èòòèôàãëà ùÿðÿêÿò åòìÿê. 

Ãÿðàð èòòèôàãëà ãÿáóë åäèëäè. – Ùÿð áèð òàèôÿ áèð 

ñàéàã èëÿ; ×àòäû èççÿòÿ èòòèôàã èëÿ. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÈÒÒÈÔÀÃ 2 èñ. [ÿð.] Ãÿçèééÿ, âÿãÿ, ÿùâàëàò, 

ùàäèñÿ. [ßñýÿð áÿé:] Àììà, ìÿí þëöì, 

ÈÒÒÈÙÀÄ 

èíúèìÿéèí, éîëäàø àðàñûíäà áåëÿ èòòèôàãëàð 

÷îõ îëàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Àñëàí:] Ìÿí áó 

àç þìðöìäÿ íÿ ãÿäÿð áÿäáÿõò èòòèôàãëàð ýþðìöøÿì. 

È.Ìóñàáÿéîâ. Èòòèôàã äöøìÿê 

(îëìàã) – áèð ùàäèñÿ, ãÿçà, èø áàø âåðìÿê. 

[Íóõóëóëàð:] Ùÿëÿ êè áåëÿ èòòèôàã äöøöáäöð, 

áèç áèëìÿìèøèê, èíäè áóíóí ÷àðÿñè íÿäèð 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Úàùàíýèð àüà:] Õîúà 

Áÿùìÿíëèäÿ, ýþðÿñÿí, íÿ èòòèôàã îëóá 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ôÿõðÿääèí áÿé:] Áèðúÿ äå 

ýþðöì, Ñÿàäÿò ñÿëàìÿòäèðìè, íÿ èø èòòèôàã 

äöøöá Í.Âÿçèðîâ. // Òÿñàäöô, ôöðñÿò, ìÿãàì, 

èìêàí, âàõò. [Àüà Êÿðèì õàí:] ..Ìÿíèì 

èõòèéàðûì éîõäóð, áåëÿ ýþçÿë èòòèôàãäà 

îíó ÿðÿ âåðÿì, ùà Í.Âÿçèðîâ. Ãîùóìëàðäà 

áèðèíèí îüëó âÿ î áèðèíèí ãûçû äîüóëàí 

èòòèôàãëàðäà äà áó óøàãëàðû áåøèêêÿñìÿ àä 

åäèðëÿð. Ð.ßôÿíäèéåâ. Èòòèôàã äöøìÿê 

– òÿñàäöô äöøìÿê, ôöðñÿò ÿëÿ êå÷ìÿê, èìêàí 

îëìàã. Áèðäÿí èòòèôàã äöøäö êè, óñòà 

Àüàáàëà .. Àüà ßëÿñýÿð èëÿ ýÿçìÿéÿ ÷ûõäû. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ñöëåéìàí áó ñþçö åøèäÿí 

êèìè òÿÿúúöá áàðìàüûíû äèøëÿéèá äåäè: – Áÿëè, 

äöíéàäà áåëÿ èøëÿðÿ ÷îõ èòòèôàã äöøÿð. 


ÈÒÒÈÔÀÃÀÐÀÑÛ áàõ èòòèôàãëàðàðàñû. 

ÈÒÒÈÔÀÃßÍ 1 çÿðô Áèðëÿøÿðÿê, áèðýÿ, 

ùÿìðÿéëèêëÿ, éåêäèëëèêëÿ. 

ÈÒÒÈÔÀÃßÍ 2 çÿðô Òÿñàäöôÿí, ýþçëÿíèëìÿäÿí, 

áèðäÿí. [Ùàúû Ìåùäè:] Èòòèôàãÿí êöëÿê 

þâðÿòèí ÷àäðàñûíû áàøûíäàí àòäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ðÿøèä:] Èòòèôàãÿí Ãóðáàíãóëóíóí 

áàúûñû àçàðëàéûð. Ò.Ø.Ñèìóðã. Èòòèôàãÿí áó 

ýöí Úàùàíûí íÿ àòàñû âÿ íÿ ãàðäàøû èëÿ àíàñû 

åâäÿ âàð èäè. È.Ìóñàáÿéîâ. 

ÈÒÒÈÔÀÃËÀÐÀÐÀÑÛ ñèô. Èòòèôàãëàð àðàñûíäà 

àïàðûëàí, èòòèôàãëàð àðàñûíäà îëàí. Èòòèôàãëàðàðàñû 

ñàçèø. 

ÈÒÒÈÙÀÄ èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Áèðëÿøìÿ, áèðëèê, 

èòòèôàã. Ñÿí î äåéèëìèäèí, äåäèí: – Âàð 

áèçèì èòòèùàäûìûç Ìÿí äÿ éàäûíäà âàð, 

äåäèì: – Éîõ áóíà åòèìàäûìûç. Ì.ß.Ñàáèð. 

// Ùÿìôèêèðëèê, éåêäèëëèê, ùÿìðÿéëèê, ÿëáèðëèê. 

Èòòèùàä åòìÿê – áèðëÿøìÿê, áèðëèê, 

èòòèôàã éàðàòìàã, ùÿìðÿé îëìàã, ùÿìôèêèð 

îëìàã. Äîüðó áèð èòòèùàä åòìÿñÿê áèç; Áèðëèéÿ 

åòèãàä åòìÿñÿê áèç; Áèçäÿ øÿðòè-öõöââÿò 

îëóðìó Ì.ß.Ñàáèð. 

2. Èòòèùàä èëÿ, èòòèùàäëà øÿêëèíäÿ çÿðô 

– áèðëÿøÿðÿê, áèðëèêäÿ, ùÿìðÿéëèêëÿ, éåêäèë- 

613

ÈÒ(ÒÈ)ÙÀÔ 

ëèêëÿ, èòòèôàãëà. Èòòèùàä èëÿ, èòòèôàã èëÿ; Öçöíö 

ùÿð ìÿêàíäà àü åéëÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè. Õöëàñÿ, 

Èíìèðÿ ìÿùÿëëÿñèíèí úàìààòû .. àðòûã äÿðÿúÿäÿ 

úèää-úÿùä åäÿð âÿ þç àðàñûíäà áþéöê èòòèùàäëà 

èø ýþðÿðäè. Í.Íÿðèìàíîâ. Áèð-áèðèìèçÿ 

ïèéàëÿ, ãÿäÿùè; Èòòèùàä èëÿ óçàòäûã áó 

ýåúÿ! ß.Íÿçìè. 

ÈÒ(ÒÈ)ÙÀÔ èñ. [ÿð.] Ùÿäèééÿ åòìÿ, òþùôÿ 

âåðìÿ; ùÿäèééÿ, òþùôÿ. Öðÿéèí öðÿéÿ þç 

èòùàôûíû; Àéðû áèð ìÿòëÿáÿ éîçìàã îëàðìû 

Á.Âàùàáçàäÿ. Èò(òè)ùàô åòìÿê – áàüûøëàìàã, 

ùÿäèééÿ åòìÿê, âåðìÿê, ùÿñð åòìÿê. 

Øàèð áó ïîåìàíû áþéöê Öçåéèð áÿéèí èøûãëû 

õàòèðÿñèíÿ èòùàô åäèá. – Àøûã, Áÿñòè Áàüûðîâàéà 

âÿ îíóí éîëäàøëàðûíà èòùàô åòäèéè øåðè 

îõóìàüà áàøëàäû. ß.Ñàäûã. 

ÈÒÒÈÙÀÌ èñ. [ÿð.] Áèðèíÿ ãàðøû èðÿëè ñöðöëÿí 

ýöíàù, òÿãñèð, ñó÷. Áó ñþçëÿð áèð èòòèùàì 

êèìè ñÿñëÿíäè. – Ñÿí áó èòòèùàìû þç öçÿðèíäÿí 

íÿ êèìè áèð ñöáóòëà ýþòöðÿ áèëÿúÿêñÿí 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùàúû áó àüûð èòòèùàìûí òÿñèðèíè 

éîõëàéàí êèìè áèð ãÿäÿð ñóñäó, ÿòðàôûíà 

áàõûíäû.. Ìèð Úÿëàë. Èòòèùàì åäèëìÿê 

– òÿãñèðëÿíäèðèëìÿê, ýöíàùëàíäûðûëìàã, ìöòòÿùèì 

åäèëìÿê, ñó÷ëàíäûðûëìàã. Ãàëûíãàø 

îüëàí äåïîäà ÷àëûøàí âÿ òÿòèëäÿ èòòèùàì åäèëèá 

ùÿáñÿ àòûëàí Íàìàçîüëó Ãèéàñ èäè. Ìèð 

Úÿëàë. Èòòèùàì åòìÿê – òÿãñèðëÿíäèðìÿê, 

ýöíàùëàíäûðìàã, ìöòòÿùèì åòìÿê, ñó÷ëàìàã. 

Ïðîêóðîð âÿòÿíäàø Éàøàðû èòòèùàì 

åòìÿêäÿí áîéóí ãà÷ûðûð. Ú.Úàááàðëû. Ìöðòÿúå 

äàèðÿëÿð âÿ õàðèúè ìÿíáÿëÿð Àçÿðáàéúàí 

äåìîêðàòëàðûíû .. èòòèùàì åòìÿéÿ áàøëàäûëàð. 


ÈÒÒÈÙÀÌ×Û èñ. Ìÿùêÿìÿäÿ ìöãÿññèðè 

èòòèùàì åäÿí øÿõñ. Äþâëÿò èòòèùàì÷ûñû (ïðîêóðîð). 

Èúòèìàè èòòèùàì÷û. – Ìÿùêÿìÿ èòòèùàì÷ûñû 

ñòîëóí äàëûíäà äóðàðàã ìöòòÿùèìëÿð 

êöðñöñöíäÿ îòóðàí ýÿíúèí òÿãñèðëÿðèíè îõóéóð. 


ÈÒÒÈÙÀÌÊÀÐ ñèô. [ÿð. èòòèùàì âÿ ôàðñ. 

...êàð] Èòòèùàìåäèúè, òÿãñèðëÿíäèðèúè, ýöíàùëàíäûðûúû. 

[Ñóðõàé] þç äîñòóíà ãàðøû èòòèùàìêàð 

ìöùàêèìÿëÿð éöðöäöðäö. 

ÈÒÒÈÙÀÌÍÀÌß èñ. [ÿð. èòòèùàì âÿ ôàðñ. 

íàìÿ] ùöã. Ìöòòÿùèìÿ âåðèëÿí òÿãñèðíàìÿ, 

èòòèùàì âÿðÿãÿñè. 

ÈÒÒÈÊÀÍÛ èñ. áîò. Àðàí éåðëÿðäÿ éàéûëìûø 

òèêàíëû êîë; êå÷èáóéíóçó. Êå÷èáóéíóçó âÿ éà 

614 

ÈÉ 

èòòèêàíû 2 ìåòðÿ ãÿäÿð ùöíäöðëöêäÿ, ãûøäà 

éàðïàüû òþêöëÿí êîëäóð. Ù.Ãÿäèðîâ. 

ÈÒÖÇÖÌÖ èñ. áîò. Öçöìÿ áÿíçÿð ãûðìûçû 

ìåéâÿñè îëàí, òèêàíëû, éàáàíû êîë-áèòêè âÿ 

îíóí ìåéâÿñè. 

ÈÒÉÀÒÌÀÇ ñèô. âóëã. ×îõ ïèñ, ÷îõ áÿðáàä, 

èíñàíà ëàéèã îëìàéàí, íàòÿìèç. Èòéàòìàç 

äàì. Èòéàòìàç éåð. – [Õîðòäàí:] Àõûðäà 

úûíäûð, èòéàòìàç ôàéòîí òàïûá, îíà éàíàøûá 

ôàéòîí÷óéà äåéÿðäè.. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÈÒÉÅÐÈØÈ èñ. äàí. Õûðäà ñöðÿòëè àääûì. 

Èòéåðèøè (ç.) éåðèìÿê. 

ÈÉ 1 èñ. Ìàääÿëÿðèí, øåéëÿðèí áóðóí ãèøàñûíûí 

õöñóñè ñèíèðëÿðèíÿ òÿñèð åòìÿ õàññÿñè. 

Êÿñêèí èé. Èé äóéìàã. Îíóí áóðíó éàõøû èé 

áèëèð. – Ýöëëÿðèí ÿòðè îòëàðûí èéèíÿ ãàðûøûá, 

ÿòðàôà ñà÷ûëìàãäà èäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. Ùÿéÿòè 

ýþòöðÿí ñîüàí, ãîâóðìà, çÿôÿðàí èéè àäàìû 

âàëåù åäèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

◊ Èé àëìàã – 1) ùàðàäà îëäóüóíó äóéìàã, 

èçèíÿ äöøÿ áèëìÿê, àõòàðûá òàïìàã. 

..Æàíäàðì èäàðÿñè èé àëìàãäà îâ òóëàñûíäàí 

áåëÿ ùÿññàñäû. Ì.Ùöñåéí. Èéèíèçè àëûáëàð! 

Úåéðàí ÷îõ ùÿññàñ ùåéâàíäûð, – äåéÿ Àëìóðàä 

áàáà áèçè áàøà ñàëäû. È.ßôÿíäèéåâ; 

2) õþðÿê, ýöë âÿ éà õàðàá îëàí áèð øåéèí 

ãîõóñóíó ùèññ åòìÿê. ..Ëåéëÿê áèð ãÿäÿð 

ýåäÿíäÿí ñîíðà, úûçáûç èéè àëäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Èé ÷ÿêìÿê – áàõ èé àëìàã. Èé ÷ÿêèðëÿð 

òóëàòÿê òà êè, ýþðöá ùàðäà âàð àø; Êèìäÿ âàð 

àüúà ïëîâ, ùÿð ýåúÿ éàüëû áîçáàø. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Áóðàäà Çåéíàë äàéàíûá, áóðíóíó 

ñàüà-ñîëà äþíäÿðÿðÿê èé ÷ÿêäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Èé ýþòöðìÿê (áàñìàã) – ùÿð òÿðÿôÿ èé 

éàéûëìàã. Èé âåðìÿê – 1) èéëÿíìÿê, ãîõóìàã. 

ßò èé âåðèð; 2) äàí. öñòöþðòöëö, åéùàìëû, 

èêèáàøëû ñþç, äàíûøûã ùàããûíäà. Ñÿíèí 

ñþçöí èé âåðèð. Èé(è) áóðíóíäàí ýåòìÿìÿê 

– õîø ãîõóëó áèð øåéèí ÿòðèíè äàèì ùèññ åòìÿê, 

äóéìàã. Ñÿí áó éåðèí úàíûñàí; Ñóëòàíûñàí, 

õàíûñàí; Èéèí áóðíóìäàí ýåòìÿç; 

Òÿáðèçèí ðåéùàíûñàí. (Áàéàòû). 

ÈÉ 2 èñ. Ïàìáûãäàí, éóíäàí âÿ ñ.-äÿí èïëèê 

ÿéèðìÿê ö÷öí îðòàñû øèø, èêè óúó ñèâðè àüàú 

àëÿò. Ãÿðÿíôèë áàúû ýþçöíö ÿëèíäÿêè èéäÿí 

÷ÿêèá ùèðñëè-ùèðñëè .. áàõäû.. È.ßôÿíäèéåâ. 

[Òàïäûã] áèð ýöí òåçäÿí àíàñûíäàí õÿáÿðñèç 

äóðóá òàüàëàüû èéèí öñòöíäÿí ÷ûõàðòäû, úèáèíÿ 

ãîéäó. ß.Âÿëèéåâ. Èíäè úÿùðÿ óüóëäàéûð,

ÈÉÁÈËÌß 

óüóëäàäûãúà éóí ÿë÷èì åøèëèá ñàïà äþíÿðÿê 

èéÿ òîïëàíûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÈÉÁÈËÌß èñ. Èéëÿðè äóéìà ãàáèëèééÿòè. 

ÈÉÚÈË ñèô. îâ÷. Èéè òåç ùèññ åäÿí, èéè òåç äóéóá 

îâ äàëûíúà äöøÿí. Èéúèë èò. – Ùèéëÿýÿð äöøìÿí 

èéúèë òóëà êèìè èøè äóéìóøäó. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÉÄß èñ. áîò. Èñòè éåðëÿðäÿ áèòÿí, ÿòèðëè 

÷è÷ÿêëÿðè îëàí àüàú âÿ áó àüàúûí äÿðèñè ñÿðò, 

ÿòè àü óí ùàëûíäà îëàí ìåéâÿñè. Èéäÿ 8-10 

ìåòðÿ ãÿäÿð, áÿçÿí àë÷àãáîéëó, ãûøäà éàðïàüû 

òþêöëÿí àüàúäûð. ×è÷ÿêëÿðè ÿòèðëèäèð, 

ìàéäà à÷ûëûð, ìåéâÿñè àâãóñòäà éåòèøèð âÿ 

éåéèëèð. Ù.Ãÿäèðîâ. Ôàéòîíóìóç éåíÿ äÿ èéäÿ 

àüàúëàðûíûí êþëýÿñè èëÿ þðòöëìöø ÷àëà-÷óõóð 

éîëëàðëà ýåäèðäè.. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Èéäÿíèí ÿòðè 

èíäè äàùà êÿñêèí äóéóëóðäó. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÈÉÄßËÈ ñèô. Èéäÿ àüàúëàðû îëàí. Èéäÿëè áàü. 

ÈÉÄßËÈÊ èñ. Èéäÿ àüàúëàðû ÿêèëìèø éåð. 

Îäóð, êþëýÿñè âàð èéäÿëèêëÿðèí: ßðèíìÿ, ñåâýèëèì, 

äóð ýåäÿê, âàõòäûð. Ñ.Âóðüóí. ..Äÿéèðìàíûí 

öñò òÿðÿôèíäÿêè èéäÿëèêäÿí áèð äÿñòÿ 

ãàäûí ÷ûõäû. Ñ.Øàìèëîâ. 

ÈÉÉÍ èñ. [éàï.] Éàïîíèéàíûí ïóë âàùèäè. 

ÈÉÅÐÀÐÕÈÉÀ èñ. [éóí.] Áöòþâ áèð ñèñòåìèí 

ùèññÿëÿðèíèí àøàüûäàí éóõàðûéà òàáå÷èëèê 

ÿëàãÿñè ÿñàñûíäà äöçöìö, éåðëÿøìÿñè. 

ÈÉÙÀÌ áàõ åéùàì. 

ÈÉÈÌß “Èéèìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÉÈÌßÊ áàõ èéëÿíìÿê. 

ÈÉÈÌÈØ 1 ô.ñèô. Ãîõóìóø, öôóíÿòëè, ïèñ èé 

âåðÿí. Èéèìèø áàëûã. 

ÈÉÈÌÈØ 2 èñ. áîò. Äàüëûã éåðëÿðäÿ áèòÿí ïèñ 

èéëè áèð êîë-àüàú. 

ÈÉÈÐ èñ. áîò. Áàòàãëûã çàíáàüû. 

ÈÉÈÐÌÈ ñàé. Îí äîããóçäàí ñîíðà ýÿëÿí 

ñàé – 20. Èéèðìè ìàíàò. Èéèðìè ÿäÿä. Èéèðìè 

ýöí. – Ùÿëÿ èøèí áàøëàíìàñûíà èéèðìè äÿãèãÿ 

âàð.. Ì.Ùöñåéí. 

èéèðìè-èéèðìè çÿðô Ùÿð áèðèíÿ, éàõóä ùÿð 

äÿôÿñèíÿ èéèðìè. ßñýÿðëÿðè èéèðìè-èéèðìè äöçìÿê. 

Óøàãëàðû èéèðìè-èéèðìè àéûðìàã. 

èéèðìè... – áó ñàéëà ÿëàãÿäàð îëàí áèð ñûðà 

ìöðÿêêÿá ñþçëÿðèí áèðèíúè òÿðêèá ùèññÿñè; 

ìÿñ.: èéèðìèáåøëèê, èéèðìèãÿïèêëèê. 

ÈÉÈÐÌÈÁÅØËÈÊ 1. èñ. Èéèðìè áåø ìàíàòëûã 

êàüûç ïóë. Èéèðìèáåøëèéè õûðäàëàìàã. 

2. ñèô. Èéèðìè áåø íþìðÿëè. Èéèðìèáåøëèê 

ëàìïàíûí øþëÿñè íàãàíûí ãàðà ñöìöê çàüëû 

ëöëÿñèíè, òîïóíó èøûãëàòäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÈÉËßÌßÊ 

Ñÿãôäÿí àñûëàí èéèðìèáåøëèê áèð ëàìïà áóðàíû 

ýöúëÿ èøûãëàíäûðûðäû. Ï.Ìàêóëó. 

3. ñèô. Èéèðìè áåø ÿäÿä òóòàí. [Ãóðáàí:] Àë 

áó ïóëó, áó ñààò éöéöð, áèð ïà÷êà èéèðìèáåøëèê 

ïàïèðîñ àë. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÈÉÈÐÌÈÚß ñàé. Àíúàã èéèðìè, éàëíûç 

èéèðìè. Èíäè ñÿêêèç èë èäè êè, ìóçäóð Ìÿøÿäè 

ßñýÿð Ãàíëûòÿïÿäÿ áèð àðâàäû âÿ ö÷ áàø õûðäàúà 

óøàãëàðû èëÿ àéäà èéèðìèúÿ ìàíàò 

ìÿâàúèáÿ ãÿíàÿò åäèá äîëàíûðäû. 

Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ. Úÿìèñè èéèðìèúÿ êèëîìåòð 

àðàëû ÷àé àõûð, àíúàã áèç ýÿðÿê î äÿðÿäÿí, 

áó äàüäàí äàìúû-äàìúû ñó éûüàã.. È.Ùöñåéíîâ. 

// Áÿçÿí òÿéèí åòäèéè ñþçÿ áþéöêëöê, 

÷îõëóã ìÿíàñû âåðèð. Çàðàôàò äåéèë, ïàð÷àéà 

èéèðìèúÿ ìàíàò ïóë âåðìèøÿì. 

ÈÉÈÐÌÈÝÖÍËÖÊ ñèô. Èéèðìè ýöí ñöðÿí âÿ 

éà ñöðìöø. Èéèðìèýöíëöê åçàìèééÿò. Èéèðìèýöíëöê 

ýÿçèíòè. // Èéèðìè ýöí âàõò òÿëÿá 

åäÿí. Èéèðìèýöíëöê èøèìèç ãàëûá. 

ÈÉÈÐÌÈÈËËÈÊ ñèô. 1. Èéèðìè èë äàâàì åòìèø. 

Äîñòëóãëàðûíûí èéèðìèèëëèê òàðèõè âàð. 

Èéèðìèèëëèê áèð äþâð. Èéèðìèèëëèê ìöáàðèçÿ. 

2. Èéèðìè èëëèéÿ ùÿñð îëóíìóø; èéèðìè èëèí 

òàìàì îëìàñû èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. Èéèðìèèëëèê 

éóáèëåé. 

ÈÉÈÐÌÈÃßÏÈÊËÈÊ 1. ñèô. Èéèðìè ãÿïèê 

ãèéìÿòè îëàí, èéèðìè ãÿïèéÿ äÿéÿí. Èéèðìèãÿïèêëèê 

êèòàá÷à. 

2. èñ. Äþðäøàùûëûã ìåòàë ïóë. Èéèðìèãÿïèêëèêëÿð 

éåðÿ òþêöëäö. 

ÈÉÈÐÌÈËÈÊ ñèô. 1. êþùí. Èêè îíëóãäàí 

èáàðÿò ïóë. Äîñòóì, èéèðìèëèêäÿí ãàëàí áåø 

ìàíàòû íåéëÿäèí Ìèð Úÿëàë. 

2. Èéèðìè íþìðÿëè. 

ÈÉÈÐÌÈÍÚÈ “Èéèðìè”äÿí ñûðà ñ. Èéèðìèíúè 

ñûðà. Èéèðìèíúè îòàã. Èéèðìèíúè èë. Èéèðìèíúè 

ÿñðèí èëê îíèëëèêëÿðè. – [Ãÿùðÿìàí:] Èéèðìèíúè 

èëäÿ áó øÿùÿðäÿ öñéàí îëäóüóíó áèëèðñèíèç 


ÈÉÈÒÌß “Èéèòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÉÈÒÌßÊ áàõ èéëÿòìÿê. 

ÈÉËßÌß “Èéëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÉËßÌßÊ ô. 1. Áóðóíëà íÿôÿñ ÷ÿêÿðÿê, 

áèð øåéèí ãîõóñóíó äóéìàüà ÷àëûøìàã, ãîõóëàìàã. 

Àðõûí ñóéóí êÿñ, äîëäó; Áàüäà 

ýöëöí äÿñò îëäó; Éàðà áèð ýöë ýþíäÿðäèì; 

Èéëÿéèíúÿ ìÿñò îëäó. (Áàéàòû). [Áÿùðàì:] 

Ìÿí ãûçäûðìàëû êèìèéÿì. Áó ÷è÷ÿêëÿðè èéëÿ- 

615

ÈÉËßÍÄÈÐÌß 

éèì, áÿëêÿ áèð àç òÿñêèí òàïûì. Ú.Úàááàðëû. 

Èíúèìÿ, î ýöëö úàíàí èéëÿñèí; Î äà áèð ýþçÿëèí 

àë éàíàüûäûð. Ì.Ðàùèì. 

2. ìÿú. Þéðÿíèá áèëìÿéÿ ÷àëûøìàã, àðàéûá 

éîõëàìàã, ùÿð éåðÿ áàø ñîõìàã, àõòàðûá 

àðàøäûðìàã. 

ÈÉËßÍÄÈÐÌß “Èéëÿíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÉËßÍÄÈÐÌßÊ áàõ èéëÿòìÿê. 

ÈÉËßÍÌß “Èéëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÉËßÍÌßÊ ô. Ãîõóìàã, èé âåðìÿê, 

õàðàá îëìàã, àüûðëàøìàã, öôóíÿòëÿíìÿê. ßò 

èéëÿíìèøäèð. Ïåíäèð èéëÿíìèøäèð, éåìÿê îëìóð. 

ÈÉËßÍÌÈØ ô.ñèô. Ãîõóìóø, õàðàá îëìóø, 

àüûðëàøìûø. Èéëÿíìèø áàëûã. – ..Ýåò èéëÿíìèø 

ãàòûüûíû ñàòìàüà! – áàããàëà áåëÿ úàâàá 

âåðèá, äÿëè Ñÿìÿä àäàìëàðûí àðàñûíäà èòäè. 


ÈÉËßØÌß “Èéëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÉËßØÌßÊ ãàðø. Áèð-áèðèíè èéëÿìÿê, 

ãîõóëàìàã. – ..Èòëÿð áèð-áèðèíäÿí ÷ÿêèíÿ- 

÷ÿêèíÿ áóðóí-áóðóíà èéëÿøäèëÿð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÈÉËßÒÌß “Èéëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÉËßÒÌßÊ èúá. 1. Áèð øåéè ÷îõ ñàõëàéûá 

ãîõóòìàã, õàðàá åòìÿê, êþùíÿëòìÿê, ÷öðöòìÿê, 

èéëÿíìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã. Ïåíäèðè ÷îõ 

ñàõëàéûá èéëÿòìÿê. Áàëûüû èéëÿòìÿê. 

2. Ãîõóëàòìàã. ×è÷ÿéè ùàìûéà èéëÿòìÿê. 

ÈÉËÈ ñèô. Ìöÿééÿí èéè, ãîõóñó, ÿòðè îëàí. 

Áó äàüëàðûí ìåøÿñè; Èéëèäèð áÿíþâøÿñè; Êþíöëñöç 

ýåäÿí ãûçûí; Àüëàìàãäûð ïåøÿñè. (Áàéàòû). 

ÈÉÍß èñ. 1. Òèêèø òèêìÿê ö÷öí áèð óúó 

ñèâðè, äèýÿð óúó èñÿ ñàï êå÷èðèëìÿê ö÷öí äåøèêëè 

ìåòàë ìèëúèê. Òèêèø èéíÿñè. Ìàøûí èéíÿñè. 

– Éóñèô Ñÿððàú èéíÿñè ÿëèíäÿ áàøûíû éóõàðû 

ãîâçàäû. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ..Ýþçÿë óôóëäàäû, 

ôèêðè Ïÿðè íÿíÿäÿ îëäóüóíäàí ÿëèíÿ èéíÿ áàòìûøäû. 

Ì.Ùöñåéí. Èéíÿ âóðìàã (÷àëìàã) 

– òèêèø òèêìÿê, òèêèø òèêìÿêëÿ ìÿøüóë 

îëìàã. Ñÿðäàð åâëÿðèíèí ãàáàüûíäà áèð äàõìàéà 

ýèðèá, èøè ñÿùÿðäÿí àõøàìà êèìè áàøàøàüû 

èéíÿ âóðìàãäàäûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Äèëøàä áþéöéÿúÿê, àíàñû êèìè ìÿòáÿõäÿ 

éåðäÿ îòóðóá õþðÿê áèøèðìÿê, òåøò è÷èíäÿ 

ïàëòàð éóìàã, äèçè öñòöíäÿ èéíÿ ÷àëìàãäàí 

áàøãà àðòûã áèð øåé áèëìÿéÿúÿê.. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

2. Ùÿð ùàíñû áèð õÿñòÿëèéÿ ÿêñ-òÿñèð åòìÿê 

âÿ îíóí ãàðøûñûíû àëìàã ìÿãñÿäè èëÿ äÿðè 

àëòûíà äÿðìàí éåðèòìÿê ö÷öí òèáäÿ èøëÿíÿí 

616 

ÈÉÍß 

àëÿò. Ùÿêèì èéíÿíè ãàéíàäûá, Òàùèðèí éóìøàã 

ÿòèíÿ .. âóðäó. Ì.Ùöñåéí. // äàí. Ùÿìèí 

àëÿòëÿ áÿäÿíÿ éåðèäèëÿí ìàéå (äÿðìàí). 

Ïåíèñèëëèí èéíÿñè. Ãàí èéíÿñè. Ãëöêîçà èéíÿñè. 

Èéíÿ âóðìàã – ìöàëèúÿ ìÿãñÿäè èëÿ 

òèáá èéíÿñè âàñèòÿñèëÿ áÿäÿíèí áèð éåðèíÿ 

äÿðìàí éåðèòìÿê. Ñÿùèééÿ øþáÿñèíèí ÿìðè 

èëÿ óøàãëàðà èéíÿ âóðóðäóã. Ìèð Úÿëàë. 

3. Ìöõòÿëèô ìÿãñÿäëÿð ö÷öí ìåòàëäàí 

ãàéðûëìûø óúó èòè èíúÿ ìèëúèê. Ïàòåôîí èéíÿñè. 

4. Áÿçè áþúÿêëÿðäÿ ñàíúàí öçâ. Àðû èéíÿñè. 

5. Áÿçè ùåéâàíëàðûí áÿäÿíèíè þðòÿí òèêàíëàð. 

Êèðïèíèí áÿäÿíè èéíÿëÿðëÿ þðòöëöäöð. 

6. Øàì àüàúû êèìè àüàúëàðûí éàðïàüû. Øàì 

àüàúûíûí èéíÿëÿðè. // Òèêàí (áÿçè áèòêèëÿðäÿ). 

7. Öìóìèééÿòëÿ, óúó øèø, áàòàí øåéëÿð 

ùàããûíäà. Áóç èéíÿëÿðè. 

8. ìÿú. Òîõóíàí ñþç, àúû ñþç. Ùÿð ñþçö 

òÿíÿäèð, áèð òîï èéíÿäèð. À.Øàèã. Ìöÿëëèìèí 

ñþçëÿðèíäÿ çÿùÿðëè èéíÿëÿð îëäóüóíó ìîëëà 

Õÿëèë ùèññ åäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

◊ Èéíÿ àüçûíäàí ÷ûõìûø – òÿçÿúÿ òèêèëìèø 

(ïàëòàð). Èéíÿ àòìàüà éåð éîõ èäè – áàõ 

èéíÿ àòñàí éåðÿ äöøìÿç. – Êö÷ÿäÿ èéíÿ 

àòìàüà éåð éîõ èäè. Ì.Ùöñåéí. Èéíÿ àòñàí 

éåðÿ äöøìÿç – ÷îõ òöíëöê, ãÿëÿáÿëèê, ñîí 

äÿðÿúÿ ÷îõ àäàì îëàí éåð ùàããûíäà. Áàçàðäà 

àäàì ÿëèíäÿí èéíÿ àòñàí éåðÿ äöøìÿçäè. 

– Êè÷èê ñòàíñèéàäà èéíÿ àòñàí éåðÿ äöøìÿç. 

Ñ.Øàìèëîâ. Èéíÿ áàòûðàíà øèø (áèç) áàòûðìàã 

– öñòÿëèê ÿâÿç ÷ûõìàã, äàùà ÷îõ ïèñëèê 

åòìÿê. Èéíÿ èëÿ ýîð ãàçûìàã – ÷îõ áþéöê 

çÿùìÿò âÿ ÿçèééÿò òÿëÿá åäÿí ÷ÿòèí âÿ àüûð 

èøëÿ ìÿøüóë îëìàã. [Øåéäà Àðàçà:] ..Îðàäà 

áàü ñàëìàã, ÿêèí áåúÿðìÿê èéíÿ èëÿ ýîð 

ãàçûìàãäûð. À.Øàèã. Èéíÿ èòñÿ òàïûëàð – ÷îõ 

èøûãëû éåð ùàããûíäà. Èéíÿ ñàëìàüà (äöøìÿéÿ) 

éåð éîõäóð – áàõ èéíÿ àòñàí éåðÿ 

äöøìÿç. Èéíÿ óúó áîéäà – ñîí äÿðÿúÿ 

êè÷èê øåé ùàããûíäà. Èéíÿ öñòÿ (öñòöíäÿ) 

îòóðàí êèìè – ÷îõ ùÿéÿúàí, òÿëàø êå÷èðìÿ, 

òÿëàø è÷èíäÿ îëìà, íàðàùàò îëìà. ..Ýÿðàé àüà 

ìöñàùèáè Àüàõàíëà äÿðäëÿøèð, èéíÿ öñòöíäÿ 

îòóðàí êèìè áèð éåðäÿ ãÿðàð òóòà áèëìèðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Èéíÿäÿí ñàïà ãÿäÿð – ùÿð øåé, 

ùÿð íÿ âàðñà, áàøäàí-áàøà. Èéíÿäÿí ñàïà 

ãÿäÿð ýþòöðìÿê. – Õàëûãâåðäèíèí åâè èéíÿäÿí 

ñàïà ãÿäÿð àõòàðûëäû. ß.Âÿëèéåâ. Èéíÿñè 

òèêèø òóòìàã – àðçóñó éåðèíÿ éåòìÿê, èøè

ÈÉÍßÁÓÐÍÓ 

ÈÉ-ÒÎÇ 

äöçÿëìÿê, áÿõòè ýÿòèðìÿê. Èéíÿéÿ ãÿäÿð 

(êèìè) – ÿí êè÷èê, ÿí úöçè øåéÿ ãÿäÿð, áàøäàíáàøà, 

ùàìûñû. Èéíÿéÿ ãÿäÿð ùÿð øåéè éûüûá 

àïàðìàã. Åëÿ áèë èéíÿñè èòèá – àðàëûãäà âóðíóõàí, 

îðà-áóðàíû àõòàðàí, ãóðäàëàíàí àäàì 


ÈÉÍßÁÓÐÍÓ èñ. Øèðèí, ãûðìûçû, ñèâðèóúëó 

÷ÿéèðäÿéè îëàí ýàâàëû íþâö. 

ÈÉÍßÚÈÊ èñ. Êè÷èê èéíÿ. 

ÈÉÍßÄÈØ ñèô. Èòè, íàçèê äèøëÿðè îëàí. Èéíÿäèø 

àäàì. 

ÈÉÍßÄÎÜÀÍ èñ. çîîë. Ñöðÿòëÿ ó÷àí êè÷èê 

áèð ãóø. Óøàãëàð áàüäàí èéíÿäîüàí òóòìóøëàð. 

ÈÉÍßÃÀÁÛ, ÈÉÍßÄÀÍ èñ. Èéíÿ ãîéìàã 

ö÷öí áàëàúà ãóòó. 

ÈÉÍßËßÌß “Èéíÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÉÍßËßÌßÊ ô. 1. Èéíÿ áàòûðìàã, óúó øèø 

áèð øåé áàòûðìàã; ñàíúìàã. 

2. Èéíÿ èëÿ áÿäÿíÿ äÿðìàí éåðèòìÿê, èéíÿ 

âóðìàã. [Óøàã äåäè:] Äîêòîð, ìÿíè äÿ èéíÿëÿ! 


3. Èéíÿ èëÿ òèêìÿê, éàìàìàã âÿ ñ. Éîðüàíûí 

úûðûüûíû èéíÿëÿìÿê. 

4. Ñàíúàãëàìàã, áèð-áèðèíÿ áÿíä åòìÿê, 

ðÿáò åòìÿê. Êàüûçëàðû èéíÿëÿìÿê. 

5. ìÿú. Ñàíúìàã, àúûëàìàã, ãÿëáèíÿ 

òîõóíìàã, òîõóíàí ñþçëÿð äåìÿê. [ßëéàðîâ:] 

Äöçÿëÿí àäàì äåéèë. ßââÿëäÿí âàðäû ùöñíúàìàëû, 

èíäè îëóá äÿëè Áàéðàìàëû! – äåéÿ î 

éåíÿ Õÿëèëè èéíÿëÿäè. Ì.Ùöñåéí. Ýöëøÿí 

Åéâàçû ñåâäèéèíè íÿ ãÿäÿð ýèçëÿòñÿ äÿ, ãûçëàð 

áóíó äóéóð, Ýöëøÿíè èéíÿëÿìÿéÿ ÷àëûøûðäûëàð. 


ÈÉÍßËÈ ñèô. 1. Èéíÿñè îëàí (á à õ èéíÿ 3, 4, 

5 âÿ 6-úû ìÿíàëàðäà). 

2. ìÿú. Êèíàéÿëè, èñòåùçàëû, ãÿëáÿ òîõóíàí, 

àúû. [ßøðÿô] Çÿêèíèí èéíÿëè ñþçëÿðèíè õàòûðëàäûãúà 

íÿøÿñèçëèéè äàùà äà àðòûð. À.Øàèã. 

[Ìöãèì áÿé Úàâàíøèðÿ:] Àõû, ìÿí ùå÷ áèëìèðÿì, 

áó èéíÿëè ñþçëÿð ùàðàäàí ñÿíèí áåéíèíÿ 

ýèðèáäèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýöëäöì, äåäèì: 

– Íÿ éàìàí; Èéíÿëè äèëèíèç âàð; Óøàãëàð, àé 

óøàãëàð! Ð.Ðçà. 

ÈÉÍßØßÊÈËËÈ áàõ èéíÿâàðè. 

ÈÉÍßÂÀÐÈ ñèô. Èéíÿ êèìè, èéíÿéÿ îõøàð, 

óúó øèø. Èéíÿâàðè éàðïàã. 

ÈÉÍßÉÀÐÏÀÃ(ËÛ) ñèô. Éàðïàãëàðû èéíÿ 

øÿêëèíäÿ (øèø, èòè) îëàí. Èéíÿéàðïàãëû àüàú. 

Àçÿðáàéúàíûí éàëíûç áÿçè ìåøÿëÿðèíäÿ èéíÿéàðïàãëû 

àüàúëàðà ðàñò ýÿëìÿê îëàð. – Àäè 

øàì íþâö èéíÿéàðïàãëû âÿ ãàðûøûã ìåøÿëÿðäÿ 

ÿí ýåíèø éàéûëìûø øàì íþâöäöð. Ù.Ãÿäèðîâ. 

ÈÉÍßÉÀÐÏÀÃËÛËÀÐ èñ. áîò. Ùÿìèøÿéàøûë 

âÿ éàðïàãëàðû èéíÿ êèìè øèø âÿ éà èíêèøàô 

åòìÿìèø ùàëäà îëàí ÷ûëïàãòîõóìëó àüàúëàð 

âÿ êîëëàð ñèíôèíèí àäû. 

ÈÉÐßÍÚ ñèô. 1. Þçöíÿ íèôðÿò äîüóðàí, èêðàù 

äîüóðàí, ãÿòèééÿí õîøà ýÿëìÿéÿí, ìÿíôóð, 

÷îõ ÷èðêèí. [Çåéíàëûí] öçö îëäóãúà èéðÿíú 

áèð ùàë àëìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. Ñàëìàí ùàâàëàíûá 

ïþðòÿðÿê, åéáÿúÿð âÿ èéðÿíú øÿêëÿ äöøäö. 

Ì.Èáðàùèìîâ. [Úàñóñ] áàéãóø êèìè 

áîéóíñóç, áÿäÿíèíÿ ýþðÿ éåêÿ, ëàêèí ìöòÿùÿððèê 

áàøûíû ÿúàèá âÿ èéðÿíú (ç.) áèð ñóðÿòäÿ 

ùÿðëÿéèá, .. ãàïûéà áàõäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. ìÿú. Ðÿçèë, éàðàìàç, àë÷àã, ìÿíôóð. 

..Ìÿí ñÿíÿ ñþç âåðèðÿì, àðòûã áó èéðÿíú éîëó 

òÿãèá åòìÿéÿúÿéÿì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. “Øàìäàí 

áÿé” êîìåäèéàñûíäà äà éàçû÷û áèçè êå÷ìèøèí 

èéðÿíú òèïëÿðèíäÿí áèðèñè èëÿ òàíûø åäèð. 

Ì.Àðèô. 

ÈÉÐßÍÚËÈÊ èñ. Èéðÿíú øåéèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè; 

÷èðêèíëèê. // Èéðÿíú øåé, èéðÿíú ùÿðÿêÿò; 

ðÿçàëÿò, éàðàìàçëûã, àë÷àãëûã. Àòàìýèë 

ùÿéÿòäÿêè èéðÿíúëèéè ýþðÿí êèìè ñþùáÿòè 

êÿñäèëÿð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÈÉÐßÍÄÈÐÌß “Èéðÿíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÉÐßÍÄÈÐÌßÊ ô. Èéðÿíìÿñèíÿ, íèôðÿòèíÿ 

ñÿáÿá îëìàã, èêðàù åòäèðìÿê, ÷èéðÿíäèðìÿê. 

ÈÉÐßÍÌß “Èéðÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÉÐßÍÌßÊ ô. Ìÿçàú ãÿáóë åòìÿéÿí, 

õîøà ýÿëìÿéÿí øåéäÿí èêðàù åòìÿê, äèêñèíìÿê, 

íèôðÿò åòìÿê, ýþðÿ áèëìÿìÿê, ÷èéðÿíìÿê. 

Èéðÿíìèøÿì àüçûíûí ñóéóíäàí; Ãàòðàí 

ãîõóñó ýÿëèð áóéóíäàí. Ì.ß.Ñàáèð. ..Çåéíÿá 

Õóäàéàð áÿéäÿí åëÿ èéðÿíèðäè, íåúÿ êè, èíñàí 

ãóðáàüàäàí èéðÿíÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ìÿí äöíéàäà ùÿð øåéäÿí àðòûã éàëòàã àäàìëàðäàí 

èéðÿíèðÿì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÈÉÑÈÇ ñèô. Ùå÷ áèð èéè, ÿòðè îëìàéàí. Èéñèç 

÷è÷ÿê. 

ÈÉÑÈÇËÈÊ èñ. Ùå÷ áèð èéè, ÿòðè îëìàéàí 

øåéèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè. 

ÈÉØßÊÈËËÈ áàõ èéâàðè. 

ÈÉ-ÒÎÇ: èéè-òîçó ãàëìàìàã – ÿñÿðÿëàìÿòè 

ãàëìàìàã, ùå÷ áèð èçè ãàëìàìàã, 

òàìàì éîõà ÷ûõìàã, èçñèç èòìÿê. Âàõòèëÿ ýþðäöéöí 

øåéëÿðèí èéè-òîçó ãàëìàéûá. – [Ñóëòàí 

617

ÈÉÓË 

áÿé:] Ãîé áèð î àðøûíìàë÷û ýþçöìÿ ýþðöíñöí, 

îíà ìÿí áèð ïàòðîí ÷àõûì êè, èéè-òîçó 

ãàëìàñûí. Ö.Ùàúûáÿéîâ; èéè-òîçó ýþðöíìÿìÿê 

– ãÿòèééÿí ùèññ îëóíìàìàã, âàðëûüûíäàí 

ùå÷ áèð ÿñÿð-ÿëàìÿò îëìàìàã. 

Áóðàäà äà îíëàðûí èéè-òîçó ýþðöíìöð. 

ÈÉÚË [ëàò.] Òÿãâèì èëèíèí éåääèíúè àéû. 

Èéóë àéûíûí àõûðûíäà Äèëèúàíûí ÿòðàôûíäàêû 

éàéëàãëàðäà ñàêèí îëàí åë-îáà áèð âàõòäà 

äîëóð Äèëèúàí äÿðÿñèíÿ. Ô.Êþ÷ÿðëè. Ýþéäÿí 

éåðÿ îä éàüäûðàí èéóë ýöíÿøè ÷îõäàí ýöíîðòà 

éåðèíÿ ãàëõìûø, ùÿòòà áèð àç äà ãÿðáÿ ñàðû 

ÿéèëìèøäè.. Ì.Ùöñåéí. 

ÈÉÚÍ [ëàò.] Òÿãâèì èëèíèí àëòûíúû àéû. Èéóí 

ýåúÿñè ñÿðèíëÿøäèêúÿ, åëÿ áèë [Èêðàì] öøöéöð, 

áîéíóíó è÷èíÿ ÷ÿêèá ýåòäèêúÿ äàùà ÷îõ 

áöçöøöðäö. ß.ßáöëùÿñÿí. Áàéûðäà ýþçÿë èëûã 

äàü éåðëÿðèíÿ ìÿõñóñ éöíýöë òÿðàâÿòëè áèð 

èéóí ñàáàùû à÷ûëûðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÈÉÂÀÐÈ ñèô. Èéÿ îõøàð, èé êèìè. Èéâàðè 

àüàú. Èéâàðè ìèë. 

ÈÇ èñ. 1. Èíñàí âÿ éà ùåéâàí àéàüûíäàí 

ñÿòù öçÿðèíäÿ ãàëàí íèøàíÿ; ëÿïèð. Úàíàâàð 

èçè. Ãàðûí öñòöíäÿ äîâøàí èçè âàð. – Òàëàäà 

ãóçó ýþðäöì; Áèð ìàðàë èçè ýþðäöì; Åíäèì 

áóëàã öñòöíÿ; Ñåâäèéèì ãûçû ýþðäöì. (Áàéàòû). 

Äÿâÿ ëÿïèðèíäÿí, àéàã èçèíäÿí; Éîëëàðûí 

ñèíÿñè îéóã-îéóãäóð. Ð.Ðçà. Óí ÿëÿíìèø 

êèìè àüûìòûë, ñàðû øîðàí òîðïàüûí öçÿðèíäÿ 

òÿçÿúÿ úåéðàí èçëÿðè àéäûí ýþðöíöðäö. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Áèð øåéèí ùÿðÿêÿòèíäÿí 

ñîíðà ñÿòù öçÿðèíäÿ ãàëàí ÷óõóðëóã, õÿòò, 

øûðûì, ÿëàìÿò âÿ ñ. Ìàøûí èçè. – Àáøåðîí 

éàðûìúÿçèðÿñèíèí äÿðéà êÿíàðûíäà îëàí äàøëàðû 

öñòÿ àðàáà ÷ÿðõëÿðèíèí èçè ýþðöíìÿêäÿäèð. 


2. Ùÿð ùàíñû áèð øåéäÿí ãàëàí âÿ îíóí 

êå÷ìèø âàðëûüûíà øÿùàäÿò åäÿí íèøàíÿ, ÿñÿð, 

ãàëûã, ÿñÿð-ÿëàìÿò. Î ýþçäÿ èíúÿ áèð ñèðð 

âàð, áèëèíìÿç; Î íåúÿ áàõûøäûð, èçè ñèëèíìÿç. 

À.Øàèã. ..Ãîúàëûüûí ìÿíôóð èçëÿðèíè òÿøêèë 

åäÿí ãûðûøûãëàðû ÿí ÿëà êèðøàíëàð âÿ áîéàëàð 

þðòÿ áèëìÿñÿ äÿ, øàìëàðûí èøûüû ëàçûìûíúà 

þðòÿ áèëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Äàøëàðäà, ãàéàëàðäà 

èçè ãàëäû; Óçàãëàøàí ùÿð ÿñðèí. 

Î.Ñàðûâÿëëè. // Öìóìèééÿòëÿ, áèð ùàäèñÿíèí, 

êåéôèééÿòèí âÿ ñ.-íèí îëìàñûíà øÿùàäÿò åäÿí 

ùàë, ÿëàìÿò, íèøàíÿ, ãàëûã. Úèíàéÿòèí èçëÿðè. 

Ìöùàðèáÿíèí èçëÿðè. – Ùöñåéíÿëè ÿìèíèí 

618 

ÈÇ 

ñþùáÿòëÿðè ìÿíÿ áþéöê áèð õÿéàíÿòèí èçëÿðèíè 

íèøàí âåðèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Õÿëèëèí öçöíäÿêè 

òÿáÿññöì èçëÿðè ñèëèíèá ýåòäè. Ì.Ùöñåéí. 

Àíàëàð ìöáàðèç ñûðàéà äóðñóí; Äöíéàäàí 

ãàí èçè êÿñèëñèí äåéÿ. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

3. Éîë. [Ùàôèçÿ õàíûì Ãóðáàíà:] Éîëóíäàí, 

èçèíäÿí àçìà! ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Èáëèñ:] 

Ùàêèì î ñÿíèí ùèññèíÿ, èäðàêèíÿ .. ÿôñóñ! 

Àéðûëñàí èçèíäÿí îëóð ÿüéàð èëÿ ìÿíóñ. 


◊ Èç à÷ìàã, èç áóðàõìàã – 1) éåðè ãàëìàã, 

þçöíäÿí ñîíðà ÿëàìÿòè ãàëìàã. Àììà 

î, éåíÿ äÿ äàø êèìè ùÿðÿêÿòñèç ãàëäû. Áèðäÿí 

ö÷öíúö ãàì÷û àëíûíäà ãàðà áèð èç áóðàõäû. 

Ì.Ùöñåéí. Ãàí [Úàâàäûí] êå÷ÿ ÷ÿêìÿñèíäÿí 

àõàðàã ãàð öçÿðèíäÿ èç áóðàõûðäû. 

ß.Âÿëèéåâ. Àëíûíäà èçëÿð à÷äû ÿçàáëàðû õûø 

êèìè; Èíëÿäè ÷þëäÿ áèòÿí éàðàëû ãàìûø êèìè. 

Á.Âàùàáçàäÿ; 2) äÿðèí òÿñèð åòìÿê, äÿðèí 

èíòèáà áóðàõìàã. [Éàðàëû çàáèò:] Ùÿëÿ ñÿí, 

àù, ñÿí! Ñÿíèí êÿäÿðèí; Ìÿíäÿ áèð èç áóðàõäû 

õåéëè äÿðèí. Ù.Úàâèä. Ãûçëà àíàñû àðàñûíäà 

îëàí áóýöíêö ñþùáÿò Äèëáÿðèí õàòèðèíäÿ 

äÿðèí èç áóðàõäû. ß.Ñàäûã. Èç àçäûðìàã 

– 1) ÿñàñ ìÿñÿëÿäÿí, ìÿòëÿáäÿí, ôèêèðäÿí 

éàéûíäûðìàã, óçàãëàøäûðìàã. Ãîðõìàçûí 

èçàùàòûíäàí ñîíðà Ñàëåù þç-þçöíÿ áó úöð 

íÿòèúÿ ÷ûõàðòäû: – ßââÿëêè ñóàëëàð, íÿ òÿùÿð 

äåéèðëÿð, èç àçäûðìàã ö÷öí èìèø, ÿñèë ìÿòëÿá 

àõûðûíúûñûäûð ß.Âÿëèéåâ; 2) á à õ èç èòèðìÿê. 

Èç èòèðìÿê, èçè èòèðìÿê – áèð úèíàéÿòèí, 

ùàäèñÿíèí, èøèí öñòö à÷ûëìàìàã ö÷öí 

ÿëàìÿò âÿ íèøàíÿëÿðèíè éîõ åòìÿê, þðò-áàñäûð 

åëÿìÿê, ýèçëÿòìÿê. Áóíà ýþðÿ äÿ ÿùàëè 

þç ãîðõóñóíäàí êö÷ÿäÿêè ìåéèòëÿðè òîïëàéûá 

ãóéóëàðà òþêìÿêëÿ èçè èòèðìÿê èñòÿìèøëÿð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Èç èçëÿìÿê – èçèíè àõòàðìàã. 

×ûõûì ýÿäèêëÿðäÿí, èçèí èçëÿéèì; Óúàëàðäàí 

àë÷àãëàðû ýþçëÿéèì. “Êîðîüëó”. Èçÿ äöøìÿê 

– éîëóíà äöøìÿê, éîëóíó òàïìàã. ×ûõûáäûð 

äöçÿ úåéðàí; Äöøöáäöð èçÿ úåéðàí; ×îõ òÿðëàí 

îâëàìûøàì; Ýþðöíìöð ýþçÿ úåéðàí. 

(Áàéàòû). Èçè èòèðèëìÿê – éîõ åäèëìÿê, ìÿùâ 

åäèëìÿê, ÿëëè-àéàãëû èòèðèëìÿê. Úàìààòûí 

ùàëûíà àüëàéàí, îíóí äÿðäèíÿ äÿðìàí àõòàðàíëàðûí 

íÿñëè êÿñèëèð, èçè èòèðèëèðäè. Ù.Ñàðàáñêè. 

Èçèíÿ äöøìÿê – áèð øåéèí îëäóüó éåðè þéðÿíèá 

áèëìÿê, áèð øåéèí áó âÿ éà äèýÿð éåðäÿ 

îëäóüóíó òÿñäèã åäÿí ìÿëóìàò ÿëäÿ åäÿðÿê,

ÈÇÀÔß 

îíóí äàëûñûíúà ýåòìÿê. Ìöãèì áÿé èçèíÿ 

äöøäöéö èøè à÷ìàìûø, .. ùå÷ çàìàí ìÿñÿëÿíè 

þðòöëö ãîéóá ÿë ýþòöðìÿê èñòÿìèðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ãóðä Êÿðèì:] Çèíäàíäàí ãà÷ìûøàì 

áó äàüëàðà ìÿí; Èçèìÿ äöøÿðÿê òóòäóëàð 

ìÿíè. Ñ.Ðöñòÿì. [Îâ÷óíó] [äàüëàðà] 

àøàüûäàí ãàëûí àðàí ìåøÿëÿðèíäÿ èçèíÿ äöøäöéö 

áèð ìàðàë ÷ÿêèá ýÿòèðìèøäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Èçèíè àçäûðìàã – áàõ èç àçäûðìàã. 

..Îëà áèëñèí êè, .. èçëÿéÿí âàð. Éÿãèí 

èçèíè àçäûðìàã èñòÿéèð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Èçèíè èòèðìÿê – 1) á à õ èçè èòèðìÿê; 2) ãÿñäÿí 

÷àøäûðìàã, ñàïäûðìàã, èçèíè àçäûðìàã. 

Èçèíè òóòìàã – èçè èëÿ ýåòìÿê, òÿãèá åòìÿê. 

[Ïÿðèäóõ õàíûì] àòûí ëÿïèðèíèí èçèíè òóòóá, 

áèðáàø ýÿëèá ÷ûõäû ÷àðùîâóçóí ãûðàüûíà. 

(Íàüûë). Óøàãëàð èçè òóòóá ýåòìÿéÿ áàøëàäûëàð. 

È.ßôÿíäèéåâ. Íÿ èçè âàð, íÿ òîçó – âàðëûüûíà 

äÿëàëÿò åäÿí ùå÷ áèð ÿñÿð, ùå÷ áèð ÿëàìÿò, 

ùå÷ áèð íèøàí éîõäóð. 

ÈÇÀÔß áàõ èçàôè. Ìÿí øàèðèí åâèíÿ õÿáÿð 

âåðìÿäÿí ýåòìèøäèì, ÷öíêè îíà èçàôÿ õÿðú 

âåðìÿê èñòÿìÿìèøäèì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ìÿùÿððÿì 

áÿé:] Áÿëè, áèð ÷îõ áó êèìè èçàôÿ õÿðúëÿð 

àðàìûçäà àäÿò îëìóøäóð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÈÇÀÔßÒ èñ. [ÿð.] äèë÷. Òÿéèíè ñþç áèðëÿøìÿñè. 

ÈÇÀÔÈ ñèô. [ÿð.] Àðòûã, ÿëàâÿ. Èçàôè õÿðú. 

Èçàôè ñþç. – [Ìèðçÿ Ñàëìàí:] Àììà ùÿð áèðèñèíÿ 

éàðûì ìèëéîíäàí àðòûã èçàôè õÿðú åëÿìèøèê. 


◊ Èçàôè äÿéÿð èãò. – ìóçäëó ôÿùëÿíèí 

ÿìÿéè èëÿ îíóí þç èø ãöââÿñèíèí äÿéÿðèíäÿí 

àðòûã éàðàäûëàí âÿ êàïèòàëèñò òÿðÿôèíäÿí 

ùàâàéû ìÿíèìñÿíèëÿí äÿéÿð. 

ÈÇÀÙ èñ. [ÿð.] Áèð ôèêðè, ÿñÿðè âÿ ñ.-íè 

éàçûëû âÿ éà øèôàùè øÿêèëäÿ àéäûíëàøäûðìà, 

àíëàòìà, øÿðù åòìÿ, áÿéàí åòìÿ; øÿðù, áÿéàí. 

[Àðèô:] Àðòûã éåòèøèð, àíëàäûì, èçàùÿ íÿ 

ùàúÿò; Ãàðøûìäàêû Èáëèñ èìèø, åéâàù, íÿ äÿùøÿò! 

Ù.Úàâèä. Èíäè äàùà Ôàòìàíûí íÿ ñóàëà, 

.. íÿ äÿ Ñàäûã êèøèíèí èçàùûíà åùòèéàúû ãàëìûøäû. 

Ìèð Úÿëàë. [Ðÿøèä äåäè:] ..Äåäèéèì 

ñèððèí èçàùû ìÿùç ùÿìèí ýöíäÿí áàøëàíäû. 

È.Ùöñåéíîâ. Èçàù åòìÿê – àíëàòìàã, 

øÿðù åòìÿê, à÷ìàã, áÿéàí åòìÿê. Ìÿñÿëÿíè 

èçàù åòìÿê. Êèòàáûí ÷ÿòèí éåðëÿðèíè èçàù åòìÿê. 

– Êîìèññàð ùàäèñÿíè èçàù åòäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÈÇ×È 

ÈÇÀÙÀÒ èñ. [ÿð. “èçàù” ñþç. úÿìè] Áèð 

ìÿñÿëÿíè, ñþçö âÿ ñ.-íè ÿòðàôëû ñóðÿòäÿ 

àéäûíëàøäûðìà, øÿðù åòìÿ, áÿéàí åòìÿ; 

ìöôÿññÿë èçàù. Èçàùàòà åùòèéàú éîõäóð. – 

Áöòöí áó éóõàðûäàêû èçàùàò áèçè èíàíäûðûð êè, 

úÿíàá Øèðâàíñêè “Âÿòÿí äèëè” êèòàáûíà ãèéìÿò 

âåðÿðêÿí çÿùìÿò ÷ÿêèá îíóí ìÿçìóíó 

èëÿ ëàçûìè ãÿäÿð òàíûø îëìàìûø... Ô.Êþ÷ÿðëè. 

Ãóëàì ìöÿëëèì àðòûã áèð èçàùàòà ýèðèøìÿê 

èñòÿìÿäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. // Áèð èøèí, ùÿðÿêÿòèí, 

ùàäèñÿíèí âÿ ñ.-íèí ñÿáÿáëÿðèíè èçàù åäÿí 

éàçûëû ìÿëóìàò. Ùàäèñÿ ùàããûíäà èçàùàò 

òÿãäèì åòìÿê. Èçàùàò âåðìÿê – øèôàùè âÿ 

éà éàçûëû ñóðÿòäÿ ÿòðàôëû øÿðù åòìÿê, àéäûíëàøäûðìàã, 

ìÿëóìàò âåðìÿê. Ùàúû Ìàíàô 

èçàùàò âåðìÿéÿ áàøëàäû.. Ñ.Ùöñåéí. Áàøãà 

áèð îòàüà ýèðäèëÿð, ìöäèð èçàùàò âåðÿðÿê 

äåäè: – Áó ãûçëàð ìÿçùÿêÿ÷èëèê âÿ íÿäèìëèê 

þéðÿíìèø ãûçëàðäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Åëäàð 

ñþçÿ ãàðûøûá, îíóí äåäèêëÿðèíè òÿñäèã åòäè âÿ 

ìÿíÿ èçàùàò âåðäè.. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÈÇÀÙÀÒ×Û áàõ èçàù÷û. 

ÈÇÀÙÀÒ×ÛËÛÃ áàõ èçàù÷ûëûã. 

ÈÇÀÙ×Û èñ. 1. Ìóçåéëÿðäÿ, ñÿðýèëÿðäÿ âÿ 

ñ.-äÿ áàõìàã ö÷öí ãîéóëìóø øåéëÿð ùàããûíäà 

ýÿëÿíëÿðÿ ìÿëóìàò âåðÿí èø÷è. 

2. Òÿôñèð÷è, øÿðù÷è. 

ÈÇÀÙ×ÛËÛÃ èñ. Èçàù÷ûíûí èøè, âÿçèôÿñè. 

ÈÇÀÙÅÄÈÚÈ ñèô. Àéäûíëàøäûðàí, èçàù åäÿí, 

øÿðù åäÿí, èçàùàò ìàùèééÿòèíäÿ îëàí. Èçàùåäèúè 

ìÿëóìàò. – Àíúàã âåðäèéèì èçàùåäèúè 

ñóàëëàðà Àüàðÿùèì ÷îõ ãÿøÿíý úàâàáëàð 

âåðäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÈÇÀÙÅÄÈËÌßÇ ñèô. Èçàù åäèëÿ áèëìÿéÿí, 

àíëàøûëìàç, ìöÿììàëû, ãÿðèáÿ. Èçàùåäèëìÿç 

ùÿðÿêÿò. Èçàùåäèëìÿç ùèññ. 

ÈÇÀÙËÛ ñèô. Ñþçëÿðè èçàù åäÿí, îíëàðûí 

ìÿíàëàðûíû à÷àí. Èçàùëû ëöüÿò. Èçàùëû ìÿòí. 

ÈÇÀÙÑÛÇ ñèô. Èçàùû, øÿðùè îëìàéàí, èçàùû 

âåðèëìÿìèø. Èçàùñûç ìÿòí. Èçàùñûç ëöüÿò. 

ÈÇÀÕÒÀÐÀÍ áàõ èçòàïàí. 

ÈÇÀË [ÿð.]: èçàë(ÿ) îëìàã íèôð. – ðÿää 

îëìàã, ÷ÿêèëèá ýåòìÿê. Úÿáè ãàïûíû à÷ûá 

ìàéîðà äåäè: – Àüà, èçàë îëóí! Í.Âÿçèðîâ. 

[ßëè äàéû:] [Øàù] èçàëÿ îëóð, àíúàã áèçèì 

àðõàëàíäûüûìûç ñÿðáàçëàðû äà þçö èëÿ àïàðûð. 


ÈÇ×È áàõ èçòàïàí. // Áèð øåéèí èçèíÿ äöøöá 

àõòàðàí. 

619

ÈÇÄÈÙÀÌ 

ÈÇÄÈÙÀÌ èñ. [ÿð.] Áèð éåðÿ ÷îõëó úàìààò 

éûüûëìàñû, ÷îõ ãÿëÿáÿëèê, áþéöê úàìààò êöòëÿñè. 

Úöìÿ ýöíö îëäóüó ö÷öí ùÿð òÿðÿôäÿ 

áþéöê áèð èçäèùàì âàðäû. Ñ.Ùöñåéí. Êþðïöäÿ 

èçäèùàì ÷îõ èäè.. Ò.Ø.Ñèìóðã. Àäàìûí 

óúó-áóúàüû éîõ èäè, èçäèùàì ñåë êèìè àõûðäû. 

Ú.Úàááàðëû. // ×îõëó àäàì éûüûëìûø éåð, òöíëöê, 

áàñûðûã, ãÿëÿáÿëèê. Ñàáàùäàí Ìåùäè 

áÿéèí åâèíäÿ áþéöê èçäèùàì âàð èäè. ×öíêè 

Øÿáàí Ýöëñöìö îíóí åâèíÿ ýÿòèðìèøäè. 


ÈÇÄÈÙÀÌËÛ ñèô. Ãÿëÿáÿëèê, òöíëöê, áàñûðûã, 

÷îõëó àäàì îëàí. Èçäèùàìëû éåð. Èçäèùàìëû 

ìèòèíã. – [Úåéðàí:] ..Èçäèùàìëû øÿùÿð 

êö÷ÿëÿðèíäÿ ñÿíäÿí ãà÷ìàüûì ãîðõóäàí 

äåéèëäè. Ñ.Ùöñåéí. Àðâàä íÿäèð, áåëÿ èçäèùàìëû 

éåð íÿäèð Ò.Ø.Ñèìóðã. Éóíèñ ùÿéÿò 

ãàïûñûíäàí øÿùÿðèí ýåíèø, èçäèùàìëû êö÷ÿëÿðèíÿ 

÷ûõäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÇÄÈÙÀÌËÛËÛÃ èñ. ×îõëó àäàì îëàí, 

ãÿëÿáÿëèê éåðèí ùàëû; ýóðóëòóëóëóã. 

ÈÇÄÈÂÀÚ èñ. [ÿð.] êèò. êþùí. Åâëÿíìÿ. Áó 

èçäèâàú ùÿð èêè òÿðÿôèí ÿãèäÿñèíúÿ ôàéäàëû èäè. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Øÿìñèééÿ èëÿ Ñÿëèìèíèí èçäèâàúû 

[Ùÿêèìöëìöëêÿ] ñèéàñè úÿùÿòäÿí äÿ 

ëàçûì èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Èçäèâàú åòìÿê 

êèò. êþùí. – åâëÿíìÿê. 

ÈÇ-ßËÀÌßÒ áàõ èç 2-úè ìÿíàäà. 

Èç(è)-ÿëàìÿò(è) ãàëìàìàã (îëìàìàã, 

ýþðöíìÿìÿê) – âàðëûüûíà äÿëàëÿò åäÿí ùå÷ 

áèð øåé, ùå÷ áèð ÿëàìÿò, ùå÷ áèð íèøàíÿ 

ãàëìàìàã. [Ëåéëÿê ßëÿìäàð] àüàñû èëÿ áèðëèêäÿ 

áöòöí ùÿéÿòè, áàü÷àíû áèð-áèðèíÿ âóðäó, 

àíúàã Àëàýþçäÿí ùå÷ áèð èç-ÿëàìÿò ýþðöíìÿäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. // Éîõ îëìàã, ìÿùâ îëìàã, 

îðòàäàí ñèëèíèá ýåòìÿê. 

ÈÇ-ßÑßÐ áàõ èç-ÿëàìÿò. Èç(è)- 

ÿñÿð(è) ãàëìàìàã (îëìàìàã, ýþðöíìÿìÿê) 

– áàõ èçè-ÿëàìÿòè ãàëìàìàã (îëìàìàã, 

ýþðöíìÿìÿê) (“èç-ÿëàìÿò”äÿ). 

ÈÇÙÀÐ [ÿð.] 1. Àøêàð åòìÿ, ìåéäàíà 

÷ûõàðìà, ýþñòÿðìÿ, áÿëëè åòìÿ, áèëäèðìÿ. 

// Áÿëëè, àéäûí, ìÿëóì. Áèð ýöëöçëö íèýàð, 

ñÿðâè-õîøðÿôòàð; Úöìëÿ õàëãà èçùàð, áÿëëèäè 

àäû. Àøûã Ñàëåù. Èçùàð åòìÿê (åëÿìÿê, 

ãûëìàã) – çàùèðÿ ÷ûõàðìàã, àøêàð åòìÿê, 

à÷ìàã, áÿëëè åòìÿê, áèëäèðìÿê. Êèìÿ êèì, 

äÿðäèìè èçùàð ãûëäûì, èñòÿéèá äÿðìàí; 

Þçöìäÿí ùÿì áÿòÿð áèð äÿðäÿ îíó ìöáòÿëà 

620 

ÈÇËßÌß 

ýþðäöì. Ôöçóëè. Ãîðõóäàí áàøûìûçà ýÿëÿí 

ìàúÿðàíû ùå÷ êÿñÿ èçùàð åëÿìÿäèê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Íåúÿ ùÿð ýèçëèíè ìÿí åéëÿéèá 

èçùàð, éàçûì; Ãîðõìàéûá Ãàõãóëó áÿéäÿí 

åëÿ òÿêðàð éàçûì ß.Íÿçìè. 

2. êþùí. Áèð ñûðà áèðëÿøìÿëÿðèí áèðèíúè òÿðêèá 

ùèññÿñè; ìÿñ.: èçùàðè-íèôðÿò, èçùàðè-òÿÿññöô, 

èçùàðè-òÿøÿêêöð âÿ ñ. Áóäóð ãîíøóëàðûìûçûí 

ùàë ùÿéàòäà îëàí øàèð âÿ ÿäèáëÿðè ùàããûíäà 

åòäèéè èçùàðè-ìÿùÿááÿò âÿ ìöâÿôôÿãèééÿò 

âÿ èçùàðè-ñÿäàãÿò âÿ õöëóñèééÿò! 

Ô.Êþ÷ÿðëè. [Ìöðòÿúåëÿð] ôèêèðñèç âÿ ìöòàëèÿñèç 

ãèéàì áàðÿñèíäÿ èçùàðè-íÿçÿð åäèá, þç 

êå÷ÿúÿêëÿðèíè óíóäóáëàð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Èçùàðè-íèôðÿò åòìÿê (áèëäèðìÿê) êþùí. 

– þç íèôðÿòèíè èçùàð åòìÿê, áèëäèðìÿê. [Ìÿøÿäè 

Èáàä:] Áàõ, åëÿ éàç êè, õàëã îõóéóá Ðöñòÿì 

áÿéÿ èçùàðè-íèôðÿò åëÿñèí. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Èçùàðè-òÿÿññöô åòìÿê êþùí. – þç òÿÿññöôöíö 

áèëäèðìÿê. Èçùàðè-òÿøÿêêöð åòìÿê – þç 

òÿøÿêêöðöíö áèëäèðìÿê. Ìÿúìóÿìèçèí à÷ûëìàüû 

áàðÿñèíäÿ .. òåëåãðàì âÿ ìÿêòóá ýþíäÿðÿíëÿðäÿí 

íÿùàéÿò äÿðÿúÿäÿ ìÿìíóí 

îëóá, áèçè éàäà ñàëàíëàðà èçùàðè-òÿøÿêêöð 

åäèðèê. “Ìîë. Íÿñð.” 

ÈÇÈÍ èñ. [ÿð.] Èúàçÿ, ðöñõÿò. Èçèí èñòÿìÿê. 

Èçèí âåðìÿê. – ßëÿñýÿðÿì, åøã îäóíà ãàëàííàì; 

Èçèí âåðñÿí, éàð, áàøûíà äîëàííàì. 

Àøûã ßëÿñýÿð. Èêè àé áóíäàí ãàáàã íà÷àëíèêäÿí 

èçèí àëûá ýåòìèøäèì êÿíäèìèçÿ àíàìûí 

çèéàðÿòèíÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Àìàí 

áàúûì, èçèí âåð, ýåäèì, ýþðöì ìÿí îíó; 

Êþíëöìöí èëê äîñòóíó. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÈÇÈÍÚß çÿðô Èçè èëÿ, àðäûíúà, àðõàñûíúà, 

òÿãèá åäÿðÿê. Áèðèíèí èçèíúÿ ýåòìÿê. – Âàùèä 

áÿëÿä àäàì êèìè äàëà áàõìàäàí, àòàñû äà 

îíóí èçèíúÿ éöéöðäö. Ìèð Úÿëàë. 

ÈÇÈÍËÈ ñèô. 1. Èúàçÿëè, èúàçÿñè îëàí, èúàçÿ 

(èçèí) àëìûø, ðöñõÿòëè. 

2. Èúàçÿ âåðèëÿí, èçèí âåðèëÿí, éîë âåðèëÿí. 

ÈÇÈÍÑÈÇ çÿðô Èúàçÿñèç, èúàçÿ îëìàäàí, 

èúàçÿ âåðèëìÿäÿí. Áÿçè âàõò àòàñûíäàí âÿ 

ãàðäàøûíäàí èçèíñèç éàäëàðûí òîéëàðûíà àíàñû 

þç ãûçûíû ýþíäÿðÿðäè. Ð.ßôÿíäèéåâ. [Ãóëó:] 

Þçöí áóéóðóáñàí êè, èçèíñèç ñÿíèí îòàüûíà 

ýèðìÿéèì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Âåðäèéåâ âàúèá èø 

ö÷öí ýÿëÿí òþâð èëÿ èçèíñèç è÷ÿðè ýèðäè. Ìèð 

Úÿëàë. 

ÈÇËßÌß “Èçëÿìÿê”äÿí ô.èñ.

ÈÇËßÌßÊ 

ÈÇËßÌßÊ ô. 1. Áèðèíèí èçè èëÿ, àðäûíúà 

ýåòìÿê, òÿãèá åòìÿê, èçèíÿ äöøìÿê. – [Õÿééàì:] 

Éîõ, îõøàéàúàã ðóùóìó áèð çÿððÿ 

ñÿàäÿò; Èçëÿð ìÿíè ùÿð äöðëö ôÿëàêÿò. 

Ù.Úàâèä. Ñàðûáÿíèç óøàãëàð ùÿéÿúàíëà áó 

ìÿùáóñëàðû èçëÿéèðäèëÿð. Ñ.Âÿëèéåâ. Ìÿí 

èíàìëà èðÿëèëÿéÿí Ðÿøèäè àääûì-àääûì èçëÿéèðäèì. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.. // Èçèíÿ äöøöá 

àõòàðìàã, àðàìàã. Îüðóíó èçëÿìÿê. – Áþéöê 

áèð ìàùàëûí äèâàíû éåðèíäÿí òÿðïÿíèá Íÿáèíè 

èçëÿìÿéÿ áàøëàìûøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. // Ýþç 

ãîéìàã, ýöäìÿê. Öñòö þðòöëö ñÿáÿòëÿðäÿí 

øöáùÿëÿíìèø ïîëèñ õÿôèééÿñè, óçàãäàí-óçàüà 

Ãóëàì äàéûíû èçëÿéèðäè. Ì.Ùöñåéí. Ìàéà 

äàùà äèããÿòëÿ ÿðèíè èçëÿéÿðÿê, îíäà áàøãà 

áèð ãàäûí èéèíè äóéäóãäà ñàðñûëìûøäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. [Òåéìóð Çÿðèôÿéÿ äåéèð:] Áèç 

èëëÿð óçóíó ñÿíèí ùÿéàòûíëà ìàðàãëàíìûø, 

ùÿð àääûìûíû èçëÿìèøèê. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

2. ìÿú. Áèðèíèí éîëó èëÿ ýåòìÿê, îíóí 

éîëóíó äàâàì åòäèðìÿê, äàëûíúà ýåòìÿê. 

Áèð äðàìàòóðã îëàðàã [Ö.Ùàúûáÿéîâ] ìÿùç 

Ì.Ô.Àõóíäîâ âÿ Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿíèí 

äðàìàòóðæè öñëóáóíó èçëÿéÿðÿê .. ìèñëè 

ýþðöíìÿìèø êîìåäèéàëàð éàçìûøäûð. 


3. ìÿú. Òÿãèá åòìÿê, ýþç ãîéìàã, ìöíòÿçÿì 

òàíûø îëìàã. Ýöíäÿëèê ìÿòáóàòû èçëÿìÿê. 

– Ôèðèäóí .. äèããÿòëÿ ãÿçåòëÿðè èçëÿéèðäè. 


ÈÇËßÍÌß “Èçëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÇËßÍÌßÊ ìÿúù. Òÿãèá îëóíìàã. .. Ïîëèñ 

èäàðÿñè òÿðÿôèíäÿí èçëÿíäèéèíè âÿ ÿëÿ äöøÿúÿéèíè 

ýþðöá àèëÿñè èëÿ áÿðàáÿð Èñïàíèéàéà 

êþ÷äö. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÈÇËßÒÄÈÐÌß “Èçëÿòäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÈÇËßÒÄÈÐÌßÊ áàõ èçëÿòìÿê. 

ÈÇËßÒÌßÊ èúá. Èçè èëÿ òàïäûðìàã. 

ÈÇÎÕßÒ èñ. [éóí. èñîñ âÿ ÿð. õÿòò] ýåîôèç. 

Úîüðàôèéà õÿðèòÿñèíäÿ: ìöÿééÿí ôèçèêè 

êÿìèééÿò (òÿçéèã, òåìïåðàòóð, ðöòóáÿòëèëèê 

âÿ ñ.) ýþñòÿðèúèñè îëàí éåðëÿðè áèðëÿøäèðÿí õÿòò. 

ÈÇÎËß: èçîëÿ åòìÿê òåõ. – ùÿð ùàíñû 

åëåêòðèê ìÿôòèëèíèí öñòöíö ìöõòÿëèô âàñèòÿëÿðëÿ 

þðòìÿê éîëó èëÿ áóíëàðû õàðèúè ìöùèò èëÿ 

òÿìàñäàí ãîðóìàã. Åëåêòðèê ìÿôòèëèíè èçîëÿ 

åòìÿê. Êàáåëè èçîëÿ åòìÿê. 

ÈÇÎËßÅÄÈÚÈ ñèô. òåõ. Èçîëéàñèéà åäÿí, 

àéûðàí, èçîëéàòîð. Èçîëÿåäèúè ìàòåðèàëëàð. 

ÈÇÒÈÐÀÁ 

ÈÇÎËÉÁÑÈÉÀ [ôð.] òåõ. 1. Èçîëÿ åäÿí 

ìàòåðèàë; èçîëÿ åäÿí ãóðüó, úèùàç âÿ ñ. Èçîëéàñèéà 

ìàòåðèàëëàðû. – Ñàðûíìûø íàãèëëÿðèí 

èçîëéàñèéàëàðû ïàìáûã, èïëèê, èïÿê, .. øöøÿ âÿ 

ñ. ìàòåðèàëëàðäàí ùàçûðëàíûð. Ï.Ðöñòÿìçàäÿ. 

2. Á à õ èçîëÿ. 

ÈÇÎËÉÀÑÈÉÀËÛ ñèô. òåõ. Èçîëéàñèéàñû îëàí. 

Èçîëéàñèéàëû ìÿôòèë. 

ÈÇÎËÉÁÒÎÐ [ôð.] 1. åëåêòð. Åëåêòðèê êå÷èðìÿéÿí 

ìàòåðèàë, ìàääÿ. Èçîëéàòîð çàâîäó. 

2. åëåêòð. Åëåêòðèê ìÿôòèëëÿðèíè áÿíä âÿ 

èçîëÿ åòìÿê ö÷öí ðîëèê, ôèíúàí. Éöêñÿê âîëòëó 

èçîëéàòîð. Àñìà èçîëéàòîð. 

3. òèá. Éîëóõóúó õÿñòÿëèéè îëàí õÿñòÿëÿðè 

âÿ äÿëèëÿðè ñàõëàìàã ö÷öí õöñóñè îòàã, áèíà 

(õÿñòÿõàíàäà âÿ ñ.-äÿ). 

ÈÇÎÌÅÐËßÐ [éóí.] êèì. Êèìéÿâè òÿðêèáè 

âÿ ìîëåêóëéàð ÷ÿêèñè åéíè, ëàêèí ôèçèêè âÿ 

êèìéÿâè õàññÿëÿðè èñÿ áàøãà-áàøãà îëàí êèìéÿâè 

áèðëÿøìÿëÿð. Áó êèìè åéíè òÿðêèáÿ ìàëèê 

ìöõòÿëèô õàññÿëè âÿ ìöõòÿëèô ãóðóëóøëó ìàääÿëÿðÿ 

èçîìåð ìàääÿëÿð äåéèëèð. Ì.Ìþâñöìçàäÿ. 

ÈÇÎÒÎÏËÀÐ [éóí.] õöñ. Åéíè êèìéÿâè 

åëåìåíò àòîìëàðûíûí ðàäèîàêòèâëèéÿ âÿ àòîì 

÷ÿêèñèíÿ ýþðÿ áèð-áèðèíäÿí ôÿðãëÿíÿí ôîðìàëàðû. 

Ðàäèîàêòèâ èçîòîïëàð. Óðàí èçîòîïëàðû. 

– Àëèìëÿð ðàäèîàêòèâ èçîòîïëàðûí êþìÿéè 

èëÿ ïàìáûãäàí ìöõòÿëèô ïàð÷àëàð àëìàã ö÷öí 

ñÿìÿðÿëè öñóëëàð ùàçûðëàìûøëàð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÈÇÑÈÇ 1. ñèô. Èçè îëìàéàí; ùå÷ áèð èç, íèøàíÿ, 

ÿëàìÿò, ÿñÿð ãàëìàìûø. Èçñèç éîë. – Êå÷èá èçñèç 

éåðëÿðäÿí; Àïàðà áèëëÿì õÿáÿð. Ì.Ñåéèäçàäÿ. 

2. çÿðô Ùå÷ áèð èç áóðàõìàäàí, þçöíäÿí 

ñîíðà ùå÷ áèð èç ãîéìàäàí. Èçñèç éîõ îëìàã. 

Ùå÷ áèð øåé èçñèç êå÷èá ýåäÿ áèëìÿç. 

ÈÇÑÈÇ-ÑÎÐÀÃÑÛÇ áàõ èçñèç 1-úè ìÿíàäà. 

ÈÇÑÈÇ-ÒÎÇÑÓÇ áàõ èçñèç-ñîðàãñûç. 

ÈÇÒÀÍÛÉÀÍ, ÈÇÒÀÏÀÍ èñ. âÿ ñèô. Éàõøû 

èç òàíûéàí, èç èëÿ òàïàí; ëÿïèð÷è, èç÷è. Èçòàïàí 

îâ÷ó. Èçòàïàí êÿøôèééàò÷û. Èçòàïàí òóëà. – Òöëêö 

âÿ õöñóñÿí ãóðä îâóíà ÷ûõàðêÿí, îâ÷ó 

ñîéóããàíëû âÿ úöðÿòëè, ìàùèð èçòàïàí îëìàëûäûð. 


ÈÇÒÈÐÀÁ èñ. [ÿð.] Òÿëàø, òÿøâèø, äàõèëè 

ùÿéÿúàí, íàðàùàòëûã, ìÿíÿâè ÿçèééÿò, íèýàðàí÷ûëûã. 

Áþéëÿ ÿëäÿí ýåòäèéèì ýÿð áèëñÿ éàð 

ÿëäÿí ýåäÿð; Èçòèðàáûì ýþðñÿ áÿùðè-áèêÿíàð 

ÿëäÿí ýåäÿð. Ãþâñè. [Àðèô Õàâÿðÿ:] Ñîðìà, 

621

ÈÇÒÈÐÀÁËÛ 

ùå÷ ñîðìà, íàçÿíèí Õàâÿð! Ìÿíè ìÿùâ åòäè 

èçòèðàáö êÿäÿð. Ù.Úàâèä. [Ìåùðèáàíûí] ãÿëáèíèí 

èçòèðàáëàðûíû îâóíäóðàúàã áèð àðõàäàøà 

íÿ ãÿäÿð åùòèéàúû âàðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

Èçòèðàá åòìÿê – ùÿéÿúàíëàíìàã, íàðàùàò 

îëìàã, òÿøâèø åòìÿê. Åòìÿ, úàíûì, èçòèðàá; 

Òÿëÿñìÿ, ÷îõ åðòÿäèð. À.Ñÿùùÿò. Èçòèðàá 

êå÷èðìÿê (÷ÿêìÿê) – ìÿíÿâè ÿçàá ÷ÿêìÿê, 

ùÿéÿúàí êå÷èðìÿê, íàðàùàòëûã è÷èíäÿ 

îëìàã. ..Ñèìàñûíäàí îíóí ùèðñ, ÿñÿáèëèê âÿ 

äÿðèí áèð èçòèðàá êå÷èðäèéèíè ýþðìÿê îëàðäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Éàõûí ýöíëÿðäÿ áóðàéà [êàìåðàéà] 

àòûëàí Ãÿäèð ùàìûäàí àðòûã èçòèðàá 

÷ÿêèðäè. Ìèð Úÿëàë. Èçòèðàá âåðìÿê – áàõ 

èçòèðàáà ñàëìàã. Ìÿíè ùÿðäÿì éàäà ñàë, 

ãàäàí àëûì; Ðÿùì åëÿ, éàð, âåðìÿ áóíúà 

èçòèðàá. “Àááàñ âÿ Ýöëýÿç”. Èçòèðàáà äöøìÿê 

– òÿøâèøÿ äöøìÿê, ùÿéÿúàíà äöøìÿê, 

ÿñÿáèëÿøìÿê, íàðàùàò îëìàã. Õóáàíè-ùÿðÿì 

ýþðäöëÿð êè, áèð ãÿðèáÿ èø öç âåðäè, ÷îõ õîô âÿ 

èçòèðàáà äöøäöëÿð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Èíäè 

íå÷ÿ ñààò èäè êè, ÿðè ýåòìèøäè. Ýåú ýÿëäèéèíäÿí 

àðâàä èçòèðàáà äöøöá âóðíóõóðäó. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Èçòèðàáà ñàëìàã – òÿøâèøÿ 

ñàëìàã, íàðàùàò åòìÿê. Áó èñÿ ìÿíè èçòèðàáà 

ñàëûðäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÈÇÒÈÐÀÁËÛ ñèô. Òÿøâèøëè, ùÿéÿúàíëû, ÿçàáëû, 

ÿçèééÿòëè, àüûð; ÿçàá âÿ ÿçèééÿòëÿ äîëó. Èçòèðàáëû 

ýöíëÿð êå÷äè. – Õàëûãâåðäè èçòèðàáëû âÿ 

èíòèçàðëû äÿãèãÿëÿð êå÷èðèð, íèýàðàí÷ûëûüû ùÿð àí 

àðòûðäû. ß.Âÿëèéåâ. Ëåéëà äÿðè éóìàüûíû úîøãóí 

áèð ùÿðÿêÿòëÿ êþêñöíÿ áàñûá, èçòèðàáëû áèð 

èíòèçàð è÷ÿðèñèíäÿ äàéàíäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÈÇ-ÒÎÇ áàõ èç 2-úè ìÿíàäà. [Éàñÿìÿí:] 

Éàäûíûçäàäûðìû, áèç îõóéàíäà áóíëàðûí 

ùå÷ èçè-òîçó äà éîõ èäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

Èçè-òîçó ãàëìàìàã (îëìàìàã, ýþðöíìÿìÿê) 

– áàõ èç(è)-ÿëàìÿò(è) ãàëìàìàã 

ÈÇÇßÒËÈ 

(“èç-ÿëàìÿò”äÿ). [Ôàòìà õàëà:] Äåéèðëÿð 

ÿôÿíäè äåéèá êè, áó éàõûíäà [Àëëàù] áó 

éÿúóú-ìÿúóúà áèð òîé òóòñóí êè, áóíëàðûí 

ùå÷ èçè-òîçó ãàëìàñûí. ß.ßáöëùÿñÿí. Èçèíèòîçóíó 

èòèðìÿê – 1) áèð øåéäÿí, ùàäèñÿäÿí 

ùå÷ áèð èç ãîéìàìàã, ùå÷ áèð ÿñÿð-ÿëàìÿò 

ãîéìàìàã, òàìàìèëÿ éîõ åòìÿê, éîõà 

÷ûõàðìàã. Áèð àäàì êè àüàñûíûí Ìÿêêÿ 

ãóðøàüûíû áîüàçûíà äîëàéà, ýåúÿíèí ãàðàíëûüûíäà 

îíóí èçèíè-òîçóíó èòèðÿ, âàð-éîõóíó 

ñèë-ñöïöð åëÿéÿ, .. äàùà íÿ ö÷öí âÿçèééÿòèíäÿí 

ðàçû îëìàçäû. Ñ.Ðÿùèìîâ; 2) áèð úèíàéÿòèí, 

èøèí öñòö à÷ûëìàìàã ö÷öí îíó þðò-áàñäûð 

åòìÿê; èçèíè èòèðìÿê. 

ÈÇÇßÒ èñ. [ÿð.] Ùþðìÿò, øÿðÿô, åòèáàð. 

Àðâàäûí èñìÿòè – ÿðèí èççÿòè. (Àòà. ñþçö). Ýÿð 

÷îõ èñòÿðñÿí, Ôöçóëè, èççÿòèí, àç åò ñþçö; Êèì 

÷îõ îëìàãäàí ãûëûáäûð ÷îõ ÿçèçè õàð ñþç. 

Ôöçóëè. Íÿáàòè èñòÿìÿç ñÿíñèç äöíéàíû; Èççÿòè, 

ùþðìÿòè, øþâêÿòè, øàíû. Íÿáàòè. [Òåéìóð 

àüà:] Ìÿéÿð õàí îíà âåðäèéè èõòèéàð âÿ èççÿò 

áÿñ äåéèë Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Èìðàí:] ..Áóíëàð 

ùàíñû äàüû ãîéóá äàü öñòÿ; Íå÷èíäèð áó 

ùþðìÿò, èççÿò îíëàðà! Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÈÇÇßÒÈ-ÍßÔÑ èñ. Ùåéñèééÿò, ìÿíëèê 

ùèññè, øÿðÿô. Èççÿòè-íÿôñèíè ãîðóìàã. Èççÿòèíÿôñèíÿ 

òîõóíìàã. – Ãàäûíëàðäà øÿðÿô âÿ 

èççÿòè-íÿôñ äàùà éöêñÿêäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Àéðûì ãûçû .. íàõûð ñàùèáëÿðèíèí òþùìÿò âÿ 

ìÿçÿììÿòëÿðèíè èççÿòè-íÿôñèíÿ ñûüûøäûðà 

áèëìÿäèéèíäÿí Êÿðèì áàáàíûí àðõàñûíúà ùÿð 

ýöí ñþéëÿíÿðäè. À.Øàèã. Ìÿíèì áó ñèôàðèøèì 

íÿ ãÿäÿð ñÿìèìè îëñà äà, éåíÿ äÿ Ôÿðùàä 

áÿéèí èççÿòè-íÿôñèíÿ òîõóíìóøäó. Ãàíòÿìèð. 

ÈÇÇßÒÈ-ØßÐßÔ èñ. Ùþðìÿò, øÿðÿô, åòèáàð, 

éöêñÿêëèê. Àèëÿíèí èççÿòè-øÿðÿôèíè ãîðóìàã. 

ÈÇÇßÒËÈ ñèô. Ùþðìÿòëè, øÿðÿôëè, ÿçèç, èççÿò 

ñàùèáè. 

622

Æ 

Ææ 

Æ Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñûíûí îí áåøèíúè ùÿðôè. 

áàõ æå. 

ÆÀÊÉÒ èñ. [ôð.] Ãûñà ãàäûí öñò ïàëòàðû. 

Æàêåò ýåéìÿê. Æàêåò èñòè ñàõëàéûð. – Æàêåòèíèí 

àëòûíäàí éàõàëûüû ñàëûíìàäàí ýåéäèéè êþéíÿéèí 

éàõàñû íÿçÿðè-äèããÿòè úÿëá åäèðäè. 

Ñ.Ùöñåéí. [Ôèðóçÿ] ÿëèíè äèðñÿêäÿí èëìÿñè ãà÷ìûø 

ñàðûìòûë, íèìäàø æàêåòèíèí úèáèíÿ ñàëäû. 

È.Ìÿëèêçàäÿ. ßéíèíäÿêè çîëàãëû ãûðìûçû æàêåò 

[Øàùíàçûí] êþêñöíö ñûõûðäû. È.Øûõëû. 

ÆÀËß èñ. [ôàðñ.] 1. Øåù, øÿáíÿì. Ýöëäö 

ýöë, à÷ûëäû íÿðýèç, ëàëÿ äîëäó æàëÿäÿí. Ôöçóëè. 

Áèòèð ÷ÿìÿíäÿ ëàëÿëÿð, ÿëèíäÿ àë ïèéàëÿëÿð; 

Ñÿùÿð çàìàíû äöð êèìè äöøÿð îò öñòÿ æàëÿëÿð. 

À.Ñÿùùÿò. Ñÿùÿð çàìàíèéäè, ÿñÿðêÿí éåëëÿð; 

Äöøÿðêÿí æàëÿëÿð îéàòäû ñÿíè. ß.Úàâàä. 

2. ìÿú. Ýþç éàøû ìÿíàñûíäà. ×öí ýÿëäè 

þçöíÿ, ãûëäû íàëÿ; Éàüäûðäû õÿçàíû öçðÿ æàëÿ. 

Ôöçóëè. Çàìàí ñèëÿð öðÿêëÿðäÿí íàëÿíè; Åë 

óíóäàð ýþç éàøûíû, æàëÿíè. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÆÀËÖÇ èñ. [ôð.] Íàçèê ìàòåðèàëëàðäàí ãàéðûëàí 

ãàò-ãàò ïÿíúÿðÿ ïÿðäÿñè. 

ÆÀÍÄÁÐÌ(À) èñ. [ôð.] 1. Æàíäàðìåðèéàäà 

õèäìÿò åäÿí ïîëèñ ìÿìóðó. ..ßçèç áÿé æàíäàðìà 

ýöúö èëÿ áèçè ÿñèð êèìè äöáàðÿ Ùàúûõîøîéà 

ãàéòàðûá.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Áèðèíúè 

èø÷è:] Íèêîëàé òàõòà ÷ûõûá ýÿëñÿ éàðûí; 

Îíà æàíäàðìà îëóðäóí.. Ù.Úàâèä. Æàíäàðì 

çàáèòèíèí ãàí áåéíèíÿ âóðäó. Ì.Ùöñåéí. 

ÆÀÍÄÀÐÌÀËÛÃ áàõ æàíäàðìåðèéà. 

ÆÀÍÄÀÐÌÉÐÈÉÀ [ôð.] ×àð Ðóñèéàñûíäà 

âÿ áóðæóàçèéà þëêÿëÿðèíäÿ ñèéàñè ìöùàôèçÿ 

âÿ èíãèëàáè ùÿðÿêàòà ãàðøû ìöáàðèçÿ ö÷öí õöñóñè 

ïîëèñ ãîøóíëàðû. Áó àäàì .. ÷àð æàíäàðìåðèéàñûíäàí 

áþéöê áèð ìöêàôàò äåéèë, àüûð 

áèð úÿçà àëàúàãäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÆÀÍÐ [ôð.] 1. Èíúÿñÿíÿòèí ùÿð ùàíñû áèð 

ñàùÿñèíäÿ ñöæåò âÿ öñëóá úÿùÿòäÿí ñÿúèééÿâè 

îëàí ÿñÿðëÿð íþâö. Ðîìàí æàíðû. Åïèê æàíð. 

// Ìÿèøÿò ìþâçóñóíäà ÷ÿêèëÿí øÿêèë. Ñÿðýèäÿ 

íöìàéèø åòäèðèëÿí ÿñÿðëÿð æàíð âÿ ìþâçó 

åòèáàðèëÿ ðÿíýàðÿíýäèð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

3. Öñëóá, òÿðÿ. Æàíð, ìóñèãè ñÿíÿòèíäÿ öìóìè 

ÿëàìÿòëÿð ÿñàñûíäà òîïëàíìûø ÿñÿðëÿðèí 

ôîðìàñûíà äåéèëèð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

ÆÈËÅÒ 

ÆÀÍÐÈ´ÑÒ [ôð. ýåíðå-äÿí] Ìÿèøÿò ìþâçóñóíäà 

øÿêèëëÿð ÷ÿêÿí ðÿññàì. 

ÆÀÐÃÓÍ [ôð.] äèë÷. Öìóìõàëã äèëèíäÿí 

àéðûëàí âÿ þç ñïåñèôèê ñþç âÿ èôàäÿëÿðè èëÿ 

îíäàí ôÿðãëÿíÿí ìöÿééÿí èúòèìàè âÿ éà ïåøÿêàð 

ãðóïóíóí äàíûøäûüû äèë. // Éàëíûç ìöÿééÿí 

èúòèìàè ãðóï è÷ÿðèñèíäÿ áàøà äöøöëÿí 

øÿðòè äèë. 

ÆÅ “Æ” ùÿðôèíèí âÿ áó ùÿðôëÿ èøàðÿ îëóíàí 


ÆÅËÀÒÈ´Í [ôð.] Ìÿùëóëó ñîéóäóëäóãäà 

ùÿëìÿøèê ùàëà êå÷ÿí öçâè çöëàëè ìàääÿ 

(òåõíèêàäà, ôîòîãðàôèéàäà, òÿáèÿòäÿ âÿ ñ.-äÿ 


ÆÅËÀÒÈÍËßØÄÈÐÈËÌß “Æåëàòèíëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÆÅËÀÒÈÍËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. êèì. Öçâè 

çöëàëè ìàääÿíèí ìÿùëóëóíó ñîéóòìàãëà ùÿëìÿøèê 

ùàëûíà ñàëûíìàã. 

ÆÅËÀÒÈÍËßØÌß “Æåëàòèíëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÆÅËÀÒÈÍËßØÌßÊ ô. êèì. Öçâè çöëàëè 

ìàääÿíèí ìÿùëóëó ñîéóéàðàã ùÿëìÿøèê 

ùàëûíà äöøìÿê. 

ÆÅËÅ èñ. [ôð.] Ìåéâÿ øèðÿëÿðèíäÿí ùàçûðëàíàí 

ùÿëìÿøèê äåñåðò éåìÿéè. 

ÆÅËÎÍÊÁ èñ. êþùí. [ðóñ] Êå÷ìèøäÿ: ãóéóëàðäàí 

íåôò ÷ûõàðìàã ö÷öí èøëÿäèëÿí âåäðÿéÿ 

îõøàéàí óçóíñîâ ãàá. Íåôòè ãóéóäàí æåëîíêà 

äåéèëÿí èðè äÿìèð ãàáëàðëà ÷ûõàðûðëàð. À.Øàèã. 

[Ôÿùëÿëÿð:] Àüà, æåëîíêà äöøäö ãóéóíóí 

è÷èíÿ. À.Ñÿùùÿò. 

ÆÅËÎÍÊÀ×Û èñ. êþùí. Êå÷ìèøäÿ æåëîíêà 

èëÿ ãóéóäàí íåôò ÷ÿêÿí ôÿùëÿ. 

ÆÅËÎÍÊÀ×ÛËÛÃ èñ. êþùí. Æåëîíêà èëÿ ãóéóäàí 

íåôò ÷ÿêÿí ôÿùëÿíèí èøè, ïåøÿñè. 

ÆÅÍØÉÍ [÷èí.] áîò. Óçàã Øÿðãäÿ áèòÿí âÿ 

êþêöíäÿí òÿáàáÿòäÿ èñòèôàäÿ åäèëÿí îò áèòêèñè. 

Âÿòÿíè Óçàã Øÿðã îëàí æåíøåí áèòêèñèíèí 

êþòöéöíäÿ ãèéìÿòëè äÿðìàí ìàääÿñè îëóð. 

ÆÅÑÒ [ôð.] 1. ßë-ãîë ùÿðÿêÿòè. 

2. ìÿú. Íÿçÿðÿ ÷àðïäûðìàã ö÷öí ýþðöëÿí 

èø, åäèëÿí ùÿðÿêÿò. 

ÆÅÒÓÍ [ôð.] 1. Ìåòàë íèøàí; ìåäàë. 

2. Ìåòàë ìàðêà. Êàññàäàí àëûíàí ÷åêè – 

äÿìèð æåòîíó àâòîìàòà ñàëìàã ëàçûìäûð. 

ÆÈËÉÒ [ôð.] Ïåíúÿê âÿ ñ. àëòûíäàí ýåéèëÿí 

ãûñà, ãîëñóç âÿ éàõàñûç ýåéèì. Ùÿð êÿñ éàõàëûüûíû, 

âèçèòêàñûíûí ÿòÿêëÿðèíè, æèëåòèíèí äöéìÿëÿðèíè 

ñàùìàíëàäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Òåéìóð 

623

ÆÈËÅÒÊÀ 

ìöÿëëèì áàëàúà, àðûã áèð êèøè èäè. ßéíèíÿ êþùíÿ 

ìîäàëû ìÿõìÿð æèëåò ýåéÿð, áàøûíà àðàã÷ûí 

ãîéàðäû. ß.Ñàäûã. 

ÆÈËÅÒÊÁ áàõ æèëåò. Ðçàãóëó õàí áöòöí 

ÿëáèñÿñèíè òþêöá, øèääÿòè-ùÿðàðÿòäÿí ôÿãÿò áèð 

æèëåòêà èëÿ îòóðóá, Èðàí êÿíäëèëÿðèíèí öðéàíëûüûíû 

òÿñâèð åäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÆÈËÅÒËÈ ñèô. 1. Æèëåòè îëàí. Æèëåòëè êîñòéóì. 

2. Æèëåò ýåéìèø, ÿéíèíäÿ æèëåò îëàí. Æèëåòëè êèøè. 

ÆÈËÅÒËÈÊ ñèô. Æèëåò ö÷öí éàðàéàí. 

ÆÈÐÓ èñ. [èòàë.] 1. Íàüä îëìàéàí ùåñàá íþâö. 

2. Ùÿâàëÿ ãåéäè, èíäîññàìåíò. 

ÆÈÐÎÍÄÁ [ôð.] òàð. ÕÂÛÛÛ ÿñðäÿ Ôðàíñà 

áóðæóà èíãèëàáû äþâðöíäÿ èðè áóðæóàçèéàíûí 

ìÿíàôåéèíè ÿêñ åòäèðÿí âÿ ÿêñèíãèëàá òÿðÿôèíÿ 

êå÷ìèø îëàí ñèéàñè ãðóïëàøìà [Ôðàíñàíûí 

Æèðîíäà (Äèðîíäå) äåïàðòàìåíòèíèí àäûíäàí]. 

ÆÈÐÎÍÄÈÑÒ [ôð. Äèðîíäå-äÿí] òàð. Æèðîíäà 

ïàðòèéàñûíûí öçâö, æèðîíäà òÿðÿôäàðû. 

ÆÈÐÎÂÊÁ [ðóñ. èòàë. ýèðî-äàí] ìàë. Ãàðøûëûãëû 

áîðúóí þäÿíèëìÿñè ùàããûíäà ùàããùåñàá 

ÿìÿëèééàòû âÿ áó ÿìÿëèééàò ö÷öí ÿñàñ 

îëàí ñÿíÿä. 

ÆÈÒÈÉÅ èñ. [ðóñ.] Ìöãÿääÿñëÿðèí òÿðúöìåéè-ùàëû. 

ÆÌÛÕ èñ. [ðóñ.] Éàüëû áèòêèëÿðèí éàüû ÷ûõàðûëìûø 

òîõóìëàðûíûí ãàëûüû. Æìûõ óíó (öéöäöëìöø, 

óí ùàëûíà ñàëûíìûø æìûõ). – ×èéèäèí éàüû 

÷ûõàðûëäûãäàí ñîíðà éåðäÿ ãàëàí ìàääÿäÿí 

ùàçûðëàíàí æìûõäà 40-43% çöëàëè ìàääÿ âÿ 

ìöÿééÿí ìèãäàðäà éàü îëäóüóíäàí ùåéâàíëàð 

ö÷öí ÷îõ éàõøû éåìäèð. Ì.Ãàñûìîâ. 

ÆÌÛÕÄÎÜÐÀÉÀÍ ñèô. âÿ èñ. ê.ò. Æìûõû 

äîüðàéûá õûðäàëàéàí (ìàøûí). 

ÆÎÊÉÉ [èíý.] Úûäûðäà, ÷àïûøìàäà ïåøÿêàð 

ñöðöúö, ìèíèúè. Èñòÿéèð êè, áåëèíäÿêè; Éàðûøëàðäà 

íÿìÿð àëàí æîêåé äåéèë; Âóðóøëàðäà 

çÿôÿð ÷àëàí èýèä îëñóí! Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÆÎÍÃËÉÓÐ [ôð.] ßëëÿðè èëÿ áèð íå÷ÿ øåéè 

ìÿùàðÿòëÿ àòûá-òóòàí ñèðê àðòèñòè. 

ÆÎÍÃËÉÎÐËÓÃ èñ. 1. Æîíãëéîðóí (ñèðê 

àðòèñòèíèí) èøè, ïåøÿñè. 

2 ìÿú. Ùîããàáàçëûã. Æîíãëéîðëóã åòìÿê. 

ÆÚËÈÊ [ðóñ.] Õÿñïóø, úèáýèð, îüðó; ôûðûëäàã÷û. 

[Ùÿñÿí:] Àäëàðûíû àüà ãîéóáëàð, ùàìûñû 

æóëèêäèðëÿð, æóëèê!.. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ùàíû 

î .. äöêàí÷û Ùöñåéí ßäÿ, î éàìàí æóëèê, 

éàìàí àäàì.. À.Øàèã. [Íåìÿòóëëàéåâ:] Ùÿð- 

÷ÿíä ñèç [Ãèéàñÿääèí] áèç êîîïåðàòîðó êèøè 

ÆÖÐÈ 

ùåñàá åëÿìèðñèíèç, àíúàã áèç äÿ êèøèéèê, áèç 

æóëèê äåéèëèê. Ñ.Ðÿùèìîâ. ×ûõäû ñÿä ùåéô, ÿëèìèçäÿí 

îë ÿäàëÿò êàíè; Î æóëèêëÿð éàòàüû, 

êþùíÿ Ãóáà ìåéäàíè. ß.Âàùèä. 

ÆÓËÈÊËÈÊ èñ. Õÿñïóøëóã, úèáýèðëèê, ôûðûëäàã÷ûëûã. 

ÆÓÐÍÁË [ôð. æîóðíàë] 1. Êèòàá÷à øÿêëèíäÿ 

íÿøð åäèëÿí äþâðè ìÿúìóÿ. Àéëûã æóðíàë. Òèáá 

æóðíàëû. Ìîäà æóðíàëû. ßäÿáèééàò æóðíàëû. – 

Áó àõûð âàõòëàðäà ìöñÿëìàí ãÿçåòëÿðè âÿ 

ìöñÿëìàí æóðíàëëàðû þâðÿòëÿðèìèçÿ äàèð áèð 

ïàðà ìÿãàëÿëÿð éàçûáëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ìàñàíûí öñòöíäÿ ýþçëöê, ãÿëÿìäàí; 

Ãÿçåòëÿð, æóðíàëëàð, úèëä-úèëä êèòàáëàð. 


2. Ùàäèñÿëÿðè âÿ ñ.-íè ìöíòÿçÿì ñóðÿòäÿ 

ãåéä åòìÿê ö÷öí äÿôòÿð, éà êèòàá. Ìÿêòÿá 

æóðíàëû. Íþâáÿ æóðíàëû. – Ìöÿëëèì æóðíàëûíû 

ýþòöðöá ýåòäè, áèç äÿ êèòàáëàðûìûçû ñèíèôäÿ 

áóðàõûá êö÷ÿéÿ ÷ûõäûã. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÆÓÐÍÀËÈ´ÑÒ [ôð. æîóðíàë-äàí] Æóðíàëèñòèêà 

èëÿ ìÿøüóë îëàí ïåøÿêàð ÿäÿáè èø÷è. 

Àçÿðáàéúàí ìèëëè îïåðàñûíûí áàíèñè Öçåéèð 

Ùàúûáÿéîâ åéíè çàìàíäà ìÿøùóð áèð æóðíàëèñò 

îëìóøäóð. – Àçÿðáàéúàí ìÿòáóàòû òàðèõèíäÿ 

[Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ] áþéöê âÿ 

èñòåäàäëû áèð æóðíàëèñòäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÆÓÐÍÀËÈÑÒÈ´Ê áàõ æóðíàëèñòëèê. 

ÆÓÐÍÀËÈ´ÑÒÈÊÀ [ôð. æîóðíàë-äàí] 1. Æóðíàëëàðäà, 

ãÿçåòëÿðäÿ ÿäÿáè-ïóáëèñèñòèê ôÿàëèééÿò. 

Æóðíàëèñòèêà èëÿ ìÿøüóë îëìàã. – “Ìîëëà 

Íÿñðÿääèí” áèðèíúè îëàðàã áèçäÿ ñàòèðèê õàðàêòåð 

äàøûéàí æóðíàëèñòèêà ìÿêòÿáè éàðàòìûøäûð. 


2. òîï. Äþâðè íÿøðëÿðèí ìÿúìóñó. Àçÿðáàéúàí 

æóðíàëèñòèêàñû. 

ÆÓÐÍÀËÈÑÒËÈÊ èñ. Æóðíàëèñòèêà èëÿ ìÿøüóë 

îëìà, æóðíàëèñòèí èøè, ïåøÿñè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿíèí 

40 èëÿ éàõûí ÿäÿáè âÿ 20 èëäÿí 

àðòûã äàâàì åäÿí æóðíàëèñòëèê ôÿàëèééÿòè 

“èìïåðèàëèçì âÿ ïðîëåòàð èíãèëàáëàðû” 

äþâðöíÿ òÿñàäöô åäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÆÖÐÈ´ [ôð. æóðé] Êîíêóðñëàðäà, éàðûøëàðäà, 

ñÿðýèëÿðäÿ âÿ ñ.-äÿ ìöêàôàò òÿéèí åäÿí ìöòÿõÿññèñëÿð 

ùåéÿòè; ùÿêÿì. [Êàìèë:] ..Ìÿí 

æöðèíèí öçâöéÿì, êîíêóðñäà èøòèðàê åäÿ áèëìÿðÿì. 

Ì.Ñöëåéìàíîâ. [Ãóðáàí Ïèðèìîâ] 

ðåñïóáëèêàíûí áèð ÷îõ îëèìïèàäàëàðûíäà æöðè 

ùåéÿòèíèí öçâö îëìóøäóð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

624

Ê 

Êê 

Ê Àçÿðáàéúàí ÿëèôáàñûíûí îí àëòûíúû ùÿðôè. 

áàõ êå. 

ÊÀÁÀÁ èñ. [ÿð.] Êþç öñòöíäÿ øèøäÿ, éàõóä 

îä öçÿðèíäÿ òàâàäà äîüðàíìûø ÿòäÿí, áàëûãäàí 

áèøèðèëìèø õþðÿê. Êàáàá áèøèðìÿê. Êàáàáà 

ãîíàã åòìÿê. Êàáàá ÷ÿêìÿê (òèêÿ ÿòëÿðè 

øèøÿ êå÷èðìÿê). – Êàáàáû êþç þëäöðÿð; Èýèäè 

ñþç þëäöðÿð. (Àòà. ñþçö). ..Åâèí äàëûíäà Øàããóëó 

ìàíãàëûí öñòÿ êàáàá áèøèðèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ñÿìÿäèí] áóðíóíà õîø, àüûç ñóëàíäûðàí 

êàáàá èéè äÿéäè. È.Ùöñåéíîâ. 

◊ Êàáàá åòìÿê (úèéÿðèíè, öðÿéèíè) êëàñ. 

ìÿú. – éàíäûðìàã, éàõìàã. Îäëàðà ñàëûá ôÿðàãÿò 

ÿùëèí; Éàõóá úèýÿðèí êàáàá åäÿí åøã! 

Õÿòàéè. Êþíöë, óéìà áèâÿôàéÿ; Àõûð ñÿíè õàðàá 

åéëÿð; Ñàëûá åøãèí àòÿøèíÿ; Úèýÿðèíè êàáàá 

åéëÿð. Ã.Çàêèð. Êàáàá îëìàã (öðÿéè âÿ ñ.) 

– îä òóòóá éàíìàã, àëûøûá-éàíìàã. Öðÿéè 

êàáàá îëäó. – Àòÿøè-åøãèíäÿ äèë êàáàá îëìóø; 

Äîëàíûð, ÷åâðèëèð ïÿðâàíÿëÿíìèø. Ì.Â.Âèäàäè. 

Ôöãÿðàëàð éàíûáÿí çöëì îäóíà îëäó êÿáàá. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Êàáàáà äþíìÿê ìÿú. – éàíìàã, 

éàõûëìàã. [Óìóä:] Äèëèí äÿ éîõäó 

Ãàëõ éóõàðû. ßñëèäÿí ñîðóø. Äåíÿí äÿäÿìèí 

úèéÿðè êàáàáà äþíöá. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ÊÀÁÀÁ×Û èñ. Êàáàáõàíàäà èøëÿéÿí àäàì. 

[Âÿëè:] Éîõñà þç îéíàìàüûí áàðÿñèíäÿ êàáàá÷û 

Ùÿñÿí êèìè áþéöê áèð òÿíãèä÷èíèí ðÿéèíè 

ñîðóøìàã èñòÿéèðäèí ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

// Ñèô. ìÿíàñûíäà. Êàáàá÷û äöêàíû. 

ÊÀÁÀÁ×ÛËÛÃ èñ. Êàáàá÷û ïåøÿñè. ßùàëèíèí 

áèð ãèñìè äÿ õûðäà òèúàðÿòëÿ – ÷àé÷ûëûã, 

êàáàá÷ûëûã, ùÿëèìàøû÷ûëûã, áÿççàçëûãëà ìÿøüóë 


ÊÀÁÀÁ×ÈËÎÂ èñ. Õóðóøó êàáàá îëàí ÷èëîâ. 

Òÿáðèçäÿí éåíè ýÿëÿí áèð òàíûø äåéèðìèø 

êè, Ùÿñÿíè Òÿáðèçäÿ ýþðäöì, ìÿíè êàáàá÷èëîâà 

ãîíàã åòäè. Ãàíòÿìèð. 

ÊÀÁÀÁÕÀÍÀ èñ. [ÿð. êÿáàá âÿ ôàðñ. 

...õàíÿ] Êàáàá áèøèðèëèá ñàòûëàí èúòèìàè èàøÿ 

ìöÿññèñÿñè. Ïèðè ìàøûíû ýþëöí ãûðàüûíäàêû êàáàáõàíàíûí 

ãàáàüûíäà ñàõëàäû. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ÊÀÁÀÁËÛ ñèô. Êàáàá îëàí, êàáàáëà éåéèëÿí, 

éàíûíäà (è÷ÿðèñèíäÿ) êàáàáû îëàí. 

[Éàðìÿììÿä:] Ìþùòÿðÿì ñÿäðèí êàáàáëû 

÷þðÿêäÿí õîøó ýÿëèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÀÁÈÍÅÒ 

ÊÀÁÀÁËÛÃ ñèô. Êàáàá áèøèðìÿê ö÷öí éàðàéàí. 

Êàáàáëûã ÿò. – [Ãÿìÿð:] ßòè êàáàáëûã 

(ç.) äîüðàéûá äóçëàéàúàãñàí. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

[Ìèðçÿ Ãóëàì:] Áèçèì áó îüëàíà áèð äþðä 

êèëî êàáàáëûã åðêÿê ÿòè âåð! Ìèð Úÿëàë. 

ÊÀÁÀËÈÑÒÈÊÀ èñ. [ãÿäèì éÿùóäè äèëèíäÿ 

– ðÿâàéÿò] 1. Ìèñòèê òÿñÿââöðëÿð âÿ ìÿðàñèìëÿð. 

2. ìÿú. Àíëàøûëìàç, äîëàøûã, ìöÿììàëû. 

ÊÀÁÀÐÄÀËÛ êþùí. áàõ êàáàðäèí. Ñîéóã 

âÿ áîðàíëû áèð ýåúÿäÿ ìÿçêóð àáõàçëûíûí 

ñöä ãàðäàøû êàáàðäàëû Ñÿôÿð áÿé îíà ãîíàã 

îëóð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÊÀÁÀÐÄÈÍ èñ. Êàáàðäà-Áàëêàðèéàíûí ÿñàñ 

ÿùàëèñèíè òÿøêèë åäÿí õàëã âÿ áó õàëãà ìÿíñóáàäàì. 

Êàáàðäèí äèëè. Êàáàðäèí ÿäÿáèééàòû. 

ÊÀÁÀÐÄÈÍÚß ñèô. âÿ çÿðô Êàáàðäèí äèëèíäÿ. 

Êàáàðäèíúÿ êèòàá. Êàáàðäèíúÿ äàíûøìàã. 

ÊÀÁÀÐÉ [ôð.] Åñòðàäàñû îëàí ðåñòîðàí, êàôå. 

ÊÁÁÅË [ùîëë.] Åëåêòðèê åíåðæèñèíè, ñÿñ ñèãíàëëàðûíû 

íÿãë åòìÿê ö÷öí öñòö ùåðìåòèê þðòöëö 

ìÿôòèë. Åëåêòðèê êàáåëè. Äÿíèç òåëåãðàô 

êàáåëè. Òåëåôîí êàáåëè. Ñóàëòû êàáåë. 

ÊÀÁÈÍÉÒ [ôð.] 1. Åâäÿ çåùíè èøëÿ ìÿøüóë 

îëìàã ö÷öí õöñóñè îòàã; èø îòàüû. Àäâîêàò 

ßëàááàñ áÿé êàáèíåòèíäÿ ÿéëÿøèá ÷àé è÷èðäè. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ñÿðäàð Ðÿøèä .. êàáèíåòè áîøàëòäû. 


2. Èäàðÿ âÿ ìöÿññèñÿëÿðäÿ ìÿñóë øÿõñëÿðèí 

ìÿøüóëèééÿòè ö÷öí àéðûëìûø îòàã. Äèðåêòîðóí 

êàáèíåòè. – Ìÿí [ìöäèðèí] êàáèíåòèíÿ ýèðÿíäÿ, 

øþáÿ ìöäèðëÿðèíè òîïëàéûá íÿ áàðÿäÿ èñÿ 

äàíûøûðäû. Ì.Ùöñåéí. Áèðèíúè êàòèáèí êàáèíåòèíäÿí 

åøèäèëÿí çèë ãûøãûðòû Ñÿìÿäè äèêñèíäèðäè. 


3. Êàáèíåò ö÷öí ìåáåë êîìïëåêòè. Êþùíÿ 

ñòèëäÿ êàáèíåò. 

4. Õöñóñè ìÿøüÿëÿëÿð ö÷öí ìöâàôèã àâàäàíëûãëà 

òÿúùèç åäèëìèø àéðûúà îòàã (ìÿêòÿáëÿðäÿ, 

åëìè òÿäãèãàò ìöÿññèñÿëÿðèíäÿ âÿ 

ñ.-äÿ). Ôèçèêà êàáèíåòè. Êèìéà êàáèíåòè. Èäìàí 

êàáèíåòè. // Õöñóñè îëàðàã òÿúùèç åäèëìèø 

ìöàëèúÿ îòàüû. Ðåíòýåí êàáèíåòè. Òèááêîñìåòèêà 

êàáèíåòè. 

5. Ðåñòîðàíëàðäà âÿ ÿéëÿíúÿ éåðëÿðèíäÿ 

öìóìè çàëäà îòóðìàã èñòÿìÿéÿíëÿð ö÷öí àéðûëìûø 

õöñóñè îòàã. Íèøàíëûñûíûí Íÿñèð áÿéèí 

îüëó èëÿ .. ðåñòîðàíà ýèðÿí ýþðöá, î äà äàõèë 

625

ÊÀÁÈÍÅÒ×ÈËÈÊ 

îëäó. Ãóëëóã÷óäàí áóíëàðûí òóòäóüó êàáèíåòè 

áèëèá, ýÿëèá ãàïûíû äþéäö. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

6. Ùþêóìÿòè òÿøêèë åäÿí íàçèðëÿð ùåéÿòè; 

ùþêóìÿò. Êàáèíåòèí äÿéèøìÿñè. Éåíè êàáèíåò. 

Êàáèíåò áþùðàíû. 

◊ Êàáèíåò àäàìû, àëèìè âÿ ñ. – ùÿéàò âÿ 

ïðàêòèêà èëÿ úàíëû ÿëàãÿñè îëìàéàí àäàì, àëèì 

âÿ ñ. ùàããûíäà. Êàáèíåò ðîéàëû – êè÷èê ðîéàë. 

ÊÀÁÈÍÅÒ×ÈËÈÊ èñ. èñòåù. Úàíëû ùÿéàòäàí 

óçàã äöøìÿ; êàáèíåòäÿ ãàïàíûá ðåàë ùÿéàòäàí 

õÿáÿðñèç ãàëìà, ìöúÿððÿäëèéÿ ìåéèë; 

íÿçÿðèééÿáàçëûã. 

ÊÀÁÈÍß [ôð.] 1. Áóäêà øÿêëèíäÿ êè÷èê îòàã. 

Ñÿñâåðìÿ êàáèíÿñè. Ïèëîò êàáèíÿñè. Éöê ìàøûíûíûí 

êàáèíÿñè. Òåëåôîí êàáèíÿñè. – Åíäè 

ãÿùðÿìàíûì ñÿìàäàí éåðÿ; ×ûõäû êàáèíÿäÿí, 

äàëäû ýþéëÿðÿ. Ì.Ðàùèì. Ìÿäÿä çîð-ýöú 

Ýöëøÿíè êàáèíÿäÿ îòóðòäó. ß.Âÿëèéåâ. 

2. Á à õ êàáèíåò 2-úè ìÿíàäà. Íàçèð 

îíëàðû þç êàáèíÿñèíäÿ ãÿáóë åòäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Ñÿùíÿäÿ ìöñòÿíòèãèí êàáèíÿñè ãàðøûñûíäàêû 

îòàã ýþñòÿðèëèð. Ñ.Ðÿùìàí. 

3. Á à õ êàáèíåò 6-úû ìÿíàäà. [Ùàúû Ñÿìÿä 

õàíûí] éåðèíÿ Òåùðàí êàáèíÿñèíèí ìÿñëÿùÿòè 

èëÿ ìöàâèíè Ñÿðäàð Ðÿøèä òÿéèí îëóíäó. 


ÊÀÁÈÍÊÀ [ðóñ.] Êè÷èê êàáèíÿ (1-úè ìÿíàäà). 

[Ôÿðìàí] èíäè åêñêàâàòîðóí êàáèíêàñûíäà 

îòóðàðàã, èðè ìàøûíû ùÿðëÿäèéè ùàëäà, 

ãûçëà îëàí èëê ýþðöøöíöí òÿôñèëàòûíû õÿéàëûíäà 

úàíëàíäûðûðäû. ß.Ñàäûã. Úóìà êàáèíêàäà 

øîôåð ãûçû äà ýþðäö. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÀÁÎÒÁÆ [ôð.] äÿíèç. Ùÿð ùàíñû äþâëÿòèí 

áèð äÿíèçäÿêè ñàùèëáîéó ýÿìè÷èëèéè. 

ÊÀÁÎÒÀÆ×Û èñ. äÿíèç. Êàáîòàæ ýÿìèñèíäÿ 

èøëÿéÿí äÿíèç÷è. 

ÊÀÁÐÈÎËÅÒ èñ. [ôð.] Áèðàòëû, ñöðÿòëè, èêèòÿêÿðëè, 

éöíýöë àðàáà. 

2. À÷ûëûá-þðòöëÿí éöíýöë àâòîìîáèëèí þðòöêëö 

êóçîâó. 

ÊÀÁÓÑ èñ. [ÿð.] Ãàðàáàñìà. Ëàêèí áó, 

éóõó äåéèë, êàáóñ èäè. ß.ßáöëùÿñÿí. // Êþëýÿ. 

Êö÷ÿëÿðè, åâëÿðè òàóí ýÿçèð áèðáÿáèð; Áèð 

ãàðà êàáóñ êèìè î ùÿð éåðÿ áàø ÷ÿêèð. 

Á.Âàùàáçàäÿ. // Ãîðõóëó éóõó, äÿùøÿòëè 

éóõó. // Õÿñòÿ òÿõÿééöëëö âÿ éà ìèñòèêàéà 

ãàïûëìûø àäàìûí ýþçöíÿ ýþðöíÿí øåé, õÿéàëÿí 

òÿñÿââöðÿ ýÿëÿí ñóðÿò. [Ãþí÷ÿ:] Áèðè êàáóñ 

êèìè è÷ÿðè ýèðèá ãàïûíû ãàïàäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÊÀÔÅ 

Èíäè äÿ [õàí] êàáóñäàí ãóðòàðìàéûá, îüëóíóí 

ùÿð áèð ùÿðÿêÿòèíäÿí äèêñèíèð, éóõó èëÿ îéàãëûã 

àðàñûíäà èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÊÀÄÉÒ 1 [ôð.] ×àð Ðóñèéàñûíäà: ãàïàëû 

îðòà ùÿðáè ìÿêòÿá ìöäàâèìè. Ùÿëÿ áàãèäèð 

éåðèíäÿ; Êþùíÿ ãàéäàëàð, àäÿòëÿð; Ùÿëÿ êöíúáóúàã 

ýÿçèð; Éóíêåðëÿð, êàäåòëÿð. Ð.Ðçà. 

Êàäåò êîðïóñó – 1918-úè èë èíãèëàáûíäàí 

ãàáàãêû Ðóñèéàäà: çàäÿýàí îüëàíëàðûíû çàáèòëèê 

õèäìÿòèíÿ ùàçûðëàìàã ö÷öí ãàïàëû îðòà 

ùÿðáè ìÿêòÿá. 

ÊÀÄÉÒ 2 [ðóñ.] 1905-úè èëäÿ ÷àð Ðóñèéàñûíäà 

éàðàäûëìûø, èìïåðèàëèñò áóðæóàçèéàíûí 

áàøëûúà ïàðòèéàñû îëàí êîíñòèòóñèîí-äåìîêðàòèê 

ïàðòèéàíûí öçâö, éà òÿðÿôäàðû. 

ÊÁÄÌÈÓÌ [ëàò.] êèì. 1. Ñèíê ôèëèçëÿðèíèí 

òÿðêèáèíäÿ îëàí ýöìöøö-àü éöíýöë ìåòàë; 

êèìéÿâè åëåìåíò. 

2. Ìöõòÿëèô ÷àëàðëàðû îëàí ñöíè ñàðû áîéà. 

ÊÀÄÐ 1 [ôð.] Êèíî âÿ éà ôîòîëåíòèíäÿ àéðûàéðû 

øÿêèë, ñÿùíÿ. Êèíîëåíòèíäÿ øÿêèë ùÿðÿêÿòñèç 

êàäðëàðäàí èáàðÿòäèð. // Êèíîôèëìèíäÿí 

àéðûúà áèð ñÿùíÿ, åïèçîä. 

ÊÀÄÐ 2 [ôð.] 1. Ãîøóí ùèññÿëÿðèíèí ñöëù 

çàìàíû òÿðõèñ åäèëìÿéÿí äàèìè ùåéÿòè. Îðäó 

êàäðëàðû. Êàäð ãîøóíëàðû. 

2. Ùÿð ùàíñû áèð ìöÿññèñÿíèí, èäàðÿíèí, 

òÿøêèëàòûí ùàçûðëûãëû, èõòèñàñëû èø÷èëÿðèíèí ÿñàñ 

ùåéÿòè (áó ìÿíàäà àäÿòÿí úÿì øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). 

– Äîêòîð Áàëàúàéåâ áó ðàéîíäà èëëÿð 

áîéó ñÿìÿðÿëè ÷àëûøìûø, Ýöëþéøÿ êèìè áèð 

÷îõ éåðëè êàäðëàð éåòèøäèðìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

◊ Êàäð øþáÿñè – ìöÿññèñÿíèí âÿ éà èäàðÿíèí 

èø÷è òóòìàã, èøäÿí ÷ûõàðìàã âÿ ñ. èëÿ 

ìÿøüóë îëàí øþáÿñè. Êîíäóêòîð Êàçûìû êàäð 

øþáÿñèíÿ ÷àüûðûá äåäèëÿð: – Ñàáàùäàí ñÿí 

ãàòàðäà ìöôÿòòèø îëàúàãñàí. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÀÄÐÈ´Ë [ôð.] Úöò-úöò îéíàíûëàí àëòû ãûñà 

ôèãóðäàí èáàðÿò ðÿãñ âÿ áó ðÿãñèí ìóñèãèñè. 

Àðêàäè êÿíàðà ÷ÿêèëäèñÿ äÿ, ùåé Îäèíñîâàéà 

áàõûð âÿ êàäðèë îéíàäûãëàðû çàìàí áåëÿ ýþçöíö 

îíäàí ÷ÿêìèðäè. Òóðýåíåâäÿí. 

ÊÀÔÉ [ôð. ÿñëè ÿð. ãÿùâÿ] Ãÿùâÿ, ÷àé, ãÿëéàíàëòû 

âÿ ñ. ñàòûëàí êè÷èê ðåñòîðàí. – “Íîâáàùàð” 

êàôåñèíäÿ Ìÿùáóñè [Êÿðèìõàíû] ýþçëÿéÿúÿêäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Âåðèá Ãàðàáàüû 

Áàêûéà ãà÷äûã, Áàêûäà “Ãàðàáàü” êàôåñè 

à÷äûã. Á.Âàùàáçàäÿ. 

626

ÊÀÔÅÄÐÀ 

ÊÁÔÅÄÐÀ [éóí.] 1. Àóäèòîðèéàëàðäà ìöùàçèðÿ÷è 

âÿ éà íàòèã ö÷öí ùöíäöð éåð; õèòàáÿò 

êöðñöñö. Ñàëîíó àüçûíà àëìûø ýóðóëòóëàð 

àðàñûíäà Ðóãèééÿ êàôåäðàíûí äàëûíà êå÷äè. 


2. Àëè ìÿêòÿáëÿðäÿ: ìÿçìóíúà áèð-áèðèíÿ 

éàõûí îëàí ôÿíëÿðäÿí äÿðñ äåéÿí ìöÿëëèìëÿðèí 

âÿ éà òÿäãèãàò÷ûëàðûí áèðëÿøìÿñè. Ôèçèêà 

êàôåäðàñû. Äèë÷èëèê êàôåäðàñû. Òàðèõ êàôåäðàñû. 

// Àëè ìÿêòÿáäÿ áèð ôÿíäÿí, éàõóä ìÿçìóíúà 

áèð-áèðèíÿ éàõûí ôÿíëÿðäÿí äÿðñ äåéÿí 

âÿ éà åëìè òÿäãèãàò èøè àïàðàí ìöÿëëèì 

âÿ éà òÿäãèãàò÷ûëàð ùåéÿòè. Êàôåäðà èúëàñû. 

ÊÁÔÅË [àëì.] 1. Öçÿðèíÿ øèð ÷ÿêèëìèø ÷îõ 

íàçèê êÿðïèú; êàøû. Êàôåë çàâîäó. Êàôåë óñòàñû. 

– [Äàäàøîâ:] Áèëèðÿì êè, ðàéîíäà íå÷ÿ 

àäàìà êàôåë, ïàðêåò ôèëàí ñàòûá... È.Ìÿëèêçàäÿ. 

2. Êàôåë âóðóëìóø, öçÿðèíÿ êàôåë ÷ÿêèëìèø; 

êàôåëè îëàí. Êàôåë äèâàð. Êàôåë ñîáà. 

ÊÀÔÅË×È èñ. õöñ. 1. Êàôåë ùàçûðëàéàí, êàôåë 

ãàéûðàí óñòà, ôÿùëÿ. 

2. Êàôåë (êàøû) ÷ÿêÿí óñòà. 

ÊÀÔÅËËÈ ñèô. Öçöíÿ êàôåë (êàøû) ÷ÿêèëìèø. 

Êàôåëëè äèâàð. Êàôåëëè ìÿòáÿõ. 

ÊÀÔÅØÀÍÒÀÍ [ôð.] Àäÿòÿí áàéàüû òàìàøàëàð 

ýþñòÿðìÿê ö÷öí à÷ûã ñÿùíÿñè îëàí êàôå, 

éà ðåñòîðàí; êåôõàíà. [Ðöñòÿì:] Î õàíûìëàðû 

êè ìÿí Ïàðèñèí êàôåøàíòàíëàðûíäà ýþðìöøÿì, 

ñÿí ýþðñÿí Ìÿúíóíÿ äþíöá áèéàáàíÿ 

äöøÿðñÿí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊÀÔßÐ êëàñ. áàõ êàôèð. Ñÿíè ãîéóá, 

áöòÿ åéëÿð èáàäÿòèí êàôÿð; ßçàáè-äóçÿõÿ îë 

âÿúùäÿí îëóð ãàáèë. Ôöçóëè. Áó ãàðÿ ýöí êè 

ìÿíèì áàøûìà ùèúðèíäÿ ýÿëèá; Ùÿãã íÿñèá 

åéëÿìÿñèí êàôÿðÿ, åé áàäè-ñÿáà! Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Áàéðàì ýöíö èñëàì îëàí øàä îëó; Ìÿí ãÿìýèí 

îëìàãäà êàôÿð îëìóøàì. Àøûã ßëÿñýÿð. 

ÊÀÔÈ ñèô. [ÿð.] 1. Êèôàéÿò åäÿí, áÿñ åäÿí, 

òÿëÿáè òÿìèí åäÿí. Êàôè ãÿäÿð. Êàôè ìÿáëÿü. 

// Çÿðô ìÿíàñûíäà. Òÿëÿáÿ ìÿúëèñè íèçàìà 

ñàëäû, ëàêèí ñþéëÿíÿí ñþçëÿð ùå÷ êÿñè êàôè äÿðÿúÿäÿ 

ìÿìíóí åòìÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ãàôàð:] 

Ìÿýÿð ñàíñûç åâëÿðèí êèðàéÿñè îíà êàôè äåéèë 

êè.. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Êàôè îëìàã – éåòìÿê, 

áÿñ îëìàã, êèôàéÿò åòìÿê. Òàùèð áó àëÿìèí 

ýþçÿëëèéèíè áàøãàñûíà äà ñåâäèðìÿê ö÷öí ñàäÿ, 

òåç-òåç èøëÿíÿí, àäè ñþçëÿðèí êàôè îëìàäûüûíû 

éàëíûç èíäè áàøà äöøäö. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÀÔÒÀÍËÛ 

2. Èñ. ìÿíàñûíäà. Òÿëÿáÿíèí, øàýèðäèí áèëèéèíÿ 

âåðèëÿí ÿí àøàüû ìöñáÿò ãèéìÿò. Ðèéàçèééàòäàí 

“êàôè” àëìàã. 

3. Õÿáÿð øÿêèë÷èñè èëÿ: êàôèäèð – áÿñäèð, 

éåòÿð, êèôàéÿòäèð. [Ðîçà:] Ìÿíçèëèìèç áþéöêäöð, 

áåø îòàã áèçÿ êàôèäèð, àíúàã ... áóðàäà 

ìÿíèì èñòÿäèéèì ñöñ éîõäóð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÊÀÔÈËÈÊ èñ. Êèôàéÿò åòìÿ, êàôè îëìà; 

áÿñëèê. 

ÊÀÔÈÐ ñèô. [ÿð.] 1. Ìöñÿëìàí îëìàéàí, 

èñëàì äèíèíÿ åòèãàä åòìÿéÿí; ãåéðè-ìöñÿëìàí. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. Êàôèð îëñàéäû ÿýÿð 

ðÿùìÿ ýÿëÿðäè, ýþçÿëèì; Î ãÿäÿð êè, ñÿíÿ ìÿí 

äÿðäèìè èçùàð åëÿäèì. Øÿùðèéàð. Êàôèð 

îëìàã – áàøãà äèíÿ êå÷ìÿê (ìöñÿëìàí 

ùàããûíäà). [Øåéõ Ùàäè:] Øåéõ Ñÿíàí, î 

øÿìñè-àëÿìòàá; Îëäó êàôèð, õà÷ àñäû, è÷äè øÿðàá. 

Ù.Úàâèä. // Êå÷ìèøäÿ ìöòÿðÿããè ôèêèð 

ñàùèáëÿðèíÿ, äèíÿ òÿíãèäè éàíàøàí âÿ éà èíàíìàéàí 

øÿõñëÿðÿ âåðèëÿí àä; äèíñèç, ëàìÿçùÿá. 

Áó ôèêèð êþùíÿ ìöñÿëìàíëàðûí ôèêðèíÿ îõøàéûð: 

“Ðóñúà äàíûøäûí êàôèðñÿí, ôóðàæêà ãîéäóí, 

êàôèðñÿí”. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // äàí. Ñþéöø ìÿíàñûíäà 

(÷îõ âàõò “êàôèð îüëó êàôèð” øÿêëèíäÿ). 

Áó êàôèð îüëó êàôèð ãîøóíó ãûðäû, ãóðòàðäû. 

“Êîðîüëó”. [Ùàúû Ôÿðÿú:] Âåðìÿ ìÿíè êàôèð 

ÿëèíÿ, áèð íþâ ìÿíè ãóðòàð. Í.Âÿçèðîâ. 

[Ùÿìçÿ:] Àäÿ, íåúÿ, êàôèð îüëó êàôèð, ãûç 

ãà÷ûá Ú.Úàááàðëû. // Áÿçÿí çàðàôàòëà: Àé 

êàôèð! 

2. äàí. Úàíàâàð, èëàí êèìè ùåéâàíëàðûí 

åâôåìèñòèê àäû. [Äóðñóí:] Àç ãàëà êàôèð ìÿíè 

áîüìóøäó, – äåéÿ, ãàëàáàëûüà ãàðûøäû. À.Øàèã. 

Íèéÿ, àé êèøè, îëìàéà éåíÿ êàôèð ÷àëäû 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ùÿñÿíÿëè:] Êþìÿéÿ ýÿëèí! 

..Êàôèð ìÿíè þëäöðäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÀÔÈÐÚßÑÈÍß çÿðô Èíñàôñûçúàñûíà, çàëûìúàñûíà. 

ÊÀÔÈÐËÈÊ èñ. 1. Àëëàùû èíêàð åòìÿ; ìöøðèêëèê, 

äèíñèçëèê, êöôð. 

2. ìÿú. äàí. Çàëûìëûã, èíñàôñûçëûã ìÿíàñûíäà. 

ÊÀÔÒÀÍ èñ. êþùí. Óçóíÿòÿêëè ãÿäèì 

êÿíäëè ïàëòàðû; äîí. Úÿôÿð Áÿðìÿêè ìÿúëèñëÿðèíèí 

äàèìè èøòèðàê÷ûñû îëàí õîðàñàíëû ÿéàíëàð 

ãàðà êàôòàíëàðûíû ÷ûõàðäûá êèìè àü, êèìè 

éàøûë ýåéèíäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊÀÔÒÀÍËÛ ñèô. êþùí. ßéíèíÿ êàôòàí ýåéìèø. 

Êàôòàíëû êÿíäëè. 

627

ÊÀÔÒÀÐ 

ÊÀÔÒÀÐ èñ. 1. çîîë. Ñÿùðà âÿ éàðûìñÿùðà 

éåðëÿðäÿ éàøàéàí âÿ áàøëûúà îëàðàã ëåø éåìÿêëÿ 

êå÷èíÿí éûðòûúû ìÿìÿëè ùåéâàí; ýîðåøÿí. 

[Ïÿðè íÿíÿ:] ..Êå÷ìèøäÿ áèçèì ãÿäèì 

ãûøëàüà áèð êàôòàð äàäàíìûøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. ìÿú. äàí. Ãîúà, ÷èðêèí, èäáàð àäàì ùàããûíäà 

(áÿçÿí “ãîúà” ñþçö èëÿ ñþéöø ìÿãàìûíäà). 

[Ýöëíàç âÿ Ñÿíÿì Ìÿøÿäè Èáàäà:] 

Ãîúà êàôòàð, ñÿíÿ îí áåø éàø îëàí ãûç íÿ 

ýÿðÿê Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Áÿäèðúàùàí:] ..Ñÿíèí 

àäûí ÷ÿêèëÿíäÿ, à êàôòàð, Çöëåéõà õàíûìûí 

ãóñìàüû ýÿëèð. Í.Âÿçèðîâ. 

ÊÀÔÒÀÐÊÓÑ 1. Á à õ êàôòàð 2-úè ìÿíàäà. 

[Ôÿðçÿëè:] Ýþðìöðñÿí áó êàôòàðêóñó, íåúÿ áó 

Àëàýþç ãûçûí öñòöíÿ õîðóçëàíûð Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. èñ. Êå÷ìèøäÿ åë àðàñûíäà ìÿçùÿêÿëè 

îéóí íþâö. 

ÊÀÔÒÀÐËÀØÌÀ “Êàôòàðëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÀÔÒÀÐËÀØÌÀÃ ô. äàí. Ãîúàëìàã, 

ãîúàëûãäàí ñèìàñû äÿéèøìÿê, ãîúàëûá ÿëäÿí 

äöøìÿê. 

ÊÀÔÒÀÐËÛÃ èñ. äàí. Ãîúàëûã, ãîúàëûá 

ÿëäÿí äöøìÿ. 

ÊÀÔÓÐ èñ. [ÿð.] Ùÿìèí àääà àüàúûí êèòðÿñèíäÿí 

àëûíàí, òÿáàáÿòäÿ âÿ òåõíèêàäà 

èøëÿäèëÿí êÿñêèí âÿ ñïåñèôèê ãîõóëó ìàääÿ. 

Êàôóð àüàúû – ×èí, Éàïîíèéà âÿ Ùèíäèñòàí 

êèìè Àñèéà þëêÿëÿðèíäÿ áèòÿí, äÿôíÿéÿ 

áÿíçÿð ùÿìèøÿéàøûë àüàú. Áèçëÿðäÿ ìåéèò 

éóéàíäà èøòÿíÿí êàôóð Ùèíäèñòàí äÿðéàñûíûí 

úÿçèðÿëÿðèíäÿ áèòÿí êàôóð àüàúûíûí áóäàãëàðûíûí 

è÷èíäÿ ùàñèë îëóð. “ßêèí÷è”. Êàôóð éàüû 

– òÿáàáÿòäÿ èøëÿíÿí áèòêè éàüûíäà ùÿëë 

îëóíìóø êàôóð ìÿùëóëó; êàìôîðà. [Ìÿëÿê 

Êÿðÿìÿ:] Êàìôîðà âóðàúàüàì. Áóíà êå÷ìèøäÿ 

êàôóð éàüû äåéÿðäèëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÀÔÓÐÈ ñèô. [ÿð.] Êàôóðà àèä îëàí, òÿðêèáèíäÿ 

êàôóð îëàí. 

ÊÀÜÛÇ èñ. 1. Öçÿðèíäÿ éàçû éàçûëàí, éàçû 

÷àï åäèëÿí, ðÿñì ÷ÿêèëÿí, éàõóä áàøãà ìÿãñÿäëÿð 

ö÷öí èøëÿäèëÿí, àüàú êöòëÿñèíäÿí âÿ 

ñ.-äÿí ùàçûðëàíàí õöñóñè ìàòåðèàë. – Ïóë 

ãàëìàäû, áàõìûøàì ùåñàáÿ; Ýåòäè ãÿëÿìÿ, 

êàüûç, êèòàáÿ. Ì.ß.Ñàáèð. Ñóñóðàì þíöíäÿ î 

øåðèééÿòèí; Öðÿéèì äîëñà äà, àü ãàëûð êàüûç. 

Ì.Àðàç. Äèâàð êàüûçû – åâèí äèâàðëàðûíà 

÷ÿêèëÿí öçö íàõûøëû âÿ éà øÿêèëëè êàüûç. 

Ïàïèðîñ (úûüàðà) êàüûçû – òöòöí áöêìÿê 

ö÷öí çÿðèô, éóìøàã êàüûç íþâö. Ñóìáàòà 

628 

ÊÀÜÛÇ 

êàüûçû – áàõ ñóìáàòà. Ñó÷ÿêÿí (ñóãóðóëàéàí) 

êàüûç – áàõ ñó÷ÿêÿí. Øèðëè êàüûç – 

øÿêèë ÷ÿêìÿê âÿ éà éàçû éàçìàã ö÷öí öçÿðè 

ïàðëàã ìàääÿ èëÿ þðòöëö êàüûç íþâö. // Ùÿìèí 

ìàòåðèàëûí áèð âÿðÿãè, áèð ïàð÷àñû. Áèð êàüûç 

âåð, ÿðèçÿ éàçûì. – [Ìèðçÿ Ñÿôÿð] ñòóëäà ÿéëÿøèá, 

ãàðøûñûíà áèð âÿðÿã êàüûç ãîéóá, ãÿëÿì 

ýþòöðäö. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ìèðçÿ Ìåùðÿëè] 

êàüûçû äèçèíèí öñòÿ ñûõûøäûðàðàã ýþçëöéöí öñòöíäÿí 

áàõà-áàõà éàçäû.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Îòóðìóø ãàïûäà ìÿêòÿáëè áèð ãûç; ßëèíäÿ áèð 

ãÿëÿì, áèð ïàð÷à êàüûç. Ñ.Âóðüóí. 

2. Ìÿêòóá. Êàüûç éàçìàã. Êàüûç ýþíäÿðìÿê. 

– [Ìÿðúàí áÿé:] Ö÷öíúö äÿôÿ ýþðäöì, 

òàá ýÿòèðÿ áèëìÿäèì âÿ áó êàüûçû ñÿíÿ éàçäûì. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ãîé ãàðà êàüûçûì îëñóí; 

Î êèòàá äîñòëàðà, òàíûøëàðà. Ì.Àðàç. 

3. Ðÿñìè ìàùèééÿòäÿ îëàí ùÿð úöð éàçûëû 

ñÿíÿä. Éàø êàüûçû. Èøûã êàüûçû. Ìÿðêÿçäÿí 

êàüûç ýÿëäè. – [Ìÿììÿäúÿôÿð:] Áó áèðèíúè 

êàüûçëàð êè ýþðöðñÿí, ãàðäàøëàðûìäàí àéðûëûã 

êàüûçëàðûìäûð. Ãàíòÿìèð. [Ýÿëäèéåâ] äèðåêòîð 

ýÿëÿíäÿ êàüûçëàðû êàðýöçàðà âåðäè, èìçà 

ö÷öí ýþíäÿðäè.. Ìèð Úÿëàë. // Òÿëèãÿ. [Àñëàí 

áÿé:] Ãóëó, î éåðèí êàüûçûíû àëäûíìû Òàïøûðìûøäûì 

ùàçûð åëÿñèíëÿð. Í.Âÿçèðîâ. // Èëòèçàìíàìÿ. 

Äèëèíäÿí êàüûç âåðìÿê. // Àðàéûø, éàçûëû 

ìÿëóìàò. Ìÿììÿä Ùÿñÿíîâè÷ áèð ìÿñÿëÿ 

ö÷öí éöç éåðäÿí êàüûç èñòÿðäè.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

4. Àäÿòÿí úÿì øÿêëèíäÿ: êàüûçëàð – ãèéìÿòëè 

êàüûçëàð (àêñèéà, èñòèãðàç, áàíêíîò âÿ ñ). 

Êàüûçëàð ãèéìÿòäÿí äöøöð. 

5. Ãóìàð îéíàìàüà ìÿõñóñ õöñóñè ñóðÿòäÿ 

ùàçûðëàíìûø êàüûç ïàð÷àëàðû òîïàñû; êàðò. 

Êàüûçû êèì ïàéëàéàúàã Êàüûçû êÿñìÿê. 

6. ñèô. ìÿíàñûíäà. Êàüûçäàí ùàçûðëàíìûø, 

êàüûçäàí äöçÿëäèëìèø. Êàüûç êèñÿ. – Ãîëòóãëàðûíäà 

êàüûç ãîâëóüó âÿ éà ïîðòôåë îëàí ÷èíîâíèêëÿð, 

âÿêèëëÿð ýèðèá-÷ûõûðäûëàð. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

Êàüûç ïóë – êàüûçäàí êÿñèëìèø ïóë, êðåäèò 

áèëåòè. Õÿëèëèí àòàñûíäàí áèð áàëàúà, èêè 

îòàãäàí èáàðÿò åâ âÿ èéèðìè èêè ìàíàò êàüûç 

ïóë ãàëìûøäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ìÿøÿäè] ýöíäÿí-ýöíÿ 

ãèéìÿòäÿí äöøÿí êàüûç ïóëóí ìöãàáèëèíäÿ 

ýöíäÿí-ýöíÿ ãèéìÿòÿ ìèíÿí äóïäóðó 

ãûçûë àëûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

◊ Êàüûç êèìè – àüàïïàã, ãàð êèìè, ëàï àü. 

Êàüûç êèìè àüàðìàã – ðÿíýè ãà÷ìàã (÷ÿêèëìÿê), 

ñèôÿòè àüàïïàã îëìàã. Ýþâùÿð ãàðû

ÊÀÜÛÇÁÀÄÀÌ 

ýèçëèíúÿ Øàùíàçà áàõäû. Ãûçûí ðÿíýè êàüûç 

êèìè àüàðìûøäû. È.Øûõëû. Êàüûç öçÿðèíäÿ ãàëìàã 

– ùÿéàòà êå÷ìÿìÿê (êå÷èðèëìÿìÿê), 

éåðèíÿ éåòèðèëìÿìÿê, èúðà îëóíìàìàã. Êàüûçûíû 

àëìàã äàí. – áîøàíìàã. Êàüûçûíû 

âåðìÿê äàí. – áîøàìàã. [Ýöëëö:] Êàüûçûìû 

âåð, êÿáèíèì ùàëàë, úàíûì àçàä. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Äèëèíäÿí êàüûç âåðìÿê – ðÿñìÿí þùäÿñèíÿ 

ýþòöðìÿê. 

ÊÀÜÛÇÁÀÄÀÌ èñ. Íàçèê ãàáûãëû áàäàì 

íþâö. 

ÊÀÜÛÇ×ÛËÛÃ èñ. äàí. Ùå÷ áèð åùòèéàú 

îëìàäàí ÷îõëó, ìöõòÿëèô êàüûçëàð éàçìàãëà 

ìÿñÿëÿíèí ùÿëëèíè ãÿñäÿí óçàòìà; ñöðöíäöðìÿ÷èëèê, 

áöðîêðàò÷ûëûã. 

ÊÀÜÛÇÛ ñèô. Íàçèê ãàáûãëû. Êàüûçû ãîç. 

– Ùÿâÿñëÿ äåäè Áÿùðàì: – Ìÿí àíúàã êàüûçû 

áàäàì; Áèð äÿ ùóëó ÿêìèøÿì. Ì.Ðàùèì. 

ÊÀÜÛÇ-ÊÓÜÓÇ òîï. äàí. Éàçûëû êàüûçëàð, 

éàõóä ëöçóìñóç êàüûçëàð. Ãàðû åëÿ åëÿäè êè, 

ñþùáÿò Ìèðçÿ Ìóñòàôàíûí áàøûíäàí ôèêðèíè 

äàüûòäû, êàüûç-êóüóçóíó éûüûøäûðûá ãîéäó øêàôà, 

äÿôòÿðõàíàñûíûí ãàïûñûíû áàüëàéûá ýåòäè 

åâèíÿ. Å.Ñóëòàíîâ. [Õÿëèë:] ..Îòàãëàðû åëÿ ñèëèáñöïöðöá 

àïàðûáäûð êè, êàüûç-êóüóçäàí ñàâàéû 

áèð øåé ãàëìàéûáäûð. Í.Âÿçèðîâ. Øàùìàð 

éàâàø-éàâàø êàüûç-êóüóçó, úÿäâÿëëÿðè éûüûøäûðûð, 

êèòàáëàðû öñò-öñòÿ ãîéóðäó. Á.Áàéðàìîâ. 

ÊÀÜÛÇ-ÃßËßÌ èñ. Êàüûç âÿ ãÿëÿìäÿí 

èáàðÿò éàçû ëÿâàçèìàòû; êàüûç âÿ ãÿëÿì. 

[Ñÿðâÿð Ìÿøÿäè Èáàäà:] Òåç îë, áèð êàüûçãÿëÿì 

ýþòöð! Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ñàðà:] ßáäöë ÿìè, 

áèð àç ìÿíÿ êàüûç-ãÿëÿì âåð! Ú.Úàááàðëû. 

Âàõò îëóð ýþòöðöá êàüûç-ãÿëÿìè; Ãà÷ìàã 

èñòÿéèðÿì Éåð êöððÿñèíäÿí. Ì.Àðàç. 

ÊÀÜÛÇËÀÌÀ “Êàüûçëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÀÜÛÇËÀÌÀÃ ô. Öçÿðèíÿ êàüûç éàïûøäûðìàã, 

êàüûç ÷ÿêìÿê. Äèâàðëàðû êàüûçëàìàã. 

ÊÀÜÛÇËÀÍÌÀ “Êàüûçëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÀÜÛÇËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Öçÿðèíÿ êàüûç 

éàïûøäûðûëìàã, êàüûç ÷ÿêèëìÿê. Äèâàðëàð êàüûçëàíìûøäûð. 

ÊÀÜÛÇËÀÍÌÛØ ô.ñèô. Öçÿðèíÿ êàüûç éàïûøäûðûëìûø, 

êàüûç ÷ÿêèëìèø. Êàüûçëàíìûø îòàã. 

ÊÀÜÛÇËÀØÌÀ “Êàüûçëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÀÜÛÇËÀØÌÀÃ ãàðø. Ìÿêòóáëàøìàã, áèðáèðèíÿ 

ìÿêòóá éàçìàã. ×îõäàíäûð îíóíëà 

êàüûçëàøìûðàì. – [ßáäöëÿëè:] Áèç îíóíëà êàüûçëàøûðäûã. 


ÊÀÙÛËËÀØÌÀÃ 

ÊÀÜÛÇËÀÒÌÀÃ èúá. Öçÿðèíÿ êàüûç ÷ÿêäèðìÿê, 

êàüûç éàïûøäûðòìàã. Äèâàðû êàüûçëàòìàã. 

ÊÀÜÛÇËÛ ñèô. Êàüûçû îëàí, ÿëèíäÿ êàüûçû 

(ðÿñìè ñÿíÿäè) îëàí (á à õ êàüûç 3-úö ìÿíàäà). 

ÊÀÜÛÇÏÀÉËÀÉÀÍ èñ. äàí. Êóðéåð. // Ïî÷òàëéîí. 

Êàüûçïàéëàéàíà èõòèéàð âåðìèøèê êè, 

ìöøòÿðèëÿðèìèçäÿí ãàáàãúà áèð øåé àëìàéûíúà 

îíëàðûí æóðíàëûíû àïàðûá âåðìÿñèí. 

“Ìîë. Íÿñð.” 

ÊÀÜÛÇÏßÐßÑÒ èñ. Êàüûçëàðà, èøèí ðÿñìè 

úÿùÿòèíÿ ùÿääèíäÿí àðòûã ÿùÿìèééÿò âåðÿí 

àäàì; ðÿñìèééÿò÷è (á à õ êàüûç 3-úö ìÿíàäà). 

ÊÀÜÛÇÏßÐßÑÒËÈÊ èñ. Ãóðó ðÿñìèééÿò- 

÷èëèê, èøèí ìàùèééÿòèíÿ äåéèë, ðÿñìè úÿùÿòèíÿ 

ùÿääèíäÿí àðòûã ôèêèð âåðìÿ. 

ÊÀÜÛÇÑÛÇ 1. ñèô. Êàüûçû îëìàéàí (á à õ 

êàüûç 3-úö ìÿíàäà). 

2. çÿðô Êàüûçû, ðÿñìè ñÿíÿäè îëìàäàí, 

éàõóä èëòèçàìíàìÿñèç, ãÿáçñèç, äèëèíäÿí êàüûç 

âåðìÿäÿí. [Ùàúû Ìóðàä] ÷îõ àäàìà ïóëó 

êàüûçñûç âåðìèøäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÊÀÙ, ÊÀÙÀ èñ. ìÿù. Ãàéàëûãäà, äàüäà òÿáèè 

âÿ éà ñöíè îéóã; ìàüàðà. Áÿäèðúàùàíûí 

åâèíèí ñàü òÿðÿôèíäÿ, ãàéàíûí îðòàñûíäà ö÷ 

êàùà âàð ÷îõ äÿðèí. Í.Âÿçèðîâ. Áèð ùÿôòÿ ãàáàã 

éóõàðûäàí ýÿëÿí áèð ñöðö ñîéüóí÷ó êÿíäè 

àëò-öñò åëÿäè, úàíûíû ãóðòàðàí ãà÷ûá ìåøÿëÿðäÿ, 

êàùàëàðäà ýèçëÿíäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊÀÙÀË ñèô. [ÿð.] äàí. Áàøûñîéóã, òÿíáÿë, 

àüûðòÿðïÿíÿí. Ãàðàýþçîâ àéàüà ãàëõäû: – Åëÿ 

áèëèðñèíèç êè, ìöàëèúÿ èøèíÿ òÿêúÿ ñèç êàùàëñûíûç 


ÊÀÙÀËÛÃ èñ. ×îõëó êàùà îëàí éåð (ãàéàëûã, 

äàü âÿ ñ.). 

ÊÀÙÀËËÛÃ áàõ êàùûëëûã. Äåìÿ ôÿððàøëàðûí 

êàùàëëûüûíäàí éîëäà äóñòàãëàðûí áèðè 

ÿêèëèáìèø. “Ì.Í.ëÿòèô.” 

ÊÀÙÛ èñ. áîò. Éàøûë-àüûìòûë éàðïàãëàðû âÿ 

êþêö ÷èé éåéèëÿí êÿëÿìÿîõøàð áèðèëëèê òÿðÿâÿç 

áèòêèñè. Éàâàø-éàâàø äÿéÿð, éåòÿð ëÿççÿòëè, 

äàäëû ìåéâÿëÿð; Ýèëàñö, àëáàëû, êàùû, õîø èéëè 

ñàðû ùåéâàëàð. À.Ñÿùùÿò. 

ÊÀÙÛË ñèô. äàí. Áàøûñîéóã, òÿíáÿë, àüûðòÿðïÿíÿí, 

èøÿ úàí éàíäûðìàéàí. 

ÊÀÙÛËËÀØÌÀ “Êàùûëëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÀÙÛËËÀØÌÀÃ ô. äàí. Òÿíáÿëëÿøìÿê, 

àòèëëÿøìÿê, àüûðëàøìàã. 

629

ÊÀÙÛËËÛÃ 

ÊÀÙÛËËÛÃ èñ. äàí. Áàøûñîéóãëóã, òÿíáÿëëèê, 

àòèëëèê. Êàùûëëûã åòìÿê – òÿíáÿëëèê 

åòìÿê, áàøûñîéóãëóã åòìÿê, ÿðèíìÿê. 

ÊÀÙÈË [ÿð.] áàõ êàùûë. Êèìÿ îëñàí ìöñàùèá, 

åé úàùèë; Îëóð ÿëáÿòòÿ òÿíáÿëö êàùèë. 

Ôöçóëè. ßââÿëÿí, öìäåéè-ìÿòëÿá áó êè, øÿùð 

ÿùëè òàìàì; Òÿíáÿëö êàùèëö áèùèììÿòö íàäàí, 

ìÿíÿ íÿ! Ì.ß.Ñàáèð. 

ÊÀÙÈÍ èñ. [ÿð.] Ãÿäèì ìèñèðëèëÿðäÿ, èñðàèëëèëÿðäÿ 

ãåéáäÿí õÿáÿð âåðÿí ðóùàíè. 

ÊÀÙÈÍÀÍß çÿðô [ÿð. êàùèí âÿ ôàðñ. ...àíÿ] 

êþùí. Êàùèí êèìè, ãåéáäÿí õÿáÿð âåðÿðúÿñèíÿ. 

ÊÀÙÈÍËÈÊ èñ. Êàùèíèí èøè, ïåøÿñè. // Ãåéáäÿí 

õÿáÿð âåðìÿ èääèàñûíäà îëìà. 

ÊÀÈÍÀÒ èñ. [ÿð.] 1. Áöòöí äöíéà ñèñòåìè 

(Éåð, ýþé, óëäóçëàð âÿ á. âàðëûãëàðûí ìÿúìóñó). 

Ýöíÿø êàèíàòäà ìþâúóä îëàí ñàéñûçùåñàáñûç 

óëäóçëàðäàí áèðèäèð. – [Ãàäûí:] Éåð, 

ýþé – áöòöí êàèíàò áèð õîø ñÿäà îëàðàã ìÿíè 

îõøàéûð, åéíè çàìàíäà äà è÷èí-è÷èí èíëÿäèðäè.. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ìÿíÿ åëÿ ýÿëäè êè, áèçëÿðäÿí 

ÿââÿë íÿ éåð, íÿ ýþé, íÿ ùÿéàò îëìóø; 

Íÿ áó óúñóç-áóúàãñûç, ýþçÿë êàèíàò îëìóø. 


2. Äöíéà, àëÿì, áöòöí éåð öçö, áöòöí âàðëûã. 

[Àëìàç:] Äåéèðëÿð êè, ñÿìèìè åøãèí öðÿéè 

ýåíèø îëàð. Îðàäà êàèíàò áåëÿ éåðëÿøÿð. 

Ú.Úàááàðëû. Ýþéëÿðè ñàðñûäàí áó ãîðõóíú 

ýóðóëòóäàí áöòöí êàèíàò òèòðÿäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

ÊÀÊÀÄÓ èñ. [àëì.] Ìàëàééà òóòóãóøóñó. 

ÊÀÊÁÎ [èñï.] 1. Òîõóìóíäàí øîêîëàä 

ùàçûðëàíàí òðîïèê áèòêè. Ùÿìèøÿéàøûë òðîïèê 

àüàú îëàí êàêàî áèòêèñèíèí êÿíàðû áöòþâ áþéöê 

éàðïàãëàðû âàðäûð. Ð.ßëèéåâ. 

2. Ùÿìèí àüàúûí öéöäöëìöø òîõóìó. 

// Ùÿìèí òîõóì òîçóíäàí ùàçûðëàíàí ãèäàëû 

øèðèí è÷êè. Áèð ñòÿêàí êàêàî. Óøàãëàðà êàêàî 

âåðäèëÿð. – Èêèëèêäÿ éóõàðû ýåòäèëÿð, êàôåäÿ îòóðóá 

êàêàî è÷äèëÿð. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÊÀÊÈË [ôàðñ.] êëàñ. áàõ êÿêèë. Ýàù éàä 

çöëôöí åéëÿéèðÿì, ýàù êàêèëèí; Áèð ôèêðè åòìÿìèø, 

äèëÿ ôèêðè-äèýÿð ýÿëèð. Ñ.ß.Øèðâàíè. Åé 

àëíûí àé, öçöí ýöíÿø, åé ãàøëàðûí êÿìàí; 

Úåéðàí ýþçöí, ãàðûøãà õÿòèí, êàêèëèí èëàí. 


ÊÁÊÒÓÑ [ëàò.] á à õ ìàëäèëè. 

ÊÀÃÓÐ [úîüð. àääàí] Ãûðìûçû äåñåðò 

øÿðàáû. 

630 

ÊÀËÀÜÀÉ(Û) 

ÊÀË ñèô. 1. Äÿéìÿìèø, éåòèøìÿìèø, ýþé. 

Êàë éåìèø. Êàë òóò. Êàë àë÷à. – [Ùóðèçàäûí] 

..òöêëÿðè ìÿçÿëè áèð ðÿíý àëàð – ýàù ãàðüûäàëû 

ñà÷àüûíà, ýàù äà êàë ãàðïûçà áÿíçÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Íÿáè ýöëëÿ àòñà äöçäÿ, éà äèêäÿ; 

Òàüëàð ìåéâÿñèíè éåðÿ êàë ñàëàð. Ì.Ðàùèì. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. ßðèéèí êàëû. – Èéèä íÿðÿñèíäÿí, 

ýöëëÿ ñÿñèíäÿí; Äÿéìÿìèø òþêöëöð êàëëàðûí, 

äàüëàð! Àøûã ßëÿñýÿð. 

2. ìÿú. Ùÿëÿ éåòèøìÿìèø, èíêèøàô åòìÿìèø. 

Àëìàíèéàíûí Èíýèëòÿðÿ-Ôðàíñà-Ðóñ ÿëåéùèíÿ 

äöçÿëòäèéè úàùàíýèðëèê òÿøêèëàòû äà ùÿëÿ óøàãäûð, 

êàëäûð, éåòèøìÿìèøäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Áàõ, áó éåðëÿðäÿ àäàìëàð äÿéèøèð; Êàë (ç.) 

ýÿëÿí áóðäà äÿéèð, òåç éåòèøèð. Ñ.Ðöñòÿì. 

3. ìÿú. Òóòãóí, áîüóíóã (ñÿñ ùàããûíäà). 

[Âÿêèë] êàë ñÿñè èëÿ Íåìÿòÿ éåð ýþñòÿðäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. ßñýÿðèí ãóëàüûíäà ßëéàðûí 

êàë ñÿñè åøèäèëäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

4. ìÿú. äàí. Êöòáåéèí, ýåúàíëàéàí. Êàë 

àäàì. – Éàø éåòèðèá êàë îëäóíóç; Ýþðÿ-ýþðÿ 

êîð îëäóíóç; Äèíÿ-äèíÿ ëàë îëäóíóç; Ñÿáðèíèçÿ 

ùåéðÿòäÿéèê; Ñèç äþçöìäÿ ôèë îëäóíóç. 


◊ Éóõóäàí êàë îéàíìàã – ëàçûìûíúà 

éàòûá éóõóñóíó àëìàìàã, éóõóäàí éàðûì÷ûã 

äóðìàã. [Ñÿòòàð:] ßøè, éóõóäàí êàë îéàíûá 

ýþçöìö à÷ûðàì, ýþðöðÿì, ýöí òÿçÿúÿ ÷ûðòëàéûð. 


ÊÀËÀ 1 èñ. Öçÿðè ëèôëÿ þðòöëìöø, ïàìáûã 

÷èéèäè. 

ÊÀËÀ 2 èñ. ìÿù. Áþéöê øöøÿ ãàá, èðè øöøÿ 

áàíêà. 

ÊÀËÀÔÀ èñ. 1. Äàüûëìûø òèêèíòèíèí ãàëûüû, 

äàüûëìûø éåð; õàðàáàëûã. Êÿíä éûõûëñà, êàëàôàñûíäàí 

ìÿëóì îëàð. (Àòà. ñþçö). 

2. Èðè äåøèê (äèâàðäà âÿ ñ.-äÿ); èðè ÷óõóð, 

îéóã. Ãàðàëûð äàõìàíûí êàëàôà éåðè; Äÿñòÿ 

øÿðãèñèëÿ ÷ÿêèëèð ýåðè. Ñ.Âóðüóí. 

3. ìÿù. Ãóéó. 

◊ Áèð êàëàôà ñöìöêäöð – ÷îõ àðûã àäàì 


ÊÀËÀÔÀÀÜÛÇ ñèô. çàð. ×îõ èðè àüçû îëàí. 

ÊÀËÀÔÀËÛÃ èñ. Êàëàôàñû îëàí; õàðàáàëûã. 

[Ãàòûð Ìÿììÿä] åâëÿðèíèí êàëàôàëûüûíäà áèð 

äàøûí öñòöíäÿ îòóðóá, .. äÿðèí ñöêóòà ýåòäè. 

“Ãàòûð Ìÿììÿä”. 

ÊÀËÀÜÀÉ(Û) áàõ êÿëàüàéû. Áó äèéàðäà 

êàëàüàé éîõ, êÿòàí éîõ. Ì.Ï.Âàãèô. Áàøûíäà

ÊÀËÀÌÁÓÐ 

Ùåðàò êàëàüàé, ïàëòàðëàðû äàðàéûäû. Àøûã 

ßëÿñýÿð. Ýþçÿë ñóðÿò ñàùèáè îëàí áó ãàäûí 

ãàðà ïàëòàð ýåéìèø, áàøûíà éàøûë-àü èïÿê 

êàëàüàéû ñàëìûøäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÊÀËÀÌÁÓÐ [ôð.] Úèíàñ. 

ÊÀËÀÍ ñèô. äàí. Âàðëû, ïóëëó, úèáè äîëó. 

Îüëàí éÿãèí êàëàí èäè... Ñ.Ðÿùìàí. Ãîíøóì 

áó ìÿúëèñÿ éàëíûç ïóëäàí êàëàí àäàìëàðû 

÷àüûðûð. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÊÀËÀÂÀ èñ. ìÿù. Äÿðÿ. 

ÊÀËÁÀ äàí. êþùí. áàõ êÿðáÿëàéû. Íÿ 

õîðòëàéàéäû áó øÿêèë èëÿ Ìîëëà Íÿñðÿääèí, åé 

êàø; Íÿ êàëáà ñÿáçàëûëàðäà áó õîôö-âÿùøÿò 

îëàéäû. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÊÀËÅÍÄÁÐ [ëàò.] áàõ òÿãâèì. Äèâàðûìäàí 

àñûëû êàëåíäàðäàí ùÿð ýåúÿ; Áèð äþéöø 

âÿ áèð çÿôÿð éàðïàüûíû úûðûðàì. Ñ.Ðöñòÿì. 

Êàëåíäàð ïëàí – êàëåíäàð (òÿãâèì) öçðÿ 

ìöÿééÿí åäèëÿí ïëàí. Êëóáóí êàëåíäàð ïëàíû 

ùàìûéà ìÿëóìäóð. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÀËÅÉÄÎÑÊÓÏ [éóí.] 1. ßëäÿ ôûðëàòäûãäà 

òåç-òåç äÿéèøÿí, ðÿíýëè íàõûøëàð ýþñòÿðÿí, 

áîðóøÿêèëëè îïòèê úèùàç (îéóíúàã). 

2. ìÿú. Ùàäèñÿëÿðèí, øÿõñëÿðèí âÿ ñ.-íèí 

àðäû-àðàñû êÿñèëìÿäÿí äÿéèøìÿñè. ßýÿð 

“Àüà Ìÿùÿììÿä øàù Ãàúàð” ôàúèÿñè êàëåéäîñêîï 

èñÿ, ýþðöíöð êè, úÿíàá òÿíãèäíÿâèñ 

áó ëÿôçèí íÿ îëäóüóíó ëàéèãèíúÿ äöøöíìÿéèá, 

ôÿãÿò áèð õàðèúè ëÿôçè, ùå÷ ìÿùÿëè îëìàéàðàã 

èñòåìàë åòìèøäèð; ÷öíêè úÿìè òàðèõè ôàúèÿëÿð 

êàëåéäîñêîïäóðëàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊÀËÛÌ èñ. åòíîãð. Îðòà Àñèéàäà: åâëÿíÿðêÿí 

îüëàíûí ãûçûí àòà-àíàñûíà âåðìÿëè îëäóüó 

ïóë, ìàë âÿ ñ.; áàøëûã âÿ áó àäÿòèí þçö. 

ÊÀËÛØ èñ. 1. áîò. Éàðïàãëàðû èòè, óçóí, éóìøàãáóüóìëó, 

ãàìûøà îõøàð áèòêè. Êàëûø éåéèá 

çÿùÿðëÿíìÿê (ìàë-ãàðà ùàããûíäà). – Áîñòàíûí 

ÿòðàôûíû êàëûø áàñìûøäû. È.Øûõëû. 

2. ìÿù. Ýþé, òÿçÿ (ñîüàí ùàããûíäà). Êàëûø 

ñîüàí, ãûðìûçû òóðï, ìöõòÿëèô ýþéÿðòè èøòàùà 

èëÿ éåéèëèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÀËÛØËÛÃ èñ. ×îõëó êàëûø áèòÿí éåð. 

[Ðöñòÿì êèøè] êàëûøëûüûí àðàñûíäàêû ãàðïûçëàðäàí 

áèðèíè ýþòöðöá ýåðè ãàéûòäû. È.Øûõëû. 

ÊÀËÈ´ÁÐ [ôð.] 1. õöñ. Ñèëàù ëöëÿñè äèàìåòðèíèí 

þë÷öñö; ÷àï. Êàëèáðè áþéöê òîïëàð. 

// Ìÿðìè âÿ éà ýöëëÿíèí äèàìåòðè. 

2. òåõ. Êöòëÿâè èñòåùñàë îëóíàí øåéëÿðèí 

äÿãèã, ìöÿééÿí þë÷öñö. 

ÊÀËËÀØÌÀ 

3. òåõ. Ìÿìóëàòûí þë÷öñöíö, ôîðìàñûíû âÿ 

ñ. éîõëàìàã ö÷öí þë÷ö àëÿòè. 

ÊÀËÈÁÐËßÌß “Êàëèáðëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÀËÈÁÐËßÌßÊ ô. òåõ. 1. Áèð øåéèí êàëèáðèíè 

þë÷ìÿê âÿ éà éîõëàìàã, áèð øåéÿ ëàçûìè 

êàëèáð âåðìÿê. Ðåëñëÿðè êàëèáðëÿìÿê. 

2. Þë÷ö àëÿòëÿðèíèí áþëýö äÿðÿúÿëÿðèíè éîõëàìàã. 

Òåðìîìåòðè êàëèáðëÿìÿê. 

ÊÀËÈÁÐËßÍÌß “Êàëèáðëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÀËÈÁÐËßÍÌßÊ ìÿúù. òåõ. Êàëèáðëÿìÿ 

èøè àïàðûëìàã, áèð øåéèí êàëèáðè þë÷öëìÿê, 

éîõëàíìàã. 

ÊÀËÈÁÐËßÍÌÈØ ô.ñèô. òåõ. Êàëèáðè éîõëàíìûø 

(þë÷öëìöø), ëàçûìè êàëèáð âåðèëìèø. 

ÊÀËÈÁÐËßÉÈÚÈ ñèô. õöñ. Êàëèáðëÿìÿ èøè èëÿ 

ìÿøüóë îëàí èø÷è (á à õ êàëèáð 2-úè ìÿíàäà). 

ÊÀËÈÁÐËÈ ñèô. õöñ. Ìöÿééÿí êàëèáðäÿ 

îëàí, ìöÿééÿí þë÷öñö îëàí, ãÿáóë åäèëìèø 

êàëèáðÿ óéüóí îëàí. Ìöõòÿëèô êàëèáðëè òîïëàð. 

ÊÀËÈÁÐÞË×ßÍ èñ. òåõ. Êöòëÿâè èñòåùñàë 

îëóíàí þë÷ö úèùàçëàðûíûí äÿãèã êàëèáðèíè ìöÿééÿí 

åòìÿê ö÷öí þë÷ö àëÿòè (ÿíäàçÿ, ãÿëèá 

âÿ ñ). 

ÊÁËÈÓÌ [ëàò. ÿñëè ÿð. ÿëêàëè] êèì. Ãÿëÿâè 

ôèëèçëÿð ãðóïóíäàí ýöìöøö-àü ðÿíýëè ìåòàë 

– êèìéÿâè åëåìåíò. 

ÊÀËÈÓÌËÓ ñèô. êèì. Êàëèóì ãàðûøäûðìàãëà 

ùàçûðëàíìûø, òÿðêèáèíäÿ êàëèóì îëàí. 

Êàëèóìëó äóçëàð. 

ÊÁËÊÀ [ôð.] 1. ×åðòéîæëàðäàí, éàõóä øÿêèëëÿðäÿí 

äÿãèã ñóðÿò ÷ûõàðòìàã ö÷öí õöñóñè 

öñóëëàðëà ùàçûðëàíìûø íàçèê øÿôôàô êàüûç âÿ 

éà ïàð÷à. 

2. ×åðòéîæóí âÿ éà øÿêëèí ùÿìèí ìàòåðèàë 

öçÿðèíäÿ ÷ûõàðûëìûø ñóðÿòè. 

3. äèë÷. Áàøãà áèð äèëäÿêè ñþç, éà èôàäÿéÿ 

òÿãëèä âÿ éà ùÿðôè òÿðúöìÿ éîëó èëÿ äöçÿëäèëÿí 

ñþç âÿ éà èôàäÿ. Êàëêà äöçÿëòìÿê. Êàëêà öñóëó. 

“Îòáè÷ÿí” ðóñúà “ñåíîêîñ” ñþçöíöí êàëêàñûäûð. 

ÊÀËÊÓËÉÁÑÈÉÀ [ëàò.] Ìàëûí ìàéà âÿ 

ñàòûø ãèéìÿòèíèí ùåñàáëàíìàñû. Ìàëûí êàëêóëéàñèéàñû. 

Êèòàáûí êàëêóëéàñèéàñû (êèòàáûí äÿéÿðèíè 

ìöÿééÿí åòìÿê ö÷öí ìÿòáÿÿ èøàðÿëÿðèíèí 

ùåñàáëàíìàñû). 

ÊÀËÊÓËÉÀÑÈÉÀ×Û èñ. Êàëêóëéàñèéà èëÿ 

ìÿøüóë îëàí ìöùàñèáàò èø÷èñè; êàëêóëéàòîð. 

ÊÀËÊÓËÉÁÒÎÐ [ëàòûíúàäàí] á à õ êàëêóëéàñèéà÷û. 

ÊÀËËÀØÌÀ “Êàëëàøìàã”äàí ô.èñ. 

631

ÊÀËËÀØÌÀÃ 

ÊÀËËÀØÌÀÃ ô. Ñÿñè òóòóëìàã, áîüóíóã 

ùàëà äöøìÿê. Êàëëàøà-êàëëàøà êàðëàøûð èíñàí; 

È÷èíèí ñÿñèíè ÷þëö åøèòìèð... Ì.Àðàç. 

ÊÀËËÀØÌÛØ ô.ñèô. Áîüóã, òóòãóí (éàëíûç 

ñÿñ ùàããûíäà). ßìèíÿ .. éóõóñóçëóãäàí êàëëàøìûø 

ñÿñëÿ äåäè: – Èêèäèð, ö÷äÿí áåø äÿãèãÿ 

èøëÿéèá. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ÊÀËËÛÃ èñ. 1. Éåòèøìÿìèø ìåéâÿíèí, 

ìÿùñóëóí ùàëû. Àëìàíûí êàëëûüû. Öçöìöí 

êàëëûüû. 

2. ìÿú. äàí. Êöòáåéèíëèê, êöòëöê, êîðàçåùèíëèê, 

ãàíìàçëûã. Àòëûõàí Îðõàíûí êàëëûüûíà, 

êåéëèéèíÿ òÿÿúúöáëÿíèðìèø êèìè ÷èéíèíè ÷ÿêäè. 

È.Ìÿëèêçàäÿ. Êàëëûã åòìÿê – ãàíìàçëûã 

åòìÿê, äöøöíúÿñèç ùÿðÿêÿò åòìÿê. 

ÊÀËËÈÃÐÁÔ [éóí.] áàõ õÿòòàò. 

ÊÀËËÈÃÐÀÔÈÊ [éóí.] Êàëëèãðàôèéàéà àèä. 

Êàëëèãðàôèê õÿòò – ýþçÿë, àéäûí, äöç õÿòò 

(éàçû). 

ÊÀËËÈÃÐÁÔÈÉÀ [éóí.] áàõ õÿòòàòëûã. 

ÊÀËÌÛÊ èñ. Ðóñèéà Ôåäåðàñèéàñû òÿðêèáèíäÿ 

Êàëìûê ÌÐ-èí ÿñàñ ÿùàëèñèíè òÿøêèë åäÿí 

õàëã âÿ áó õàëãà ìÿíñóá àäàì. ÕÂÛÛ ÿñðèí 

30-úó èëëÿðèíäÿ Àøàüû Âîëãàäà êàëìûêëàð 

ìåéäàíà ÷ûõäûëàð. Êàëìûêëàðûí íÿñèëëÿðè îéðàòëàðäûð. 

ÊÀËÌÛÊÚÀ ñèô. âÿ çÿðô Êàëìûê äèëèíäÿ. 

Êàëìûêúà êèòàá. Êàëìûêúà äàíûøìàã. 

ÊÀËÎÐÈ´ÌÅÒÐ [ëàò. úà1îð – èñòè âÿ éóí. 

ìåòðåî – þë÷öðÿì] Èñòèëèê ìèãäàðûíû þë÷ÿí 

úèùàç. 

ÊÀËÎÐÈÌÉÒÐÈÉÀ [ëàò. úàëîð – èñòè âÿ 

éóí. ìåòðåî – þë÷öðÿì] Ôèçèêàíûí ìöõòÿëèô 

úèñèìëÿðèí èñòèëèê òóòóìóíó þë÷ìÿêëÿ ìÿøüóë 

îëàí ñàùÿñè. 

ÊÀËÎÐÈÉÀ [ëàò.] Èñòèëèê þë÷öñö âàùèäè. 

Áþéöê êàëîðèéà – áèð êèëîãðàì ñóéóí 

ùÿðàðÿòèíè áèð äÿðÿúÿ àðòûðìàã ö÷öí ëàçûì 

îëàí ùÿðàðÿòèí ìèãäàðû. Êè÷èê êàëîðèéà – áèð 

ãðàì ñóéóí ùÿðàðÿòèíè áèð äÿðÿúÿ àðòûðìàã 

ö÷öí ëàçûì îëàí ùÿðàðÿòèí ìèãäàðû. // Ùÿð áèð 

ãèäàíûí èíñàí îðãàíèçìèíäÿ éàðàòäûüû èñòèëèê 

åíåðæèñèíèí ìèãäàðû. Áÿçè ãèäàëàðäà êàëîðèéà 

àçäûð. 

ÊÀËÎÐÈÉÀËÛ ñèô. Êàëîðèéàñû ÷îõ îëàí. 

Êàëîðèéàëû ãèäàëàð. 

ÊÀËÎÐÈÉÀËÛËÛÃ èñ. Èñòèëèê äîüóðìà ãàáèëèééÿòè; 

áèð øåéäÿ îëàí êàëîðèéàíûí (èñòèëèéèí) 

ìèãäàðû. Éàíàúàüûí êàëîðèéàëûëûüû. Õþðÿéèí êàëîðèéàëûëûüû. 

632 

ÊÀÌ 

ÊÁËÑÅÊÑ [ëàò.] ÿúç. Õëîðëó êàëñèóì âÿ 

óðîòðîïèí äóçó (ãðèïèí ãàáàüûíû àëìàã ö÷öí 

äÿðìàí êèìè èøëÿíèð). 

ÊÁËÑÈÓÌ [ëàò.] êèì. ßùÿíýäàøû, ìÿðìÿð 

âÿ ñ. òÿðêèáèíäÿ îëàí ýöìöøö-àü ðÿíýëè ìåòàë 

– êèìéÿâè åëåìåíò. 

ÊÁËÒÀ áîò. áàõ ñóíÿðýèçè. Àçÿðáàéúàíûí 

äàü-ìåøÿ ãóðøàüûíûí áàòàãëûã éåðëÿðèíäÿ 

áèòÿí êàëòà (ñóíÿðýèçè) úèíñèíèí .. áèøèðèëèá 

ãóðóäóëìóø êþêëÿðèíäÿí ôÿñÿëè áèøèðìÿê îëóð. 

Ì.Ãàñûìîâ. 

ÊÀËÂÈË [ôð. õöñ. àääàí] Ñàðûìòûë àëìà 

íþâö. Êàëâèë àëìàñû. 

ÊÀËÂÈÍÈ´ÑÒ [õöñ. àääàí] Êàëâèíèçì ìÿçùÿáèíÿ 


ÊÀËÂÈÍÈ´ÇÌ [õöñ. àääàí] ÕÂÛ ÿñðäÿ Èñâå÷ðÿäÿ 

Êàëâèí àäëû øÿõñ òÿðÿôèíäÿí òÿñèñ 

åäèëìèø ïðîòåñòàíò ìÿçùÿáëÿðèíäÿí áèðè. 

ÊÀÌ 1 èñ. [ôàðñ.] 1. Àðçó, ìÿãñÿä, ìÿðàì, 

ìóðàä. Íå÷ÿ èëäèð ýþçöìöçö Ìöðñÿëèí òîéóíà 

äèêìèøèê, áó áèçèì ö÷öí áþéöê êàìäûð... 

À.Øàèã. Çàìàí áèçäÿí êàì àëûáäûð; Äàhà 

öðÿê ãîúàëûáäûð; Áèçäÿí àíúàã àä ãàëûáäûð; 

Íÿ ñÿí ýöëñÿí, íÿ ìÿí áöëáöë. Á.Âàùàáçàäÿ. 

Êàì àëìàã – 1) á à õ êàìà éåòìÿê 

(éåòèøìÿê, ÷àòìàã). Ôÿðùàä, Ìÿúíóí, Êÿðÿì 

êàìûí àëìàäû; Áèð Éóñèôè ñåâäèéèíÿ éåòèðäèí. 

Ìîëëà Úöìÿ. Áèç äÿ ìóðàäûìûçúà ôÿëÿêäÿí 

êàì àëàéäûã; Ñèçÿ ãîíøó îëàéäûã. Ì.Ìöøôèã; 

2) èíòèãàì àëìàã, ÿâÿç îëàðàã áèðèíèí ôÿëàêÿòèíÿ 

ñåâèíìÿê. Êàì áóëìàã êþùí. – áàõ 

êàì àëìàã 1-úè ìÿíàäà. Ôÿñëè-áàùàð ýÿëäè, 

êþíöë, øàä, êàì áóë! Ã.Çàêèð. Êàì âåðìÿê 

– àðçóñóíà, êàìûíà éåòèðìÿê. Õÿñòÿäèð, 

Ãþâñè, òÿáèáèí, äÿðä áèëìÿê ÷àüûäûð; ×àðÿ 

ãûëìàã, êàì âåðìÿê, êþíöë àëìàã ÷àüûäûð. 

Ãþâñè. Êàìà éåòèðìÿê – àðçóñóíà ÷àòäûðìàã. 

Êàìà éåòìÿê (éåòèøìÿê, ÷àòìàã) – 

àðçóñóíà íàèë îëìàã, ìÿãñÿäèíÿ ÷àòìàã. Äåéèí 

ñÿðâè-ýöëÿíäàìà; Þëäöðñöí, éåòèøñèí êàìà. 

Ã.Çàêèð. [Ìèðçÿ Ðçà:] [Íÿñðÿääèí øàùû] þëäöðäöì, 

èíäè êàìà éåòèøäèì! Ú.Úàááàðëû. 

Éîõñà éåòìÿéÿúÿê êàìûíà øàèð; Ãóðó áèð òàõòàíû 

ñèìñèç ÷àëàúàã Ñ.Âóðüóí. Êàìè-äèë 

êëàñ. – öðÿê àðçóñó. Øöêð Ñåééèä, ýåäèðÿì 

êàìè-äèë èëÿ áó ñÿùÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. Êàìû 

ýþçöíäÿ ãàëìàã – àðçóñóíà ÷àòìàìàã, àðçóñó 

öðÿéèíäÿ ãàëìàã. Ýþçöíäÿ ãàëìàñûí 

èíñàíûí êàìû. Ç.Õÿëèë.

ÊÀÌ 

2. êëàñ. Ëÿççÿò, çþâã. Êàì âåðìÿê – 

çþâã âåðìÿê, ëÿççÿò âåðìÿê. À÷äûí äÿðèèëòèôàòö 

ÿíàì; Âåðäèí ýÿðÿýèíúÿ ùÿð êÿñÿ êàì. 

Ôöçóëè. Êàì ýþòöðìÿê – çþâã àëìàã, ëÿççÿò 

àëìàã. [Ãàäûí:] Èêèúÿ íÿôÿð áåëÿ áàëàì 

îëàéäû, ùÿðÿñèíè áèð ìÿêòÿáÿ ãîéàéäûì, ùÿð 

ýöí áèðèíèí éàíûíà ýåäèá áàõàíäà êàì ýþòöðÿéäèì. 


3. Êàìûíúà, êàìûìúà øÿêëèíäÿ êþùí. – 

öðÿéèíúÿ, öðÿéèìúÿ; èñòÿäèéèí êèìè, èñòÿäèéèì 

êèìè. Ñåééèä, òÿùÿììöë åò øÿáè-ùèúðàíÿ, 

÷ÿêìÿ àù; Áèð ýöí îëóð êè, êàìûíúà ðóçèýàð 

îëóð. Ñ.ß.Øèðâàíè. Éöç èë éàøàéûá áèðúÿ ýöí 

þìðöìäÿ ôÿëÿêäÿí; Êàìûìúà ìÿäàð îëìàñà, 

ìÿí íåéëÿéÿ áèëëÿì ß.Âàùèä. 

ÊÀÌ 2 èñ.: êàìûíà ÷ÿêìÿê – óäìàã. ßæäàùà 

èòàÿò åäèá úÿùÿííÿìè ÷ÿêäè êàìûíà. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Èêèáàøëû ÿæäàùà êèìè [ñåë] 

àüçûíû à÷ûá, áèçè êàìûíà ÷ÿêìÿê èñòÿéèðäè. 


ÊÀÌÀË èñ. [ÿð.] 1. Êàìèëëèê, éåòêèíëèê. 

2. Åëì, öðôàí, ôÿçèëÿò. [Ùàúû Íóðó øàèð:] 

Àòàí îõóìóøäó, êàìàëû âàð èäè. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Àíà ýÿðÿê þâëàäûíà êàìàë èøûüûíû áàüûøëàñûí. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Êàìàëà 

÷àòìàã (éåòìÿê, éåòèøìÿê) – éåòêèíëÿøìÿê, 

éåòêèíëèê äþâðöíÿ ÷àòìàã; êàìèëëÿøìÿê, òÿêìèëëÿøìÿê. 

Áÿäÿñèëëÿð ÷ÿòèí éåòÿð êàìàëà; 

ßýÿð êè, îõóéà öçöíäÿí ìÿíè. Ã.Çàêèð. Áÿëêÿ 

äÿ éåòìÿìèø äöíéà êàìàëà; Áÿëêÿ äÿ ýþðìÿéèð 

áó äÿùøÿòëÿðè. Ñ.Âóðüóí. [ßëèø Ýöëúàìàëà:] 

Ñîíðà äà Ýÿíúÿäÿ ìÿêòÿáÿ ýåòäèê; Áèð éåðäÿ 

îõóéóá êàìàëà éåòäèê. Ç.Õÿëèë. // Íþãñàíñûçëûã, 

ìöêÿììÿëëèê, òàìàìëûã, áèòêèíëèê. 

Êàìàëà éåòèðìÿê – éåòèøäèðìÿê, äÿðñ 

âåðìÿê, éåòêèíëÿøäèðìÿê. Âàãèô êèìè ìîëëàäàí 

äÿðñ àëìûñàí; Ýÿð éåòèðñèí ñÿíè êàìàëÿ, 

Éåòÿð. Ì.Ï.Âàãèô. 

3. Àüûë, çÿêà, äÿððàêÿ. Êàìèë èíñàí êàìàëûíäàí 

áÿëëè îëàð. (Àòà. ñþçö). ßëÿñýÿð ñþéëÿéÿ 

ñþç ìöõòÿñÿðèí; Àüëû êàìèë îëà, êàìàëû 

äÿðèí; Ùàìû áèð àüûçäàí äåéÿ “àôÿðèí!” Àøûã 

ßëÿñýÿð. Êàìàë ñàùèáè – àüûëëû, äÿððàêÿëè 

(àäàì). Ýöí êèìè íåìÿòè-õóáëóãäà êàìàë 

ñàùèáèäèð. Ì.Ï.Âàãèô. Êàìàëû (êàìàëäàí) 

àçìàã – àüëûíû èòèðìÿê, äÿëè îëìàã. Ìàùèòÿìàìÿ 

åéëÿäè íèñáÿò úàìàëûíû; Íþãñàíû âàð 

êè, Ñåééèä àçûáäûð êÿìàëäÿí. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

// Èíñàí þìðöíöí éåòêèíëèê äþâðö. 

ÊÀÌÀÍ 

4. Èçàôÿò òÿðêèáëÿðèíäÿ: ãîøóëäóüó ñþçÿ 

áèòêèíëèê, òàìëûã, ìöêÿììÿëëèê ìÿíàñû âåðèð; 

ìÿñ.: êàìàëè-åùòèðàìëà (òàì åùòèðàìëà, 

àðòûã åùòèðàìëà), êàìàëè-ëÿççÿòëÿ (áþéöê ëÿççÿòëÿ), 

êàìàëè-äèããÿòëÿ (òàì äèããÿòëÿ, áþéöê 

äèããÿòëÿ). – ..ßýÿð áÿçè øÿõñëÿðÿ ùÿìèí ìÿñÿëÿ 

[ïàïàã ìÿñÿëÿñè] ÿùÿìèééÿòñèç âÿ õûðäà 

áèð ìÿñÿëÿ ýþðñÿíñÿ, áèç êàìàëè-úöðÿòëÿ äåéÿ 

áèëÿðèê... Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ñÿëèì] 

êàìàëè-åòèäàëëà ýþçëÿéèðäè êè, [Ìåùðèáàí] 

àüëàéûá öðÿéèíè áîøàëòñûí. Ñ.Ùöñåéí. ..Êàìàëèåùòèðàìëà 

[Ùàúû Ãàìáàé âÿ Ìÿøÿäè Ùåéáÿòÿ] 

ñàëàì âåðäèì. Ãàíòÿìèð. 

◊ Êàìàë àòòåñòàòû – òàì îðòà ìÿêòÿáè ãóðòàðìàã 

ùàããûíäà àòòåñòàò. 

ÊÀÌÀËÛÍÚÀ çÿðô êþùí. Ëàçûìè äÿðÿúÿäÿ, 

ìöêÿììÿë ñóðÿòäÿ, êèôàéÿò ãÿäÿð; ëàçûìûíúà. 

Áó âàõòàäÿê íÿ Ãàñûì áÿé Çàêèðèí âÿ íÿ 

Ùàúû Ñåéèä ßçèì Øèðâàíèíèí òÿðúöìåéè-ùàëëàðû 

âÿ ÿøàðö àñàðè êàìàëûíúà þéðÿíèëìÿéèá. 


ÊÀÌÀËËÀÍÌÀ “Êàìàëëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÀÌÀËËÀÍÌÀÃ ô. ßãëÿí êàìèëëÿøìÿê, 

éåòêèíëÿøìÿê. 

ÊÀÌÀËËÛ ñèô. Êàìàë ñàùèáè îëàí; àüûëëû, 

òÿðáèéÿëè, ìÿðèôÿòëè. Êàìàëëû óøàã. – [Øÿðÿôíèñÿ 

õàíûì:] Íÿ ñþçäöð êè, ñÿíèí êèìè úàâàí, 

êàìàëëû îüëàí Òèôëèñäÿ ãóëëóã òàïìàç 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ùàúû:] Îüëàíëàðûì, àüûëëû 

îëóí, êàìàëëû (ç.) îëóí, ýÿëèíëÿð ñèçè áèðáèðèíèçäÿí 

àéûðìàñûí. Ãàíòÿìèð. Ìÿí ñÿíèí 

ýþçëÿðèíäÿí ýþðöðÿì, êàìàëëû áàëàñàí, àíúàã 

êèìÿ íÿ ôàéäà! Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÀÌÀËËÛËÛÃ èñ. ßãëè úÿùÿòäÿí êàìèëëèê, 

éåòêèíëèê, áèòêèíëèê. 

ÊÀÌÀËÑÛÇ ñèô. Àüëû-êàìàëû îëìàéàí, ÿãëè 

úÿùÿòäÿí êàìèë îëìàéàí; ìÿðèôÿòñèç. [Ãàäûí:] 

Úÿíàá, áåëÿ ñþçëÿðè íÿ ö÷öí áóéóðóðñóíóç 

.. Ìÿí îíëàðà àüûëñûç, ãàáèëèééÿòñèç, êàìàëñûç 

äåéÿ áèëìÿðÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊÀÌÀÍ èñ. [ôàðñ.] 1. Á à õ êàìàí÷à. Íÿ 

ãÿäÿð äÿðäëèäèð î ãûðûã êàìàí; Øèêàéÿò åéëÿéèð 

þç äöíéàñûíäàí. Ñ.Âóðüóí. Ñþéëÿäèê ãàí 

àüëàéàí Àðàçà äÿðäèìèçè. Ñ.Ðöñòÿì. Ñóëàð 

öñòÿ éàéûëûð; Òàð ñÿñè, êàìàí ñÿñè. È.Ñÿôÿðëè. 

2. Îõàòàí éàé. Îõ àòûëûð, ñàíêè êàìàí 

ñÿñëÿíèð; Ñàùåéè-ìåéäàíäà âóðóð òÿê ñÿáèð. 

Ì.ß.Ñàáèð. Íèøàí÷ûëàð äÿðùàë êàìàíëàðûíû 

÷èéèíëÿðèíäÿí ÷ûõàðûá, õóðìà àüàúëàðû è÷ÿðèñèíÿ 

éöéöðäöëÿð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

633

ÊÀÌÀÍ×À 

634 

ÊÀÌÅÐÒÎÍ 

◊ Êàìàí êèìè ÿéèëìÿê ìÿú. – áåëè ÿéèëìÿê 

(áöêöëìÿê), èêèãàò îëìàã. Êàìàí êèìè 

(òÿê) ÿéìÿê ìÿú. – áåëèíè ÿéìÿê. Åëÿìè 

äåéÿð ìÿíè; Éàäëàðà äåéÿð ìÿíè; Àéðûëûã óçóí 

îëñà; Êàìàíòÿê ÿéÿð ìÿíè. (Áàéàòû). Êàìàíà 

äþíìÿê – áàõ êàìàí êèìè ÿéèëìÿê. 

ßçèçèéÿì ÷ÿêìÿêäÿí; Ãÿëéàí àëûá ÷ÿêìÿêäÿí; 

Ãÿääèì êàìàíà äþíäö; Ãöðáÿò äÿðäè 

÷ÿêìÿêäÿí. (Áàéàòû). Ãàøû êàìàí øàèð. – áàõ 

êàìàíãàø(ëû). Ãàøëàðû êàìàí, àé ãûç; Àïàðäûí 

èìàí, àé ãûç; Äåäèì, ùàðà ýåäèðñÿí 

Îëäóí áÿäýöìàí, àé ãûç! (Áàéàòû). Ìöæýàíëàðûí 

îõäó, ãàøëàðûí êàìàí; Ýþçëÿðèí ãÿñä 

åäÿð úàíà, Ýöëïÿðè! Àøûã ßëÿñýÿð. [Ñóëòàí 

áÿé:] Àìàí, àìàí, îé, ãàøû êàìàí, îé! Ýÿë 

àëûì, ìàðàëûì, äèëáèëìÿç! Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÊÀÌÀÍ×À èñ. [ôàðñ.] Àëò òÿðÿôè äèç öñòöíÿ 

ãîéóëóá éàéëà ÷àëûíàí ìóñèãè àëÿòè; êàìàí. 

Êàìàí÷à ÷àëìàã. Êàìàí÷à êèðèøè. – Ìÿúëèñèí 

äàëûíäàí êàìàí÷à ñÿñè åøèäèëèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Àëãûøëàð àëòûíäà åíäè ñÿùíÿäÿí; Éåíèäÿí 

êàìàí÷à äèíäè ñÿùíÿäÿí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÊÀÌÀÍ×À×ÀËÀÍ, ÊÀÌÀÍ×À×Û èñ. Êàìàí÷àäà 

÷àëàí ÷àëüû÷û. Òàðçÿí èëÿ êàìàí÷à÷û 

ìÿùàðÿòëÿ ÷àëûð, ãàâàëâóðàí îüëàí èñÿ áîüàçûíû 

àðûòëàéûá îõóìàüà ùàçûðëàøûðäû. Ì.Ùöñåéí. 

Ðÿøèä, åéíè çàìàíäà ÿí úîøãóí áèð îâ÷ó, ÿí 

ìàùèð áèð êàìàí÷à÷ûäûð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÊÀÌÀÍ×À×ÛËÛÃ èñ. Êàìàí÷à ÷àëìà ñÿíÿòè. 

ÊÀÌÀÍ×ÀËÀÍ áàõ êàìàí÷à÷àëàí. Êàìàí÷àëàí 

êèìäèð î – Áÿõòèéàð! Êöëÿêìè, éà 

ñèìäèð î – Áÿõòèéàð! Ð.Ðçà. 

ÊÀÌÀÍ×Û èñ. áàõ êàìàí÷à÷û. 

ÊÀÌÀÍÄÀÐ èñ. [ôàðñ.] êþùí. 1. Îõàòàí, 

ìàùèð àòûúû. Êàìàíäàð àòàð îõóíó; Àë åéëÿäèì 

ìÿí ÷îõóíó. “Êîðîüëó”. Êàìèë êàìàíäàðäû, 

àòûá-âóðàíäû; Ãîâüà ýöíö èýèäëÿðè éûõàíäû. 


2. Ãÿäèìäÿ àüàñûíûí éàíûíúà îõ-éàéûíû 

ýÿçäèðÿí õèäìÿò÷è. 

ÊÀÌÀÍÄÀÐËÛÃ èñ. êþùí. Êàìàíäàðûí èøè, 


ÊÀÌÀÍß èñ. [ôàðñ.] êþùí. Êàìàíûí, êàìàí÷àíûí 

éàéû. Ìåùðàáè-ãàøûí ôèêðè áó õÿì 

ãÿääèìè, åé ìÿù; Äþíäÿðäè ãàøûí êèìè êàìàíÿ, 

þëöðÿì ìÿí. ß.Âàùèä. 

ÊÀÌÀÍÃÀØ(ËÛ) ñèô. øàèð. Ãàøëàðû êàìàí 

(éàé) øÿêëèíäÿ îëàí. Ùàðäà ýþðñÿì øóõ êàìàíãàøëûíû; 

Èñòÿðÿì úàíûìû ãóðáàí åéëÿéèì. 

Ì.Ï.Âàãèô. Åé êàìàíãàøëû, ìÿíè éàðÿëÿäè 

ãÿìçÿí îõó; Çöëôöíö áàñ éàðàìà, ãîéìà ìÿíè 

ãàí àïàðà. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÊÀÌÁÀÜÛ èñ. Àòûí äàëûíäàêû éöêö áàüëàìàã 

ö÷öí èï. 

ÊÁÌÁÀËÀ [ôèí.] çîîë. Ýþçëÿðè áàøûíûí áèð 

òÿðÿôèíäÿ îëàí éàñòû áàëûã. 

ÊÀÌÉËÈÉÀ èñ. [ôð.] Òöêëö éàðïàãëàðû âÿ 

èðè ýþçÿë ýöëëÿðè îëàí àüàú; ýöë àäû. 

ÊÁÌÅÐÀ 1 [ëàò.] 1. Áÿçè èäàðÿëÿðäÿ õöñóñè 

ìÿãñÿäëÿð ö÷öí àéðûëìûø îòàã. Äåçèíôåêñèéà 

êàìåðàñû. ßë áàãàæû êàìåðàñû. 

2. Ùÿáñõàíàäà äóñòàãëàðûí ñàëûíäûüû îòàãëàðäàí 

ùÿð áèðè. Êàìåðàéà àüûð áèð ñöêóò ÷þêäö. 

Ì.Ùöñåéí. Äöíéà áèð àí è÷èíäÿ; Êàìåðàéà 

÷åâðèëèá, íåúÿ áàëàúàëàíäû; Ñîéóã òÿð 

áàñäû ìÿíè; Äåäèì, äàð àüàúûíäàí þç äèëèì 

àñäû ìÿíè. Á.Âàùàáçàäÿ. 

3. òåõ. Ùÿð ùàíñû áèð úèùàçûí, ìàøûíûí, ãóðüóíóí 

è÷èíäÿêè ãàïàëû áîøëóã. Ïå÷èí êàìåðàñû. 

Ñûõûëìûø ùàâà êàìåðàñû. 

4. Ôîòîàïàðàòûí, ïëàñòèíêà éà ïëéîíêà ãîéóëàí, 

èøûã êå÷ìÿéÿí è÷ÿðè ùèññÿñè. 

5. Øèíèí, òîïóí è÷ÿðèñèíÿ ùàâà äîëäóðóëàí 

ðåçèí êèñÿñè. Àâòîìîáèë øèíèíèí êàìåðàñû. Ôóòáîë 

òîïóíóí êàìåðàñû. 

ÊÀÌÅÐÀ 2 : êàìåðà ìóñèãèñè – áèð âÿ éà 

áèð íå÷ÿ èôà÷û ö÷öí éàçûëìûø ìóñèãè ÿñÿðè. 

Êàìåðà ìóñèãèñè ÿñëèíäÿ êè÷èê áèíàëàðäà èôà 

åäèëìÿê ö÷öí éàðàäûëàí âîêàë âÿ èíñòðóìåíòàë 

ÿñÿðëÿðäÿí èáàðÿò îëóð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. Êàìåðà 

êîíñåðòè – êàìåðà ìóñèãèñè ÿñÿðëÿðèíäÿí 

èáàðÿò êîíñåðò. 

ÊÀÌÅÐÁË [ôð.]: êàìåðàë èøëÿðè, êàìåðàë 

èøëÿìÿ – åêñïåäèñèéà âÿ ÷þë-àõòàðûø èøëÿðè 

çàìàíû òîïëàíìûø ìàòåðèàëëàðûí ëàáîðàòîðèéàäà, 

êàáèíÿäÿ èøëÿíìÿñè. Äèàëåêòîëîæè åêñïåäèñèéà 

ìàòåðèàëëàðûíûí êàìåðàë èøëÿíìÿñè. 

ÊÀÌÅÐÀËÛ ñèô. òåõ. Êàìåðàñû îëàí (á à õ 

êàìåðà 1 3-úö ìÿíàäà). Êàìåðàëû ïå÷. Êàìåðàëû 

øëöç. 

ÊÀÌÅÐÀÉÀÌÀÉÀÍ èñ. äàí. õöñ. Äåøèëìèø 

àâòîìîáèë êàìåðàëàðûíû âóëêàíèçàñèéà 

öñóëëà éàìàéàí óñòà; âóëêàíèçàòîð. 

ÊÀÌÅÐÒÓÍ [àëì.] ×àëüû àëÿòëÿðèíè, ùàáåëÿ 

õîð îõóéàðêÿí ñÿñèíäÿí ÿñàñ òîí êèìè 

èñòèôàäÿ åäèëÿí, áÿðê úèñìÿ òîõóíäóðóëäóãäà 

ìöÿééÿí éöêñÿêëèêäÿ ñÿñ ÷ûõàðàí ùà÷àøÿêèëëè 

êè÷èê ïîëàä àëÿò.

ÊÀÌÔÎÐÀ 

ÊÀÌÔÎÐÀ [ëàò. ÿñëè éóí.] áàõ êàôóð. 

Êàìôîðà ñïèðòè. – [Ìÿëÿê Êÿðÿìÿ:] Êàìôîðà 

âóðàúàüàì. Áóíà êå÷ìèøëÿðäÿ êàôóð éàüû 

äåéÿðäèëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÀÌÛØÈÒ [ðóñ. ÿñëè ãàìûø-äàí] õöñ. Ïëèòÿ 

øÿêëèíäÿ ïðåñëÿíìèø ãàìûøäàí ùàçûðëàíàí 

òèêèíòè ìàòåðèàëû. Êàìûøèò çàâîäó. 

ÊÀÌÈË ñèô. [ÿð.] 1. Íþãñàíñûç, ãöñóðñóç, 

áèòêèí, òàì, ìöêÿììÿë. Êàìèë ÿñÿð. – Úÿìàëè-áàòèíèì 

êàìèëäè, éîõ áèð çÿððÿ íþãñàíû; 

Íÿ ãÿì, åé ìàùè-áèìåùðèì, ýÿð îëñà ñóðÿòèì 

íàãèñ. Ñ.ß.Øèðâàíè. Îëóì ñàäàüàñû áó 

ýþçÿëëÿðèí; Ìÿðèôÿòäÿ êàìèë, êàìàëäà äÿðèí. 


2. Êàìàëà éåòìèø, êàìèëëÿøìèø, éåòêèí. 

Êàìèë óñòà. Êàìèë ñÿíÿòêàð. // Òÿúðöáÿëè, 

ìàùèð. Éàíìàãäà êàìèëäèð, îääà ñÿìÿíäÿð; 

Ìÿí þçöì áó éîëóí ìÿðäàíÿñèéÿì. Ã.Çàêèð. 

Ìàøàëëàù, íÿ éàõøû ãàáèëñÿí; Áàü÷àáàíëûãäà 

õåéëè êàìèëñÿí. À.Ñÿùùÿò. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Áó ùÿëÿ êàìèëëÿðè; Ýþð íÿäèð úàùèëëÿðè. (Àòà. 

ñþçö). [ßçèç áÿé:] Õåéð, ùàçûð äåéèë, àõòàðûðûã 

êè, áèð êàìèë òàïàã, âÿêèë òóòàã. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Úÿíý ÿùìÿãëÿ åéëÿìÿç àãèë; ßãëè áàøûíäà 

îëñà ýÿð êàìèë. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÊÀÌÈËÚß ñèô. Êàìèë, ìöêÿììÿë, òàì, 

òàìàì-êàìàë. 

ÊÀÌÈËßÍ çÿðô [ÿð.] Òàìàìèëÿ, áöòöíëöêëÿ, 

òàìàì-êàìàë. 

ÊÀÌÈËËßØÄÈÐÈËÌß “Êàìèëëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÀÌÈËËßØÄÈÐÈËÌßÊ “Êàìèëëÿøäèðìÿê”äÿí 

ìÿúù. 

ÊÀÌÈËËßØÄÈÐÌß “Êàìèëëÿøäèðìÿê”- 


ÊÀÌÈËËßØÄÈÐÌßÊ “Êàìèëëÿøìÿê”äÿí 

èúá. 

ÊÀÌÈËËßØÌß “Êàìèëëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÀÌÈËËßØÌßÊ ô. Êàìèë îëìàã, êàìàëà 

éåòèøìÿê; éåòêèíëÿøìÿê. Òöðê õàëãëàðûíûí 

ñþç ñÿíÿòè ãàðøûëûãëû ìÿäÿíè-ÿäÿáè ÿëàãÿëÿð 

ñàéÿñèíäÿ çÿíýèíëÿøèá êàìèëëÿøÿúÿêäèð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÊÀÌÈËËÈÊ èñ. Áèòêèíëèê, ìöêÿììÿëëèê, 

éåòêèíëèê. Êàìèëëèéÿ ÷àòìàã. – Ôîðìàíûí êàìèëëèéè 

âÿ ÿñÿðèí áöòöí öíñöðëÿðè àðàñûíäàêû 

áÿäèè âÿùäÿòÿ ýÿëäèêäÿ èñÿ “Þëöëÿð” Àçÿðáàéúàí 

äðàìàòóðýèéàñûíûí øàù ÿñÿðè ñàéûëà 

áèëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÀÌÂÎË 

ÊÀÌÏÀÍÈÉÀ [èòàë.] 1. Öìóìèééÿòëÿ, áèð 

úÿáùÿäÿ êå÷èðèëÿí ùÿðáè ÿìÿëèééàò, ìöùàðèáÿ, 

ùÿðáè éöðöø, ùÿðáè ñÿôÿð. // Ùÿðáè äÿíèç 

äîíàíìàñûíûí àðàìñûç öçöø âÿ éöðöø äþâðö. 

// ìÿú. Ñþçëÿ, éàçû èëÿ ùöúóì; ìöáàðèçÿ. 

..Òèôëèñäÿ .. íÿøð îëóíàí “Òèôëèññêè ëèñòîê” àäëû 

áèð ãÿçåòäÿ òöðê ìÿòáóàòûíûí çèääèíÿ áèð áþéöê 

êàìïàíèéà à÷ûëìûøäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ìÿäÿíèééÿò óüðóíäà ÷àëûøìàã áèðýöíëöê, 

áèðàéëûã êàìïàíèéà äåéèë, äàèìè èøäèð. 


2. ìÿú. Ùÿð ùàíñû áèð ìöùöì èúòèìàè-ñèéàñè 

âÿ éà òÿñÿððöôàò òÿäáèðèíè ùÿéàòà êå÷èðìÿê 

ö÷öí ìöÿééÿí äþâðäÿ àïàðûëàí èøëÿð. Ñå÷êè 

êàìïàíèéàñû. Ïàìáûã éûüûìû êàìïàíèéàñû. – 

[Êîñàîüëó:] Ñÿí éàç ÿêèí êàìïàíèéàñûíûí ãûçüûí 

âàõòûíäà ñàáîòàæëûã åëÿéèðñÿí! È.Øûõëû. 

ÊÀÌÏÀÍÈÉÀ×ÛËÛÃ èñ. Èúòèìàè âÿ éà èñòåùñàë 

èøèíäÿ ñèñòåìñèçëèê, ïëàíñûçëûã. Êàìïàíèéà÷ûëûãëà 

ìöáàðèçÿ. 

ÊÀÌÐÀÍ ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. Êàìûíà (àðçóñóíà, 

ìóðàäûíà, ìÿãñÿäèíÿ) ÷àòàí; õîøáÿõò, 

áÿõòèéàð. Ðÿâàäû áóíúà ÷ÿêèì ôèðãÿòèí, àõèð; 

Âöñàë ýöíëÿðè, åé äóñò, êàìðàí ìÿí èäèì.. 

Õ.Íàòÿâàí. Êàìðàí åòìÿê (åéëÿìÿê) – 

êàìûíà (àðçóñóíà, ìóðàäûíà, ìÿãñÿäèíÿ) 

÷àòäûðìàã, õîøáÿõò åòìÿê. Êàìðàí îëìàã 

– êàìûíà (àðçóñóíà, ìóðàäûíà, ìÿãñÿäèíÿ) 

÷àòìàã, õîøáÿõò îëìàã. Èíàí, ÿëáÿòòÿ, áèð çàìàí 

îëàúàã; ßùëè-åøã îíäà êàìðàí îëàúàã. 


ÊÀÌÐÀÍËÛÃ èñ. êëàñ. Õîøáÿõòëèê, áÿõòèéàðëûã. 

ßééàìäÿí óììà ìåùðèáàíëûã; Áèð 

íå÷ÿ ýöí îëñà êàìðàíëûã. ßìàíè. 

ÊÀÌÑÛÇ 1. ñèô. Êàìûíà éåòèøìÿìèø; ìÿãñÿäèíÿ, 

àðçóñóíà ÷àòìàìûø. 

2. çÿðô Êàìûíà (ìÿãñÿäèíÿ, àðçóñóíà) 

éåòèøìÿäÿí. Êàìñûç ãàëìàã. 

ÊÀÌÑÛÇËÛÃ èñ. Êàìûíà, ìÿãñÿäèíÿ, àðçóñóíà 

÷àòìàìàã. 

ÊÀÌÓÔËÉÀÆ èñ. [ôð.] Ìöÿééÿí îáéåêòè 

ýèçëÿòìÿê ö÷öí îíëàðû ÷åøèäëè ðÿíýëÿðëÿ áîéàìà, 

àëàëàìà. 

ÊÀÌÂÎË [àëì.] õöñ. 1. Çÿðèô äàðàíìûø. 

Êàìâîë éóí. // Áåëÿ äàðàíìûø éóíäàí ùàçûðëàíìûø. 

Êàìâîë ïàð÷à. 

2. Áåëÿ éóíäàí çÿðèô ïàð÷à ùàçûðëàéàí. 

Êàìâîë êîìáèíàòû. 

635

ÊÀÌÉÀÁ 

ÊÀÌÉÀÁ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Êàìûíà, àðçóñóíà 

÷àòàí; õîøáÿõò, áÿõòèéàð. Êàìéàá 

îëìàã – 1) êàìûíà ÷àòìàã, õîøáÿõò îëìàã. 

Àëÿì îëäó øàä, áöëáöë âÿñëè-ýöëäÿí êàìéàá. 

Ñ.ß.Øèðâàíè; 2) êàì àëìàã. Àë÷àã öðÿêëÿð 

îëìàéà ìþâòèíëÿ êàìèéàá; Ðóùóí äà, ùåéêÿëèí 

äÿ, ìÿçàðûí äà èíãèëàá! Ì.Ñ.Îðäóáàäè; 

3) ôàéäà ýþòöðìÿê, áÿùðÿñèíè ýþòöðìÿê; ôàéäàëàíìàã. 

[Êþê ïèøèêëÿð àðûã ïèøèéÿ äåéèðëÿð:] 

Àøö ïëîâäàí îëóðóã êàìéàá; Éàüëû ôÿòèðëÿð 

éåéèðèê, ùÿì ãóòàá. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Íÿúÿô áÿé:] 

Áèðè, ýþðöðñÿí, ñöáùäÿí àõøàìàäÿê ãàðûøãà 

êèìè ÷àëûøûð, .. þç çÿùìÿòèíèí ìåéâÿñèíäÿí 

êàìéàá îëìàéûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊÀÌÉÀÁËÛÃ èñ. êþùí. Àðçóñóíà ÷àòìà; 

õîøáÿõòëèê, áÿõòèéàðëûã. Õöëàñÿ, ÿäàëÿò ùþêìðàíëûüûíäà 

ãóðäëàð ãóçó èëÿ îòëàéûðäû, öìóìè 

õîøáÿõòëèê, öìóìè êàìéàáëûã áÿðïà èäè. 


ÊÀÍ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Ìÿäÿí éåðè, ìÿäÿí. 

Ùÿð êàíäà ÿýÿð÷è ëÿë ÷îõäóð; Áèð ëÿë êè, ëàéèã 

îëà, éîõäóð. Ôöçóëè. // ìÿú. Ìÿíáÿ, ìÿõÿç 

ìÿíàñûíäà. Ñþéëÿäè çàùèä: åé âÿôà êàíû! Áèð 

ãûçûì âàð êè, áó úàùàí úàíû. Ñ.ß.Øèðâàíè. Îíóí 

ö÷öí ýþç ÷ÿêìÿðÿì ýþçöíäÿí; Ìöøòàãÿì, 

åé øÿêÿð êàíû, ìÿí ñÿíÿ. Ì.Ï.Âàãèô. // Åéíè 

ìÿíàäà áÿçè òÿðêèáëÿðäÿ èøëÿíèð. Êàíè-ùöììÿò, 

êàíè-ãåéðÿò, êàíè-øÿôãÿò áèçëÿðèê. 

Ú.Úàááàðëè. 

ÊÀÍÀË [ëàò.] 1. Äÿíèç, ÷àé âÿ ýþëëÿð àðàñûíäà 

ýÿìèëÿðèí ýåäèá-ýÿëìÿñè, ùàáåëÿ ñóâàðìà, 

ùèäðîòåõíèêè âÿ ñ. ìÿãñÿäëÿð ö÷öí 

÷ÿêèëìèø ñöíè ñó éàòàüû. Êàíàë ÷ÿêìÿê. 

Ñàìóð-Àáøåðîí êàíàëû. Ñóâàðìà êàíàëû. – 

[Òàùèð:] Ìèíýÿ÷åâèðäÿí áþéöê êàíàë àéðûëàúàã. 

Ì.Ùöñåéí. Äÿëè ÷àéäàí ñÿùðàéà 

êàíàëëàð ÷ÿêèëÿíäÿ; Òîðïàüû ÿðèäÿíäÿ íÿôÿñè 

ìîòîðëàðûí; Ìÿí äÿ îðäàéäûì, áÿëè. 


2. òåõ. Ùÿð ùàíñû áèð øåéèí è÷èíäÿ áîðó 

øÿêëèíäÿ äàð óçóí áîøëóã. Òîï êàíàëû. Êàáåë 

êàíàëû. 

3. àíàò. áàõ éîë 5-úè ìÿíàäà. 

4. Á à õ éîë 6-úû ìÿíàäà. Úöðáÿúöð êàíàëëàðäàí 

èñòèôàäÿ åòìÿê. 

ÊÀÍÀËÚÛÃ èñ. Êè÷èê êàíàë, äàð êàíàë. 

Ñöõóðëàðû òÿøêèë åäÿí äÿíÿëÿð àðàñûíäà ÷îõëó 

õûðäà áîøëóãëàð âàð. Áó áîøëóãëàð áèð-áèðè 

èëÿ áèðëÿøèá óçóí êàíàëúûãëàð ÿìÿëÿ ýÿòèðèð. 

636 

ÊÀÍÈÔÎËËÀÍÌÀÃ 

ÊÀÍÀËÈÇÀÑÈÉÀ [ôð.] òåõ. ×èðêëè ñóëàðûí 

àõûá ýåòìÿñè âÿ òÿìèçëÿíìÿñè ö÷öí áîðó âÿ 

éåðàëòû êàíàëëàð âÿ á. ñàíèòàð òåõíèêè ãóðüóëàð 

ñèñòåìè. Êàíàëèçàñèéà ñèñòåìè. Êàíàëèçàñèéà 

÷ÿêìÿê. Êàíàëèçàñèéà èäàðÿñè. 

ÊÀÍÀËÈÇÀÑÈÉÀ×Û èñ. Êàíàëèçàñèéà èø÷èñè. 

ÊÀÍÀËÈÇÀÑÈÉÀËÛ ñèô. Êàíàëèçàñèéàñû 

îëàí. Êàíàëèçàñèéàëû øÿùÿð. 

ÊÀÍÀËÈÇÀÑÈÉÀÑÛÇ ñèô. Êàíàëèçàñèéàñû 

îëìàéàí. Êàíàëèçàñèéàñûç ìÿùÿëëÿ. 

ÊÀÍÀËÈÇÁÒÎÐ [ôð.] õöñ. Êàíàëèçàñèéà èøëÿðè 


ÊÀÍÁÏÅ [ôð.] êþùí. Ñþéêÿíÿúÿêëè òàõò, 

äèâàí. Áþéöêõàíûì îòàüûí éóõàðû áàøûíäà 

êàíàïå öçÿðèíäÿ óçàíàðàã àéàüûíûí áèðèñèíè 

ãàëäûðûá äèýÿðèíèí öñòöíÿ ãîéìóøäó. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ìèäùÿä ÿôÿíäè áèùóø îëàðàã 

êàíàïåíèí öçÿðèíÿ ñÿðèëäè.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÊÀÍÁÐÉÀ [úîüð. àääàí] Îòàãäà ãÿôÿñäÿ 

ñàõëàíûëàí à÷ûã-ñàðû ðÿíýëè îõóéàí ãóø; ñàðûáöëáöë. 

ÊÀÍÁÒ [ðóñ.] Ëèôëÿðäÿí âÿ éà ìÿôòèëëÿðäÿí 

åøèëìèø ÷îõ ìþùêÿì éîüóí èï (êÿíäèð); 

áóðàç. Ïîëàä êàíàò. 

◊ Êàíàò éîë – áàõ éîë. 

ÊÀÍÀÒ×Û èñ. õöñ. Êàíàò ùàçûðëàéàí ôÿùëÿ. 

ÊÀÍÀÒ×ÛËÛÃ èñ. Êàíàò÷ûíûí èøè, ïåøÿñè. 

ÊÀÍÄÀÐ èñ. Ãàïû àüçû; àñòàíà. Ìÿí îòàüûìûí 

êàíäàðûíäà äóðóá áàõûðäûì. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

À÷äû Áàáà ìöÿëëèì ïÿíúÿðÿíè áèð àíäà; 

Ýþðäö áèðè éûõûëûá ãàïûíûí êàíäàðûíäà. 


◊ Êàíäàðûíà àéàã áàñìàìàã – áèð éåðÿ 

äàùà ýÿëìÿìÿê. [Úàíáàëàéåâ:] Ìÿíèì îüëóì 

ñÿíèí åâèíèí êàíäàðûíà àéàã áàñìàìàëûäûð. 


ÊÀÍÈÔÓË [ëàò. úîëîïùîíèà] Èéíÿéàðïàãëû 

àüàúëàðûí êèòðÿñèíäÿí ùàñèë åäèëÿí, øöøÿéÿîõøàð 

êþâðÿê ìàääÿ (ñÿíàéåäÿ éàïûøãàí âÿ 

èçîëéàñèéà ìàòåðèàëû êèìè, ùàáåëÿ ÷àëüû àëÿòëÿðèíèí 

éàéûíà ÷ÿêìÿê ö÷öí èøëÿäèëèð). Êàíèôîë 

ôàáðèêè. 

ÊÀÍÈÔÎËËÀÌÀ “Êàíèôîëëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÀÍÈÔÎËËÀÌÀÃ ô. ×àëüû àëÿòèíèí éàéûíà 

êàíèôîë ÷ÿêìÿê. Ñêðèïêàíûí éàéûíû êàíèôîëëàìàã. 

ÊÀÍÈÔÎËËÀÍÌÀ “Êàíèôîëëàíìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÊÀÍÈÔÎËËÀÍÌÀÃ ìÿñù. Êàíèôîë ÷ÿêèëìÿê 

(÷àëüû àëÿòèíèí ñèìëÿðèíÿ).

ÊÀÍÈÑÒÐ 

ÊÀÍÈÑÒÐ èñ. [èíý.] Ìàéå òþêìÿê ö÷öí 

ýåðìåòèê àüûçëû ãàá. 

ÊÀÍÊÀÍ èñ. [ôàðñ.] êþùí. ßë èëÿ ãóéóãàçàí; 

ãóéó÷ó. Êàíêàíûí âÿñèééÿòè ãûçûë þêöçäöð. 

(Àòà. ñþçö). [Ìÿììÿä:] Àòàì êàíêàí 

èäè, àììà àúûíäàí þëìÿìÿê ö÷öí àðïà ÿêèðäè. 

Ú.Úàááàðëû. ßçàáëàð è÷èíäÿ áàüðû ãàí îëäó; 

×îõ ýÿçèá, àõûðäà áèð êàíêàí îëäó. Ì.Ðàùèì. 

ÊÀÍÊÀÍÁÀØÛ èñ. êþùí. Êàíêàíëàðûí áàø- 

÷ûñû. Ãîúà êàíêàíáàøû ñîí íÿôÿñèíäÿ áÿðê 

äîëóá ãÿùÿðëÿíäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÀÍÊÀÍËÛÃ èñ. Êàíêàíûí èøè, ñÿíÿòè, 

ïåøÿñè; ãóéó÷óëóã. [Ìÿøÿäè Ùÿíèôÿ] éàéäà 

áè÷èíÿ ýåäÿð, ãûøäà êàíêàíëûã åäÿð, ïàéûç 

âàõòû êàðõàíàëàðäà ýöíÿìóçä êÿðïèú êÿñÿðäè. 

Ìèð Úÿëàë. [Ãóëàìÿëè] þçö êàíêàíëûã åäèá 

ãóéó ãàçäû. ß.Ñàäûã. 

ÊÀÍÓÅ [èñï.] Õöñóñè òèïëè èäìàí ãàéûüû 

(áó ãàéûãäà áèð äèç öñòÿ äóðóá ñÿðáÿñò àâàðëà 

àâàð ÷ÿêèëèð). 

ÊÀÍÎÍÀÄÀ [ôð.] 1. Òîïëàðäàí òåç-òåç âÿ 

àðäûúûë à÷ûëàí àòÿø. 

2. Òîï àòÿøëÿðèíèí âÿ ìÿðìè ïàðòëàéûøëàðûíûí 

óçàãäàí åøèäèëÿí ñÿñè. 

ÊÀÍÎÍÉÐ [ôð. úàíîíèåðå-äÿí]: êàíîíåð 

ãàéûüû – áàõ êàíîíåðêà. 

ÊÀÍÎÍÅÐÊÀ [ôð.] Äÿíèçèí ñàùèëáîéó 

ÿðàçèëÿðèíäÿ, ÷àéëàðäà âÿ ýþëëÿðäÿ ùÿðáè 

ÿìÿëèééàò àïàðìàã ö÷öí äþéöø ýÿìèñè; êàíîíåð 

ãàéûüû. Ðàêåò ñèëàùûíûí èíêèøàôû èëÿ ÿëàãÿäàð 

êàíîíåð ãàéûüûíûí ðîëó õåéëè àçàëìûøäûð. 

ÊÀÍÑÅËÉÀÐÈÉÀ [ëàò.] áàõ äÿôòÿðõàíà. 

[Ìÿììÿäúÿôÿð] êàíñåëéàðèéàäà îòóðàíäà 

áàøûíû ÷îõ âàõò äàëà ÿéÿðäè. Ãàíòÿìèð. 

ÊÁÍÑËÅÐ [àëì.] Áÿçè äþâëÿòëÿðäÿ éöêñÿê 

âÿçèôÿëè øÿõñëÿðÿ âåðèëÿí àä âÿ áó àäû 

äàøûéàí øÿõñ. // Àëìàíèéàäà áàø íàçèð. 

ÊÀÍÒÁÒÀ [èòàë.] 1. Ìóñèãèíèí ìöøàéèÿòè 

èëÿ õîðëà âÿ òÿê îõóíàí, àäÿòÿí òÿíòÿíÿëè ìàùèééÿò 

äàøûéàí áþéöê ìóñèãè ÿñÿðè. “Ôöçóëè” 

êàíòàòàñû. – Ñèìôîíèê âîêàë ÿñÿðëÿð ôîðìàñûíäàí 

áèðè äÿ êàíòàòàäûð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

2. Òÿíòÿíÿëè õîð ùàâàñû. 

3. Ùÿð ùàíñû áèð òÿíòÿíÿëè ùàäèñÿ ìöíàñèáÿòèëÿ 

éàçûëìûø ãÿäèì ëèðèê øåèð. 

ÊÀÍÒÓÍ [ôð.] Áÿçè õàðèúè þëêÿëÿðäÿ 

èíçèáàòè-ÿðàçè áþëýöñö. 

ÊÀÍÉÓÍ èñ. [èñï.] Ñûëäûðûìëû äàð äÿðÿ. 

ÊÀÏ èñ. ìÿù. Ãàðüûäàëû, àëìà âÿ á. ìåéâÿëÿðèí 

éåéèëìÿéÿí ùèññÿñè, ãàëûüû. 

ÊÀÏÈÒÀËËÀØÄÛÐÌÀ 

ÊÀÏÅËËÀ [îðòà ëàò.] ìóñ. Ìöüÿííèëÿðäÿí 

âÿ ìóñèãè àëÿòëÿðèíäÿ ÷àëàí ÷àëüû÷ûëàðäàí 

èáàðÿò àíñàìáë. Áàíäóðà÷ûëàð êàïåëëàñû. 

// Ìöüÿííèëÿðäÿí èáàðÿò õîð. Äþâëÿò Àêàäåìèê 

Êàïåëëàñû. 

ÊÀÏÅËÌÉÉÑÒÅÐ [àëì.] Êå÷ìèøäÿ äèðèæîðà 

âåðèëÿí àä. // Ùÿðáè îðêåñòð äèðèæîðó. 

ÊÀÏÅËÌÅÉÑÒÅÐËÈÊ èñ. êþùí. Äèðèæîðëóã. 

ÊÀÏÈËËÉÀÐ [ëàò.] àíàò. ßí êè÷èê, èíúÿ ãàí 

äàìàðû. Êàïèëëéàð äàìàðëàð. 

ÊÀÏÈÒÁË [ëàò. úàïèòàëèñ-äÿí] 1. èãò. Ñàùèáèíÿ, 

ìóçäëó ôÿùëÿëÿðè èñòèñìàð éîëó èëÿ èçàôè 

äÿéÿð ýÿòèðÿí äÿéÿð (ñÿðìàéÿ, èñòåùñàëàò 

âàñèòÿëÿðè âÿ ñ.). Ìàëèééÿ êàïèòàëû. Ñÿíàéå 

êàïèòàëû. – Ñîðóëóá Áàêûíûí øàù äàìàðëàðû; 

Íîáåë áàíêëàðûíäà êàïèòàë îëäó. Ì.Àðàç. 

// òîï. Êàïèòàëèñòëÿð, áóðæóà ñèíôè, êàïèòàëèçì. 

Êàïèòàë þëêÿëÿðè. Êàïèòàë èëÿ çÿùìÿòèí ìöáàðèçÿñè. 

Êàïèòàë ùàêèìèééÿòè. Áåéíÿëõàëã 

êàïèòàë. – Áàñìûø êàïèòàëûí öðÿéèíè éàü; 

Ýÿíúëèê ñöðÿòèíäÿí ãàëìûø àéàüû. Ñ.Âóðüóí. 

2. Ñÿðìàéÿ, ñÿðâÿò, äþâëÿò, ìàë-ìöëê, 

ÿìëàê. 

3. äàí. ×îõëó ìèãäàðäà ïóë. 

4. ìÿú. Öìóìèééÿòëÿ, ÿí äÿéÿðëè, ÿí ãèéìÿòëè, 

ÿí ÿùÿìèééÿòëè øåé. 

◊ Êàïèòàë ãîéóëóøó – ÿñàñëû èíøààò ö÷öí 

áóðàõûëàí ïóëëàð. 

ÊÀÏÈÒÀËÈÑÒ èñ. 1. Êàïèòàëèçì úÿìèééÿòèíäÿ 

ùàêèì ñèíôèí íöìàéÿíäÿñè, ìóçäëó 

ôÿùëÿëÿðè èñòèñìàð åäÿí êàïèòàë ñàùèáè. 

2. Á à õ êàïèòàëèçì 2-úè ìÿíàäà. Êàïèòàëèñò 

èñòåùñàë öñóëó. 

3. êþùí. ×îõ âàðëû, äþâëÿòëè àäàì; ñÿðìàéÿäàð. 

ÊÀÏÈÒÀËÈÇÌ [ëàò.] 1. Èñòåùñàë âàñèòÿëÿðè 

öçÿðèíäÿ õöñóñè ìöëêèééÿòÿ âÿ ìóçäëó 

ÿìÿéèí èñòèñìàðûíà ÿñàñëàíàí èúòèìàè-èãòèñàäè 

ôîðìàñèéà. Ìàðêñûí “Êàïèòàë” ÿñÿðèíäÿ 

êàïèòàëèçìèí èãòèñàäè ãàíóíëàðûíûí åëìè òÿùëèëè 

âåðèëìèøäèð. 

2. Êàïèòàëèçì ïðèíñèïëÿðè ÿñàñûíäà ãóðóëìóø, 

êàïèòàëèçìÿ õàñ îëàí. Êàïèòàëèçì úÿìèééÿòè. 

Êàïèòàëèçì èñòèñìàðû. 

ÊÀÏÈÒÀËËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Êàïèòàëëàøäûðûëìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÊÀÏÈÒÀËËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. èãò. Êàïèòàëà 

÷åâðèëìÿê. 

ÊÀÏÈÒÀËËÀØÄÛÐÌÀ “Êàïèòàëëàøäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

637

ÊÀÏÈÒÀËËÀØÄÛÐÌÀÃ 

ÊÀÏÈÒÀËËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. èãò. Êàïèòàëà 

÷åâèðìÿê. 

ÊÀÏÈÒÀËËÀØÌÀ “Êàïèòàëëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÀÏÈÒÀËËÀØÌÀÃ ô. èãò. Êàïèòàëà ÷åâðèëìÿê. 

ÊÀÏÈÒÀÍ [ôð.] 1. Îðäóäà: áàø ëåéòåíàíò 

ðöòáÿñèíäÿí ñîíðà ýÿëÿí çàáèò ðöòáÿñè, ùàáåëÿ 

áó ðöòáÿíè äàøûéàí øÿõñ. Êîìàíäèð, ßëèéåâ 

àäëû áèð àçÿðáàéúàíëû êàïèòàí èäè. Ìèð Úÿëàë. 

2. Ýÿìè êîìàíäèðè, ðÿèñè. Ýÿìè êàïèòàíû. 

Êàïèòàí êþìÿê÷èñè. – Äàëüàëàð ãàéûüû íÿ 

ãÿäÿð ñàüà-ñîëà ÷ûðïäûñà äà êàïèòàíûí 

ùàëûíà òÿôàâöò åëÿìÿäè. Ì.Ùöñåéí. Êàïèòàí 

ýÿìèíèí íÿ ãàáàüà, íÿ äàëà ýåòìÿñèíèí 

ìöìêöí îëìàäûüûíû äåéèá, ëþâáÿð àòûëìàüûíû 

ÿìð åòäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

3. Èäìàí êîìàíäàñûíûí áàø÷ûñû. Ôóòáîë 

êîìàíäàñû êàïèòàíû. 

◊ Êàïèòàí-ëåéòåíàíò – äîíàíìàäà áàø 

ëåéòåíàíòäàí ñîíðà ýÿëÿí çàáèò ðöòáÿñè âÿ áó 

ðöòáÿäÿ îëàí øÿõñ. 

ÊÀÏÓÒ [ôð.] 1. êþùí. Åâäÿ ýåéèëÿí õàëàòà 

îõøàð åíëè ãàäûí ïàëòàðû. Ìàøà øàëûíà áöðöíäö, 

èñòè êàïîò ýåéèíäè, þç ìöúðöñöíö ýþòöðöá 

äàë ãàïûéà ÷ûõäû. Ïóøêèíäÿí. 

2. Ìöõòÿëèô ìåõàíèçìëÿðäÿ (ìÿñ.: àâòîìîáèëäÿ, 

òÿééàðÿäÿ) à÷ûëûá-áàüëàíàí ìåòàë þðòö. 

ÊÀÏÐÁË [ôð.] êþùí. ùÿðá. Áÿçè þëêÿëÿðèí 

îðäóëàðûíäà âÿ ÕÂÛÛ ÿñðäÿí ÕÛÕ ÿñðèí áèðèíúè 

éàðûñûíà ãÿäÿð ðóñ îðäóñóíäà êè÷èê êîìàíäà 

ùåéÿòèíÿ ìÿõñóñ ùÿðáè ðöòáÿ âÿ áó 

ðöòáÿíè äàøûéàí øÿõñ; îíáàøû. [Ï.À.Ãðèíéîâ] 

åâäÿí ÷ûõìàã öçðÿ èêÿí ãàïû à÷ûëäû; êàïðàë 

è÷ÿðè ýèðèá, .. ãàëà ÿòðàôûíäà íàìÿëóì àäàìëàðûí 

äîëàøäûüûíû õÿáÿð âåðäè. Ïóøêèíäÿí. 

ÊÀÏÐÈ´××ÈÎ, ÊÀÏÐÈ××Î [èòàë.] ìóñ. 

Ñÿðáÿñò âÿ îéíàã ìóñèãè ÿñÿðè. Ôèêðÿò ßìèðîâóí 

“Àçÿðáàéúàí” êàïðè÷÷èîñó. 

ÊÀÏÐÓÍ [õàð.] Ñöíè ëèô íþâö. Êàïðîí 

èñòåùñàëû. // Êàïðîíäàí ùàçûðëàíìûø. Êàïðîí 

úîðàá. Êàïðîí òîð. Êàïðîí èï. 

ÊÁÏÑÓË 1 [ëàò.] ÿúç. Áèðäÿôÿëèê äÿðìàí 

äîçàñû ö÷öí æåëàòèíäÿí, êàüûçäàí âÿ ñ.-äÿí 

ãàéðûëìûø, ìÿäÿäÿ òåç ùÿëë îëóíàí ãîâóãúóã. 

ÊÁÏÑÓË 2 [ôð.] Ïèñòîí (ïàòðîíäà, äèñòàíñèéà 

áîðóúóãëàðûíäà âÿ ñ.-äÿ). 

ÊÀÏÑÓËËÓ 1 ñèô. Êàïñóëà ãîéóëìóø. Êàïñóëëó 

äÿðìàí. 

ÊÀÏÑÓËËÓ 2 ñèô. Êàïñóëó îëàí. Êàïñóëëó 

òöôÿíý. 

638 

ÊÀÐ 

ÊÀÏÒÁÆ [ôð.] õöñ. 1. Éåð àëòûíäàí ÷ûõàí 

ìÿäÿí ñóéóíóí, éàõóä ãàçûí òîðïàüà ùîïìàñûíûí, 

àõàðêÿí ÷èðêëÿíìÿñèíèí ãàðøûñûíû 

àëìàã âÿ îíëàðäàí äàùà ñÿìÿðÿëè èñòèôàäÿ 

ìÿãñÿäèëÿ îíëàðûí áîðó, ãóéó âÿ ñ. ãóðüó 

è÷èíÿ àëûíìàñû. 

2. Ìÿäÿí ñóéó, ãàç âÿ ñ. ÷ûõàí éåðèí öñòöíäÿ 

ãóðóëàí ãóðüó. 

ÊÀÏÒÅÍÀÐÌÓÑ [ôð.] êþùí. Ùÿðáè ùèññÿäÿ 

ñèëàù, ÿðçàã âÿ ñóðñàòà áàõàí øÿõñ. 

ÊÀÏÉÓØÓÍ [ôð.] Öñò ïàëòàðà áÿíä åäèëìèø 

áàøëûã. 

ÊÀÐ 1 ñèô. Åøèòìÿê ãàáèëèééÿòèíè òàìàìèëÿ 

âÿ éà ãèñìÿí èòèðìèø. Êàð êèøè. Áèð ãóëàüûíäàí 

êàð. Àíàäàíýÿëìÿ êàð. – [Úàùàíýèð:] Ãûøãûðìàéûí, 

ìÿí êàð äåéèëÿì! È.ßôÿíäèéåâ. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. Ãóëàüû åøèòìÿéÿí àäàì. 

Êàðûí êþíëöíäÿêè. – Êàð èêè äÿôÿ ýöëÿð. (Àòà. 

ñþçö). // ìÿú. Ëàãåéä, ùå÷ áèð øåé åøèòìÿê 

èñòÿìÿéÿí àäàì ùàããûíäà. Åëÿ áèë êàðäûð, 

ñþç åøèòìèð. 

◊ Êàð ñàìèò äèë÷. Ñÿñ òåëëÿðèíèí èøòèðàêû 

îëìàäàí òÿëÿôôöç åäèëÿí ñàìèò. 

ÊÀÐ 2 èñ. [ôàðñ.] 1. Èø, ïåøÿ, ìÿøüÿëÿ. Íÿ 

êàðûí ñàùèáèäèð Ùàíñû êàð éèéÿñèäèð – Ãî÷ 

Êîðîüëó þç êàðûíäà; Éàëàí îëìàç èëãàðûíäà. 

“Êîðîüëó”. Ãîé ìÿí òîõ îëóì, þçýÿëÿð èëÿ 

íÿäè êàðûì. Ì.ß.Ñàáèð. Éîõ ãóðó ôÿõð åëÿìÿêäÿí 

áèçÿ ùÿð÷ÿíäè ñÿìÿð; Êàðûìûç éîõ, 

ÿëèìèçäÿí íÿ ýÿëèð þçýÿ ùöíÿð ß.Íÿçìè. 

2. Òÿñèð. Çÿõìè-ñèòÿìèí îëìàäû áó 

Ñåééèäÿ êàðè; Ñÿä ùåéô, ñÿä ÿôñóñ, ýöíàùêàð 

þëöðÿì ìÿí. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

◊ Êàð àøìàìàã – íÿòèúÿ ùàñèë îëìàìàã, 

èøÿ éàðàìàìàã, áèð íÿòèúÿ ÷ûõìàìàã. Íÿ 

ãûëûíúäàí êàð àøìàäû, íÿ íèçÿäÿí èø ÷ûõìàäû. 

“Êîðîüëó”. Áöëáöë äåäè: – Áóíëàð èëÿ êàð 

àøìàç; Áó áàø-ãóëàã êàìàí÷àéà éàðàøìàç. 

À.Ñÿùùÿò. Þçýÿéÿ öìèä îëìàã; Áèçèì ö÷öí 

éàðàøìàç; Þçýÿíèí êþìÿéèëÿ; Èíñàí ö÷öí 

êàð àøìàç. Á.Âàùàáçàäÿ. Êàð åòìÿê 

(åëÿìÿê) – òÿñèð åòìÿê, òÿñèðèíè ýþñòÿðìÿê. 

Àðñûçà áèð ñèëëÿ êàð åëÿìÿç. (Àòà. ñþçö). 

Õóäàéàð êàòäàéà àúëûã ÷îõ êàð åëÿìèøäè. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ùàúû Ìóðàä:] Ñÿíÿ 

ñþç êàð åëÿìèð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Êàð ýÿòèðìÿê 

– èøÿ éàðàìàã, õåéèð ýÿòèðìÿê. Êàð ýþðìÿê 

– áàõ êàðà ýÿëìÿê. [ßñèð:] Íÿ ãÿäÿð ãûøãûðäû, 

íÿðÿ âóðäó, ãîøóí êàð ýþðÿ áèëìÿäè.

ÊÀÐÀÁÈÍ 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. ßáèøèí ýþçëÿðè ÷àíàüûíäàí 

÷ûõìàã äÿðÿúÿñèíÿ ýÿëìèøäè. Î, êàð ýþðìÿéÿí 

òîï à÷àðëàðû ãàëäûðûá [éåðÿ] ÷ûðïäû.. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Êàð ñàëìàã – áàõ êàð åòìÿê. 

Ïàäøàùûí ýþçëÿðè òóòóëóð, .. òÿáèá, äÿðìàí 

ãàëìûð, ùàìûñûíû åëÿéèðëÿð, êàð ñàëìûð êè, ñàëìûð. 

(Íàüûë). Àììà [ìîëëà] ùÿð íÿ äåéèðñÿ, 

ùå÷ áèðè êàð ñàëìûð. “Ì.Í.ëÿòèô.” Êàð âåðìÿê 

– ÿëâåðèøëè îëìàã, èøÿ éàðàìàã, ôàéäàñû îëìàã. 

[Õûðäàõàíûì:] Íóðúàùàí, áèçÿ éàòìàã êàð 

âåðìÿç. Í.Âÿçèðîâ. Êàðà äöøìÿê – áàõ 

êàðà ýÿëìÿê. Êàðà ýÿëìÿê – èøÿ éàðàìàã, 

ëàçûì îëìàã; êþìÿéè, õåéðè äÿéìÿê. 

[Ìîëëà Êàçûì:] Úàìààòûí êàðûíà ýÿëèðÿì. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Óñòà Ãèéàñ áèð áöêöëö ïóëó 

[Êÿðèìèí] ãàáàüûíà ãîéóð: – Êàñûá éàøàéûðñàí, 

êàðà ýÿëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. Êàðäàí 

äöøìÿê – èøäÿí äöøìÿê, éàðàðñûç ùàëà ýÿëìÿê. 

Èøëÿìÿéÿí êîòàí ïàñ àòàð âÿ êàðäàí 

äöøÿð.. Ì.Èáðàùèìîâ. Êàðûíà ýÿëìÿê – èøèíÿ 

éàðàìàã, êþìÿéè îëìàã. [Ðöñòÿì:] Ïðèñòàâ 

éîõ, êÿòõóäà äà éîõ, àäàì äþéÿí, úàìààò 

èíúèäÿí éîõ, úàìààòûí êàðûíà ýÿëÿí áèð àäàì 

îëñóí. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ñþùáÿò ëàìïà øöøÿñèíÿ 

÷àòàíäà ìÿí òàâàíäàí ñàëëàíàí åëåêòðèê 

ëàìïàñûíû ýþñòÿðèá ñîðóøäóì: – Íèéÿ, áó, 

êàðûíûçà ýÿëìèð Ð.Ðçà. 

ÊÀÐÀÁÈÍ [ôð.] Ãûñàëöëÿëè òöôÿíý. 

[Ñÿòòàðõàí] ãûñàãóíäàãëû áèð Àâñòðèéà êàðàáèíè 

ýþòöðìöøäö. Ï.Ìàêóëó. 

ÊÀÐÀÁÈÍÉÅÐ [ôð.] 1. Êå÷ìèøäÿ Ãÿðáè 

Àâðîïàäà âÿ ÕÛÕ ÿñðèí îðòàëàðûíà ãÿäÿð 

Ðóñèéàäà: êàðàáèíëÿ ñèëàùëàíìûø õöñóñè ùÿðáè 

ùèññÿëÿðÿ ìÿíñóá ÿñýÿð. 

2. Èòàëèéàäà: æàíäàðì. 

ÊÀÐÀÝßËßÍ ñèô. Èøÿ éàðàéàí; êþìÿéè, 

õåéðè äÿéÿí, ýÿðÿêëè. Êàðàýÿëÿí àäàì. – Ãÿäèð 

ïàêåòèí áèðèñèíè à÷äû âÿ äåäè: – [Áàéðàì] 

êàðàýÿëÿí àäàìäûð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÀÐÀÈÌ èñ. Êðûìäà âÿ Ëèòâàäà, ùàáåëÿ 

Ïîëøàäà éàøàéàí òöðêäèëëè õàëã âÿ áó õàëãà 


ÊÀÐÀÌÉË [ôð.] Øÿêÿð âÿ ïàòêàäàí ùàçûðëàíàí 

ÿòèðëè, ðÿíýëè êîíôåò íþâö. È÷ëè êàðàìåë. 

Êàðàìåë êîíôåòè. Êàðàìåë ôàáðèêè. 

ÊÀÐÀÍÄÁØ èñ. [ðóñ. ÿñëè “ãàðà äàø” ñþçöíäÿí] 

Éàçû éàçìàã, øÿêèë âÿ úèçýè ÷ÿêìÿê 

ö÷öí òàõòàéà ýåéäèðèëìèø íàçèê ãðàôèò, 

éàõóä ãóðó áîéàã ÷óáóüó. Ãàðà êàðàíäàø. 

ÊÀÐÁÎÍ 

Ãûðìûçû êàðàíäàø. Êàðàíäàøëà éàçìàã. – 

×åðíèë, ãðàôèò, ïåðî, êàðàíäàø; Èúàä åäÿíè 

îëàéäû øèë, êàø! Ì.ß.Ñàáèð. Õÿòàéèíèí ãûëûíúûíû 

ñóâàðäûì; Ìÿììÿä Àðàç êàðàíäàøû ýþéÿðäè. 

Ì.Àðàç. 

ÊÀÐÀÍÒÈ´Í [ôð.] 1. Éîëóõóúó õÿñòÿëèêëÿðèí 

äàùà äà éàéûëìàñûíûí ãàðøûñûíû àëìàã ö÷öí 

õÿñòÿëÿðèí âÿ îíëàðëà òÿìàñäà îëìóø øÿõñëÿðèí 

ìöâÿããÿòè òÿúðèä åäèëìÿñè. Êàðàíòèí 

ãîéìàã. Êàðàíòèíäÿ îëìàã (ñàõëàìàã). 

Êàðàíòèí ìöääÿòè. 

2. Åïèäåìèéà îëàí éåðäÿí ýÿëÿí øÿõñëÿðè, 

ýÿìèëÿðè âÿ ìàëëàðû éîõëàìàã ö÷öí ñÿùèééÿ 

ìÿíòÿãÿñè. 

ÊÀÐÀÑÒÛ èñ. 1. Áèð øåé ãàéûðìàã ö÷öí ëàçûì 

îëàí ÿë àëÿòè. Ãîíøóéà êàðàñòû âåðìÿéÿí 

ìÿùøÿðÿ ãîëñóç ýÿëÿð. (Àòà. ñþçö). Áöòöí åìàëàòõàíàëàðûí 

ìàøûí âÿ êàðàñòûëàðû äàüûëìûøäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Äÿìèð÷è ýÿòèðäèéè êàðàñòûëàðëà 

Ùÿìçÿíèí ìàüàçàñûíûí åíëè, ãàëûíïîëàä 

ãóðøàüûíû, êèëèäëÿðèíè ãîïàðìàüà áàøëàäûãäà 

Çåéíàë àñòàäàí Âåéñÿ äåäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. äàí. Ñèëàù. 

ÊÀÐÀÒ èñ. [ÿðÿáúÿäÿí] õöñ. Ãèéìÿòëè 

äàøëàðûí 200-206 ìã-à áÿðàáÿð ÷ÿêè þë÷öñö. 

ÊÀÐÀÒÅ èñ. [ëàò.] 1. Þçöíö ìöäàôèÿ ñèñòåìè. 

2. Ýöëÿø íþâö. 

ÊÀÐÀÒËÛÃ ñèô. Ñàéëàðà ãîøóëàðàã êàðàòûí 

ìèãäàðûíû ýþñòÿðèð (á à õ êàðàò). Èêè êàðàòëûã 

áðèëéàíò. – Áó òÿíòÿíÿéÿ Èðàí øàùçàäÿñè .. 

12 êàðàòëûã áèð áðèëéàíò öçöéö äÿ .. ñàòûá õÿðú 

åòìèøäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊÀÐÁÈ´Ä [ëàò. úàðáî – êþìöð âÿ éóí. 

åèäîñ íþâ] êèì. Êàðáîíóí áÿçè ìåòàë âÿ 

ìåòàëëîèäëÿðëÿ áèðëÿøìÿñè. Äÿìèð êàðáèäè. 

Êàðáèä ëàìïàñû – ñóéóí êàëñèóì êàðáèäÿ 

òÿñèðè íÿòèúÿñèíäÿ àëûøàí àñåòèëåíëÿ éàíàí 

ëàìïà. 

ÊÀÐÁÓË [ëàò.]: êàðáîë òóðøóñó – ñïåñèôèê 

èéè îëàí çÿùÿðëè äåçèíôåêñèéà ìàääÿñè – 

ôåíîë êàðáîë ìÿùëóëó. 

ÊÀÐÁÓÍ [ëàò.] Òÿáèÿòäÿ áöòöí öçâè 

ìàääÿëÿðèí ÿí ìöùöì òÿðêèá ùèññÿñè îëàí 

êèìéÿâè åëåìåíò. Ðàäèîàêòèâ êàðáîí. Ñóëó 

êàðáîí. – Úàíëûíûí áÿäÿíèíè òÿøêèë åäÿí êèìéÿâè 

åëåìåíòëÿð è÷ÿðèñèíäÿ ìöùöì éåð òóòàí 

åëåìåíòëÿðäÿí áèðè êàðáîíäóð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

639

ÊÀÐÁÎÍÀÐ(È) 

ÊÀÐÁÎÍÁÐ(È) [èòàë. úàðáîíàðî] ÕÛÕ 

ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿ Èòàëèéàäà ìåéäàíà ýÿëìèø, 

éàäåëëèëÿðèí çöëìöíÿ ãàðøû âÿ Èòàëèéàíûí 

áèðëÿøìÿñè óüðóíäà ìöáàðèçÿ àïàðàí ýèçëè 

úÿìèééÿòèí öçâö. 

ÊÀÐÁÎÍÁÒ [ëàò.] 1. êèì. Êàðáîí òóðøóñó 

äóçó (ñîäà, ïîòàø âÿ ñ). 

2. êèì. ýåîë. Òÿðêèáèíäÿ êàðáîí òóðøóñó 

îëàí ìèíåðàëëàðûí àäû. 

3. õöñ. Õûðäà äÿíÿëè ãàðà àëìàç (ãóéó 

ãàçìà, úèëàëàìà âÿ ñ. èøëÿðäÿ èøëÿíèð). 

ÊÀÐÁÎÍÀÒËÛ ñèô. õöñ. Òÿðêèáèíäÿ êàðáîíàò 

îëàí. Êàðáîíàòëû ñöõóðëàð. 

ÊÀÐÁÎÍÀÒËÛËÛÃ èñ. õöñ. Áèð øåéäÿ (ñöõóðäà 

âÿ ñ.-äÿ) îëàí êàðáîíàòûí äÿðÿúÿñè. 

Òîðïàüûí êàðáîíàòëûüû. 

ÊÀÐÁÎÍËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Êàðáîíëàøäûðûëìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÊÀÐÁÎÍËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. õöñ. Êàðáîí 

ùîïäóðóëìàã, êàðáîí ãàçû èëÿ äîéóçäóðóëìàã. 

ÊÀÐÁÎÍËÀØÄÛÐÌÀ “Êàðáîíëàøäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÊÀÐÁÎÍËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. õöñ. Êàðáîí ãàçû 

ùîïäóðìàã, êàðáîí ãàçû èëÿ äîéóçäóðìàã. 

ÊÀÐÁÎÍËÓ ñèô. õöñ. Òÿðêèáèíäÿ êàðáîí 

îëàí, êàðáîí ãàðûøäûðûëìûø. 

ÊÀÐÁÖÐÀÑÈÉÀ [ôð.] õöñ. Äàõèëè éàíàúàãëû 

ìöùÿððèêëÿðäÿ äóðó éàíàúàã èëÿ ùàâàíûí 

ãàðûøìàñûíäàí éàíàúàã ãàòûøûüû ÿìÿëÿ ýÿëìÿñè. 

Êàðáöðàñèéà åòìÿê. 

ÊÀÐÁÖÐÁÒÎÐ [ôð.] õöñ. Äàõèëèíäÿ êàðáöðàñèéà 

ÿìÿëÿ ýÿëÿí úèùàç (äàõèëè éàíàúàãëû 

ìöùÿððèêëÿðäÿ). 

ÊÀÐÁÖÐÀÒÎÐËÓ ñèô. Êàðáöðàòîðó îëàí. 

Êàðáöðàòîðëó ìîòîð. 

ÊÀÐÄÈÍÁË [ëàò.] Êàòîëèê êèëñÿñèíäÿ 

éöêñÿê (ïàïàäàí ñîíðà áèðèíúè) ðóùàíè ðöòáÿñè, 

ùàáåëÿ áó ðöòáÿíè äàøûéàí øÿõñ. Êàðäèíàë 

ðöòáÿñè. 

ÊÀÐÄÈÍÀËËÛÃ èñ. Êàðäèíàë ðöòáÿñè, âÿçèôÿñè. 

ÊÀÐÄÈÓÃÐÀÔ [éóí. êàðäèà – öðÿê âÿ 

ýðàïùî – éàçûðàì] õöñ. Öðÿê ôÿàëèééÿòèíè 

éàçìàã ö÷öí úèùàç. 

ÊÀÐÄÈÓÃÐÀÔÈÉÀ [éóí. êàðäèà – öðÿê 

âÿ ýðàïùî – éàçûðàì-äàí] òèá. Êàðäèîãðàô 

âàñèòÿñèëÿ öðÿê ôÿàëèééÿòèíèí éàçûëìàñû. 

640 

ÊÀÐÝÈÐ 

ÊÀÐÄÈÎÃÐÁÌ [éóí. êàðäèà – öðÿê âÿ 

ýðàììà – éàçû] õöñ. Öðÿê ôÿàëèééÿòèíèí ãðàôèê 

òÿñâèðè. 

ÊÀÐÄÈÎËÓÝÈÉÀ [éóí. êàðäèà – öðÿê âÿ 

ëîýîñ – åëì] Òèáá åëìèíèí öðÿê õÿñòÿëèêëÿðèíè 

òÿäãèã åäÿí áþëìÿñè. 

ÊÀÐÄÈÎËÎÆÈ´ ñèô. òèá. Öðÿéÿ àèä îëàí. 

// Öðÿê õÿñòÿëèêëÿðèíèí ìöàëèúÿñè ö÷öí îëàí. 

Êàðäèîëîæè ñàíàòîðèéà. 

ÊÀÐÄÈÓËÎÃ [éóí. êàðäèà – öðÿê âÿ ëîýîñ 

– åëì-äÿí] Öðÿê õÿñòÿëèêëÿðè ìöòÿõÿññèñè 

îëàí ùÿêèì. 

ÊÀÐÅË Êàðåëèéàíèí ÿñàñ ÿùàëèñèíè òÿøêèë 

åäÿí õàëã âÿ áó õàëãà ìÿíñóá àäàì. Êàðåë 

äèëè. Êàðåë ÿäÿáèééàòû. 

ÊÀÐÉÒ(À) [ïîë.] êþùí. Ùÿð òÿðÿôè þðòöëö, 

äþðäòÿêÿðëè, àò ãîøóëàí, éàéëû ìèíèê àðàáàñû. 

Àòûí êþùëÿíè àíúàã ìèíèê ö÷öí âÿ éà ìöçÿééÿí 

ôàéòîíëàðà âÿ êàðåòàëàðà ãîøóëìàã ö÷öí 

ñàõëàíûëûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Àíà:] Ãûçûì 

êàðåò è÷èíäÿ, öçöíäÿ äóâàã, éàíûíäà ñàüäûøû, 

ñîëäûøû îòóðñóí. À.Øàèã. Àïàðñûí ìÿíçèëÿ 

áèçè êàðåòà; Îðäà áèð ýåúÿëèê ãîíàüûì îë ñÿí. 

Ñ.Âóðüóí. Øàõòàëû êö÷ÿëÿðäÿí êå÷èðäè êàðåòàëàð. 

Ð.Ðçà. 

ÊÀÐß [ôàðñ.]: íÿ êàðÿñÿí – íÿ÷èñÿí íÿ 

èøèí ñàùèáèñÿí [Ýÿíú:] Êèìñÿí, íÿ êàðÿñÿí, 

áèëìèðÿì, ìÿíèì ñèððèìÿ ÿë àïàðìà! ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Íÿêàðÿäèð – íÿ÷èäèð, êèìäèð, íÿ 

èõòèéàðû âàð, íÿ ùàããû âàð. Íÿ Ëåéëè ñÿí êèìè 

îëìóø, íÿ ìÿí êèìè Ìÿúíóí; Íÿêàðÿäèð ýÿëèá 

îíëàð áèçÿ áÿðàáÿð îëà! ß.Âàùèä. 

ÊÀÐÝÀÙ èñ. [ôàðñ.] Õàë÷à, ïàëàç âÿ ñ. òîõóìàã 

ö÷öí ÷ÿð÷èâÿ øÿêëèíäÿ ãóðüó; ùàíà, 

äÿçýàù. Êàðýàù òîõóìàã – ùàíàäà õàë- 

÷à, ïàëàç âÿ ñ. òîõóìàã. Éàð äóðóá êàðýàù 

òîõóéóð; Íÿôÿñè ÿíáÿð ãîõóéóð. Àøûã ßëè. 

ÊÀÐÝßÐ èñ. [ôàðñ.] êþùí. Ôÿùëÿ, ÿìÿëÿ, 

èø÷è. Àòàì ÿëëàô, áàáàì äöëýÿð èäè; Ãàðäàøûì 

úóëôà, ÿìèì êàðýÿð èäè. Ì.ß.Ñàáèð. [Áèëóðè:] 

Ùÿãèãÿò âÿ íàìóñ àíúàã ðÿíúáÿðäÿ âÿ êàðýÿðèí 

ùÿéàòûíäà ãàëûá, ùåéèô êè, îíëàðûí äà 

öðÿéè ÿëè êèìè êîáóääóð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Óñòà êþìÿê÷èñè. 

ÊÀÐÝÈÐ èñ. [ôàðñ.] êþùí. Òÿñèð, ÿëàú. 

Êàðýèð îëìàã – òÿñèð åòìÿê, ÿëàú åòìÿê. 

Áèð ýöí äÿ ìèðàõóð ýÿëèá õÿáÿð âåðäè êè, õàíûí 

÷îõ èñòÿäèéè êöðÿí àòû áèð ñàíúû òóòóá, ùÿð 

íÿ åäèëèðñÿ, êàðýèð îëìóð. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

ÊÀÐÝÖÇÀÐ 

ÊÀÐÈÉÅÑ 

ÊÀÐÝÖÇÀÐ èñ. [ôàðñ.] Èäàðÿ âÿ ñ.-äÿ 

äÿôòÿðõàíà èøëÿðèíè àïàðàí õèäìÿò÷è; èøëÿð 

ìöäèðè. Êàðýöçàðû ÷àüûðûá, îíëàðà âÿçèôÿ âåðÿúÿéèíè 

äöøöíÿðÿê òÿëÿáÿëÿð ÷îõ ìÿìíóí 

îëäóëàð. À.Øàèã. Êàðýöçàð îëìóñàí, ìöõáèð 

îëìóñàí; Åé ãîúà ìöÿëëèì, åé ìþùêÿì èíñàí! 

Ì.Ìöøôèã. Êàðýöçàð, ãàðäàøûíà òîé åòìÿê 

ö÷öí èúàçÿ àëûá êÿíäÿ ýåòìèøäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÊÀÐÝÖÇÀÐÕÀÍÀ èñ. [ôàðñ.] êþùí. êèò. 

Äÿôòÿðõàíà. Ìîëëà ÿìè, .. áèçèì êàðýöçàðõàíàìûç 

êå÷ÿúÿêäÿ äÿ âÿòÿíÿ ÷îõ õèäìÿò 

åäèá. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÊÀÐÝÖÇÀÐËÛÃ 1 èñ. Êàðýöçàðûí èøè, ìÿøüóëèééÿòè, 

âÿçèôÿñè. Êàðýöçàðëûã âÿçèôÿñè. 

// Äÿôòÿðõàíà èøëÿðè. Êàðýöçàðëûã åòìÿê 

– äÿôòÿðõàíà èøëÿðèíè àïàðìàã. 

ÊÀÐÝÖÇÀÐËÛÃ 2 èñ. êþùí. Êþìÿê, éàðäûì. 

Êàðýöçàðëûã åòìÿê (áóéóðìàã) – 

êþìÿê åòìÿê. [ßùìÿä:] ..Ýÿðÿê ñèç áó áÿéÿ 

ëàçûìûíúà êþìÿê åäÿñèíèç, èøëÿðèíÿ êàðýöçàðëûã 

áóéóðàñûíûç. Í.Âÿçèðîâ. 

ÊÀÐÕÀÍÀ èñ. [ôàðñ.] 1. êþùí. Ôàáðèê, çàâîä, 

åìàëàòõàíà. ×èò êàðõàíàñû. – Êèòàéäà 

éàïîí ìàëû áàéêîò åäèëèá, éàïîí êàðõàíàëàðûíû 

èøñèç ãîéóáëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ùÿð ñÿùÿð ýöí÷ûõàíäà êàðõàíà èðèëè-õûðäàëû 

éöçëÿðëÿ îüëàí âÿ ãûç óøàüû èëÿ äîëóðäó. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Èìàìÿëèíè õàë÷à êàðõàíàñûíà 

øàýèðä ãîéìóøäóëàð. ß.Ñàäûã. 

2. Äàø ÷ûõàðûëàí éåð (àäÿòÿí “äàø êàðõàíàñû” 

øÿêëèíäÿ). Ñèç ùÿð ýöí ëèìàíà ýÿëÿí 

ýÿìèëÿðèí ñàéûíû þéðÿíèá, áàëàúà áèð êàüûçà 

éàçàðñûíûç, ñîíðà øÿùÿðèí êÿíàðûíäàêû äàø 

êàðõàíàñûíà ýþíäÿðÿðñèíèç. Ì.Ùöñåéí. 

3. ßùÿíý éàíäûðûëàí éåð. 

ÊÀÐÕÀÍÀ×Û èñ. êþùí. Êàðõàíà ñàùèáè. 

Êàðõàíà÷û “ãèáëåéè-àëÿì” ñþçöíö åøèäÿðåøèòìÿç 

òèòðÿìÿéÿ áàøëàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÊÀÐÕÀÍÀ×ÛËÛÃ èñ. êþùí. Êàðõàíà ñàùèáëèéè. 

ÊÀÐÛÕÄÛÐÛÚÛ ñèô. Êàðûõäûðàí, ôèêðè ÷àøäûðàí. 

Êàðûõäûðûúû âÿçèééÿò. Êàðûõäûðûúû ñóàë. 

ÊÀÐÛÕÄÛÐÛËÌÀ “Êàðûõäûðûëìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÀÐÛÕÄÛÐÛËÌÀÃ “Êàðûõäûðìàã”äàí 

ìÿúù. 

ÊÀÐÛÕÄÛÐÌÀ “Êàðûõäûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÀÐÛÕÄÛÐÌÀÃ èúá. ×àøäûðìàã, ôèêðèíè 

÷àøäûðìàã. Ýþçëÿìÿäèéè áó àòÿø äöøìÿíè åëÿ 

êàðûõäûðäû êè, .. éåðÿ ñèíìÿê áåëÿ éàäûíà äöøìÿäè. 

ß.ßáöëùÿñÿí. [Èñìàéûë:] Ùå÷ îëìàñà 

èêè äÿñòÿéÿ áþëöíöá, îíëàðû èêè òÿðÿôäÿí êàðûõäûðìàëûéûã. 


ÊÀÐÛÕÌÀ “Êàðûõìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÀÐÛÕÌÀÃ ô. ×àøìàã, ÷àøûá ãàëìàã, 

þçöíö èòèðìÿê, íÿ åäÿúÿéèíè, íÿ äåéÿúÿéèíè 

áèëìÿìÿê. Ìÿììÿäùÿñÿí ÿìè ëàï êàðûõäû.. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Åâäÿí ÷þëÿ ÷ûõäû Ñîíà 

äàðûõìûø; Éîëóí î òàéûíà êå÷äè êàðûõìûø. 

Ù.Ê.Ñàíûëû. Ùå÷ âàõò êàðûõìàéàí áèð ìöÿëëèìèí; 

Àüçûíäà èëê äÿôÿ äîëàøûð ñþçö. Ù.Àðèô. 

ÊÀÐÈÊÀÒÓÐ [èòàë.] 1. Áèð øÿõñè âÿ ùàäèñÿíè 

ãÿñäÿí ýöëöíú ñóðÿòäÿ òÿñâèð åäÿí øÿêèë. 

Ýöëìÿëè êàðèêàòóðà. – Ãÿçåòèí áèðèíúè ñÿùèôÿñèíäÿ 

÷ÿêèëìèø êàðèêàòóðàäà àü áèð ãîéóí 

ýþé ÷ÿìÿíëèêäÿ îò ãûðïûðäû, àììà ñàüûíäà 

âÿ ñîëóíäà èêè áîç ãóðä øþíýöéöá ýþç-ýþçÿ 

îòóðìóøäó.. ß.Ìÿììÿäõàíëû. [Ðÿññàì:] 

Ìÿí [Øàùèíèí] êàðèêàòóðàñûíû ÷ÿêìÿñÿì, 

àäûìû äÿéèøèá ðÿíýñàç ãîéàðàì. Ñ.Ðÿùìàí. 

// Èíúÿñÿíÿòèí äèýÿð íþâëÿðè âàñèòÿñèëÿ âåðèëÿí 

áó úöð øÿêèë, ùàáåëÿ áó ìàùèééÿòäÿ îëàí 

ÿñÿðëÿð ùàããûíäà. Áó òÿñâèð äåéèë, êàðèêàòóðàäûð. 

2. Áèð øåéèí ýöëöíú, ìèñêèí áÿíçÿðè (àäÿòÿí 

ìöãàéèñÿ ìÿãàìûíäà). Ùèòëåð Íàïîëåîíóí 

êàðèêàòóðàñûäûð. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÀÐÈÊÀÒÓÐÀËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ “Êàðèêàòóðàëàøäûðûëìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÊÀÐÈÊÀÒÓÐÀËÀØÄÛÐÛËÌÀ ìÿúù. Êàðèêàòóðà 

ùàëûíà ñàëûíìàã, ýöëöíú øÿêèëäÿ òÿñâèð 

åäèëìÿê (ýþñòÿðèëìÿê). 

ÊÀÐÈÊÀÒÓÐÀËÀØÄÛÐÌÀ “Êàðèêàòóðàëàøäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÊÀÐÈÊÀÒÓÐÀËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. Êàðèêàòóðà 

øÿêëèíÿ ñàëìàã, ýöëöíú øÿêèëäÿ òÿñâèð åòìÿê 

(ýþñòÿðìÿê). 

ÊÀÐÈÊÀÒÓÐ×Ó èñ. Êàðèêàòóðà ÷ÿêÿí ðÿññàì. 

ÊÀÐÈÊÀÒÓÐ×ÓËÓÃ èñ. Êàðèêàòóðà÷ûíûí 

èøè, ñÿíÿòè, êàðèêàòóðà ÷ÿêìÿ. 

ÊÀÐÈÊÀÒÓÐËÓ ñèô. Êàðèêàòóðàñû îëàí, 

êàðèêàòóðà ÷ÿêèëìèø. Êàðèêàòóðàëû æóðíàë. – 

[Äèëáÿð] êÿíä ìÿêòÿáèíäÿêè ðÿñì ìöÿëëèìèíèí 

êþìÿéè èëÿ ùÿôòÿäÿ áèð íþìðÿ øÿêèëëè, êàðèêàòóðàëû 

èðè ãÿçåò ùàçûðëàéûá ÷àðäàãäàí 

àñûðäû. ß.Ñàäûã. 

ÊÀÐÈÉÅÑ èñ. [ëàò.] Ñöìöéöí âÿ éà äèøèí 

èëòèùàáëû äàüûìû, ÷öðöìÿñè. 

641

ÊÀÐÊÀÑ 

642 

ÊÀÐÑÀÇËÛÃ 

ÊÀÐÊÁÑ [èòàë. úàðúàññà] Áèíà âÿ ñ.-íèí 

äÿìèðäÿí äöçÿëäèëÿí ýþâäÿñè, ñêåëåòè. ×îõìÿðòÿáÿëè 

åâèí êàðêàñû. // Ïàð÷àäàí äöçÿëäèëÿí 

áÿçè ìÿìóëàòëàðûí ìÿôòèë ñêåëåòè, ÿñàñû. 

Àáàæóðóí êàðêàñû. 

ÊÀÐ-ÊÎÐ èñ. Ùÿì ãóëàüû åøèòìÿéÿí, ùÿì 

ýþçö ýþðìÿéÿí àäàì. 

ÊÀÐÊÖÍ ñèô. [ôàðñ.] êþùí. 1. Èøúèë, èøëÿê, 

èøëÿéÿí, èøýöçàð, èøáàúàðàí. [Ôÿðìàíûí] ãÿñäè 

þçöíöí êàðêöí îëìàñûíû ùÿì ÿìèñèíÿ, ùÿì 

äÿ Ýþâùÿðòàúà ýþñòÿðìÿê èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

..Áàáàêèøè ÷îõ êàðêöí àäàì èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Áàøãàñûíà ÿë òóòàí, êþìÿê åäÿí, èøÿ 

éàðàéàí. Êàðêöí àäàì. 

ÊÀÐÊÖÍËÖÊ èñ. êþùí. Èøúèëëèê, èøëÿêëèê, 

èøýöçàðëûã. È÷ÿðèéÿ ãîëòóüó ïîðòôåëëè, öçöíäÿíýþçöíäÿí 

ñöíè êàðêöíëöê òþêöëÿí áèð òÿëÿáÿ 

ýèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÊÀÐ-ËÀË èñ. Ùÿì åøèòìÿê, ùÿì äÿ äàíûøìàã 

ãàáèëèééÿòèíäÿí ìÿùðóì àäàì. Êàðëàëëàð 

ìÿêòÿáè. 

ÊÀÐËÀØÌÀ 1. “Êàðëàøìàã”äàí ô.èñ. 

2. äèë÷. Ñÿñ òåëëÿðèíèí èøòèðàêû îëìàäàí òÿëÿôôöç 

åäèëìÿ. 

ÊÀÐËÀØÌÀÃ ô. 1. Êàð îëìàã, åøèòìÿê 

ãàáèëèééÿòèíè èòèðìÿê. 

2. äèë÷. Ñÿñ òåëëÿðèíèí èøòèðàêû îëìàäàí òÿëÿôôöç 


ÊÀÐËÛ ñèô. 1. Éàðàðëû, èøÿéàðàð, êàðàýÿëÿí. 

Êàðëû àäàì. – Áó äàâàäà îíëàðäàí îí 

íÿôÿðäÿí ÷îõ êàðëû àäàì þëìöøäö. “Ãà÷àã 

Íÿáè”. Òàïàí÷àëàðäàí ùàíñû äàùà êàðëûäûð 

À.Øàèã. // ìÿú. Ýöúëö, áþéöê, ìþùêÿì, áÿðê, 

òÿñèðëè. Êàðëû éàðà. Êàðëû éóìðóã. Êàðëû ñþç. 

– Ýåú êÿñÿð, êàðëû (ç.) êÿñÿð; Áèð ìÿçëóìóí 

àùû ñÿíè. (Àòà. ñþçö). 

2. Õåéèðëè, ôàéäàëû, ãàçàíúëû, èñòèôàäÿëè. 

[Ãÿäèð:] Úèáèì áîø, öìèä éåðèì éîõ! Çÿìàíÿ 

øóëóãëóã, .. áèð êàðëû èø éîõ, ôèëàí éîõ! Ìèð 

Úÿëàë. 

3. Èøáàúàðàí, èøýöçàð; äàùà áàúàðûãëû, äàùà 

èøëÿê. Ùÿúÿðèí êàðëû ãàðäàøëàðû âàðäû. “Ãà÷àã 

Íÿáè”. [Ðçàãóëó:] ..Áèð àçúà ùÿëÿ áÿëêÿ ìÿí 

îíäàí êàðëûéàì äà. Íþøöí î îëñóí, ìÿí îëìàéûì 


ÊÀÐËÛÃ èñ. Åøèòìÿ ãàáèëèééÿòèíèí îëìàìàñû 

âÿ éà íþãñàíëû îëìàñû. Äèë à÷ìàäà 

êàðëûã äà ýåäÿð, êîðëóüóìóç äà; ×öíêè ëàëëûüûìûç 

äîüìóø èäè êàðëûüûìûçäàí. Øÿùðèéàð. 

Þçöíö êàðëûüà âóðìàã (ãîéìàã) – 

þçöíö êàð êèìè, åøèòìÿéÿí êèìè ýþñòÿðìÿê. 

Íÿáè þçöíö êàðëûüà âóðóá, îíà éàõûí ýÿëìÿñèíè 

ÿëè èëÿ èøàðÿ åäèð. “Ãà÷àã Íÿáè”. 

ÊÀÐËÛËÛÃ èñ. Èøÿ éàðàðëûã, ýÿðÿêëèëèê, 

ôàéäàëûëûã. 

ÊÀÐÍÀÂÀË [èòàë.] ×îõ âàõò à÷ûã ùàâàäà 

îéóíëàðëà, ðÿãñëÿðëÿ, ìàñêàëàðëà âÿ õöñóñè 

ýåéèìëÿðëÿ êå÷èðèëÿí õàëã øÿíëèéè – ìàñêàðàä. 

ÊÀÐÍÈ´Ç [àëì. ÿñëè èòàë.] 1. ìåìàð. Äèâàðûí 

éóõàðû ùèññÿñèíè òàìàìëàéàí, éàõóä ãàïû, 

ïÿíúÿðÿ öñòöíäÿí óçàíàí ùîðèçîíòàë ÷ûõûíòû. 

Öç òóòäóì î éöêñÿê ñàðàéà äîüðó; ×ûõäûì 

ïèëëÿêÿíäÿí öçöéóõàðû; Êàðíèçëÿð òþêöëöá 

äèø-äèø ýþðöíöð; Áèçäÿêè ãÿôëÿòÿ ñàíêè î ýöëöð. 


2. Ïÿíúÿðÿ âÿ éà ãàïû öñòöíäÿí ïÿðäÿ 

àñìàã ö÷öí äèâàðà áÿíä åäèëÿí ìåòàë âÿ éà 

àüàú ìèë. 

ÊÀÐÎÒÈÍ èñ. [ëàò.] “À” âèòàìèíè. 

ÊÀÐÏ çîîë. Öñòöíäÿ èðè, òöíä-ãûçûëû ïóëëàðû 

îëàí, øèðèí ñó áàëûüû. 

ÊÀÐÏÊÈÌÈËßÐ úÿì çîîë. ßñàñÿí øèðèí 

ñóëàðäà éàøàéàí áàëûãëàð (ìÿñ.: ÷ÿêè, ÷àïàã 

âÿ ñ.) àèëÿñè. 

ÊÀÐÑÀËÀ ñèô. äàí. 1. Ãóëàüû àüûð åøèäÿí. 

2. Êåé, ùóøñóç, äóéüóñóç; çåùíè êöòëÿøìèø, 

êîðàçåùèí. 

ÊÀÐÑÀËÀËÛÃ èñ. äàí. 1. Ãóëàüû àüûð 

åøèòìÿ. 

2. Êåéëèê, ùóøñóçëóã, äóéüóñóçëóã; çåùèíñèçëèê, 

êîðàçåùèíëèê. 

ÊÀÐÑÀËÀÌÀ “Êàðñàëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÀÐÑÀËÀÌÀÃ ô. äàí. Ãóëàüû áèð ãÿäÿð 

êàðëàøìàã, ãóëàüû àüûð åøèòìÿéÿ áàøëàìàã. 

ÊÀÐÑÀÇ ñèô. [ôàðñ.] êþùí. Èø ýþðÿí, èøáàúàðàí, 

áàúàðûãëû, èøýöçàð. 

ÊÀÐÑÀÇËÛÃ èñ. êþùí. Èøúèëëèê, áàúàðûãëûëûã, 

èøýöçàðëûã. Êàðñàçëûã åòìÿê (åëÿìÿê) 

– 1) èøÿ éàðàìàã, êþìÿê åòìÿê, éàðàðëûã 

ýþñòÿðìÿê, õåéðè îëìàã; 2) êþìÿê åòìÿê, 

éàðäûì åòìÿê. [Ìÿøÿäè Òàüû:] ..Àëëàù ãîéñà, 

ñèçÿ ÷îõ-÷îõ êàðñàçëûã åäÿúÿéÿì, àíúàã 

áèð äÿôÿ ëàçûìûíúà ñÿé åëÿéèí. Í.Âÿçèðîâ. Î 

äà êèìÿ ÿëëè ìàíàò, éöç ìàíàò áàðàìà âàõòûíà, 

áóüäà âàõòûíà, éà öçöì âàõòûíà ïóë 

êàðñàçëûã åëÿéÿðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

ÊÀÐÑÅÐ 

ÊÁÐÑÅÐ [ëàò.] Ìöãÿññèðèí ìöâÿããÿòè 

ñàõëàíäûüû áèðàäàìëûã îòàã. Êàðñåðÿ ñàëìàã. 

ÊÀÐÑÛÇ ñèô. Ýÿðÿêñèç, èøÿ éàðàìàéàí. 

Áàü÷àñûç, áàüñûç äàüëàð; Äóìàíñûç, ãàðñûç 

äàüëàð; Ìÿí ñèçÿ àðõàëàíäûì; Ñèç îëäóç êàðñûç 

(ç.), äàüëàð! (Áàéàòû). Ìÿí ùÿðäÿí îòóðóá 

ôèêèðëÿøèðÿì âÿ áó ÿãèäÿéÿ ýÿëèðÿì êè, áèçèì 

÷îõóìóçó áÿäáÿõò åäÿí êàðñûç, âåúñèç âÿ õåéèðñèç 

ãîùóìëàðûìûçäûð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÀÐÑÛÇËÛÃ èñ. Ýÿðÿêñèçëèê, èøÿ éàðàìàìà. 

..×îõ èòòèôàãëàðäà èíñïåêòîð, äèðåêòîð .. 

[ìöÿëëèìëÿðèí] òÿíáÿëëèéèíäÿí âÿ êàðñûçëûüûíäàí 

øèêàéÿò åäèðëÿð. Ô.Êþ÷ÿðëè. ×ÿïÿë 

ôÿíäèíèí êàðñûçëûüûíû, áó ìöâÿôôÿãèééÿòñèçëèéèíè 

îíóíëà èçàù åäèðäè êè, áÿéèí èíàìû äöç 

äåéèë. Ìèð Úÿëàë. Êàðñûçëûã åòìÿê – 

çÿèôëèê ýþñòÿðìÿê, ùå÷ áèð òÿñèð ýþñòÿðÿ áèëìÿìÿê. 

ÊÀÐÒ [àëì. ÿñëè èòàë.] 1. Ùÿð áèðèíèí äþðä 

íþâö îëìàãëà, öçÿðèíäÿêè øÿêèë âÿ èøàðÿëÿðëÿ 

áèð-áèðèíäÿí ôÿðãëÿíÿí ãóìàð êàüûçëàðûíûí 

ùÿð áèðè, ãóìàð êàüûçû. Êàðò âåðìÿê. Êàðò 

àëìàã. Êàðò ïàéëàìàã. – Ìåùðèáàí ñÿôèëëÿð, 

êåôëÿðè ÷àüäûð; Êàðò ìàñà öñòöíäÿ äàðàãäàðàãäûð. 


2. Ùÿìèí êàüûçëàðëà îéíàíûëàí îéóí. Êàðò 

îéóíó. Êàðòäà óäìàã. Êàðòäà áÿõòè ýÿòèðìÿê. 

Êàðò îéíàìàã. Êàðò ÷ÿêìÿê – 

îéóí çàìàíû êàðòëàðûí è÷ÿðèñèíäÿí áèð âÿ éà 

áèð íå÷ÿñèíè ÷ÿêèá ýþòöðìÿê. Êàðò âóðìàã 

– êàðòëà îéóí (ãóìàð) îéíàìàã. [Íÿáè:] 

[Áÿéëÿð] ÷îõ âàõò ýåúÿíè ýöíäöçÿ ãàòûá î 

áèðè ýöíÿ êèìè êàðò âóðóðëàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

◊ Êàðò áàñìàã – àëäàòìàã, ùèéëÿ èøëÿòìÿê, 

êÿëÿê ýÿëìÿê. 

ÊÀÐÒÅ× èñ. [ðóñ.] 1. È÷è õûðäà ýöëëÿëÿðëÿ 

äîëäóðóëìóø òîï ìÿðìèñè. 

2. Èðè ãûðìà. 

ÊÀÐÒÅË [ôð.] èãò. Áèðëèêäÿ þç òèúàðÿò âÿ 

èñòåùñàë ìöñòÿãèëëèéèíè ñàõëàéàí èíùèñàð ôîðìàëàðûíäàí 

áèðè. Êàðòåë øÿðàèòèíäÿ áèðëÿøìèø 

ìöÿññèñÿëÿð þç òèúàðÿò âÿ èñòåùñàë ìöñòÿãèëëèéèíè 

ñàõëàéûð. 

ÊÀÐÒÅËËßØÄÈÐÈËÌß “Êàðòåëëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÀÐÒÅËËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. èãò. Êàðòåë 

øÿêëèíäÿ áèðëÿøäèðèëìÿê, áèðëÿøäèðèëÿðÿê 

êàðòåë äöçÿëäèëìÿê. 

ÊÀÐÒÎÔßÊßÍ 

ÊÀÐÒÅËËßØÄÈÐÌß “Êàðòåëëÿøäèðìÿ”- 


ÊÀÐÒÅËËßØÄÈÐÌßÊ ô. èãò. Áèðëÿøäèðèá 

êàðòåë äöçÿëòìÿê, êàðòåë øÿêëèíäÿ áèðëÿøäèðìÿê 

(ñÿíàéå ìöÿññèñÿëÿðèíè). 

ÊÀÐÒÅÐ èñ. [èíý.] 1. Ìåõàíèçìè çÿäÿäÿí 

âÿ òîçäàí ãîðóéàí ãóðüó. 

2. È÷èíäÿ ìåõàíèçì éåðëÿøÿí ìåòàë ãóòó. 

ÊÁÐÒÎ×ÊÀ [ðóñ.] 1. Öçÿðèíäÿ áèð øåé 

éàçìàã ö÷öí äöçáóúàã øÿêëèíäÿ êÿñèëìèø 

ãàëûí êàüûç, éà êàðòîí âÿðÿãÿñè (êàðòîòåêà 

âàùèäè êèìè). Êàòàëîã êàðòî÷êàñû. Êàðòîòåêà 

áåø ìèí êàðòî÷êàäàí èáàðÿòäèð. 

2. äàí. Êè÷èê þë÷öäÿ ôîòîøÿêèë. Ôîòî êàðòî÷êàñû. 

– [Çàáèò:] Éåíÿ øöáùÿí ãàëìûøñà, àë 

áàõ, [Àðàçûí] æàíäàðì èäàðÿñèíäÿ ÷ÿêèëìèø 

ÿêñè, – äåéÿ êàðòî÷êàíû îíà âåðäè. À.Øàèã. 

3. Áèëåò âÿ éà âÿðÿãÿ øÿêëèíäÿ âÿñèãÿ. 

Öçâëöê êàðòî÷êàñû. Ìöõáèð êàðòî÷êàñû. – ..Î 

áèðè ýöíö, ýöíîðòà çàìàíû ìÿíçèëÿ ãàéûäûá, 

ìàñàìûí öñòöíäÿ áèð âèçèò êàðòî÷êàñû òàïäûì: 

“Úÿëèë Ìÿììÿäãóëóçàäÿ – “Ìîëëà Íÿñðÿääèí” 

ìÿúìóÿñèíèí ðåäàêòîðó”. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

4. êþùí. Íîðìà öçðÿ ÿðçàã âÿ ñ. àëìàã 

ö÷öí êÿñèëìÿ òàëîíó îëàí áëàíê. ×þðÿê êàðòî÷êàñû. 

ßðçàã êàðòî÷êàñû. Êàðòî÷êà áöðîñó. 

ÊÀÐÒÎÔ èñ. [àëì.] 1. Éóìðóñó òîðïàüûí 

àëòûíäà éåòèøÿí, íèøàñòà èëÿ çÿíýèí áèòêè. 

2. Ùÿìèí áèòêèíèí ãèäà êèìè èøëÿäèëÿí 

éóìðóñó. – Åâèí õàíûìû òåç î òÿðÿôÿ êå÷èá 

áàëàúà áîøãàáà áèð-èêè ïàð÷à ãûçàðäûëìûø 

êàðòîô ãîéäó. Ì.Ùöñåéí. Àðâàä ñîéäóüó 

êàðòîôó áèð éàíà ãîéóá, òÿÿúúöáëÿ Ãÿðèáîâà 

éàõûíëàøäû. Ñ.Ðÿùìàí. Êàðòîô óíó – 

êàðòîôäàí ùàçûðëàíàí íèøàñòà. 

ÊÀÐÒÎÔ×ÛÕÀÐÀÍ èñ. ê.ò. Êàðòîôó éåðäÿí 

÷ûõàðìàã ö÷öí ìàøûí. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Êàðòîô÷ûõàðàí 

àãðåãàò. 

ÊÀÐÒÎÔ×Ó èñ. Êàðòîô ÿêèá-áåúÿðìÿêëÿ 


ÊÀÐÒÎÔ×ÓËÓÃ èñ. Êàðòîô ÿêèá-áåúÿðìÿêëÿ 

ìÿøüóë îëìà. 

ÊÀÐÒÎÔÄÎÜÐÀÉÀÍ èñ. Êàðòîô äîüðàéàí 

ìàøûí âÿ ñ. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Êàðòîôäîüðàéàí 

áû÷àã. 

ÊÀÐÒÎÔßÊßÍ èñ. ê.ò. 1. Êàðòîô ÿêìÿê 

ö÷öí èøëÿäèëÿí ìàøûí âÿ ñ. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

Êàðòîôÿêÿí àãðåãàò. 

643

ÊÀÐÒÎÔÊÈÌÈËßÐ 

2. Êàðòîô éåòèøäèðìÿêëÿ ìÿøüóë îëàí. Êàðòîôÿêÿí 

ðàéîíëàð. 

ÊÀÐÒÎÔÊÈÌÈËßÐ úÿì áîò. Êàðòîô âÿ 

îíà áÿíçÿð áèòêèëÿðèí äàõèë îëäóüó ôÿñèëÿ. 

ÊÀÐÒÎÔÑÎÉÀÍ èñ. Êàðòîôóí ãàáûüûíû 

ñîéìàã ö÷öí õöñóñè àëÿò (áû÷àã). // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

Êàðòîôñîéàí áû÷àã. 

ÊÀÐÒÎÔÒßÌÈÇËßÉßÍ áàõ êàðòîôñîéàí. 

ÊÀÐÒÎÔÉÛÜÀÍ áàõ êàðòîô÷ûõàðàí. 

Êàðòîôéûüàí êîìáàéí. 

ÊÀÐÒÎÃÐÀÔ [àëì. êàðòå âÿ éóí. ýðàïùî] 

Úîüðàôèéà õÿðèòÿëÿðè ÷ÿêÿí ìöòÿõÿññèñ; õÿðèòÿ÷è. 

ÊÀÐÒÎÃÐÀÔÈ´Ê ñèô. 1. Êàðòîãðàôèéàéà àèä. 

Êàðòîãðàôèê èøàðÿëÿð. 

2. Úîüðàôèéà õÿðèòÿëÿðèíèí ùàçûðëàíìàñû èëÿ 

ÿëàãÿäàð îëàí. Êàðòîãðàôèê èøëÿð. Êàðòîãðàôèê 

ìàòåðèàë. 

ÊÀÐÒÎÃÐÁÔÈÉÀ [àëì. êàðòå âÿ éóí. 

ýðàïùî-äàí] Úîüðàôèéà õÿðèòÿëÿðè äöçÿëòìÿê 

öñóëóíäàí áÿùñ åäÿí åëì, ùàáåëÿ áó õÿðèòÿëÿðèí 

òÿðòèáè. 

ÊÀÐÒÎÃÐÁÌ [àëì. êàðòå âÿ éóí. ýðàììà] 

õöñ. Ìöÿééÿí ùàäèñÿéÿ àèä ñòàòèñòèê 

ìÿëóìàòû êàüûç öçÿðèíäÿ ãðàôèê øÿêèëäÿ, 

ÿéàíè ñóðÿòäÿ ýþñòÿðÿí õÿðèòÿ. Êàðòîãðàì 

äöçÿëòìÿê. 

ÊÀÐÒÓÍ [ôð. ÿñëè èòàë.] Õöñóñè ãàéäàäà 

ùàçûðëàíìûø ãàëûí áÿðê êàüûç. // Êàðòîíäàí 

äöçÿëäèëìèø. Êàðòîí ãóòó. 

ÊÀÐÒÎÍ×Ó èñ. Êàðòîí âÿ éà êàðòîíàæ 

ùàçûðëàìàãëà ìÿøüóë îëàí ôÿùëÿ. 

ÊÀÐÒÎÍÀÆ [ôð.] Êàðòîíäàí ãàéðûëàí õûðäà 

øåéëÿð. Êàðòîíàæ åìàëàòõàíàñû. 

ÊÀÐÒÎÍÀÆ×Û èñ. Êàðòîíäàí ìöõòÿëèô 

øåéëÿð ãàéûðàí óñòà. 

ÊÀÐÒÎÒÅÊÀ [àëì. êàðòå âÿ éóí. òùåêå] 

1. èñ. Ìöÿééÿí ñèñòåì öçðÿ éûüûëìûø ìÿëóìàò 

éà ó÷îò ìàùèééÿòëè êàðòî÷êàëàð òîïëóñó. 

Êàðòîòåêà øêàôû. Êèòàáõàíà êàðòîòåêàñû. Ëöüÿò 

êàðòîòåêàñû. 

2. òîï. Áó êàðòî÷êàëàðû ñàõëàìàã ö÷öí ãóòóëàð. 

ÊÀÐÒÎÒÅÊÀ×Û èñ. Êàðòîòåêàéà áàõàí, 

êàðòîòåêà èøëÿðè èëÿ ìÿøüóë îëàí èø÷è. 

ÊÀÐÒÎØÊÀ [ðóñ.] äàí. áàõ êàðòîô. Ùÿäèééÿ 

ãûçàðìûø êàðòîøêà ýÿòèðèá, óøàüûí ãàáàüûíà 

ãîéäó. Ìèð Úÿëàë. 

644 

ÊÀÐÂÀÍ 

ÊÀÐÒÂÅËËßÐ úÿì Ýöðúöëÿðèí âÿ îíëàðà 

éàõûí îëàí Ãàôãàç õàëãëàðûíûí (ëàçëàðûí, 

ìèíãðåëëÿðèí âÿ ñâàíëàðûí) öìóìè àäû. 

ÊÀÐÓÑÅË [èòàë.] Öñòöíäÿ îòóðóá ÿéëÿíìÿê 

ö÷öí àò, àðàáà, ãàéûã âÿ ñ. øÿêëèíäÿ ìèíèê 

éåðëÿðè îëàí, ùÿðëÿíÿí ãóðüó; ôûðëàíãûú. 

Ôûðëàíûð êàðóñåë áèð òÿêÿð êèìè; Äàèìà ôûðëàíàí, 

äþíÿí éåð êèìè. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÊÀÐÂÀÍ èñ. [ôàðñ.] 1. Áèð-áèðèíèí àðäûíúà 

ñûðà èëÿ ùÿðÿêÿò åäÿí éöêëö ùåéâàí (ÿñàñÿí 

äÿâÿ) äÿñòÿñè (ãàòàðû); ãàôèëÿ. Èò ùöðÿð, êàðâàí 

êå÷ÿð. (Àòà. ñþçö). Ìàüûë êå÷ÿí âàõòëàð 

äÿâÿ êàðâàíëàðû äöçöëöðäö éîëà, òèúàðÿò 

ìàëûíû éöêëÿéèðäèê äÿâÿëÿðÿ.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Áèçèì êàðâàíûìûç áåø ÷àðâàäàð 

àòûíäàí èáàðÿò èäè. Ñ.Ùöñåéí. Êàðâàí 

áàüëàìàã – ñûðàéà äöçöëìÿê, äÿñòÿ äöçÿëòìÿê. 

Éåíèúÿ èøÿ ãîøóëìóø áàë àðûëàðû ÷è÷ÿê 

ö÷öí éàõûíäàêû ìåøÿéÿ êàðâàí áàüëàìûøäûëàð. 

ß.Âÿëèéåâ. Êàðâàí ÷àïìàã (âóðìàã, 

ñîéìàã, äàüûòìàã, êÿñìÿê) êþùí. – éîëäàí 

ýÿëèá êå÷ÿí éöêëö êàðâàíëàðû ñîéìàã, 

ñîéüóí÷óëóã åòìÿê. Êÿñäèì éîëëàð, âóðäóì 

êàðâàí; ×ÿêèá ñîéäóì ÷îõ áàçèðýàí. 

“Êîðîüëó”. [Ùåéäÿð áÿé:] Ùÿð ùÿôòÿäÿ, ùÿð 

àéäà áèð êàðâàí ÷àïìàã îëóðäó. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[Ìÿììÿäàüà:] Þìÿð íÿùàéÿòäÿ àüûëëû 

âÿ êàìàëëû îüëàíäûð, àììà áóíóí èëÿ áåëÿ 

àòàñûíûí õîøóíà ýÿëìèð, çèðà êè, àäàì þëäöðìÿéèð, 

ãóëäóðëóã åòìÿéèð, êàðâàí êÿñìèð. 

Í.Íÿðèìàíîâ. Êàðâàí ÷ÿêìÿê – êàðâàíû 

èäàðÿ åòìÿê, êàðâàíà áàø÷ûëûã åòìÿê. Äàðüà 

ëÿëÿø .. áó ÷ÿòèí éîëäàí øÿùÿðÿ êàðâàí ÷ÿêÿðäè. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Êàðâàí éîëó êþùí. – êå÷ìèøäÿ 

êàðâàíëàðûí èøëÿäèéè éîë. Ñèíÿñè ýöë ðÿíýëè 

òàëà äîëóäóð; Áó ÷þëëÿð ÿí ãÿäèì êàðâàí 

éîëóäóð. Ñ.Âóðüóí. 

2. ìÿú. Òîïëó ùàëûíäà áèð-áèðèíèí àðäûíúà, 

ñûðà èëÿ ùÿðÿêÿò åäÿí øåéëÿð ùàããûíäà. Òÿééàðÿ 

êàðâàíû. Ìàøûí êàðâàíû. Ýÿìè êàðâàíû. 

– Äîëàíûð ýþéëÿðè áóëóä êàðâàíû; Áöðöéöð 

äöçëÿðè Êöðöí äóìàíû. Ù.Ê.Ñàíûëû. Ôÿçà 

éîëëàðûíäà áàø àëûá ýåäÿí óëäóçëàð êàðâàíû 

àüûð-àüûð éöêñÿëèð, ýåòäèêúÿ áþéöê áèð áîøëóãäà 

ãÿðã îëàðàã, òàìàìèëÿ ýþçäÿí èòèðäè. 


3. ìÿú. êëàñ. Ýÿëèá êå÷ÿí øåé ùàããûíäà 

(“áó äöíéàäàí êþ÷ìÿ” ìÿíàñûíäà). Áàùàð

ÊÀÐÂÀÍÁÀØÛ 

éåòìÿêäÿäèð, Ãþâñè, ýþçöí à÷, ãþí÷ÿ òÿê 

óéìà; Éåòèøÿð êþ÷ìÿéÿ íþâáÿò ñÿíÿ ùÿì, 

êàðèâàíäûð áó. Ãþâñè. 

êàðâàí-êàðâàí ñèô. Êàðâàí êèìè, ãàòàðãàòàð, 

äÿñòÿ-äÿñòÿ. Êàðâàí-êàðâàí ýþéäÿí 

óëäóçëàð êå÷èð; Þç áÿõòèíÿ ùÿð êÿñ áèð öëêÿð 

ñå÷èð. Ñ.Âóðüóí. Ñöçöëöð ýþé öçöíäÿ áóëóäëàð 

êàðâàí-êàðâàí. Ì.Ñåéèäçàäÿ. 

ÊÀÐÂÀÍÁÀØÛ èñ. êþùí. Êàðâàíà áàø÷ûëûã 

åäÿí àäàì; êàðâàí÷û. Êàðâàíáàøû öñòöíäÿ 

ìöðýöëÿäèéè áèðèíúè äÿâÿíèí öñòöíäÿí ñû÷ðàéàðàã 

òÿëÿñèê îíó úèëîâóíäàí òóòóá éîëà 

÷ÿêèð âÿ ìàøûíûí éàíûíäàí êå÷èðèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Êàðâàíáàøû, ãîúàëìûøàì, êàðâàíûíû 

àðàìëà ÷ÿê; ×ÿêèðÿì äöíéà äÿðäèíè, ÷èéíèìäÿí 

ãóðüóøóí ýåäèð. Øÿùðèéàð. 

ÊÀÐÂÀÍÁÀØÛËÛÃ èñ. êþùí. Êàðâàíà áàø- 

÷ûëûã åòìÿ, êàðâàíáàøûíûí èøè âÿ âÿçèôÿñè. 

ÊÀÐÂÀÍ×Û èñ. êþùí. 1. Êàðâàíëà éöê äàøûéàí 

àäàì. 

2. Êàðâàí áàø÷ûñû, êàðâàíû èäàðÿ åäÿí øÿõñ; 

êàðâàíáàøû. Èáí Ìèíýÿ ãóëàãëàðûíà èíàíìàäû, 

êàðâàíáàøû îëäóüó áèð êàðâàíäà êàðâàí÷û 

áèð îüëàíûí öçÿíýèñèíè òóòìàã îíóí ö÷öí ÷îõ 

àüûð âÿ äþçöëìÿç áèð úÿçà èäè.. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊÀÐÂÀÍ×ÛËÛÃ èñ. êþùí. 1. Êàðâàíëà éöê 

äàøûìà ïåøÿñè. 

2. Êàðâàíà áàø÷ûëûã åòìÿ; êàðâàíáàøûëûã. 

ÊÀÐÂÀÍÃÛÐÀÍ èñ. 1. Çþùðÿ (óëäóç). 

Þêñöç òàëåéèì òÿê ýåúèêäèí íÿäÿí Êàðâàíãûðàí 

äîüäó, ýþðöíìÿäèí ñÿí. Ú.Úàááàðëû. 

Áóëóäóí ïÿðäÿñè ñûéðûëäû áèð àç; Ýþéäÿ Êàðâàíãûðàí 

ýöìöøö ãîòàç. Ð.Ðçà. 

2. ìÿù. Äàüäàí ÿñÿí ñîéóã êöëÿê, äàü 

êöëÿéè. 

ÊÀÐÂÀÍÃÎÂÀÍ ñèô. ×îõ øèääÿòëè êöëÿê, 

ãàñûðüà ùàããûíäà. Èíúÿ ÿòèð éàéûðäû áàü÷àäàêû 

÷è÷ÿêëÿð; Óçàãäû áó ùÿéÿòäÿí êàðâàíãîâàí 

êöëÿêëÿð. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÊÀÐÂÀÍÑÀÐÀ èñ. [ôàðñ.] 1. Þçýÿ éåðëÿðäÿí 

ýÿëÿí êàðâàíëàðûí âÿ éîë÷óëàðûí ìöâÿããÿòè 

ãàëìàñû, ãîøãó ùåéâàíëàðû âÿ ìèíèê âÿñàèòèíèí 

ñàõëàíìàñû ö÷öí áþéöê ùÿéÿòè îëàí 

õöñóñè áèíà. [Ãÿðèá] êö÷ÿëÿðäÿ ýÿçÿ-ýÿçÿ áèð 

àäàì àõòàðûðäû êè, êàðâàíñàðàíû ñîðóøñóí, 

áèð äÿ ýÿëèá áèð ìåéäàíà ÷ûõäû. “Êîðîüëó”. 

[Éóñèô øàù] ÿìð åëÿäè êè, ùÿð éåðäÿ éîëëàð 

ÊÀÑÀ 

òÿìèð îëóíñóí âÿ ëàçûì ìÿãàìëàðäà âÿ ìÿíçèëëÿðäÿ 

êþðïöëÿð âÿ êàðâàíñàðàëàð òèêèëñèí. 


2. ìÿú. çàð. Ãîíàüû, ýÿëèá-ýåäÿíè ÷îõ 

îëàí éåð ùàããûíäà. Åâ äþíöá êàðâàíñàðàéà. 

3. ìÿí. Áþéöê, ýåíèø éåð ìÿíàñûíäà. Àðàáà 

êàðâàíñàðà êèìè áþéöê áèð ùÿéÿòÿ ýèðäè. 

À.Øàèã. 

4. ìÿú. äàí. Éîõñóë, êàñûá, è÷èíäÿ ìöõÿëëÿôàòû, 

äèð-äèððèéè îëìàéàí ìÿíçèë ùàããûíäà. 

Åâè êàðâàíñàðàéà îõøàéûð. 

ÊÀÐÂÀÍÑÀÐÀ×Û èñ. êþùí. Êàðâàíñàðà 

ñàùèáè, êàðâàíñàðà ñàõëàéàí àäàì. Áó øÿùÿðèí 

Éóõàðûáàø äåéèëÿí ìÿùÿëëÿñèíäÿ Êÿðáÿëàéû 

Êàçûì àäëû áèð êàðâàíñàðà÷û âàð èäè. 

Ï.Ìàêóëó. Áó ñààò êàðâàíñàðà÷ûéà äåéèì, 

îíëàðû îéàòñûí. Íÿ ãÿäÿð éöêöíöç âàð ÷àòûí! 


ÊÀÐÂÀÍÑÀÐÀ×ÛËÛÃ èñ. êþùí. Êàðâàíñàðà÷ûíûí 

ïåøÿñè, êàðâàíñàðà ñàõëàìà. Êàðâàíñàðà÷ûëûã 

åòìÿê. 

ÊÀÐÂÀÍÂÓÐÀÍ èñ. êþùí. Éîëäàí ýÿëèá 

êå÷ÿí êàðâàíëàðû ñîéàí; éîëêÿñÿí, ãóëäóð, 

÷àïîâóë÷ó. 

ÊÀÐÂÀÍÉÎËÓ èñ. áàõ êÿùêÿøàí. 

ÊÀÐÉÅÐ èñ. [ôð.] Êàðõàíà. Äàø êàðéåðàñû. 

Ãóì êàðéåðàñû. 

ÊÀÐÉÉÐÀ [ôð. úàððèåðå] Õèäìÿòè âÿ éà 

áàøãà ôÿàëèééÿò ñàùÿñèíäÿ èðÿëèëÿìÿ, øþùðÿòëÿíìÿ, 

òàíûíìà; ìÿíñÿá, øþùðÿò. [Ñóëòàí:] 

Áèçèì áèð ïàðà úàâàíëàðûìûçûí åâèíè éûõàí, 

áàõ, åëÿ áó êàðéåðà ùÿâÿñèäèð. È.Ùöñåéíîâ. 

ÊÀÐÉÅÐÈÑÒ [ôð. úàððèåðå-äÿí] Êàðéåðàñûíû 

ùÿð øåéäÿí öñòöí òóòàí àäàì; ìÿíñÿáïÿðÿñò, 

øþùðÿòïÿðÿñò. Îíà áàõàð, íÿüìÿ 

äåéÿð ãûçëàðûí ýöë äîäàüû; Êàðéåðèñòèí à÷ûëìàéûð 

òóòãóí ãàøû, ãàáàüû. Ñ.Âóðüóí. 

ÊÀÐÉÅÐÈÇÌ [ôð.] Ìÿíñÿáïÿðÿñòëèê, øþùðÿòïÿðÿñòëèê. 

ÊÀÑÀ èñ. [ôàðñ.] 1. ×èíè, áöëëóð, ñàõñû âÿ 

éà ìåòàëäàí ãàéðûëìûø àüçûýåí ãàá. Ìèñ êàñà. 

×èíè êàñà. Êàñàéà õþðÿê òþêìÿê. Áèð êàñà ñó. 

– Àõøàì ÷àé îðòàëûüà ýÿëÿíäÿ ýÿíÿ áèð êàñàäà 

ãàéíàð ñöä îðòàëûüà ýÿëäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Êÿíä óøàãëàðû ÿëëÿðèíäÿ áàäéà, ìèñ 

êàñà äÿðÿéÿ åíèðäèëÿð. À.Øàèã. 

2. Áàø ñöìöêëÿðèíèí, áåéíè ÿùàòÿ åäÿí 

éóõàðû ùèññÿñè. Áåéèí êàñàñû. 

645

ÊÀÑÀÚÛÃ 

646 

ÊÀÑÛÁ 

3. Ãàøûã âÿ îíà áÿíçÿð øåéëÿðèí ÷óõóðó. 

Ãàøûã êàñàñû. ×þì÷ÿ êàñàñû. Òàðûí êàñàñû. 

4. áîò. áàõ êàñàúûã 2-úè ìÿíàäà. Êàñàñûíû 

à÷ûð çàíáàã; Õîø áèð ÿòèð ñà÷ûð çàíáàã. 


◊ Êàñà ðÿãñè – è÷è ñó èëÿ äîëó êàñàëàðëà èôà 

åäèëÿí õàëã ðÿãñè. [Øàùèí:] Ìÿíèì îðèæèíàë 

áèð íþìðÿì âàð. Î äà êàñà ðÿãñèäèð; êàñàëàðû 

ñó èëÿ äîëäóðóá áèð ïîäíîñà äöçöðÿì âÿ 

áàøûìà ãîéóá ðÿãñ åëÿéèðÿì. Ñ.Ðÿùìàí. 

...êàñàñû äàøìàã (äîëìàã) – áèð øåéèí ñîí 

ùÿääèíè ýþñòÿðèð. ßââÿë áó ôÿëÿê úöìëÿäÿí 

ÿéìèøäè äàìàüû; Ãÿì êàñÿñè äàøäû. Ì.ß.Ñàáèð. 

[Ýþâùÿð õàíûì:] Äàùà áÿñäèð! Ñÿáèð êàñàì 

äîëóá äàøìûø. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÊÀÑÀÚÛÃ èñ. 1. Êè÷èê êàñà, áàëàúà êàñà. 

2. áîò. À÷ìà äþâðöíäÿ ÷è÷ÿéèí õàðèúè þðòöñö; 

êàñà. Òàì ÷è÷ÿêäÿ êàñàúûã, òàúúûã, åðêÿêúèê 

âÿ äèøèúèê îëìàëûäûð. Ì.Ãàñûìîâ. 

ÊÀÑÀÄ [ÿð.] 1. ñèô. Òèúàðÿòäÿ: ìàëà òÿëÿá 

îëìàäûüû, ìöøòÿðè òàïûëìàäûüû, îíóí ñàòûëìàäûüû 

ùàë; àëûø-âåðèøäÿ äóðüóíëóã, ðÿâàúñûçëûã. 

[Ùàúû Ãàðà:] Áó êàñàä áàçàðäà ìÿíèì 

áèð øàùû ãàçàíúûì éîõäóð, àááàñûíû ùàðäàí 

àëûðàì, ñÿíÿ âåðèì Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Êàñàä åòìÿê (åëÿìÿê) – àëûúûäàí, ìöøòÿðèäÿí 

ìÿùðóì åòìÿê; ñàòûëìàìàñûíà, 

àëûíìàìàñûíà, éàéûëìàìàñûíà ñÿáÿá îëìàã. 

Êàñàä îëìàã – áàõ êàñàäëàøìàã. 

2. èñ. Ãûò(ëûã), ãÿùÿò(ëèê), àçëûã, ÷àòûøìàçëûã. 

ÊÀÑÀÄËÀÍÌÀ “Êàñàäëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÀÑÀÄËÀÍÌÀÃ áàõ êàñàäëàøìàã. 

ÊÀÑÀÄËÀØÄÛÐÌÀ “Êàñàäëàøäûðìàã”- 


ÊÀÑÀÄËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. Êàñàä åòìÿê, 

àçàëòìàã, ãûòëûã òþðÿòìÿê, éîõà ÷ûõàðòìàã. 

ÊÀÑÀÄËÀØÌÀ “Êàñàäëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÀÑÀÄËÀØÌÀÃ ô. 1. Êàñàä îëìàã; ìöøòÿðèñè, 

àëûúûñû îëìàìàã; ìàëëàðû ñàòûëìàéûá 

ãàëìàã, àëûø-âåðèøäÿ äóðüóíëóã ÿìÿëÿ ýÿëìÿê 

(÷îõ âàõò “áàçàð(û)” ñþçö èëÿ). Áàçàð 

ýÿëäèêúÿ êàñàäëàøûð, úàìààò äèíäÿí-ìÿçùÿáäÿí 

÷ûõûð, öëÿìàéà åòèíà åëÿìèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Êÿðáÿëàéûíûí áàçàðû ùÿð ýöí êàñàäëàøûðäû. 


2. Ãûòëàøìàã, ãÿùÿòëÿøìÿê, éîõà ÷ûõìàã. 

ÊÀÑÀÄËÛÃ èñ. 1. Òèúàðÿòäÿ ìàëûí ñàòûëìàäûüû, 

èøÿ ýåòìÿäèéè, ìöøòÿðèñè îëìàäûüû 

âÿçèééÿò; ðÿâàúñûçëûã, àëûø-âåðèøäÿ äóðüóíëóã, 

áþùðàí. Òÿðÿêÿìÿ øÿùÿðäÿí ÷ÿêèëèá ýåòìèøäè, 

áàçàð áÿðê êàñàäëûã èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ùÿñÿí:] Áàçàðûí êàñàäëûüû îâãàòûìû 

òÿëõ åäèá. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ãàôàð:] Áó êàñàäëûã 

âàõòûíäà ìÿí ñÿíè ö÷ çèéàðÿòÿ íåúÿ 

àïàðûì Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

2. Ãûòëûã, ãÿùÿòëèê. Áàøëàíûð èëëÿðèí êàñàäëûã 

èëè; Ìóüàíûí áàøûíà äöíéà äàð îëóð. 

Ñ.Âóðüóí. Êàñàäëûã ÷ÿêìÿê – ãûòëûã, 

ãÿùÿòëèê êå÷èðìÿê. 

3. Êàñûáëûã, éîõñóëëóã, åùòèéàú ìÿíàñûíäà. 

Àüàðäû ñà÷ëàðûí, þìðöí äÿ éàðû; Êàñàäëûã 

êå÷èðèð øåðèí áàçàðû. Ñ.Âóðüóí. Êàñàäëûüà 

äöøìÿê – êàñàäëûã ÷ÿêìÿê, éîõñóë îëìàã. 

ÊÀÑÀÌÀÑ èñ. [ôàðñ.] Ãàòûã. 

ÊÀÑÁÑÈÉÀ èñ. [ëàò.] ùöã. Ãàíóíè ãöââÿéÿ 

ìèíìÿìèø ìÿùêÿìÿ ãÿðàð âÿ ùþêìëÿðèíäÿí 

øèêàéÿò. // Éóõàðû ìÿùêÿìÿ îðãàíëàðû 

òÿðÿôèíäÿí áó øèêàéÿòÿ áàõûëìàñû. 

ÊÀÑÀØßÊÈËËÈ áàõ êàñàâàðè. 

ÊÀÑÀØßÊÈËËÈËÈÊ áàõ êàñàâàðèëèê. 

ÊÀÑÀÂÀÐÈ ñèô. Êàñà øÿêëèíäÿ, êàñàéà 

îõøàéàí; êàñàøÿêèëëè. 

ÊÀÑÀÂÀÐÈËÈÊ èñ. Êàñà øÿêëèíäÿ îëàí 

øåéèí ùàëû; êàñàøÿêèëëèëèê. 

ÊÀÑÅÒ èñ. ôð. Ôîòîïëéîíêà, ìàãíèòîôîí, 

âèäåî éàçûëàðû ö÷öí ãîðóéóúó ãóòóëàð. 

ÊÀÑÛÁ ñèô. [ÿð.] 1. Ùå÷ áèð âàð-äþâëÿòè 

îëìàéàí, åùòèéàú è÷èíäÿ éàøàéàí àäàì, éîõñóë 

(âàðëû, äþâëÿòëè ÿêñè). Êàñûá àäàì. – Êàñûáäû, 

áàéãóøäó, éîõäó áèð çàäû; Ùåéèô çÿùìÿòèíÿ, 

ùàããû-ñàéûíà. Àøûã ßëÿñýÿð. Ìöñÿëìàíëàð 

êàñûáäûðëàð, ãåéðè ìèëëÿòëÿðäÿí ÷îõ 

êàñûáäûðëàð âÿ áóíóí äà ñÿáÿáè îäóð êè, ìöñÿëìàíëàðûí 

õÿðúè ÷îõäóð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Áèëèðÿì êàñûá îüëàíëàðñûíûç, ìÿíèì 

ÿëèìäÿêè ãûçëàðà åâëÿíèá îíëàðûí íàçûíû ÷ÿêÿ 

áèëìÿçñèíèç. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Êàñûáû äÿâÿ öñòöíäÿ áþâ âóðàð. (Ìÿñÿë). 

Âàðëû, êàñûá áó äöíéàäàí êþ÷ÿðëÿð; Éàõøûíû, 

éàìàíû ýþðöá ñå÷ÿðëÿð. “Êîðîüëó” Êàñûá 

äöøìÿê – éîõñóëëàøìàã, êàñûáëàøìàã. 

[Ìÿøÿäè Ñÿòòàð] àõûð êàñûá äöøöá åâèíè ñàòäû. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Äèëàðà Áÿùðóçà:] Èíäè 

áèðäÿí-áèðÿ êàñûá äöøìöø Äèëàðàéà ÿôñàíÿëÿð 

äöíéàñû âÿä åäèðñÿí! ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. Éîõñóë, êàñûáéàíà, êàñûáâàðè; éîõñóëâàðè. 

Áèð àçäàí ñîíðà êàñûá áèð ñöôðÿ à÷ûëäû. 

À.Øàèã. [Âèäàäè:] Êàñûá êîìàúûüûì þçöìÿ

ÊÀÑÛÁ×ÛËÛÃ 

éåòÿð; Áóðäà éàçûëìûøäûð éöçëÿðëÿ ÿñÿð. 


3. ìÿú. Çÿèô, íàãèñ, ãöñóðëó. Àüûëäàí êàñûá. 

Áèëèêäÿí áèð àç êàñûáäûð. – Áÿëêÿ áó äèë 

÷îõ êàñûáäûð; Ãóúàüûíà ñûüûøìàéûð; ßñðèí 

áþéöê ôèêèðëÿðè.. Á.Âàùàáçàäÿ. 

1. Á à õ êàñûáâàðè, êàñûáéàíà. [Àëû êèøèíèí] 

êàñûáúà ñöôðÿñè ùÿìèøÿ äîñòëàðûí ãàáàüûíäà 

à÷ûã îëàðäû. “Êîðîüëó”. 

2. ñèô. ìÿú. Êè÷èê, áàëàúà, àç. Úàíû âàð ñöääÿí 

áàéàç; Êàñûáúà áîéäàí áèð àç. ß.Úàâàä. 

ÊÀÑÛÁ×ÛËÛÃ äàí. áàõ êàñûáëûã. [Êÿðáÿëàéû 

Àáäóëëà] ..áèð áàëàúà äöêàíûí ãàáàüûíäà 

ïèòè äöçöá êàñûá÷ûëûã åäèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Êàñûá÷ûëûã [Òöêÿçáàí] ö÷öí ÷ÿòèí 

áèð èø äåéèë èäè. Á.Òàëûáëû. 

ÊÀÑÛÁÔßÍÄÈ ñèô. Êàñûáà éàðàéàí, êàñûáà 

ÿë âåðÿí, êàñûá ö÷öí ìöíàñèá îëàí. [Ùöñåéíÿëè 

õàí:] Ìÿíèì ãûçûì .. îõóìóø ãûçäûð, 

ñÿíÿ éàðàìàç. Ñÿí áèð ÷þë÷ö áàáàñàí, ñÿíÿ 

áèð êàñûáôÿíäè ãûç ýÿðÿê. Í.Âÿçèðîâ. 

ÊÀÑÛÁÊÀÐ áàõ êÿñáêàð. [Ôàòìàíûí ÿðè:] 

Ìÿí êèøèíè òàíûéûðàì, þç èøèíäÿ êàñûáêàð áèð 

àäàìäûð. Àììà îüëó áèð àç äÿëÿäóçäóð. 


ÊÀÑÛÁÊÀÐËÛÃ áàõ êÿñáêàðëûã. [Êàçûì:] 

Áó ñààò áàøûíû ñàëàìàò ñàõëàìàã èñòÿéèðñÿíñÿ, 

áàøûíû àøàüû ñàë, êàñûáêàðëûüûíà ãóðøàí, 

áó òèôèëëÿðè ñàõëà. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÊÀÑÛÁ-ÊÓÑÓÁ òîï. äàí. Êàñûá, éîõñóë 

àäàìëàð, ôöãÿðà. Òèôëèñèí áöòöí ëàìïàëàðû 

éàíäû, êàñûá-êóñóá åâèíÿ ÷ÿêèëäè. “Àøûã 

Ãÿðèá”. [Áÿäÿë:] Àììà êàñûá-êóñóáëà ýÿðÿê 

ùå÷ êÿñèí èøè îëìàñûí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ñàðà 

áèáè:] Îíñóç äà êàñûá-êóñóá àðâàäû êÿíä éåðèíäÿ 

÷àäðà þðòìöð. Ãàíòÿìèð. 

ÊÀÑÛÁËÀÌÀ “Êàñûáëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÀÑÛÁËÀÌÀÃ ô. Êàñûáëûüà äöøìÿê; äþâëÿòè, 

âàðû ÿëèíäÿí ÷ûõìàã; éîõñóëëàøìàã. 

ÊÀÑÛÁËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Êàñûáëàøäûðûëìàã”- 


ÊÀÑÛÁËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. Êàñûá ùàëà 

ñàëûíìàã; éîõñóëëàøäûðûëìàã. 

ÊÀÑÛÁËÀØÄÛÐÌÀ “Êàñûáëàøäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÊÀÑÛÁËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. Êàñûáëàøìàñûíà 

ñÿáÿá îëìàã; éîõñóëëàøäûðìàã. 

ÊÀÑÛÁËÀØÌÀ “Êàñûáëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÀÑÑÀ 

ÊÀÑÛÁËÀØÌÀÃ ô. Âàð-éîõó ÿëèíäÿí 

÷ûõûá, êàñûá ùàëà äöøìÿê, åùòèéàúà äöøìÿê; 

éîõñóëëàøìàã. 

ÊÀÑÛÁËÛÃ èñ. 1. Êàñûáûí ùàë âÿ âÿçèééÿòè; 

éîõñóëëóã. Êàñûáëûã åéèá äåéèë, îüóðëóã 

åéèáäèð. (Àòà. ñþçö). Êàñûáëûüûí åâè éûõûëñûí! 

Èíäèéÿ êèìè [Ìÿùÿììÿäùÿñÿí ÿìèíèí] ãîëóíó, 

ãû÷ûíû áàüëàéûá, ãîéìóð áèð éàíà òÿðïÿíñèí. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Êàñûáëûã 

åòìÿê, êàñûáëûãëà ìÿøüóë îëìàã – éàøàìàã 

ö÷öí ìèíèìóì ãàçàíú, ýÿëèð âåðÿí áèð 

ïåøÿ (èø) èëÿ ìÿøüóë îëìàã. Áèçèì ìÿñúèäèí 

äàëûíäà, ãàïûíûí ñÿêèñèíäÿ ÿëëè-ÿëëè áåø 

éàøûíäà áèð êèøè îòóðóá êàñûáëûã åäèð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Áÿäÿë:] Ãàðäàøëàð, 

àç êå÷ÿð êè, ùàìûìûç ýåíÿ åâëÿðèìèçÿ ãàéûäûá 

êàñûáëûüûìûçëà ìÿøüóë îëàðûã. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Êàñûáëûüà äöøìÿê – ÿââÿëêè âàðûíäàí 

ìÿùðóì îëìàã, ÿëè àøàüû äöøìÿê. 

2. Éàøàìàã ö÷öí ìèíèìóì ãàçàíú âåðÿí 

áèð ïåøÿ, ñÿíÿò âÿ éà èø. [Íàìàç:] Ìÿíÿ èçèí 

âåð, ýåäèì, þçöì ö÷öí áèð êàñûáëûã òàïûì. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ìóçäóð] Àëëàù-òàëàéà øöêöð 

åäèá, òÿçÿäÿí êàñûáëûüà ãÿäÿì ãîéäó. Ñ.Ãÿíèçàäÿ. 

[Éàøëû êèøè:] Íå÷èí ãàðäàøûíû èøèíäÿí, 

êàñûáëûüûíäàí àâàðà ñàëûðñàí Ñ.Ùöñåéí. 

ÊÀÑÛÁÂÀÐÈ, ÊÀÑÛÁÉÀÍÀ çÿðô Êàñûáà 

ëàéèã, êàñûáà ìöâàôèã, êàñûáûí ýöúö, èìêàíû 

÷àòäûüû ãàéäàäà; êàñûáúà. Êàñûáéàíà (ñ.) 

ñöôðÿ. Êàñûáéàíà éàøàéûð. 

ÊÀÑÊÀ [ôð. úàñãóå, ÿñëè èñï.] ßñàñÿí ìåòàëäàí 

îëàí áàø ýåéèìè; äÿáèëãÿ, òàñêöëàù. 

Çàáèòèí êàñêàñû îí àääûì êÿíàðà äûüûðëàíäû. 


ÊÀÑÊÀÄÉÎÐ èñ. [ôð.] Êèíî ÷ÿêèëèøëÿðèíäÿ 

àðòèñòèí ìöðÿêêÿá ùÿðÿêÿòëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðÿí 

ÿâÿçåäèúè. 

ÊÀÑÍÈ èñ. [ôàðñ.] áîò. Õàëã òÿáàáÿòèíäÿ 

èøëÿäèëÿí èíúÿ éàðïàãëû, ìàâè ÷è÷ÿêëè áèòêè. 

Êàñíè àðàüû – áó áèòêèíèí ÷è÷ÿêëÿðèíäÿí 

÷ÿêèëìèø, õàëã òÿáàáÿòèíäÿ èøëÿíÿí úþâùÿð. 

ÊÀÑÑÀ [èòàë.] 1. Ïóë, ãèéìÿòëè êàüûçëàð âÿ ñ. 

ñàõëàìàã ö÷öí éåøèê, øêàô, ñàíäûã. Äÿìèð 

êàññà. Êàññàíû à÷ìàã. Êàññàíû áàüëàìàã. 

2. Èäàðÿëÿðäÿ, ìöÿññèñÿëÿðäÿ ïóë ãÿáóë 

åòìÿê, ñàõëàìàã, âåðìÿê, áèëåò ñàòìàã âÿ ñ. 

ö÷öí õöñóñè øþáÿ. Äÿìèð éîë êàññàñû. Òåàòð 

êàññàñû. Êàññàäàí ïóë àëìàã. – Ùÿëÿ êàññà 

à÷ûëìàìûøäûð. Ñ.Ùöñåéí. Ùàìû ìöñàôèðëÿð 

647

ÊÀÑÑÈÐ 

êàññà ãàáàüûíà òîïëàíäûëàð. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

Êàññàíûí ãàáàüû áîìáîø èäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

3. Ìöõòÿëèô êðåäèò èäàðÿëÿðèíèí àäû. ßìàíÿò 

êàññàñû. – ßìàíÿò êàññàñû äåéèë óøàãëàð; 

Õÿðúèíäÿí êÿñÿðÿê ãàçàíú ýþðÿñÿí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

4. Èäàðÿ âÿ éà ìöÿññèñÿíèí íàüä ïóëó. 

Êàññàíû éîõëàìàã. Êàññàíû òÿùâèë âåðìÿê. 

Êàññà äÿôòÿðè. 

5. êþùí. Ìÿòáÿÿäÿ éóâàúûãëàðà (ýþçëÿðÿ) 

áþëöíìöø øðèôò (ùöðóôàò) ãóòóñó. [Ìöðÿòòèá] 

ñöðÿòëÿ êàññàíûí éóâàúûãëàðûíäàí õûðäà øðèôòëÿðè 

éàí-éàíà äöçöð. Ñ.Ðÿùìàí. 

◊ êþùí. Ãàðøûëûãëû éàðäûì êàññàñû – öçâëöê 

ùàããû øÿêëèíäÿ òîïëàíûëàí âÿñàèòäÿí ìàääè 

éàðäûì ýþñòÿðìÿê ö÷öí èø÷èëÿðèí êþíöëëö 

òÿøêèëàòû. 

ÊÀÑÑÈÐ [èòàë.] Ïóë, ãèéìÿòëè êàüûçëàð ãÿáóë 

åäÿí âÿ âåðÿí, ùàáåëÿ áèëåò ñàòàí èø÷è, 

êàññà ìöäèðè. Êàññèðÿ ïóëó âåðèá, èêè áèëåò 

àëäûì. Êàññèð âÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøìàã. – Ùàúûíûí 

ùàëû ôþâðÿí äÿéèøäè. Êàññèðè ãåéçëè ÷àüûðûá 

áóéóðäó êè, “êîìàíäèðÿ” îí ìàíàò âåðñèí. 


ÊÀÑÑÈÐËÈÊ èñ. Êàññèðèí èøè, âÿçèôÿñè. Êàññèðëèê 

åòìÿê (êàññèð âÿçèôÿñèíäÿ ÷àëûøìàã). 

ÊÁÑÒÀ [ïîðò. úàñòà] Ùèíäèñòàíäà âÿ Øÿðãèí 

áÿçè áàøãà þëêÿëÿðèíäÿ: ÿñëè-íÿñÿáè, 

àòà-áàáà ïåøÿëÿðè âÿ ùöãóãè âÿçèééÿòëÿðè 

úÿùÿòèíäÿí áèð-áèðè èëÿ áàüëû îëàí ãàïàëû 

èúòèìàè ãðóï, òÿáÿãÿ, ñèëê. // ìÿú. Ãàïàëû 

èúòèìàè ãðóï, äÿñòÿ. 

ÊÀÑÒÀ×ÛËÛÃ èñ. Êàñòà ãàïàëûëûüû, ñèëêè âÿ 

éà ïåøÿêàðëûã úÿùÿòäÿí ãàïàëûëûã. 

ÊÀÑÒÀÍÉÅÒ [èñï.] Áàðìàãëàðà òàõûëàðàã 

ðÿãñ çàìàíû ìóñèãè âÿçíèíÿ óéüóí ñóðÿòäÿ 

øûããûëäàäûëàí øàõøàõ. 

ÊÀÑÒÉÒ [ôð. úàññå-òåòå – áàøûíû ÿç] á à õ 

áåøáàðìàã 1-úè ìÿíàäà. 

ÊÀØ ÿä. [ôàðñ.] Áÿçÿí “êè” áàüëàéûúûñû èëÿ 

áèðëèêäÿ èøëÿíèá, ôþâãÿëàäÿ àðçó, ùÿñðÿò, 

éàõóä òÿÿññöô âÿ ïåøìàí÷ûëûã áèëäèðèð. Êàø 

òåç ýÿëÿéäè. Êàø åëÿ äåìÿéÿéäèì. Êàø êè, 

ýÿëìÿéÿéäèì. – Ïàðÿ-ïàðÿ êþíëöìöí ñóçèäÿðóíÿ 

òàáû éîõ; Ýþç éîëóíäà ãÿòðÿ-ãÿòðÿ ãàí 

îëóá ÷ûõñàéäû êàø! Ôöçóëè. [Ìèðçÿ Ôÿòÿëè:] 

Êàø ùàìû áåëÿ îëàéäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊÀØÀËÓÒ [ôð. úàúùàëîò, ÿñëè ïîðò.] çîîë. 

Êèòëÿð ãðóïóíäàí ìÿìÿëè èðè äÿíèç ùåéâàíû. 

648 

ÊÀÒÀËÎÃ×Ó 

ÊÀØÀÍß èñ. [ôàðñ.] Ãÿñð, ñàðàé, èìàðÿò. 

Ùÿëÿëèê òóëëàìûøûã õàíåéè-âèðàíÿëÿðè; Äîëàíûá 

êèøâÿðè-Òèôëèñäÿ êàøàíÿëÿðè. Ì.ß.Ñàáèð. 

Î äåìèøäèð: – Ìÿíèì êîìàì; Ìþùòÿøÿìäèð 

ìèí ñàðàéäàì; Êàøàíÿëÿð, õàíèìàíëàð; Åäÿ 

áèëìÿç îíó ÿâÿç. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÊÀØÛ èñ. [Èðàíäà Êàøàí øÿùÿðèíèí àäûíäàí] 

1. Öçÿðèíÿ ïàðëàã øèðäÿí íàõûø ÷ÿêèëìèø ýèë 

÷èíè ãàá. Áóðäà áèð íàøû àüëàð; ßëèíäÿ êàøû 

àüëàð; Î åâäÿí úàâàí ýåäÿ; Äèâàðû, äàøû 

àüëàð. (Áàéàòû). Äåäèì áó äöíéàäà áèð òîé 

ãóðóëñóí; Ìåé äîëó àë êàøû éàäûìà äöøäö. 


2. Àäÿòÿí, äèâàðëàðûí õàðèúè ñÿòùèíÿ áÿçÿê 

ö÷öí âóðóëàí öçö íàõûøëû ÷èíè. Öçÿðèíÿ êàøû 

÷ÿêèëìèø äèâàð. – Áàéûðû êàøû, ÷èíè; È÷ÿðèñè òîéóã 

ùèíè. (Àòà. ñþçö). Øóøàíûí êàøûäàí ýþé 

ìÿñúèäëÿðè; Éàðûø ìåéäàíëàðû, úûäûð äöçëÿðè; 

Óëó Ïÿíàù õàíûí àéàã èçëÿðè; Ýþðÿí, áèçèì 

ö÷öí äàðûõìûðìû áÿñ Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÊÀØÛËÛ ñèô. Êàøû èëÿ þðòöëìöø, öçÿðèíÿ 

êàøû âóðóëìóø. Êàøûëû ñîáà. – Õóðìà àüàúëàðû 

êþêöíäÿí ãîïóá éûõûëûð, ìÿðìÿð ñàðàéëàð 

éåðëÿ éåêñàí îëóð, ìàâè êàøûëû ìèíàðÿëÿð 

ó÷óëóð, àü øÿëàëÿ ãàðàëûá ãûâðûëûð, öôöãö çöëìÿò 

ïÿðäÿñè áöðöéöð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊÀØÍÉ [ôð. úàúùå-íåð] Ïàëòî àëòûíäàí áîéóíà 

ñàðûëàí óçóíñîâ ïàð÷à. 

ÊÀÒÀÊÎÌÁÀ èñ. [èòàë.] Ñöíè âÿ éà òÿáèè 

ìÿíøÿëè éåðàëòû ëàáèðèíòëÿð. 

ÊÀÒÀËÈÒÈÊ ñèô. [éóí.] êèì. Êàòàëèçëÿ 

áàüëû îëàí, êàòàëèç òÿñèðèíÿ àèä îëàí. Êàòàëèòèê 

ïðîñåñ. 

ÊÀÒÁËÈÇ [éóí. êàòàëéñèñ] êèì. Êàòàëèçàòîðëàðûí 

òÿñèðè èëÿ êèìéÿâè ðåàêñèéàíûí òþðÿìÿñè 

âÿ éà ñöðÿòèíèí äÿéèøìÿñè. 

ÊÀÒÀËÈÇÁÒÎÐ [éóí.] Êèìéÿâè ðåàêñèéàëàðû 

þçö äÿéèøìÿäÿí ñöðÿòëÿíäèðÿí âÿ 

éà éàâàøûäàí ìàääÿ. 

ÊÀÒÀËÓÃ [éóí.] Ìöÿééÿí ãàéäà öçðÿ 

òÿðòèá åäèëìèø øåéëÿðèí (êèòàáëàðûí, ÿëéàçìàëàðûíûí, 

ìóçåé åêñïîíàòëàðûíûí âÿ ñ.) ñèéàùûñû. 

Êèòàáõàíà êàòàëîãó. Ñÿðýè êàòàëîãó. Òåõíèêè 

ÿäÿáèééàò êàòàëîãó. Êàòàëîã îòàüû. Êàòàëîãà 

ñàëìàã. – [Íóðèééÿ:] Áàëàúà áèð êàòàëîã 

äöçÿëòìÿê ö÷öí êèòàáëàðû éåíèäÿí ñèéàùûéà 

àëäûì. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÊÀÒÀËÎÃ×Ó èñ. Êàòàëîã òÿðòèá÷èñè.

ÊÀÒÀÐ 

ÊÀÒÀÐ [éóí.] òèá. Ùÿð ùàíñû áèð áÿäÿí 

öçâöíöí (ìÿñ.: áîüàçûí, áóðíóí, úèéÿðèí, 

ìÿäÿíèí âÿ ñ.) ñåëèêëè ãèøàñûíûí èëòèùàáû. 

..Ìÿäÿñè êàòàð îëàí øÿõñëÿð äöøÿðýÿäÿ ñàüàëûð.. 


ÊÀÒÀÐÁÊÒ [éóí. êàòàððàêòåñ – øÿëàëÿ] 

òèá. Ýþç áöëëóðúóüóíóí ýþðìÿ ãàáèëèééÿòèíèí 

çÿèôëÿøìÿñèíÿ âÿ êîðëóüà ñÿáÿá îëàí 

äîíóãëàøìàñû (õàëã àðàñûíäà áóíà “ìèðâàðè 

ñóéó” äåéèëèð). 

ÊÀÒÀÐÀÊÒËÛ ñèô. òèá. Êàòàðàêòàñû îëàí. 

Êàòàðàêòëû ýþç. 

ÊÀÒÁÈÍ èñ. êþùí. Êÿíàðëàðû õÿçëè ãàäûí 

ïàëòàðû. [Ìÿøÿäè Õîíêó] êþùíÿ êàòáèíè ñàíäûãäàí 

÷ûõàðäûá, õÿçëÿðèíè ýöâÿäÿí òÿìèçëÿìèøäè. 


ÊÀÒÅÃÓÐÈÉÀ [éóí.] 1. ôÿëñ. Ìàääè àëÿìèí, 

âàðëûüûí ÿí öìóìè âÿ ìöùöì õàññÿ âÿ 

ìöíàñèáÿòëÿðèíè ÿêñ åòäèðÿí ìÿôùóì. Ñÿáÿáèééÿò 

êàòåãîðèéàñû. Çÿðóðèééÿò êàòåãîðèéàñû. 

Ìàòåðèéà ôÿëñÿôè êàòåãîðèéàäûð. 

2. Åëìè òåðìèíîëîýèéàäà: ùàäèñÿëÿðèí, ÿøéàíûí 

äÿðÿúÿñèíè, éàõóä îíëàðûí ÿëàìÿòëÿðèíèí 

ÿí öìóìè õöñóñèééÿòëÿðèíè ýþñòÿðÿí ìÿôùóì. 

Ãðàììàòèê êàòåãîðèéàëàð. 

3. Äÿðÿúÿ. 

ÊÀÒÅÃÎÐÈÉÀËÛ ñèô. Áó âÿ éà äèýÿð êàòåãîðèéàéà 

àèä îëàí; êàòåãîðèéàñû (äÿðÿúÿñè) 

îëàí. Ìöõòÿëèô êàòåãîðèéàëû ãóéóëàð. Êàòåãîðèéàëû 

èäìàí÷û. 

ÊÀÒÅÐ [èíý. êàòòåð] Éàõûí ìÿñàôÿëÿðäÿ 

èøëÿìÿê ö÷öí ìîòîðëó âÿ éà éåëêÿíëè êè÷èê 

ýÿìè. Çèðåùëè êàòåð. Éåäÿê êàòåðè. Ìîòîðëó 

êàòåð. Òîðïåäà êàòåðè (òîðïåäàëàðëà ñèëàùëàíìûø 

êàòåð). – Êàòåðÿ îòóðóá Íåôò äàøëàðûíäàí 

óçàãëàøäûã. Ì.Èáðàùèìîâ. ßýÿð ôÿùëÿëÿð 

ñöðÿòëÿ ýåäÿí êàòåðÿ ìèíñÿéäèëÿð, Ãàðà äàøëàðëà 

ëèìàí àðàñûíäàêû ìÿñàôÿíè áåø ñààòà 

ãÿò åäÿ áèëÿðäèëÿð. Ì.Ùöñåéí. Øûðûì ñàëûð 

ñóëàðäà; Ñöðÿòëÿ ýåäÿí êàòåð. ß.Úÿìèë. 

ÊÀÒÅÐ×È èñ. Êàòåðäÿ õèäìÿò åäÿí ìàòðîñ. 

ÊÁÒÅÒ [éóí. êàòùåòîñ] ðèéàç. Äöçáóúàãëû 

ö÷áóúàãäà äöç áóúàüû ÿìÿëÿ ýÿòèðÿí òÿðÿôëÿðäÿí 

áèðè. 

ÊÀÒÉÒÅÐ [éóí.] òèá. Äÿðìàí éåðèòìÿê, 

éóìàã âÿ éà áîøàëòìàã ö÷öí áÿäÿí áîøëóãëàðûíà 

âÿ éà êàíàëëàðûíà éåðèäèëÿí áîðó; çîíä. 

Êàòåòåð ñàëìàã. Êàòåòåð ãîéìàã. 

ÊÀÒÎÄ 

ÊÀÒÈÁ èñ. [ÿð.] 1. Èäàðÿíèí, ìöÿññèñÿíèí, 

òÿøêèëàòûí âÿ éà áèð øÿõñèí éàçû-ïîçó èøëÿðèíè 

àïàðàí àäàì. Äÿôòÿðõàíà êàòèáè. Ìÿùêÿìÿ 

êàòèáè. Èäàðÿ êàòèáè. Éåðëè êîìèòÿ êàòèáè. – 

Êàòèá ôÿðìàíû îõóéàíäàí ñîíðà ãèéìÿòëè áèð 

õÿëÿò ýÿòèðèá âÿëèÿùäèí ÷èéíèíÿ ñàëäûëàð. 


2. Èúëàñûí, éûüûíúàüûí âÿ ñ.-íèí ïðîòîêîëóíó 

éàçàí øÿõñ. Èúëàñûí êàòèáè. 

3. Ùÿð ùàíñû áèð òÿøêèëàòûí ñå÷èëìèø ðÿùáÿðè. 

Êàòèá äÿñòÿéè ãàëäûðûá, áèð àí ãóëàã àñäûãäàí 

ñîíðà ñîéóããàíëûãëà äåäè: – Áÿëè, áóðàõûí 

ýÿëñèíëÿð. Ã.Èëêèí. 

4. Ùÿð ùàíñû áèð èäàðÿíèí òÿøêèëàò âÿ èúðà 

øþáÿñèíèí áàøûíäà äóðàí øÿõñ. Ãÿçåò ðåäàêñèéàñû 

êàòèáè. Æóðíàëûí êàòèáè. 

5. êþùí. Éàçàí, éàõøû ãÿëÿìè îëàí. ßçÿë 

êàòèáëÿðè öøøàã áÿõòèí ãàðÿ éàçìûøëàð. Ôöçóëè. 

Ìÿí àøûã, éàçà äÿðäèì; Êàòèá éîõ, éàçà 

äÿðäèì; Ôÿãèð áöëáöëëÿð êèìè; Ãàëûáäûð éàçà 

äÿðäèì. Ñàðû Àøûã. 

◊ Äþâëÿò êàòèáè – ÀÁØ-äà õàðèúè èøëÿð 

íàçèðèíèí àäû. Åëìè êàòèá – åëìè èäàðÿíèí 

úàðè èøëÿðèíèí òÿøêèëèíÿ úàâàáäåù îëàí øÿõñ. 

Èíñòèòóòóí åëìè êàòèáè. 

ÊÀÒÈÁß èñ. [ÿð.] Ãàäûí (ãûç) êàòèá. Ãöäðÿòèí 

ãàðàáóüäàéû êàòèáÿñè ñöðÿòëÿ øûüûéûá 

è÷ÿðè ýèðäè. Ì.Ùöñåéí. Íàðûíú ÷îõ êîáóä áèð 

øÿêèëäÿ êàòèáÿéÿ úàâàá âåðäè.. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÊÀÒÈÁËÈÊ èñ. 1. Êàòèá âÿçèôÿñèíè àïàðìà. 

Èëê òÿøêèëàò èøëÿðèíè àïàðìàã ö÷öí Àáäóëëà 

Øàèã, Ñàëìàí Ìöìòàç âÿ ìÿíäÿí èáàðÿò îëàí 

ö÷ëöê òÿøêèë åäèëìèøäè. Êàòèáëèê ìÿíèì þùäÿìÿ 

áóðàõûëìûøäû. À.Ñÿùùÿò. 

2. Ùÿð ùàíñû áèð òÿøêèëàòûí, èäàðÿíèí òÿøêèëàò 

âÿ èúðà ìàùèééÿòèíäÿ îëàí, úàðè èøëÿðèíè 

àïàðàí øþáÿñè. Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí 

êàòèáëèéè. // òîï. Áó úöð øþáÿíèí èø÷èëÿð 

ùåéÿòè. 

3. òîï. Ïðîòîêîë èøëÿðèíè àïàðìàã, ãÿðàðëàð 

ùàçûðëàìàã âÿ ñ. ö÷öí éûüûíúàãäà, êîíôðàíñäà 

âÿ ñ.-äÿ ñå÷èëÿí øÿõñëÿðäÿí èáàðÿò ùåéÿò. 

Íöìàéÿíäÿëÿð êîíôðàíñûí ðÿéàñÿò ùåéÿòè âÿ 

êàòèáëèéèíè ñå÷äèëÿð. – [Ðçà Ãÿùðÿìàíè Ôèðèäóíÿ:] 

Áóéóð, ÿçèçè-ìÿí, ýþð ýÿëÿúÿêäÿ éåíè 

äþâëÿòèí âÿçèðè îëñàí, ìÿíè êàòèáëèéÿ ýþòöðÿðñÿíìè 

– äåéÿ çàðàôàò åòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÀÒÎÄ [éóí. êàòùîäîñ] ôèç. Ìÿíôè éöêëö 

åëåêòðîä (àíîä ÿêñè). Êàòîä ëàìïàñû – 

649

ÊÀÒÎÄËÓ 

åëåêòðîìàãíèò òèòðÿéèøëÿðè ÿìÿëÿ ýÿòèðìÿê, 

éàõóä îíëàðû ýöúëÿíäèðìÿê ö÷öí úèùàç. 

ÊÀÒÎÄËÓ ñèô. Êàòîäó îëàí. Êàòîäëó 

ëàìïà. 

ÊÀÒÓËÈÊ [ëàò. ÿñëè éóí.] Êàòîëèêëÿðÿ, êàòîëèñèçìÿ 

àèä îëàí, ìÿíñóá îëàí. Êàòîëèê 

êåøèøè. Êàòîëèê ìÿçùÿáè. – ..Êàòîëèê êèëñÿñèíäÿ 

ùÿòòà èáàäÿòè äÿ ìóñèãè ñÿñè èëÿ ÿìÿëÿ ýÿòèðèðëÿð. 


ÊÀÒÎËÈÊËÈÊ èñ. Êàòîëèê ìÿçùÿáèíÿ 

ìÿíñóá îëìà, êàòîëèñèçìÿ ìÿíñóáèééÿò; 

êàòîëèñèçì. 

ÊÀÒÎËÈÊÓÑ [éóí.] Êèëñÿ áàø÷ûñûíûí (ïàòðèàðõûíûí) 

òèòóëó. 

ÊÀÒÎËÈÑÈÇÌ [éóí.] Áàøûíäà Ðîìà ïàïàñû 

äóðàí ãÿðáè õðèñòèàí ìÿçùÿáè. 

ÊÁÒÎÐÃÀ èñ. [éóí.] òàð. 1. Ñîí äÿðÿúÿ 

ñÿðò áèð øÿðàèòäÿ àüûð èúáàðè èø, ñöðýöí âÿ 

ùÿáñ øÿêëèíäÿ âåðèëÿí úÿçà, ùàáåëÿ ñöðýöí 

åäèëìèø úèíàéÿòêàðëàð ö÷öí èúáàðè èø éåðè. 

Êàòîðãàéà ìÿùêóì åäèëìÿê. Êàòîðãàéà 

ýþíäÿðèëìÿê. Êàòîðãàäàí ãà÷ìàã. – ..Àììà 

àüûð òÿíáåùëÿðèí, éÿíè Ñèáèðÿ âÿ êàòîðãàéà 

äöøÿíëÿðèí ìöääÿòèíèí áèð ùèññÿñè ãàëûð, áèð 

ùèññÿñè áàüûøëàíûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Êàòîðãà úÿçàñû – èíñàíëàðû äèðè-äèðè ãÿáðÿ 

ýþììÿê ö÷öí èäè. Ì.Ùöñåéí. 

2. ìÿú. ×îõ àüûð ùÿéàò øÿðàèòè âÿ éà çÿùìÿò 


ÊÀÒÒÀ èñ. äàí. áàõ êÿòõóäà. Êàòòàíû 

ýþð, êÿíäè ÷àï. (Àòà. ñþçö). Ìöõòÿñÿðèí äåéèð 

Àøûã ßëÿñýÿð; Êîõàíûí, êàòòàíûí çàòû ÷ûõìûøäû. 

Àøûã ßëÿñýÿð. Áó [øÿõñ] Äàíàáàø 

êÿíäèíèí êàòòàñû Õóäàéàð áÿéäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

◊ Êàòòà äàíûøìàã – éåêÿ-éåêÿ äàíûøìàã. 

ÊÀÒÒÀËÛÃ äàí. áàõ êÿòõóäàëûã. Èíäè 

èêè èë îëàð êè, Õóäàéàð áÿé Äàíàáàøäà êàòòàëûã 

åëÿéèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÊÀÒÉÓØÀ [ðóñ. õöñ. àääàí] äàí. 

1941-1945-úè èëëÿð Áþéöê Âÿòÿí ìöùàðèáÿñè 

çàìàíû àâòîìîáèëäÿ ãóðóëìóø ðåàêòèâ ìèíààòàí 

ñèëàùûí çàðàôàòéàíà àäû. Ìÿí îä-àëîâ 

éàüäûðäûì êàòéóøàòÿê äèëèìäÿí. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÊÀÓ×ÚÊ [èíý. ÿñëè èñï.] Áÿçè òðîïèê áèòêèëÿðèí 

øèðÿñèíäÿí, éàõóä çàâîä öñóëó èëÿ 

ñöíè àëûíàí åëàñòèê ìàääÿ (áó ìàääÿäÿí 

ðåçèí èñòåùñàë åäèëèð). Òÿáèè êàó÷óê. Ñèíòåòèê 

650 

ÊÀÇÀÊ 

êàó÷óê. Êàó÷óê çàâîäó. // Êàó÷óêäàí ãàéðûëìûø. 

Êàó÷óê áîðó. 

ÊÀÓ×ÓÊËÓ ñèô. Òÿðêèáèíäÿ êàó÷óê îëàí. 

Êàó÷óêëó áèòêèëÿð. 

ÊÀÓÑÒÈÊ ñèô. [éóíàíúàäàí] êèì. Éåéèúè, 

éàíäûðûúû. Êàóñòèê ìàääÿëÿð. Êàóñòèê ñîäà 

– ñàáóí èñòåùñàëûíäà, òîõóúóëóã èøëÿðèíäÿ 

òÿòáèã åäèëÿí êèìéÿâè ìàääÿ. 

ÊÀÂÀËÉÐ 1 [ôð. úàâàëèåð] êþùí. Ãàäûíëà 

áèðëèêäÿ ðÿãñ åäÿí, éàõóä úÿìèééÿòäÿ, ãîíàãëûã 

âÿ ñ.-äÿ îíó ìÿøüóë åäÿí, ÿéëÿíäèðÿí 

êèøè. ..Êàâàëåðëÿð úöðÿòëÿíèá õàíûìëàðûí 

éàíûíäà éåð òóòäóëàð. Ïóøêèíäÿí. // êþùí. 

Ïÿðÿñòèøêàð. 

ÊÀÂÀËÉÐ 2 [ëàò.] Ùÿð ùàíñû áèð îðäåíëÿ 

òÿëòèô îëóíìóø àäàì. Êóòóçîâ îðäåíè êàâàëåðè. 

ÊÀÂÀËÅÐËÈÊ èñ. Êàâàëåð îëìà (á à õ 

êàâàëåð). Êàâàëåðëèê åòìÿê. – [ßñýÿð áÿé:] 

Áÿëè, ñÿíèí êàâàëåðëèéèíÿ ñþç éîõäóð. 


ÊÀÂÀÒÈÍÀ [èòàë.] ìóñ. Îïåðàäà: êè÷èê 

ëèðèê àðèéà. Ìÿùç îïåðàéà õàñ îëàí àéðû-àéðû 

ôîðìàëàðà äàùà ÷îõ ìöðàúèÿò åäèëèð: ìÿñÿëÿí, 

àðèéà, àðèîçî, êàâàòèíà. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

ÊÀÂÉÐÍÀ [ëàò.] òèá. Õÿñòÿëèê öçöíäÿí 

úàíëû îðãàíèçì òîõóìàëàðûíûí äàüûëìàñû íÿòèúÿñèíäÿ 

áÿäÿí öçâëÿðèíäÿ (ìÿñ.: âÿðÿì 

õÿñòÿëèéèíäÿ úèéÿðäÿ) ÿìÿëÿ ýÿëÿí áîøëóã. 

ÊÀÂÅÐÍÀËÛ ñèô. òèá. Êàâåðíàñû îëàí 

(áàõ êàâåðíà). Êàâåðíàëû úèéÿð. 

ÊÀÉÓÒ(À) [ùîëë.] Ýÿìèëÿðäÿ ñÿðíèøèíëÿð 

âÿ éà êîìàíäà ùåéÿòèíÿ ìÿíñóá øÿõñëÿð 

ö÷öí àéðûúà îòàã. [Àüàâåðäè ãÿçåòè] åëÿúÿ 

êàéóòóíäà áóðàõûá âàõòà ýåäèð. Ñ.Ùöñåéí. 

Êÿéàí áóðàäàí óçàãëàøûá, þç áþëöéöíöí éåðëÿøäèéè 

êàéóòà éþíÿëäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÀÇÀÊ 1. òàð. ÕÂ-ÕÂÛÛ ÿñðëÿðäÿ Ðóñèéàäà: 

ôåîäàë âÿ ìöëêÿäàðëàðûí çöëìöíäÿí 

óúãàðëàðà (Äîí, Éàèê, Çàïîðîæéå) ãà÷ûá àçàä 

îëìóø òÿùêèìëè êÿíäëèëÿðÿ, íþêÿðëÿðÿ âÿ 

øÿùÿð éîõñóëëàðûíà ìÿíñóá àäàì. ÕÂÛ ÿñðäÿ 

ðóñ äþâëÿòèíèí ùöäóäóíäà, Äîíÿòðàôû äöçÿíëÿðäÿ 

÷îõëó àçàä êàçàêëàð éàøàéûðäû. Áóíëàð, 

ÿñàñÿí, ôåîäàëëàðûí çöëìöíäÿí ãà÷ìûø êÿíäëèëÿð 

âÿ íþêÿðëÿð èäè. 

2. Èíãèëàáäàí ãàáàã Ðóñèéàäà: ÕÂÛÛÛ ÿñðäÿí 

áàøëàéàðàã èìòèéàçëû øÿðòëÿðëÿ òîðïàãäàí 

èñòèôàäÿ ìöãàáèëèíäÿ õöñóñè ãîøóí ùèññÿëÿ-

ÊÀÇÀÊÕÀÍÀ 

ðèíäÿ õèäìÿò åòìÿëè îëàí Äîí, Êóáàí, 

Òåðåê, Îðåíáóðã âÿ á. âèëàéÿòëÿðäÿ äîüóëìóø 

àäàì; ùÿðáè ñèëê íöìàéÿíäÿñè. // Ùÿìèí 

âèëàéÿòëÿðèí ÿùàëèñèíäÿí äöçÿëìèø ùÿðáè 

ùèññÿëÿðäÿ (àäÿòÿí ñöâàðè ãîøóíëàðäà) þç 

àòëàðû âÿ ÿñëÿùÿñè èëÿ õèäìÿò åäÿí ÿñýÿð. 

Êàçàê ñöâàðèëÿðè. – Èðÿâàíäà Úÿôÿðàáàä 

ìÿùÿëëÿñèíäÿ îòóðàí êàçàê ãîøóíëàðû èéóíóí 

èêèñèíäÿ Êÿíàðýèð äàüûíà, éàéëàüà ýåäÿñè 

èäèëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // Èíãèëàáäàí 

ÿââÿë Ðóñèéàäà: èíãèëàáè ùÿðÿêàòû áîüìàã, 

ôÿùëÿ òÿòèëëÿðèíè éàòûðìàã ö÷öí èñòèôàäÿ åäèëÿí 

õöñóñè ñöâàðè ãîøóíëàðûí ÿñýÿðè. Éàíëàðûíäà 

÷àïàð, êàçàê, éöçáàøû; Äàøûíûð Ùàúûíûí 

ÿìëèéè, àøû. Ù.Ê.Ñàíûëû. Êå÷ìèøäÿ êÿíäÿ 

ïðèñòàâ ýÿëÿíäÿ àòëû êàçàêëàð ïðèñòàâ äöøÿí 

åâèí éöç ìåòðëèéèíÿ àäàìëàðû áóðàõìàçäûëàð. 


3. Êå÷ìèø ùÿðáè âèëàéÿòëÿðäÿ äîüóëìóø 

øÿõñ, êÿíäëè. Äîí êàçàêëàðû. Òåðåê êàçàêëàðû. 

ÊÀÇÀÊÕÀÍÀ èñ. êþùí. Êàçàêëàðûí éàøàäûüû 

ãûøëà, êàçàðìà. Êàçàê çàáèòëÿðè òÿê-òÿê, 

úöò-úöò êàçàêõàíàéà ýÿëìÿéÿ áàøëàäûëàð. 


ÊÀÇÀÊËÛÃ èñ. òàð. Êàçàêûí èøè, ìÿøüóëèééÿòè 

(á à õ êàçàê 2-úè ìÿíàäà). 

ÊÀÇÀÐÌÀ [ôð. ÿñëè èòàë.] Ùÿðáè ùèññÿëÿðè 

éåðëÿøäèðìÿê ö÷öí õöñóñè áèíà; ãûøëà. ßñýÿð 

êàçàðìàñû. // êþùí. Ôàáðèê âÿ éà çàâîä éàíûíäà 

ôÿùëÿëÿð ö÷öí öìóìè éàòàãõàíà. Ôÿùëÿ 

êàçàðìàëàðû ÷îõ ÷èðêëèäèð, äàðûñãàëäûð. Áèð 

êè÷èê êàçàðìàäà àëòìûø ôÿùëÿ éåðëÿøìèøäèð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ôÿùëÿëÿðäÿí áèð íå÷ÿ íÿôÿðè 

Ãóðáàíûí ãàíëû úÿíàçÿñèíè êàçàðìàéà ýÿòèðèðëÿð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. // äàí. Øàáëîí öçðÿ òèêèëìèø 

éàðàøûãñûç, ýþðêÿìñèç åâ, áèíà ùàããûíäà. 

Áó åâ ëàï êàçàðìàéà îõøàéûð. Áó áèíà ëàï 

êàçàðìàäûð. 

ÊÁÇÅÈÍ [ëàò.] êèì. Ñöä ÷öðöäöêäÿ îíóí 

òÿðêèáèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí ìöðÿêêÿá çöëàëè 

ìàääÿ (êÿñìèê âÿ ïåíäèðëÿðèí ÿñàñ òÿðêèá 

ùèññÿñè). // Íîõóäóí, ñîéàíûí òÿðêèáèíäÿ îëàí 

çöëàë ìàääÿñè. Êàçåèí áîéàñû – òÿðêèáèíäÿ 

êàçåèí îëàí ìöõòÿëèô ðÿíýëè áîéà. Êàçåèí 

áîéàëàðû áèíàíûí è÷ âÿ áàéûð òÿðÿôëÿðèíè 

ðÿíýëÿìÿê ö÷öí èøëÿäèëèð. À.Ãóëèéåâ. 

ÊÀÇÈÍÎ [èòàë.] Øÿùÿð êÿíàðûíäà âÿ êóðîðòëàðäà 

ðåñòîðàíëàðû, ãóìàðõàíàëàðû îëàí êåô 

éåðè. Î ýåúÿ ßøðÿô ßùìÿäè äÿ þçö èëÿ áÿðà- 

ÊÅ×ß×È 

áÿð êàçèíîéà àïàðìûøäû. À.Øàèã. ..Ëöòôÿëè äÿ 

ôöðñÿòè ôþâòÿ âåðìÿéèá [Úÿëèëÿ] äåäè êè, äóð 

ýåäÿê êàçèíîéà, ãÿùâÿ è÷ÿê. È.Ìóñàáÿéîâ. 

ÊÅ “Ê” ùÿðôèíèí âÿ áó ùÿðôëÿ èøàðÿ îëóíàí 


ÊÅÚÈÍÌßÊ áàõ ýåéèíèá-êåúèíìÿê. 

Àøûã Úöíóí ýåéèíäè, êåúèíäè, ïóë ýþòöðäö, 

ãûçûë ýþòöðäö, ñàçûíû äà ÷èéíèíÿ ñàëûá éîëà 

äöçÿëäè. “Êîðîüëó”. [Íÿðèìàí:] Ñÿí äåìÿ 

[ãûç] ýåéèíèðìèø, êå÷èíèðìèø. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÅ×ÄÈ-ÊÅ×ÄÈ èñ. Ãà÷ûø éàðûøû (óøàã 

îéóíó). Êå÷äè-êå÷äè îéíàìàã. 

ÊÅ×ß 1. èñ. Éóíó äþéöá áàñìàãëà ùàçûðëàíàí 

ñûõ ãàëûí ìàòåðèàë. Êå÷ÿ ïàð÷àñû. Àëà- 

÷ûã êå÷ÿñè. [Äÿðâèø:] Ðóãèééÿ áèð êþùíÿ êå÷ÿ 

öñòöíäÿ, áèð êþùíÿ úûðûã êèëèìäÿ éàòûðäû. 

À.Äèâàíáÿéîüëó. Ýþé÷ÿê áàúû ñåâèíúÿê ùàëäà 

åéâàíà íàõûøëû áèð êå÷ÿ ñàëäû. ß.Âÿëèéåâ. 

Êå÷ÿ àòìàã (áàñìàã) – éóíäàí êå÷ÿ ùàçûðëàìàã. 

Ýÿðÿê éàäûíäàäûð, ðÿùìÿòëèê äÿäÿí; 

Áöêöëìöøäö áåëè êå÷ÿ àòìàãäàí. Ñ.Âóðüóí. 

// Áó úöð ìàòåðèàëäàí òèêèëìèø, ùàçûðëàíìûø. 

Êå÷ÿ ïàïàã. Êå÷ÿ àëà÷ûã. – Íàáàò õàíûì 

ýåúÿ ïàëòàðûíà áöðöíìöøäö, .. àéàüûíäà 

íàçèê âÿ ñÿññèç áèð êå÷ÿ áàøìàüû âàðäû. 


2. ìÿú. ñèô. ìÿíàñûíäà. Äàðàíìàìûø, 

éàïûõìûø, áèð-áèðèíèí è÷èíÿ ýèðìèø (ñà÷ ùàããûíäà). 

Êå÷ÿ ñà÷. 

ÊÅ×ßÀÒÀÍ, ÊÅ×ßÁÀÑÀÍ áàõ êå÷ÿ÷è 


ÊÅ×ßÁÈ×ßÍ èñ. Êå÷ÿíè áè÷èá, ìöõòÿëèô 

øåéëÿð ùàçûðëàéàí óñòà. 

ÊÅ×ßÚßÊ èñ. äàí. 1. Êå÷ìèø çàìàí, êå÷ìèø 

(ýÿëÿúÿê ÿêñè). [Øàìàìà Úàäó:] Àäûíà 

ãóðáàí îëóì, õàíûì, áàøûíà äþíöì, êå÷ÿúÿéèíè 

ïèñ ýþðöðÿì, àììà ýÿëÿúÿéèí éàõøûäûð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. ..Ìèëëÿòèí êå÷ÿúÿê âÿ èñòèãáàëûíû, 

íèúàò âÿ ñÿàäÿòèíè øàèðàíÿ âÿ ÿäèáàíÿ 

íÿçìÿ ÷ÿêìÿê, ÿáíàéè-ìèëëÿòèí òÿëèì âÿ òÿðáèéÿñèíÿ, 

ðóùàíè ìÿèøÿòèíÿ ãóëëóã åëÿìÿê, 

ÿëáÿòòÿ, áþéöê ùöíÿðäèð. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

2. Äîëàíàúàã, ýöçÿðàí. Êå÷ÿúÿéè î ãÿäÿð 

äÿ éàõøû äåéèë. 

3. Àñûëûëûã. Ìÿíèì îíäàí íÿ êå÷ÿúÿéèì 

ÊÅ×ß×È èñ. 1. Éóíäàí êå÷ÿ ùàçûðëàéàí, 

êå÷ÿ àòàí óñòà; êå÷ÿàòàí, êå÷ÿáàñàí. 

[Êå÷ìèøäÿ] Áàêûäà öìóìèééÿòëÿ ïåøÿêàðëàð: 

651

ÊÅ×ß×ÈËÈÊ 

êå÷ÿ÷è, äàááàü, äÿðçè .. âÿ ñàèðÿ ÷îõ îëàðäû. 


2. Êå÷ÿ ùàçûðëàíàí âÿ ñàòûëàí äöêàí âÿ ñ. 

ÊÅ×ß×ÈËÈÊ èñ. Êå÷ÿ÷èíèí ñÿíÿòè, ïåøÿñè, 

ìÿøüóëèééÿòè. [Øàù:] Ìàëäàí, ìöëêäÿí ãÿíè 

áèð ïàäøàù; Êå÷ÿ÷èëèê ñÿíÿòèí åòìèø þçöíÿ 

áèð ïÿíàù! Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÊÅ×ßÕÀÍÀ áàõ êå÷ÿ÷è 2-úè ìÿíàäà. 

ÊÅ×ßË ñèô. 1. Áàø äÿðèñèíèí õÿñòÿëèéè íÿòèúÿñèíäÿ 

áàøûíûí òöêö òþêöëìöø. Êå÷ÿë àäàì. 

Êå÷ÿë óøàã. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Áàøû êå÷ÿë îëàí 

àäàì. Êå÷ÿë ñóéà ýåäÿí äåéèë. (Ìÿñÿë). 

2. èñ. Òöêñöç áàøûí âÿçèééÿòè, ýþðöíöøö. 

Óçóíñîâ áàøûíûí éàí òÿðÿôè ïàðûëäàéàí òÿëÿáÿ 

äÿ óòàíûá ñóñäó, êå÷ÿëèíÿ ýöëöðäöëÿð. 

Ì.Ùöñåéí. Êå÷ÿë îëìàã – áàõ êå÷ÿëëÿøìÿê. 

3. ìÿú. Îò áèòìÿéÿí, ÷ûëïàã, äàç. Äèáèíäÿ 

ñó òàïäûì – øÿðáÿòÿ áÿíçÿð; Êå÷ÿë éîõóøëàðûí, 

ãîçáåë äèêëÿðèí. Ì.Àðàç. 

ÊÅ×ßËÁÀØ ñèô. Áàøû êå÷ÿë (äàç) îëàí. 

Êå÷ÿëáàø îüëàí. 

ÊÅ×ßËßÊßÐÊßÑ èñ. çîîë. Äàüëûã éåðëÿðäÿ 

éàøàéàí, ëåø âÿ úÿìäÿê éåéÿí øûüûéûúû, 

úàéíàãëû ãóø; òîüëóýþòöðÿí, êÿðêÿñ. 

ÊÅ×ßËßØÄÈÐÌß “Êå÷ÿëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÅ×ßËßØÄÈÐÌßÊ ô. Êå÷ÿ êèìè åòìÿê, 

òöêëÿðèíè áèð-áèðèíÿ ãàðûøäûðìàã; úîäëàøäûðìàã. 

ÊÅ×ßËßØÌß “Êå÷ÿëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÅ×ßËßØÌßÊ ô. Òöêëÿðè áèð-áèðèíèí 

è÷èíÿ ýèðèá, êå÷ÿ êèìè îëìàã, êå÷ÿ êèìè àéðûëìàç 

îëìàã, éàïûõìàã; úîäëàøìàã. 

ÊÅ×ßËßÒ èñ. ìÿù. Êå÷ìÿ, àääàìà éåðè. 

Àðõûí (÷àéûí) êå÷ÿëÿòè. 

ÊÅ×ßËËßÌß “Êå÷ÿëëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÅ×ßËËßÌßÊ áàõ êå÷ÿëëÿøìÿê. Ãóðàãëûãäàí 

àüàúëàð êå÷ÿëëÿìèøäèð. 

ÊÅ×ßËËßØÌß “Êå÷ÿëëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÅ×ßËËßØÌßÊ ô. 1. Áàø äÿðèñèíèí õÿñòÿëèéè 

íÿòèúÿñèíäÿ áàøûíûí òöêö òþêöëìÿê, 

êå÷ÿë îëìàã. // Äàçëàøìàã, äàç îëìàã. 

2. ìÿú. Îò áèòìÿìÿê, äàç îëìàã; ÷ûëïàãëàøìàã. 

ÊÅ×ßËËßØÌÈØ ô.ñèô. Êå÷ÿë îëìóø, áàøûíûí 

òöêö òþêöëìöø. // ìÿú. Äàçëàøìûø, ÷ûëïàãëàøìûø. 

– Òóëà êå÷ÿëëÿøìèøäè, àääà-áóääà éåðëÿðäÿ 

áåëèíèí òöêö òþêöëìöøäö. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

652 

ÊÅ×ßÒßÏßÍ 

ÊÅ×ßËËÈÊ èñ 1. Áàøäàí òöêö òþêÿí äÿðè 

õÿñòÿëèéè. Êå÷ÿëëèê áàñìàã. // áàéò. Ùåéâàíëàðäà 

äÿðè õÿñòÿëèéè íÿòèúÿñèíäÿ òöêöí òþêöëìÿñè. 

Êå÷ÿëëèê íÿòèúÿñèíäÿ ùåéâàíëàðûí òöêëÿðè 

òþêöëÿ áèëÿð. 

2. Áàøäà òöê îëìàäûüû ùàë; äàçëûã. 

3. ìÿú. Áèòêèñèçëèê, ÷ûëïàãëûã. ×þëöí êå÷ÿëëèéè. 

ÊÅ×ßÍ 1. “Êå÷ìÿê”äÿí ô.ñèô. 

2. ñèô. Áóíäàí ÿââÿëêè, þòÿí, úàðè, àõûðûíúû, 

ñîíóíúó. Êå÷ÿí èë. Êå÷ÿí ùÿôòÿ. – Åëÿäèìè ñó 

éàçäà; Àõàð, ýåäÿð ñó éàçäà; Ìÿí éàðû ýþðìÿìèøÿì; 

Êå÷ÿí éàç äà, áó éàç äà. (Áàéàòû). 

Êå÷ÿí áàçàð åðòÿñè ýöíö ôèðãÿ êëóáóíäà 

òåàòð êîíôðàíñû ÷àüûðûëìûøäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Çåéíàëûí] êå÷ÿí ýöí ÿëè ùÿð éåðäÿí 

öçöëöá, þç äÿðäèíè Øÿðèôçàäÿéÿ à÷ûá ñþéëÿìèøäè. 


3. ñèô. Êå÷ìèø, êå÷èá ýåòìèø, âàõòèëÿ îëìóø. 

Êå÷ÿí ýöíÿ ýöí ÷àòìàç. (Àòà. ñþçö). [Ñÿôè:] 

Àüëàéà-àüëàéà äöøäö éîëëàðà; Ýÿëÿí äÿðäè, 

êå÷ÿí äÿðäè, éîë äÿðäè. “ßñëè âÿ Êÿðÿì”. 

Úàùàíäàí ýåòäè ýèëåéëè; Êå÷ÿí äþâðàíà áèð 

áàõìàç. Ã.Çàêèð. // Êå÷ÿí ýöí, êå÷ìèø ùàäèñÿ. 

Êå÷ÿíÿ ýöçÿøò äåéÿðëÿð. (Ìÿñÿë). 

4. Êå÷ÿíëÿðäÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – êå÷ìèøäÿ. 

Öðÿê äåéèð: Çàìàí, êå÷ìÿ, àìàíäóð; Êå÷ÿíëÿðäÿ 

ýþçöì âàð, áèð äàéàí, äóð! Øÿùðèéàð. 

Êå÷ÿíëÿðäÿí øÿêëèíäÿ – êå÷ìèøäÿí. [Ýÿíú 

÷àäûð÷û:] Êå÷ÿíëÿðäÿí áèçÿ ÿôñàíÿ ãàëäû; Ñþíöá 

úÿìøèäè-úÿì ïåéìàíÿ ãàëäû. Ù.Úàâèä. 

Êå÷ÿíëÿð øÿêëèíäÿ – êå÷ìèø, îëìóø øåéëÿð. 

Ýÿë ãàðäàøûì, êå÷ÿíëÿðè; Éàäà ñàëàã äþíÿäþíÿ. 

Á.Âàùàáçàäÿ. // Åéíè ìÿíàäà áÿçÿí 

“áó” ñþçö èëÿ. Áó êå÷ÿíëÿðäÿ èíýèëèñ ÿôñÿð 

(çàáèò)ëÿðè Ìèñèðäÿ íÿ ñÿáÿáäÿí èñÿ ýöëëÿëÿð 

àòûá, ìÿùÿëëè ÿùàëèäÿí áèð íå÷ÿñèíè âóðóáäóðëàð. 


◊ Êå÷ÿí éåðè îëìàìàã – ùå÷ áèð ýöçÿøò 

åäèëÿ áèëìÿéÿúÿéèíè áèëäèðèð. Ìÿììÿäáàüûðûí 

êå÷ÿí éåðè éîõ èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÊÅ×ßÏÀÏÀÃ(ËÛ) ñèô. Áàøûíäà êå÷ÿäÿí 

ïàïàã îëàí. Êå÷ÿïàïàã êèøè. 

ÊÅ×ßÐÈ ñèô. Ìöâÿããÿòè, þòÿðè, êå÷èúè, 

êå÷èá-ýåäÿí. Äöíéàíûí ñåâèíúè äÿ; êÿäÿðè 

äÿ èêèäèð; Áèðè éöíýöë, êå÷ÿðè; õÿôèô äóìàíà 

áÿíçÿð. Ð.Ðçà. 

ÊÅ×ßÒßÏßÍ áàõ êå÷ÿ÷è 1-úè ìÿíàäà.

ÊÅ×È 

ÊÅ×È èñ. Ñöä, éóí, ÿò âåðÿí áóéíóçëó åâ 

ùåéâàíû. Êå÷è ÿòè. Êå÷è ñöäö. Êå÷è áàëàñû 

(÷ÿïèø). Àíãàðà êå÷èñè (÷îõ çÿðèô éóíëó êå÷è 

úèíñè). – Êå÷èíèí ÿúÿëè ÷àòàíäà ÷îáàíûí ÷îìàüûíà 

ñöðòöíÿð. (Àòà. ñþçö). Íåúÿ áóëàíäûðûá 

êå÷è áó ÷àéû Êå÷è àøàüûäà, ãóðä éóõàðûäà! 

Á.Âàùàáçàäÿ. // ìÿú. ×îõ äÿúÿë, 

îéíàã óøàã ùàããûíäà. Êå÷è êèìè – êå÷èíèí 

ùÿðÿêÿòëÿðèíÿ òÿøáåù. [Ñÿêèíÿ Ïÿðøàíà:] 

Ýÿë, ýÿë, ýåäÿê ýÿëèíèìèçÿ ÷ûüûðòìàäàíçàääàí 

áèøèðÿê, ýþðñöí êè, àüëàìàãäàí, êå÷è 

êèìè î éàí-áó éàíà òóëëàíìàãäàí áàøãà áèð 

øåé äÿ ÿëèíäÿí ýÿëèð. Ì.Èáðàùèìîâ. [Òöêÿçáàí 

õàëà Çåéíÿáÿ:] Ñÿíèí ÿëèíäÿí ÷àë-÷ÿïÿð 

äÿ ãàëìàäû. Êå÷è êèìè, ùàðà ýÿëäè äûðìàøûðñàí. 

Àéàã áàñìàäûüûí éåð éîõäóð. È.Øûõëû. 

◊ Êå÷èíè áîñòàíà áóðàõìàã çàð. – áèð 

àäàìû áþéöê çÿðÿð éåòèðÿ áèëÿúÿéè éåðÿ áóðàõìàã. 

ÊÅ×ÈÀÉÀÃ ñèô. äàí. Àéàãëàðû êå÷è àéàüû 

êèìè íàçèê îëàí. Êå÷èàéàã ãûç óøàüû. 

ÊÅ×ÈÚÈ ñèô. 1. Ùÿð ùàíñû áèð éàðûøäà âÿ ñ.- 

äÿ éåíè ãàëèáëÿðÿ, áèðèíúèëèê ãàçàíàíëàðà âåðèëÿí. 

Êå÷èúè êóáîê. – Î êèìäèð êöëöíýö äàü 

êèìè âóðóð Êå÷èúè áàéðàã äà éàíûíäà äóðóð 

Ñ.Âóðüóí. Ýþðöíöð ãàáàãäà êå÷èúè áàéðàã; 

Îíóí éàðûø àäëû øöàðû âàðäûð. Ù.Àðèô. 

2. Ìöâÿããÿòè, þòÿðè. Êå÷èúè éàüûø. Êå÷èúè 

ñåâèíú. Êå÷èúè ùÿâÿñ. – Áó ãàðà ýöí êå÷èúèäèð, 

áèð ýöí áèòÿð, èíëÿìÿ; Áàü÷àìûçäà ñàðû 

áöëáöë éåíÿ þòÿð, èíëÿìÿ. À.Èëäûðûì. [Áÿõòèéàð:] 

Éîõ, Úÿëàë, áó ãÿäÿð ùèññÿ ãàïûëìàã; 

Ýÿíúëèéèí êå÷èúè ùèññèäèð, àíúàã. Ñ.Âóðüóí. 

3. Áèð íå÷ÿ èë äàâàì åäÿí, êå÷ÿí èëäÿí 

ãàëàí, ýÿëÿí èëÿ ãàëàí. Êå÷èúè ìþâçó. Êå÷èúè 

ìÿáëÿü. 

4. Éîëóõóúó, éîëóõàí, êå÷ÿí. Êå÷èúè õÿñòÿëèê. 

ÊÅ×ÈÚÈËÈÊ èñ. Êå÷èúè øåéèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè. 

Õÿñòÿëèéèí êå÷èúèëèéè. 

ÊÅ×ÈÄ èñ. 1. Áèð éåðäÿí áàøãà éåðÿ êå÷ìÿê 

ö÷öí éîë; êå÷ÿúÿê, êå÷èëÿúÿê éåð. Äàü 

êå÷èäè (èêè äàü àðàñûíäà îëàí äàð áîüàç). ×àé 

êå÷èäè (÷àéûí àò éà àéàãëà êå÷èëÿ áèëÿí íèñáÿòÿí 

äàéàç éåðè). – Êå÷èä áàøûíäàí áÿëëè 

îëàð. (Àòà. ñþçö). [ßìèðàñëàí àüà:] Ùåéäÿð 

áÿé! ..Ó÷óðóì äÿðÿñèíèí êå÷èäèíè êÿñ! 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Êå÷èäëÿðäÿ áàø-áàøà âåðÿí 

àäàìëàð èñÿ ÿëëÿðè èëÿ àøàüûëàðû ýþñòÿðÿðÿê 

áèð-áèðèíÿ íÿ èñÿ äåéèðäèëÿð. À.Øàèã. 

ÊÅ×ÈÌßÌßÑÈ 

2. Áèð âÿçèééÿòäÿí (êåéôèééÿòäÿí) áàøãà 

âÿçèééÿòÿ (êåéôèééÿòÿ) êå÷ìÿê ö÷öí îëàí; 

àðàëûã. Êå÷èä äþâðö. Êå÷èä ìÿðùÿëÿ. 

ÊÅ×ÈÄËÈ ñèô. Êå÷èäè îëàí, êå÷ìÿê ö÷öí 

éîëó îëàí (á à õ êå÷èä 1-úè ìÿíàäà). Êå÷èäëè 

äàü. 

ÊÅ×ÈÃÛÐÀÍ èñ. äàí. 1. Ìàðòûí àõûðëàðûíäà 

îëàí áÿðê ñîéóã. // Öìóìèééÿòëÿ, ñîéóã. 

2. Ìàðòûí ñîíó âÿ àïðåëèí áèðèíúè éàðûñû. 

ÊÅ×ÈÃÓËÀÜÛ èñ. áîò. ×è÷ÿêëÿðèíäÿí õàëã 

òÿáàáÿòèíäÿ èñòèôàäÿ îëóíàí îò áèòêèñè. 

ÊÅ×ÈËÈØ èñ. Êå÷ìÿê èøè. 

ÊÅ×ÈËÌßÊ “Êå÷ìÿê”äÿí ìÿúù. Õåéëè 

ìÿñàôÿ êå÷èëìèøäèð. Êþðïö êå÷èëìèøäè. Ìÿðç 

êå÷èëäè. Äÿðñëÿð èêè íþâáÿäÿ êå÷èëèð. – ..Ìóñèãè 

âÿ ðÿãñ ñàëîíóíà êå÷èëäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ìöÿëëèì îëìàäûüûíäàí, êÿíä ìÿêòÿáèíäÿ 

äþðä àéäàí áÿðè ðóñ âÿ àëìàí äèëè êå÷èëìèðäè. 


ÊÅ×ÈËÌßÇ ñèô. 1. Êå÷ìÿê, ùÿðÿêÿò åòìÿê, 

ýåòìÿê, àääàìàã ãåéðè-ìöìêöí âÿ 

éà ÷ÿòèí îëàí. Êå÷èëìÿç úÿíýÿëëèê. Êå÷èëìÿç 

äàü. – Àëëàù þçö áèëèð êè, î êå÷èëìÿç ìåøÿëÿðäÿ, 

î ÷ûõûëìàç ãàéàëàðäà Àéäÿìèð áèðúÿ 

ñÿíèí õÿéàëûíëà éàøàéûð. Ú.Úàááàðëû. Ãàòàð 

êå÷èëìÿç éîëëàðû îðàã êèìè êÿñèá-áè÷äè; 

Ãàðøû ýÿëäèêúÿ äàø-ãàéà áèð îõ êèìè äÿëèá 

êå÷äè. Ù.Úàâèä. Äöçöëìöø éàí-éàíà äàøëû 

òÿïÿëÿð; Ãóðóëìóø êå÷èëìÿç òÿáèè ñÿíýÿð. 

Ù.Ê.Ñàíûëû. // Ùÿð ùàíñû áèð ñÿáÿáÿ ýþðÿ êå- 

÷èëìÿñè, àääàíìàñû ÷ÿòèíëÿøìèø. ×àéëàð äàøìûø, 

éîëëàð êå÷èëìÿç (ç.) îëìóøäó. – Áèç óúà 

ãàéàëàð àøäûã; Êå÷èëìÿç éîëëàðäàí êå÷äèê. 


2. ìÿú. Ñîí äÿðÿúÿ éàõøû, ýþçÿë, öðÿéÿ 

éàòàí, úÿëáåäèúè øåé ùàããûíäà. [Áÿéïîëàä 

Úÿìèë áÿéÿ:] Àììà ñèçèí áàü÷àíûí ÷è÷ÿêëÿðèíäÿí 

äÿ êå÷èëìÿç ùà! Ù.Úàâèä. 

3. ìÿú. Áàüûøëàíìàç, áàüûøëàíìàñû ìöìêöí 

îëìàéàí, ÿôâåäèëìÿç. Êå÷èëìÿç ýöíàù. 

ÊÅ×ÈËÌßÇËÈÊ èñ. 1. Êå÷èëìÿñè ìöìêöí 

îëìàéàí, éàõóä ÷ÿòèí îëàí éåðèí ùàëû. Êèì 

èñÿ – ãèáòÿëÿð éàøàñûí – äåéÿ; Éàëàí áèð âàðëûüà 

ùåéêÿëëÿð ãóðóð; Êèìèíñÿ éîëóíó êå÷èëìÿçëèéÿ; 

Éþíÿëòìÿê íàìèíÿ òÿðèô éîüóðóð. 

Ì.Àðàç. 

2. ìÿú. Áàüûøëàíìàç, áàüûøëàíìàñû ìöìêöí 

îëìàìà, ÿôâåäèëìÿçëèê. 

ÊÅ×ÈÌßÌßÑÈ èñ. 1. áîò. Çûíãûðîâ- 

÷è÷ÿêëèëÿð ôÿñèëÿñèíäÿí îò áèòêèñè. 

653

ÊÅ×ÈÍÄÈÐÌß 

2. Àçÿðáàéúàí îéóí ùàâàëàðûíäàí áèðèíèí 

àäû. Òÿê÷àëìà, óçóíäÿðÿ, êå÷èìÿìÿñè ùàâàñû 

èëÿ ýÿíúëÿð îéíàéàíäà éîëäàøëàðû îíëàðûí 

áàøûíà êàüûç ïóë (ÿñýèíàñ) øàáàø òþêÿðäèëÿð. 

Ù.Ñàðàáñêè. [ßùëè ìÿúëèñäÿí áèðèñè:] Ïàäøàù 

ñàü îëñóí, ÿðçèì âàð! Òÿâÿããå åäèðÿì êè, 

áóðàäà áèð êå÷èìÿìÿñè ÷àëûíñûí âÿ Õóäàäàä 

áÿé äÿ äóðóá îéíàñûí! Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

3. Èðè óçóíñîâ ýèëÿëÿðè îëàí öçöì íþâö. 

ÊÅ×ÈÍÄÈÐÌß “Êå÷èíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÅ×ÈÍÄÈÐÌßÊ èúá. Êå÷èíìÿñèíÿ, äîëàíìàñûíà, 

éàøàìàñûíà âàñèòÿ îëìàã; êþìÿê 

åòìÿê; äîëàíäûðìàã, éàøàòìàã. [Ìèðçÿ 

Ãÿäèð Íÿñèðÿ] àèëÿñèíè êå÷èíäèðÿ áèëÿúÿê áèð 

ìààø äà òÿéèí åòìÿëè èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÊÅ×ÈÍßÚßÊ èñ. Ýöçÿðàí, äîëàíàúàã. 

Êå÷èíÿúÿéèí íåúÿäèð 

ÊÅ×ÈÍÌß 1 “Êå÷èíìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÊÅ×ÈÍÌß 2 “Êå÷èíìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ÊÅ×ÈÍÌßÊ 1 ô. 1. Äîëàíìàã, éàøàìàã, 

ýöçÿðàí åòìÿê, áàø ñàõëàìàã. Áèðòÿùÿð êå- 

÷èíèðÿì. – Êÿðèì áàáà íàõûðû ñàõëàäûüû, 

îòàðäûüû ö÷öí àëäûüû úöçè àéëûã èëÿ êå÷èíÿðäè. 

À.Øàèã. [Ìÿñìÿíèí] ìààøû äà éàõøû èìèø. 

Ôèðàâàíëûã èëÿ êå÷èíèð èìèø. Ñ.Ùöñåéí. 

2. Áèðèñè èëÿ (èñòÿð-èñòÿìÿç) äèíú éàøàìàã, 

éîëà ýåòìÿê; éîëà âåðìÿê. ×îúóãëàðûíà 

ãàðøû áÿñëÿäèéè ìÿùÿááÿò Ìåùðèáàíû ìÿúáóð 

åäèðäè êè, Çåéíàëûí “èøëÿðèíÿ” ãàòëàøûá, áèð 

íþâ èëÿ êå÷èíñèí. Ñ.Ùöñåéí. Áåëÿ áèð âÿçèééÿò 

è÷ÿðèñèíäÿ êàòèá Ñöáùàíâåðäèçàäÿ èëÿ áèð íþâ 

êå÷èíìÿéè ãÿðàðà àëäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÅ×ÈÍÌßÊ 2 ô. Þëìÿê. ..Àììà àíàì 

îíëàðûí êþ÷ìÿéèíè åøèòúÿê ãóðòàðàúàã, éÿãèí 

áèë êè, ùàìàí äÿãèãÿ êå÷èíÿúÿê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ñÿùÿð öçö èäè, äàüëàðäàí ÿñÿí 

ñöáù êöëÿéèíèí íÿôÿñè [øàèðè] öøöäöð, Àôàã èñÿ 

àðòûã êå÷èíèðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊÅ×ÈÎÒÀÐÀÍ èñ. Êå÷è ÷îáàíû. 

ÊÅ×ÈÐÈÚÈ èñ. ôèç. Åëåêòðèê úÿðÿéàíûíû, 

ñÿñè, èñòèëèéè âÿ ñ.-íè þç äàõèëèíäÿí êå÷èðÿí 

úèñèì; íàãèë. Åëåêòðèê êå÷èðèúèñè. Ìàãíèò êå- 

÷èðèúèñè. 

ÊÅ×ÈÐÈÚÈËÈÊ èñ. ôèç. Èñòèëèéè, ñÿñè, åëåêòðèê 

úÿðÿéàíûíû âÿ ñ.-íè êå÷èðìÿ ãàáèëèééÿòè. 

Ìàãíèò äþâðÿñèíèí êå÷èðèúèëèéè. 

ÊÅ×ÈÐÈËÌß “Êå÷èðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÅ×ÈÐÈËÌßÊ “Êå÷èðìÿê”äÿí ìÿúù. 

Áàøãà èøÿ êå÷èðèëìÿê. Èø÷èëÿð éåíè ñàùÿéÿ 

654 

ÊÅ×ÈÐÌßÊ 

êå÷èðèëäè. À÷àðà çÿíúèð êå÷èðèëìÿê. Ãÿðàðëàð 

ùÿéàòà êå÷èðèëäè. Õÿðúëÿð èäàðÿíèí ùåñàáûíà 

êå÷èðèëäè. Èøûãëàð êå÷èðèëäè. Îúàãëàð êå÷èðèëìèøäè. 

Ùÿðáè òÿëèì êå÷èðèëìÿê. Ìÿñÿëÿ èúëàñûí 

ìöçàêèðÿñèíÿ êå÷èðèëäè. Ìÿãàëÿ åëìè øóðàäàí 

êå÷èðèëäè. 

ÊÅ×ÈÐÈÌ 1 áàõ êå÷èä 1-úè ìÿíàäà. 

[Êîðîüëóíóí äÿëèëÿðè] íåúÿ äåéÿðëÿð, àøûðûì 

àøäûëàð, êå÷èðèì êå÷äèëÿð. “Êîðîüëó”. 

ÊÅ×ÈÐÈÌ 2 èñ. ôèç. Åëåêòðèêêå÷èðìÿ, íÿãëåòìÿ 

õàññÿñè. 

ÊÅ×ÈÐÈÌËÈ ñèô. ôèç. Êå÷èðèìè îëàí (á à õ 

êå÷èðèì 2 ). Éöêñÿê êå÷èðèìëè ïîëàä. 

ÊÅ×ÈÐÈÌËÈËÈÊ èñ. ôèç. Åëåêòðèêêå÷èðìÿ 


ÊÅ×ÈÐÌß 1 “Êå÷èðìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÊÅ×ÈÐÌß 2 “Êå÷èðìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ÊÅ×ÈÐÌßÊ 1 ô. 1. Éþíÿëäÿðÿê, èñòèãàìÿòëÿíäèðÿðÿê 

áèð éåðäÿí êå÷èá ýåòìÿñèíÿ, éà 

áèð éåðÿ êå÷ìÿñèíÿ êþìÿê åòìÿê, éà êå÷ìÿéÿ 

ìÿúáóð åòìÿê. Ãîíàãëàðû éóõàðû áàøà 

êå÷èðìÿê. Ìàë-ãàðàíû ÷àéäàí (ìåøÿäÿí, 

êþðïöäÿí) êå÷èðìÿê. Ñÿðùÿääÿí ãîøóí êå÷èðìÿê. 

– Ðöñòÿì êèøè ìàøûíû êÿíäàðàñû êö÷ÿëÿðäÿí 

êå÷èðèá, ïàë÷ûãëû àðàáà éîëóíà ÷ûõäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. // Éàíûíúà, éàõóä ãóúàüûíäà, 

äàëûíäà áèð øåéèí è÷ÿðèñèíäÿí î áèðè òÿðÿôÿ 

àïàðûá ÷àòäûðìàã. Óøàüû ÷àéäàí êå÷èðìÿê. 

Êö÷ÿíèí î áèðè ñÿêèñèíÿ êå÷èðìÿê. 

2. Òàõìàã, ýåéäèðìÿê. Áàðìàüà öçöê 

êå÷èðìÿê. Ïÿíúÿðÿíèí ÷ÿð÷èâÿñèíè êå÷èðìÿê. 

Èéíÿéÿ ñàï êå÷èðìÿê. Ãîë-ãîëà êå÷èðìÿê. 

×ÿêìÿíè àéàüûíà êå÷èðìÿê. Éîðüàíà öç êå- 

÷èðìÿê. 

3. Áàøãà èøÿ, õèäìÿòÿ, éåðÿ òÿéèí åòìÿê, 

ãîéìàã. Êè÷èê åëìè èø÷è âÿçèôÿñèíÿ êå÷èðìÿê. 

Óøàüû ìóñèãè ìÿêòÿáèíÿ êå÷èðìÿê. Àéðû èøÿ 

êå÷èðìÿê. Ôóòáîë êîìàíäàñûíû “Á” ãðóïóíà 


4. Ìàøûíûí âÿ ñ.-íèí èø öñóëóíó, õàðàêòåðèíè 

äÿéèøäèðìÿê. Çàâîäó éåíè èø öñóëóíà 

êå÷èðìÿê. Òÿñÿððöôàò ùåñàáûíà êå÷èðìÿê. 

5. Ùÿéàòà êå÷èðìÿê, éåðèíÿ éåòèðìÿê, èúðà 

åòìÿê. Èúëàñ êå÷èðìÿê. Ìöñàáèãÿ êå÷èðìÿê. 

ßêèí êàìïàíèéàñû êå÷èðìÿê. Ùÿðáè ìàíåâð 


6. Éàçìàã, àèä åòìÿê, äàõèë åòìÿê. Ìÿáëÿüè 

áèð ùåñàáäàí áàøãà ùåñàáà êå÷èðìÿê. 

// Áèð øåéè (ìöëêö, ùöãóãó âÿ ñ.) ðÿñìè éîëëà

ÊÅ×ÈÐÌßÊ 

áàøãàñûíà âåðìÿê, îíóí àäûíà éàçäûðìàã. 

Åâè îüëóíóí àäûíà êå÷èðìÿê. 

7. Áèð øÿõñèí äóéäóüó ùÿéÿúàí âÿ ñ. ùèññëÿðè 

áèëäèðèð. Èçòèðàá êå÷èðìÿê. – ×îõ úàâàí 

èäèì, ùÿéÿúàí êå÷èðèðäèì. À.Øàèã. Àçÿð Ìÿðÿíäè 

ìöòÿðÿääèä áèð ùàë êå÷èðèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Úàâàùèðèí êå÷èðäèéè ùÿéÿúàí Òåéìóðó 

äà ýåò-ýåäÿ ùÿéÿúàíëàíäûðûðäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

8. Áèð ìöääÿò áèð éåðäÿ éàøàìàã, îëìàã, 

ãàëìàã. Óøàãëûüûíû êÿíääÿ êå÷èðìÿê. Þìðöíö 

ôÿùëÿëèêäÿ êå÷èðìÿê. Êþ÷ÿðè ùÿéàò êå÷èðìÿê. 

– Äöøöíäöì, äöøöíäöì, àõûðäà ýåúÿíè 

áèð ãàéà àëòûíäà êå÷èðìÿê ö÷öí éàâàø-éàâàø 

äàüà äûðìàøäûì. À.Øàèã. [Òóðõàí áÿé:] 

[Úÿìèë áÿé] ..Áîðæîìà ýÿëìèø, éîðüóíëóüóíó 

÷ûõàðìàã ö÷öí éàçû îðàäà êå÷èðÿúÿêìèø. 

Ù.Úàâèä. // Áèð øÿõñèí ùàëûíû, âÿçèééÿòèíè áèëäèðèð. 

Àüûð ùÿéàò êå÷èðìÿê. Ýöíöíö õîø êå- 

÷èðìÿê. Áöòöí ýöíö áàøàüðûñû èëÿ êå÷èðìÿê. 

// Âàõòûíûí áèð ùèññÿñèíè áó âÿ éà áàøãà áèð 

øåéÿ ùÿñð åòìÿê âÿ éà èñòèôàäÿ åòìÿê. Âàõòûíû 

øÿí êå÷èðìÿê. Áöòöí âàõòûíû ìÿøüÿëÿëÿðäÿ 

êå÷èðìÿê. Âàõòûíûí ÷îõóíó èøäÿ êå÷èðìÿê. 

9. õöñ. Êå÷èðèúèëèê (èñòèëèê, åëåêòðèê, ñÿñ âÿ ñ.), 

êå÷èðìÿ ãàáèëèééÿòèíÿ ìàëèê îëìàã. Ìåòàë 

èñòèëèê êå÷èðèð. Èçîëéàòîðëàð åëåêòðèê êå÷èðìèð. 

10. ìÿú. Þòöðìÿê, ñîâóøäóðìàã. Ðöñòÿì 

êèøè Ãàðà Êÿðÿìîüëóíóí ñþçöíö çàðàôàòëà 

êå÷èðìÿê èñòÿäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

11. ìÿú. ×ÿêìÿê, ýþðìÿê, áàøûíà ýÿëìÿê. 

Õÿñòÿëèê êå÷èðìÿê. 

12. Ãÿáóë åòäèðìÿê, òÿñäèã åòäèðìÿê; áèð 

øåéèí ãÿáóëóíà, òÿñäèãèíÿ, òÿòáèãèíÿ íàèë 

îëìàã. Ìÿñÿëÿíè èúëàñäàí êå÷èðìÿê. Òÿêëèôè 

êå÷èðìÿê. Ëàéèùÿíè êå÷èðìÿê. 

13. Èñèìëÿðëÿ éàíàøû èøëÿäèëèá, ìöðÿêêÿá 

ôåèë âÿ èôàäÿëÿð äöçÿëäèëèð; ìÿñ.: ãûëûíúäàí 

êå÷èðìÿê, ýþçäÿí êå÷èðìÿê, ôèêðèíäÿí êå÷èðìÿê, 

íÿçÿðäÿí êå÷èðìÿê. 

ÊÅ×ÈÐÌßÊ 2 ô. Ñþíäöðìÿê. Èøûüû êå÷èðìÿê. 

Îúàüû êå÷èðìÿê. Òîíãàëû êå÷èðìÿê. – Òåëëè 

ëàìïàñûíû êå÷èðèá éàòàüûíà óçàíìûøäû. 

Ñ.Ùöñåéí. [Õàñàé] ýàù òàõûëû éîëóá àòûð, ýàù 

òàõûëûí è÷èíäÿêè ãàòûð-ãóéðóüó èëÿ àëîâó 

äþéöá êå÷èðèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÅ×ÈÐÒÌß “Êå÷èðòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÅ×ÈÐÒÌßÊ áàõ êå÷èðìÿê 1 . Áöëáöë, 

êå÷èðòìÿ áàüäà ãÿôëÿòäÿ þìðöíö. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Êå÷ÿíëÿðäÿ Ãàôãàç êÿíäëÿðèíäÿí áèðèíäÿ áèð 

ÊÅ×ÌßÊ 

íå÷ÿ âàõò ýöíëÿð êå÷èðòäèì. Í.Íÿðèìàíîâ. 

[Èêèíúè ãàäûí:] Ýÿðÿê áàúàðäûãúà ñå÷êèäÿ 

÷îõ ãàäûí êå÷èðäÿê. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊÅ×ÈÑÀÃÃÀË(ËÛ) ñèô. Ñåéðÿê âÿ óçóí 

ñàããàëû îëàí. Êå÷èñàããàë, ÷ÿëèìñèç áèð òÿëÿáÿ 

àðàìëà äåéèðäè.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Óøàãëàðûí “êå÷èñàããàë” äåéÿ ÿëÿ 

ñàëäûãëàðû áó àäàìëàðûí ñàéû òÿäðèúÿí àðòäû. 


ÊÅ×Ìß 1 “Êå÷ìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÊÅ×Ìß 2 “Êå÷ìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ÊÅ×ÌßÊ 1 ô. 1. Ùÿðÿêÿò åäÿðÿê, éåðèéÿðÿê, 

àääûìëàéàðàã èðÿëèëÿìÿê, éåð äÿéèøìÿê, 

þòöá ýåòìÿê. Éîëëà êå÷ìÿê. Ñÿêè èëÿ êå÷ÿðêÿí 

éîëäàøûìû ýþðäöì. – Êö÷ÿ èëÿ áèð ùàìáàë, 

áèð òàé äàëûíúà êå÷èð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Êÿðèì õàí] Òåùðàíûí ñàêèòëÿøìÿéÿ 

áàøëàéàí êö÷ÿëÿðèíäÿí êå÷ÿðêÿí óçóí ìöääÿò 

ôèêðè Õàâÿðäÿí àéðûëìàäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Áèð ñàùÿíèí, éåðèí è÷èíäÿí, îðòàñûíäàí 

þòöá ýåòìÿê. Ìåøÿäÿí êå÷ìÿê. Êÿíääÿí 

êå÷ìÿê. – Êö÷ÿ ãàïûñûíäàí ýèðÿðêÿí óçóí, 

ãàðàíëûã áèð äàëàíû êå÷èá þç îòàüûìà 

ýåäÿðäèì. Ñ.Ùöñåéí. Áèç äÿ àðõàëàðûíäàí 

ãà÷ûá éåòèøäèê, äÿðÿíè êå÷äèê, êè÷èê áèð 

úûüûðëà ìåøÿéÿ äîüðó äèêëÿíäèê. À.Øàèã. 

// Àéàã âÿ éà ìèíèêëÿ þòöá êå÷ìÿê, éåðèéÿðÿê 

áèð øåéè àðõàäà áóðàõìàã. Òàùèðçàäÿ 

òîçëó, öôóíÿòëè éåðëÿðäÿí êå÷ÿðÿê äàø äþøÿìÿëè 

éîõóø êö÷ÿ èëÿ äèêëÿíäè. Ìèð Úÿëàë. 

// Ñÿðùÿä, ìÿðç âÿ ñ.-íè àääàìàã, àøìàã, 

àääàéûá êå÷ìÿê. Ìÿðçè êå÷ìÿê. – Áèëèðñÿí 

äÿ, äöíÿí ãîøóíëàðûìûç Àëìàíèéàíûí ñÿðùÿäèíè 

êå÷äè!.. Ì.Ùöñåéí. Àòÿø ùàëãàñûíû 

êå÷ìèøëÿð àðòûã; Çöëìÿòèí ÿëèíäÿ áîüóëìàç 

èøûã! Ì.Ðàùèì. // Áèð øåéèí öñòö âÿ éà è÷è èëÿ 

éåðèéÿðÿê, ýåäÿðÿê îíó àðõàäà áóðàõìàã. 

Òóíåëäÿí êå÷ìÿê. – Êå÷ìÿ íàìÿðä êþðïöñöíäÿí, 

ãîé àïàðñûí ñó ñÿíè. (Àòà. ñþçö). Áèç 

Àúû êþðïöñöíö êå÷èá øîñå éîëó èäàðÿñèíÿ ÷àòàíà 

ãÿäÿð èêè éåðäÿ âÿñèãÿëÿðèìèçè ýþçäÿí 

êå÷èðäèëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. Éàøàäûüû, îëäóüó éåðè äÿéèøìÿê, þç 

éåðèíè äÿéèøìÿê. Íÿáè .. Íàõ÷ûâàí ñÿìòèíäÿ 

îëàí Êå÷èëè éàéëàüûíà êå÷èð. “Ãà÷àã Íÿáè”. 

[×îïî:] Éàøàéûø øÿðàèòè ôÿíàëàøäûüû ö÷öí 

Úÿìÿñá àèëÿñèíè âÿ ÿãðÿáàëàðûíû ýþòöðÿðÿê 

Àðàí þëêÿñèíÿ êå÷èð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. // Âÿçèôÿñèíè, 

ñÿíÿòèíè, èøèíè, éàõóä èø éåðèíè, îõó- 

655

ÊÅ×ÌßÊ 

äóüó éåðè äÿéèøìÿê. Áàøãà èøÿ (âÿçèôÿéÿ) 

êå÷ìÿê. Òàðèõ ôàêöëòÿñèíÿ êå÷ìÿê. // Áèð ñèíôè 

(êóðñó) áèòèðÿðÿê ñîíðàêûíà äàõèë îëìàã. 

Óíèâåðñèòåòèí ö÷öíúö êóðñóíà êå÷ìÿê. 10-úó 

ñèíôÿ êå÷ìÿê. – ..Ôèðÿíýèñòàíäà áèðèñè êè èñòÿéèð 

àëèì îëà, ýÿðÿê ýåúÿëÿð éàòìàéûá çÿùìÿò 

÷ÿêÿ, åëì îõóéà, áèð êëàñäàí î áèðè êëàñà 

êå÷ÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Åëäàð áåøèíúè 

ñèíôè áèòèðèá àëòûéà êå÷èð. È.ßôÿíäèéåâ. 

3. Îëäóüó éåðè òÿðê åäèá áàøãà éåðÿ ÷ÿêèëìÿê, 

ýèðìÿê, äàõèë îëìàã, è÷ÿðè ýèðìÿê. Êàáèíåòÿ 

êå÷ìÿê. Çàëà êå÷ìÿê. – Òåëëè þç îòàüûíà 

êå÷èá, ìöÿëëèìèí îòàüûíäàêû ñþùáÿòè äèíëÿìÿéÿ 

áàøëàäû. Ñ.Ùöñåéí. Ãàðû ìÿí ñàðûäàí 

àðõàéûí îëóá, þç îòàüûíà êå÷äè. Ì.Ùöñåéí. 

4. Áèðèñèíè òÿðê åäÿðÿê áàøãàñûíà ãîøóëìàã, 

îíóíëà áèðëÿøìÿê. Äöøìÿí òÿðÿôèíÿ êå÷ìÿê. 

Áàøãà úÿáùÿéÿ êå÷ìÿê. // Äèíèíè, ÿãèäÿñèíè 

äÿéèøèá éåíè äèí, ÿãèäÿ ãÿáóë åòìÿê. 

5. äàí. Áèð òÿøêèëàòà, äÿðíÿéÿ ãÿáóë îëóíìàã, 

äàõèë îëìàã, ýèðìÿê, öçâ îëìàã. Ïàðòèéàéà 

êå÷ìÿê. 

6. Òÿðçè-ùÿðÿêÿòèíè äÿéèøìÿê, áàøãà úöð 

ùÿðÿêÿò åòìÿéÿ áàøëàìàã. Ìöäàôèÿäÿí ùöúóìà 

êå÷ìÿê. Ãàáàãúûë èø öñóëëàðûíà êå÷ìÿê. 

// Áèð øåéèí éåðèíÿ áàøãàñûíû òÿòáèã åòìÿéÿ 

áàøëàìàã. Úèääè ïÿùðèçÿ êå÷ìÿê. Ìöñàùèáèì 

áèðäÿí ðóñ äèëèíÿ êå÷äè. 

7. Áèð ìÿñÿëÿíè, èøè áèòèðèá, éàõóä éàðûì- 

÷ûã ãîéóá áàøãàñûíà áàøëàìàã. Äàùà éöíýöë 

èøÿ êå÷ìÿê. Ìÿðóçÿ áèòäèêäÿí ñîíðà ìöçàêèðÿëÿðÿ 

êå÷äèëÿð. 

8. Éåð òóòìàã, áèð éåðäÿ ãÿðàð òóòìàã, 

äàéàíìàã. Ìÿðóçÿ÷è òðèáóíàíûí äàëûíà êå÷äè. 

Óñòà äÿçýàùûí àðõàñûíà êå÷äè. 

9. Ìöÿééÿí ùÿääè þòìÿê, þòöá êå÷ìÿê. 

Ñààò îí áèðè êå÷ìèøäè. Ñ.Ùöñåéí. Äèëàðà ñààòûíà 

áàõäû, âàõò êå÷äèêúÿ öðÿéèíèí äþéöíòöñö 

àðòûðäû.. Ì.Èáðàùèìîâ. Âàõò êå÷èð, 

àðòûã; ×þêÿúÿê äàüëàðà éåíÿ ãàðàíëûã. 

Ç.Õÿëèë. // Þòöá-êå÷ìÿê, áàøà ÷àòìàã (âàõò 

ùàããûíäà). Ýöíëÿð êå÷èð, ùÿôòÿëÿð äîëàíûð, àéëàð 

áàøà ÷àòûð. “Ì.Í.ëÿòèô” [Ùàúû:] Êå÷èð ÿééàì, 

ýöíö-ýöíäÿí ÷îõàëûð äþâëÿòö-ìàëûì. 

Ú.Úàááàðëû. Ýÿëèá êå÷ìÿê – þòìÿê. Øàõòà 

âóðìàéàúàã ýþé çÿìèëÿðè; Ãûø ýÿëèá êå÷ÿúÿê 

áèð áàùàð êèìè. Ñ.Âóðüóí. 

10. Úÿðÿéàí åòìÿê, ìöÿééÿí ìöääÿò áèð 

éåðäÿ ãàëìàã, îëìàã. ..Äàááàü ãÿðèáÿ áèð 

ÊÅ×ÌßÊ 

àäàì èäè. Îíóí ãûðõ èëëèê þìðöíöí éàðûñû 

ìÿùáÿñëÿðäÿ âÿ ñöðýöíëÿðäÿ êå÷ìèøäè. 


11. Äàâàì åòìÿê, îëìàã. Áèð íå÷ÿ èë èäè 

êè, ãóðàãëûã êå÷äèéèíäÿí àéðûìëàðûí ÿêèí âÿ 

áè÷èíè ÿìÿëÿ ýÿëìèðäè. À.Øàèã. 

12. Ìÿøüóë îëìàã, þéðÿíìÿê. Îíëàð øÿùèä 

îëóá ìèëëÿòèìèçÿ; Úÿñàðÿò äÿðñèíè òÿëèì êå÷äèëÿð. 


13. Äàâàì åäÿðÿê ìöÿééÿí íÿòèúÿ èëÿ áèòìÿê, 

ñîíà ÷àòìàã. Ìèòèíã ÷îõ ýóðóëòóëó êå÷äè. 

Èìòàùàíëàð ìöâÿôôÿãèééÿòëÿ êå÷äè. Ìÿøüÿëÿ 

÷îõ ìàðàãëû êå÷äè. – Àøàüû ñèíèôëÿðäÿ 

áèðèíúè äÿðñëÿðèì ïèñ êå÷ìÿäè. À.Øàèã. [Ñåâèíú 

Åë÷èíÿ:] Ìÿíúÿ, èúëàñ ÷îõ éàõøû êå÷äè. 


14. Áèð øåéèí (îõóìàüûí, òÿëèìèí, ìöàëèúÿíèí 

âÿ ñ.) ìöääÿòèíè áàøà âóðìàã, éåðèíÿ 

éåòèðìÿê. Ùÿðáè õèäìÿò êå÷ìÿê. Êóðñ êå÷ìÿê. 

Òÿúðöáÿ êå÷ìÿê. Ìöàëèúÿ êóðñó êå÷ìÿê. 

15. Îõóìàã, þéðÿíìÿê. Äÿðñ êå÷ìÿê. 

16. Èðÿëèäÿ îëìàã, þòìÿê. Áèð-áèðèíè 

êå÷ìÿê – áèð-áèðèíè þòìÿê ö÷öí éàðûøìàã. 

Ãàðà Êÿðÿìîüëó èëÿ [Ðöñòÿì] éàëíûç .. êèìè 

áèð-áèðèíè êå÷ìÿ ùÿâÿñè èëÿ éàðûøà ýèðèðäèëÿð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. // ìÿú. Þòìÿê, þòöá êå÷ìÿê, 

ýåðèéÿ áóðàõìàã. Øàýèðä óñòàñûíû êå÷äè. Î 

áèçè ÷îõäàí êå÷èá. 

17. Ó÷óá ýåòìÿê, ó÷àðàã þòìÿê. Áèð äÿñòÿ 

ãóø äàìûí öñòöíäÿí êå÷äè. – Ùÿðäÿíáèð êÿíäèí 

öçÿðèíäÿí äóðíà äÿñòÿëÿðè .. êå÷èðäè. 


18. Éîõ îëìàã, ÷ÿêèëìÿê. Öçöíäÿêè òÿáÿññöì 

èøàðòûñû áèðäÿí êå÷äè. Áàøûíûí àüðûñû 

êå÷äè. Óøàüûí ãûçäûðìàñû êå÷äè. – Òÿðÿääöäöì 

÷îõ òåç êå÷äè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Êÿñìÿê, 

êÿñèëìÿê, äàéàíìàã, íÿùàéÿòëÿíìÿê. 

Àõøàìäàí éàüàí éàüûíòû êå÷äè. Ôûðòûíà êå÷äè. 

19. Áèðèñèíèí ñÿðÿíúàìûíà, èõòèéàðûíà âåðèëìÿê, 

áèðèñèíÿ ÷àòìàã, îíóí ìàëû îëìàã. Ìöëê 

âàðèñëÿðèí èõòèéàðûíà êå÷äè. – ßêñÿðÿí äÿ 

âàõòûíäà áîðúëàðûíû âåðÿ áèëìÿçäèëÿð þç éåðëÿðè 

ßìèéÿ êå÷ÿðäè. Í.Íÿðèìàíîâ. 

20. ìÿú. Áèðèíäÿí î áèðèíÿ ñèðàéÿò åòìÿê 

(àäÿò, ÿíÿíÿ, õàñèééÿò âÿ ñ. ùàããûíäà). Áó 

õàñèééÿò îíà êèìäÿí êå÷ìèøäèð – Àíàñûíûí 

äåäèéèíÿ ýþðÿ, ìóñèãè âÿ øåèð ùÿâÿñè [Øèðçàäà] 

àòàñû Ãàñûì Êÿíýÿðëèäÿí êå÷ìèøäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Åéíè ìÿíàäà õÿñòÿëèê ùàããûíäà. 

656

ÊÅ×ÌßÊ 

Ãûçûëúà óøàüà êå÷äè. // Éàéûëìàã, áàøãàëàðûíû 

ÿùàòÿ åòìÿê. Éàíüûí ãîíøó åâëÿðÿ êå÷äè. 

21. ìÿú. Òÿñèð åòìÿê, íöôóç åòìÿê, èøëÿìÿê. 

Øàõòà (ñîéóã) àäàìûí èëèéèíÿ êå÷èð. 

22. Éîõëàìàéà, ìöàéèíÿéÿ âÿ ñ. óüðàìàã. 

Êàðàíòèíäÿí êå÷ìÿê. Ìöàéèíÿäÿí êå÷ìÿê. 

Àòòåñòàñèéàäàí êå÷ìÿê. 

23. ìÿú. Áàüûøëàìàã, ñÿðôè-íÿçÿð åòìÿê, 

ÿôâ åòìÿê. Ìÿíÿ åòäèéèí ïèñëèêäÿí êå÷èðÿì. 

Ýöíàùûíäàí êå÷ìÿê. 

24. ìÿú. Ìöçàêèðÿ, ñÿñâåðìÿ íÿòèúÿñèíäÿ 

ãÿáóë îëóíìàã, òÿñäèã åäèëìÿê, ñå÷èëìÿê. 

Áèð ñÿñëÿ êå÷ìÿê. Ñÿñâåðìÿäÿí êå÷ìÿìÿê. 

Íàìèçÿä êå÷ìÿäè. – [Çåéíÿá äåéèð:] Õåéð, 

éîõñóëëàð èúëàñûíäà êå÷èáäèð, ýÿðÿê îòàãëàðû 

áîøàëäàñàí. Ãàíòÿìèð. 

25. Äÿéèøìÿê (ïàëòàð, ýåéèì âÿ ñ. ùàããûíäà). 

Ãûø ïàëòîñóíà êå÷ìÿê. Ïàïàüà êå÷ìÿê. 

Éàé ïàëòàðûíà êå÷ìÿê. Ãûø ôîðìàñûíà 

êå÷ìÿê (ùÿðáè èôàäÿ). 

26. ìÿú. Ýöçÿøò åòìÿê, áàüûøëàìàã, ÿâÿçèíè 

èñòÿìÿìÿê, âàç êå÷ìÿê, ñÿðôè-íÿçÿð 

åòìÿê. Ùàããûíäàí (èääèàñûíäàí) êå÷ìÿê. 

– [Àüà Ìÿðäàí:] Àììà Ùàúû Ãàôóðóí àðâàäû 

îòóç ìèí òöìÿíäÿí êå÷èð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Èíäèäÿí áóíó íÿçÿðÿ àëìàëûäûð êè, áó 

ñààò çÿíýÿçóðëóëàðûí íÿôè ö÷öí áåø ìàíàòäàí, 

ö÷ ìàíàòäàí êå÷ìÿê áèçäÿí þòðö àðòûã 

çèéàí åäÿ áèëìÿç. Ö.Ùàúûáÿéîâ. // Ôÿäà åòìÿê, 

ÿë ÷ÿêìÿê. Ìÿíàôåéèíäÿí êå÷ìÿê. 

27. Éàðàìàã, ãöââÿäÿ îëìàã, òÿñèðäÿ îëìàã. 

Êþùíÿ ïóëëàð èíäè êå÷ìÿç. Îíóí ùþêìö 

äàùà êå÷ìèð. 

28. Èíêàð ôîðìàñûíäà: êå÷ìÿìÿê, êå÷ÿ 

áèëìÿìÿê – áèðèíÿ ùþðìÿòè îëäóüóíà ýþðÿ 

îíóí õèëàôûíà èø ýþðìÿìÿê. [Ñÿôÿð áÿé:] 

Ýþðöíöð êè, Ãîí÷à õàíûìà [Ìîëëà Àáûø] þçö 

äÿ âóðóëóáäóð. Àíúàã ìÿíäÿí êå÷ÿ áèëìÿéèð. 


29. Êå÷èá, êå÷èáäèð, êå÷ìèøäèð øÿêëèíäÿ 

– îëóá-áèòìèø áèð èø, ùàäèñÿ âÿ ñ. ùàããûíäà 

(àäÿòÿí ýöçÿøò ìÿíàñûíäà èøëÿíèð). [Ùöñåéíãóëó 

áÿé:] Ýÿëäèì äÿ..., ùå÷, äàùà êå÷èáäèð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ãàðäàøûì, îíäàí êå÷èáäèð. 


30. Êå÷èá-ýåòìÿê øÿêëèíäÿ – 1) þòöáýåòìÿê. 

Êå÷èá-ýåäÿí éîë÷óíó þç éîëóíäàí 

åéëÿðñÿí. ß.Úàâàä. Ýåðè ãàéûòìàüà òÿíáÿëëÿíèá, 

óñòà [Àüàáàëà] áèð òÿùÿð .. êå÷èá-ýåòäè. 

ÊÅ×ÌÈØ 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Õÿäèúÿýèëèí ôàéòîíëàðû áóðàäàí 

êå÷èá-ýåäÿúÿêäè. Ñ.Ùöñåéí; 2) éîõ 

îëìàã, ñèëèíèá ýåòìÿê, éàääàí ÷ûõìàã, óíóäóëìàã. 

[Òîüðóë:] Áóíëàðûí ùàìûñûíû áèð òÿðÿôÿ 

ãîé, ìÿíÿ òÿíÿ âóðìà, áó éÿùÿðèí öñòöíäÿ 

÷îõ ïÿùëÿâàíëàð îòóðóáäóð. ..Áóíëàðûí 

ùàìûñû êå÷èá-ýåäÿð, ñÿí äÿ êå÷èá-ýåäÿúÿêñÿí. 


31. Áèð ñûðà èñèìëÿðäÿí ñîíðà ýÿëÿðÿê 

ìöðÿêêÿá ôåë âÿ èôàäÿëÿð äöçÿëäèëèð; ìÿñ.: 

áàøûíäàí êå÷ìÿê, úàíûíäàí êå÷ìÿê, ïèñëèéè 

êå÷ìÿê, ÿëÿ êå÷ìÿê. 

ÊÅ×ÌßÊ 2 ô. Ñþíìÿê. Ëàìïà êå÷äè. Ãàç 

êå÷äè. – Îä éàíäû, îäó êå÷äè; Ãÿëéàíûí îäó 

êå÷äè; À÷ ýþçöí, ãàôèë îâ÷ó; Ìàðàëûí, îäó, 

êå÷äè. (Áàéàòû). Åëÿ áèë ùÿéàòûí íÿáçè ñîí çÿðáÿñèíè 

âóðäó, ÷ûðàã êå÷äè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊÅ×ÌÈØ 1 1. ô.ñèô. Þòÿí, êå÷ÿí, þòìöø. Êå÷ìèø 

ýöí. Êå÷ìèø äþâð. – Êå÷ìèø âàõòëàðäà 

äÿôòÿðõàíàëàðäà ãóëëóã÷óëàðûí ýöíäÿ áèðè 

èäàðÿ áàüëàíàíäàí ñîíðà ãàëûá, òÿúèëè ìÿêòóáëàðû, 

òåëåãðàìëàðû ãÿáóë åäÿðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ìèðçàüà] ùÿð çàìàí øèêàéÿò åäÿð, 

êå÷ìèø ýöíëÿðè õàòûðëàð, îíëàðûí ýåðè ãàéûòìàñûíû 

àðçó åäÿðäè. Ñ.Ùöñåéí. [Àðàç] êå÷ìèø 

çàìàíëàðäàí åäèëÿí ñþùáÿòëÿðÿ ãóëàã 

àñìàãäàí äîéìàã áèëìèðäè. À.Øàèã. // ßââÿëêè, 

áóíäàí ãàáàã îëìóø. Êå÷ìèø ùÿéàò. 

Êå÷ìèø ñÿùâëÿðè éàäà ñàëìàã. – Ýóðóëòó 

è÷èíäÿ êå÷ìèø ùÿéàòûì; Ìÿäÿíäÿ à÷ûëìûø 

ãîëóì, ãàíàäûì. Ì.Ìöøôèã. // Áóíäàí ÿââÿëêè, 

âàõòèëÿ âÿçèôÿ òóòìóø, ñàáèã; ÿââÿëêè 

âÿçèééÿòèíè, ðîëóíó, ÿùÿìèééÿòèíè èòèðìèø. 

Êå÷ìèø ìöäèð. Êå÷ìèø ÿìÿêäàøëàðûìûç. 

2. Èñ. ìÿíàñûíäà. Îëóá ýåòìèø çàìàí, þòöá 

êå÷ìèø çàìàí, þòöá ýåòìèø âàõò, êå÷ìèøäÿêè 

ùÿéàò, ùàäèñÿëÿð. Êå÷ìèøè óíóòìàã. Êå÷ìèøÿ 

áèð íÿçÿð. Óçàã êå÷ìèø. – Íóðÿääèí ôèêðÿ ýåòäè. 

Áöòöí êå÷ìèø ýþçöíöí ãàáàüûíäàí áèð-áèð 

ýÿëèá êå÷äè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Êå÷ìèøèí òàëåéè 

ñþíìöø áó ýåúÿ; Èø÷èëÿð àñëàíà äþíìöø áó 

ýåúÿ. Ì.Ìöøôèã. Êå÷ìèø – äöíÿí îëñà áåëÿ; 

Î – óçàãäûð, ýÿëìÿç ÿëÿ. Á.Âàùàáçàäÿ. 

3. Çÿðô ìÿíàñûíäà. Ìöÿééÿí âàõò êå÷äèêäÿí 

ñîíðà îëìóø, áàø âåðìèø. Ýöíîðòàäàí 

3 ñààò êå÷ìèø ýÿëèá ÷ûõäû. Ùàäèñÿäÿí èêè ýöí 

êå÷ìèø õÿáÿð ÷àòäû. – Áèð èë êå÷ìèø êëóáäà 

ïðåôåðàíñ îéíàéàðêÿí òÿñàäöôÿí Ùÿñÿí áÿéÿ 

ðàñò ýÿëäèì. Á.Òàëûáëû. 

657

ÊÅ×ÌÈØ 

4. Êå÷ìèøëÿð øÿêëèíäÿ èñ. ìÿíàñûíäà – 

êå÷ìèø çàìàí, äþâð (ãåéðè-ìöÿééÿíëèê áèëäèðèð). 

Ãåéðèëÿðèíè áèëìèðÿì, ìÿí èíäè êå÷ìèøëÿðÿ 

íèñáÿòÿí ùÿð äÿôÿ òåàòðäàí åâèìèçÿ 

øàä âÿ õöððÿì ýåäèðÿì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Êå÷ìèøëÿðäÿ áèðèñè ýÿëèá áèð îí áåø ýöí ãàëûá, 

ìîëëà îëóá ýåäèðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ýÿëÿúÿéè 

äöøöíäö, êå÷ìèøëÿðè ÷îõ àíäû; Î ýÿëèá 

èêè éîëóí àéðûúûíäà äàéàíäû. Á.Âàùàáçàäÿ. 

◊ Êå÷ìèø çàìàí ãðàì. – èø âÿ éà ùÿðÿêÿòèí 

êå÷ìèøäÿ èúðà îëóíäóüóíó áèëäèðÿí ôåë 

ôîðìàñû. Øöùóäè êå÷ìèø çàìàí. Íÿãëè êå÷ìèø 

çàìàí. Êå÷ìèø îëà! – “àðòûã ÿùÿìèééÿòè 

éîõäóð”, “âàõòû êå÷ìèøäèð” ìÿíàëàðûíäà àðà 

ñþç êèìè èøëÿäèëèð. [Øåéõ Ñÿäðà:] Ùÿð êèìèí 

ãÿëáè êîðñà, êå÷ìèø îëà! Øåéõ Ñÿíàíû àíëàìàç 

ÿñëà. Ù.Úàâèä. 

ÊÅ×ÌÈØ 2 ô.ñèô. Ñþíìöø, ñþíäöðöëìöø. 

Êå÷ìèø îúàã. Êå÷ìèø ëàìïà. – Êå÷ìèø êþñþâö 

çîð èëÿ éåðÿ âóðàíäà ãûüûëúûì ñà÷ûëàí êèìè, 

äÿðâèøèí ýþçëÿðè ìÿøÿëëÿíäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

ÊÅÔ èñ. [ÿð.] 1. Ðóùè âÿ éà ñÿùùÿòúÿ âÿçèééÿò; 

ùàë, ÿùâàë. Êåôèí íåúÿäèð Êåôèíè ñîðóøìàã. 

Áó ýöí êåôèì éàõøû äåéèë. – Áþéöêõàíûì 

Ãóëàìõàíûí êåôèíè ïÿðò ýþðöá äàíûøäûðìàüà 

úöðÿò åòìèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Êÿðáÿëàéû 

Ãóáàä:] Àüàíûí êåôè, ÿùâàëû íåúÿäèð 


2. Õîø ÿéëÿíúÿ, õîø âàõò êå÷èðìÿ; íÿøÿ. 

Êåô ìÿúëèñè. Ùÿð êÿñ þç êåôèíäÿ. – Èø çàìàíû 

ùàìû èøäÿ, ìÿøã çàìàíû ùàìû ìÿøãäÿ, êåô 

çàìàíû ùàìû êåôäÿ îëàðäû. “Êîðîüëó”. ..Áèð 

åëÿ âàõò îëìàéûá êè, Âÿëèãóëó .. êåôÿ ìÿøüóë 

îëñóí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ìÿñóä:] Ùàãäû 

ÿôÿíäèëÿð: Êåô âàõòûíäà êåô, èø âàõòûíäà èø! 

Àíëàøûëäûìû Ù.Úàâèä. 

3. Àðçó, ùÿâÿñ, èñòÿê, ìåéèë, êþíöë ìÿíàñûíäà. 

Êåôèíÿ ýþðÿ äàíûøûð. Êåôè èñòÿéÿí êèìè 

ùÿðÿêÿò åäèð. – [Ñàäûã:] Àé àðâàä, ñÿíè ÷þëäÿí 

òàïìàìûøàì, ùàðà êåôèíäèð àïàðûì. Ìèð Úÿëàë. 

[Óñòà Ãÿçÿíôÿð:] Êåôèí íÿ âàõò èñòÿñÿ, áóéóð 

ýÿë. Ç.Õÿëèë. 

4. Êåôèäèð (êåôèìäèð) øÿêëèíäÿ äàí. çàð. 

– áÿõòè (áÿõòèì) ýÿòèðèá, èøè (èøèì) äöçÿëèá. 

Äþâëÿòëè ãîúà êèøèëÿðèí êåôèäèð, ùà! 


◊ Êåô åòìÿê (åëÿìÿê) – áàõ êåô(èíè) 

÷ÿêìÿê. Àëà ýþçëöì, ñÿíäÿí àéðû äöøÿëè; Ùèúðàíûí 

ãÿìèéëÿ êåô åéëÿìèøÿì. Àøûã ßëÿñýÿð. 

658 

ÊÅÔ 

[Áÿùðàì:] Áó ýöí éåðèíäÿäèð íÿøÿì; Éàìàí 

îëìàç áèð êåô åòñÿì. À.Øàèã. Êåô ùàâàñûíà 

– þçö èñòÿäèéè êèìè, þç êåôè èëÿ. Ãÿðÿç áöòöí 

äþâëÿò, úàìààò äèðèëèéèíèí éàðàëàðû îëàí 

÷èíîâíèêëÿð ïÿíúÿñèíäÿí ãóðòàðûá, ìèëëÿò þçö 

ùþêì ñöðÿí îëóð âÿ áóíà ýþðÿ íàùàã éåðÿ 

äþéìÿê, ðöøâÿò àëìàã, êåô ùàâàñû èëÿ èø ýþðìÿê 

ôèëàí-ùå÷ áèðè ìöìêöí îëìóð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Êåô âåðìÿê – ëÿççÿò âåðìÿê, íÿøÿëÿíäèðìÿê, 

øÿíëÿíäèðìÿê, ÿéëÿíäèðìÿê. 

[Ñåâäèì:] Àøûã, áó ýåúÿ áèçÿ ýÿðÿê åëÿ êåô 

âåðÿñÿí êè, áèð èë äàäû äàìàüûìûçäàí ýåòìÿéÿ. 

ß.Âÿëèéåâ. [Õàí:] [Áóðëàõàòóíó] ýÿòèðèí ýÿëèí, 

áèçÿ øÿðàá ïàéëàñûí, êåô âåðñèí! Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Êåô éåðè êþùí. – êåô ÷ÿêìÿê, íÿøÿëÿíìÿê 

ö÷öí õöñóñè éåð, áèíà âÿ ñ.; öìóìõàíà. 

Ìèíëÿðúÿ õÿëâÿòõàíàëàð, ìåéõàíàëàð 

âÿ êåô éåðëÿðè ìþâúóääóð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Êåô(èí)äÿí ãîéìàã (åëÿìÿê) – íÿøÿäÿí, 

áöñàòäàí, ñÿôàäàí ìÿùðóì åòìÿê, íÿøÿñèíè 

ïîçìàã. Êåô(èíè) ÷ÿêìÿê – øÿíëÿíìÿê, 

çþâã àëìàã, âàõòûíû õîø, íÿøÿ èëÿ êå÷èðìÿê. 

Àïàðûá âåð øÿðàáÿ, íóø åéëÿ; Ìÿñò îëóá, êåô 

÷ÿêèá, õöðóø åéëÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Áàðàò Øÿðèôÿ:] 

Ìÿí Ìÿí [Àëìàçûí] éàíûíäà êåô ÷ÿêìèøÿì 

Ú.Úàááàðëû. Êåô(èíè) ñöðìÿê – êåô 

÷ÿêìÿê, êåôäÿ îëìàã, êåôÿ áàõìàã. Îâóúîâóú 

ïóëëàðû àëûá äîëäóðóð úèáèíÿ, êåôèíè ñöðöð. 

Ñ.Ðÿùìàí. [ßëèø:] Ìÿí àõìàã äåéèëÿì, 

ýÿëÿì éåð ÿêÿì; Áÿéëÿð êåô ñöðÿëÿð, ìÿí 

çÿùìÿò ÷ÿêÿì. Ç.Õÿëèë. Êåôäÿ îëìàã – áàõ 

êåô(èíè) ÷ÿêìÿê. Çÿðíèýàð áàõûá ýþðäöì 

êè, áàüáàíûí îüëó Ìóðãóç áóíóí áàüûíäà 

áèð ãûçíàí êåôäÿäè. (Íàüûë). Êåôäÿí äöøìÿê 

– áàõ êåôè ïîçóëìàã. Êåôÿ áàõìàã 

– âàõòûíû êåôäÿ êå÷èðìÿê, ÿéëÿíìÿê. ßéëÿíäèì, 

áàõäûì êåôÿ; Ýöðúöëÿðèí òîéóíäà. 

ß.Úàâàä. Îëìàçìû áèð ìàøûíäà ýåäèá äöøÿê 

áèð åâÿ; Ýÿçÿê ðåñòîðàíëàðû, áàõàã áèð éåðäÿ 

êåôÿ! Ñ.Ðöñòÿì. Êåôÿ áàòìàã – êåô è÷èíäÿ 

îëìàã, êåô ÷ÿêìÿê. Êåôè à÷ûëìàã – øàäëàíìàã, 

êþíëö à÷ûëìàã, ôèêðè äàüûëìàã, ÿùâàëû 

éàõøûëàøìàã. Ùîâóçà ýèðÿí ãàøãàáàãëû ÷ûõìàçäû, 

ãÿìýèí àäàì äà îðàéà ýèðñÿéäè, êåôè 

à÷ûëàðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ýöëïÿðè Íóðÿääèíÿ:] 

Äÿðñëÿðèí ãóðòàðàíäàí ñîíðà äà éîëäàøëàðûíû 

ýþòöðöá ýÿçìÿéÿ ýåò êè, êåôèí à÷ûëñûí. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Êåôè àëà äàüäà îëìàã – 

áàõ êåôè êþê îëìàã. Ôèðèäóí äþðä èëäèð íÿð

ÊÅÔ 

êèìè âóðóøóð, áó ñààò îíóí êåôè àëà äàüäàäûð. 

Ì.Ùöñåéí. Êåôè äóðó îëìàã – áàõ êåôè 

äóðóëìàã. Êåôè äóðóëìàã – 1) á à õ êåôè 

à÷ûëìàã. Êåôèí äóðóëàíäà, êþíëöí îëàíäà; 

Áèçÿ ýÿëÿí àéàãëàðûí âàð îëñóí. Õÿñòÿ Ãàñûì. 

..Äàëüàëàðûí àü êþïöêëÿðè ÷îõàëàíäà åëÿ áèë 

îíóí êåôè äóðóëóá êþíëö à÷ûëûð. Ì.Ùöñåéí; 

2) êåôëÿíìÿê, íÿøÿëÿíìÿê (è÷êèäÿí). Ìÿúëèñ 

ãóðóëäó, êåôëÿð äóðóëäó; Ñàãè äîëàíäû, ðóù 

òÿçÿëÿíäè. “Êîðîüëó”. [ßëèø ßçèçÿ:] Èøòàùàí 

÷ÿêèðñÿ, ìÿí þëöì, áèð âóð; Âóðàíäà àäàìûí 

êåôè äóðóëóð. Ç.Õÿëèë. Êåôè ýÿëìÿê – áèðäÿíáèðÿ 

ùÿâÿñÿ ýÿëìÿê, ÿùâàëû éàõøûëàøìàã. 

Êå÷ÿí ýöí áàçàðäà áèð êàðâàíñàðàíûí ãàáàüûíäà 

áèð ðÿôèãèìëÿ ñþùáÿò åòäèêäÿ áèðäÿí 

êåôèì ýÿëäè, áàøëàäûì áó ìèñðàíû îõóìàüà. 

Í.Âÿçèðîâ. Êåôè èñòÿìÿê – àðçóëàìàã, àðçóñóíäà 

îëìàã. ..Õóäàéàð áÿéèí ÿëèíäÿ éåêÿ 

äÿéÿíÿê âàð, íÿ âàõò êåôè èñòÿéèð ãàëäûðûð, íÿ 

âàõò êåôè èñòÿéèð åíäèðèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Êåôè èñòÿéÿíäÿ – èñòÿäèéè âàõò, öðÿéè èñòÿéÿíäÿ. 

Êåôè êþê (êåôè êþê, äàìàüû ÷àü) 

îëìàã – øàä, íÿøÿëè, ñåâèíú è÷ÿðèñèíäÿ îëìàã, 

ÿùâàëè-ðóùèééÿñè éàõøû îëìàã, äÿðäè-ãÿìè 

îëìàìàã. [Ìÿøÿäè Èáàä:] Ñÿíèí äþâëÿòèíäÿí 

êåôèì ÷îõ êþêäöð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Áó ýöí 

ßñýÿð àüàíûí êåôè êþê èäè, ùå÷ áèð òÿçÿ [âåðýè] 

èúàä åëÿìÿê ôèêðèíäÿ äåéèëäè. Ñ.Ðÿùìàí. Êåôè 

êþê îëàíäà àøûã, øöáùÿñèç; Éà íèøàíäàí ýÿëèð, 

éà òîéäàí ýÿëèð. Ù.Àðèô. Êåôè êþêÿëìÿê – 

áàõ êåôè à÷ûëìàã. ßëèìÿðäàí åâèíÿ ýÿëäè, 

éåäè, è÷äè, êåôè êþêÿëäè. (Íàüûë). [Ìóñàíûí 

íÿâÿñè èëÿ àòàñûíûí äîñòóíóí] êåôëÿðè êþêÿëäè. 

Ãàíòÿìèð. Êåôè ãàëõìàã – áàõ êåôè êþêÿëìÿê. 

Êåôè ãàëõäû, ôèêðè äóðóëäó, þç-þçöíÿ 

ñÿáÿáñèç éåðÿ ýöëìÿéÿ áàøëàäû. Ñ.Ðÿùìàí. 

Êåôè ãàðûøìàã (ãàðûøûã îëìàã) – áàõ êåôè 

ïîçóëìàã. Ýöíëÿðèí áèð ýöíö Öëêÿð Êþâêÿá 

õàíûìëà êåôäÿ èäè. Áèðäÿí-áèðÿ îíóí êåôè ãàðûøäû. 

(Íàüûë). Áÿáèð áÿéèí äÿ êåôè ãàðûøûã èäè. 

Ìèð Úÿëàë. Êåôè îëìàìàã – 1) ÿùâàëû éåðèíäÿ 

îëìàìàã. Àäàìûí êåôè îëìàéàíäà äà øÿêèë 

÷ÿêäèðìÿéÿ ýÿëÿð Ñ.Âÿëèéåâ; 2) þçöíö 

õÿñòÿ êèìè ùèññ åòìÿê, áàëàúà õÿñòÿ îëìàã. 

Óøàüûí êåôè éîõäóð. Êåôè þçöíäÿ îëìàìàã 

– 1) þçöíö éàõøû ùèññ åòìÿìÿê; 2) ÿùâàëû 

ïîçüóí îëìàã. ..Êåôè þçöíäÿ îëìàäûüûíû, íÿ 

èñÿ, ÷îõ ýÿðýèí äöøöíäöéöíö Øÿìñèééÿ 

[Ùèêìÿò Èñôàùàíèíèí] ñèìàñûíäàí áèëäè. 

ÊÅÔ 

Ì.Èáðàùèìîâ. Êåôè ïîçóëìàã – îâãàòû òÿëõ 

îëìàã, ïÿðò îëìàã, íÿøÿñè ãà÷ìàã. Ùÿêèìöëìöëê 

ïèñ áèð âÿçèééÿòÿ äöøäö. “Éîõ” äåñÿ, 

Ùèêìÿò Èñôàùàíèíèí êåôè ïîçóëàúàã âÿ áÿëêÿ, 

òÿðñëèéÿ ñàëûá, Ìàçÿíäÿðàí ìàëèêàíÿñèíè 

âåðìÿéÿ ðàçû îëìàéàúàãäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Êåôè ñàç (êåôè ñàç, äàìàüû ÷àü) îëìàã – 

áàõ êåôè êþê (êåôè êþê, äàìàüû ÷àü) îëìàã. 

Åëëÿðèí êåôè ñàçäûð; Áó éàç áèð áàøãà éàçäûð. 

Ì.Ìöøôèã. ßùìÿäèí êåôè ñàç, äàìàüû ÷àüäûð. 

Ìèð Úÿëàë. Êåôè ñàçàëìàã – áàõ êåôè 

êþêÿëìÿê. Ýþðöðñÿí íÿíÿì èëÿ áèð ñààò îòóðàíäà 

íåúÿ êåôè ñàçàëäû Ìèð Úÿëàë. Êåôè 

éåðèíäÿ îëìàã – íîðìàë âÿçèééÿòäÿ îëìàã. 

Êåôè éóõàðû îëìàã – áàõ êåôè êþê îëìàã. 

[Ãà÷àé:] Áó ýóð èøûã î äåìÿêäèð êè, Ìàùìóä 

åâäÿäèð âÿ êåôè ÷îõ éóõàðûäûð. Ç.Õÿëèë. 

Êåôèìèí î âàõòû äåéèë – âÿçèééÿòèì, ùàëûì, 

ÿùâàëûì éàõøû äåéèë. [Îäàáàøû Õóäàéàð 

áÿéÿ:] À êèøè, ñÿí Àëëàù, çàðàôàò åëÿìÿ. Ìÿíèì 

êåôèìèí î âàõòû äåéèë. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Êåôèíäÿí ãàëìàìàã – äàèì êåô, íÿøÿ è÷ÿðèñèíäÿ 

éàøàìàã. Êÿðèì áàáà ùå÷ áèð øåéÿ 

ÿùÿìèééÿò âåðìÿéèá, íÿøÿñèíäÿí, êåôèíäÿí 

ãàëìàçäû. À.Øàèã. Î êè þçö, äöíéàíûí; Áèð 

êåôèíäÿí ãàëìàéûá. Í.Ðÿôèáÿéëè. Êåôèíÿ 

áàõ – íåúÿ èñòÿéèðñÿí, þçöí áèë. Þç êåôèíÿ 

áàõ, êèøè, äàä âåð, äàä àë! Ãîé áàáàëûí áîéíóìà, 

ýåò, àðâàä àë! Ì.ß.Ñàáèð. Êåôèíÿ áóðàõìàã 

– þçáàøûíà áóðàõìàã, èñòÿäèéè êèìè 

ùÿðÿêÿò åòìÿéÿ èìêàí âåðìÿê. [Ãûçûë 

Àðñëàí:] Ëàêèí áó äÿôÿ ñèçè ÿââÿëêè êåôèíèçÿ 

áóðàõìàéàúàüàì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Êåôèíÿ 

äÿéìÿê – öðÿéèíè ñûíäûðìàã, öðÿéèíÿ äÿéìÿê. 

Ãÿññàá Àëû ôèêèðëÿøäè êè, [Êîðîüëó] áåëÿ 

äàíûøûð, áóíóí êåôèíÿ äÿéèá, Åéâàçû ÿëèíäÿí 

àëìàã ùå÷ êèøèëèêäÿí äåéèë. “Êîðîüëó”. Êåôèíÿ 

äÿéìÿ, ñþéÿ éà ñÿíÿ, éà ãàðäàøûíà. 

Ì.ß.Ñàáèð. [Òöêÿçáàí õàëà:] Úàâàíäûð, êåôèíÿ 

äÿéìÿ... Øÿùÿð éåðèíèí àäÿòè áóäóð. Ãàíòÿìèð. 

Êåôèíÿ ñîüàí äîüðàìàã – ãàíûíû 

ãàðàëòìàã, íÿøÿñèíè ãà÷ûðìàã, äèëõîð åòìÿê. 

[Ìèðè:] ..Úàíûì, êåôèìèçÿ ñîüàí äîüðàìà! 

Ì.Ùöñåéí. Éàâÿðèí îéíàã ýþçëÿðèíäÿ áèð 

îúàüûí íóðó âàð, öçöíäÿ áèð äöíéàíûí 

ñåâèíúè âàð – áó àíûíäà îíóí êåôèíÿ ñîüàí 

äîüðàìàã èíñàôäàí, êèøèëèêäÿí äåéèë. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

Êåôèíÿ òîõóíìàã – áàõ êåôèíÿ äÿéìÿê. 

Áó ñþç .. Ìîëëà Ìÿììÿäÿëèíèí êåôèíÿ 

659

ÊÅÔÀË 

òîõóíäó. Ñ.Ðÿùìàí. Êåôèíÿ éàòìàã (ýÿëìÿê) 

– õîøóíà ýÿëìÿê, öðÿéèíäÿí õÿáÿð 

âåðìÿê. Êåôèíè à÷ìàã – ôèêðèíè, ãÿìèíè, 

êÿäÿðèíè, äÿðäèíè äàüûòìàã; íÿøÿëÿíäèðìÿê. 

Àøûüû ýþðÿíäÿ Ìàùìóä áÿé ÷îõ ñåâèíäè êè, 

áóíó áèð àç îõóòäóðóá êåôèíè à÷ñûí. “Ãóðáàíè”. 

ßëèñà, ùèðñëÿíìèø àüñàããàë ùÿêèìèí êåôèíè 

à÷ìàüà ÷àëûøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Êåôèíè äóðóëòìàã 

– áàõ êåôèíè à÷ìàã. Êåôèíè êþê åëÿìÿê 

(ñàõëàìàã) – 1) íÿøÿëÿíäèðìÿê, ðóùëàíäûðìàã, 

øàäëàíäûðìàã. [×îáàí:] Îüëàí, 

ÿùâàëàòäàí ìÿí äÿ èíäè õÿáÿðäàð îëäóì.. 

Ïÿðè úàäóíóí éàíûíäà þç êåôèíè êþê ñàõëà. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ; 2) êåôèíè êþê åëÿ! (åò!) 

øÿêëèíäÿ – òÿñêèíëèê ìÿãàìûíäà âÿ éà êèíàéÿ 

èëÿ “äàðûõìà, ôèêèð åòìÿ” ìÿíàñûíäà. 

Êåôèíè ãàðûøäûðìàã – áàõ êåôèíè ïîçìàã. 

ßýÿð õÿáÿð àëñàí Ìîëëà Ñÿôèíè; Äîüðóäöðöñò 

ãàðûøäûðûá êåôèíè. Ã.Çàêèð. Êåôèíè ïîçìàã 

– ÿùâàëûíû ïîçìàã, êÿäÿðëÿíäèðìÿê, 

ãàíûíû ãàðàëòìàã, íÿøÿñèíè äàüûòìàã. Êåôèíè 

ùå÷ ïîçìà, Âÿòÿí ãàðäàøû; ßçèëÿð äåäèéèí 

èëàíûí áàøû. Ñ.Âóðüóí. Ùàâàíûí ïîçóëìàñû 

Çÿððèíòàú õàíûìûí äà êåôèíè ïîçäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Íÿ êåôäÿñÿí – áèðèñèíèí ÿùâàëûíûí, 

ñÿùùÿòèíèí, ýöçÿðàíûíûí íåúÿ êå÷äèéèíè 

ñîðóøàðêÿí èøëÿäèëÿí èôàäÿ. Úöìøöä áÿé äåäè: 

– Ñàëàìÿëåéêöì, ãîíøó, íÿ êåôäÿñÿí 

Å.Ñóëòàíîâ. Þç êåôèíäÿ îëìàã (ýÿçìÿê) – 

áàøû êåôÿ ãàðûøìàã, êåôäÿ îëìàã. Ãóøëàð þç 

êåôëÿðèíäÿ èäèëÿð. À.Äèâàíáÿéîüëó. Ùÿðÿ þç 

êåôèíäÿ èäè. Ñ.Ðÿùìàí. Õàíûìëàð þç êåôëÿðèíäÿ 

èäèëÿð, ýöëìÿê, äàíûøìàã þç ãàéäàñû 

èëÿ äàâàì åäèðäè. ß.Âÿëèéåâ. Þç êåôèíÿ – 

1) èñòÿäèéè êèìè, þçö áèëäèéè êèìè; 2) íÿøÿ 

èëÿ, íÿøÿëÿíÿ-íÿøÿëÿíÿ, øÿíëÿíÿ-øÿíëÿíÿ. 

Úàâàí, åøøÿéèí íîõòàñûíû áîøëàéûá, îíó þçáàøûíà 

áóðàõäû, åøøÿê ùàðûí éîðüà éåðèøëÿ þç 

êåôèíÿ ýåäèðäè.. Å.Ñóëòàíîâ. Þç áàøëàðûíà áóðàõûëìûø 

àòëàð þç êåôëÿðè èëÿ àääûìëàéûðäûëàð. 


ÊÅÔÀË [éóí.] çîîë. Éàíëàðäàí áàñûã, óçóí 

áÿäÿíè îëàí äÿíèç áàëûüû. 

ÊÅÔÀËÊÈÌÈËßÐ úÿì. çîîë. Êåôàë âÿ áÿçè 

áàøãà áàëûãëàðûí äàõèë îëäóüó ôÿñèëÿ. 

ÊÅÔÚÈË áàõ êåô÷è. Áó àäàìûí ùÿðÿêÿòèíäÿí 

âÿ ñèìàñûíäàí ýÿíúëèéèíäÿ ÷îõ èýèä 

âÿ êåôúèë áèð äÿëèãàíëû îëäóüó àíëàøûëûðäû. 

À.Øàèã. ßçèç ÿéðè-ÿéðè Çåéíàëà áàõäû. Áó 

660 

ÊÅÔËßÍÌßÊ 

áàõûøëàðûíäàí ùèññ åäèëèðäè êè, îíóí áó ãûðìûçûñèôÿò, 

êåôúèë îüëàíäàí î ãÿäÿð äÿ õîøó 

ýÿëìèð. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÅÔÚÈËËÈÊ èñ. Êåô ÷ÿêìÿéè ñåâìÿ, âàõòûíû 

êåôäÿ êå÷èðìÿ, è÷êèéÿ àëóäÿëèê. [Ìèðçÿ 

Úÿìèë:] [Ïàøà áÿéè] þëäöðñÿ, åëÿ áó êåôúèëëèê 

þëäöðÿúÿê. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÅÔ×È èñ. âÿ ñèô. 1. Âàõòûíû êåôäÿ êå÷èðÿí, 

êåô ÷ÿêìÿéè ñåâÿí àäàì; êåôúèë. ..Òåéìóð àüà 

ùÿì ìÿøùóð êåô÷è, ùÿì äÿ íöôóçëó âÿ âóðóáéûõàí 

úàâàíëàðäàí èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. ìÿú. Þç äàíûøûüû, ùÿðÿêÿòè èëÿ áàøãàëàðûíûí 

êåôèíè à÷àí, áàøãàëàðûíû ÿéëÿíäèðÿí àäàì 


ÊÅÔ-ÄÀÌÀÃ áàõ êåô 2-úè ìÿíàäà. 

◊ Êåô(äÿ)-äàìàãäà îëìàã – áàõ êåôäÿ 

îëìàã (“êåô”äÿ). Î âàõò õàíëàðûí äÿìè ùÿëÿ 

ñàç èäè, õàíëàð ýÿëÿúÿêëÿðèíè áèëìÿéèá, þç 

êåôëÿðèíäÿ-äàìàãëàðûíäà èäèëÿð. Å.Ñóëòàíîâ. 

Êåôÿ-äàìàüà áàõìàã – áàõ êåôÿ áàõìàã 

(“êåô”äÿ). ßçèçèéÿì áó äàüà; Áó áàü÷àéà, 

áó äàüà; Àø áàðûäàí, äîëàí ýÿë; Áàõàã êåôÿäàìàüà. 

(Áàéàòû). Êåôè-äàìàüû êþêÿëìÿê 

– áàõ êåôè êþêÿëìÿê (“êåô”äÿ). ..Áèëÿíäÿð 

äèëëÿíäèéè çàìàí, Ñÿìÿíäÿð êåôè-äàìàüû 

êþêÿëìèø ùàëäà óúàäàí ýöëäö. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÅÔ-ßÙÂÀË áàõ êåô 1-úè ìÿíàäà. 

[Êÿðáÿëàéû Ãóáàä:] Àüàíûí êåôè-ÿùâàëû íåúÿäèð 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Òàùèð .. ùÿì Íÿðýèçèí 

þçöíöí, ùÿì äÿ àòà-àíàñûíûí êåôèíè-ÿùâàëûíû 

ñîðóøäó. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÅÔÕÀÍÀ èñ. [ÿð. êåô âÿ ôàðñ. õàíÿ] Êåô 

÷ÿêèëÿí éåð, êåô éåðè. 

ÊÅÔÈÐ èñ. Ãàòûüà îõøàð, ñöääÿí ãàòû ãèäàëû 

è÷êè. 

ÊÅÔËßÍÄÈÐÈËÌß “Êåôëÿíäèðèëìÿê”- 


ÊÅÔËßÍÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. È÷êè âÿ ñ. è÷èðäèëèá 

êåôëè åäèëìÿê; ñÿðõîøëàíäûðûëìàã. 

ÊÅÔËßÍÄÈÐÌß “Êåôëÿíäèðìÿê”äàí ô.èñ. 

ÊÅÔËßÍÄÈÐÌßÊ èúá. È÷êè âÿ ñ. è÷äèðèá 

êåôëè åòìÿê; ñÿðõîøëàíäûðìàã. 

ÊÅÔËßÍÌß “Êåôëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÅÔËßÍÌßÊ ô. È÷èá ìÿñò îëìàã, êåôëè 

ùàëà äöøìÿê; ñÿðõîøëàíìàã. [Ìîçàëàíáÿé:] 

Ýþðäöì ãàðàáàüëûäûð, áÿðê êåôëÿíèá. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ãîíàãëàð] òàìàìèëÿ êåôëÿíìÿìèøäèëÿðñÿ 

äÿ, éàðûìñÿðõîø áèð ùàëäà áóëóíóðäóëàð. 

Ñ.Ùöñåéí. ×îõëàðû ìåé è÷äè ìåéõàíÿ-

ÊÅÔËÈ 

ëÿðäÿ; Êåôëÿíäè, àììà êè, Õÿééàì îëìàäû. 


ÊÅÔËÈ ñèô. 1. È÷êè è÷ÿðÿê êåôëÿíìèø; ñÿðõîø. 

Êåôëè àäàì. – Ðÿøèä áÿé áÿðê êåôëè èäè, 

îíà ýþðÿ äÿ íÿ äèë à÷à áèëäè, íÿ áèð ñþç äåäè, 

àíúàã çàðûëäàéûá çûããûëäàéûðäû. Å.Ñóëòàíîâ. 

2. Á à õ êåô÷è 2-úè ìÿíàäà. 

ÊÅÔËÈ-ÄÀÌÀÃËÛ áàõ êåô÷è 2-úè ìÿíàäà. 

Áèðè êåôëè-äàìàãëû; Áèðèíèí þìðö áîéó; 

Íÿñèáè ùèúðàí îëäó. Ù.Àðèô. 

ÊÅÔËÈ-ÊÅÔËÈ çÿðô Êåôëè ùàëäà, ñÿðõîø 

ùàëäà. 

ÊÅÔËÈËÈÊ èñ. Êåôëè àäàìûí ùàëû; ñÿðõîøëóã, 

ìÿñòëèê. 

ÊÅÔÑÈÇ ñèô. 1. Éöíýöë õÿñòÿ, íàõîø, àçàðëû. 

Î äÿì äåéèð áèðè äóñòàãëàðûí: – Áÿðàäÿðëÿð! 

Íÿ âàð, íå÷öí áåëÿ êåôñèç, ôèêèðëèñèç éåêñÿð 

À.Ñÿùùÿò. Êåôñèç îëìàã – áàõ êåôñèçëÿìÿê 

1-úè ìÿíàäà. Ýöëïÿðè áèð ãÿäÿð êåôñèç 

îëäóüó ö÷öí àõøàìäàí éàòìûøäû. Ñ.Ùöñåéí. 

2. ìÿú. Êÿäÿðëè, ãÿìýèí, ùàëû ïÿðèøàí, 

ìÿéóñ, ïÿðò. Íèéÿ áåëÿ êåôñèçñÿí – Íÿáèýèë 

Èñìàéûëûí òóòóëìàñûíäàí ÷îõ êåôñèç (ç.) îëäóëàð. 

“Ãà÷àã Íÿáè”. [Ýöëíàç:] Ñÿðâÿð, áó 

ýöí ñÿíè ÷îõ êåôñèç (ç.) ýþðöðÿì, íÿ îëóá 

ìÿýÿð Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÊÅÔÑÈÇÚßÑÈÍß çÿðô Êåôñèç ùàëäà, êåôñèç 

áèð òÿðçäÿ, ãÿìýèíúÿñèíÿ, ïÿðèøàíúàñûíà. 

Áèð ýöí èøäÿí ãàéûäàí çàìàí Úÿìèëÿ õàíûì 

êåôñèçúÿñèíÿ ßùìÿäè ãàðøûëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÅÔÑÈÇËßÌß “Êåôñèçëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÅÔÑÈÇËßÌßÊ ô. 1. Éöíýöë õÿñòÿëÿíìÿê, 

íàõîøëàìàã, àçàðëàìàã. Óøàã êåôñèçëÿéèá. 

2. ìÿú. Êÿäÿðëè âÿ ïÿðèøàí îëìàã, ãÿìýèíëÿøìÿê, 

ìÿéóñëàøìàã. [Çÿððèíòàú õàíûì:] 

..Ùÿôòÿáàøû .. ÿðèíèí êåôñèçëÿìÿéèíè èñòÿìèð. 


ÊÅÔÑÈÇËßÍÄÈÐÌß “Êåôñèçëÿíäèðìÿê”- 


ÊÅÔÑÈÇËßÍÄÈÐÌßÊ èúá. 1. Éöíýöë õÿñòÿëÿíìÿñèíÿ, 

íàõîøëàìàñûíà, àçàðëàìàñûíà 

ñÿáÿá îëìàã. Óøàüû ñîéóüà âåðèá êåôñèçëÿíäèðìÿê. 

2. ìÿú. Êÿäÿðëÿíäèðìÿê, ïÿðèøàí åòìÿê, 

ãÿìýèíëÿøäèðìÿê, ìÿéóñ åòìÿê. Õÿáÿð îíó 

êåôñèçëÿíäèðäè. 

ÊÅÔÑÈÇËÈÊ èñ. 1. Àçúà õÿñòÿëèê, íàõîøëóã. 

2. ìÿú. ßùâàë ïîçüóíëóüó; ïÿðèøàíëûã, 

ãÿìýèíëèê, ìÿéóñëóã, ïÿðòëèê. Àðâàä Çåéíàëû 

ÊÅØÈÊ 

áó àõøàì êåôñèç ýþðäö, ëàêèí áó êåôñèçëèéÿ 

àéðûúà ìÿíà âåðìÿäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. [Ýöëñÿíÿì] 

êåôñèçëèéèíèí ñÿáÿáèíè õÿáÿð àëàíëàðà 

÷îõ êþíöëñöç úàâàá âåðèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÅÊÑ [èíý. úàêå, úÿìè úàêåñ] Éóìóðòà, 

øÿêÿð âóðóëìóø, êèøìèøëè õÿìèðäÿí áèøèðèëÿí, 

øèðèí ÷þðÿê íþâö. Ãîçëó êåêñ. 

ÊÅÃË 1 [àëì.] Ìöÿééÿí ãàéäàäà äöçöëìöø 

÷ÿëèêëÿðè àüàú øàðëà âóðóá éûõìàãäàí 

èáàðÿò îéóí. Êåãë îéíàìàã. // Ùÿìèí îéóíäà 

èøëÿäèëÿí ÷ÿëèêëÿð. 

ÊÅÃË 2 [àëì.] Ìÿòáÿÿ ùöðóôàòû þë÷öñö. 

ÊÅËÒËßÐ úÿì. Ãÿäèì çàìàíëàðäà Ãÿðáè 

Àâðîïàäà éàøàìûø òàéôàëàðäàí áèðè. Êåëò 

äèëëÿðè – Ùèíä-Àâðîïà äèëëÿðè àèëÿñè ãðóïëàðûíäàí 

áèðè. 

ÊÅÍÃÓÐÚ [èíý. ÿñëè Àâñòðàëèéà äèëèíäÿí] 

çîîë. Ãàáàã àéàãëàðû ãûñà, äàë àéàãëàðû óçóí, 

ùîïïàíà-ùîïïàíà ýÿçÿí, ùÿðÿêÿò åäÿí êèñÿëè 

ùåéâàí (Àâñòðàëèéà âÿ Éåíè Ãâèíåéàäà 

éàéûëìûøäûð). 

ÊÅÏÊÀ [ðóñ. ÿñëè ôð.] Ýöíëöéö îëàí 

éóìøàã êèøè áàø ýåéèìè. Äðàï êåïêà. Ãàðà 

êåïêà. Êåïêàñûíû ÷ûõàðìàã. – Íèìäàø êåïêàñûíû 

÷ûõàðäûá éàø ÿëèíè áàøûíûí äàçûíà ÷ÿêÿíäÿ 

Áàüûðûí úàíûíà áèð ñÿðèíëèê éàéûëäû. 

È.Ìÿëèêçàäÿ. Äàìà-äàìà êåïêàìäàí; 

çîëàã-çîëàã êþéíÿéèìäÿí; áèð äÿ ëÿíý éåðèøèìäÿí; 

òàíûéàðñàí ìÿíè. Ð.Ðçà. 

ÊÅÏÊÀËÛ ñèô. Áàøûíäà êåïêà îëàí, áàøûíà 

êåïêà ãîéìóø. Êåïêàëû îüëàí. 

ÊÅÐÁÌÈÊÀ [éóí.] Äóëóñ÷óëóã ìÿìóëàòû; 

ñàõñû èñòåùñàëû; äóëóñ÷óëóã. Êåðàìèêà èñòåùñàëû. 

ÊÅÐÀÒÈ´Í [éóí. êåðàñ – áóéíóç] Áóéíóç, 

éóí, ëÿëÿê, ñà÷ âÿ ñ.-äÿ îëàí çöëàëè ìàääÿ. 

ÊÅÐÀÒÈ´Ò [éóí. êåðàñ – áóéíóç] òèá. Ýþçöí 

áóéíóç ãèøàñûíûí èëòèùàáû. 

ÊÅÐÎÃÁÇ [ðóñ.] Àü íåôòëÿ éàíàí ãûçäûðûúû 

úèùàç – ñÿññèç ïðèìóñóí áèð íþâö. 

ÊÅØÀÊÅØ [ôàðñ.] áàõ êåøìÿêåø. Òàá 

åòìÿéèá êåøàêåøè-ñåâäàéÿ; Ôÿðùàä äàüà 

ãà÷äû, Ìÿúíóí ñÿùðàéÿ. Ã.Çàêèð. 

ÊÅØÈÊ èñ. Ãàðîâóë, ýöäöê; ãîðóìà. 

Êåøèê ÷ÿêìÿê – 1) ãàðîâóë ÷ÿêìÿê, áèð 

îáéåêòè ãîðóìàã. Äÿëèëÿð .. äàüûí äþðä òÿðÿôèíäÿ 

êåøèê ÷ÿêÿðäè. “Êîðîüëó”. [ßáäöë:] 

Ìÿíè ìàëëàðûí êåøèéèíè ÷ÿêìÿê ö÷öí ãîéóáëàð. 

Ú.Úàááàðëû. [Ýÿíúëÿð] øÿùÿðèí, èíñàíëàðûí 

êåøèéèíè ÷ÿêèðëÿð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. // Ìÿú. 

661

ÊÅØÈÊ×È 

ìÿíàäà. Ëàé-ëàé áåøèéèì, ëàé-ëàé; Åâèìåøèéèì, 

ëàé-ëàé; Ñÿí ýåò øèðèí éóõóéà; ×ÿêèì 

êåøèéèí, ëàé-ëàé. (Ëàéëà). [Ìóõòàð äàéû Íÿðýèçèí 

àíàñûíà:] Èêè ÿñýÿð êèìè [Íÿðýèçèí] 

ñàüûíäà-ñîëóíäà äàéàíûá êåøèéèíè ÷ÿêÿúÿéèê. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû; 2) ìÿú. äàéàíûá ýþçëÿìÿê, 

èçëÿìÿê, ýöäìÿê. Ñÿùÿðäÿí áóðàäà êåøèê 

÷ÿêèðÿì. – Àüúàãûç áèð òÿðÿôäÿ áóíëàðûí êåøèéèíè 

÷ÿêìÿêäÿ îëñóí. “Àøûã Ãÿðèá”. Êåøèêäÿ 

äóðìàã (äàéàíìàã, îëìàã) – áàõ 

êåøèê ÷ÿêìÿê. Ãàëìûøàì åøèêäÿ ìÿí; Áèð 

ãûçûë áåøèêäÿ ìÿí; Éàð áàü÷àéà ýÿëÿíäÿ; 

Äóðàðàì êåøèêäÿ ìÿí. (Áàéàòû). Êåøèéèíäÿ 

äóðìàã (äàéàíìàã) – ãîðóéóá ìöäàôèÿ 

åòìÿê. Âÿòÿíèí êåøèéèíäÿ äóðìàã. – Éóõóñóíó 

àëàí Ùÿúÿð äÿ ýöí ÷ûðòëàð-÷ûðòëàìàç 

éåðèíäÿí ãàëõûá ÿðèíèí êåøèéèíäÿ äàéàíäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. ..Áóðàäà ñÿðùÿäèí êåøèéèíäÿ 

äóðàíëàð .. éàëíûç ðÿñìè ñÿðùÿä÷èëÿð äåéèë. 


ÊÅØÈÊ×È èñ. Àäÿòÿí ñèëàùëû ñóðÿòäÿ êåøèê 

÷ÿêÿí, ìöùàôèçÿ åäÿí, ãîðóéàí àäàì; ãàðîâóë÷ó. 

Êåøèê÷èëÿð Åéâàçýèëè àïàðûá ñàëäûëàð 

äàìà. “Êîðîüëó”. Áèð-èêè íþêÿð éöéöðöá, 

øÿùÿð ãàïûñû êåøèê÷èëÿðèíÿ õÿáÿðÿ ýåòäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Êÿíä è÷èíäÿ .. áàòàëéîí 

êåøèê÷èñèíäÿí áàøãà êèìñÿ ýþðöíìöðäö. 

ß.ßáöëùÿñÿí. // Ìÿú. ìÿíàäà. ..Ýåúÿëÿð áó 

äèëðöáàíûí êåøèê÷èñè, ýöíäöçëÿð ãóëó îëäóì. 


ÊÅØÈÊ×ÈÁÀØÛ èñ. êþùí. Êåøèê÷èëÿðèí áàø- 

÷ûñû, áþéöéö. Êåøèê÷èáàøûéà õÿáÿð âåðäèëÿð. 


ÊÅØÈÊ×ÈËÈÊ èñ. Êåøèê÷èíèí èøè, âÿçèôÿñè; 

ãàðîâóë÷óëóã. 

ÊÅØÈÊÕÀÍÀ èñ. Êåøèê÷èëÿðèí îëäóüó, éåðëÿøäèéè 

áèíà; ãàðîâóëõàíà. Îíëàðûí äàëûíúà 

ñàðàéûí êåøèêõàíà ãóëàìëàðû ÷ûõäû. Ï.Ìàêóëó. 

ÊÅØÈØ èñ. Õðèñòèàíëàðäà: éåïèñêîï èëÿ äéàêîí 

àðàñûíäà ðóùàíè ðöòáÿñè âÿ áó ðöòáÿíè 

äàøûéàí ðóùàíè. [Èáëèñ Àðèôÿ:] È÷ äÿ, áàõ, 

ñîíðà äóéàðñàí íÿ èìèø; ßí ýþçÿë òþùôÿ, 

êåøèø ýþíäÿðìèø. Ù.Úàâèä. ßäàëÿòèí øÿðáÿòèíÿ; 

Èëê äÿôÿ êèì çÿùÿð ãàòäû Êåøèøëÿðè, Ùÿìçÿëÿðè; 

Êèì éàðàòäû; Íÿ éàðàòäû Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÊÅØÈØËÈÊ èñ. Êåøèøèí âÿçèôÿñè, èøè. Êåøèøëèêäÿí 

÷ûõäûí, åðìÿíèëèêäÿí êè ÷ûõìàìûñàí. 

(Àòà. ñþçö). [Êåøèø:] Áó àõóíäëóãëà êåøèøëèéè 

662 

ÊÅÉÔÈÉÉßÒ 

áîéíóìóçà ãîéóá, äöíéàíû áèçÿ ùàðàì åëÿéèáëÿð... 


ÊÅØÈØÑÈÔßÒ ñèô. Êåøèø êèìè óçóí ñàããàëû 

îëàí; ýþðöíöøúÿ, ãèéàôÿúÿ êåøèøÿ îõøàéàí. 

Ùàìû áîéíó çÿíúèðëè, êåøèøñèôÿò, óçóí ÷àëñàããàë, 

ãàðàïàëòàð êèøèíèí àüçûíäàí ÷ûõàúàã 

ùþêìöí íåúÿ îëàúàüûíà ìöíòÿçèð èäè. Ìèð 

Úÿëàë. 

ÊÅØÊß èñ. ìÿù. 1. Äÿðèíèí öçÿðèíäÿ ÿìÿëÿ 

ýÿëÿí ÿðï. ßëè êåøêÿ àòûá. 

2. Ãóðó ìåéâÿíèí öñòöíäÿ øÿêÿðäÿí ÿìÿëÿ 

ýÿëÿí àü ãàò. ßíúèð ãóðóñó êåøêÿ àòûá. 

ÊÅØÊßË èñ. ìÿù. 1. ßêèí éåðèíÿ ÷ÿêèëÿí 

êè÷èê ñó àðõû. Äàð áèð ñó êåøêÿëèíèí éàíûíäàêû 

äÿéÿäÿ àòëàðûíû ñàõëàäûëàð. Ñ.Ðÿùìàí. 

2. Êè÷èê ÷àé âÿ éà àðõûí öñòöíäÿí êå÷ìÿê 

ö÷öí óçàäûëìûø òèð, àüàú. 

ÊÅØÊßËßÍÌß “Êåøêÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÅØÊßËßÍÌßÊ ô. ìÿù. Êåøêÿ àòìàã, 

öñòö ãàáûã òóòìàã. 

ÊÅØÊßËÈ ñèô. ìÿù. Êåøêÿ àòìûø, êåøêÿñè 

îëàí. Êåøêÿëè ÿíúèð ãóðóñó. 

ÊÅØÌßÊÅØ èñ. [ôàðñ.] ×ÿêùà÷ÿê, ÷ÿêèøìÿ, 

äàðòûøìà. 

ÊÅØÍÈØ èñ. Éåéèëÿí, õþðÿéÿ òþêöëÿí õîøèéëè 

ýþéÿðòè íþâö. Èêè äÿñòÿ êåøíèø. Õþðÿéÿ 

êåøíèø òþêìÿê. Êåøíèø äîüðàìàã. – Áÿäíàë 

àòû íàëëûéàí âàõòäà éóìøàëòìàãäàí þòðö 

ìÿñëÿùÿò åäèðëÿð êè, áèð äÿñìàëà áèð íå÷ÿ 

äàìúû êåøíèø ÿòðè òþêöá îíóí áóðíóíà òóòñóíëàð. 

“ßêèí÷è”. 

ÊÅÉ ñèô. Ùèññèç, äóéüóñóç, ñöñò; úàíñûç 

êèìè. Êåé àäàì. Êåé (ç.) îëìàã. – Áè÷àðÿ êèøè, 

ãàíìàüà áàøûí ùÿëÿ êåéäèð; Àõûð ìÿíÿ áèð 

ñþéëÿ ýþðöì, åëì íÿ øåéäèð Ì.ß.Ñàáèð. 

Äóðíà êåé áèð ãîðõó èëÿ àíàíûí ýþçëÿðèíÿ 

áàõäû.. È.ßôÿíäèéåâ. 

êåé-êåé çÿðô Êåé ùàëäà, ñöñò ùàëäà. Òàðûâåðäè 

éåðÿ äöøöá, êåé-êåé Ìÿúèäèí ãàáàüûíà 

éåðèäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÅÉÁßÍÄ èñ. Öçö ùàìàð, àñòàðû òöêëö ñàéà 

ïàëàç íþâö. [Äÿðâèø:] Ãîúà àðâàä áèð êèëèì, 

áèð êåéáÿíä ýÿòèðäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

ÊÅÉÔ áàõ êåô. [ßëèìÿììÿä:] Íå÷ÿ áåëÿ 

áàéðàìëàð ýþðÿê, êåéôèìèç êþê, äàìàüûìûç 

÷àü îëñóí! ×ÿìÿíçÿìèíëè. Î ìöùÿíäèñ ãûçà, 

î äîêòîð ãûçà; Ìÿí äÿ øåèð éàçûì êåéôèì ýÿëÿíäÿ. 


ÊÅÉÔÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] 1. Áèð øåé âÿ éà 

øÿõñè áàøãàñûíäàí ôÿðãëÿíäèðÿí õöñóñèééÿò,

ÊÅÉÔÈÉÉßÒÚß 

ÿëàìÿò (ÿñàñÿí, ìöñáÿò õöñóñèééÿò, ÿëàìÿò). 

Èíñàíûí ÿí éàõøû êåéôèééÿòè. – Éîõñà áó êåéôèééÿòÿ 

ðàù íå÷èí âåðìÿéèð Ýàù âåðèð 

ôèëìÿñÿë, ýàù íå÷èí âåðìÿéèð Ì.ß.Ñàáèð. 

2. Áèð øåéèí äÿéÿðëèê, éàðàðëûã, ëÿéàãÿò 

äÿðÿúÿñè. Ùÿð éåðäÿ êÿìèééÿò, êåéôèééÿò áàðÿñèíäÿ 

äàíûøûã ýåäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Äÿðñ êåéôèééÿòè 

óüðóíäà úèääè ìöáàðèçÿ àïàðûðëàðäû. 


3. Ôÿëñÿôÿäÿ: ÿøéàíû, ùàäèñÿíè âÿ éà ïðîñåñè, 

îíóí áàøãà øåé äåéèë, ìÿùç þçö îëäóüóíó 

ìöÿééÿíëÿøäèðÿí õöñóñèééÿò. Êÿìèééÿò 

âÿ êåéôèééÿò. Êÿìèééÿòèí êåéôèééÿòÿ êå÷ìÿñè 

ãàíóíó (äèàëåêòèêàíûí ÿñàñ ãàíóíëàðûíäàí 

áèðè). 

4. Ãÿçèééÿ, âÿçèééÿò, ùàäèñÿ. [Ùàúû Íóðó 

øàèð:] Ùÿëÿ áèð ãóëàã àñûí, [øåðè] îõóéóì, 

ýþðöí áó êåéôèééÿòè íåúÿ áÿëàüÿò âÿ ôÿñàùÿòëÿ 

áÿéàí åòìèøÿì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ×öíêè ãàðû 

áèëäè áó êåéôèééÿòè; Þçýÿ ñàéàã îëäó îíóí 

íèééÿòè. À.Ñÿùùÿò. Ñÿùÿð ãûçûí àòàñû, Ùàúû 

ßáäöëÿçèìèí äöêàíûíà ýåäèá êåéôèééÿòè ñþéëÿäè. 


ÊÅÉÔÈÉÉßÒÚß ñèô. Êåéôèééÿòèíÿ ýþðÿ 

ôÿðãëÿíÿí. Êåéôèééÿòúÿ éàõøû ìàë. Êåéôèééÿòúÿ 

ïèñ ìàë. 

ÊÅÉÔÈÉÉßÒËÈ ñèô. 1. Ìöÿééÿí êåéôèééÿòÿ 

ìàëèê îëàí. Éàõøû êåéôèééÿòëè. Îðòà êåéôèééÿòëè. 

2. Êåéôèééÿòúÿ éöêñÿê îëàí; éàõøû, ÿëà. 

Êåéôèééÿòëè ìàë. Êåéôèééÿòëè ïîëàä. 

ÊÅÉÔÈÉÉßÒËÈËÈÊ èñ. Ìöÿééÿí êåéôèééÿòÿ 

ìàëèê îëàí øåé âÿ ñ.-íèí õöñóñèééÿòè, 

ùàëû. 

ÊÅÉÔÈÉÉßÒÑÈÇ ñèô. Êåéôèééÿòè ïèñ îëàí; 

ïèñ, àë÷àã. Êåéôèééÿòñèç ìàë. Êåéôèééÿòñèç ìàòåðèàë. 

ÊÅÉÔÈÉÉßÒÑÈÇËÈÊ èñ. Êåéôèééÿòñèç øåé 

âÿ ñ.-íèí õöñóñèééÿòè, ùàëû. 

ÊÅÉÈÄÈÚÈ áàõ êåéëÿøäèðèúè. Êåéèäèúè 

äÿðìàí. 

ÊÅÉÈÊÄÈÐÈËÌß “Êåéèêäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÅÉÈÊÄÈÐÈËÌßÊ áàõ êåéëÿøäèðèëìÿê. 

ÊÅÉÈÊÄÈÐÌß “Êåéèêäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÅÉÈÊÄÈÐÌßÊ áàõ êåéëÿøäèðìÿê. 

ÊÅÉÈÊÌß “Êåéèêìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÅÉÈÊÌßÊ áàõ êåéèìÿê. 

ÊÅÉÈÌß “Êåéèìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÅÉËßØÄÈÐÌßÊ 

ÊÅÉÈÌßÊ ô. 1. Ùÿðÿêÿò ãàáèëèééÿòèíè èòèðìÿê, 

ãóðóìàã, ÷ÿíý îëìàã, êåéëÿøìÿê. 

Ùàòÿì õàíûí ãîëó êåéèéèá äîíäó, îíóí ýþçö 

ïÿð-ïÿð ÷àëäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ñÿëáèíèí] àéàüû 

åëÿ êåéèìèøäè êè, áàðìàãëàðûíû êÿññÿéäèëÿð õÿáÿðè 

îëìàçäû. ß.Âÿëèéåâ. 

2. ìÿú. Ùèññ âÿ äÿðê åòìÿ ãàáèëèééÿòèíè 

èòèðìÿê, äîíóá ãàëìàã, ãóðóéóá ãàëìàã; êöòëÿøìÿê, 

ñöñòëÿøìÿê. Øåèð àäû åøèäÿíäÿ úÿìè 

âöúóäóì êåéèäè, áàøûì ôûðëàíìàüà áàøëàäû. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Éåíÿ ýöëëÿ àòûëûðäû, ëàêèí Òÿðëàíûí 

ãóëàüè êåéèìèøäè. Ì.Ùöñåéí. // ìÿú. 

Àçàëìàã, çÿèôëÿìÿê, êå÷ìÿê. Àüðûñû áèð àç 

êåéèìèøäè. 

ÊÅÉÈÌÈØ ô.ñèô. 1. Ùÿðÿêÿò ãàáèëèééÿòèíè 

èòèðìèø, ÷ÿíý îëìóø; ãóðóìóø. Êåéèìèø ÿë. 

– Òàëûá õàíëà éàñàâóë öçöéóõàðû ãàëõûá, ãàïûäàí 

áèð àç àðàëûäà êåéèìèø ùàëäà éåðÿ äöøäöëÿð. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ãûçûí] êåéèìèø äèçëÿðè 

ñàíêè ùèññèíè èòèðìèøäè. Ìèð Úÿëàë. 

2. ìÿú. Êåéëÿøìèø, ñöñòëÿøìèø, êöòëÿøìèø, 

äîíóá ãàëìûø. Ùÿêèìöëìöëêöí êåéèìèø èäðàêû 

âÿçèééÿòè äÿðê åäÿúÿê ùàëäà äåéèëäè. 


ÊÅÉÈØÌß “Êåéèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÅÉÈØÌßÊ áàõ êåéèìÿê. Ãÿäèð ùÿì 

éîðóëìóø, ùÿì äÿ ãû÷ëàðû ñàíêè òóòóëìóø, 

êåéèøìèøäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÅÉÈÒÌß “Êåéèòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÅÉÈÒÌßÊ áàõ êåéëÿøäèðìÿê. Ùÿéÿúàíëû 

ñþçëÿð ñîéóã ñó äàìëàëàðû êèìè Çèáåéäÿíèí 

öçÿðèíÿ òþêöëöá, îíó êåéèòäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ùÿêèìèí âåðäèéè àüûð õÿáÿð åëåêòðèê 

úÿðÿéàíû êèìè [ãûçûí] ãÿëáèíÿ ÷àðïûá, áöòöí 

ÿñÿáëÿðèíè êåéèòìèøäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÊÅÉËßØÄÈÐÈÚÈ ñèô. Êåéëÿøäèðÿí, êåé 

åäÿí, ùèññèçëÿøäèðÿí. Êåéëÿøäèðèúè èéíÿ (äÿðìàí). 

– Éåðëè òÿñèð ýþñòÿðìÿê ö÷öí [äÿðìàíëàðà] 

àíòèñåïòèê, áöçöúö, êåéëÿøäèðèúè, àüðûêÿñèúè 

âÿ áàøãà ìàääÿëÿð äàõèë åäèðëÿð. Ð.ßëèéåâ. 

ÊÅÉËßØÄÈÐÈËÌß “Êåéëÿøäèðèëìÿê”- 


ÊÅÉËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Êåé åäèëìÿê; 

ùèññèçëÿøäèðèëìÿê. 

ÊÅÉËßØÄÈÐÌß “Êåéëÿøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÅÉËßØÄÈÐÌßÊ ô. 1. Êåé ùàëà ñàëìàã; 

ùèññèçëÿøäèðìÿê. Èéíÿ âóðóá ÿòè êåéëÿøäèðìÿê. 

2. ìÿú. äàí. Êåéëÿøìÿñèíÿ, ñöñòëÿøìÿñèíÿ, 

äîíóá ãàëìàñûíà ñÿáÿá îëìàã; ñàðñûòìàã. 

Áó õÿáÿð îíó êåéëÿøäèðäè. 

663

ÊÅÉËßØÌß 

ÊÅÉËßØÌß “Êåéëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÅÉËßØÌßÊ áàõ êåéèìÿê. Ýöëíàç, ùèññ 

âÿ äóéüóëàðûí êåéëÿøäèéè, èëê ìÿùÿááÿòèí 

à÷ûëìàäàí ñîëäóüó, öìèäñèçëèê è÷ÿðèñèíäÿ 

äàøà äþíìöø ãÿëáèíè ÿðáàáà âåðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Ñÿíóáÿð áàøû êåéëÿøÿíÿ .. ãÿäÿð îõóäó. 


ÊÅÉËÈÊ èñ. 1. Êåéëÿøìèø, ùèññèçëÿøìèø 

øåéèí ùàëû. ßëèí êåéëèéè. 

2. ìÿú. Ñöñòëöê, êöòëöê, ùèññèçëèê. Øèðèí 

þçöíäÿ áèð êåéëèê ùèññ åäèðäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÊÅÉÑÓ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Óçóíñà÷, çöëô, ùþðöê. 

Áåëÿ òöððÿ, áåëÿ êåéñó, – áåëÿ ñà÷; Áåëÿ 

ãÿìçÿ, áåëÿ ãàøö ýþç îëìàç. Ã.Çàêèð. Ôèðãÿòèíäÿí 

ãàðà áàüðûì îëóá ñó; Àëûáäûð ãÿðàðûì 

î çöëôö êåéñó. Àøûã Ìÿùÿììÿä. 

ÊßÁß èñ. [ÿð.] 1. Ìÿêêÿäÿ ìöñÿëìàíëàðûí 

ìöãÿääÿñ ñàéäûãëàðû áèíà – ãèáëÿýàù. Åé 

ùÿããè ùÿð éåðäÿ ùàçûðäûð äåéÿí ÿýðèíÿçÿð; 

Áÿñ íÿ ìÿíàäà ñå÷ÿðñÿí Êÿáÿäÿí áöòõàíÿíè 

Íÿñèìè. [Øåéõ Íÿèì:] Åéëÿäèí Êÿáÿ ãàðøûñûíäà 

éÿìèí; Î áó ýöí ìÿùâ îëóðìó áèð ãûç 

è÷èí Ù.Úàâèä. // ìÿú. ßñàñ, ìÿðêÿç. Ìÿðùóì 

Ìîëëà Òàðãóëó ùÿìèøÿ äåéÿðäè êè, Äàíàáàø 

êÿíäè éåð öçöíöí Êÿáÿñèäèð, éÿíè ìÿðêÿçèäèð. 


2. ìÿú. ßí ÿçèç, ÿí èñòÿêëè, ÿí ìöãÿääÿñ 

ñàéûëàí øåé ùàããûíäà. [Èìðàí:] Îíóí Êÿáÿñè 

ìöúðöäöð êè, ýöíäÿ éåääè äÿôÿ áàøûíà äîëàíñûí. 


ÊßÁÈÍ èñ. [ôàðñ.] êþùí. 1. Åâëÿíìÿ ÿñíàñûíäà 

êèøè (îüëàí) òÿðÿôèíäÿí ãàäûíà (ãûçà) 

âÿä åäèëÿí íèêàù áàùàñû; áàøëûã, ìåùð. 

[Ìÿðúàí áÿé:] ..Ãàáàãäà àõìàãëûã åäèá, 

êÿáèí ïóëóíó áåø ìèí ìàíàò éàçäûðìûøàì. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Àðâàä áÿäáÿõò îëóá àòàñû åâèíäÿ 

ãàëàðäû. Àòàñû äà àõóíä îòàüûíäà, äèâàíõàíàëàðäà 

êÿáèí âÿ òàëàã äàâàñû åäÿðäè. 


2. Èçäèâàú, íèêàù; åâëÿíìÿíèí ãàíóíè øÿêëÿ 

ñàëûíìàñû. Êÿáèí ÿùâàëàòûíû áèòèðìÿêäÿí 

þòðö ÿââÿëúÿ ìÿíèì áó ÿãäèì .. ãåéä îëóíìàëû 

èäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. Êÿáèí êàüûçû – êÿáèí 

øÿðòëÿðèíèí éàçûëäûüû êàüûç, åâëÿíìÿ ùàããûíäà 

øÿùàäÿòíàìÿ. Ùÿð áèðèñè êè ðàçû îëñà, 

îíäà ýÿðÿê äöáàðÿ Àááàñ Ìÿùÿììÿä îüëóíà 

íèêàù îõóíà âÿ êÿáèí êàüûçû éàçûëà.. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Êÿáèí êàüûçûíû àëìàìûø ýÿëèíè 

áàéûðà ÷ûõàðìàçäûëàð. Ù.Ñàðàáñêè. Êÿáèí 

664 

ÊßÁÈÍÑÈÇ 

êÿñäèðìÿê – åâëÿíìÿñèíè ìöâàôèã ìÿðàñèìëÿ 

ãàíóíè øÿêëÿ ñàëäûðìàã. [Àüàìåùäè] 

.. êÿáèí êÿñäèðäè âÿ [Ýöëíàçû] ýþòöðöá þç 

åâèíÿ àïàðäû. Å.Ñóëòàíîâ. Êÿáèí êÿñìÿê – 

åâëÿíìÿ àéèíè èúðà åòìÿê, åâëÿíìÿéè ãàíóíè 

øÿêëÿ ñàëìàã, íèêàù êÿñìÿê. Èðÿâàíäà áèð 

áåëÿ ìèðçÿíèí ùÿòòà êÿáèí êÿñäèéèíè ýþðìöøÿì. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Êÿáèíèíè êÿñìÿê – ÿðÿ 

ýåòìÿñèíè ãàíóíè øÿêëÿ ñàëìàã. [Ìîëëà Ñÿôè:] 

Ïÿù, áó îëìàäû ùà! Ìÿíÿ äåéÿí ýÿðÿêäè, ùÿïÿíä, 

áó íÿ øÿðèÿòáàçëûãäû... Êÿáèíèíè êÿñÿéäèí 

ãóðòàðàéäû ýåäÿéäè... Í.Âÿçèðîâ. Êÿáèíèíè 

âåðìÿê – áîøàìàã, òàëàüûíû âåðìÿê. 

[Øàìàìà úàäó:] Îíóí äà ôèêðèíè ÷ÿêÿúÿêñÿí 

Áèð éöç ìàíàò ïóëäóð, îíóí êÿáèíèíè 

âåðèá, áàøûíäàí ðÿää åëÿðñÿí, ýåäÿð èøèíÿ. 


◊ Êÿáèí(ëÿð)è ýþéäÿ êÿñèëèá – åâëÿíìÿëÿðè 

òàì çÿðóðèäèð. ßìèãûçû èëÿ ÿìèîüëóíóí 

êÿáèíè ýþéäÿ êÿñèëèá. (Ìÿñÿë). [Àëëàùãóëó 

×èìíàçà:] Ñÿí äÿ ÷àëûø, Ñîíàíû Áöëÿíäÿ ýÿëèí 

ýÿòèð, áèð-áèðèíè îíëàð ÷îõ èñòÿéèðëÿð. Ùÿð úÿùÿòäÿí 

äÿ áàáäûðëàð. Áåëÿëÿðè ö÷öí äåéèáëÿð 

êè, êÿáèíëÿðè ýþéäÿ êÿñèëèá! ß.ßáöëùÿñÿí. 

Êÿáèíèì ùàëàë, úàíûì àçàä! êþùí. – àäÿòÿí 

ãàäûíûí ìÿúáóðèééÿò öçöíäÿí ÿðèíäÿí 

áîøàíìàã àðçóñóíó áèëäèðÿí èôàäÿ. [Ýöëëö:] 

Êàüûçûìû âåð, êÿáèíèì ùàëàë, úàíûì àçàä! 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ìÿðúàí áÿé Êÿáëÿ Ãóáàäà:] 

Àììà ÿýÿð ñÿí áèð èø ýþðÿ áèëñÿí êè, àðâàäûì 

ìÿíÿ äåéÿ: êÿáèíèì ùàëàë, úàíûì àçàä âÿ 

ìÿíäÿí ÷ûõûá ýåäÿ, îíäà ñÿíÿ èêè ìèí ìàíàò 

íàüä ïóë âåðÿðÿì. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Êÿáèíèíÿ 

êÿñèëìÿê ìÿú. – äàèì áîéíóíäà îëìàã, áîéíóíà 

ãîéóëìàã (áèð èø, âÿçèôÿ). 

ÊßÁÈÍËÈ ñèô. Êÿáèíè îëàí; ãàíóíè. [Ñÿêèíÿ 

õàíûì:] [Çåéíÿá] ãàðäàøûìà êÿáèíëè àðâàä 

äåéèë èäè êè, èðñ àïàðà. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

[Áàùàäûð:] À êèøè, íÿ äåéèðñÿí Êÿáèíëè ãûçû 

äà ãà÷ûðìàã îëóðìó Í.Íÿðèìàíîâ. ..Çåéíÿá, 

Àëëàùà øöêöð, äóë þâðÿòäè, ùå÷ êÿáèíëè 

äÿ äåéèë. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÊßÁÈÍËÈËÈÊ èñ. Êÿáèíëè îëìà, êÿáèíè 

îëìà, íèêàùëûëûã. 

ÊßÁÈÍÑÈÇ ñèô. Êÿáèíè îëìàéàí, ðÿñìè íèêàùû 

îëìàéàí; ãåéðè-ãàíóíè. Êÿáèíñèç àðâàä. 

– [Ãà÷àé:] Îíñóç äà Ïÿíàù ÷îõäàí òóòóëìàëû 

èäè. Ëàï ßíòèãÿíè åâëÿðèíÿ êÿáèíñèç àïàðàí 

ýöíö... È.Ìÿëèêçàäÿ.

ÊßÁÈÍÑÈÇËÈÊ 

ÊßÁÈÍÑÈÇËÈÊ èñ. Ðÿñìè íèêàùûí îëìàäûüû 

ùàë; íèêàùñûçëûã. 

ÊßÁÈÐ ñèô. [ÿð.] êëàñ. Áþéöê. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

[Êîðîüëó:] Ãîë-ãîëà áàüëàéûí, òóòóí 

ÿñèðè; Ñÿüèðèí êÿáèðÿ ãàòûí, ýÿòèðèí! “Êîðîüëó”. 

ÊßÁËÅÉÈ êþùí. “Êÿðáÿëàéû” ñþçöíöí 

úàíëû äèëäÿ èøëÿíÿí ôîðìàñû (á à õ êÿðáÿëàéû). 

[Ñÿôÿðÿëè:] Êÿáëåéè! Ñÿí áàøà äöøìöðñÿí. 


ÊßÁÓÒßÐ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Ýþéÿð÷èí. Áèð 

äàìäÿ ýþðäö áèð êÿáóòÿð. Ôöçóëè. Íå÷ÿ ìöääÿò 

ãÿðã îëäóëàð òóôàíà; ßìð åòäè, êÿáóòÿð 

ýÿçäè ùÿð éàíà. Àøûã ßëÿñýÿð. 

ÊßÚ 1 ñèô. [ôàðñ.] 1. ßéðè. Ãîé áþðêöíö êÿú 

ãàøûíûí öñòöíÿ, ôûðûëäà; Êÿíäèí êèìè áèð ëîòèéèìåéäàíûíû 

ýþðúÿê. Ì.ß.Ñàáèð. Èðè, òóòãóí 

ýþçö, àúûãëû ãàøû; Åòèíàñûç, ãöðóðëó, êÿú áàõûøû. 

À.Ñÿùùÿò. Êÿú áàõìàã – ÿéðè áàõìàã, 

ïèñ íèééÿòëÿ áàõìàã, ïèñ ýþçëÿ áàõìàã, åòèáàðñûçëûã 

ýþñòÿðìÿê. Óñòàäûíà êÿú áàõàíûí 

ýþçëÿðèíÿ ãàí äàìàð. (Àòà. ñþçö). [Ìèðñàäûã:] 

Ùÿðýàù áàøûíûçäàêû ïàïàãäûðñà, ñèçè îíà 

àíä âåðèðÿì, ìÿíèì àðâàä-óøàüûìà êÿú áàõìàéûí. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãîðõìàìûøûã äîñò ýþðöíÿí 

äöøìÿíëÿðèí ãûíàüûíäàí; Òîé òóòìóøóã 

êÿú áàõàíûí ýþéöíÿ äÿ, àüûíà äà. Ð.Ðçà. 

2. Òÿðñ, ùþúÿò. Êÿú àäàì. – [Ãàïû÷û:] 

Éàõøû òàíûéûðàì êÿú ßõèñòàíû; Éà ìÿíè áîüàçäàí 

÷ÿêäèðÿð äàðà; Éà äà êè, ñàëäûðàð äàø 

çèíäàíëàðà. Ì.Ðàùèì. Êÿú áàøëàìàã – 

òÿðñëèéÿ áàøëàìàã, èíàä åëÿìÿê, çèääèíÿ ýåòìÿê, 

ÿêñèíÿ ùÿðÿêÿò åòìÿê. [Ìÿìèøîâ:] Ñÿí 

êè ìÿíèìëÿ êÿú áàøëàäûí, ìÿí äÿ ìÿñÿëÿíè éóõàðûëàðà 

êå÷èðÿðÿì. Ì.Èáðàùèìîâ. Êÿú äàíûøìàã 

– ÿêñèíÿ äàíûøìàã, òÿðñ-òÿðñ äàíûøìàã. 

ÊßÚ 2 áàõ ýÿú. 

ÊßÚÀÂß èñ. [ôàðñ.] Êå÷ìèøäÿ Øÿðãäÿ: 

ñÿôÿðÿ ÷ûõàí àäëû-ñàíëû àäàìëàð ö÷öí ìèíèê 

ùåéâàíëàðûíûí, àäÿòÿí, äÿâÿíèí öñòöíäÿ äöçÿëäèëÿí 

þðòöëö éåð. Íèýàð õàíûìû àòäàí äöøöðöá, 

êÿúàâÿéÿ ìèíäèðäèëÿð. “Êîðîüëó”. [Ôàçèë:] 

..Áó âèëàéÿòäÿ îëàí äÿëè êèøèëÿðèí þâðÿòëÿðè .. 

ýÿðÿê þç ÿðëÿðèíèí ãàðäàøëàðûíà ñèüÿ îëóá áó 

êÿúàâÿëÿðÿ ÿéëÿøñèíëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ãàäûíëàðûí èñòèãáàë÷û ãàôèëÿñè òàõò-ðÿâàí âÿ 

êÿúàâÿëÿðäÿ ýåäèð âÿ ùÿð êÿñèí íÿçÿðèíè þçöíÿ 

úÿëá åäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊßÚÁÈÍ ñèô. [ôàðñ.] êþùí. 1. ×ÿïýþç, ãûéûãýþç, 

÷àø. Êÿúáèí àäàì. 

ÊßÄßÐßÍÝÈÇ 

2. ìÿú. ßéðè ýþçëÿ áàõàí, ùÿð øåéè ÿéðè 

ýþðÿí, éàõøû áèð øåé ýþðìÿéÿí, õåéèðõàù îëìàéàí. 

[Áþéöêõàíûì] øÿùëà ýþçëÿðèí èíñàíèééÿòúÿ 

íÿ ãÿäÿð êÿúáèí îëäóüóíó äöøöíìöøäö. 


ÊßÚÁÈÍËÈÊ èñ. êþùí. 1. ×ÿïýþçëöê, ÷àøëûã. 

2. ìÿú. Ïèñ íÿçÿðëÿ áàõìà, ùÿð øåéè òÿðñ 

ýþðìÿ, ùå÷ áèð éàõøû øåé ýþðìÿìÿ. 

ÊßÚÃÀÁÛÐÜÀ ñèô. âÿ èñ. äàí. Òÿðñ, èíàäúûë, 

ùþúÿò. Êÿúãàáûðüà àäàì. – Ìÿí îíóí 

àüçû õåéðÿ à÷ûëäûüûíû ýþðìÿìèøÿì. Çàëûì 

îüëó êÿúãàáûðüàäûð. Ìèð Úÿëàë. 

ÊßÚËÈÊ èñ. 1. Ãûéãàúëûã, ÷ÿïëèê. 

2. Òÿðñëèê, ùþúÿòëèê. Äåäèéèì ñþçöìäÿ ìÿí 

éåíÿ âàðàì; Ìÿíäÿ êÿúëèê äÿ âàð, ìÿðäàíÿëèê 

äÿ. ß.Âàùèä. 

ÊßÚÌßÄÀÐ ñèô. [ôàðñ. êÿú âÿ ÿð. ìÿäàð] 

êëàñ. Áèðèñèíèí èñòÿê âÿ àðçóñóíóí ÿêñèíÿ 

ùÿðÿêÿò åäÿí; íÿùñ. ..Ìàíñóð àõûðûíúû äÿôÿ 

ôÿëÿêäÿí øèêàéÿò åòìÿê ö÷öí àüëàð ýþçëÿðèíè 

ýþéÿ äèêèá òóòãóí âÿ äèëñóç êÿëìÿëÿðëÿ òÿêÿëëöìÿ 

áàøëàäû: – Êÿúìÿäàð äþâðàí! Ú.Úàááàðëû. 

ÊßÚÏÀÏÀÃ ñèô. 1. Ïàïàüûíû éàí ãîéàí. 

2. ìÿú. Ôîðñëó, ãöððÿëè. Êÿúïàïàã îüëàí. 

ÊßÚÐßÔÒÀÐ ðèô. [ôàðñ.] Ïèñ ðÿôòàðëû, ðÿôòàðû 

îëìàéàí, éîëà ýåòìÿéÿí. // ìÿú. Íÿùñ, 

òÿðñ, óüóðñóç. Åé Âèäàäè, ýÿðäèøè-äþâðàíèêÿúðÿôòàðÿ 

áàõ; Ðóçèýàðÿ ãûë òàìàøà, êàðÿ 

áàõ, ýèðäàðÿ áàõ. Ì.Ï.Âàãèô. 

ÊßÄßÐ èñ. [ÿð.] Ãÿì, ãöññÿ, äÿðä, ðóùè 

èçòèðàá. [Ìàðàë:] Óôô, áÿõòèéàðëûã è÷èíäÿ þëìÿê, 

êÿäÿðëÿð, öçöíòöëÿð è÷èíäÿ éàøàìàãäàí ìèí 

ãàò õåéèðëè èìèø... Ù.Úàâèä. Íå÷ÿñèíäÿ ôÿðÿùèì 

âàð; Íå÷ÿñèíäÿ êÿäÿðèì âàð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

Ñÿìÿäèí öðÿéèíè ñîíñóç áèð êÿäÿð âÿ 

öìèäñèçëèê äîëäóðäó. È.Ùöñåéíîâ. // Êÿäÿðëÿ 

øÿêëèíäÿ çÿðô – ãÿìëè, ãöññÿëè, äÿðäëè. Êÿäÿðëÿ 

áàøûíû àøàüû äèêìÿê. Êÿäÿðëÿ úàâàá âåðìÿê. 

– Àçÿðáàéúàíäà ñåâèíú âÿ øàäëûüà ñÿáÿá 

îëàí áó õÿáÿð Ùÿìÿäàíäà áþéöê áèð êèí âÿ 

êÿäÿðëÿ ãàðøûëàíäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊßÄßÐÀÂßÐ ñèô. [ÿð. êÿäÿð âÿ ôàðñ. 

...àâÿð] êëàñ. áàõ êÿäÿðëÿíäèðèúè. [Àñëàí] 

çÿèôëÿìèøäè, ãûðûøûã öçöíö òöê áàñìûøäû, êÿäÿðàâÿð 

áèð ýþðêÿì àëìûøäû. Ú.Úàááàðëû. 

ÊßÄßÐßÍÝÈÇ ñèô. [ÿð. êÿäÿð âÿ ôàðñ. 

...ÿíýèç] êëàñ. áàõ êÿäÿðàâÿð. Òîðïàãëàðûí 

öçÿðèíÿ ñÿðèëìèø ÿëâàí ýöëëÿðèí ýþðöíöøö 

ãàíëû áèð îòàüûí ýþðöíöøö ãÿäÿð êÿäÿðÿíýèçäèð. 


665

ÊßÄßÐËßÍÄÈÐÈÚÈ 

ÊßÄßÐËßÍÄÈÐÈÚÈ ñèô. Êÿäÿð ýÿòèðÿí, 

ãöññÿ ýÿòèðÿí; ãÿìëÿíäèðÿí, ãöññÿëÿíäèðÿí. 

Êÿäÿðëÿíäèðèúè ùàäèñÿ. Êÿäÿðëÿíäèðèúè õÿáÿð. 

Êÿäÿðëÿíäèðèúè ìÿíçÿðÿ. 

ÊßÄßÐËßÍÄÈÐÈÚÈËÈÊ èñ. Êÿäÿð ýÿòèðìÿ, 

êÿäÿð âåðìÿ. 

ÊßÄßÐËßÍÄÈÐÈËÌß “Êÿäÿðëÿíäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊßÄßÐËßÍÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Ãÿìëÿíäèðèëìÿê, 

ãöññÿëÿíäèðèëìÿê, ìÿéóñ åäèëìÿê, 

äÿðä (êÿäÿð) âåðèëìÿê. 

ÊßÄßÐËßÍÄÈÐÌß “Êÿäÿðëÿíäèðìÿê”- 


ÊßÄßÐËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Êÿäÿðëè åòìÿê, 

ãÿìëÿíäèðìÿê, ãöññÿëÿíäèðìÿê, ÷îõ ìÿéóñ 

åòìÿê. Õÿáÿð îíó êÿäÿðëÿíäèðäè. Óøàüûí õÿñòÿëèéè 

àíàíû êÿäÿðëÿíäèðäè. – Áó .. êèøèíèí ñîíñóçëóüó 

Àòàøû èñòÿð-èñòÿìÿç êÿäÿðëÿíäèðèðäè. 

ß.Âÿëèéåâ. [Åë÷èí Ñåâèíúÿ:] Èíäè ìÿí áóðàéà 

ýÿëÿíäÿ åøèòäèéèì áèð ñÿñ ìÿíè ÷îõ êÿäÿðëÿíäèðäè. 


ÊßÄßÐËßÍÌß “Êÿäÿðëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÄßÐËßÍÌßÊ ô. Êÿäÿðÿ áàòìàã, 

ãÿìëÿíìÿê, ãöññÿëÿíìÿê, ÷îõ ìÿéóñ îëìàã. 

Áó õÿáÿðäÿí êÿäÿðëÿíäè. Îüëóíó ýþðÿ áèëìÿäèéè 

ö÷öí êÿäÿðëÿíäè. – Ñàáèð äöøöíöð, 

êÿäÿðëÿíèð, äÿðñëÿðèíè ùàçûðëàìàüà ÷àëûøûðäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ñÿôÿð êèøè áó ñþçäÿí êÿäÿðëÿíìèø 

êèìè êþêñöíö þòöðäö. Ìèð Úÿëàë. 

ÊßÄßÐËÈ ñèô. Ãÿìýèí, äÿðäëè, ìöêÿääÿð, 

ùöçíëö. Êÿäÿðëè àíà. – Êÿäÿðëè áèð ãÿëáèí 

éàíûã ôÿüàíû; Éàíäûðûð öðÿéè äàøäàí îëàíû. 

ß.Úàâàä. Äîüðóäàí äà ãûç ÷îõ äöøêöí âÿ 

êÿäÿðëè èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. // Êÿäÿð èôàäÿ åäÿí. 

Êÿäÿðëè ýþçëÿð. Êÿäÿðëè ñÿñ. Êÿäÿðëè ñèôÿò. 

// Êÿäÿð âåðÿí, êÿäÿð ýÿòèðÿí, ãÿìýèí åäÿí; 

êÿäÿðëÿ äîëó. Êÿäÿðëè õÿáÿð. Êÿäÿðëè ùåêàéÿ. 

– Áó áþéöê èòêè, áó êÿäÿðëè ôàúèÿ áöòöí 

ãîùóì-ãàðäàøà, õöñóñÿí Àòàáàëàéà ÷îõ àüûð 

òÿñèð åòäè. À.Øàèã. 

ÊßÄßÐËÈËÈÊ èñ. Êÿäÿðëè àäàìûí ùàë âÿ 

âÿçèééÿòè; ãöññÿëèëèê, ãÿìëèëèê, äÿðäëèëèê. 

ÊßÄßÐÑÈÇ ñèô. Êÿäÿðè îëìàéàí, ãÿìñèç, 

ãöññÿñèç, äÿðäñèç. Êÿäÿðñèç àäàì. // ìÿú. Øÿí, 

ãàéüûñûç, ìÿñóä. Êÿäÿðñèç ùÿéàò. – Íàäèð 

áóëóíóð áèçäÿ áóëóä, ñèñ; Øÿí ðóùóìóçóí 

öôãö êÿäÿðñèç. Ù.Úàâèä. 

ÊßÄßÐÑÈÇËÈÊ èñ. Êÿäÿðñèç àäàìûí ùàëû; 

ãÿìñèçëèê, ãöññÿñèçëèê. 

666 

ÊßÔßÍËßÌßÊ 

ÊßÔ 1 èñ. [ôàðñ.] Êþïöê (îä öñòöíäÿ áèøÿí 

õþðÿê âÿ ñ.-äÿ). Õþðÿéèí êÿôèíè ýþòöðìÿê. 

Ñàáóí êÿôè. – Ãàçàí äàøäû, êÿôûí àë; Ãàéíàäûãúà 

êÿôèí àë. (Áàéàòû). Ìÿí ÿòè äîüðàéûá 

ãóðòàðàíäà Ýöëãÿäÿì äöéöíöí êÿôèíè éûüûðäû. 


◊ Êÿô ýåòìÿê äàí. – îüóðëàìàã, ÷ûðïûøäûðìàã, 

ãîïàðìàã. Êÿô ýÿëìÿê – ùèéëÿ èøëÿäÿðÿê 

àëäàòìàã, êÿëÿê ýÿëìÿê. Ýÿðÿê áó 

õÿçèíÿäàðäàí ýþç îëóì êè, ìöøòÿðèëÿð áèçèì 

áó áàøûñîéóüà êÿô ýÿëìÿñèíëÿð. “Êèðïè”. Êÿôÿ 

ýåòìÿê – àðàéà ñàëûá ìÿíèìñÿìÿê, þçöíÿ 

ýþòöðìÿê. [Ñàëàìîâ:] Àäÿ, Áàùàäûð áÿé, ñÿí 

ÿðèíèí éàíûíäà ñûðüàëàðäàí áàëàúà ñþùáÿò 

ñàë, éîõñà ãûçûë ñûðüàëàðû êÿôÿ ýåäÿð, ÿðè áèëìÿç. 


ÊßÔ 2 áàõ êÿôÿ. ßëèíèí êÿôè ãàáàð ÷àëûá. 

ÊßÔß èñ. [ÿð.] Îâóú, ÿëèí è÷è, àéà. Áèð àç 

êÿíàðäà áèð þâðÿò ÷þìáÿëèá âÿ ÷ÿíÿñèíè ùÿð 

èêè ÿëèíèí êÿôÿñèíÿ ãîéóá ãàøãàáàãëà ßùìÿäèí 

àüëàìàñûíà òàìàøà åäèðäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÊßÔßÍ èñ. [ÿð.] 1. Ìåéèòèí ñàðûíäûüû àü, 

áåç. Êÿôÿí îüðóñóíäàí àäàìëûã óììàçëàð. 


2. Êå÷ìèøäÿ: çÿââàðëàðûí, äèíäàð, ìþâùóìàò÷û 

ìöñÿëìàíëàðûí äèíè àéèíëÿð çàìàíû 

ýåéäèêëÿðè êÿôÿíÿ îõøàð óçóí àü ïàëòàð. 

3. ìÿú. Þëöì ðÿìçè êèìè. Àçÿðè òîðïàüû 

ñîí êÿôÿíèìäè; Äîéìàðàì áó ãàðà áåçèìäÿí 

ìÿíèì. Ì.Àðàç. 

4. ìÿú. Àü þðòöê. Ýþéëÿð ìàòÿìëèëÿð êèìè 

ãàðà ÷àðøàáà áöðöíìöø, äàüëàð, ÷þëëÿð àü 

êÿôÿíëÿ þðòöëìöøäöð. À.Øàèã. 

◊ Êÿôÿíè ñàðàëìàìûø – þëöìöíäÿí àç 

ìöääÿò êå÷ìèø. Êÿôÿíè éûðòìàã – àüûð, 

òÿùëöêÿëè õÿñòÿëèêäÿí ãóðòàðìàã (äóðìàã). 

[Øîôåð:] Ãàðäàøûì .. þçö äÿ éàðàëàíûá, 

õÿñòÿõàíàéà äöøöá, àììà éåíÿ êÿôÿíè éûðòûá 

÷ûõûáäûð. Ì.Ùöñåéí. Êÿôÿíèíè áîéíóíà 

(áîüàçûíà) äîëàìàã (ñàëìàã) – úÿñàðÿòëÿíìÿê, 

öðÿêëÿíìÿê, þçöíäÿí ýöúëö áèð 

àäàìëà ìöáàðèçÿéÿ ýèðèøìÿê. Èñêÿíäÿð êèøè 

êÿôÿíèíè áîüàçûíà äîëàìûøäû. Ãîðõóëàðûíäàí 

úûíãûðûíû ÷ÿêìÿéÿí àäàìëàð, ãîúàíûí ìÿðäëèéèíÿ 

ùåéðàí ãàëìûøäûëàð. Ì.Ùöñåéí. 

ÊßÔßÍËßÌß “Êÿôÿíëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÔßÍËßÌßÊ ô. Ìåéèòè êÿôÿíÿ áöðöìÿê, 

êÿôÿíÿ òóòìàã. Ñÿëèì [ãîúàíû] ìàôÿéÿ

ÊßÔßÍËßÍÌß 

ãîéäó, éóäó, êÿôÿííÿäè, ùÿìèí äåäèéè ýöë 

àüàúûíûí äèáèíäÿ áàñäûðäû. (Íàüûë). [Âÿçèð:] 

Êÿíàðäà áèð ìåéèò âàð èäè, ýþòöðäöê. Ýÿòèðèá 

êÿôÿíëÿäèê âÿ ãÿáðÿ ãîéäóã. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÊßÔßÍËßÍÌß “Êÿôÿíëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÔßÍËßÍÌßÊ ìÿúù. Êÿôÿíÿ áöðöäöëìÿê, 

êÿôÿíÿ òóòóëìàã. 

ÊßÔßÍËÈ ñèô. 1. Êÿôÿíè îëàí; êÿôÿíëÿíìèø. 

Êÿôÿíëè ìåéèò. 

2. êþùí. Áîéíóíà êÿôÿí ñàëìûø, êÿôÿí ýåéìèø 

(á à õ êÿôÿí 2-úè ìÿíàäà). Àü êÿôÿíëè 

àäàìëàð çèêð äåéèá, áàøëàðûíû ýîðäà èëÿ éàðûðäûëàð. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Àðõàäàí ñöêóò è÷ÿðèñèíäÿ 

êÿôÿíëè çÿââàðëàð ýÿëèðëÿð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊßÔßÍËÈÊ èñ. Êÿôÿíÿ éàðàð, êÿôÿí ö÷öí 

èøëÿäèëÿí ïàð÷à. Ïàìáûüûí ùÿð ãîçàñû äöøìÿíÿ; 

Îëìàëû áèð êÿôÿíëèê. Ð.Ðçà. Êèìñÿ ãàðà 

ýöí ö÷öí éàõäàíäà ñàõëàäûüû êÿôÿíëèéèíè 

ýÿòèðäè, ìåéèòè êÿôÿíëÿéèá úÿíàçÿéÿ ãîéäóëàð 

âÿ öñòöíÿ êÿëàüàéû þðòäöëÿð. È.Øûõëû. // Ñèô. 

ìÿíàñûíäà. Àíà .. ñÿëèãÿ èëÿ ãàòëàéûá þçö ö÷öí 

ñàõëàäûüû êÿôÿíëèê àüà áàõäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊßÔßÍÑÈÇ ñèô. Êÿôÿíè îëìàéàí, êÿôÿíëÿíìÿìèø. 

Êÿôÿíñèç ìåéèò. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. 

Ìåéèòè êÿôÿíñèç (ç.) áàñäûðìàã. – Ìåéíÿëÿðèíäÿ 

ãîðà; Èëèøäèì, äöøäöì òîðà; Ñÿíè ìÿííÿí 

åëÿéÿí; Êÿôÿíñèç ýåòñèí ýîðà. (Áàéàòû). 

Ãîõóäó äàü-äÿðÿ áàðûòäàí, ãàíäàí; Êÿôÿíñèç 

úÿñÿäëÿ äîëäó áèéàáàí. Øÿùðèéàð. 

ÊßÔÔÀÐß èñ. [ÿð.] Äèíäàðëàðûí, þç ýöíàùëàðûíû 

áàüûøëàòìàã öìèäè èëÿ âåðäèêëÿðè ñÿäÿãÿ, 

òóòäóãëàðû îðóú âÿ ñ. Ìÿíÿ ìåéäÿí 

êå÷ÿí ýöí òþâáÿ âåðäè øåéõ, åé Ñåééèä; Áó 

ýöí ìÿí äÿ àëûá ìåé, øåéõ ö÷öí êÿôôàðÿ 

ýþíäÿðäèì. Ñ.ß.Øèðâàíè. Êÿôôàðÿ âåðìÿê 

– ìöñÿëìàíëàðäà: ýöíàùû éóìàã ö÷öí áèð 

øåé (ñÿäÿãÿ) âåðìÿê. [×è÷ÿê õàíûì:] Ñÿíèí 

ñèôÿòèíè ýþðÿí ñèëë òàïàð, ýÿðÿê êÿôôàðÿ âåðñèí. 


ÊßÔÝÈÐ èñ. [ôàðñ.] 1. Õþðÿéèí êÿôèíè ýþòöðìÿê, 

ïëîâ ÷ÿêìÿê âÿ ñ. ö÷öí èøëÿäèëÿí 

äåøèê-äåøèê àëÿò, áþéöê ãàøûã. [×àé÷û] ÿëèíäÿ 

êÿôýèð ýàù ïëîâ ãàçàíûíà áàõûð, ýàù òàâàéà 

íÿçÿð éåòèðèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Ýþé÷ÿê 

àðâàä ÿëèíäÿ êÿôýèð àø ñöçöðäö. ß.Âÿëèéåâ. 

2. Éóõàðû óúó ùÿðÿêÿòñèç áèð íþãòÿéÿ 

áÿðêèäèëìèø éåëëÿíÿí ìèë, îõ (äèâàð ñààòëàðûíäà). 

Äèâàð ñààòûíûí êÿôýèðè. – Êÿðèìáÿé .. 

ÊßÙÊßØÀÍ 

êÿôýèðè àùÿñòÿ-àùÿñòÿ ùÿðÿêÿò åäÿí .. ñààòà 

áàõäû. Ìèð Úÿëàë. Èðè ìèñ êÿôýèð àüûð-àüûð 

÷ûããûëäàéûðäû. Ã.Èëêèí. 

3. Äóøóí, ñóñÿïÿíèí äåøèê-äåøèê îëàí ùèññÿñè. 

Ñó, êÿôýèðèí éåêÿ áèð äåøèéèíäÿí ôûøãûðàðàã 

òþêöëäö. Ì.Ùöñåéí. 

ÊßÔÝÈÐËÈ ñèô. Êÿôýèðè (2 âÿ 3-úö ìÿíàëàðäà) 

îëàí. Êÿôýèðëè ñààò. Êÿôýèðëè ñóñÿïÿí. 

– Êàòèáÿ õàëà êÿôýèðëè äèâàð ñààòûíà, ñîíðà 

þç ãèéìÿòëè ãîë ñààòûíà áàõäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ãîúà .. àüçû êÿôýèðëè àôòàôà èëÿ ýöëëÿðÿ- 

÷è÷ÿêëÿðÿ, ñó âåðèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÊßÔËßÌß èñ. äàí. Òîç ùàëûíäà äÿðìàí. 

Êèíÿ êÿôëÿìÿñè. 

ÊßÔËßÍÌß “Êÿôëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÔËßÍÌßÊ ô. Ãàéíàäûëàí çàìàí êþïöêëÿ 

þðòöëìÿê. ßò êÿôëÿíäè. 

ÊßÔËÈ ñèô. Êÿôè îëàí, êþïöéö îëàí; êþïöêëö. 

Êÿôëè äîëìà. 

ÊßÔÐßÌ èñ. ìÿù. Ìèòèë. [Àòàø ßñýÿð 

áÿéÿ:] Äþøÿêëÿðèí éóíóíó áîøàëäûá, éîðüàíëàðûí 

êÿôðÿìèíÿ áàõäûðàí êèìäèð ß.Âÿëèéåâ. 

ÊßÔÐßÌËÈ ñèô. Êÿôðÿìè îëàí; ìèòèëëè. 

ÊßÙßÐ ñèô. À÷ûã-øàáàëûäû ðÿíý (àò ùàããûíäà). 

Ãóðáàíÿëè áÿéèí íþêÿðè áèð êÿùÿð àòûí 

÷èëîâóíäàí éàïûøûá áèð àç êÿíàðäà äîëàíäûðûðäû. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Êèøíÿéÿúÿê ãàøãà, 

êÿùÿð àòûì ìÿíèì; Õàëëû òîïëàí àéàüûíà 

äîëàøàúàã; Êÿíä ãûçëàðû òÿçÿ õÿáÿð äàíûøàúàã. 

Ì.Àðàç. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Ùÿìèí ðÿíýäÿ 

îëàí àò. Êÿùÿðÿ ìèíìÿê. Êÿùÿðè ÷àïìàã. 

– Êÿùÿðèí ñèíÿ áÿíäè; Îâ÷óíóí áèíÿ áÿíäè; 

Ìÿí äÿðääÿí ãà÷àã îëäóì; Äÿðä ìÿíäÿ áèíÿëÿíäè. 


ÊßÙÈËÄßÌß “Êÿùèëäÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÙÈËÄßÌßÊ ô. ìÿù. ×ÿòèíëèêëÿ, òþâøöéÿ-òþâøöéÿ 

íÿôÿñ àëìàã; ëÿùëÿìÿê, òþâøöìÿê. 

Òþâëÿíèí ãàïûñû à÷ûëäû âÿ úàùûëëàð 

êÿùèëäÿéÿ-êÿùèëäÿéÿ (ç.) àòëàðû òþéëÿéÿ ÷ÿêèá, 

êèøìèø òàéëàðûíû ñöðöéöá ñàëäûëàð òþâëÿíèí 

áóúàüûíà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Êèøè êÿùèëäÿéèá 

éåðèíäÿ åøÿëÿíäè, êöðÿêëÿðè áèð äÿ ñÿñëÿíèá 

õûðòûëäàøàíäà íÿôÿñè ýåíèøëÿíäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÊßÙÈËÒÈ èñ. Äÿðèíäÿí íÿôÿñ àëàðêÿí ÷ûõàðûëàí 

ñÿñ. 

ÊßÙÊßØÀÍ èñ. [ôàðñ.] øàèð. Ýåúÿëÿð ýþé 

öçöíäÿ àü éîë øÿêëèíäÿ ýþðöíÿí óëäóçëàð 

òîïàñû; ùàúûëàð éîëó, ñöä éîëó. Êÿùêÿøàí ñöä- 

667

ÊßÙÐßÁÀ 

ëö íÿùðè àíäûðàðàã; ßçÿëè áèð êèòàá îõóðäó 

ìàíà. Ù.Úàâèä. Ùÿð óëäóçóí éåðè âàð êÿùêÿøàíëàð 

è÷èíäÿ; Ùÿð íÿùðäÿí ñó âàðäûð ýþé 

öììàíëàð è÷èíäÿ. Ð.Ðçà. 

ÊßÙÐßÁÀ èñ. [ôàðñ.] Ìöõòÿëèô õûðäà áÿçÿê 

øåéëÿðè ãàéðûëàí ãàòðàíëû øÿôôàô, ñàðû âÿ 

éà ñàðû-ãîíóð ðÿíýëè áÿðê ìàääÿ. Êÿùðÿáàäàí 

ãàéðûëàí ìóíúóã. Êÿùðÿáàäàí áèëÿðçèê. 

// Ùÿìèí ìàääÿäÿí ãàéðûëìûø áÿçÿê (øåéè). 

Ýöìöø áèëÿêëÿðèí, áÿéàç ãîëëàðûí; Ñàðû êÿùðÿáàñû, 

ùàéûô êè, éîõäóð. Ì.Ï.Âàãèô. [Áöëÿíä] 

áèð ùÿðÿêÿòëÿ Íàçëûíûí áîéíóíäàêû êÿùðÿáàëàðûí 

âÿ ìóíúóãëàðûí ùàìûñûíû äàðòûá ãîïàðäû.. 


2. Êÿùðÿáàäàí ãàéðûëìûø. Êÿùðÿáà ãîëáàã. 

Êÿùðÿáà ìöøòöê. – [Ìîëëà Ñàäûã] ñàðû êÿùðÿáà 

òÿñáåùèíèí ãîç áîéäà äÿíÿëÿðèíè øàããûëäàòäû. 


3. ìÿú. Òÿøáåùëÿðäÿ. Êÿùðÿáà êèìè ãàéìàã. 

Êÿùðÿáà êèìè óí. – Äþíìöø êÿùðÿáàéà 

ñóëàð õÿçÿëäÿí; ßëèíäÿ úàì òóòìóø ðóçýàð 

õÿçÿëäÿí.. Ì.Ìöøôèã. Ñåâèë à÷äûüû ñöôðÿíè äàùà 

äà çÿíýèíëÿøäèðèð, éàüëû ñöä, ãàëûí ãàéìàã, 

ñàðû êÿùðÿáàíû àíäûðàí øèò êÿðÿ âÿ ïåíäèðëÿ 

äîëäóðóðäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊßÙÐßÁÀËÛ ñèô. Êÿùðÿáàñû îëàí, êÿùðÿáà 

èëÿ áÿçÿäèëìèø, êÿùðÿáàäàí äöçÿëäèëìèø. 

Êÿùðÿáàëû áèëÿðçèê. 

ÊßÙÐÈÌß “Êÿùðèìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÙÐÈÌßÊ ô. ìÿù. Ãîúàëìàã, ãàðòëàìàã. 

Ñöìöéö êÿùðèìèø àäàì. Àüàú êÿùðèìèøäèð. 

ÊßÙÐÈÇ èñ. [ôàðñ.] Éåðàëòû ñó éîëó, ñó êÿìÿðè. 

Äÿðÿäÿ êÿùðèç ñóéó èëÿ èøëÿéÿí ñòàíñèéàíûí 

òÿçÿ áèíàñû àüàðûðäû. Ì.Ùöñåéí. Éàëíûç 

ãîøà êÿùðèçèí áþéðöíäÿí ýÿëÿí àðàáà éîëó 

èëÿ áèð àâòîìîáèë ñöðÿòëÿ .. ýÿëèðäè. Ìèð 

Úÿëàë. Êÿùðèç âóðäóðìàã (ñàëäûðìàã, 

÷ûõàðòäûðìàã) – ñóéó ãóéó âàñèòÿñèëÿ éåð 

öçöíÿ ÷ûõàðòäûðìàã. ..Ùÿð äÿôÿ ìöñÿëìàíëàðûí 

ìöñÿëëàéà ÷ûõìàãëàðû èëÿ Àëëàù éàüûø 

éàüäûðñà, äÿõè áóíäàí ñîíðà áèð êÿñ äÿëè 

äåéèë êè, àðõ ÷ûõàðòñûí, .. êÿùðèç âóðäóðñóí.. 


ÊßÙÐÈÇËÈ ñèô. Êÿùðèçè îëàí. Êÿùðèçëè áàü. 

– [Ýÿðàé àüà] ..ôèêðÿí þç êÿùðèçëè ìöëêëÿðèíÿ, 

Ãàðàáàüà ãàéûäûð, Ìöãèì áÿéèí ãàðàñûíúà 

ìûðûëäàíûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊßÙÐÈÇØÅÉÒÀÍÛ èñ. çîîë. Ãàðûíàéàãëûëàð 

ôÿñèëÿñèíäÿí äàéàç ñóëàðäà, êÿùðèçëÿðäÿ éàøàéàí 

úàíëû. 

668 

ÊßÊÈË 

ÊßÊß ñèô. Äàíûøàðêÿí êÿêÿëÿéÿí; êÿêîâ. 

Êÿêÿ óøàã. Àíàäàí êÿêÿ (ç.) äîüóëìàã. 

ÊßÊßËßÌß 1. “Êÿêÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

Îíóí äàíûøàíäà êÿêÿëÿìÿñè âÿ àäû Ãÿùðÿìàíà 

ñàáèã éîëäàøû Ìåðàúû õàòûðëàäûðäû. 


2. Äàíûøàðêÿí áÿçè ñÿñëÿðè ãåéðè-èðàäè îëàðàã 

äÿôÿëÿðëÿ òÿêðàð åòìÿêäÿí èáàðÿò íèòã 

íþãñàíû. 

ÊßÊßËßÌßÊ ô. 1. Äàíûøàðêÿí áÿçè ñÿñëÿðè 

ãåéðè-èðàäè òÿêðàð åäÿðÿê ÷ÿòèíëèêëÿ äàíûøìàã. 

Ãûçû åë÷èëÿð äàíûøäûðûðëàð êè, ýþðñöíëÿð, 

ãûç êàð äåéèë, åøèäèðìè, ëàë äåéèë âÿ êÿêÿëÿìèð. 

Ð.ßôÿíäèéåâ. // ìÿú. Íÿ äåéÿúÿéèíè 

áèëìÿéèá äèëè ÷àøìàã, äèëè ñþç òóòìàìàã, 

ãûðûã-ãûðûã äàíûøìàã. Íÿñðÿääèí áàøëàéûð 

êÿêÿëÿìÿéÿ.. “Ì.Í.ëÿòèô.” Áóðàäà ìöãÿññèð 

êÿêÿëÿäè âÿ úàâàá âåðÿ áèëìÿäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

2. Á à õ êÿêÿëÿíìÿê. 

êÿêÿëÿéÿ-êÿêÿëÿéÿ çÿðô Êÿêÿëÿéÿðÿê, 

äèëè äîëàøà-äîëàøà, ÷àøà-÷àøà, äèëè òîïóã ÷àëà- 

÷àëà. Íÿ êÿêÿëÿéÿ-êÿêÿëÿéÿ äàíûøûðñàí – Ëà- 

÷ûíûí ÿìèñè êÿêÿëÿéÿ-êÿêÿëÿéÿ äåéèðäè. 


ÊßÊßËßÍÌß “Êÿêÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

Ðöñòÿì êèøèíèí éàøûíà ëàéèã îëìàéàí øÿêèëäÿ 

õîðóçëàíûá êÿêÿëÿíìÿñè Ãîøàòõàíà ÿââÿëúÿ 

ïèñ òÿñèð åòñÿ äÿ, ýåòäèêúÿ ìÿíàñûç âÿ ýöëöíú 

ýþðöíìÿéÿ áàøëàéûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊßÊßËßÍÌßÊ ô. Õîðóçëàíìàã. Áèçè ùå÷ 

áèð âàõò àëäàäà áèëìÿçñèíèç, – äåéÿ .. ïîëèñ 

õÿôèééÿñè êÿêÿëÿíäè. Ì.Ùöñåéí. ..×àð ìÿùêÿìÿñèíèí 

ìÿìóðëàðû áèð âàõò Ðöñòÿìèí ãàðà 

äàìûíû åøìèø, éàðàðëû áèð øåé òàïìàäûãëàðû 

ö÷öí Ðöñòÿìèí öñòöíÿ êÿêÿëÿíìèøäèëÿð. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Øàùïÿðè:] Áóðà áàõ! Þçöí äÿ 

ìÿíèì öñòöìÿ êÿêÿëÿíìÿ! Á.Áàéðàìîâ. 

ÊßÊßËÈÊ èñ. Êÿêÿ àäàìûí ùàëû; êÿêîâëóã. 

Êÿêÿëèéèíäÿí óòàíìàã. 

ÊßÊßÌß “Êÿêÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÊßÌßÊ áàõ êÿêÿëÿìÿê. 

ÊßÊÈË èñ. [ôàðñ.] 1. Áÿçè ãóøëàðûí áàøûíäà 

òîïà øÿêëèíäÿ òöê. Ôÿðÿíèí êÿêèëè. Ýþéÿð÷èí 

êÿêèëè. // Àò âÿ áÿçè áàøãà ùåéâàíëàðûí ãóëàãëàðû 

àðàñûíäàí ñàëëàíàí òöê òîïàñû. Ãàðà àòûí 

êÿêèëè; Òåë-òåë îëóá òþêöëö; Ùÿð éåòÿíÿ éàð 

äåñÿí; Éàð áàúàäàí òþêöëö. (Áàéàòû). [Èëéàñ 

Àäèëÿéÿ:] Àõûðäà ÿðê èëÿ [àòûí] êÿêèëèíäÿí 

òóòóá äàðòäûì. ß.Ìÿììÿäõàíëû.

ÊßÊÈËÁÀØ 

2. Êèøèëÿðäÿ: àëûíà òþêöëÿí ñà÷. Êÿêèëèíè 

öçöíÿ òþêìÿê. Ïàïàüûí àëòûíäàí êÿêèëè ýþðöíöð. 

– Êÿêèëÿ áàõ, êÿêèëÿ; Êÿêèë öçÿ òþêöëÿ; 

Ãèéàìÿò î ýöí ãîïàð; Éàð ýþçöìäÿí ÷ÿêèëÿ. 

(Áàéàòû). // Ãûðõûëìûø áàøûí îðòàñûíäà ñàõëàíàí 

òöê òîïàñû. Óøàüûí áàøûíäà êÿêèë ñàõëàìàã. 

– [Úöìðö Àüàìàëûíûí] áàøûíûí îðòàñûíäà 

êÿêèëè îëàðäû. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÊßÊÈËÁÀØ ñèô. äàí. Áàøûíäà êÿêèëè îëàí; 

êÿêèëëè. Êÿêèëáàø îüëàí. 

ÊßÊÈËÁÀÇ èñ. âÿ ñèô. [ôàðñ.] Êÿêèë ãîéìàüû, 

êÿêèë ñàõëàìàüû ñåâÿí àäàì. Êÿêèëáàç 

îüëàí. – [ßùìÿä:] Íÿäÿí þòðö ìÿíè àõòàðûðñàí, 

àé ùèéëÿáàç, êÿíäèðáàç, îéóíáàç, 

êÿêèëáàç. Í.Âÿçèðîâ. 

ÊßÊÈËÚÈÊ èñ. Áàëàúà êÿêèë, êè÷èê êÿêèë. 

ÊßÊÈËÄÀÐÀÃ èñ. ìÿù. Øàíàïèïèê. 

ÊßÊÊÈËÄßÊ çîîë. áàõ ÷ÿê÷ÿêè. Áè÷ÿíÿêëÿðäÿ 

êÿêêèëäÿêëÿð ãàããûëäàøûð. 

ÊßÊÈËËÈ ñèô. 1. Êÿêèëè îëàí. Êÿêèëëè ôÿðÿ. 

– Êÿêèëëè äóðíàëàð ùåé ãàòàð-ãàòàð; Ãàããûëäàøûá 

êå÷èð, à÷ûëìûø áàùàð. Ð.Ðçà. ..Êÿêèëëè 

áîç òîðàüàéëàð ùÿðÿíè þç äèëèíäÿ ãàðøûëàéûðäûëàð. 


2. Áàøûíäà êÿêèë ñàõëàìûø, êÿêèë ãîéìóø. 

Êÿêèëëè óøàã. 

ÊßÊÊÈËÒÈ èñ. Êÿêëèéèí ÷ûõàðäûüû ñÿñ. Êÿêëèéèí 

êÿêêèëòèñè åøèäèëèðäè. 

ÊßÊËÈÊ 1 èñ. Òîéóã úèíñèíäÿí ÿëâàí òöêëö 

÷þë ãóøó. ×èë êÿêëèê. Àü êÿêëèê. – ×îáàí 

îõóð, ÷àëûð, äàüëàð ñÿñëÿíèð; Íÿ àíëàäûð î 

êÿêëèêëÿð òóðàúà À.Øàèã. Ùàâà èøûãëàøàíäà 

êîëëóãëàðäàí áèëäèð÷èí, òóðàú, êÿêëèê ïûðûëäàøûá 

ãàëõäûãúà [áÿéëÿð] àëûúû ãóøëàðû áóðàõûá 

îâëàéûðäûëàð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Êÿêëèê êèìè 

– úèëâÿëè ùÿðÿêÿò ùàããûíäà. Îòóçóíäà êÿêëèê 

êèìè ñÿêÿðñÿí; Èýèäëèê åëÿéèá ãàíëàð òþêÿðñÿí. 

“Êîðîüëó”. Ðÿããàñÿ äÿ êÿêëèê êèìè ñöçöá 

ýåäèð ÷ÿìÿíëèéÿ; Ùÿð êþíöëäÿí áèð ñÿñ ýÿëèð, 

“þëìÿìèøÿì, ñàüàì!” – äåéÿ. Ñ.Âóðüóí. 

Þòìÿ êÿêëèê êèìè ìèí íàç èëÿ ÿëâàí ýåéèíèá; 

Áèçèì ÿòðàôà äà, îëìàçìû êè, ïÿðâàç åäÿñÿí 


◊ Êÿêëèéè àçìàã (ÿñëè ýÿéèðèéè àçìàã) – 

áàõ ýÿéèðèê. 

ÊßÊËÈÊ 2 áàõ êÿêèë. Áÿé .. [àòûí] êÿêëèéèíè 

ñûüàëëàäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÊßÊËÈÊÎÒÓ èñ. áîò. Ãûðìûçû, áÿíþâøÿéè 

ðÿíýëè õûðäà ÷è÷ÿêëÿðè îëàí, ýþâäÿñè éåðëÿ 

ÊßËÀÌ 

ñöðöíÿí ÷îõèëëèê áèòêè. Êÿêëèêîòóíóí àë ÷è÷ÿéèíèí, 

äåìè éàðïûçûíûí ÿòðèíè ýþâøÿíÿ éàéàí 

õîø âÿ òÿìèç ñÿùÿð ìåùè ñàíêè [Íÿáèéÿ] ãöââÿò 

âåðèðäè. ß.Àáàñîâ. [Ñÿðâèíàç ãàðû:] Ãàøûãëà 

êÿêëèêîòó ÷àéûíû äà öñòöíäÿí è÷, áÿëêÿ 

äÿ òÿðëÿéÿñÿí, àüðû-àúûí úàíûíäàí ÷ûõà. 


ÊßÊÎÒÓ áàõ êÿêëèêîòó. Êÿêîòóëàðûí èéè 

ùÿð òÿðÿôÿ éàéûëûðäû. ß.Âÿëèéåâ. Áèð êÿêîòó, 

áèð äÿ àü áîéìàäÿðÿí; Îëñà, áèðúÿ ýöíäÿ 

äèðèëÿðÿì ìÿí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÊßÊÎÂ èñ. äàí. Êÿêÿëÿéÿí àäàì; êÿêÿ. 

Êÿêîâ àäàì. Êÿêîâ óøàã. 

ÊßÊÎÂËÀÌÀ “Êÿêîâëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÊßÊÎÂËÀÌÀÃ äàí. áàõ êÿêÿëÿìÿê. 

Óøàã êÿêîâëàéûð. 

ÊßÊÎÂËÓÃ äàí. áàõ êÿêÿëèê. 

ÊßÊÐß, ÊßÊÐßÎÒÓ èñ. áîò. ßñàñÿí äÿâÿëÿðèí 

éåäèéè éàáàíû àúû îò áèòêèñè. 

ÊßË èñ. 1. Èø ùåéâàíû êèìè èñòèôàäÿ åäèëÿí 

úàìûøûí åðêÿéè. Êÿë àðàáàñû. – Âàð áó êÿíääÿ 

éåíÿ åëÿ éîõñóëëàð; Íÿ úöòö âàð, íÿ êîòàíû, 

íÿ êÿëè. À.Ñÿùùÿò. [Úàâàí îüëàí] íàçèê ýÿðìÿøîâ 

ñàïëû øàëëàüûíû òÿðïÿäèá êÿëëÿðè ùàéëàäû. 


2. ßñàñÿí äàüëàðäà âÿ ìåøÿëÿðäÿ éàøàéàí 

÷þë ùåéâàíû (áÿçÿí “äàüêÿëè” øÿêëèíäÿ). Êÿë 

îâóíà ÷ûõìàã. Êÿë âóðìàã. 

3. ìÿú. Éåêÿ, ãöââÿòëè, ýöúëö, çîðáà àäàì 

ùàããûíäà. Êÿëÿ îõøàéûð. Ëàï êÿëäèð. 

ÊßËÀÜÀÉÛ èñ. Ìöõòÿëèô ðÿíýëè, ùàøèéÿëè, 

íàçèê ãàäûí èïÿê áàø þðòöéö. Àü êÿëàüàéû. 

Êÿëàüàéû þðòìÿê. – Êÿëàüàéû ÿëâàí, ãÿñÿáÿ 

ãûéüàú; Àëòûíäàí úóíàñû, ùàéûô êè, éîõäóð. 

Ì.Ï.Âàãèô. Ãûç Àüàìåùäèíè ýþðÿí êèìè áàøûíû 

þðòäö, êÿëàüàéûñûíû ÷ÿêäè öçöíÿ, ÷ÿêèëäè 

äàõìàíûí áèð áóúàüûíà. Å.Ñóëòàíîâ. 

ÊßËÀÜÀÉÛ×ÛËÛÃ èñ. Êÿëàüàéû òîõóìà 

ñÿíÿòè. 

ÊßËÀÜÀÉÛËÛ ñèô. Áàøûíà êÿëàüàéû þðòìöø, 

áàøûíäà êÿëàüàéû îëàí. Êÿëàüàéûëû ãûç. Êÿëàüàéûëû 

ãàäûí. – Åëèí êÿëàüàéûëû ýþçÿë ýÿëèíè. 


ÊßËÀÜÀÉÛÒÎÕÓÉÀÍ, ÊßËÀÜÀÉÛ×Û èñ. 

Êÿëàüàéû òîõóìàãëà ìÿøüóë îëàí àäàì, óñòà. 

ÊßËÀÌ èñ. [ÿð.] Ñþç. Ñþç êÿëàì áèøèðÿð 

àüûç êöððÿäÿ; Äÿéÿð þç áàøûíà – äÿéÿíÿê 

îëñà... Ì.Àðàç. // Ùèêìÿòàìèç, íÿñèùÿòàìèç 

ñþç (èôàäÿ). Ôöçóëèíèí êÿëàìû. Àòàëàðûí êÿëàìû. 

669

ÊßËÁßÒÈÍ 

– Ìöÿëëèìèí êÿëàìû; Àë, ñàõëà åùòèðàìû. 

Ì.ß.Ñàáèð. [Ãîúà:] Åëëÿðÿ òÿñÿëëè âåðÿí áó 

êÿëàì Íèçàìèíèí êÿëàìûäûð.. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

// Äàíûøûã, ñþùáÿò. ßââÿë òààì, ñîíðà 

êÿëàì. (Àòà. ñþçö). 

ÊßËÁßÒÈÍ èñ. [ÿð. êÿëáÿòåéí – èêèäèøëè èò] 

Ìûõ âÿ ñ. äàðòûá ÷ûõàðìàã, áèð øåéè òóòìàã, 

ìÿôòèë êÿñìÿê âÿ ñ. ö÷öí èêèàüûçëû ìàøàøÿêèëëè 

ìåòàë àëÿò. Äöëýÿð êÿëáÿòèíè. Ìîíòéîð 

êÿëáÿòèíè. – [Óñòà Ùÿñÿí:] Àé Ùàúû, äÿëëÿê 

íÿäèð ×àüûðàúàãñàí, ýÿëèá áèð àò êÿëáÿòèíèíè 

ñàëàúàã äèøèíÿ, äàðòûá ÿíýèíè äÿ äèøèíèí öñòöíäÿ 

÷ÿêÿúÿê. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ãóðä .. îíó 

êöò êÿëáÿòèí êèìè ñûõûá ãàí÷ûð åòìèøäè. 


◊ Êÿëáÿòèíëÿ (ñþçö, úàâàáû âÿ ñ.) ÷ÿêìÿê 

(ãîïàðìàã) – äàíûøìàüà, úàâàá âåðìÿéÿ 

ìÿúáóð åòìÿê. Õÿñòÿõàíàäà éàòûðäû, ýöíàøûðû 

áàëàúà Ñÿòòàðëà õÿñòÿõàíàíûí êîðèäîðëàðûíäà 

òèáá áàúûëàðûíûí ÿë-àéàüûíà äîëàøûðäûã 

âÿ àüûçëàðûíäàí êÿëáÿòèíëÿ áèð-èêè ñþç ãîïàðäûðäûã. 


ÊßË×ß èñ. Úàìûø áàëàñû. Êÿë÷ÿíè ÿìèçäèðìÿê. 

– Òåëëè èíÿê âÿ úàìûøû ñàüûá ãóðòàðäû. 

Êÿë÷ÿ âÿ äàíàíû ÷ÿêèá áàüëàäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊßËß èñ. 1. Úèíñ àðòûðìàã ö÷öí ñàõëàíûëàí 

àõòàëàíìàìûø, áóðóëìàìûø, úèíñëèê êÿë. 

2. ìÿú. âóëã. Îéíàø, àøíà (êèøè ùàããûíäà). 

Ýöëþéøÿ áó ãàäûíà òÿðÿô ïèñ-ïèñ áàõûá: – 

Ìÿëÿê îëìàñà, ùå÷ áåëÿ êÿëÿê îëàðìû – äåäè, 

– äàëûíà áèð î ãÿäÿð êÿëÿ, áóüà òîïëàéà áèëÿðìè 


ÊßËßÁßÊ áàõ êÿïÿíÿê. [Ùÿñÿí Ñÿááàù:] 

Áàõ, äîüäó ýöíÿø, ýöëäö ÷è÷ÿêëÿð; 

Ñåéð åò, íÿ ýþçÿë øÿí êÿëÿáÿêëÿð! Ù.Úàâèä. 

ßëâàí ðÿíýÿ ÷àëàí äàüëàðûí öñòöíäÿ öçÿí 

éåëêÿíëÿð àü ãàíàäëû êÿëÿáÿêëÿð êèìè òèòðÿéÿòèòðÿéÿ 

ýåäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãàð ïàð÷àëàðû 

ùàâàäà àü êÿëÿáÿêëÿð êèìè ó÷óøóð. Ñ.Ùöñåéí. 

ÊßËß×ß èñ. ìÿù. Áàëàúà êÿëÿ. 

ÊßËßÔ èñ. 1. Éóìðó øÿêèëäÿ ñàðûíìûø ñàï, 

èïëèê, ìÿôòèë âÿ ñ.; éóìàã. Éóìøàã ñàï êÿëÿôè. 

Èï êÿëÿôè. Êÿëÿô ñàðûìàã. – [Ö÷öíúö ãûç:] Ãàðû 

íÿíÿ, éóíó ÿéèðäèì. Êÿëÿôè éóìàãëàéûá ãóðòàðäûì. 


2. ìÿú. Äîëàøûã øåé ùàããûíäà. [Ôÿðùàä] 

ôèêèðëÿøäèêúÿ ôèêðè óçàíäû âÿ äöéöí äöøìöø 

ôèêèð êÿëÿôè à÷ûëìàüà áàøëàäû. ß.Âÿëèéåâ. Äèêñèíèá 

ãà÷ûðàì; ãàôèéÿëÿðèí äîëàøûã êÿëÿôèíäÿí. 

Ð.Ðçà. 

670 

ÊßËßÔËßÍÌßÊ 

◊ Êÿëÿô äîëàøìàã – ÷ûõûëìàç, ÷ÿòèí, äîëàøûã 

âÿçèééÿò éàðàíìàã. [Ñöëåéìàí:] ..Êÿëÿô 

éàìàí äîëàøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. [Úàìàë:] Íÿ 

õÿáÿð âåðÿéäèì, êÿëÿô åëÿ äîëàøûá êè... 

Ñ.Ðÿùìàí. Êÿëÿô êèìè (òÿêè) – äîëàøûã, ïûðòëàøìûø, 

ãàðûøûã. Êÿëÿôè äîëàøäûðìàã – áèð 

øåéè ãàðûøäûðìàã, äîëàøäûðìàã, äàùà ÷ÿòèí 

âÿçèééÿòÿ ñàëìàã. Ýþðöíäöéö êèìè, áöòöí 

êÿëÿôè äîëàøäûðàí îâóðòäàã ùåñàáäàð úÿíàáû 

èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Êÿëÿôè ãàðûøìàã – âÿçèééÿòè 

õàðàáëàøìàã, àüûðëàøìàã, ÿùâàëû äàùà 

äà ïîçóëìàã. Î, äþðä ýöí áåëÿ áèð ãûçäûðìà 

è÷èíäÿ éàòäû, áåøèíúè ýåúÿñè îíóí êÿëÿôè ãàðûøäû, 

ñÿùÿðÿ éàõûí êå÷èíäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Êÿëÿôèí 

óúó à÷ûëìàã – áèð èøèí ñÿáÿáè ìöÿééÿíëÿøìÿê, 

èçè, êþêö òàïûëìàã, ìÿëóì îëìàã. 

Êÿëÿôèí óúóíó èòèðìÿê – ïèñ âÿçèééÿòÿ 

äöøìÿê, ùàäèñÿëÿðäÿí áàø à÷ìàìàã, íÿ åäÿúÿéèíè 

áèëìÿìÿê, äîëàøûá ãàëìàã. Êÿëÿôèí 

óúóíó òàïìàã (ÿëÿ êå÷èðìÿê) – áèð èøèí 

èçèíÿ äöøöá êþêöíö, ñÿáÿáèíè òàïìàã, ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê. 

[Ñÿðùÿíýÿ] åëÿ ýÿëäè êè, 

ìöõòÿëèô èïëÿðèí áèð-áèðèíÿ èëèøäèéè íþãòÿ, êÿëÿôèí 

óúó ÿëèíÿ êå÷ìèøäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. Ïðèñòàâ 

êÿëÿôèí óúóíó òàïìàã ö÷öí çÿìè ñàùèáè 

îëàí Úàìàëû ùÿáñ åëÿéèá, ñòðàæíèêëÿðèí ãàáàüûíà 

ãàòäû. ß.Àáàñîâ. Èïÿê êÿëÿôèíÿ äþíäÿðìÿê 

– éóìøàëòìàã, õàñèééÿòèíè ùÿëèìëÿøäèðìÿê, 

ðÿôòàðûíû éàõøûëàøäûðìàã. 

ÊßËßÔ×ß èñ. 1. Èï, ñàï äîëàìàã âÿ éà 

äîëàíìûø èïè ñàðüûäàí à÷ìàã ö÷öí àëÿò; ñàðüàú, 

ôûðëàíãûú. Èòèðìèøÿì êÿëÿô÷ÿíèí áàøûíû; 

Òàïàíìûðàì öçöéöìöí ãàøûíû.. Øÿùðèéàð. 

2. Êÿëÿô. 

◊ Êÿëÿô÷ÿñè ãàðûøìàã – èøè ÷ÿòèíëÿøìÿê, 

äàðà äöøìÿê. Êÿëÿô÷ÿñè ïûðòëàøûã (ïûðòëàã) 

äöøìÿê – áàõ êÿëÿô÷ÿñè ãàðûøìàã. Èøè ÷ÿëïÿøèê 

îëàí, êÿëÿô÷ÿñè ïûðòëàã äöøÿí, äàðäàí 

ãóðòàðìàã èñòÿéÿíëÿð .. ýÿëèá [Ñàéàëûíû] òàïàðäûëàð. 


ÊßËßÔËßÌß “Êÿëÿôëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßËßÔËßÌßÊ ô. Èðè âÿ éà ñàïû äöê÷ÿäÿí 

à÷ûá ïûðòëàøìàìàã ö÷öí êÿëÿô÷ÿéÿ âÿ 

éà äèçÿ äîëàìàã, êÿëÿô øÿêëèíÿ ñàëìàã; éóìàãëàìàã. 

ÊßËßÔËßÍÌß “Êÿëÿôëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßËßÔËßÍÌßÊ ìÿúù. Êÿëÿô÷ÿéÿ âÿ éà 

äèçÿ äîëàíàðàã êÿëÿô øÿêëèíÿ ñàëûíìàã; éóìàãëàíìàã.

ÊßËßÊ 

ÊßËßÊ èñ. Ùèéëÿ, ôûðûëäàã, áàäàëàã, áèúëèê, 

ôÿíä, àëäàòìà. Êÿëÿê èëÿ ýÿëÿí êöëÿê èëÿ 

ýåäÿð. (Àòà. ñþçö). [Ñöëåéìàí:] Þéðÿí áó 

êÿëÿéè, àðâàäû òàï, òåç òîé åëÿ! Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

[Ìóñòàôà áÿé:] Ìèðçÿ Êÿðèì, áóíëàð ùàìûñû 

ñÿíèí êÿëÿéèíäèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

◊ Êÿëÿê ýÿëìÿê – éàëàí ñþçëÿðëÿ, ùèéëÿ 

èëÿ àëäàòìàã, ôûðûëäàã èøëÿòìÿê. [Íÿáè:] Ìåùäèíèí 

ÿëèíäÿí äàä åäÿð ôÿëÿê; Íà÷àëíèêëÿð 

ìÿíÿ ýÿëèðëÿð êÿëÿê. “Ãà÷àã Íÿáè”. [Ñàëàìîâ:] 

Àäÿ, .. ñÿí äÿ ìÿíÿ êÿëÿê ýÿëèðñÿí Ú.Úàááàðëû. 

Êÿëÿê èøëÿòìÿê – áàõ êÿëÿê ýÿëìÿê. 

[Ùàúû Ìåùäè:] Ùÿð íÿ êÿëÿéèí âàð, èøëÿò. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ìîëëà Ãàñûì àíëàäû êè, 

áåëÿ úàìààòûí è÷èíäÿ ùÿð íÿ êè, êÿëÿéè âàðñà, 

èøëÿäÿ áèëÿúÿêäèð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Êÿëÿê ãóðìàã 

– áèúëèê èøëÿòìÿê, ùèéëÿ äöçÿëòìÿê. 

Ëàêèí î éåðëÿðäÿ ýåäèð, äóðìàéûð; Áèð åëÿ 

ëàéèãëè êÿëÿê ãóðìàéûð. Ì.ß.Ñàáèð. [Úàùàí:] 

Áèçÿ äÿ ñÿí ãóð êÿëÿê, ñÿí ãóð êÿëÿê, ñÿí ãóð 

êÿëÿê. Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ùàúû Ôÿðÿú:] Çèéíÿò 

õàíûìû ýþðìÿê ö÷öí íÿ êÿëÿê ãóðäóìñà, 

çàëûì ãûçû åëÿ äÿëèëëÿð ýÿòèðäè êè, ãàëäûì 

ìÿÿòòÿë. Í.Âÿçèðîâ. Êÿëÿéÿ äöøìÿê – òîðà 

äöøìÿê, ùèéëÿéÿ àëäàíìàã, èøÿ äöøìÿê. 

[Ùàúû Ìóðàä:] Ñåéèäèí êÿëÿéèíÿ äöøöá úÿìè 

äþâëÿòèíè ìÿñúèäÿ âÿãô åòìèøäèð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ßúÿá êÿëÿéÿ äöøäöê, ÿúÿá ãàëäûã õàòàäà. 

Ñ.Ðöñòÿì. Êÿëÿéÿ ñàëìàã (ãîéìàã) – úÿíúÿë 

èøÿ ñàëìàã. [Ýöë÷þùðÿ:] ßñýÿð áèçè êÿëÿéÿ 

ãîéóá, ñÿíèí àúûüûíà âÿ ìÿíèì ÿçàáûìà ñÿáÿá 

îëäó. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Êÿëÿéè áàø òóòìàìàã 

– ùèéëÿñè ùÿéàòà êå÷ìÿìÿê, áîøà ÷ûõìàã. 

[Ìÿøÿäè Èáàä:] Ëîòóëàð ïóë ñþùáÿòèíè 

åøèäèá ãà÷äûëàð. Éîõ, ìÿíèì êÿëÿéèì áàø 

òóòìàäû. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Êÿëÿéè êÿñèëìÿê – 

öçöëìÿê, ÿëäÿí äöøìÿê. Êÿëÿéèíè êÿñìÿê 

– ñîí äÿðÿúÿ éîðìàã, èíúèòìÿê, ÿëäÿí ñàëìàã, 

÷îõ ÿçèééÿò âåðìÿê, öçìÿê. Éîë êÿëÿéèìèçè 

êÿñäè. – [ßùìÿäîâ:] ×àäûðäàí, áðåçåíòäÿí 

òàï, éîõñà áó ýöí áèçèì êÿëÿéèìèçè êÿñÿð. 

Ìèð Úÿëàë. Êÿëÿéèíèí öñòö à÷ûëìàã – ùèéëÿñè, 

áèúëèéè, ôûðûëäàüû àøêàðà ÷ûõìàã, áÿëëè îëìàã, 

áàø òóòìàìàã. [ßñýÿð:] Çÿðÿð éîõäóð, 

áèð-èêè ñààòäàí ñîíðà ìÿíèì êÿëÿéèìèí öñòö 

à÷ûëàð, îíäà ãûç äà ñåâèíÿð, ìÿí äÿ ñåâèíÿðÿì. 


ÊßËßÊÁÀÇ ñèô. 1. Ùèéëÿýÿð, áèú, ôÿíäýèð, 

ôûðûëäàã÷û. Ãûø äîëàíàð, éàç îëàð; Ýþëäÿ 

þðäÿê, ãàç îëàð; Ùÿð íÿ äåñÿí ãûçà äå; Ýÿëèí 

ÊßËß-ÊÞÒÖÐ 

êÿëÿêáàç îëàð. (Áàéàòû). [Ãàðû Ùàøèìèéÿ:] 

Èíäè êè [Ìÿúíóí] êÿëÿêáàç êîð êèìè áèçèì 

îáàéà ýÿëèð, ñÿí äÿ ùèéëÿéÿ ùèéëÿ èëÿ ìöãàáèëÿ 

åò, îüëóì! ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Çàðàôàòëà 

èøëÿäèëèð. Àé êÿëÿêáàç! – [ßñýÿð:] Ùàëàë îëñóí 

Ñöëåéìàí; Ñÿí íÿ êÿëÿêáàçñàí, øåéòàí! 


2. Çàðàôàò÷û, ìàñãàðà÷û, ìÿçÿëè àäàì ùàããûíäà. 

ÊßËßÊÁÀÇËÛÃ èñ. Áèúëèê. Ùèéëÿýÿðëèê, 

ôÿíäýèðëèê. Öçöíäÿí êÿëÿêáàçëûã òþêöëöð. – 

ßí íÿùàéÿò, ÷ûõûëìàç âÿçèééÿò Ñÿðâÿðè êÿëÿêáàçëûüà 

ìÿúáóð åäèð. ß. Ñóëòàíëû. 

ÊßËßÊ×È èñ. Êÿëÿêáàç. 

ÊßËßÊ×ÈËÈÊ èñ. Êÿëÿêáàçëûã. 

ÊßËßÊß èñ. ìÿù. Éåíè äîüìóø ùåéâàíûí 

àüóç ñöäöíöí áèøìèøè. 

ÊßËßÊËßÌß “Êÿëÿêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßËßÊËßÌßÊ ô. äàí. Êÿëÿê ýÿëìÿê, 

àëäàòìàã. [Ìÿøÿäè Èáàä:] Ýþðöì ùàìàì÷ûíû 

áèð íþâ êÿëÿêëÿéÿ áèëÿðÿììè Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

ÊßËß-ÊÞÒÖÐ ñèô. 1. Öñòö ùàìàð îëìàéàí, 

íàùàìàð; ýèðèíòèëè-÷ûõûíòûëû (ñÿòù ùàããûíäà). 

Êÿëÿ-êþòöð äèâàð. Êÿëÿ-êþòöð äàø. – 

Èðè êÿëÿ-êþòöð ÿòÿêëÿðè ãàðàòèêàí êîëëàðû èëÿ 

äþøÿíìèø äàüëàð àðàñûíäà éóõàðû ãàëõäûãúà 

òÿáèÿò âÿ ùàâà áöòöí áàøãàëàøûð. À.Øàèã. 

..Ãàéûã ôÿíÿð èøûüûíäà àéäûí ýþðöíÿí áîç, 

êÿëÿ-êþòöð ãàéàëàðûí ö÷-äþðä àääûìëûüûíäà 


2. Ãàáà, êîáóä, éþíäÿìñèç, éàðàøûãñûç, áè- 

÷èìñèç. Êÿëÿ-êþòöð ÿë. – Äÿìèð÷èîüëó áàõäû 

êè, [Êîðîüëó] áèð éåêÿïÿð, êÿëÿ-êþòöð àäàìäû, 

öç-ýþçöíäÿí çÿùì éàüûð. “Êîðîüëó”. Î áàðìàãëàðûí 

ùàìûñû, áèð-áèðèíÿ îõøàéàí êÿëÿêþòöð 

áàðìàãëàðäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Äöçýöí 

îëìàéàí, ÿéðè-öéðö, áè÷èìñèç. Êÿëÿ-êþòöð 

ùÿðôëÿð âÿ ÿéðè õÿòëÿðëÿ àäè øàýèðä äÿôòÿðèíèí 

äþðä âÿðÿãèíè òóòàí áó êàüûç èìçàñûç èäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Áèð äÿ êè, êÿëÿ-êþòöð õÿòëÿ éàçûëìûø 

ñþçëÿðè îõóéóá, õåéèð õÿáÿð îëäóüóíó 

ýþðäöì. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

3. ìÿú. Èíúÿëèêäÿí ìÿùðóì; ãàáà, êîáóä. 

[Êÿðÿìîâ:] Àõûð çàìàíëàð áèð àç ñÿí äÿ êÿëÿêþòöð 

(ç.) äàíûøìàüà áàøëàìûñàí. Ñ.Ðÿùìàí. 

4. ìÿú. ßçàáëû, ÿçèééÿòëÿ äîëó, àüûð, ÿçèééÿòëè. 

[Ôèðèäóí] þìðöíöí êÿëÿ-êþòöð âÿ òèêàíëû 

êå÷ìèøèíè äåéèë, ìèí áèð õÿéàë âÿ öìèäëÿ äîëó 

ýÿëÿúÿéèíè äöøöíöðäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

671

ÊßËß-ÊÞÒÖÐËßØÄÈÐÌß 

ÊßËß-ÊÞÒÖÐËßØÄÈÐÌß “Êÿëÿêþòöðëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊßËß-ÊÞÒÖÐËßØÄÈÐÌßÊ ô. 1. Êÿëÿêþòöð 

åòìÿê. 

2. ìÿú. Ãàáàëàøäûðìàã, êîáóäëàøäûðìàã. 

ÊßËß-ÊÞÒÖÐËßØÌß “Êÿëÿêþòöðëÿøìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊßËß-ÊÞÒÖÐËßØÌßÊ ô. 1. Êÿëÿ-êþòöð 

îëìàã. 

2. ìÿú. Ãàáàëàøìàã, êîáóäëàøìàã. 

ÊßËß-ÊÞÒÖÐËÖÊ èñ. Êÿëÿ-êþòöð øåéèí 

ùàë âÿ âÿçèééÿòè. Éîëóí êÿëÿ-êþòöðëöéö. Õÿòòèí 

êÿëÿ-êþòöðëöéö. 

ÊßËßÊÑÈÇ 1. ñèô. Ùèéëÿñèç, äöç. 

2. çÿðô Êÿëÿê èøëÿòìÿäÿí, êÿëÿê ãóðìàäàí. 

ÊßËßÌ èñ. Éàðïàãëàðû õþðÿéÿ èøëÿíÿí 

áîñòàí áèòêèñè. Áèð áàø êÿëÿì. Êÿëÿì äÿðìÿê. 

– Áàçàðà òóðï, êþê, êÿëÿì, ñîüàí ýÿëÿð ñàòûëìàüà; 

Êöëÿêëè ãàð, éàüûø éàüàð óçóí-óçàäû 

éàéëàüà. À.Ñÿùùÿò. Áàø êÿëÿì áîò. – êÿëÿìèí 

èðè éàðïàãëàð øÿêëèíäÿ à÷ûëàí íþâö. 2 êã 

áàø êÿëÿì àëìàã. Äàø êÿëÿì áîò. – õþðÿéÿ 

èøëÿíÿí éîüóíýþâäÿëè êÿëÿì íþâö. Äÿíèç 

êÿëÿìè áîò. – õþðÿéÿ ãàòûëàí âÿ ìöàëèúÿ 

ìÿãñÿäè èëÿ èøëÿäèëÿí äÿíèç éîñóíó. Äÿíèç 

êÿëÿìè êîíñåðâè. Ýöë êÿëÿì áîò. – ýöë øÿêëèíäÿ 

îëàí êÿëÿì íþâö. Ýöë êÿëÿìè äîüðàìàã. 

// Ùÿìèí òÿðÿâÿçäÿí ùàçûðëàíìûø õþðÿê. 

Êÿëÿì øîðáàñû. 

◊ Êÿëÿì ñóéó – áîðøà çàðàôàòëà âåðèëÿí àä. 

Úàíûì, Àëëàùûí êÿëÿì ñóéó – áîðøó èñòÿéèðñÿí, 

è÷èíäÿí ñîñèñêà ÷ûõûð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÊßËßÌÀÒ [ÿð. êÿëèìàò – “êÿëìÿ” ñþç 

úÿìè] Êÿëìÿëÿð, ñþçëÿð. Îõóíóð ìÿúëèñäÿ õîø 

êÿëÿìàòû; Îõ êèìè áàüðûíû äÿëÿð, àüëàðñàí. 

Ì.Â.Âèäàäè. [Ìöñéþ Æîðäàí:] Èíäè äÿ ìÿíèì 

èëÿ äóðóá-îòóðìàãäàí áèð ïàðà êÿëÿìàòû ùèôç 

åäèáäèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÊßËßÌÁÀØ ñèô. äàí. Ýèðäÿ, éåêÿ áàøû îëàí 

(àäàì ùàããûíäà). Êÿëÿìáàø àäàì. 

ÊßËßÌÄÎËÌÀËÛÃ ñèô. âÿ èñ. Êÿëÿìäîëìàñû 

áèøèðìÿéÿ éàðàð éàðïàãëàðû îëàí áàø 

êÿëÿì. Êÿëÿìäîëìàëûã êÿëÿì. 

ÊßËßÌÄÎËÌÀÑÛ èñ. Êÿëÿì éàðïàãëàðûíà 

áöêöëìöø, äþéöëìöø ÿò âÿ ñ.-äÿí ùàçûðëàíàí 

õþðÿê. Êÿëÿìäîëìàñû áèøèðìÿê. – Áó 

áåø èëèí ìöääÿòèíäÿ “Íèúàò” õöñóñóíäà áó 

òÿðèôëÿðè åøèäÿíäÿí ñîíðà áèð íå÷ÿ êÿëÿìäîë- 

672 

ÊßËËß 

ìàñû éåéèá áÿðê éóõóéà ýåòäèì.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ãóðáàí:] Íèéàç àõøàì áèçÿ 

ýÿë, ñÿíè áèð éàõøû êÿëÿìäîëìàñûíà ãîíàã 

åëÿéèì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. ..Òöêÿçáàí ÿââÿëúÿ 

íÿâÿñèíèí, ñîíðà äà ýÿëèíèíèí áîøãàáûíà 

êÿëÿìäîëìàñû ÷ÿêäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÊßËßÌÃÓÐÄÓ èñ. çîîë. Êÿëÿìÿ çèéàí 

âåðÿí âÿ îíóí è÷èíäÿ îëàí ùÿøÿðàò (ãóðä, 

úöúö). 

ÊßËßÌËÈÊ èñ. Êÿëÿì ÿêèëìèø éåð. Êÿëÿìëèéè 

ñóëàìàã. 

ÊßËßÍÒßÐ èñ. ãÿä. Øÿùÿðèí èíçèáàòè èøëÿðèíÿ 

áàõàí âÿçèôÿëè øÿõñ. [Áàçàðáàøû:] Ùàúû 

àüàíûí ãÿäðèíè áèëìÿéÿíëÿð äÿ âàðäûð, .. ìÿñÿëÿí, 

áèçèì êÿëÿíòÿð. Ï.Ìàêóëó. 

ÊßËßÍÒßÐËÈÊ èñ. òàð. 1. Êÿëÿíòÿðèí âÿçèôÿñè, 

èøè. 

2. Êÿëÿíòÿðèí èäàðÿñè àëòûíäà îëàí ÿðàçè. 

ÊßËßÇ èñ. çîîë. Ñöðöíÿíëÿð ñèíôèíÿ àèä 

îëàí, äàøëûã âÿ ãàéàëûã éåðëÿðäÿ éàøàéàí èðè 

êÿðòÿíêÿëÿ íþâö. Êÿëÿç èëÿí, ÿãðÿá èëÿí, ìàð 

èëÿí; Àüçûíàäÿê ãÿáðèí äîëàð, àüëàðñàí. 


ÊßËÈÊ èñ. [ôàðñ.] Äÿéìÿìèø, éåòèøìÿìèø, 

êàë ãîâóí, éåìèø. Áîñòàí÷ûíûí ñîâãàòû êÿëèê 

îëàð. (Àòà. ñþçö). // Ãîâóíóí, éåìèøèí ãàáûüû 

éàøûìòûë, ÿòè èñÿ áÿðê îëàí íþâö. Óøàüûí ãóúàüûíà 

ö÷-äþðä êÿëèê âåðèá åâÿ ýþíäÿðäèì.. 


ÊßËÈÑÀ áàõ êèëñÿ. Ùàðäà îëñàí, äþâëÿòèäèäàðûí 

îëñóí úèëâÿýÿð; Àðèôÿ ìÿãñÿä íÿ ìÿñúèä, 

íÿ êÿëèñàäûð, ãÿðÿç. Ñ.ß.Øèðâàíè. Äÿñòÿìàç 

åéëÿäèéèí ÷åøìÿ ìöñÿëìàí ãàíûäûð; 

Áèëìèðÿì ùàíñû êÿëèñàäà íÿìàç åéëÿìèñÿí. 


ÊßËËÀÙÛ ñèô. âÿ çÿðô äàí. Þçáàøûíà, àçàä, 

ñÿðáÿñò, þçö èñòÿäèéè êèìè. Êÿëëàùû àäàì. 

Êÿëëàùû äîëàíìàã. – Àäàì âàð, ÷þëëÿðè ýÿçÿð 

êÿëëàùû; Àäàì âàð, òàíûìàç ýþçÿë Àëëàùû. 

“Àááàñ âÿ Ýöëýÿç”. 

ÊßËËß èñ. [ôàðñ.] 1. Áàø. Êÿëëÿñèíäÿí âóðìàã. 

– Îõ àòìà ñÿí áó äàøà; Áó ãàéàéà, áó 

äàøà; Äöøìÿíè åëÿ âóð êè; Êÿëëÿñèíäÿí áóä 

àøà. (Áàéàòû). Ìèñðè ãûëûíú êÿëëÿëÿðè êÿñÿíäÿ; 

Áàüûðñàãëàð úÿìäÿêëÿðÿ äîëàíà. “Êîðîüëó”. 

Êÿëëÿ âóðìàã – áàøû èëÿ âóðìàã. Ãóðä àòûëäû 

ìåéäàíà; Âóðóøäóëàð äîéóíúà; Êå÷è êÿëëÿ 

âóðóíúà; Ãóðä áóëàøäû àë-ãàíà. Ì.Ìöøôèã. 

// Áàøûí òÿïÿ ùèññÿñè, îðòàñû. Èøûãäà êÿëëÿñè 

ïàðûëäàéûðäû.

ÊßËËß 

2. ßòè ÷öðöéöá òþêöëìöø áàø ñöìöéö; 

ãàôà òàñû; ãàôà. Ñêåëåòèí êÿëëÿñè. Ìàìîíòóí 

êÿëëÿñè. – [Õÿééàì:] Áèð áþéöê ãóø ãîíàðàã 

áöðúöíÿ ýþðäöì Òóñóí; Ñöçÿðÿê êÿëëÿñèíè 

ïÿíúÿäÿ Êåéêàâóñóí. Ù.Úàâèä. [Ùÿéàò:] Ñÿí 

ëàï ôèëîñîô îëìóñàí. Ùàìëåò êèìè ÷öðöìöø 

êÿëëÿëÿðëÿ äàíûøìàã èñòÿéèðñÿí. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Êÿëëÿ ãóòóñó – áàõ ãàôà òàñû (“ãàôà”äà). 

3. Á à õ êÿëëÿïà÷à. Êÿëëÿ áèøèðìÿê. Êÿëëÿ 

éåìÿê. 

4. Áèð øåéèí ÿí éóõàðû ùèññÿñè, òÿïÿñè; çèðâÿ. 

Äèâàðûí êÿëëÿñè. Àüàúûí êÿëëÿñè. – Àé ýåòýåäÿ 

ãàðøûäàêû óúà äàüûí êÿëëÿñèíÿ ñàíúûëûá 

ýèçëÿíìÿéÿ áàøëàéûðäû. Ù.Íÿçÿðëè. [Ðöñòÿìèí] 

ýþçëÿðè ãàáàüûíäà .. Ãÿùðÿìàíûí ãóøãîíìàç 

àüàúëàðûí êÿëëÿñèíÿ ÷ûõìàüû úàíëàíäû. 


5. ìÿú. äàí. Àüûë, êàìàë, øöóð ìÿíàñûíäà. 

Êÿëëÿñè éîõäóð. Êÿëëÿñè èøëÿìèð. // ìÿú. äàí. 

×îõ àüûëëû, áàøëû àäàì ùàããûíäà. Éàìàí êÿëëÿäèð. 

6. Êîíóñ âÿ éà éóâàðëàã øÿêèëäÿ èñòåùñàë 

îëóíàí øåé. Èêè êÿëëÿ ïåíäèð. – [Ñóëòàí áÿé:] 

Åëÿ ùàìû ìÿí äåéÿíè äåéèð: áèð ùàëëûúàáîëëóúà 

äóë àðâàä îëà êè, áèð íÿôÿð ìîëëà, ö÷ 

ìàíàò ïóë âÿ áèð êÿëëÿ ãÿíä èëÿ èø òàìàì îëà. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Úàâàä:] Î ýöíëÿð Ìÿøÿäè 

Áàáàíûí ãûçûíûí êÿáèíè êÿñèëÿíäÿ èêè õàëâàð 

áóüäà, .. áèð êÿëëÿ ãÿíä âÿ áèð ýèðâÿíêÿ ÷àé 

ýÿòèðìèøäèëÿð. Á.Òàëûáëû. 

7. ñèô. ìÿíàñûíäà. Áàø, áàøäà îëàí; êÿíàð. 

Êÿëëÿ ïÿíúÿðÿ. – [Íóðèééÿ:] Ãÿðÿíôèë áàúû 

ìÿíè ïÿíúÿðÿëÿðè ãÿðáÿ áàõàí êÿëëÿ îòàüà 

àïàðäû. È.ßôÿíäèéåâ. Åéâàíûí êÿëëÿ ñöòóíóíóí 

ãàáàüûíäà ãîéóëìóø áÿäÿííöìà ýöçýöíöí 

ãàáàüûíäà Àüàçàë þçöíÿ àõûðûíúû ñûüàëû äà 

âåðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Ùÿéÿòèíÿ ñàë äàøû äþøÿíìèø 

åâ èêè êÿëëÿ, áèð îðòà îòàãäàí èáàðÿòäèð. 


8. ìÿú. äàí. Êîáóä, ãàáà, êèìñÿéÿ áîéóí 

ÿéìÿéÿí àäàì ùàããûíäà. Êÿëëÿ óøàã. ×îõ 

êÿëëÿäèð. Êÿëëÿ (ç.) äàíûøûð. 

9. Áàõ çåíèò 1-úè ìÿíàäà. Àâãóñò ýöíÿøè 

äöç êÿëëÿäÿ èäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

◊ Êÿëëÿ-êÿëëÿéÿ ýÿëìÿê (äóðìàã) – öçöçÿ 

ýÿëìÿê, äþéöøìÿê, âóðóøìàã, òîããóøìàã. 

Òàíêëàð ãàáàãëàøäû. Åëÿ áèë, èêè ãî÷ 

êÿëëÿ-êÿëëÿéÿ ýÿëäè. ß.Âÿëèéåâ. // ìÿú. Ìöáàðèçÿ 

àïàðìàã. Çÿíýÿçóð íà÷àëíèêè Ñÿëèì 

ÊßËËßÝÞÇËÖÊ 

áÿéëÿ êÿëëÿ-êÿëëÿéÿ ýÿëÿí, .. àäû äèëëÿð ÿçáÿðè 

ùÿìèí èýèä Ùÿúÿðè äåéèðÿì! Ñ.Ðÿùèìîâ. 

[Ôÿðìàí] ùÿð ýöí þç ìàøûíûíà ÿéëÿøÿðÿê 

äàüëàðëà êÿëëÿ-êÿëëÿéÿ ýÿëèðäè. ß.Ñàäûã. 

Êÿëëÿíè àüàðòìàã – áàõ êÿëëÿíè éåðÿ ãîéìàã 

(àòìàã) 2-úè ìÿíàäà. Êÿëëÿíè éàñòûüà 

àòìàã (ãîéìàã) – áàõ êÿëëÿíè éåðÿ ãîéìàã 

(àòìàã) 1-úè ìÿíàäà. Àò êÿëëÿíè éàñòûüûíà, 

éàõøû óçàí, éàõøû éàò; Ìÿí äèíñÿì äÿ, 

äèíìÿñÿì äÿ, êå÷èíÿúÿê áó ùÿéàò. Ñ.Âóðüóí. 

Êÿëëÿíè éåðÿ ãîéìàã (àòìàã) – 1) éûõûëûá 

éàòìàã, éóõóëàìàã; 2) ìÿú. þëìÿê. Áàõûø 

áÿé: – Äàâà íÿäèð, àé ïðèñòàâ, – äåäè, – àëíûíà 

ýöëëÿíè âóðàðëàð, êÿëëÿíè áèðäÿôÿëèê ãîéàðñàí 

éåðÿ. ß.Àáàñîâ. Ýþçö (ýþçëÿðè) êÿëëÿñèíÿ 

÷ûõìàã – áàõ ýþç. Àõóíäóí ýþçëÿðè ÷ûõûð 

êÿëëÿñèíÿ. “Ì.Í.ëÿòèô”. [Ìÿðäàí:] ..Éîõñà 

ñÿíè î ãÿäÿð áîüàðàì êè, ýþçëÿðèí ÷ûõàð êÿëëÿíÿ 

äàíà ýþçëÿðè êèìè. Í.Âÿçèðîâ. 

ÊßËËßÁßÊßËËß: êÿëëÿáÿêÿëëÿ ýÿëìÿê 

– áàõ êÿëëÿ-êÿëëÿéÿ ýÿëìÿê (äóðìàã) 

(“êÿëëÿ”äÿ). 

ÊßËËß×ÀÐÕ èñ. [ôàðñ.] Íåôò áóðóãëàðûíûí 

âÿ ãöëëÿ øÿêèëëè áàøãà ãóðüóëàðûí òÿïÿñèíäÿ 

îëàí ãàëäûðûúû ÷àðõ. Äîëàìà÷àðõûí êÿëëÿ÷àðõû. 

– Âûøêàëàðûí òÿïÿñèíäÿ ôûðëàíàí êÿëëÿ÷àðõëàðûí 

úûðûëòûñû åøèäèëìèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áóðóãëàðûí 

øàì àüàúû êèìè ñÿìàéà éöêñÿëìÿñè, 

áàøëàðûíäà ãóðóëìóø êÿëëÿ÷àðõûí ôûð-ôûð ôûðëàíûá 

ãóéóëàðäàí íåôò äàðòìàñû .. ÿçÿìÿò òÿøêèë 

åäèðäè. Á.Òàëûáëû. 

◊ Êÿëëÿ÷àðõà âóðìàã – áèð èø âÿ éà ùÿðÿêÿòäÿ 

ñîí ùÿääÿ, èôðàò äÿðÿúÿéÿ âàðìàã; 

ùÿääèíè àøìàã. [Ìèðçÿ Úÿëèë:] [Àòàø] þçáàøûíà 

ãàëñà, êÿëëÿ÷àðõà âóðàð, éàòàí èòëÿðè äÿ 

îéàäàð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊßËËß×ÀÐÕ×Û èñ. äàí. 1. Êÿëëÿ÷àðõäà 

èøëÿéÿí ôÿùëÿ. 

2. ×îõ éöêñÿêëÿðäÿ èøëÿìÿéè áàúàðàí ôÿùëÿ, 

óñòà. 

ÊßËËßÝÞÇ ñèô. 1. Íàüûëëàðäà: ýþçö êÿëëÿñèíäÿ 

îëàí (úàíëû); òÿïÿýþç. Ãÿùðÿìàí àëòûàéàã, 

êÿëëÿýþç àòûíû ñöðöá, Èáðàùèìè äÿ àëäû 

òÿðêèíÿ. (Íàüûë). 

2. ìÿú. Ùèðñëè, òåç ãûçûøàí, ãÿçÿáëè. 

[Øèðàñëàí:] Áèð àç áåëÿ, áèð òÿùÿð àäàìäûð, 

êÿëëÿýþçäöð.. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÊßËËßÝÞÇËÖÊ èñ. äàí. Òåç ùèðñëÿíÿí, 

òåç ãûçûøàí àäàìûí õàñèééÿòè; ùèðñëèëèê. 

673

ÊßËËßËßÌß 

ÊßËËßËßÌß “Êÿëëÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßËËßËßÌßÊ ô. 1. Êÿëëÿ èëÿ äþéöøìÿê, 

êÿëëÿ èëÿ âóðìàã. Ãî÷ëàð áèð-áèðèíè êÿëëÿëÿäèëÿð. 

2. ìÿú. Ãÿñäÿí èíúèòìÿê. 

ÊßËËßËßØÌß “Êÿëëÿëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßËËßËßØÌßÊ 1. ãàðø. Êÿëëÿ èëÿ âóðóøìàã, 

êÿëëÿ èëÿ äþéöøìÿê. Ãî÷ëàð êÿëëÿëÿøäè. 

2. Áàõ êÿëëÿëÿìÿê 2-úè ìÿíàäà. 

ÊßËËßËÈ ñèô. äàí. çàð. Áàøëû, àüûëëû. 

ÊßËËßËÈÊ èñ. 1. ×ÿð÷èâÿíèí öñò óúëàðûíû 

áèðëÿøäèðÿí ýþäÿê àüàú. Êÿëëÿëèê êÿñìÿê. Êÿëëÿëèê 


2. Áèð øåéèí êÿëëÿ (öñò) òÿðÿôèíè òÿøêèë åäÿí 


3. ìÿú. Òÿðñëèê, éåêÿáàøëûã. Êÿëëÿëèê (ç.) 

åòìÿê. Êÿëëÿëèê (ç.) ýþñòÿðìÿê. 

4. ìÿù. Ãàïûíûí öñòöíäÿ îëàí ïÿíúÿðÿ. 

ÊßËËßÌÀÉÀËËÀÃ çÿðô 1. Áàøû àøàüû, 

àéàãëàðû éóõàðû ùàëäà. Êÿëëÿìàéàëëàã éûõûëäûì. 

Êÿëëÿìàéàëëàã îëìàã. – Îëà áèëÿð êè, .. êÿëëÿìàéàëëàã 

äèâàðûí öñòöíäÿí éûõûëûá äöøÿ. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Êÿëëÿìàéàëëàã àøìàã 

(ýÿëìÿê) – áàøûàøàüû ó÷ìàã, éûõûëìàã, åíìÿê. 

[Éàðìÿììÿä Íàçíàçà:] Éàïûøäûì èêè 

ãû÷ûíäàí, øàëáàí êèìè êÿëëÿìàéàëëàã àøäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. [Øîôåð:] Òöôÿíý à÷ûëäû. Þçöì 

äÿ òÿïìÿíèí øèääÿòèíäÿí êÿëëÿìàéàëëàã ãàéûüûí 

äèáèíÿ àøäûì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Òÿðñèíÿ, 

áàøûàøàüû. Ñòóëëàðû êÿëëÿìàéàëëàã ãîéìàã. 

ÊßËËßÏÀ×À èñ. [ôàðñ.] 1. Êÿñèëìèø ãîéóí 

âÿ éà êå÷èíèí áàøû âÿ àéàãëàðû. Êÿëëÿïà- 

÷à áèøèðìÿê. Êÿëëÿïà÷à àëìàã. – Ãàçû äóðäó 

àéàüà, îúàüû éàíäûðäû, êÿëëÿïà÷àíû ñàëäû ÷þëìÿéÿ. 

(Íàüûë). 

2. àøï. Ãîéóí âÿ éà êå÷èíèí êÿëëÿñè âÿ 

àéàãëàðûíäàí áèøèðèëÿí äóðó õþðÿê; áàøàéàã. 

Ñèðêÿ-ñàðûìñàüûíû ùåñàá åäÿí êÿëëÿïà÷à 

éåìÿç. (Àòà. ñþçö). [Çÿðáÿëè:] Éàõøû ëÿòèô 

ïèòè âàð, êöôòÿáîçáàø, êÿëëÿïà÷à âàð, êîòëåò 

âàð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊßËËßÏßÇ èñ. [ôàðñ.] êþùí. 1. Êÿëëÿïà÷à 

áèøèðèá ñàòàí àäàì. Ñÿôÿð ýöíö Õÿëèë ÿìèñè 

êÿëëÿïÿç Èìàíû ýÿòèðèá, åâëÿðèíÿ ùàéàí ãîéóá, 

àíàñû âÿ áàúûñû èëÿ àüëàéà-àüëàéà âèäà åòäè. 


2. Êÿëëÿïà÷à áèøèðèëèá ñàòûëàí äöêàí âÿ ñ. 

Áóðà ñÿððàô äöêàíû äåéèë, êÿëëÿïÿç äöêàíûäûð. 

“Ì.Í.ëÿòèô”. 

674 

ÊßËÌß 

ÊßËËßÏßÇËÈÊ èñ. êþùí. Êÿëëÿïà÷à áèøèðìÿ 

ñÿíÿòè. 

ÊßËÌß èñ. [ÿð.] 1. Ñþç. Ãóðáàí ìîëëàíûí 

àüçûíäàí ÷ûõàí êÿëìÿëÿðè éåéÿúÿêìèø êèìè .. 

îíó äèíëÿéèðäè. À.Øàèã. [Ñÿôÿðÿëè:] Áèçèì Èñòàíáóëäà 

áþéëÿ êÿëìÿëÿð èøëÿíìÿç. Ù.Íÿçÿðëè. 

[Ôÿðìàí ìöÿëëèìèíèí] ..äåäèêëÿðèíè ìÿíèìñÿð 

âÿ ðóñúà ùÿëÿ çÿèô áèëìÿñèíÿ áàõìàéàðàã, 

êÿëìÿëÿðè áèð-áèðèíÿ ãóðàøäûðàðàã ñóàëû ñóàë 

äàëûíúà âåðÿðäè. ß.Ñàäûã. Êÿëìÿ(ñè)- 

êÿëìÿñèíÿ – áàõ êÿëìÿáÿêÿëìÿ. Êÿëìÿêÿëìÿñèíÿ 

õÿáÿð âåðìÿê. // Èôàäÿ, èáàðÿ. 

2. Ñàéëàðëà: áèð, èêè, ö÷ âÿ è. à. êÿëìÿ – áèð 

íå÷ÿ ñþç, àç ñþç, ãûñàúà. Ìåùðèáàí èêè êÿëìÿ 

èëÿ éåíÿ è÷ÿ áèëìÿéÿúÿéèíè âÿ è÷ìÿê èñòÿìÿäèéèíè 

áèëäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. [Ãÿùðÿìàí:] Áó 

èêè ýöíäÿ íÿ åâ ñàùèáè õàíûì èëÿ, íÿ äÿ ãóëëóã÷ó 

èëÿ áèð êÿëìÿ äàíûøìàã åùòèéàúûìûç 

îëìàäû. Ù.Íÿçÿðëè. [Õàëûã:] Áÿëè, ìÿíÿì, äàéàí, 

ñÿíèíëÿ èêè êÿëìÿ ñþçöì âàð. Ñ.Ðÿùìàí. 

3. Êÿëìÿ âÿ éà êÿëìåéè-øÿùàäÿò äèí. – 

ìöñÿëìàíëûüûí ÿñàñ ðÿìçè îëàí “ëàèëàùÿ èëëÿëëàù, 

Ìÿùÿììÿäöí-ðÿñóëëöëëàù” èôàäÿñè (èñëàì 

äèíèíÿ ýþðÿ ùÿð áèð ìöñÿëìàí éàòìàçäàí 

ãàáàã âÿ éà þëÿðêÿí âÿ éàõóä áàøãà ùàëëàðäà 

áó èáàðÿíè ñþéëÿìÿêëÿ ìöñÿëìàí îëäóüóíó 

ýþñòÿðèð). Ñèðàò, ñóàë ãàáàãäàäû, íÿ äàìàãäû 

äöíéàäà; Êÿëìåéè-øÿùàäÿò ëàçûìäû þëÿí âàõòû 

äöíéàäà. Àøûã ßëÿñýÿð. [Àðâàä:] Àé êèøè, 

..ñÿíè ýþðöì þëÿíäÿ äèëèí êÿëìÿéÿ ýÿëìÿñèí, 

ñÿí áÿéÿì ãîéóðñàí êè, ìÿí áèëèì íÿ èø ýþðöðÿì 


◊ Êÿëìåéè-øÿùàäÿòèíè äåìÿê (îõóìàã, 

ñþéëÿìÿê, éàäà ñàëìàã, äèëèíÿ ýÿòèðìÿê) 

– þëöìöíö ýþçö ãàáàüûíà àëìàã, þëìÿéÿ 

ùàçûðëàøìàã. Óçàãäàí äèããÿò åäèðñÿí êè, 

ýþðöì, ÿýÿð [àòëûëàðûí] áàøûíäà ïàïàã âàð, 

êÿëìåéè-øÿùàäÿòèìè îõóéóì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Áó ñþçëÿðè õàòûðûíà ýÿòèðèá Ìîëëà 

Òàíðûâåðäè áàøëàäû .. êÿëìåéè-øÿùàäÿòèíè 

îõóìàüà. Å.Ñóëòàíîâ. Êÿëìÿ êÿñìÿê – 

äàíûøìàã. Ìàðàë áèð äàùà Úóìà èëÿ êÿëìÿ 

êÿñìÿéèá ýåòäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Ùåñàáûíû áàøà 

äöøÿí Ãàðàêèøè äàùà áèð êÿëìÿ äÿ êÿñìÿäè. 

Á.Áàéðàìîâ. [Ðÿøèä:] ..Àíúàã þìðöìäÿ ýþðìÿìèøäèì 

êè, Ãàðà Úàíáàëàéåâ, éà äà Ýþâùÿð 

õàíûì ìÿíèìëÿ êÿëìÿ êÿññèí. È.Ùöñåéíîâ. 

Êÿëìÿ âåðèá êÿëìÿ àëìàã – áàõ êÿëìÿ 

êÿñìÿê. [Ãîúà ãàðû:] Ìÿí ýÿëèí ýåäÿíäÿ

ÊßËÌßÁÀØÛ 

ÊßÌÀË 

îíäàí äà êè÷èê èäèì, ãàéíàíàìëà êÿëìÿ âåðèá 

êÿëìÿ àëàíäà öçöì ãûçàðàðäû. Ãàíòÿìèð. 

êÿëìÿ-êÿëìÿ çÿðô Àéðû-àéðû ñþçëÿðëÿ, ùÿð 

ñþçö àéðûúà. Êÿëìÿ-êÿëìÿ òÿðúöìÿ åòìÿê. 

Êÿëìÿ-êÿëìÿ äèêòÿ åòìÿê. – ßçèçèì, êÿëìÿêÿëìÿ; 

Ñþçö äå êÿëìÿ-êÿëìÿ; Îòóðàã õÿëâÿò 

åâäÿ; Äàíûøàã êÿëìÿ-êÿëìÿ. (Áàéàòû). 

“ßëèô”èí ùþêìöéëÿ, “úèì” ôÿðìàíûéëà; Àðà 

êÿëìÿ-êÿëìÿ, äàüûò “ÿììÿ”íè. Àøûã ßëÿñýÿð. 

ÊßËÌßÁÀØÛ çÿðô Ùÿð ñþçöí áàøûíäà; 

òåç-òåç. Äûðíàãëàðû ìàíèêöðëö, äîäàãëàðû ãûðìûçû; 

Êÿëìÿáàøû äåéèð êè: “Ìÿí åë ãûçûéàì, 

åë ãûçû”. Ñ.Ðöñòÿì. Éà ìÿíèì èíýèëèñúÿì; òÿðúöìÿéÿ 

ìþùòàúäûð; éà î, êåéäèð; Åëÿ “àé ñè” 

äåéèð; “Éåñ” äåéèð; êÿëìÿáàøû “îêåé” äåéèð. 

Ð.Ðçà. 

ÊßËÌßÁßÊßËÌß çÿðô Áèð-áèð, êÿëìÿëÿðëÿ, 

ñþçáÿñþç. Êÿëìÿáÿêÿëìÿ îõóìàã. Êÿëìÿáÿêÿëìÿ 

éàçìàã. 

ÊßËÌßÚÈÊ “Êÿëìÿ”äÿí êè÷. 

ÊßËÌßËÈÊ ñèô. Ñàéëàðëà èøëÿíèá ñþçöí 

ìèãäàðûíû áèëäèðèð. Ñÿìÿä ñÿáð åäÿ áèëìÿéèá 

áèð íå÷ÿ êÿëìÿëèê ìÿêòóá éàçäû. È.Ùöñåéíîâ. 

..Áÿëêÿ ùÿéàòëà þëöì ùàããûíäà; ö÷ êÿëìÿëèê 

áèð ÿôñàíÿ äåäè. Ð.Ðçà. 

ÊßËÒßÍ èñ. ìÿù. Èðè êÿñÿê. Äèøëè ìàëàëàð 

èðè êÿëòÿíëÿðè ÿçèá õûðäàëàéûð. – ßêáÿð 

êÿëòÿíè.. Ìÿøÿäè Ùöñåéíèí êÿëëÿñèíÿ ÷ûðïìàã 

èñòÿéÿíäÿ Ìöñëöì ãîéìàäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÊßËÒßÍËÈ ñèô. ìÿù. Êÿëòÿíè îëàí; êÿñÿêëè. 

Êÿëòÿíëè éåð. Êÿëòÿíëè òàðëà. 

ÊßÌ 1 ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ.] 1. Àç. Éàüûø éàüäû, 

íÿì ãàëäû; Ãÿëéàí êå÷äè, äÿì ãàëäû; Áàü- 

÷àäà áàð áîë èäè; Äîëó âóðäó, êÿì ãàëäû. 

(Áàéàòû). [Óñòà Êÿðáÿëàéûéà:] Åòèãàäûí êàìèëäèð, 

ðóçèí êÿì! ×ÿìÿíçÿìèíëè. Êÿì 

åòìÿê (ãûëìàã) êþùí. – àçàëòìàã, ÿñêèëòìÿê, 

ÿñêèê åòìÿê. Îë ëÿùçÿ ùÿì åòìÿ øÿôãÿòèí êÿì. 

Ôöçóëè. Êÿì ýÿëìÿê – ÿñêèê îëìàã, ÿñêèê 

ýÿëìÿê, ÷àòìàìàã. Îíäà êÿì ýÿëÿí ãûçûëû 

ßëÿìäàð áó óüóëòóëó øÿùÿðèí ùàðàñûíäàí òàïà 

áèëÿðäè Ñ.Ðÿùèìîâ. Êÿì îëìàã – àçàëìàã, 

÷àòûøìàìàã, êèôàéÿò åòìÿìÿê. // ßñêèê îëìàã. 

Åâëÿð éûõàí îëà äàíåéè-õàëû; Áèð äÿì 

êÿì îëìàéà ìÿíäÿí õÿéàëû. Ãóðáàíè. [Ñàéàëû:] 

Èëòèôàòûí êÿì îëìàñûí! Ìèð Úÿëàë. 

2. Íþãñàíëû, àç, ÷àòûøìàéàí. Àøûã äåéÿð ßëèäÿí; 

Ñþçöí áàøëàð áÿëèäÿí; Àüëû êÿì úàíàíà 

áàõ; Êöñöáäöð ìÿí äÿëèäÿí. (Áàéàòû). Àüûëäàí 

êÿì, ùóøäàí ÷àøãûí, äèë ãàíìàç; Øÿðì 

åòìÿç ãîíàãäàí, þëìÿç, óñàíìàç. Àøûã ßëÿñýÿð. 

// Àë÷àã, ðÿçèë, éàðàìàç, ïèñ. Âàð ìÿðäÿ 

ãóë îë, àøûã; Êÿðÿì óììà êÿì ÿðäÿí. Ñàðû 

Àøûã. 

3. ìÿú. Ïèñ, ãàáà, êîáóä, õîøàýÿëìÿç. 

Ãÿçÿáëÿíìèø ñÿðêàð Àëàýþçö òÿçÿúÿ éàíàí 

ëàìïà èøûüûíäà áàøäàí-àéàüà ñöçöá: – Ñÿí 

÷îõ êÿì äàíûøûðñàí, õàíûì! À.Øàèã. 

4. Àøàüû, ÿñêèê. Êåé íÿøåéè-åøãäÿí âóðàí 

äÿì! Ìÿúíóíó ñàüûíìà Ëåéëèäÿí êÿì! 

Ôöçóëè. Ìÿíèì éàðûì äåéèë îë Êÿáÿäÿí êÿì. 


◊ Êÿì áàõìàã – ïèñ íÿçÿðëÿ áàõìàã, 

ÿéðè áàõìàã, êÿú áàõìàã. Ìÿí ôÿëÿêÿ íåéëÿäèì; 

Ôÿëÿê ìÿíÿ áàõäû êÿì Ù.Ê.Ñàíûëû. 

Ìÿí éàçûüûí éåíÿ éàòûáäûð áàõòû; Êÿì áàõäû 

äîñòóíà, åâèíè éûõäû. Àøûã Ùöñåéí. Îíà ýþðÿ 

áó äîñòëóüó êÿñìèøÿì; Êÿì áàõûðñàí öçáÿöçÿ 

ýÿëÿíäÿ. Àøûã ßçèç. Êÿì òóòìàã – 

ñàéìàìàã, åòèíàñûçëûã ýþñòÿðìÿê. Òóòìà 

êÿì, êèì ÷îõ êÿðÿìäèð ùÿì ÿçèìö-øàí ñÿíÿ; 

Ôÿõð ãûë, êèì ïàäèøàùëàðäàí ýÿëèð ïàøàéà 

êöðê. Ì.Ï.Âàãèô. Ãÿìèí êÿì – “åéáè éîõäóð, 

ôèêèð åëÿìÿ, äöçÿëÿð”, éàõóä “áÿõòèíäèð” 

ìÿíàëàðûíäà. [ßëèáàáà:] Àõòàð, íÿ÷ÿííèê, 

òàïàðñàí, ãÿìèí êÿì. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÊßÌ 2 èñ. Éöéÿíèí àòûí àüçûíà êå÷èðèëÿí 

äÿìèð ùèññÿñè; úþâçÿ. Àòûí êÿìèíè òóòìàéàí 

éîëäà ïèéàäà ãàëàð. (Àòà. ñþçö). 

êÿì... [ôàðñ.[. Ìöðÿêêÿá ñþçëÿðèí àçëûã 

ìÿíàñûíäà îëàí áèðèíúè òÿðêèá ùèññÿñè; ìÿñ.: 

êÿìñàâàä, êÿìåòèíà, êÿìàüûë âÿ ñ. 

ÊßÌÀÜÛË ñèô. [ôàðñ. êÿì âÿ ÿð. ÿãë] Àüëû 

àç, àüûëäàí çÿèô. Êÿìàüûë àäàì. 

ÊßÌÀÜÛËËÛÃ èñ. Àüûë àçëûüû, àüëû ÷àòûøìàçëûã; 

ýèúëèê. Êÿìàüûëëûã åòìÿê. 

ÊßÌÀË áàõ êàìàë. Éÿíè êè, ýÿòèð êÿìàëÿ 

çþâãöì; Ýöíäÿí-ýöíÿ ãûë çèéàäÿ øþâãöì. 

Ôöçóëè. Ùÿð àøèãèí êè, ñÿí êèìè áèð ìÿùúÿìàëû 

éîõ; Íþãñàíû âàð êè, åøãèíÿ ÿñëà êÿìàëû 

éîõ. Ñ.ß.Øèðâàíè. Åëÿ áèë àüëàäûí, úàíûì 

äàüëàäûí; Èòèðäèì êÿìàëûì ñÿí àüëàéàíäà. 

Ìîëëà Úöìÿ. // êèò. Áèð ñûðà èçàôÿò òÿðêèáëÿðèíäÿ 

òÿéèí åòäèéè øåéèí òÿêìèëëèéèíè, áèòêèíëèéèíè, 

òàìëûüûíû, ÷îõëóüóíó áèëäèðèð, ìÿñ.: 

êÿìàëè-äèããÿòëÿ – òàì äèããÿòëÿ, ñîí äÿðÿúÿ 

äèããÿò éåòèðèëÿðÿê; êÿìàëè-ãàéäà èëÿ – ãàéäàñûíúà, 

òàìàìèëÿ. êÿìàëè-ãåéðÿòëÿ – ÷îõ 

675

ÊßÌÀËÛÍÚÀ 

ãåéðÿò ýþñòÿðèëÿðÿê, ÷îõ ÷àëûøàðàã; – Êÿáëÿ 

Íîâðóçãóëó êÿìàëè-ãàéäà èëÿ ïàë÷ûüà îòóðóð. 


ÊßÌÀËÛÍÚÀ áàõ êàìàëûíúà. 

ÊßÌÀÍ áàõ êàìàí. Êÿìàíÿ äþíöáäö 

ãàìÿòè-ìþâçóí; ßùâàëûíû ôÿëÿê åäèá äèýÿðýóí. 

Ã.Çàêèð. Åé àëíûí àé, öçöí ýöíÿø, åé ãàøëàðûí 

êÿìàí; Úåéðàí ýþçöí, ãàðûøãà õÿòèí, 

êàêèëèí èëàí. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÊßÌÀÍÄÀÐ áàõ êàìàíäàð. Íÿ êÿìàíäàðñàí, 

åé ìÿù êè, àòûá ãÿìçÿ îõóí; Éûõäûüûí 

ñåéääÿ íÿ çÿõì, íÿ ïåéêàí ýþðöíöð. Ôöçóëè. 

ÊßÌÁÀÙÀ ñèô. [ôàðñ.] êþùí. Óúóç, ãèéìÿòñèç, 

äÿéÿðè àç. Êÿìáàùà ïàëòàð. 

ÊßÌÁßÕÒ ñèô. [ôàðñ.] Áÿõòñèç, òàëåñèç. 

ÊßÌÁßÕÒËÈÊ èñ. Áÿõòñèçëèê, òàëåñèçëèê. 

ÊßÌÚÖÐßÒ ñèô. [ôàðñ. êÿì âÿ ÿð. úöðÿò] 

Àç úöðÿòëè (úÿñàðÿòëè), úöðÿòñèç, úÿñàðÿòñèç, 

ãîðõàã. – Ýþçÿëèí áÿçèñè áÿäíèééÿò îëóð; 

Ãÿäðáèëìÿç îëóð, áèùöðìÿò îëóð; Î êè áèð 

ïàðàñû êÿìúöðÿò îëóð; ×ÿòèí ÿëÿ äöøÿð äèëàâÿð 

ýþçÿë. Ã.Çàêèð. ..Áèçèì òöúúàðëàð ìÿðùóì 

Ìèðçÿ Ôÿòÿëèíèí Ùàúû Ãàðàñû êèìè àúèç, 

ãîðõàã âÿ êÿìúöðÿò îëóð(ëàð).. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. Úöðÿòëè øÿùÿð àëàð; Êÿìúöðÿò 

êöíúäÿ ãàëàð. (Àòà. ñþçö). [Ñåéèä:] Ïàù, 

îüëàí, áÿñ ñÿí áåëÿ êÿìúöðÿòìèøñÿí Ìÿí 

ñÿíè áåëÿ áèëìèðäèì... Å.Ñóëòàíîâ. 

ÊßÌÚÖÐßÒËÈËÈÊ èñ. Úöðÿò, úÿñàðÿò àçëûüû; 

úöðÿòñèçëèê, úÿñàðÿòñèçëèê, ãîðõàãëûã. Áóðàäà 

êÿìúöðÿòëèëèéèìèç àøêàðà ÷ûõûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÊßÌ×ß èñ. [ôàðñ.] áàõ ìàëàêåø 2-úè 

ìÿíàäà. 

ÊßÌ×ßÍß ñèô. ìÿù. Àëò ÷ÿíÿñè ýþäÿê. 

Êÿì÷ÿíÿ ãóçó. 

ÊßÌ×ÈÊ 1. èñ. ×àòûøìàéàí ùèññÿ, ïàð÷à, 

øåé. 

2. ñèô. Òàì îëìàéàí, éàðûì÷ûã. Êÿì÷èê àé. 

Êÿì÷èê ïàð÷à (àüûç-àüûçà ãàòëàäûãäà êÿíàðëàðû 

áèð-áèðèíÿ äöç ýÿëìÿéÿí ïàð÷à). 

ÊßÌÅÒÈÁÀÐ ñèô. [ôàðñ. êÿì âÿ ÿð. åòèáàð] 

Åòèáàðñûç, åòèáàðû àç îëàí, åòèáàðû îëìàéàí, åòèáàð 

åäèëÿ áèëìÿéÿí. Êÿìåòèáàð àäàì. 

ÊßÌÅÒÈÃÀÄ ñèô. [ôàðñ. êÿì âÿ ÿð. åòèãàä] 

êëàñ. Åòèãàäû îëìàéàí, åòèãàäû àç îëàí; åòèãàäñûç. 

ÊßÌÅÒÈÃÀÄËÛÃ èñ. Åòèãàäû àç îëìà; åòèãàäñûçëûã. 

676 

ÊßÌßÍÄ 

ÊßÌÅÒÈÍÀ ñèô. [ôàðñ. êÿì âÿ ÿð. åòèíà] 

Åòèíàñûç, äèããÿòñèç. Ùÿìèøÿ êÿìåòèíà Çåéíàë 

áó ýåúÿ ùÿð øåéÿ äèããÿò èëÿ áàõûá, ùÿð áèð 

ùÿíèðòèéÿ ìÿíà âåðìÿéÿ áàøëàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Ìöàâèíè êÿìåòèíà âÿçèééÿòèíè ïîçìàéàðàã 

ÿéëÿøäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÊßÌÅÒÈÍÀËÛÃ èñ. Åòèíàñûçëûã, äèããÿòñèçëèê. 

Çåéíÿá äÿ Íàäèðèí êÿìåòèíàëûüûíû ýþðäöêäÿ 

ñàêèò îòóðóá, ýþçëÿðèíè ãûðïìàéàðàã 

îòàüûí áóúàüûíäà àñûëìûø òöôÿíýèí ÷àõìàüûíà 

áàõûðäû. Á.Òàëûáëû. Áó íàçÿíèí ýþçÿëèí 

éàõøû äèëýöøàëûüû âàð; Ùåéèô, þç àøèãèíÿ ÷îõ 

êÿìåòèíàëûüû âàð. ß.Âàùèä. Êÿìåòèíàëûã 

åòìÿê (ýþñòÿðìÿê) – åòèíàñûçëûã ýþñòÿðìÿê. 

Ùÿòòà àðâàäëàð äà êÿìåòèíàëûã åòìÿéèá, 

äàðâàçàëàðûí àðàñûíäàí êÿðáÿëàéûéà òÿùãèãëÿ 

íÿçÿð éåòèðèðäèëÿð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÊßÌßÄßÁ ñèô. [ôàðñ. êÿì âÿ ÿð. ÿäÿá] 

êþùí. ßäÿáñèç, áèÿäÿá. Êÿìÿäÿá óøàã. 

ÊßÌßÄßÁËÈÊ èñ. ßäÿáñèçëèê, òÿðáèéÿñèçëèê, 

áèÿäÿáëèê. 

ÊßÌßÍÄ èñ. 1. Ãÿäèì ìöùàðèáÿëÿðäÿ 

äöøìÿíè òóòìàã ö÷öí óçàãäàí àòûëàí óúóèëìÿêëè 

óçóí èï. [Äÿìèð÷èîüëó] àõûðäà áåëèíäÿí 

êÿìÿíäèíè à÷ûá, ãàéàéà àòäû. “Êîðîüëó”. 

// Îâäà ùåéâàíû âÿ éà õàì àòû òóòìàã ö÷öí 

èøëÿäèëÿí ùÿìèí èï. [Äÿðâèø:] Áèð äÿôÿ õàì àò 

òóòóðäóã, àò Ðóãèééÿíèí éàíûíäàí êå÷ÿí 

çàìàí Ðóãèééÿíèí ÿëèíäÿí êÿìÿíä ÷ûõäû. 

À.Äèâàíáÿéîüëó. Áåéðÿê ãóëàéëàíûá êÿìÿíäè 

àòäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Èëìÿê, áàü, äöéöí. 

Êÿìÿíäÿ äöøìÿê – 1) êÿìÿíäëÿ òóòóëìàã 

(àò âÿ ñ. ùàããûíäà). Ýþé öðêÿéÿ êÿìÿíä 

àòäûëàð. Àò êÿìÿíäÿ äöøäö. ß.Âÿëèéåâ; 

2) ìÿú. òîðà äöøìÿê. 

2. êëàñ. Øàèðàíÿ òÿøáåùëÿðäÿ ýþçÿëèí ñà÷ûíà, 

çöëôöíÿ èøàðÿ. Î òàðè-çöëôÿ ÿñèðÿì, øèêàéÿòèì 

÷îõäóð; Þçöì êÿìÿíäèíÿ áàüëàíìûøàì èðàäÿ 

èëÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè. Êÿìÿíä êèìè – øàèðàíÿ 

òÿøáåùëÿðäÿ. Êÿìÿíä êèìè òþêöëöáäöð ýÿðäÿíÿ; 

Äþíöáäöð ñÿðàñÿð øàùìàðà òåëëÿð. 


◊ Êÿìÿíäÿ êå÷ìÿê (äöøìÿê) – èëèøìÿê, 

äîëàøìàã, òîðà äöøìÿê, ùèéëÿíèí ãóðáàíû 

îëìàã. [Ãóëó:] Ãîúà åëÿ êÿìÿíäÿ êå÷ìÿéèá 

êè, ãóðòàðà áèëñèí. Í.Âÿçèðîâ. Êÿìÿíäÿ 

ñàëìàã – òîðà ñàëìàã, ùèéëÿ èëÿ òóòìàã. ×ÿðõèôÿëÿê 

ñàëäû ìÿíè êÿìÿíäÿ; Áóëàðûí îäóíà 

äöøìöøÿì ìÿí äÿ. Àøûã ßëÿñýÿð. Øèðèí ñþç

ÊßÌßÍÄ×È 

èëÿ ñàëäû î, àùóíó êÿìÿíäÿ. Ì.ß.Ñàáèð. 

[Òÿëõÿê ÿúèííÿ:] Õîø ýþðäöê, àé ìÿíèì ýöëöì! 

Éåíÿ êèìè êÿìÿíäÿ ñàëûáñàí ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊßÌßÍÄ×È èñ. Îâäà ùåéâàíëàðû (àòëàðû) 

êÿìÿíäëÿ òóòàí àäàì. 

ÊßÌßÍÄËßÌß “Êÿìÿíäëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÌßÍÄËßÌßÊ ô. 1. Êÿìÿíäÿ ñàëìàã; 

êÿìÿíäÿ êå÷èðìÿê, êÿìÿíäëÿ òóòìàã. 

2. ìÿú. Þçöíÿ ðàì åòìÿê, ÿë-ãîëóíó áàüëàìàã, 

ÿñàðÿò àëòûíà àëìàã. Ãóìðó ãà÷ìàã, 

îíó êÿìÿíäëÿìÿê èñòÿéÿíëÿðèí ÿëèíäÿí ãóðòàðìàã 

èñòÿéèðäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÊßÌßÍÄËßÍÌß “Êÿìÿíäëÿíìÿê”- 


ÊßÌßÍÄËßÍÌßÊ ìÿúù. 1. Êÿìÿíäÿ 

ñàëûíìàã, êÿìÿíäÿ êå÷èðèëìÿê, êÿìÿíäëÿ 

òóòóëìàã. 

2. ìÿú. ßë-ãîëó áàüëàíìàã, ÿñàðÿò àëòûíà 

àëûíìàã. 

ÊßÌßÐ 1 èñ. [ôàðñ.] 1. Á à õ ãàéûø 1-úè 

ìÿíàäà. Êÿìÿðè ãûðûëìàã. Òÿçÿ êÿìÿð àëìàã. 

Áåëèíÿ êÿìÿð áàüëàìàã. // Ïàëòàð, ïàëòî âÿ 

ñ.-äÿ áåëÿ ñàðûíàí óçóí åíñèç ïàð÷à; áåëáàüû. 

Ïàëòîíóí êÿìÿðè. Ïàëòàðûí êÿìÿðèíè à÷ìàã. 

Êÿìÿð éåðè – êÿìÿð áàüëàíàí éåð; áåë. 

Øàë ãàðûíûí ÷èéíèíäÿí éàâàø-éàâàø ñûéðûëûá 

êÿìÿð éåðèíÿ ãÿäÿð äöøäö. Ì.Ùöñåéí. 

// Êå÷ìèøäÿ ïàëòàðûí öñòöíäÿí áåëÿ áàüëàíàí 

ãûçûë, ýöìöø âÿ ñ. èëÿ áÿçÿäèëìèø áåëáàüû, 

ãóðøàã; òÿêáÿíä. Ãûçûë êÿìÿð. Åíëè êÿìÿð. – 

Àøûã îëäóì òåëÿ, ãûç; Êÿìÿð áàüëà áåëÿ, ãûç; 

Éàðû ýöúíÿí òàïìûøàì; Àíà äîüìàç áåëÿ 

ãûç. (Áàéàòû). [Ñÿëìà:] Èøòÿ ýöìöø êÿìÿð! Ùÿì 

äÿ éåïéåíè; Ñîíðà éåíÿ ìÿìíóí åéëÿðÿì 

ñÿíè. Ù.Úàâèä. Áÿéèí åíëè êÿìÿðèíäÿí ýöìöø 

ãûíëû èðè áèð õÿíúÿð ñàëëàíûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

// Òöôÿíý ãàéûøû. ..Ùÿúÿð òÿêðàð ïàïàüû áàøûíà 

ãîéäó, ÿëèíè àéíàëûéà àòäû, êÿìÿðè ÷èéíèíÿ 

àøûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. // Ïàòðîíäàø ìÿíàñûíäà. 

[Ãîúà:] Òöôÿíýè äîëäóðóá àëäûì ÿëèìÿ; 

Êÿìÿðè áàüëàäûì ãîøà, áåëèìÿ. “Ãà÷àã 

Íÿáè”. // Öìóìèééÿòëÿ, áèð øåéèí áåëèíÿ 

áàüëàíàí, ñàðûíàí, äþâðÿëÿíÿí èï, ãóðøàã, 

÷ÿíáÿð âÿ ñ. ×ÿëëÿéèí êÿìÿðè. – Àëÿì áàéðàì 

è÷èíäÿ èäè. Áþéöê áèíàëàðûí áåëèíäÿí ãûðìûçû 

êÿìÿð ÷ÿêèëìèøäè. Ìèð Úÿëàë. 

◊ Êÿìÿð áàüëàìàã ìÿú. – ÿìðÿ ùàçûð 

âÿçèééÿòÿ ýÿëìÿê; ùàçûð, àìàäÿ îëìàã. 

ÊßÌßÐËßÍÌß 

Êÿìÿð êèìè – äöç âÿ óçóí. Êÿìÿð êèìè 

úûüûð. – Èëàíñàéàüû éîë äàüëàðûí äþøöíäÿí 

áóðóëàðàã êÿìÿð êèìè àøàüûéà äîüðó áóðóëóð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Êÿìÿðèí àëòû áîø îëìàã 

– àú îëìàã, àúûìàã. Êÿìÿðèí àëòûíû áÿðêèòìÿê 

çàð. – äîéóíúà éåìÿê, äîéìàã. 

ÊßÌßÐ 2 1. òåõ. È÷ÿðèñèíäÿí ñó, íåôò, ãàç 

âÿ ñ. àõûòìàã ö÷öí ìåòàë âÿ éà ñàõñû áîðó. 

Íåôò êÿìÿðè. Ñó êÿìÿðè. Ãàç êÿìÿðè. 

2. çîîë. Ñîõóëúàíûí áÿäÿíèíèí ãàáàã òÿðÿôèíäÿ 

ãàëûíëàøìûø ùèññÿ. 

ÊßÌßÐ 3 àðõèò. Ãàïû, ïÿíúÿðÿ âÿ ñ. öñòöíäÿ 

éàðûìäàèðÿ (ãþâñ) øÿêëèíäÿ òàü. Ãÿäèì 

èíúÿñÿíÿòèìèç ùàããûíäà ãèéìÿòëè ìàòåðèàë 

âåðÿí àáèäÿëÿð è÷ÿðèñèíäÿ òóíú êÿìÿðëÿð õöñóñèëÿ 

ìàðàãëûäûð. “Èíúÿñÿíÿò”. // Ãþâñ øÿêëèíäÿ 

òèêèëè. Êþðïö êÿìÿðè. 

ÊßÌßÐÁßÍÄ èñ. [ôàðñ.] Áåëáàüû, êÿìÿð, 

ãóðøàã. Îüëàí ýÿëèð åíèøäÿí; Êÿìÿð-áÿíäè 

ýöìöøäÿí. (Áàéàòû). 

ÊßÌßÐÁßÑÒß ñèô. âÿ çÿðô [ôàðñ.] êþùí. 

ßìðÿ ìöíòÿçèð, õèäìÿòÿ ùàçûð; àìàäÿ. 

[ßçèì áÿé:] Îëàð ùÿìèí õèäìÿò ö÷öí êÿìÿðáÿñòÿäèðëÿð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Êÿìÿðáÿñòÿ 

äóðìàã êþùí. – ÿìðÿ ìöíòÿçèð îëìàã, ùàçûð 

äóðìàã. [Ìÿùÿììÿä Ãàúàð] òàìàì 

Èðàíà ãèáëÿ èäè âÿ úöìëÿ õÿëàéèã îíóí èòàÿòèíäÿ 

áþéöê õîâô èëÿ êÿìÿðáÿñòÿ äóðìóøäóëàð, 

ùÿíóç ñöáù îëìàìûø ãÿôëÿòÿí ñþíäö. 


ÊßÌßÐ×ÈÍ èñ. [ôàðñ.] Áåëè ÷èíëè (áåëèíÿ 

ðåçèí âÿ éà áàü êå÷èðèëèá ÷èíëÿíìèø) ãàäûí 

òóìàíû. Êÿìÿð÷èí ýåéìÿê. Êÿìÿð÷èí òèêìÿê. 

– Ìöòðöáëÿð òÿçÿ êÿìÿð÷èíëÿð ýåéèð, ñàãèëÿð 

ïèéàëÿëÿðè ùàçûðëàéûð, ðÿããàñÿëÿð çèíÿòëÿðèíè 

öñòëÿðèíÿ òþêöðäöëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Çÿððèíòàú] 

ýþäÿê ïàëòîäàí ÷ûõàí óçóí êÿìÿð÷èíèíèí 

ãàáàüûíû ÿëèíäÿ äÿñòÿëÿéèá ôàéòîíà ÿéëÿøäè. 


ÊßÌßÐËßÌß “Êÿìÿðëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÌßÐËßÌßÊ ô. 1. Êÿìÿðèíäÿí éàïûøìàã, 

áåëèíäÿí éàïûøìàã, éåðÿ éûõìàã, êÿìÿðèíäÿí 

(áåëèíäÿí) éàïûøûá éåðÿ éûõìàã 

(âóðìàã). Ïÿùëÿâàí ðÿãèáèíè êÿìÿðëÿäè. 

2. ßùàòÿ åòìÿê, äþâðÿëÿìÿê, äþâðÿéÿ àëìàã. 

Êÿíäè áèð òÿðÿôäÿí Çÿéÿì ÷àéû, î áèðè 

òÿðÿôäÿí èñÿ Ñàðûì àðõû êÿìÿðëÿéÿðÿê öçöê 

ãàøû êèìè äþâðÿéÿ àëìûøäûð. 

ÊßÌßÐËßÍÌß “Êÿìÿðëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

677

ÊßÌßÐËßÍÌßÊ 

678 

ÊßÌ-ÊÀÐÀÑÒÛ 

ÊßÌßÐËßÍÌßÊ ìÿúù. 1. Áåëèíäÿí òóòóëìàã, 

òóòóëóá éåðÿ âóðóëìàã. 

2. Äþâðÿéÿ àëûíìàã, ÿùàòÿ îëóíìàã; äþâðÿëÿíìÿê. 

Êÿíä éàðüàíëà êÿìÿðëÿíìèøäèð. 

ÊßÌßÐËÈ 1 ñèô. 1. Áåëèíÿ êÿìÿð, ãàéûø, 

áåëáàüû âÿ ñ. áàüëàìûø; ãóðøàãëû. Àü ÷óõàëû âÿ 

àü àðõàëûãëû, èêèöçëö Áóõàðà äÿðèñèíäÿí ïàïàãëû, 

øèøìàí ýþáÿéè öçÿðèíäÿ ýöìöø êÿìÿðëè 

Ìèðçÿ Ñÿôÿðè ùàìû òàíûéûðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ßìèí ãÿñðèíäÿ õÿëèôÿ òÿðÿôèíäÿí òÿéèí 

åäèëÿí ãûçûë êÿìÿðëè ãóëàìëàð, çöìðöä âÿ 

éàãóò õàëõàëëû úàðèéÿëÿð âÿ çÿðèíÿëÿðÿ áöðöíìöø 

êÿíèçëÿð Àçÿðáàéúàí ùåéÿòèíÿ õèäìÿò 

åäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Áåëèíÿ êÿìÿð òèêèëìèø, 

áåëèíäÿ êÿìÿðè îëàí. Êÿìÿðëè ïàëòàð. – 

..Òÿçÿ óçóíáîüàç ÷ÿêìÿëÿðäÿ, ãàëèôå øàëâàðäà 

âÿ èêè äþø úèáè îëàí áåëè êÿìÿðëè, éàõàëûãëû 

êþéíÿêäÿ Øèðçàä éàðàøûãëû èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Áåëèíäÿ ãóðøàã, êÿìÿð âÿ ñ. îëàí; ÷ÿíáÿðëè. 

Êÿìÿðëè ÷ÿëëÿê. 

ÊßÌßÐËÈ 2 ñèô. çîîë. Êÿìÿðè îëàí (á à õ 

êÿìÿð 2 2-úè ìÿíàäà). Ñîõóëúàíëàðûí àðàñûíäà 

ãûðìûçûìòûë êÿìÿðëè îëàíëàðûíû òàïûá, êÿìÿðèí 

32-úè ùàëãà èëÿ 37-úè ùàëãà àðàñûíäà 

éåðëÿøäèéèíÿ ôèêèð âåðìÿëè. Ú.Úÿáðàéûëáÿéëè. 

ÊßÌßÐËÈ 3 ñèô. Öçÿðèíäÿ êÿìÿð êèìè ÷ûõûíòûñû 

îëàí; òàüëû. Êÿìÿðëè ïÿíúÿðÿ. 

ÊßÌÔÖÐÑßÒ ñèô. [ôàðñ. êÿì âÿ ÿð. ôöðñÿò] 

Òöíäõàñèééÿò, òöíäìÿúàç, òåç þçöíäÿí ÷ûõàí, 

êÿìùþâñÿëÿ. Êÿìôöðñÿò àäàì. – [Àìàëèéà] 

Îòåëëîäàí ÿùâàëû áèëèá, áàøëàéûð îíó äàíëàìàüà 

âÿ àüçûíà ýÿëÿí ñþçëÿðè êÿìôöðñÿò ÿðÿáèí 

ùàããûíäà ñþéëÿìÿéÿ. Ô.Êþ÷ÿðëè. Úàìààò 

àðàñûíäà [Ñàëìàíûí] íàíÿúèá, êÿìôöðñÿò, áÿäõàù 

îëìàñûíäàí ýèçëèí-ýèçëèí, éàâàø-éàâàø, 

ëàêèí ìöòÿìàäèéÿí äàíûøûã ýåäèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. [Ìÿëèêÿ:] Áèýàíÿ 

ÿýÿð îëìàñà, òåç âÿñëÿ éåòÿðäèê; Êèì õåéð 

ýþðöá äöøìÿíè êÿìôöðñÿò îëàíäà ß.Âàùèä. 

ÊßÌÔÖÐÑßÒËÈÊ èñ. Òöíäõàñèééÿòëèê, 

òöíäìÿúàçëûã, òåç þçöíäÿí ÷ûõìà; ùþâñÿëÿñèçëèê. 

Ùÿáèáÿ õàëà äèëëÿíäè: – Àëìàã èñòÿéèð, 

÷îõ êÿìôöðñÿòëèê åëÿéèð, àé îüóë. Ìèð Úÿëàë. 

ÊßÌÙÞÂÑßËß ñèô. [ôàðñ. êÿì âÿ ÿð. ùþâñÿëÿ] 

Ùþâñÿëÿñè îëìàéàí, ùþâñÿëÿñèç, ñÿáèðñèç, 

òåç ÿñÿáèëÿøÿí. [Ìÿøÿäè Èáàä:] Î úöðÿ 

åâäÿ áþéöéÿí ãûç áèð àç êÿìùþâñÿëÿ îëàð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Êÿìùþâñÿëÿ îëìàã – ùþâñÿëÿñèçëèê, 

ñÿáèðñèçëèê ýþñòÿðìÿê, ÿñÿáèëÿøìÿê. 

[Êÿðáÿëàéû Ðÿúÿá:] Ùàúû! Äÿðäèí àëûì, 

íþøöí áåëÿ êÿìùþâñÿëÿ îëìóñàí Í.Âÿçèðîâ. 

[Íÿúÿôàëû:] À áàëà, êÿìùþâñÿëÿ îëìà, àõûðûíû 

ýþçëÿ! Á.Áàéðàìîâ. 

ÊßÌÙÞÂÑßËßËÈÊ èñ. Ùþâñÿëÿñèçëèê, ñÿáèðñèçëèê. 

Êÿìùþâñÿëÿëèê åòìÿê – áàõ 

êÿìùþâñÿëÿ îëìàã (“êÿìùþâñÿëÿ”äÿ). 

[Ñÿêèíÿ õàíûì:] Íèéÿ áåëÿ êÿìùþâñÿëÿëèê 

åäèðñÿí Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÊßÌÕÞÐßÊ ñèô. [ôàðñ.] êþùí. Àç éåéÿí, 

àçúà éåìÿêëÿ äîéàí. Êÿìõþðÿê àäàì. – Ùöñåéí 

Êöðä îí áåø éàøûíà òÿçÿúÿ ÷àòìûøäû. 

Àììà ÷îõ çÿèô, êÿìõþðÿê áèð àäàì èäè. 

(Íàüûë). [ßëèãóëó:] Õåéð, àüà, ÷îõ êÿìõþðÿéÿì. 


ÊßÌÕÞÐßÊËÈÊ èñ. Àç éåéÿí àäàìûí ùàë 


ÊßÌÈËÒÈÔÀÒ [ôàðñ. êÿì âÿ ÿð. èëòèôàò] 

áàõ èëòèôàòñûç. Êÿìèëòèôàò îëìàã. 

ÊßÌÈËÒÈÔÀÒËÛÃ áàõ èëòèôàòñûçëûã. 

ÊßÌÈÍß ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. Ùÿãèð, ìèñêèí, 

àúèç, çàâàëëû, éàçûã. Ìèñêèí Ôöçóëèéÿì êè, ñÿíÿ 

òóòìóøàì öçöì; Éà áèð êÿìèíÿ ãÿòðÿ êè, öììàíÿ 

éåòìèøÿì. Ôöçóëè. ßçèì áÿé ïèøõèäìÿòáàøû 

úàâàá âåðäè êè: – Áèç ñèçèí êÿìèíÿ íþêÿðëÿðèíèç 

ïèøõèäìÿòëÿðèê, ìÿí áóëàðûí ðÿèñèéÿì, 

áóëàð äà ìÿíÿ òàáåäèðëÿð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÊßÌÈØÒÀÙÀ ñèô. [ôàðñ. êÿì âÿ ÿð. èøòÿùà] 

Èøòàùàñû àç îëàí; èøòàùàñûç; Êÿìèøòàùà óøàã. 

ÊßÌÈÉÉßÒ èñ. [ÿð.] 1. Ìèãäàð, ãÿäÿð, ñàé, 

ÿäÿä. Ùÿð éåðäÿ êÿìèééÿò, êåéôèééÿò áàðÿñèíäÿ 

äàíûøûã ýåäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Òÿê êÿìèééÿòÿ 

äåéèë, êåéôèééÿòÿ äÿ ôèêèð âåðìÿëè! 

2. ôèç. ðèéàç. Þë÷ìÿê âÿ ùåñàáëàìàã ìöìêöí 

îëàí ùÿð øåé. Ñîíñóç êè÷èê êÿìèééÿò. 

Íàìÿëóì êÿìèééÿò. Äÿéèøÿí êÿìèééÿò. Ñûôûðà 

áÿðàáÿð êÿìèééÿò. Ìÿúùóë êÿìèééÿò. 

3. ôÿëñ. Õàðèúè àëÿìèí ÿøéà âÿ ùàäèñÿëÿðèíè 

ìèãäàð, ùÿúì, èíêèøàô äÿðÿúÿñè úÿùÿòäÿí 

ñÿúèééÿëÿíäèðÿí ôÿëñÿôè êàòåãîðèéà. Êÿìèééÿòèí 

êåéôèééÿòÿ êå÷ìÿñè ãàíóíó. Êÿìèééÿò 

äÿéèøìÿëÿðè. 

4. äèë÷. Ñÿñëÿðè òÿëÿôôöçåòìÿ ìöääÿòè. Êÿìèééÿòÿ 

ýþðÿ ñÿñëÿð óçóí âÿ ãûñà îëóð. 

ÊßÌÈÉÉßÒÚß ñèô. âÿ çÿðô Êÿìèééÿòÿ 

ýþðÿ; ñàéúà, ìèãäàðúà. Êÿìèééÿòúÿ àðòûì. 

ÊßÌ-ÊÀÐÀÑÒÛ òîï. [ôàðñ.] äàí. 1. Áèð ñÿíÿòäÿ, 

ïåøÿäÿ, èøäÿ ëàçûì îëàí àëÿòëÿð.

ÊßÌ-ÊßÌ 

Äöëýÿð êÿì-êàðàñòûñû. – [Âåéñ:] Áöòöí êÿìêàðàñòûëàðûíû 

àëûá âåðÿê éîõñóë øÿðáàôëàð èøëÿñèíëÿð. 


2. Ñèëàù, éàðàã. [Ìÿøÿäè Êàçûì:] Ïèøòî âÿ 

ñàèð êÿì-êàðàñòûíû ýþòöðìöøäöð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊßÌ-ÊßÌ çÿðô [ôàðñ.] Àç-àç, éàâàøéàâàø, 

àñòà-àñòà. Ëàêèí ñàãûí, þëöì ýöíö 

êÿì-êÿì éàõûíëàøûð. ß.Íÿçìè. 

ÊßÌ-ÊßÑÈÐ èñ. [ôàðñ. êÿì âÿ ÿð. êÿñð] 

×àòûøìàéàí úÿùÿò, íþãñàí, ãöñóð, ÷àòûøìàçëûã. 

[Òöêÿçáàí:] Ùå÷ áèð çàääàí êÿì-êÿñèð 

éîõäóð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Àøûã Àëû ßëÿñýÿðÿ:] 

– Îüóë, ñþçäÿðèí äÿ õîøóìà ýÿëäè, îõóìàüûí 

äà, ñàç ÷àëìàüûí äà. Àç êÿì-êÿñèðèí âàð. 

“Àøûã ßëÿñýÿð”. // ñèô. ×àòûøìàéàí. [Ìóñàíûí 

íÿâÿñè] î ýöíäÿí èøÿ áàøëàäû. Áàêûäàí áÿçè 

êÿì-êÿñèð øåéëÿðèíè àëäû. Ãàíòÿìèð. 

ÊßÌ-ÊßÑÈÐËÈ ñèô. Êÿì-êÿñèðè îëàí; íþãñàíëû, 

ãöñóðëó. 

ÊßÌËßÌß “Êÿìëÿìÿê”äÿí ô. èñ. 

ÊßÌËßÌßÊ ô. Õÿëáèðëÿìÿê. 

ÊßÌËßÍÌß “Êÿìëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÌËßÍÌßÊ ìÿúù. Õÿëáèðëÿíìÿê. 

ÊßÌËÈÊ èñ. Àçëûã, éîõëóã, ÿñêèêëèê, ÷àòûøìàçëûã. 

ÊßÌÌÀÉÀ ñèô. [ôàðñ. êÿì âÿ ÿð. ìàéÿ] 

1. êþùí. Ìàéàñû àç, ïóëó àç; êàñûá, éîõñóë. 

Êÿììàéà òàúèð. 

2. ìÿú. Àüûëäàí êàñûá, àüûëñûç, ýèú. [Áÿé:] 

Äîüðóäàí äà áåëÿ èìèø. Íÿ êÿììàéà àäàì 

èìèøñèíèç. Ìèð Úÿëàë. 

ÊßÌÌÀÉÀËÛÃ èñ. Àüûëäàí êàñûáëûã, àüûëñûçëûã, 

ýèúëèê. 

ÊßÌÌßÙßË ñèô. [ôàðñ. êÿì âÿ ÿð. ìÿùÿë] 

Àäàìà ìÿùÿë ãîéìàéàí, äèããÿò éåòèðìÿéÿí, 

ñàéìàéàí, åòèíàñûç. Êÿììÿùÿë îëìàã – 

ñàéìàìàã, åòèíàñûç îëìàã, ñîéóãëóã, åòèíàñûçëûã 

ýþñòÿðìÿê. Õóáëàðûí éàõøûñû îëìàç êÿììÿùÿë; 

Èøàðÿ åäÿí òÿê ýÿëÿð ÿëáÿÿë. Ã.Çàêèð. 

..Êÿíä ìöÿëëèìëÿðèíèí .. þç ïåøÿëÿðèíÿ áó ãÿäÿð 

ñöñò, êÿììÿùÿë âÿ êÿìåòèíà îëìàãëàðûíà 

öìäÿ ñÿáÿá îíëàðûí ùÿääÿí çèéàäÿ àç ìÿâàúèá 

àëìàãëàðûäûð. Ô.Êþ÷ÿðëè. ..Íÿáèíè äÿ ÷àüûðìûøäûëàð. 

Áèð àç êÿììÿùÿë îëóá, î äà ýåòìÿê 

èñòÿìÿäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊßÌÌßÙßËËÈÊ èñ. Åòèíàñûçëûã, ñàéìàçëûã, 

ñîéóãëóã. 

ÊßÌÐßÍÝ ñèô. [ôàðñ.] Ðÿíýè àç, à÷ûã, 

ðÿíýñèç. Áþéöêõàíûì øàä âÿ õöððÿì, ýöìöø 

ÊßÌØÈÐÈÍËÈÊ 

ïîäíîñ è÷èíäÿ èêè ñòÿêàí êÿìðÿíý ÷àé ýÿòèðäè. 


ÊßÌÑÀÂÀÄ ñèô. [ôàðñ. êÿì âÿ ÿð. ñÿâàä] 

Ñàâàäû àç, àçñàâàäëû, àç îõóìóø, ñàâàääàí 

êÿì. [Ìÿäÿä:] Ñÿí êÿìñàâàä, ùàãã-ùåñàáäàí 

íÿ ñÿíèí áàøûí ÷ûõûð, íÿ äÿ ìÿíèì. 

È.ßôÿíäèéåâ. [Ãÿäèð:] Ìÿí êÿìñàâàä àäàìàì, 

íÿ äàíûøûì à áàëà, ùå÷ þçöì äÿ áèëìèðÿì. 


ÊßÌÑÀÂÀÄËÛÃ èñ. Àçñàâàäëûëûã, ñàâàäû 

àç îëìà. 

ÊßÌÑßÐ çÿðô [ôàðñ.] äàí. êþùí. Àüûëäàí 

êÿì, êÿìàüûë, àüûëñûç. 

ÊßÌÑßÐ-ÊßÌÑßÐ çÿðô äàí. êþùí. 

Àõìàã-àõìàã, ýèú-ýèú. [Ýöëõàíûì Àëû êèøèéÿ:] 

Àé öñòöíÿ îä òþêöëñöí, íÿ èëÿ îõóòìàã 

èñòÿéèðñÿí, .. êÿìñÿð-êÿìñÿð äàíûøìà. “Ãàòûð 

Ìÿììÿä”. 

ÊßÌÑÈÊ 1 èñ. Èòèí áîéíóíà áàüëàíàí èï, 

õàëòà. [Ýöëÿëè] ..Àëà èòè êÿìñèéèíäÿí à÷ûá éàíûíà 

àëäû, óëó áàáàñûíäàí ãàëàí ÷àõìàãëû 

òöôÿíýè äÿ ÷èéíèíÿ ñàëäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

◊ Êÿìñèéèíè ÷åéíÿìÿê (ýÿìèðìÿê) – 

ùèðñèíäÿí áîüóëìàã, ñîí äÿðÿúÿ ùèðñëÿíìÿê, 

ãÿçÿáëÿíìÿê, èíòèãàì ö÷öí ôöðñÿò àõòàðìàã. 

Ôÿðÿú áÿéèí ùèðñè äàùà äà ÷îõàëûð. Áûüëàðûíûí 

óúóíó àüçûíà ñàëûá êÿìñèéèíè ýÿìèðÿí èò 

êèìè ÷åéíÿìÿéÿ áàøëàéûð. ß.Âÿëèéåâ. Êÿìñèéèíè 

ãûðìàã – ùÿääèíè àøìàã, ùÿääèíè êå÷ìÿê. 

Áàøûíà êÿìñèê ñàëìàã (êå÷èðìÿê) – 

÷îõ èíúèòìÿê, çöëì åòìÿê, ÿçèééÿò âåðìÿê. 

[Íà÷àëíèê:] Âàëëàù, äàüäà àòàíûçû éàíäûðàúàüàì, 

áàøûíûçà êÿìñèê ñàëàúàüàì. “Ãà÷àã 

Íÿáè”. 

ÊßÌÑÈÊ 2 èñ. äàí. ×àòûøìàéàí, ÿëàâÿ åäèëìÿëè 

îëàí ùèññÿ, ïàð÷à. Êÿìñèéè âàð. 

ÊßÌÑÈÊËßÌß “Êÿìñèêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÌÑÈÊËßÌßÊ ô. 1. Áàøûíà, áîüàçûíà 

êÿìñèê êå÷èðìÿê, êÿìñèê ñàëìàã, õàëòàëàìàã; 

áàøû êÿìñèêëè ùàëäà éàíûíúà àïàðìàã. 

2. ìÿú. Íîõòàëàìàã, éöéÿíëÿìÿê. 

ÊßÌÑÈÊËÈ ñèô. Êÿìñèéè îëàí, áîéíóíà 

êÿìñèê ñàëûíìûø; õàëòàëû. Êÿìñèêëè èò. 

ÊßÌØÈÐÈÍ ñèô. [ôàðñ.] Àçàúûã øèðèí, íîðìàäàí 

àç øèðíèñè îëàí. Êÿìøèðèí íàð. Êÿìøèðèí 

øÿðàá. – ×àéûìûç êÿìøèðèí, ÷þðÿê éàâàí; 

Êàüûçëàð ãàì-ãàì, òîï-òîï. Ð.Ðçà. 

ÊßÌØÈÐÈÍËÈÊ èñ. Êÿìøèðèí øåéèí ùàë âÿ 

êåéôèééÿòè. 

679

ÊßÌØÖÓÐ 

ÊßÌØÖÓÐ ñèô. [ôàðñ. êÿì âÿ ÿð. øöóð] 

Øöóðó àç, øöóðñóç, äÿððàêÿñèç. Îëìàéûðàì 

ìÿí ãÿéóð äÿðäÿ íèøàí îëìàüà; Ìÿí îëóðàì 

êÿìøöóð, ñàùèáè-øàí îëìàüà. Ú.Úàááàðëû. 

ÊßÌØÖÓÐËÓ(ËÓ)Ã èñ. Øöóð àçëûüû, øöóðóí 

÷àòûøìàçëûüû; øöóðñóçëóã, äÿððàêÿñèçëèê. 

ÊßÌÒÀËÅ ñèô. [ôàðñ. êÿì âÿ ÿð. òàëå] 

Òàëåñèç, òàëåéè (áÿõòè) ýÿòèðìÿéÿí. Êÿìòàëå 

àäàì. 

ÊßÌÒÀËÅËÈÊ èñ. Òàëåñèçëèê, áÿõòñèçëèê. 

ÊßÌÒßÐ(ÈÍ) ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. Àë÷àã, àøàüû; 

àúèç, éàçûã, ìèñêèí. Ëåéëè äåìÿéèí êè, íàçÿíèíäèð; 

Áèð òèðÿ êÿíèçè-êÿìòÿðèíäèð. Ôöçóëè. 

Èáðÿò åò Àüà Ìÿùÿììÿä õàíäàí, åé êÿìòÿð 

ýÿäà. Ì.Ï.Âàãèô. [Ùàúû Êàìéàá:] Õàí, ìÿí 

ñèçèí êÿìòÿðèí íþêÿðèíèçÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊßÌÉÅÊ ñèô. âÿ èñ. [ôàðñ.] 1. ßñàñ ìèãäàðäàí 

àç, ÿñêèê, áèð àç ÷àòûøìàéàí. ×ÿêèäÿ 

êÿìéåêè äöçÿëòìÿê. 

2. Ùèúðè òÿãâèìäÿ 29 ýöíäÿí èáàðÿò àé. Àéûí 

êÿìéåêè âàð. Êÿìéåê àé. 

ÊßÍ èñ. Äþøÿìÿíèí àëòûíà ãîéóëàí òèð, 

øàëáàí. 

ÊßÍÀÔ [ëàò. úàííàáèñ-äÿí] áîò. Ñàïëàüûíäàí 

êÿíäèð àëûíàí áèòêè. 

ÊßÍÀÔËÛÃ èñ. Êÿíàô áèòêèñè ÿêèëìèø éåð, 

ñàùÿ. 

ÊßÍÀÐ [ôàðñ.] 1. Á à õ ãûðàã 1-úè ìÿíàäà. 

×àéûí êÿíàðû. Éîëóí êÿíàðû. – ..Áèð ùÿéÿòäÿ 

áèð ìöñÿëìàí àðâàäû àðõûí êÿíàðûíäà 

ãàá éóéóðäó. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Êÿíäèí 

êÿíàðûíäàí ýåò-ýåäÿ ñûõëàøàí âÿ èðèëÿøÿí 

ãàìûøëûã áàøëàíûðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. ñèô. Éàä, þçýÿ, áàøãà. Úóìà åâäÿ êÿíàð 

àäàì îëìàäûüûíû áèëäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

3. èñ. Þçýÿ éåð, òàìàìèëÿ áàøãà éåð; õàðèú. 

Êÿíàðäàí ýÿëìèø àäàì. – [Êîðîüëóíóí] áèð 

áåëÿ õàñèééÿòè âàð êè, êÿíàð éåðëÿðäÿí ýÿëÿí 

êàðâàíëàðû ñîéìóð. “Êîðîüëó”. [Ìöäèð:] Ìÿí 

êÿíàðäàí ýÿëìèø áèð àäàìàì, áàøûì àíúàã 

ìÿêòÿáèí èøëÿðèíÿ ìÿøüóëäóð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

4. èñ. ßòðàô, éàí. Ðöñòÿì àéàüà ãàëõäû, åâèí 

êÿíàðûíà ñÿïÿëÿíìèø ÷ûðïûíû òîïëàäû, ùÿéÿòäÿ 

ýóð áèð îúàã ãàëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

5. ñèô. âÿ çÿðô Ìÿðêÿçäÿí óçàã, ãûðàã. 

Êÿíàð åâ. Êÿíàð òèêèëè. Êÿíàð ìÿùÿëëÿ. – Êÿíàðäà 

áèð äöêàí ýþðñÿíèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Õàâÿð îí-îí áåø àääûì êÿíàðäàêû äöêàíûí 

ïèøòàõòàñûíà ñþéêÿíÿðÿê ìöðýöëÿéÿí 

ãîúà ÷þðÿê÷èéÿ éàíàøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

680 

ÊßÍÀÐ 

6. çÿðô ×îõ âàõò éåðëèê ùàëäà: êÿíàðäà – 

óçàãäà, àðàëû. Äàøëûúà àçû êÿíääÿí áåø âåðñò 

êÿíàðäà, áàü-áàüàòëû éîëëàðûí àéðûúûíäà áèð 

éåð èäè. Ìèð Úÿëàë. 

7. èñ. Ìÿùÿúúÿð, ñöðàùè ìÿíàñûíäà. Ìåùðèáàí 

ÿëëÿðèíè áàëêîíóí êÿíàðûíà äàéàìûø 

îëäóüó ùàëäà ýþçö êö÷ÿéÿ áàõûðäûñà äà ôèêðè 

âÿ õÿéàëû óçàãëàðäà èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

◊ Êÿíàð åòìÿê (åëÿìÿê) – 1) óçàãëàøäûðìàã, 

ðÿää åòìÿê. ..Ëàçûìäûð ìèêðîáëàðû ìèëëÿòèí 

áÿäÿíèíäÿí êÿíàð åëÿìÿê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

×öíêè Ãûçûë Àðñëàí ìÿëèêÿéÿ åâëÿíìÿê 

ö÷öí Àçÿðáàéúàí õàëãûíûí ñåâäèéè 

âÿëèÿùäè êÿíàð åäèá, ìÿëèêÿíèí îüëóíó âÿëèÿùä 

òÿéèí åäÿ áèëìÿçäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè; 2) ãîâìàã, 

÷ûõàðìàã (èøäÿí, ìÿêòÿáäÿí âÿ ñ). 

..Àõûðäà [Úÿëèëèí] ÿëèíäÿí ìîëëà òÿíýÿ ýÿëèá 

îíó ìÿêòÿáäÿí êÿíàð åëÿäè. È.Ìóñàáÿéîâ; 

3) àòìàã, ýþòöðìÿê. [Øàù Ñèòàðÿéÿ:] Ñÿíÿ 

ùþêì åäèðÿì, êÿíàð åò þðòöéö! Ú.Úàááàðëû. 

Êÿíàð ýÿçìÿê (äîëàíìàã) – ÿëàãÿíè êÿñìÿê, 

þçöíö óçàã òóòìàã, éàõûíëûã ýþñòÿðìÿìÿê, 

óçàã îëìàã. ßëèíäÿ ôÿíÿð ýÿçÿð; Ýÿçäèêúÿ 

éàíàð ýÿçÿð; Áèð êÿñ êè, éîõñóë îëñà; 

Äîñò îíäàí êÿíàð ýÿçÿð. (Áàéàòû). [Ãóðáàíè:] 

Ñÿáÿá íÿäè ìÿíäÿí êÿíàð ýÿçèðñÿí Ñèððñþçöí 

éàäëàðà äåéÿí äåéèëÿì. “Ãóðáàíè”. 

Ãàôèë! Äîëàíìà ýÿë, åøãäÿí êÿíàð; ßí áþéöê 

ìóñèãè úàíàí ñÿñèäèð. Ñ.Âóðüóí. Êÿíàð 

îëìàã – óçàãëàøìàã, þçöíö óçàã òóòìàã. 

[Äÿðâèø Øåéõ Ñÿíàíà:] ßýÿð ôþâãÿëáÿøÿð îëìàã 

äèëÿðñÿí; Êÿíàð îë äàèìà úèíñè-áÿøÿðäÿí. 

Ù.Úàâèä. [Ìàíñóð õàí:] Áóðàäà äÿõè 

äàéàíìàéûá, êÿíàð îëóá òåç ýåäèí. Ú.Úàááàðëû. 

Êÿíàð(à) àòìàã – 1) áèð éàíà òóëëàìàã, 

àòìàã. Àðâàä ÿëèíäÿ òîõóäóüó úîðàáû 

êÿíàðà àòûá, ãàëõûá ÿðèíèí áàøû àëòûíà áèð 

ìöòÿêêÿ ãîéäó. ß.Ùàãâåðäèéåâ. ..Çÿðèíòàú 

õàíûì áÿçÿêëè éîðüàíû öñòöíäÿí êÿíàðà àòäû, 

àòûëûá ÷àðïàéûñûíäàí éåðÿ äöøäö. Ñ.Ðÿùèìîâ; 

2) ìÿú. óíóòìàã, éàääàí ÷ûõàðìàã, ÿëàãÿíè 

êÿñìÿê, ìÿùÿë ãîéìàìàã. Ãóë Àááàñû íÿ 

êÿíàðà àòìûñàí; Ùÿðúàéèëÿ öëôÿòèíè ãàòìûñàí.. 

Àøûã Àááàñ; 3) ìÿú. ÿùÿìèééÿò âåðìÿìÿê, 

ñÿðô-íÿçÿð åòìÿê, áèð òÿðÿôÿ áóðàõìàã. Ìÿí 

òÿêëèô åäèðÿì êè, ìöðàúèÿòíàìÿ ìÿñÿëÿñèíè 

òàìàìèëÿ êÿíàðà àòàã. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Êÿíàð(à) 

äöøìÿê – óçàã äöøìÿê, óçàã îëìàã, 

ÿëàãÿñè êÿñèëìÿê. Ìöøêöëäö ìÿí êÿíàðà

ÊßÍÀÐ 

äöøöì êóéè-éàðäÿí.. Íàòÿâàí. Òàëàñûíäàí 

êÿíàð äöøÿðñÿ úåéðàí; Ýÿçÿð éîëäàøëàðû áèð 

çàìàí ùåéðàí. Ì.Ðàùèì. Êÿíàðà ÷ÿêèëìÿê 

– óçàãëàøìàã, êÿíàð îëìàã, áèð éàíà ÷ÿêèëìÿê. 

Êÿíäëèëÿðèí áèð íå÷ÿñè ÷ûõäû åøèéÿ âÿ áèð 

íå÷ÿñè îòóðäóüóìóç òþéëÿäÿ îëàí àòëàðäàí 

áèð íå÷ÿñèíè éÿùÿðëÿéèá ÷ÿêèëäèëÿð êÿíàðà. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùÿáèá áÿé þçöíö ýþñòÿðìÿìÿê 

ö÷öí áèð êÿíàðà ÷ÿêèëäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

Êÿíàðà ÷ÿêèëìÿ, áèë êè, áó ýöíäÿí; Áó 

ýöí ìÿíÿ âàðñà, ñàáàh ñÿíÿ âàð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

Êÿíàðà ÷ÿêìÿê – áèð òÿðÿôÿ ÷ÿêìÿê, 

ãûðàüà ÷ÿêìÿê, áèð òÿðÿôÿ àïàðìàã. Úàíòÿê 

ñÿíè êÿíàðÿ ÷ÿêÿð ïóëëó äàéèëÿð; Ùÿð éåðäÿ 

àç äåéèë ñÿíè ìåùìàí åäÿí, ÷îúóã! 

Ì.ß.Ñàáèð. Êÿíàðà ÷ûõìàã – 1) ÿñàñ èøäÿí, 

ìÿñÿëÿäÿí âÿ ñ.-äÿí óçàãëàøìàã. Ìþâçóäàí 

êÿíàðà ÷ûõìàã; 2) áèð ãÿäÿð àðàëàíìàã, àçàúûã 

óçàãëàøìàã. Õàñïîëàä äÿñòÿäÿí êÿíàðà 

÷ûõûá ÿñýÿðè êàçàðìàéà äîüðó ýåòäè. 

Ì.Ùöñåéí. Êÿíàðà òóëëàìàã – áàõ êÿíàðà 

àòìàã. Êå÷ÿí ñÿðýöçÿøòè òóëëà êÿíàðà; 

Áèùóäÿ ùåêàéÿò çàìàíû äåéèë. Ã.Çàêèð. Øàããóëó 

àü ïàð÷àíû êÿíàðà òóëëàéûá, ýÿëèíèí öçöíö 

ýþðúÿê úÿëä ýåðè ÷ÿêèëäè.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Êÿíàðäà ãàëìàã – 1) á à õ êÿíàðäà äóðìàã. 

[Çåéíàë:] Ìåùðèáàí, – äåäè, – þçöí 

åòèðàô åäèðñÿí êè, ñÿíèí áèçäÿí êÿíàðäà ãàëìàüûí 

ìöíàñèá äåéèë. Ñ.Ùöñåéí; 2) ìÿú. Óíóäóëìàã, 

éàääàí ÷ûõìàã. Ãàëäû áöòöí êÿíàðäà; 

Úàí âåðÿíëÿð, þëÿíëÿð. ß.Úàâàä. // Èøòèðàê 

åòìÿìÿê (áèð èøäÿ). Áèð íÿôÿð äÿ îëñóí 

ýÿíú ïàìáûã÷û éàðûøäàí êÿíàðäà ãàëìàìûøäûð. 

...êÿíàðäà (êÿíàðà) ãàëñûí – ...áèð òÿðÿôäÿ 

(éàíäà) ãàëñûí (áèð øåéäÿí ñÿðô-íÿçÿð 

åòìÿê ìÿíàñûíäà). Ùÿëÿ à÷ûã ýÿçìÿê êÿíàðäà 

ãàëñûí.. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Àêèô:] Èøèí 

÷ÿòèíëèéè áèð êÿíàðà ãàëñûí.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Êÿíàðäà äóðìàã – ãàðûøìàìàã, ìöäàõèëÿ 

åòìÿìÿê, èøòèðàê åòìÿìÿê. Èøäÿí êÿíàðäà 

äóðìàã. ...êÿíàðäà äóðñóí – áàõ ...êÿíàðäà 

ãàëñûí. [Ëåéëà õàíûì:] ..Àíúàã ãîé 

áó ñþùáÿò äóðñóí êÿíàðäà. Í.Âÿçèðîâ. Êÿíàðäàí 

áàõàí – ùàäèñÿéÿ òàìàøà åäÿí; 

ýþðÿí; ñåéð÷è. Êÿíàðäàí áàõàí íÿ äåéÿð – 

Êÿíàðäàí áàõàí ÿúíÿáèëÿð áèçÿ äåéèðëÿð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Éàíäû ÿùâàëûíà êÿíàðäàí 

áàõàí; Äîüäó öðÿêëÿðäÿ ìèí øÿôãÿòëè 

ùèññ. Ì.Ðàùèì. 

ÊßÍÄ 

ÊßÍÀÐß èñ. [ôàðñ.] êþùí. 1. Êèòàá ñÿùèôÿëÿðèíèí 

êÿíàðûíäàêû éàçû. 

2. Ùàøèéÿ, ãûðàã, ÷ÿð÷èâÿ. Õàë÷àíûí êÿíàðÿñè. 

Êÿëàüàéûíûí êÿíàðÿñè. 

3. Åâèí îðòàñûíà ñàëûíìûø áþéöê õàë÷àíûí, 

ýÿáÿíèí ÿòðàôûíà, äèâàð äèáèíÿ ñàëûíàí êè÷èê 

õàë÷à. 

4. Íÿùàéÿò, ñîí, ùÿää. Ýþð íÿ ìöùèòäèð, 

êþíöë, éîõäóð àíûí êÿíàðÿñè. Íÿñèìè. Éàøûì 

ñóéó îëäó âàðÿ-âàðÿ; Áèð áÿùð êè, éîõ îíà 

êÿíàðÿ. Ôöçóëè. 

ÊßÍÀÐßËÈ ñèô. Êÿíàðÿñè îëàí; ùàøèéÿëè. 

Êÿíàðÿëè êÿëàüàéû. 

ÊßÍÀÐËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Êÿíàðëàøäûðûëìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÊßÍÀÐËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. Êÿíàð åäèëìÿê, 

óçàãëàøäûðûëìàã. 

ÊßÍÀÐËÀØÄÛÐÌÀ “Êÿíàðëàøäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÊßÍÀÐËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. Êÿíàð åòìÿê, 

óçàãëàøäûðìàã. Ìöôÿòòèø ùåñàáäàðû ÿëè èëÿ êöðñöäÿí 

êÿíàðëàøäûðûá, îíóí éåðèíäÿ ÿéëÿøäè. 


ÊßÍÀÐËÀØÌÀ “Êÿíàðëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÊßÍÀÐËÀØÌÀÃ ô. Êÿíàð îëìàã, óçàãëàøìàã. 

ÊßÍÀÐÑÛÇ ñèô. Óúó-áóúàüû îëìàéàí, íÿùàéÿòñèç, 

ñîíñóç. Àé ÷ûõûáäû êÿíàðñûç; Íèéÿ 

ìÿíè ãûíàðñûç À÷ûá äåñÿì äÿðäèìè; Îä òóòàðñûç, 

éàíàðñûç. (Áàéàòû). 

ÊßÍÄ èñ. ßùàëèñè, ÿñàñÿí, êÿíä òÿñÿððöôàòû 

èëÿ ìÿøüóë îëàí éàøàéûø ìÿíòÿãÿñè. Áþéöê 

êÿíä. Êè÷èê êÿíä. – Êîðîüëó ùÿôòÿäÿ .. 

áèð þçö Ãûðàòû ìèíèá ÿòðàô êÿíäëÿðÿ, øÿùÿðëÿðÿ 

÷ûõàðäû. “Êîðîüëó”. Ìÿíèì àäûì Õÿëèë âÿ 

éîëäàøûìûí àäû Ñàäûãäû. Ùÿð èêèìèç Äàíàáàø 

êÿíäèíäÿ àíàäàí îëìóøóã. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Éåääè êÿíä, ö÷ øÿùÿð ýþðöðÿì 

àíúàã; Áó äàüûí áàøûíäàí áèð áàõûøëà ìÿí. 

Á.Âàùàáçàäÿ. // Êÿíä éåðè, ùàáåëÿ êÿíä ÿùàëèñè. 

Øÿùÿðëÿ êÿíä àðàñûíäà îëàí çèääèééÿòè 

àðàäàí ãàëäûðìàã. Êÿíä ñàëìàã – éàøàéûø 

éåðè äöçÿëòìÿê, éåíè êÿíä áèíà åòìÿê. 

[Úàíïîëàä:] Áó êÿíä ñàëûíàíäàí áó ýöíÿ 

ãÿäÿð îüóðëóã ùàäèñÿñè ýþðöíìÿéèáäèð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Êÿíä Ñîâåòè êþùí.– êÿíä 

éåðëÿðèíäÿ Ñîâåò ùþêóìÿòèíèí éåðëè îðãàíû. 

Êÿíä Ñîâåòè èúëàñû. Êÿíä Ñîâåòèíèí ñÿäðè. 

Êÿíä Øóðàñû êþùí. – áàõ Êÿíä Ñîâåòè. 

681

ÊßÍÄÀÐÀÑÛ 

[2-úè ãàäûí:] Åëÿ ñÿíè êÿíä Øóðàñû ñÿäðëèéèíÿ 

íàìèçÿä ñå÷ìèøèê. ß.Ùàãâåðäèéåâ. ..Ýöëëöúÿ 

êÿíäèíäÿ äÿ êÿíä Øóðàñû äöçÿëèá, éåíè øóðà 

éàøàéûøû áàøëàíäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Êÿíä òÿñÿððöôàòû 

– õàëã òÿñÿððöôàòûíûí ÿêèí÷èëèê, ùåéâàíäàðëûã 

âÿ ìåøÿ÷èëèéè ÿùàòÿ åäÿí ñàùÿñè. 

Êÿíä òÿñÿððöôàòû ãàáàãúûëëàðû. Êÿíä éåðè – 

êÿíä ñàëûíìûø éåð; êÿíä. Ãîðõìà, êÿíä éåðèíäÿ 

÷îõäóð ãî÷àãëàð; Ùÿð äàøûí äèáèíäÿ 

áèð Êîðîüëó âàð. Ñ.Âóðüóí. 

...êÿíä Áèð ñûðà òöðê äèëëÿðèíäÿ ìöðÿêêÿá 

êÿíä, ãÿñÿáÿ âÿ ñ. éàøàéûø ìÿíòÿãÿëÿðè àäëàðûíûí 

èêèíúè òÿðêèá ùèññÿñè; ìÿñ.: Ùàúûêÿíä, 

Äàøêÿíä, Éàðêÿíä, Ãàñûìêÿíä, Ãîíàãêÿíä. 

êÿíä-êÿíä áàõ êÿíäáÿêÿíä. Þëäöðÿð 

áó äÿðä ìÿíè; Äîüðàéàð áÿíä-áÿíä ìÿíè; 

Éàðûì âÿôàëû îëñà; Àõòàðàð êÿíä-êÿíä ìÿíè. 


ÊßÍÄÀÐÀÑÛ ñèô. Êÿíäëÿðèí àðàñûíäà îëàí, 

éåðëÿøÿí, ñàëûíàí. Áèç êÿíäàðàñû éîëëàðû äà 

äöçÿëäèðèê. Ñ.Ðÿùèìîâ. ..Ðöñòÿì êèøè ìàøûíû 

êÿíäàðàñû êö÷ÿëÿðäÿí êå÷èðèá ïàë÷ûãëû àðàáà 

éîëóíà ÷ûõàðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. [Éóñèôèí] íÿçÿðè 

èòèá-áàòìàãäà îëàí êÿíäàðàñû éîëëàðà 

ñàòàøäû, êþêñöíö äÿðèíäÿí þòöðäö. Á.Áàéðàìîâ. 

ÊßÍÄÀØÛÐÛ çÿðô Êÿíäëÿðè êå÷ÿðÿê. Êÿíäàøûðû 

øîñå éîëóíà ÷ûõìàã. 

ÊßÍÄÁßÊßÍÄ çÿðô Áèð êÿíääÿí î áèðè 

êÿíäÿ, áèð-áèð êÿíäëÿðè ýÿçÿðÿê, áèð-áèð 

êÿíäëÿð öçðÿ; êÿíä-êÿíä. Êÿíäáÿêÿíä äîëàøìàã. 

– Âÿêèëëÿð .. êÿíäëèëÿðèí àäëàðûíû, àúëàðûí 

ñàéûíû âÿ èñòÿäèêëÿðè ïóëóí ãÿäÿðèíè àäáààä, 

êÿíäáÿêÿíä, ùàìûñûíû òÿôñèëÿí éàçûá 

éåêÿ-éåêÿ êèòàáëàð áàüëàìûøäûëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ùàúû Ðöñòÿìèí àòàñû .. õûðìàí 

çàìàíûíäà ýåäèá, êÿíäáÿêÿíä ýÿçèá íèñéÿ 

éûüàðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊßÍÄÚÈÊ èñ. Êè÷èê êÿíä. 

ÊßÍÄÚÈÉßÇ “Êÿíä”äÿí îõø. Ýþé éàìàúûí 

ÿòÿéèíäÿ êÿíäúèéÿç; Äþðä éàíûíäà äàëüàëàíûð 

òàðëàëàð. À.Øàèã. Èêè èë ÿââÿë áóðàõûá 

ýåòäèéè ùÿìèí êÿíäúèéÿçäÿ îíóí éîëóíà ýþç 

äèêèá, îíóí öìèäè âÿ àðçóñó èëÿ éàøàéàí èêè ýþç 

âàð èäè. Ù.Íÿçÿðëè. Èíäè áó .. êÿíäúèéÿç Äèëàðà 

ö÷öí Áàêû ãÿäÿð ÿçèçäèð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊßÍÄ×È áàõ êÿíäëè 1-úè ìÿíàäà. Êÿíä- 

÷è ãûç. Êÿíä÷è ïàëòàðû. – Øÿùÿð ñòàíñèéàñûíäàí 

682 

ÊßÍÄÈÐÁÀÇ 

äÿìèð éîë áèëåòè àëàðàã âàüçàëà ýåäÿí ìîòàëïàïàã 

èêè êÿíä÷è ÷èéíèíäÿ õóðúóí ýÿëèá ìÿíèì 

éàíûìäà äàéàíäûëàð. Ãàíòÿìèð. [Ãîøàòõàí:] 

Ùÿñÿí áÿé ùÿëÿ ùÿøòàä èë ÿââÿë äåìèøäè 

êè, ìöÿëëèì ýÿðÿê ÷ûðàã êèìè éàíûá, êÿíä÷èíèí 

éîëóíó èøûãëàíäûðñûí. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊßÍÄ×ÈËÈÊ áàõ êÿíäëèëèê. Ãÿäèð ìàëãàðàñûíû 

ñàòûá êÿíä÷èëèê åòìÿêäÿí ÿë ÷ÿêìèø 

âÿ ãóëëóã÷ó îëìàüû ãÿðàðà àëìûøäû. ß.Ñàäûã. 

ÊßÍÄÕÓÄÀ áàõ êÿòõóäà. Áåëÿ áèð ìÿñÿëÿ 

ö÷öí êÿíäõóäà ùÿð èêè ìÿùÿëëÿäÿí àäàì 

÷àüûðàðäû, âÿêèëëÿð äÿâÿò åäÿðäè. Í.Íÿðèìàíîâ. 

[Àëëàùâåðäè:] Íà÷àëíèêÿ âåð, ïðèñòàâà 

âåð, óðéàäíèêÿ âåð, êÿíäõóäàéà âåð, éöçáàøûéà 

âåð, êþìÿê÷èéÿ âåð, ìèðàáà âåð, âåð... 

âåð... âåð... Ú.Úàááàðëû. 

ÊßÍÄÕÓÄÀËÛÃ áàõ êÿòõóäàëûã. Ýþðöíöð 

êè, åëÿ î âàõòäàí êÿíäõóäàëûãäà ýþçö âàð 

èìèø. “Ì.Í.ëÿòèô.” 

ÊßÍÄÈ 1 èñ. È÷èíäÿ òàõûë, óí âÿ ñ. ñàõëàìàã 

ö÷öí òàõòà, éàõóä ïàë÷ûãäàí ãàéðûëìûø 

ãàá. Áóüäà êÿíäèñè. Óí êÿíäèñè. Áèð êÿíäè 

àðïà. – Êÿíä àðâàäëàðû ãûøûí òÿäàðöêöíö 

ãóðòàðûðäû: êèìèñè ùàçûðëàäûüû óíó êÿíäèéÿ 

äîëäóðóð, êèìèñè éàðìàíû êèñÿéÿ éûüûð, êèìèñè 

.. êóäó âÿ áàëãàáàãëàðû ýèçëÿäèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊßÍÄÈ 2 êþùí. áàõ þç. Îëñà ìÿùáóáëÿðèí 

åøãè úÿùÿííÿì ñÿáÿáè; Ùóð-ãûëìàíû ãàëûð 

êÿíäèñèíÿ ðèçâàíûí. Ôöçóëè. Ãîé áþðêöíö êÿú 

ãàøûíûí öñòöíäÿ, ôûðûëäà; Êÿíäèí êèìè áèð 

ëîòèéè-ìåéäàíûíû ýþðýÿú. Ì.ß.Ñàáèð. [Çåéíàë] 

áèð çàìàíäà êè, Íîâðóç áÿéëÿ ýåòìÿìèøäèð, 

êÿíäèñèíè àëäàäûá éàëàí ñþéëÿìÿñèíäÿí ìÿãñÿäè 

íÿ èäè Ñ.Ùöñåéí. 

ÊßÍÄÈÐ èñ. Êÿíàô âÿ éà ÷ÿòÿíÿ ëèôëÿðèíäÿí 

ùàçûðëàíàí éîüóí, éà íàçèê èï, öìóìèééÿòëÿ, 

èï. Òàé êÿíäèðè éîüóí îëàð, ÷àðûã êÿíäèðè 

íàçèê. (Ìÿñÿë). [Àéû áàëàëàðûíûí] áîéóíëàðûíà 

êÿíäèð áàüëàéûá êÿíäÿ ýÿòèðèðäèëÿð. 

À.Øàèã. [Ìóðàä:] Úàíûì, .. áèð êÿíäèð ýÿòèðèí, 

ñàðûéûí ÿë-àéàüûíû. Ú.Úàááàðëû. 

ÊßÍÄÈÐÁÀÇ èñ. 1. Èï öçÿðèíäÿ ýÿçìÿê âÿ 

àòûëûá-äöøìÿêëÿ úöðáÿúöð îéóíëàð ýþñòÿðÿí 

àäàì; úàíáàç. Êÿíäèðáàçëàðûí ÷ûõûøû. – Ãûç 

óøàüûíû þçáàøûíà áóðàõñàí, .. êÿíäèðáàçà ÿðÿ 

ýåòìÿê èñòÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ðÿãñëÿðèí] àùÿíýè 

àëòûíäà îéíàéàíà âÿ àòûëûá-äöøÿíÿ ðöñòöìáàç 

âÿ éà êÿíäèðáàç äåéÿðëÿð. Ù.Ñàðàáñêè.

ÊßÍÄÈÐÁÀÇËÛÃ 

// Áó úöð èï öñòöíäÿ íþìðÿëÿð ýþñòÿðÿí ñèðê 

àðòèñòè; àêðîáàò. 

2. ìÿú. Ùîããàáàç, îéóíáàç. [ßùìÿä:] Íÿäÿí 

þòðö ìÿíè àõòàðûðñàí, àé ùèéëÿáàç, êÿíäèðáàç, 

îéóíáàç, êÿêèëáàç Í.Âÿçèðîâ. [Èñìàéûë:] 

..ßíòÿðçàäÿ áèð ìààðèô èø÷èñè äåéèë, õàëèñúÿ áèð 

êÿíäèðáàçäûð. Ìèð Úÿëàë. 

ÊßÍÄÈÐÁÀÇËÛÃ èñ. 1. Êÿíäèðáàçûí ïåøÿñè, 

ñÿíÿòè, ìÿøüóëèééÿòè; àêðîáàòëûã, úàíáàçëûã. 

2. ìÿú. Ùîããàáàçëûã, îéóíáàçëûã. [Êÿðáÿëàéû 

Ãóëàì:] ..Àëëàùà øöêöð, áèð-áèðèìèçè 

éàõøû òàíûéûðûã, êÿíäèðáàçëûã íÿ ëàçûì, àòàì 

Í.Âÿçèðîâ. Êÿíäèðáàçëûã åòìÿê (÷ûõàðìàã) 

– îéóíáàçëûã åòìÿê, ùîããàáàçëûã åòìÿê. 

Áÿñ áó Íåìÿòóëëàéåâ áóðàäà íÿ êÿíäèðáàçëûã 

÷ûõàðäûð Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊßÍÄÈÐÃÀÉÛØ ñèô. Áÿðê, ìþùêÿì. 

Êÿíäèðãàéûø êèìè – áÿðê-áÿðê. Ãûðñàããûç 

Õîúà ßçèçè åëÿ òóòäó, åëÿ òóòäó êè, 

êÿíäèðãàéûø êèìè. “Êîðîüëó”. Êÿíäèðãàéûø 

îëìàã – òóòóá (éàïûøûá) áóðàõìàìàã. ..Îüëàí 

îëäó êÿíäèðãàéûø, ãûçäàí ÿë ÷ÿêìÿäè êè, 

÷ÿêìÿäè. (Íàüûë). 

ÊßÍÄÈÑÒÀÍ èñ. 1. Êÿíä, êÿíä éåðè. 

[Âàãèô:] Õåéð, éàíûëäûíûç, îíà äèë âåðÿí; Êÿíäèñòàí 

éåðèäèð, áÿëè, êÿíäèñòàí. Ñ.Âóðüóí. 

[Ùàúû Ðÿñóë:] Áåëÿ äÿ ñÿñ, áåëÿ äÿ ìÿëàùÿò 

îëàðìû Äöøöíöðñÿí êè, [ßíòèãÿ] áÿøÿð úèíñè 

äåéèë íÿäè, þçö äÿ êÿíäèñòàí éåðèíäÿ. Ìèð 

Úÿëàë. ..Äàèìà ãàðäàøäûð Áàêû êÿíäèñòàí. 


2. Êÿíä ÿùëè, êÿíäëèëÿð. [Íèçàìè:] Ìÿí 

èñòÿéèðÿì êè, ìèí èë áóíäàí ñîíðà äà áèð íÿôÿð 

Ýÿíúÿ öñéàíûíûí òàðèõèíè îõóäóüó çàìàí 

äåñèí êè, “öñéàí îëäóãúà àüûëëû, äöøöíúÿëè âÿ 

òÿäáèðëè áèð ñóðÿòäÿ òÿøêèë åäèëìèø öñéàí èäè. 

Îðàäà éàëíûç øÿùÿð õàëãû äåéèë, áöòöí êÿíäèñòàí 

äà èøòèðàê åòìèøäè”. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊßÍÄÈÑÒÀÍËÛ èñ. êþùí. Êÿíäèñòàíäà 

éàøàéàí àäàì; êÿíäëè. [Øàùáÿé:] Áèç êè êÿíäèñòàíëûéûã.. 


ÊßÍÄ-ÊßÑßÊ òîï. äàí. Êÿíä âÿ îíà 

éàïûøûã éåð. Êÿíä-êÿñÿéÿ áÿëÿä îëìàã. – 

[Ùàúû Áàéðàì:] Áÿé äåéèëÿì, ðÿèééÿòèì éîõ, 

êÿíä-êÿñÿéèì éîõ. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ìÿùÿððÿì 

áÿé:] ..Êÿíä-êÿñÿéè äîëàíäûðà áèëìèðÿì. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Êÿíääÿ-êÿñÿêäÿ áàøûïàïàãëû 

ãàëìàéûá, ùàìûñûíû éûüûáëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÊßÍÄËÈ èñ. 1. Êÿíääÿ éàøàéàí âÿ ÿñàñ 

ïåøÿñè êÿíä òÿñÿððöôàòû îëàí àäàì; êÿíä ÿùëè, 

ÊßÍÝÈÇ 

êÿíä÷è. Úåéðàíûí ÿðè Åëäàð àäëû êÿíäëè áèð 

ýÿíú èìèø. Ñ.Ùöñåéí. [Íèçàìè] ..ãîúà êÿíäëèíèí 

øóì êÿíàðûíäà à÷äûüû ñöôðÿ áàøûíäà 

íàùàð åäèðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Òÿùêèìëè 

êÿíäëè – áàõ òÿùêèìëè. 

2. Áèð êÿíääÿí îëàí àäàìëàðäàí ùÿð áèðè; 

éåðëè. Ìÿíèì êÿíäëèì. Þç êÿíäëèìäèð. 

– [Ðÿøèä:] Ãóðáàíãóëóíóí àòàñû âÿ áàáàñû 

áèçèì êÿíäëè îëìóøëàðäûð. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

ÊßÍÄËÈ-ÊßÑßÊËÈ òîï. äàí. Êÿíäëè. 

ÊßÍÄËÈ-ÊÖÒËÖ òîï. Êå÷ìèøäÿ áÿçÿí 

êÿíäëèéÿ, êÿíäëèëÿðÿ èêðàùëà, ñàéìàçéàíà 

âåðèëÿí àä. [ßìèíÿ Äöðäàíÿéÿ:] Ñÿíäÿí îëñàéäû, 

÷îõäàí áó äþâëÿòè ïàéëàìûøäûí êÿíäëèêöòëöéÿ.. 


ÊßÍÄËÈËÈÊ èñ. Êÿíäëè ïåøÿñè, èøè; ÿêèí- 

÷èëèê. Áó çàìàí Úÿëèë èñòÿéèðäè êè, áó éåðè ñàòûá 

þçö ö÷öí áèð äöêàí à÷ñûí âÿ úàíûíû êÿíäëèëèêäÿí 

ãóðòàðñûí. È.Ìóñàáÿéîâ. 

ÊßÍÄÑÀÉÀÜÛ ñèô. âÿ çÿðô Êÿíä òèïèíäÿ, 

êÿíä òÿðçèíäÿ, êÿíä ãàéäàñû èëÿ, êÿíääÿ îëäóüó 

êèìè. Êÿíäñàéàüû åâ. – Êÿíäñàéàüû 

áÿçÿíìèø åâäÿ ùÿìèí àäàìëà åâ ñàùèáè ñþùáÿò 

åäèðäè. Ã.Èëêèí. 

ÊßÍÄÉÀÍÛ ñèô. Êÿíäèí éàõûíëûüûíäà îëàí, 

êÿíäèí éàíûíäà éåðëÿøÿí. Êÿíäéàíû îòëàã. 

ÊßÍßÊ ñèô. 1. Ëÿïÿñè ÷ÿòèí ÷ûõàí. Êÿíÿê 

ãîç. 

2. ìÿú. ×ÿòèíëèêëÿ áàøà ýÿëÿí, ùÿéàòà êå- 

÷ÿí. Êÿíÿê èø. – Éàçûá ïîçäóüóì âÿ øàýèðä 

äÿôòÿðèíäÿí ãîïàðòäûüûì âÿðÿãëÿð ñòîë öñòöíäÿ 

ãàëàãëàíìûøäû âÿ íÿùàéÿò èøûã óúó ýþðöíìöøäö, 

êÿíÿê òÿíëèéèí êîð äöéöíö à÷ûëìûøäû.. 


3. ìÿú. ßëèíäÿí éàõøûëûã ýÿëìÿéÿí, ÷ÿòèíëèêëÿ 

áèð èø äöçÿëäÿí; òÿðñ, èíàä, èíàäêàð, 

èíàäúûë. Êÿíÿê àäàì. – Ó÷àí áèð ãóø êÿíÿêäèð; 

Èøè òàìàì êÿëÿêäèð; Äÿéèðìàíà úàí âåðÿð; 

Õûðìàíà äà ýÿðÿêäèð. (Áàéàòû). 

ÊßÍßÊËÈÊ èñ. 1. Ëÿïÿñè ÷ÿòèí ÷ûõàí ãîç 

âÿ ñ.-íèí êåéôèééÿòè. 

2. Êÿíÿê àäàìûí õàñèééÿòè; òÿðñëèê, èíàäêàðëûã, 

èíàäúûëëûã. Êÿíÿêëèê åëÿìÿê. 

ÊßÍÝÈÇ èñ. áîò. Êþêö éàíàúàã êèìè èøëÿäèëÿí, 

ãûø îòëàãëàðûíäà éàéûëàí áèòêè íþâö. 

Úàìààòûí è÷èíäÿí áèð äÿñòÿ äèëìàíúûí éàíûíà 

éåðèéèá áàøëàäûëàð àíä è÷ìÿéÿ êè, Ìÿùÿììÿäÿëè 

êÿòäÿ äåéèë, ýåäèá, ÷þëäÿí êÿíýèç ýÿòèðèá 

ñàòñûí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

683

ÊßÍÝÈÇËÈÊ 

ÊßÍÝÈÇËÈÊ èñ. Êÿíýèç ÷îõ îëàí éåð, êÿíýèç 

áèòÿí éåð, ñàùÿ. 

ÊßÍÈÇ èñ. [ôàðñ.] êþùí. 1. Õèäìÿò÷è ãûç, 

ãóëëóã÷ó. Åâèí êÿíèçè. – Áèð ýöí Ìåùðèáàí 

Ñîëòàíûí êÿíèçëÿðèíÿ õÿáÿð ýÿëäè êè, ôèëàí êö- 

÷ÿéÿ áèð áàçèðýàí ýÿëèá. “Ëÿòèô øàù”. [Ùàúû 

Êàìéàá:] Õàí, ìÿí ñèçèí êÿìòÿðèí íþêÿðèíèçÿì, 

ãûçûì äà êÿíèçèíèçäèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Éåòÿð:] Ìÿí þëÿíÿúÿí Äèëáÿð õàíûìûí êÿíèçèéÿì, 

êÿíèçè. Í.Âÿçèðîâ. // Ãÿäèìäÿ: êþëÿ 

êèìè áàüûøëàíàí ãûç (ãàäûí), ãóë ãûç (ãàäûí); 

úàðèéÿ. ×àéäûð, äÿíèçäèð; Ãóëäóð, êÿíèçäèð; 

Áàëàì ùÿð íÿäèð; Ìÿíÿ ÿçèçäèð. (Áàéàòû). Òàõòûí 

èêè òÿðÿôèíäÿ õÿëèôÿíèí èêè íÿôÿð ñåâèìëè 

êÿíèçè äóðóá õÿëèôÿéÿ éåëïèê ÷ÿêèðäèëÿð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Øàèðèí ãÿçÿëëÿðèíÿ ìÿôòóí îëìóø 

Äÿðáÿíä ÿìèðè îíó áó õàðàáà êÿíääÿí 

þç ñàðàéûíà äÿâÿò åäèð âÿ ÿí ýþçÿë êÿíèçèíè 

îíà ùÿäèééÿ ýþíäÿðèð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊßÍÈÇËÈÊ èñ. êþùí. 1. Ãóëëóã÷óëóã. 

[Ýöíàé:] Ãîé ãèñìÿòèì ãöðáÿòäÿ êÿíèçëèê 

îëñóí, àììà Áàðñèñèì, êþðïÿ ãóçóì àú ãàëìàñûí, 

áþéöñöí áîéà-áàøà ÷àòñûí. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. Ãÿäèìäÿ: ñàòûëàí âÿ éà áàüûøëàíàí ãûçûí 

éà ãàäûíûí âÿçèééÿòè; úàðèéÿëèê. Êÿíèçëèêäÿí 

àçàä åòìÿê. 

ÊßÍÊÀÍ áàõ êàíêàí. Áèð àç êå÷äè, áèð 

íå÷ÿ êþìöð÷ö, êÿíêàí ýþðöíäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ñóðàõàíñêèíèí] îõóìàüû äà ãóéó äèáèíäÿêè 

êÿíêàí ñÿñèíÿ îõøàéûðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ßçàáëàð è÷èíäÿ áàüðû ãàí îëäó; ×îõ 

ýÿçèá àõûðäà î, êÿíêàí îëäó. Ì.Ðàùèì. 

ÊßÏßÊ èñ. 1. Óí ÿëÿíäèéè çàìàí ÿëÿê 

öñòöíäÿ ãàëàí áóüäà âÿ ñ.-íèí ãàáûã ãûðûíòûëàðû. 

Àðïàéà ãàòñàí àò éåìÿç; Êÿïÿéÿ ãàòñàí 

èò éåìÿç. (Àòà. ñþçö). 

2. Àüàú, òàõòà ìèøàðëàíäûüû çàìàí òþêöëÿí 

õûðäà îâóíòó. Ñþç íàäàí äèëèíäÿ ãÿïèéÿ 

äÿéìÿç; Äÿéìÿç, ñó öçöíäÿ êþïöéÿ äÿéìÿç; 

Äÿéìÿç, ùå÷ áèð îâóú êÿïÿéÿ äÿéìÿç.. Ì.Àðàç. 

3. Áàøäà âÿ ùåéâàí òöêëÿðèíèí äèáèíäÿ 

ÿìÿëÿ ýÿëÿí ãîâàã. Áàøûíäà êÿïÿê îëìàã. 

4. Á à õ êþâðÿê 1-úè ìÿíàäà. Êÿïÿê àëìà. 

Êÿïÿê ùåéâà. 

ÊßÏßÊËßÌß “Êÿïÿêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÏßÊËßÌßÊ ô. Êÿïÿê âóðìàã, êÿïÿê 

ãàòìàã. Ñàìàíû êÿïÿêëÿìÿê. 

ÊßÏßÊËßÍÌß “Êÿïÿêëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

684 

ÊßÐÀÌßÒ 

ÊßÏßÊËßÍÌßÊ ô. 1. Êÿïÿê ÿìÿëÿ ýÿëìÿê, 

ãàáûã âåðìÿê. Áàøû êÿïÿêëÿíèð. 

2. Êÿïÿê êèìè áîø îëìàã. Ùåéâàëàð êÿïÿêëÿíìèøäèð. 

ÊßÏßÊËÈ ñèô. 1. Êÿïÿéè îëàí, ÿëÿíìÿìèø. 

// ×îõëó êÿïÿéè îëàí. Êÿïÿêëè óí. 

2. Áàøûíäà âÿ òöêëÿðèíèí äèáèíäÿ êÿïÿê, 

ãîâàã îëàí. Êÿïÿêëè áàø. 

3. Êþâðÿê, êÿïÿê êèìè áîø îëàí. Êÿïÿêëè 

àëìà. 

ÊßÏßÊËÈËÈÊ èñ. Êÿïÿéè îëàí óí âÿ ñ.-íèí 

êåéôèééÿòè; êÿïÿéè îëìà. Óíóí êÿïÿêëèëèê äÿðÿúÿñè. 

ÊßÏßÍßÊ èñ. Áÿäÿí âÿ ãàíàäëàðû òîç 

êèìè èíúÿ ïóëëàðëà âÿ úöðáÿúöð ðÿíýëÿðëÿ áÿçÿíìèø 

äþðäãàíàäëû áþúÿê. ..Áèð ýþçÿë êÿïÿíÿê 

ýÿëèá Àüúà õàíûìûí îòóðäóüó ñêàìéàíûí 

öñòöíÿ ãîíäó. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ..Ãóøëàðûí áèð 

ïàðàëàðû îõóìàãäà, î áèðè ïàðàëàðû ó÷óá 

þçëÿðè ö÷öí éåì ýÿçìÿêäÿ âÿ êÿïÿíÿêëÿð ÷è- 

÷ÿêëÿðèí áàøûíà ãîíìàãäà èäèëÿð. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

Äöíéà áàùàð, þìðöí éîëó ýöë-÷è÷ÿê; 

Ó÷óð ýöëäÿí-ýöëÿ, ãîíóð êÿïÿíÿê. Ð.Ðçà. 

// Ïÿðâàíÿ. 

ÊßÏßÍßÊÂÀÐÈ ñèô. Êÿïÿíÿê øÿêëèíäÿ 

îëàí, ýþðöíöøúÿ êÿïÿíÿéÿ îõøàð, êÿïÿíÿê 

êèìè. Êÿïÿíÿêâàðè áàíò. 

ÊßÏßÍÝ èñ. Çèðçÿìè ãàïûñû, àëòäàí éóõàðû 

à÷ûëàí ãàïû; ëéóê. Çèðçÿìè êÿïÿíýè. 

ÊßÏÈÒÊß èñ. õöñ. [ðóñ. “êîíîïàòèòü” ñþçöíäÿí] 

Äåøèêëÿðè, àðàëàðû òóòìàã ö÷öí (ÿñàñÿí 

ýÿìèäÿ) èøëÿäèëÿí êÿíäèð âÿ ñ. ëèôëÿðè. 

ÊßÏÈÒÊßËßÌß “Êÿïèòêÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÏÈÒÊßËßÌßÊ ô. õöñ. äàí. Êÿïèòêÿ 

èëÿ ãàïàìàã, êÿïèòêÿ òûõàìàã (á à õ êÿïèòêÿ). 

Äåøèêëÿðè êÿïèòêÿëÿìÿê. 

ÊßÏÈÒÊßËßÍÌß “Êÿïèòêÿëÿíìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊßÏÈÒÊßËßÍÌßÊ ìÿúù. õöñ. äàí. Êÿïèòêÿ 

èëÿ ãàïàíìàã, êÿïèòêÿ èëÿ òûõàíìàã, 

áÿðêèäèëìÿê (á à õ êÿïèòêÿ). 

ÊßÐÀÙßÒ èñ. [ÿð.] Èéðÿíìÿ; íèôðÿò ùèññè, 

õîøà ýÿëìÿìÿ; èêðàù. 

ÊßÐÀÙßÒËÈ ñèô. Èéðÿíäèðèúè, íèôðÿò äîüóðàí, 

èêðàùëû. 

ÊßÐÀÌßÒ èñ. [ÿð.] 1. Àëèúÿíàáëûã, õåéèðõàùëûã, 

ìÿðùÿìÿò, ñÿõàâÿò, ëöòôêàðëûã. ..Áÿëêÿ 

àüàíûí ôÿçèëÿòèíèí êÿðàìÿò âÿ ìÿðùÿìÿòèíäÿí 

ìÿíèì ùÿìøÿùÿðëèëÿðèì áèáÿùðÿ ãàë-

ÊßÐÀÌßÒËÈ 

ìàñûíëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Êÿðàìÿò 

åòìÿê (ãûëìàã, áóéóðìàã) êþùí. – ëöòô åòìÿê, 

áàüûøëàìàã, âåðìÿê. [Ïÿðè õàíûì 

Âÿçèðÿ:] Àëëàù ñÿíÿ, ãûçûì Øþëÿ õàíûìäàí 

áèð îüëàí êÿðàìÿò åëÿñèí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Êÿðàìÿòÿ ýÿëìÿê – ñÿõàâÿòÿ ýÿëìÿê, ÿëèà÷ûãëûã 

ýþñòÿðìÿê; ëöòô åòìÿê. 

2. êþùí. Ìöñÿëìàíëàðûí òÿñÿââöðöíÿ ýþðÿ, 

þâëèéàëàðäàí, Àëëàùäàí âÿ á. ìöãÿääÿñëÿðäÿí 

ñàäèð îëàí áÿçè õàðèãöëàäÿ èøëÿð, åúàçêàð 

ãöââÿ, ìþúöçÿëÿð. Ïèð ìÿíèìäèð, êÿðàìÿòèíè 

áèëèðÿì. (Àòà. ñþçö). Àüëàìàã ìþìèíèí ÿëàìÿòèäèð; 

Íÿáèíèí äèíèíèí õîø àäÿòèäèð; ßýÿð 

áèëñÿí ùÿããèí êÿðàìÿòèäèð; Òà ýåäèíúÿ íóðè 

áÿñÿð àüëàðñàí! Ì.Â.Âèäàäè. [Õîðòäàí:] Áó 

ïèðèí êÿðàìÿòèíèí íÿäÿí èáàðÿò îëäóüó àäûíäàí 

àíëàøûëûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊßÐÀÌßÒËÈ ñèô. 1. Êÿðàìÿò ñàùèáè, êÿðàìÿòè 

îëàí; ìÿðùÿìÿòëè, õåéèðõàù, ëöòôêàð. 

2. êþùí. Ìþúöçÿëè, åúàçêàð. Î âàõòäàí 

ìÿíèì àüçûì îëóá êÿðàìÿòëè. “Ì.Í.ëÿòèô.” 

Ñóëòàíëàðà, õàãàíëàðà áàø ÿéìÿéÿí ÿñëà; 

Äÿðâèø êÿðàìÿòëè ãÿëÿíäÿð éåíÿ âàðìû 


ÊßÐÀÌßÒËÈËÈÊ èñ. Êÿðàìÿò ñàùèáè îëìà; 

ìÿðùÿìÿòëèëèê, õåéèðõàùëûã, ëöòôêàðëûã. 

ÊßÐÁßËÀÉÛ èñ. [Èðàãäà èìàì ßëèíèí 

ãÿáðè îëàí Êÿðáÿëà øÿùÿðèíèí àäûíäàí] äèí. 

Ùÿìèí øÿùÿðÿ ýåäèá ìöãÿääÿñ éåðëÿðè çèéàðÿò 

åäÿí àäàìà âåðèëÿí àä. Ìþùòÿðÿì 

àäàìëàðà êÿðáÿëàéû, ìÿøÿäè, ùàúû, õîçåéèí, 

ôÿãÿò ÿí áþéöê àäàìà áó ìÿùÿëëÿäÿ ÿìè 

äåéèðäèëÿð. Í.Íÿðèìàíîâ. [Øîôåð:] Êå÷ìèøäÿ 

àñàí éîëëàðëà ìöôòÿ ïóë ãàçàíàí ùàúûëàð, 

êÿðáÿëàéûëàð ÷îõ èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÊßÐ×ß áàõ êÿðÿ 2 . Êÿð÷ÿ ãîéóí. 

ÊßÐÄß áàõ êÿðäè 1 . Êÿðäÿäÿ, ìÿðçäÿ 

íàíÿ; Éàìàí ýþç îääà éàíÿ. (Àòà. ñþçö). 

ÊßÐÄÈ 1 èñ. Ëÿê. Èêè êÿðäè ñîüàí ÿêìÿê. 

Êÿðäèëÿðè ñóëàìàã. – Òàíê øóìëàéàí ùÿéÿòëÿðèí 

êÿðäèñèíäÿ; Þç éåìèíè; Êöëÿ äþíìöø 

ïÿðäèñèíäÿ; Éóâàñûíû èòèðèáäèð. Ì.Àðàç. Áó 

áàõ÷àäà àø òÿðÿñè ÿêÿðäèê; Ùåé ñó à÷ûá êÿðäèéÿ 

ýþç äèêÿðäèê. Øÿùðèéàð. 

ÊßÐÄÈ 2 èñ. áîò. Øàôòàëû íþâö. 

ÊßÐÄÈÉÀÐ ìÿù. 1. èñ. Àðïà èëÿ áóüäà 

ãàðûøûüû. Àðàáàäàêû êÿðäèéàð òàõûë îíëàðûí öçÿðèíÿ 

ñÿïÿëÿíäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ãàðû:] Òÿçÿ áóüäàíû 

ïàéëàìàéûáëàð, ãàáàüûíäà þëöì! Áó, 

áèëäèðêè êÿðäèéàðäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÊßÐßÌ 

2. ñèô. ìÿíàñûíäà. Äàüûíûã, ÷àëïàøûã, äîëàøûã. 

Êÿðäèéàð èø. Êÿðäèéàð ñþç. 

ÊßÐß 1 èñ. Íåùðÿäÿí éåíè ÷ûõìûø, ÿðèäèëìÿìèø 

éàü; øèò éàü. Úàìûø êÿðÿñè. Èíÿê êÿðÿñè. 

– Ìàë ìÿíèìäèð, áåëÿ éåéèðÿì; ßðèòìèðÿì, 

êÿðÿ éåéèðÿì. (Àòà. ñþçö). Áóéóð çÿùìÿò 

÷ÿê, àòûíäàí äöø éåðÿ; Âàðûìûçäûð ãûìûç, ÷þðÿê, 

áàë, êÿðÿ. À.Ñÿùùÿò. Ãûçõàíûì íÿíÿ ñöôðÿéÿ 

êÿðÿ, ãîéóí ãàòûüû âÿ òÿçÿ ïåíäèð ãîéäó. 


ÊßÐß 2 ñèô. 1. Ãóëàãëàðû ÷îõ ãûñà, äûìûã, 

êÿð÷ÿ (ãîéóí ùàããûíäà). Áó àíäà [Ñÿìÿäèí] 

ýþçö áàøãà áèð êÿíäëèíèí ñàüäûüû êÿðÿ 

ãîéóíà ñàòàøäû. Ì.Ùöñåéí. 

2. êèí. Áàøû ãûðõûëìûø (àäàì ùàããûíäà). 

Êÿðÿ îüëàí. 

ÊßÐß 3 çÿðô [ÿð.] Äÿôÿ. Èêè êÿðÿ èêè åëÿð 

äþðä. Àäàìà íå÷ÿ êÿðÿ äåéÿðëÿð. Èêè êÿðÿ ýåòìÿê. 

Áèð êÿðÿ ýþðìÿê. – Àäàì àäàìû áèð êÿðÿ 

àëäàäàð. (Àòà. ñþçö). [Ìöÿëëèì:] Ìÿí ñèçÿ áèð 

êÿðÿ äÿ äåìèøäèì êè, áèçèì éîëëàðûìûç áàøãàáàøãàäûð. 

Ñ.Ùöñåéí. Áèð êÿðÿ – ùå÷. Ýþðìÿäèê 

äöíéàäà áèð êÿðÿ àü ýöí; Úèéÿðèìèç 

éàðà, ñèíÿìèç äöýöí! Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÊßÐßÚÈ èñ. Áèð íå÷ÿ àäàìëûã äîðëó ãàéûã. 

Ýÿìè, ãàéûã, êÿðÿúè äÿ, êîëàç äà; Ìÿíè ùå÷ 

âàõò èíúèòìÿìèø áèð àç äà. À.Ñÿùùÿò. Ýåúÿíèí 

ãàðàíëûüû øÿðèñèíäÿ Ëÿíêðóä ÷àéû èëÿ àøàüû 

äîüðó àõàí êÿðÿúèäÿ .. îòóðóá äàëüûí âÿ ìöêÿääÿð 

áèð ùàëäà äöøöíöðäöì. Ñ.Ùöñåéí. 

ÊßÐßÚÈÂÀÍ èñ. ìÿù. Êÿðÿúè ñöðÿí, 

êÿðÿúèäÿ èøëÿéÿí àäàì; ãàéûã÷û. 

ÊßÐßÚÈÂÀÍËÛÃ èñ. ìÿù. Êÿðÿúèâàíûí èøè, 

ïåøÿñè, ìÿøüóëèééÿòè; ãàéûã÷ûëûã. Ñàðûêþéíÿê 

þçöíö ñóéà àòûðñà äà þëäöðÿ áèëìÿéèð. Îíó, 

êÿðÿúèâàíëûã åäÿí èíäèêè ÿðè þëöìäÿí õèëàñ 

åäèð. Ñ.Ùöñåéí. 

ÊßÐßÌ 1 èñ. [ÿð.] êþùí. Ëöòô, ìÿðùÿìÿò, 

èíàéÿò. Êÿðÿì åéëÿìÿê. – [Àüà Ùåéäÿð:] Õóäàéà, 

øöêöð êÿðÿìèíÿ! Áàëàëàðûì, ýÿëèí ñèçè 

áàüðûìà áàñûì. Í.Âÿçèðîâ. Êÿðÿì åò (ãûë) 

(éàëâàðûø éàõóä íÿçàêÿò áèëäèðÿí ÿñêè èôàäÿ) 

– 1) ìÿðùÿìÿò åò, ðÿùì ýþñòÿð, ëöòô åò. Ñàãè, 

êÿðÿì åéëÿ, úàì ýÿçäèð; Òóòìà ãÿäÿùè, ìöäàì 

ýÿçäèð! Ôöçóëè. Åé ýþçÿëëÿð øàùû, êÿðÿì 

åò ìàíà; Áàõìàýèëÿí ùÿðýèç ÿüéàðäàí éàíà. 

Ì.Ï.Âàãèô; 2) âåðèí, þäÿéèí. [Ìÿñòÿëè øàù:] 

Õàíûì, äèâëÿðèí ÿëìóçäóíó, ÿíàìûíû êÿðÿì 

åäèí! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Êÿðÿì ñàùèáè (ÿùëè) 

685

ÊßÐßÌ 

êþùí. – ëöòôêàð, ðÿùìäèë, ìÿðùÿìÿòëè, èíñàôëû, 

àëèúÿíàá àäàì ùàããûíäà. Ñàùèáè-çÿðäÿ êÿðÿì 

éîõäóð, êÿðÿì ÿùëèíäÿ çÿð; Èøëÿíÿí èøëÿðäÿ 

ÿùêàìö ëÿéàãÿò ýþðìÿäèì. Ì.Ï.Âàãèô. 

ÊßÐßÌ 2 “Êÿðÿ 3 ” ñþçöíöí úàíëû äàíûøûã 

äèëèíäÿ èøëÿíÿí éàíëûø ôîðìàñû. [Ñÿð÷ÿ] ö÷ 

êÿðÿì áàëàñûí ñóâà áàñûá, àëûá òàçàäàí äèìäèéèíÿ 

àïàðäû. (Íàüûë). [Áþéöêõàíûì:] Áèð 

êÿðÿì ñÿíèí éàíûíäà öçöà÷ûã äàéàíìûøàììû, 

ñÿñèìè åøèòìèñÿíìè Ú.Úàááàðëû. 

ÊßÐßÌÈ èñ. ìóñ. Àçÿðáàéúàí àøûã ùàâàëàðûíäàí 

áèðèíèí àäû. Áàëàáàí÷û ýåíÿ äóðóá 

ýÿëèð Àøûã Úÿôÿðèí éàíûíà, Àøûã Úÿôÿð êÿðÿìè 

îõóéóð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊßÐßÌËÈ ñèô. Ìÿðùÿìÿòëè, ëöòôêàð, èíñàôëû, 

ðÿùìëè. Êþíöë ãÿìýèí, öðÿê äÿðäëè, âÿðÿìëè; 

Ñÿíè ýþðäöì ñÿõàâÿòëè, êÿðÿìëè. Àøûã 

ßëÿñýÿð. Êÿðÿìëè ïàäøàù, ðÿùì åéëÿ ìàíà; 

Àë ìÿíèì êþíëöìö, éåòèð úàíàíà. Àøûã Ðÿúÿá. 

ÊßÐßÌËÈËÈÊ èñ. Ëöòôêàðëûã, ìÿðùÿìÿòëèëèê, 

àëèúÿíàáëûã. 

ÊßÐßÌÑÈÇ ñèô. Èíñàôñûç, ìÿðùÿìÿòñèç, 

ðÿùìñèç. Ñÿõàâÿò îëìàéàí êÿñäÿ øöúàÿò ôåëè 

íàäèðäèð; Êÿðÿìñèç êèìñÿíè ùÿð éåðäÿ ýþðäöì, 

áèùöíÿð ýþðäöì. Ì.Â.Âèäàäè. 

ÊßÐßÍ èñ. ìÿù. Éîíóëìàìûø éîüóí àüàú, 

äèðÿê, èðè êþòöê. Åâèí êÿðÿíè ñûíìûøäûð. – Åë 

éûüûëñà, êÿðÿí ñûíäûðàð. (Àòà. ñþçö). Åë áèð îëñà 

äàü îéíàäàð éåðèíäÿí; Ñþç áèð îëñà çÿðáè 

êÿðÿí ñûíäûðàð. À.Òóôàðãàíëû. Êÿðÿíè, ïÿðäÿñè 

ùþðöì÷ÿê òîðó; Äåéèðëÿð, êàñûáûí áèëèíìÿç 

ýîðó. Ñ.Âóðüóí. Êÿðÿíÿ äþíìÿê – øèøìÿê. 

Àéàüû êÿðÿíÿ äþíöáäöð. 

ÊßÐßÍÀÉ èñ. [ôàðñ.] êþùí. 1. Íÿôÿñëÿ ÷àëûíàí 

óçóí áîðó øÿêëèíäÿ ãÿäèì ìóñèãè àëÿòè 

(àäÿòÿí òÿíòÿíÿëÿðäÿ, ãÿëÿáÿ áàéðàìëàðûíäà 

÷àëûíàðäû). Êÿðÿíàéè-øàäèéàíÿ áàøëàíäû 

÷àëûíìàüà. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Âÿëèÿùä àòûí öñòöíÿ 

ãàëõäûüû çàìàí éöçëÿðúÿ òÿáèë, êÿðÿíàé 

âÿ øåéïóðëàð ñÿñëÿíäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. Ùèñëèê, äóäêåø. 

ÊßÐßÍÀÉÕÀÍÀ èñ. [ôàðñ.] êþùí. Êÿðÿíàéëàðûí 

áèðäÿí ÷àëìàñû. Ýöíÿø Ùÿìÿë áöðúöíÿ 

éàõûíëàøäûüû äÿãèãÿäÿ .. âóðóëàí êÿðÿíàéõàíà 

Íîâðóç áàéðàìû ìÿðàñèìèíèí áàøëàíäûüûíû 

õÿáÿð âåðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊßÐßÍÒÈ áàõ äÿðéàç. ..Ìåðàú éåíÿ äÿ 

êÿðÿíòèíè ýþòöðöá îò ÷àëìàüà áàøëàäû. 

ß.Âÿëèéåâ. [Øàìõàë] êÿðÿíòèíè ÷èéíèíÿ àëûá, 

686 

ÊßÐÊßÑ 

ïÿíúÿðÿñè Êöðÿ áàõàí åâëÿðèíèí ãÿíøÿðèíäÿêè 

úûüûðëà àñòà-àñòà éóõàðû ãàëõäû. È.Øûõëû. 

ÊßÐßÍÒÈ×È èñ. Êÿðÿíòè èëÿ îò ÷àëàí àäàì; 

äÿðéàç÷û. 

ÊßÐßÍÒÈ×ÈËÈÊ èñ. Êÿðÿíòè÷èíèí èøè, 

ïåøÿñè; äÿðéàç÷ûëûã. 

ÊßÐßÍÒÈËßÌß “Êÿðÿíòèëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÐßÍÒÈËßÌßÊ áàõ äÿðéàçëàìàã. 

ÊßÐßÍÒÈËßÍÌß “Êÿðÿíòèëÿíìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊßÐßÍÒÈËßÍÌßÊ áàõ äÿðéàçëàíìàã. 

ÊßÐßÍÒÈËÈÊ èñ. Ùÿð äÿôÿäÿ êÿðÿíòèíèí 

àüçûíà ýÿëÿí ìèãäàð (àäÿòÿí ñàéëàðëà). Áèð 

êÿðÿíòèëèê îò. 

ÊßÐßÑÊß èñ. ê.ò. 1. Ãîéóí äàìûíûí áèð 

òÿðÿôèíäÿ ãóçóëàð ö÷öí àéðûëìûø éåð. Ãàìûøäàí 

äöçÿëäèëìèø êÿðÿñêÿ. 

2. Á à õ àðõàú. 

ÊßÐßÂÈÇ èñ. áîò. ×ÿòèð÷è÷ÿêëèëÿð ôÿñèëÿñèíäÿí 

1-2 èëëèê îò-áèòêè. Èêè äÿñòÿ êÿðÿâèç. 

Õþðÿéÿ êÿðÿâèç äîüðàìàã. 

ÊßÐßÉÀÜÛ áàõ êÿðÿ 1 . 

ÊßÐÝßÄÀÍ èñ. [ôàðñ.] çîîë. Áàøûíûí ãàáàã 

òÿðÿôèíäÿ áèð, éà èêè áóéíóçó îëàí. Àñèéàäà 

âÿ Úÿíóá-Øÿðãè Àñèéàäà éàøàéàí îòéåéÿí, 

ìÿìÿëè èðè ùåéâàí. Áèð êå÷è ãà÷ûáàí 

ãóðòóëñà ãóðääàí; Áàõàð áóéíóçóíà êÿðýÿäàí 

îëó. “Êîðîüëó”. Åë êþìÿê äóðàíäà ãóëà, 

éîõñóëà; Îíó øèð, êÿðýÿäàí, ôèë éûõà áèëìÿç. 

Àøûã Øÿìøèð. 

ÊßÐÈÌ ñèô. [ÿð.] Êÿðÿì âÿ ñÿõàâÿò ñàùèáè, 

ëöòô âÿ åùñàí ñàùèáè, èíàéÿòêàð; êÿðÿìëè, 

ìÿðùÿìÿòëè (÷îõ âàõò Àëëàùà âåðèëÿí ñèôÿòëÿðäÿí 

áèðè êèìè). Àùëà-âàéëà ÷ûõàð êàñûáûí 

úàíû; Þëÿíÿúÿí äåéÿð: – Àëëàù êÿðèìäèð. (Àòà. 

ñþçö). Äÿìèð÷èîüëó ùåé ÷àüûðäû êÿðèìè; Äîñò 

éîëóíäà ãîéìóø èäèì ñÿðèìè. “Êîðîüëó”. 

ÊßÐÈÌËÈÊ èñ. Ëöòôêàðëûã, èíàéÿòêàðëûã; 

ëöòô, êÿðÿì, èíàéÿò. [Ýöëëö:] Èíäè ñÿí àúûíäàí 

þëìÿêëÿ Àëëàù êÿðèìëèêäÿí äöøÿúÿê 


ÊßÐÈØÊß èñ. È÷è äÿëèê àüàúà ýåéäèðèëÿí, 

åíñèç, éàñòû, ýþäÿê, èòè ïîëàä òèéÿñè îëàí äöëýÿð 

àëÿòè. 

ÊßÐÊß èñ. çîîë. Øèðèí ñóëàðäà éàøàéàí, äèðè 

áàëà äîüàí áàëûã. 

ÊßÐÊßÑ èñ. [ôàðñ.] çîîë. áàõ êå÷ÿëÿêÿðêÿñ. 

Ãàðà êÿðêÿñ. Ëåø êÿðêÿñè. Àüáàø êÿðêÿñ. 

– [Ñÿôÿð:] Àíúàã àðàáèð ùàâàäà íÿø àðçó-

ÊßÐÊÈ 

ñóíäà ýÿçÿí êÿðêÿñëÿðäÿí ñàâàé áèð úàíëû 

ýþðöíìöð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊßÐÊÈ èñ. Àøàüû ÷åâðèëìèø åíëè òèéÿñè îëàí 

óçóíñàïëû, éîíóúó (êÿñèúè) àëÿò. Êÿðêè àüàúû 

éàñòûñûíà éîíàð, áàëòà äèêèíÿ. (Ìÿñÿë). Êÿðêè 

îëóá þç òÿðÿôèíÿ éîíìà; ßððÿ îë, èêè òÿðÿôÿ 

éîí. (Àòà. ñþçö). ßëèñà .. éàðûåùòèéàòëà ùÿðëÿíèá 

ãàçìàäöñÿð, áåë, áàëòà, êÿðêè, ìèøàð âÿ 

ãåéðè êàðàñòû òîïëàíìûø àíáàðà ýèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

// Êÿðêèéÿ îõøàéàí øåé ùàããûíäà. [Ñîëäàòûí] 

òöêëÿðè ãàðûøûã, ñàëëàã èäè, áóíëàðûí 

àðàñûíäàí êè÷èê êÿðêè ÷ÿíÿñè ýöúëÿ ýþçÿ äÿéèðäè. 


ÊßÐÊÈËßÌß “Êÿðêèëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÐÊÈËßÌßÊ ô. Êÿðêè èëÿ éîíìàã. Òàõòàíû 

êÿðêèëÿìÿê. Àüàúû êÿðêèëÿìÿê. 

ÊßÐÊÈËßÍÌß “Êÿðêèëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÐÊÈËßÍÌßÊ ìÿú. Êÿðêè èëÿ éîíóëìàã. 

Àüàú êÿðêèëÿíìèøäèð. 

ÊßÐÊÈÍÚßÊ èñ. çîîë. Êè÷èê øàùèí; òÿðëàí, 

ãûçûëãóø. 

ÊßÐÌß áàõ ýÿðìÿ 2 . [Êÿíäëèëÿð] ãîðõóëàðûíäàí 

óøàãëàðû êÿðìÿ ãàëàãëàðûíûí è÷èíäÿ 

ýèçëÿäèá .. äåéèáëÿð êè, áèçèì êÿíääÿ ùå÷ ãÿäèìäÿí 

óøàã îëìàç. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Øåéëÿðèí áèð ãèñìèíè ñàìàíà âÿ êÿðìÿéÿ, áèð 

ùèññÿñèíè éàüà âÿ ïåíäèðÿ äÿéèøäèê. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊßÐÏÈÚ èñ. Äöçáóúàã øÿêëèíäÿ ãÿëèáëÿíìèø 

(áèøìèø âÿ éà ÷èé) ýèëäÿí ùàçûðëàíàí òèêèíòè 

ìàòåðèàëû. Êÿðïèú èñòåùñàëû. Êÿðïèú êÿñìÿê. 

×èé êÿðïèú. Áèøìèø êÿðïèú. Ãûðìûçû êÿðïèú. 

– Áó ãàëà áèçèì îëàéäû; Êÿðïèúè ãûçûë îëàéäû; 

Éàðà ãîíàã ýåäÿíäÿ; Ýåúÿëÿð óçóí îëàéäû. 

(Áàéàòû). [Éîë÷ó] øÿùÿð éîëóíäàí äþíÿðÿê 

êÿðïèú çàâîäóíà éîë àëûð. Ìèð Úÿëàë. // Êÿðïèúäÿí 

òèêèëìèø, êÿðïèú äþøÿíìèø. Êÿðïèú åâ. 

Êÿðïèú äþøÿìÿ. Êÿðïèú äèâàð. – Èìðàí êèøè 

àòûíû àüàúà áàüëàéûá, êÿðïèú úûüûðëà êîëõîç 

èäàðÿñèíÿ éàíàøäû. Ì.Ùöñåéí. // äàí. Êÿðïèú 

øÿêëèíäÿ îëàí, êÿðïèúÿ îõøàéàí. Êÿðïèú 

÷þðÿê. 

ÊßÐÏÈÚÀÐÀÑÛ ñèô. Òèêèíòèäÿ êÿðïèúëÿðèí 

àðàñûíäà îëàí. Êÿðïèúàðàñû áîøëóã. Êÿðïèúàðàñû 

ìÿñàôÿ. 

ÊßÐÏÈÚÀÒÀÍ èñ. Òèêèíòèäÿ àøàüûäàí éóõàðûéà 

(áÿííàéà) êÿðïèú âåðÿí (àòàí) ôÿùëÿ; 

êÿðïèúâåðÿí, êÿðïèú÷è. 

ÊßÐÏÈÚÁÀÜËÀÌÀ èñ. õöñ. Òèêèíòè èøèíäÿ 

êÿðïèúëÿðè äöçìÿ öñóëó. 

ÊßÐÒ 

ÊßÐÏÈÚ×È èñ. 1. Êÿðïèú êÿñìÿêëÿ ìÿøüóë 


2. Á à õ êÿðïèúàòàí. 

ÊßÐÏÈÚ×ÈËÈÊ èñ. Êÿðïèú÷èíèí ñÿíÿòè, èøè, 

ïåøÿñè. Êÿðïèú÷èëèê åòìÿê. 

ÊßÐÏÈÚÕÀÍÀ èñ. Êÿðïèú ùàçûðëàíàí, êÿñèëÿí 

éåð; êÿðïèú êàðõàíàñû. 

ÊßÐÏÈÚÈ ñèô. 1. Áèøìèø êÿðïèú ðÿíýèíäÿ 

îëàí; ãûðìûçû. Êÿðïèúè ïàð÷à. Êÿðïèúè ìàøûí. 

Êÿðïèúè øàë. – Ãûðûã ïÿíúÿðÿëÿðèíèí ùÿðÿñèíèí 

éàíûíäà áèð äÿìèð ÷àðïàéû ãîéóëìóø, öñòö 

ãûðìûçû êÿðïèúè àäéàëëàðëà þðòöëìöøäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Êÿðïèú øÿêëèíäÿ îëàí; äàìà-äàìà. Àñëàí 

.. êÿðïèúè äÿôòÿðäÿ ñöïöðýÿ òöêëö áèð äÿâÿ .. âÿ 

áèð ýþé÷ÿê äÿâÿ áàëàñû ÷ÿêäè.. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Øÿùÿðèí áöòöí êö÷ÿëÿðè éà àñôàëòëà, éà äà êÿðïèúè 

ãàðà äàøëàðëà äþøÿíìèøäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊßÐÏÈÚÊßÑßÍ ñèô. Ýèëäÿí ãÿëèá âàñèòÿñèëÿ 

êÿðïèú êÿñÿí, ùàçûðëàéàí. Êÿðïèúêÿñÿí 

ôÿùëÿ. – Íàçèì ÷ûõûá ôèêèðëÿðèíè äåäè, êÿðïèúêÿñÿí 

ìàøûíûí ìîäåëèíè, ùÿðÿêÿò úÿäâÿëèíè 

äÿ ýÿòèðèá ýþñòÿðäè. Ìèð Úÿëàë. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Òÿáèá äÿ, àëèì äÿ, êÿðïèúêÿñÿí äÿ; Ãÿëáèíäÿ 

éàøàäûð î áþéöê ýöíö. Ñ.Âóðüóí. 

ÊßÐÏÈÚÃÓÐÓÄÀÍ ñèô. Êÿðïèúëÿðèí ãóðóäóëìàñû 

ö÷öí ùàçûðëàíìûø (áèíà, òèêèíòè). Êÿðïèúãóðóäàí 

àíáàð. 

ÊßÐÏÈÚËÈ ñèô. Êÿðïèúäÿí òèêèëìèø, éà êÿðïèú 

äþøÿíìèø. Êÿðïèúëè êö÷ÿ. – Ãàðà ÷èé êÿðïèúëè 

áèíàíûí öñò áàëêîíóíäà Ùÿúÿð àéíàëûíû 

áèð ïàð÷à àü ÿñüè èëÿ ñèëèá òÿìèçëÿéèðäè.. 


ÊßÐÏÈÚÂÅÐßÍ áàõ êÿðïèúàòàí. 

ÊßÐÐÀÒ [ÿð. “êÿððÿ” ñþç úÿìè] êþùí.: 

êÿððàò èëÿ – äÿôÿëÿðëÿ. Øÿùÿðèí áþéöêëÿðè âÿ 

áàøáèëÿíëÿðè êÿððàò èëÿ áè÷àðÿ ÿùàëèíè ìÿñëÿùÿò 

âÿ ìÿøâÿðÿòÿ òîïëàéûðëàð. Ô.Êþ÷ÿðëè. [Áàùàäûð] 

èõòèéàðñûç Éóñèôè ãóúàãëàäû, ñîíðà Ñîíàíûí 

ÿëëÿðèíè òóòóá êÿððàò èëÿ þïäö. Í.Íÿðèìàíîâ. 

Ñöáùàíâåðäèçàäÿ éàçäûüûíû êÿððàò èëÿ 

îõóäó âÿ ñîí äÿðÿúÿäÿ áÿéÿíäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊßÐÐß [ÿð.] á à õ êÿðÿ 3 . Áèð êÿððÿ äöøÿíäÿ 

õÿáÿð àë áàäè-ñÿáàäàí; Ñà÷ûí ùÿâÿñè 

ýþð êè, ìÿíè ñàëäû íÿ ùàëÿ. Ì.Ï.Âàãèô. [Ýöë- 

÷þùðÿ:] Áÿñ ñÿí ìÿíè áèð êÿððÿ ýþðìÿêëÿ 

õîøëàäûí Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ùÿìçÿ:] Àäÿ, áèð 

êÿððÿ äå, ãûç ðàçûäûð, âÿññàëàì! Ú.Úàááàðëû. 

ÊßÐÒ èñ. Àüàú ïàð÷àñûíûí èêè éîüóí éåðè 

àðàñûíäà ÷óõóð, éà ãàçûëìûø íàçèê éåð. 

687

ÊßÐÒßÍÊßËß 

ÊßÐÒßÍÊßËß èñ. çîîë. Óçóíñîâ áÿäÿíëè, 

óçóí ãóéðóãëó, öñòö ñÿðò ïóëúóãëàðëà 

þðòöëö, èêè úöò ãûñà âÿ çÿèô àéàüû îëàí ñöðöíÿí 

ùåéâàí. Îðòà ìÿêòÿáèí çîîëîýèéà êóðñóíäà 

ñöðöíÿíëÿð áÿùñèíäÿ êÿðòÿíêÿëÿ, èëàí, 

òûñáàüà âÿ òèìñàùëàð ùàããûíäà ãûñà ìÿëóìàò 

âåðèëèð. Ú.Úÿáðàéûëáÿéëè. // ìÿú. Àúèç, ÿëñèçãîëñóç 

àäàì ùàããûíäà. [Åëõàí:] Àãøèí, Àãøèí, 

óíóòìà êè, ìÿí óäóëà áèëÿúÿê áèð êÿðòÿíêÿëÿ 

äåéèëÿì. Ú.Úàááàðëû. Ìîëëà äàéû! Îüëóìà áàõ 

ñÿí ùÿëÿ; Ýþð íÿ äåéèð áèðúÿ áó êÿðòÿíêÿëÿ. 

ß.Íÿçìè. // ìÿú. Ùèéëÿáàç, ÿë àëòûíäàí èø 

ýþðÿí àäàì ùàããûíäà. Èëàíà àüû âåðÿí êÿðòÿíêÿëÿ. 

(Ìÿñÿë). [Íöøàáÿ:] Åé êÿðòÿíêÿëÿ, 

ýÿë ùèéëÿíè áóðàõ! Ýþçöíö ýèçëÿìÿ, öçöìÿ 

äèê áàõ! À.Øàèã. [Ðöñòÿì:] Ùàðà ýåäèðÿì, 

áó êÿðòÿíêÿëÿ [Ãîøàòõàí] ãàáàüûìà ÷ûõûð. 


ÊßÐÒÈÊ èñ. Êÿñèúè àëÿòëÿ àüàúäà, òàõòàäà 

âÿ ñ.-äÿ à÷ûëàí äèø, ÷ÿðòèê, íèøàí. 

ÊßÐÒÈËÌß “Êÿðòèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÐÒÈËÌßÊ ìÿúù. Öçÿðèíäÿ êÿñèúè àëÿòëÿ 

êÿðòèê à÷ûëìàã. Øàëáàí êÿðòèëäè. 

ÊßÐÒËßÌß “Êÿðòëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÐÒËßÌßÊ áàõ êÿðòìÿê 1 . 

ÊßÐÒËßÍÌß “Êÿðòëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÐÒËßÍÌßÊ áàõ êÿðòèëìÿê. 

ÊßÐÒÌß “Êÿðòìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÊßÐÒÌßÊ 1 ô. Êÿðò, êÿðòèê à÷ìàã. Àüàúû 

êÿðòìÿê (àüàúà êÿðò âóðìàã, äèø-îéóã à÷ìàã). 

ÊßÐÒÌßÊ 2 èñ. Êèð, ïàñàã, ÷èðê, ãàðòìàã. 

ÊßÑ ÿâÿç. [ôàðñ.] Øÿõñ, àäàì, êèìñÿ. Ñÿõàâÿò 

îëìàéàí êÿñäÿ øöúàÿò ôåëè íàäèðäèð; 

Êÿðÿìñèç êèìñÿíè ùÿð éåðäÿ ýþðäöì, áèùöíÿð 

ýþðäöì. Ì.Â.Âèäàäè. Î êÿñëÿðè äåéèá 

ýÿëìèøÿì êè, ìÿíèì ñþùáÿòèìè õîøëàéûá, áÿçè 

áÿùàíÿëÿð èëÿ ìÿíäÿí ãà÷ûá ýåäèðëÿð.. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ìÿñòóð:] Éàä êÿñÿ 

áàüëûäûð áöòöí éîëëàð; Áóíà, çÿííèìúÿ, áèðúÿ 

òÿäáèð âàð. À.Øàèã. Áèð êÿñ – áèð àäàì, 

êèìñÿ. [Ëåéëà:] Áèð êÿñèì âàðñà ìÿíèì; 

Ùàðóí, éåíÿ ñÿíñÿí âÿ ñÿí. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

[Ëåéëà õàíûì:] Áèð êÿñ éîõäóð, ãàðäàø, òÿêÿì.. 

Í.Âÿçèðîâ. [Ùàúû:] Áàõäûì, éîõ èäè éàõûíäà 

áèð êÿñ; Ýÿëäè ãóëàüûìà áèð ùÿçèí ñÿñ. Ú.Úàááàðëû. 

Ùå÷ êÿñ – êèìñÿ, ùå÷ êèì, áèð íÿôÿð 

äÿ, áèð àäàì äà. Îòàãäà ùå÷ êÿñ éîõäóð. 

Êö÷ÿëÿðäÿ ùå÷ êÿñ éîõ èäè. Ùå÷ êÿñÿ áèð ñþç 

688 

ÊßÑÁ 

äåìÿ. – [Ùàúû Ìóðàä:] ..Ùå÷ êÿñè áóðàéà ãîéìàçñàí. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Íÿ ãÿäÿð êè, Úàâàùèð 

àòàñûíûí åâèíäÿ èäè, ùå÷ êÿñ áóíóí èøèíè 

òÿãäèð åòìÿéèðäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. Ùÿð êÿñ – 

1) ùÿð áèð àäàì, ùÿð áèðè, ùÿð øÿõñ. Ùÿð 

êÿñäÿí áàúàðûüûíà ýþðÿ, ùÿð êÿñÿ òÿëÿáèíÿ 

ýþðÿ. // Ùàìû. Îüóë àòàñûíûí òÿáèÿòèíè ùÿð êÿñäÿí 

éàõøû áèëèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ; 2) êèì, ùÿð 

êèì. Õàëã èëÿ ùÿð êÿñ íåúÿ ðÿôòàð åäÿð; Ùàãã 

îíó îë äÿðäÿ ýèðèôòàð åäÿð. À.Ñÿùùÿò. Ùÿð 

êÿñ áàõûá ùÿãèãÿòäÿ, ÿíúèð àüàúûíûí äèáèíäÿ 

øàìûí éàíäûüûíû ýþðöðäö.. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊßÑÀÄ áàõ êàñàä. 

ÊßÑÀÔßÒ èñ. [ÿð.] 1. Íàòÿìèçëèê, ÷èðêèíëèê, 

êèðëèëèê; ÷èðê. [Ñÿëèì:] [Çåéíàëûí] ÷àìóð 

âÿ êÿñàôÿòèíè éóìàã ö÷öí áèð íå÷ÿ âåäðÿ ñó 

ëàçûìäûð. Ñ.Ùöñåéí. 

2. Á à õ êÿñèôëèê. 

ÊßÑÀÔßÒËÈ ñèô. ×èðêëè, êèðëè. Äöêàí îëäóãúà 

ùèñëè, êèðëè, êÿñàôÿòëè èäè, áóðàäà íÿôÿñ 

àëìàã áåëÿ ìöìêöí äåéèëäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

[Ãîíàüûí] êÿñàôÿòëè áîéíó âÿ éàõàñû íÿçÿðäèããÿòè 

úÿëá åäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÊßÑÀËßÒ èñ. [ÿð.] Ôÿàëèééÿòñèçëèê, ùÿðÿêÿòñèçëèê; 

þëýöíëöê, ñöñòëöê, ÿçýèíëèê, êåôñèçëèê. 

×îõ éàòìàã êÿñàëÿò ýÿòèðÿð. (Àòà. ñþçö). 

Áó íÿ ùåéðÿò, áó íÿ õÿúàëÿòäèð; Ñÿíäÿ, àõûð, 

áó íÿ êÿñàëÿòäèð Ñ.ß.Øèðâàíè. Íÿ êÿñàëÿòëÿ èø 

ýþðöðñÿí ñÿí; Íèéÿ áóíúà àüûð ùþðöðñÿí ñÿí 

Ì.ß.Ñàáèð. Äàüûëäû ãÿìëÿðè, öçëÿðè ýöëäö; 

Áàéàãêû êÿñàëÿò òàìàì òþêöëäö. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

Êÿñàëÿò áàñìàã – àüûðëàøìàã, ñöñòëÿøìÿê, 

òÿíáÿëëèê áàñìàã. Ùàúû Ìèðçÿ ßùìÿä 

àüàäàí àéðûëàíäàí ñîíðà ìÿíè áèð êÿñàëÿò 

áàñûá, äàùà úÿííÿòè ñÿéàùÿò åòìÿê ùÿâÿñèíäÿí 

äöøäöì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊßÑÀËßÒËÈ ñèô. Þëýöí, ñöñò, êÿäÿðëè, ñîéóã. 

Ìÿúëèñèìèç ÷îõ êÿñàëÿòëè âÿ êÿäÿðëèäèð, 

– äåäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Óðéàäíèê Ãóëó .. êÿñàëÿòëè 

ýþçëÿðèíè Çåéíàë áÿéÿ äþíäÿðäè.. 


ÊßÑÀËßÒËÈËÈÊ èñ. Þëýöíëöê, ñöñòëöê, ñîéóãëóã. 

ÊßÑÁ èñ. [ÿð.] 1. ×àëûøûá ãàçàíìà âÿ áóíóí 

íÿòèúÿñèíäÿ ÿëäÿ åäèëÿí ãàçàíú, ýÿëèð. 

Àòàíûí êÿñáè îüóëà ùàëàëäûð. (Àòà. ñþçö). 

[Òàðâåðäè:] Áåëÿ àäàìëàð äà âàð äöíéàäà 

Éàõøû, êÿñáèìèç íÿäèð Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Èñìàéûëîâ 

.. þç êÿñáè èëÿ þçöíö âÿ àèëÿñèíè áèð

ÊßÑÁÊÀÐ 

íþâ äîëàíäûðûðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Êÿñá 

åòìÿê (ãûëìàã) – 1) ÷àëûøûá ãàçàíìàã, ýÿëèð 

ýþòöðìÿê. Äåðëÿð îòóð åâäÿ, íÿäèì êàñèáÿì; 

Êÿñá åëÿìÿçñÿì, ãàçàíà áèëìèðÿì. Ì.ß.Ñàáèð; 

2) ÿëäÿ åòìÿê, ãàçàíìàã, þéðÿíìÿê. Ùÿð 

âèëàéÿòäÿ âàð áåø-îí ìÿêòÿá; Åäèðèê êÿñá 

îíäà åëìö ÿäÿá. Ñ.ß.Øèðâàíè. Ýåòäèêúÿ 

Ìåùìàí äàùà àðòûã èø òÿúðöáÿñè êÿñá åäèð, 

úèääèééÿòëÿ èøÿ ýèðèøèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ìåùðèáàí 

ö÷öí ùÿéàò éåíè áþéöê áèð ìÿíà êÿñá 

åòìÿéÿ áàøëàéûðäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

2. Á à õ êÿñáêàðëûã. [Ùàúû Ãàðà:] À ãàðäàø, 

ìÿí äèíú, ôàðàüàò, êÿñá ÿùëèéÿì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Ùàíñû áèð êÿñáÿ éàíàøäûì êè, éàð îëñóí 

òàëå; Ñÿí ÷ûõûá ãàðøûìà, ùÿð ëÿùçÿäÿ îëäóí 

ìàíå. À.Ñÿùùÿò. [Ìÿøÿäè ßñýÿð] ùÿëÿ îí èêè 

éàøûíäà îëäóüó ùàëäà êÿñá ö÷öí Áàêûéà ýÿëèá, 

íåôò ýÿìèëÿðèíèí áèðèñèíäÿ ìóçäóðëóüà áàøëàìûøäû. 

Ñ.Ãÿíèçàäÿ. Êÿñá åòìÿê êþùí. 

– éàøàìàã ö÷öí áèð ñÿíÿò, ïåøÿ, èøëÿ ìÿøüóë 

îëìàã. Êÿñá åòìÿäè, úèá êÿñìÿê àäÿò åòäè; 

Ãóëäóð îëäó, åâ êÿñäè, ãàðÿò åòäè. À.Ñÿùùÿò. 

ÊßÑÁÊÀÐ èñ. [ÿð. êÿñá âÿ ôàðñ. êàð] êþùí. 

1. Ïåøÿ, ñÿíÿò, èø, ìÿøüóëèééÿò. Éåíÿ äÿ õàëãû 

òîðïàüûíäàí, òàðëàñûíäàí, êÿñáêàðûíäàí àéûðìàã 

ëàçûì ýÿëÿúÿêäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùÿðÿíèí 

áèð ïåøÿñè, êÿñáêàðû âàð. Ìèð Úÿëàë. 

2. Êÿñáêàðëûãëà ìÿøüóë îëàí àäàì; çÿùìÿòêåø, 

ÿìÿê÷è. 

ÊßÑÁÊÀÐËÛÃ èñ. Éàøàìàã ö÷öí ïóë ãàçàíìàã 

ìÿãñÿäèëÿ áèð èøëÿ, áèð ïåøÿ èëÿ ìÿøüóë 

îëìà; ìÿøüóëèééÿò, ñÿíÿò, ïåøÿ. Êÿñáêàðëûãäàí 

ÿëèí ÷ûõäû, óñàí! ßð îëàí éåðäÿ, ýþðöì 

éîõ îëàñàí! Ì.ß.Ñàáèð. [Òàúèð Ìÿúíóíà:] 

Áóðàõ àòûí úèëîâóíó, éîë÷àïàí! Ùàëàë êÿñáêàðëûüûì 

îüóðëóã íèéÿ îëóð ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Êÿñáêàðëûã åòìÿê (åëÿìÿê) – éàøàìàã 

ö÷öí áèð èøëÿ, áèð ïåøÿ èëÿ ìÿøüóë îëìàã. 

[Ùàúû:] Àé ìöñÿëìàíëàð, àõû áó íÿ èøäèð, 

íèéÿ ãîéìóðñóíóç êÿñáêàðëûüûìûçû åëÿéÿê Ìèð 

Úÿëàë. 

ÊßÑÄÈÐÈËÌß “Êÿñäèðèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÑÄÈÐÈËÌßÊ “Êÿñäèðìÿê”äÿí ìÿúù. 

ÊßÑÄÈÐÌß “Êÿñäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÑÄÈÐÌßÊ 1. èúá. Áàøãàñûíà êÿñìÿê èøè 

ýþðäöðìÿê. Øàëáàíûí áàøûíû êÿñäèðìÿê. Àüàúû 

êÿñäèðìÿê. Èòèí ãóéðóüóíó (ãóëàüûíû) êÿñäèðìÿê. 

Ìåøÿíè êÿñäèðìÿê. Ìåéíÿëÿðè êÿñäèðìÿê. 

– [Ñÿôÿð áÿé:] Êÿñäèðÿúÿéÿì ãîéóíó, 

ÊßÑß 

áèøèðäÿúÿéÿì êàáàáû. Á.Òàëûáëû. [Ñÿêèíÿ 

Ðöñòÿìÿ:] Þçöí äåéèðñÿí êè, ñòîë à÷àúàüàì, 

ãîéóí êÿñäèðÿúÿéÿì, äöéö èñëàòäûðàúàüàì. 


2. ô. Áèð éåðäÿ äàéàíûá ýþçëÿìÿê, äàéàíûáäóðìàã, 

äóðóá ÿë ÷ÿêìÿìÿê. Àñëàí èñÿ, âàõò 

êå÷èð, äåéÿ, îáàøäàí ýåäèá âàüçàëû êÿñäèðèá 

îòóðäó. Ú.Úàááàðëû. [Çÿðèôÿ:] Ñàáàù òåçäÿí 

ìààðèô øþáÿñèíèí ãàïûñûíû êÿñäèðäèì. 

Ò.Ø.Ñèìóðã. Íÿäÿíñÿ [Ùàúû Ñóëòàíû] éåíÿ íèêáÿò 

òóòäó. Àëàúàãëûëàð ãàïûñûíû êÿñäèðäèëÿð. 

Ñ.Ùöñåéí. Éàíûíû êÿñäèðìÿê – áèðèíèí 

éàíûíäàí ÿë ÷ÿêìÿìÿê, äàèì éàíûíäà îëìàã. 

Õÿñòÿíèí éàíûíû êÿñäèðìÿê. – [Àüúàãûç:] Øàùñÿíÿì 

äöç áèð ñààòäûð êè, êÿñäèðèá éàíûíû, àéûëìàéûðñàí. 

“Àøûã Ãÿðèá”. [Êÿðÿì:] Êÿñäèðÿéäèì 

éàñòûüûíûí éàíûíû; Áèð òóòàéäûì êèðïèéèíèí 

ñàíûíû. “ßñëè âÿ Êÿðÿì”. Ãóëó ñÿùÿð òåçäÿí 

ìÿäÿíèí éàíûíû êÿñäèðìèøäè. À.Øàèã. 

3. èúá. Âåðìÿéÿ ãîéìàìàã, äàâàì åòäèðìÿéÿ 

ìàíå îëìàã, èúàçÿ âåðìÿìÿê, ñàõëàìàã. 

Òÿãàöäöíö êÿñäèðìÿê. Ãàçû (ñóéó, èøûüû) 

êÿñäèðìÿê. 

4. èúá. Ñèôàðèøëÿ áèð øåé ùàçûðëàòìàã. 

[Êîðîüëó:] ßçÿëäÿí áèëñÿéäèì ñÿíèí ùàëûíû; 

ßøðÿôèäÿí êÿñäèðÿðäèì íàëûíû. “Êîðîüëó”. 

5. èúá. Áè÷äèðìÿê. Ïàëòàðëàðûíû êÿñäèðìÿê. 

6. èúá. ×ÿïÿðëÿòìÿê, ùàñàðëàòìàã, àðàíû ÷ÿïÿð 

(ùàñàð, áàðû) èëÿ áþëäöðìÿê. Àðàíû êÿñäèðìÿê. 

7. ô. Ãÿòè ãÿðàðà ýÿëìÿê; ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê. 

Åçàìèééÿòÿ ýåòìÿéè êÿñäèðäè. – Áåëÿúÿ 

àéäûí áèð ìöùàêèìÿäÿí ñîíðà Ãóðáàíëû þç 

àëÿìèíäÿ Ðóùíÿâàçëà åâëÿíìÿéè êÿñäèðäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. // Òÿõìèí åòìÿê, áàøà äöøìÿéÿ 

÷àëûøìàã. Èíäè î âÿ ìÿí áèð-áèðèìèçèí 

ýþçëÿðèíÿ áàõûá, êèìèí ñþçÿ áàøëàéàúàüûíû 

êÿñäèðìÿê èñòÿéèðäèê. Ù.Íÿçÿðëè. 

8. ô. êþùí. Ñöííÿò åòäèðìÿê. Óøàüû êÿñäèðìÿê. 

◊ Êÿñäèðÿ áèëìÿìÿê – ìöÿééÿí åäÿ áèëìÿìÿê, 

ãÿòèëÿøäèðÿ áèëìÿìÿê; òÿõìèí åäÿ 

áèëìÿìÿê, ãÿðàðà ýÿëÿ áèëìÿìÿê. Óëäóç áóíóí 

íÿ äåìÿê îëäóüóíó, ùàðà äöøäöéöíö êÿñäèðÿ 

áèëìÿäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ãûç .. [Àäèëÿéÿ] 

íÿ úàâàá âåðÿúÿéèíè, îíóíëà íÿ òÿðçäÿ 

äàíûøàúàüûíû êÿñäèðÿ áèëìÿäè. Ã.Èëêèí. 

ÊßÑß 1. ñèô. ßí éàõûí, ÿí ãûñà. Êÿñÿ úûüûð. 

– [Ãûç] úÿëä òàõ÷àäàí úóíàéû éàéëûüûíû ýþòö- 

689

ÊßÑßÁ 

ðöá þçöíö ÷þëÿ ñàëäû, êÿñÿ éîëëà ìåøÿéÿ 

äîüðó éöéöðìÿéÿ áàøëàäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Áèð àçäàí çÿìèëÿð àðàñû èëÿ ñàëûíìûø òîçëó êÿñÿ 

éîëäà áèð éöê ìàøûíû ýþðöíäö. Ã.Èëêèí. Äàüëàðûí 

áàøûíäàí àøäû ïèéàäà; Éîëó êÿñÿ ýåòäè, 

éîëó ãûñàëòäû. Á.Âàùàáçàäÿ. Êÿñÿ ýÿëìÿê 

– êÿñÿ (ãûñà) éîëëà ýÿëìÿê. Áó äàüäàí êÿñÿ 

ýÿëäè; Éîëëàðû êÿñÿ ýÿëäè; Ñöáùöí ñÿñè óúàëäû; 

Åëëÿð äÿ ñÿñÿ ýÿëäè. (Ìàùíû). 

2. çÿðô Ãûñà, ìöõòÿñÿð, éûüúàì. Êÿñÿ äàíûøìàã. 

– [Ùöììÿò:] Òÿáëèüàò éîõ, Éóñèô, 

ñþçöìÿ êÿñÿ úàâàá âåð. Á.Áàéðàìîâ. Êÿñÿ 

åëÿìÿê – ãûñàëòìàã, ãûñà åëÿìÿê, ìöõòÿñÿð 

åëÿìÿê. [Øàùìàð] îíà ýþðÿ äÿ ñþùáÿòèíè êÿñÿ 

åëÿéèá, åâ ñàùèáëÿðèíèí ùàðàäà îëäóüóíó ñîðóøìàã 

èñòÿäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÊßÑßÁ èñ. êþùí. Ìöõòÿëèô àëÿòëÿðè ãîéìàã 

ö÷öí äÿðèäÿí âÿ ñ.-äÿí äöçÿëäèëÿí, õöñóñè 

ýþçëÿðè îëàí ãàá, àëÿò. Êÿðáÿëàéû Ãóëó ãóðòàðûá 

öëýöúö áåëèíäÿêè ãàéûø êÿñÿáèíÿ ãîéäó. 


ÊßÑßÁß èñ. [ÿð. “êàñèá” ñþç úÿìè] êþùí. 

Çÿùìÿòêåø, ôÿùëÿ, ïåøÿêàð, ñÿíÿòêàð; öìóìèééÿòëÿ, 

êÿñáêàðëûãëà äîëàíàí àäàì. Ùÿð 

âèëàéÿòäÿ âàð áåø-îí êÿñÿáÿ; ßëëè ìèí ñåééèäö 

àõóíä, òÿëÿáÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

ÊßÑßÁßËÈÊ èñ. êþùí. Ôÿùëÿëèê, ïåøÿêàðëûã, 

ñÿíÿòêàðëûã, êÿñáêàðëûã. 

ÊßÑßÊ èñ. Ãóðóéóá áÿðêèìèø ïàë÷ûã éóìðóñó. 

Êÿñÿêëÿðè ÿçìÿê. – Êÿñÿê îòóðóá äàø 

ö÷öí àüëàéûð. (Àòà. ñþçö). Àéàãëàðûì éàëûí 

îëäóüóíà ýþðÿ éîëóí ãóðó êÿñÿêëÿðè ìÿíè 

èíúèòäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. Òàùèðëÿ éàíàøû ýåäÿí 

Èìðàí êèøèíèí àéàãëàðû êÿñÿêëÿðÿ äÿéäèêúÿ 

åëÿ áèë äàøà äÿéèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

Êÿñÿê êèìè – áÿðê. Êÿñÿê êèìè ãóðó úàä 

÷þðÿéè [Àðàçû] äîéóðìàäû. À.Øàèã. Âàðëûüû äàø 

êèìè, êÿñÿê êèìè ñÿðò; Áèð èíñàí åøãèëÿ ýöëìÿéÿíëÿð 

âàð. Ñ.Âóðüóí. 

ÊßÑßÊÄÞÉßÍ èñ. Êÿñÿê ÿçÿí àëÿò. Êÿñÿêäþéÿíëÿ 

êÿñÿêëÿðè ÿçìÿê. – Ãóðóòÿçÿí, êÿñÿêäþéÿí, 

þç ìàëûìûçäûð, äóñòàí! Î ãÿâèùåéêÿë 

ãàçàí Ñàìö Íÿðèìàí ìàëûäûð. Ì.ß.Ìþúöç. 

ÊßÑßÊßÑ èñ. Êöòëÿâè ãûðüûí, ãûëûíúäàí 

êå÷èðìÿ. Ëÿëÿ éåðèí Àðãàëû; Ìÿëÿìÿç àé àðãàëû; 

Êÿñÿêÿñ ìåéäàíûíäà; Íàìÿðä ãà÷àð, 

ÿð ãàëû. (Áàéàòû). Åëÿéñÿ, àù, åëÿéñÿ, áÿñ áó 

êÿñÿêÿñ íå÷èí Ãûëûíú âåðèá ÿëèíÿ øàùëà ñóëòàí 

áÿñ íå÷èí Á.Âàùàáçàäÿ. 

690 

ÊßÑßÐËÈ 

ÊßÑßÊ-ÊÖÑßÊ òîï. Êÿñÿê-êÿñÿê ùàëûíäà 

îëàí òîðïàã. [Ìàéà:] Òöëêö, ÷àããàë ìÿíÿ 

íÿ åäÿúÿê Íÿ ÷îõ êÿñÿê-êöñÿê, ýþòöðöá ÷ûðïàðàì 

òÿïÿñèíÿ. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊßÑßÊËßØÌß “Êÿñÿêëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÑßÊËßØÌßÊ ô. Êÿñÿê îëìàã, êÿñÿéÿ 

÷åâðèëìÿê, ãàëûá êÿñÿê ùàëûíäà áÿðêèøìÿê. 

Ïàë÷ûã ãàëûá êÿñÿêëÿøäè. 

ÊßÑßÊËÈ ñèô. Êÿñÿéè ÷îõ îëàí, êÿñÿêëÿ 

äîëó, êÿñÿêëÿðëÿ þðòöëö. Êÿñÿêëè éîë. – ..Òåùðàíäàí 

ýÿëÿí áîç ìàøûí Ãÿçâèíèí òîçëó âÿ 

êÿñÿêëè êö÷ÿëÿðèíÿ äàõèë îëäó. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Áàéðàì .. êÿñÿêëè úûüûðà áóðóëàíäà éàõûí 

åâëÿðäÿí ãàëõàí èòëÿð àüûç-àüûçà âåðèá ùöðöøäöëÿð. 


ÊßÑßÊËÈÊ èñ. Êÿñÿê ÷îõ îëàí éåð (éîë 

âÿ ñ). 

ÊßÑßÍ ô.èñ. ùÿíä. ßéðèíè èêè âÿ éà áèð 

íå÷ÿ íþãòÿäÿ êÿñÿí äöç õÿòò. Êÿñÿí 

(êÿñèúè) äèø(ëÿð) – àüçûí þí òÿðÿôèíäÿ îëàí 

þí äèø(ëÿð). 

ÊßÑßÐ èñ. 1. Ùÿð ùàíñû áèð êÿñèúè àëÿò. 

Àòàì ùàçûðëàíûð ÿëèíäÿ êÿñÿð; Òîéóã áàíëàéàíäà 

áàøû êÿñèëÿð. Ñ.Âóðüóí. // Ñîéóã ñèëàù. 

Éîõäóð îíóí ÿëëÿðèíäÿ; Ùå÷ áèð êÿñÿð, ùå÷ 

áèð ñèëàù. Ì.Äèëáàçè. 

2. Êÿñìÿ ãàáèëèééÿòè; êÿñèúèëèê, èòèëèê. Áû- 

÷àãäà êÿñÿð ãàëìàéûá. – Çàâàëëû, ñèëàùñûç âÿ 

êèìñÿñèç ùÿáÿøëÿðèí áîéíóíäà ôàøèñò úÿëëàäëàðû 

þç ãûëûíúûíûí êÿñÿðèíè éîõëàéûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

3. ìÿú. Òÿñèð ãöââÿñè; ýöú, ãöââÿò. Ñþçöí 

êÿñÿðè éîõäóð. – Àëà ýþçëÿðèíäÿ êÿñÿð ãàëìàäû; 

Î øàãðàã ñÿñèíäÿí ÿñÿð ãàëìàäû. 

ß.Úàâàä. [Òÿðõàí:] Ùàíû îíëàðäà î êÿñÿð, î 

ùöíÿð Éöçöíö áèð ÿëèàüàúëû éåíÿð. À.Øàèã. 

4. Êÿñÿðëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ãÿòèééÿòëÿ. Ìóõòàð 

äà åéíè ãÿòèééÿò âÿ êÿñÿðëÿ Ýÿëäèéåâèí 

öçöíÿ áàõäû âÿ äåäè.. Ìèð Úÿëàë. 

◊ Êÿñÿðäÿí äöøìÿê – 1) êöòëÿøìÿê, êîðøàëìàã. 

Äÿùðÿ êÿñÿðäÿí äöøöá, èòèëÿìÿê ëàçûìäûð; 

2) ìÿú. òÿñèðèíè èòèðìÿê, ýöúäÿí (òÿñèðäÿí) 

äöøìÿê, òÿñèðè îëìàìàã, þç êÿñêèíëèéèíè 

èòèðìÿê. Ñþçö êÿñÿðäÿí äöøöá. 

ÊßÑßÐËÈ ñèô. 1. Éàõøû êÿñÿí, èòè. Êÿñÿðëè 

àëÿò. Êÿñÿðëè áû÷àã. Êÿñÿðëè õÿíúÿð. – Îðòàäàí 

êÿñÿðëè, ãÿáçÿñè ãàíëû; Èñòÿðÿì èíäèäÿí ÷àëùà÷àë 

îëà! “Êîðîüëó”. 

2. Äöç âóðàí, éàõøû àòàí. Êÿñÿðëè òàïàí÷à. 

– Êÿñÿðëè ñèëàù ãóëäóðóí ÿëèíÿ êå÷ÿíäÿ, âàé

ÊßÑßÐËÈËÈÊ 

äîüðó âÿ äöç âÿòÿíäàøëàðûí ùàëûíà! Ì.Èáðàùèìîâ. 

Ìÿí, úàâàí îüëàíûí áåëÿ êÿñÿðëè òöôÿíýèíèí 

íÿ òöôÿíý îëäóüóíó áèëìÿê ö÷öí àëûá 

áàõäûì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

3. ìÿú. Òÿñèðëè, êÿñêèí, èíàíäûðûúû. Êÿñÿðëè 

äàíûøûã. Êÿñÿðëè íèòã. Êÿñÿðëè äÿëèë. – Ãÿëÿìèí 

àõòàðûð àéðû áèð ïåøÿ; Åëÿ êè, êÿñÿðëè ñþç 

òàïà áèëìèð. Ì.Àðàç. 

◊ Êÿñÿðëè íÿôÿñ – ýÿëèøèíäÿí, äàíûøûüûíäàí 

éàõøûëûã ýþçëÿíèëÿí àäàì ùàããûíäà. Äåéèðëÿð 

ñÿíèí ÷îõ êÿñÿðëè íÿôÿñèí âàð. “Ì.Í.ëÿòèô”. 

[Ãûçëàð:] Ñÿíè ýþðöì, íÿôÿñèí êÿñÿðëè îëñóí. 


ÊßÑßÐËÈËÈÊ èñ. 1. Êÿñÿðëè îëìà; èòèëèê. 

Áàëòàíûí êÿñÿðëèëèéè. 

2. ìÿú. Òÿñèð, ýöú, êÿñêèíëèê. Ñþçöí êÿñÿðëèëèéè. 

ÊßÑßÐÑÈÇ ñèô. 1. Êÿñÿðè îëìàéàí, èòè îëìàéàí; 

êöò. Êÿñÿðñèç áàëòà. 

2. ìÿú. Ýöúö, òÿñèðè îëìàéàí âÿ éà àç 

îëàí. Êÿñÿðñèç ñþç. Êÿñÿðñèç òÿíãèä. – Îíëàð 

îéíàäûãúà èñòåäàäûéëà; ßãë åâè áîø îëóð, 

ñþçö êÿñÿðñèç; Äþøöíÿ äþéñÿ äÿ àëèì àäûéëà; 

Éàøàéûð ÿñÿðñèç, þëöð ÿñÿðñèç... Ñ.Âóðüóí. 

ÊßÑßÐÑÈÇËÈÊ èñ. 1. Êÿñÿðè, èòèëèéè îëìàìà; 

êöòëöê. 

2. ìÿú. Ýöúö, òÿñèðè îëìàìà âÿ éà àç îëìà. 

Òÿíãèäèí êÿñÿðñèçëèéè. 

ÊßÑßÐÒÈ èñ. Êÿñÿð, àëÿò (áû÷àã, áàëòà, 

õÿíúÿð âÿ ñ.). Éàíûíäà áèð êÿñÿðòè éîõäóð. 

ÊßÑßÑÈÍß çÿðô Êÿñÿ éîëëà, ãûñà éîëëà. 

Êÿñÿñèíÿ ýåòìÿê. 

ÊßÑßÉßÍ èñ. çîîë. Ãàáàã äèøëÿðè éàõøû 

èíêèøàô åòìèø, ýÿìèðèúèëÿð äÿñòÿñèíäÿí ÷þëñè÷àíû. 

Àíáàð êÿñÿéÿíñèç îëìàç. (Àòà. ñþçö). 

Áèð òûñáàüà, áèð êÿñÿéÿí, áèð ãàðüà; Éîëäàø 

îëìóøäóëàð áóíäàí ãàáàüà. Ã.Çàêèð. 

ÊßÑÙÀÊßÑ èñ. 1. Êöòëÿâè øÿêèëäÿ êÿñìÿ, 

äîüðàìà: ãûðûá-òþêìÿ, êÿñèá-òþêìÿ. 

2. ìÿú. äàí. Àüàëûã åòìÿ, âóðóá äàüûòìà, 

ùþêìðàíëûã (éàëíûç ìÿíôè ìÿíàäà). Áó õÿáÿð 

à÷ûãúàñûíà ùàúûíûí éöçáàøûëûüûíäàí, êÿñùàêÿñ 

âàõòûíäàí âåðèëèðäè. Ìèð Úÿëàë. Îüðóëàð, 

ÿéðèëÿð êÿñùàêÿñäÿäèð: Òàëå úÿëëàä êèìè ùÿð 

ýöí ãÿñäÿäèð. Ù.Àðèô. 

ÊßÑÈÚÈ ñèô. 1. Êÿñÿí, êÿñÿ áèëÿí ùÿð øåé. 

Êÿñèúè àëÿò. Êÿñèúè ìàøûí. // Èòè, èòèëÿíìèø, 

éàõøû êÿñÿí. Êÿñèúè ìèøàð. Êÿñèúè äèøëÿð 

– àüûçûí ãàáàã òÿðÿôèíäÿ îëóá éåéèëÿúÿê øåéè 

ÊßÑÈÊ 

êÿñÿí äèøëÿð. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Êÿñÿí àëÿò. 

Êÿñèúèíè èòèëÿìÿê. 

2. ìÿú. Øèääÿòëè, áÿðê, ÷îõ òÿñèðëè. Êÿñèúè 

êöëÿê (øàõòà). – Ãûëûíú êèìè êÿñèúè øàõòàíûí 

øèääÿòèëÿ; Èøòÿ ÷öðöê áèð àüàú úàíñûç óçàíäû 

éåðÿ. Ì.Ìöøôèã. Ùàâàäà êÿñèúè áèð ñàçàã 

îëäóüóíäàí äÿìèð ïå÷è äÿ ãàëàòäûðìûøäûì. 


ÊßÑÈÚÈËÈÊ èñ. 1. Êÿñèúè øåéèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè; 

èòèëèê. 

2. ìÿú. Øèääÿò, òÿñèðëèëèê, òÿñèð ãöââÿñè. 

ÊßÑÈÔ ñèô. [ÿð.] 1. Ãàëûí, ãÿëèç, ãàòû, ãåéðèøÿôôàô, 

òóòãóí. Ýèëàíûí öçÿðèíäÿ ãàëûí áèð 

ñèñ, ýöíÿøèí çèéàñûíà ìàíå îëà áèëÿúÿê êÿñèô 

áèð êþëýÿ âàðäû. Ñ.Ùöñåéí. ßòðàôû êÿñèô áèð 

äóìàí áöðöäö. Ù.Íÿçÿðëè. 

2. Àüûð, áîüóã, íÿôÿñè ÷ÿòèíëÿøäèðÿí; àüûð 

âÿ ïèñ ãîõóéàí; êÿñàôÿòëè. Ôèðèäóí ìÿùáÿñèí 

àüûð âÿ êÿñèô ùàâàñûíà ùå÷ úöð àëûøà áèëìèðäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Àäàìëàðûí áóðíóíó âÿ áîüàçûíû 

àúûøäûðàí êÿñèô ÷öðöíòö èéè ÿòðàôû áöðöìöøäö. 

Ï.Ìàêóëó. [Õÿëèë Ìèðçÿ] ìàõîðêà 

òöñòöñöíäÿí âÿ êÿñèô ùàâàäàí áèð äÿãèãÿ äÿ 

îëñóí ÷èìèð åëÿéÿ áèëìÿäè. Ã.Èëêèí. 

3. Íàòÿìèç, ïèíòè. 

ÊßÑÈÔËßØÄÈÐÈËÌß “Êÿñèôëÿøäèðèëìÿê”- 


ÊßÑÈÔËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Ãÿëèçëÿøäèðèëìÿê, 

ãàòûëàøäûðûëìàã, òóòãóíëàøäûðûëìàã. 

ÊßÑÈÔËßØÄÈÐÌß “Êÿñèôëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊßÑÈÔËßØÄÈÐÌßÊ ô. Êÿñèôëèéèíè àðòûðìàã, 

êÿñèô åòìÿê; ãàòûëàøäûðìàã, ãÿëèçëÿøäèðìÿê, 

òóòãóíëàøäûðìàã. 

ÊßÑÈÔËßØÌß “Êÿñèôëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÑÈÔËßØÌßÊ ô. Êÿñèô îëìàã, êÿñèôëèéè 

àðòìàã; ãàòûëàøìàã, òóòãóíëàøìàã, ãÿëèçëÿøìÿê. 

Êÿñèôëÿøÿí (ô.èñ.) ãàðàíëûãäà îíëàð àðòûã 

àüûð-àüûð ãàëõûð, ÷îõ âàõò ãàðøûëàðûíà ÷ûõàí 

ìåøÿëèêëÿðäÿ úûüûðû èòèðèðäèëÿð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Àõøàìûí ìÿõìÿð ãàðàíëûüû ýåòäèêúÿ 

êÿñèôëÿøèð. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÊßÑÈÔËÈÊ èñ. Ãàòûëûã, ãÿëèçëèê, òóòãóíëóã; 

ãåéðè-øÿôôàôëûã. Ùàâàíûí êÿñèôëèéè. 

ÊßÑÈÊ 1. ñèô. Êÿñèëìèø ùàëäà îëàí, èòè áèð 

øåéëÿ êÿñèëèá éàðàëàíìûø, úûçûëìûø. Êÿñèê öç. 

Êÿñèê äÿðè. – Øàõòà êÿñèê éåðÿ äàùà áÿðê òÿñèð 

åäèð. Ìèð Úÿëàë. 

2. ñèô. Êÿñèëìèø, êÿñèëèá ýþòöðöëìöø, êÿñèëèá 

àòûëìûø. Êÿñèê áàðìàã (áèëÿê). – Êÿñèê áàø 

691

ÊßÑÈÊ-ÊÖÑÖÊ 

ñþéëÿìÿç. (Ìÿñÿë). [ßââÿëèíúè:] Ìàëëàðûí 

ÿýÿð íèøàíëàðû ëàçûìñà äåéèì: – Áèðèíèí áóéíóçó 

ãàðàäûð, þçö äÿ àðûã, ãóëàüû êÿñèêäèð.. 

Í.Íÿðèìàíîâ. [Ãûçûë èò] ..êÿñèê ãóëàãëàðûíû 

îéíàäàðàã ãàëûí, áîüóã ñÿñè èëÿ ùöðÿð, íÿøÿìè 

ïîçàðäû. À.Øàèã. Êÿíäèí ãÿíøÿðèíÿ ÷àòàíäà 

Àòàøûí ýþçö áèðäÿí áîç åøøÿéèí êÿñèê ãóëàüûíà 

ñàòàøäû.. ß.Âÿëèéåâ. 

3. ñèô. Êÿñèëèá ãûñàëäûëìûø, ýþäÿëäèëìèø. 

Êÿñèê ùþðöê. – [Ãûçûí] ñàðû êÿñèê ñà÷û õÿëÿòèí 

éàõàñûíà òþêöëìöøäö. ß.ßáöëùÿñÿí. 

4. èñ. Éàðûã, êÿñèëìèø, òèêèëìÿéèá à÷ûã ãîéóëìóø 

éåð (ïàëòàð âÿ ñ.-äÿ). Ïåíúÿéèí êÿñèéè. 

Òóìàíûí êÿñèéè. 

5. èñ. Áèð øåéèí éàðàëàéà (êÿñÿ) áèëÿúÿê 

ãûðûüû, ñûíûüû, ïàð÷àñû, òèêÿñè, ùèññÿñè. Ñòÿêàí 

êÿñèêëÿðèíè éûüìàã. Øöøÿ êÿñèéè. // Ãûðûã, òèêÿ, 

êÿñèëìèø ïàð÷à. Àüàú êÿñèéè. – Àüà ÿëèíè éàíûíà 

àòûá îäóí êÿñèéèíè ýþòöðäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

6. ñèô. Ãûðûã, êÿñèê-êÿñèê, óçóí ñöðìÿéÿí, 

äàâàì åòìÿéÿí. Êÿñèê ôèò. Êÿñèê ñÿñ. – ..Àüûëëàðûí 

ãàïûñûíû êÿñìèø èòëÿðèí êÿñèê ùöðöøëÿðè 

ýåúÿíèí ãàðà ïÿðäÿñèíè éûðòûá óçàüà ýåäèðäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ñàëîí ñàêèò, ôÿãÿò ùÿðäÿí; Ýÿëèð 

êÿñèê ùû÷ãûðûãëàð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

7. èñ. õöñ. Áîðó âÿ ñ. øåéëÿðèí êÿñèëìèø éåðè. 

Áîðóíóí êÿñèéè. 

8. èñ. òàð. ×àð Ðóñèéàñûíäà 1861-úè èëäÿ 

òÿùêèì÷èëèê ùöãóãó ëÿüâ åäèëäèêäÿí ñîíðà 

êÿíäëèëÿðÿ âåðèëÿí êè÷èê òîðïàã ùèññÿñè; íàäåë. 

9. ñèô. ìÿú. äàí. Ñàùèáñèç, áàøñûç, éèéÿñèç 

(óøàã, ãàäûí ùàããûíäà). Êÿñèê óøàã. Êÿñèê ãûç. 

Êÿñèê ãàäûí. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Þç êÿñèéèìèçäèð. 

êÿñèê-êÿñèê çÿðô Ãûðûã-ãûðûã, àðà âåðÿðÿê, 

àðàìëà. Àíúàã ìÿùêÿìÿ ñàëîíóíäàí áó ãàéäà 

èëÿ ÷ûõàí êÿñèê-êÿñèê õÿáÿðëÿð ùå÷ êÿñè òÿìèí 

åäÿ áèëìÿéèðäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. .. [Óøàã] 

êèñÿäÿí áèð îâóú äÿí ýþòöðöá ùÿéÿòÿ ñÿïäè 

âÿ êÿñèê-êÿñèê ôèò âåðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ùàðäàñà 

ëàï éàõûíäà, äåéÿñÿí áóõàðûíûí éàíûíäà, 

äèâàðäàêû éàðûãëàðäàí áèðèíäÿ ýèçëÿíìèø ãàðàôàòìà 

êÿñèê-êÿñèê îõóìàüà áàøëàäû. È.Øûõëû. 

Êÿñèê-êÿñèê åòìÿê (åëÿìÿê) – äîüðàìàã, 

ïàð÷àëàìàã, ùÿð òÿðÿôèíè (éåðèíè) êÿñìÿê. 

Ïàð÷àíû êÿñèê-êÿñèê åëÿìÿê. Øöøÿ ÿëèìè 

êÿñèê-êÿñèê åòäè. 

ÊßÑÈÊ-ÊÖÑÖÊ òîï. äàí. Êÿñèêëÿð, êÿñèê 

ïàð÷àëàð. 

ÊßÑÈÊËÈ ñèô. Êÿñèéè îëàí. Êÿñèêëè ïåíúÿê. 

692 

ÊßÑÈËÌßÊ 

ÊßÑÈÊËÈÊ èñ. Êÿñèê øåéèí ùàëû, êÿñèêëè 

îëìà. 

ÊßÑÈÊÑÀ×(ËÛ) ñèô. Ñà÷û êÿñèëìèø, ãûñàëäûëìûø, 

ýþäÿëìèø. Êÿñèêñà÷ ãàäûí. – Àü õÿëÿòëè, 

êÿñèêñà÷ áèð ãûç, ÿëèíäÿ êè÷èê áèð éîë ÷àíòàñû 

ìàøûíäàí äöøäö. Ì.Ùöñåéí. 

ÊßÑÈËÈ ñèô. Êÿñèéè îëàí; êÿñèëìèø. Êÿñèëè 

ãîë. 

ÊßÑÈËÈØ èñ. Êÿñèëìÿ òÿðçè; êÿñèëìÿ. Ëàéûí 

ýåîëîæè êÿñèëèøè. – Ñàùÿíèí ýåîëîæè êÿñèëèøè 

ìöÿééÿí åäèëìèø ìåõàíèêè õàññÿëÿð âàñèòÿñèëÿ 

äÿãèãëÿøäèðèëèð. Ñ.Ãóëèéåâ. 

ÊßÑÈËÈØÌß “Êÿñèëèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÑÈËÈØÌßÊ ãàðø. Ùåñàáëàðûíû áèòèðìÿê, 

áèð-áèðè èëÿ ùåñàáëàøûá, øÿðòëÿøèá ãóðòàðìàã; 

öçöëöøìÿê. 

ÊßÑÈËÌß “Êÿñèëìÿê”äÿí ô.èñ. Úÿëèë úåéðàíûí 

êÿñèëìÿñèíÿ ðàçû îëìàäû. Ì.Ùöñåéí. 

Ïëàíûí äîëìàìàñûíûí ñÿáÿáè òåç-òåç åëåêòðèê 

åíåðæèñèíèí êÿñèëìÿñè îëìóøäó. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊßÑÈËÌßÊ 1. “Êÿñìÿê”äÿí ìÿúù. Òàõòà 

êÿñèëäè. Áàðìàüû êÿñèëìÿê. Ãàðäàí éîë êÿñèëìèøäèð. 

Ãîéóí êÿñèëìÿê. Òåëåôîí (ãàç) êÿñèëäè. 

Ìåéíÿëÿð êÿñèëèá. Êÿðïèú êÿñèëìÿê. Ïóë 

êÿñèëìÿê. 

2. ô. Áèòìÿê, ãóðòàðìàã, ñàêèòëÿøìÿê. Ìîëëà 

ýÿëèá ìàüàðàéà ÷àòàíà ãÿäÿð éàüûø êÿñèëèð. 

“Ì.Í.ëÿòèô.” Ùÿìèí ñààò êöëÿê âÿ ãàð êÿñèëäè. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Äàùà åøèäèëìÿìÿê, ýÿëìÿìÿê 

(ñÿñ âÿ ñ. ùàããûíäà). Ãóøëàð ó÷äó, 

ÿêèëäè; Âàé, ñÿñëÿðè êÿñèëäè. À.Ñÿùùÿò. Äîüðóäàí 

äà àçúà êå÷ìÿìèø ãàíëû áîüóøìà âÿ ùöðöøìÿëÿð 

éàâàøûäû âÿ íÿùàéÿò êÿñèëäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Ìàùíû êÿñèëäè, êö÷ÿäÿ ñöêóò ÿìÿëÿ 

ýÿëäè. Ñ.Ðÿùìàí. // Ñîíà ÷àòìàã, ãóðòàðìàã, 

áèòìÿê. Ìöùàðèáÿ êÿñèëäè. Ìöáàùèñÿ êÿñèëäè. 

// Êÿñìÿê, òîõòàìàã. Àüðû êÿñèëäè. Éàðàíûí 

ãàíû êÿñèëäè. 

3. ìÿúù. êþùí. Ñöííÿò åäèëìÿê. 

4. ìÿúù. Úÿçà òÿìèí åäèëìÿê. Úÿðèìÿ 

êÿñèëìÿê. – [ßñÿä áÿé:] Àéäÿìèðÿ âóð-òóò áåø 

èë êÿñèëìèøäèð. Ú.Úàááàðëû. Èø êÿñèëìÿê – 

ìÿùêÿìÿíèí ùþêìö èëÿ ìöãÿññèðÿ ìöÿééÿí 

èë ùÿáñ úÿçàñû âåðèëìÿê. [Áÿùìÿí Õÿëèëÿ:] 

Íèéÿ ñÿíÿ áó ãÿäÿð èø êÿñèáëÿð Ñÿêêèç èë ÷îõ 

äåéèë È.Ìÿëèêçàäÿ. 

5. ìÿúù. Éàðûëìàã, îüóðëàíìàã. Åâ êÿñèëèá. 

6. ìÿúù. äàí. Èìòàùàíäà ùÿð ùàíñû áèð ôÿíäÿí 

ïèñ ãèéìÿò àëìàã, èìòàùàíäàí êå÷ìÿ-

ÊßÑÈÌ 

ìÿê. Èìòàùàíäàí êÿñèëìÿê. Êèìéàäàí êÿñèëìÿê. 

7. ô. Ìÿùðóì îëìàã (ãàëìàã), òàìàìèëÿ 

òöêÿíìÿê. Òàãÿòè êÿñèëìÿê. Èøòàùàñû êÿñèëìÿê. 

Ñöäö êÿñèëìÿê. – Áàáÿê ÿëèíäÿ øàì, òÿêáàøûíà 

àüûð âÿ éîðüóí àääûìëàðëà Úàâèäàí ãÿñðèíèí 

éåðàëòû ãàòûíà äöøäö. Çèðçÿìèéÿ åíÿí 

äàø ïèëëÿêÿí áàøûíäà ñàíêè òàãÿòè êÿñèëäè.. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Áèð øåéäÿí ãàëìàã, àðòûã 

åäÿ áèëìÿìÿê. Éåìÿêäÿí êÿñèëìÿê. 

8. Áèð ñûðà èñèìëÿðëÿ áèðëÿøÿðÿê ìöðÿêêÿá 

ôåë âÿ èôàäÿëÿð äöçÿëäèëèð; ìÿñ: àéàüû êÿñèëìÿê, 

ÿëè êÿñèëìÿê, ÷àðÿñè êÿñèëìÿê, äöøìÿí 

êÿñèëìÿê. 

êÿñèëÿ-êÿñèëÿ çÿðô Ñûõûëà-ñûõûëà, óòàíàóòàíà, 

÷ÿêèíÿ-÷ÿêèíÿ. Êÿñèëÿ-êÿñèëÿ úàâàá 

âåðìÿê. – Êÿñèëÿ-êÿñèëÿ äàíûøûð Ýöëíàç: – 

Õàíëûãäà èøëÿéèá, îëìóøäóì ïÿðâàç. 


◊ Êÿñèëÿ-êÿñèëÿ ãàëìàã – áèð øåé åäÿ 

áèëìÿäèéè ö÷öí äàõèëè ÿçàá âÿ èçòèðàá êå÷èðìÿê, 

ãîâðóëà-ãîâðóëà ãàëìàã. Ìÿêòóáó îõóäóãäà 

ãàíûì áàøûìà âóðäó, êÿñèëÿ-êÿñèëÿ 

ãàëäûì. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊßÑÈÌ èñ. 1. Êÿñìÿê èøè; êÿñìÿ, êÿñèëèø, 

êÿñèø. 

2. Áè÷èì, òÿðç, øÿêèë. Ýþçöì ãàëäû ñèéàù 

òåëäÿ; Áöëáöë þëäö ìåéëè ýöëäÿ; Áèð êÿñèì éîõ 

ãöðáÿò åëäÿ; Ñÿí ìàíà ãÿìõàð îë, éàéëàã! 


3. Êÿñèëìèø, ìöÿééÿí åäèëìèø, ãÿðàðëàøäûðûëìûø, 

òÿéèí åäèëìèø ìèãäàð, íîðìà. 

ÊßÑÈÍÒÈ èñ. Êÿñèëìèø ïàð÷à; ãûðûíòû, ãûðûã. 

Àüàú êÿñèíòèñè. – [Õàíïÿðâÿð áÿéèì:] ..Åëÿ 

àäàìëàðà ìÿí ãûçûìûí êÿñèíòè äûðíàüûíû äà 

ãûéìàðàì âåðèì! Í.Âÿçèðîâ. 

ÊßÑÈÐ 1 èñ. [ÿð.] 1. Íþãñàí, ÷àòûøìàçëûã, 

÷àòûøìàéàí úÿùÿò, øåé; íàãèñëèê, ÿýÿð-ÿñêèê. 

Èøäÿ êÿñèð ÷îõäóð. Òÿðáèéÿ èøèíäÿêè êÿñèð. – 

[Ýöëçàð:] .. Ùÿð øåéèì âàð, øöêöð Àëëàùà, ùå÷ 

áèð çàääàí êÿñèðèì éîõäóð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Áèð íÿüìÿ ãîøìàäûì ùÿëÿ ìÿí ñÿíÿ; Äàüëàð 

áóíó ìÿíÿ êÿñèð ñàíìàñûí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

// Ïëàíûí âÿ ñ.-íèí éåðèíÿ éåòèðèëìÿñèíäÿ íàòàìàìëûã, 

ýåðèëèê, íàãèñëèê, ÷àòûøìàçëûã. Òðåñòè 

êÿñèðäÿí ãóðòàðìàã ö÷öí áèðèíúè íþâáÿäÿ 

ìöøàâèðÿ âÿ íèòãëÿðè èõòèñàðà ñàëìàã ëàçûìäûð. 

Ì.Ùöñåéí. Ïàìáûã ïëàíûíû êÿñèðäÿ ãîéìàéàúàüûã. 


ÊßÑÊÈÍ 

2. Çÿðÿð, çèéàí: ÷àòûøìàéàí ùèññÿ, ÿñêèê. 

[Úàâàùèð:] Áèêÿ äåäè êè, .. Àüúàíûí öðÿéè ñûíûãäû. 

Îíóí òàéëàðûíûí äþðä-áåø óøàüû âàð... 

Ñàíäûüûì äîëóäó, ãûçûí ùå÷ íÿäÿí êÿñèðè éîõäó. 


3. Êÿñèðëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – íàòàìàì øÿêèëäÿ, 

òàì îëìàéàðàã, òÿëÿá îëóíàíäàí àç. 

Òàïøûðûüû êÿñèðëÿ éåðèíÿ éåòèðìÿê. 

ÊßÑÈÐ 2 áàõ êÿñð. 

ÊßÑÈÐËÈ ñèô. 1. ×àòûøìàéàí, íàòàìàì úÿùÿòè 

îëàí, íîðìàäàí àç îëàí. // Íþãñàíëû, ÿñêèê, 

íàãèñ. 

2. Çÿðÿðëè, çèéàíëû. 

ÊßÑÈÐËÈËÈÊ èñ. Íþãñàíëûëûã, íàãèñëèëèê. 

ÊßÑÈÐÑÈÇ ñèô. Êÿñðè îëìàéàí; íþãñàíñûç, 

ãöñóðñóç. 

ÊßÑÈÐÑÈÇËÈÊ èñ. Íþãñàíñûçëûã, òàìëûã. 

ÊßÑÈØÌß “Êÿñèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÑÈØÌßÊ 1. ô. Áèð íþãòÿäÿ áèð-áèðèíè 

êÿñìÿê, áèð-áèðèíèí öñòöíÿ äöøìÿê. Ìÿôòèëëÿðèí 

êÿñèøäèéè éåð. Äÿìèðéîë õÿòëÿðè êÿñèøìèð. 

Éîëëàðûí êÿñèøäèéè íþãòÿäÿ. – Òàâàíäàí òÿêÿìñåéðÿê 

åëåêòðèê ôàíàðëàðû àñûëìûøäû. Îíëàðûí 

è÷èíäÿ èëäûðûì çîëàãëàðû êèìè êÿñèøÿí èøûã òåëëÿðè 

øÿùÿðèí åëåêòðèê ñòàíñèéàñûíûí ìîòîð ñÿñèíÿ 

óéüóí îëàðàã ýàù øèääÿòëÿíèð, ýàù äà þëÿçèéèðäè. 


2. ô. ðèéàç. Áèð-áèðèíè ãÿò åòìÿê, êÿñìÿê. 

Êÿñèøÿí (ô.èñ.) õÿòëÿð. 

3. ãàðø. ìÿú. Ðàçûëûüà ýÿëìÿê, ìöÿééÿí áèð 

ãÿðàðà ýÿëìÿê; ðàçûëàøìàã, óçëàøìàã. Ãèéìÿòäÿ 

êÿñèøìÿê. – [Ùàúû Ðöñòÿì] áàçàðà 

ýöíäÿ éöç òàêñ ãîéñóíëàð, äàíûøûá êÿñèøìÿñÿ 

èäè, éàðûì ýèðâÿíêÿ ñîüàí äà àëìàçäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊßÑÊÈ 1 èñ. òåõ. Êÿñèúè àüçû îëàí, êÿñìÿéÿ 

éàðàéàí àëÿò, ùÿì÷èíèí áó àëÿòèí ÿñàñ 

êÿñÿí ùèññÿñè; êè÷èê áàëòà. 

ÊßÑÊÈ 2 èñ. êþùí. Ãà÷àã-ãóëäóð òÿðÿôèíäÿí 

÷ûõûø éîëó òóòóëìóø éåð. Êÿñêèéÿ äöøìÿê. 

Êÿñêèäÿí ãóðòàðìàã. 

ÊßÑÊÈÍ ñèô. 1. Èòè. Êÿñêèí ãûëûíú. – Ìåéäàí 

ýþðìöø àòû îëñà; Çöëôöãàðû êÿñêèí îëóð. 

“Êîðîüëó”. Ìöùàðèáÿ ýöíöíäÿ êÿñêèí áèð ñèëàù 

îëóð; Ìÿíèì ÿëèìäÿ ãÿëÿì. Ñ.Ðöñòÿì. 

2. ìÿú. Øèääÿòëè, ýöúëö, òÿñèðåäèúè. Ùàâàäà 

êÿñêèí øàõòà îëìàñà äà, ñîéóã áèð êöëÿê 


3. ×îõ ýöúëö, øèääÿòëè. Ôÿðø åéëÿäèéèì ñèíÿìè 

ùÿð ýöí ãÿäÿìèíäÿ; Êÿñêèí òÿìÿèì ñöô- 

693

ÊßÑÊÈÍËßØÄÈÐÈËÌß 

ðÿäÿêè íàíûí ö÷öíäöð. Ì.ß.Ñàáèð. Îíóí ñîëüóí 

éàíàãëàðûíäà ãÿðèáÿ áèð ãûçàðòû, ýþçëÿðèíäÿ 

èñÿ êÿñêèí ïàðûëòû ãàéíàéûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

4. Ùèññ îðãàíëàðûíà ýöúëö òÿñèð åäÿí; ãûúûãëàíäûðûúû. 

Êÿñêèí ãîõó. ßòðèí êÿñêèí èéè. 

Ýöíÿøèí êÿñêèí øöàëàðû. // Ýöúëö, ÷îõ áÿðê. 

Êÿñêèí àüðû. Êÿñêèí ñûçûëòû. // Ñöðÿòëÿ âÿ ýöúëö 

êå÷ÿí, äàèìè îëìàéàí (õÿñòÿëèêëÿð ùàããûíäà). 

5. ìÿú. Àéäûí, îëäóãúà éàõøû íÿçÿðÿ ÷àðïàí, 

ýþðöíÿí. Öçöí êÿñêèí úèçýèëÿðè. Êÿñêèí 

áîéà. Êÿñêèí íÿçÿðÿ ÷àðïìàã. // Áèðäÿí-áèðÿ 

áàø âåðÿí, ÷îõ áþéöê, úèääè. Êÿñêèí äÿéèøèêëèê. 

Ùàâàëàð êÿñêèí ñóðÿòäÿ ñîéóäó. 

6. Ýÿðýèí, àüûð. Êÿñêèí âÿçèééÿò. Ìöíàñèáÿò 

êÿñêèíäèð. 

7. ìÿú. Ãàáà, êîáóä, íÿçàêÿòñèç, èíúÿëèêäÿí 

ìÿùðóì. Êÿñêèí úàâàá. Êÿñêèí ñþç 

(èôàäÿ). ×îõ êÿñêèí (ç.) äàíûøìàã. // ìÿú. Ñÿðò, 

àìàíñûç, ãÿòè, òÿñèðëè. Êÿñêèí òÿíãèä. ßñÿðÿ 

êÿñêèí ðÿé âåðìÿê. 

8. ìÿú. Íöôóçåäèúè, èòè. Êÿñêèí áàõûø. – Êÿñêèí 

íÿçÿðëÿ áàõìàã. 

9. ìÿú. ×îõ èíêèøàô åòìèø, ÷îõ èíúÿ, ÷îõ 

ùÿññàñ; èòè (ãóëàã, ýþç, ùàôèçÿ âÿ ñ. ùàããûíäà). 

×îõ êÿñêèí ùàôèçÿñè âàð. // ìÿú. Àüûë, çÿêà, 

èäðàê ùàããûíäà. Êÿñêèí çÿêàñû âàð. Óøàüûí ÷îõ 

êÿñêèí çåùíè âàð. 

10. ìÿú. Ãÿòè, òÿðÿääöäñöç. Ìÿñÿëÿ êÿñêèí 

(ç.) ãîéóëóð. – Àðàç áó ñþçëÿðè î ãÿäÿð ãÿòè 

âÿ êÿñêèí áèð ñÿñëÿ äåäè êè, ßëèñÿôà .. àðòûã áèð 

ñþç äåìÿäè. À.Øàèã. Ýþçÿë ñèìàëû, ãÿòè áàõûøëû 

âÿ êÿñêèí ñþçëö áó ýÿíú ùàìûíûí ùöñíòÿâÿúúþùöíö 

ãàçàíäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÊßÑÊÈÍËßØÄÈÐÈËÌß “Êÿñêèíëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊßÑÊÈÍËßØÄÈÐÈËÌßÊ “Êÿñêèíëÿøäèðìÿê”äÿí 

ìÿúù. Ìÿñÿëÿ (âÿçèééÿò) äàùà äà 

êÿñêèíëÿøäèðèëìèøäèð. 

ÊßÑÊÈÍËßØÄÈÐÌß “Êÿñêèíëÿøäèðìÿê”- 


ÊßÑÊÈÍËßØÄÈÐÌßÊ ô. Äàùà äà êÿñêèí 

åòìÿê; ýÿðýèíëÿøäèðìÿê. Ìöíàñèáÿòè êÿñêèíëÿøäèðìÿê. 

ÊßÑÊÈÍËßØÌß “Êÿñêèíëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊßÑÊÈÍËßØÌßÊ ô. 1. Èòèëÿíìÿê. 

2. ìÿú. Äàùà äà øèääÿòëÿíìÿê, àðòìàã, 

ýöúëÿíìÿê. Øàõòà áèð àç äà êÿñêèíëÿøìèøäè. 


694 

ÊßÑÌßÊ 

3. ìÿú. Äàùà äà êÿñêèí îëìàã, ýÿðýèí îëìàã; 

ýÿðýèíëÿøìÿê. Ìöíàñèáÿòëÿðè êÿñêèíëÿøäè. 

ÊßÑÊÈÍËÈÊ èñ. 1. Êÿñèúè øåéèí õàññÿ âÿ 

êåéôèééÿòè; èòèëèê. Èíñàí, ãûëûíúûíûí êÿñêèíëèéè 

èëÿ ãÿùðÿìàí îëà áèëìÿç. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

2. Êÿñêèí øåéèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè, õàññÿñè. 

Ãîõóíóí êÿñêèíëèéè. Àüðûíûí êÿñêèíëèéè. Âÿçèééÿòèí 

êÿñêèíëèéè. Úàâàáûí êÿñêèíëèéè. Òÿíãèäèí 

êÿñêèíëèéè. Ñþçöí (èôàäÿíèí) êÿñêèíëèéè. Ñîéóüóí 

(êöëÿéèí) êÿñêèíëèéè. Øöàíûí êÿñêèíëèéè. 

Çÿêàíûí (çåùíèí) êÿñêèíëèéè. Ùàôèçÿíèí êÿñêèíëèéè. 

3. Êÿñêèíëèéè èëÿ øÿêëèíäÿ (áÿçÿí “áöòöí” 

ñþçö èëÿ) çÿðô ìÿíàñûíäà – ÷îõ ýöúëö ñóðÿòäÿ, 

àéäûí ñóðÿòäÿ, êÿñêèí ñóðÿòäÿ. [Ãÿòèáÿ 

Íèçàìÿääèíÿ:] ×îõ òÿÿññöô åäèðÿì êè, ìÿí 

Ùöñàìÿääèíëÿð êèìè àâàì âÿ ñàäÿ àäàìëàðëà 

èø ýþðöðÿì. Èíñàí, ãûëûíúûíûí êÿñêèíëèéè 

èëÿ ãÿùðÿìàí îëà áèëìÿç. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊßÑÌß 1 1. “Êÿñìÿê”äÿí ô.èñ. [Úàùàíýèð 

àüà:] Ïÿðèúàùàí, àòàíûí áèçèì òÿðÿôÿ ýÿëìÿéèíÿ 

öìèäèì éîõäóð, ÷öíêè ùÿìèøÿ áóéóðìàäà, 

âóðìàäà, êÿñìÿäÿ þìöð ñöðìöø. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Êÿñìÿ ÿëèôáà – òÿäðèñ ìÿãñÿäè 

èëÿ ìöõòÿëèô ôîðìàëàðäà êÿñèëìÿê ö÷öí 

äöçÿëäèëìèø ÿëèôáàäàí èáàðÿò ÿéàíè âàñèòÿ. 

Áÿçè ìÿêòÿáëÿðèìèçäÿ óøàãëàð ùÿðôè òàíûéà áèëìèð, 

êÿñìÿ ÿëèôáà öçÿðèíäÿ èøëÿìèðëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Êÿñìÿ éîë (úûüûð) – êÿñÿ éîë, éàõûí 

éîë, ÿí ãûñà éîë. Íÿáè àòûíû ìèíèá áàøãà êÿñìÿ 

éîëëàðëà þçöíö éîëäàøëàðûíà éåòèðèð. “Ãà÷àã 

Íÿáè”. [Äóðñóí:] Áó éîëëàðûí ãóðäó äåéèëìèéÿì 

Êÿñìÿ úûüûð èëÿ ýåäÿðÿì! – äåäè. 

À.Øàèã. [Èêèíúè èø÷è:] Ýÿë áóðàäàí êÿñìÿ éîë 

èëÿ ýåäÿê, åâÿ òåç éåòèøÿðèê. Ñ.Ðÿùìàí. 

2. Ñèô. ìÿíàñûíäà. Êÿñèëìèø, êÿñèê. Ýþñòÿðäèëÿð 

Õàãàíà; Êÿñìÿ òåëëè áèð ãûçû. ß.Úàâàä. 

ÊßÑÌß 2 áàõ êÿñìÿøèêÿñòÿ. Èíäè áèð êÿñìÿ 

ùàâà ÷àëûí. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÊßÑÌß 3 èñ. Àë÷àã íþâëö õûðäà äöéö. 

// Õûðäà äÿíëè éàðìà, éàðìà îâóíòóñó. 

ÊßÑÌßÚß çÿðô Êÿñèá áÿéÿíìÿê øÿðòè 

èëÿ (ãîâóí-ãàðïûç ùàããûíäà). Êÿñìÿúÿ ñàòìàã. 

Êÿñìÿúÿ àëìàã. 

ÊßÑÌßÊ ô. 1. Êÿñÿðòè âàñèòÿñèëÿ áöòþâäÿí 

áèð ùèññÿ àéûðìàã; áþëìÿê, ïàð÷àëàìàã. ×þðÿéè 

êÿñìÿê. Àüàúûí áóäàüûíû êÿñìÿê. Èïè êÿñìÿê. 

– [Êîðîüëó] äóðíàíûí òåëèíäÿí áèð äÿñòÿ 

êÿñèá, Åéâàçûí ïàïàüûíà ñàíúäû. “Êîðîüëó”.

ÊßÑÌßÊ 

Ìàüàçà ñàùèáè èêè àðøûí éàðûì þë÷öá êÿñäè, 

ñîíðà êàüûçà ãîéóá Áàùàäûðà âåðäè.. Í.Íÿðèìàíîâ. 

[×èíýèç:] Úÿáè ëÿëÿ, ýåò. Ïèðè áàáàíûí 

òÿðèôëÿäèéè áàëûíäàí êÿñ, éåéÿê. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

// Þç âÿçèôÿñèíè ýþðìÿê (êÿñèúè, èòè øåé ùàããûíäà). 

Áû÷àã éàõøû êÿñèð. Áàëòà êÿñìèð. 

2. Êÿñÿí àëÿòëÿ éàðìàã, éàðàëàìàã. ßëèíè 

êÿñìÿê. Áàðìàüûíû êÿñìÿê. // Êÿñÿí àëÿòëÿ 

óúóíó àëìàã, êÿñèá ýþòöðìÿê. Ñà÷ êÿñìÿê. 

Äûðíàã êÿñìÿê. // Êÿñèá àòìàã, êÿñèá ýþòöðìÿê 

(úÿððàùèééÿ ÿìÿëèééàòû çàìàíû). 

Ñàü ãû÷ûíû êÿñìÿê. Áàø áàðìàüûíû êÿñäèëÿð. 

– Ìÿí ÷îõ àüûð éàðàëàíìûøäûì, ñàü ãîëóìó 

äèáèíäÿí êÿñìÿê ãîðõóñó âàðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

Øÿðÿôîüëóíóí ãàðíûíû éàðìûø, áàüûðñàüûíû 

êÿñèá òèêìèøäèëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. // Áîüàçëàìàã, 

áàøûíû áÿäÿíèíäÿí àéûðìàã. Òîéóã 

êÿñìÿê. Ãîéóí êÿñìÿê. – [Ãàðà÷ûëàð] ãóçóíó 

êÿñèá äàìàãëà éåìÿéÿ áàøëàéûðëàð. “Ãà÷àã 

Íÿáè”. [Ùàúû Ìóðàä:] ..Êèì ñÿíÿ èçèí âåðèáäèð 

êè, òîéóã êÿñèðñÿí Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ìÿììÿä 

êèøè ùÿéÿòäÿ òÿçÿúÿ êÿñäèéè ãîéóíó øàããàëàéûðäû. 

Ñ.Ðÿùìàí. // Òÿêÿðëÿðè èëÿ öçìÿê, 

êÿñèá àðàëàìàã (ãàòàð, òðàìâàé âÿ ñ. ùàããûíäà). 

Òðàìâàé îüëàíûí ñîë ãû÷ûíû êÿñäè. 

Áèð-áèðèíè êÿñìÿê – êÿñèøìÿê, áèðáèðèíèí 

öñòöíäÿí êå÷ìÿê. Áèð-áèðèíè êÿñÿí, 

èñòèãàìÿòè ñå÷èëìÿéÿí òÿêÿð èçëÿðè, äåéÿñÿí, 

äöíÿíêèëÿðäèð. Ìèð Úÿëàë. 

3. Áÿäÿíè ñûõàí áèð øåéäÿí àüðû ùèññ åòìÿê. 

Ðåçèí àéàüûìû êÿñèð. Òîããà áåëèìè êÿñèð. – 

[Ùÿìçÿ] éöéÿíè ãîðõóäàí åëÿ äàðòûð êè, äÿùíÿ 

àç ãàëûð àòûí úþâçÿëÿðèíè êÿññèí. “Êîðîüëó”. 

4. Ãûñàëòìàã, ýþäÿëòìÿê. Ñà÷ûíû êÿñìÿê. 

Ïàëòàðûí ÿòÿéèíäÿí êÿñìÿê. 

5. Øèääÿòëè òÿñèð åòìÿê, êÿñêèí àüðû âåðìÿê, 

ýþéíÿòìÿê. Øàõòà êÿñèð. Ñîéóã àäàìû 

êÿñèð. – [Ñåâÿð:] Ôÿãÿò ñîéóã ìÿíè êÿñìèø, 

äèëèì òóòìóð, äàíûøäûðìàéûí! Ú.Úàááàðëû. 

Ãûøûí äîíäóðóúó áèð ýöíö èäè. Ñîéóã ãûëûíú 

êèìè êÿñèðäè. À.Øàèã. Ñàçàãëû áèð ñàáàù èäè, 

éåë àäàìû êÿñèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

6. Äàéàíäûðìàã, ñàõëàìàã, ñîí âåðìÿê, 

äàùà äàâàì åòäèðìÿìÿê. [Íóðÿääèí] àüëàìàüûíû 

êÿñèá õÿéàëà ýåòìèøäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Ñàðõàí áèð àí ö÷öí àòÿøè êÿñäè. Ì.Ùöñåéí. 

Óøàã ãîðõóñóíäàí äÿðùàë óôóëòóñóíó êÿñäè. 

Ìèð Úÿëàë. Ãàáàüûíû êÿñìÿê – ãàðøûñûíà 

÷ûõìàã, ýåòìÿéÿ ãîéìàìàã, äàéàíäûðìàã. 

Êîðóí ãàáàüûíû ÿëèàüàúëû êÿñìÿçëÿð. (Àòà. 

ÊßÑÌßÊ 

ñþçö). ..Äèëÿí÷è ãàáàüûìûçû êÿñèá ïóë èñòÿäè. 


7. Äàùà âåðìÿìÿê, ìÿùðóì åòìÿê, èñòèôàäÿñèíè 

äàéàíäûðìàã. Ãàçû êÿñìÿê. Ñóéó 

êÿñìÿê. Èøûüû êÿñìÿê. Òåëåôîíó êÿñìÿê. 

8. Áèð éåðè òóòóá äàéàíìàã. Ãàïûíû êÿñèá 

äóðìàã. – Øÿùÿðèí äÿðâèøëÿðè, äèëÿí÷èëÿðè, ñåéèä 

âÿ ìîëëàëàðû òàìàìèëÿ éîëóí ñàüûíû âÿ ñîëóíó 

êÿñìèøäè(ëÿð). Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

9. Àðà âåðìÿê, äàéàíìàã, ñàêèòëÿøìÿê. 

Ñóëó ãàð êÿñìèøäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Àõøàìäàí 

ÿñìÿéÿ áàøëàéàí êöëÿê ñöáùÿ éàõûí áèðäÿí 

êÿñäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Ñàêèòëÿøäèðìÿê, 

äàéàíäûðìàã, íÿùàéÿò âåðìÿê. Éöíýöë, ñÿðèí 

ìåù ÿñèð; Éàüìóðó áèðäÿí êÿñèð. À.Ñÿùùÿò. 

10. Þðòìÿê, ìàíå îëìàã, ãàáàüûíû òóòìàã. 

Åíìÿéÿ áàøëàäû Áîðàíëû äàüû; Ãàéàëûã, àüàúëûã 

êÿñìèøäè éîëó. À.Øàèã. Ýöíÿø ãàáàüûíû 

êÿñÿí áóëóäëàðëà âóðóøóðäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

11. Êÿñèúè áèð øåéëÿ þëäöðìÿê. [Ìÿùáóñëàð:] 

Áèð-áèð êÿñÿúÿê, àüà äÿðâèø, áèçè Ìÿñòàâÿð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. – Àé äàéû, ýþðÿñÿí íÿ 

îëàð îíà – Êèìÿ – Áó, Ùàúûíû êÿñÿí Îñìàíà 


12. Úÿçà òÿéèí åòìÿê, úÿçà âåðìÿê. Òÿíáåù 

êÿñìÿê. Èø êÿñìÿê. – [Èñìàéûë:] Êÿðèìÿ 

éåääè èë Ñèáèð êÿñäèëÿð, ýþíäÿðäèëÿð ýåòäè. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Úÿôÿðãóëó ÿââÿëúÿ ýöìàí åòìèøäè 

êè, .. ÿäàëÿòëÿ èøÿ áàõûá áÿéÿ ãèñàñ êÿñÿúÿêëÿð. 


13. Ãûðìàã, äîüðàìàã. [Êÿíäëè:] Àüà, ìÿíèì 

þç ÿëèìëÿ ÿêèá-áåúÿðäèéèì áàäàìëûüû 

êÿñèðëÿð. Ìèð Úÿëàë. // Àüàúûí, ìåéíÿíèí âÿ 

ñ.-íèí ãóðó âÿ àðòûã ùèññÿëÿðèíè ãûðìàã; áóäàìàã. 

Ìåéíÿëÿðè êÿñìÿê. 

14. Ùÿð ùàíñû áèð ñÿáÿáÿ ýþðÿ òóòìàã, ñàõëàìàã, 

âåðìÿìÿê (ÿìÿê ùàããûíûí, ìààøûí 

áèð ùèññÿñèíè, éà ùàìûñûíû). Ìààøûíû êÿñìÿê. 

// Ãÿò åòìÿê, öçìÿê (ÿëàãÿíè, ìöíàñèáÿòè). 

Íÿäÿíñÿ êÿíäëèëÿð [Ùàúû Ñóëòàíëà] àëûøâåðèøëÿðèíè 

êÿñäèëÿð. Ñ.Ùöñåéí. 

15. Ãÿëèáÿ òþêìÿê âÿ éà äþéìÿêëÿ ùàçûðëàìàã. 

Êÿðïèú êÿñìÿê. // Ïóë ùàããûíäà. Ïóë 

êÿñìÿê. 

16. Áîéóíà, áÿäÿíèíÿ ýþðÿ þë÷öá áè÷ìÿê. 

Ïàëòàð êÿñìÿê. Êîñòéóì êÿñìÿê. 

17. ×ÿïÿðëÿìÿê, ùàñàðëàìàã, àéûðìàã, àðàíû 

ùàñàð (áàðû, àðàêÿñìÿ) èëÿ áþëìÿê. Îòàüû 

îðòàäàí êÿñìÿê. 

695

ÊßÑÌßØÈÊßÑÒß 

18. Áèð èøè ýþðöá áàøà ÷àòäûðìàã, òàìàìëàìàã. 

Õàíà êÿñìÿê. – Ãÿðÿíôèë õàëà úîðàáëàðûí 

èêèñèíèí äÿ äàáàíûíû òîõóéóá êÿñäè. 


19. Îüóðëàìàã, éàðìàã. Åâ êÿñìÿê. – Áèð 

ýöí ëîòóáàøû äåäè êè, ýÿëèí ýåäÿê, ïàäøàùûí 

õÿçèíÿñèíè êÿñÿê. “Àøûã Ãÿðèá”. 

20. Ãàðøûñûíû àëìàã, òîõòàòìàã, äàéàíäûðìàã. 

Àüðûíû êÿñìÿê. ßëèíèí ãàíûíû êÿñìÿê. 

Ãûçäûðìàíû êèíÿ êÿñÿð. 

21. ìÿú. äàí. Öðÿéèíäÿí êå÷ìÿê, öðÿéèíäÿ 

ñåâìÿê, èñòÿìÿê, ìåéëè îëìàã. Éàëàí éîõäó, 

áèð àç ñÿíäÿí êÿñèðÿì; Î ñÿáÿáäÿí ìÿùëÿíèçäÿ 

ÿñèðÿì. Àøûã ßëÿñýÿð. [Ãàðû:] Îëìàéà 

áàëäûçûíäàí êÿñèðñÿí – äåäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

22. ìÿú. äàí. Àüûð òÿñèð åòìÿê, ÷îõ òîõóíìàã, 

éàíäûðìàã. Áó ñþç ìÿíè êÿñäè. 

23. êþùí. Ñöííÿò åòìÿê. Óøàüû êÿñìÿê. 

24. äàí. Ïèñ ãèéìÿò âåðìÿê (èìòàùàíäà 

âÿ ñ.-äÿ). Òÿëÿáÿíè êÿñìÿê. ßäÿáèééàòäàí 

êÿñìÿê. 

25. Áèð ñûðà èñèìëÿðëÿ áèðëÿøäèðèëÿðÿê, ìöðÿêêÿá 

ôåèë âÿ èôàäÿëÿð äöçÿëäèëèð; ìÿñ.: àéàüûíû 

êÿñìÿê, ýþçöíö êÿñìÿê, äèë êÿñìÿê, 

ñþçöíö êÿñìÿê, ÿòèíè êÿñìÿê. 

êÿñìÿ-êÿñìÿ çÿðô Àðàìëà, ãûðûã-ãûðûã. 

Áàéàãäàí ãûçûøàí Áàëàõàíûì êÿñìÿ-êÿñìÿ 

äàíûøäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Úÿìèë ÿëèíäÿêè äÿéÿíÿéè 

éåðÿ óçàòäû, öçöíö ìÿðóçÿ÷è ýÿíúÿ òóòàðàã 

êÿñìÿ-êÿñìÿ äåäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÊßÑÌßØÈÊßÑÒß èñ. ìóñ. Àçÿðáàéúàí 

õàëã ùàâàëàðûíäàí áèðèíèí àäû. Áöòöí øÿíëèêäÿ 

[Ýöëÿëèîüëóíà] áÿðàáÿð êÿñìÿøèêÿñòÿ äåéÿí 

òàïûëìàçäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÊßÑÌßÒ èñ. ìÿù. Òÿãàöä, ïåíñèéà. Êÿñìÿò 

êÿñìèøäè ñóëòàí äîããóç àõ÷à îíóí÷öí.. 


ÊßÑÌÈÊ èñ. Ñöäö ãûúãûðäàðàã çÿðäàáû ÷ûõàðûëìàãëà 

ùàçûðëàíàí àüàðòû; àõòàðìà. 

ÊßÑÌÈÊËßØÄÈÐÈËÌß “Êÿñìèêëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊßÑÌÈÊËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Êÿñìèê 

ùàëûíà ñàëûíìàã (ñöä ùàããûíäà). Ñöä êÿñìèêëÿøäèðèëäè. 

ÊßÑÌÈÊËßØÄÈÐÌß “Êÿñìèêëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊßÑÌÈÊËßØÄÈÐÌßÊ èúá. Êÿñìèê ùàëûíà 

ñàëäûðìàã, êÿñìèê åòìÿê (ñöäö). Ñöäö êÿñìèêëÿøäèðìÿê. 

696 

ÊßØÔ 

ÊßÑÌÈÊËßØÌß “Êÿñìèêëÿøìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊßÑÌÈÊËßØÌßÊ ô. Êÿñìèê ùàëûíà äöøìÿê. 

Ñöä êÿñìèêëÿøäè. 

ÊßÑÐ èñ. [ÿð.] ðèéàç. Âàùèäèí ìöÿééÿí ùèññÿñèíè 

ýþñòÿðÿí ÿäÿä. Àäè êÿñð. Îíëóã êÿñð. 

ÊßÑÐß èñ. [ÿð.] ßðÿá ÿëèôáàñûíäà “è” 

ñàèòèíè ÿâÿç åäÿí âÿ ùÿðôèí àëòûíäà ãîéóëàí 

“Ã ” èøàðÿñèíèí àäû; çèð. 

ÊßÑÐßÒ èñ. [ÿð.] ×îõëóã. Øÿùÿðèí ùàâàñûíûí 

ãÿëèçëèéèíäÿí, òîçóíäàí, çÿùìÿòèíèí êÿñðÿòèíäÿí 

áèð ãÿäÿð àñóäÿëÿøìÿê âÿ éîðóëìóø 

áÿäÿíèìè êþùíÿ ùàëÿòèíÿ ýÿòèðìÿê ö÷öí êÿíäÿ 

ðÿâàí îëäóì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ìöíÿââÿð 

õàíûì êÿñðÿòè-ÿëÿìäÿí áèëìÿéèðäè íÿ äàíûøñûí. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ýöëçàð åøã âÿ ùÿâÿñèí êÿñðÿòèíäÿí 

þçöíö òàìàìèëÿ èòèðèá, áèð ÿëèíè 

Ôÿðùàäûí äèçè öñòÿ âÿ áèð ÿëèíè î áèðè òÿðÿôÿ 

óçàäûá éåðÿ óçàíäû. Ú.Úàááàðëû. 

ÊßÑÐßÒËÈ ñèô. ×îõ, ÷îõëó, áîëëó; ñàéñûçùåñàáñûç: 

Ãöââÿòëèäèð Øÿðã ÿùëè, ùÿì êÿñðÿòëè; 

Ñàãûí, ãàðäàø, äàâðàí ÷îõ åùòèéàòëû. À.Ñÿùùÿò. 

ÊßÑÐÈ [ÿð.] áàõ êÿñðëè. 

ÊßÑÐËÈ ñèô. ðèéàç. Òÿêúÿ òàìëàðäàí èáàðÿò 

îëìàéàí, êÿñðè îëàí. Êÿñðëè ÿäÿä. 

ÊßÑÒÀÍß èñ. [ÿñëè éóí.] Øàáàëûä. [Õÿäèúÿíèí] 

íÿçÿð-äèããÿòèíè úÿëá åäÿí áèð èøè âàðäûñà, 

î äà ùÿääèíäÿí ôÿçëÿ ýóð êÿñòàíÿ ðÿíýëè 

ñà÷ëàðû èäè. Ñ.Ùöñåéí. [Ìóõòàðëà õàíûìû] ..éàñÿìÿí 

âÿ êÿñòàíÿ ÷è÷ÿêëÿðèíèí ðàéèùÿñè ÿùàòÿ 

åòäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. Êÿñòàíÿ ðÿíýè – 

òöíä-ãÿùâÿéè (øàáàëûäû) ðÿíý. 

ÊßØÔ èñ. [ÿð.] 1. ßââÿëúÿ ìÿëóì îëìàéàí 

áèð øåéè òàïûá ìåéäàíà ÷ûõàðìà. Èáòèäàè 

èíñàíëàð òÿðÿôèíäÿí îäóí êÿøôè. Àìåðèêàíûí 

êÿøôè. Éåíè íåôò éàòàãëàðûíûí êÿøôè. – [Ôÿðùàäîüëó:] 

Áèç áó ìÿäÿí ñóëàðûíûí êÿøôèíäÿ áþéöê 

ùÿéàò ìÿíàñû àõòàðûðûã! Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýåîëîãëàðûìûç 

ÿí äÿðèí òÿáÿãÿëÿðèí êÿøôè ö÷öí 

ëàçûìè òÿäãèãàò àïàðûðëàð. Ì.Ùöñåéí. // Òÿäãèãàò, 

àõòàðûøëàð íÿòèúÿñèíäÿ òàïûëìûø, àøêàðà 

÷ûõàðûëìûø øåé. Åëìè êÿøô. Òåõíèêà ñàùÿñèíäÿ 

éåíè êÿøô. Êÿøô åäèëìÿê (îëóíìàã) – 

“êÿøô åòìÿê”äÿí ìÿúù. Êèòàáëà êÿøô åäèëèð; 

Ãèéìÿòëè äÿôèíÿëÿð. Ì.Ñåéèäçàäÿ. Êÿøô åäÿ 

áèëìÿìèø àëèìëÿð áóíó; Èíñàí âàðëûüûíûí èëê 

äóéüóñóíó. Ñ.Âóðüóí. Êÿøô åòìÿê – òÿäãèãàò, 

àõòàðûøëàð, ìöøàùèäÿëÿð íÿòèúÿñèíäÿ òàïìàã, 

àøêàð åòìÿê, ìåéäàíà ÷ûõàðòìàã, à÷ìàã, 

ìöÿééÿí åòìÿê. Êÿøô åòäèéèì çàìàí

ÊßØÔÈÉÉÀÒ 

áèð éåíè ãàéíàã; Ñèíÿìäÿ ÷ûðïûøàí ëÿêÿñèç 

öðÿê; À÷ûëûð ýöë êèìè ôÿðÿùëÿíÿðÿê. Ð.Ðçà. 

// ìÿú. Áèëìÿê, äóéìàã, ùèññ åòìÿê, áàøà äöøìÿê. 

Äèáè ýþðöíìÿéÿí öììàí ýþñòÿðèí; Áàø 

âóðóì; Êÿøô åäèì äÿðèíëèéèíè. Á.Âàùàáçàäÿ. 

Êÿøô ãûëìàã êþùí. – àõòàðûá òàïìàã, ìöÿééÿí 

åòìÿê. Êÿðÿìèí ßñëè èëÿ éàç âÿñëèí; Êÿøô 

ãûë ßñëè õàíûìûí ÿñëèí. Ñ.ß.Øèðâàíè. Êÿøô îëìàã 

– àøêàð îëìàã, à÷ûëìàã, ìÿëóì îëìàã. 

Ùå÷ ôàéèäÿáÿõø îëìàäû òÿäáèðëÿðèì, ùåéô! Êÿøô 

îëäó áöòöí àëÿìÿ òÿãñèðëÿðèì, ùåéô! Ì.ß.Ñàáèð. 

2. Êÿøôèééàò. Êÿøôÿ ýþíäÿðäèéèì àäàìëàð 

ãàéûäûá Ëà÷ûíûí äåäèêëÿðèíèí äîüðó îëäóãëàðûíû 

ñþéëÿäèëÿð. Ù.Íÿçÿðëè. 

ÊßØÔÈÉÉÀÒ èñ. [ÿð. “êÿøô” ñþç. úÿìè] 

1. Ùÿð ùàíñû áèð ìÿëóìàò ÿëäÿ åòìÿê 

ìÿãñÿäèëÿ àïàðûëàí òÿäãèã, éà éîõëàìà 

èøëÿðè. Ôàéäàëû ãàçûíòûëàð êÿøôèééàòû. Íåôò êÿøôèééàòû. 

– [Ñàäûãçàäÿ:] Áàõ, áöòöí áó àðàäà 

áóðóãëàð ãîéóëàúàã, êÿøôèééàò èøëÿðè áàøëàíàúàã, 

Òóðøñó, Èñòèñó, áàøãà-áàøãà øÿôà ãàéíàãëàðûíûí 

áèòèá-òöêÿíìÿç ìÿíáÿëÿðè åëìè 

ÿñàñëàð öçðÿ þéðÿíèëÿúÿêäèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

[Èíøààò÷ûëàð “Ýÿìèëÿð àäà”ñûíäà] èëê êÿøôèééàò 

ãóéóñóíó ãàçàúàã àäàìëàð ö÷öí áàçà 

éàðàòìàüà – äÿìèð ñöòóíëàð öçÿðèíäÿ áèð åâ 

òèêìÿéÿ ýÿëìèøäèëÿð. ß.Ñàäûã. 

2. Äöøìÿíèí éåðèíè âÿ ãöââÿñèíè ìöÿééÿí 

åòìÿê ö÷öí ÿñýÿðè ãðóï òÿðÿôèíäÿí àïàðûëàí 

ÿìÿëèééàò. Èëäûðûì êÿøôèééàòäàí ãàéûäàíäà, 

ùÿð ýåúÿ; Ãîëòóüóíäàí áèð øÿêèë ÷ûõàðûðäû 

ýèçëèúÿ. Ñ.Ðöñòÿì. Úàâàäûí ãàáàãúàäàí ýþíäÿðäèéè 

êÿøôèééàò äÿñòÿñè áó òîï ùàçûðëûüûíûí 

ýóðóëòóñó àëòûíäà äöøìÿí úÿðýÿëÿðèíÿ éàõûíëàøìûøäû. 


3. Áàøãà äþâëÿòëÿðèí èãòèñàäè âÿ ñèéàñè äóðóìó, 

îíëàðûí ñèëàùëû ãöââÿëÿðèíèí âÿçèééÿòè 

ùàããûíäà ìÿëóìàò ÿëäÿ åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ 

õöñóñè äþâëÿò îðãàíëàðû òÿðÿôèíäÿí ùÿéàòà 

êå÷èðèëÿí òÿäáèðëÿðèí ìÿúìóñó, áó úöð ìÿëóìàò 

òîïëàìàãëà ìÿøüóë îëàí àäàìëàð, òÿøêèëàò. 

Êÿøôèééàò îðãàíëàðû. 

ÊßØÔÈÉÉÀÒ×Û èñ. 1. Êÿøôèééàòà ýþíäÿðèëìèø, 

êÿøôèééàòäà îëàí ùÿðáè ãóëëóã÷ó (á à õ 

êÿøôèééàò 2-úè ìÿíàäà). Ñàäàé ùèññÿíèí ÿí 

ìÿøùóð êÿøôèééàò÷ûëàðûíäàí áèðè ñàéûëûðäû. 

Ì.Ùöñåéí. Âÿçèééÿòäÿí àéäûí èäè êè, Îðóúîâ 

àëìàí êÿøôèééàò÷ûñû èëÿ òóòàøìûøäûð. Ìèð Úÿëàë. 

2. Êÿøôèééàò èø÷èñè, àýåíòè (á à õ êÿøôèééàò 

3-úö ìÿíàäà). Äöøìÿí êÿøôèééàò÷ûñû. 

ÊßÒßÁß 

3. Êÿøôèééàòëà ìÿøüóë îëàí àäàì (á à õ 

êÿøôèééàò 1-úè ìÿíàäà). Ãàñèä Íÿðúÿ êÿíäèíèí 

éàíûíäàí êå÷ÿðêÿí, Ôÿõðÿääèíèí îðäóñóíäàí 

ýþíäÿðèëÿí êÿøôèééàò÷ûëàðäàí Äÿìèðÿ 

ðàñò ýÿëäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊßØÔÈÉÉÀÒ×ÛËÛÃ èñ. Êÿøôèééàò÷ûíûí èøè, 

ñÿíÿòè. Òåéìóð ìöÿëëèì .. þç ìàðàãëû ùåêàéÿëÿðè 

èëÿ øàýèðäëÿðèí ãÿëáèíäÿ ñÿééàùëûüà, 

êÿøôèééàò÷ûëûüà áþéöê ùÿâÿñ îéàòìûøäûð. 


ÊßØÊÖË èñ. [ôàðñ.] êþùí. Ùèíä ãîçóíóí 

ãàáûüûíäàí ãàéðûëûá äÿðâèø âÿ ãÿëÿíäÿðëÿðèí 

ÿëëÿðèíäÿ ýÿçäèðäèêëÿðè âÿ äèëÿíäèêëÿðè øåéëÿðè 

è÷èíÿ ãîéäóãëàðû ãàá. Íþêÿð èñÿ äÿðâèøÿ 

éàõûíëàøûá áèð òöìÿí îíóí êÿøêöëöíÿ àòäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áîéíóíäàí áèð ÷îõ êè÷èê âÿ èðè 

ìóíúóãëàð àñìûø áèð äÿðâèø .. êÿøêöëöíö éîëäàí 

êå÷ÿí àäàìëàðà òÿðÿô óçàäûá ïóë èñòÿäè. 

À.Øàèã. [Äÿðâèø Éÿäóëëà] ñîíðà õûðìàíûí 

è÷èíÿ éåðèéèá Ùÿòÿìõàíà òÿðÿô êÿøêöëöíö 

óçàòäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊßØÌÈÐ(È) áàõ êèøìèð(è). ..Àðòûðûð çÿð, 

òàôòà, òöë î úÿëàëû; Çÿðè, òèðìÿ, àòëàñ, ùÿì êÿøìèð 

øàëû. Øÿùðèéàð. 

ÊßÒÀÍ èñ. [ÿð.] 1. Ñàïëàüûíäàí òîõóíìàéà 

éàðàð ëèô, òîõóìëàðûíäàí èñÿ éàü ÿëäÿ 

åäèëÿí îò-áèòêè. Êÿòàí ÿêèíè. Êÿòàí òàðëàñû. 

Éàáàíû êÿòàí. Êÿòàí òîõóìó. Êÿòàí úåúÿñè. 

– Ìÿíñèç êÿòàí, êÿíäèð âåðìÿç çÿìèëÿð; ×àäûðñûç, 

éåëêÿíñèç ãàëàð ýÿìèëÿð. À.Ñÿùùÿò. // Áó 

áèòêè ëèôëÿðèíäÿí ùàçûðëàíàí ïàð÷à. Êÿòàí êþéíÿê. 

Êÿòàí äþøÿêàüû. Êÿòàí äÿñìàë. – [Ìèðçÿíèí] 

êè÷èê îüëó ãàðäàøûíûí ÿìðëÿðèíÿ èòàÿò 

åäèðäè: ÿúçàõàíàéà ýåòìÿê, ùÿêèì éàíûíà éöéöðìÿê, 

êÿòàí èñëàòìàã âÿ ñàèðÿ. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Àíà] ãûçûíûí ÷àðïàéûñû öçÿðèíÿ ÿéèëèá 

àëíûíäàêû éàø êÿòàíû äöçÿëäèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÊßÒÀÍ×Û èñ Êÿòàí ÿêèá áåúÿðìÿêëÿ ìÿøüóë 


ÊßÒÀÍ×ÛËÛÃ èñ. Êÿòàí ÿêèá áåúÿðìÿ èøè. 

ÊßÒß èñ. Û. Ýþéÿðòè ãóòàáû. [Ìàùìóä:] Áèð 

êÿòÿéÿ áàõ, øèò éàüû äà áàñûáëàð àðàñûíà, àäàìûí 

àüçûíûí ñóéó àõûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ãàðû:] 

Àíàì ìÿíÿ äåäè êè, ãûçûì, ñÿùÿðäÿí äóð, 

öçöíö éó, àäëà î òàéäàêû áóëàã áàøûíäàí ïåíúÿð 

éûü ýÿòèð, êÿòÿ ñàëàã. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊßÒßÁß áàõ êèòàáÿ. [Ìèðçÿ] ÷èíèëÿð èëÿ 

ìöçÿééÿí, äèâàðëàðûíäà ÿëâàí êÿòÿáÿëÿð àñûëìûø 

.. áèð îòàüà äàõèë îëäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

697

ÊßÒßÌßÇ 

ÊßÒßÌßÇ èñ. Éåíè äîüìóø ùåéâàíûí èëê 

ñöäöíäÿí áèøèðèëìèø éåìÿê. 

2. Õÿìèðèíÿ ñöä, øÿêÿð, éóìóðòà, éàü 

ãàòûëàðàã áèøèðèëÿí ýèðäÿ øèðèí ÷þðÿê. 

ÊßÒÕÓÄÀ èñ. òàð. Êå÷ìèøäÿ Àçÿðáàéúàí 

êÿíäëÿðèíäÿ ÿùàëè òÿðÿôèíäÿí ñå÷èëÿí âÿ êÿíäèí 

èíçèáàòè èøëÿðèíè èäàðÿ åäÿí øÿõñ. [Àòëûëàðûí 

áàø÷ûñû åâ ñàùèáèíÿ:] Çÿíúàíäàí ýÿëèðèê, 

åé êÿòõóäà, éîëäà éóáàíäûã. Äàüëàðäà ÷îâüóíäóð. 

Èçèí âåð, áó ýåúÿíè ñÿíèí êÿíäèíäÿ, 

ñÿíèí åâèíäÿ ãàëàã. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊßÒÕÓÄÀËÛÃ èñ. Êÿòõóäàëûã âÿçèôÿñè, èøè. 

ÊßÒÈË èñ. 1. Ñþéêÿíÿúÿéè îëìàéàí ñàäÿ 

ñòóë, êöðñö; òàáóðåò. ..Øÿðÿôîüëó àü êÿòèëè òàõòûí 

éàíûíà ÷ÿêèá, ÿëèíè Ðöñòÿì êèøèíèí áàøûíà 

ãîéäó. Ì.Èáðàùèìîâ. Áóúàãäà éöêöí áèð òÿðÿôèíäÿ 

ïàëòàð-ïàëàç, ãàá-ãàúàã, î áèðè òÿðÿôèíäÿ 

êÿòèë öñòöíäÿ ðàäèî úèùàçû ãîéóëìóøäó. 

Ð.Ðçà. Ãàïûíûí ãàáàüûíäà, êè÷èê áèð êÿòèëèí 

öñòöíäÿ áèð àðâàäûí îòóðóá ÷óáóã ÷ÿêäèéèíè 

ýþðäö. Ñ.Ðÿùìàí. 

2. Äèâàð ùþðýöñöíäÿ äàø âÿ éà êÿðïèúëÿð 

àðàñûíà, éàõóä ïÿíúÿðÿ äèâàðëàðûíûí öñòöíÿ 

ãîéóëàí äèðÿê ïàð÷àñû, àüàú. 

ÊßÒÌßÍ èñ. Àëàã âóðìàã, òîðïàüû éóìøàëòìàã 

ö÷öí êÿíä òÿñÿððöôàòû àëÿòè. Ãûçëàð, 

ýÿëèíëÿð äÿ ÷èéíèíäÿ êÿòìÿí; Äåéèá ýöëÿ-ýöëÿ 

äàüûëäû ÷þëÿ. Ñ.Âóðüóí. Ãûøûí øàõòàñûíäà, áîðàíûíäà, 

éàéûí ýþéäÿí îä ÿëÿéÿí óçóí ýöíëÿðèíäÿ 

áó ãûçëàð êÿòìÿíè, áåëè ÿëëÿðèíäÿí 

áóðàõìàäûëàð. ß.ßáöëùÿñÿí. Êÿòìÿí 

âóðìàã – êÿòìÿíëÿ èøëÿìÿê. Ùå÷ êèì [Ýöëøÿíëÿ] 

êÿòìÿí âóðà áèëìÿçäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊßÒÌßÍ×È ñèô. Êÿòìÿíëÿ èøëÿéÿí àäàì, 

ãàäûí. Êÿòìÿí÷è äÿñòÿñè. 

ÊßÒÌßÍËßÌß “Êÿòìÿíëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

..Ïàìáûüûí éàâàø-éàâàø ÷è÷ÿê à÷ìàñûíà áàõìàéàðàã, 

ùÿëÿ êÿòìÿíëÿìÿ ãóðòàðìàìûøäû. 


ÊßÒÌßÍËßÌßÊ ô. Êÿòìÿíëÿ àëàüû òÿìèçëÿìÿê, 

éàõóä êÿñÿêëÿðè õûðäàëàìàã, òîðïàüû 

éóìøàëòìàã. Ñàùÿíè êÿòìÿíëÿìÿê. 

ÊßÒÌßÍËßÍÌß “Êÿòìÿíëÿíìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊßÒÌßÍËßÍÌßÊ ìÿúù. Êÿòìÿíëÿ âóðóëìàã 

(àëàã), éóìøàëäûëìàã (òîðïàã). 

ÊßÒÌßÍËßÒÄÈÐÌß “Êÿòìÿíëÿòäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊßÒÌßÍËßÒÄÈÐÌßÊ áàõ êÿòìÿíëÿòìÿê. 

698 

ÊÈ 

ÊßÒÌßÍËßÒÌß “Êÿòìÿíëÿòìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊßÒÌßÍËßÒÌßÊ èúá. Êÿòìÿíëÿ àëàüû 

âóðäóðìàã, òîðïàüû éóìøàëòäûðìàã. 

ÊßÂÀÊÈÁ [ÿð. “êþâêÿá” ñþç úÿìè] êëàñ. 

Óëäóçëàð. Çöëìÿò çèéàéÿ îëäó ãàëèá; Éàíäûðäû 

ìÿøàèëèí êÿâàêèá. Ôöçóëè. Áöòöí êÿâàêèáè áèðáèð 

þç àäëàðû èëÿ ñàéûðëàð; Êè, ñåéð åäèð ùÿðÿñè 

ùÿð çàìàí áó áîéäà, áó áîéäà. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÊßÂßËß èñ. çîîë. Áàòàãëûãäà éàøàéàí 

óçóíäèìäèê ãóø. 

ÊßÂßÐ èñ. áîò. Íàçèê, óçóí éàðïàãëû, éåéèëÿí 

âÿ õþðÿéÿ ãàòûëàí àúûòÿùÿð ýþéÿðòè. Äîâüàéà 

êÿâÿð ãàòìàã. Èêè äÿñòÿ êÿâÿð. – ßíâÿð 

ëÿççÿòëè äîëìàíû èøòàùà èëÿ éåéèð, êÿâÿðäÿí, 

òóðïäàí òåç-òåç ýþòöðöá àüçûíà ãîéóðäó. 


ÊßÉÀÍ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Èðàí øàùëàðûíà âåðèëÿí 

öìóìè àä. [Íöøàáÿ:] Áó êÿéàí áàéðàüû, 

áó äà áèð òóüðà; Êåéãóáàä ìþùðö äÿ âóðóëìóø 

áóðà. À.Øàèã. 

ÊßÇÇÀÁ èñ. [ÿð.] êþùí. Éàëàí÷û, éàëàí 

äàíûøàí. 

ÊÛÐÛÕÌÀ “Êûðûõìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÛÐÛÕÌÀÃ áàõ êàðûõìàã. Éà íÿ âèúäàíÿ 

äèýÿð áèð èøÿ ÷óëüàøäû éåòèì; Ùÿðÿ áèð ùîããà 

÷ûõàðòäûç, êûðûõûá ÷àøäû éåòèì. Ì.ß.Ñàáèð. 

Ñÿíèí êèìè ìÿí äÿ áèð àç êûðûõäûì. Ð.Ðçà. 

ÊÈ 1 áàüë. 1. Áàø úöìëÿ èëÿ áóäàã úöìëÿëÿðè 

áèð-áèðèíÿ áàüëàéûð. Åëÿ éàâàø äàíûøûð êè, 

åøèòìÿê îëìóð. Åëÿ äóìàíäûð êè, ýþç ýþçö 

ýþðìöð. – Ñÿêèíÿ éàõøû áèëèðäè êè, ñîí çàìàíëàð 

ãûçûíûí .. íÿáçè ÿââÿëêèëÿð êèìè âóðìóð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Îðàñûíû äà äåìÿëèéèê êè, Ìóðàä 

Áàéðàìûí öñòöíÿ éàìàí äöøìöøäö. 


2. Áàüëàéûúû âÿçèôÿñèíè ýþðÿí áèð ñûðà ñþçëÿðÿ 

(êè, íåúÿ, ùàíñû, íèéÿ âÿ ñ.) ãîøóëàðàã, 

îíëàðëà ñîíðàêû ñþçëÿð àðàñûíäà ÿëàãÿíè äàùà 

äà ãöââÿòëÿíäèðèð. Íåúÿ êè, äåäèì. Êèì êè, 

úàâàá âåðäè... 

3. Áÿçè ìîäàë ñþçëÿðäÿí (éÿãèí, ýþðöíöð, 

ÿëáÿòòÿ, ýÿðÿê, ýóéà âÿ ñ.) ñîíðà ýÿëÿðÿê, 

åùòèìàëëûã, çÿðóðèëèê âÿ ýåð÷ÿêëèê ìÿçìóíóíóí 

úöìëÿëÿðèí èêèíúè ùèññÿñèíÿ êå÷ìÿñè 

ö÷öí øÿðàèò éàðàäûð. Éÿãèí êè, ìÿíèì ãàðàìà 

ùèðñëÿíèá ýåòäèíèç. È.ßôÿíäèéåâ. Ýÿðÿê êè, 

ìÿêòÿáäÿí ýÿëìèøäè. Ìèð Úÿëàë. 

4. Ôåëäÿí ñîíðà ýÿëÿðÿê, áàøãàñûíûí íèòãèíè 

èôàäÿ åòìÿéÿ õèäìÿò åäèð. Áèð äÿôÿ Ýöëëö

ÊÈ 

ìÿíÿ äåìèøäè êè, ãûçûì, ñÿíèí áó äöíéàäà 

áèð õîøáÿõòëèéèí âàð.. È.ßôÿíäèéåâ. 

5. ßäàòëàðäàí ñîíðà èøëÿíÿðÿê, ÿäàòëà áèðëèêäÿ 

úöìëÿíè âÿ éà îíóí ìöÿééÿí ùèññÿñèíè 

ãöââÿòëÿíäèðìÿéÿ õèäìÿò åäèð. Èíäè êè áó 

ìÿíèì ïóëóìó ýþðöá, áó ãÿäÿð ÿçèééÿòÿ äö- 

÷àð îëóá, áåëÿ àäàìëàð âÿôàëû îëàðëàð. (Íàüûë). 

Èíäè êè ñÿí õàùèø åäèðñÿí, ãûçûí ïóëóíó êå÷ÿðÿì. 


6. Ìöõòÿëèô ñþçëÿðäÿí ñîíðà ýÿëÿðÿê ùÿìèí 

ñþçëÿðèí ìÿíàñûíû ãöââÿòëÿíäèðèð. Éàõøû 

êè äÿâÿò åòìèøèê. – Áó êè ìÿíèì ÿëèìäÿ ñó è÷ìÿê 

êèìè áèð øåéäè. (Íàüûë). Ìÿí êè äàìäàí, 

áàúàäàí áàõìàç èäèì; Ñó êèìè ùÿð òÿðÿôÿ 

àõìàç èäèì. Ì.ß.Ñàáèð. 

7. Ñàäÿ áàüëàéûúû, ãîøìà, ÿäàò, ôåëè áàüëàìà, 

èøàðÿ ÿâÿçëèéè âÿ ñ.-äÿí ñîíðà ýÿëÿðÿê, 

ìöðÿêêÿá áàüëàéûúû ÿìÿëÿ ýÿòèðèð; ìÿñ.: 

àíúàã êè, îíà ýþðÿ êè, éàõóä êè, áóíóí ö÷öí 

êè, èíäè êè, îäóð êè. 

ÊÈ 2 Àøàüûäàêû ìÿíàëàðäà âÿ ùàëëàðäà èøëÿäèëÿí 

ÿäàò. 

1. Ñóàë úöìëÿëÿðèíèí ñîíóíäà ýÿëÿðÿê, õÿáÿðÿ 

àèä îëóð, õÿáÿðèí âÿ éà öìóìèééÿòëÿ, 

úöìëÿíèí ìÿíàñûíäàêû ñóàëû ãöââÿòëÿíäèðèð. 

Àé Õàíïÿðè, äàùà áèç íèéÿ äàéàíìûøûã êè 

Ì.Ùöñåéí. Áóðàäà òÿÿúúöáëö íÿ âàð êè 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Àé áàëà, áèð éåðèí àüðûìûð êè 


2. ßâÿçëèêëÿðäÿí ñîíðà ýÿëÿðÿê, îíó áàøãà 

ñþçëÿðäÿí ôÿðãëÿíäèðèð, äàùà ÷îõ íÿçÿðÿ 

÷àðïäûðûð. [Ôóàä:] Ñÿí êè ìÿíèì íèøàíëûìñàí 

Ú.Úàááàðëû. Áóíó êè áèçëÿðäÿ ùàìû áèëèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Î êè éàõøû àäàìäûð, óñòà! Ìèð Úÿëàë. 

3. Úöìëÿíèí ñîíóíäà åòèðàç ìÿãàìûíäà 

èøëÿäèëèð. Áó îëìàäû êè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ìÿí 

óøàã-çàä äåéèëÿì êè. Ì.Ùöñåéí. 

4. ßñàñÿí úöìëÿëÿðèí ñîíóíäà êèíàéÿ 

ìÿãàìûíäà èøëÿäèëèð. Áèçëÿðäÿ ñöäö ñòÿêàíëà 

è÷ìÿçëÿð. Áóðà øÿùÿð-çàä äåéèë êè. Ì.Ùöñåéí. 

Ùàìû áó úöð îëà áèëìÿç êè. ß.Âÿëèéåâ. 

5. Ýþçëÿíèëìÿç áèð ùàäèñÿ áàø âåðäèéè çàìàí 

ÿìÿëÿ ýÿëìèø âÿçèééÿòè áèëäèðìÿ ìÿãàìûíäà 

èøëÿäèëèð. Êèøè éåíÿ äÿ ìÿíè éàõàëàäû 

êè... Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ñàäûã:] Àé àìàí, áó äà ýÿëèá 

÷ûõäû êè... Ñ.Ðÿùìàí. 

6. Êèíàéÿ, èñòåùçà âÿ éà åòèðàô ìÿãàìûíäà 

èøëÿäèëèð. Î ëàï óøàãäûð êè. – [Ñàëìàíîâ:] 

Ýÿëñèí, îíäàí ãîðõìóðàì êè. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÊÈ×ÈÚÈÊ 

ÊÈÁÅÐÍÅÒÈÊÀ èñ. [éóí.] Èäàðÿ ñèñòåìëÿðè, 

öñóë âÿ âàñèòÿëÿðè ùàããûíäà åëì. 

ÊÈÁÐ èñ. [ÿð.] Þçöíö ùàìûäàí öñòöí òóòìà, 

áàøãàëàðûíà éöêñÿêäÿí áàõìà; ëîâüàëûã, 

ìÿüðóðëóã; ëîâüàëàíìà, ãöðóðëàíìà, òÿøÿõõöñ. 

Íàçû ÷îõ, ãÿìçÿñè áîë, êèáðè äÿ âàð äèëáÿðèìèí. 

ß.Íÿçìè. Êèáðèäÿí ãÿëáèíäÿ áÿðêèòìÿ 

áàðû; Òîï äÿéÿð, äàüûëàð áöðúö, ùàñàðû. 


êèáðëÿ çÿðô Ëîâüàëûãëà, ëîâüà-ëîâüà, ãöðóðëà. 

Êèáðëÿ äàíûøìàã. Êèáðëÿ ýöëìÿê. – Áöíéàä 

áàøãà âàõò îëñàéäû .. êèáðëÿ ñóñóá äóðìàçäû. 

ß.ßáöëùÿñÿí. ..Øàù êèáðëÿ ýöëöìñÿäè. 


ÊÈÁÐÈÒ èñ. [ÿð.] Îä àëìàã ö÷öí óúóíäà 

êöêöðä îëàí íàçèê ÷óáóã. Êèáðèò ãóòóñó. – 

Àçàä êèáðèò èøûüûíäà îíóí ñàðû áÿíèçèíè, òóòãóí 

ôèðóçÿ ýþçëÿðèíè, ùÿòòà öçöíäÿêè ÷èëëÿðè áóëàøûã 

áèð øÿêèëäÿ çîð-ýöú ñå÷ÿ áèëäè. À.Øàèã. 

Óçàãäà àëûøàí áèð êèáðèòèí äÿ; Ãîõóñó áóðíóíäà 

äóéóëàúàãäûð. Ì.Àðàç. Êèáðèò ÷ÿêìÿê 

– óúó êöêöðäëö êèáðèò ÷óáóüóíó áèð øåéÿ 

÷ÿêèá àëûøäûðìàã. ßùìÿä ãàïûéà éàõûíëàøäû. 

Èòÿëÿéèá òàéáàòàé à÷äû. Êèáðèò ÷ÿêèá ÷ûðàüû éàíäûðäû. 


ÊÈÁÐÈÒÃÀÁÛ èñ. Êèáðèò ÷þïëÿðè ãîéóëàí 

áàëàúà ãóòó. // Ùÿìèí ãóòóíóí öñòöíÿ ýåéäèðèëÿí 

ìåòàë âÿ ñ. ìàòåðèàëäàí ãàïàã. 

ÊÈÁÐËßÍÌß “Êèáðëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÁÐËßÍÌßÊ ô. Êèáðëè îëìàã; ëîâüàëàíìàã, 

òÿøÿõõöñëÿíìÿê. 

ÊÈÁÐËÈ ñèô. Ëîâüà, òÿøÿõõöñëö. [Çàáèò] íÿçÿðèíè 

Øèðÿëèíèí äîäàãëàðûíäàí àéûðûá êèáðëè 

áèð ùàë àëäû. Ì.Ùöñåéí. [Ãîúà ùÿêèìèí] òÿáÿññöìöíäÿêè 

àúû âÿ êèáðëè ùàë ýÿíú ãàäûíû 

òèòðÿòäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÊÈÁÐËÈËÈÊ èñ. Êèáðëè àäàìûí ùàë âÿ êåéôèééÿòè; 

ëîâüàëûã, ìÿüðóðëóã, òÿøÿõõöñëöê. 

ÊÈÚßÌß “Êèúÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÚßÌßÊ ô. Þúÿøìÿê, ñàòàøìàã. [Ìÿøÿäè 

Èìàìãóëó:] ßäÿ, áÿëêÿ äàðâàçàíûí ãàáàüûíäà 

óøàãëàðëà êèúÿäèí, îðàäà äöøäö ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÊÈ×ÈÚÈÊ ñèô. Îëäóãúà êè÷èê, ÷îõ êè÷èê. 

Êè÷èúèê îòàã. Êè÷èúèê ãàá. Êè÷èúèê ãóòó. – Ýöëçàð 

êè÷èúèê ÿëëÿðèíè èðÿëè óçàòìûø, ùÿéÿúàí 

è÷èíäÿ íÿòèúÿíè ýþçëÿéèðäè. Ú.Úàááàðëû. Áó 

áöëáöë êè÷èúèê âöúóäóíó ñàðñûäàí, ùÿð íÿôÿñèíäÿ 

öðÿéèíèí áèð ïàð÷àúûüû ãîïóðìóø êèìè 

699

ÊÈ×ÈÊ 

éàíûãëû ùû÷ãûðûãëàðëà äîëó íÿüìÿñè èëÿ íÿ 

äåéèðäè Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÊÈ×ÈÊ ñèô. 1. Ùÿúìúÿ, þë÷öúÿ áàëàúà; õûðäà 

(áþéöê ìöãàáèëè). Êè÷èê ÿë. Êè÷èê ýþç. Êè÷èê 

îòàã. Êè÷èê ãàá. Êè÷èê êèòàá. – Ãàïû÷û êè÷èê 

ïÿíúÿðÿäÿí [Íÿáèíèí] íÿ èñòÿäèéèíè õÿáÿð 

àëûð. “Ãà÷àã Íÿáè”. Êè÷èê âÿ éîõñóë äàõìàñûíûí 

ñÿêèñè öçÿðèíäÿ îðòàáîéëó, ñàüëàì, éàøëû 

áèð àäàì îòóðìóøäó. À.Øàèã. 

2. Êÿìèééÿòúÿ, ñàéúà, ìèãäàðúà ÷îõ îëìàéàí; 

àç. Êè÷èê áþëìÿ. Êè÷èê äÿñòÿ. – Áåëÿëèêëÿ, 

òèêèíòèäÿ êè÷èê áèð þçôÿàëèééÿò äÿðíÿéè éàðàíäû. 


3. Àçéàøëû, áàëàúà. Åâèí êè÷èê óøàüû. – Àíàõàíûì 

êè÷èê áàëàñûíû þç àíà ãàíàäëàðû àëòûíà 

àëûá áþéöòìÿéÿ áàøëàäû. À.Øàèã. Ïÿíúÿðÿì 

þíöíäÿí ùÿð ñÿùÿð òåçäÿí; Ìÿêòÿáÿ ýåäèðñÿí, 

à êè÷èê äîñòóì! Í.Ðÿôèáÿéëè. // Éàøúà î 

áèðèíäÿí áàëàúà îëàí. Êè÷èê áàúû. Êè÷èê ãàðäàø. 

– Èêè ýöíäÿí ñîíðà Ñÿôÿðèí àíàñûíà ñèôàðèø 

ýþíäÿðäèëÿð êè, áþéöê ãûç ÿðÿ ýåòìÿéèíúÿ 

êè÷èê ãûçû àòàñû ùå÷ êÿñÿ âåðìÿéÿúÿê... 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ãî÷àã âÿ èøýöçàð ãûçëàðäàí 

îëäóüóíà [ýþðÿ] ãàéûíàòàñû Ìÿëÿêäÿí ÿë 

÷ÿêìÿéèá îí ö÷ éàøûíäà êè÷èê îüëóíà íèêàù 

åòäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Áþéöêëÿ 

áþéöêäöð, êè÷èêëÿ êè÷èê. (Ìÿñÿë). Ïÿíúÿðÿäÿ 

öçöì âàð; Àíà, ñÿíÿ ñþçöì âàð; 

Ãîíøó îüëàíëàðûíûí; Êè÷èéèíäÿ ýþçöì âàð. 

(Áàéàòû). Êè÷èêëÿð áþéöêëÿðèí äàëûíúà ýÿçèð; 

Âÿ ùÿìèøÿ áàøûàøàüû. Ð.Ðçà. Åëÿ áèð çàìàíäàí 

äàíûøûðàì êè, áþéöêëÿðèí õàòèðÿñèíäÿ ÷îõ 

éàõøû ãàëûá, êè÷èêëÿðèí èñÿ àüëûíà ýÿëìÿç. 

Ñ.Ðÿùìàí. Êè÷èêäÿí áþéöéÿ ãÿäÿð – 

éàøäàí àñûëû îëìàéàðàã; ùàìû. Êè÷èêäÿí áþéöéÿ 

ãÿäÿð áöòöí àèëÿ òîéà ýÿëìèøäè. 

4. ìÿú. ßùÿìèééÿòñèç, úöçè, éöíýöëâàðè. 

Êè÷èê áèð ùàäèñÿ. Êè÷èê áèð ìöáàùèñÿ. Êè÷èê 

áèð ìÿñÿëÿ. – [Ôèðèäóí:] Êè÷èê áèð õàòà áþéöê 

áÿëàëàð òþðÿäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. Ãîúà ìöðÿòòèá 

êè÷èê áèð èøàðÿéÿ áÿíääè. Ì.Ùöñåéí. 

5. Âÿçèôÿúÿ, ðöòáÿúÿ, äÿðÿúÿúÿ àøàüû. Êè- 

÷èê åëìè èø÷è. Êè÷èê çàáèò. – Áèçèì àðàìûçäà 

Øóøà èñòèðàùÿò åâëÿðèíäÿí ãàéûäàí èø÷è âÿ 

êîëõîç÷óëàð îëäóüó êèìè, éåääè-ñÿêêèç íÿôÿð 

ýÿíú òÿëÿáÿ, áèð íÿôÿð äÿ êè÷èê êîìàíäèð âàðäû. 

Ñ.Ùöñåéí. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Êè÷èêëÿðèí áþéöìÿñè 

÷ÿòèí èøäè; “Áþéöêëÿðèí” êè÷èëìÿñè; ÷îõ 

àñàíäû. Ì.Àðàç. 

700 

ÊÈ×ÈËÄÈËÌßÊ 

ÊÈ×ÈÊÚß ñèô. ×îõ êè÷èê, éàõóä áèð ãÿäÿð 

êè÷èê. Ìÿùëÿäÿ áèòÿð ñþéöä; Éàðïàüû ýþìýþé 

ñþéöò; Êè÷èêúÿ áèð éàð ñåâäèì; Õóäàì, ñÿí 

þçöí áþéöò. (Áàéàòû). 

ÊÈ×ÈÊÚÈÊ áàõ êè÷èúèê. [Ìöãèì áÿé:] 

Ýÿë, ìèðçÿ, .. àðàìûçäàêû ùÿð ùàíñû êè÷èêúèê 

èõòèëàôû áèð êÿíàðà áóðàõûá ãàðäàø îëàã. 


ÊÈ×ÈÊËßÍÌß “Êè÷èêëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈ×ÈÊËßÍÌßÊ ô. Éàëòàãëûã åòìÿê, éàëòàãëàíìàã, 

áàøãàëàðûíûí ãàðøûñûíäà ÿéèëìÿê, 

ÿñêèëìÿê. 

ÊÈ×ÈÊËßØÌß “Êè÷èêëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈ×ÈÊËßØÌßÊ ô. Êè÷èê îëìàã, êè÷èëìÿê. 

ÊÈ×ÈÊËÈ-ÁÞÉÖÊËÖ èñ. Ùàìû, ùàìûñû. 

ÊÈ×ÈÊËÈÊ èñ. 1. Ùÿúìúÿ, þë÷öúÿ áàëàúàëûã, 

õûðäàëûã. Îòàüûí êè÷èêëèéè. Òàðëàíûí êè÷èêëèéè. 

2. Êÿìèééÿòúÿ, ñàéúà, ìèãäàðúà, úöçèëèê, 

àçëûã. Äÿñòÿíèí êè÷èêëèéè. Äÿðíÿéèí êè÷èêëèéè. 

3. Éàøû àç îëìà; àçéàøëûëûã, áàëàúàëûã. Êè- 

÷èêëèéèíÿ áàõìà, ÷îõ çèðÿêäèð. // Êè÷èêëèêäÿí 

øÿêëèíäÿ – áàëàúàëûãäàí, óøàãëûãäàí. [ßçèì 

äàéûíûí] óúà áèð áóäàãäàí äèýÿð áèð áóäàüà 

ñöðÿòëÿ åëÿ àòûëûøû âàð èäè êè, áó úöðÿò âÿ ÷åâèêëèéè 

àíúàã òà êè÷èêëèêäÿí èäìàí ýþðìöø .. 

óøàãëàðäà ýþðìÿê îëóð. À.Øàèã. 

4. ìÿú. ßùÿìèééÿòñèçëèê, úöçèëèê, éöíýöëâàðèëèê. 

Ìÿñÿëÿíèí êè÷èêëèéè. 

5. Âÿçèôÿúÿ, ðöòáÿúÿ àøàüû îëìà. Âÿçèôÿíèí 

êè÷èêëèéè. 

◊ Êè÷èêëèê åòìÿê – þçöíö àøàüû òóòìàã, 

áþéöéÿ ùþðìÿò åòìÿê, åùòèðàì ýþñòÿðìÿê. 

Êè÷èêëèéèíäÿ ãàëìàã – áàõ êè÷èêëèê åòìÿê. 

[Íÿñèð] ..þç êè÷èêëèéèíäÿ (ãàëûð), åùòèðàìûíû 

éåíÿ ÿââÿëêè êèìè ñàõëàéûðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÊÈ×ÈÊÐÀÃ ìöã. äÿð. êþùí. Áèð ãÿäÿð êè÷èê. 

ÊÈ×ÈÊÒßÙßÐ áàõ êè÷èêðàã. 

ÊÈ×ÈÊÉÀØËÛ ñèô. Éàøû àç, óøàã éàøëàðûíäà 

îëàí; óøàã. Êè÷èêéàøëû óøàãëàð. – [Úÿôÿð ÿìè] 

äöíéàäà ùÿð øåéäÿí àðòûã èêè âöúóäó ñåâÿð 

âÿ õèäìÿò åäÿðäè: êè÷èêéàøëû ãûçû Éåìÿíúèéè, 

áèð äÿ ãûðüûñûíû. Ù.Íÿçÿðëè. Ìÿêòÿáäÿ êè÷èêéàøëû 

óøàãëàðûí êîíñåðòè èäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÈ×ÈËÄÈÚÈ ñèô. Ýþðöíÿí øåéëÿðèí øÿêèëëÿðèíè 

êè÷èëäÿí. Êè÷èëäèúè øöøÿ. 

ÊÈ×ÈËÄÈËÌß “Êè÷èëäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈ×ÈËÄÈËÌßÊ ìÿúù. Êè÷èê åäèëìÿê; áàëàúàëàíäûðûëìàã.

ÊÈ×ÈËßÍ 

ÊÈ×ÈËßÍ ô.ñèô. ðèéàç. Ñîíñóç ìèãäàðäà 

÷ûõûëàí ðÿãÿì; àçàëàí. 

ÊÈ×ÈËÌß “Êè÷èëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈ×ÈËÌßÊ ô. 1. Ùÿúìúÿ, ìèãäàðúà, þë- 

÷öúÿ äàùà êè÷èê îëìàã; àçàëìàã, áàëàúàëàøìàã, 

õûðäàëàíìàã. ..Áàøûí ÷àíàüû íàçèêëÿøèá 

êè÷èëäèêúÿ áåéèí äÿ çÿèôëÿìÿéÿ âÿ êè÷èëìÿéÿ 

áàøëàéûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // Ýåòäèêúÿ 

êè÷èê ýþðöíìÿê, áàëàúàëàøìàã. Ìöÿëëèì 

óçàãëàøäûãúà êè÷èëèð, êè÷èëäèêúÿ ôÿðã åäèëìÿéÿúÿê 

áèð ùàë àëûðäû. Ñ.Ùöñåéí. ×îõ êå÷ìÿäè 

[Áÿíäàëû] áèð íþãòÿ êèìè êè÷èëäè, ýþçäÿí èòäè. 

Ìèð Úÿëàë. Ýåäèð, ýåäèð, íÿùàéÿò; Êè÷èëèð áèð 

õàë êèìè. Ì.Ðàùèì. 

2. ìÿú. Âÿçèôÿúÿ, ðöòáÿúÿ àë÷àëìàã; ùþðìÿòäÿí, 

íöôóçäàí äöøìÿê. [Õàúÿ Íèçàì:] 

Ñÿí êè÷èëñÿí äÿ, áþéöñÿí äÿ; Ùÿòòà ãîïñà 

çöëìÿò; Éåíÿ ïàðëàð î çÿêà!.. Ù.Úàâèä. 

3. ìÿú. Éàëòàãëàíìàã, þçöíö àë÷àëòìàã, 

àë÷àëìàã. Î, äèâàíõàíàäà ùÿð êÿñÿ êè÷èëèð, 

ùÿð êÿñèí öçöíÿ ýöëöð.. Ù.Íÿçÿðëè. 

ÊÈ×ÈËÒÌß 1. “Êè÷èëòìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. Ãðàììàòèêàäà: èñèìëÿðäÿ øåéëÿðèí ùÿúì 

åòèáàðû èëÿ êè÷èëìÿñèíè âÿ ñèôÿòëÿðäÿ êåéôèééÿòúÿ 

àçëûüû ýþñòÿðÿí. Êè÷èëòìÿ øÿêèë÷èëÿðè. 

Êè÷èëòìÿ äÿðÿúÿñè. 

ÊÈ×ÈËÒÌßÊ ô. 1. Áàëàúàëàòìàã, äàùà êè÷èê 

åòìÿê, àçàëòìàã, èõòèñàð åòìÿê (ìèãäàðúà, 

ñàéúà, ùÿúìúÿ âÿ ñ.). 

2. Âÿçèôÿúÿ àøàüû ñàëìàã. Àììà áèðäÿí 

÷ûõàðñàëàð èøäÿí ñÿíè; Êè÷èëòñÿëÿð âÿçèôÿíè; Ñÿíè 

éîëäà ýþðñÿ áåëÿ; ßñëà íÿçÿð ñàëìàéàúàã. 


3. ìÿú. Ùþðìÿòäÿí ñàëìàã; àë÷àëòìàã. 

Ùàíñû áèð éàçû÷û îëóð îëñóí, íÿ îíó ãÿðÿçêàðëûãëà 

êè÷èëòìÿê, íÿ äÿ ãÿñäÿí øèøèðäèá áþéöòìÿê 

îëìàç. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÈÔ èñ. ×öðöéÿí âÿ éà íÿì øåéëÿðèí öñòöíäÿ 

íàçèê ãàò øÿêëèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí éöíýöë, 

éóìøàã ìèêðîñêîïèê ýþáÿëÿêúèêëÿð. Ãîúà 

ýþçëÿðèíè à÷àíäà þçöíö .. êèô ãîõóéàí áèð 

çèðçÿìèäÿ ýþðäö. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 1) Êèô 

àòìàã (áàüëàìàã, áàñìàã, òóòìàã) – öñòö 

êèôëÿ þðòöëìÿê, êèôëÿíìÿê. ×þðÿê êèô àòûá. 

Ñèðêÿíè êèô áàñûá; 2) áàõ êèôëÿíìÿê 2-úè 

ìÿíàäà. 

ÊÈÔÀÉßÒ çÿðô [ÿð.] 1. Éåòÿð, êàôè, áÿñ îëìà. 

Äåéèðëÿð, ÷îõ àðäûð éöç èë, ÿëëè èë; Èíñàíà 

áèð þìöð êèôàéÿò äåéèë. Á.Âàùàáçàäÿ. Êèôàéÿò 

ãÿäÿð – ëàçûìûíúà, ëàçûìè ãÿäÿð, áÿñ 

ÊÈÔÀÉßÒËßÍÌßÊ 

îëäóãúà. [Ãóðáàí] éîëäà éåðèéÿðêÿí äöøöíöðäö: 

– Õîøáÿõò àäàì, êèôàéÿò ãÿäÿð ïóë 

òîïëàìûø, èíäè äÿ ýåäèá óøàãëàðûíà ãîâóøàúàãäûð. 

À.Øàèã. [Òàùèð] èêèîòàãëû òÿçÿ ìÿíçèëèíäÿ 

úÿìèñè áèð ùÿôòÿ ãàëìûøäû, ùÿëÿ äÿ áóðàéà 

êèôàéÿò ãÿäÿð èñèíèøìÿìèøäè. Ì.Ùöñåéí. 

Ñóëòàí úèääè íöôóçåäèúè áèð àùÿíýëÿ, þçö äÿ 

êèôàéÿò ãÿäÿð ìÿíòèãëÿ äàíûøûðäû. È.Ùöñåéíîâ. 

Êèôàéÿò åòìÿê – 1) á à õ êèôàéÿòëÿíìÿê. 

Ìèðçÿ þç ìààøûíà êèôàéÿò åäèá áèð ãÿïèê äÿ 

îëñóí ðöøâÿò àëìàçäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 2) ÷àòìàã, 

éåòìÿê, áÿñ îëìàã. Øÿðò äåéèëäèð éàòûáäóðàì 

éàíûíäà; Ýåíäÿí áàõìàã ìÿíÿ êèôàéÿò 

åéëÿð. Ì.Ï.Âàãèô. [Áÿäèðúàùàí:] ..Äÿõè ìÿíÿ 

àðòûã øåé ëàçûì äåéèë, áèð áåø-àëòû ìàíàò êèôàéÿò 

åäÿð. Í.Âÿçèðîâ. Êèôàéÿòÿ éåòìÿê 

êþùí. – ðàçû äöøìÿê, òÿìèí îëóíìàã, êèôàéÿòëÿíìÿê. 

[Ñèòàðÿ:] Áó ÷ÿðõäÿí ýÿðÿê éåòÿ 

ùÿð êÿñ êèôàéÿòÿ. Ú.Úàááàðëû. Êèôàéÿò îëìàã 

– áàõ êèôàéÿò åòìÿê 2-úè ìÿíàäà. 

2. Êèôàéÿòäèð (øÿêëèíäÿ) – éåòÿð, ÷àòàð, 

áÿñäèð. [Àñëàí áÿé:] Áèðúÿ éàéëûì àòûëàðñà, 

êèôàéÿòäèð.. Ú.Úàááàðëû. Áèð êþíöëÿ êèôàéÿòäèð 

áèð ìÿíàëû ìÿùÿááÿò; Èêè ãÿëáè ÿéëÿíäèðìÿê 

õÿéàíÿòäèð, ñåâýèëèì! Ñ.Ðöñòÿì. // ßìð ìÿíàñûíäà 

– éåòÿð! áÿñäèð! êèôàéÿò åäÿð! Êèôàéÿòäèð, 

áóðàõûí ñþùáÿòè! 

ÊÈÔÀÉßÒËßÍÄÈÐÈÚÈ ñèô. Êèôàéÿò ãÿäÿð 

éàõøû âåðèëÿí òÿëÿáëÿðÿ úàâàá âåðÿí; êàôè. 

// Êèôàéÿòëÿíäèðÿê ðàçû åäÿí, òÿìèí åäÿí; 

ãàíååäèúè. Êèôàéÿòëÿíäèðèúè úàâàá. 

ÊÈÔÀÉßÒËßÍÄÈÐÌß “Êèôàéÿòëÿíäèðìÿê”äÿí. 

ô.èñ. 

ÊÈÔÀÉßÒËßÍÄÈÐÌßÊ ô. Ðàçû ñàëìàã, 

ãàíå åòìÿê, òÿìèí åòìÿê. 

ÊÈÔÀÉßÒËßÍÌß “Êèôàéÿòëÿíìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÈÔÀÉßÒËßÍÌßÊ ô. 1. Þçöíö òÿìèí 

îëóíìóø ùåñàá åòìÿê, ðàçû ãàëìàã, ãàíå 

îëìàã; ãÿíàÿòëÿíìÿê. Áó úàâàáëà êèôàéÿòëÿíìÿê 

îëàð. 

2. Ìöÿééÿí áèð ÷ÿð÷èâÿäÿ ãàëìàã, áèð øåéè 

êàôè ùåñàá åòìÿê. Áèð òþùìÿòëÿ êèôàéÿòëÿíìÿê 

îëàð. – [Ðÿñóë] ýþðäö êè, áó çàëûìëàð óääóãëàðû 

ïóëëàðëà êèôàéÿòëÿíìÿéèá, öñòÿëèê éàòäûãëàðû 

éîðüàí-äþøÿê âÿ áàëûøëàðû äà àïàðìûøëàð. 

“Àøûã Ãÿðèá”. Àíúàã Úÿìèëÿ, éàëíûç [Ìèðçàüàíûí] 

öçöíÿ ýöëöìñÿìÿêëÿ êèôàéÿòëÿíäè. 


701

ÊÈÔÀÉßÒÑÈÇ 

702 

ÊÈËÈÌ 

ÊÈÔÀÉßÒÑÈÇ ñèô. Åùòèéàúû þäÿìÿéÿí, 

÷àòûøìàéàí, êèôàéÿò åòìÿéÿí. 

ÊÈÔÀÉßÒÑÈÇËÈÊ èñ. Åùòèéàúû þäÿìÿìÿ, 

÷àòûøìàìà, êèôàéÿò åòìÿìÿ. 

ÊÈÔÈÐ ñèô. 1. ×èðêèí, åéáÿúÿð. Êèôèð ãàäûí. 

Êèôèð óøàã. – [Ñÿíÿì:] Íÿ êèôèð êèøèäèð, àé 

Àëëàù! Ö.Ùàúûáÿéîâ. [Ãóìðó:] Áÿé îëàíäà 

íÿ îëàð, áàøûáàòìûø íÿ ãÿäÿð äÿ êèôèðäèð. Ìèð 

Úÿëàë. 

2. ìÿú. Ïîçüóí, éàðàìàç, ëÿéàãÿòñèç, ìóðäàð. 

ÊÈÔÈÐËßÍÌß “Êèôèðëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÔÈÐËßÍÌßÊ áàõ êèôèðëÿøìÿê. 

ÊÈÔÈÐËßØÌß “Êèôèðëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÔÈÐËßØÌßÊ ô. Ýþçÿëëèéèíè èòèðìÿê, åéáÿúÿðëÿøìÿê, 

÷èðêèíëÿøìÿê. Ãûç áþéöäöêúÿ 

êèôèðëÿøèðäè. 

ÊÈÔÈÐËÈÊ èñ. Åéáÿúÿðëèê, ÷èðêèíëèê. Öçöíäÿí, 

ýþçöíäÿí êèôèðëèê äàøûð; Äåéÿñÿí, ãÿëáèíäÿ 

ãóðäëàð îéíàøûð. Ñ.Âóðüóí [ßëÿêáÿð:] 

Éîõ úàíûì, Ãóìðó ùàðà, áåëÿ êèôèðëèê, íåéáÿòëèê 

ùàðà! Ìèð Úÿëàë. 

ÊÈÔËßÍÌß “Êèôëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÔËßÍÌßÊ ô. 1. Öçö êèôëÿ þðòöëìÿê, êèô 

àòìàã, êèô áàüëàìàã. Ãÿðÿíôèë õàëà Úàìàë 

ÿìèéÿ äþðä èðè ôÿòèð óçàäàðàã: – Áóíëàðû òÿêòÿê 

ãîé, ÷öíêè ÷èì ñöääÿ éîüóðìóøàì, êèôëÿíÿ 

áèëÿð. ß.Âÿëèéåâ. 

2. ìÿú. Óçóí ìöääÿò áèð éåðäÿ ãàëìàã, 

õàðàá îëìàã, èíêèøàôäàí ãàëìàã. 

ÊÈÔËßÍÌÈØ ô.ñèô. Êèô áàüëàìûø, êèô áàñìûø, 

êèôäÿí õàðàá îëìóø. Êèôëÿíìèø ÷þðÿê. 

Êèôëÿíìèø ïåíäèð. – Ðöòóáÿòëè, êèôëÿíìèø ãàðàíëûã 

îòàãäà òàâàíäàí òþêöëÿí äàìúûëàðûí 

ñÿñè åøèäèëèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÈÔËßÒÌß “Êèôëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÔËßÒÌßÊ ò-ëè. Êèôëÿíìÿñèíÿ ñÿáÿá 

îëìàã, êèôëÿéèá õàðàá åòìÿê. 

ÊÈÔËÈ ñèô. Êèôè îëàí, êèô èéè âåðÿí, êèô áàüëàíìûø. 

[Ñàéàëûíûí] ..êèôëè, öôóíÿòëè äöéöí- 

÷ÿëÿðèíäÿ .. íÿ äåñÿí òàïûëàðäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÈÔÑÈÌß “Êèôñèìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÔÑÈÌßÊ áàõ êèôëÿíìÿê. Áåëÿ âàõòëàðäà 

èäàðÿíèí ïÿíúÿðÿëÿðè à÷ûëûð, êèôñèìèø êàüûç 

ãîõóñó êö÷ÿéÿ éàéûëûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÈÔÑÈÍÌß “Êèôñèíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÔÑÈÍÌßÊ áàõ êèôëÿíìÿê. 

ÊÈÔÒ èñ. [ôàðñ.] êþùí. Ñèôèëèñ. Áèð ÷îõ ñþùáÿòäÿí 

ñîíðà ìÿëóì îëóð êè, Ìÿøÿäè Àëëàùâåðÿí 

áèð âàõò êèôò àçàðûíà ìöáòÿëà îëóáìóø. 


ÊÈËß èñ. 1. Àëòû êèëîãðàìà áÿðàáÿð êþùíÿ 

àüûðëûã þë÷öñö. Èêè êèëÿ àðïà. 

2. Èêèýþçëö òàõòà òÿðÿçè. 

ÊÈËÈÄ èñ. [ôàðñ.] 1. Ãûôûë. Àñìà êèëèä. – Ñèéèðìÿ 

êèëèäëÿð áèëÿêäÿí éîüóí; Àñûëìûø ãûôûëëàð 

áóüóíáÿáóüóí. Ù.Ê.Ñàíûëû. Äàüà ÷ûõàã, 

äöçÿ åíÿê, ýþéÿ äûðìàíàã; Éîëóìóçóí êèëèäè 

áèð, à÷àðû áèðäèð. Ì.Àðàç. 

2. Ãàïûíû áàüëàìàã ö÷öí äàëûíà êå÷èðèëÿí 

óçóí äÿìèð âÿ éà àüàú ïàð÷àñû. 

ÊÈËÈÄËßÌß 1. “Êèëèäëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. Á à õ ãûôûëáÿíä 2-úè ìÿíàäà. [Ìóçäóð] 

ñàç ÷àëìàñà äà, ÷àëüû òàíûéàí, ùàâàúàòäàí, 

ýþçÿëëÿìÿäÿí, êèëèäëÿìÿäÿí, äåéèøìÿäÿí 

áàøû ÷ûõàí áèð îüëàíäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÈËÈÄËßÌßÊ ô. Êèëèäëÿ áàüëàìàã. ßìèðàñëàí 

.. Íóðÿääèíè ÷îìàã èëÿ äþéöá àíáàðà 

ñàëäû âÿ àüçûíû êèëèäëÿéèá ýåòäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Ìÿøÿäèáÿé áèðäÿí ãàëõûá êàáèíåòèíèí ãàïûñûíû 

êèëèäëÿäè. Ì.Ùöñåéí. Øÿêÿð ãàïûíû òåç 

êèëèäëÿéèá ùÿêèìèí àðõàñûíúà ýåòäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÊÈËÈÄËßÍÌß “Êèëèäëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈËÈÄËßÍÌßÊ ìÿúù. 1. Êèëèä âóðóëìàã, 

êèëèäëÿ áàüëàíìàã. Ãàïû êèëèäëÿíìèøäè. 

– Åâèí ãàïûñû äûøàðûäàí êèëèäëÿíìèøäè. 


2. ìÿú. Áÿðê, ìþùêÿì ãàïàíìàã; à÷ûëìàìàã. 

Ýþç ãàïàãëàðû êèëèäëÿíìÿê. – ..[Ìåùðèáàíûí] 

äèøëÿðè êèëèäëÿíìèø, ÿë-àéàüû ãóðóéóá 

ÿñäèéè ùàëäà ãîðõóíú âÿ âÿùøè áèð ñÿñëÿ 

÷ûüûðûðäû. Ñ.Ùöñåéí. Èäðàê äà áîüóëàð, ñþç äÿ, 

ñÿíÿò äÿ; Àüûë êèëèäëÿíÿð äèëäÿ, äîäàãäà; 

Àçàäëûã îëìàéàí áèð ìÿìëÿêÿòäÿ; Íàäàí áàøäà 

ýÿçÿð, àãèë àéàãäà. Á.Âàùàáçàäÿ. 

3. ìÿú. Áàüëàíìàã, òóòóëìàã. Ãóðòóëóø 

éîëëàðû êèëèäëÿíäè áàõ... Ð.Ðçà. 

ÊÈËÈÄËßÒÌß “Êèëèäëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈËÈÄËßÒÌßÊ èúá. Êèëèäëÿ áàüëàòìàã. 

Ãàïûëàðû êèëèäëÿòìÿê. 

ÊÈËÈÄËÈ ñèô. Êèëèä âóðóëìóø, êèëèäëÿ áàüëàíìûø; 

áàüëû. Êèëèäëè ãàïû. Äàðâàçà êèëèäëèäèð. 

– Áàëàúàéåâ ÿëèíè ñòîëà àòûá ýöúëÿ àéàüà 

ãàëõäû. Ãàïû êèëèäëè èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÈËÈÌ èñ. [ôàðñ.] Éóí âÿ éà ïàìáûãäàí 

òîõóíàí çîëàãëû, õîâñóç ïàëàç íþâö. Êèëèìÿ 

áöðöí, åë èëÿ ñöðöí. (Àòà. ñþçö). Ãàäûíëàðûí

ÊÈËÈÌÀÐÀÑÛ 

êèìèñè éóí äàðàéûð, èï ÿéèðèð, êèìèñè õàíà 

ãóðóá êèëèì òîõóéóðäó. À.Øàèã. 

ÊÈËÈÌÀÐÀÑÛ èñ. Ãÿäèì õàëã îéóí íþâö. 

ÊÈËÈÌ×ß èñ. Áàëàúà êèëèì. [Éàñàâóëó] 

ãàëäûðûá ïÿíúÿðÿíèí ãàáàüûíäà, öçÿðèíÿ 

ñöðòöê êèëèì÷ÿ ñàëûíìûø, ãûë÷àëàðû ëàõëàéàí 

÷àðïàéûíûí öñòöíÿ óçàòäûëàð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÈËÈÌ×È èñ. Êèëèì òîõóéàí âÿ éà ñàòàí 

àäàì. 

ÊÈËÈÌ×ÈËÈÊ èñ. Êèëèì÷èíèí èøè, ïåøÿñè, ñÿíÿòè. 

ÊÈËÊß 1 èñ. 1. Áèð-áèðèíÿ ãàðûøìûø, äîëàíìûø, 

ïûðòëàøûã ñà÷, òöê, éóí, ñàï, èï âÿ ñ. Ñà÷û 

êèëêÿ êèìè ïûðòëàøìàã. – Èêèíúè ãûç Íÿðýèçÿ: – 

Äàéàí, áó ñààò ñÿíèí êèëêÿëÿðèíè éîëàðàì. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ãàðû Ìàùìóäóí êèëêÿ êèìè 

ïûðòëàøìûø çèë ãàðà ñà÷ëàðûíà áàõûá äåäè.. 

ß.ßáöëùÿñÿí. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Êèëêÿ ñà÷. – 

Ãàðûíûí õûíàäàí ãûçàðòäûã êèëêÿëÿðèíÿ åëÿ áèë 

ùå÷ âàõò äàðàã äÿéìÿìèøäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

2. Éóí âÿ éà ñà÷ äàðàíäûãäà îíäàí ÷ûõàí 

ãûðûíòû. Éóí àòûëäûãúà äèäèëèð, êèëêÿñè ÷ûõûð. 

3. Ìöðÿêêÿáãàáû, ãÿëéàí âÿ ñ.-íèí è÷ÿðèñèíÿ 

ãîéóëàí òöê. 

ÊÈËÊß 2 èñ. [ðóñ.] çîîë. Ñèéÿíÿêêèìèëÿð 

àèëÿñèíÿ ìÿíñóá õûðäà áàëûã íþâö. 

ÊÈËÊßÁÀØ ñèô. äàí. Äàèì ñà÷ëàðû ïûðòëàøûã 

îëàí. Êèëêÿáàø ãûç. 

ÊÈËÊßËßÍÌß “Êèëêÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈËÊßËßÍÌßÊ ô. Êèëêÿ äöøìÿê, äöéöí 

äöøìÿê, ïûðòëàøìàã. [Àðâàäûí] ñà÷ëàðû ïûðòëàøûá 

êèëêÿëÿíìèø, öñòö-áàøû ïàð÷à-ïàð÷à îëìóøäó. 


ÊÈËÊßËßØÌß “Êèëêÿëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈËÊßËßØÌßÊ 1. Á à õ êèëêÿëÿíìÿê. 

2. ãàðø. Áèð-áèðèíèí êèëêÿñèíè éîëìàã; ñà÷ëàøìàã. 

ÊÈËÊßËÈ ñèô. Êèëêÿñè îëàí (ñà÷, éóí âÿ ñ. 

ùàããûíäà). Êèëêÿëè áàø. – Àíúàã Àãèë ö÷öí, 

áÿíèçèíÿ éåíè ãàí ýÿëÿí çÿèô âöúóäëó, ñàðû 

êèëêÿëè êþðïÿíè òÿðïÿòìÿê äàüëàð ãÿäÿð àüûð 

ýÿëèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÈËÊßÑÀ× ñèô. Ñà÷û êèëêÿëè, ïûðòëàøûã. Êèëêÿñà÷ 

óøàã. Êèëêÿñà÷ ãûç. 

ÊÈËÊßØÈÊ ñèô. Äîëàøûã, ïûðòëàøûã, ãàðûøûã. 

ÊÈËÎ áàõ êèëîãðàì. [Ãÿäèðèí] éöç îí 

ñÿêêèç êèëî àüûðëûüû îëäóüóíà áàõìàéàðàã, 

òîéëàðäà òÿðÿêÿìÿ îéíàéûð, àòû ãûçüûí ÷àïà- 

÷àïà äóøöá ìèíèðäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÊÈÌ 

êèëî... [ôð.] Þë÷ö ñèñòåìèíäÿ ìèí êè÷èê 

âàùèäè èôàäÿ åäÿí ìöðÿêêÿá àäëàðûí áèðèíúè 

ùèññÿñè; ìÿñ.: êèëîãðàì, êèëîìåòð, êèëîâàò. 

ÊÈËÎÃÐÁÌ [ôð. êèëî âÿ éóí. ýðàììà] 

1000 ãðàìà áÿðàáÿð ÷ÿêè þë÷öñö. 

ÊÈËÎÃÐÀÌËÛÃ èñ. 1. Áèð êèëîãðàì àüûðëûüûíäà 

îëàí ÷ÿêè äàøû. Êèëîãðàìëûüû òÿðÿçèéÿ 

ãîéìàã. Êèëîãðàìëûüû áÿðè âåð. 

2. Ñàéëàðäàí ñîíðà ýÿëÿðÿê øåéèí íå÷ÿ êèëîãðàìäàí 

èáàðÿò îëäóüóíó áèëäèðèð. 5 êèëîãðàìëûã 

ÿò. 

ÊÈËÎÃÐÀÌÌÉÒÐ [ôð. êèëî, éóí. ýðàììà 

âÿ ìåòðîí] 1 êèëîãðàì àüûðëûüûíäà úèñìè 

1 ìåòð éöêñÿêëèéÿ ãàëäûðìàã ö÷öí ýþðöëÿí 

èøèí þë÷ö âàùèäè. 

ÊÈËÎÌÉÒÐ [ôð. êèëî âÿ éóí. ìåòðîí] 

1000 ìåòðÿ áÿðàáÿð, ìÿñàôÿñè 1000 ìåòð îëàí 

óçóíëóã þë÷öñö. Ðöñòÿìèí éàøàäûüû Ñÿôàëû 

êÿíäèíèí äÿìèð éîëó èëÿ 20 äÿãèãÿëèê, äÿìèð 

éîëóíäàí ñîíðà äà 2 êèëîìåòð éîëó âàð èäè. 

Ò.Ø.Ñèìóðã. Áóðàäàí Ýöíåéãûøëàüà íå÷ÿ êèëîìåòð 

îëäóüóíó áèëìèðäèì. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÊÈËÎÌÅÒÐÁÆ [ôð. êèëî âÿ ìåòðàýå] Êèëîìåòðëÿ 

ýþñòÿðèëÿí ìÿñàôÿ. 

ÊÈËÎÌÅÒÐËÈÊ èñ. Ñàéëàðäàí ñîíðà ýÿëÿðÿê 

ìÿñàôÿíèí íå÷ÿ êèëîìåòðäÿí èáàðÿò îëäóüóíó 

áèëäèðèð. Ýîðóñóí áèð íå÷ÿ êèëîìåòðëèéèíäÿ 

Íÿáè Ãàðàáàüà ýåäÿí òàúèðëÿðÿ ðàñò 

ýÿëèð. “Ãà÷àã Íÿáè”. Ôÿðìàíûí ãûø áèíàñû 

êÿíäèí îí êèëîìåòðëèéèíäÿ éåðëÿøìèøäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÊÈËÎÂÁÒ [ôð. êèëî âÿ èíý. õöñ. èñ.-äÿí] 

ôèç. 1000 âàòà áÿðàáÿð îëàí åëåêòðèê úÿðÿéàíûíûí 

ýöú âàùèäè. 

ÊÈËÎÂÁÒ-ÑÀÀÒ [ôð. êèëî èíý. õöñ. èñ. âÿ 

ÿð. ñààò] ôèç. 1 êèëîâàò ýöúöíäÿ åëåêòðèê úÿðÿéàíûíûí 

1 ñààò ÿðçèíäÿ ýþðäöéö èøÿ áÿðàáÿð 

îëàí åëåêòðèê úÿðÿéàíû âàùèäè. 

ÊÈËÑß èñ. [ÿñëè éóí.] Õðèñòèàí èáàäÿòýàùû, 

ìÿáÿäè. Ñå÷èëèð ãöëëÿëè, óúà êèëñÿëÿð; Ãÿëÿáÿ 

òàüëàðû áàõûð ýþéëÿðÿ; Áÿëêÿ áèð áèíàíû ñèëêÿëÿñÿëÿð; 

Áèð øÿùÿð èøûüû òþêöëÿð éåðÿ. Ì.Àðàç. 

Êèëñÿ áàøû çÿíý îëóð; Ñÿñäÿí àäàì äÿíý îëóð; 

Òóòàéäûì êþíöë ãóøóí; Ýþðÿéäèì íÿ ðÿíý 

îëóð. (Áàéàòû). // Õðèñòèàíëàðäà: äèí èøëÿðè èëÿ, 

äèíè ùÿéàòëà ìÿøüóë îëàí òÿøêèëàò; äèíè òÿðèãÿò, 

ìÿçùÿá. Ïðàâîñëàâ êèëñÿñè. Êàòîëèê êèëñÿñè. 

ÊÈÌ 1 ÿâÿç. 1. Úöìëÿäÿ ñóàë ìÿíàñûíäà 

èøëÿíèá, èíñàí àäëàðûíû âÿ èíñàí òÿñÿââöðö 

703

ÊÈÌ 

704 

ÊÈÌÈÑÈ 

âåðÿí âàðëûãëàðûí àäëàðûíû ÿâÿç åäèð; ùàíñû 

àäàì. Êèì ýÿëèá Î ñþçö êèì äåäè Áó ýöí 

êèì íþâáÿ ÷ÿêÿúÿê – Óøàã ìÿíèìäèð, áàáà, 

äÿõëè íÿäèð ñèçëÿðÿ Êèì ñèçè ãÿééóì åäèá 

ùþêì åäÿñèç áèçëÿðÿ Ì.ß.Ñàáèð. 

2. Èêè âÿ äàùà àðòûã úöìëÿíè ãàðøûëàøäûðäûãäà 

áþëýö áèëäèðìÿê ö÷öí èøëÿäèëèð. Êèì þëÿ, 

êèì ãàëà. (Àòà. ñþçö). [Çèíéÿò õàíûì:] Íÿ 

áèëìÿê îëàð êèì þëÿúÿê, êèì ãàëàúàã. Í.Âÿçèðîâ. 

Ýþðöøÿí, àéðûëàí êèì, âèäàëàøàí êèì. 


3. Èíêàðëûã áèëäèðÿí ôåëëÿðëÿ èøëÿíèá, “ùå÷ 

êÿñ” ñþçöíö ÿâÿç åäèð. Êèì äóéìàìûø èëûã 

ñÿùÿðëÿðèí äàäûíû Ð.Ðçà. 

4. “Ùÿð êÿñ” ñþçöíö ÿâÿç åäèð. Êèì áàõàðñà 

êÿú áèð ýöí áåëÿ; Øÿðÿôñèç îëàúàã þìðöíöí 

ñîíó. Ì.Ðàùèì. Õûäûðëû êÿíäèíäÿ áèð ãàéäà 

âàð. Ýåúÿ ÿââÿëúÿ êèìèí ãàïûñûíû äþéñÿí, 

ýÿðÿê îðàäà ýåúÿëÿéÿñÿí. Ñ.Ðÿùìàí. 

5. “Àäàì”, “òàíûø”, “ãîùóì”, “äîñò” ìÿíàëàðûíäà 

èøëÿíèá, èíêàð ôåëè úöìëÿëÿðäÿ òÿñäèã, 

òÿñäèã ôåëè úöìëÿëÿðäÿ èíêàð ìÿçìóíó 

éàðàäûð. Áóðàäà ñÿíèí êèìèí âàð Îíóí êèìè 

éîõäóð – Éàçûã áèð ãûçàì, êèìèì âàðäûð 


6. Úöìëÿäÿ ìöÿééÿí øÿõñëÿð ùàããûíäà 

åéùàì âÿ èøàðÿ ìÿçìóíó èôàäÿ åäèð (ÿñàñÿí 

úÿìäÿ èøëÿäèëèð). [“Ìîëëà Íÿñðÿääèí”] 

åðìÿíè-ìöñÿëìàí ãûðüûíûíûí êèìëÿð òÿðÿôèíäÿí 

âÿ íÿ ö÷öí éàðàäûëäûüûíû èôøà åòìÿêäÿ 

áþéöê ðîë îéíàìûøäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

7. Êèìëÿðäÿíñÿí, êèìëÿðäÿíäèð âÿ ñ. 

øÿêëèíäÿ – “ùàíñû íÿñèëäÿíñÿí” (“íÿñèëäÿíäèð”), 

“ãîùóìëàðûí (ãîùóìëàðû) êèìäèð” âÿ ñ. 

ìÿíàëàðûíäà ñóàë ìÿãàìûíäà èøëÿäèëèð. Àé 

áàëà, êèìëÿðäÿíñÿí Ãûç êèìëÿðäÿíäèð 

◊ Ùå÷ êèì – ùå÷ êÿñ, ùå÷ êèìñÿ. Êö÷ÿëÿðäÿ 

ùå÷ êèì ýþçÿ äÿéìèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

Ùÿð êèì – ùÿð êÿñ. Ùÿð êèì áó êÿíäÿ òÿçÿ 

ýÿëìèø îëñàéäû, èêè ìÿùÿëëÿíèí áèð-áèðèíäÿí 

ñå÷èëìÿäèéèíè ýþðÿðäè. Í.Íÿðèìàíîâ. Êèì 

áèëñèí (áèëÿ, áèëèð) – “ùå÷ êÿñ” ìÿíàñûíäà 

àðà ñþç êèìè èøëÿäèëèð. [Ìÿììÿä:] Àðâàä, 

þëöì êè âàð éóõó êèìè áèð øåéäèð, êèì áèëèð, 

áÿëêÿ áó ýöí, ñàáàù äöøöá þëäöì. “Àøûã 

Ãÿðèá”. [Íþêÿð] àíúàã òÿøÿõõöñ ö÷öí, êèì 

áèëñèí, ùàíñû éàðàíàëûí êþùíÿ ïàëòàðûíû 

ýåéèíèáäèð. Ñ.Ãÿíèçàäÿ. Êèì áèëèð, áÿëêÿ äÿ 

Ìàùðó îíó ýþçÿë âÿ éàðàøûãëû áèð ýÿíú îëäóüó 

ö÷öí ñåâèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Êèì êè – î 

øÿõñ êè, î àäàì êè. Êèì êè èíñàíû ñåâÿð àøèãèùöððèééÿò 

îëóð; Áÿëè, ùöððèééÿò îëàí éåðäÿ äÿ 

èíñàíëûã îëóð. Ì.ß.Ñàáèð. Êèì êè çÿùìÿò ÷ÿêìÿäÿí, 

ùàâàéû éåéèá, îíóí-áóíóí ÿìÿéèëÿ 

äîëàíûð, íÿèíêè þç õàëãûíûí, þç âÿòÿíèíèí ãàíûíû 

ñîðàí áèð òöôåéëèäèð, ùÿì äÿ áöòöí áÿøÿðèééÿòÿ 

çÿðÿð âóðóð. Ì.Èáðàùèìîâ. Êèì êèìÿäèð! 

– ùÿðú-ìÿðúëèêäèð, ãàðûøûãëûãäûð, äîëàøûãëûãäûð, 

þçáàøûíàëûãäûð. [Àòàñûíûí äîñòó:] 

Áÿëêÿ áèð íþâëÿ äöêàíûìûçû ÿëäÿ ñàõëàéàã. Êèì 

êèìÿäèð Ãàíòÿìèð. 

ÊÈÌ 2 êëàñ. Áàõ êè. Õîø îë êÿñÿ êèì; Âåë 

äîëàíûá, äàüäà ÷îáàíäûð; Àñóäÿ ùàìàíäûð. 


ÊÈÌÈ 1 ãîø. 1. Áÿíçÿòìÿ âÿ ìöãàéèñÿ áèëäèðèð. 

Öðÿéè íàíÿ éàðïàüû êèìè ÿñèð. – [Ñóëòàí 

áÿé:] Ìÿí áÿé áàëàñû êèìè ãûçûìû àðøûí ìàë 

ñàòàíà âåðÿúÿéÿì Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ñàíêè ýþéëÿðäÿ 

ó÷àí ãóø êèìèéÿì; Ñàíêè éåðäÿí ó÷óðóëìóø 

êèìèéÿì. Ì.Ìöøôèã. 

2. Àíè çàìàí áèëäèðèð. Ìÿêòóáó àëàí êèìè 

ýÿë. – [ßñýÿð:] Ýþçöì ñÿíè ýþðÿí êèìè ãÿëáèì 

ñåâèíäèéèìäÿí ÷ûðïûíìàüà áàøëàäû. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Ãûç ýþçöíö à÷àí êèìè éàí-éþðÿñèíÿ 

áàõäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Ñÿíè ýþðÿí êèìè, à øèðèí 

öçëöì; Íÿäÿí òóòè äèëèì ìÿíèì ëàë îëóð 


3. Éåð, éà çàìàí ùÿääèíè áèëäèðèð – ...ãÿäÿð, 

...äÿê. Åâÿ êèìè áèð éåðäÿ ýåòäèê. – Ðÿñóë áèð 

ñààòà êèìè ïèíÿ÷è äöêàíûíûí ãàáàüûíäà äóðóá 

ïèíÿ÷èëÿðÿ áàõäû. “Àøûã Ãÿðèá”. Ôÿðàãäÿí 

ýåúÿëÿð éàòìàðàì ñàáàùà êèìè.. Õ.Íàòÿâàí. 

[Ôàòìà õàíûì:] ..Ìÿí áó ýåúÿ ñàáàùà êèìè 

úàí âåðìèøÿì. Í.Âÿçèðîâ. 

ÊÈÌÈ 2 ÿâÿç. Áÿçèñè, êèìèñè (àäÿòÿí èêè âÿ 

éà áèð íå÷ÿ úöìëÿ ãàðøûëàøäûðûëäûãäà áþëýö 

áèëäèðìÿê ö÷öí èøëÿíèð). Êèìè õþðÿê éåéèð, 

êèìè è÷èð, êèìè ãÿëéàí, éà ÷óáóã ÷ÿêèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Êèìè úîðàá ýÿòèðäè; Êèìè ÿëúÿê 

éåòèðäè. Ì.Ðàùèì. Êèìèíèí ðöøâÿòõîðëóüó, 

ãîùóìáàçëûüû, êèìèíèí õÿñèñëèéè, áÿçèñèíèí 

íàäàíëûüû òÿíãèä îëóíóðäó. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÈÌÈÚß äàí. áàõ êèìè 1 . Îí èêèúÿ ñèííè 

ãûçûí âàð òàìàì; Þç íÿâÿì ßñìÿð êèìèúÿ, 

âÿññàëàì. ß.Íÿçìè. 

ÊÈÌÈÑÈ áàõ êèìè 2 . Ùÿðÿ áó ñÿñè áèð úöð 

ãàðøûëàäû; êèìèñè ïîëèñ ìöäèðèíÿ éóìðóã ýþñòÿðèð, 

êèìèñè áàðìàüû èëÿ ùÿäÿëÿéèð, êèìèñè

ÊÈÌ-ÊÈÌÑß(Íß) 

ÊÈÌÉÀËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ 

àüàúëà ãîðõóäóð, êèìèñè ýöëöð, êèìèñè äÿ 

“êÿñ ñÿñèíè!” – äåéÿ áàüûðûðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Êèìèñè ñÿíýÿð ãàçûð; Êèìèñè ìÿêòóá 

éàçûð. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÊÈÌ-ÊÈÌÑß(Íß) èñ. Éàõûí àäàì, äîñòàøíà, 

ãîùóì, ãîùóì-ÿãðÿáà. Ìÿíèì ñÿíäÿí 

þçýÿ éîõäóð áèð êÿñèì; Éöç êèìèí-êèìñÿíÿí 

î êè âàð ñÿíèí. Ã.Çàêèð. Éÿãèí Ùÿïèð àüûëëàíûá, 

êàìèë àäàì îëóá, áèð äÿ êè, .. øÿùÿðäÿ êèìêèìñÿñè 

éîõäóð. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÈÌÎÃÐÀÔ [éóí. êéìà – äàëüà âÿ ýðàïùî 

– éàçûðàì] 1. Ìöõòÿëèô ôèçèîëîæè ïðîñåñëÿðèí 

ãðàôèê ãåéäè ö÷öí úèùàç. 

2. Åêñïåðèìåíòàë ôîíåòèêàäà: ñÿñ ÿéðèñèíè 

ãåéä åäÿí úèùàç. 

ÊÈÌÎÍÎ [éàï.] 1. Éàïîíëàðäà õàëàò øÿêëèíäÿ 

ìèëëè êèøè âÿ ãàäûí ýåéèìè. 

2. Ãîëó õöñóñè øÿêèëäÿ áè÷èëìèø ãàäûí ïàëòàðû. 

ÊÈÌÑß 1. ÿâÿç. Ìÿëóì îëìàéàí øÿõñ, 

àäàì. Ñÿõàâÿò îëìàéàí êÿñäÿ øöúàÿò ôåëè 

íàäèðäèð; Êÿðÿìñèç êèìñÿíè ùÿð éåðäÿ ýþðäöì, 

áèùöíÿð ýþðäöì. Ì.Â.Âèäàäè. Âàãèô, áèð 

êèìñÿ êè áèçäÿí éàøûíà; Éÿãèí áèë êè, áèçëÿí 

îëìàç àøèíà. Ì.Ï.Âàãèô. 

2. Ùå÷ êèì, ùå÷ êÿñ, ùå÷ áèð àäàì, ùå÷ 

áèðè. Êèìñÿ îíóí ãàáàüûíà ÷ûõà áèëìÿç. Êèìñÿéÿ 

áîéóí ÿéìÿç. Êèìñÿ ýÿëìÿäè. Êèìñÿíè 

ýþðìÿäèì. – Áÿñ êè âåðìÿç éóõó ýþç à÷ìàüà 

ôöðñÿò êèìñÿéÿ; Ñöáù ýöí øÿíèëÿ ùÿð ýöí 

÷åøìè-áèäàð àõòàðûð. Ãþâñè. Êèìñÿ áèëìÿç 

êè, íå÷ÿ éàðäÿí îëäóì ìÿéóñ. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Ùÿéÿòäÿ êèìñÿ éîõäó. Ñ.Ùöñåéí. 

3. Êèìñÿäÿí øÿêëèíäÿ – ùå÷ êèìäÿí, ùå÷ 

êÿñäÿí, ùå÷ áèð àäàìäàí. Êèìñÿäÿí ìèííÿò 

ýþòöðìÿç. – Êèì îëäóüóìóçó éÿãèí êè, êèìñÿäÿí 

ñîðóøìàäàí áèëèðëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÈÌÑßÍß ÿâÿç. êþùí. Áèð àäàì, áèð êÿñ, 

êèìñÿ, áèð øÿõñ. Éåòèøìÿç äàäûíà ùå÷ áèð 

êèìñÿíÿ; Ãàëàðñàí íàÿëàú, íà÷àð, àüëàðñàí. 

Ì.Â.Âèäàäè. Çàëûì ôÿëÿê õóá ñóñàéûá ãàíûìà; 

Áèð êèìñÿíÿ éîõäóð ýÿëÿ éàíûìà. 


ÊÈÌÑßÑÈÇ ñèô. 1. Ùå÷ êÿñè (éàõûí ãîùóìó, 

àðõàñû, êþìÿéè) îëìàéàí; àäàìñûç. Êèìñÿñèç 

óøàã. Êèìñÿñèç ãàäûí. – [Àðàç] êèìñÿñèç, 

òÿê áèð àäàì èäè. À.Øàèã. Áó ýöí Ùöñåéí 

àðòûã àðõàñûç âÿ êèìñÿñèç áèð éåòèìäèð. Ñ.Ðÿùìàí. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. Ùÿð ýåúÿ ÿõèëÿð ñöôðÿñè 

áàøûíäà ýþðäöéö î ìöõòÿëèô ãÿðèáëÿð âÿ 

êèìñÿñèçëÿð è÷ÿðèñèíäÿ éàâàø-éàâàø áó ãîúàíûí 

äà ñèìàñû [éîë÷óíóí] õÿéàëûíäà úàíëàíûðäû.. 


2. Èíñàí éàøàìàéàí, áîø, àäàìñûç, òÿíùà. 

Êèìñÿñèç éåðëÿð. – Þç êèìñÿñèç òîðïàüûíà áàõäû 

Ôöçóëè; Áèð ñþíìÿéÿí øèìøÿê îëäó, ÷àõäû 

Ôöçóëè. ß.Úàâàä. Ñÿìÿä .. óçàãäàí ýþðöíÿí 

êèìñÿñèç òàðëàëàðà áàõäûãúà öðÿéè ñûõûëûðäû. 


ÊÈÌÑßÑÈÇËÈÊ èñ. 1. Êèìñÿñèç àäàìûí ùàëû; 

òÿêëèê, àäàìñûçëûã. Áó ýþçëÿíèëìÿç ñÿäÿãÿ 

Ñöðÿééàíûí öðÿéèíè êèìñÿñèçëèéèí äÿðèí àúûñû 

èëÿ äîëäóðäó. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Äàùè øàèðèí 

áþéöê àðçóëàðëà äîëó ãÿëáè öìèäñèçëèêëÿ, êèìñÿñèçëèêëÿ 

(ç.) áîøàëìûøäû. Ìèð Úÿëàë. 

2. ìÿú. Òÿíùàëûã, àäàìñûçëûã. 

ÊÈÌÉÀ [ÿð. ÿñëè éóí.] 1. Ìàääÿëÿðèí ãóðóëóøóíó, 

ùàáåëÿ îíëàðûí ãàðøûëûãëû îëàðàã áèð 

ùàëäàí äèýÿð ùàëà êå÷ìÿñèíè þéðÿíÿí åëì. 

Íÿçÿðè êèìéà. Êèìéà äÿðñëèéè. 

2. Áèð øåéèí êåéôèééÿòúÿ òÿðêèáè. Íåôò êèìéàñû. 

Ãàí êèìéàñû. 

3. ìÿú. êëàñ. Ùèêìÿò, ãöäðÿò. 

ÊÈÌÉÀ×Û èñ. 1. Êèìéà ìöòÿõÿññèñè. 

2. Êèìéà ñÿíàéåñè èø÷èñè. 

ÊÈÌÉÀÝßÐ èñ. [ÿð. êèìéà âÿ ôàðñ. ...ýÿð] 

1. êþùí. áàõ êèìéà÷û 1-úè ìÿíàäà. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿíèí “Ìîëëà Èáðàùèìõÿëèë 

êèìéàýÿð” êîìåäèéàñû. – Ãûç íÿ èø ýþðöð – 

Î äà êèìéàýÿðäèð. È.ßôÿíäèéåâ. 

2. Êå÷ìèøäÿ: ýóéà ùÿð øåéè ãûçûëà ÷åâèðìÿê 

ñèðð âÿ ñÿíÿòèíè áèëìÿê èääèàñûíäà îëàí 

ðÿììàë. Ëàëÿðÿíý åòäè ýþçöì ãàí èëÿ õàêèäÿðèíè; 

Êèìéàýÿðäèð, åäÿð ýþðäöéö òîðïàüû 

ãûçûë. Ôöçóëè. Áóíëàð ùàìûñû êå÷ÿíäÿí ñîíðà, 

áó îòóç äîããóç íþìðÿäÿ ìèí äîããóç éöç 

äîõñàí äîããóç ðÿììàë, êèìéàýÿð, ãóøáàç .. 

øÿêëè ÷ÿêìèøèê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÊÈÌÉÀÝßÐËÈÊ èñ. 1. Êèìéà÷ûëûã. 

2. èñòåù. Ùÿð øåéè ãûçûëà ÷åâèðìÿê èääèàñû 

âÿ áó èääèàäà îëàí àäàìûí ùàëû. [Çàùèäîüëó:] 

Äåéÿíäÿ êè, .. áóðàäà êÿøôëÿð åòìÿê îëìàç, 

Ôÿðùàäîüëó öñòöìöçÿ áàüûðûð, êèìéàýÿðëèéÿ 

ãóðøàíûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÈÌÉÀËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Êèìéàëàøäûðûëìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÊÈÌÉÀËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ “Êèìéàëàøäûðìàã”äàí 

ìÿúù. 

705

ÊÈÌÉÀËÀØÄÛÐÌÀ 

ÊÈÌÉÀËÀØÄÛÐÌÀ “Êèìéàëàøäûðìàã”- 


ÊÈÌÉÀËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. Êèìéàíûí âÿ ìàääÿëÿðè 

êèìéÿâè öñóëëà èøëÿìÿ öñóëëàðûíûí íàèëèééÿòëÿðèíè 

òåõíèêàäà, ñÿíàéåäÿ âÿ êÿíä òÿñÿððöôàòûíäà 

òÿòáèã åòìÿê. Êÿíä òÿñÿððöôàòûíû 

êèìéàëàøäûðìàã. 

ÊÈÌÉßÂÈ ñèô. [ÿð.] 1. Êèìéàíûí òÿäãèã åòäèéè 

ùàäèñÿ âÿ ïðîñåñëÿðÿ àèä îëàí, êèìéàíûí 

îáéåêòè îëàí. Êèìéÿâè åëåìåíò. Êèìéÿâè ðåàêñèéà. 

Ñóéóí êèìéÿâè òÿùëèëè. Ãàíûí êèìéÿâè 

òÿðêèáè. 

2. Èñòåùñàëàòäà êèìéà öñóëëàðûíûí òÿòáèãè âÿ 

áó öñóëëàðëà ìàääÿëÿð ùàçûðëàíìàñû èëÿ ÿëàãÿäàð 

îëàí. Êèìéÿâè ýöáðÿëÿð. Êèìéÿâè ìàääÿëÿð. 

Àüàúûí êèìéÿâè öñóëëà èøëÿíìÿñè. 

3. Ñÿíàéåäÿ êèìéà öñóëëàðû èëÿ ùàçûðëàíàí 

ìàääÿëÿðèí ùÿðáè ìÿãñÿäëÿðëÿ òÿòáèãè èëÿ ÿëàãÿäàð 

îëàí. Êèìéÿâè ñèëàù. Êèìéÿâè ìÿðìè. 

ÊÈÍ èñ. [ôàðñ.] Ýèçëè ÿäàâÿò ùèññè. Êèí áÿñëÿìÿê. 

Êèí ñàõëàìàã. Êèíè ñîéóìàã. Ãÿëáèíäÿ 

êèí îéàíìàã. – Ñöçäö ðÿññàì îíó àëòäàíéóõàðû; 

Ñà÷àðàã ýþçëÿðè êèí äàëüàëàðû.. 

Ù.Úàâèä. [ßìèíÿ:] Ìÿíè òàíûìûð, åùòèìàë êè, 

áó ùåêàéÿíè ýþðöá ìÿíÿ êèí âÿ ãÿðÿç áàüëàñûí. 

Ãàíòÿìèð. Øÿôèãÿíèí ýöëöøöíäÿ êèí éîõ 

èäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊÈÍÀÉß èñ. [ÿð.] 1. Öñòöþðòöëö, äîëàéû 

ìÿíà âåðÿí ñþç âÿ éà èôàäÿ. [Ýöëñàáàù Ìèðçÿ 

Úàìàëà:] Ìÿí àðòûã áó àúû êèíàéÿëÿðäÿí 

óñàíäûì, þëäöì, ìÿíè þëäöð. Ú.Úàááàðëû. 

[Òàùèðÿ] áàõûð, äåéÿñÿí, î äà Úÿìèëèí êèíàéÿñèíäÿ 

ùÿãèãÿò îëäóüóíó òÿñäèã åäÿðÿê èñòåùçàëû 

áèð òÿáÿññöìëÿ ýöëöðäö. Ì.Ùöñåéí. Êèíàéÿ 

åòìÿê – êèíàéÿ òÿðèãè èëÿ ñþéëÿìÿê, 

èøàðÿ åòìÿê. ..Øàèð Íÿèì “Ôöéóçàò”ûí 9-úó 

íþìðÿñèíäÿ íÿéÿ êèíàéÿ åäèáäèðñÿ, þçö áèëÿð, 

àíúàã áèçèì èíäèêè ÿùâàëûìûçû ÷îõ ýþçÿëúÿ 

òÿñâèð åäèá.. Ö.Ùàúûáÿéîâ. // Öñòöþðòöëö, òîõóíàí 

ñþç. Áó êèíàéÿëÿð, ýþðÿñÿí, êèìÿ àèääèð 

2. ÿäÿá. Áèð øÿõñ âÿ éà øåé ùàããûíäà îëàí 

ùÿãèãè ôèêèð, òÿñÿââöðö éàëàíäàí ÿêñ øÿêèëäÿ 

èôàäÿ åäÿí ñþç, èáàðÿ. 

3. “èëÿ” ãîøìàñû èëÿ çÿðô – ìÿñõÿðÿ èëÿ, 

êèíàéÿëè-êèíàéÿëè. Êèíàéÿ èëÿ äàíûøìàã. Êèíàéÿ 

èëÿ ñöçìÿê. 

ÊÈÍÀÉßËÈ ñèô. 1. È÷èíäÿ êèíàéÿ îëàí (á à õ 

êèíàéÿ 1-úè ìÿíàäà). Êèíàéÿëè ñþç. Êèíàéÿëè 

áàõûø. – Áó, åéùàìëà äåéèëìèø êèíàéÿëè ñþçëÿð 

706 

ÊÈÍËÈ 

ãîúàëàðû éåðèíäÿí îéíàòäû. Ð.Ðçà. Ìèðçÿ àíè 

áèð ñöêóòäàí ñîíðà êèíàéÿëè ñþçëÿðèíè äåäè. 


2. Ðèøõÿíäëè. [Õîðòäàíûí] ãà÷ìàüûíû ýþðäöêäÿ 

Ìîëëà Êÿðèìäÿí êèíàéÿëè áèð ãÿùãÿùÿ 

÷ûõäû. Á.Òàëûáëû. 

ÊÈÍÄÀÐ [ôàðñ.] áàõ êèíëè. 

ÊÈÍÄÀÐËÛÃ áàõ êèíëèëèê. 

ÊÈÍÅÌÀÒÎÃÐÀÔ [éóíàíúàäàí] 1. Ùÿðÿêÿò 

åäÿí îáéåêòëÿðèí øÿêëèíè èøûüà ùÿññàñ 

ïëéîíêàéà ÷ÿêìÿê, ùàáåëÿ áóíëàðû åêðàíäà 

ýþñòÿðìÿê ö÷öí àïàðàò; áó àïàðàòûí òÿòáèãèíÿ 

ÿñàñëàíàí òàìàøà. 

2. Á à õ êèíåìàòîãðàôèéà. 

ÊÈÍÅÌÀÒÎÃÐÀÔ×Û èñ. Êèíåìàòîãðàôèéà 

èø÷èñè, êèíî ìöòÿõÿññèñè. 

ÊÈÍÅÌÀÒÎÃÐÀÔ×ÛËÛÃ èñ. Êèíåìàòîãðàôûí 

èøè, ïåøÿñè, ñÿíÿòè. 

ÊÈÍÅÌÀÒÎÃÐÁÔÈÉÀ [éóí. êèíåìà âÿ 

ýðàïùî] Êèíîôèëìëÿð ùàçûðëàìàã âÿ îíëàðû íöìàéèø 

åòäèðìÿê ñÿíÿòè. Àçÿðáàéúàí êèíåìàòîãðàôèéàñû. 

// Ñÿíàéåíèí êèíîôèëìëÿð èñòåùñàë 

åäÿí ñàùÿñè. Êèíåìàòîãðàôèéà ìöÿññèñÿëÿðè. 

ÊÈÍÅÑÊÓÏ [éóí. êèíåî âÿ ñêîïåî] Òåëåâèçèéàéà 

òÿòáèã åäèëÿí ãÿáóëåäèúè, åëåêòðèê øöà 

áîðóñó. 

ÊÈÍÅÒÈÊ ñèô. [éóí.] 1. Êèíåòèêàéà àèä îëàí. 

2. Ùÿðÿêÿòÿ àèä îëàí, ùÿðÿêÿòëÿ áàüëû îëàí. 

Êèíåòèê åíåðæè – ùÿðÿêÿò åíåðæèñè, úèñìèí 

ùÿðÿêÿòèíäÿí àñûëû îëàí åíåðæè åùòèéàòû. 

ÊÈÍÉÒÈÊÀ [éóí.] 1. Íÿçÿðè ìåõàíèêàíûí 

äèíàìèêàíû âÿ ñòàòèêàíû ãàâðàéàí øþáÿñè. 

2. Ôèçèêè êèìéàíûí, êèìéÿâè ïðîñåñëÿðèí 

ñöðÿò âÿ ìåõàíèçìèíè þéðÿíÿí ùèññÿñè. 

ÊÈÍß èñ. ÿúç. Êèíÿ àüàúûíûí ãàáûüûíäàí 

ùàñèë åäèëÿí àúûäàäëû àü òîç äÿðìàí; èñèòìÿ 

äÿðìàíû. Êèíÿ àòìàã. – [Ùåéáÿò:] Äöíÿí 

éàõøû èäèì, Õÿëèë äàéû, ùå÷ íàùàã éåðÿ êèíÿíè 

è÷ìÿäèì. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÈÍ-ÊÖÄÓÐßÒ áàõ êèí. 

ÊÈÍËÈ ñèô. Êèí ñàõëàéàí. Êèíëè àäàì. – 

Äÿâÿ êèíëè (ç.) îëàð. (Àòà. ñþçö). [Õàëã] äöøìÿíèíÿ 

ãàðøû êèíëè, èíàäëû, äîñòëàðûíà ãàðøû 

îëäóãúà ìåùðèáàí âÿ ñÿìèìèäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ìåùðèáàí áàøûíû ãàëäûðäû, êèíëè áèð íÿçÿðëÿ 

[Çåéíàëà] áàõäû. Ñ.Ùöñåéí. Ýÿíú âÿ ýþçÿë 

Ñÿàäÿòèí íÿíÿéÿ ãàðøû áó ãÿäÿð àúûãëû âÿ êèíëè 

(ç.) îëìàñûíûí ñÿáÿáè íÿ èäè È.ßôÿíäèéåâ.

ÊÈÍËÈ-ÊÈÍËÈ 

ÊÈÍËÈ-ÊÈÍËÈ çÿðô Êèíëè ùàëäà, êèíëè áèð 

òÿðçäÿ; ãÿçÿáëè. Éàìàúûí éåòèì÷ÿñè ìÿíÿ ãàëìàéûá, 

– äåéÿ [ßëëÿçîüëó] êèíëè-êèíëè ñþéëÿíèðäè. 


ÊÈÍËÈËÈÊ èñ. Êèí ñàõëàìà, ýèçëè ÿäàâÿò 

áÿñëÿìÿ, öðÿéèíäÿ êèíñàõëàìà õàñèééÿòè. 

ÊÈÍÓ [éóí. êèíåìà – ùÿðÿêÿò åäÿí] 1. Á à õ 

êèíåìàòîãðàôèéà. Ùÿëÿ 1927-1928-úè èëëÿðäÿ 

Úàááàðëû êèíî ñÿíÿòè èëÿ ìàðàãëàíìàüà 

áàøëàìûøäû. Ì.Àðèô. 

2. äàí. áàõ êèíîôèëì. Êèíî ýþñòÿðìÿê. – 

Ñààò èêè îëàð; Óøàãëàð ö÷öí òåëåâèçîð; Êèíî 

âåðÿúÿê áó ýöí. Ì.Ðàùèì. Áöòöí òÿðñëèéèíÿ 

áàõìàéàðàã, [Ìóñà] þìðöíäÿ áèð êèíî òàìàøàñû 

áóðàõìàçäû. È.ßôÿíäèéåâ. 

3. Á à õ êèíîòåàòð. [Ñÿëèì âÿ Ìåùðèáàí] 

ñîíðà áóëâàðäàêû “Éåíè êÿíä” êèíîñóíà ýåäèá 

ùàçûðêû ùÿéàòäàí àëûíìûø ôàúèÿéÿ òàìàøà 

åòìèøëÿðäè. Ñ.Ùöñåéí. [Ôèðèäóí] [Ñöäàáÿíèí] 

éåíÿ êèíîéà ýåòìÿéÿ, éàõóä ýÿçìÿéÿ ÷ûõìàüà 

ýÿëäèéèíè ýöìàí åòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Êèíî áóäêàñû – êèíîàïàðàò âÿ êèíîìåõàíèê 

ö÷öí õöñóñè éåð, áóäêà. 

êèíî... [éóí.] Êèíåìàòîãðàôèéà èëÿ áàüëû 

îëàí ìöðÿêêÿá ñþçëÿðèí áèðèíúè òÿðêèá ùèññÿñè; 

ìÿñ.: êèíîõðîíèêà, êèíîæóðíàë, êèíîî÷åðê, 

êèíîîïåðàòîð. 

ÊÈÍÎÀÊÒÉÓÐ [éóí. êèíå âÿ ôð. àúòåóð] 

Êèíîôèëìëÿðäÿ ÷ÿêèëÿí àðòèñò. 

ÊÈÍÎÀÊÒÐÈÑÀ [éóí. êèíå âÿ ôð. àúòåóð] 

Êèíîôèëìëÿðäÿ ÷ÿêèëÿí àêòðèñà. 

ÊÈÍÎÀÏÀÐÁÒ [éóí. êèíå âÿ ëàò. àïïàðàòóñ] 

Êèíîôèëìëÿðè ýþñòÿðìÿê ö÷öí àïàðàò. 

ÊÈÍÎÀÐÒÈÑÒ [éóí. êèíå âÿ ôð. àðòèñòå] 

áàõ êèíîàêòéîð. 

ÊÈÍÎÀÒÅËÉÅ [éóí. êèíå âÿ ôð. àòåëèåð] 

Êèíîôèëìëÿðè ÷ÿêìÿê ö÷öí õöñóñè áèíà, 

àòåëéå. 

ÊÈÍÎÄÐÁÌÀ [éóí. êèíå âÿ äðàìà] Äðàìà 

ÿñàñûíäà ÷ÿêèëìèø ôèëì. 

ÊÈÍÎÄÐÀÌÀÒÓÐÝÈÉÀ [éóí. êèíå âÿ äðàìàòóðýèà] 

Êèíåìàòîãðàôèéà âàñèòÿëÿðè èëÿ íöìàéèø 

åòäèðèëìÿê ö÷öí éàçûëàí ÿäÿáè ÿñÿðëÿð 

(áèð æàíð êèìè). 

ÊÈÍÎÄÐÀÌÀÒÓÐÃ [éóí.] Êèíî (2-úè 

ìÿíàäà) ö÷öí ññåíàðè éàçàí éàçû÷û, äðàìàòóðã. 

ÊÈÍÎÔÀÁÐÈÊ [éóí. êèíå âÿ ëàò. ôàáðèú] 

Êèíîøÿêèëëÿð èñòåùñàë åäÿí ìöÿññèñÿ, èðè êèíîñòóäèéà. 

ÊÈÍÎÌÅÕÀÍÈÊ 

ÊÈÍÎÔÀÚÈß [éóí. êèíå âÿ ÿð. ôàúèÿ] Ôàúèÿ 

ÿñàñûíäà ÷ÿêèëìèø êèíîôèëì. 

ÊÈÍÎÔÅÑÒÈÂÀË [éóí. êèíå âÿ ëàò. ôåñòèâàë] 

Öìóìè áèð ìþâçóéà ùÿñð åäèëìèø êèíîôèëìëÿðèí, 

éàõóä ùÿð ùàíñû áèð þëêÿíèí ÿí éàõøû 

êèíîôèëìëÿðèíèí ýþñòÿðèëìÿñè. 

ÊÈÍÎÔÈËÌ [éóí. êèíå âÿ èíý. ôèëì – ëåíò] 

Åêðàíäà ýþñòÿðèëìÿê ö÷öí êèíîøÿêèë. “Ëåéëè 

âÿ Ìÿúíóí” êèíîôèëìè. 

ÊÈÍÎÕÐÓÍÈÊÀ [éóí. êèíå âÿ úùðîíèêîñ] 

Ìþâçóñó úàðè ùÿéàòäàí àëûíìûø êèíîôèëì âÿ 

éà êèíîæóðíàë. // Êèíî èíúÿñÿíÿòèíèí, ýöíäÿëèê 

ùÿéàòûí àéðû-àéðû ùàäèñÿëÿðèíè ÿêñ åòäèðìÿêëÿ 

áàüëû îëàí æàíðû. 

ÊÈÍÎÆÓÐÍÀË [éóí. êèíå âÿ ôð. æîóðíàë] 

Ýöíäÿëèê ùÿéàòäàí àéðû-àéðû åïèçîäëàðû, ñÿùíÿëÿðè 

íöìàéèø åòäèðÿí ãûñàìåòðàæëû êèíîôèëì. 

ÊÈÍÎÊÀÄÐ [éóí. êèíå âÿ ôð. êàäðå] Êèíî 

ëåíòèíäÿ îëàí êàäðëàðäàí ùÿð áèðè. 

ÊÈÍÎÊÎÌÅÄÈÉÀ [éóí. êèíå âÿ êîìîäèà] 

Êèíî ñÿíÿòè æàíðëàðûíäàí áèðè; ýöëìÿëè ìÿçìóíëó 

êèíîôèëì. 

ÊÈÍÎÃÓÐÜÓ èñ. Êèíîôèëìëÿðè ýþñòÿðìÿê 

ö÷öí ãóðüó (úèùàçëàð, àïàðàòëàð âÿ ñ.). 

ÊÈÍÎËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Êèíîëàøäûðûëìàã”- 


ÊÈÍÎËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. Ùÿð ùàíñû áèð 

ðàéîíäà, éåðäÿ êèíîòåàòðëàð âÿ ñÿééàð êèíîëàð 

òÿøêèë åäèëìÿê, êèíî øÿáÿêÿñè éàðàäûëìàã. 

ÊÈÍÎËÀØÄÛÐÌÀ “Êèíîëàøäûðìàã”äàí 

ô.èñ. Êèíîëàøäûðìà èøëÿðè ýåíèøëÿíìèøäèð. 

ÊÈÍÎËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. 1. Ùÿð ùàíñû áèð ðàéîíäà, 

êÿíääÿ, ãÿñÿáÿäÿ âÿ ñ.-äÿ äàèìè 

ñóðÿòäÿ êèíîôèëìëÿðè ýþñòÿðìÿê ö÷öí êèíîòåàòðëàð 

âÿ ñÿééàð êèíîëàð òÿøêèë åòìÿê, êèíî 

øÿáÿêÿñè éàðàòìàã. Êÿíäè êèíîëàøäûðìàã. 

Ìÿêòÿáëÿðè (êëóáëàðû) êèíîëàøäûðìàã. 

2. Áèð ÿñÿðè êèíîéà ÷ÿêìÿê ö÷öí óéüóíëàøäûðìàã, 

êèíîéà ÷ÿêìÿê. Ïîâåñòè êèíîëàøäûðìàã. 

ÊÈÍÎËÀØÌÀ “Êèíîëàøìàã”äàí ô.èñ. Êÿíäèí 

êèíîëàøìàñû. 

ÊÈÍÎËÀØÌÀÃ ô. Êèíîôèëìëÿðè íöìàéèø 

åòäèðìÿê ö÷öí ëàçûìè àâàäàíëûãëà òÿìèí åòìÿê, 

åäèëìÿê. Êÿíä êèíîëàøäû. 

ÊÈÍÎËÅÍÒ [éóí. êèíå âÿ èòàë. ëåíòà] Êèíîôèëìèí 

àéðûúà íöñõÿñè, ñóðÿòè. 

ÊÈÍÎÌÅÕÁÍÈÊ [éóí. êèíå âÿ ìåúùàíèêå] 

Êèíîôèëìëÿðè íöìàéèø åòäèðÿí, êèíîàïàðàòà 

õèäìÿò åäÿí ìåõàíèê. 

707

ÊÈÍÎÌÅÕÀÍÈÊËÈÊ 

ÊÈÍÎÌÅÕÀÍÈÊËÈÊ èñ. Êèíîìåõàíèêèí èøè, 

ñÿíÿòè, èõòèñàñû. 

ÊÈÍÎÌÎÍÒÁÆ [éóí. êèíå âÿ ëàò. ìîíòàýå] 

×ÿêèëìèø àéðû-àéðû êèíîêàäðëàðûí ìöÿééÿí 

àðäûúûëëûãëà áèð-áèðèíÿ úàëàíìàñû, ãóðàøäûðûëìàñû. 

ÊÈÍÎÓ×ÅÐÊ [éóí. êèíå âÿ ðóñ. î÷åðê] 

Î÷åðê ÿñàñûíäà ÷ÿêèëìèø ôèëì. 

ÊÈÍÎÎÏÅÐÁÒÎÐ [éóí. êèíå âÿ ëàò. îïåðàòîð] 

Êèíîôèëìëÿðè ÷ÿêÿí ìöòÿõÿññèñ. 

ÊÈÍÎÎÏÅÐÀÒÎÐËÓÃ èñ. Êèíîîïåðàòîðóí 

èøè, ñÿíÿòè, ìÿøüóëèééÿòè, èõòèñàñû. 

ÊÈÍÎÏÎÂÅÑÒ [éóí. êèíå âÿ ðóñ. ïîâåñò] 

Ïîâåñò ÿñàñûíäà ÷ÿêèëìèø ôèëì. 

ÊÈÍÎÐÅÆÈÑÑÓÐ [éóí. êèíå âÿ ôð. ðåýèññåóð] 

Êèíîôèëìëÿðèí ãóðóëóø÷óñó îëàí ðåæèññîð. 

ÊÈÍÎÐÅÆÈÑÑÎÐËÓÃ èñ. Êèíîðåæèññîðóí èøè, 

ñÿíÿòè, èõòèñàñû. 

ÊÈÍÎÑÅÁÍÑ [éóí. êèíå âÿ ôð. ñåàíñå] 

Êèíîôèëìëÿðèí ìöÿééÿí ïðîãðàìûíûí íöìàéèø 

åòäèðèëìÿñè ö÷öí àéðûëàí âàõò. 

ÊÈÍÎÑÑÅÍÁÐÈ [éóí. êèíå âÿ èòàë. ñúåíàðèî] 

ßñàñûíäà êèíîôèëì ÷ÿêèëÿí ÿäÿáè ÿñÿð. 

..Úàááàðëû “Ùàúû Ãàðà” êîìåäèéàñûíûí êèíîññåíàðèñèíè 

éàçìûø, ôèëìèí ÷ÿêèëèøèíäÿ éàõûíäàí 

èøòèðàê åòìèøäè. Ì.Àðèô. 

ÊÈÍÎÑÑÅÍÀÐÈÑÒ, ÊÈÍÎÑÑÅÍÀÐÈ×È èñ. 

Êèíîññåíàðè éàçàí éàçû÷û; êèíîäðàìàòóðã. 

ÊÈÍÎÑÒÚÄÈÉÀ [éóí. êèíå âÿ èòàë. ñòóäèî 

– ñÿé, ÷àëûøìà] Êèíîôèëìëÿð èñòåùñàë åäèëÿí 

ìöÿññèñÿ. Êèíîñòóäèéà éåíè áèð ôèëìèí àéðûàéðû 

ùèññÿëÿðèíè ÷ÿêìÿê ö÷öí äàüëàðà áèð 

åêñïåäèñèéàéà ùàçûðëàøûðäû. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÊÈÍÎØßÊÈË [éóí. êèíå âÿ ÿð. øÿêë] á à õ 

êèíîôèëì. ßìèðàñëàí áàáà .. Òóðøñóéóí äà 

òàíûíìàñûíû, áåëÿ êèíîøÿêèëëÿðÿ äöøìÿéèíè, 

øþùðÿò ãàçàíìàüûíû èñòÿéèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÈÍÎØÖÍÀÑ [éóí. êèíå âÿ ôàðñ. ...øöíàñ] 

Êèíîøöíàñëûã ñàùÿñèíäÿ ÷àëûøàí àëèì. 

ÊÈÍÎØÖÍÀÑËÛÃ èñ. Êèíî èíúÿñÿíÿòè ùàããûíäà 

åëì. 

ÊÈÍÎÒÅÁÒÐ [éóí. êèíå âÿ òåàòùðî] Êèíîôèëìëÿðè 

òàìàøà÷ûëàðà ýþñòÿðìÿê ö÷öí õöñóñè 

áèíà. “Íèçàìè” êèíîòåàòðû. – Ãàäûíëàð ö÷öí 

êèíîòåàòð òÿøêèë åäèëìèøäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊÈÍÑÈÇ ñèô. Êèíè îëìàéàí, öðÿéèíäÿ êèí 

ñàõëàìàéàí. Êèíñèç àäàì. 

ÊÈÓÑÊ [ôð. êèîñãóå, ÿñëè êþøê] Õûðäà àëâåð, 

úöðáÿúöð àðàéûøëàð âåðìÿê âÿ ñ. ö÷öí êè÷èê 

708 

ÊÈÐ 

òèêèëè; ïàâèëéîí. Ýöë êèîñêó. Ñó êèîñêó. Ãÿçåò 

êèîñêó. 

ÊÈÎÑÊ×Ó èñ. Êèîñêäà ñàòûúû. 

ÊÈÏ çÿðô 1. Áèð-áèðèíÿ ñûõ, éàõûí. Íÿ óçóí, 

íÿ ýþäÿê, ìöíàñèá ýÿðÿê; Àüçû, áóðíó íàçèê, 

äîäàã êèï ýÿðÿê. Àøûã ßëÿñýÿð. 

2. Ìþùêÿì, áÿðê. Êèï áàüëàìàã. Êèï ñûõìàã. 

Ñàðüû êèï îëìàëûäûð. – Ãàïû åùìàëúà 

÷ÿêèëèá ÷ÿð÷èâÿñèíäÿ êèï îòóðäó. È.Ùöñåéíîâ. 

ÊÈÏÚß çÿðô ×îõ êèï, ìþùêÿì, ñûõ. Ãàïûíû 

êèïúÿ þðòìÿê. – Î, õÿç éàõàëû ãàðà ïàëòîñóíó 

äöéìÿëÿäè, ïàïàüûíû þç ñÿëèãÿñèíÿ 

ýþðÿ áàøûíà êèïúÿ éåðëÿøäèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÈÏÚßÊ áàõ êèïêÿú. 

ÊÈÏÊßÚ 1. èñ. Ìåõàíèçìèí ùÿðÿêÿò åäÿí 

ùèññÿëÿðèíèí ÿòðàôûíäà à÷ûã ãàëàí éåðëÿðè ñûõñûõ 

ãàïàéàí âÿ ìàéåíèí, áóõàðûí, éà ãàçûí 

ñûçûá ÷ûõìàñûíûí ãàðøûñûíû àëàí äåòàë. Ñó íàñîñó 

ýþâäÿäÿí, ïÿðëè ÷àðõäàí, âàëúûãäàí âÿ 

êèïêÿúëÿðäÿí èáàðÿòäèð. ß.ßëèçàäÿ. 

2. ñèô. ìÿù. Îðòàáàá, îðòà âÿçèééÿòäÿ îëàí, 

íÿ åíëè, íÿ äàð; éûüúàì. Êèïêÿú åâ. 

ÊÈÏÊßÚËÈ ñèô. Êèïêÿúè îëàí. Êèïêÿúëè ìåõàíèçì. 

ÊÈÏËßÌß “Êèïëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÏËßÌßÊ ô. Êèï ãàïàìàã, êèï áàüëàìàã; 

ìþùêÿìëÿòìÿê, áÿðêèòìÿê. Äåøèéè 

êèïëÿìÿê. 

ÊÈÏËßÍÌß “Êèïëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÏËßÍÌßÊ ìÿúù. Êèï ãàïàíìàã, êèï 

áàüëàíìàã; êèï îëìàã, êèïëÿøìÿê. 

ÊÈÏËßØÄÈÐÈÚÈ áàõ êèïêÿú 1-úè ìÿíàäà. 

ÊÈÏËßØÄÈÐÈËÌß “Êèïëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÈÏËßØÄÈÐÈËÌßÊ “Êèïëÿøäèðìÿê”äÿí 

ìÿúù. 

ÊÈÏËßØÄÈÐÌß “Êèïëÿøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÏËßØÄÈÐÌßÊ áàõ êèïëÿìÿê. 

ÊÈÏËßØÌß “Êèïëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÏËßØÌßÊ áàõ êèïëÿíìÿê. 

ÊÈÏËÈÊ èñ. 1. Êèï øåéèí ùàëû; ñûõëûã, éàõûíëûã. 

Êëàïàí âÿ îíóí éóâàñûíûí îòóðàúàã ñÿòùëÿðèíäÿ 

ëàçûìè êèïëèê âÿ ùàìàðëûã éàðàäûëàíà 

ãÿäÿð ñöðòöëìÿ ïðîñåñè äàâàì åòäèðèëèð. 

ß.ßëèçàäÿ. 

2. Ìþùêÿìëèê, áÿðêëèê. 

ÊÈÐ èñ. ×èðê. Êèð áàüëàìàã. Êèð òóòìàã. 

– Ãîúà .. áîéíó êèð áàüëàìûø àðõàëûüûíäàêû 

ñàéñûç éàìàãëàðû èëÿ .. ùàìûíûí äèããÿòèíè 

þçöíÿ úÿëá åäèðäè. Ì.Ùöñåéí.

ÊÈÐÀÉß 

ÊÈÐÀÉß áàõ êèðÿ. Àðìóä þçýÿíèí, åøøÿê 

êèðàéÿ. (Ìÿñÿë). [Ùàúû:] ..Àììà áóíó ìÿí 

äþðä ìàíàòà êèðàéÿñèíÿ ýþòöðìöøÿì. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Ùÿð êÿñèí àðòûã îòàüû âàðäûñà, êèðàéÿ 

âåðìÿê ö÷öí ùàçûðëàìàüà áàøëàäû. 


ÊÈÐÀÉß×È áàõ êèðÿ÷è. Åâ ñàùèáèíèí áèð 

åâè, êèðàéÿ÷èíèí ìèí åâè îëàð. (Ìÿñÿë). Òÿçÿ 

êèðàéÿ÷è þç þëêÿëÿðèíäÿí áèçÿ íÿãë åäÿúÿê. 


ÊÈÐÀÉß×ÈËÈÊ áàõ êèðÿ÷èëèê. ..Íóðÿääèí 

àðàáàñûíû ãîøóá øÿùÿðÿ êèðàéÿ÷èëèéÿ ýåòäè. 


ÊÈÐÀÉßËÈ áàõ êèðÿëè. 

ÊÈÐÀÉßËÈÊ áàõ êèðÿëèê. 

ÊÈÐÀÉßÍÈØÈÍ [ôàðñ.] áàõ êèðÿíèøèí. Êèðàéÿíèøèíëÿðäÿí 

áèðè ÷àìàäàíûíûí ãàïàüûíû 

òóòóá äóðóðäó. Ò.Ø.Ñèìóðã. Ýöíëÿðèí áèð 

ýöíöíäÿ Ôàòìàéû êÿíäëèñè Àüàéåâèí åâèíÿ 

êèðàéÿíèøèíëÿð ýÿëäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÊÈÐÄÀÐ èñ. [ôàðñ.] 1. Èø, ÿìÿë, ùÿðÿêÿò. Åé 

Âèäàäè, ýÿðäèøè-äþâðàíè-êÿúðÿôòàðÿ áàõ; 

Ðóçèýàðÿ ãûë òàìàøà, êàðÿ áàõ, êèðäàðÿ áàõ. 

Ì.Ï.Âàãèô. Õàíäîñòó! Àìàíäû, ãîéìà ýÿëäè; 

Êèðäàðû éàìàíäû, ãîéìà ýÿëäè! Ì.ß.Ñàáèð. 

Êèðäàðäàí äöøìÿê – àðòûã ùå÷ áèð èøÿ 

éàðàìàìàã, éàðàðñûç ùàëà ýÿëìÿê. [Ñÿôÿð 

êèøè:] Äåìÿê, ìÿí ëàçûì îëà áèëÿðÿì, .. ìÿí 

ùÿëÿ êèðäàðäàí äöøìÿìèøÿì. Ìèð Úÿëàë. 

2. Ñÿáèð, ùþâñÿëÿ. Êèðäàðûì éîõäóð. – Àíàäà 

î êèðäàð ùàíû, òåëåôîíà ýÿëÿ, íþìðÿ òàïà, 

áåëÿ îäëó-îäëó äàíûøà. Ìèð Úÿëàë. Êèðäàðû 

ýÿëìÿìÿê – ùþâñÿëÿñè ÷àòìàìàã, 

ñÿáðè ýÿëìÿìÿê, ùÿâÿñè îëìàìàã. [Ìåùðèáàí] 

áèð èñòÿäè êè, Øÿðèôÿíèí ýþðäöéö èøè îíóí 

ÿëèíäÿí àëûá ýþðñöí. Íÿäÿíñÿ áóíà äà êèðäàðû 

ýÿëìÿäè. Ñ.Ùöñåéí. Êèðäàðûíû êÿñìÿê 

– ùþâñÿëÿäÿí ÷ûõàðòìàã. Ëàêèí Øàùïÿðè èëÿ 

áàø âåðÿí ùàäèñÿ [Øàùìàðûí] êèðäàðûíû êÿñìèøäè. 


ÊÈÐÄÀÐËÛ ñèô. äàí. 1. Èøëÿê, äþçöìëö. Êèðäàðëû 

îüëàí. Êèðäàðëû àäàì. – Ñÿí áó àòûí 

áåëÿëèéèíÿ áàõìà, éàìàí êèðäàðëû ùåéâàíäûð. 


2. Îõøàð, áÿíçÿð, êèìè. Ìîëëà ÿäàëû, ñóôè êèðäàðëû; 

Íèòãè ùÿãèãÿòëè, ñþçö ôàë êèøè. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÊÈÐÄÀÐÑÛÇ ñèô. 1. Áàúàðûãñûç, ãàáèëèééÿòñèç, 

àúèç. Åëÿ îüëàí âàð ùàçûð ÷þðÿéè ÷åéíÿéèá 

àüçûíà ãîéóðñàí, óäà áèëìÿéèð, àúèç, áÿäáÿõò, 

êèðäàðñûçäûð. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÈÐßÄÀÐ 

2. Ùþâñÿëÿñèç, ñÿáèðñèç. 

ÊÈÐÄÀÐÑÛÇËÛÃ èñ. 1. Áàúàðûãñûçëûã, ãàáèëèééÿòñèçëèê, 

àúèçëèê. 

2. Ñÿáèðñèçëèê, ùþâñÿëÿñèçëèê. 

ÊÈÐß èñ. [ôàðñ.] 1. Áèð øåéèí ìöÿééÿí ùàãã 

ìöãàáèëèíäÿ ìöâÿããÿòè îëàðàã ñàùèáè òÿðÿôèíäÿí 

áàøãàñûíà èñòèôàäÿéÿ âåðèëìÿñè; êèðàéÿ. 

Êèðÿ åòìÿê – ìöÿééÿí ùàãã ìöãàáèëèíäÿ 

áèð øåéäÿí ìöâÿããÿòè èñòèôàäÿ åòìÿê. ×îõ 

ôèêèðäÿí ñîíðà ìÿíçèë êèðÿ åäèá... ìÿøüóë îëäó 

òèúàðÿòÿ. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Êèðÿéÿ âåðìÿê – 

áèð ùàãã ìöãàáèëèíäÿ ìöâÿããÿòè èñòèôàäÿ ö÷öí 

áàøãàñûíà âåðìÿê. ×îõäàí àíàñû äåéèðäè êè, 

îòàãëàðûí èêèñèíè êèðÿéÿ âåðÿúÿê. Ñ.Ðÿùìàí. 

2. Èñòèôàäÿéÿ âåðèëÿí øåéèí ùàããû, êèðàéÿ 

ùàããû. Åâ êèðÿñè. – [Ãàôàð:] Áó ýöí õîçåéèíäÿí 

ÿìð ÷ûõìûø êè, ïèíÿ÷è Ãàôàð òóòäóüó éåðÿ 

êèðÿ âåðñèí. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ùàúû Ñóëòàí .. èêè 

åâèíäÿí àëäûüû êèðÿëÿðèí ñàéÿñèíäÿ ðàùàòëûãëà 

êå÷èíèðäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÊÈÐßÚ èñ. Òèêèíòèäÿ, ùåéêÿëòÿðàøëûãäà, 

úÿððàùëûãäà âÿ ñ.-äÿ èøëÿíÿí àü âÿ éà ñàðû 

ðÿíýëè ÿùÿíýëè ìèíåðàë ìàääÿ; ýÿú. [Áàáàêèøè:] 

Òöðêöí ñþçö, êèðÿú ãîéäóëàð, ñàðûäûëàð, 

áàõ áåëÿ. Ú.Úàááàðëû. Êèðÿúè òþêöëìöø äèâàðäàí 

Ìöðñÿë êèøèíèí òöôÿíýè àñûëìûøäû. 

Ì.Ùöñåéí. Ùÿéÿò òàõòà ïàð÷àëàðû èëÿ, êèðÿú, 

ãóì âÿ ïàë÷ûãëà äîëó èäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÊÈÐßÚËßÌß “Êèðÿúëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÐßÚËßÌßÊ ô. 1. Êèðÿúëÿ þðòìÿê, ñóâàìàã. 

2. Öñòöíÿ êèðÿú (ýèïñ) ñàðüûñû ãîéìàã; 

ýèïñëÿìÿê (ñûíûã éåðè). 

ÊÈÐßÚËßÍÌß “Êèðÿúëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÐßÚËßÍÌßÊ ìÿúù. 1. Êèðÿúëÿ þðòöëìÿê 

(ñóâàíìàã), êèðÿú âóðóëìàã. 

2. Öñòöíÿ êèðÿú (ýèïñ) ñàðüûñû ãîéóëìàã; 

ýèïñëÿíìÿê. 

ÊÈÐßÚËßØÌß “Êèðÿúëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÐßÚËßØÌßÊ ô. Êèðÿú ùàëûíà ýÿëìÿê. 

ÊÈÐßÚËÈ ñèô. Òÿðêèáèíäÿ êèðÿú îëàí. Êèðÿúëè 

ñó. Êèðÿúëè òîðïàã. 

ÊÈÐß×È 1. Á à õ êèðÿíèøèí. Ìèðçÿ Ãÿäèð 

åâèíäÿêè êèðÿ÷èëÿðäÿí ùå÷ áèðèíè äûøàðû ÷ûõàðà 

áèëìÿéÿúÿêäè. Ñ.Ùöñåéí. 

2. Á à õ êèðÿêåø. 

ÊÈÐß×ÈËÈÊ áàõ êèðÿêåøëèê. Ãÿùðÿìàí 

ìóçäóðëóã, êèðÿ÷èëèê åäÿðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÈÐßÄÀÐ [ôàðñ.] êþùí. áàõ êèðÿíèøèí. 

709

ÊÈÐßÊÅØ 

710 

ÊÈÐÊÈÒ 

ÊÈÐßÊÅØ [ôàðñ.] êþùí. Ùàãã ìöãàáèëèíäÿ 

áàøãàñû ö÷öí àò, àðàáà âÿ ñ. èëÿ éöê äàøûéàí 

àäàì; êèðÿ÷è. [Ýÿìè÷è:] Ñþçöì éîõäóð, áèç 

êèðÿêåø áàáàéûã. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÊÈÐßÊÅØËÈÊ èñ. êþùí. Êèðÿ÷èíèí ïåøÿñè, 

èøè, ìÿøüóëèééÿòè; êèðÿ÷èëèê. 

ÊÈÐßËßÌß “Êèðÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÐßËßÌßÊ ô. Êèðÿ èëÿ òóòìàã, êèðÿ åòìÿê; 

êèðàéÿëÿìÿê. Åâ êèðÿëÿìÿê. Àò êèðÿëÿìÿê. 

ÊÈÐßËßÍÌß “Êèðÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÐßËßÍÌßÊ ìÿúù. Êèðÿ åäèëìÿê, 

êèðÿ èëÿ òóòóëìàã; êèðàéÿëÿíìÿê. 

ÊÈÐßËÈ ñèô. Êèðÿ èëÿ òóòóëìóø, êèðàéÿ âåðèëìèø. 

Êèðÿëè åâ. Êèðÿëè äöêàí. 

ÊÈÐßËÈÊ èñ. Êèðÿ èëÿ òóòìà. Þçöíöíêöí 

âåðèá éàðûëûüà; Þçýÿäÿí òóòóá êèðàëûüà. (Àòà. 

ñþçö). 

ÊÈÐßÌÈÒ èñ. [éóí.] Äàìëàðûí öñòöíö þðòìÿê 

ö÷öí ýèë, éà ñåìåíòäÿí ùàçûðëàíàí íîâøÿêèëëè 

ëþâùÿúèê. Êèðÿìèò çàâîäó. // Êèðÿìèòäÿí, 

êèðÿìèòëÿ þðòöëìöø. Êö÷ÿëÿðèí î òÿðÿôáó 

òÿðÿôèíäÿ ãûðìûçû êèðÿìèò, äÿìèð òàõòàïóøëó 

àü åâëÿð .. óúàëìûøäûð. ß.Âÿëèéåâ. Áèð àç 

êÿíàðäà ãûðìûçû êèðÿìèò äàìëû ýåíèø àü êîðïóñëàð 

ýþðöíöðäö. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÊÈÐßÌÈÒÁÈØÈÐßÍ èñ. Êèðÿìèò êàðõàíàñû 

èø÷èñè. 

ÊÈÐßÌÈÒ×È èñ. Êèðÿìèò óñòàñû; êèðÿìèòáèøèðÿí. 

ÊÈÐßÌÈÒËÈ ñèô. Êèðÿìèòëÿ þðòöëìöø. Êèðÿìèòëè 

äàì. – Èñêÿíäÿð êèøè äÿ [Ñÿëèì ìöÿëëèìè] 

êÿíäèí äöç îðòàñûíäà òèêèëìèø, éóìðó òÿïÿ 

éàíûíäàêû ñàðû êèðÿìèòëè ìÿêòÿáÿ ãÿäÿð þòöðäö. 

Ì.Ùöñåéí. [Çöëåéõà] áèðìÿðòÿáÿëè öñòö 

ãûðìûçû êèðÿìèòëè åâÿ äîüðó éîëëàíäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÈÐßÍÈØÈÍ èñ. [ôàðñ.] Áèð åâäÿ êèðÿ èëÿ 

éàøàéàí àäàì, ìÿíçèë êèðÿ åòìèø øÿõñ; êèðÿ- 

÷è, êèðàéÿíèøèí. 

ÊÈÐÈÄÈËÌß “Êèðèäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÐÈÄÈËÌßÊ ìÿúù. Ñÿñè êÿñäèðèëìÿê; 

ñóñäóðóëìàã. 

ÊÈÐÈÊÌßÊ áàõ êèðèìÿê. 

ÊÈÐÈÌß “Êèðèìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÐÈÌßÊ ô. 1. Ñÿñèíè êÿñìÿê, ñóñìàã, 

äèíìÿìÿê. Óøàãëàð êèðèäèëÿð. – Þëöñö þëÿí 

êèðèäè, éàñà ýÿëÿí êèðèìÿäè. (Àòà. ñþçö). Øèðèí 

ñþçëÿðèíèí ÷îõ ìöøòàãèéÿì; Äàíûøìàéûá êèðèìÿéèí 

íÿäÿíäèð Ì.Ï.Âàãèô. [Òóáó:] Èíäèéÿúÿí 

îüëó þëÿí êèðèäè, ãàðäàøû þëÿí êèðèäè, 

àììà ñÿí êèðèìÿê áèëìèðñÿí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

2. Ðàùàòëàíìàã, îâóíìàã, ñàêèòëÿøìÿê. 

[Ïàøà:] Íÿ îëàð, óøàã äþéöëÿð äÿ, àüëàð äà, 

êèðèéÿð äÿ! Ìèð Úÿëàë. Ýþéöí öçö àüëàäûãäàí 

ñîíðà êèðèìèø âÿ ýöëìÿéÿ áàøëàìûø óøàã 

ýþçëÿðèíÿ áÿíçÿéèðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÈÐÈÌÈØÚß çÿðô Ñàêèòúÿ, ñóñìóø ùàëäà, 

ñÿñèíè ÷ûõàðìàäàí, ñàêèò-ñàêèò, äèíìÿäÿí, 

äèíìÿç-ñþéëÿìÿç. Ìîëëà Íÿñðÿääèí äÿ áèð 

òÿðÿôäÿ êèðèìèøúÿ îòóðóá ãóëàã àñûðìûø. 

“Ì.Í.ëÿòèô.” [Êîðîüëó] ýþðäö êèøè êèðèìèøúÿ 

äóðóá ìàääûì-ìàääûì áàõûð îíóí öçöíÿ. 

“Êîðîüëó”. [Èëéàñ Àäèëÿéÿ:] Ñîíðà ùÿðäÿíáèð 

àíàìëà ýþðöøÿíäÿ îíäàí åøèäèðäèì êè, 

äàéûì áöòöí ýöíö êèðèìèøúÿ ýÿçèðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊÈÐÈØ èñ. 1. Ìþùêÿì èï. Äÿìèð÷èîüëó áàøà 

äöøäö êè, îíóí ãîëëàðûíû ìóìëó êèðèøëÿ áàüëàéûáëàð. 


2. Îõ éàéûíûí èêè óúóíà òàðûì áàüëàíàí èï. 

Êèðèøè ÷ÿêìÿê. – Õàí ö÷ùà÷àëû áèð îõó êèðèøÿ 

ãîéäó, .. îõó àòûá ýþçëÿðèíè éóìäó. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

// Ìèøàð ÷ÿð÷èâÿñèíèí òàðûì èïè. Ìèøàðûí 

êèðèøè ãûðûëäû. // Úÿùðÿíè èøëÿäÿí èï. Úÿùðÿíèí 

êèðèøèíè òàðûìëàìàã. 

ÊÈÐÈØ×È èñ. Êèðèø ùàçûðëàéàí óñòà. 

ÊÈÐÈØËßÌß “Êèðèøëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÐÈØËßÌßÊ ô. Êèðèø ÷ÿêìÿê. 

ÊÈÐÈØÌß “Êèðèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÐÈØÌßÊ ãàðø. Êèðèìÿê (÷îõëàðû ùàããûíäà). 

[Àíà âÿ ýÿëèí] êèðèøÿíäÿ ãûçëàð àüëàäû, 

ãîíàãëàð àüëàäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÊÈÐÈÒÌß “Êèðèòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÐÈÒÌßÊ èúá. 1. Ñóñäóðìàã, ñàêèòëÿøäèðìÿê, 

ñÿñèíè êÿñìÿéÿ ìÿúáóð åòìÿê. 

2. Ñàêèò åòìÿê, îâóíäóðìàã. [Ïÿðçàä Òåëëèéÿ:] 

Îíäà áèð ïàð÷à ÷þðÿê âåð, óøàãëàðû 

ùÿëÿ êèðèäèì, ñîíðà ýÿëÿðèê. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Äÿðâèø:] Öðÿê âåðèá Ðóãèééÿíè êèðèòäèì. 


ÊÈÐÊÈÐß èñ. ßëäÿéèðìàíû. Êèðêèðÿ 

êèìè – äÿéèðìàí êèìè. Øàùïÿðèíèí ÷ÿíÿñè 

êèðêèðÿ êèìè öéöäöð, Éóñèôÿ äèëëÿíìÿê ö÷öí 

ìàúàë âåðìèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÊÈÐÊÈ(Ò) 1 èñ. õöñ. Õàë÷à òîõóíàðêÿí èëìÿêëÿðèíè 

ñûõëàøäûðìàã ö÷öí èøëÿäèëÿí àëÿò; 

äàðàã, ùÿâÿ. 

ÊÈÐÊÈÒ 2 ñèô. Ãàáûüû ÷îõ áÿðê îëìàéàí 

(ãîç, áàäàì âÿ ñ. ùàããûíäà). Ãîç ñîðòëàðû

ÊÈÐÊÈÒËßÌß 

ìåéâÿ ãàáûüûíûí áÿðêëèéèíÿ ýþðÿ ö÷ úöð îëóð: 

éóìøàã âÿ éà íàçèêãàáûãëû – áóíà êàüûçû 

ãîç, ãàáûüû îðòà áÿðêëèêäÿ îëàíà êèðêèò ãîç, 

ãàáûüû ÷îõ áÿðê îëàíà èñÿ ÷ÿòÿíÿ ãîç äåéèðëÿð. 


ÊÈÐÊÈÒËßÌß “Êèðêèòëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÐÊÈÒËßÌßÊ ô. Êèðêèòëÿ èëìÿêëÿðèíè 

ñûõëàøäûðìàã, êèðêèò âóðìàã. Õàë÷àíû êèðêèòëÿìÿê. 

ÊÈÐÊÈÒÌß “Êèðêèòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÐÊÈÒÌßÊ áàõ êèðêèòëÿìÿê. 

ÊÈÐËßÍÄÈÐÈËÌß “Êèðëÿíäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÈÐËßÍÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. ×èðêëÿíäèðèëìÿê. 

ÊÈÐËßÍÄÈÐÌß “Êèðëÿíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÐËßÍÄÈÐÌßÊ áàõ êèðëÿòìÿê. Ïàëòàðû 

êèðëÿíäèðìÿê. 

ÊÈÐËßÍÌß “Êèðëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÐËßÍÌßÊ ô. ×èðêëÿíìÿê, êèðëè ùàëà 

ýÿëìÿê. Òÿðäÿí éàõàñû êèðëÿíäè. Öñò-áàøû êèðëÿíäè. 

ÊÈÐËßÍÌÈØ ô.ñèô. ×èðêëÿíìèø, êèðëè, ÷èðêëè. 

Ñîíðà äà êèðëÿíìèø áèð éàéëûã êèìè; Àòûëìûø î 

áèçèì éàçûã àíàëàð. Ñ.Âóðüóí. 

ÊÈÐËßÒÌß “Êèðëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÐËßÒÌßÊ ô. Êèðëÿíäèðìÿê; êèðëè, 

÷èðêëè åòìÿê; ÷èðêëÿíäèðìÿê. 

ÊÈÐËÈ ñèô. Êèð òóòìóø, ÷èðê áàñìûø; ÷èðêëè. 

Êèðëè éóí. Êèðëè ÿë. Êèðëè ïàëòàð. – Éàéëûüû êèðëè 

áàëàì; Ãÿëáè ôèêèðëè áàëàì; Úàùûë-úóùóë è÷èíäÿ; 

Ìÿíèì øÿêèëëè áàëàì. (Áàéàòû). Áó ñóëó, 

ïàë÷ûãëû, êèðëè äöíéàäà; Ñÿìÿíäÿð ãóøóíó 

ñàëûðñàí éàäà! Øÿùðèéàð. 

ÊÈÐËÈÊ èñ. Áèð øåéèí ÷èðêëÿíìÿìÿñè ö÷öí 

îíóí öçÿðèíÿ ÷ÿêèëÿí ïàð÷à. // Äþøëöê, þíëöê. 

Êèðëèê ýåéìÿê. 

ÊÈÐËÈËÈÊ èñ. Êèðëè øåéèí ùàëû; ÷èðêëèëèê. 

ÊÈÐ-ÏÀÑ áàõ êèð. Êèð-ïàñû òþêöëìÿê. Êèðïàñ 

è÷èíäÿ îëìàã. 

ÊÈÐÏÈ èñ. çîîë. Ìÿìÿëèëÿð ñèíôèíäÿí äÿðèñè 

òèêàíëà þðòöëö ùåéâàí. ×ÿïýþç àéû, éóìðó 

êèðïè; Éàíëàðûíäà ãàðà áþúÿê; Äåäèëÿð êè, ãûø 

ýÿëìÿìèø; Éóâàëàðà åíÿê ýÿðÿê. Ì.Äèëáàçè. 

◊ Êèðïè êèìè ãûíûíà ÷ÿêèëìÿê – úÿìèééÿòäÿí, 

èíñàíëàðäàí óçàãëàøàðàã þçöíÿ ãàïàíìàã. 

ÊÈÐÏÈÊ èñ. 1. Ýþç ãàïàüûíûí êÿíàðëàðûíäàêû 

òöêúöêëÿð. Óçóí êèðïèêëÿð. – Àíàìûí áóç 

ÊÈÐÏÈÊËÈËßÐ 

ìÿçàðûíäàí; Áèëèðÿì êè, íå÷ÿ äÿôÿ; Òîðïàã 

àëûá êèðïèêëÿðèí. Ì.Àðàç. Ãûçàðìûø éàíàãëàðû, 

óçóí êèðïèêëÿðè, èðè ýþçëÿðèíèí ñöçýöí áàõûøû 

îíà ìÿëàùÿò âåðèðäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. Êèðïèêëÿðèíè 

åíäèðìÿê – éåðÿ áàõìàã. Êÿìàëÿ 

ìÿíäÿí óòàíûðìûø êèìè êèðïèêëÿðèíè àøàüû 

åíäèðäè. Ì.Ùöñåéí. Ìåùðèáàí êèðïèêëÿðèíè 

àüûð-àüûð åíäèðäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. Êèðïèêëÿðèíè 

ãàëäûðìàã – ýþçëÿðèíè à÷ìàã; áàõìàã, 

ñöçìÿê. Î, êèðïèêëÿðèíè ãàëäûðûá éàðûà÷ûëìûø 

ãàïûéà áàõäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Ìÿñóì êèøè .. 

êèðïèêëÿðèíè ãàëäûðàíäà ùàâàíûí òàìàì ãàðàíëûãëàøäûüûíû 

ýþðöá éàòàüûíû à÷äû.. Ìèð 

Úÿëàë. Êèðïèêëÿðèíè ãûðïìàã – òåç-òåç ýþçëÿðèíè 

à÷ûá éóììàã. Èìè .. êèðïèêëÿðèíè òåç-òåç 

ãûðïìàüà áàøëàäû. È.ßôÿíäèéåâ. 

2. õöñ. áàõ êèðïèêúèê. 

◊ Êèðïèê ÷àëìàã (÷àõìàã) – ùåéðÿòäÿí, 

òÿÿúúöáäÿí òåç-òåç ýþçëÿðèíè à÷ûá éóììàã. 

Îâ÷ó ýåíäÿí éàéûíäû; Îõó ìÿíäÿí éàéûíäû; 

Áèð äÿôÿ êèðïèê ÷àëäûì; Ýþçöì ñÿíäÿí éàéûíäû. 

(Áàéàòû). Êèðïèê ÷àõäû, îüðóí áàõäû; 

Îä ñàëäû úàíà, éåðèäè. Àøûã ßëÿñýÿð. Ñÿðèééÿ 

õàíûì .. êèðïèê ÷àëûð âÿ àüçûíäàêû ñàããûçûíû 

éàâàø-éàâàø ÷åéíÿéèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Êèðïèê (êèðïèêëÿðèíè) äþéìÿê – áàõ êèðïèê 

÷àëìàã. [Ðÿøèä] àíè îëàðàã óçóí êèðïèêëÿðèíè 

äþéÿðÿê ãàðà, íàçèê ãàøëàðûíû òÿðïÿòäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Éóñèô êèðïèêëÿðèíè äþéöá þçöíö 

îéàã ýþñòÿðìÿéÿ ÷àëûøäû. Á.Áàéðàìîâ. ßëëÿçîüëó 

êèðïèêëÿðèíè òåç-òåç äþéöá áèú-áèú èðèøäè. 

È.Ùöñåéíîâ. Êèðïèê (êèðïèêëÿðèíè) ãûðïìàìàã 

(ãûðïìàäàí) – äèê, äèããÿòëÿ, ýþçëÿðèíè 

éóììàìàã (éóììàäàí). Ãîúà áóíëàðû ýþðìöð 

êèìè êèðïèéèíè áåëÿ ãûðïìûð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ýöëñÿíÿì:] äÿ êèðïèêëÿðèíè ãûðïìàäàí 

Úÿìèëÿ áàõûðäû. Ì.Ùöñåéí. Êèðïèêëÿðè òèòðÿìÿê 

– ùèðñëÿíìÿê, ùàëäàí ÷ûõìàã. Áó àíà 

ãÿäÿð áóõàðûíûí èñòèñèíäÿí õóìàðëàíàí âÿ 

ãÿðàðûíäàí ýåòìÿéÿí Ðÿùèì áÿéèí êèðïèêëÿðè 

òèòðÿäè.. Ì.Ùöñåéí. Êèðïèéè (êèðïèêëÿðè) èëÿ 

îä ýþòöðìÿê (ãàëäûðìàã) – ÷îõ àüûð ÿçèééÿò, 

çöëì ÷ÿêìÿê. 

ÊÈÐÏÈÊÚÈÊ èñ. 1. Ãûñà, êè÷èê êèðïèê. 

2. àäÿòÿí úÿì øÿêëèíäÿ, õöñ. Áÿçè ùåéâàíëàðûí 

ùöúåéðÿëÿðèíäÿ âÿ áèòêèëÿðäÿ êèðïèéÿ 

îõøàð òþðÿìÿëÿð. 

ÊÈÐÏÈÊËÈËßÐ úÿì. çîîë. Êèðïèêëÿðè îëàí 

ùåéâàíëàð ñèíôè. 

711

ÊÈÐÏÈÊÑÈÇ 

ÊÈÐÏÈÊÑÈÇ ñèô. Êèðïèêëÿðè îëìàéàí âÿ éà 

÷îõ ñåéðÿê îëàí. Êèðïèêñèç ýþçëÿð. 

ÊÈÐÑ 1 èñ. Éàðà ñàüàëäûãäàí ñîíðà ÿòðàôûíäà 

ãàëàí áÿðêèìèø øèø. Éàðà ñàüàëàð, êèðñè éîõ. 


ÊÈÐÑ 2 èñ. Ïàð÷àäà, õàë÷àäà âÿ ñ.-äÿ ãûðûø, 

áöêöê. 

ÊÈÐÑËÈ ñèô. Êèðñè îëàí (á à õ êèðñ). Êèðñëè 

éàðà. 

ÊÈÐØÀÍ èñ. Ãàäûíëàðûí öçëÿðèíÿ ñöðòäöêëÿðè 

àü âÿ éà ÿò ðÿíýèíäÿ ÿòèðëè, êîñìåòèê òîç 

ìàääÿ. ßçèçèéÿì, áèçÿ ýÿë; Àë-éàøûë ýåé, áèçÿ 

ýÿë; Öçöí êèðøàíû íåéëÿð; ×ÿê ñöðìÿíè ýþçÿ, 

ýÿë. (Áàéàòû). ßíëèéè-êèðøàíû íåéëÿð úàìàëûí; 

Ñÿí åëÿ ýþçÿëñÿí áèíàäàí, ïÿðè! Ì.Ï.Âàãèô. 

Êèðøàí âóðìàã (ñöðòìÿê) – áàõ êèðøàíëàíìàã. 

ÊÈÐØÀÍËÀÌÀ “Êèðøàíëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÈÐØÀÍËÀÌÀÃ ô. Öçÿ, éàíàüà êèðøàí 

ñöðòìÿê. [Ãÿòèáÿíèí] ÷þùðÿñèíè Áàüäàä âÿ 

Õîðàñàíûí àü ìÿðìÿð ðÿíýëè êèðøàíëàðû èëÿ 

êèðøàíëàäûëàð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊÈÐØÀÍËÀÍÌÀ “Êèðøàíëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÈÐØÀÍËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Öçÿ êèðøàí âóðóëìàã, 

êèðøàí ñöðòöëìÿê. 

ÊÈÐØÀÍËÛ ñèô. Êèðøàí ñöðòöëìöø, êèðøàí 

âóðóëìóø. Êèðøàíëû öç. – Êèðøàíëû áóõàüà, 

ñöðòöê éàíàüà; Ãîíäàðìà õàëëàðà âóðóëìóø 

àüà. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÊÈÐØß èñ. Àëòû ùàìàð èêè ïàðàëåë õèçÿê 

öçÿðèíäÿ äöçÿëäèëìèø ìèíèê âÿ éà éöê àðàáàñû. 

Êèðøÿ èëÿ îäóí äàøûìàã. // Óøàãëàð ö÷öí 

êè÷èê ÿë êèðøÿñè. [Êàìàë] äÿðñäÿí ñîíðà .. 

êÿíäèí êÿíàðûíäàêû òÿïÿäÿ êèðøÿ ñöðìÿéÿ ýåäÿðäè. 


ÊÈÐØßÁÀÜËÀÉÀÍ èñ. Êèðøÿãàéûðàí óñòà; 

êèðøÿ÷è. 

ÊÈÐØß×È èñ. 1. Êèðøÿ èøëÿäÿí, êèðøÿ ñöðÿí 

àäàì. 

2. Á à õ êèðøÿáàüëàéàí. 

ÊÈÐÒ 1 èñ. Äÿðèäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí ãûðûø, áöêöê, 

áöçöì. 

ÊÈÐÒ 2 òÿãë.: êèðò äàéàíìàã – áèðäÿí ùÿðÿêÿòäÿí 

ãàëìàã, áèðäÿí äàéàíìàã. Ñààò 

èøëÿäèéè éåðäÿ áèðäÿí êèðò äàéàíäû. Óøàãëàð 

êèðò äàéàíäûëàð. – [Àüàñÿôÿð] ..äàðâàçà ãàáàüûíäà 

áèð ìèëèñ íÿôÿðèíè ýþðöá êèðò äàéàíäû. 


ÊÈÐÒÈÊ 1 èñ. Ñàáóí èøëÿíäèêäÿí ñîíðà ãàëàí 

êè÷èê ùèññÿñè. Ñàáóí êèðòèéè. 

712 

ÊÈÑß 

ÊÈÐÒÈÊ 2 èñ. áàéò. Àòûí àõñàìàñûíà ñÿáÿá 

îëàí àçàð. Àò êèðòèê îëìóøäóð. 

ÊÈÐÂß èñ. 1. Óøàã ñöííÿò îëóíàðêÿí îíó 

òóòàí àäàì. Óøàüûí êèðâÿñè. 

2. Éàõûí àäàìà êèøèéÿ ìöðàúèÿò ìÿãàìûíäà 

èøëÿäèëèð. Ãàñûìÿëè êèðâÿ, .. áèçÿ ýÿðÿê èêè 

ïóä õàëèñ èíÿê éàüû, ýþíäÿðÿñÿí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Íÿáè:] Êèðâÿ, éàõøû âàõòäà ýÿëìèñÿí, 

áèð àäàìûìûç ÷àòìûðäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

– Âóð, êþïÿê îüëóíó, ýöíàùû ÷îõäóð! – Äåéèá 

ãûçûøäûðûð áÿéè êèðâÿñè; Ìóçäóðóí ýåòäèêúÿ 

êÿñèëèð ñÿñè... Ñ.Âóðüóí. 

ÊÈÐÂßÚÀÍÛ èñ. ìÿù. Êèðâÿ àðâàäûíà õèòàá, 

ìöðàúèÿò ñþçö. 

ÊÈÐÂßËÈÊ èñ. 1. Êèðâÿ îëìà. [Õóäàâåðäè:] 

Áèð êèðâÿëèê ïàëòàðû êå÷èðèáäèð ÿéíèíÿ, [Îðóúóí] 

ýþçö àéàüûíûí àëòûíû ýþðìöð. ß.Âÿëèéåâ. 

Êèðâÿëèê ùÿð ùàíñû éàõûí ãîùóìäàí äàùà 

éàõûíäûð. Ï.Ìàêóëó. 

2. Äîñòëóã, òàíûøëûã, éàõûíëûã. 

ÊÈÐÇÀ èñ. Äÿðè âÿ ðåçèíè ÿâÿç åäÿí ìàääÿ; 

äÿðè ÿâÿçè. 

ÊÈÑ 1 èñ. ìÿù. [ôàðñ.] Õàë÷à, êèëèì, ýÿáÿ âÿ 

ñ.-äÿ ãàáàðûãëûã, ãûðûøûã, áöêöê. 

ÊÈÑ 2 íèäà. Ãîéóíëàðû ñöðìÿê ö÷öí ÷îáàíûí 

èøëÿòäèéè íèäà ñþçö. 

ÊÈÑÁßÍÄ èñ. [ôàðñ.] Áàëàúà êÿñÿðòèëÿð ö÷öí 

ýþí ãàá, ãûëàô, ôóòëéàð. Äÿëëÿê êèñáÿíäè. 

ÊÈÑÅË èñ. [ðóñ.] Ìåéâÿ øèðÿñèíÿ íèøàñòà 

âÿ ñ. ãàðûøäûðûëìàãëà ùàçûðëàíàí ùÿëìÿøèê éåìÿê 

íþâö. Ìåéâÿ êèñåëè. Ñöäëö êèñåë. 

ÊÈÑß èñ. [ôàðñ.] 1. Óí, áóüäà, äöéö âÿ á. 

ñÿïÿëÿíÿí, äàüûëàí øåéëÿðè ñàõëàìàã âÿ éà 

áèð éåðäÿí áàøãà éåðÿ àïàðìàã ö÷öí ãàá – 

òîðáà. Äöøÿðýÿíèí ãàáàüûíäà ýöáðÿ äîëó 

êàüûç êèñÿëÿð, ïåéèí âÿ áèð íå÷ÿ íåôò ÷ÿëëÿéè 

âàðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Óñòà Ðàìàçàí ñåìåíò 

âÿ øöøÿ òîçó èëÿ äîëó êèñÿëÿðè ýþñòÿðèá ôÿùëÿëÿðÿ 

ÿìð âåðäè. Ì.Ùöñåéí. // È÷èíÿ ïóë âÿ ñ. 

ãîéìàã ö÷öí êè÷èê òîðáà, êèñÿúèê. Ïóë êèñÿñè. 

Áèð êèñÿ õûíà. – Êîðîüëó ãîúàéà áèð êèñÿ ãûçûë 

âåðäè. “Êîðîüëó”. [Ùàúû Ãàðà:] Îüëóì þëñöí 

êè, äÿõè êèñÿäÿ òÿíáÿêè éîõäóð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

2. Úèá ìÿíàñûíäà. Íèñéÿ ýèðìÿç êèñÿéÿ. 

(Ìÿñÿë). Ýåúÿ ýÿëÿí ãîíàã þç êèñÿñèíäÿí 

éåéÿð. (Ìÿñÿë). Ñÿí áèëèðñÿí êè, Òÿáðèç óøàüû 

êåô ÷ÿêÿíäÿ êèñÿñèíèí àüçûíû áàüëàìàç. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ìèëëÿòèí êèñÿñè áîøäóð, èøè éàø,

ÊÈÑßÚÈÊ 

åé ìÿøÿäè; Àëà áèëìèð åâÿ áèð ïîíçà ëàâàø, 

åé ìÿøÿäè! Ì.Ìþúöç. 

3. Éóéóíàðêÿí áÿäÿíäÿí ÷èðêè ÷ûõàðòìàã 

ö÷öí úîä ïàð÷àäàí òèêèëÿí âÿ ÿëÿ êå÷èðèëÿí 

òîðáàúûã. Êèñÿ ÷ÿêäèðìÿê – ùàìàìäà 

êèñÿ÷èéÿ êèñÿ èëÿ áÿäÿíèíèí ÷èðêèíè ÷ûõàðòäûðìàã. 

Êèñÿ ÷ÿêìÿê – êèñÿ ÷ÿêÿðÿê áÿäÿíèí 

÷èðêèíè ÷ûõàðòìàã. Ìèéàí÷ûçàäÿ ÿââÿëúÿ 

Íóðèéåâèí óøàãëàðûíû ÷èìèçäèðäè, ñîíðà 

êàìàëè-ñÿëèãÿ èëÿ Íóðèéåâÿ êèñÿ ÷ÿêäè âÿ éóéóíäóðäó. 


4. çîîë. Êèñÿëè ùåéâàíëàðûí ãàðûíëàðû àëòûíäà 

îëàí êèñÿéÿ îõøàð áîøëóã (áàëàëàðû áóíóí 

è÷èíäÿ áþéöéöá éåòèøèðëÿð). 

◊ Êèñÿäÿí ýåòìÿê – çÿðÿð äÿéìÿê, ÿëäÿí 

÷ûõìàã. Êèñÿñèíäÿí ýåòìÿê – èòèðìÿê, ÿëäÿí 

÷ûõìàã. Î, êèñÿìèçäÿí ýåòäè. – ...êèñÿñèíÿ äàø 

àòìàã – ãÿñäÿí ïóëëàðûíû õÿðúëÿòìÿê, ãóðòàðìàã. 

Áó ïóëñóç âàõòûìäà, Ìèðçÿíèí êèñÿìÿ 

äàø àòìàüûíà ìöÿééÿí ìÿíà âåðÿ áèëìÿäèì. 

Ìèð Úÿëàë. Êèñÿñèíè äîëäóðìàã – ùÿð 

âàñèòÿ èëÿ âàðëàíìàã, úèáèíè äîëäóðìàã. ..Ùÿð 

ýÿëÿí êèñÿñèíè äîëäóðìàüà ÷àëûøûð. Ù.Íÿçÿðëè. 

ÊÈÑßÚÈÊ èñ. Êè÷èê êèñÿ. Õûíà êèñÿúèéè. Òöòöí 

êèñÿúèéè. 

ÊÈÑß×ßÊßÍ èñ. áàõ êèñÿ÷è. 

ÊÈÑß×È èñ. Ùàìàìäà êèñÿ ÷ÿêìÿêëÿ ìÿøüóë 

îëàí àäàì; êèñÿêåø. [Áó ãàäûí] Ìÿøÿäè 

Àááàñ àüà êèñÿ÷èíèí þâðÿòèäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊÈÑß×ÈËÈÊ èñ. Êèñÿ÷èíèí èøè, ïåøÿñè, ñÿíÿòè. 

Êèñÿ÷èëèê åòìÿê. 

ÊÈÑßÄÈÁÈ èñ. Èøëÿíäèêäÿí ñîíðà ãàëàí àç 

ìèãäàð øåé. Êèñÿäèáè óí. Êèñÿäèáè äöéö. 

ÊÈÑßÊÅØ [ôàðñ.] áàõ êèñÿ÷è. 

ÊÈÑß-ÊÈÑß èñ. Áèð íå÷ÿ êèñÿ, êèñÿëÿð äîëóñó, 

êèñÿëÿðëÿ. ..Òîï-òîï ÷èò, êèñÿ-êèñÿ ãÿíä- 

÷àé ìàøûíäàí áîøàëäûãúà àäàìëàðûí “ñàü 

îë, Çÿêè! – ñÿñëÿðè öìóìè áèð õîðà äþíìöøäö. 

Ð.Ðçà. Èíäè òîï-òîï, òàé-òàé ïàð÷à, êèñÿ-êèñÿ 

øÿêÿð, óí, äöéö äàøûíûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

// ìÿú. ×îõëó ìèãäàðäà. ..Íèêîëàé ïàäøàù 

Ãà÷àã Íÿáèíèí áàøûíû ýÿòèðÿí ùÿð ùàíñû 

àäàìà êèñÿ-êèñÿ ãûçûë äà âÿä åäèðäè. 


ÊÈÑßËßÌß “Êèñÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÑßËßÌßÊ ô. Êèñÿ èëÿ ÷èðê ÷ûõàðòìàã, 

êèñÿ èëÿ áÿäÿíèíè ñöðòìÿê. [Úàìàäàð] áàøëàäû 

ìÿíèì úàíûìû îâìàüà, ñîíðà äà êèñÿëÿìÿéÿ. 


ÊÈØÈ 

ÊÈÑßËßÍÌß “Êèñÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÑßËßÍÌßÊ ãàéûä. Áÿäÿíèíÿ êèñÿ ñöðòìÿê, 

áÿäÿíèíÿ êèñÿ ÷ÿêìÿê. // “Êèñÿëÿìÿê”- 

äÿí ìÿúù. 

ÊÈÑßËßÒÄÈÐÌß “Êèñÿëÿòäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÑßËßÒÄÈÐÌßÊ èúá. Áÿäÿíèíÿ êèñÿ 

ñöðòäöðìÿê, êèñÿ ÷ÿêäèðìÿê. 

ÊÈÑßËßÒÌß “Êèñÿëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈÑßËßÒÌßÊ áàõ êèñÿëÿòäèðìÿê. 

ÊÈÑßËÈ ñèô. Êèñÿñè îëàí (á à õ êèñÿ 4-úö 

ìÿíàäà). Êèñÿëè ùåéâàíëàð. 

ÊÈÑßËÈËßÐ úÿì çîîë. Ìÿìÿëèëÿð ñèíôèíÿ 

ìÿíñóá îëóá, éàõøû èíêèøàô åòìÿìèø êè÷èê 

áàëàëàð äîüàí âÿ îíëàðû ãàðûíëàðû àëòûíäàêû 

êèñÿäÿ ñàõëàéûá áþéöäÿí êèñÿëè ùåéâàíëàð 

(ìÿñ.: êåíãóðó, êþñòÿáÿê). Òàáàøèð äþâðöíöí 

õûðäà ìÿìÿëè ùåéâàíëàðû òÿêàìöë åäÿðÿê 

èêè ãðóïà – êèñÿëèëÿðÿ âÿ ÿòÿíÿëè(ëÿðÿ) àéðûëûð. 


ÊÈÑßÉÈ èñ. Íàçèê øÿôôàô ïàð÷à. 2 ìåòð êèñÿéè. 

// Ùÿìèí ïàð÷àäàí òèêèëìèø. [Ýöëáàäàì] 

àü êèñÿéè êþéíÿéèíèí åíëè ãîëëàðû èëÿ óøàüûí 

àëíûíäàêû òÿðè ñèëäè. Í.Íÿðèìàíîâ. Ãàäûíëàð 

êèñÿéèäÿí íàçèê ïàëòàð ýåéèá, áàøëàðûíû éàéëûãëà 

þðòìöøäöëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÈÑÒ èñ. [ðóñ.] Áèð øåéÿ ðÿíý âÿ éà éàïûøãàí 

ñöðòìÿê, éàõóä ñóëó âÿ éà éàüëû áîéà 

èëÿ øÿêèë ÷ÿêìÿê ö÷öí óúóíà úîä òöê òîïàñû 

áàüëàíìûø àëÿò; ôûð÷à. Ìöùàðèáÿ ýöíöíäÿ 

êÿñêèí áèð ñèëàù îëóð; Ìÿíèì ÿëèìäÿ ãÿëÿì, 

ðÿññàìûí ÿëèíäÿ êèñò. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÊÈÑÂßÒ èñ. [ÿð.] êëàñ. Ïàëòàð, ëèáàñ. ×öí 

íàìÿéÿ ãûëäû áèð íÿçàðÿ; Úàí êèñâÿòèí åòäè 

ïàðÿ-ïàðÿ. Ôöçóëè. Ïÿùëÿâàíëàð êèñâÿò ýåéèð, 

éàüëàíûð; Úöìëÿ áÿçèðýàíëàð áóðäà ÿéëÿíèð. 

“Àøûã Ãÿðèá”. 

ÊÈØ íèäà. Òîéóãëàðû, ãóøëàðû âÿ ñ. ãîâìàã 

ö÷öí ÷ûõàðûëàí ñÿñ. Âóðàðàì þëÿð, êèø äåéÿðÿì, 

ýåòìÿç. (Ìÿñÿë). [Ãàðàø õîðóçà:] Êèø, 

êèø, þëÿñÿí, ñÿíè! Ì.Èáðàùèìîâ. Êèø, êèø, ãûðûëìûøëàð! 

– äåéÿ, Àäèëÿ ÿéèëèá éåðäÿí ôûíäûã 

áîéäà áèð äàø ýþòöðäö, ýþéÿ, ãàðòàëëàðà äîüðó 

òîëàçëàìàã èñòÿäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊÈØÈ èñ. 1. Úèíñúÿ ãàäûíûí ÿêñè. Àðâàä öçëö 

êèøèäÿí, êèøè öçëö àðâàääàí ÿëùÿçÿð. (Àòà. 

ñþçö). [Ðöñòÿì áÿé:] Ìÿí ýþçöìöí àüûãàðàñû 

îëàí áèð ãûçûìû, áàõ áó êèøèéÿ ÿðÿ âåðèðÿì. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Áó ýöí êèøèëÿðäÿí äàùà 

÷îõ àðâàä âàð èäè. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

713

ÊÈØÈÚÈÉßÇ 

2. ßð. Îíóí êèøèñè ÷îõäàí þëöá. – [Úàùàí:] 

Áÿëè, êèøèì äÿëëàëëûã åäÿðäè. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

..Êèøèñè úàâàí éàøûíäà þëäöéöíäÿí Äóðíàíûí 

ùÿéàòû ïîçóëìóøäó. ß.Ñàäûã. 

3. Àäàì, øÿõñ, êÿñ. Ùÿð êèøè þç èøèíè 

áèëñèí. Ùÿð êèøè þç ñþçöíö äåäè. – Ùÿð êèøèíèí 

þç ìöíàñèá òàéû âàð; Èøèì íÿäèð äåéÿì 

õàíäàí, à ìèðçÿ. Àøûã Ïÿðè. Êèøè äþâëÿòèíÿ ïàñèáàí 

ýÿðÿê; Èøàðÿ àíëàéàí, ñþç ãàíàí ýÿðÿê! 


4. ìÿú. Ìÿðä, íàìóñëó, ñþçöíäÿ ñàáèò 

àäàì. Áó, êèøèéÿ éàðàøàí ùÿðÿêÿò äåéèë. – 

Þçöí êèøè äåéÿí êèìñÿ ñÿäàãÿò ñÿíÿòèí èøëÿð. 

Ì.Ï.Âàãèô. [Ìÿøÿäè Èáàä] ..Ìÿí äåéèðÿì êè, 

àõû Ðöñòÿì áÿé êèøèäèð, áåëÿ èø åëÿìÿç. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Êèøè êèìè – ìÿðäëèêëÿ, íàìóñëà, 

ìÿðäúÿñèíÿ, ìþùêÿì. Þçöíö êèøè 

êèìè àïàðìàã. Êèøè êèìè ñþç âåðìÿê. 

5. Ùþðìÿò ÿëàìÿòè îëàðàã éàøëû êèøèëÿðèí 

àäëàðûíà ÿëàâÿ îëóíóð. Àëû êèøè íå÷ÿ èëëÿð èäè 

êè, Ùÿñÿí õàíà èëõû îòàðûðäû. “Êîðîüëó”. Ùÿñÿí 

êèøè éåýàíÿ ãûçûíûí ùàããûíäà äþíÿ-äþíÿ òÿðèôëÿð 

åøèòìèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Õàëûãâåðäè êèøè 

ãîúàëìûøäû. ß.Âÿëèéåâ. Áåø êèøèíèí áèðè 

– ùþðìÿòëè, íöôóçëó êèøè ùàããûíäà. 

ÊÈØÈÚÈÉßÇ, ÊÈØÈÚÈÊ “Êèøè” ñþçöíäÿí 

îõø. [Òöêÿç:] Êèøèúèéè òîâëóéóá ãà÷àã ìàëà 

àïàðäûëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Çÿððèíòàú:] Ýóéà 

áèçèì áó êèøèúèéèí áþéöê áèð ýÿìèñè-çàäû áàòûáäûð! 

Ñ Ðÿùèìîâ. 

ÊÈØÈ-ÊÈØÈ çÿðô Êèøèëÿðÿ ìÿõñóñ áèð òÿðçäÿ, 

êèøè êèìè, éàøëû àäàì êèìè. Àñëàí áàëòàíû 

ýþòöðöð, êèøè-êèøè ñîáà ö÷öí îäóí éàðûðäû. 


ÊÈØÈËßÍÌß “Êèøèëÿíìÿê”äÿí ô èñ. 

ÊÈØÈËßÍÌßÊ ô. 1. Êÿêÿëÿíìÿê, õîðóçëàíìàã, 

úÿñàðÿòëÿíìÿê, öñòöíÿ ãàáàðìàã. 

[Ùàúû:] Äåìÿê êè, Ñóëòàíÿëè òÿê ìÿíè ñþéöð, 

éà Ìÿøÿäè Úàùàíýèðÿ êèøèëÿíèð Ìèð Úÿëàë. 

Àíúàã Ñàäûüûí éàíûíäà þçöíö òÿùãèð îëóíìóø 

ñàéàí Êÿðèì áèð àç êèøèëÿíäè. ß.Âÿëèéåâ. 

2. Á à õ êèøèëÿøìÿê 1-úè ìÿíàäà. 

ÊÈØÈËßØÌß “Êèøèëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈØÈËßØÌßÊ ô. 1. Úèñìÿí éåòêèíëÿøìÿê, 

ìþùêÿìëÿíìÿê, òàìàìèëÿ áîéà-áàøà ÷àòìàã, 

éåêÿëìÿê. 

2. Êèøè õàñèééÿòëè îëìàã, êèøè êèìè îëìàã. 

Êèøèëÿðëÿ éîëäàøëûã åäèá áèð âÿçèôÿ äàøûäûüûì 

ö÷öí êèøèëÿøìÿäèì êè! Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

714 

ÊÈØ-ÊÈØ 

3. Á à õ êèøèëÿíìÿê 1-úè ìÿíàäà. Ýþðöðñÿí 

êè, óøàãëàð øèòÿéèð, áèð àç éåêÿñè êèøèëÿøèð, 

îíëàðû àðàëàéûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÈØÈËÈ-ÀÐÂÀÄËÛ òîï. Ùÿì êèøèëÿð, ùÿì 

ãàäûíëàð; ùàìû. Éà ðÿááè! – äåéÿ áó äÿôÿ êèøèëèàðâàäëû 

áöòöí ìÿúëèñäÿêèëÿð éåðáÿéåðäÿí ñÿñëÿíäèëÿð. 


ÊÈØÈËÈÊ èñ. 1. Ãî÷àãëûã, èýèäëèê, ìÿðäëèê, 

ìÿòàíÿò, ñÿáàò, ãåéðÿò, ùöíÿð. Ùöúóìà áàøëàðêÿí 

Áÿäÿëîâ òàãûìûíà äåìèøäè: – Áàõ, êèøèëèê 

âàõòûäûð, ãûðäûüûíûçû ãûðûí, îëìàäû ÿñèð òóòóí.. 

ß.ßáöëùÿñÿí. [Ôÿðùàä] äþéöø÷öëÿðëÿ 

îëäóãúà ìöõòÿñÿð äàíûøäû: – Ùÿð êÿñäÿ àçÿðáàéúàíëû 

ãàíû âàðñà, áó ýåúÿ êèøèëèê ýþñòÿðìÿëèäèð. 


2. Êèøèéÿ õàñ îëàí ñèôÿòëÿð, õöñóñèééÿòëÿð. 

[Ùàúû:] Ìÿíèì êèøèëèéèì ãàëìàéûá. Ú.Úàááàðëû. 

[Ùàúû Êàìéàáûí] êèøèëèéèíè éàõøû àíëàìàã 

ëàçûì ýÿëÿðñÿ, “àðâàäëàð àðàñûíäà êèøè” 

ñþçö ùàããûíäà ôèêðèíè àíëàìàã ýÿðÿêäèð.. 

Ãàíòÿìèð. // Êèøè ùåéñèééÿòè, ìÿíëèéè, ãåéðÿòè. 

Ìöãèì áÿéèí êèøèëèéèíÿ òîõóíàí áó àòìàúàäàí 

î, ïóë êèìè ãûçàðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. // Êèøè 

úèíñè ãàáèëèééÿòè. 

◊ (Ùå÷) êèøèëèê(äÿí) äåéèë – êèøè àäûíà 

éàðàøìàç, èíñàíà éàðàøìàç, ëàéèã äåéèë. Ãÿññàá 

Àëû ôèêèðëÿøäè êè, áó áåëÿ äàíûøûð, áóíóí 

êåôèíÿ äÿéèá Åéâàçû ÿëèíäÿí àëìàã ùå÷ êèøèëèêäÿí 

äåéèë. “Êîðîüëó”. [ßìðàù:] Åù, íþêÿð- 

÷èëèê äÿ áèð êèøèëèê äåéèë. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊÈØÈÑÈÇ çÿðô âÿ ñèô. Ñàùèáñèç, ÿðñèç. Êèøèñèç 

åâ. Êèøèñèç àðâàä. – Êèìäèðëÿð .. êÿáèíëè 

þâðÿòëÿðèíè ýåúÿëÿð åâëÿðäÿ êèøèñèç ãîéàíëàð 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Äåìÿê, Íèýàð ñÿùâèíè 

àíëàìûø, áàøà äöøìöøäöð êè, åâ êèøèñèç äîëàíà 

áèëìÿç. Ñ.Ùöñåéí. 

ÊÈØÈÂÀÐÈ ñèô. Êèøèéÿ îõøàð êèìè, êèøè êèìè. 

[Ìÿøÿäè Êàøàíè:] Ýþðöíöç èø íÿ ìÿðòÿáÿéÿ 

÷àòûáäûð êè, áèð ïàðà öíàñ õåéëàüû êèøèâàðè 

ïàëòàð ýåéèá êîíäóêòîðëóã âÿ ñÿðòèáëèê åäèð. 


ÊÈØÈÂÀÐÈËÈÊ èñ. Êèøèéÿ îõøàìà, þçöíö 

êèøèéÿ îõøàòìà. 

ÊÈØ-ÊÈØ áàõ êèø. Êèø-êèøëÿ äîíóç äàðûäàí 

÷ûõìàç. (Àòà. ñþçö). 

◊ Êèø-êèøëÿð îëñóí! – Àëëàù åëÿìÿñèí, 

Àëëàù ýþñòÿðìÿñèí, åâ-åøèêäÿí óçàã îëñóí. 

Àðâàä .. ñàìîâàðà êþìöð ñàëûð, ýöëÿ-ýöëÿ 

ÿëèíè äèçèíÿ âóðóá äåéèð: – Êèø-êèøëÿð îëñóí,

ÊÈØËßÌß 

Ñÿòòàð, áàøûíà ùàâà-çàä ýÿëìÿéèá êè! ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÈØËßÌß “Êèøëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈØËßÌßÊ ô. “Êèø” äåéÿðÿê òîéóãëàðû, 

ãóøëàðû ãîâìàã. Òîéóãëàðû êèøëÿìÿê. 

ÊÈØÌÈÐ èñ. [Ùèíäèñòàíäàêû Êèøìèð øÿùÿðèíèí 

àäûíäàí] Íàçèê éóí âÿ éà éàðûìéóí 

ïàð÷à íþâö. Êèøìèðäÿí øàëäû ñÿíäÿ; Äèë äåéèë, 

áàëäû ñÿíäÿ; Ìÿí âåðäèéèì íèøàíà; Éàäèýàð 

ãàëäû ñÿíäÿ. (Áàéàòû). // Áó ïàð÷àäàí îëàí 

øàë, þðòöê. Ýöìöøäÿí ÿòÿêëèê, ãûçûëäàí òàíà; 

Áàøäà êèøìèð îëà, òèðìÿ øàë îëà. Àøûã Áàéðàì. 

ÊÈØÌÈÐÈ ñèô. Êèøìèðäÿí òèêèëìèø, êèøìèðäÿí 

îëàí. Êèøìèðè ïàëòàð. Êèøìèðè øàë. 

ÊÈØÌÈØ èñ. [ôàðñ.] Öçöì ãóðóñó. [Ãóëàí- 

÷àðû:] Àôÿðèí áàúûì Çåéíÿá, èíäè îòóð, áóíëàðû 

äÿñòÿ òóòàã, áàçàðäà ñàòûá ñÿíÿ ÷îõëó êèøìèø 

àëàúàüàì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÊÈØÌÈØÈ èñ. Òåçéåòèøÿí, õûðäà äÿíÿëè, øèðèí 

öçöì íþâö. 

◊ Êèøìèøè ýöëìÿê – êÿñèê-êÿñèê, õûðäàõûðäà, 

éàâàø ñÿñëÿ ýöëìÿê. [Íàçëû:] Áÿõòÿâÿð 

íåúÿ êèøìèøè ýöëöð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊÈØÍßÊ áàõ êèøíÿðòè. 

ÊÈØÍßÌß “Êèøíÿìÿê”äÿí ô.èñ. // Êèøíÿìÿê 

ñÿñè. Íÿáè áîç àòûí êèøíÿìÿñèíÿ àéûëûð. 

“Ãà÷àã Íÿáè”. Éàâóãäàí àò êèøíÿìÿñè äÿ åøèäèëèð. 


ÊÈØÍßÌßÊ ô. 1. Êèøíÿðòè ñÿñè ÷ûõàðìàã. 

Áóðàëàðäàí éöéöð, òåç þòöø áàðû; Èëõûíûí êèøíÿéèð 

àéüûð àòëàðû. À.Ñÿùùÿò. Êîð àò ñàùèáèíÿ 

éàíàøûá ãÿìýèí âÿ òèòðÿê ñÿñëÿ óúàäàí êèøíÿäè. 

Ì.Ùöñåéí. // ìÿú. Àò êèìè ñÿñ ÷ûõàðìàã, 

ãàããûëäàìàã. 

2. ìÿú. Óüóëòó ñÿñè ÷ûõàðìàã; óüóëäàìàã. 

Ýþé êèøíÿéèð. – Ãóì òÿïÿñè êèìè éåðèäèêúÿ 

ãàð; Áóëóäëàð êèøíÿäè, ýþéëÿð àüëàäû. Ñ.Âóðüóí. 

Ñèç éåëêÿí à÷àíäà ýþéëÿð êèøíÿéèð; Ýöíÿø 

ìàéàê îëóá ñàíúûëûð ñóéà. ß.Úÿìèë. 

ÊÈØÍßÐÒÈ èñ. 1. Àòûí ÷ûõàðäûüû ñÿñ; êèøíÿìÿ. 

Àòûí êèøíÿðòèñèíÿ áèð ýÿëèí ÷þëÿ ÷ûõäû. 

ß.Âÿëèéåâ. [Ñÿðâèíàç] ..÷þëäÿêè ùÿíèðòèíè àëàí 

÷àë àòûí êèøíÿðòèñèíè åøèäèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

2. ìÿú. Óüóëòó, øèääÿòëè ñÿñ. Êèøíÿðòè 

ñàëìàã – óüóëäàìàã. Ýöúëö êöëÿê êèøíÿðòè 

ñàëûð, óüóëòó óüóëòóéà ãàðûøûð, ìèí áèð ñÿñ 

áèð-áèðèíÿ ãîâóøóðäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÈØÍßØÌß “Êèøíÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÈØÍßØÌßÊ ãàðø. Êèøíÿìÿê (åéíè âàõòäà 

áèð ÷îõ àò ùàããûíäà). Ìÿëÿøìèð ñöðöëÿð, 

ÊÈÒÀÁ 

êèøíÿøìèð àòëàð; Íèéÿ ïÿðèøàíäûð ùàëëàðûí, 

äàüëàð! Àøûã ßëÿñýÿð. Ìóüàíäà ñàéðûøûð 

áàüëàð-áàüàòëàð; Îéíàøûð èëõûëàð, êèøíÿøèð 

àòëàð. Ñ.Âóðüóí. 

ÊÈØÂßÐ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Þëêÿ, ìÿìëÿêÿò. 

Ëåéëè ìÿùè-àñèìàíè-ùÿøìÿò; Ìÿúíóí øÿùèêèøâÿðè-ìÿëàùÿò. 

Ôöçóëè. Áèçÿ ÷îõ êèøâÿðö âèëàéÿòëÿð; 

Åòäèëÿð ëöòôëÿð, èíàéÿòëÿð. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÊÈÒÀÁ èñ. [ÿð.] 1. Öçÿðèíäÿ ùÿð ùàíñû áèð 

ìÿòí îëàí âÿðÿãëÿðèí áèð àðàéà ýÿòèðèëÿðÿê 

òèêèëèá úèëäëÿíìèø íÿøðèééàò íþâö. // ßëéàçìàñû 

øÿêëèíäÿ îëàí áó úöð ÿñÿð. Ãàëûí êèòàá. 

Áþéöê êèòàá. – Íÿ ãÿäÿð êè, ãàìóñëàðû âÿðÿãëÿäèì, 

íÿ ãÿäÿð êè úàìààò è÷èíäÿ äîëàíäûì, 

“ìèëëÿò” ñþçöíö íÿ åøèòìÿäèì, íÿ äÿ áèð êèòàáäà 

ýþðäöì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ïóë ãàëìàäû, 

áàõìûøàì ùåñàáÿ; Ýåòäè ãÿëÿìÿ, êàüûç, 

êèòàáÿ. Ì.ß.Ñàáèð. ßñêè êèòàáëàðû àðàøäûðûá 

ãîúàìàí áèð êèòàá àëäûì. Ñ.Ùöñåéí. // Àéðûúà 

÷àï îëóíìóø âÿ éà ÷àïà ùàçûðëàíìûø 

áþéöê, éà êè÷èê ùÿúìëè ÿñÿð. Êèòàá éàçìàã. 

Êèòàá íÿøð åòìÿê. Ìàðàãëû êèòàá. Êèòàáûí 

ìöÿëëèôè. Êèòàá ïàëàòàñû – Àçÿðáàéúàíäà 

ìÿðêÿçè áèáëèîãðàôèéà èäàðÿñèíèí àäû. 

2. Ùÿð úöð éàçû ö÷öí úèëäÿ òèêèëìèø êàüûç 

âÿðÿãëÿðè. “Ãûëûíú âÿ ãÿëÿì” ðîìàíû èêè êèòàáäàí 

èáàðÿòäèð. Êèòàá äèëè – úàíëû äèëäÿí 

ôÿðãëè îëàðàã éàçûëû ÿäÿáè äèë ö÷öí ñÿúèééÿâè 

îëàí äèë, öñëóá. 

◊ Êèòàá à÷äûðìàã äèí. – Ãóðàíëà ôàëà áàõäûðìàã. 

Àìàí àé ìîëëà äàéû, áèð êèòàá à÷äûð, 

ôàëà áàõ; Òàïìàñàí ÷àðÿñèíè, ñÿí äÿ äå 

îðäàí: “þëöáÿ!” Ì.ß.Ñàáèð. Êèòàá à÷ìàã 

äèí. – Ãóðàíëà ôàëà áàõìàã. Àáèäè ÷àüûðûá 

äåäèëÿð: – Áèð êèòàá à÷, ýþðÿê ïàäøàùûí äÿðäè 

íÿäèð (Íàüûë). Êèòàá áàüëàìàã – òÿðèôíàìÿ 

éàçìàã, ìÿäù åòìÿê. Àäûíà êèòàá áàüëàìàã. 

– Áàüëàäûì âÿúäÿ ýÿëèá ùöñíöíÿ øåðèìëÿ 

êèòàá; Áó éîëóí éîë÷óñó òÿê äÿðäÿ äþçöá 

÷ÿêäèì ÿçàá. Ñ.Ðöñòÿì. [Êÿðèì áàáà:] 

..Ìÿí ÿýÿð éàçû-ïîçó áèëñÿéäèì, ýÿíúëèêäÿ 

ýþñòÿðäèéèì èýèäëèêëÿðè áèð-áèð éàçàð, áþéöê 

áèð êèòàá áàüëàðäûì. À.Øàèã. Êèòàá áàüëàíìàã 

– ñîíà ÷àòìàã, ñîíà éåòìÿê, èø áèòìÿê. 

[Àôòèë:] Áÿù, áÿù! Êèòàá áàüëàíäû. Ú.Úàááàðëû. 

Êèòàá ÿùëè – áàõ ÿùëè-êèòàá (“ÿùë”äÿ). 

Êèòàáà áàõìàã – áàõ êèòàá à÷ìàã. Êèòàáà 

ÿë áàñìàã äèí. – Ãóðàíà àíä è÷ìÿê. 

Êèòàáû áàüëàíìàã – àõûðû îëìàã, ñîíó ÷àò- 

715

ÊÈÒÀÁÀËÒÛ 

ìàã, èøè áèòìÿê, ãóðòàðìàã. Àðòûã êèòàáû 

áàüëàíäû. – Äàùà áóíóí êèòàáû áàüëàíäû, – 

äåéÿ áÿçÿí íåôò÷èëÿð ãóéóäàí ÿëëÿðèíè öçäöëÿð. 


ÊÈÒÀÁÀËÒÛ èñ. Êèòàáû à÷ûã ñàõëàìàã ö÷öí 

äàéàã, àëòëûã; ðÿùèë. 

ÊÈÒÀÁ×À èñ. 1. Êè÷èê êèòàá, áàëàúà êèòàá. 

[Ïéîòð] ãÿçåòëÿðèí àðàñûíäàí áèð êèòàá÷à 

àéûðûá îíëàðà ýþñòÿðäè. Ñ.Ðÿùìàí. Ýöëøÿí 

õåéëè ôèêèðëÿøäèêäÿí ñîíðà ñòîëóí ñàü òÿðÿôèíäÿêè 

êèòàá÷àíû ÿëèíÿ ýþòöðäö. ß.Âÿëèéåâ. 

2. È÷ÿðèñèíäÿ ìÿòí âÿ éàçû ö÷öí éåðè îëàí 

äÿôòÿð÷ÿ øÿêëèíäÿ áÿçè ñÿíÿäëÿðèí àäû. ×åê 

êèòàá÷àñû. ßìàíÿò êèòàá÷àñû. – ßìèðàñëàí 

äþø úèáèíäÿí ÿìÿêýöíö êèòàá÷àñûíû ÷ûõàðòäû. 


ÊÈÒÀÁ×Û èñ. 1. Êèòàá ùÿâÿñêàðû, êèòàá ñåâÿí, 

êèòàáà ùÿðèñ; êèòàáïÿðÿñò. 

2. Êèòàá òèúàðÿòè èø÷èñè; êèòàáñàòàí. 

3. Ñèô. ìÿíàñûíäà. Êèòàá àëâåðè èëÿ ìÿøüóë 

îëàí; êèòàáñàòàí. [Ìèðçÿ Ãÿäèðèí] øÿùÿðèí 

ìÿðêÿçèíäÿ èêèãàòëû åâè, ìÿòáÿÿñè, áþéöê áèð 

êèòàá÷û ìàüàçàñû âàðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

ÊÈÒÀÁÄÀÐ èñ. [ÿð. êèòàá âÿ ôàðñ. ...äàð] 

êþùí. Êèòàáõàíà÷û, êèòàá ñàõëàéàí, êèòàáõàíà 

èø÷èñè. Èêèíúè Øàù Èñìàéûëûí äþâðöíäÿ [Ñàäèã 

áÿé ßôøàð] ñàðàé êèòàáõàíàñûíûí õèäìÿò÷èëÿðèíäÿí 

îëìóø âÿ íÿùàéÿò, Áèðèíúè Øàù Àááàñûí 

êèòàáäàðû âÿçèôÿñèíè äàøûìûøäûð. 

ÊÈÒÀÁß èñ. [ÿð.] 1. Áèíàíûí ãàïûñû, äàøëàð, 

éàõóä àáèäÿëÿð öçÿðèíäÿ éàçûëìûø âÿ éà ãàçûëìûø 

éàçû. ßââÿëúÿ, îíëàðûí ßðÿáëè äåäèêëÿðè 

êÿíäèí êþùíÿ àäû Àðàí êÿíäèäèð. Îðàäà 

îëàí êèòàáÿëÿð âÿ ñàèðÿ äÿ áóíó èñáàò åäèð. 


2. Ãÿáèð äàøëàðû öçÿðèíäÿ ùÿêê åäèëìèø éàçû. 

ÊÈÒÀÁßÒ èñ. [ÿð.] êëàñ. 1. Éàçû éàçìà 

ñÿíÿòè, éàçìà. ßãëèìè ïó÷ åòäè êèòàáÿò, éàçû. 

ß.Íÿçìè. Êèòàáÿò åòìÿê – éàçìàã. Àéðûàéðû 

ùÿðÿ êèòàáÿò åäèð; Õàúÿëÿð îíëàðà íÿçàðÿò 

åäèð. À.Ñÿùùÿò. 

2. Êàòèáëèê, êàòèá âÿçèôÿñè. 

ÊÈÒÀÁÕÀÍÀ èñ. [ÿð. êèòàá âÿ ôàðñ. ...õàíÿ] 

1. Öìóìè èñòèôàäÿ ö÷öí êèòàáëàðûí òîïëàíäûüû 

âÿ ìöùàôèçÿ åäèëäèéè éåð. Êöòëÿâè êèòàáõàíà. 

Ìÿêòÿá êèòàáõàíàñû. – Íÿðýèç þçö èñÿ êÿíä 

êèòàáõàíàñûíûí ìöäèðè îëäóüóíäàí èøÿ áèð 

ñààòäàí ñîíðà ýåäÿúÿêäè. Ì.Ùöñåéí. // Êèòàáëàð 

òîïëóñó, ùàáåëÿ îíëàðûí ñàõëàíäûüû éåð. 

Àëèìèí êèòàáõàíàñû. 

716 

ÊÈÒÐß 

2. Êèòàá ñàõëàíàí éåð. È÷ÿðè îòàã êèòàáõàíàäûð. 

3. Ìöÿééÿí ìþâçóéà ùÿñð îëóíìóø êèòàáëàð 

ñåðèéàñûíûí àäû. Éàçû÷ûíûí êèòàáõàíàñû. 

4. Êå÷ìèøäÿ: êèòàá ìàüàçàñû. 

ÊÈÒÀÁÕÀÍÀ×Û èñ. Êèòàáõàíà èø÷èñè. Ãîúà 

êèòàáõàíà÷û Òàùèðèí öçÿ ñàëûá èñòÿäèéè êèòàáû 

âåðäè. Ì.Ùöñåéí. Ùöãóã ôàêöëòÿñèíèí áþéöê 

âÿ çÿíýèí êèòàáõàíàñûíäà êèòàáõàíà÷ûëàð 

÷àëûøûá-ÿëëÿøèð, òÿëÿáÿëÿðè, ìöÿëëèìëÿðè .. èñòÿäèêëÿðè 

êèòàáëàðëà òÿìèí åäèðäèëÿð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÈÒÀÁÕÀÍÀ×ÛËÛÃ èñ. Êèòàáõàíà÷û ïåøÿñè, 

âÿçèôÿñè, èøè. 

ÊÈÒÀÁÈ èñ. [ÿð.] Êèòàá (êâàäðàò) øÿêëèíäÿ 

øöøÿ ãàá. Áàõìà êèòàáè-ùèêìÿòÿ, ìåé òþê êèòàáèéÿ; 

×îõäàí èòèáäèð, åé ëÿáè-ìåéêóí, êèòàáûìûç. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. // ñèô. Áó øÿêèëäÿ îëàí. 

Êèòàáè øöøÿ. 

ÊÈÒÀÁÏßÐßÑÒ ñèô. âÿ èñ. [ÿð. êèòàá âÿ ôàðñ. 

...ïÿðÿñò] Êèòàáû ÷îõ ñåâÿí, êèòàáà âóðüóí 

îëàí, êèòàáäàí àéðûëà áèëìÿéÿí (àäàì). Êèòàáïÿðÿñò 

àäàì. 

ÊÈÒÀÁÏßÐßÑÒËÈÊ èñ. Êèòàáû, êèòàá éûüìàüû, 

êèòàá îõóìàüû ñåâìÿ, êèòàáà âóðüóíëóã. 

[Çèâÿð õàíûì:] [Àòàì] ùå÷ àõûðà ãÿäÿð 

äÿ Ìÿëèêèí áó êèòàáïÿðÿñòëèéèíäÿí õîøëàíìûðäû. 


ÊÈÒÀÁÑÀÒÀÍ èñ. Êèòàá ñàòìàãëà ìÿøüóë 


ÊÈÒÀÁØÖÍÀÑ èñ. [ÿð. êèòàá âÿ ôàðñ. 

...øöíàñ] Êèòàáøöíàñëûãëà ìÿøüóë îëàí àäàì, 

êèòàá òàíûéàí, êèòàáøöíàñëûã ìöòÿõÿññèñè. 

ÊÈÒÀÁØÖÍÀÑËÛÃ èñ. Êèòàáëàð ùàããûíäà 

åëì. 

ÊÈÒÅË [àëì. Êèòòåë] Ùÿðáè áè÷èìäÿ ïåíúÿê, 

äèêéàõàëû êóðòêà. Ïðèñòàâ âÿ éîëäàøëàðû 

ÿéëÿøäèëÿð. Îíëàð êèòåëëÿðèíèí éàõàñûíû à÷äûëàð. 

È.Øûõëû. Ùÿëÿ ÿéíèíäÿ îëàí âÿ îíóí ìöòÿíàñèá 

áÿäÿíèíÿ, äèêáàõûøëû ãóìðàë ýþçëÿðèíÿ 

.. ÷îõ éàðàøàí ïîãîíñóç áèð êèòåë âàðäû. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ïðèñòàâ êèòåëèíèí äàë úèáèíäÿí 

éåêÿ àü äÿñìàë ÷ûõàðûá ïàçû êèìè ãûðìûçû 

ïåéñÿðèíèí òÿðèíè ñèëäè. ß.Àáàñîâ. 

ÊÈÒÐß èñ. Áÿçè àüàú âÿ êîë áèòêèëÿðèíèí 

ýþâäÿëÿðèíäÿí àõàí éàïûøãàíàáÿíçÿð éàðûìøÿôôàô 

ãàòû ìàéå. Êîëøÿêèëëè ýÿâÿí .. úèíñèíèí 

íþâëÿðèíäÿí èïÿê âÿ ÷èò ñÿíàéåñè ö÷öí ãèéìÿòëè 

êèòðÿ (éàïûøãàíàîõøàð ìàääÿ) àëûíûð. 

Ì.Ãàñûìîâ.

ÊÈÒÐßËÈ 

ÊÈÒÐßËÈ ñèô. Êèòðÿñè îëàí. Êèòðÿëè àüàú. 

Êèòðÿëè êîë. 

ÊÈÂÈ èñ. Ãàáûüû òöêëö, è÷è éàøûë, òóðøìÿçÿ 

ìåéâÿ. 

ÊÈÇÁ èñ. [ÿð.] êëàñ. Éàëàí, áþùòàí, èôòèðà. 

Êèçáè þçöíÿ øöàð åäèáñÿí. Ôöçóëè. Íÿ áèëèì 

êè, .. ýþçÿë ìÿêòóáóí áàòèíè êèçá âÿ áþùòàí èëÿ 

äîëóäóð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÊËÀÍ èñ. [èíý.] Ãîùóìëàðûí áèð-áèðè èëÿ 

òÿñÿððöôàò, ìàëèééÿ âÿ ñ. ÿëàãÿëÿðè îëàí, áèðáèðèíè 

ãîðóéàí íÿñëè âÿ éà ãðóïó. 

ÊËÀÏÀÍ èñ. Ìàøûí ìîòîðóíóí ùèññÿëÿðèíäÿí 

áèðè. 

ÊËÀÐÍÅÒ [ôð.] Àüàúäàí ãàéðûëìûø, öñòöíäÿ 

ãàïàã âÿ äåøèêëÿðè îëàí íÿôÿñëè ìóñèãè 

àëÿòè. Íÿôÿñëè ìóñèãè àëÿòëÿðè ÿñàñ åòèáàðû èëÿ ö÷ 

ãðóïà àéðûëûð: 1. àüàúäàí ãàéðûëìûø íÿôÿñëè 

àëÿòëÿð (ôëåéòà, êëàðíåò, ôàãîò âÿ ñ.).. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

Óñòàëàðäàí áèðè òöòÿê ÷àëìàüà áàøëàäû. 

Ñîíðà î áèðè óñòà êëàðíåòäÿ òÿçÿ ùàâàëàð ÷àëäû. 


ÊËÀÐÍÅÒ×ÀËÀÍ, ÊËÀÐÍÅÒ×È èñ. Êëàðíåò 

÷àëàí ìóñèãè÷è. Îðõàí ìàøûíûí éàíûíà 

ýÿëÿíäÿ ýþðäö êè, êëàðíåò÷àëàí Àüàçÿêè ÷èéíèíè 

Ìèðçÿ Ìóõòàðûí åâèíèí òèíèíÿ ñþéêÿéèá, 

ãÿçåò îõóéóð. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ÊËÀÑÑÈÊ [ëàò.] 1. Åëì, ÿäÿáèééàò, èíúÿñÿíÿò 

ñàùÿñèíäÿ ÿí òàíûíìûø, ÿí ýþðêÿìëè 

âÿ ìÿøùóð øÿõñèééÿò. Áþéöê Àçÿðáàéúàí êëàññèêëÿðè. 

– Áèð àçäàí ñîíðà ðóñúàíû éàõøû þéðÿíäèêäÿ, 

Úÿôÿð ðóñ êëàññèêëÿðèíèí ÿñÿðëÿðèíè 

ÿñëèíäÿ îõóìàüà áàøëàäû. Ì.Àðèô. 

2. ßäÿáèééàòäà âÿ èíúÿñÿíÿòäÿ êëàññèñèçì 

òÿðÿôäàðû. Êëàññèêëÿðëÿ ðîìàíòèêëÿðèí ìöáàðèçÿñè. 

3. Ãÿäèì äèëëÿð (éóíàí âÿ ëàòûí äèëëÿðè) âÿ 

êëàññèê ôèëîëîýèéà ìöòÿõÿññèñè. 

ÊËÁÑÑÈÊ ñèô. [ëàòûíúàäàí] 1. Êëàññèê òÿðÿôèíäÿí 

éàðàäûëìûø (á à õ êëàññèê 1-úè ìÿíàäà), 

ÿí íöìóíÿâè, íöìóíÿ îëà áèëÿúÿê. 

Êëàññèê ÿäÿáèééàò. “Êîðîüëó” îïåðàñû Àçÿðáàéúàí 

ìóñèãèñèíèí êëàññèê ÿñÿðèäèð. Êëàññèê 

ìóñèãè. – Àçÿðáàéúàí êëàññèê ñàòèðèê øåðèíèí 

ùÿãèãè âÿ þëìÿç éàðàäûúûñû îëàí Ñàáèð àíúàã 

âÿ àíúàã “Ìîëëà Íÿñðÿääèí” ìÿêòÿáèíäÿ òÿðáèéÿ 

àëàðàã éåòèøìèøäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. // Éàðàäûëäûüû 

âÿ éàøàäûüû âàõòäàí óçóí ìöääÿò 

êå÷äèéèíÿ áàõìàéàðàã, þç ãèéìÿòèíè, äÿéÿðèíè, 

ýþçÿëëèéèíè èòèðìÿìèø (ÿñÿð âÿ éà øÿõñ 

ÊËÅÐÈÊÀË 

ùàããûíäà). // Òèïèê, ÷îõ õàðàêòåðèê. Êëàññèê 

ìèñàë. 

2. Ãÿäèì éóíàíëàðà âÿ ðîìàëûëàðà àèä îëàí; 

àíòèê. // Êëàññèê äèëëÿð (ãÿäèì éóíàí âÿ ëàòûí 

äèëëÿðè). 

3. ×îõ ýþçÿë, íöìóíÿâè. Êëàññèê ýþçÿëëèê 

âÿ ñ. – ãÿäèì éóíàíëàðäà âÿ ðîìàëûëàðäàêû 

ýþçÿëëèê èäåàëûíû õàòûðëàäàí ýþçÿëëèê 

âÿ ñ. 

4. Àíòèê äèë âÿ ÿäÿáèééàòûíûí þéðÿíèëìÿñè 

èëÿ áàüëû îëàí. Êëàññèê ôèëîëîýèéà. Êëàññèê òÿùñèë. 

Êëàññèê ýèìíàçèéà – èíãèëàáäàí ãàáàãêû 

Ðóñèéàäà: àíòèê äèëëÿðèí âÿ ÿäÿáèééàòëàðûí 

þéðÿíèëìÿñè ìÿúáóðè îëàí îðòà ìÿêòÿá. 

ÊËÀÑÑÈÑÈ´ÇÌ [àëì. Êëàññèçèñìóñ, ÿñëè ëàò.] 

1. ÕÂÛÛ ÿñðäÿí ÕÛÕ ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíÿ ãÿäÿð 

ÿäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿòäÿ: àíòèê ÿäÿáèééàò 

âÿ èíúÿñÿíÿòèí íöìóíÿëÿðèíÿ òÿãëèä ÿñàñûíäà 

éàðàíàí úÿðÿéàí. 

2. Ãÿäèì éóíàí âÿ ëàòûí äèëëÿðèíèí, ùàáåëÿ 

àíòèê ìÿäÿíèééÿòèí þéðÿíèëìÿñè ÿñàñûíäà 

ãóðóëàí òÿùñèë ñèñòåìè. 

ÊËÀÂÈÀÒÚÐÀ [àëì. ÿñëè ëàò.] 1. Ìóñèãè 

àëÿòëÿðèíäÿ êëàâèøëÿð ñèñòåìè (áöòöí äèëëÿð). 

Ðîéàëûí êëàâèàòóðàñû. – Êëàâèøëÿðèí ñèëñèëÿ êèìè 

äöçöëìöø áöòöí úÿðýÿñèíÿ êëàâèàòóðà äåéèëèð. 


2. Ùÿð ùàíñû áèð ìåõàíèçìäÿêè êëàâèøëÿð. 

Êîìïéóòåð êëàâèàòóðàñû. 

ÊËÀÂÈÀÒÓÐÀËÛ ñèô. Êëàâèàòóðàñû îëàí. 

Êëàâèàòóðàëû ìóñèãè àëÿòëÿðè. 

ÊËÀÂÈ´Ð [àëì.] ìóñ. 1. Ñèìëè êëàâèøëè ìóñèãè 

àëÿòëÿðèíèí öìóìè àäû (ðîéàë, ïèàíèíî âÿ ñ.). 

2. Îïåðà âÿ éà ñèìôîíèéà ïàðòèòóðàñûíûí ðîéàë 

ö÷öí óéüóíëàøäûðûëìàñû. 

ÊËÀÂÈØ [ëàò. úëàâèñ – à÷àð] Ôîðòåïèàíî, 

áàéàí âÿ á. ìóñèãè àëÿòëÿðèíäÿ áàñûëìàãëà ñÿñ 

÷ûõàðäàí ëþâùÿúèê; äèë. Êëàâèø ïèàíî, ãàðìîí, 

ÿðüÿíóí êèìè ìóñèãè àëÿòëÿðèíäÿ îëàí äèëëÿðÿ 

äåéèëèð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. Ãàðàãóìäà èëê äÿôÿ 

ñÿñëÿíèð ïèàíèíî; Ìÿùàðÿòëÿ äèíäèðèð áèð ýÿíú 

êëàâèøëÿðè. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÊËÀÂÈØËÈ ñèô. Êëàâèøè îëàí. Êëàâèøëè àëÿòëÿð. 

Ðîéàë, ïèàíî êëàâèøëè àëÿòëÿðäèð. 

ÊËÅÐÈÊÁË [ëàò. úëåðèúàëèñ] 1. Ðóùàíèëÿð 

ñèëêèíÿ ìÿíñóá àäàì; ðóùàíè. 

2. Êëåðèêàëèçì òÿðÿôäàðû, êëåðèêàë ïàðòèéàñû 

(ìÿñ.: Èòàëèéàäà õðèñòèàí äåìîêðàòëàðû ïàðòèéàñû) 

öçâö. 

717

ÊËÅÐÈÊÀËÈÇÌ 

ÊËÅÐÈÊÀËÈ´ÇÌ [ëàò. úëåðèúàëèñ-äÿí] Ôåîäàëèçì 

âÿ êàïèòàëèçì øÿðàèòèíäÿ ñèéàñè âÿ 

ìÿäÿíè ùÿéàòäà êèëñÿíèí (äèíèí) òÿñèðèíè 

ýöúëÿíäèðìÿéÿ âÿ éà îíó ùàêèì âÿçèééÿòÿ 

÷ûõàðìàüà ÷àëûøàí ñèéàñè úÿðÿéàí. 

ÊËÅÐÊ èñ. [ôð.] 1. Êîíòîð õèäìÿò÷èñè. 

2. êþùí. Ðóùàíè. 

ÊËÈÌÀÒÎËÎÝÈÉÀ [éóí. êëèìà âÿ ëîýîñ] 

Éåð êöðÿñèíèí ìöõòÿëèô ñàùÿëÿðèíèí èãëèìëÿðèíè 

ñÿúèééÿëÿíäèðÿí, òÿñíèô åäÿí, îíëàðûí 

éàéûëìàñûíû, èãëèì ÿìÿëÿ ýÿòèðìÿ ïðîñåñëÿðèíè 

âÿ èãëèìèí úîüðàôè àìèëëÿðèíè þéðÿíÿí åëì; 

èãëèìøöíàñëûã. 

ÊËÈÌÀÒÎËÎÆÈ [éóí.] Êëèìàòîëîýèéàéà 

àèä, êëèìàòîëîýèéàéà ìÿíñóá îëàí. Êëèìàòîëîæè 

ìöøàùèäÿëÿð. 

ÊËÈÌÀÒÎËÎÃ [éóíàíúàäàí] Êëèìàòîëîýèéà 

ñàùÿñèíäÿ ÷àëûøàí àëèì, êëèìàòîëîýèéà 

ìöòÿõÿññèñè; èãëèìøöíàñ. 

ÊËÈÍÈÊ [éóíàíúàäàí] Êëèíèêàéà àèä îëàí, 

êëèíèêà èëÿ ÿëàãÿäàð îëàí. Êëèíèê øÿðàèò. // Êëèíèêàäà 

àïàðûëàí. Êëèíèê ìöàëèúÿ. Êëèíèê õÿñòÿõàíà. 

ÊËÈ´ÍÈÊÀ [éóí. êëèíèêå] Åéíè çàìàíäà òÿëÿáÿ 

ìÿøüÿëÿëÿðè èëÿ éàíàøû åëìè-òÿäãèãàò èøè 

àïàðûëàí õÿñòÿõàíà òèïëè ìöàëèúÿ ìöÿññèñÿñè. 

Ðàìàçàí áó êèìè ôèêèðëÿðëÿ êëèíèêàíûí ãàïûñûíäàí 

è÷ÿðè ýèðäè. Ìèð Úÿëàë. Ìöäèð êëèíèêàíûí 

ìÿñÿëÿëÿðèíäÿí ÿòðàôëû äàíûøäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊËÈÍÈÊÀ×Û, ÊËÈÍÈÑÒ èñ. [éóí.] Êëèíèêàäà 

èøëÿéÿí âÿ ïðàêòèêè ùÿêèìëèêäÿí ÿëàâÿ, 

åëìè ìöøàùèäÿ âÿ òÿäãèãàòëà äà ìÿøüóë îëàí 

ùÿêèì. 

ÊËÈÏ èñ. Âèäåîìàãíèòîôîí ëåíò éàçûñû. 

ÊËÈØÉ [ôð.] ìÿòá. Ñîíðàäàí êàüûç öçÿðèíäÿ 

÷àï åòìÿê ö÷öí ìåòàë âÿ éà òàõòà ïàð÷àñû 

öçÿðèíäÿ ãàçûëìûø ãàáàðûã ÷åðòéîæ, ïëàí âÿ ñ. 

øÿêëèíèí ñóðÿòè. ..Øåéõèí Ëîíäîíäà îõóäóüó 

çàìàí èíýèëèñ ãèéàôÿñèíäÿêè ðÿñìèíèí êëèøåñèíè 

äöçÿëòäèðäèê. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // ìÿú. Áàéàüû, 

êþùíÿëìèø, ÷åéíÿíìèø ñþç âÿ éà èôàäÿ. 

ÊËÓÁ [èíý.] 1. Ìöÿééÿí èúòèìàè ãðóïà, 

ïåøÿéÿ, ñÿíÿòÿ ìÿíñóá øÿõñëÿðèí áèðýÿ èñòèðàùÿòèíè, 

ÿéëÿíúÿñèíè, èäìàí ìÿøüÿëÿëÿðèíè 

âÿ ñ. òÿøêèë åäÿí èúòèìàè òÿøêèëàò. Øàùìàò êëóáó. 

Èäìàí êëóáó. Éàçû÷ûëàð êëóáó. 

2. Áó òÿøêèëàòûí éåðëÿøäèéè áèíà. [Ùöñåéí:] 

Ìÿí ñÿíÿ íÿ úöð áàøà ñàëûì, ýåäèðÿì êëóáà 

718 

ÊÎÀÃÓËÎÃÐÀÌ 

ðÿãñ åëÿìÿéÿ. Ñ.Ðÿùìàí. [Íóðèééÿ:] Áèçèì 

ìÿùÿëëÿäÿ êè÷èê áèð êëóá âàð èäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÊÍÎÏÊÀ [ùîëë.] 1. Êàüûçû, ïàð÷àíû âÿ ñ.- 

íè áÿðê áèð øåéÿ áÿðêèòìÿê ö÷öí éàñòû áàøëû 

ìûõúûã. Ñàäûãçàäÿ êàüûçëàðû êíîïêà èëÿ áÿðêèäÿí 

êþìÿê÷èëÿðèíÿ ýþñòÿðèø âåðèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Î, êíîïêàëàðû åùòèéàòëà ÷ûõàðûð, àáû 

éåðëè, çÿðèô íàõûøëû äèâàð êàüûçûíûí éûðòûëìàìàñûíà 

÷àëûøûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. Ìÿôòèëäÿêè åëåêòðèê úÿðÿéàíûíûí äþâðàíûíû 

áàüëàìàã âÿ ìöõòÿëèô ìåõàíèçìëÿðè èøÿ 

ñàëìàã ö÷öí áàñìà äöéìÿ. Åëåêòðèê çÿíýèíèí 

êíîïêàñû. – Ñÿäð éåíÿ áàéàãêû ôèêèðëÿðèíÿ 

ãàéûòäû, ÿëèíè êíîïêàéà äàéàäû, ýþçëÿìÿ îòàüûíäà 

ÿéëÿøÿí îðòàáîé îüëàí è÷ÿðèéÿ ýèðèá ãàïû 

àüçûíäà äóðäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÍÉÀÝÈÍÉÀ [ðóñ.] êþùí. Êíéàç àðâàäû. 

Áó þâðÿò êíéàýèíéà Íàòåëëà èìèø. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

Ùàúû äà êíéàýèíéàíûí êåôèíè ñîðóøäó, äîñòëóüóíà 

äàèð ñþçëÿðè éàðûòöðêúÿ, éàðûðóñúà äåäè. 


ÊÍÉÀÆÍÀ [ðóñ.] ßðÿ ýåòìÿìèø êíéàç 

ãûçû. Ýþçÿë êíéàæíà äþíÿðÿê íàòèãÿ äàâàìëû 

âÿ ìàðàãëû áèð íÿçÿð ñàëäû. Ëåðìîíòîâäàí. 

ÊÍÉÀÇ [ðóñ.] 1. Ãÿäèì Ðóñèéàäà: òàéôà, 

ãÿáèëÿ áàø÷ûñû; ãîøóí ðÿùáÿðè; ôåîäàëèçì èíêèøàô 

åòäèêúÿ – ôåîäàëëàð ñèíôèíèí éöêñÿê íöìàéÿíäÿñè, 

êíéàçëûüûí ùàêèìè. Êèéåâ êíéàçëàðû. 

2. ×àð Ðóñèéàñûíäà: áÿçè çàäÿýàí íÿñèëëÿðèíÿ 

íÿñëÿí êå÷ÿí ôÿõðè òèòóë (ÕÂÛÛÛ ÿñðäÿí 

áó òèòóë ÷àðûí ôÿðìàíû èëÿ äÿ âåðèëèðäè) âÿ áó 

òèòóëó äàøûéàí øÿõñ. Ãûç çÿíí åäûð, ñÿôÿðäÿí 

ýÿëèð êíéàç; Áèðäÿí ýþðöð áèð ãîíàãäûð òàíûíìàç. 

À.Ñÿùùÿò. [ßùìÿä:] Ñÿí ýåò êíéàçëàðäàí 

õÿáÿð àë, éàðàíàëëàðäàí õÿáÿð àë, .. îíäà 

áèëÿðñÿí êè, Àñëàí áÿé êèìäèð. Í.Âÿçèðîâ. 

[ßìèðàñëàí àüà:] ..Ìÿíèì îüëóì ðóñëàðûí 

êíéàç, ãðàô, áàðîí âÿ ãåéðè íöúÿáà þâëàäëàðûíäàí 

àðòûã âÿ ÿçèçìèø Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÊÍÉÀÇËÛÃ èñ. 1. òàð. Êíéàçûí èäàðÿñè àëòûíäà 

îëàí âèëàéÿò. Î çàìàíëàð Ìîñêâà Ñóçäàë 

êíéàçëûüûíûí ñÿðùÿäèíäÿ èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. êþùí. Êíéàç ðöòáÿñè âÿ ùöãóãó. Ìÿüðóð 

Òðîéåêóðîâ [Âåðåéñêèíèí] êíéàçëûã øÿðÿôèíè 

íÿçÿðÿ àëàðàã êíéàç Âåðåéñêèíè áèð äÿðÿúÿéÿäÿê 

þçöíÿ ìöñàâè ñàéäû, äÿâÿòè ãÿáóë 

åòäè. Ïóøêèíäÿí. 

ÊÎÀÃÓËÎÃÐÀÌ èñ. [ëàò. âÿ éóí.] Ãàí 

àíàëèçèíäÿ ãàíûí ëàõòàëàíìàñû áàðÿäÿ ãåéäëÿð.

ÊÎÀËÈ´ÑÈÉÀ 

ÊÎÀËÈ´ÑÈÉÀ èñ. [ëàò.] Èòòèôàã, áèðëÿøìÿ. 

ÊÎÁÀËÒ [ëàò.] êèì. 1. Ãûðìûçûéà ÷àëàí áÿðê 

àü ýöìöøö ìåòàë – êèìéÿâè åëåìåíò. Àéðûàéðû 

êèìéÿâè åëåìåíòëÿðäÿí èñÿ àëöìèíèóì, 

..ñöðìÿ, âîëôðàì, íèêåë, êîáàëò, ãóðüóøóí âÿ 

ðàäèîàêòèâ ìåòàëëàðûí éåíè éàòàãëàðûíûí àõòàðûøû 

õöñóñè ÿùÿìèééÿò êÿñá åäèð. Ì.Ãàøãàé. 

2. Ùÿìèí ìåòàëûí îêñèäèíäÿí ùàçûðëàíìûø 

òöíä-ýþé ðÿíýëè áîéà. 

ÊÎÁÓÄ áàõ ãàáà. Êîáóä ïàð÷à. Êîáóä 

àäàì. Êîáóä ùÿðÿêÿò. Êîáóä (ç.) úàâàá âåðìÿê. 

– Àüúà õàíûì çÿðèô ÿëèíè Ãàðàúà ãûçà 

óçàòäû, î äà êîáóä áàðìàãëàðû èëÿ îíóí ÿëèíè 

ñûõäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÊÎÁÓÄÚÀÑÛÍÀ çÿðô Êîáóä òÿðçäÿ, êîáóä 

øÿêèëäÿ, ãàáàúàñûíà. [Ñÿìÿä] ãàáàüûíäàêû 

ñòîëó êîáóäúàñûíà éàíà èòÿëÿäè, ïàë÷ûüà äþíìöø 

òîðïàã äþøÿìÿäÿ èðè ëÿïèðëÿð ãîéà-ãîéà 

ñöðÿòëÿ ÷ûõûá ãàïûíû ÷ûðïäû. È.Ùöñåéíîâ. 

ÊÎÁÓÄËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Êîáóäëàøäûðûëìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÊÎÁÓÄËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ áàõ ãàáàëàøäûðûëìàã. 

ÊÎÁÓÄËÀØÄÛÐÌÀ “Êîáóäëàøäûðìàã”- 


ÊÎÁÓÄËÀØÄÛÐÌÀÃ áàõ ãàáàëàøäûðìàã. 

ÊÎÁÓÄËÀØÌÀ “Êîáóäëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÁÓÄËÀØÌÀÃ áàõ ãàáàëàøìàã. Èøëÿìÿêäÿí 

ÿëëÿðè êîáóäëàøûá. – Éàçäà âÿ éàéäà 

ùàâàíûí ðöòóáÿòè çÿðèô ÷àé éàðïàãëàðûíû êîáóäëàøìàãäàí 

ãîðóéóð. Á.Òàëûáëû. Ðöñòÿìÿ 

åëÿ ýÿëäè êè, àðâàäûíûí ÿëè áÿðêèìèø âÿ êîáóäëàøìûøäûð. 


ÊÎÁÓÄËÓÃ áàõ ãàáàëûã. 

ÊÎÁÓÄÉÓÍËÓ áàõ ãàáàéóíëó. Êîáóäéóíëó 


ÊÎÁÓÐ áàõ ãîáóð. Ãî÷ó ìàóçåðèíè êîáóðóíäàí 

÷ûõàðäûá éîõëàäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÓÁÇÀ [òöðê. “ãîáóç”äàí] Áàðìàãëà ÷àëûíàí 

ãÿäèì Óêðàéíà ìóñèãè àëÿòè. 

ÊÎÄ [ôð.] Äèïëîìàòèê, ùÿðáè âÿ á. ìÿëóìàòû 

òåëåãðàôëà, ðàäèî èëÿ âåðìÿê, ñèãíàëèçàñèéà 

âÿ ñ. ìÿãñÿäëÿð ö÷öí èøëÿäèëÿí øÿðòè èøàðÿëÿð 

ñèñòåìè. Òåëåãðàô êîäó. Ñèãíàë êîäó. Êîä 

èëÿ õÿáÿð âåðìÿê. 

ÊÎÄÀË èñ. Âÿùøè ùåéâàíëàðû òóòìàã ö÷öí 

ãàçûëûá öñòö ÷ûð-÷ûðïû èëÿ þðòöëÿí ÷óõóð éåð; òÿëÿ. 

ÊÎÊÀÈÍÈÇÌ 

ÊÎÄÅÈ´Í [éóí.] ÿúç. Òîç øÿêëèíäÿ þñêöðÿê 

äÿðìàíû. 

ÊÎÄÅÊÑ [ëàò. úîäåõ – êèòàá] 1. Ãàíóíëàðûí 

ñèñòåìÿ ñàëûíìûø òîïëóñó, ìÿúÿëëÿ. 

2. ìÿú. ßõëàã, ÿãèäÿ, ýþðöø, àäÿò íîðìàëàðû 


ÊÎÔÅÈÍ [ùîë. êîôôèå, ÿñëè ÿð.] Ãÿùâÿíèí, 

÷àé éàðïàãëàðûíûí òÿðêèáèíäÿ îëàí, òÿáàáÿòäÿ 

èøëÿíÿí áèð ìàääÿ. Êîôåèí éîðüóíëóüó àëûá 

çåùíè àðòûðûð âÿ îíó äà àðòûã è÷ìÿê çÿðÿðäèð. 


ÊÎÔÒÀ [ðóñ.] Ãûñà, áåëÿ ãÿäÿð îëàí ãàäûí 

öñò ïàëòàðû. Ñÿëèìíàç áèðäÿí ÿëèíè äþøöíÿ àòäû, 

àëò êþéíÿéè èëÿ êîôòàñûíûí àðàñûíäà ýèçëÿòäèéè 

áàëàúà áèð êàüûçû ÷ûõàðûá îüëóíà óçàòäû. 

Ì.Ùöñåéí. Àðâàäûí ÿéíèíäÿ ÷ÿùðàéû èïÿê 

êîôòà .. âàðäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÊÎÔÒÀËÛÃ ñèô. Êîôòà ö÷öí éàðàðëû, êîôòà 

ö÷öí îëàí. 

ÊÎÔÒÀ-ÒÓÌÀÍ èñ. Êîôòà âÿ òóìàíäàí 

èáàðÿò ãàäûí ïàëòàðû. [Ñÿëèìíàçûí] ÿéíèíäÿ 

ãûðìûçû èïÿêäÿí êîôòà-òóìàí, àéàüûíäà éàñòûäàáàí 

ãûðìûçû òóôëè âàðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÎÜÀ èñ. ìÿù. Áèð øåéè òóòóá ÷ÿêìÿê ö÷öí 

óúó ãàðìàãëû àüàú; ãàðìàã. Òÿíäèð êîüàñû. 

×îáàí êîüàñû. Àëìà àüàúûíûí áóäàüûíû 

êîüà èëÿ ÿéìÿê. Êîüàéà äþíìÿê – ÿéèëìÿê, 

áöêöëìÿê. Éàðûí ùÿñðÿòèíäÿí, äöíéà 

ãÿìèíäÿí; ßéèëèá ãàìÿòèì êîüàéà äþíäö. 

Ìîëëà Úöìÿ. 

ÊÎÜÓØ èñ. Áþéöê àüàúëàðûí ýþâäÿñè è÷èíäÿêè 

áîøëóã. Ýöëëö ãûç ìåøÿäÿ àüëàéà-àüëàéà 

ýÿçèðäè. Ýÿëäè, áèð àüàú êîüóøó òàïäû, îðàíû 

þçöíÿ ìÿñêÿí åëÿäè. (Íàüûë). Àüàúûí ýåíèø 

êîüóøóíäà éàé ôÿñëè ÷àé÷û Ìöðñÿë áèð íå÷ÿ 

õàë÷à ñàëûá ÷àé ñàòàðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÎÜÓØËÀÍÌÀ “Êîüóøëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÜÓØËÀÍÌÀÃ ô. Êîüóø ÿìÿëÿ ýÿëìÿê, 

êîüóø à÷ûëìàã. 

ÊÎÜÓØËÓ ñèô. Êîüóø ÿìÿëÿ ýÿëìèø, êîüóøó 

îëàí. Êîüóøëó àüàú. 

ÊÎÊÀÈÍ [èñï.] Êîêà áèòêèñèíèí éàðïàãëàðûíäàí 

àëûíàí íàðêîòèê âÿ àüðûêÿñÿí çÿùÿðëè 

ìàääÿ. 

ÊÎÊÀÈÍ×ßÊßÍ, ÊÎÊÀÈÍ×È èñ. Êîêàèí 

÷ÿêÿí àäàì, êîêàèí äöøêöíö. 

ÊÎÊÀÈÍÈÇÌ [èñï. úîúàèíà-äàí] Êîêàèíÿ 

ìöáòÿëà îëìà, êîêàèí äöøêöíëöéö. // Äàèìà 

719

ÊÎÊÀÈÍËÈ 

êîêàèíäÿí çÿùÿðëÿíìÿ íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿëÿ 

ýÿëÿí ðóùè õÿñòÿëèê. 

ÊÎÊÀÈÍËÈ ñèô. Êîêàèíè îëàí, òÿðêèáèíäÿ 

êîêàèí îëàí. 

ÊÎÊÀÐÄÀ [ôð.] Ðÿñìè ïàïàãëàðà âóðóëàí 

ìöÿééÿí ôîðìàäà íèøàí. 

ÊÎÊÀÐÄÀËÛ ñèô. Êîêàðäà òàõûëìûø, êîêàðäàñû 

îëàí. Êîêàðäàëû ôóðàæêà. – Àõàð ñóéóí 

öçöíäÿ; Êîêàðäàëû ýþé øàïêàëàð. Ñ.Âóðüóí. 

ÊÓÊÊËÀÐ [éóí. êîêêîñ-äàí] òèá. Áèðùöúåéðÿëè 

éóìðó îðãàíèçìëÿð (áàêòåðèéàëàð). 

ÊÎÊÓÑ èñ. [èñï.] 1. Ùèíä ãîçó àüàúû. 

2. Ùèíä ãîçó. 

ÊÎÊÑ [àëì.] Ùàâà äàõèë îëìàäàí êþçÿðäèëìÿ 

éîëó èëÿ äàø êþìöðäÿí, òîðôäàí âÿ 

ñ.-äÿí àëûíàí áÿðê éàíàúàã íþâö. 

ÊÎÊÑËÀÌÀ “Êîêñëàìàã”äàí ô.èñ. Êîêñëàìà 

ïðîñåñè. 

ÊÎÊÑËÀÌÀÃ áàõ êîêñëàøäûðìàã. 

ÊÎÊÑËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Êîêñëàøäûðûëìàã”- 


ÊÎÊÑËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. Êîêñà ÷åâðèëìÿê 

(äàø êþìöð, òîðô âÿ ñ.). 

ÊÎÊÑËÀØÄÛÐÌÀ “Êîêñëàøäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÊÎÊÑËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. Êîêñà ÷åâèðìÿê 

(äàø êþìöðö, òîðôó âÿ ñ.). 

ÊÎÊÑËÀØÌÀ “Êîêñëàøìàã”äàí ô.èñ. 

Êîêñëàøìà ãàáèëèééÿòè. Êîêñëàøìà äÿðÿúÿñè. 

ÊÎÊÑËÀØÌÀÃ ô. Êîêñà ÷åâðèëìÿê (äàø 

êþìöð, òîðô âÿ ñ.). Áó êþìöð éàõøû êîêñëàøûð. 

ÊÎÊÒÉÉË [èíý. úîúòàëë – õîðóç ãóéðóüó] 

Ìöõòÿëèô ñïèðòëè è÷êèëÿðÿ ÿäâèééàò, ìåéâÿ 

øèðÿñè, ãÿíä âÿ ñ. ãàòûëìûø ñïèðòëè è÷êè. // Ìöõòÿëèô 

ãóðó ìåéâÿ øèðÿëÿðèíäÿ ùÿëë îëóíìóø 

äîíäóðìà ùàëûíäà ñÿðèíëÿäèúè è÷êè. 

ÊÎË èñ. Òîðïàãäàí ãîë-áóäàã øÿêëèíäÿ 

àéðûëàí àë÷àã, àüàúàîõøàð áèòêè. Éàñÿìÿí êîëó. 

Ãàðàòèêàí êîëó. ×àé êîëó. Íàð êîëó. – Êîëëàðûí 

âÿ àüàúëàðûí áóäàüû àðàñûíäà îõóéàí 

ãóøëàð äà éóâàëàðûíà ÷ÿêèëìÿêäÿ èäèëÿð. 

Ù.Íÿçÿðëè. [Ñÿìÿä] ÷ÿïÿðèí êþëýÿñèíäÿ 

éàøûë ãàëìûø íàð êîëëàðûíûí äèáèíÿ àðõ ÷ÿêäè, 

ñóâàðäû. È.Ùöñåéíîâ. Êîëà éàòìàã (ýèðìÿê) 

– êîëóí äàëûíäà âÿ éà è÷èíäÿ ýèçëÿíìÿê. 

[Úóìà] àðà ãàðûøäûüûíäàí âÿ ÷àõíàøìàäàí 

èñòèôàäÿ åäÿðêÿí àíúàã ùàðà ýåäÿúÿéèíè 

áèëìÿäÿí äàéàíûá êîëà éàòäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

720 

ÊÎËÁÀÑÀ×Û 

◊ (Áó êîë) ñÿí (î) ýèðÿí êîë äåéèë – ñÿí 

(î) áàúàðàí èø äåéèë, ñÿíèí (îíóí) ùöíÿðè 

äåéèë, ñÿí áàúàðìàçñàí (î áàúàðìàç). [Ùàúû 

Ìóðàä:] Èìðàí äà èñòÿäè êè, àòàñû Øåéõ ßëèäÿí 

ãàëàí ìàëû ìÿíäÿí èñòÿñèí, ýþðäö êè, õåéð, 

î, ýèðÿí êîë äåéèë. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Äèëáÿð õàíûì:] 

Úÿáè, áó êîë ñÿí ýèðÿí êîë äåéèë ùà, 

þçöíö ýþçëÿ! Í.Âÿçèðîâ. 

ÊÎËÀ ñèô. Ýþäÿê áóéíóçó îëàí; ýþäÿêáóéíóç. 

Êîëà êå÷è. – [Àòàø:] Àòàëàð ñþçöäöð 

êè, êîëà ãî÷óí ãèñàñû áóéíóçëó ãî÷äà ãàëìàç. 


ÊÎËÀÁÓÉÍÓÇ(ËÓ) ñèô. Áóéíóçó ýþäÿê 

îëàí, áóéíóçó ãûñà. Êîëàáóéíóç ãîéóí. – 

Éóñèô éÿùÿðèíèí òÿðêèíäÿ äîëó õóðúóí îëàí 

ãÿìÿð ìàäéàíû òÿðïÿäèá, êîëàáóéíóç èíÿéè 

ãàáàüûíà ãàòàðàã êÿíäÿ òÿðÿô ñöðäö. ß.Àáàñîâ. 

ÊÎËÀÙÖÐßÍ ñèô. äàí. Áîø éåðÿ ùöðÿí, 

áîø-áîøóíà ùöðÿí (èò ùàããûíäà). [Ìÿøÿäè 

Úàùàíýèð:] ..Êîëàùöðÿí êþïÿêëÿð êèìè àüçûíû 

éóõàðû òóòäó. Ìèð Úÿëàë. // ìÿú. Ãûøãûðûã÷û, 

áÿðêäÿí äàíûøàí. 

ÊÎËÀÂÀÒ èñ. ìÿù. ßêèí ÿêìÿê ö÷öí 

êîë-êîñó éàíäûðûëûá òÿìèçëÿíìèø éåð. Êîëàâàò 

éåðèí òàõûëû éàõøû îëàð. 

◊ Êîëàâàò êþñþâöíÿ äþíìÿê äàí. – ÷îõ 

èøëÿìÿêäÿí, ÿçèééÿò ÷ÿêìÿêäÿí àðûãëàìàã, 

çÿèô äöøìÿê, ïèñ ýöíÿ ãàëìàã. 

ÊÎËÀÇ èñ. Äèáè éàñòû åíñèç ãàéûã. Ñîéóã 

ùàâàäà äÿíèç âÿ éà ýþëäÿ þðäÿê äÿñòÿëÿðèíè 

îâëàéàí îâ÷ó êè÷èê ãàéûã âÿ éà êîëàçû éàõøû 

ñöðÿ áèëìÿëèäèð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÊÎËÀÇ×Û èñ. Êîëàç ãàéûã÷ûñû. 

ÊÎËÁÀ [àëì.] Êèìéà ëàáîðàòîðèéàëàðûíäà 

ìàéåëÿðè ãûçäûðìàã ö÷öí èøëÿäèëÿí äàð óçóí 

áîüàçëû, àäÿòÿí ýèðäÿ âÿ éà êîíóñøÿêèëëè øöøÿ 

ãàá. 

ÊÎËÁÀÚÛÃ èñ. Áàëàúà êîëáà, êè÷èê êîëáà. 

ÊÎËÁÀÑÀ èñ. [ðóñ. ÿñëè òöðê.] Õöñóñè ñóðÿòäÿ 

ãèéìÿ åäèëìèø ÿòäÿí ùàçûðëàíàðàã áàüûðñàã 

âÿ éà ñó êå÷èðìÿéÿí ñöíè øÿôôàô ãàáûüà 

áöêöëìöø éåéèíòè ìÿùñóëó. Êîëáàñà 

èñòåùñàëû. Êîëáàñà ñåõè. Ìàë ÿòèíäÿí êîëáàñà. 

Ãîéóí êîëáàñàñû. Ìèíäèê ìàøûíëàðà, òÿééàðÿëÿðÿ; 

Âåðäèê êîëáàñàéà áèç Ãûðàòëàðû... 

Ùÿìèøÿ èðÿëè! Ýåðè äþíìÿäèê. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÊÎËÁÀÑÀ×Û èñ. Êîëáàñà ùàçûðëàéàí àäàì. 

// êþùí. Êîëáàñà ñàòàí àäàì.

ÊÎËÁÀÑÀËÛÃ 

ÊÎËÁÀÑÀËÛÃ ñèô. Êîëáàñà ö÷öí éàðàðëû, 

êîëáàñà ö÷öí àéðûëìûø. Êîëáàñàëûã ÿò. 

ÊÎËÁÀÑÀÐ áàõ êîëëóã. 

ÊÎË×ÅÄÀÍ Áÿçè ìåòàëëàðûí (äÿìèð, íèêåë, 

ìèñ âÿ ñ.) ñöðìÿ, êöêöðä, àðñåíëÿ áèðëÿøìÿñèíäÿí 

èáàðÿò ìèíåðàëëàðûí öìóìè àäû. Ðåñïóáëèêàìûçûí 

ôàéäàëû ãàçûíòûëàðû è÷ÿðèñèíäÿ 

ïèðèò âÿ éà êöêöðä êîë÷åäàíû éàòàãëàðû ýþðêÿìëè 

éåð òóòóð. Ì.Ãàøãàé. 

ÊÎË×ÅÄÀÍËÛ ñèô. Òÿðêèáèíäÿ êîë÷åäàí 

îëàí. Êîë÷åäàíëû ñöõóðëàð. 

ÊÎËÅÍÊÎÐ [ôð.] Éàïûøãàí ùîïäóðóëìóø 

àü âÿ éà áèððÿíýëè ïàìáûã ïàð÷à íþâö. 

// Êîëåíêîðäàí ãàéðûëìûø (òèêèëìèø). Êîëåíêîð 

úèëä. Êîëåíêîð êþéíÿê. 

ÊÎËÕÎÐÓÇÓ èñ. ìÿù. Ãûðãîâóë. 

ÊÎËÕÎÇ èñ. òàð. [ðóñ. “êîëëåêòèâíîå õîçÿéñòâî” 

ñþç. èõòèñàðû] Êîëëåêòèâ òÿñÿððöôàò – 

ÑÑÐÈ-äÿ èðè, éöêñÿê ñÿâèééÿäÿ ìåõàíèêëÿøäèðèëìèø 

êÿíä òÿñÿððöôàòûíû åëëèêëÿ àïàðìàã 

ö÷öí ÕÕ ÿñðèí 30-80-úè èëëÿðèíäÿ êÿíä 

çÿùìÿòêåøëÿðèíèí ñîñèàëèñò òèïëè èñòåùñàë 

áèðëÿøìÿñè; êÿíä òÿñÿððöôàò àðòåëè. Ãàáàãúûë 

êîëõîç. – [Ôÿðìàí] ýþçöíö à÷àðêÿí þçöíö 

êîëõîçäà ýþðìöøäö. ß.Ñàäûã. Êîëõîç 

áàçàðû – êÿíä çÿùìÿòêåøëÿðèíèí þç ùÿéÿòéàíû 

òÿñÿððöôàòëàðûíäàí ýþòöðäöêëÿðè âÿ þç 

øÿõñè åùòèéàúëàðûíäàí àðòûã ãàëàí êÿíä òÿñÿððöôàòû 

ìÿùñóëëàðûíû ñàòäûãëàðû áàçàð. 

ÊÎËÕÎÇ×Ó èñ. òàð. Êîëõîç öçâö îëàí 

êÿíäëè, êîëõîç öçâö. Àðàáàíû ñöðÿí ãûñàáîé, 

éîüóí áèð êîëõîç÷ó èäè. Ì.Ùöñåéí. Ìàøûí áèð 

äÿñòÿ êîëõîç÷óíóí éàíûíäàí êå÷äè. Ñ.Ðÿùìàí. 

Ãàðà êèøè äÿ êîëõîç÷óëàðûí ÷îõó êèìè .. èøëÿéèð(äè). 


ÊÎËÕÎÇËÀØÄÛÐÌÀ “Êîëõîçëàøäûðìàã”- 


ÊÎËÕÎÇËÀØÄÛÐÌÀÃ ô. äàí. Êîëëåêòèâëÿøäèðìÿê, 

åëëèêëÿøäèðìÿê (êÿíä òÿñÿððöôàòûíûí 

èñòåùñàë âàñèòÿëÿðèíè). 

ÊÎËÕÎÇËÀØÌÀ äàí. “Êîëõîçëàøìàã”- 

äàí ô.èñ. [Áàéðàì:] Ìóðàä, áèëèðñÿí êè, êîëõîçëàøìà 

âàõòû ìÿí ÷îõ ÿçèééÿò ÷ÿêìèøÿì. 

ß.Âÿëèéåâ. Áó ùåéðÿòÿ ñÿáÿá, äåìÿê îëàð êè, 

ùàìûñû êîëõîçëàøìàäàí ñîíðà òèêèëÿí öñòö 

ãûðìûçû êèðÿìèòëè åâëÿð äåéèëäè.. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÊÎËÕÎÇËÀØÌÀÃ ô. äàí. Êîëëåêòèâ òÿñÿððöôàòäà 

áèðëÿøìÿê; êîëëåêòèâëÿøìÿê, åëëèêëÿøìÿê 

(êÿíä òÿñÿððöôàòûíûí èñòåùñàë âàñèòÿëÿðè 


ÊÎËËÅÝÈÉÀ 

ÊÎËÈ´Ò [éóí. úîëîí – éîüóí áàüûðñàã] òèá. 

Éîüóí áàüûðñàüûí èëòèùàáû. 

ÊÎËÈÒËÈ ñèô. Êîëèòè îëàí. 

ÊÎË-ÊÎÑ òîï. 1. Áèð-áèðèíÿ ãàðûøìûø, äîëàøìûø 

ìöõòÿëèô êîëëàð; êîëëóã. Èëàíëàð ôûøûëäàéûð 

êîë-êîñëàð àðàñûíäà. Ñ.Ðöñòÿì. Áÿçè 

éåðëÿðè ãàëûí êîë-êîñ áàñìûøäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. ìÿú. Çèð-çèáèë, éàðàðñûç, ëàçûìñûç øåéëÿð 

ìÿíàñûíäà. 

ÊÎË-ÊÎÑËÓ ñèô. Êîë-êîñ îëàí, êîë-êîñ 

áàñìûø. Êîë-êîñëó äÿðÿ (úûüûð). – Ìÿðêÿçäÿí 

óçàã .. êîë-êîñëó, èëàí-÷àéàíëû áèð äöçäÿ Ýöëëöúÿ 

êÿíäè áèíà îëóíìóøäóð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÊÎË-ÊÎÑËÓÃ èñ. Êîë-êîñ áàñìûø éåð; 

êîëëóã. Ãàéàíûí äèáè éàìàí êîë-êîñëóã èäè. 

“Êîðîüëó”. Êÿùÿð àüçûíû ïàë÷ûãëû úûüûðäàí 

êîë-êîñëóüà ñàëäû. Ì.Èáðàùèìîâ. Ùÿð òÿðÿô 

àüàúëûã âÿ êîë-êîñëóãëà þðòöëö èäè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÊÎËÃÛÐÀÍ èñ. õöñ. Êîëëàðû ÷ûõàðàí âÿ äîüðàéàí 

ìàøûí. 

ÊÎËÃÎÒÃÀ èñ. [ðóñ.] Òóìàí âÿ úîðàáäàí 

èáàðÿò óøàã âÿ éà ãàäûí ýåéèìè. 

ÊÎËËÀÌÀ “Êîëëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎËËÀÌÀÃ ô. Êîëëà þðòìÿê, êîëäàí ÷ÿïÿð 

÷ÿêìÿê. Òàéàíûí ÿòðàôûíû êîëëàìàã. 

ÊÎËËÀÍÌÀ “Êîëëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎËËÀÍÌÀÃ ô. 1. Êîëëà þðòöëìÿê, êîë 

áàñìàã. 

2. Êîë øÿêëèíè àëìàã, êîë êèìè îëìàã. Íàð 

àüàúû êîëëàíûá. 

ÊÎËËÀØÌÀ “Êîëëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎËËÀØÌÀÃ áàõ êîëëàíìàã. 

ÊÎËËÉÆ [èíý. úîëëåýå] Áèð ñûðà õàðèúè þëêÿëÿðäÿ 

îðòà âÿ éà àëè ìÿêòÿá. 

ÊÎËËÅÝÈÀË ñèô. [ëàò. úîëëåýèóì-äàí] 

Êîëëåýèéà (áèð ãðóï øÿõñ) òÿðÿôèíäÿí ùÿéàòà 

êå÷èðèëÿí. Êîëëåýèàë ðÿùáÿðëèê. Ìÿñÿëÿíèí êîëëåýèàë 

ñóðÿòäÿ ùÿëë åäèëìÿñè. 

ÊÎËËÅÝÈÀËËÛÃ èñ. Èøè òÿêáàøûíà äåéèë, 

êîëëåýèàë ñóðÿòäÿ (áèðýÿ) èäàðÿ âÿ ùÿëëåòìÿ 

ïðèíñèïè. 

ÊÎËËÉÝÈÉÀ [ëàò. úîëëåýèóì-äàí] 1. Èíçèáàòè, 

ìÿøâÿðÿò÷è âÿ éà ñÿðÿíúàì÷û îðãàíû 

òÿøêèë åäÿí âÿçèôÿëè øÿõñëÿðäÿí èáàðÿò ùåéÿò. 

Ìààðèô Íàçèðëèéèíèí êîëëåýèéàñû. Êîëëåýèéàíûí 

ãÿðàðû. 

2. Èíãèëàáäàí ãàáàãêû Ðóñèéàäà: áÿçè ìÿðêÿçè 

ùþêóìÿò èäàðÿëÿðèíèí àäû. 

721

ÊÎËËÅÊÑÈÎÍÅÐ 

ÊÎËËÅÊÑÈÎÍÅÐ [ëàò.] áàõ êîëëåêñèéà÷û. 

ÊÎËËÅÊÑÈÎÍÅÐËÈÊ áàõ êîëëåêñèéà÷ûëûã. 

ÊÎËËÅÊÑÈÉÀ [ëàò.] Åëìè, áÿäèè âÿ òàðèõè 

ÿùÿìèééÿòè îëàí øåéëÿðèí ìöÿééÿí ñèñòåì 

öçðÿ äöçöëìöø òîïëóñó. Ãÿäèì ïóëëàð êîëëåêñèéàñû. 

Ìèíåðàëëàð êîëëåêñèéàñû. Ìàðêàëàð 

êîëëåêñèéàñû. – Éàé ýåúÿëÿðè ëàìïà èøûüûíà 

ýÿëÿí úöúöëÿðè äÿ éûüûá ñàõëàìàã, öçÿðèíäÿ 

ìöøàùèäÿ àïàðìàã âÿ áÿçèëÿðèíäÿí êîëëåêñèéà 

ùàçûðëàìàã ôàéäàñûç îëìàç. Ú.Úÿáðàéûëáÿéëè. 

Äàðâèí .. ÷îõëó ìèíåðàëëàð, áèòêèëÿð âÿ 

úöúöëÿð éûüûá ñÿëèãÿ èëÿ îíëàðäàí êîëëåêñèéà 

ùàçûðëàéûðäû. Ì.Àõóíäîâ. 

ÊÎËËÅÊÑÈÉÀ×Û èñ. Êîëëåêñèéà òîïëàéàí, 

êîëëåêñèéà÷ûëûãëà ìÿøüóë îëàí. Ìàðêà êîëëåêñèéà÷ûñû. 

ÊÎËËÅÊÑÈÉÀ×ÛËÛÃ èñ. Áèð ìÿøüÿëÿ êèìè 

êîëëåêñèéà òîïëàìà ìÿøüóëèééÿòè. 

ÊÎËËÅÊÒÈ´Â [ëàò.] Öìóìè ìÿãñÿä, éàõóä 

áèðýÿ èøëÿìÿê ö÷öí áèðëÿøìèø àäàìëàð 

òîïëóñó. Åëìè êîëëåêòèâ. Áÿäèè þçôÿàëèééÿò êîëëåêòèâè. 

Âàùèä áèð êîëëåêòèâ éàðàòìàã. – 

[Àëìàç:] Ýÿðÿê åëëèê âàðëàíñûí, êîëëåêòèâ 

âàðëàíñûí. Ú.Úàááàðëû. // Áèð ìöÿññèñÿ, èäàðÿ 

âÿ éà òÿøêèëàòûí òÿðêèáèíÿ äàõèë îëóá ùÿìèøÿ 

áèð éåðäÿ èøëÿéÿí àäàìëàð ãðóïó. Èíñòèòóòóí 

êîëëåêòèâè. Ìöÿëëèì êîëëåêòèâè. Çàâîäóí êîëëåêòèâè. 

– [Ãîøãàð:] Áöðîíóí, êîëëåêòèâèí ðÿéè 

èëÿ ùåñàáëàøìàã ëàçûìäûð. Ìèð Úÿëàë. // ñèô. 

âÿ çÿðô ìÿíàñûíäà. Öìóìè, áèðýÿ. Êîëëåêòèâ 

èø. Êîëëåêòèâ ðÿùáÿðëèê. Êîëëåêòèâ èøëÿìÿê. Êîëëåêòèâ 

ñóðÿòäÿ ìöçàêèðÿ åòìÿê. Êîëëåêòèâ 

ìöãàâèëÿ – ÿìÿê øÿðàèòè ùàããûíäà ùÿìêàðëàð 

èòòèôàãû èëÿ èäàðÿ, ìöÿññèñÿ âÿ ñ. ìöäèðèééÿòè 

àðàñûíäà áàüëàíàí ìöãàâèëÿ. Êîëëåêòèâ 

òÿñÿððöôàò – áàõ êîëõîç. 

ÊÎËËÅÊÒÈÂ×È èñ. Êîëëåêòèâèçìèí àðäûúûë 


ÊÎËËÅÊÒÈÂ×ÈËÈÊ èñ. Êîëëåêòèâè ñåâìÿ, 

ùÿìèøÿ êîëëåêòèâ è÷ÿðèñèíäÿ îëìà. Êîëëåêòèâ÷èëèê 

ùèññè. Êîëëåêòèâ÷èëèê ïñèõîëîýèéàñû. 

ÊÎËËÅÊÒÈÂÈÑÒ áàõ êîëëåêòèâ÷è. 

ÊÎËËÅÊÒÈÂÈÇÌ [ëàò.] Øöóðëó ñóðÿòäÿ 

øÿõñè ìÿíàôåéè èúòèìàè ìÿíàôåéÿ òàáå åòìÿê 

ÿñàñûíäà öìóìèëèê âÿ éîëäàøúàñûíà ÿìÿêäàøëûã 

ïðèíñèïè; êîëëåêòèâ÷èëèê. 

722 

ÊÎËËÎÊÂÈÓÌ 

ÊÎËËÅÊÒÈÂËßØÄÈÐÈËÌß “Êîëëåêòèâëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. Êÿíä òÿñÿððöôàòûíûí 

êîëëåêòèâëÿøäèðèëìÿñè. 

ÊÎËËÅÊÒÈÂËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Êîëëåêòèâëÿøäèðìÿ 

ùÿéàòà êå÷èðèëìÿê, êîëëåêòèâèí 

ìàëû åäèëìÿê. 

ÊÎËËÅÊÒÈÂËßØÄÈÐÌß “Êîëëåêòèâëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. Êÿíääÿ êîëëåêòèâëÿøäèðìÿ. 

Êîëëåêòèâëÿøäèðìÿ óüðóíäà ìöáàðèçÿ. 

ÊÎËËÅÊÒÈÂËßØÄÈÐÌßÊ ô. Êîëëåêòèâëÿøìÿíè 

ùÿéàòà êå÷èðìÿê, êîëëåêòèâèí ìàëû 

åòìÿê, êîëõîçëàðäà áèðëÿøäèðìÿê. Êÿíä òÿñÿððöôàòûíû 

êîëëåêòèâëÿøäèðìÿê. 

ÊÎËËÅÊÒÈÂËßØÌß “Êîëëåêòèâëÿøìÿê”- 

äÿí ô.èñ. òàð. Êîëõîçëàðäà áèðëÿøìÿ, ñîñèàëèçì 

ïðèíñèïëÿðè ÿñàñûíäà öìóìèëÿøìÿ. 

Êÿíääÿ êîëëåêòèâëÿøìÿ. Êîëëåêòèâëÿøìÿ èøèíÿ 

ðÿùáÿðëèê åòìÿê. 

ÊÎËËÅÊÒÈÂËßØÌßÊ ô. Êîëëåêòèâëÿøìÿ 

ùÿéàòà êå÷ìÿê, êîëëåêòèâèí ìàëû îëìàã; 

êîëõîçäà áèðëÿøìÿê. 

ÊÎËËÅÊÒÈÂËÈÊ áàõ êîëëåêòèâèçì. 

ÊÎËËÉÊÒÎÐ [ëàò.] 1. õöñ. Áèð øåéè þç 

òàáåëèéèíäÿ îëàí òÿøêèëàòëàðäàí òîïëàìàã, ùàáåëÿ 

îíëàðûí àðàñûíäà ïàéëàøäûðûëìàãëà ìÿøüóë 

îëàí èäàðÿ. Êèòàáõàíà êîëëåêòîðó. 

2. òåõ. Áàøãà êàíàë âÿ éà áîðóëàðäàí ýÿëÿí 

ìàéå âÿ éà ãàçëàðû òîïëàéûá àïàðàí áþéöê 

êàíàë âÿ éà áîðó. Êàíàëèçàñèéà êîëëåêòîðó. 

3. òåõ. Äèíàìîìàøûíûí äÿéèøÿí åëåêòðèê úÿðÿéàíûíû 

äàèìè úÿðÿéàíà ÷åâèðÿí ùèññÿñè. Äèíàìîìàøûíûí 

êîëëåêòîðó. 

4. Ôàéäàëû ãàçûíòû, òîðïàã âÿ ñ. íöìóíÿëÿðèíè 

òîïëàéàí, îíëàðûí òÿñâèðèíè âåðÿí âÿ ãîðóéóá 

ñàõëàéàí àäàì. 

ÊÎËËÅÊÒÎÐËÓ ñèô. òåõ. Êîëëåêòîðó îëàí 

(áàõ êîëëåêòîð 2 âÿ 3-úö ìÿíàëàðäà). 

ÊÎËËÓÈÄ [éóí. êîëëà – éàïûøãàí âÿ åèäîñ 

– áÿíçÿð] êèì. Ìÿùëóëó öçâè ïÿðäÿëÿðäÿí 

êå÷ìÿéÿí, êðèñòàëëàøìàéàí ìàääÿ (çöëàë, 

íèøàñòà, éàïûøãàí âÿ ñ.). 

ÊÎËËÎÈÄÀË ñèô. [éóí. êîëëà âÿ åèäîñ-äàí] 

êèì. Êîëëîèäÿ õàñ îëàí, êîëëîèä õàññÿëÿðèíÿ 

ìàëèê îëàí. Êîëëîèäàë ìÿùëóë. Êîëëîèäàë 

ìàääÿ. 

ÊÓËËÎÊÂÈÓÌ èñ. [ëàò.] 1. Òÿëÿáÿëÿðèí 

áèëèê ñÿâèééÿñèíè éîõëàìàã öñóëëàðûíäàí áèðè 

(ñåìåñòð îðòàñû). 

2. Ìÿðóçÿëÿðèí ìöçàêèðÿ ìÿúëèñè.

ÊÎËËÓ 

ÊÎËËÓ ñèô. Êîë áàñìûø, êîë ÷îõ îëàí. 

Êîëëó éåð. Êîëëó éàìàú. 

ÊÎËËÓ-ÊÎÑËÓ áàõ êîë-êîñëó. Êÿíäàðàñû 

êîëëó-êîñëó âÿ äÿðÿëè-òÿïÿëè áîøëóãäàí 

êîëõîç ùÿéÿòèíÿ óçàíàí úûüûðûí áàøûíäà áÿñòÿáîéëó 

áèð ãûç ýþðöíäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÎËËÓÃ èñ. Êîëëàðäàí èáàðÿò ñàùÿ; êîëó 

÷îõ îëàí, êîë áàñìûø éåð. Êîëëóüó ãûðìàã. 

Êîëëóãäà ýèçëÿíìÿê. [Òàðâåðäè:] Ìÿíèì 

êîëëóã è÷èíäÿ èêè éöç éîëäàøûì éàòûð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ..Ñûõ êîëëóãäàí éàâàøéàâàø 

áàùàðûí äèð÷ÿëäèá äèëÿ ýÿòèðäèéè ãóøëàðûí 

ïû÷ûëòûñû óúàëûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. // Ñèô. 

ìÿíàñûíäà. Êîëëóã ñàùÿ. – Àááàñ ãóëàí÷àð 

éûüà-éûüà ÷ÿìÿíäÿí õåéëè óçàãëàøûá áèð êîëëóã 

äÿðÿéÿ äöøìöøäö. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Äÿùíÿíèí 

éóõàðû òÿðÿôè êîëëóã, ãàéàëûã áèð éåð èäè. 


ÊÎËÎÄÊÀ èñ. [ðóñ.] Ôÿõðè íèøàíëàðû ïàëòàðà 

ñàíúìàã ö÷öí ëþâùÿúèê. 

ÊÎËÎÍÈÀËÈÇÌ [ëàò.] áàõ ìöñòÿìëÿêÿ÷èëèê. 

ÊÎËÎÍÈÑÒ [ëàò.] Êîëîíèéàäà éàøàéàí 

àäàì (á à õ êîëîíèéà 2-úè ìÿíàäà). 

ÊÎËÎÍÈÉÀ [ëàò.] 1. Á à õ ìöñòÿìëÿêÿ. 

2. Áèð äþâëÿòèí ÿðàçèñèíäÿ ÿúíÿáèëÿðèí âÿ 

éà áèð þëêÿäÿ áàøãà éåðäÿí êþ÷öá ýÿëÿíëÿðèí 

éàøàäûüû éåð, ìÿùÿëëÿ, ãÿñÿáÿ. // Áó ùÿìéåðëèëÿðèí 

áàøãà þëêÿäÿ, éåðäÿ òÿøêèë åòäèêëÿðè 

èúìà. 

3. Áó âÿ éà áàøãà ìÿãñÿäëÿ (èñëàù åäèëìÿê, 

èøëÿìÿê, ìöàëèúÿ îëóíìàã âÿ è.à.) êþ÷öðöëìöø 

àäàìëàðûí éàøàäûüû éåð. ßìÿê êîëîíèéàñû. 

4. áèîë. Áèð-áèðè èëÿ áèòèøèê éàøàéàí îðãàíèçìëÿð 

ãðóïó. Ìèêðîáëàð êîëîíèéàñû. Ñöíýÿðëÿð 

êîëîíèéàñû. 

ÊÎËÎÍÊÀ [ðóñ.] õöñ. Âàííà îòàüûíäà ñóéó 

ãûçäûðìàã ö÷öí ñèëèíäðøÿêèëëè ãàçàí. 

ÊÎËÎÍÍÀ [ôð.] Ìöÿééÿí ãàéäà èëÿ äöçöëöá 

áèð-áèðèíèí àðäûíúà ùÿðÿêÿò åäÿí èíñàí, 

ìàøûí âÿ ñ. äÿñòÿñè, úÿðýÿñè; ãîë, ñÿô, ñûðà. 

Òàíê êîëîííàñû. Àâòîìàøûí êîëîííàñû. Íöìàéèø÷è 

êîëîííàñû. – Òðàêòîð êîëîííàñû éàõûíëàøäûãúà 

èçäèùàìûí òîïëàøäûüû äöçÿ ïðîæåêòîð 

êèìè èøûã ñàëûðäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÎËÎÐÈÑÒ [ôð. úîëîðèñòå, ÿñëè ëàò. úîëîðäàí] 

Ðÿíýëÿðè áèð-áèðèíÿ éàõøû óéüóíëàøäûðàí 

ÊÎÌÀ 

âÿ îíëàðäàí èñòèôàäÿ åòìÿéè áàúàðàí ðÿññàì; 

êîëîðèò óñòàñû îëàí ðÿññàì. 

ÊÎËÎÐÈÒ [èòàë. úîëîðèòå, ÿñëè ëàò. úîëîð] 

1. Øÿêèëäÿ, ðÿíýëè ãðàâöðàäà, ìîçàèêàäà âÿ 

ñ.-äÿ ðÿíýëÿð, òîíëàð àðàñûíäà ÿëàãÿ, ìöíàñèáÿò, 

óéüóíëóã. Øÿêëèí êîëîðèòè. // Ðÿíý, ðÿíý 

÷àëàðû. 

2. ìÿú. Õöñóñèééÿò, áèð øåéèí þçöíÿ ìÿõñóñ 

õöñóñèééÿòè. Íàòÿâàíûí ïîðòðåòè ïàðëàã 

ìèëëè õöñóñèééÿòëÿðÿ ìàëèêäèð. Áó ìèëëè êîëîðèò 

.. ïîðòðåòèí çàùèðè ýþðöíöøöíäÿ – øàèðÿíèí 

ýåéèìèíäÿ âÿ íàõûøëû èïÿê þðïÿéèíäÿ ùèññ 

îëóíóð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÊÎËÎÐÈÒËÈ ñèô. Êîëîðèòè îëàí, ìöÿééÿí 

êîëîðèòÿ ìàëèê; êîëîðèòè, õöñóñèééÿòè áàðèç 

ñóðÿòäÿ þçöíö ýþñòÿðÿí. Êîëîðèòëè òàìàøà. 

ÊÎËÏÀÍ ñèô. ìÿù. Ãîëëó-áóäàãëû, øàõÿëè, 

÷îõëó õûðäà ãîë-áóäàüû îëàí. Êîëïàí êîë. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. Äèâàðëàðà î ãÿäÿð ýöë-÷è÷ÿê 

òàõûëûá êè, åëÿ áèë ùÿð áèð äèâàðäà êîëïàíëàð 

áèòèá. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÎËÏÀÍËÛ ñèô. ìÿù. Êîëïàíû îëàí, êîëïàí 

áèòìèø. Ðöñòÿì .. áóðàéà ãàëõûá êîëïàíëû 

àüàúûí äèáèíäÿ äóðäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÎËØßÊÈËËÈ ñèô. Êîë øÿêëèíäÿ îëàí, êîë 

øÿêëèíäÿ áèòìèø, êîëà îõøàéàí; êîëâàðè. 

ÊÎËÒ [èíý. õöñ. àääàí] Õöñóñè ñèñòåìëè 

òàïàí÷à, éà ïóëåìéîò. ..Îíëàðûí äà êÿìÿðèíäÿ 

êîëò ñèñòåìëè òàïàí÷àëàð âàðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Êîëòóíó äþø úèáèíäÿí; Íÿ âàõò ÷ûõàðòäûüûíû; 

Ùå÷ áèëìÿäè Áåí-Îñìàí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÊÎËÂÀÐÈ áàõ êîëøÿêèëëè. 

ÊÎËÉÓÐÈÉÀ èñ. [ôð.] Ôÿçà ñôåðàñûíûí èêè 

áþéöê ñôåðàñûíûí àäû. 

ÊÎÌ èñ. äàí. Äÿñòÿ, éûüûí. Ãûç îüëàíû 

ãûðõ êîì ÷óáóã ñûíûíúà ÷ûðïäû. (Íàüûë). 

êîì-êîì çÿðô Äÿñòÿ-äÿñòÿ, êîë øÿêëèíäÿ, 

êîë-êîë. Äàìäà êîì-êîì ãàíãàë, ñèðêàí áîçàðûðäû. 


ÊÎÌÀ 1 èñ. Ñÿïÿëÿíÿí, äàüûëàí øåéëÿðèí 

òÿïÿ ùàëûíäà éûüûìû; òîïà, ãàëàã. Ãóì êîìàñû. 

Òîðïàã êîìàñû. – Ùÿðÿíèí ãàáàüûíäà 

áèð çîðáà êîìà êöë ãàëàíäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Êîìà âóðìàã – ãàëàã âóðìàã, 

áèð éåðÿ éûüìàã; òîïëàìàã. Ñàìàíû êîìà 

âóðìàã. 

êîìà-êîìà çÿðô Éûüûí-éûüûí, òîïà-òîïà, 

äÿñòÿ-äÿñòÿ, öñò-öñòÿ éûüûëìûø ùàëäà. Øÿðãÿ 

723

ÊÎÌÀ 

äîüðó àüûð-àüûð, êîìà-êîìà ó÷óøàí áóëóäëàð 

áèðëÿøèð, øÿùÿðè ýåò-ýåäÿ ãîðõóíú áèð ãàðàíëûã 

àëìàüà áàøëàéûðäû. À.Øàèã. ßñýÿðëÿðèí 

÷îõó ãàð öñòöíäÿ äþâðÿëÿìÿ îòóðìàãäàíñà 

áó ÷óõóðà ýèðìÿéè ìÿñëÿùÿò áèëèá, áèðÿð-èêèøÿð 

êîìà-êîìà .. îòóðóðäóëàð. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÎÌÀ 2 èñ. Ïðèìèòèâ åâ, äàõìà, äàõàë. Ñûüûíûá 

äàüäà éàïûëìûø êîìàéà èíñàíëàð; Äûðìàøûð 

ñÿðò ãàéàëàð öçðÿ áöòöí ùåéâàíëàð. 

À.Ñÿùùÿò. Áó ÿùâàëàòäàí ñîíðà Íàäèðÿíè 

êîìàäà ÿëèáîø ýþðìÿê îëìàçäû. Ìèð Úÿëàë. 

Àç êå÷ìÿäè ýÿëèíëÿð ýÿëèá îíóí êîìàñûíû ñóëàäûëàð, 

ñó äîëó áèð ñÿíÿê ýÿòèðäèëÿð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

// Öìóìèééÿòëÿ, òÿâàçþëÿ âÿ éà 

çàðàôàòëà “åâ” ìÿíàñûíäà. Îòóðóá àú êîìàñûíäà 

àòàìûí; Áèø-äöøöí ùàçûð åäÿðäèì àíàìûí. 

Ì.ß.Ñàáèð. [ßëëÿçîüëó:] Ãûç ìÿíèì êîìàìäà 

íÿ ýþðöá êè È.Ùöñåéíîâ. 

◊ Ãèðàÿò êîìàñû – êÿíääÿ ìÿäÿíè ìààðèô 

îúàüû. [Úàùàí:] Ùÿð éåðäÿ ãèðàÿò êîìàñû à÷ûëûð.. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. ×îõ éåðäÿ êëóá, ãèðàÿò 

êîìàñû, êèòàáõàíàíûí èøëÿðè ãÿíàÿòëÿíäèðèúè 

äåéèëäèð. ß.Ñàäûã. 

ÊÓÌÀ [éóí.] òèá. Áÿçè õÿñòÿëèêëÿð íÿòèúÿñèíäÿ 

þçöíäÿíýåòìÿ, ðåôëåêñëÿðèí ãàí äþâðàíûíûí, 

òÿíÿôôöñöí, ìöáàäèëÿ ïðîñåñèíèí ïîçóëìàñû 

øÿêëèíäÿ òÿçàùöð åäÿí àüûð ùàë. Êîìà 

âÿçèééÿòè. 

ÊÎÌÀÚÛÃ “Êîìà” ñþç êè÷. 

ÊÎÌÀËÀÌÀ “Êîìàëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÌÀËÀÌÀÃ ô. Êîìà âóðìàã, áèð éåðÿ 

éûüìàã, öñò-öñòÿ éûüìàã; ãàëàãëàìàã, òîïëàìàã. 

Ãóìó êîìàëàìàã. Òàõûëû êîìàëàìàã. 

– [ßëÿìäàð] äÿéèðìè ñòîëóí öñòö èëÿ ñÿïÿëÿíÿí 

êàüûçëàðû ÿëè èëÿ ñèâèðèá êîìàëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÎÌÀËÀÍÌÀ “Êîìàëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÌÀËÀÍÌÀÃ ìÿúù. âÿ ãàéûä. Êîìà 

âóðóëìàã, êîìà ùàëûíà ñàëûíìàã, öñò-öñòÿ 

éûüûëìàã, áèð éåðÿ òîïëàíìàã; ãàëàãëàíìàã. 

Ïàéûç áóëóäëàðû ñåéðÿê-ñåéðÿê êîìàëàíûá àøàüû 

éûüûëûð, ùàâàíûí ðöòóáÿòè àðòûá ñîéóäóüó 

äàùà ÷îõ äóéóëóðäó. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÎÌÀËÀØÌÀ “Êîìàëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÌÀËÀØÌÀÃ ô. Áèð éåðÿ éûüûëìàã, òîïëàøìàã, 

éûüûøìàã. Óøàãëàð ùÿéÿòäÿ êîìàëàøäûëàð. 

– [Êèòàáñàòàí:] Úàìààò, áóðàäà êîìàëàøìàéûí, 

ýþðÿí äåéÿúÿê, ýþðÿñÿí, éåíÿ 

íÿ ùöððèééÿòáàçëûãäûð. Ìèð Úÿëàë. Òóðàú, 

724 

ÊÎÌÀÍÄÀÍËÛÃ 

êÿêëèê, ãûðãîâóë äà; Êîìàëàøûá äóðäó éîëäà. 


ÊÎÌÀËÛÃ èñ. Êîìà îëàí éåð; êîìà, òîïà, 

ãàëàã âóðóëìóø éåð. Áàùàäûð äÿôòÿðúÿñèíè 

õåéëàã éàçàíäàí ñîíðà ìåøÿäÿ ýÿçèðäè. Êîìàëûãäà 

ýÿçÿðêÿí íÿçÿðè áèð àüàúûí àëòûíà 

äöøäö. Í.Íÿðèìàíîâ. 

ÊÎÌÀÍÄÀ èñ. [ôð. êîììàíäå, ëàò. 

úîììàíäàðå-äÿí] 1. Êîìàíäèðèí, áàø÷ûíûí 

ìöÿééÿí åäèëìèø ãàéäàäà ãûñàúà øèôàùè ÿìðè. 

Êîìàíäàíû éåðèíÿ éåòèðìÿê. Ùöúóì êîìàíäàñû. 

– Àäàìëàð åëÿ áèë öìóìè êîìàíäà 

èëÿ Òàùèðÿ ñàðû áàõäûëàð. Ì.Ùöñåéí. // Öìóìèééÿòëÿ, 

àìèðàíÿ òÿðçäÿ ãûñàúà âåðèëÿí ÿìð, 

ñÿðÿíúàì. 

2. Ùÿð ùàíñû áèð ùÿðáè ùèññÿäÿ áàø÷ûëûã, 

êîìàíäàíëûã. ..Ìÿäÿäîâ Áÿäÿëîâóí êîìàíäà 

åòäèéè òàãûìà, Ùàúûéåâ èñÿ Õîëìîãîðòñåâèí 

òàãûìûíà ýåòäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Êîìàíäà 

ìÿíòÿãÿñè – êîìàíäèðèí òÿëèì âÿ éà äþéöø 

çàìàíû äóðàðàã þç ùèññÿñèíè èäàðÿ åòäèéè õöñóñè 

äöçÿëäèëìèø éåð. Íîâðóç áàòàðåéà êîìàíäèðèíÿ 

òàïøûðûã âåðèá êîìàíäà ìÿíòÿãÿñèíÿ 

òÿðÿô ñöðöíäö. Ð.Ðçà. 

3. ßñýÿðè ùèññÿ, äÿñòÿ, éàõóä õöñóñè âÿçèôÿ 

äàøûéàí êè÷èê ùÿðáè ùèññÿ. Ïóëåìéîò êîìàíäàñû. 

Êåøèê÷è êîìàíäàñû. 

4. Ýÿìè ùåéÿòè, îíóí áöòöí ãóëëóã÷óëàðû. 

Ýÿìè êîìàíäàñû. // Ùÿð ùàíñû áèð âÿçèôÿíè 

éåðèíÿ éåòèðÿí àäàìëàð ùåéÿòè. Éàíüûí êîìàíäàñû. 

5. Åéíè áèð èäìàí íþâö èëÿ ìÿøüóë îëàí 

èäìàí÷ûëàð äÿñòÿñè, êîëëåêòèâè. “Íåôò÷è” ôóòáîë 

êîìàíäàñû. Ýöëÿø÷èëÿð êîìàíäàñû. Ãàäûí 

áàñêåòáîë êîìàíäàñû. 

ÊÎÌÀÍÄÀÍ [àëì. êîììàíäèåð-äÿí] 

áàõ êîìàíäèð. Úàâàí êîìàíäàíûí äà ãîúàíûí 

áó ùàëÿòèíèí òÿñèðèíäÿí ýþçëÿðè éàøàðäû. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ãÿùðÿìàí:] Áóíäàí ÿëàâÿ, 

êîìàíäàí áèð-èêè ñààòà ãÿäÿð áèçÿ êþìÿê 

ýþíäÿðÿúÿéèíÿ äÿ ñþç âåðìèøäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

ÊÎÌÀÍÄÀÍËÛÃ èñ. 1. Á à õ êîìàíäèðëèê 


2. òîï. Ãîøóíëàðûí, ùÿðáè ùèññÿëÿðèí âÿ ñ.- 

íèí áàøûíäà äóðàí êîìàíäà ùåéÿòè. Úÿáùÿ 

êîìàíäàíëûüû. – Ùÿðáè òÿëèì äþâðöíäÿí ñîíðà 

àòûúû äèâèçèéàñû éîõëàíûëäû âÿ êîìàíäàíëûüûí 

ÿìðè èëÿ áèð áàø úÿáùÿéÿ ýåòäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÊÎÌÀÍÄÈÐ 

ÊÎÌÀÍÄÈÐ [àëì.] 1. Ùÿðáè ùèññÿ, áèðëÿøìÿ, 

éà ùÿðáè ýÿìè áàø÷ûñû. Ïîëê êîìàíäèðè. 

Ðîòà êîìàíäèðè. Ýÿìè êîìàíäèðè. – Êîìàíäèðèí 

áó ÿìðèíÿ êèìñÿ åòèðàç åòìÿäè. Ñ.Ùöñåéí. 

Ñÿí áó ýöíäÿí êîìàíäèðñÿí, ìÿí èñÿ ñÿíèí 

êîìèññàðûí. Ñ.Âÿëèéåâ. 

2. Èñòåùñàëàò ðÿùáÿðëÿðèíÿ (ìöùÿíäèñëÿðÿ, 

òåõíèêëÿðÿ) ìÿúàçÿí âåðèëÿí àä. Èñòåùñàëàò 

êîìàíäèðëÿðè. 

ÊÎÌÀÍÄÈÐËÈÊ èñ. 1. Êîìàíäèð âÿçèôÿñè. 

Êîìàíäèðëèê êóðñó. – Ùàúûéåâ îðòà ðöòáÿëè 

êîìàíäèðëèêäÿí ùÿëÿ áóýöíêö ãÿäÿð èíúèìÿìèøäè. 


2. Á à õ êîìàíäàíëûã 2-úè ìÿíàäà Êîìàíäèðëèéèí 

ÿìðè. 

ÊÎÌÁÀÉÍ [èíý.] Òàõûë âÿ òåõíèêè áèòêèëÿðèí 

éûüûìûíäà åéíè çàìàíäà áèð ñûðà èøè 

ýþðÿí êÿíä òÿñÿððöôàòû ìàøûíû. Òàõûë êîìáàéíû. 

Êàðòîôéûüàí êîìáàéí. Êîìáàéí ñöðìÿê. 

– Ýåíèø áèð áèíàíûí øèôåðëÿ þðòöëìöø òàõòàïóøó, 

àëòûíäà ÷îõëó òðàêòîð, êîìáàéí âàðäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Ïàðëàã ýöíÿø èøûüûíäà ñàðû 

áóüäà çÿìèëÿðèíèí è÷èíäÿêè êîìáàéíëàð äÿíèçäÿ 

öçÿí áàëàúà ýÿìèëÿðè õàòûðëàäûðäû. 

È.ßôÿíäèéåâ. Ôÿðÿú êèøè äèíìÿç-ñþéëÿìÿç 

êîìáàéíà ãàëõäû. Ã.Èëêèí. // Êþìöð, ñöõóð 

âÿ ñ. ÷ûõàðûëìàñûíäà åéíè çàìàíäà áèð íå÷ÿ èøè 

ýþðÿí ìöðÿêêÿá ìàøûí. Êþìöð êîìáàéíû. 

Òîðô êîìáàéíû. 

ÊÎÌÁÀÉÍ×Û èñ. Êîìáàéí èøëÿäÿí ôÿùëÿ, 

êîìáàéí ñöðÿí. Êîìáàéí÷û èõòèñàñû. Êîìáàéí÷ûëàðûí 

éàðûøû. – Êîìáàéí÷û ìàò-ìÿÿòòÿë 

êîëõîç ñÿäðèíÿ âÿ ãàéà êèìè ëàë-êàð äóðàí 

êîìáàéíà áàõûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. [Ñåâèíú 

Ñîíàéà:] ..Òàõûëáè÷ÿí áèð êîìáàéí÷û .. áè÷èí 

éåðèíè þéðÿíìÿìèø èøÿ áàøëàìûð. Ç.Õÿëèë. 

ÊÎÌÁÀÉÍ×ÛËÛÃ èñ. Êîìáàéí÷ûíûí èøè, 

ïåøÿñè, ñÿíÿòè. Êîìáàéí÷ûëûã êóðñó. 

ÊÎÌÁÈÍÀÑÈÉÀ [ëàò.] 1. Ìöõòÿëèô âÿ éà 

åéíèúèíñëè øåéëÿðèí áó âÿ éà áàøãà ãàéäà 

öçðÿ äöçöëöøö, áèðëÿøäèðèëìÿñè. Ðÿãÿìëÿðèí 

êîìáèíàñèéàñû. Ñÿñëÿðèí êîìáèíàñèéàñû. 

2. ìÿú. Áèð ìÿãñÿäÿ ÷àòìàã ö÷öí èøëÿäèëÿí 

ìöðÿêêÿá öñóëëàð ñèñòåìè, êÿëÿêáàçëûãëà 

ãóðóëàí èøëÿð, ùàäèñÿëÿð. [Ñóëòàí:] Áöòöí áó 

êîìáèíàñèéà äà àíúàã ñÿíÿ àïàðàòäà éåð 

åëÿìÿêäÿí þòðöäöð. È.Ùöñåéíîâ. 

3. èäì. Îéóíäà öñòöíëöê, ãÿëÿáÿ ÿëäÿ 

åòìÿê ö÷öí òÿòáèã åäèëÿí úöðáÿúöð öñóëëàð, 

ÊÎÌÅÄÈÉÀ 

òÿäáèðëÿð. Øàùìàò êîìáèíàñèéàñû. Ôóòáîë÷óëàðûí 

êîìáèíàñèéàñû. Êîìáèíàñèéà äöçÿëòìÿê. 

4. Ïàëòàðûí àëòûíäàí ýåéèëÿí óçóí êþéíÿê 

øÿêëèíäÿ àëò ãàäûí ïàëòàðû. Èïÿê êîìáèíàñèéà. 

Ãàðà êîìáèíàñèéà. 

ÊÎÌÁÈÍÀÒ [ëàò. úîìáèíàðå – áèðëÿøìèø] 

1. Òåõíîëîæè ïðîñåñ úÿùÿòäÿí áèð-áèðèëÿ áàüëû 

îëàí áèð íå÷ÿ ìöÿññèñÿíè áèðëÿøäèðÿí èðè ñÿíàéå 

ìöÿññèñÿñè, éàõóä òåõíîëîæè úÿùÿòäÿí 

áèð-áèðè èëÿ áàüëû îëìàéàí áèð ñÿíàéå 

ñàùÿñèíÿ àèä ìöÿññèñÿëÿðèí èíçèáàòè áèðëÿøìÿñè. 

Ñöä-ÿò êîìáèíàòû. – ..Èïÿêòîõóéàí 

êîìáèíàòäà éöçëÿðëÿ èõòèñàñëû ôÿùëÿ ÷àëûøûð. 

Ñ.Ðÿùìàí. Áèçÿ ÿò êîìáèíàòûíäàí áåëÿ áèð 

ÿðçÿ ýÿëèá; Êè, ñîéóãäàí öøöéÿí ìàë-ãàðàëàð 

ãåéçÿ ýÿëèá. ß.Âàùèä. // Éåðëè ñÿíàéåäÿ õûðäà 

èñòåùñàëàòëàð, éàõóä ìÿèøÿò õèäìÿòè ìöÿññèñÿëÿðè 

áèðëÿøìÿñè. Ðàéîí ñÿíàéå êîìáèíàòû. 

Ìÿèøÿò õèäìÿòè êîìáèíàòû. 

2. Çàâîä âÿ ìöÿññèñÿëÿð éàíûíäà ìöõòÿëèô 

äÿðÿúÿëè ìÿêòÿáëÿð áèðëÿøìÿñè. Òÿäðèñ 

êîìáèíàòû. 

ÊÎÌÁÈÍÅÇÎÍ [ôð.] Áèð-áèðèíÿ òèêèëìèø 

êóðòêà âÿ øàëâàðäàí èáàðÿò èø ïàëòàðû. [Ãûçëàð] 

êîìáèíåçîí ýåéìèø, ñà÷ëàðûíû éûüûá éàéëûãëà 

áàüëàìûø, äèðñÿêäÿí éóõàðû ýþäÿêãîëëó êþéíÿêëÿðäÿ 

ùÿâÿñëÿ èøëÿéèðäèëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Ýåéäèéè êîìáèíåçîí Øÿôèãÿíèí ýþðöíöøöíö 

äÿéèøìèøäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÊÎÌÁÈÍÅÇÎÍËÓ ñèô. Êîìáèíåçîí ýåéìèø, 

êîìáèíåçîíó îëàí. Êîìáèíåçîíëó ãûç. 

– Éîëäàø, áó íÿäèð – äåéÿ Çàùèäîüëó êîìáèíåçîíëó 

ýÿíúäÿí ñîðóøäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÎÌÁÈÍß [ëàò. úîìáèíàòèî-äàí] Êîìáèíàñèéà 

åäèëìèø, áèðëÿøäèðèëìèø, ãóðàøäûðûëìûø, 

óéüóíëàøäûðûëìûø. Êîìáèíÿ åòìÿê 

– áèðëÿøäèðìÿê, óçëàøäûðìàã, óéüóíëàøäûðìàã 

(ìöõòÿëèô åëåìåíòëÿðè áèð àðàäà áèðëÿøäèðìÿê). 

ÊÎÌÅÄÈÎÃÐÀÔ [éóí.] áàõ êîìåäèéà÷û. 

Úÿëèë Ìÿììÿäãóëóçàäÿ áþéöê ðóñ êîìåäèîãðàôûíû 

øöóðëó îëàðàã þçöíÿ ìöÿëëèì 

èíòèõàá åòìèøäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÎÌÅÄÈÉÀ [éóí. êîìîäèà, ÿñëè ëàò. 

úîìîåäèà] 1. Ýöëìÿëè, ìÿçÿëè, éàõóä ñàòèðèê 

ìÿçìóíëó äðàì ÿñÿðè. “Øàìäàí áÿé” 

êîìåäèéàñûíäà äà éàçû÷û áèçè êå÷ìèøèí èéðÿíú 

òèïëÿðèíäÿí áèðè èëÿ òàíûø åäèð. Ì.Àðèô. 

[Ö.Ùàúûáÿéîâ] ìÿùç Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ âÿ 

725

ÊÎÌÅÄÈÉÀ×Û 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿíèí äðàìàòóðæè öñëóáóíó 

èçëÿéÿðÿê.. ìèñëè ýþðöíìÿìèø êîìåäèéàëàð 

éàçìûøäûð. ß. Ñóëòàíëû. // Áó úöð ÿñÿðèí ñÿùíÿ 

òàìàøàñû. Ãÿäèì âàõòëàðäà êîìåäèéàíû éóíàíèëÿð 

ýöëöø ö÷öí ÷ûõàðäàðäûëàð. Í.Íÿðèìàíîâ. 

2. ìÿú. Ýöëìÿëè, ÿéëÿíúÿëè ùàäèñÿ ùàããûíäà. 

Áó ëàï êîìåäèéà îëäó. 

3. ìÿú. Ùÿð ùàíñû áèð ìÿãñÿäëÿ þçöíö áó 

âÿ éà áàøãà ðîëäà ýþñòÿðìÿ; ðèéàêàðëûã, èêèöçëöëöê. 

Êîìåäèéà îéíàìàã – þçöíö 

ðèéàêàðúàñûíà àïàðìàã. 

ÊÎÌÅÄÈÉÀ×Û èñ. Êîìåäèéà éàçàí äðàìàòóðã. 

ÊÎÌÅÍÄÀÍÒ [ôð.] 1. Ãàëàäà, éàõóä èñòåùêàì 

ùàëûíà ñàëûíìûø ðàéîíäà éåðëÿøÿí 

áöòöí ãîøóíëàðûí áàø÷ûñû. Ãàëà êîìåíäàíòû. 

2. Ãàðíèçîíäà íèçàì-èíòèçàìà âÿ ùÿðáè 

õèäìÿòèí äöçýöí àïàðûëìàñûíà íÿçàðÿò åäÿí 

çàáèò. Øÿùÿð êîìåíäàíòû. Ëàýåð êîìåíäàíòû. 

– Áàêûäà êîìåíäàíò ïàòðóëëàðû ÷îõ îëàðäû. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Àëìàí êîìåíäàíòûíûí ÿìðèíÿ 

ýþðÿ úÿíàçÿëÿð ö÷ ýöí úàìààòûí ýþçö ãàðøûñûíäà 

ãàëìàëû èäè. ß.Ñàäûã. 

3. Éîëëàðäà îðäó ùèññÿëÿðèíèí âÿ ùÿðáè éöêëÿðèí 

ùÿðÿêÿòèíÿ íÿçàðÿò åäÿí øÿõñ. 

4. Ùÿð ùàíñû áèð èúòèìàè áèíàíûí, åâèí ìöäèðè. 

Öìóìè éàòàãõàíà êîìåíäàíòû. – [Ìÿçëóì:] 

Áó ýöíäÿí êîìåíäàíò ìÿíè þç éàíûíà 

àïàðûð. Ñ.Âÿëèéåâ. 

◊ Êîìåíäàíò ñààòû – ùÿðáè âÿ éà ìöùàñèðÿ 

âÿçèééÿòè åëàí åäèëäèêäÿ ìöÿééÿí ñààòëàðäà 

õöñóñè èúàçÿ îëìàäàí êö÷ÿëÿðÿ ÷ûõìàüûí 

ãàäàüàí åäèëìÿñè. 

ÊÎÌÅÍÄÀÍÒËÛÃ èñ. 1. Êîìåíäàíò âÿçèôÿñè. 

2. Êîìåíäàíòûí áàø÷ûëûã åòäèéè èäàðÿ (á à õ 

êîìåíäàíò 2-úè ìÿíàäà), ùÿì÷èíèí áó 

èäàðÿíèí éåðëÿøäèéè áèíà. Êîìåíäàíòëûãäàí 

èúàçÿ àëìàã. 

ÊÎÌÅÍÄÀÒÓÐÀ [àëì.] áàõ êîìåíäàíòëûã 

2-úè ìÿíàäà. Êîìåíäàòóðàäà èøëÿìÿê. 

– [Ýöëÿáÿòèí] ùÿð ýöí êîìåíäàòóðàíû 

àéíà êèìè ñèëèá òÿìèçëÿéèðäè, ñòîëëàðûìûçûí öñòöíÿ 

áÿçÿí ÷è÷ÿê äÿ òàïûá ãîéóðäó. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÎÌÅÍÄÓÐ [èíý.] Òîï÷ó ìàòðîñ. 

ÊÎÌÅÒÀ [éóí. êîìåòåñ – ñà÷ëû óëäóç] 

àñòð. Äóìàíëû èøûã âåðÿí ëÿêÿ âÿ ãóéðóüà 

726 

ÊÎÌÈÑÑÀÐ 

îõøàð èøûã çîëàüû øÿêëèíäÿ îëàí ýþé úèñìè; 

ãóéðóãëó óëäóç. Ýöíÿø ñèñòåìèíè 9 ñÿééàðÿ 

(ïëàíåò), 1600-ÿ éàõûí êè÷èê ïëàíåòëÿð, ìåòåîðëàð, 

êîìåòàëàð âÿ ýöíÿø þçö òÿøêèë åäèð. 


ÊÎÌÈ èñ. Ðóñèéà Ôåäåðàñèéàñûíûí òÿðêèáèíÿ 

äàõèë îëàí Êîìè ÌÐ-èí ÿñàñ ÿùàëèñèíè òÿøêèë 

åäÿí õàëã âÿ áó õàëãà ìÿíñóá àäàì. 

ÊÓÌÈÊ [éóí.] 1. Êîìèê ðîëëàð èôà åäÿí àðòèñò. 

[Åéâàç] êîëõîç äðàì äÿðíÿéèíèí ÿí éàõøû 

êîìèêèäèð. ß.Âÿëèéåâ. 

2. ìÿú. Ìÿçÿëè àäàì, çàðàôàòúûë. 

ÊÓÌÈÊ ñèô. [ëàò.] 1. Êîìåäèéàéà õàñ 

îëàí, êîìåäèéà èëÿ áàüëû îëàí. Êîìèê ðîë. 

Êîìèê ñöæåò. – Ì.Ô.Àõóíäçàäÿíèí êîìåäèéàëàðû 

áþéöê èúòèìàè ìÿñÿëÿëÿðè ÿùàòÿ åäÿí, 

êîìèê ïëàíäà èúòèìàè õàðàêòåðëÿð éàðàäàí 

êëàññèê êîìåäèéà ÿñÿðëÿðè èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

[Ö.Ùàúûáÿéîâ] þç êîìåäèéàëàðûíäà êîìèê 

âÿçèééÿòëÿðëÿ áÿðàáÿð, ëèðèê âÿ äðàìàòèê ñÿùíÿëÿð 

äÿ éàðàäûð. ß.Ñóëòàíëû. 

2. Ìÿçÿëè, ýöëìÿëè, ìÿçùÿêÿëè. 

ÊÎÌÈÊËÈÊ èñ. Ìÿçÿëèëèê, êîìèçì. Ìÿøÿäè 

Èáàäûí ìîíîëîãëàðû äðàìàòóðýèéà òàðèõèíäÿ 

þç úàíëû êîìèêëèéè èëÿ äèããÿòÿëàéèãäèð. 


ÊÎÌÈÍÒÅÐÍ [ðóñ. “Êîììóíèñòè÷åñêèé 

Èíòåðíàöèîíàë”ûí èõòèñàðû] òàð. Êîììóíèñò 

Èíòåðíàñèîíàëû (1919-úó èëäÿ òÿñèñ îëóíìóø 

âÿ 1943-úö èëäÿ áóðàõûëìûøäûð), êîììóíèñò 

ïàðòèéàëàðûíûí áåéíÿëõàëã áèðëÿøìÿñè (Áåéíÿëìèëÿë). 

ÊÎÌÈÑÑÀÐ [ôð.] 1. Êå÷ìèø ÑÑÐÈ-äÿ: öçÿðèíÿ 

èúòèìàè-ñèéàñè, òÿøêèëàòè âÿ èíçèáàòè âÿçèôÿëÿð 

ùÿâàëÿ îëóíìóø ðÿùáÿð øÿõñ (1918- 

1946-úû èëëÿðäÿ). // Ùÿðáè ùèññÿíèí äþéöø 

ãàáèëèééÿòè âÿ ñèéàñè âÿçèééÿòè ö÷öí êîìàíäèðëÿ 

áÿðàáÿð úàâàá âåðÿí ñèéàñè ðÿùáÿðè 

(1918-1942-úè èëëÿðäÿ). Áàòàëéîí (ïîëê, 

äèâèçèîí âÿ ñ.) êîìèññàðû – 1935-1942-úè 

èëëÿðäÿ ñîâåò îðäóñóíäà ùÿðáè-ñèéàñè èø÷èëÿðèí 

ôÿðäè àäû. Ùÿðáè êîìèññàð – ùÿðáè êîìèññàðëûüûí 

áàøûíäà äóðàí øÿõñ, ùÿðáè êîìèññàðëûüà 

ðÿùáÿðëèê åäÿí, ùÿðáè âÿçèôÿëèëÿðèí ó÷îòó, 

îðäóéà ÷àüûðûøû âÿ ñ. èøëÿðëÿ ìÿøüóë îëàí àäàì. 

Ðàéîí ùÿðáè êîìèññàðû. Õàëã êîìèññàðû – 

1918-1946-úû èëëÿðäÿ ùþêóìÿò öçâö, õàëã 

êîìèññàðëûãëàðûíäàí áèðèíèí áàøûíäà äóðàí 

àäàì.

ÊÎÌÈÑÑÀÐÈÀÒ 

2. Õàðèúè þëêÿëÿðäÿ: ïîëèñ âÿçèôÿñèíè ýþðÿí 

ìÿìóð. 

3. ÕÂÛÛ ÿñðèí àõûðûíäà Ôðàíñà áóðæóà èíãèëàáû 

äþâðöíäÿ: ìöõòÿëèô òàïøûðûãëàðëà äåïàðòàìåíòëÿðÿ 

âÿ ãîøóí ùèññÿëÿðèíÿ ýþíäÿðèëÿí 

Êîíâåíò íöìàéÿíäÿñè. 

ÊÎÌÈÑÑÀÐÈÀÒ [ôð. ÿñëè ëàò.] áàõ êîìèññàðëûã. 

ÊÎÌÈÑÑÀÐËÛÃ èñ. Áàøûíäà êîìèññàð äóðàí 

èäàðÿ, îðãàí. Íÿ ìÿùÿëëè êîìèòÿ, íÿ èòòèôàã, 

íÿ äÿ ÿìÿê êîìèññàðëûüû [Çåéíàëûí] òàìàìèëÿ 

èøäÿí õàðèú åäèëìÿñèíÿ ÿñàñ åòèáàðû èëÿ åòèðàç 

åäÿ áèëìÿéèðäèëÿð. Ñ.Ùöñåéí. Êîìèññàðëûãäàí 

éàçûá, áàø ìöùÿíäèñ âÿçèôÿñèíÿ òÿéèí ö÷öí 

íàìèçÿä èñòÿéèðäèëÿð. Ìèð Úÿëàë. Ãóëàìûí 

éàíûíà îíóíëà åéíè êîìèññàðëûãäà èøëÿéÿí 

áèð èø÷è ýÿëìèøäè. ß.ßáöëùÿñÿí. Õàëã êîìèññàðëûüû 

òàð. – Àçÿðáàéúàíäà ñîâåò äþâðöíäÿ 

äþâëÿò èäàðÿñè ñàùÿëÿðèíäÿí áèðèíÿ ðÿùáÿðëèê 

åòìèø ìÿðêÿçè îðãàí (1946-úû èëäÿ íàçèðëèéÿ 

÷åâðèëìèøäèð). Ùÿðáè êîìèññàðëûã – ùÿðáè 

âÿçèôÿëèëÿðèí ó÷îòó, îðäóéà ÷àüûðûøû âÿ ÷àüûðûøà 

ãÿäÿðêè ùàçûðëûüû èëÿ ìÿøüóë îëàí éåðëè 

ùÿðáè èäàðÿ. Ýþé÷ÿéèí ÿðèçÿñè ùÿðáè êîìèññàðëûãäà 

èäè. ß.ßáöëùÿñÿí. [Õàñàéëà] áèðëèêäÿ 

ùÿðáè êîìèññàðëûüà áåø íÿôÿð ýåòìèøäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÎÌÈÑÑÈÉÀ [ëàò. úîììèññèî – òàïøûðûã] 

1. Õöñóñè áèð ìÿãñÿä, éà òàïøûðûüû éåðèíÿ éåòèðìÿê 

ö÷öí ùÿð ùàíñû áèð èäàðÿ, òÿøêèëàò éàíûíäà 

éàðàäûëàí îðãàí âÿ áó îðãàíûí ùåéÿòè. 

Ñå÷êè êîìèññèéàñû. Ùåñàáëàéûúû êîìèññèéà. Êîìèññèéà 

ñå÷ìÿê. – Áàêûäà êå÷ÿí èë ãóðóëàí 

èàíÿ êîìèññèéàñû ãûðõ áåø ìèí ìàíàòäàí àíúàã 

èêè âàãîí óí ýþíäÿðäè Çÿíýÿçóðà êè, ïóòó 

èêè ìàíàòäàí ñàòûëñûí âÿ ìèí ìàíàò äà ýþíäÿðäè 

Ãàðàáàüà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áàøûíà 

äþíÿðÿì î êîìèññèéàíûí êè, Ùàúû ßëèãóëó 

àüàíûí àäàìûíû ìÿêòÿáÿ ýþòöðìÿñèí. Ãàíòÿìèð. 

..Êîìèññèéàíûí öçâëÿðè òÿÿúúöáëÿ Àñëàíà 

áàõäûëàð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. Õöñóñè òÿäáèðëÿðè ùÿéàòà êå÷èðìÿê ö÷öí 

ùþêóìÿò òÿðÿôèíäÿí éàðàäûëàí äþâëÿò èäàðÿñè 

îðãàíû. Äþâëÿò äèë Êîìèññèéàñû. 

3. Õöñóñè ìöêàôàò ÿâÿçèíäÿ ýþðöëÿí òàïøûðûã. 

Êîìèññèéàéà ýþòöðìÿê – ìöÿééÿí 

ìöêàôàò ãàðøûëûüûíäà ñàòìàã ö÷öí ãÿáóë åòìÿê. 

Êîìèññèéàéà âåðìÿê – ñàòìàã ö÷öí 

âàñèòÿ÷èéÿ âåðìÿê. 

ÊÎÌÌÓÍÀ 

ÊÎÌÈÑÉÓÍ [ëàò.] áàõ êîìèññèéà. 

[Ìÿììÿäîâà] êÿíäèí àáàäëûã êîìèñéîíóíóí 

öçâöäöð. ß.Ñàäûã. Èêðàì àòàñûíà à÷ûãúà 

äåìèøäè êè, ìààðèô íàçèðëèéèíÿ ÿðèçÿ éàçûá êîìèñéîíó 

ìÿí ýÿòèðòìèøÿì. ß.ßáöëùÿñÿí. 

◊ Êîìèñéîí ìàüàçàñû – ÿùàëèäÿí ýþòöðäöéö 

øåéëÿðè ìöÿééÿí ôàèç àëìàã øÿðòèëÿ ñàòàí 

ìàüàçà. 

ÊÎÌÈÑÉÎÍ×Ó èñ. Òèúàðÿò èøëÿðèíäÿ ìöÿééÿí 

ôàèç àëìàã øÿðòèëÿ âàñèòÿ÷èëèê åäÿí øÿõñ. 

ÊÎÌÈÑÉÎÍ×ÓËÓÃ èñ. Êîìèñéîí÷ó ñÿíÿòè, 

ïåøÿñè. 

ÊÎÌÈÑÉÎÍÅÐ [ôð.] áàõ êîìèñéîí÷ó. 

ÊÎÌÈÒß [ôð. úîìèòå, ÿñëè ëàò. úîììèòòåðå 

– òàïøûðìàã] 1. Ùÿð ùàíñû áèð èøÿ ðÿùáÿðëèê 

åäÿí êîëëåýèàë îðãàí. Ïàðòèéà êîìèòÿñè. 

Èúðàèééÿ êîìèòÿñè. Ùÿìêàðëàð èòòèôàãûíûí 

éåðëè êîìèòÿñè. – Áèçèì áóðàäà õÿëâÿò êîìèòÿìèç 

âàð, ùÿð éåðäÿí áèçÿ õÿáÿð ýÿëèð. 


2. òàð. Õöñóñè òÿäáèðëÿðè ùÿéàòà êå÷èðìÿê 

ö÷öí ùþêóìÿò òÿðÿôèíäÿí éàðàäûëàí äþâëÿò 

èäàðÿñè îðãàíû. 

ÊÎÌÈÇÌ [éóí. êîìèêîñ-äàí] Ùÿð ùàíñû 

áèð øåéäÿ ýöëìÿëè úÿùÿò; ìÿçÿëèëèê, éóìîð. 

Ñþçëÿðèíäÿ ÷îõëó êîìèçì âàð. Ðîëóí êîìèçìè. 

Êîìèçìÿ ãàïûëìàã àêòéîð ö÷öí íþãñàíäûð. 

// Éóìîð, ýöëìÿëèëèê. 

ÊÎÌËÀÌÀ “Êîìëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÌËÀÌÀÃ áàõ êîìàëàìàã. Î, éåðÿ 

äþøÿíìèø áþéöðòêÿí êîëëàðûíû äÿùðÿíèí áóðíó 

èëÿ òÿìèçëÿéèá êîìëàéûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÎÌËÀÍÌÀ “Êîìëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÌËÀÍÌÀÃ áàõ êîìàëàíìàã. 

ÊÎÌËÀØÌÀ “Êîìëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÌËÀØÌÀÃ áàõ êîìàëàøìàã. Àäàìëàð 

èñÿ ýàù êîìëàøûð, ýàù êÿíàðà ÷ÿêèëèðäèëÿð. 


ÊÎÌÌÅÍÒÀÐÈÉÀ [ëàò. úîììåíòàðèóì] 

Ùÿð ùàíñû ìÿòíèí âÿ éà êèòàáûí øÿðùè, èçàùû; 

èçàùàò. 

ÊÎÌÌÅÍÒÀÒÎÐ [ëàò.] Êîììåíòàðèéÿ 

âåðÿí; øÿðù÷è, èçàù÷û. 

ÊÎÌÌÓÍÀ [ôð.] 1. ßìÿê âÿ ìöëê öìóìèëèéè 

ÿñàñûíäà áèðëèêäÿ èøëÿìÿê âÿ éàøàìàã 

ö÷öí áèðëÿøìèø êîëëåêòèâ. ßìÿê êîììóíàñû. 

Õàëã êîììóíàëàðûíäà éàðàäûëìûø óøàã áàü- 

÷àëàðû âÿ êþðïÿ åâëÿðè ãàäûíëàðûí èøäÿ âÿ òÿùñèëäÿ 

ýåíèø ôÿàëèééÿò ýþñòÿðìÿëÿðèíÿ èìêàí 

727

ÊÎÌÌÓÍÀË 

âåðèðäè. Êÿíä òÿñÿððöôàò êîììóíàñû – 

êÿíä òÿñÿððöôàòû êîëëåêòèâëÿøäèðèëìÿñèíèí 

ìÿèøÿò õèäìÿòè, èñòåùëàê âÿ èñòåùñàë àëÿòëÿðèíèí 

òàìàìèëÿ åëëèêëÿøäèðèëìÿñèíÿ ÿñàñëàíàí 


2. Ôðàíñà âÿ áÿçè áàøãà þëêÿëÿðäÿ: éåðëè 

èíçèáàòè-ÿðàçè âàùèäè, øÿùÿð âÿ éà êÿíä òèïëè 

ìÿíòÿãÿ. 

3. òàð. Èíãèëàá äþâðöíäÿ áÿçè þëêÿëÿðäÿ 

ãóðóëàí èíãèëàáè ùþêóìÿò. Áàêû êîììóíàñû 

òàð. – 1918-úè èëäÿ Áàêû çÿùìÿòêåøëÿðèíèí 

öñéàíûíà ðÿùáÿðëèê åäÿí èíãèëàáè ùþêóìÿò. 

Ïàðèñ êîììóíàñû – 1871-úè èëäÿ Ïàðèñäÿ 

öñéàí ãàëäûðìûø çÿùìÿòêåø êöòëÿëÿðèí èíãèëàáè 

ùþêóìÿòè. 

ÊÎÌÌÓÍÀË ñèô. [ôð.] Øÿùÿð òÿñÿððöôàòûíà 

àèä îëàí. Êîììóíàë òÿñÿððöôàòû. Êîììóíàë 

õèäìÿòè. Êîììóíàë èøëÿðè ö÷öí âÿñàèò àðòûðûëäû. 

ÊÎÌÌÓÍÀÐ [ôð.] òàð. 1. 1871-úè èëäÿ Ïàðèñ 

êîììóíàñû èøòèðàê÷ûñû. 

2. Êîììóíà (1-úè ìÿíàäà) öçâö. 

ÊÎÌÌÓÍÈÑÒ [ôð. ÿñëè ëàò.] òàð. 1. Êîììóíèñò 

ïàðòèéàñûíûí öçâö. Êîììóíèñòëÿðèí 

éûüûíúàüû. 

2. Êîììóíèçì èäåéàëàðûíà ÿñàñëàíàí, îíëàðû 

èôàäÿ åäÿí âÿ ùÿéàòà êå÷èðÿí; êîììóíèçì 

òÿðÿôäàðû. Êîììóíèñò ïàðòèéàñû. Êîììóíèñò 

Èíòåðíàñèîíàëû – áàõ Êîìèíòåðí. 

Êîììóíèñò Ýÿíúëÿð Èòòèôàãû – áàõ êîìñîìîë. 

ÊÎÌÌÓÍÈÑÒËÈÊ èñ. Êîììóíèñòÿ õàñ 

îëàí ñèôÿò âÿ êåéôèééÿò. 

ÊÎÌÌÓÍÈÇÌ [ôð. ÿñëè ëàò. úîììóíèñ – 

öìóìè] 1. Èñòåùñàë àëÿòëÿðèíèí öìóìèëÿøäèðèëäèéè 

âÿ õöñóñè ìöëêèééÿòèí îëìàäûüû èúòèìàè 

ãóðóëóø. 

2. Êîììóíèçì úÿìèééÿòè ãóðóëìàñû ùàããûíäà 

ñèéàñè, èãòèñàäè âÿ èúòèìàè òÿëèì. 

ÊÎÌÌÓÒÀÑÈÉÀ èñ. [ëàò.] Ìöÿééÿí ìÿñÿëÿíèí 

ùÿëëè ö÷öí ùåñàáëàéûúû ìàøûíûí êþêëÿíìÿñè, 

ñàçëàíìàñû, ãóðóëìàñû. 

ÊÎÌÌÓÒÁÒÎÐ [ëàò. úîììóòàðå – äÿéèøìÿê] 

1. Åëåêòðèê úÿðÿéàíûíû à÷ûá-áàüëàéàí 

âÿ éà îíóí èñòèãàìÿòèíè äÿéèøäèðÿí úèùàç. 

2. Òåëåôîí ðàáèòÿñèíäÿ: òåëåôîí õÿòëÿðèíè áèðëÿøäèðÿí 

ãóðüó. Çàâîä êîììóòàòîðó. Êîììóòàòîðäà 

èøëÿìÿê. – Êîììóòàòîðóí ãàáàüûíäà 

ìöðýöëÿéÿí ßñýÿðèí ãûâðûì ñà÷ëàðû 

728 

ÊÎÌÏËÅÊÒ 

öçöíÿ òþêöëìöøäö. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ãûç:] Êîììóòàòîð 

îòàüûíûí ïÿíúÿðÿëÿðè áèçèì ãóðüóéà 

à÷ûëûð. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÊÎÌÌÓÒÀÒÎÐ×Ó èñ. Êîììóòàòîðäà èøëÿéÿí 

àäàì. Êîììóòàòîð÷ó ãûç. 

ÊÎÌÎÄ [ôð.] Äÿéèøÿê, ìöõòÿëèô òóàëåò 

øåéëÿðè âÿ ñ. ãîéìàã ö÷öí ñèéèðìÿëè éàñòû øêàô 

íþâö. Ýöçýö, äàðàã êîìîäóí ñîë ýþçöíäÿäèð. 

– Øÿùëà õàíûì øàãøàðàãëà êîìîäóí ñèéèðìÿëÿðèíè 

à÷äû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Õàíïÿðè êîìîääàí 

áèð âÿðÿã êàüûç ÷ûõàðòäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÎÌÏÁÍÈÉÀ [ôð.] áàõ øèðêÿò. 

ÊÎÌÏÀÐÁÒÈÂÈÑÒ [ëàòûíúàäàí] äèë÷. 

Ìöãàéèñÿëè-òàðèõè äèë÷èëèê ìöòÿõÿññèñè; äèëëÿðèí 

òÿäãèãèíäÿ, ÿäÿáèééàò íÿçÿðèééÿñèíäÿ 

ìöãàéèñÿëè öñóë òÿòáèã åäÿí àëèì. 

ÊÎÌÏÀÐÁÒÈÂÈÇÌ [ëàò. úîìïàðàòèâóñ – 

ìöãàéèñÿëè] Äèë÷èëèêäÿ ìöãàéèñÿëè-òàðèõè öñóë. 

ÊÓÌÏÀÑ [èòàë.] Ìàãíèòëÿøäèðèëìèø ÿãðÿáè 

ùÿìèøÿ øèìàëû ýþñòÿðìÿêëÿ äöíéàíûí úÿùÿòëÿðèíè 

òÿéèí åäÿí úèùàç; ãèáëÿíöìà. Êîìïàñëà 

ýåòìÿê. – Êàìèë ïëàøûíû ýåéÿðÿê êîìïàñ, 

ôîòîàïàðàò, äóðáèí âÿ êàüûçëàðûíû ýþòöðäö, 

÷àðïàéûäà éàòìûø Éàäèýàðû þïäö, àíàñû 

èëÿ ýþðöøöá êö÷ÿéÿ ÷ûõäû. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

ÊÎÌÏÈËÉÁÑÈÉÀ [ëàò. úîìïèëàòèî-äàí] 

Ìöñòÿãèë òÿäãèãàò àïàðûëìàäàí áàøãàëàðûíûí 

ÿñÿðëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ éîëó èëÿ éàçûëàí ÿñÿð. 

Êîìïèëéàñèéà åòìÿê. Êîìïèëéàñèéà èëÿ ìÿøüóë 

îëìàã. 

ÊÎÌÏÈËÉÀÑÈÉÀ×Û èñ. Êîìïèëéàñèéà èëÿ 

ìÿøüóë îëàí àäàì, êîìïèëéàñèéà ìöÿëëèôè. 

ÊÎÌÏÈËÉÀÒÈÂ [ëàò. úîìïèëàòèî-äàí] 

Êîìïèëéàñèéà éîëó èëÿ ãóðóëìóø, êîìïèëéàñèéà 

ìàùèééÿòèíäÿ îëàí. Êîìïèëéàòèâ ÿñÿð. 

ÊÓÌÏËÅÊÑ [ëàò. úîìïëåõóñ – ÿëàãÿ] Áèð 

âÿùäÿò òÿøêèë åäÿí øåéëÿðèí âÿ éà ùàäèñÿëÿðèí 

ìÿúìóñó. Ìèíýÿ÷åâèð ñó ãîâøàüû êîìïëåêñè. 

Êîìïëåêñ áðèãàäà – ìöõòÿëèô èõòèñàñëû 

ôÿùëÿëÿðäÿí èáàðÿò èñòåùñàëàò áðèãàäàñû. Òèêèíòèäÿ 

èøëÿéÿí êîìïëåêñ áðèãàäà. Êîìïëåêñ 

áðèãàäà òÿøêèë åòìÿê. 

ÊÎÌÏËÅÊÑËÈ ñèô. Êîìïëåêñ øÿêëèíäÿ 

îëàí; òîïëó. Ö÷öíúö êîìïëåêñëè áåúÿðìÿ ãóðòàðìàã 

öçðÿäèð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

ÊÎÌÏËÅÊÒ [ëàò. úîìïëåòóñ – òàì, äîëó] 

Òàì òÿøêèë åäÿí øåéëÿðèí òîïëóñó; äÿñò. Ãàçûìà 

êîìïëåêòè.

ÊÎÌÏËÅÊÒËßØÄÈÐÈÚÈ 

ÊÎÌÏËÅÊÒËßØÄÈÐÈÚÈ ñèô. âÿ èñ. Êîìïëåêòëÿøäèðìÿ 

èøè èëÿ ìÿøüóë îëàí èø÷è. Êèòàáõàíà 

êîëëåêòîðóíóí êîìïëåêòëÿøäèðèúèñè. 

ÊÎÌÏËÅÊÒËßØÄÈÐÈËÌß “Êîìïëåêòëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. Äþâðè ìÿòáóàòûí êîìïëåêòëÿøäèðèëìÿñè. 

ÊÎÌÏËÅÊÒËßØÄÈÐÈËÌßÊ “Êîìïëåêòëÿøäèðìÿê”äÿí 

ìÿúù. 

ÊÎÌÏËÅÊÒËßØÄÈÐÌß “Êîìïëåêòëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÎÌÏËÅÊÒËßØÄÈÐÌßÊ ô. Áèð øåéèí 

êîìïëåêòèíè äöçÿëòìÿê, òÿêìèëëÿøäèðèá êîìïëåêòÿ 

÷àòäûðìàã. Æóðíàëëàðû êîìïëåêòëÿøäèðìÿê. 

Êèòàáõàíàíû êîìïëåêòëÿøäèðìÿê. Áèð èëëèê 

ãÿçåòè êîìïëåêòëÿøäèðìÿê. // Áèð èäàðÿíèí, 

øþáÿíèí âÿ ñ. òÿðêèáèíè èø÷èëÿðëÿ òÿìèí åòìÿê, 

îíëàðûí ñàéûíû ëàçûìè ìèãäàðà ÷àòäûðìàã, 

÷àòûøìàéàí ñàéûíû òàìëàøäûðìàã. Èäàðÿíèí 

øòàòûíû êîìïëåêòëÿøäèðìÿê. Øþáÿíè èõòèñàñëû èø- 

÷èëÿðëÿ êîìïëåêòëÿøäèðìÿê. 

ÊÎÌÏËÅÊÒËßØÌß “Êîìïëåêòëÿøìÿê”- 


ÊÎÌÏËÅÊÒËßØÌßÊ ô. Êîìïëåêò øÿêëèíè 

àëìàã, êîìïëåêòÿ ÷àòìàã; òàìëàøìàã. 

ÊÎÌÏËÅÊÒËÈ ñèô. âÿ çÿðô Êîìïëåêò ùàëûíäà; 

òàì, áöòöí ùàëäà. Êîìïëåêòëè ìÿùñóë 

áóðàõìàã. 

ÊÎÌÏËÅÊÒÑÈÇ ñèô. Êîìïëåêò (òàì, áöòöí) 

øÿêëèíäÿ îëìàéàí. Êîìïëåêòñèç âÿ ñòàíäàðòñûç 

ìÿùñóë. 

ÊÎÌÏËÈÌÉÍÒ [ôð.] Áèðèñèíÿ èëòèôàò, õîø 

ýþðöíìÿê âÿ éà éàëòàãëûã òÿðèãèëÿ äåéèëÿí 

õîø ñþç, òÿðèôëè èôàäÿ. Ñÿìÿä þç ìöäèðèíèí 

ñÿìèìè êîìïëèìåíòëÿðèíäÿí éåíÿ äÿ ÷îõ ìÿìíóí 

îëóá áûüëàðûíû òóìàðëàäû. Á.Òàëûáëû ...Ýþâùÿð 

Ìÿäÿäîâóí åùòèéàòëû êîìïëèìåíòëÿðèíè 

áèðèíúè ýöíëÿð ðèøõÿíä êèìè ãÿáóë åäèðäè. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Êîìïëèìåíò àòìàã (äåìÿê) 

– áèðèíèí õîøóíà ýÿëìÿê ö÷öí îíà õîø 

ñþç ñþéëÿìÿê, èëòèôàò ýþñòÿðìÿê. Áèçèì .. íÿ 

çàðàôàò ö÷öí, íÿ äÿ êîìïëèìåíò äåìÿê ö÷öí 

âàõòûìûç éîõäóð. Ú.Úàááàðëû. Áèðèíÿ ýþç åäèðäè, 

áèðèñèíÿ ýöëöìñöíöðäö âÿ êèìèñèíÿ äÿ ñå÷ìÿ 

áèð êîìïëèìåíò äåéèá íÿçÿðèíè þçöíÿ úÿëá 

åäèðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÊÎÌÏËÈÌÅÍÒ×È èñ. äàí. Êîìïëèìåíò äåìÿéè 

ñåâÿí àäàì. 

ÊÎÌÏÎÍÅÍÒ [ëàò.] Áèð øåéèí òÿðêèá ùèññÿñè, 

áèð øåéè ÿìÿëÿ ýÿòèðÿí ùèññÿëÿðäÿí ùÿð 

áèðè. Ìöðÿêêÿá ñþçöí êîìïîíåíòëÿðè. 

ÊÎÌÏÐÎÌÈÑËÈ 

ÊÎÌÏÓÑÒ [èíý.] Ùåéâàí, ìèíåðàë âÿ éà 

áèòêè òóëëàíòûëàðûíûí òîðô, éàõóä òîðïàãëà ãàðûøäûðûëìàñûíäàí 

àëûíàí öçâè ýöáðÿ. 

ÊÎÌÏÓÑÒÅÐ [ôð.] êþùí. Áèëåòëÿðÿ, áàíê 

÷åêëÿðèíÿ âÿ ñ.-éÿ éîõëàìà èøàðÿñè âóðàí àëÿò. 

ÊÎÌÏÎÑÒËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Êîìïîñòëàøäûðìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÊÎÌÏÎÑÒËÀØÄÛÐÌÀ ô. Êîìïîñòåðëÿ 

èøàðÿ âóðìàã. Áèëåòè êîìïîñòëàìàã. 

ÊÎÌÏÓÒ [ôð.] Ñóäà ãÿíäëÿ áèøèðèëìèø òÿçÿ 

âÿ éà ãóðó ìåéâÿäÿí èáàðÿò äóðó éåìÿê; 

õîøàá. Ãàéñû êîìïîòó. Êîìïîò áèøèðìÿê. Áèð 

ñòÿêàí êîìïîò. – [Àñëàíîâóí] õþðÿêäÿí ñîíðà 

úöðáÿúöð ÷ÿðÿç éåìÿêëÿ, éàõóä êîìïîò 

è÷ìÿêëÿ ùå÷ àðàñû éîõ èäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÎÌÏÎÇÈÑÈÉÀ [ëàò.] 1. ßäÿáèééàò âÿ èíúÿñÿíÿò 

ÿñÿðëÿðèíèí ãóðóëóøó âÿ îíëàðûí ùèññÿëÿðè 

àðàñûíäà ãàðøûëûãëû ÿëàãÿ. Øÿêëèí êîìïîçèñèéàñû. 

Ðîìàíûí êîìïîçèñèéàñû. 

2. Ìóñèãè ÿñÿðè. // Ìöÿééÿí ãóðóëóøó, âÿùäÿòè 

îëàí ðÿññàìëûã ÿñÿðè ùàããûíäà. 

3. Ìóñèãè ÿñÿðëÿðèíèí éàçûëìàñû íÿçÿðèééÿñè. 

Êîìïîçèñèéà ñèíôè. Êîìïîçèñèéàäàí ìöùàçèðÿ. 

// Ìóñèãè ÿñÿðëÿðèíèí áÿñòÿëÿíìÿñè. 

ÊÎÌÏÐÀÄÓÐ [èñï. úîìïðàäîð – àëûúû] 

Øÿðãèí áÿçè ìöñòÿìëÿêÿ âÿ àñûëû þëêÿëÿðèíäÿ: 

õàðèúè êàïèòàëëà éåðëè áàçàð àðàñûíäà âàñèòÿ- 

÷èëèê åäÿí éåðëè òàúèð, êàïèòàëèñò. 

ÊÎÌÏÐÉÑ [ôð.] Ìöàëèúÿ ìÿãñÿäè èëÿ àüðûéàí 

éåðÿ ãîéóëàí éàø ñàðüû. [Äîêòîð] ..ãûçäûðìà 

àðòäûüû çàìàí [Àðàçûí] áàøûíà, öðÿéèíÿ 

êîìïðåñ ãîéóðäó. À.Øàèã. 

ÊÎÌÏÐÉÑÑÎÐ [ëàò.] Ùàâàíû, áóõàðû, ãàçû 

ñûõìàã ö÷öí ìàøûí. Êîìïðåññîð ñòàíñèéàñû 

(ùÿìèí ìàøûíëàð îëàí ñòàíñèéà). – Êîìïðåññîð 

ñòàíñèéàñûíäàí ýÿëÿí éåêíÿñÿã ýóïïóëòóíóí 

àðàñû êÿñèëìèðäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÎÌÏÐÅÑÑÎÐ×Ó èñ. õöñ. Êîìïðåññîðäà 

èøëÿéÿí, êîìïðåññîðó èäàðÿ åäÿí. Êîìïðåññîð÷ó 

ôÿùëÿ. 

ÊÎÌÏÐÅÑÑÎÐËÓ ñèô. òåõ. Êîìïðåññîðó 

îëàí, êîìïðåññîðëà èøëÿéÿí. Êîìïðåññîðëó 

íåôò ãóéóñó. 

ÊÎÌÏÐÎÌÀÒ èñ. [ôàðñ.] Íöôóçäàí ñàëìà, 

ýþçäÿí ñàëìà, àäûíà ëÿêÿ ýÿòèðìÿ. 

ÊÎÌÏÐÎÌÈÑ [ëàò. úîìïðîìèññóì-äàí] 

Ãàðøûëûãëû ýöçÿøò ÿñàñûíäà ðàçûëàøìà, óçëàøìà. 

ÊÎÌÏÐÎÌÈÑËÈ ñèô. Êîìïðîìèñÿ ÿñàñëàíàí, 

êîìïðîìèñ éîëó èëÿ îëàí; ýöçÿøòëè. 

Êîìïðîìèñëè òÿêëèô. 

729

ÊÎÌÏÉÓÒÅÐ 

730 

ÊÎÍÊÈ 

ÊÎÌÏÉÓÒÅÐ èñ. [èíý.] Ùåñàáëàéûúû åëåêòðîí 

ìàøûí. 

ÊÎÌÑÎÌÎË [ðóñ. “Êîììóíèñòè÷åñêèé 

ñîþç ìîëîä¸æè”íèí èõòèñàðû] 1. òàð. Êîììóíèñò 

Ýÿíúëÿð Èòòèôàãû. 

2. Úàíëû äèëäÿ “êîìñîìîë÷ó” ìÿíàñûíäà. 

ÊÎÌÑÎÌÎË×Ó èñ. òàð. Êîììóíèñò Ýÿíúëÿð 

Èòòèôàãû öçâö. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. [Ãÿùðÿìàí:] 

Éîëäàøëàðûìûí áèðè íàçèê, àðûã, àëàýþçëö, 

ïàðëàã ãàðàñà÷ëû, äèðèáàø áèð êîìñîìîë÷ó 

ãûç èäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

ÊÎÌÑÎÌÎËËÓÃ èñ. òàð. Êîììóíèñò 

Ýÿíúëÿð Èòòèôàãûíûí öçâö îëìà. 

ÊÎÍÄÅÍÑÀÑÈÉÀ èñ. [ëàò.] Ãàçâàðè âÿ éà 

áóõîââàðè ìàääÿëÿðèí ìàéå âÿ éà áÿðê ùàëà 

êå÷ìÿñè. 

ÊÎÍÄÅÍÑÀÒÎÐ [ëàò. úîíäåíñàðå-äÿí] 

1. ôèç. Êöëëè ìèãäàðäà åëåêòðèêè òîïëàìàã ö÷öí 

úèùàç. Êîíäåíñàòîðó ñàðüûëàðëà áèðëÿøäèðÿí 

êèìè ñàðüûëàðäàí úÿðÿéàí êå÷ÿúÿê âÿ áåëÿëèêëÿ, 

êîíäåíñàòîð áîøàëàúàãäûð. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

2. Èøëÿíìèø áóõàðû ñîéóòìàã ö÷öí úèùàç; 

ñîéóäóúó. 

ÊÎÍÄÈÑÈÎÍÅÐ èñ. [ëàò.] Áèíàëàðäà âÿ éà 

ìàøûíëàðäà ñÿðèíëÿøäèðèúè ãóðüó. 

ÊÎÍÄÓÊÒÎÐ [ëàò. úîíäóúòîð – ìöøàéèÿò 

åäÿí] Ãàòàðû ìöøàéèÿò åäÿí, îíóí òÿùëöêÿñèçëèéèíÿ 

âÿ äöçýöí ùÿðÿêÿòèíÿ, éöêëÿðèíèí 

ãîðóíìàñûíà íÿçàðÿò åäÿí äÿìèðéîë èø÷èñè. 

Êîíäóêòîð Êàçûìû êàäð øþáÿñèíÿ ÷àüûðûá 

äåäèëÿð êè, – ñàáàùäàí ñÿí ãàòàð ìöôÿòòèøè 

îëàúàãñàí! Ìèð Úÿëàë. // êþùí. Òðàìâàéû, 

àâòîáóñó, òðîëëåéáóñó ìöøàéèÿò åäÿí, îíäà 

ãàéäà-ãàíóíà íÿçàðÿò åäÿí, ñÿðíèøèíëÿðÿ áèëåò 

ñàòàí øÿùÿð íÿãëèééàòû èø÷èñè. 

ÊÎÍÄÓÊÒÎÐËÓ ñèô. Êîíäóêòîðó îëàí. 

Êîíäóêòîðëó àâòîáóñ. 

ÊÎÍÄÓÊÒÎÐËÓÃ èñ. Êîíäóêòîðóí èøè, 


ÊÎÍÄÓÊÒÎÐÑÓÇ ñèô. Êîíäóêòîðó îëìàéàí. 

Êîíäóêòîðñóç òðàìâàé (òðîëëåéáóñ). 

ÊÎÍÔÅÄÅÐÀÑÈÉÀ [ëàò.] 1. Ìöõòÿëèô òÿøêèëàòëàðûí 

áèðëÿøìÿñè, èòòèôàãû. Ëàòûí Àìåðèêàñû 

çÿùìÿòêåøëÿðèíèí êîíôåäåðàñèéàñû. 

2. Öìóìè áèð ìÿãñÿäè ùÿéàòà êå÷èðìÿê 

ö÷öí (þç ìöñòÿãèëëèêëÿðèíè ñàõëàìàã øÿðòèëÿ) 

áèðëÿøìèø äþâëÿòëÿðèí èòòèôàãû. 

ÊÎÍÔÅÐÀÍÑÉÉ [ôð.] Êîíñåðò ïðîãðàìûíûí 

íþìðÿëÿðèíè åëàí åäÿí âÿ áÿçÿí íþìðÿëÿð 

àðàñûíäà òàìàøà÷ûëàðû ìÿøüóë åäÿí àðòèñò. 

Ëÿòèôÿíèí éàõøû òàíûäûüû êîíôåðàíñéå úàâàí 

ôÿùëÿëÿðèí þçëÿðèíäÿí äåéèëäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÎÍÔÅÐÀÍÑÉÅËÈÊ èñ. Êîíôåðàíñéåíèí 

èøè, ïåøÿñè. 

ÊÎÍÔÅÑÑÈÎÍÀË èñ. [ëàò.] Äèíè, äèíÿ àèä 

îëàí. 

ÊÎÍÔÉÒ [èòàë. ÿñëè ëàò.] Àäÿòÿí êè÷èê ïëèòÿ, 

éàñòû ùÿá, êè÷èê øàð âÿ ñ. øÿêëèíäÿ øèðíèééàò 

ìÿìóëàòû; øèðíè. Êîíôåò ôàáðèêè. Êîíôåò 

ãóòóñó. – Èéèðìè-îòóç àäàì ãûç åâèíäÿ éåéèáè÷èá, 

ùÿðÿ úèá éàéëûüûíà éàðûì ýèðâÿíêÿ, éàõóä 

áèð ýèðâÿíêÿ íîüóë, øèðíè, êîíôåò, ãÿíä áàüëàéûá 

ýþòöðÿð, ýåäÿðëÿð. Ð.ßôÿíäèéåâ. Úÿëàë, 

àüçûíäà êîíôåò, ýÿëèá äóðóð ãàïûäà, þâðÿòëÿðÿ 

áàõûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ñîíðà Ùÿáèá ãûçà 

èêè êîíôåò âåðäè, ãûç ñÿìèìè ùàëäà ìÿñóììÿñóì 

ýöëäö. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÎÍÔÅÒÒÈ [èòàë.] Òÿíòÿíÿëè çèéàôÿòëÿðäÿ, 

ìàñêàðàäëàðäà èøòèðàê÷ûëàðûí áèð-áèðèíèí 

áàøûíà ñÿïäèêëÿðè ÿëâàí êàüûç ïèëÿêëÿð. 

ÊÎÍÔÐÀÍÑ [ëàò.] Ìöÿééÿí ìÿñÿëÿëÿðè 

ìöçàêèðÿ âÿ ùÿëë åòìÿê ö÷öí ïàðòèéà, èúòèìàè 

âÿ ñ. òÿøêèëàò íöìàéÿíäÿëÿðèíèí, ùàáåëÿ 

ùþêóìÿò íöìàéÿíäÿëÿðèíèí ìöøàâèðÿñè, éûüûíúàüû. 

Åëìè êîíôðàíñ. Áåéíÿëõàëã êîíôðàíñ. 

– Êå÷ÿí áàçàð åðòÿñè ýöíö ôèðãÿ êëóáóíäà 

òåàòð êîíôðàíñû ÷àüûðûëìûøäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Áåø-àëòû àé ÿââÿëäÿí áàøëàéàðàã, 

àðà-ñûðà Ìÿñìÿéÿ êëóá, êîíôðàíñ êèìè èúòèìàè 

éåðëÿðäÿ ðàñò ýÿëÿðäèì. Ñ.Ùöñåéí. Ùÿñÿí 

Òèôëèñäÿ ÷àüûðûëàí êîíôðàíñäàí ãàéûäàíäà 

èêè äîëó [çÿíáèë] Çàãàòàëà òöòöíö ýÿòèðèðìèø. 


ÊÎÍÊÁ [ðóñ.] êþùí. Òðàìâàéûí òÿòáèãèíÿ 

ãÿäÿð âàãîíëàðû àòëà ùÿðÿêÿòÿ ýÿòèðèëÿí øÿùÿð 

äÿìèð éîëó, ùàáåëÿ áó éîëäà èøëÿéÿí âàãîí. 

[Çÿðáÿëè:] Óñòà, ýåòäèì éîëäà ÿòÿêëÿäèì, áèð 

ãàïàç âóðäó éûõûëäûì, ìÿí äóðóíúà ìèíäè 

êîíêàéà ãà÷äû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Øÿùÿðäÿ ýÿçìÿéÿ 

ìèíäÿí çèéàäà ôàéòîíëàð; Íÿ ãÿäÿð àâòîìîáèë, 

÷îõëó êîíêàëàð âàðìûø. ß.Íÿçìè. 

Òåëåôîí êö÷ÿñèíäÿ êîíêà ýþçëÿéÿíëÿðèí ñàéû 

ùÿð ýöíêöíäÿí ÷îõ èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊÎÍÊÀ×Û èñ. êþùí. Êîíêà ñöðöúöñö. Êîíêà÷û 

êîíêàíû äàéàíäûðäû, ãàì÷ûíû êîíêàíûí 

è÷èíÿ àòûá äåäè: Ýÿë þçöí ñöð! Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊÎÍÊÈ [ðóñ.] èäì. Áóç öñòöíäÿ ñöðöøìÿê 

ö÷öí àéàããàáûéà òàõûëàí äÿìèð õèçÿêúèêëÿð.

ÊÎÍÊÐÅÒ 

ÊÎÍÊÐÉÒ ñèô. [ëàò. úîíúðåòóñ – ãàòû, ñûõ] 

Òàì, äÿãèã, àéäûí, ìöÿééÿí, ãÿòè, ðåàë ìþâúóä 

îëàí (àáñòðàêò ÿêñè). Êîíêðåò ôàêò. Êîíêðåò 

ìèñàë. Êîíêðåò ìÿñÿëÿ. Êîíêðåò úàâàá 

âåðìÿê. Êîíêðåò èø. 

ÊÎÍÊÐÅÒËßØÄÈÐÈËÌß “Êîíêðåòëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÎÍÊÐÅÒËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Êîíêðåò 

ùàëà ñàëûíìàã; ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿê. 

ÊÎÍÊÐÅÒËßØÄÈÐÌß “Êîíêðåòëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÎÍÊÐÅÒËßØÄÈÐÌßÊ ô. Áèð øåéÿ ÿéàíè 

õàðàêòåð âåðìÿê, êîíêðåò ùàëà ñàëìàã; ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê. 

Ýöëøÿí áÿçè ìÿñÿëÿëÿðè êîíêðåòëÿøäèðìÿê, 

àéäûíëàøäûðìàã ö÷öí ñàáàù 

ïàðòèéà êîìèòÿñè êàòèáèíèí éàíûíà ýåòìÿéÿ 

ùàçûðëàøûð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÎÍÊÐÅÒËßØÌß “Êîíêðåòëÿøìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÎÍÊÐÅÒËßØÌßÊ ô. Êîíêðåò ùàëà äöøìÿê, 

ìöÿééÿíëÿøìÿê, òàì àéäûí øÿêèë àëìàã. 

..Ùÿéàòäà ùÿð êÿñèí åøèòäèéè, þçöíÿ ýþðÿ òÿñÿââöð 

åòäèéè âÿ áÿçÿí ñþâãè-òÿáèè èëÿ äÿðê 

åòäèéè áèð ìÿôùóì [Âåéñ] ö÷öí êîíêðåòëÿøäè. 


ÊÎÍÊÐÅÒËÈÊ èñ. Ìöÿééÿíëèê, àéäûíëûã, 

ãÿòèëèê. Áÿëè, êîíêðåòëèêäÿí, éÿíè ìöÿééÿí âÿ 

íÿãäè áèð èøäÿí éàïûøûá ÷àëûøìàã – öìóìõàëã 

èøè ö÷öí ÷àëûøìàãäûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÓÍÊÓÐÑ [ëàò. úîíúóðñóñ – òîããóøìà] 

Âÿçèôÿ òóòìàã, ìöêàôàò àëìàã âÿ ñ. ö÷öí 

èøòèðàê÷ûëàðäàí ÿí éàõøûñûíû ñå÷ìÿê ìÿãñÿäèëÿ 

äöçÿëäèëÿí éàðûø; ìöñàáèãÿ. Êîíêóðñ 

èìòàùàíû. Êîíêóðñäà èøòèðàê åòìÿê. Êîíêóðñ 

ñÿðýèñè. – Óçàüà íèéÿ ýåäÿê, ýÿë ñÿíÿ êå÷ÿíèëêè 

êîíêóðñäàí äåéèì. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÊÎÍÃËÎÌÅÐÁÒ [ëàò.] 1. Ìöõòÿëèô úèíñëè 

øåéëÿðèí âÿ éà ùèññÿëÿðèí ìåõàíèêè, òÿñàäöôè 

áèðëÿøìÿñè. 

2. ýåîë. Áàøãà ñöõóðëà áèðëÿøìèø ìöõòÿëèô 

ìèíåðàëëàðäàí èáàðÿò ñöõóð. 

ÊÎÍÃÐÅÑ [ëàò. úîíýðåññóñ – èúëàñ] 1. Ýåíèø 

ìèãéàñëû áåéíÿëõàëã ãóðóëòàé, ìöøàâèðÿ, 

éûüûíúàã. Öìóìäöíéà àíàëàð êîíãðåñè. Ùÿìêàðëàð 

èòòèôàãëàðûíûí öìóìäöíéà êîíãðåñè. 

2. ÀÁØ-äà âÿ áÿçè Ëàòûí Àìåðèêàñû þëêÿëÿðèíäÿ 

ãàíóíâåðèúè îðãàíûí (ïàðëàìåíòèí) àäû. 

3. Áÿçè þëêÿëÿðäÿ ñèéàñè ïàðòèéà âÿ òÿøêèëàòëàðûí 

àäû. Ùèíäèñòàí ìèëëè êîíãðåñè. 

ÊÎÍÑÅÐÂ 

ÊÎÍÃÐÅÑÌÉÍ [èíý.] Êîíãðåñ (2-úè 

ìÿíàäà) öçâö. 

ÊÎÍÃÐÓÉÅÍÒ ñèô. [ëàò.] ðèéàç. Áèð-áèðèíèí 

öçÿðèíÿ ãîéóëäóãäà äöç ýÿëÿí. 

ÊÓÍÑÅÍÒÐÀÒ [ëàò. úîíúåíòðàòèî-äàí] 

1. Ãóðó âÿ ïðåñëÿíìèø ùàëäà ùàçûðëàíàí ùàçûð 

ÿðçàã ìÿùñóëó. 

2. ê.ò. Éöêñÿê êåéôèééÿòëè ãèäàëû ìàääÿëÿðäÿí 

èáàðÿò ùåéâàí éåìè. 

3. ìÿä. Ôàéäàëû ãàçûíòûëàðäàí ñàôëàøäûðìà 

éîëó èëÿ àëûíàí ôèëèç. 

ÊÎÍÑÅÍÒÐÈÊ [ëàò. úîí – áèðýÿ âÿ úåíòðóì 

– ìÿðêÿç] ðèéàç. Öìóìè ìÿðêÿçëè, öìóìè 

ìÿðêÿçè îëàí. 

ÊÎÍÑÅÍÒÐÈÊËÈÊ èñ. ðèéàç. Êîíñåíòðèê 

ôèãóðóí ùàëû, öìóìè ìÿðêÿçè îëìà. 

ÊÎÍÑÉÏÑÈÉÀ [ëàò.] Ùÿð ùàíñû áèð ùàäèñÿ 

ùàããûíäà ÿñàñ ôèêèð; ýþðöøëÿð ñèñòåìè. Èíêèøàô 

ùàããûíäà áèð-áèðèíÿ çèää èêè êîíñåïñèéà – 

äèàëåêòèê âÿ ìåòàôèçèê êîíñåïñèéà ìþâúóääóð. 

ÊÎÍÑÉÐÍ [èíý. úîíúåðí] 1. ×îõëó òèúàðÿòñÿíàéå 

ìöÿññèñÿëÿðèíèí èðè êàïèòàëèñò èíùèñàðû 

ôîðìàëàðûíäàí áèðè êèìè âàùèä ìàëèééÿ ðÿùáÿðëèéè 

àëòûíäà áèðëÿøìÿñè. 

ÊÎÍÑÉÐÒ [èòàë.] 1. Áèð ñûðà ìóñèãè, áàëåò 

ÿñÿðëÿðèíèí, åñòðàäà âÿ ñ. íþìðÿëÿðèíèí ìöÿééÿí 

ïðîãðàì ÿñàñûíäà êöòëÿâè ñóðÿòëÿ èôà 

îëóíìàñû. Ñèìôîíèê êîíñåðò. Êàìåðà êîíñåðòè. 

Åñòðàäà êîíñåðòè. Ýåúÿ èíñòèòóòóìóçäà êîíñåðò 

âàðäû. È.ßôÿíäèéåâ. 

2. Îðêåñòðèí ìöøàéèÿòè èëÿ áèð ìóñèãè àëÿòè 

òÿðÿôèíäÿí èôà îëóíìàã ö÷öí éàçûëìûø èðè 

ìóñèãè ÿñÿðè. Òàðëà îðêåñòð ö÷öí êîíñåðò. 

Ñêðèïêà ö÷öí êîíñåðò. 

ÊÎÍÑÅÐÒÈ´ÍÎ [èòàë.] 1. Àëòûáóúàãëû ãàðìîí 

øÿêëèíäÿ ìóñèãè àëÿòè. Êîíñåðòèíî ÷àëìàã. 

2. Êîíñåðò (2-úè ìÿíàäà) òèïëè, ëàêèí îíäàí 

êè÷èê ìóñèãè ÿñÿðè. Êîíñåðòèíî áÿñòÿëÿìÿê. 

– Êè÷èê ùÿúìëè êîíñåðòëÿðÿ êîíñåðòèíî äåéèëèð. 


ÊÎÍÑÅÐÒÌÉÉÑÒÅÐ [àëì. êîíçåðòìåèñòåð] 

1. Ñèìôîíèê îðêåñòðäÿ ñîëèñò âÿ éà áèðèíúè 

ñêðèïêà÷û, àðôà÷û âÿ ñ. 

2. Îõóéàúàãëàðû øåéëÿðè þéðÿíìÿêäÿ ìöüÿííèéÿ 

êþìÿê åäÿí ìöøàéèÿò÷è – ïèàíî÷ó. 

ÊÎÍÑÉÐÂ [ôð. úîíñåðâåñ] Õöñóñè èøëÿìÿ 

(äóçëàìà, áèøèðìÿ, ìèêðîáñóçëàøäûðìà) éîëó 

èëÿ ùàçûðëàíûá ýåðìåòèê (êèï) áàüëàíìûø áàí- 

731

ÊÎÍÑÅÐÂÀ×ÀÍ 

êàëàðà äîëäóðóëìóø éåìÿê øåéëÿðè. Áàëûã êîíñåðâè. 

ßò êîíñåðâè. – [Äþéöø÷öëÿð] àðõà ÷àíòàëàðûíäàí 

÷ûõàðûá êîíñåðâè à÷ûð, îðòàëûüà ÷þðÿê 

ãîéóðäóëàð. ß.ßáöëùÿñÿí. [Úàâàä] êöðêöíöí 

úèáèíäÿí ÷ûõàðäûüû êîíñåðâè áèð àüñàããàë 

êèøèéÿ óçàäàðàã ýöëöìñöíäö.. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÎÍÑÅÐÂÀ×ÀÍ èñ. Êîíñåðâ ãàáëàðûíû à÷ìàã 

ö÷öí àëÿò. Áû÷àüûí ö÷-äþðä òèéÿñè, ãàé- 

÷ûñû, äûðíàãòóòàíû, êîíñåðâà÷àíû, âèíòáóðàíû, 

òûõàú÷ûõàðäàíû âàðäû. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÎÍÑÅÐÂÀÒÓÐÈÉÀ [èòàë.] Àëè ìóñèãè 

ìÿêòÿáè. Ö.Ùàúûáÿéîâ àäûíà Àçÿðáàéúàí 

Äþâëÿò Êîíñåðâàòîðèéàñû. Êîíñåðâàòîðèéàéà 

äàõèë îëìàã. – [Ðÿùèì:] Ìÿí ìöùàðèáÿäÿí 

ÿââÿë Áàêûäà Äþâëÿò Êîíñåðâàòîðèéàñûíûí éàíûíäà 

îíèëëèê ìóñèãè ìÿêòÿáèíäÿ îõóéóðäóì. 

ß.Ñàäûã. Êîíñåðâàòîðèéàíûí òÿëÿáÿ âÿ ìöÿëëèìëÿðèíèí 

ãöââÿñè èëÿ òåç-òåç ìöñàìèðÿëÿð 

âåðèëèð. 

ÊÎÍÑÅÐÂ×È èñ. Êîíñåðâ ñÿíàéåñè èø÷èñè. 

ÊÎÍÑÅÐÂËßÌß “Êîíñåðâëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÎÍÑÅÐÂËßÌßÊ ô. 1. ßðçàüû êîíñåðâ 

ùàëûíà ñàëìàã, êîíñåðâ ùàçûðëàìàã. Áàëûüû 

êîíñåðâëÿìÿê. ßòè êîíñåðâëÿìÿê. Áàäûìúàíû 

êîíñåðâëÿìÿê. 

2. õöñ. Õöñóñè ñóðÿòäÿ èøëÿìÿêëÿ âÿ õöñóñè 

øÿðàèòäÿ ñàõëàìàãëà õàðàá îëìàãäàí, êîðëàíìàãäàí 

ãîðóìàã, ìöùàôèçÿ åòìÿê. Ãàíû 

êîíñåðâëÿìÿê. 

ÊÎÍÑÅÐÂËßØÄÈÐÈÚÈ èñ. âÿ ñèô. Êîíñåðâ 

åäÿí, êîíñåðâÿ ÷åâèðÿí. 

ÊÎÍÑÅÐÂËßØÄÈÐÈËÌß “Êîíñåðâëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÎÍÑÅÐÂËßØÄÈÐÈËÌßÊ “Êîíñåðâëÿøäèðìÿê”äÿí 

ìÿúù. Áèð òîí ïîìèäîð êîíñåðâëÿøäèðèëäè. 

– Àëáàëûíû éàø ùàëäà ÷îõ ñàõëàìàã 

îëìàç, ëàêèí î äîíäóðóëäóãäà âÿ äèýÿð 

öñóëëà êîíñåðâëÿøäèðèëäèêäÿ éàõøû ãàëûð. 

ÊÎÍÑÅÐÂËßØÄÈÐÈËÌÈØ ô.èñ. 1. Êîíñåðâ 

ùàëûíà ñàëûíìûø, êîíñåðâÿ ÷åâðèëìèø. Êîíñåðâëÿøäèðèëìèø 

òÿðÿâÿç. 

2. õöñ. Õöñóñè öñóëëàðëà èøëÿíÿðÿê ñàõëàíìûø, 

ìöùàôèçÿ îëóíìóø. Êîíñåðâëÿøäèðèëìèø 

ãàí. 

ÊÎÍÑÅÐÂËßØÄÈÐÌß “Êîíñåðâëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. Àçÿðáàéúàí Ãàíêþ÷öðìÿ Èíñòèòóòóíóí 

õÿñòÿõàíà âÿ ãàíû êîíñåðâëÿøäèðìÿ 

øþáÿñè âàðäûð. 

ÊÎÍÑÅÐÂËßØÄÈÐÌßÊ áàõ êîíñåðâëÿìÿê. 

Èíñòèòóòóí ëàáîðàòîðèéàëàðû ãàí ñèñòåìè 

732 

ÊÎÍÑÒÈÒÓÑÈÉÀ 

õÿñòÿëèêëÿðèíèí þéðÿíèëìÿñè, ãàíû êîíñåðâëÿøäèðìÿê 

.. ñàùÿñèíäÿ õåéëè èø ýþðìöøäöð. 

ÊÎÍÑÅÐÂËßØÌß “Êîíñåðâëÿøìÿê”- 


ÊÎÍÑÅÐÂËßØÌßÊ ô. Êîíñåðâ ùàëûíà 

äöøìÿê, êîíñåðâÿ ÷åâðèëìÿê. 

ÊÎÍÑÉÑÑÈÉÀ [ëàò.] 1. Þëêÿ äàõèëèíäÿ ñÿíàéå 

ìöÿññèñÿëÿðè òÿøêèë åòìÿê, ôàéäàëû ãàçûíòûëàðû 

÷ûõàðìàã âÿ ñ. ö÷öí ìöÿééÿí øÿðòëÿðëÿ 

äþâëÿòëÿ àéðû-àéðû êàïèòàëèñòëÿð âÿ éà øèðêÿòëÿð 

àðàñûíäà áàüëàíàí ìöãàâèëÿ. 

2. Áó ìöãàâèëÿ ÿñàñûíäà òÿøêèë åäèëìèø 

ìöÿññèñÿ. 

ÊÎÍÑÅÑÑÈÉÀ×Û èñ. Êîíñåññèéà ñàùèáè. 

ÊÎÍÑÈËÈÓÌ [ëàò.] ×ÿòèí ùàëëàðäà õÿñòÿëèéè, 

îíóí ìöàëèúÿ öñóëëàðûíû ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê 

ö÷öí äöçÿëäèëÿí ùÿêèìëÿð ìöøàâèðÿñè. 

Êîíñèëèóì òÿéèí åòìÿê. – Åðòÿñè ýöí Çÿêè ÿí 

ìÿøùóð ùÿêèìëÿðäÿí áèð êîíñèëèóì òÿøêèë åòäè. 

À.Øàèã. 

ÊÎÍÑËÀÝÅÐ [ðóñ. êîíöåíòðàöèîííûé 

ëàãåðü, ÿñëè ëàò. úîíúåíòðàòèî âÿ àëì. ëàýåð] 

Ìÿùáóñëàðû, ùÿðáè ÿñèðëÿðè òÿúðèä åòìÿê ö÷öí 

äöøÿðýÿ; ùÿáñ äöøÿðýÿñè. 

ÊÎÍÑÎÍÁÍÑ èñ. [ôð.] Ìóñèãèäÿ ñÿñ óéüóíëóüó, 

àùÿíý. 

ÊÎÍÑÎÍÀÍÒ èñ. [ëàò.] Ñàìèò ñÿñ. 

ÊÎÍÑÓÐÑÈÓÌ [ëàò. úîíñîðòèóì – èøòèðàê] 

Áèðýÿ ìàëèééÿ ÿìÿëèééàòû àïàðìàã ö÷öí áèð 

íå÷ÿ áàíêûí, éàõóä áàíêèðèí èðè èíùèñàð÷û áèðëèéè. 

Áåéíÿëõàëã íåôò êîíñîðñèóìóíóí ôÿàëèééÿòè 

ùàããûíäà ñàçèø. 

ÊÎÍÑÓÐÒ èñ. [ëàò.] Áðèòàíèéàäà êðàëè÷àíûí 

ÿðè. 

ÊÎÍÑÏÉÊÒ [ëàò. úîíñïåúòóñ – õöëàñÿ] 

Áèð ìöùàçèðÿíèí, ìÿðóçÿíèí, íèòãèí, ÿñÿðèí 

ìÿçìóíóíóí ãûñàúà õöëàñÿñè, ãåéäè. Êîíñïåêò 

òóòìàã. Ìöùàçèðÿëÿðèí êîíñïåêòè. Êîíñïåêòäÿí 

èñòèôàäÿ åòìÿê. – Ìÿäÿä îõóäóüóíóí 

êîíñïåêòèíè ÷ûõàðòäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÎÍÑÏÈÐÁÑÈÉÀ [ëàò. úîíñïèðàòèî – ñóèãÿñä] 

Þç ôÿàëèééÿòèíè âÿ öçâëÿðèíè ýèçëè ñàõëàìàã 

ö÷öí ýèçëè òÿøêèëàòûí èøëÿòäèéè öñóëëàð. 

Êîíñïèðàñèéà èøè. // Ñèðð ñàõëàìà. 

ÊÎÍÑÏÈÐÀÒÈÂ ñèô. [ëàò. úîíñïèðàòèî – “ñóèãÿñä”äÿí] 

Ýèçëè. 

ÊÎÍÑÏÈÐÀÒÈÂËÈÊ èñ. Ýèçëèëèê. 

ÊÎÍÑÒÈÒÚÑÈÉÀ [ëàò. úîíñòèòóòèî – ãóðóëóø] 

Áèð äþâëÿòèí èúòèìàè âÿ äþâëÿò ãóðóëó-

ÊÎÍÑÒÈÒÓÑÈÉÀ×Û 

ÊÎÍÒÅÉÍÅÐ 

øóíó, ñå÷êè ñèñòåìèíè, äþâëÿò îðãàíëàðûíûí 

ôÿàëèééÿò âÿ òÿøêèëàò ïðèíñèïëÿðèíè, âÿòÿíäàøëàðûí 

ÿñàñ ùöãóã âÿ âÿçèôÿëÿðèíè ìöÿééÿí 

åäÿí ÿñàñ ãàíóíó. Àçÿðáàéúàí Êîíñòèòóñèéàñû. 

Äåìîêðàòèê êîíñòèòóñèéà. Êîíñòèòóñèéàíûí 

ìàääÿëÿðè. 

ÊÎÍÑÒÈÒÓÑÈÉÀ×Û èñ. âÿ ñèô. Êîíñòèòóñèéà 

òÿðÿôäàðû (îëàí). 

ÊÎÍÑÒÈÒÓÑÈÉÀËÛ ñèô. Êîíñòèòóñèéàñû îëàí, 

êîíñòèòóñèéàéà ÿñàñëàíàí. Êîíñòèòóñèéàëû äþâëÿò 

ãóðóëóøó. Êîíñòèòóñèéàëû èäàðÿ öñóëó. 

Êîíñòèòóñèéàëû ìîíàðõèéà – ïàäøàùûí ùöãóãëàðûíûí 

êîíñòèòóñèéà èëÿ ìÿùäóäëàøäûðûëäûüû 

äþâëÿò ãóðóëóøó. 

ÊÎÍÑÒÐÚÊÑÈÉÀ [ëàò.] 1. Ùÿð ùàíñû áèð 

òèêèëèíèí, ãóðüóíóí, ìåõàíèçìèí ùèññÿëÿðèíèí 

ãàðøûëûãëû éåðëÿøìÿñè, ãóðóëóøó, ùàáåëÿ áó úöð 

ãóðóëóøëó òèêèëèíèí, ãóðüóíóí, ìåõàíèçìèí 

þçö. Áèíàíûí êîíñòðóêñèéàñû. Êþðïöíöí êîíñòðóêñèéàñû. 

Êþùíÿëìèø êîíñòðóêñèéà. 

2. òåõ. Ìöðÿêêÿá ãóðüóíóí, òèêèëèíèí ãàáàãúàäàí 

ùàçûðëàíàí âÿ ñîíðàäàí îíóí òÿðêèáèíÿ 

äàõèë åäèëÿí àéðû-àéðû ùèññÿëÿðè. Äÿìèðáåòîí 

êîíñòðóêñèéàëàð. Àüàú êîíñòðóêñèéàëàð. 

ÊÎÍÑÒÐÓÊÒÈÂÈÑÒ [ëàò. úîíñòðóúòèî-äàí] 

Êîíñòðóêòèâèçì òÿðÿôäàðû. 

ÊÎÍÑÒÐÓÊÒÈÂÈ´ÇÌ [ëàò.] ÕÕ ÿñð ìåìàðëûüûíäà: 

êîíñòðóêñèéàíû áèíàíûí èôàäÿëèëèéèíèí 

áàøëûúà àìèëè ùåñàá åäÿí, áèíàíûí çàùèðè 

ýþðêÿìèíè îíóí ìöàñèð êîíñòðóêñèéàñûíäà 

ýþðÿí, áó èøäÿ éàëíûç ìöúÿððÿä âÿ 

ùÿíäÿñè ôîðìàëàðäàí èñòèôàäÿ åäÿí ôîðìàëèñò 

úÿðÿéàí. Áèð úÿðÿéàí êèìè êîíñòðóêòèâèçì ÿäÿáèééàò 

âÿ ìóñèãèäÿ äÿ þç ÿêñèíè òàïìûøäûð. 

ÊÎÍÑÒÐÓÊÒÎÐ [ëàò. úîíñòðóúòèî-äàí] 

1. Êîíñòðóêñèéà äöçÿëäÿí ìöòÿõÿññèñ. Òÿééàðÿ 

êîíñòðóêòîðó. Áàø êîíñòðóêòîð. 

2. Óøàãëàðûí ãóðàøäûðûá ìöõòÿëèô øåéëÿð 

äöçÿëòìÿñè ö÷öí è÷èíäÿ ìöõòÿëèô ùèññÿëÿð, 

äåòàëëàð îëàí ãóòó. 

ÊÎÍÑÒÐÓÊÒÎÐËÓÃ èñ. Êîíñòðóêòîðóí 

ïåøÿñè, ñÿíÿòè. 

ÊÓÍÑÓË [ëàò.] 1. Áèð äþâëÿòèí áàøãà áèð 

äþâëÿòèí ìöÿééÿí ìÿíòÿãÿñèíäÿ þç äþâëÿòèíèí 

âÿ îíóí âÿòÿíäàøëàðûíûí ùöãóãëàðûíû 

òÿìñèë âÿ ìöäàôèÿ åäÿí âÿçèôÿëè øÿõñ. Àçÿðáàéúàí 

êîíñóëó. Êîíñóë âÿçèôÿñè. – Áèç òÿÿúúöá 

åëÿäèê êè, áóýöíêö ýöíäÿ êîíñóëóí ãàïûñûíäà 

àðòûã àäàì ýþðñÿíìèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[ßëèãóëó:] [Èðàí ÿùëè] ìÿíè òàíûéûá 

êîíñóëà ìÿëóì åäÿð.. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

2. òàð. Ãÿäèì Ðîìàäà ðåñïóáëèêà äþâðöíäÿ: 

ñå÷èëÿí éöêñÿê âÿçèôÿëè èêè øÿõñèí ùÿð 

áèðèíèí òèòóëó, ùàáåëÿ áåëÿ òèòóëó îëàí àäàì. 

3. òàð. Ôðàíñàäà êîíñóëëóã äþâðöíäÿ: ãåéðèìÿùäóä 

ùàêèìèééÿò âåðèëìèø ö÷ øÿõñèí òèòóëó, 

ùàáåëÿ áó úöð òèòóëó îëàí àäàì. 

ÊÎÍÑÓËÕÀÍÀ èñ. [ëàò. úîíñóë âÿ ôàðñ. 

õàíÿ] Áèð äþâëÿòèí, áàøãà áèð äþâëÿòèí ìöÿééÿí 

ìÿíòÿãÿñèíäÿ êîíñóëóí áàø÷ûëûã åòäèéè 

íöìàéÿíäÿëèéè, ùàáåëÿ ùÿìèí íöìàéÿíäÿëèéèí 

éåðëÿøäèéè áèíà. Âëàäèãàôãàçäà ùÿòòà 

ÿäèáëÿðèìèç Ìîëëà Èñìàéûëûí ñÿñèíè åøèäÿíäÿ 

ñè÷àí äÿëèéèíè ñàòûí àëûá êîíñóëõàíàëàðäà ýèçëÿíèðëÿð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áÿùðàì øÿùÿðäÿêè 

Èðàí êîíñóëõàíàñûíäà êàòèáëèê åäèðäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ìöñéþ Ãàìåë èíýèëèñ êîíñóëõàíàñûíäà 

þçöíÿ ìÿõñóñ åäèëÿí îòàãäà èñòèðàùÿòÿ 

÷ÿêèëäè. Ãàíòÿìèð. 

ÊÎÍÑÚËËÓÃ èñ. 1. Êîíñóë âÿçèôÿñè. Êîíñóëëóã 

åòìÿê. // áàõ êîíñóëõàíà. 

2. òàð. Ãÿäèì Ðîìàäà: ðåñïóáëèêà çàìàíû 

êîíñóëóí äþâëÿòè èäàðÿ åòäèéè äþâð. 

3. òàð. Ôðàíñàäà: Íàïîëåîí Áîíàïàðòûí 

9 íîéàáð 1799-úó èëäÿêè (18 áðóìåð) ÷åâðèëèøèíäÿí 

1804-úö èëäÿ èìïåðèéà åëàí åäèëäèéè 

âàõòà ãÿäÿðêè äþâð. 

ÊÎÍÑÓËÒÀÑÈÉÀ [ëàò.] 1. Á à õ ìÿñëÿùÿò. 

2. Ùÿð ùàíñû áèð ìÿñÿëÿéÿ äàèð ìöòÿõÿññèñëÿð 

ìöøàâèðÿñè. 

3. Á à õ ìÿñëÿùÿòõàíà. 

ÊÎÍÒÁÊÒ [ëàò. úîíòàúòóñ – òîõóíìà] 

Åëåêòðèê õÿòëÿðèíèí (ìÿôòèëëÿðèíèí) áèð-áèðèíÿ 

òîõóíìàñû. Åëåêòðèê õÿòòèíäÿ êîíòàêò âàð. Êîíòàêò 

ëþâùÿñè. Êîíòàêò àïàðàòû. // Åëåêòðèêëÿ èøëÿéÿí 

íÿãëèééàò âàñèòÿëÿðèíäÿ åëåêòðèê ìÿôòèëëÿðèíèí 

áèòèøìÿñèíè òÿìèí åäÿí ãóðüó. 

ÊÎÍÒÉÊÑÒ [ëàò. úîíòåõòóñ – ìþùêÿì 

ÿëàãÿ] Ìÿòíèí (îíà äàõèë îëàí àéðûúà ñþç âÿ 

éà èôàäÿíèí ìÿíàñûíû ìöÿééÿí åòìÿê ö÷öí) 

ìÿíàúà áèòìèø ùèññÿñè. Äèë âÿ èôàäÿ òÿðçè ùàããûíäà 

äàíûøàíäà ñþçëÿðè êîíòåêñòäÿí àéûðûá 

òÿùëèë åòìÿê äîüðó äåéèë. Ð.Ðçà. 

ÊÎÍÒÉÉÍÅÐ [èíý.] õöñ. Ãàáëàøäûðûëìûø 

éöêëÿðèí äàøûíìàñû ö÷öí áþéöê éåøèê. Êîíòåéíåðëÿðè 

âàãîíäàí áîøàëòìàã. Êîíòåéíåðëÿ 

éöê ýþíäÿðìÿê. – Óñòàíûí ñþùáÿòèíäÿí ýþðöíäö 

êè, êîíòåéíåðëÿð òÿòáèã îëóíàí éåðäÿ 

àâòîìàøûíëàðûí äà èøè àçàëûð. Ìèð Úÿëàë. 

733

ÊÎÍÒÈÍÅÍÒ 

ÊÎÍÒÈÍÉÍÒ [ëàò.] úîüð. Ãèòÿ, ìàòåðèê. 

ÊÎÍÒÈÍÅÍÒÀË ñèô. [ÿñëè ëàò.] Êîíòèíåíò 

(ãèòÿ) ö÷öí ñÿúèééÿâè îëàí, êîíòèíåíòäÿ (ãèòÿäÿ) 

îëàí. Êîíòèíåíòàë õöñóñèééÿò. Êîíòèíåíòàë 

èãëèì úîüð. – ÷îõ äÿéèøêÿí, éàéû 

èñòè, ãûøû èñÿ ÷îõ ñîéóã îëàí èãëèì. 

ÊÎÍÒÈÍÅÍÒÀËËÛÃ èñ. Êîíòèíåíòàë 

õàññÿäÿ îëìà, äÿéèøêÿíëèê (èãëèì ùàããûíäà). 

Èãëèìèí êîíòèíåíòàëëûüû. 

ÊÎÍÒÈÍÝÅÍÒ [ëàò.] õöñ. 1. Ùÿð ùàíñû áèð 

êîëëåêòèâè (ìöÿññèñÿíè, èäàðÿíè, òÿøêèëàòû) òÿøêèë 

åäÿí àäàìëàð ùåéÿòè. 

2. Õàðèúè òèúàðÿòäÿ: áÿçè ìàëëàðûí èõðàúû âÿ 

èäõàëû ö÷öí ãîéóëàí íîðìà. 

ÊÎÍÒÈÍÝÅÍÒËßØÄÈÐÈËÌß “Êîíòèíýåíòëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÎÍÒÈÍÝÅÍÒËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. 

Êîíòèíýåíòè ìöÿééÿí åäèëìÿê; ùåéÿòè, ìèãäàðû 

ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿê. 

ÊÎÍÒÈÍÝÅÍÒËßØÄÈÐÌß “Êîíòèíýåíòëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÎÍÒÈÍÝÅÍÒËßØÄÈÐÌßÊ ô. Êîíòèíýåíòèíè 

ìöÿééÿí åòìÿê; ùåéÿòèíè, ìèãäàðûíû 

ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê. 

ÊÎÍÒÎÐ [àëì. êîíòîð, ôð. êîìïòîèð-äÿí] 

Èäàðÿ âÿ éà ìöÿññèñÿëÿðèí èíçèáàòè òÿñÿððöôàò 

øþáÿëÿðèíèí öìóìè àäû. Çàâîä êîíòîðó. Êîíòîðäà 

èøëÿìÿê. // Áåëÿ øþáÿ âÿ éà èäàðÿíèí 

éåðëÿøäèéè áèíà. Ðàáèòÿ êîíòîðó. – Àðàç èøäÿí 

ñîíðà áèðáàø êîíòîðà ýÿëäè. À.Øàèã. ..Øëéàïàñûíû 

óíóòäóüóíó èñÿ éàëíûç êîíòîðäà áàøà 

äöøäö. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÊÎÍÒÎÐ×Ó èñ. êþùí. Êîíòîð õèäìÿò÷èñè, 

êîíòîðäà èøëÿéÿí àäàì. // Êîíòîð ìöäèðè. 

ÊÎÍÒÎÐÊÀ [ðóñ.] ßñàñÿí àéàã öñòÿ äàéàíûá 

èøëÿìÿê ö÷öí ñÿòùè ìàèëè ùöíäöð éàçû 

ñòîëó. 

ÊÎÍÒÐÀÁÁÍÄ(À) [èòàë.] Ãàäàüàí îëóíìóø, 

éàõóä ýþìðöê âåðìÿëè îëàí ìàëëàðûí 

ýèçëè ñóðÿòäÿ äþâëÿò ñÿðùÿäèíäÿí êå÷èðèëìÿñè; 

ãà÷àã÷ûëûã. Êîíòðàáàíäà èëÿ ìÿøüóë îëìàã. 

// Ýèçëè îëàðàã äþâëÿò ñÿðùÿäèíäÿí êå÷èðèëÿí 

ãà÷àã ìàë. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Áèðè äåéèðäè êè, 

áóíëàð õÿëâÿòúÿ î òàéäàí êîíòðàáàíä ìàëû 

êå÷èðèá ñàòûðëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÊÎÍÒÐÀÁÀÍÄ(À)×Û èñ. Êîíòðàáàíä(à) èëÿ 

ìÿøüóë îëàí; ãà÷àã÷û. Êîíòðàáàíä÷ûëàðû òàïûá 

ýÿòèðäèëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊÎÍÒÐÀÁÀÍÄ(À)×ÛËÛÃ èñ. Êîíòðàáàíä(à) 

èëÿ ìÿøüóë îëìà; ãà÷àã÷ûëûã. 

734 

ÊÎÍÒÓÐ 

ÊÎÍÒÐÀÁÁÑ [èòàë.] Ñèìôîíèê îðêåñòðèí 

òÿðêèáèíÿ äàõèë îëàí ùÿúìúÿ ÿí áþéöê, ñÿñëÿíìÿ 

úÿùÿòäÿí ÿí àøàüû ñÿñè îëàí ñèìëè 

ìóñèãè àëÿòè. Äàøûäûüû àäûíäàí áÿëëè îëäóüó 

êèìè, ñèìëè îðêåñòðèí òÿðêèáè éàëíûç ñèìëè ìóñèãè 

àëÿòëÿðèíäÿí (ñêðèïêà, àëò, âèîëîí÷åë âÿ êîíòðàáàñ) 

èáàðÿòäèð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

ÊÎÍÒÐÀÁÀÑ×Û èñ. Êîíòðàáàñ ÷àëàí ìóñèãè÷è. 

ÊÎÍÒÐ-ÀÄÌÈÐÀË [ôð.] Äîíàíìàäà: èëê 

(êè÷èê) àäìèðàë ðöòáÿñè âÿ áåëÿ ðöòáÿñè îëàí 

øÿõñ. 

ÊÎÍÒÐÁÊÒ [ëàò.] Ìöãàâèëÿ, áàüëàøìà. 

ÊÎÍÒÐÀÊÒÀÑÈÉÀ [ëàò.] Ìöãàâèëÿëÿð 

ÿñàñûíäà êÿíä òÿñÿððöôàòû ìÿùñóëëàðû òÿäàðöêö 

ñèñòåìè; áàüëàøìà. 

ÊÎÍÒÐÁËÒÎ [èòàë.] ìóñ. ßí áÿì ãàäûí 

ñÿñè. // Áó úöð ñÿñè îëàí ìöüÿííè (ãàäûí). 

ÊÎÍÒÐÀÌÁÐÊÀ [ôð.] Òåàòð, ñèðê âÿ ñ. 

òàìàøàëàðà ïóëñóç áàõìàã ùöãóãó âåðÿí òàëîí, 

ïÿòÿ. // Òàìàøà çàëûíäàí ÷ûõàí òàìàøà- 

÷ûéà éåíèäÿí çàëà ãàéûòìàã ö÷öí âåðèëÿí âÿ 

áèëåòè ÿâÿç åäÿí òàëîí, ïÿòÿ âÿ éà áàøãà øÿðòè 

øåé. 

ÊÎÍÒÐÀÏÚÍÊÒ [àëì.] ìóñ. 1. Åéíè çàìàíäà 

ñÿñëÿíÿí èêè âÿ éà áèð íå÷ÿ ìöñòÿãèë 

ñÿñè, ùàâàíû, ìåëîäèéàíû ÷îõñÿñëè ìóñèãè ÿñÿðèíäÿ 

ùàðìîíèê áèðëÿøäèðìÿ ñÿíÿòè. 

2. Ìóñèãè íÿçÿðèééÿñèíèí áåëÿ áèðëÿøìÿëÿðè, 

îíëàðûí õöñóñèééÿòëÿðèíè þéðÿíÿí ñàùÿñè. 

ÊÎÍÒÐÈÁÓÑÈÉÀ [ëàò.] Ìöùàðèáÿäÿí ñîíðà 

ãàëèá äþâëÿòèí ìÿüëóá äþâëÿòäÿí ìÿúáóðè 

ñóðÿòäÿ àëìàëû îëäóüó ïóë; òÿçìèíàò. // Ìöùàðèáÿ 

çàìàíû òóòóëìóø éåðëÿðèí ÿùàëèñèíäÿí 

äöøìÿí òÿðÿôèíäÿí àëûíàí ìÿúáóðè âåðýè âÿ 

éà ïóë. 

ÊÎÍÒÐÓË [ôð.] Íÿçàðÿò, éîõëàìà, òÿôòèø. 

ÊÎÍÒÐÎËËÓÃ èñ. Êîíòðîëóí èøè, âÿçèôÿñè; 

íÿçàðÿò÷èëèê. Êîíòðîëëóã åòìÿê (åëÿìÿê) 

– öçÿðèíäÿ êîíòðîë (íÿçàðÿò) åòìÿê. 

ÊÎÍÒÐÎËÑÓÇ ñèô. âÿ çÿðô Öçÿðèíäÿ 

êîíòðîë (íÿçàðÿò)) îëìàéàí (îëìàäàí). Êîíòðîëñóç 


ÊÎÍÒÐÎËÉÎÐ [ôð.] 1. Áèð øåéè êîíòðîë 

åòìÿê, éîõëàìàã âÿçèôÿñèíè äàøûéàí øÿõñ; 

íÿçàðÿò÷è. 

2. õöñ. Èñòåùñàë ïðîñåñèíäÿ áèð øåé öçÿðèíäÿ 

êîíòðîë àïàðàí úèùàç. 

ÊÓÍÒÓÐ [ôð.] 1. Áèð øåéèí ãðàôèê õÿòëÿðëÿ 

õàðèúè òÿñâèðè; áèð øåéè ÷åâðÿëÿéÿí õÿòò; ÷åâðÿ.

ÊÎÍÒÓÇÈÉÀ 

2. åëåêòð. âÿ ðàä. Êå÷èðèúèëÿðèí ãàïàëû 

äþâðÿñè. 

◊ Êîíòóð õÿðèòÿ – úîüðàôè àäëàð éàçûëìàìûø 

òÿäðèñ õÿðèòÿñè. Êîíòóð õÿòò – ãûðûã-ãûðûã 

õÿòò, íþãòÿëÿðäÿí èáàðÿò îëàí õÿòò. 

ÊÎÍÒÚÇÈÉÀ [ëàò.] Ìÿðìè ïàðòëàéûøû, ó÷ãóí 

âÿ ñ. íÿòèúÿñèíäÿ äÿðèéÿ çÿðÿð âåðìÿäÿí 

áÿäÿíèí ìöõòÿëèô éåðëÿðèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí 

çÿäÿ, ÿçèêëèê, øèêÿñòëèê. 

ÊÎÍÒÓÇÈÉÀËÛ ñèô. Êîíòóçèéàñû îëàí. Êîíòóçèéàëû 

àäàì. 

ÊÎÍÓÑ [ëàò. úîíóñ, ÿñëè éóí. êîíîñ] 

1. ðèéàç. Äöçáóúàãëû ö÷áóúàüûí, áèð êàòåòè ÿòðàôûíäà 

ôûðëàíìàñû íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí 

ùÿíäÿñè úèñèì, ôèãóð. Êîíóñ ÷ÿêìÿê. 

2. Êîíóñà îõøàéàí ùÿð ùàíñû áèð øåé. Ýöí 

äÿ êîíóñà áÿíçÿéÿí Ñàüñàüàí äàüûíûí àðäûíäàí 

ãàëõûá ìåøÿëÿðè, òèêèíòè ñàùÿñèíè èøûãëàíäûðûðäû. 


ÊÎÍÓÑÀÎÕØÀÐ áàõ êîíóñøÿêèëëè. Êîíóñàîõøàð 

òÿïÿ. 

ÊÎÍÓÑÀÎÕØÀÐËÛÃ áàõ êîíóñøÿêèëëèëèê. 

ÊÎÍÓÑØßÊÈËËÈ ñèô. Êîíóñàîõøàð, êîíóñ 

êèìè, êîíóñ øÿêëèíäÿ îëàí. Êîíóñøÿêèëëè äàü. 

ÊÎÍÓÑØßÊÈËËÈËÈÊ èñ. Êîíóñ øÿêëèíäÿ 

îëìà, êîíóñà îõøàìà. 

ÊÎÍÓÑÂÀÐÈ áàõ êîíóñøÿêèëëè. 

ÊÎÍÓÑÂÀÐÈËÈÊ áàõ êîíóñøÿêèëëèëèê. 

ÊÎÍÂÉÍÑÈÉÀ [ëàò.] Õöñóñè áèð ìÿñÿëÿéÿ 

äàèð áåéíÿëõàëã ñàçèø, ìöãàâèëÿ. Êîíâåíñèéà 

áàüëàìàã. Äÿìèðéîë êîíâåíñèéàñû. 

ÊÎÍÂÉÍÒ [ëàò. úîíâåíòóñ-äàí] Áÿçè þëêÿëÿðäÿ: 

õöñóñè ãàíóíâåðèúèëèê ùöãóãóíà ìàëèê 

îëàí ñå÷êèëè îðãàíëàðûí àäû; øóðà, ìÿúëèñ. 

Ìèëëè êîíâåíò – ÕÂÛÛÛ ÿñðèí àõûðëàðûíäà 

Ôðàíñà áóðæóà èíãèëàáû äþâðöíäÿ ìèëëè ìÿúëèñ. 

ÊÎÍÂÉÐÑÈÉÀ [ëàò. úîíâåðñèî-äàí] Âàõòû 

èëÿ áóðàõûëìûø äþâëÿò èñòèãðàçû øÿðòëÿðèíèí äÿéèøèëìÿñè 

(ôàèçèí àçàëìàñû, þäÿìÿ âàõòûíûí 

äÿéèøèëìÿñè âÿ ñ). 

ÊÎÍÂÉÐÒ [ôð.] 1. Á à õ çÿðô 1-úè ìÿíàäà. 

Òÿðëàí êîíâåðòè úèáèíäÿí ÷ûõàðòäû, òåç à÷ûá 

ìÿêòóáó îõóìàüà áàøëàäû. Ì.Ùöñåéí. Ùÿñÿí 

úàâàá ÿâÿçèíÿ úèáèíäÿí áèð êîíâåðò ÷ûõàðàðàã 

Äèëàðàéà óçàòäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Ñöäÿìÿð óøàãëàð ö÷öí êîíâåðò øÿêëèíäÿ 

òèêèëìèø áÿëÿê. Óøàüû êîíâåðòÿ ãîéìàã. 

ÊÎÍÂÉÉÅÐ [èíý.] Èøëÿíèá ùàçûðëàíìà ïðîñåñèíäÿ 

îëàí ìÿìóëàòû áèð éåðäÿí áàøãà éåðÿ 

ÊÎÍÉÓÊÒÈÂÈÒ 

þòöðìÿê, éàõóä íÿãë åòìÿê ö÷öí àðàñûêÿñèëìÿäÿí 

ùÿðÿêÿò åäÿí íÿãëèééàò ãóðüóñó. 

Êîíâåéåð ñèñòåìè. Êîíâåéåðè ãóðàøäûðìàã. 

◊ Êîíâåéåð êèìè – áèð-áèðèíèí àðäûíúà, 

áèðèñèíäÿí î áèðèñèíÿ. 

ÊÎÍÂÅÉÅÐ×È èñ. Êîíâåéåðèí ùÿðÿêÿòèíè 

èäàðÿ åäÿí ôÿùëÿ. 

ÊÎÍÂÅÉÅÐËßØÄÈÐÈËÌß “Êîíâåéåðëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÎÍÂÅÉÅÐËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Êîíâåéåðëÿ 

òÿúùèç åäèëìÿê, êîíâåéåð ñèñòåìèíÿ 

êå÷èðèëìÿê. Òèêèø ñåõè êîíâåéåðëÿøäèðèëäè. 

ÊÎÍÂÅÉÅÐËßØÄÈÐÌß “Êîíâåéåðëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÎÍÂÅÉÅÐËßØÄÈÐÌßÊ ô. Êîíâåéåðëÿ 

òÿúùèç åòìÿê, êîíâåéåð ñèñòåìèíÿ êå÷èðìÿê. 

Èñòåùñàëû êîíâåéåðëÿøäèðìÿê. 

ÊÎÍÂÅÉÅÐËÈ ñèô. Êîíâåéåðè îëàí, êîíâåéåðëÿøäèðèëìèø, 

êîíâåéåð òÿòáèã åäèëìèø. 

Êîíâåéåðëè ñåõ. 

ÊÎÍÂÓÉ [ùîëë.] 1. Ìöùàôèçÿ ìÿãñÿäèëÿ 

âÿ éà ãà÷ìàüûí ãàðøûñûíû àëìàã ö÷öí áèðèñèíè 

ìöøàéèÿò åäÿí ñèëàùëû äÿñòÿ. Êîíâîé äÿñòÿñè. 

// Ùÿìèí äÿñòÿäÿ õèäìÿò åäÿí àäàì. 

– Éàõøû ãóëëóã ýþñòÿðÿí êîíâîé îíóí äþøöíäÿí 

èòÿëÿéèá ãîéìàäû. Ì.Ùöñåéí. 

2. Ìöùàðèáÿ âàõòû íÿãëèééàò âÿ òèúàðÿò ýÿìèëÿðèíè 

éîëäà äöøìÿíäÿí ãîðóìàã ö÷öí 

îíëàðû ìöøàéèÿò åäÿí ýÿìè âÿ éà òÿééàðÿ 

äÿñòÿñè. Êîíâîé ýÿìèñè. 

ÊÎÍÉÀÊ [Ôðàíñàíûí úÿíóáóíäàêû Êîíéàê 

(Úîýíàú) øÿùÿðèíèí àäûíäàí] Ìöõòÿëèô öçöì 

øÿðàáëàðûíûí äèñòèëëÿñè âÿ óçóí ìöääÿò ïàëûä 

÷ÿëëÿêëÿðäÿ ñàõëàíûëìàñû éîëó èëÿ ùàñèë åäèëÿí 

òöíä ñïèðòëè è÷êè. “Ýþé ýþë” êîíéàêû. Áåøóëäóçëó 

êîíéàê. Êîíéàê çàâîäó. Êîíéàê øöøÿñè. 

– Ìåéõàíàäà äîñòëàð áèð-áèðèíèí ñàüëûüûíà 

ùÿðÿñè àëòû áþéöê ðóìêà êîíéàê âóðäóëàð âÿ 

éàõøû Ýþé÷ÿ áàëûüûíûí êàáàáûíû ìÿçÿ åòäèëÿð. 

Å.Ñóëòàíîâ. Êîíéàê è÷èëÿ ñó éåðèíÿ áÿçìèñÿôàäÿ; 

Ñÿðìÿñò îëà, øÿíëèê åëÿéÿ àòëû, ïèéàäÿ. 


ÊÎÍÉÓÊÒÈÂ 1 [ëàò.] ãðàì. Ôåëèí øÿðò ôîðìàñû. 

ÊÎÍÉÓÊÒÈÂ 2 [ëàò. úîíæóíúòèâóñ – áèðëÿøäèðèúè-äÿí] 

àíàò. Ýþçöí, ýþç ãàïàüûíûí è÷ÿðèäÿí 

öñòöíö âÿ ýþç àëìàúûüûíûí ãàáàã ùèññÿñèíè 

þðòÿí ñåëèêëè ãèøàñû. 

ÊÎÍÉÓÊÒÈÂÈÒ [ëàò. úîíæóíúòèâóñ – áèðëÿøäèðèúè-äÿí] 

òèá. Êîíéóêòèâèí èëòèùàáû. 

735

ÊÎÎÏÅÐÀÑÈÉÀ 

ÊÎÎÏÅÐÁÑÈÉÀ [ëàò. úîîïåðàòèî – áèðëèê] 

1. ßìÿê òÿøêèëèíèí õöñóñè ôîðìàñû (áó òÿøêèëàò 

ôîðìàñûíäà ÷îõëó àäàì åéíè ÿìÿê ïðîñåñèíäÿ, 

éàõóä ìöõòÿëèô, ëàêèí áèð-áèðèëÿ áàüëû 

ÿìÿê ïðîñåñèíäÿ ìöíòÿçÿì âÿ áèðýÿ èøòèðàê 

åäèð). 

2. Öçâëÿðèíèí – ïàé÷ûëàðûí âÿñàèòè ùåñàáûíà 

òÿøêèë åäèëÿí êîëëåêòèâ èñòåùñàëàò, òèúàðÿò âÿ ñ. 

áèðëèéè. Ñÿíÿò êîîïåðàñèéàñû. Èñòåùëàê-ìÿíçèë 

êîîïåðàñèéàñû. 

3. Á à õ êîîïåðàòèâ 2-úè ìÿíàäà. 

ÊÎÎÏÅÐÀÒÈÂ [ëàòûíúàäàí] 1. Êîîïåðàñèéà 

òÿøêèëàòû. Êîîïåðàòèâ òÿøêèëàòû. – [Ìóõòàð] 

ìÿðêÿçè èø÷è êîîïåðàòèâèíäÿ îðòà áèð âÿçèôÿ 

äàøûéûðäû. Ñ.Ùöñåéí. 

2. Êîîïåðàòèâ ìàüàçàñû, äöêàíû. Ðöñòÿì 

ñöðÿòëè àääûìëàðëà ãàéûòäû âÿ ôèðãÿ þçÿê êàòèáèíè 

êîîïåðàòèâ ãàðøûñûíäà òàïäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

Èíäèúÿ áàøà äöøäöì êè, èíòåëèýåíòëÿð úöìÿ 

ýöíö ßëèãóëó âàñèòÿñèëÿ êîîïåðàòèâ ìàüàçàñûíäàí 

àðàã àëìàã èñòÿéèáëÿðìèø. Ãàíòÿìèð. 

◊ Êÿíä òÿñÿððöôàò êîîïåðàòèâè – áàõ 

êîëõîç. ..Êÿíääÿ êÿíä òÿñÿððöôàò êîîïåðàòèâèíäÿ 

îëäóã. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÎÎÏÅÐÀÒÈÂ×È èñ. Êîîïåðàñèéà èø÷èñè, 

êîîïåðàòèâ èø÷èñè. 

ÊÎÎÏÅÐÀÒÈÂËßØÄÈÐÈËÌß “Êîîïåðàòèâëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. Èñòåùñàëûí êîîïåðàòèâëÿøäèðèëìÿñè. 

ÊÎÎÏÅÐÀÒÈÂËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Êîîïåðàòèâÿ 

äàõèë åäèëìÿê, êîîïåðàòèâÿ úÿëá 

åäèëìÿê. // Êîîïåðàñèéà ÿñàñûíäà áèðëÿøäèðèëìÿê. 

ÊÎÎÏÅÐÀÒÈÂËßØÄÈÐÌß “Êîîïåðàòèâëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÎÎÏÅÐÀÒÈÂËßØÄÈÐÌßÊ èúá. Êîîïåðàòèâÿ 

äàõèë åòìÿê, êîîïåðàòèâÿ úÿëá åòìÿê. 

// Êîîïåðàñèéà ÿñàñûíäà áèðëÿøäèðìÿê. 

ÊÎÎÏÅÐÀÒÈÂËßØÌß “Êîîïåðàòèâëÿøìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÎÎÏÅÐÀÒÈÂËßØÌßÊ ô. Êîîïåðàñèéà 

ÿñàñûíäà áèðëÿøìÿê, êîîïåðàòèâ òÿøêèë åòìÿê; 

êîîïåðàòèâÿ äàõèë îëìàã. 

ÊÎÎÏÒÀÑÈÉÀ [ëàò. úîïòàòèî] Ùÿð ùàíñû 

ñå÷êèëè îðãàíûí þç ùåéÿòèíÿ ñå÷êèñèç îëàðàã 

éåíè öçâ äàõèë åòìÿñè. 

ÊÎÎÐÄÈÍÀÒ [ëàò.] õöñ. Ôÿçàäà âÿ éà ñÿòù 

öçÿðèíäÿ ùÿð ùàíñû áèð íþãòÿíèí âÿçèééÿòèíè 

òÿéèí åäÿí ÿäÿä. Ïåéêèí êîîðäèíàòëàðû. Úîüðàôè 

êîîðäèíàò. 

736 

ÊÎÐ 

ÊÎÏÏÓØ ñèô. Êþê, òîïïóø. Êîïïóø óøàã. 

Êîïïóø ÿë. Êîïïóø àäàì. 

ÊÎÐ ñèô. 1. Ýþðìÿê ãàáèëèééÿòèíè èòèðìèø, 

ýþçö ýþðìÿéÿí. Êîð óøàã. Êîð ãîúà. – Êîð 

ãóøóí éóâàñû þç-þçöíÿ äöçÿëÿð. (Àòà. ñþçö). 

Êîð ðÿññàì ÿëèíè îüëóíóí áàøûíà ÷ÿêÿðÿê 

ýöëöìñÿäè. È.ßôÿíäèéåâ. Êîð åòìÿê (åëÿìÿê) 

– ýþçëÿðèíè ÷ûõàðòäûðìàã. [Àëû êèøè:] 

áèð ïàøàíûí ñþçö èëÿ ìÿíè êîð åëÿäèí. 

“Êîðîüëó”. Áèð ïàðàñûí Øàù Èñìàéûë þçö êîð 

åäèáäèð, áèð ïàðàñûí Øàù Àááàñ þçö, .. îíëàð 

ìÿñðÿôäÿí ÷ûõûáäûð, áèð çàäà éàðàìàçëàð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Êîð îëìàã – ýþðìÿê ãàáèëèééÿòèíè 

èòèðìÿê. Áèð àçäàí ñîíðà Ùàúûíûí 

áèð ýþçö êîð îëäó. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ãóðáàíãóëóíóí] 

ÿââÿëÿí, áèð ýþçö ÷è÷ÿêäÿí êîð 

îëìóøäó, èêèíúè äÿ, áóðíó ãÿðèáÿ èðè èäè... 


2. èñ. Êîð àäàì. Êîðëàð ìÿêòÿáè. Êîðëàð 

ö÷öí ÿëèôáà. – Äóëëàðà âÿ éåòèìëÿðÿ âÿ øèëëÿðÿ 

âÿ êîðëàðà èàíÿò âÿ ùèìàéÿò ýþñòÿðèëñèí. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Äèëÿí÷èëÿðèí äóàëàðû, êîðëàðûí 

ñûçûëòûñû .. äåéèðäè êè, èìïåðàòîðóí êîíñóëõàíàñû 

à÷ûãäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Ìåùðèáàí:] 

..Êîðëàð èøûüû, ýþçÿëëèéè íåúÿ äóéóðëàðñà, 

ìÿí äÿ ìÿùÿááÿòè åëÿúÿ ùèññ åäèðÿì. 

È.ßôÿíäèéåâ. // Çÿèô ýþðÿí, ýþçö ïèñ ýþðÿí. 

3. ìÿú. ßòðàôäàêû ùàäèñÿëÿðè, èøëÿðè ýþðìÿéÿí, 

äÿðê åòìÿéÿí, áàøà äöøìÿéÿí, ùèññ åòìÿéÿí. 

[Úàùàí:] Áÿñ ìÿíèì ýþçëÿðèì êîðäóð! 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. [ßáäöë:] Ìÿíèì ýþçöì 

êîð äåéèë. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ñöäàáÿ:] Ýþçÿëëèéÿ 

ãàðøû êîðäóð ýþçëÿðèí. Ù.Úàâèä. // ìÿú. 

Êöò, ãàíìàç, àíëàìàç, úàùèë. [Åëõàí:] Ñàõëàí 

îéóíëàð îéóíúàüû, òàïäàíìûø ãóë! Ùÿäÿôñèç 

êîð êöòëÿ! Ú.Úàááàðëû. Ñàâàäñûç, åëìñèç èíñàí 

êîðäóð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

4. ìÿú. Ãàòû, êÿñèô, áÿðê. Ýåòäèêúÿ ÿòðàô 

äÿðÿëÿð êîð äóìàíëà äîëäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Õàí:] 

Áó êîð ãàðàíëûãäà áó àçüûí ñåëè êå÷ìÿê îëìàéàúàã, 

ýÿðÿê äàí àüàðìàñûíû ýþçëÿéÿê. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // ìÿú. Àéäûí îëìàéàí, áÿëëè 

îëìàéàí, éàõøû ñå÷èëìÿéÿí; çÿèô. Êîð èøûã. 

5. Ãîøóëäóüó ñþçëÿðÿ ïèñëèê, ìÿøóìëóã 

ìÿôùóìó âåðèð: Êîð òàëå. Êîð ãöââÿëÿð. – Àõû 

áóíëàð íÿäèð êè, ÿëèíäÿ êîð ôÿëÿéèí; Êàø ÷è÷ÿéè 

îëàéäûí, åéâàíäàêû äèá÷ÿéèí. Á.Âàùàáçàäÿ. 

6. ìÿú. ×ûõûø éîëó îëìàéàí, àðäû êÿñèê îëàí. 

Êîð õÿòò. Êîð êö÷ÿ. Êîð ÷àé úîüð. – ùå÷

ÊÎÐ 

áèð ùþâçÿéÿ òþêöëìÿéèá éàðûäà ãóðóéàí ÷àé. 

// Ïÿíúÿðÿñè îëìàéàí, ïÿíúÿðÿñèç. Åâèí êîð 

äèâàðû. 

7. Ãàðàíëûãäà, äóìàíëû ùàâàäà éàëíûç úèùàçëàðûí 

êþìÿéè èëÿ èúðà åäèëÿí. Êîð ó÷óø. 

Òÿééàðÿíèí êîð åíèøè. 

◊ Êîð áàüûðñàã àíàò. – éîüóí áàüûðñàüûí, 

ñîõóëúàíâàðè ÷ûõûíòûñû îëàí ùèññÿñè. Êîð ãàëìàã 

– úÿùàëÿòäÿ ãàëìàã, ìààðèô èøûüûíäàí 

ìÿùðóì îëìàã, äöíéàäàí õÿáÿðñèç îëìàã. 

[Ðöñòÿì:] Ìÿí êîð ãàëäûì, ñàâàäñûç îëäóì. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Êîð ãîéìàã – 1) äàüûòìàã, õàðàáà 

ãîéìàã, ùå÷ÿ ÷ûõàðìàã, ïó÷ åòìÿê. 

[Àñëàí áÿé:] Ñÿí ìÿíèì ÿòÿê-ÿòÿê òþêäöéöì 

ïóëó, ÷ÿêäèéèì çÿùìÿòè êîð ãîéäóí. À.Øàèã. 

[Ãûçûë Àðñëàí:] Åëäÿíèçèí éóðäóíó êîð ãîéäóí, 

ìÿíèì áåëèìè ñûíäûðäûí. Ì.Ñ.Îðäóáàäè; 

2) ìÿú. úÿùàëÿòäÿ ñàõëàìàã, ýþçöíö áàüëû 

ãîéìàã, ìààðèô èøûüûíäàí ìÿùðóì åòìÿê. 

Êþùíÿ çàìàíûí öçö ãàðà îëñóí, éàõøûúà êîð 

ãîéäó áàáàíû. Ìèð Úÿëàë. Êîð ãóðóø (ãÿïèê) 

– áèð ãÿïèê äÿ îëñà. [Ïÿðçàä] ùÿì ßëèäÿí 

îëäó, ùÿì äÿ Âÿëèäÿí: êÿáèíäÿí áèð êîð ãóðóø 

ýÿëìÿäè. Ìèð Úÿëàë. Êîð äöéöí – 1) à÷ûëìàñû 

÷ÿòèí îëàí äöéöí; 2) ìÿú. ùÿëëè ÷ÿòèí 

îëàí ìÿñÿëÿ. Êîð åòìÿê – ùå÷ åòìÿê, éîõ 

åòìÿê, ïó÷à ÷ûõàðìàã. Ñþçöì áÿéÿíèëèá, èøèì 

ñàç îëóá; Ñÿí Àëëàù, ñèôòÿìè êîð åéëÿìÿéíÿí. 

Àøûã ßëÿñýÿð. Êîð èëàí çîîë. – úöúöëÿðëÿ 

áÿñëÿíÿí èëàíàáÿíçÿð ñöðöíÿí ùåéâàí. Êîð 

éàïàëàã – 1) áàéãóø; 2) ìÿú. ìÿøóìëóã, 

íÿùñëèê ñèìâîëó êèìè èøëÿíèð. Ýþçöíöí 

öñòöíäÿ Áóõàðà ïàïàã; ßíòÿðÿ áÿíçÿéèð î 

êîð éàïàëàã. Ñ.Âóðüóí. Áó îëàí èø äåéèë, î êîð 

éàïàëàã; Ìÿíè ïÿíúÿñèíäÿí áóðàõìàç êè, 

ñàü. Ì.Ðàùèì. Êîð îëìàã – ýþçö òóòóëìàã, 

ñóéó êÿñèëìÿê. Áóëàüûí ýþçö êîð îëóáäóð. 

Êîð îëñóí! – ãàðüûø, íèôðÿò ìÿãàìûíäà èøëÿíèð. 

Äàì öñòÿäèð äàìûìûç; Ãîøàäûð åéâàíûìûç; 

Ñÿí îðäàí áàõ, ìÿí áóðäàí; Êîð îëñóí 

äöøìàíûìûç. (Ìàùíû). [Ïÿðè:] Ëà÷ûíûì, êîð 

îëñóí Ïÿðèí, ìÿí ñÿíèí áàøûíà áÿëà ýÿòèðäèì. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Êîð þêöç êèìè – ùå÷ áèð 

èø ýþðìÿéÿí, ôÿàëèééÿòñèç. [Áàéðàìÿëè áÿé:] 

..Ðÿñóë àüà, ñÿí ùå÷ çÿùìÿò ÷ÿêèá éåðèíäÿí 

òÿðïÿíìÿ, íåúÿ êè, éàòìûñàí åëÿ äÿ êîð þêöç 

êèìè éàò.. Í.Âÿçèðîâ. Êîð ñè÷àí çîîë. – éåð 

àëòûíäà éàøàéàí ýÿìèðèúè; êþñòÿáÿê. Êîð òóòäóüóí(ó) 

áóðàõìàç – òÿðñ, èíàäêàð, éåêÿáàø 

ÊÎÐÀÇÅÙÈÍËÈÊ 

àäàì ùàããûíäà. Êîð ùþúÿò – òÿðñ, èíàäúûë, 

ùþúÿò àäàì ùàããûíäà. Ùå÷ êÿñè áÿéÿíìèð, þçö 

äÿ êè, êîð ùþúÿòèí ëàï áþéöéöäöð. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

Êîð ÷èáàí – áàøû îëìàéàí, ýþçñöç 

÷èáàí. Êîð øåéòàí – ýóéà èíñàíëàðà ïèñëèê 

ýÿòèðÿí ìþâùóìè ãöââÿ... Øåéòàíäàí ìóðàä 

ùÿìèí êîð øåéòàíäûð êè, òàñêöëàùûíäàí çûíãûðîâ 

àñûëûá. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Àäàìëàð 

ùÿìèøÿ áèð ôÿëàêÿòÿ, óüóðñóçëóüà äö÷àð 

îëàíäà êîð øåéòàíäàí ýþðÿðäèëÿð. Ìèð Úÿëàë. 

Êîð øåéòàí äåéèð êè..., êîð øåéòàí íÿ äåéèð... 

– áàõ äÿëè øåéòàí äåéèð... (“äÿëè”äÿ). Éóðäó 

êîð îëìàã (ãàëìàã) – þëÿíäÿí ñîíðà íÿñëè 

ãàëìàìàã, éóðäóíà ñàùèá äóðàí þâëàäû ãàëìàìàã. 

[Øèðàñëàí] ßìèðàñëàí áàáàñûíà ùèññ 

åòäèðìÿê èñòÿéèðäè êè, îíóí éóðäó êîð äåéèëäèð. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ùàúû:] Ìÿí åëÿ-áåëÿ àäàì 

äåéèëÿì êè, éóðäóì êîð ãàëñûí, ñàáàù áàøûìû 

éåðÿ ãîéàíäàí ñîíðà âàð-äþâëÿòèìèí áàøûíà 

ãàðüà-ãóçüóí éûüûøñûí. Ìèð Úÿëàë. Ëÿíÿò 

ñÿíÿ, êîð øåéòàí! – áàõ ëÿíÿò. 

ÊÎÐÀÁÓÜÓÌ èñ. ìÿù. Òàõûëûí êöëÿøèíèí 

òîðïàüà éàõûí ùèññÿñè. Êîðàáóüóìó íÿ êöëÿê 

àïàðìàç, íÿ äÿ ìàë éåìÿç. 

ÊÎÐÀÔßÙÌ áàõ êîðàçåùèí. [Êàìèëîâ:] 

Éöç äÿôÿ øÿõñÿí þçöì áàøà ñàëûðàì, éåíÿ 

áàõûðàì êè, êîðàôÿùìèí áèðèäèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÎÐÀÔßÙÌËÈÊ áàõ êîðàçåùèíëèê. 

ÊÎÐÀÌÀË èñ. çîîë. Ñöðöíÿíëÿð ñèíôèíÿ 

äàõèë îëàí èëàíàáÿíçÿð àéàãñûç êÿðòÿíêÿëÿ. 

[ßìèðàñëàí:] Íóðÿääèí, ýþð íÿ ýþçÿë êîðàìàë 

áàëàñûäûð. Òóò, àïàðûá êèðïèìèçÿ âåðÿê, 

éåñèí. Ãîðõìà, êîðàìàëûí çÿùÿðè éîõäóð, àäàìû 

âóðìàç. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ... Èðè êÿñÿêëÿð, éåêÿ 

êþòöêëÿðëÿ áèðëèêäÿ èëàí âÿ êîðàìàëëàð ìàøûíëàðûí 

àëòûíäà ãàëûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÎÐÀÌÀÇ èñ. ìÿù. ×èé ñöäëÿ ãàòûüûí ãàðûøûüûíäàí 

èáàðÿò àüàðòû éàõóä ñÿðèíëÿøäèðèúè 

è÷êè. [Òàïäûã] áèð ãÿäÿð àüëàäûãäàí ñîíðà 

äà éåðÿ äöøöá êîðàìàçû .. èêè áîøãàáà áîøàëòäû.. 


ÊÎÐÀÇÅÙÈÍ ñèô. Éàääàøû çÿèô îëàí, çåùèíñèç, 

êöò, ãàáèëèééÿòñèç, ýåú àíëàéàí, êîðàôÿùì. 

[Ìèðçÿ Ùöñåéí:] ×îõ êîðàçåùèí âÿ øûëòàã áèð 

ãûç èäè. ßëèôáàíû ýöúëÿ þéðÿíÿ áèëäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

[Ãÿíäàá:] [Ìÿçàùèð] ðèéàçèééàòäà ìÿíäÿí 

äÿ êîðàçåùèí èäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÊÎÐÀÇÅÙÈÍËÈÊ èñ. Éàääàø çÿèôëèéè, êöòëöê, 

ýåú àíëàìà; êîðàôÿùìëèê. 

737

ÊÎÐÁÓÚÀÃ(ËÛ) 

ÊÎÐÁÓÚÀÃ(ËÛ) ñèô. âÿ èñ. Áóúàüû äöç 

áóúàãäàí (90°-äÿí) áþéöê îëàí. Êîðáóúàã(ëû) 

ö÷áóúàã. 

ÊÎÐÁÓÇ ñèô. äàí. Éàøûíäàí áþéöê ýþðöíÿí, 

èðè áÿäÿíëè; ãöââÿòëè, éåêÿïÿð. Êîðáóç 

úàâàí. Êîðáóç àäàì. 

ÊÎÐÚÀ(ÑÛÍÀ) áàõ êîð-êîðàíÿ. 

ÊÎÐÄÀÁÀËÉÒ [ôð. úîðïñ äå áàëëåò] ßñàñ 

èôà÷ûíûí ÿòðàôûíäà äÿñòÿ èëÿ ðÿãñ åäÿí áàëåò 

àðòèñòëÿðè ùåéÿòè. 

ÊÎÐÄÈÀÌÈÍ èñ. [ëàò.] Öðÿê äÿðìàíû. 

ÊÎÐÅÉÀÚÀ ñèô. âÿ çÿðô Êîðåéà äèëèíäÿ. 

Êîðåéàúà äàíûøìàã. Êîðåéàúà-ðóñúà ëöüÿò. 

ÊÎÐÅÉÀËÛ èñ. Êîðåéàíûí ÿñàñ ÿùàëèñèíè 


ÊÎÐÝÞÇ ñèô. 1. Ýþçö ýþðìÿéÿí, ýþçö êîð 

îëàí; êîð. Êîðýþç êèøè. 

2. ìÿú. Ãàôèë, ãÿôëÿòäÿ îëàí, õÿáÿðñèç. [Òåëëè 

Ïÿðøàíà:] Åëÿ [Øèðçàä] êèìè èýèä ùàðàäà âàð, 

àé êîðýþç õàíûì! Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÎÐÈÄÓÐ [ôð.] Ìÿíçèëèí, áèíàíûí àéðûàéðû 

ùèññÿëÿðèíè áèðëÿøäèðÿí äàð êå÷èä; àðàëûã, 

äÿùëèç. Ãàðàíëûã êîðèäîð. – Ðöñòÿì áÿé éàâàøúà 

êîðèäîðà ÷ûõäû, ãàïûíû òàããûëäàòäû. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. Íÿúÿô ýåíèø âÿ èøûãëû áèð êîðèäîðà 

÷ûõäû. Ã.Èëêèí. // Ùÿð èêè òÿðÿôäÿí 

ìÿùäóä äàð éåð ùàããûíäà. 

ÊÎÐÈÄÎÐÚÓ èñ. Ìåùìàíõàíà âÿ ñ.-äÿ 

ìÿðòÿáÿ îòàãëàðûíûí áàõûúûñû. 

ÊÎÐÈÔÉÉ [éóí. êîðéïùàèîñ – áàø÷û] Åëì, 

èíúÿñÿíÿò âÿ ñ. ñàùÿñèíäÿ ÿí ýþðêÿìëè õàäèì. 

Åëìèí êîðèôåéëÿðè. 

ÊÎÐ-ÊÎÁÓÄ ñèô. äàí. Áèð ãÿäÿð, éàõóä 

÷îõ êîáóä, éàðàøûãñûç, ãàáà. [Ìÿùáóáÿ õàíûì] 

áàõäû êè, [Áÿëëè ßùìÿä] äöçäö, áèð àç 

êîð-êîáóääó, àììà åëÿ öðÿéÿéàòàí îüëàíäû 

êè, ìèí ïàøà îüëóíà äÿéÿð, ìèí äÿ õàí îüëóíà. 


ÊÎÐ-ÊÎÐÀÍß çÿðô Äöøöíìÿäÿí, ìöëàùèçÿ 

åòìÿäÿí, ôèêèðëÿøìÿäÿí, ýþðìÿäÿí, áèëìÿäÿí. 

Êîð-êîðàíÿ èø ýþðìÿê. Êîð-êîðàíÿ 

äàíûøìàã. – [ßñýÿð áÿé:] Àììà Èñëàì êîðêîðàíÿ 

áàðìàãëàðûíû éåðÿ ñöðòÿ-ñöðòÿ ðàùèíèúàò 

àõòàðûð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ìÿììÿäîâ 

Àéäûíà:] ßëáÿòòÿ, áó î äåìÿê äåéèëäèð êè, 

êîð-êîðàíÿ òàáå îëàñàí. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

ÊÎÐËÀÌÀ “Êîðëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÐËÀÌÀÃ ô. 1. Õàðàá åòìÿê, ïèñ âÿçèééÿòÿ 

ñàëìàã, éàðàìàç ùàëà ñàëìàã; ïîçìàã. 

Øåéè êîðëàìàã. Ìàøûíû êîðëàìàã. – Ñûíäûðûá 

738 

ÊÎÐËÓÃ 

êîðëàìûñàí; Îéóíúàãëàðû áèð-áèð. Ð.Ðçà. 

[Âÿëè:] Áó âàõòà êèìè áåø-àëòû ðîë îéíàìûñàí, 

ùàìûñûíû äà êîðëàìûñàí. Ñ.Ðÿùìàí. // ìÿú. 

Ïèñëÿøäèðìÿê, õàðàáëàìàã, ïó÷à ÷ûõàðìàã, 

àëò-öñò åëÿìÿê. Ãûç Ùöñåéí Êöðäÿ éàëâàðûá 

äåäè: – Ñÿí ýåòìÿ, ÷îáàí àäàìñàí, äàíûøûüûíû 

áèëìÿçñÿí, èøè äàùà äà êîðëàðñàí.. (Íàüûë). 

[Ñóëòàí áÿé:] ..Ìÿðäèìàçàð îüëó ìÿðäèìàçàð 

ùàéàíäàí ýÿëäè èñÿ, áöòöí èøè êîðëàäû. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. ..Ãàðà êèøèíè áó ñîéóã ùàâà 

öøöòäö, íÿøÿñèíè ÿìÿëëè-áàøëû êîðëàäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. ìÿú. Ñÿðôÿñèç õÿðúëÿìÿê, ñîâóðóá äàüûòìàã, 

ïó÷ åëÿìÿê; ñîâóðìàã. Ïóëó êîðëàìàã. 

– Éàøàð èêè àéäà èêè ìèí ìàíàòëûã ìàëû 

êîðëàìûøäûð. Ú.Úàááàðëû. 

ÊÎÐËÀÍÌÀ “Êîðëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÐËÀÍÌÀÃ ô. Õàðàá îëìàã, ïîçóëìàã, 

éàðàìàç ùàëà ýÿëìÿê, áÿðáàä îëìàã. Èêè ñààòäàí 

÷îõ èäè êè, êÿøôèééàò áóðóüóíäà åëåêòðèê 

õÿòòè êîðëàíìûøäû. Ì.Ùöñåéí. // Ìÿú. ìÿíàäà. 

ßùâàëû êîðëàíìàã. Èøëÿðè êîðëàíìàã. 

ÊÎÐËÀØÌÀ “Êîðëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÐËÀØÌÀÃ ô. (Ýåòäèêúÿ) ýþðìÿ ãàáèëèééÿòèíè 

èòèðìÿê. 

ÊÎÐËÓÃ 1 èñ. 1. Êîð àäàìûí ùàëû, ýþçö 

ýþðìÿìÿ. [Ñàëìàí:] Î ìÿíèì àòàìûí êîðëóüóíà 

ñàòàøäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ìÿñìÿ:] 

[ßðèìýèë] ýþçñöçëöê áÿäáÿõòëèéèíè, êîðëóã ôÿëàêÿòèíè 

þçëÿðè ö÷öí áèð íåìÿò ùåñàá åäèðäèëÿð. 

Ñ.Ùöñåéí. [Çåéíàë] êîðëóüà ãèñìÿí àäÿò åòìèøäèñÿ 

äÿ, éåíÿ ÷îõ ÿçèééÿò ÷ÿêèðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

2. ìÿú. ßòðàôûíäà áàø âåðÿí ùàäèñÿëÿðè ýþðìÿéè 

âÿ îíà ãèéìÿò âåðìÿéè áàúàðìàìà; 

áÿñèðÿòñèçëèê, óçàãýþðìÿçëèê, ãÿôëÿò. Ñèéàñè 

êîðëóã. 

◊ Ðÿíý êîðëóüó – áàõ äàëòîíèçì. 

ÊÎÐËÓÃ 2 èñ. Åùòèéàú, ÷àòûøìàçëûã, ñûõûíòû, 

ÿçèééÿò. [Îñåòèéà òîðïàüûíûí] ÷àéäàí, ñóäàí 

êîðëóüó éîõäóð. Ì.Èáðàùèìîâ. [Ïàêèçÿ õàëà:] 

Ìÿí îíó àéàçäà, ñîéóãäà, ïèñ ýöíäÿ, êîðëóãäà 

áþéöòìÿêäÿ èêÿí ìÿêòÿá îíó ãóúàüûíà 

àëäû. Ìèð Úÿëàë. Êîðëóã âåðìÿê – 1) áàøãàñûíû 

èíúèòìÿê, ÿçèééÿò âåðìÿê. Ãîíøóéà 

êîðëóã âåðìÿê; 2) ñûõûíòû âåðìÿê, ëàçûìè 

ãàéäàäà áàõìàìàã. [Ýöëñÿíÿì:] Éîõ, îüóë, 

èíñàôÿí áèç ìàë-ãàðàéà êîðëóã âåðìÿäèê. 

Ì.Ùöñåéí. [Áÿðáÿðçàäÿ:] Ìÿí èñÿ, òÿðñèíÿ, 

þçöìÿ êîðëóã âåðÿí äåéèëÿì. Ñ.Ðÿùìàí. Óøàã

ÊÎÐÎÜËÓÑÀÉÀÜÛ 

îëìà, éåìÿéèíÿ êîðëóã âåðñÿí çÿèô äöøÿðñÿí... 

Ìèð Úÿëàë. Êîðëóã åòìÿê äàí. – ìöÿééÿí 

ìöääÿò ö÷öí ùàçûðëûã ýþðìÿê, àçóãÿ òîïëàìàã. 

Òàõûë êîðëóã åòìÿê. Àüàú (îäóí) êîðëóã 

åòìÿê. Êîðëóã ÷ÿêìÿê – åùòèéàúäà îëìàã, 

ñûõûíòû ÷ÿêìÿê, çèëëÿò ÷ÿêìÿê, àüûð ýöíëÿð 

êå÷èðìÿê, ÿçèééÿò ÷ÿêìÿê. Ñóäàí êîðëóã 

÷ÿêìÿê. Ïàëòàðäàí êîðëóã ÷ÿêìÿê. – [Ùàúû 

Îñìàí:] Áó èë ãîéóíëàðûìûç êîðëóã ÷ÿêìÿéÿúÿêëÿð 

êè. Í.Âÿçèðîâ. [Ùàúû ßùìÿä Àëìàçà:] 

Áèç åøèòäèê, àçóãÿ ñàðûäàí êîðëóã ÷ÿêèðñèíèç. 

Ú.Úàááàðëû. [Ìöâÿêêèë Ôèðÿíýèçÿ:] Ýþðöíöð 

éàìàíúà êîðëóã ÷ÿêìèñèíèç. Á.Áàéðàìîâ. 

Êîðëóüóíó ÷ÿêìÿê – áèðèíèí îëìàìàñûíäàí 

ìÿíÿâè ÿçàá ùèññ åòìÿê, áèðèíèí èíòèçàðûíäà 

îëìàã, ùÿñðÿòèíè ÷ÿêìÿê. [Ãóðáàí:] 

Ñàáàùûí õåéèð, à Ôàòìàíèñÿ, êèøèíèí êîðëóüóíó 

÷ÿêìèðñÿí êè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊÎÐÎÜËÓÑÀÉÀÜÛ, ÊÎÐÎÜËÓÙßÍÝÈ 

ñèô. Õàëã ãÿùðÿìàíû Êîðîüëóíóí áûüû êèìè 

óçóí âÿ éóõàðû áóðóëìóø (áûü ùàããûíäà). Óçóí 

êîðîüëóñàéàüû áûüëàð îíà ùÿãèãÿòÿí òèïèê 

Áàêû ñóñàòàíëàðû ýþðêÿìè âåðèðäè. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÊÎÐ-ÏÅØÌÀÍ çÿðô Èñòÿäèéèíè ÿëäÿ åòìÿìèø, 

àðçóñóíà ÷àòìàìûø; ÿëèáîø, ïåøìàí ùàëäà. 

Êîð-ïåøìàí ýåðè äþíìÿê. Êîð-ïåøìàí éîëà 

äöøìÿê. – [Ðÿñóë] êîð-ïåøìàí àíàñûíûí éàíûíà 

ýÿëèá îíó èøäÿí ùàëè åòäè. “Àøûã Ãÿðèá”. 

Êöðäëÿð äÿ êîð-ïåøìàí þç ãîéóíëàðûíû ýþòöðöá 

Àðàçûí ãûðàüûíà ýåòäèëÿð. “Àøûã ßëÿñýÿð”. 

[ßùìÿä] ..áàøûíà áèð ÷ÿëëÿê ñîéóã ñó òþêöëìöø 

àäàì êèìè êîð-ïåøìàí éåíèäÿí ìàëëàðû 

áèð-áèð õóðúóíà éöêëÿéèá ìèíäè. Á.Òàëûáëû. 

ÊÎÐÏÎÐÁÑÈÉÀ [ëàò.] Áèð ïåøÿéÿ, ñèëêÿ 

âÿ ñ. ìÿíñóá îëàí àäàìëàðûí èòòèôàãû, áèðëÿøìÿñè, 

úÿìèééÿòè. 

ÊÓÐÏÓÑ [ëàò.] 1. Öìóìè ñàùÿäÿ éåðëÿøÿí 

áèíàëàðäàí ùÿð áèðè, éàõóä áþéöê áèíàíûí àéðûúà 

ùèññÿñè. Áèíàíûí áàø êîðïóñó. Õÿñòÿõàíàíûí 

èêèíúè êîðïóñó. – Îíëàð éàøàéàí êîðïóñ 

úÿìèñè ñÿêêèç ïàëàòàñû îëàí èêèìÿðòÿáÿëè áèð 

áèíà èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Áèð àç êÿíàðäà ãûðìûçû 

êèðÿìèò äàìëû ýåíèø àü êîðïóñëàð ýþðöíöðäö. 


2. Áèð íå÷ÿ äèâèçèéà âÿ éà áðèãàäàäàí èáàðÿò 

èðè ãîøóí áèðëÿøìÿñè. Òàíê êîðïóñó. 

3. Áèð ùþêóìÿò éàíûíäàêû õàðèúè äþâëÿòëÿðèí 

íöìàéÿíäÿëÿðè. Áó çèéàôÿòäÿ Òÿáðèçäÿ îëàí 

áöòöí äèïëîìàòèê êîðïóñ èøòèðàê åäÿúÿêäèð. 


ÊÎÐØÀËÌÀÃ 

4. Èíãèëàáäàí ÿââÿëêè Ðóñèéàäà: îðòà ùÿðáè 

ìÿêòÿá àäëàðûíûí òÿðêèáèíäÿ èøëÿíèëèð. Âëàäèìèð 

Äóáðîâñêè êàäåò êîðïóñóíäà òÿðáèéÿ àëìûø 

âÿ ìÿêòÿáäÿí êîðíåò ðöòáÿñèíäÿ ãâàðäèéàéà 

ýþíäÿðèëìèøäè. Ïóøêèíäÿí. 

5. ìÿòá. Îí ïóíêòëóã ìÿòáÿÿ øðèôòè (ùöðóôàòû). 

ÊÎÐÐÉÊÒÎÐ [ëàò.] Êîððåêòóðà îõóéàí 

âÿ äöçÿëäÿí ìÿòáÿÿ âÿ éà íÿøðèééàò èø÷èñè; 

ìöñÿùùèù, òÿñùèù÷è. 

ÊÎÐÐÅÊÒÎÐËÓÃ èñ. Êîððåêòîðóí èøè, âÿçèôÿñè; 

ìöñÿùùèùëèê. 

ÊÎÐÐÅÊÒÓÐÀ [ëàò. úîððåúòèî – äöçÿëèø] 

1. Ìÿòáÿÿäÿ éûüûëìûø ìÿòí (íàáîð) ñÿùâëÿðèíèí 

äöçÿëäèëìÿñè, òÿñùèù åäèëìÿñè. Êîððåêòóðà 

èøàðÿëÿðè. 

2. Ñÿùâëÿðè äöçÿëòìÿê ö÷öí éûüûëìûø ìÿòíäÿí 

÷ûõàðäûëàí íöñõÿ. Êîððåêòóðà îõóìàã. 

Êîððåêòóðàíû éîõëàìàã. 

ÊÎÐÐÅËÉÀÒ èñ. [ëàò.] ßëàãÿëè äèë âàùèäëÿðè. 

ÊÎÐÐÈÄÀ èñ. [èñï.] Èñïàíèéàäà þêöçëÿ äþéöø 

òàìàøàñû. 

ÊÎÐÐÓÇÈÉÀ [ëàò.] Ìåòàëëàðûí âÿ ñ.-íèí 

ñÿòùèíèí ìöõòÿëèô ôèçèêè-êèìéÿâè âÿ áèîëîæè 

àìèëëÿðèí òÿñèðè íÿòèúÿñèíäÿ äàüûëìàñû, ùàáåëÿ 

áó ïðîñåñèí þçö. Ìåòàëëàðûí êîððîçèéàñû. 

Êîððîçèéàéà ãàðøû òÿäáèðëÿð. Ñöõóðëàðûí êîððîçèéàñû. 

ÊÎÐÐÓÏÑÈÉÀ èñ. [ëàò.] Èúòèìàè, ñèéàñè õàäèìëÿðèí, 

âÿçèôÿëè øÿõñëÿðèí ðöøâÿò, áþéöê 

ùÿäèééÿëÿðëÿ ÿëÿ àëûíìàñû. 

ÊÎÐÑÀÐ èñ. [èòàë.] Äÿíèç ãóëäóðó. 

ÊÎÐÑÉÒ [ôð.] 1. Áÿäÿíè øàõ ñàõëàìàã, áåëè 

ñûõìàã ö÷öí ïàëòàðûí àëòûíäàí áàüëàíàí åíëè 

åëàñòèê êÿìÿð. Êîðñåò èëÿ êÿìÿðèíè, éàí ãàáûðüàëàðû 

áèð-áèðèíÿ áèòèøÿúÿê ãÿäÿð ñûõìûø 

áèð ãàäûí äà êîíêàéà ìèíäè. À.Øàèã. 

2. Ôÿãÿðÿ ñöòóíóíóí ÿéèëìÿñè âÿ éà ùÿð 

ùàíñû áèð õÿñòÿëèéè èëÿ ÿëàãÿäàð îëàðàã áÿäÿíèí 

éóõàðû ùèññÿñèíÿ áàüëàíàí áÿðê áàíäàæ. 

Ýèïñ êîðñåò. 

ÊÎÐØ áàõ êîðóø 2-úè ìÿíàäà. 

ÊÎÐØÀËÌÀ “Êîðøàëìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÐØÀËÌÀÃ ô. äàí. Êöòëÿøìÿê, èòèëèéèíè 

èòèðìÿê, êöò îëìàã. Áû÷àã êîðøàëûá. – ..Êîðøàëàí 

áàëòàíû ùÿð àëòìûø-éåòìèø ìåòðäÿí áèð 

÷ûõàðìàã ëàçûì ýÿëèðäè. Ì.Ùöñåéí. // Ìÿú. 

ìÿíàäà. Ìîëëà ÷îõ àðõàéûíëûãëà øÿùàäÿò áàð- 

739

ÊÎÐØÀËÒÌÀ 

ìàüûíû ãàëäûðäû: – Ìÿýÿð ùàôèçÿíèç êîðøàëûáìû 


ÊÎÐØÀËÒÌÀ “Êîðøàëòìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÐØÀËÒÌÀÃ ô. Êöòëÿøäèðìÿê, êöò åòìÿê. 

// Ìÿú. ìÿíàäà. 

ÊÎÐÒÅÑ èñ. [èñï.] Èñïàíèéàäà âÿ Ïîðòóãàëèéàäà 

ïàðëàìåíò. 

ÊÎÐÒßÁÈÈ ñèô. 1. Èíñàíûí èðàäÿñèíäÿí àñûëû 

îëìàéàí, òÿáèÿò ãöââÿëÿðèíèí òÿñèðèíäÿí òþðÿéÿí, 

þç-þçöíÿ áàø âåðÿí. Êîðòÿáèè ùàäèñÿëÿð. 

2. Ãåéðè-ìöòÿøÿêêèë, äöçýöí ñèéàñè ðÿùáÿðëèê 

îëìàäàí; íèçàìñûç. Êå÷ìèøäÿ ôÿùëÿëÿðèí 

êîðòÿáèè ÷ûõûøëàðû. Òÿòèë÷èëÿðèí êîðòÿáèè ÷ûõûøû. 

ÊÎÐÒßÁÈÈËÈÊ èñ. 1. Þç-þçöíÿ áàø âåðìÿ; 

ãàðøûñû àëûíìàçëûã. 

2. Ãåéðè-ìöòÿøÿêêèëëèê, íèçàìñûçëûã, þçáàøûíàëûã. 

ÊÎÐÓÕÌÀ “Êîðóõìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÐÓÕÌÀÃ ô. ìÿù. Ñàüàëìàã, éàõøû îëìàã. 

Ýÿë, èêè ýþçöìöí àüû-ãàðàñû; Êîðóõñóí 

ãÿëáèìèí áÿëêÿ éàðàñû. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÊÎÐÓÍ-ÊÎÐÓÍ çÿðô È÷ÿðèäÿí êþçÿðìÿêëÿ, 

àëîâñóç, êþçÿðÿ-êþçÿðÿ. Òöñòöëÿíäè 

åâèí îðòàñûíäà êîðóí-êîðóí éàíàí ýÿðìÿ 

îúàüû. Î.Ñàðûâÿëëè. Áàéàãäàí áÿðè êîðóíêîðóí 

òöñòöëÿíÿí îúàã ãÿôèëäÿí ïàðûëäàéûá 

àëûøäû. È.Ùöñåéíîâ. 

ÊÎÐÓØ ñèô. âÿ èñ. äàí. 1. Ýþçö éàõøû ýþðìÿéÿí, 

ýþçö çÿèô ýþðÿí. Êîðóø êèøè. Êîðóø ãûç. 

2. ìÿù. Êöò. Êîðóø áû÷àã. Êîðóø áàëòà. 

ÊÎÐÓØËÓÃ èñ. 1. Ýþçö éàõøû ýþðìÿìÿ, 

ýþçö çÿèô ýþðìÿ. 

2. ìÿù. Êöòëöê. Áû÷àüûí êîðóøëóüó. 

ÊÎÑ áàõ òîï. Ùÿð èêè äÿñòÿ ÿëäÿí-ÿëÿ êå- 

÷ÿí êîñó ùÿâÿñëÿ àòûá òóòóð, úûð ñÿñëÿ ÷ûüûðûá 

áàüûðûðäûëàð. Ì.Ùöñåéí. Îíëàðäàí áèð äÿñòÿ 

êîñ ãîâàëàéûð, áÿçèëÿðè îéíàøûá ýöëöøöðëÿð. 


ÊÎÑÀ ñèô. 1. Öçöíäÿ òöê áèòìÿéÿí, éàõóä 

ñåéðÿê òöê áèòÿí. Ùàúû Ãÿâàìûí ñàü òÿðÿôèíè 

óçóíáîéëó, àðûã âÿ êîñà Êÿðáÿëàéû Ôÿðàìÿç 

òóòìóøäó. Ò.Ø.Ñèìóðã. [Ýöëçàð:] Êîñà Ðÿùèì 

ãîøóëóá î óçóíãûë÷à Ìàíñóðà, Ìàíñóð äà 

îíà. È.Ùöñåéíîâ. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Êîñàéà 

ùÿðÿ áèð òöê âåðñÿ, êîñà äà ñàããàëëû îëàð. 

(Àòà. ñþçö). [Øèðèííàç:] Íåúÿ äåéÿðëÿð, êîñà 

ýåòäè ñàããàë ýÿòèðÿ, áûüûíû äà ãîéóá ãàéûòäû. 


2. Á à õ êîñ-êîñà 2-úè ìÿíàäà. 

740 

ÊÎÑÌÅÒÈÊÀ 

ÊÎÑÀÝßËÈÍ èñ. åòíîãð. ßñàñÿí êîñà (2-úè 

ìÿíàäà) âÿ ýÿëèíèí èøòèðàê åòäèéè õàëã êóêëà 

(ìöãÿââà) òåàòðû. Ýåíÿ áó àéûí ìöääÿòèíäÿ 

áÿçè éåðëÿðäÿ êîñàýÿëèí îéíàéàúàã, óøàãëàð 

åâëÿðè ýÿçèá ãîâóðüà âÿ ãîâóò éûüàúàãëàð. 


ÊÎÑÀËÀØÌÀ “Êîñàëàøìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÑÀËÀØÌÀÃ ô. Öçöíöí òöêëÿðè òþêöëìÿê, 

éàõóä ñåéðÿêëÿøìÿê, êîñà îëìàã. 

// ìÿú. Ñåéðÿêëÿøìÿê. 

ÊÎÑÀËÄÛÃÀ× èñ. Èêè äÿñòÿ óøàüûí êîñëà 

(òîïëà) îéíàäûüû îéóí. Êîñàëäûãà÷ îéíàìàã. 

– Áåëÿ ìàðàãëû îéóíëàðäàí áèðè äÿ õàëã àðàñûíäà 

êîñàëäûãà÷ (êîñ àëäû ãà÷) àäû èëÿ ìÿøùóð 

îëàí îéóíäóð. Ù.Ñàðàáñêè. 

ÊÎÑÀËÛÃ èñ. Êîñà àäàìûí ùàëû, öçöí òöêñöçëöéö, 

öçöíäÿ òöê îëìàìà âÿ éà ÷îõ ñåéðÿê 

îëìà. 

ÊÎÑÀÑÀÃÃÀË ñèô. âÿ èñ. Öçöíäÿ ñåéðÿê 

òöê îëàí âÿ éà ùå÷ îëìàéàí. Êîñàñàããàë êèøè. 

ÊÎÑÀÑÀÃÃÀËËÛÃ èñ. Êîñàñàããàë àäàìûí 

ùàëû. 

ÊÎÑÉÊÀÍÑ [ëàò. úî âÿ ñåúàíñ] Òðèãîíîìåòðèéàäà: 

ÿëàâÿ áóúàüûí ñåêàíñû. 

ÊÓÑÈÍÓÑ [ëàò. úî âÿ ñèíóñ] Òðèãîíîìåòðèéàäà: 

ÿëàâÿ áóúàüûí ñèíóñó. 

ÊÎÑ-ÊÎÑ èñ. Óøàãëàðûí êîñ (òîï) èëÿ îéíàäûãëàðû 

îéóí; òîï-òîï. [Ñàáèð] óøàãëàðëà êîñêîñ 

îéíàìàüà áàøëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Çÿðèôÿ:] 

Íÿúÿô .. êîñ-êîñ îéíàéûð, áèð áàõ! Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÊÎÑ-ÊÎÑÀ èñ. åòíîãð. 1. Íîâðóç áàéðàìû 

ÿðÿôÿñèíäÿ âÿ áàéðàìäà õöñóñè ýåéèíäèðèëèáêåúèíäèðèëìèø 

àäàìûí ãàïû-ãàïû ýÿçèá ìàùíû 

îõóéàðàã ïàé éûüìàñûíäàí èáàðÿò õàëã îéóíó. 

2. Ùÿìèí îéóíäà èøòèðàê åäÿí ÿñàñ ñóðÿò; 

êîñà. 

ÊÎÑÌÅÒÈÊ ñèô. [éóí.] Êîñìåòèêàéà àèä 

îëàí, êîñìåòèêà ö÷öí éàðàéàí. Êîñìåòèê 

ìàääÿëÿð. 

ÊÎÑÌÉÒÈÊÀ [éóí.] 1. Ýèýèéåíà âÿ éà öçÿ 

âÿ áÿäÿíÿ ýþçÿëëèê âÿ òÿðàâÿò âåðìÿê ö÷öí 

òÿòáèã åäèëÿí òÿäáèð âÿ âàñèòÿëÿðèí ìÿúìóñó. 

Ìöàëèúÿ êîñìåòèêàñû. // Öçÿ âÿ áÿäÿíÿ ýþçÿëëèê 

âÿ òÿðàâÿò âåðìÿê ö÷öí èøëÿäèëÿí ìöõòÿëèô 

ìàääÿëÿð (êðåìëÿð, éàüëàð âÿ ñ.). 

2. Öçÿ âÿ áÿäÿíÿ ýþçÿëëèê âÿ òÿðàâÿò âåðìÿê 

ö÷öí ëàçûì îëàí âÿñàèò âÿ ìàääÿëÿðè 

ùàçûðëàìà âÿ òÿòáèãåòìÿ ñÿíÿòè. Êîñìåòèêà 

êàáèíåòè.

ÊÎÑÌÈÊ 

ÊÎÒÀÍ×Û 

ÊÎÑÌÈÊ [éóí.] Êîñìîñà, ôÿçàéà àèä îëàí, 

êîñìîñäà îëàí, êàèíàòëà áàüëû îëàí. Êîñìèê 

ó÷óøëàð. Êîñìèê ôÿçà. Èëê ïëàíåòëÿðàðàñû ñòàíñèéàíûí 

ó÷óøó óçàã êîñìèê ðàáèòÿ ìÿðêÿçèíäÿí 

èäàðÿ îëóíóð. Êîñìèê ýÿìè – êîñìîñó 

òÿäãèã åòìÿê ö÷öí êîñìîñà áóðàõûëàí 

õöñóñè úèùàç âÿ ãóðüóëàðëà òÿúùèç îëóíìóø 

ýÿìè íþâö. Êîñìèê òîç – óëäóçëàðàðàñû ôÿçàäà 

äóìàíëûãëàð ÿìÿëÿ ýÿòèðÿí ÿí õûðäà çÿððÿúèêëÿð. 

Êîñìèê øöàëàð – ôÿçàäàí àòìîñôåðèí 

éóõàðû ãàòëàðûíà äöøÿí øöàëàð. Êîñìèê 

úèñèìëÿð – ìåòåîðèòëÿð âÿ éà îíëàðûí ãÿëïÿëÿðè. 

ÊÎÑÌÎÄÐÓÌ [éóí. êîñìîñ – êàèíàò âÿ 

äðîìîñ – ãà÷ûø ìåéäàí÷àñû] Êîñìèê ýÿìèëÿðè 

âÿ ñöíè ïåéêëÿðè ùàâàéà áóðàõìàã ö÷öí 

ìåéäàí÷à (éåð) âÿ îíëàðûí ó÷óøóíó òÿìèí 

åòìÿê ö÷öí ìöâàôèã ãóðüóëàð. 

ÊÎÑÌÎÃÎÍÈÊ [éóí.] Êîñìîãîíèéàéà 

àèä îëàí, êàèíàòûí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñèíÿ àèä îëàí. 

Êîñìîãîíèê íÿçÿðèééÿ. 

ÊÎÑÌÎÃÓÍÈÉÀ [éóí.] Ýþé úèñèìëÿðèíèí, 

õöñóñèëÿ Ýöíÿø ñèñòåìèíèí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñè 

âÿ èíêèøàôû ùàããûíäà åëì. 

ÊÎÑÌÎËÓÝÈÉÀ [éóí. êîñìîñ – êàèíàò 

âÿ ëîýîñ – íÿçÿðèééÿ] Áèð êöëë êèìè ýþòöðöëÿí 

êàèíàò ùàããûíäà íÿçÿðèééÿ. // Àñòðîíîìèéàíûí 

áó íÿçÿðèééÿéÿ ùÿñð îëóíìóø øþáÿñè. 

ÊÎÑÌÎËÎÆÈ [éóí.] Êîñìîëîýèéàéà àèä 

îëàí. 

ÊÎÑÌÎÍÁÂÒ [éóí. êîñìîñ – êàèíàò âÿ 

íàóòåñ – öçÿí] Êîñìèê ôÿçàéà ó÷àí àäàì. 

ÊÎÑÌÎÍÁÂÒÈÊÀ [éóí. êîñìîñ – êàèíàò 

âÿ íàóòèêå – ýÿìè ñöðìÿ] Èíñàíûí êîñìîñà 

ó÷óøó, ùàáåëÿ àâòîìàòèê ñòàíñèéàëàðûí êîñìîñà 

ýþíäÿðèëìÿñèíèí íÿçÿðèééÿ âÿ ïðàêòèêàñû. 

ÊÎÑÌÎÏÎËÈÒ [éóí. êîñìîïîëèòåñ – äöíéà 

âÿòÿíäàøû] Þçöíö ùå÷ áèð ìèëëÿòÿ ìÿíñóá 

åòìÿéÿí, êîñìîïîëèòèçì òÿðÿôäàðû îëàí àäàì. 

// Êîñìîïîëèòèçìÿ àèä îëàí, êîñìîïîëèòèçìëÿ 

ÿëàãÿäàð îëàí. Êîñìîïîëèò èäåéà. 

ÊÎÑÌÎÏÎËÈÒÈÊ [éóí. êîñìîïîëèòåñ-äÿí] 

Êîñìîïîëèòèçìÿ àèä îëàí, êîñìîïîëèòèçìëÿ 

ÿëàãÿäàð îëàí. 

ÊÎÑÌÎÏÎËÈÒÈÇÌ [éóí. êîñìîïîëèòåñäÿí] 

Ìèëëè õöñóñèééÿòëÿðè âÿ ÿíÿíÿëÿðè, âÿòÿíè 

ãîðóìà âÿ ìèëëè ìöñòÿãèëëèê èäåéàñûíû 

èíêàð åäÿí, þçöíö ùå÷ áèð ìèëëÿòÿ ìÿíñóá 

åòìÿéÿí, âÿòÿíÿ, ìèëëè ìÿäÿíèééÿòÿ õîð áàõàí, 

áöòöí äöíéàíû þçöíÿ âÿòÿí ùåñàá åäÿí 

ìöðòÿúå áóðæóà ìÿôêóðÿñè. 

ÊÓÑÌÎÑ [éóí.] Àëÿì, áöòöí êàèíàò. Êîñìîñóí 

ôÿòùè. Êîñìîñà ó÷óø. 

ÊÎÑ-ÍÀÜÀÐÀ èñ. Àüàúëà ÷àëûíàí èðè íàüàðà. 

Äþéöëÿíäÿ êîñ-íàüàðà; Õûøìà ýÿëèá 

îëäó äÿëè. Àøûã ßëÿñýÿð. 

ÊÎÑÒÉÓÌ [ôð.] 1. Ïåíúÿê, øàëâàð, áÿçÿí 

äÿ æèëåòäÿí èáàðÿò öñò êèøè ýåéèìè. Êîñòéóì 

òèêäèðìÿê. Áîç êîñòéóì. – Ãóëëóã÷ó Ôèðèäóíóí 

òÿçÿ êîñòéóìóíó ñÿëèãÿ èëÿ ãàòëàäû. Ìèð 

Úÿëàë. Îíóí ÿéíèíäÿ òöíä-ãÿùâÿéè çîëàãëû áèð 

êîñòéóì âàðäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Æàêåò âÿ 

òóìàíäàí èáàðÿò ãàäûí ïàëòàðû. 

2. Òåàòð âÿ éà ìàñêàðàä ïàëòàðû. [Ùöñåéí] 

àíúàã î ãÿäÿð [Êÿáëÿ Úàùàíýèðèí] ùàããûíäà 

äöøöíìöøäö êè, àéðû êîñòéóìäà âÿ àéðû âÿçèééÿòäÿ 

ýþðöíäöéöíÿ áàõìàéàðàã, î ñààò òàíûäû. 


ÊÎÑÒÉÓÌ×Ó èñ. Òåàòðäà êîñòéóìëàðà 

áàõàí èø÷è. // Òàìàøàëàð ö÷öí êîñòéóì ùàçûðëàéàí 

òåàòð èø÷èñè. 

ÊÎÑÒÉÓÌËÓÃ ñèô. 1. Êîñòéóì òèêèëìÿéÿ 

éàðàð. Êîñòéóìëóã ïàð÷à. 

2. Êîñòéóì òèêèëÿúÿê ïàð÷àíûí ìèãäàðû 

(àäÿòÿí ñàéëàðëà). Áóðàäà èêè êîñòéóìëóã ïàð- 

÷à âàð. 

ÊÎØßÊ èñ. ìÿù. Àëìàíûí, àðìóäóí, ùåéâàíûí 

âÿ ñ. ìåéâÿëÿðèí éåéèëìÿéèá àòûëàí ùèññÿñè; 

úåúÿ, ïó÷àë. Ùåéâà êîøÿéè. 

ÊÎÒÀÍ èñ. Éåð øóìëàìàã ö÷öí åíëè ìåòàë 

ýàâàùûíû îëàí êÿíä òÿñÿððöôàòû àëÿòè. Êîòàíëà 

øóìëàìàã. Êîòàí ñöðìÿê. Òðàêòîð êîòàíû. 

– Àòëàð, þêöçëÿð êîòàíà ýöú âåðèð; Ýàù éöéöðöð, 

ýàù éûõûëûð, ýàù äóðóð. Ì.ß.Ñàáèð. Êîòàí 

ãîøóá ýåäÿð ÷þëÿ ÿêèí÷è; ßëèíäÿ äÿðéàç îò 

áè÷èð áè÷èí÷è. À.Ñÿùùÿò. 

ÊÎÒÀÍÚÛÃ èñ. Êîòàíûí ãàáàüûíäà òîðïàüû 

êÿñèá ÷åâèðìÿéÿ êþìÿê åäÿí ùèññÿúèê. 

ÊÎÒÀÍÚÛÃËÛ ñèô. Êîòàíúûüû îëàí. Äîíäóðìà 

øóìó ÿëâåðèøëè âàõòäà êîòàíúûãëû êîòàíëà 

êå÷èðèëäèêäÿ òîðïàüûí öñò ãàòû àëòà ÷åâðèëèð. 

ÊÎÒÀÍ×Û èñ. 1. Êîòàí ñöðÿí, êîòàíëà éåð 

øóìëàéàí ÿêèí÷è. Êîòàí÷ûëàðûí ùîëàâàðëàðû, 

.. úàâàíëàðûí ýöëöøìÿñè Áóäàüû âàëåù åòìèøäè. 

ß.Âÿëèéåâ. // Òðàêòîðà ãîøóëàí êîòàíà õèäìÿò 

åäÿí êîëõîç÷ó âÿ éà ñîâõîç ôÿùëÿñè. Ìàøûí 

êîòàí÷ûëàðûí òóøóíà ÷àòàíäà ÿéëÿíäè. Á.Áàéðàìîâ. 

741

ÊÎÒÀÍ×ÛËÛÃ 

2. ßêèí÷è, ðÿíúáÿð ìÿíàñûíäà. [Ùåéäÿð 

áÿé:] ßðç åëÿäèì êè, íà÷àëíèê, ùå÷ âàõò 

Úàâàíøèðäÿí êîòàí÷û âÿ êöì÷ö ýþðöíìÿéèá! 


ÊÎÒÀÍ×ÛËÛÃ èñ. Êîòàí÷ûíûí èøè, ïåøÿñè; 

ÿêèí÷èëèê, ðÿíúáÿðëèê. 

ÊÎÒÀÍÝÅÍÑ [ëàò. úî âÿ òàíýåíñ] Òðèãîíîìåòðèéàäà: 

ÿëàâÿ áóúàüûí òàíýåíñè. 

ÊÎÒÀÍËÀÌÀ “Êîòàíëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÒÀÍËÀÌÀÃ ô. Êîòàíëà éåð øóìëàìàã, 

éåð ñöðìÿê. Ñàùÿíè êîòàíëàìàã. 

ÊÎÒÀÍËÀÍÌÀ “Êîòàíëàíìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÒÀÍËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Êîòàíëà øóìëàíìàã, 

ñöðöëìÿê. Òàðëà êîòàíëàíäû. 

ÊÎÒÀÍËÀÒÌÀ “Êîòàíëàòìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÎÒÀÍËÀÒÌÀÃ èúá. Êîòàíëà éåðè øóìëàòìàã, 

ñöðäöðìÿê. ßêèí éåðèíè êîòàíëàòìàã. 

ÊÎÒËÉÒ [ôð.] Äþéöëìöø âÿ éà ÿçèëìèø 

ÿòäÿí (áÿçÿí áàëûãäàí) ýèðäÿ, éà óçóíñîâ 

éàñòû øÿêèëäÿ ùàçûðëàíàí éåìÿê. ßò êîòëåòè. 

Áàëûã êîòëåòè. Òîéóã êîòëåòè. Êîòëåò áèøèðìÿê. 

– [Ìèðçÿ Ìàùìóä:] Ìÿíèì ö÷öí, äåýèíÿí, 

êîòëåò âåðñèíëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Êîòëåò ùàçûðëàìàãäà 

îëàí Êÿðàìÿò .. ÿëèíè èøäÿí ÷ÿêäè. 

ß.ßáöëùÿñÿí. // Òÿðÿâÿç âÿ ñ.-äÿí áó øÿêèëäÿ 

ùàçûðëàíàí éåìÿê. Êàðòîô êîòëåòè. Äöéö 

êîòëåòè. 

ÊÎÒËÅÒËÈÊ ñèô. Êîòëåò ö÷öí éàðàéàí, 

êîòëåò áèøèðìÿê ö÷öí. Êîòëåòëèê ÿò. 

ÊÎÒÌÓË ñèô. ìÿù. ×îõ èøëÿíìÿêäÿí éåéèëìèø 

(ñöïöðýÿ ùàããûíäà). Êîòìóë ñöïöðýÿ. 

ÊÎÒÌÓËËÀÍÌÀ “Êîòìóëëàíìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÊÎÒÌÓËËÀÍÌÀÃ ô. Êîòìóë îëìàã. Ñöïöðýÿ 

êîòìóëëàíûá. 

ÊÎÒÒÉÚ [èíý.] Øÿùÿð êÿíàðûíäà, ôÿùëÿ 

ãÿñÿáÿñèíäÿ âÿ ñ.-äÿ áèðàèëÿëèê êè÷èê åâ. 

Êîòòåúäÿ éàøàìàã. – Óçàãäàí ñûðàëàíìûø 

ãóòóëàðà îõøàéàí, éàõûíëàøäûãúà áþéöéÿí êîòòåúëÿð 

ëàï ñàùèëäÿ èäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÎÒÒÎÍ èñ. [ôð.] Òðèêîòàæ âÿ úîðàá òîõóéàí 

ìàøûí. 

ÊÎÒÓË ñèô. 1. Êîáóä, íÿçàêÿòñèç. 

2. Êþê, äîëó. 

ÊÎÂ èñ. äàí. Ùåñàá, øÿðò. Êîâ äåéèë – 

ùåñàá äåéèë, ùåñàáäàí äåéèë, ñàéûëìûð. 

ÊÎÂÅÐÊÎÒ [èíý. úîâåðòúîàò] 1. Öñò ïàëòàðëûã 

áàùàëû éóí ïàð÷à íþâö. 5 ìåòð êîâåðêîò. 

Êîâåðêîòäàí êîñòéóì òèêäèðìÿê. 

742 

ÊÞÁßËßÒÌß 

2. Áó ïàð÷àäàí òèêèëìèø. [Òÿëÿáÿì] ö÷öíúö 

ýöí êîâåðêîò êîñòéóìëà ñàðû òóôëè ýåéìèøäè. 

Ãàíòÿìèð. Èíäè îíóí ÿéíèíäÿ áàùàëû êîñòéóì, 

áîüàçûíäà èïÿê ãàëñòóê, àéàüûíäà ñàðû òóôëè, 

áàøûíäà êîâåðêîò êåïêà âàðäûð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÎÂÕÀ áàõ êÿòõóäà. Êîâõàíû ýþð, êÿíäè 

÷àï. (Àòà. ñþçö). [Äèâàíáÿéè:] Åé êîâõà, 

ñÿí î øÿéàòèí éûüûíúàüûíà ðàñò ýÿëÿí óøàãëàðû 

òàíûéûðñàíìû Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ìöõòÿñÿðèí 

äåéèð Àøûã ßëÿñýÿð; Êîâõàíûí, êàòòàíûí çàòû 

÷ûõûáäû. Àøûã ßëÿñýÿð. 

ÊÎÂÕÀËÛÃ èñ. òàð. 1. Á à õ êÿòõóäàëûã. 

2. Áèð êîâõàéà òàáå îëàí ÿðàçè, éåð. Êÿëáàëû 

îí áåø èëäÿí àðòûã èäè êè, äþíìÿäÿí áèð 

äàáàíà áó êîâõàëûãäà éàñàâóëëóã åäèðäè. 


3. ìÿú. Áþéöêëöê, àüàëûã. Þçýÿ åâèíäÿ êîâõàëûã 

åòìÿ! (Àòà. ñþçö). 

ÊÎÂÊßÁ èñ. [ÿð.] êëàñ. Óëäóç. Áèõàá ãàëäû 

êîâêÿáÿ íèñáÿò áó ýþçëÿðèì; Ùÿð ýåúÿ þçýÿ 

ýþçëÿðÿ óéõó ýÿëÿð-ýåäÿð. Õÿòàéè. 

ÊÎÂÐÎËÈÒ èñ. [ðóñ.] Ñèíòåòèê õàë÷à (äþøÿìÿ 

ö÷öí). 

ÊÞÁß èñ. 1. Ïàëòàðûí éàõàñûíà, ãîëóíà, ÿòÿéèíÿ 

âÿ ñ.-éÿ áàøãà ïàð÷àäàí òèêèëÿí åíñèç 

ùàøèéÿ âÿ ñ. Áèðèñè ñîðóøóðäó: – ×ÿùðàéû ïàëòàðà 

éàøûë êþáÿ ãîéñàí íåúÿ îëàð ß.Âÿëèéåâ. 

2. äàí. Öìóìèééÿòëÿ, áèð øåéèí ÿòðàôûíà 

÷ÿêèëÿí ùàøèéÿ; ôûð÷à èëÿ ãàáëàðûí êÿíàðëàðûíà 

÷ÿêèëÿí íàçèê çîëàã âÿ éà ìèë. 

3. áîò. Éàðïàãëàðûí ñàïëàüûíûí áóäàãäàí 

àéðûëàí éåðèíäÿ, áóäàüà áèòèøèê îëàí áàëàúà, 

èíúÿ ïÿðäÿ. 

ÊÞÁßÚÈ èñ. Êþáÿ òèêìÿêëÿ ìÿøüóë îëàí 

àäàì, êþáÿ òèêÿí òèêèø÷è. 

ÊÞÁßËßÌß “Êþáÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÁßËßÌßÊ ô. 1. Êþáÿ òèêìÿê, êþáÿ 

âåðìÿê. 

2. Ùàøèéÿ âåðìÿê, ùàøèéÿéÿ àëìàã; ùàøèéÿëÿìÿê. 

ÊÞÁßËßÍÌß “Êþáÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÁßËßÍÌßÊ ìÿúù. 1. Êþáÿ òèêèëìÿê, 

êþáÿ âåðèëìÿê, êþáÿ ãîéóëìàã. Ïàëòàðûí 

éàõàñû êþáÿëÿíèá. 

2. Êþáÿéÿ àëûíìàã, ùàøèéÿ âåðèëìÿê; ùàøèéÿëÿíìÿê. 

Ùÿðôëÿðèí êÿíàðû ãàëûí äîäàã êèìè 

êþáÿëÿíìèøäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÊÞÁßËßÒÌß “Êþáÿëÿòìÿê”äÿí ô.èñ.

ÊÞÁßËßÒÌßÊ 

ÊÞÁßËßÒÌßÊ èúá. 1. Êþáÿ âåðäèðìÿê, 

êþáÿ ãîéäóðìàã, êþáÿ òèêäèðìÿê. 

2. Êþáÿ âåðäèðìÿê, ÿòðàôûíà êþáÿ ÷ÿêäèðìÿê; 

ùàøèéÿëÿíäèðìÿê. 

ÊÞÁßËÈ ñèô. Êþáÿñè îëàí, êþáÿ òèêèëìèø, 

êþáÿ âåðèëìèø. Êþáÿëè ïàëòàð. Êþáÿëè àéàããàáû. 

ÊÞÁßËÈÊ ñèô. Êþáÿ ö÷öí êÿñèëìèø, êþáÿ 

ö÷öí éàðàðëû. Êþáÿëèê ëåíò (ãàéòàí). Êþáÿëèê 

ïàð÷à. 

ÊÞÁßÐ èñ. Äèê éåð, äèêäèð, äèê òîðïàã ãàëàüû, 

ùöíäöð éåð. Òîï ñûíäûðìûø áèð àüàú; 

Éàðàëû äóðíà êèìè; Äàéàíìûøäûð êþáÿðäÿ. 

Ð.Ðçà. [Èëéàñ:] Ìÿí äÿéèðìàí éàíûíäàêû êþáÿð 

öñòöíäÿ îòóðóá áàøûìû àøàüû ñàëìûøäûì. 


ÊÞ× èñ. 1. Áèð éåðäÿí áàøãà éåðÿ êþ÷ÿí 

àäàì ãðóïó, ãàôèëÿ. Êþ÷ ìÿíçèë åëÿéèá, ùåéâàíëàðû 

äöçÿ áóðàõìûøäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Îðäó ÷àïûá ýåòìèø àõàð ñó êèìè; Êþ÷äÿí 

àéðû äöøÿí áèð ãóçó êèìè. Ì.Ðàùèì. Êþ÷ 

éîëó – êþ÷ÿðèëÿðèí, éàõóä ÷þë ùåéâàíëàðûíûí, 

ñöðöëÿðèí ñàëäûüû, êå÷äèéè éîë. Êþ÷ éîëó èëÿ 

ýåòìÿê. Êþ÷ éîëóíà ÷ûõìàã. – Íÿ çàìàí êè, 

àðàáàëàð êþ÷ éîëóíà äöçöëöð; Êÿíäëè éîëäàø 

ÿêèíèíäÿí, áè÷èíèíäÿí öçöëöð. Ñ.Âóðüóí. 

[Âÿëèíèí] ñÿñè òèòðÿäè, ýþçëÿðè þíöíäÿí êþ÷ 

éîëëàðû, ãàëûí ìåøÿëÿð, ñûëäûðûì ãàéàëûãëàð 

áèð-áèð ýÿëèá êå÷äè. Ì.Ùöñåéí. Âàüçàë ñÿêèñèíèí 

åíëè äàø ïèëëÿêÿíëÿðèíäÿí åíèá óçàãëàøàíäà, 

êþ÷ éîëóíóí áàøûíà ÷ûõàíäà Ñàëàìûí 

öðÿéè äþéöíäö. Ìèð Úÿëàë. // Êþ÷ìÿ èøè. 

2. Áèð éåðäÿí áàøãà éåðÿ êþ÷ÿí àäàìëàðûí 

ãàáëàøäûðûëìûø, áèð éåðÿ éûüûëìûø åâ øåéëÿðè, 

ìöõÿëëÿôàòû. Êþ÷ö ìàøûíà éöêëÿìÿê. Êþ÷ö 

äàøûìàã. – Ñÿùÿðäÿí éöêëÿíèð íàçëûìûí êþ÷ö; 

Úÿííÿòöëìÿâàäûð ãîéíóíóí è÷è. Ãóðáàíè. 

Êþ÷ åòìÿê (åëÿìÿê) – áàõ êþ÷ìÿê 1-úè 

ìÿíàäà. Åëëÿð êþ÷ åéëÿìèø, ñöðöëÿð ýÿëìèø; 

Ãîéíóíäà áèð ãóçó ñÿñè éöêñÿëìèø... Ì.Ìöøôèã. 

Êþ÷ åäèá éàéëàüà åëëÿð, îáàëàð; Áóëàãëàð 

áàøûíà ìèí áèð úàí ýÿëÿð. Àøûã Øÿìøèð. 

Êþ÷ öñòÿ (öñòöíäÿ) – êþ÷ìÿê öçðÿ, êþ÷ 

âàõòû, êþ÷ìÿê ÿðÿôÿñèíäÿ. ..Óøàãëûãäàí áèçèì 

åâäÿ òÿðáèéÿ àëìûø áèð êöðä êþ÷ öñòÿ ãÿôëÿòÿí 

íàõîøëàéûá þëäö. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ñàíêè êþ÷ 

öñòöíäÿ îëàí áèð îáà ïÿðàêÿíäÿ ùàëäà éóðä 

òóòóá ÿéëÿíìèøäè. Á.Áàéðàìîâ. Êþ÷ èòè (êèìè) 

– 1) êþ÷ö ãîðóìàã ö÷öí ñàõëàíàí èò; 2) ìÿú. 

ÊÞ×ßÐÈ 

áèðèñèíäÿí äàèì àðàëàíìàéàí, ÿë ÷ÿêìÿéÿí 

àäàì ùàããûíäà. [Èëäûðûì:] Êþ÷ èòè êèìè äöøÿúÿéÿì 

äàëûíûçà, ùà âóðóí êè, ãàéûäàúàüàì.. 

Í.Âÿçèðîâ. // Êþ÷ëÿðèí ìöâÿããÿòè äàéàíäûüû 

éåð, êþ÷ÿðè àëà÷ûãëàðû, êþ÷ÿðè îáàñû. Êþ÷ÿ éàõûíëàøìàã. 

– Òÿïÿíèí áàøûíäà èñÿ òÿêÿìñåéðÿê 

ãàðà÷û êþ÷ö âÿ éà ÷îáàí äöøÿðýÿëÿðè ýþðöíöðäö. 

Ìèð Úÿëàë. Êþ÷ äöøìÿê – êþ÷ÿðèëÿðèí 

êþ÷ö äàéàíìàã, áèð éåðäÿ ìöâÿããÿòè 

éóðä ñàëìàã. 

3. ìÿú. Þëöì ìÿíàñûíäà. Øÿìøèð, íÿ éàøàñàí, 

àõûðû êþ÷äöð; Áåëÿ áèð õÿéàëà äàëìûøàì, 

äàüëàð! Àøûã Øÿìøèð. 

ÊÞ×-ÄÖØ áàõ êþ÷ÿêþ÷. [Òàéáóéíóç 

þêöçöí] èøè ÿëÿëõöñóñ ÷ÿòèíÿ äöøöð êþ÷-äöø 

çàìàíû. Ìÿëóìäóð êè, áèð àç ùàâà ãûçäû, òÿðÿêÿìÿ 

ÿùëè àðàíäà äàéàíà áèëìÿç. Ô.Êþ÷ÿðëè. 

ÊÞ×ßÁß ñèô. Áèð éåðäÿ ìÿñêÿí ñàëìàéûá, 

äàèì éóðäóíó äÿéèøÿí; êþ÷ÿðè, áÿäÿâè. Êþ- 

÷ÿáÿ àäàì. – Àììà êþ÷ÿáÿ òàéôàëàð àðàñûíäà... 

ãóäàëûã ÿâÿçèíÿ íèøàíáàçëûã àäÿòè âàðäûð. 

Ð.ßôÿíäèéåâ. // Èñ. ìÿíàñûíäà. [Àùóðàìàçäà:] 

Äèâëÿðÿ õèäìÿò åäÿí êþ÷ÿáÿëÿðäèð, 

þçëÿðè ÿêìÿç, áàøãàëàðûíûí äà ÿêèíèíè òàïäàëàð. 


ÊÞ×ßÊÞ× èñ. Åëëèêëÿ êþ÷ìÿ, êþ÷ìÿ èøè. 

Êþ÷ÿêþ÷ áàøëàíäû. Êþ÷ÿêþ÷ âàõòû èäè. 

ÊÞ×ßË èñ. ìÿù. 1. Á à õ êþçÿë. Õûðìàíûí 

ãàáàüûíäà Êÿðáàëûíûí êöðÿí àòû áàüëàíìûø, 

ãàáàüûíà Ìàðîíóí âåðäèéè äÿíëè êþ÷ÿë òþêöëìöøäö. 


2. Ãàðüûäàëûíûí äÿíÿëÿðè ÷ûõàðûëäûãäàí ñîíðà 

ãàëàí ùèññÿñè. 

ÊÞ×ßÐÝÈ ìÿù. áàõ êþ÷ÿðè. 

ÊÞ×ßÐÈ ñèô. 1. Îòóðàã ùÿéàò êå÷èðìÿéÿí, 

åâ-åøèéè èëÿ äàèì áèð éåðäÿí áàøãà éåðÿ êþ- 

÷ÿí (îòóðàã çèääè). Êþ÷ÿðè òàéôàëàð. Êþ÷ÿðè 

õàëãëàð. // èñ. ìÿíàñûíäà. Áó úöð ùÿéàò ñöðÿí 

àäàì. Úèêêèëäÿéèð ãóøëàð éóâàëàðûíäà; Êþ÷ÿðèëÿð 

äóðìóø îáàëàðûíäà. À.Ñÿùùÿò. [Àëëàùãóëó:] 

Áèð äÿñòÿ êþ÷ÿðè ãàáàüûìûçû êÿñäè, àòûøìà 

äöøäö. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. Êþ÷ÿðèëÿðëÿ, îíëàðûí ùÿéàòû èëÿ ÿëàãÿäàð 

îëàí. Áó áèíà êþ÷ÿðè éàòàüûíû õàòûðëàäûðäû. 


3. Ãûøäà èñòè úÿíóá þëêÿëÿðèíÿ ó÷óá ýÿëÿí 

(ãóøëàð ùàããûíäà). ×îõ êþ÷ÿðè ãóø âàð êè, ãûø 

ìþâñöìö Ãàðàáàüäà ãàëûá, èñòè éåðëÿðÿ êþ÷ìÿéèð. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ..Áó ýþéÿð÷èíëÿð áàøãà 

743

ÊÞ×ßÐÈËÈÊ 

êþ÷ÿðè ãóøëàð êèìè ýÿëäè-ýåäÿð äåéèë. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

// Èãëèì, éåì âÿ á. øÿðàèòëÿ ÿëàãÿäàð 

îëàðàã éåðèíè äÿéèøÿí (ìàë-ãàðà, áàëûã 

âÿ ñ. ùàããûíäà). Èíúÿíèí ùÿð òÿðÿôè îòëàãäûð. 

Áóðàíûí ìàë-ãàðàñû.. êþ÷ÿðè äåéèë, îòóðàãäûð. 

Ñ.Ðÿùìàí. Þìöðëÿðèíèí áèð ùèññÿñèíè äÿíèçäÿ, 

áèð ùèññÿñèíè èñÿ ÷àéëàðäà êå÷èðÿí áàëûãëàð äà 

÷îõäóð. Áó, êþ÷ÿðè áàëûãëàðäûð. “Ñóàëòû àëÿì”. 

4. ìÿú. Áèð éåðäÿ ãÿðàð òóòìàéàí, òåç-òåç 

éåðèíè äÿéèøÿí. Êþ÷ÿðè ùÿéàò êå÷èðìÿê. – Êþ- 

÷ÿðè ãóø êèìè ùÿð éåðÿ ãîøàð; Ùàðäà àõøàìëàñà, 

îðäà äà éàòàð. Ñ.Âóðüóí. 

ÊÞ×ßÐÈËÈÊ èñ. Êþ÷ÿðè ùÿéàò ñöðìÿ, êþ- 

÷ÿðè ùÿéàò òÿðçè (îòóðàãëûã çèääè). Êþ÷ÿðèëèéè 

òÿðê åòìÿê. 

ÊÞ×ÙÀÊÞ× áàõ êþ÷ÿêþ÷. [Øîôåð:] Áèð 

ýöí ïàéûçûí ÿââÿëëÿðè, áàüëàðäàí êþ÷ùàêþ÷ 

âàõòû èäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÊÞ×-ÊÖËÔßÒ òîï. Àèëÿ öçâëÿðè, àòà-àíà, 

óøàãëàð ùàìû áèðëèêäÿ. Êþ÷-êöëôÿòè éîëà ñàëìàã. 

– Ùàúû äöøìÿíèíèí åâèíÿ ÷àòûð: Ýÿçèð, 

ýþðöð êþ÷-êöëôÿò áöòöí éàòûð. À.Ñÿùùÿò. 

Êþ÷-êöëôÿòëÿ áÿðàáÿð; Ôåðìà ÷ûõäû äàüëàðà. 


ÊÞ×(ËÖ)-ÊÖËÔßÒËÈ çÿðô Àèëÿ öçâëÿðèíèí 

ùàìûñû áèðëèêäÿ, áèð éåðäÿ. Êþ÷ëö-êöëôÿòëè éîëà 

äöøìÿê. – Ìàéûí àõûðûíäà êþ÷ëö-êöëôÿòëè Êèñëîâîäñêèéÿ 

ýåäÿíäÿ, íþâáÿäÿíõàðèú [Ùàúû 

ßëèãóëó] áèçÿ éåääè áèëåò äöçÿëòäè. Ãàíòÿìèð. 

Ìóðàä êèøè èñÿ, äåìÿê îëàð êè, êþ÷ëö-êöëôÿòëè 

éûüûøûá ýöíäöçëÿðè çÿìèäÿ, ýåúÿëÿðè õûðìàíäà 

êå÷èðÿðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. [Ùàúû Ùÿñÿí:] 

..Êþ÷ëö-êöëôÿòëè ñÿðùÿäè àøûá ýåòìÿê îëìàç 


ÊÞ×Ìß “Êþ÷ìÿê”äÿí ô.èñ. Èðàíëà õàíëûã 

àðàñûíäà åòèáàð ö÷öí Êè÷èêáÿéèìèí Òåùðàíà 

ýÿëèí êþ÷ìÿñè âàúèá èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÊÞ×ÌßÊ ô. 1. Éàøàéûø éåðèíè äÿéèøìÿê, 

áèð éåðäÿí ÷ûõûá áàøãà éåðÿ ýÿëìÿê, äàøûíìàã. 

Òÿçÿ ìÿíçèëÿ êþ÷ìÿê. Øÿùÿðäÿí êÿíäÿ 

êþ÷ìÿê. – Êàçûì äàéû, Òåëëèýèëè êþ÷äöëÿð; 

Äåéÿ, áèð ñÿñ îíó ùÿìÿí àéûëòäû.. Ì.Ìöøôèã. 

2. Èãëèì, éåì âÿ á. øÿðàèòëÿ ÿëàãÿäàð îëàðàã 

éåðèíè äÿéèøìÿê, áèð éåðäÿí áàøãà éåðÿ (ó÷óá) 

ýåòìÿê. Áàëûãëàð ÷àéäàí ýþëÿ êþ÷äö. Ãóøëàð 

èñòè þëêÿëÿðÿ êþ÷äö. – Úÿôàéè-õàðè ýþðöá êþ÷äö 

áàüäàí áöëáöë. Ôöçóëè. Éåíÿ ãàòàð-ãàòàð ùàðà 

êþ÷öðñöç Ì.Ðàùèì. 

744 

ÊÞ×ÖÐÌßÊ 

3. ìÿú. ßðÿ ýåòìÿê, ýÿëèí ýåòìÿê. Øàù ãûçû 

ÿìèðÿ êþ÷ÿíäÿ þçö èëÿ ãàðàáàø ïàëòàðûíäà 

áåø úÿëëàä àïàðìûøäû. (Íàüûë). [Âÿçèð:] [Õàí] 

áó ñààòäà Íèñÿ õàíûìäàí þòðö áèèõòèéàðäûð 

âÿ ìÿíÿ áóéóðäó êè, áèð ùÿôòÿéÿäÿê îíóí êþ÷ìÿê 

òÿäàðöêöíö ýþð! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

4. ìÿú. Þëìÿê, äöíéàäàí ýåòìÿê. Êþ÷äö, 

ùåéô îëäó, ýþçÿë. Âàãèô äÿõè äöøìÿç ÿëÿ: Áèð 

ñèéàù êèðïèê óúóíäàí áàüðûìû äÿëÿ-äÿëÿ.. 

Ì.Ï.Âàãèô. Âÿäÿ éàõûíëàøûá, êþ÷ìÿê ÷àüûäûð; 

Áèð þçýÿ äèéàðà áó ýöíäÿí áåëÿ. Ã.Çàêèð. 

Éàðàò, ñÿí êþ÷ÿíäÿ åëëÿð ñþéëÿñèí: Äöíéàäàí 

íÿ ýþçÿë áèð èíñàí ýåäèð. Ì.Ðàùèì. 

◊ Äöíéàäàí êþ÷ìÿê, î äöíéàéà êþ÷ìÿê 

– áàõ äöíéà. 

ÊÞ×ÖÐÄÖËÌß “Êþ÷öðäöëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞ×ÖÐÄÖËÌßÊ “Êþ÷öðìÿê”äÿí ìÿúù. 

ÊÞ×ÖÐÌß “Êþ÷öðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞ×ÖÐÌßÊ ô. 1. Áèðèíèí éàøàéûø éåðèíè 

äÿéèøäèðìÿê, áèð éåðäÿí áàøãà éåðÿ äàøûíäûðìàã. 

Àèëÿíè éàéëàüà êþ÷öðìÿê. Áàüà êþ- 

÷öðìÿê. – Àëéîøà èñÿ, þç äöøÿðýÿñèíè ùÿìèí 

äÿéÿäÿí ÷ûõàðûá, äàùà äÿðèíëÿðÿ .. êþ÷öðìöøäö. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. [Öìèä:] Óñòà, Ôÿððóõ èøèíè 

áóðàõûá àèëÿñèíè ðàéîíà êþ÷öðÿðìè Á.Áàéðàìîâ. 

// Áèð éåðäÿí áàøãà éåðÿ ýÿòèðìÿê, 

îëäóüó éåðè äÿéèøìÿê, éåðèíè äÿéèøìÿê, 

(ùåéâàíëàð, ãóøëàð, áèòêèëÿð ùàããûíäà). – Ìåøÿ÷è 

ñåëåêñèéà÷ûëàð Ìè÷óðèíèí ñåëåêñèéà öñóëëàðûíäàí 

èñòèôàäÿ åäÿðÿê úÿíóáäà éåòèøÿí 

ãîç, ôûíäûã, ïöñòÿ, øàáàëûä, áàäàì âÿ áàøãà 

ìåéâÿ áèòêèëÿðèíè øèìàëäàêû ðàéîíëàðà êþ÷öðÿ 

áèëìèøëÿð. (Ãÿçåòëÿðäÿí). 

2. ìÿú. ßðÿ âåðìÿê. [Ôÿðàìÿðç êèøè:] Ãûçû 

êþ÷öðÿíäÿí áÿðè èøèìèç éàõøû ýåòìÿéèð, ÿëèìèç 

÷àòìàéûð. Ò.Ø.Ñèìóðã. [Éàãóò:] Þçöí áèëèðñÿí 

êè, ìÿí þçýÿñèíèí àäàõëûñûéàì, áó éàõûíäà 

ìÿíè êþ÷öðÿúÿêëÿð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

3. Ñóðÿòèíè ÷ûõàðìàã, öçöíö ÷ûõàðìàã, îëäóüó 

êèìè ìÿòíè áàøãà éåðÿ éàçìàã. Éàçûíû 

êþ÷öðìÿê. – [Ãÿíäàá:] [Ìÿçàùèð] ðèéàçèééàò 

äÿôòÿðèìè .. õÿëâÿòúÿ ýþòöðöá êþ÷öðöð, ñîíðà 

äà öçöìö áèð éàíà ÷åâèðÿíäÿ ìÿíèì ñêàìéàìà 

àòûðäû. Á.Áàéðàìîâ. // Öìóìèééÿòëÿ, 

éàçìàã. Äÿìèðîâ ÷àëûøûá ãåéäëÿð ýþòöðäöéö, 

þç ôèêèðëÿðèíè àü êàüûçëàðà êþ÷öðäöéö çàìàí 

Ãèéàñÿääèíîâ è÷ÿðèéÿ ýèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

4. Á à õ êå÷èðìÿê 1 6-úû ìÿíàäà. Ïóë êþ- 

÷öðìÿê.

ÊÞ×ÖÐÒÌß 

ÊÞ×ÖÐÒÌß “Êþ÷öðòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞ×ÖÐÒÌßÊ áàõ êþ÷öðìÿê [Ãûç:] 

Îíà ýþðÿ êè, ñÿí çîðëà øåèðëÿðèíè þç õÿòòèíëÿ 

äÿôòÿðèìÿ êþ÷öðòäöí, íÿòèúÿñè äÿ áåëÿ îëäó. 


ÊÞ×ÖÐÖËÌß “Êþ÷öðöëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞ×ÖÐÖËÌßÊ 1. “Êþ÷öðìÿê”äÿí ìÿúù. 

Àèëÿ áàüà êþ÷öðöëäö. Ãûç êþ÷öðöëäö. Òåçèñëÿð 

êþ÷öðöëäö. 

2. Á à õ êå÷èðèëìÿê. Ïîëàä ÿðèçÿ éàçäû êîìàíäèðèíÿ; 

Áàøãà áèð ùèññÿéÿ êþ÷öðöëìÿéÿ. 


ÊÞÙËßÍ ñèô. Ùàðûí áÿñëÿíìèø (àò ùàããûíäà). 

Òþâëÿëÿðäÿ êþùëÿí àòëàð ÷ûüûðûøûðìû 

Ô.Êþ÷ÿðëè. Âîëãàäàí ñó è÷ìèø êþùëÿí àòëàðûí; 

Öñòöíäÿ ýèðäàáëû ÷àéëàðà úóìäóã. Ñ.Âóðüóí. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. Êþùëÿíè éÿùÿðëÿìÿê. Êþùëÿíè 

ìèíìÿê. – Ñÿí ìÿíèì êþùëÿíèì, îéíàã 

àòûìñàí. Ì.Ìöøôèã. [Èëéàñ:] Òÿðëàí êèìè úîøãóí 

ìÿçàúëû áèð êþùëÿíè èñÿ éàëíûç ìèíèúèëèê 

ñÿíÿòêàðëûüûíûí çèðâÿñèíäÿ äóðàí òÿê-òÿê 

àäàìëàð ìèíÿ áèëÿðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊÞÙËßÍËÈÊ èñ. Ùàðûí áÿñëÿíìèø àòûí ùàë 

âÿ êåéôèééÿòè; ùàðûíëûã. Ãàðà îüëàí ùÿð ñþç 

áàøûíäà õàëëû àòûí êþùëÿíëèéèíè, úèíñëèéèíè, éóìøàãëûã 

âÿ ìåùðèáàíëûüûíû äåéèá, þçöíö þéöð âÿ 

òÿðèôëÿéèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÞÙÍß ñèô. [ôàðñ.] 1. Óçóí ìöääÿò èøëÿíìÿêäÿí 

äàüûëìûø, õàðàá îëìóø, éûïðàíìûø, 

êþùíÿëìèø; íèìäàø (éåíè çèääè). Êþùíÿ àéàããàáû. 

Êþùíÿ ïàëòî. Êþùíÿ àðàáà. Êþùíÿ ñòóë. 

– Ïèøõèäìÿòëÿð øöðó åòäèëÿð Éóñèô Ñÿððàúûí 

êþùíÿ ïàëòàðûíû ñîéóíäóðìàüà âÿ õÿëÿòèøàùàíÿíè 

îíà ýåéäèðìÿéÿ. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Öñòöíÿ êþùíÿ áèð úåúèì àòûëûá; ×àðâàäàðëàð 

ýöí àëòäà éàòìûøäûð. À.Ñÿùùÿò. ßëÿñýÿð äàéû 

þçö èëÿ Êöðäöñòàíäàí êèì áèëèð ùàíñû çàìàíäàí 

ãàëìûø êþùíÿ áèð ñàç ýÿòèðìèøäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

// ×îõäàí ãàëàí (ñàõëàíàí). Êþùíÿ ÷àõûð. 

Êþùíÿ ñèðêÿ. 

2. Áóíäàí þíúÿ îëàí, ÿââÿëêè, ñàáèã, êå÷ìèø 

(òÿçÿ çèääè). Êþùíÿ äèðåêòîð. Êþùíÿ ðÿèñ. 

Êþùíÿ ñÿäð. – [Ìèðàõóð:] Ñÿí Àëëàù, Ìèðçÿ 

Ùÿáèá, äå ýþðöì õàëã áèçèì êþùíÿ ïàäøàùûìûçûí 

ùàããûíäà íÿ äàíûøûð Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Áèð áàõ ýþð êþùíÿ áðèãàäèð éåðèíäÿ íÿ ãóðäàëàíûð 


3. ×îõäàí ãàëìà, êå÷ìèø, ÷îõäàí èøëÿíÿí, 

èíäèéÿäÿê äàâàì åäÿí, êå÷ìèøÿ àèä îëàí, 

ÊÞÙÍß 

âàõòû êå÷ìèø. Êþùíÿ öñóë. Êþùíÿ ãàéäà. – 

Àøêàð øåéäèð êè, òÿçÿ îëàí éåðäÿ êþùíÿ ãàíóíëàð 

ýÿðÿê ïîçóëñóíëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Êþùíÿ èñòèáäàä äöøäö, ïàðëàäû òÿðçèúÿäèä. 

ß.Ãÿìêöñàð. Ýÿíúëÿðèìèçèí êþùíÿ àäÿò 

âÿ åòèãàäëàðûí òÿñèðèíÿ äöøìÿëÿðèíÿ äþçìÿê 

îëìàç. ß.Ñàäûã. 

4. Ãÿäèì, êå÷ìèø äþâðÿ àèä, ÿñêè. Êþùíÿ 

øÿùÿð äèâàðëàðû. Êþùíÿ áèíà. Êþùíÿ àáèäÿëÿð. 

– Êþùíÿ Àçÿðáàéúàíûí óçàã áèð áóúàüûíäà; 

Ãîúà Ùÿñÿí äàéûíûí àë÷àã êîìàñû 

âàðäû. Ð.Ðçà. Úàâàä êÿíäèí ãàáàüûíäàêû êþùíÿ 

ãàëà éåðëÿðèíè íÿçÿðäÿí êå÷èðòäè. ß.Âÿëèéåâ. 

Ñÿíýÿðäèð áàøäàí-áàøà î êþùíÿ Ìÿäèíÿíèí; 

Ùÿð êö÷ÿñè, ùÿð òèíè. Á.Âàùàáçàäÿ. 

5. Òÿúðöáÿëè, ãîúàìàí, ñòàæëû, äöíéàýþðìöø, 

áèð èøäÿ ÷îõ èøëÿéèá áèøìèø; áèøêèí. Êþùíÿ 

ìöÿëëèì. Êþùíÿ õàíÿíäÿ. Êþùíÿ óñòà. – 

Äöçäöð, Áàéðàì êèøè þçö êþùíÿ îâ÷ó èäè. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Éàøëû, ãîúà, éàøúà äàùà 

áþéöê. Êþùíÿ êèøè. Êþùíÿ ãàäûí. – Áÿçè êþùíÿ 

éàøëû êèøèëÿð âÿ áèð ïàðà Àëëàù áÿíäÿëÿðèíäÿí 

áàøãà îíó ñàéàí, îíà ùÿìèøÿêè åùòèðàìû 

åäÿí éîõ èäè. Ãàíòÿìèð. [Ñóëòàí:] Àõûðäà, 

úàâàíëàðûìûçà éóìðóã äÿéÿíäÿ äÿ .. áàðáàð 

áàüûðäûëàð êè, áÿñ àé íÿ áèëèì, êþùíÿ 

êàäðëàð áèçèì ãàáàüûìûçû êÿñèðëÿð, áèçÿ ïîñò 

âåðìèðëÿð!.. È.Ùöñåéíîâ. // Èñ. ìÿíàñûíäà (ÿñàñÿí 

úÿìäÿ èøëÿäèëèð). Êþùíÿëÿðèí ôèêðè. – Î 

êþùíÿëÿðäÿí ÿúÿá êèì, óòàíìàéûá äà, äåéèðëÿð; 

Ýÿðÿê áó ÿñðÿ ýþðÿ áþéëÿ, áþéëÿ àäÿò 

îëàéäû! Ì.ß.Ñàáèð. 

6. ×îõäàíêû, ëàï ÿââÿëèíäÿí, ÿñêè. Êþùíÿ 

øÿùÿðëè. Êþùíÿ òàíûø. – Éîõ éåíè áèð äèíÿ éÿãèíèì 

ìÿíèì; Êþùíÿ ìöñÿëìàíÿì, à øèðâàíëûëàð! 

Ì.ß.Ñàáèð. Éàðûì ñààòäàí ñîíðà íå÷ÿ 

íÿôÿð êþùíÿ ðÿôèãëÿðëÿ Øàáàí äàõèë îëäó. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ñÿí ìÿíÿ òàíûøñàí, ìÿí ñÿíÿ 

òàíûø; Áó êþùíÿ äîñòóíó òàíû, áÿíþâøÿ! 


7. Ìöðòÿúå, âàõòû êå÷ìèø, èíäèêè äþâðÿ 

óéüóí ýÿëìÿéÿí (éåíè çèääè). Êþùíÿ ôèêèð. 

Êþùíÿ ÿãèäÿ. – “Ìîëëà Íÿñðÿääèí” ÷öðöìöø, 

êþùíÿ, éàðàìàç, öôóíÿò ñà÷àí ùÿéàò âÿ èúòèìàè 

ÿëàãÿëÿðèí ùÿðòÿðÿôëè âÿ þëäöðöúö òÿíãèä- 

÷èñèäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

◊ Êþùíÿ ùàìàì, êþùíÿ òàñ – áàõ ÿñêè 

ùàìàì, ÿñêè òàñ (“ÿñêè 1 ”äÿ). Êþùíÿäÿí 

âóðóá òÿçÿäÿí ÷ûõìàã – ùÿì êþùíÿäÿí, 

745

ÊÞÙÍß×È 

ùÿì òÿçÿäÿí, ùÿð øåé ùàããûíäà äàíûøìàã. 

..Ìöðøöäîüëó íàüûëà áàøëàéûá êþùíÿäÿí 

âóðóá òÿçÿäÿí ÷ûõäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

êþùíÿ-êþùíÿ ñèô. âÿ çÿðô Êþùíÿ, ÿñêè, 

ãÿäèì (÷îõëóã áèëäèðèð). Êþùíÿ-êþùíÿ ôèêèðëÿðëÿ 

ìöáàðèçÿ àïàðìàã. – [Øàùãóëó:] Ðÿùìÿòëèéèí 

îüëó, êþùíÿ-êþùíÿ ïåøÿíè ÿëäÿí ãîéìàéûá 

êîðëàéûðñàí. Í.Âÿçèðîâ. 

ÊÞÙÍß×È èñ. 1. Á à õ êþùíÿïÿðÿñò. 

2. Êþùíÿ ïàëòàð âÿ ñ. àëûá-ñàòàí àäàì; 

êþùíÿôöðóø. 

ÊÞÙÍß×ÈËÈÊ áàõ êþùíÿïÿðÿñòëèê. 

ÊÞÙÍßÄßÍ áàõ ãÿäèìäÿí. 

◊ Êþùíÿäÿí ãàëìà – êå÷ìèø çàìàíëàðäàí 

ãàëàí, ÷îõäàí ãàëìà; êþùíÿ, ÿñêè, ãÿäèì. 

ßìèçàäÿëÿðèìèí êþùíÿäÿí ãàëìà áèð ãàðà 

äàìû âàð èäè. Îðàäà ùå÷ êÿñ îëìóðäó. Ìÿùñóë 

ñàõëàìàã ö÷öí àíáàð èäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÊÞÙÍßÔÖÐÓØ èñ. [ôàðñ.] áàõ êþùíÿ÷è 


ÊÞÙÍß-ÊÖËÒß áàõ êþùíÿ-êöðöø. 

Áóíäàí ãàáàã ùÿéÿòÿ éîë÷ó-çàä ýÿëÿíäÿ ïàé 

âåðÿðäèì, .. êþùíÿäÿí-êöëòÿäÿí áàüûøëàðäûì. 


ÊÞÙÍß-ÊÖÐÖØ ñèô. ×îõ êþùíÿ, èñòèôàäÿéÿ 

éàðàìàéàí; úûíäûð, äàüûëìûø, úûðûëìûø. 

Êþùíÿ-êöðöø øåéëÿðè òÿìèð åòìÿê. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Êþùíÿ-êöðöø ñàòìàã. 

ÊÞÙÍßËÄÈËÌß “Êþùíÿëäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÙÍßËÄÈËÌßÊ ìÿúù. Èøëÿäèëÿ-èøëÿäèëÿ 

êþùíÿ ùàëà ýÿòèðèëìÿê, õàðàá åäèëìÿê, éûïðàäûëìàã. 

ÊÞÙÍßËßØÌß “Êþùíÿëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÙÍßËßØÌßÊ áàõ êþùíÿëìÿê. Ïàëòî 

êþùíÿëÿøèá. Õàë÷à êþùíÿëÿøäè. 

ÊÞÙÍßËÈÊ èñ. 1. Êþùíÿ øåéèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè 

(òÿçÿëèê çèääè). Ïàëòàðûí êþùíÿëèéè. 

Åâèí êþùíÿëèéè. // Òàðèõè êþùíÿ îëìà, êå÷ìèøÿ 

àèä îëìà. Ìÿñÿëÿíèí êþùíÿëèéè. 

2. Äþâðÿ, çÿìàíÿéÿ óéüóí îëìàéàí øåéëÿð; 

ÿñêèëèê, ýåðèëèê (éåíèëèê çèääè). Áöòöí î Øÿðã 

êþùíÿëèéè àðàäàí ãàëäûðûëìûø, îíóí éåðèíäÿ 

òÿçÿ âÿ òÿìèç áèð áàü ñàëûíìûøäûð. Ú.Úàááàðëû. 

Áèçèì åâäÿ êþùíÿëèêëÿ éåíèëèéèí ìöáàðèçÿñè 

ÿñëà ãóðòàðàñû äåéèëäèð! Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÞÙÍßËÌß “Êþùíÿëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÙÍßËÌßÊ ô. 1. ×îõ èøëÿíìÿêäÿí õàðàá 

îëìàã, éûïðàíìàã, éàðàðñûç ùàëà ýÿëìÿê. 

Ïåíúÿê êþùíÿëèá. Àéàããàáû êþùíÿëäè. 

746 

ÊÞÙÖË 

2. ×îõ ãàëìàãäàí õàðàá îëìàã, òÿçÿëèéèíè, 

òÿðàâÿòèíè èòèðìÿê, éàðàìàç îëìàã. Éàü (ïåíäèð) 

ãàëûá êþùíÿëèá. 

3. Âàõòû êå÷ìÿê, äÿáäÿí äöøìÿê, àç èøëÿíìÿê, 

àç èñòèôàäÿ îëóíìàã, ýöíöí òÿëÿáëÿðèíÿ 

úàâàá âåðìÿìÿê, áó ýöí ö÷öí éàðàìàìàã. 

×ûõàðûëàí íÿòèúÿëÿð êþùíÿëèáäèð. Èôàäÿëÿð êþùíÿëèáäèð. 

Áó ìÿñÿë äÿ èíäè áèð ÷îõëàðû êèìè 

êþùíÿëìèøäèð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÊÞÙÍßËÌÈØ ô.ñèô. 1. ×îõ èøëÿíìÿêäÿí 

õàðàá îëìóø; éûïðàíìûø. Êþùíÿëìèø ïàïàã. 

Êþùíÿëìèø øàë. [Ùàúû Ìàíàô] ìÿùêÿìÿéÿ 

ýÿëÿðêÿí îëäóãúà êþùíÿëìèø, éàìàãëû áèð ïàëòàð 

ýåéÿðÿê ýÿëìèøäè. Ñ.Ùöñåéí. [Ãÿäèð] áàøûíà 

êþùíÿëìèø âÿ ùÿð òÿðÿôèíè éàü áàñìûø áèð 

ìåøèí øàïêà ãîéìóøäó. ß.Ñàäûã. Ìèíàéÿ êþùíÿëìèø, 

áèð íå÷ÿ äèëè äÿ õàðàá îëìóø ãàðìîíó 

äþøöíÿ áàñûá .. îðòàëûãäà ñöçöðäö. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. ×îõ ãàëìàãäàí õàðàá îëìóø, òÿçÿëèéèíè, 

òÿðàâÿòèíè èòèðìèø. Êþùíÿëìèø éàü (ïåíäèð). 

3. Äþâðÿ, çÿìàíÿéÿ, áóýöíêö ýöíÿ óéüóí 

îëìàéàí; äÿáäÿí äöøìöø, èíäè èøëÿíìÿéÿí. 

Êþùíÿëìèø íÿçÿðèééÿ. Êþùíÿëìèø ñþç (èôàäÿ). 

ÊÞÙÍßËÒÌß “Êþùíÿëòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÙÍßËÒÌßÊ ô. Èøëÿäÿ-èøëÿäÿ êþùíÿ 

ùàëà ýÿòèðìÿê, õàðàá åòìÿê. Ïåíúÿéè êþùíÿëòìÿê. 

ÊÞÙÍßÏßÐßÑÒ èñ. [ôàðñ.] Êþùíÿëèê òÿðÿôäàðû, 

êþùíÿ àäÿò âÿ ÿíÿíÿëÿðè ñåâÿí, îíëàðà 

ðèàéÿò åäÿí, îíëàðäàí ÿë ÷ÿêìÿéÿí àäàì; 

ìöùàôèçÿêàð, úÿùàëÿòïÿðÿñò. ..Áèçèì êþùíÿïÿðÿñòëèéèìèç 

âÿ ìöãÿääÿñëÿðèìèç ýþðöðëÿð 

êè, áèç ùÿð áèð ãöââÿìèçè ìÿùç ìÿêòÿá à÷ìàüà 

ñÿðô åëèéèðèê.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Åâ âÿ 

àèëÿ ìÿñÿëÿëÿðèíäÿ áèð ãÿäÿð êþùíÿïÿðÿñò îëàí 

àòàñûíû [Çöëåéõà] áÿðê íàðàùàò åäèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÞÙÍßÏßÐßÑÒËÈÊ èñ. Êþùíÿëèê òÿðÿôäàðû 

îëìà, êþùíÿ àäÿò âÿ ÿíÿíÿëÿðè ñåâìÿ; 

ìöùàôèçÿêàðëûã, úÿùàëÿòïÿðÿñòëèê. 

ÊÞÙÍßÑÀÉÀÃ ñèô. âÿ çÿðô Êþùíÿ òÿðçäÿ, 

êþùíÿ ãàéäàäà, êþùíÿäÿ îëäóüó êèìè. 

ÊÞÙÖË èñ. Ìàüàðà. [Úóìà] ..éàø òîðïàã 

èéè âåðÿí áó ãàðàíëûã êþùöëöí îðà-áóðàñûíû 

éîõëàéàðàã, áöçöøöá äèðñÿêëÿíäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Êþùöë êèìè ìÿú. – ìàüàðà êèìè. Éöçëÿðúÿ 

àò àüçûíû êþùöë êèìè à÷ûá ôûíõûðàôûíõûðà 

Ãàðàáàü àòûíûí öçÿðèíÿ úóììóøäó. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ÊÞÊ 

ÊÞÊ 1 èñ. 1. Áèòêèëÿðèí òîðïàã àëòûíäà îëàí, 

ñóéó ñîðàí âÿ îíëàðû ãèäàëû ìàääÿëÿðëÿ ãèäàëàíäûðàí 

éàðïàãñûç ùèññÿñè; ðèøÿ. Îò þç êþêö 

öñòöíäÿ áèòÿð. (Àòà. ñþçö). Áè÷èí÷èëÿðäÿí áèðè 

îðàüûíû áþéöê áèð ãàíãàëûí êþêöíäÿí åíäèðÿðêÿí 

ãóø áàëàëàðû “úèê-úèê” åäèá .. ãàëûí 

îòëàð àðàñûíà ñîõóëäóëàð. À.Øàèã. Êþêëÿðè êÿñèëìèø 

àüàúëàð ýóðóëòó èëÿ éûõûëûðäû. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

// Áèòêèëÿðèí ìöÿééÿí ìÿãñÿä ö÷öí 

ãàçûëûá ÷ûõàðûëàí éåðàëòû ùèññÿñè. Áèéàí êþêö. 

Òèêàí êþêö. // Êþêöìåéâÿëè áèòêèëÿðèí ÿðçàã 

êèìè èøëÿäèëÿí éåðàëòû ùèññÿñè (êàðòîô, ñîüàí 

âÿ ñ.). 

2. Ñàðû, ñàðû-ãûðìûçû, ãàðà ðÿíýëè êþêöìåéâÿëè 

áèòêèëÿðäÿí áèðèíèí àäû; éåðêþêö. Áàçàðäàí 

êþê àëìàã. Êþê øèðÿñè. – Àñëàí ÿëèíÿ áèð 

êþê àëûá õûðòûëäàäà-õûðòûëäàäà éåìÿéÿ áàøëàäû. 


3. Ñà÷ûí, äèøèí âÿ ñ.-íèí áÿäÿíèí è÷èíäÿ 

îëàí ùèññÿñè. Äèø êþêö. Ñà÷ûí êþêö. // Áÿäÿí 

öçâöíöí áÿäÿíëÿ áèðëÿøÿí éåðè, äèá ãèñìè. 

Äèëèí êþêö. 

4. ìÿú. Íÿñèë, ÿñèë-íÿñÿá, ìÿíøÿ. Ìÿíèì 

êè áàøûìûí òöêëÿðè þìðöìäÿ ãûâðûì îëìàìûøäûð, 

.. íÿñëèìèçäÿ, êþêöìöçäÿ äÿ îëìàìûøäûð. 


5. äèë÷. Ñþçöí þíëöê âÿ øÿêèë÷èëÿðè ÷ûõäûãäàí 

ñîíðà ãàëàí ùèññÿñè. Ñþçöí êþêö. Áèð êþêäÿí 

èáàðÿò ñþçëÿð. 

6. ðèéàç. Ìöÿééÿí äÿðÿúÿéÿ ãàëäûðäûãäà 

éåíè áèð êÿìèééÿò àëûíàí ÿäÿä. Êâàäðàò êþê. 

7. ìÿú. ßñàñ ñÿáÿá, ÿñàñ èëëÿò. Ìÿñÿëÿíèí 

(èøèí) êþêö. – Áó ùàäèñÿëÿðèí ÿñàñ êþêö àçÿðáàéúàíëûëàðû 

ïàéòàõòäàí óçàãëàøäûðìàã âÿ 

Ãûçûë Àðñëàíû òÿêëÿìÿê ìÿãñÿäëÿðè öçÿðèíäÿ 

ãóðóëìóøäó. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

8. Êþêöíäÿí øÿêëèíäÿ – 1) ÿñëà, ãÿòèééÿí. 

[Íèéàç:] Áåëÿ èø áó êöëÿêäÿ; Ìöìêöí äåéèë 

êþêöíäÿí. ß.ßëèáÿéëè; 2) òàìàìèëÿ, éåðëè-äèáëè. 

Ùÿéàò êþêöíäÿí äÿéèøìèøäèð. – Ìöìêöí îëñà 

ëàï êþêöíäÿí ãàëäûðûá áèð çÿíí èëÿ; Úöìëÿ ìÿòáóàòû 

âèðàí åòìÿëè áóíäàí ñîðà. Ì.ß.Ñàáèð. 

◊ Êþê àïàðìàã – áàõ êþê ñàëìàã 2-úè 

ìÿíàäà. Ùÿãèãÿò ùàëäà äà äþðä ýöí äàâàì 

åäÿí ìÿùêÿìÿ, ìöùèòèìèçäÿ àç-àç òÿñàäöô 

åäèëÿí, àììà ÿñàñû éàøàéûøûìûçûí äÿðèíëèêëÿðèíÿ 

êþê àïàðàí áèð èøÿ áàõûðäû. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

Êþê àòìàã – 1) áèòêèëÿðèí òîðïàã àëòûíäà îëàí 

ùèññÿñèíäÿ êþêëÿð ÿìÿëÿ ýÿëìÿê; ðèøÿëÿíìÿê, 

ÊÞÊ 

éàéûëìàã. Åëÿ áèë êè, Äÿìèð÷èîüëó éöçèëëèê 

áèð àüàú îëóá éåðÿ êþê àòìûøäû. “Êîðîüëó”; 

2) ìÿú. áèð éåðäÿ òþðÿéèá àðòìàã. [Äÿðâèø:] 

Úàíûìûí áèð ùèññÿñè âÿòÿíèìäÿ ùàñèë îëóáñà, 

î áèðè ëÿççÿòëè, äàäëû ùèññÿñè áó äàüëàðûí àðàëàðûíäà 

.. êþê àòûáäûð! À.Äèâàíáÿéîüëó. Êþê 

ñàëìàã – 1) á à õ êþê àòìàã. Áó êþðïÿúÿ 

ìåéíÿíè ãîðó ùÿð áèð çàâàëäàí; Ãîé òîðïàãäà 

êþê ñàëûá, áÿðêèòñèí þç éåðèíè. Ñ.Ðöñòÿì; 

2) ìÿú. éåð òóòìàã, ìþùêÿìëÿíìÿê, ìþùêÿì 

âÿ ùÿìèøÿëèê éåðëÿøìÿê. ßë éàðàñû òåç 

ýåäÿð; Êþê ñàëàð äèë éàðàñû. (Àòà. ñþçö). Úÿëèë 

àüàíûí .. ãÿëáèíäÿ êþê ñàëìûø ãÿáèù àäÿòëÿðè 

îíà òÿðê åòäèðìÿê ìöìêöí äåéèëäè. È.Ìóñàáÿéîâ. 

[Ôÿòóëëàíûí] øÿùÿðÿ éàõûí êÿíäëÿðäÿí 

áèðèíäÿ åâëÿíèá êþê ñàëäûüûíû áèëèðäèì. Ìèð 

Úÿëàë. Êþêö (êþêöíöç, êþêëÿðè) êÿñèëñèí! 

– ãàðüûø, íèôðèí èôàäÿñè. Îíëàðûí, ýþðöì, 

êþêëÿðè êÿñèëñèí! Êþêö êÿñèëìÿê – 1) òàìàìèëÿ 

éîõ åäèëìÿê, ìÿùâ åäèëìÿê, ïó÷ åäèëìÿê; 

éîõ îëìàã. Äîñòëàðûí ÿëèëÿ áèð òèêàí 

òÿêè; Áåëÿ àäàìëàðûí êÿñèëÿð êþêö. Ñ.Ðöñòÿì. 

[Ñöëåéìàí:] Áàòàãëûã ãóðóäóëóá, éåðèíäÿ 

ìåøÿ çîëàãëàðû âÿ òàðëàëàð ñàëûíäûãäàí ñîíðà 

ãûçäûðìàíûí êþêö êÿñèëäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ; 

2) òÿëÿô îëìàã, ìþâúóä îëìàìàã, íÿñëè êÿñèëìÿê. 

Àáøåðîíäà ÷îõäàí êþêö êÿñèëìèø 

úàíàâàð, òöëêö, ÷àããàë êèìè çèéàíâåðÿí 

ùåéâàíëàð ùàðàäàíñà ïåéäà îëóá. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Êþêöíäÿí âóðìàã – 1) äèáèíäÿí 

êÿñìÿê, ýþðöíìÿç åòìÿê, éîõ åòìÿê. 

Ñà÷ûíû êþêöíäÿí âóðìàã; 2) ìÿú. òóòàðëû ñþç 

äåìÿê, êÿñÿðëè úàâàá âåðìÿê. Êþêöíÿ ÷àòìàã 

– ÿñàñûíû, ìàùèééÿòèíè áèëìÿê, äÿðèíäÿí 

þéðÿíìÿê, êöíùöíÿ âàðìàã. [Õàí:] Àõóíä, 

÷îõ çåùèíëè óøàãäûð.. Ùÿð íÿ äÿ ýþðöð, ñîðóøóá 

êþêöíÿ ÷àòìàã èñòÿéèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Êþêöíö (éåð öçöíäÿí) êÿñìÿê – òàìàìèëÿ, 

áèð äàùà òþðÿìÿéÿúÿê øÿêèëäÿ éîõ åòìÿê, 

ìÿùâ åòìÿê. Éàëíûç áó éîëó äàâàì åòäèðìÿêëÿ 

çöëìöí êþêöíö êÿñìÿê ìöìêöíäöð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Êÿññèí äåéÿ äöøìÿíèí êþêöíö 

éåð öçöíäÿí; Ãîéìàðàì êîðëóã ÷ÿêÿ áåíçèíäÿí 

îíëàðû ìÿí. Ð.Ðçà. Êþêöíö ãàçûìàã – 

1)áàõ êþêöíö êÿñìÿê. [Ùàúû Ìåùäè:] Àëëàù 

ñèçèí êþêöíöçö éåðäÿí ãàçñûí. ß.Ùàãâåðäèéåâ; 

2) ìÿú. ÿëåéùèíÿ èø ýþðìÿê, çÿðÿðèíÿ èøëÿìÿê. 

Þçöíö äîñò êèìè ýþñòÿðÿí ÷àð ùþêóìÿòè ýèçëèíäÿ 

õàëãûí êþêöíö ãàçûéûðäû. À.Øàèã. 

747

ÊÞÊ 

ÊÞÊßÚÈÊ 

ÊÞÊ 2 ñèô. 1. ßòëè, øèøìàí, ýîíáóë, éîüóí 

(àðûã çèääè). Êþê óøàã. Êþê ãîéóí. Êþê 

àäàì. – Ùÿñðÿò èëÿ ïèøèê ÷ÿêèðäè êåøèê; Ýþðäö 

ýÿëèð íå÷ÿ ãÿâè, êþê ïèøèê. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

[Ãóðáàíÿëè:] Áàø öñòÿ!.. Ñÿí ìÿíè áó èøäÿí 

õèëàñ åëÿñÿí ìÿí ñÿíÿ ùÿëÿ áèð êþê òîüëó äà 

áàüûøëàðàì. Í.Âÿçèðîâ. [Àðâàä:] ..Ùèíäóøêàíûí 

áèð êþêöíö òóò, êÿñ. Á.Áàéðàìîâ. 

2. ìÿú. äàí. Þçöíäÿí ñîíðà ýÿëÿí ñþçöí 

ãöââÿòèíè, ìÿíàñûíû, òÿñèðèíè ýöúëÿíäèðèð. 

ßâÿçèíäÿ Ãÿùðÿìàíäàí áèð êþê òþùìÿò àë, 

åëÿìè – äåéÿ ßñÿä äîíãóëäàíà-äîíãóëäàíà 

áàøûíû éåëëÿäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ñèòàðÿ êþê áèð äÿñòÿ 

ùàçûðëàìûøäû. Ìèð Úÿëàë. [Íÿúìè] õöñóñÿí 

àõûðûíúû ñèíèôäÿ ÿí ÷îõ ùèðñèíè áîüàçûíà éûüàí 

øàýèðäÿ êþê áèð ñûôûð âåðÿð. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÞÊ 3 èñ. Ìóñèãè èôàäÿëèéèíèí âÿçí, òåìáð 

âÿ ñ. êèìè öíñöðëÿðèíäÿí áèðè. Ìöõòÿëèô éöêñÿêëèêäÿ 

îëàí ñÿñëÿðèí ìöÿééÿí ñèñòåì ÿñàñûíäà 

òÿøêèë îëóíìàñû èëÿ ÿëäÿ åäèëÿí ñÿñëÿðèí 

ãàðøûëûãëû ìöíàñèáÿòèíÿ êþê äåéèëèð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

// Ñèìëè ìóñèãè àëÿòëÿðèíäÿ êþêëÿìÿêëÿ 

ñÿñëÿðäÿ éàðàäûëàí ãàðøûëûãëû àùÿíý; ùÿìàùÿíýëèê. 

Ìóñèãè èôàäÿëèéèíèí áèð ÷îõ ìöùöì 

öíñöðëÿðè (êþê, âÿçí, òåìáð âÿ ñàèðÿ) ìÿùç 

ìåëîäèéàíûí òÿðêèáèíäÿ áèðëÿøÿðÿê áèð âÿùäÿò 

òÿøêèë åäèð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. Êþê åòìÿê 

(åëÿìÿê) – 1) á à õ êþêëÿìÿê 1 . Òàðû êþê åòìÿê. 

– Áó ùèíäÿ Áàõøû êàìàí÷àíû êþê åëÿéèð 

âÿ áàøëàéûð ñåýàù-çàáèë ùàâàñûíû ÷àëìàüà. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ; 2) ìÿú. ñàçëàìàã, 

ùàçûðëàìàã. [Ðÿøèä:] Ùÿ, Ãóðáàíãóëó áåëÿ 

åâëÿíäè, – äåéèá, ãÿëéàíûíû êþê åòìÿéÿ áàøëàäû. 

Ò.Ø.Ñèìóðã. Êþêäÿí äöøìÿê – ñèìëÿðè 

áîøàëìàã, êþê (òàðûì) îëìàìàã, ùÿìàùÿíýëèéèíè 

èòèðìÿê (òàð, êàìàí÷à âÿ ñ.-äÿ). 

Èëëÿðèí òîçó áàñìûø, äöøìöøäö êþêäÿí ñèìè; 

Áèð äÿ îíó ÷àëìàüà ùå÷ ýÿëìèðäè ýöìàíû. 

ß.Úÿìèë. 

ÊÞÊ 4 èñ. 1. Èðè òèêèø. 

2. Ñîíðàäàí ÿë âÿ éà ìàøûíëà ÿñàñëû òèêìÿê 

ö÷öí àòûëàí èðè òèêèø. Êþê àòìàã (ýåòìÿê) 

– áàõ êþêëÿìÿê 2 . 

ÊÞÊ 5 Àäÿòÿí òÿðêèáëÿðäÿ èøëÿíèá, õàðèúè 

ýþðöíöø, âÿçèééÿò, ùàë, ùàëÿò ìÿíàñûíû âåðèð. 

Ïèñ êþêäÿ ýþðìÿê (ïèñ âÿçèééÿòäÿ ýþðìÿê). 

Þç êþêöíÿ ãîéìàã (þçö êèìè åòìÿê). – 

[Ìàùìóä:] Àäÿìè áåùèøòäÿí ãîâäóëàð, îíëàð 

äà äöøäöëÿð ìÿí êþêÿ. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Ìþù- 

748 

ñöí:] Ìóñà, ýÿòèð, áó êþêäÿ øÿêëèìèçè ÷ÿêäèð. 


◊ ...êþêÿ ãîéìàã – áàõ ...êþêÿ ñàëìàã. 

Áèëìèðÿì íèéÿ áåëÿ îëäó Áó îõóìàã ñÿíè 

íÿ êþêÿ ãîéäó Ñ.Ðÿùèìîâ. ...êþêÿ äöøìÿê 

– ...âÿçèééÿòèíÿ, ...ùàëûíà äöøìÿê. Áåëÿäèð 

ãàéäà, íÿùàéÿò, äöøÿúÿêäèð áó êþêÿ... Ñ.Ðöñòÿì. 

Ìàùìóäóí .. ñÿíÿäëÿðè, êèì áèëèð, íÿ 

êþêÿ äöøìöøäöð. ß.ßáöëùÿñÿí. ...êþêÿ ñàëìàã 

– ...âÿçèééÿòèíÿ, ...ùàëûíà, ...øÿêëèíÿ 

(...âÿçèééÿòÿ, ...ùàëà, øÿêëÿ) ñàëìàã. Ïèñ êþêÿ 

ñàëìàã. – [Òàúèðëÿðäÿí áèðè:] Áàøûíà äþíöì, 

Ãà÷àã Íÿáè, áèçèì âàð-éîõóìóçó ÿëèìèçäÿí 

àëûá, þçöìöçö äÿ áó êþêÿ ñàëäû. “Ãà÷àã 

Íÿáè”. [ßëÿñýÿð:] À áîéóíó éåðÿ ñîõóì, 

áåéíè îëàí äà èêè àðâàä àëûá, þçöíö áó êþêÿ 

ñàëàðìû ß.Ùàãâåðäèéåâ. Éûüûøûá ìèí äÿíÿ 

øåéòàí áàëàñû ùÿð òöêöíÿ; Èñòÿéèðñÿí ìÿíè äÿ 

ëàï ñàëàñàí þç êþêöíÿ ß.Íÿçìè. 

ÊÞÊÀËÌÀ èñ. ðèéàç. ßäÿäèí êâàäðàòà éöêñÿëäèëìÿñè, 

ÿäÿäèí þçöíÿ âóðóëìàñû. Ãöââÿòÿ 

éöêñÿëìÿíèí òÿðñè îëàí êþêàëìà ÿìÿëè 

äÿ ðèéàçèééàòà èððàñèîíàë ÿäÿäëÿðè äàõèë åòìèøäèð.. 


ÊÞÊÀÉÀÃËÛËÀÐ úÿì çîîë. Áÿäÿíèíäÿêè 

÷ûõûíòûëàðûí êþìÿéè èëÿ ùÿðÿêÿò åäÿí âÿ 

ãèäàíû òóòàí ÿí ñàäÿ áèðùöúåéðÿëè ùåéâàíëàð 

ñèíôè. Èáòèäàè ùåéâàíëàðà äàèð äÿðñëÿðè êå÷ÿðêÿí 

ìèêðîñêîï àëòûíäà þéðÿíèëÿúÿê ùåéâàíëàðäàí 

áèðè äÿ êþêàéàãëûëàð ñèíôèíäÿí îëàí 

àìéþáäöð. Ú. Úÿáðàéûëáÿéëè. 

ÊÞÊÚÖÊ èñ. Áàëàúà êþê, êè÷èê êþê. Îòóí 

êþêúöéö. – Çÿôÿðàí áóäàãëàíìàéàí ñàïàáÿíçÿð 

êþêúöéÿ ìàëèêäèð êè, áóíóí äà áöòöí 

óçóíëóüó áîéó äèàìåòðè 1 ìì-ÿ ãÿäÿð îëóð. 


ÊÞÊÄÎÜÐÀÉÀÍ ñèô. ê.ò. Áèòêè êþêëÿðèíè 

äîüðàìàã, õûðäàëàìàã ö÷öí îëàí. Êþêäîüðàéàí 

ìàøûí. // èñ. Êþêö äîüðàìàã, õûðäàëàìàã 

ö÷öí ìàøûí âÿ ñ. Êþêäîüðàéàíû ãóðàøäûðìàã. 

ÊÞÊß èñ. äàí. Àäè õÿìèðäÿí áèøèðèëÿí êè- 

÷èê ÷þðÿê; ãîüàë. Íÿ éîüóðäóì, íÿ éàïäûì; 

Ùàçûðúà êþêÿ òàïäûì. (Àòà. ñþçö). Òàïäûã 

ñóàëûíû òÿêðàð åòäèêäÿ Ãà÷àé úàâàá âåðäè: – 

Áàëàìà øèðèí äÿéèðìàí êþêÿñè ýÿòèðìèøÿì. 

ß.Âÿëèéåâ. Ìàéèë åéâàíäà êþêÿ éåéèðäè. Ìèð 

Úÿëàë. 

ÊÞÊßÚÈÊ èñ. Êè÷èê êþêÿ, áàëàúà ãîüàë: 

ãîüàëúûã.

ÊÞÊßËÄÈÚÈ 

ÊÞÊßËÄÈÚÈ ñèô. Êþêÿëäÿí, êþêÿëìÿéÿ 

ñÿáÿá îëàí, êþìÿê åäÿí. Êþêÿëäèúè éåìÿêëÿð 

(ìàääÿëÿð). 

ÊÞÊßËÄÈËÌß “Êþêÿëäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

Ìàë-ãàðàíûí êþêÿëäèëìÿñè. 

ÊÞÊßËÄÈËÌßÊ ìÿúù. Éàõøû éåìÿê âåðìÿêëÿ, 

ãóëëóã åòìÿêëÿ êþê ùàëà ýÿòèðèëìÿê. 

ÊÞÊßËÌß “Êþêÿëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÊßËÌßÊ ô. Éàõøû éåìÿê, áÿñëÿíìÿê, 

ãóëëóã åäèëìÿê íÿòèúÿñèíäÿ êþê ùàëà ýÿëìÿê, 

ÿòÿ-úàíà ýÿëìÿê. Óøàã êþêÿëèá. Áó ãîéóíëàð 

éàõøû êþêÿëäè. – [Èççÿò Ìÿììÿäùÿñÿí 

ÿìèéÿ:] Áÿñ ùà âàõò [åøøÿê] åâäÿ ãàëûá êþêÿëÿúÿê 

êè, ñÿí îíó ìèíÿñÿí, çèéàðÿòÿ ýåäÿñÿí 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Êÿáëÿ Ùàøûì:] Ìÿí 

ùÿð èë îðóúëóãäà àçûíäàí îí ýèðâÿíêÿ êþêÿëèðÿì. 

Ñ.Ùöñåéí. Êåôè êþêÿëìÿê – áàõ 

êåô. 

ÊÞÊßËÒÌß “Êþêÿëòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÊßËÒÌßÊ ô. Éàõøû éåìëÿìÿê, áÿñëÿìÿê, 

ãóëëóã åòìÿêëÿ êþê ùàëà ýÿòèðìÿê; 

êþêÿëìÿéÿ ñÿáÿá îëìàã. Òîéóãëàðû êþêÿëòìÿê. 

Óøàüû êþêÿëòìÿê. Éàüëû ñöä óøàüû êþêÿëäÿð. 

ÊÞÊÊßÑßÍ áàõ êþêäîüðàéàí. 

ÊÞÊËßÌß 1 “Êþêëÿìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÊËßÌß 2 “Êþêëÿìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÊËßÌßÊ 1 ô. 1. Ñèìëè ìóñèãè àëÿòëÿðèíèí 

ñÿñèíè ñèìëÿðè òàðûìëàøäûðìàã, éà áîøàëòìàã 

éîëó èëÿ òÿëÿá îëóíàí òîíà ñàëìàã, ñèìëÿðèíèí 

àùÿíýèíè áèð-áèðèíÿ óéüóíëàøäûðìàã. 

Àøûã Úöíóí ñàçûíû êþêëÿéèá îðòàéà ÷ûõäû. 

“Êîðîüëó”. Áó ùèíäÿ Áàõøû êàìàí÷àíû êþêëÿéèð 

âÿ áàøëàéûð ñåýàù-çàáèë ùàâàñûíû ÷àëìàüà. 


2. ìÿú. Ñàçëàìàã, äöçÿëòìÿê, èøÿ ñàëìàã 

ö÷öí ùàçûðëàìàã. Ùöñåéíÿëè ÿìè ÷óáóüóíó 

äÿìèð ìèë÷ÿ èëÿ ãóðäàëàéûá êþêëÿéèðäè. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãûøûí ýåúÿñè óçóí, îäóíóìóç 

áîë, èøèìèç äÿ éîõ.. Ýþòöð ÷þðÿéèíè éå, îúàüû 

äà êþêëÿ. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÞÊËßÌßÊ 2 ô. Ïàëòàð áè÷èëäèêäÿí ñîíðà 

êÿñèëìèø ùèññÿëÿðè èðè òèêèøëÿ áèð-áèðèíÿ ãóðàøäûðûá 

òèêìÿê. Ïàëòàðû êþêëÿìÿê. 

ÊÞÊËßÍÌß 1 “Êþêëÿíìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 



ÊÞÊËßÍÌßÊ 1 ìÿúù. 1. Ìóñèãè àëÿòëÿðèíäÿ: 

ñÿñëÿðè ëàçûìè òîíà ñàëûíìàã, ñèìëÿðè áèð- 

ÊÞÊËÖ-ÁÓÄÀÃËÛ 

áèðèíÿ óéüóíëàøäûðûëìàã. Êàìàí÷àëàð êþêëÿíèá. 

2. ìÿú. Ñàçëàíìàã, ñàç ùàëà ýÿòèðèëìÿê. 

Ãÿëéàí êþêëÿíäè. 

ÊÞÊËßÍÌßÊ 2 ãàéûä. Áèð éåðäÿ êþê ñàëìàã, 

ìþùêÿìëÿíìÿê. 

ÊÞÊËßÍÌßÊ 3 ìÿúù. Èðè-èðè òèêèëìÿê. 

Ïàëòàðûí ÿòÿéè êþêëÿíèá. 

ÊÞÊËßÍÌÈØ ô.ñèô. Êþêëÿíìÿê éîëó èëÿ 

ñÿñëÿðè ëàçûìè òîíà ñàëûíìûø. Ðöñòÿìèí èøè ýÿòèðÿíäÿ 

ùÿìèøÿ êþêëÿíìèø òàð êèìè ÿë äÿéìÿìèø 

ñÿñëÿíÿðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÞÊËßØÄÈÐÌß 1 “Êþêëÿøäèðìÿê 1 ”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÞÊËßØÄÈÐÌß 2 “Êþêëÿøäèðìÿê 2 ”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÞÊËßØÄÈÐÌßÊ 1 ô. Êþê ùàëà ýÿòèðìÿê; 

êþêÿëòìÿê. 

ÊÞÊËßØÄÈÐÌßÊ 2 ô. ßñàñëàíäûðìàã, 

ìþùêÿìëÿíäèðìÿê. 

ÊÞÊËßØÌß 1 “Êþêëÿøìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÊËßØÌß 2 “Êþêëÿøìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÊËßØÌßÊ 1 ô. Êþêÿëìÿê. 

ÊÞÊËßØÌßÊ 2 ô. Êþê ñàëìàã, êþê àòìàã, 

ìþùêÿìëÿíìÿê, áÿðêèìÿê. Èëëÿðúÿ êþêëÿøìèø 

îëàí áó àäÿòè ñîíðàëàðäàí òÿðýèòìÿê îëìóð. 

Ô.Àüàçàäÿ. 

ÊÞÊËÖ ñèô. 1. Òîðïàã àëòûíäà êþêö, ðèøÿëÿðè 

îëàí. // Êþêö öñòöíäÿ îëàí, êþêö èëÿ áèðëèêäÿ. 

Êöð ÷àéû áÿíäèíè éàç éàðàí êèìè; 

Êþêëö àüàúëàðû àïàðàí êèìè; Éàðäûëàð Ãàçàõûí 

ñÿôèíè ôþâðÿí. Ù.Ê.Ñàíûëû. Êþêëö àüàú 

êèìè ãîïóá éåðèìäÿí; Ó÷óðàì áèð äÿðèí áîøëóüà 

ñàðû. Ñ.Âóðüóí. 

2. ìÿú. Éåêÿ, áþéöê, ìþùêÿì. Êþêëö ãàéà. 

[Ôèðÿíýèç Øàùèíÿ:] Ìàøûíûìûç êþêëö äàøà 

èëèøèá, áóíà èøûüûí íÿ êþìÿéè äÿéÿúÿêäèð 


3. ìÿú. ×îõëó ãîùóì-ÿãðÿáàñû, áþéöê 

íÿñëè îëàí. Êþêëö àäàì. Êþêëö àèëÿ. 

ÊÞÊËÖ-ÁÓÄÀÃËÛ ñèô. 1. Èðè, áþéöê, èíêèøàô 

åòìèø, éîüóí âÿ ãîëëó-áóäàãëû. Êþêëöáóäàãëû 

ãàðàüàú. Êþêëö-áóäàãëû ÷èíàð. // çÿðô 

ìÿíàñûíäà. Êþêö âÿ áóäàãëàðû èëÿ áèðëèêäÿ; 

òàìàìèëÿ. Ìàøûíëà àüàúëàðû; Òàìàì êþêëöáóäàãëû 

÷ûõàðäûðëàð. Îðäà ñÿí; Úÿðýÿ èëÿ ÿêÿðñÿí. 


2. ìÿú. áàõ êþêëö 3-úö ìÿíàäà. Êþêëöáóäàãëû 

àèëÿ. – Ìåøèíîâ áó ðàéîíäà ùÿð êÿñè 

749

ÊÞÊËÖ-ÝÞÂÄßËÈ 

ýÿëäè-ýåäÿð ùåñàá åäÿð, éàëíûç þçöíö êþêëöáóäàãëû 

áèð àäàì ñàéàðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÞÊËÖ-ÝÞÂÄßËÈ áàõ êþêëö-áóäàãëû 

1-úè ìÿíàäà. Êþêëö-ýþâäÿëè òóò àüàúû. – ..Éàéûí 

äàøãûí ýöíëÿðèíäÿ áó ÷àé êþêëö-ýþâäÿëè 

ïàëûä, ñþéöä ýÿòèðèá àäàìûí çÿùëÿñèíè òþêöðäö. 


ÊÞÊËÖÊ 1 èñ. Àäàìûí âÿ éà ùåéâàíûí 

ÿòëèëèê-úàíëûëûã úÿùÿòäÿí ùàë âÿ âÿçèééÿòè. 

Êþêëöêäÿí ýÿçÿ áèëìÿìÿê. Îòëàã äþâðöíäÿí 

ñîíðà ìàë-ãàðàíûí êþêëöéö õåéëè àðòûð. 

ÊÞÊËÖÊ 2 èñ. Ìóñèãè àëÿòëÿðèíäÿ ñèìëÿðèí 

ñÿñëÿíìÿñèíèí áèð-áèðèíÿ óéüóíëóã âÿçèééÿòè. 

Òàðûí êþêëöéöíö éîõëàìàã. 

ÊÞÊËÖÊ 3 èñ. ×îõëó êþê (éåðêþêö) ÿêèëìèø 

éåð. Êþêëöéö ñóëàìàã. Êþêëöéö àëàã åòìÿê. 

ÊÞÊËÖ-ÊÞÌßÚËÈ 1. Á à õ êþêëöáóäàãëû 

1-úè ìÿíàäà. Êþêëö-êþìÿúëè àüàú. 

2. Á à õ êþêëö-áóäàãëû 2-úè ìÿíàäà. 

[Ùöììÿò:] Ðàéîíäà êþêëö-êþìÿúëè áèð àäàì 

òàïìàã, îí èêè èìàìà éàëâàðûíúà áèð Àëëàùûí 

ÿòÿéèíäÿí éàïûøìàã ëàçûìäûð. Á.Áàéðàìîâ. 

ÊÞÊÑ 1. Á à õ äþø 1-úè ìÿíàäà. Êþêñ ãÿôÿñè. 

– Çàùèðÿí ùåéðÿòàìèç äÿðÿúÿäÿ ñàäÿ âÿ 

ñàêèò îëàí áó áàëàúàáîéëó èíñàíûí êþêñöíäÿ 

áó ãÿäÿð çÿíýèí âÿ ýöúëö áèð öðÿê éàðàòìûø 

òÿáèÿòèí åúàçûíà ùåéðàí ãàëìàìàã îëìàçäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. [Âàùèä:] Áó ñþçëÿðè åøèäÿíäÿ àç 

ãàëäû öðÿéèì êþêñöìö éàðûá ÷ûõñûí. Á.Áàéðàìîâ. 

2. ìÿú. Öðÿê ìÿíàñûíäà. ×ÿêèëèá êþêñöìÿ 

äàüëàð, äöéöíëÿð. Ã.Çàêèð. Àíàõàíûì .. êþêñöíö 

ñûõìàãäà îëàí êÿäÿðëÿðèíè áþëöøìÿê 

ö÷öí Àòàáàëàíûí éîëóíó ýþçëÿìÿéÿ áàøëàäû. 

À.Øàèã. Ìÿí áèð äþâöðäÿéÿì êè, òóíú ãàíàäëàíûð; 

Ãàðà äàøûí, ìÿðìÿðèí êþêñö àòëàíûð. 


◊ Êþêñ äîëóñó – äÿðèíäÿí, ñèíÿñè òóòäóãúà. 

Êþêñ äîëóñó íÿôÿñ àëìàã. Êþêñ êå÷èðìÿê – 

áàõ êþêñöíö þòöðìÿê. Ìöòÿðÿääèä âÿçèééÿòëÿð, 

áàõûøëàð, êþêñ êå÷èðìÿëÿð áûð-áèðèíè 

òÿãèá åäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Êþêñ(öíö) ýÿðìÿê 

– þçöíö ãîðõìàäàí ãàáàüà âåðìÿê, 

äþøöíö ãàáàüà âåðìÿê, ñèíÿ ýÿðìÿê, ìöãàâèìÿò 

ýþñòÿðìÿê. Ãàíëû ñöíýöëÿðÿ ýÿðìèø 

êþêñöíö; Ãàíèëÿ éàçìûøäûð ùÿð ãàëèá ýöíö. 

Ñ.Âóðüóí. Éîëëàðûíäàêû áöòöí áÿëà âÿ ìöñèáÿòëÿðÿ 

êþêñ ýÿðÿí ùàãã àøûãëàðû, íàüûëëàðûí 

äåäèéèíÿ ýþðÿ, éóõóëàðûíäà ýþðäöêëÿðè ñåâýèëèëÿðèíÿ 

ãîâóøìàã ö÷öí éîëà äöøöðäöëÿð.. 

750 

ÊÞËÝß 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Êþêñöíö þòöðìÿê – äÿðèíäÿí 

íÿôÿñ àëìàã (ôèêèðäÿí, ãöññÿäÿí, 

ãÿìäÿí âÿ ñ. ùèññëÿðèí òÿñèðèíäÿí). Úàìààò 

ùàðàäà èäè êè, ñÿñ-ñÿìèð äÿ ÷ûõà èäè, – äåéÿ, 

ãîúà êþêñöíö þòöðäö. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ìÿçëóì 

äÿðèíäÿí êþêñöíö þòöðäö. Ñ.Âÿëèéåâ. 

ÊÞÊ-ÑÀÃÃÛÇ èñ. áîò. Êàó÷óê âåðÿí ÷îõèëëèê 

îò-áèòêè. Êþê-ñàããûç .. ÷îõèëëèê îò áèòêèñèäèð, 

àúûãîâóíà îõøàéûð. Ì.Ãàñûìîâ. 

ÊÞÊÑÖÄÎËÓ ñèô. 1. ßòëè, èðè äþøëö. Êþêñöäîëó 

ãàäûí. 

2. Á à õ êþêñöäîëóñó. [Íàçõàíûì] ..êþêñöäîëó 

íÿôÿñ àëäû. È.ßôÿíäèéåâ. 

ÊÞÊÑÖÄÎËÓÑÓ çÿðô Ðàùàò, äîëüóí, ýåíèø, 

äÿðèíäÿí. Êþêñöäîëóñó íÿôÿñ àëìàã. 

ÊÞÊÑÖÇ ñèô. Êþêö, ðèøÿñè îëìàéàí. Êþêñöç 

îò. – Êþêñöç àüàúû áåúÿðìÿêìè îëàð Í.Íÿðèìàíîâ. 

ÊÞÊÖÌÑÎÂ ñèô. áîò. Ýþâäÿñèíèí ÿñàñ ùèññÿñè 

éåðèí àëòûíäà îëàí (áèòêè). [Ùåðáàðè ö÷öí] 

éûüûëàí áèòêèíèí ýþâäÿñè, ÷è÷ÿéè, êþêö, êþêöìñîâó 

âÿ éà ñîüàíàãëû áèòêèäèðñÿ, ñîüàíàüû îëìàëûäûð. 

Ù.Ãÿäèðîâ. 

ÊÞÊÉÓÉÀÍ ñèô. Êþê éóìàã ö÷öí îëàí 

(ìàøûí âÿ ñ.) //èñ. Êþê éóìàã ö÷öí ìàøûí 

âÿ ñ. Êþêéóéàíû òÿìèð åòìÿê. 

ÊÞËß èñ. Ãóëäàðëûã âÿ ôåîäàëèçì úÿìèééÿòèíäÿ: 

áöòöí ùöãóã âÿ èñòåùñàë âàñèòÿëÿðèíäÿí 

ìÿùðóì âÿ ñàùèáêàðûí õöñóñè ìöëêèééÿòè 

îëàí àäàì; ãóë. Ùÿð ó÷óüóí àëòûíäà 

âàð ìèí êþëÿíèí ìÿãáÿðè; Ùÿð ïàð÷à äàø áèð 

ôÿãèðèí ñèíÿñèíèí ìÿðìÿðè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

[Õÿééàì:] Õÿééàìà íÿ ëàçûìäû êè, çÿíúèð; 

Îíñóç äà êþëÿíäèð, áó íÿ òÿùãèð Ù.Úàâèä. 

Ãàíóí âàð êè, èíñàíëàðû êþëÿ åòìèø äöíéàäà; 

Ãàíóí âàð êè, ãóëëóã éàçìûø áàáàëàðäàí þâëàäà. 


ÊÞËßÚßÑÈÍß çÿðô Êþëÿ êèìè, ãóë êèìè; 

éàëòàãúàñûíà. Êþëÿúÿñèíÿ éàøàìàã. 

ÊÞËßËÈÊ èñ. 1. Êþëÿíèí, ãóëóí âÿçèééÿòè, 

ùàëû; ãóëëóã. Áÿõòèéàð àðçóëàð åëÿ áèð äöíéà; 

Àüàëûã, êþëÿëèê îëìàñûí îðäà. Ñ.Âóðüóí. Êþëÿëèê 

äöíéàñûíäàí ãàëìàñûí äåéÿ áèð èç; Úÿáùÿëÿðäÿ 

äþéöøäöê äöøìÿíëÿðëÿ äþø-äþøÿ. 


2. ßñàðÿò. Êþëÿëèéÿ, ÿñàðÿòÿ; Ãàðà ìÿçàð 

ãàçûëäû. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

ÊÞËÝß èñ. 1. Ãàðøû òÿðÿôäÿí èøûã äöøÿí ùÿð 

ùàíñû áèð øåéèí ãàðà ÿêñè. Áèíàíûí êþëýÿñè.

ÊÞËÝß 

Êþëýÿñè éåðÿ äöøìÿê. – ..Êÿíäëèëÿð ýÿëèá 

÷þìáÿëèáëÿð òàéàíûí êþëýÿñèíäÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Áèçèì áàüà ñó àõûäûð à÷äûüûí 

áÿðÿ; Áèçèì òóòäàí ñèçèí áàüà êþëýÿ äöøÿúÿê. 

Ì.Àðàç. Êþëýÿ ñàëìàã – áàõ êþëýÿëÿìÿê. 

Àüàú êþëýÿ ñàëìûøäû. – Àç ãàëà áàøûì 

éåòèøÿ ýþéëÿðÿ; Øàõ-áóäàüûì êþëýÿ ñàëûá ùÿð 

éåðÿ. Ì.ß.Ñàáèð. ..ßðèê âÿ òóò àüàúëàðû áàøáàøà 

âåðÿðÿê, ýöíöí ãàáàüûíû ÷ÿòèð êèìè òóòóð, 

éàøûë îòëàðûí, òÿð éîíúàëàðûí öçÿðèíÿ ñÿðèí êþëýÿ 

ñàëûðäû. È.ßôÿíäèéåâ. // ìÿú. Èíñàíûí äàõèëè 

ùèññ âÿ ùÿéÿúàíûíûí öçöíäÿ, ýþçöíäÿ 

èôàäÿñè, òÿúÿññöìö. Ãÿì êþëýÿñè öçöíö áöðöäö. 

– Éîðüóíëóüóí êþëýÿñè; Ñûðàëàíìûø àëíûíûí; 

Ãûðûøûã èçëÿðèíäÿ. Ð.Ðçà. Áàëàúà Íÿðýèçèí 

öçöíäÿí áèð êþëýÿ êå÷äè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

// Èøûã øöàëàðûíûí áèëàâàñèòÿ äöøìÿäèéè 

éåð, ñàùÿ: êþëýÿ éåð, êþëýÿëèê. Êþëýÿäÿ îòóðìàã. 

Êþëýÿ òÿðÿôÿ êå÷ìÿê. – Äèâàð äèáèíäÿ 

êþëýÿäÿ õîðóç, òîéóãëàð óéãóëàð.. À.Ñÿùùÿò. 

[Àëûø íàçèðÿ:] Ýÿëèí, áàðû ýåäÿê, áèð êþëýÿäÿ 

äèíúÿëèí. Á.Áàéðàìîâ. 

2. Ðÿñìäÿ âÿ éà øÿêèëäÿ òÿñâèð åäèëÿí ùÿð 

ùàíñû áèð øåéèí àç èøûã äöøÿí ùèññÿñè. 

3. Ãàðàíëûãäà, äóìàíäà àéäûí ýþðöíìÿéÿí 

øåé; ãàðàëòû. Êþëýÿ êèìè ñå÷èëìÿê. – Óçàãäàí 

áèð êþëýÿ [Ñÿëèì âÿ Ìåùðèáàíû] ïóñóð, ýèçëèúÿ 

òÿãèá åäèðäè. Ñ.Ùöñåéí. Éàüûøäàí ãîðõìàäû, 

áîðàí áèëìÿäè; Îíó ñàðñûòìàäû ùÿíèðòè, 

êþëýÿ. Ì.Ðàùèì. Ãàéûíàíà èëÿ ýÿëèí øèðèí äàíûøäûãëàðû 

çàìàí ãàïûäà áèð êþëýÿ ýþðöíäö. 


4. ßêñ, øÿêèë ìÿíàñûíäà. Ñóäà þç êþëýÿñèíè 

ýþðöá î çàìàí; Ñàíäû áèð þçýÿ èòäèð îë ùåéâàí. 


5. ìÿú. Êþëýÿíèçäÿ, êþëýÿñèíäÿ øÿêëèíäÿ 

ìÿú. – êþìÿéèíèçëÿ (êþìÿéè èëÿ), ùèìàéÿíèçäÿ 

(ùèìàéÿñèíäÿ), ñàéÿíèçäÿ (ñàéÿñèíäÿ). 

[Óøàãëàð] àíúàã ñèçèí êþëýÿíèçäÿ îõóéóá 

äÿðñè òàìàì åäèáëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Àëëàùãóëó:] 

Àëëàù îíëàðà êþìÿê åëÿñèí, îíëàðûí 

êþëýÿñèíäÿ ýÿëèá ÷ûõäûì. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

◊ Êþëýÿäÿ ãàëìàã – ýþçÿ ýþðöíìÿìÿê, 

öçÿ ÷ûõìàìàã, òàíûíìàìàã, þçöíÿ äèããÿòè 

úÿëá åòìÿìÿê. [Ñÿðÿòàí:] Áèð îäóð òÿùëöêÿ 

ìÿíÿ þëêÿäÿ; Þíöíäÿ øþùðÿòèì ãàëûð êþëýÿäÿ. 

Ì.Ðàùèì. ...êþëýÿäÿ ãîéìàã (áóðàõìàã) 

– 1) ...èêèíúè éåðäÿ áóðàõìàã, ...äàùà èðÿëèéÿ 

êå÷ìÿê, áèðèíúè îëìàã, äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ 

ÊÞËÝßËßÍÌßÊ 

îëìàã; 2) ôèêèð âåðìÿìÿê, äèããÿòñèç áóðàõìàã, 

ëàãåéä áàõìàã. Êþëýÿ êèìè – éàíûíäàí 

ÿë ÷ÿêìÿäÿí, äàèì èçëÿéÿðÿê, àéðûëìàäàí. 

Êþëýÿ êèìè èçëÿìÿê. Êþëýÿ êèìè ÿë ÷ÿêìÿìÿê. 

– [Õàâÿð Àðèôÿ:] Êþëýÿí êèìè ùÿï ïÿñèíúÿ 

ãîøäóì; Åøãèíëÿ ãàíàäëàíûá äà ó÷äóì. 

Ù.Úàâèä. Ñÿëòÿíÿò åâäÿí ÷ûõàíäà Úÿëèë îíó 

êþëýÿ êèìè òÿãèá åäèð, áèð àí áåëÿ ýþçäÿí ãîéìóðäó. 

ß.Âÿëèéåâ. Úóìà .. êþëýÿ êèìè îíäàí 

öçöëìÿéÿí ãàäûíà .. ãàïûíû áàüëàìàã èøàðÿñèíè 

âåðäè.. ß.ßáöëùÿñÿí. Êþëýÿ ñàëìàã ìÿú. 

– áöðöìÿê, ÿùàòÿ åòìÿê. ßúÿë áàøûìûçà 

êþëýÿ ñàëìàìûø; Ñèçäÿí “úàí” åøèäèì, ñèçÿ 

“úàí” äåéèì. Á.Âàùàáçàäÿ. Ëàêèí ñîí ùÿôòÿëÿð 

Óëäóçóí ýþçëÿðèíÿ áþéöê áèð íèýàðàí÷ûëûã 

êþëýÿ ñàëìûøäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Êþëýÿñèíäÿí 

ãîðõìàã (öðêìÿê) – ÷îõ ãîðõàã, öðÿêñèç 

àäàì ùàããûíäà. Êþëýÿñèíäÿí öðêÿí Ìÿøÿäè 

Ãóëàì Úåéðàíîüëóíó òèòðÿòìÿ ýþòöðäö. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Êþëýÿñèíè ãûëûíúëàìàã – ùÿäÿëÿéÿðÿê 

äàëûíúà äàíûøìàã, äöøìÿí÷èëèê åòìÿê. 

[Áàëàõàíûì Äàäàøà:] Ñÿí éöç äÿ î Øèðàñëàíûí 

êþëýÿñèíè ãûëûíúëàéàñàí, .. ùå÷ áèð øåé 

àïàðà áèëìÿéÿúÿêñÿí. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÞËÝßËßÌß “Êþëýÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞËÝßËßÌßÊ ô. 1. Êþëýÿ ñàëìàã, êþëýÿäÿ 

ýèçëÿòìÿê, êþëýÿ åòìÿê. ×èëèíýëÿðè áàñäûðäûãäàí 

ñîíðà êþëýÿëÿìÿê ëàçûìäûð. // Ýþðöíìÿç 

åòìÿê, ãàáàüûíû òóòìàã, êþëýÿëÿíäèðìÿê. 

Èøûüû êþëýÿëÿìÿê. 

2. ìÿú. Ãàðàíëûã åòìÿê: äóìàíëàòìàã. Õàòèðÿëÿð 

õÿéàëûíû êþëýÿëÿäè. 

ÊÞËÝßËßÍÄÈÐÌß “Êþëýÿëÿíäèðìÿê”- 


ÊÞËÝßËßÍÄÈÐÌßÊ ô. 1. Êþëýÿ ñàëìàã, 

êþëýÿ åòìÿê: ãàðàíëûãëàøäûðìàã. Áèðäÿí 

ïÿíúÿðÿíè áàøãà áèð àäàì êþëýÿëÿíäèðäè. 


2. Á à õ êþëýÿëÿìÿê 2-úè ìÿíàäà. 

ÊÞËÝßËßÍÌß “Êþëýÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞËÝßËßÍÌßÊ ô. 1. Êþëýÿ äöøìÿê, 

êþëýÿëè îëìàã, êþëýÿ ñàëìàã, áèð ãÿäÿð ãàðàíëûãëàøìàã. 

Àüàúëàð êþëýÿëÿíäè. – ..Äèê 

éóõàðû äûðìàíäûãúà ìåøÿ êþëýÿëÿíèá ñÿðèíëÿíèðäè. 


2. Êþëýÿ äöøÿí éåðäÿ îòóðìàã, êþëýÿäÿ 

ýèçëÿíìÿê. Ýöíäöçëÿð èñòèíèí äÿðäèíäÿí ùàìàí 

äÿëèéÿ ýèðèá êþëýÿëÿíèðäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ýþé ñÿðâëÿð ãóúàüûíäà áèð ÷è÷ÿê 

751

ÊÞËÝßËßÉÈÚÈ 

êèìè; Êþëýÿëÿíäè óçàãëàðäà àüàðàí ëèìàí. 

ß.Úÿìèë. [Áàêûäà] ùå÷ êÿñ èñòèäÿí êþëýÿëÿíìÿê 

âÿ áàøûíû ýèçëÿäèá èøäÿí ãàëìàã èñòÿìÿç. 


3. ìÿú. Öçöíäÿ ãÿì, êÿäÿð, ãöññÿ ÿëàìÿòè 

çàùèð îëìàã; ãÿìëÿíìÿê, ãöññÿëÿíìÿê, 

êÿäÿðëÿíìÿê (àäÿòÿí, “ýþçëÿðè”, “öçýþçö”, 

“÷þùðÿñè” ñþçëÿðè èëÿ). Öçö-ýþçö êþëýÿëÿíìÿê. 

– Ñåâèëèí ýþçëÿðè ýöëäöéö éåðäÿ; 

Áèðäÿí áóëóäëàíûá êþëýÿëÿíäèìè Ì.Ìöøôèã. 

Ìÿçëóìóí ÷þùðÿñè êþëýÿëÿíäè, áèð àí íÿ äåéÿúÿéèíè 

áèëìÿäè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

4. ìÿú. Ãà÷ûá ýèçëÿíìÿê, áèðèíèí ùèìàéÿñèíÿ, 

ãàíàäû àëòûíà ñûüûíìàã, áèðèíÿ ïÿíàù 

àïàðìàã. 

ÊÞËÝßËßÉÈÚÈ ñèô. âÿ èñ. Êþëýÿ ñàëìàã 

ö÷öí èñòèôàäÿ îëóíàí; êþëýÿëÿíäèðÿí. 

ÊÞËÝßËÈ ñèô. 1. Êþëýÿ ñàëàí, êþëýÿñè îëàí. 

Êþëýÿëè ãàðàüàú. Êþëýÿëè àüàú. – Åëäàð ÿòðàôà 

éàõøû áÿëÿä îëäóüóíäàí, éàõûíäà èðè, 

ñÿðèí êþëýÿëè áèð ñþéöä àüàúûíû ýþñòÿðÿðÿê: 

– Ýåäÿê, áèð àç äèíúÿëÿê, – äåäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Îäëó ìèçðàáûíà ãóðáàí îëóì, éàð! ×àë, 

ñÿíè äèíëÿéèð êþëýÿëè äàüëàð. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

2. Êþëýÿ äöøìöø, êþëýÿ àëòûíäà îëàí; êþëýÿ. 

Êþëýÿëè éåð. Êþëýÿëè åéâàí. – Êþëýÿëè ýåí 

êö÷ÿ èëÿ áèð ãÿäÿð ýåäÿíäÿí ñîíðà ùàìáàë 

ýèðäè áèðèíúè ìåùìàíõàíàíûí äàëàíûíà. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Äîëäó øèðèí ñÿñëÿðëÿ; 

Êþëýÿëè áàü, áîç ýöíåé. ß.Úàâàä. 

3. ìÿú. Øöáùÿëè, ãàðàíëûã. Éàðìÿììÿä êþëýÿëè 

êå÷ìèøäÿí óçàãëàøà áèëìÿéÿí àäàìëàðäàí 

èäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

4. ìÿú. Ãÿì, êÿäÿð èôàäÿ åäÿí; ìÿéóñ, 

êÿäÿðëè, ãÿìëè, ãÿìýèí. Êþëýÿëè öç. 

ÊÞËÝßËÈÊ èñ. 1. Êþëýÿ äöøìöø éåð, êþëýÿ 

îëàí éåð; êþëýÿ, êþëýÿëè éåð. Êþëýÿëèêäÿ îòóðìàã. 

Êþëýÿëèêäÿ éàòìàã. – Ýîðóñ äàüûíûí 

ãàøûíäà Íÿáèíè èñòè âóðóð, áèð êþëýÿëèê òàïûá 

óçàíûð. “Ãà÷àã Íÿáè”. Ìÿõìÿðè îðìàíëàðäà 

÷è÷ÿê äÿðäèéèí éåðäÿ; Áàõàðñàí, ÷è÷ÿêëÿð âàð, 

à÷àð êþëýÿëèêëÿðäÿ. ß.Úàâàä. Èíñàí àéàüû 

äÿéìÿéÿí áó éåðëÿðäÿ ýöíäöçëÿð þçöíö êþëýÿëèéÿ 

âåðÿí àò, åøøÿê àüíàìûø, êöíúëÿðäÿ 

òîéóã-úöúÿ åøÿëÿíèá òîðïàüû àòûì-àòûì åëÿìèøäè. 


2. Êþëýÿ ö÷öí äöçÿëäèëÿí ùÿð øåé. Êþëýÿëèê 

äöçÿëòìÿê. // ñèô. ìÿíàñûíäà. Êþëýÿ ö÷öí 

îëàí, êþëýÿ ñàëìàã ö÷öí ÿêèëÿí. Ãîúà êèøè 

ÊÞÌßÊ 

êþëýÿëèê àüàúûí äèáèíäÿêè ÷àðïàéûíû ýþñòÿðäè.. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. // Òàëâàð, àëà÷ûã, äÿéÿ âÿ ñ. Êþëýÿëèê 


3. Á à õ ýöíëöê 3-úö ìÿíàäà. Ðàìàçàí 

øàïêàñûíûí êþëýÿëèéèíè ãàëäûðäû, ÿòðàôà áàõàáàõà 

ìöäèðèí îòàüûíû òàïäû. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÞËÝßÑÅÂßÍ ñèô. Êþëýÿëèê éåðëÿðäÿ 

éàõøû áèòÿí, ýöíÿø ñåâìÿéÿí. Êþëýÿñåâÿí 


ÊÞËÝßÑÈÇ ñèô. Êþëýÿ ñàëìàéàí, êþëýÿñè 

îëìàéàí. Êþëýÿñèç àüàú. 

ÊÞËÝßÑÈÇËÈÊ èñ. Êþëýÿ ñàëìàìà, êþëýÿñè 

îëìàìà, êþëýÿñèç éåðèí, àüàúûí âÿ ñ.-íèí 

õöñóñèééÿòè. 

ÊÞÌÁß 1. ñèô. Èðè, ýèðäÿ, ãàëûí ÷þðÿê; ãàëàú. 

Ãîúà ãàðàüàúûí êþùíÿ ãàáûüû ãóðó êþìáÿ 

÷þðÿéÿ îõøàéûðäû.. Ìèð Úÿëàë. [Àñëàí:] Äöøÿðýÿäÿ 

ùÿð áåø àäàìà ýöíäÿ áèð êþìáÿ 

êþùíÿ .. ÷þðÿê âåðèðäèëÿð. Ñ.Âÿëèéåâ. 

2. èñ. Êöò ýåòìèø õÿìèðäÿí êöë öçÿðèíäÿ 

áèøìèø ÷þðÿê. Ýþðäöéöí êöëëö êþìáÿäèð, áàçàðà 

÷ûõûá, ãîüàë îëóá. (Àòà. ñþçö). 

3. ñèô. Éþíäÿìñèç, êþê, ýîíáóë. Êþìáÿ 

àðâàä. – Îúàãâåðäè êþìáÿ ÿëèíè óçàòäû. 


ÊÞÌÁß×È èñ. êþùí. Êþìáÿ áèøèðèá ñàòàí 

àäàì (á à õ êþìáÿ 1-úè ìÿíàäà); ÷þðÿê÷è. 

Äÿéèðìàí÷ûíûí øàùèäè êþìáÿ÷è îëàð. (Àòà. 

ñþçö). 

ÊÞÌÁßÄÎÄÀÜ ñèô. Äîäàüû êþìáÿ êèìè, 

éþíäÿìñèç, ãàëûí. Êþìáÿäîäàã àäàì. 

ÊÞÌßÚ 1 èñ. äàí. Áîé àòìàéûá òîðïàüûí 

öçöíÿ éàéûëàí áèòêè. 

ÊÞÌßÚ 2 èñ. Àðû ïÿòÿéè. Êþìÿú áàëû – 

òÿìèçëÿíìÿìèø áàë. 

ÊÞÌßÚËßÍÌß “Êþìÿúëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÌßÚËßÍÌßÊ ô. Êþìÿú áèòêèñè êèìè 

éåðèí öçöíÿ éàéûëìàã. Òàõûë êþìÿúëÿíìèøäèð. 

ÊÞÌßÊ èñ. 1. Áèðèíèí ãàðøûëàøäûüû ÷ÿòèíëèêëÿðè, 

ñûõûíòûëàðû éöíýöëëÿøäèðìÿê ö÷öí ýþðöëÿí 

èø, ùÿðÿêÿò; éàðäûì. Ëàé-ëàé ÿìÿéèì áàëà; 

Äóçóì, ÷þðÿéèì áàëà; Ýþçëÿéèðÿì áþéö ñÿí; 

Ýþðöì êþìÿéèí áàëà. (Áàéàòû). Áèð ñÿñ äåäè: 

– Åé ãàôèë; Ùÿð ìåéâÿ îëóð ùàñèë; Çÿùìÿòëÿ, 

êþìÿêëÿðëÿ. À.Øàèã. [Éàðàëû] úàíûíû äèøèíÿ 

òóòóá äóðìàã, øÿôãÿò áàúûñûíûí êþìÿéè èëÿ 

àðõàéà ýåòìÿê èñòÿäè. ß.Âÿëèéåâ. Êþìÿê 

äèëÿìÿê (èñòÿìÿê) – áàøãàñûíäàí éàðäûì 

èñòÿìÿê, áàøãàñûíûí éàðäûìûíà åùòèéàúû îëìàã. 

752

ÊÞÌßÊ 

ÊÞÌßÊËÈÊ 

Àòàñûíäàí êþìÿê äèëÿìÿê. – [Ðöñòÿì:] Àòàì 

þëìöø, äàùà áèð êÿñäÿí êþìÿê äèëÿìÿéÿ ýöìàíûì 

ýÿëìèð. Ú.Úàááàðëû. [Ýöëéàçûí] ýþçö 

ãàáàüûíäà êþìÿê äèëÿéÿí ìÿñóì áèð êþðïÿíèí 

ñèìàñû ýÿëèá äóðäó. Ã.Èëêèí. [Àéíàíûí] 

ñàíêè êþìÿê èñòÿéÿí ÿëëÿðè áèð àí ùàâàäà àñûëû 

ãàëûá òàïïûëòû èëÿ éàíûíà äöøäö. È.Ùöñåéíîâ. 

Êþìÿê åòìÿê (åëÿìÿê) – éàðäûì åòìÿê, 

éàðäûì ýþñòÿðìÿê. Éîëäàøûíà êþìÿê åòìÿê. 

Ýåðèäÿ ãàëàíëàðà êþìÿê åòìÿê. – [Øàù:] Ìÿí 

áèð êå÷ÿ ãàéûðûì, áóíëàð äà ìÿíÿ êþìÿê åòñèíëÿð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Êþìÿê ýþðìÿê – áàøãàñûíûí 

êþìÿéè äÿéìÿê, éàðäûìû îëìàã. 

[Áÿùðàì:] Ñÿíäÿí êè, ýþðìÿäèì êþìÿê; 

Þçöì ùÿëë åëÿéÿì ýÿðÿê! À.Øàèã. Êþìÿéè 

äÿéìÿê (÷àòìàã) – áàõ êþìÿê åòìÿê 

(åëÿìÿê). Áèðèíÿ êþìÿéè äÿéìÿê. Ãîíøóéà 

êþìÿéè ÷àòìàã. – [Ìÿììÿäàüà:] Îüëóíóç 

áóðàäà îõóéóá éàçû-ïîçó áèëÿúÿêäèð âÿ îíóí 

[Ãóðáàíÿëèéÿ] êþìÿéè äÿéÿð. Í.Íÿðèìàíîâ. 

Óøàãëàð êè÷èê îëäóãëàðûíäàí áèð î ãÿäÿð êþìÿêëÿðè 

÷àòìûðäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Êþìÿéè îëìàã 

– 1) á à õ êþìÿéèíÿ ÷àòìàã (ãîøìàã, 

éåòèøìÿê). [Ãÿðèá:] ßýÿð ìþâëàì ìÿíÿ êþìÿê 

îëàðñà; Àüëàìà, ñåâýèëèì, éåíÿ ýÿëÿðÿì. 

“Àøûã Ãÿðèá”; 2) áèð øåé åäÿ áèëìÿê, òÿñèðè 

îëìàã. [ßúÿá õàëà:] Ýÿëñÿ äÿ íÿ êèìè áèð 

êþìÿéè îëà áèëÿúÿêäè. Ñ.Ùöñåéí. Êþìÿéèíÿ 

÷àòìàã (ãîøìàã, éåòèøìÿê) – äàðäà ãàëàí, 

÷ÿòèíëèéÿ äöøÿí àäàìà êþìÿê åòìÿê, éàðäûì 

ýþñòÿðìÿê, ÿëèíäÿí òóòìàã. Éîëäàøûíûí êþìÿéèíÿ 

÷àòìàã. – Äàëäàêû êàçàêëàð éöéöðöøöá, 

çàáèòèí êþìÿéèíÿ ÷àòäûëàð. Ì.Ùöñåéí. Öìèäèì 

áèðúÿ îíà èäè êè, Ãî÷àã ìÿíèì ýÿëìÿäèéèìè 

ýþðöá þçö ìÿíèì êþìÿéèìÿ éåòèøÿð.. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. Î áèðè ùèññÿëÿðè ýöúëÿíäèðìÿê ö÷öí àéðûëàí 

ùèññÿëÿð, ÿëàâÿ ãîøóí ùèññÿëÿðè. [Ãÿùðÿìàí:] 

Áóíäàí ÿëàâÿ, êîìàíäàí áèð-èêè ñààòà 

ãÿäÿð áèçÿ êþìÿê ýþíäÿðÿúÿéèíÿ äÿ ñþç 

âåðäè. Ù.Íÿçÿðëè. 

3. ìÿú. Àðõà, ùèìàéÿ÷è, ùàâàäàð, éàðäûì 

åäÿí àäàì. Îüóë àòàíûí êþìÿéèäèð. – Ëàï 

áåúàäû áó ñþçëÿðè äåìÿéèì; Äàüûëûáäû àðõàì, 

þëöá êþìÿéèì. Àøûã ßëÿñýÿð. Êþìÿê îëìàã 

(÷ûõìàã) – áèðèíÿ àðõà, ùàâàäàð îëìàã, 

áèðèíè ùèìàéÿ åòìÿê. Éîëäàøûíà êþìÿê ÷ûõìàã. 

– [Åéâàç Áàõøûéà:] Áàøûìà áèð èø ýÿëñÿ, 

ñÿí [Ñîíàéà] êþìÿê îë. Ú.Úàááàðëû. Î, éîëäàøûíà 

êþìÿê ÷ûõàðàã, áèð àòàëàð ñþçöíö êèíàéÿ 

èëÿ îðòàëûüà àòäû âÿ ìàñãàðà èëÿ ùûðûëäàäû.. 


ÊÞÌßÊ×È èñ. 1. Áèð èøäÿ êþìÿê åäÿí 

øÿõñ; éàðäûì÷û. Óøàã àíàñûíûí êþìÿê÷èñèäèð. 

– ..Ìÿí Òåùðàíäà þçöìÿ êþìÿê÷è òàïà áèëÿðÿì. 


2. Ìöàâèí. Óñòà êþìÿê÷èñè. Ðåæèññîð êþìÿê÷èñè. 

Îïåðàòîð êþìÿê÷èñè. – Èðÿâàíäà äà 

äåéèðëÿð âèòñå-êîíñóëóí êþìÿê÷èñè áèëåòèí 

áèðèíÿ Èðàí ðÿèééÿòèíäÿí äöøÿíäÿ îí ìàíàò 

àëûð.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ãÿáóë îòàüûíäà 

êþìÿê÷è èëÿ [Ìîëëàéåâäÿí] áàøãà ùå÷ êèì 

éîõ èäè. Ì.Ùöñåéí. 

3. ìÿú. Éàðäûì÷û, ÿëàâÿ. Êþìÿê÷è ñóàë. 

Êþìÿê÷è ñåõ. 

◊ Êþìÿê÷è íèòã ùèññÿëÿðè ãðàì. – ÿñàñ 

íèòã ùèññÿëÿðèíèí õöñóñèééÿòëÿðèíÿ ìàëèê îëìàéàí 

ñþçëÿð (ÿäàòëàð, ãîøìàëàð, áàüëàéûúûëàð, 

ìîäàë ñþçëÿð). Êþìÿê÷è ôåèë ãðàì. – ëåêñèê 

ìÿíàñû îëìàéàí, áàøãà ñþçëÿðëÿ áèðëÿøèá ìöðÿêêÿá 

ôåèë äöçÿëäÿí ôåèë (ìÿñ.: åòìÿê, åëÿìÿê, 

îëìàã âÿ ñ.). 

ÊÞÌßÊÄÀÐ ñèô. âÿ èñ. êþùí. Êþìÿê÷è. 

Êþìÿêäàð àäàì. 

ÊÞÌßÊÄÀÐËÛÃ èñ. êþùí. Êþìÿê ýþñòÿðìÿ, 

êþìÿê åòìÿ. Èëéàñ Ýöëöøýÿëèíÿ ñþç âåðäè 

êè, .. êþìÿêäàðëûã åäèá Ãÿùðÿìàíû Äàüöñòö 

øÿùÿðèíÿ îõóìàüà ýþíäÿðÿúÿêäèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÞÌßÊÊÅØ èñ. âÿ ñèô. êþùí. Êþìÿê åäÿí, 

éàðäûì ýþñòÿðÿí. 

ÊÞÌßÊÊÅØËÈÊ èñ. êþùí. Êþìÿê åòìÿ, 

éàðäûì åòìÿ, êþìÿê ýþñòÿðìÿ. [Íÿúÿôàëû:] 

Êþìÿêêåøëèê äåéèë ùà! Àüáèð÷ÿê àðâàä óøàãäûð 

áÿéÿì, ãîëóíäàí éàïûøàñàí Á.Áàéðàìîâ. 

ÊÞÌßÊËßØÌß “Êþìÿêëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÌßÊËßØÌßÊ ãàðø. ßë-ÿëÿ âåðèá áèð 

èøè ýþðìÿê, áèð èøäÿ áèð-áèðèíÿ êþìÿê åòìÿê. 

Úàâàí ÿð-àðâàä .. ÿë-ÿëÿ âåðèá êþìÿêëÿøèðäèëÿð, 

èøëÿðèíè ãàáàüà àïàðûðäûëàð. Å.Ñóëòàíîâ. 

Ýÿëèíëÿð êþìÿêëÿøèá, äîëó ñÿùÿíýëÿðè áèðáèðèíèí 

áåëèíÿ àøûðûðäûëàð. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÞÌßÊËÈ çÿðô Áèðëèêäÿ, êþìÿêëÿøÿðÿê, 

áèð-áèðèíÿ êþìÿê åäÿðÿê, áèð éåðäÿ. Ãÿðÿíôèë 

õàëà Úàìàë èëÿ êþìÿêëè éöêëÿðè äöøöðìÿéÿ 

áàøëàäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÞÌßÊËÈÊ áàõ êþìÿê 1 âÿ 2-úè ìÿíàëàðäà. 

Åòèãàä åò áóíà, éÿãèíÿ èíàí; Èñòÿìÿçäèì 

êþìÿêëèê èíñàíäàí. À.Ñÿùùÿò. Ìöãàáèë 

753

ÊÞÌßÊÑÈÇ 

êþìÿêëèê ùÿð çàìàí ìöìêöíäöð.. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Êþìÿêëèê åòìÿê (åëÿìÿê) – áàõ 

êþìÿê åòìÿê (“êþìÿê”äÿ). Ýåðèäÿ ãàëàíëàðà 

êþìÿêëèê åòìÿê. – [Éóñèô:] Éàõøû êè, Ãóëó 

ìÿíÿ êþìÿêëèê åòäè. Í.Íÿðèìàíîâ. Êþìÿêëèéè 

äÿéìÿê – áàõ êþìÿéè äÿéìÿê (“êþìÿê”äÿ). 

ÊÞÌßÊÑÈÇ 1. ñèô. Ùå÷ áèð êþìÿéè îëìàéàí, 

ùå÷ êÿñäÿí êþìÿê ýþðìÿéÿí; àúèç. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ Íîâðóçÿëèëÿðèí öðÿê äàüëàéàí 

éàçûã, àüûð âÿ êþìÿêñèç ùÿéàòëàðûíû 

÷îõ òÿáèè âÿ èíàíäûðûúû òÿñâèð åäèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Òÿê, êèìñÿñèç, àäàìñûç, ùèìàéÿñèç. 

Êþìÿêñèç éåòèì. Êþìÿêñèç ãàäûí. – [Ãàðà:] 

Ñàü îë, Áÿùðàì, Àëëàù ñÿíè ìÿíÿ ÷îõ ýþðìÿéèá, 

ìÿíè êþìÿêñèç ãîéìàñûí. Ú.Úàááàðëû. Èíäè 

Ãóìðó êÿíääÿ éàëíûç âÿ êþìÿêñèç èäè. Ìèð 

Úÿëàë. 

2. çÿðô Ùå÷ áèð êþìÿê îëìàäàí, ùå÷ êÿñèí 

êþìÿéè îëìàäàí. Èøè êþìÿêñèç ýþðìÿê. 

ÊÞÌßÊÑÈÇËÈÊ èñ. Êþìÿêñèç àäàìûí ùàëû 

âÿ âÿçèééÿòè. Ýÿíúëèéèíè äÿ, ãîúàëûüûíû äà 

ùÿãèãè áèð ãöðóðëà éàøàéûá êþìÿêñèçëèéèí íÿ 

îëäóüóíó áèëìÿìèøäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÞÌËßÊ êþùí. áàõ êþéíÿê. ßðÿã÷èíè, 

êþìëÿéè, úîðàáû áÿé þçö ýåéèð. Ð.ßôÿíäèéåâ. 

[Ðèçâàí] éàíäàí äöéìÿëÿíÿí íàçèê ãàðà êþìëÿéèíè 

ýåéäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÞÌÖÐ èñ. 1. Îäóíó éàíäûðûá áàñäûðìàãëà 

àëûíàí òöíä-ãàðà ðÿíýëè áÿðê éàíàúàã. 

Êöðÿéÿ êþìöð ãîéìàã. Ìàíãàëà êþìöð 

òþêìÿê. Êþìöðö ãûçàðòìàã. – [Ðöñòÿì êèøè] 

..ñàìîâàðà ñó òþêìÿéÿ, êþìöð ñàëìàüà ÿðèíäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Àðâàä ñàìîâàðû ÷þëÿ ÷ûõàðòäû. 

Êöëöíö áîøàëäûá éàõàëàäû. Ñó òþêöá 

êþìöð ñàëäû. ß.Âÿëèéåâ. Êþìöð áàñìàã 

– êþìöð àëìàã ö÷öí îäóíó éàíäûðûá òîðïàãäà 

áàñäûðìàã. Êþìöð äÿéìÿê – äÿì òóòìàã, 

êþìöðöí äÿìè (ãàçû) èëÿ çÿùÿðëÿíìÿê. Êþìöð 

êèìè (ãÿäÿð) – òöíä-ãàðà, çèë ãàðà, 

ãàïãàðà. Êþìöð êèìè óøàã. – À÷ûãëûãäàí 

êå÷äè, êþìöð ãÿäÿð ãàðà .. ýþðöíÿí ãàìûøëûüà 

ýèðäè. Ù.Íÿçÿðëè. Îíóí ðÿíýè êþìöð êèìè 

ãàðàäû. Ì.Ùöñåéí. Êþìöð êèìè ãàðàëìàã 

– 1) áÿðê ãàðàëìàã, ãàïãàðà îëìàã. Ãûç 

éàéäà êþìöð êèìè ãàðàëäû; 2) ìÿú. ùèðñèíäÿí 

öçöíöí ðÿíýè äÿéèøèá òöíäëÿøìÿê. Ðöñòÿì 

êèøè .. êþìöð êèìè ãàðàëûá ñóñóðäó.. Ì.Èáðàùèìîâ. 

754 

ÊÞÌÖÐËßØÄÈÐÈËÌßÊ 

2. Éåð àëòûíäàí ÷ûõàðûëàí áèòêè ìÿíøÿëè áÿðê 

éàíàúàã, ìàääÿ. Äàø êþìöð. Êþìöð éàòàãëàðû. 

Êþìöð ìÿäÿíè. Èêè âàãîí êþìöð. – Äîíáàñ 

áèçÿ êþìöð âåðèð.. Ì.Ìöøôèã. Ôÿùëÿëÿð ãàòû 

êþìöð òîçó è÷èíäÿ èøëÿéèðäèëÿð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÊÞÌÖÐÁÀÑÀÍ èñ. Êþìöð áàñìàãëà, éàíäûðìàãëà 

ìÿøüóë îëàí àäàì (á à õ êþìöð 


ÊÞÌÖÐ×ÛÕÀÐÀÍ ñèô. Äàø êþìöð øàõòàñûíäà 

êþìöð ÷ûõàðìàãëà ìÿøüóë îëàí (ôÿùëÿ 

âÿ ñ.). // èñ. Äàø êþìöð ÷ûõàðìàãëà ìÿøüóë 

îëàí ôÿùëÿ; ãàçìà÷û, øàõòà÷û. Êþìöð÷ûõàðàíëàðûí 

éàðûøû. 

ÊÞÌÖÐ×Ö èñ. 1. Êþìöð ùàçûðëàéûá ñàòàí 

àäàì. Êþìöð÷öíöí öçöãàðàëûãäàí íÿ àðû 

(Àòà. ñþçö). [Õîðòäàí:] Ùÿð áàããàëû, äÿìèð- 

÷èíè, êþìöð÷öíö, àðàáà÷ûíû .. äèíäèðèðñÿí, 

äåéèð: – Ìÿíèì ôàìèëèéàì Êÿêèëáÿéîâäóð. 

ß.Ùàãâåðäèéåâ. [Àüñàããàë êèøè:] Î äà êþìöð- 

÷öäöð, à êèðâÿ! Áèð éöê êþìöð ñàòìàüà ýåòìèøäè. 


2. Êþìöð ñàòûëàí éåð, äöêàí. Êþìöð÷ö äöêàíû. 

3. Äàø êþìöð ñÿíàéåñè èø÷èñè; øàõòà÷û. 

Êþìöð÷öëÿð ìöêàôàò àëäûëàð. 

ÊÞÌÖÐ×ÖËÖÊ èñ. Êþìöð÷öíöí èøè, ïåøÿñè 

(á à õ êþìöð 1-úè ìÿíàäà). Êþìöð÷öëöê 

åëÿìÿê. – Úÿôÿðèí àòàñû êþìöð÷öëöêäÿ ãàçàíäûüû 

ïóëóí òÿí éàðûñûíû ùÿð àé ìöíòÿçÿì 

ùàëäà îüëóíà ýþíäÿðìèø, îíó îõóòìóøäó. 


ÊÞÌÖÐÄÎÜÐÀÉÀÍ èñ. õöñ. Äàø êþìöðö 

äîüðàéûá õûðäàëàéàí ìàøûí. Êþìöðäîüðàéàíû 

òÿìèð åòìÿê. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Êþìöðäîüðàéàí 

ìàøûí. 

ÊÞÌÖÐÕÀÍÀ èñ. 1. Êþìöð áàñäûðûëàí éåð 

(áàõ êþìöð 1-úè ìÿíàäà). 

2. Á à õ êþìöðëöê. 

ÊÞÌÖÐÕÛÐÄÀËÀÉÀÍ áàõ êþìöðäîüðàéàí. 

ÊÞÌÖÐÃÀÁÛ èñ. Êþìöð éûüìàã, ñàõëàìàã 

ö÷öí ãàá. 

ÊÞÌÖÐÃÀÇÛÉÀÍ áàõ êþìöð÷ûõàðàí. 

ÊÞÌÖÐËßÍÌß “Êþìöðëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÌÖÐËßÍÌßÊ áàõ êþìöðëÿøìÿê. 

ÊÞÌÖÐËßØÄÈÐÈËÌß “Êþìöðëÿøäèðèëìÿê”äÿí. 

ô.èñ. 

ÊÞÌÖÐËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Êþìöð 

ùàëûíà ñàëäûðìàã, éàíäûðûëûá êþìöð åäèëìÿê.

ÊÞÌÖÐËßØÄÈÐÌß 

ÊÞÌÖÐËßØÄÈÐÌß “Êþìöðëÿøäèðìÿê”- 


ÊÞÌÖÐËßØÄÈÐÌßÊ èúá. Êþìöð ùàëûíà 

ñàëûíìàã, éàíäûðûá êþìöð åòìÿê. 

ÊÞÌÖÐËßØÌß “Êþìöðëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÌÖÐËßØÌßÊ ô. 1. Êþìöðÿ äþíìÿê, 

êþìöð ùàëûíà äöøìÿê. 

2. Éàíäûãäàí ñîíðà êþìöðÿ ÷åâðèëìÿê. Êþç 

êþìöðëÿøäè. 

ÊÞÌÖÐËÖ ñèô. Öçÿðèíÿ êþìöð òîçó ãîíìóø, 

êþìöðö îëàí. Êþìöðëö ÿëëÿð. Êþìöðëö 

ïàëòàð. 

ÊÞÌÖÐËÖÊ èñ. Åâëÿðäÿ êþìöð òþêöëÿí 

(ñàõëàíàí) éåð, êþìöð àíáàðû. Àç ãàëûðäû 

àäàìëàð [Ãÿäèðè] òàõòàïóøóí àëòûíà, êþìöðëöéÿ 

éûõñûíëàð. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÞÌÖÐÑÎÐÀÍ ñèô. òåõ. Ùèäðàâëèê öñóëëà 

êþìöð ÷ûõàðûëìàñûíäà èøëÿäèëÿí (ìàøûí âÿ ñ.). 

Êþìöðñîðàí ìàøûí. // èñ. Ùèäðàâëèê öñóëëà 

êþìöð ÷ûõàðûëìàñûíäà èøëÿäèëÿí ìàøûí âÿ ñ. 

Éåíè ìàðêàëû êþìöðñîðàí. 

ÊÞÌÖÐÒßÌÈÇËßÉßÍ ñèô. Êþìöðö òÿìèçëÿìÿê 

ö÷öí èøëÿäèëÿí. Êþìöðòÿìèçëÿéÿí 

ìàøûíû èøÿ ñàëìàã. // èñ. Êþìöðö òÿìèçëÿìÿê 

ö÷öí ìàøûí âÿ ñ. Êþìöðòÿìèçëÿéÿíè ãóðàøäûðìàã. 

ÊÞÌÖÐÉÀÍÄÛÐÀÍ áàõ êþìöðáàñàí. 

ÊÞÌÖÐÉÖÊËßÉßÍ ñèô. õöñ. Êþìöðö âàãîíà, 

àâòîìàøûíà âÿ ñ. éöêëÿéÿí (ìàøûí âÿ ñ). 

Êþìöðéöêëÿéÿí òðàíñïîðòéîð. // èñ. Êþìöðö 

âàãîíà, àâòîìàøûíà âÿ ñ.-éÿ éöêëÿéÿí ìàøûí 

âÿ ñ. Êþìöðéöêëÿéÿíè ãàéäàéà ñàëìàã. 

ÊÞÍÄßËßÍ ñèô. Åíèíÿ. Êþíäÿëÿí õÿòò. 

Êþíäÿëÿí òèêèø. – Ãàðøûìäà áàøäàí-áàøà; 

ßéðè, êþíäÿëÿí úûçûã; Âàðàã-âàðàã êàüûçëàð. 

Ð.Ðçà. Ïÿðèíèí öçöíäÿ, ýþçöíöí àëòûíäà, 

áîéíóíäà áèð êþíäÿëÿí ãûðûø áåëÿ íÿçÿðÿ ÷àðïìûðäû. 

ß.Âÿëèéåâ. // çÿðô Éàíàêû, ÷ÿïèíÿ, 

éàí. Àòû êþíäÿëÿí ñöðìÿê. Êþíäÿëÿí òèêìÿê. 

Ïàð÷àíû êþíäÿëÿí êÿñìÿê. – Êîð, àòû ìèíèá 

êþíäÿëÿí ÷àïàð. (Àòà. ñþçö). [ßùìÿä] éàâàøéàâàø 

åøøÿéèí áàøûíû äþíäÿðèá éîëäà êþíäÿëÿí 

îòóðäó. Á.Òàëûáëû. Àðàáà÷û èñÿ îíëàðà 

áàõìàäàí, öçöíö êþíäÿëÿí òóòóá, åéíè øèêàéÿòëè 

ñÿñëÿ äàâàì åòäè.. Ì.Ùöñåéí. // Åéíè 

ìÿíàäà: êþíäÿëÿíèíÿ øÿêëèíäÿ. Êþíäÿëÿíèíÿ 

îòóðìàã. – [Âåéñ] ..äèâàðà éàíàøû ö÷ 

úûçûã, êþíäÿëÿíèíÿ éàíàøû èêè úûçûã ÷ÿêäè.. 


ÊÞÍÖË 

ÊÞÍËÖÀ×ÛÃ ñèô. Øÿí, ýöëÿðöçëö, øàä, 

õöððÿì. Êþíëöà÷ûã àäàì. 

ÊÞÍËÖÀ×ÛÃËÛÃ èñ. Øÿíëèê, øàäëûã, ýöëÿðöçëöëöê. 

ÊÞÍËÖÃÀÐÀ áàõ ãÿëáèãàðà. ×îõ ýþçëÿðè 

éîëäà ãîéäóí èíòèçàð; Øèðèíçÿáàí, êþíëöãàðà, 

äàíûøìà! Àøûã Ùöñåéí. 

ÊÞÍËÖÃÀÐÀËÛÃ áàõ ãÿëáèãàðàëûã. 

ÊÞÍËÖÃÛÐÛÃ, ÊÞÍËÖÑÛÍÛÃ ñèô. âÿ çÿðô 

Êþíëö áèð øåéäÿí ñûíìûø, èíúèìèø; èíúèê, êöñêöí, 

öðÿéè ñûíìûø. Êþíëöãûðûã (êþíëöñûíûã) 

ãûç. Êþíëöñûíûã ýåòìÿê. – Ýÿëäè ãàáàüÿ ãîëó 

áàüëû ïèøèê; Êþíëöñûíûã, ñèíÿñè äàüëû ïèøèê. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. Ìîëëà ßêáÿð äÿ ëàë-ìàò âÿ êþíëöñûíûã 

åâèíÿ ãàéûòäû. Á.Òàëûáëû. 

ÊÞÍÒÞÉ ñèô. 1. Êîáóä, ìöíàñèáÿòñèç, 

ÿäÿáñèç, íÿçàêÿòñèç. Êþíòþé ñþç. Êþíòþé ùÿðÿêÿò. 

– Ñèç áóíóí ñþçöíäÿí èíúèìÿéèí. Áó ùÿì 

àâàì, ùÿì äÿ êþíòþé àäàìäûð. ß.Àáàñîâ. 

// Çÿðô ìÿíàñûíäà. Êþíòþé äàíûøìàã. – Òàùèð 

ùÿìèí äîñòóíà ÷îõ àúûãëû âÿ êþíòþé úàâàá 

âåðìèøäè. Ì.Ùöñåéí. Áó âÿçèééÿò áåëÿ Ðöñòÿì 

êèøèíè àéûëòìàäû, ôèêðèíäÿí äþíäÿðìÿäè, ÿêñèíÿ, 

îíó äàùà äà àúûãëàíäûðäû, êþíòþé òÿðïÿíìÿéÿ 

ìÿúáóð åòäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Ãàáà, êîáóä, éþíäÿìñèç, áè÷èìñèç. Êþíòþé 

éàáà. Êþíòþé áàëòà. – ßââÿëúÿ Ãà÷àé 

êþíòþé áèð êöðÿê ãàéûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

êþíòþé-êþíòþé çÿðô Êîáóä-êîáóä, ãàáàúàñûíà, 

êîáóäúàñûíà, òÿðñ-òÿðñ. Øàùìàð 

êþíòþé-êþíòþé úàâàá âåðäè. Á.Áàéðàìîâ. 

Íÿéèíÿ ôèêèð âåðÿúÿéÿì – äåéÿ àðâàä êþíòþéêþíòþé 

ñÿñëÿíäè. È.Ùöñåéíîâ. 

ÊÞÍÒÞÉËÖÊ èñ. Êîáóäëóã, ãàáàëûã; 

ÿäÿáñèçëèê, íÿçàêÿòñèçëèê. Êþíòþéëöê åëÿìÿê. 

ÊÞÍÖË èñ. øàèð. 1. Ãÿëá, öðÿê (ìÿíÿâè ìÿíàäà). 

Êþíëöìöí ñåâýèëè ìÿùáóáó ìÿíèì; 

Âÿòÿíèìäèð, âÿòÿíèìäèð, âÿòÿíèì. À.Ñÿùùÿò. 

[Àüàðÿñóë] ..èøè éóáàòìàéûá ùÿìèí ñààò êþíëöíäÿêè 

ìÿùÿááÿòè ãûçà ñþéëÿäè... Å.Ñóëòàíîâ. 

// ìÿú. Îáðàçëû òÿøáåùëÿðäÿ, òÿðêèáëÿðäÿ èøëÿíèð. 

Êþíöë àøíàñû. Êþíöë ìöëêö. Äÿëè êþíöë. 

– [Ãÿðèá:] Ãûéà áàõûá, êþíöë åâèí éûõàíñàí; 

Òàíûìûðñàí ñîëó-ñàüû, Àüúàãûç! “Àøûã Ãÿðèá”. 

Êþíöë øÿùðè ýöíäÿí-ýöíÿ òàëàíäû; Èìäè îëäó 

áèð õÿðàáÿ ÷þëëÿð, ùåé! Ì.Â.Âèäàäè. Àðàëûãäàí 

êþíöë ãóøóí öðêöòäöê; Áèð-áèðèëÿ ãîíóøìàäûã, 

àéðûëäûã. Ì.Ï.Âàãèô. 

2. Èñòÿê, àðçó, ùÿâÿñ, ìåéèë. Òåàòðà ýåòìÿéÿ 

êþíëöì éîõäóð. Þç êþíëö èëÿ. – [Íèýàð:] 

755

ÊÞÍÖË 

756 

ÊÞÍÖË 

..Ãîíøó àðâàäëàðûí ñþçöíÿ ýþðÿ ãûçûí êþíëö 

Éóñèôäÿäèð. Í.Íÿðèìàíîâ. 

◊ Êþíëö à÷ûëìàã – ãÿì-ãöññÿñè äàüûëìàã, 

øàäëàíìàã; öðÿéè à÷ûëìàã. Íÿ êþíëöì à÷ûëàð, 

íÿ öçöì ýöëÿð; Ñÿêðÿãèáÿ ìÿùðÿì îëàíäàí 

áÿðè. Ã.Çàêèð. [Íàçëû:] ..Àçàúûã ýåäèá ýÿç äÿ, 

êþíëöí à÷ûëñûí. Ù.Úàâèä. Úàìààòûí êþíëö éàõøû 

à÷ûëñûí; Ðàçûéûã, – äåäèëÿð, – ñàçÿíäÿ ÷àëñûí! 

Ù.Ê.Ñàíûëû. Êþíëö áóëàíìàã – êåôè ïîçóëìàã, 

íÿøÿñè äàüûëìàã, ãàíû ãàðàëìàã. Êþíëöì 

áóëàíûð êö÷ÿäÿ úþâëàíûíû ýþðúÿê; Íèòãèì òóòóëóð 

ùÿðçÿâö-ùÿäéàíûíû ýþðúÿê. Ì.ß.Ñàáèð. 

Êþíëö ÷ÿêìÿê – öðÿéè ÷ÿêìÿê, èéðÿíìÿéèá 

èñòÿìÿê. Êþíëö õîø îëìàã – ìÿìíóí îëìàã, 

õîøíóä îëìàã. Êþíëö èñòÿìÿê – àðçó åòìÿê, 

õîøëàìàã èñòÿìÿê. Åëÿ ìÿíèì äÿ ñèçè êþíëöì 

èñòÿéèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. ßìèðàñëàí ùÿð áèð ÿìð 

âÿ ýþñòÿðèøäÿí àçàä èäè. Ùÿð íÿ êþíëö èñòÿñÿéäè, 

îíó åäÿðäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Êþíëö ãàëìàã 

(èíúèìÿê) – õàòèðè ñûíìàã, èíúèìÿê. 

Êþíëö îëìàã – 1) èñòÿìÿê, ìåéëè îëìàã, ùÿâÿñè 

îëìàã. Ýÿç äîëàí, áàüäàí àðà; Áöëáöëö 

áàüäàí àðà; Áàüáàíûí êþíëö îëñà; Íÿ ýÿëèá 

áàüäà íàðà (Áàéàòû); 2) ðàçû îëìàã. Êþíëö 

îëìàìàã – èñòÿìÿìÿê, öðÿéè îëìàìàã. 

[Ýöë÷þùðÿ:] Àé àòà, âàëëàù, ÿðÿ ýåòìÿéÿ ùå÷ 

êþíëöì éîõäóð. Íåúÿ åëÿéèì Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

[Ùàúû Ìóðàä:] Ìÿùÿððÿì áÿéäÿ êþíëöí éîõäóð, 

áÿñ Èìðàíäà íåúÿ Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Êþíëö 

ïîçóëìàã – áàõ êþíëö áóëàíìàã. Êþíëö 

òóòóëìàã – ãÿìýèí îëìàã, ãöññÿëÿíìÿê, òóòóëìàã. 

Ýþðäö íàçèê àéàüûí îë äèëõóí; Òóòóëóá 

êþíëö îëäó ÷îõ ìÿùçóí. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Êþíëö éàðàëû – ôÿëàêÿò öç âåðìèø, öðÿéèíäÿ 

äÿðäè îëàí, êÿäÿðëè. Êþíëöíäÿí ÷ûõàðòìàã 

– óíóòìàã, óíóäóá éàäà ñàëìàìàã. Êþíëöíäÿí 

êå÷ìÿê – öðÿéèíäÿí êå÷ìÿê, öðÿéèíäÿ 

àðçó åòìÿê, èñòÿìÿê. Îíóí êþíëöíäÿí ÷îõ 

øåéëÿð êå÷èð. Êþíëöíÿ äÿéìÿê (òîõóíìàã) 

– õÿòðèíÿ äÿéìÿê, öðÿéèíÿ òîõóíìàã, ãÿëáèíÿ 

äÿéìÿê, èíúèòìÿê, êöñäöðìÿê. Åé ýþçöì, 

íÿ äÿéèá êþéðÿê êþíëöíÿ; Åé øèðèí ýöôòàðûì, 

íþøöí àüëàäûí Ì.Ï.Âàãèô. Åé äèëèì, 

ëàë îëàñàí, áèëìÿéèðÿì êèì, íÿ äåäèí; Àøèíà 

êþíëöíÿ äÿéäèí êè, îëóá áèýàíÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Àíúàã ìÿí Åëäàðûí êþíëöíÿ äÿéìÿìÿê ö÷öí 

äàùà òöôÿíýÿ ÿë àòìàäûì. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Êþíëöíÿ äöøìÿê – (áèðäÿí) àðçóëàìàã, èñòÿìÿê, 

öðÿéè èñòÿìÿê. Àõûðäà åë÷è ãóø ÿòè éåìÿêäÿí 

éîðóëóð. Êþíëöíÿ ìàë ÿòè äöøöð. 

“Ì.Í.ëÿòèô.” Êþíëöìÿ äöøìöø èäè áèð íå÷ÿ 

áöòëÿð ùÿâÿñè; Áèð çàìàí áåéòè-õóäà äÿùðäÿ 

áöòõàíÿ èäè. Ñ.ß.Øèðâàíè. [Êèøè:] ßýÿð ñÿíèí 

âÿ ùÿêèìèí êþíëöíÿ ÿò äöøöáñÿ, ìÿí ñèçÿ ãîéóí 

âåððÿì. Ì.Äèëáàçè. Êþíëöíÿ ýþðÿ – þç 

àðçóñó èëÿ, þç õîøó èëÿ. Êþíëöíÿ éàòìàã – 

öðÿéèíÿ éàòìàã, õîøóíà ýÿëìÿê, ãÿëáèíÿ 

éàòìàã, áÿéÿíìÿê. Êþíëöíö à÷ìàã – 

1) ñåâèíäèðìÿê, øàäëàíäûðìàã, öðÿéèíè à÷ìàã. 

Ùÿð ýöí à÷ûð êþíëöìö çþâãè-âèñàëûí éåíýèäÿí; 

Ýÿð÷è ýöëëÿð à÷ìàüà ùÿð èëäÿ áèð íîâðóç 

îëóð. Ôöçóëè; 2) áèðèñèíÿ èíàíàðàã öðÿéèíäÿêèëÿðè 

à÷ûá ñþéëÿìÿê, ñèðëÿðèíè à÷ûá äåìÿê. 

Êþíëöíö àëìàã – õîø (øèðèí) ñþçëÿ äèëÿ òóòóá 

ðàçû, éàõóä òÿñêèí åòìÿê, àúûüûíû óíóòäóðìàã; 

ãÿëáèíè ÿëÿ àëìàã. Âàãèô äåéèð, éàëâàð 

éàðà, êþíëöí àë; Áèð áóñÿ äèëÿéèá, áîéíóíà 

ãîë ñàë.. Ì.Ï.Âàãèô. [Ìÿëÿê Øåéäàéà:] Ìÿí 

ñÿíè ñûõìàã ö÷öí äåéèë, éàëíûç êþíëöíö àëìàã, 

àúûëàðûíû óíóòäóðìàã ö÷öí ýÿëäèì. Ù.Úàâèä. 

[Ñÿôÿð áÿé:] ..Õÿðú ÷ÿêìèøÿì êè, áèðòÿùÿð 

Ìîëëà Àáóøóí àüçûíû éóìóì, ìÿùêÿìÿ ðÿèñèíèí 

êþíëöíö àëûì.. Á.Òàëûáëû. Êþíëöíö ÿëÿ 

àëìàã (îâëàìàã) – öðÿéèíè ÿëÿ ýÿòèðìÿê, 

ðàçû åòìÿê, ìÿùÿááÿòèíè ãàçàíìàã, ãÿëáèíè 

îâëàìàã. Áèð àéàã èëÿ ìÿíèì êþíëöìö àëäûí 

ÿëÿ ñÿí; Ýþðöì, åé ñàãèéè-ýöë÷þùðÿ ÿëèí âàð 

îëñóí! Ñ.ß.Øèðâàíè. Àíúàã îíó äà äå ýþðöì, 

îíóí êþíëöíö ÿëÿ ýÿòèðìÿê ìöìêöíäöðìö 

Å.Ñóëòàíîâ. Êþíëöíö õîø åëÿìÿê – áèðèíèí 

àðçóñóíó éåðèíÿ éåòèðÿðÿê ñåâèíäèðìÿê. Êþíëöíö 

ãûðìàã (èíúèòìÿê) – áàõ êþíëöíÿ 

äÿéìÿê. [Òóðõàí áÿé ×èíýèç áÿéÿ:] Éàçûã 

äåéèëìè! ..Íå÷èí êþíëöíö ãûðäûí Ù.Úàâèä. 

Êþíëöíö ïàð÷àëàìàã – áàõ êþíëöíö ãûðìàã. 

Èíúÿ áèð ðèããÿò Ðöáàáÿíèí êþíëöíö 

ïàð÷àëàäû. Ìèð Úÿëàë. Êþíëöíö ñûíäûðìàã 

– áàõ êþíëöíö ãûðìàã. ßñëè ãûçëàðûí êþíëöíö 

ñûíäûðìàã èñòÿìèðäè. “ßñëè âÿ Êÿðÿì”. 

[Õàëà:] Éàõøû äåéèë, àé áàëà, óøàãëûã åëÿìÿ, 

ýåò, êþíëöíö ñûíäûðìà! ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Êþíöë à÷ûãëûüû – øàäëûã, ôÿðÿù, ñåâèíú. 

[Úÿìèë áÿé:] Äîüðóñó, êþíöë à÷ûãëûüû îëìàéûíúà 

èíñàíäàêû íÿøÿ äÿ àëò-öñò îëóð. Ù.Úàâèä. 

Êþíöë áàüëàìàã – áàõ êþíöë âåðìÿê. 

Êþíöë áóëàíäûðàí – öðÿê-áóëàíäûðûúû, õîøà 

ýÿëìÿéÿí, àðçó åäèëìÿéÿí. Êþíöë áóëàíäûðàí 

ãÿìýèí áèð àõøàì; Ñÿëèì áÿé òóòìàìûø

ÊÞÍÖËÀ×ÀÍ 

åâèíäÿ àðàì. Ì.Ðàùèì. Êþíöë áóëàíäûðìàã 

– êÿäÿðëÿíäèðìÿê, ãöññÿëÿíäèðìÿê, ãàíûíû 

ãàðàëòìàã. Êþíöë ãûðìàã (éûõìàã, ñûíäûðìàã) 

– öðÿê ñûíäûðìàã, þçöíäÿí êöñäöðìÿê, 

þçöíäÿí èíúèòìÿê, èíúèê ñàëìàã. Ñÿí äÿ, ýþçöì, 

Àëëàùà áàõûá, çöëìö àç åéëÿ; Ïåéâÿñòÿ 

êþíöë éûõñàí ÿýÿð, áèð äÿ ñàç åéëÿ. Ì.Ï.Âàãèô. 

Êþíöë îõøàìàã – 1) ÿçèçëÿìÿê, õîø ñþçëÿð 

ñþéëÿìÿê; 2) õîøà ýÿëìÿê, ðóùó îõøàìàã, 

öðÿéÿ éàòìàã. Èëûã, êþíöë îõøàéàí ìåù ÿñèðäè. 

ß.Âÿëèéåâ. Êþíöë îõøàéàð éàøûë êþëýÿíèç. 

Ì.Ñåéèäçàäÿ. Êþíöë âåðìÿê (áàüëàìàã) 

– 1) àøèã îëìàã, öðÿêäÿí ñåâìÿê. Êþíöë 

âåðäèí ùÿð áèâÿôà éàäëàðà; Ùàéûô îëäó, þìöð 

ýåòäè áàäëàðà. Ì.Â.Âèäàäè. Äîñòóí âÿôàñûíû 

ýþðäöì; Ñåâäèì, ñå÷äèì, êþíöë âåðäèì.. Àøûã 

ßëÿñýÿð. Ñÿíè âÿôàëû áèëèá åøãèíÿ êþíöë âåðäèì; 

Ïÿðèëèãàëàðà îëìàçìûø åòèáàð, åé äîñò! 

Ñ.ß.Øèðâàíè; 2) ðàçûëûã âåðìÿê, ðàçûëàøìàã, 

ðàçû îëìàã. Ìÿí áó èøÿ êþíöë âåðìÿäèì. Èêè 

êþíöë áèð îëìàã – ñåâèøìÿê, áèð-áèðèíè ñåâìÿê. 

Èêè êþíöë áèð îëñà, òåç òàïàð äàëäà éåðè. 

(Àòà. ñþçö). Êþíöë éîëäàøû – éàõûí äîñò, ñÿìèìè 

äîñò, ùÿìäÿì, ñèðäàø, ãÿëá éîëäàøû. 

ÊÞÍÖËÀ×ÀÍ ñèô. Öðÿêà÷àí, õîøàýÿëÿí, 

õîø; ñåâèíäèðèúè, çþâã âåðÿí, ëÿççÿò âåðÿí. Êþíöëà÷àí 

ìàùíû. – Ãàðøûäà Õÿçÿð äÿíèçè, Ãàðà 

âÿ Àü øÿùÿð çàâîäëàðû ýþðöíöðäö. Áó, êþíöëà- 

÷àí áèð ìÿíçÿðÿ èäè. Ñ.Ùöñåéí. [Ñÿðèééÿ:] 

Ùÿéàòäà ùÿð øåé íåúÿ ýþçÿë, íåúÿ êþíöëà÷àíäûð. 

È.ßôÿíäèéåâ. Áÿõòÿâÿðëÿð êÿíäèíèí àõøàìëàðû 

ãàðüàøàëû îëäóüó êèìè, ñÿùÿðëÿðè êþíöëà- 

÷àí, ýåúÿëÿðè ñþçëö-ñþùáÿòëèäèð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÞÍÖËËÖ ñèô. 1. Þç õîøó èëÿ, þç ðàçûëûüû 

èëÿ, þç èñòÿéè èëÿ; ãåéðè-ìÿúáóðè. Êþíöëëö 

âåðýè. Êþíöëëö ÿñýÿð. Êþíöëëö äÿñòÿëÿð. // Èñ. 

ìÿíàñûíäà. Áèð èøè þç õîøó, ðàçûëûüû, èñòÿéè èëÿ 

þùäÿñèíÿ ýþòöðÿí àäàì (àäÿòÿí îðäóéà êþíöëëö 

ýåäÿíëÿð ùàããûíäà). Êþíöëëöëÿð áàòàëéîíó. 

– Êîíñóëõàíàíûí àâòîìàøûíû êþíöëëö 

éûüìàã ö÷öí ñå÷èëìèø êîìèñéîíóí èõòèéàðûíà 

áóðàõûëìûøäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Çÿðô ìÿíàñûíäà. 

[Ìÿììÿä:] Áèð ÷îõ øÿùÿðëÿðè – Ìîñêâàíû 

âÿ Ëåíèíãðàäû ýÿçäèì, ñîíðà êþíöëëö 

îëàðàã Óçàã Øÿðã îðäóñóíà éàçûëäûì. Ú.Úàááàðëû. 

[Àñëàí:] Ùÿðáè ÷àüûðûøû ýþçëÿìÿäÿí úÿáùÿéÿ 

êþíöëëö ýÿëìèøäè. Ñ.Âÿëèéåâ. 

2. ...òÿáèÿòëè, ...õàñèééÿòëè, ...ãÿëáëè, ...öðÿêëè 

(àäÿòÿí ãîøóëäóüó ñþçö ñÿúèééÿëÿíäèðèð). Ðÿñ- 

ÊÞÏ 

ñàì êþíöëëö. – Äåéÿí, áèð èíñàíà óéäó çàâàëëû; 

Î øàèð êþíöëëö, ðÿññàì õÿéàëëû. Ñ.Âóðüóí. 

3. Èúòèìàèééÿòèí êþìÿéè èëÿ òÿøêèë îëóíóá 

èøëÿéÿí áÿçè úÿìèééÿò àäëàðûíûí òÿðêèá ùèññÿñè. 

Êþíöëëö úÿìèééÿòëÿð. Éàíüûíäàí ìöäàôèÿ 

êþíöëëö úÿìèééÿòè. Îðäóéà, Àâèàñèéàéà, 

Äîíàíìàéà Êþíöëëö Éàðäûì Úÿìèééÿòè. 

ÊÞÍÖËËÖËÖÊ èñ. Þç ðàçûëûüû, þç õàùèøè, 

þç êþíëö èëÿ îëìà; ãåéðè-ìÿúáóðèëèê. Êþíöëëöëöê 

ïðèíñèïè. 

ÊÞÍÖËÑÅÂßÍ ñèô. Öðÿéÿéàòàí, ñåâèìëè, 

õîøàýÿëÿí, èñòÿíèëÿí. Êþíöëñåâÿí ýþé÷ÿê îëàð. 

(Ìÿñÿë). 

ÊÞÍÖËÑÖÇ ñèô. âÿ çÿðô Èñòÿìÿäÿí, èñòÿìÿéÿðÿê, 

àðçóñóç, ùÿâÿññèç, öðÿêñèç, ðàçûëûüû 

îëìàäàí, èñòÿð-èñòÿìÿç. Êþíöëñöç ýåòìÿê. 

Êþíöëñöç îõóìàã. – Ãóëó áó äÿôÿ öìèäñèç 

âÿ êþíöëñöç ýÿëäè. À.Øàèã. Áèáè êþíöëñöç äÿ 

îëñà, ãàðäàø îüëóíóí ñþçëÿðèíè äèíëÿäè. 

ß.Âÿëèéåâ. Ýöëïÿðè ÷îõ êþíöëñöç úàâàá âåðèðäè. 

Ù.Ñåéèäáÿéëè. Êþíöëñöç òèêÿ – èñòÿíèëìÿéÿí, 

àðçó åäèëìÿéÿí, öðÿéÿ éàòìàéàí 

àäàì, øåé ùàããûíäà. ..Úÿìèëÿ õàíûìûí ÿðèíäÿí 

çÿùëÿñè ýåäèðäè, îíó ýþðÿñè ýþçö éîõ èäè, 

êþíöëñöç òèêÿ êèìè ãÿáóë åäèðäè. Å.Ñóëòàíîâ. 

ÊÞÍÖËÑÖÇÚß çÿðô Êþíöëñöç, êþíöëñöç 

ùàëäà, êþíöëñöç îëàðàã; èñòÿìÿéÿðÿê, öðÿêñèçúÿ. 

Êþíöëñöçúÿ èøëÿìÿê. Êþíöëñöçúÿ äàíûøìàã. 

ÊÞÍÖËÑÖÇÚßÑÈÍß áàõ êþíöëñöçúÿ. 

Êþíöëñöçúÿñèíÿ úàâàá âåðìÿê. 

ÊÞÍÖËÑÖÇ-ÊÞÍÖËÑÖÇ çÿðô Èñòÿìÿäÿí, 

êþíëö îëìàäûüû ùàëäà, ùÿâÿññèç. Êþíöëñöçêþíöëñöç 

úàâàá âåðìÿê. – Ýöëñÿíÿì àðâàä 

êþíöëñöç-êþíöëñöç àéàüà ãàëõäû. Ì.Ùöñåéí. 

[Äèëäàð] êþíöëñöç-êþíöëñöç ýåäèá îòóðäó.. 


ÊÞÍÖËÑÖÇËÖÊ èñ. Êþíëö îëìàìà, öðÿéè 

îëìàìà (èñòÿìÿìÿ). 

ÊÞÏ èñ. 1. Øèø, ãàáàðìà. Êþïöíö àëìàã 

– øèøèíè, ãàáàðìàñûíû éàòûðòìàã. Îúàããóëó êèøè 

îõëîâó ãàïûá õÿøèëÿ áàòûðäû âÿ îíóí êþïöíö 

àëäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Ãàðûíûí ãàçëà äîëìà íÿòèúÿñèíäÿ ãàáàðìàñû, 

êþïìÿñè. Óøàüûí ãàðíû êþïäö. – [Íöìàéÿíäÿ:] 

Î éåðëÿðèí úàìààòûíûí ðÿíýè ñàðû, 

áÿäÿíè çÿèô, ãàðûíëàðû êþïëÿ äîëó îëóð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

◊ Êþïö àëûíìàã (éàòìàã) – çîðëà ñàêèòëÿøäèðèëìÿê, 

òÿøÿõõöñäÿí äöøöðöëìÿê. ..Úÿ- 

757

ÊÞÏÁßÚß 

áèøèí êþïö àëûíäû. Ãÿùðÿìàíà äà ôàéòîí÷óíóí 

êèðèìÿéè ëàçûì èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Äèëäàðûí 

ùèðñè õåéëè ñîéóìóø, êþïö áèð àç àëûíìûøäû. 

ß.Âÿëèéåâ. Êþïöíö àëìàã – ñàêèòëÿøäèðìÿê, 

ùèðñèíè ñîéóòìàã, àðàì åòìÿê. Áó ýöí êîðóí 

êþïöíö àëàúàãëàð. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÞÏÁßÚß 1. Á à õ êîïïóø. Êþïáÿúÿ ÿë. 

2. Á à õ êþïïÿúÿ. Êþïáÿúÿ áèøèðìÿê. 

ÊÞÏÁßÚßËßØÌß “Êþïáÿúÿëÿøìÿê”- 


ÊÞÏÁßÚßËßØÌßÊ ô. äàí. Êþêÿëìÿê, 

ýîíáóëëàøìàã. Óøàã íÿ éàõøû êþïáÿúÿëÿøèá 

ÊÞÏÄÖÐÌß “Êþïäöðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÏÄÖÐÌßÊ ô. Öôöðìÿê, éà è÷èíè éåëëÿ 

äîëäóðìàã íÿòèúÿñèíäÿ ùÿúìèíè îëäóãúà 

áþéöòìÿê, øèøèðòìÿê. 

ÊÞÏÄÖÐÖËÌß “Êþïäöðöëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÏÄÖÐÖËÌßÊ “Êþïäöðìÿê”äÿí ìÿúù. 

ÊÞÏßÊ èñ. 1. Èò. Âàðäû Áîçëàð àäûíäà áèð 

êþïÿéè; Ãîéóíóí ïàñèáàíû, ùÿì êþìÿéè. 

Ñ.ß.Øèðâàíè. ..Éàøàð éàâàøúàäàí îíó àäû èëÿ 

÷àüûðäû, êþïÿê ñÿñèíè êÿñäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. Ñþéöø êèìè èøëÿíèð. [Éàñàâóëáàøû] áèð 

ýöí ñÿùÿðÿ éàõûí áó õöëéàëàðëà éåðèíèí è÷èíäÿ 

õóìàðëàíûðêÿí, áèðäÿí ãàïûñû à÷ûëäû âÿ 

ãûéûãýþçëö, ñåéðÿê óçóíáûüëû ñàäèã êþïÿéè 

áàøûíû è÷ÿðè óçàäûá äåäè.. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Êþïÿê êèìè – ÷îõ éàëòàãëàíàí àäàì ùàããûíäà. 

Êþïÿê êèìè õèäìÿò ýþñòÿðìÿê. 

◊ Êþïÿê äèø(ëÿð) – àüçûí ùÿð èêè òÿðÿôèíäÿ 

àçû äèøëÿðëÿ þí äèøëÿð àðàñûíäà îëàí äèø(ëÿð). 

Êþïÿê äèøèíè ÷ûõàðòìàã. 

ÊÞÏßÊÁÀËÛÜÛ èñ. çîîë. Óçóí áÿäÿíëè, 

ýöúëö ãóéðóüó îëàí, èðè, éûðòûúû äÿíèç áàëûüû. 

..Êþïÿêáàëûüûíûí óçóíëóüó àäÿòÿí 2-4 ìåòð 

îëóð, ëàêèí êþïÿêáàëûãëàðû àðàñûíäà íÿùÿíýëÿðè 

äÿ âàðäûð. “Ñóàëòû àëÿì”. 

ÊÞÏßÊÚÈÊ èñ. “Êþïÿê”äÿí îõø. Àðõàñûíúà 

áèð êþïÿêúèê çûíãûëäàéûá áàüûðäû; Ñàíêè áöòöí 

éóðä õàëãûíû èìäàäûíà ÷àüûðäû. À.Øàèã. 

ÊÞÏßÊËßÌß “Êþïÿêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÏßÊËßÌßÊ áàõ êþïÿêëÿøìÿê. 

ÊÞÏßÊËßØÌß “Êþïÿêëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÏßÊËßØÌßÊ ô. äàí. 1. Ãîúàëìàã, 

êþïÿê îëìàã (åðêÿê èò ùàããûíäà). 

2. ìÿú. äàí. òÿùã. Éàøû þòìÿê, ãîúàëìàã. 

ÊÞÏßÊËÈ ñèô. Êþïÿéè îëàí, êþïÿê ñàõëàíàí. 

Êþïÿêëè ùÿéÿò. – Êþïÿêëè êÿíääÿ ÿëè äÿéÿíÿêñèç 

ýÿçìÿ! (Àòà. ñþçö). 

758 

ÊÞÏÖÊ 

ÊÞÏßÊËÈÊ èñ. 1. Ãîúà èòèí ùàë âÿ âÿçèééÿòè; 

ãîúàëûã (åðêÿê èò ùàããûíäà). 

2. ìÿú. äàí. òÿùã. Éàøû þòìÿ, ãîúàëìà; ãîúàëûã. 

ÊÞÏßØ ñèô. Øèø, êþïìöø. Êþïÿø ãàðûí. 

ÊÞÏßØÈÊ èñ. Äÿðèäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí õûðäà 

ãûðìûçû ãàáàðûã; ñûçàã, ñûçàíàã. Óøàüûí ãîëóíäà 

êþïÿøèê ÿìÿëÿ ýÿëèá. 

ÊÞÏßØÌß “Êþïÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÏßØÌßÊ ô. 1. Äÿðèäÿ õûðäà, ãûðìûçû ãàáàðûã, 

ñûçàã ÿìÿëÿ ýÿëìÿê. Ýèúèòêÿí äàëàäûüûíäàí 

ÿëëÿðè êþïÿøèá. 

2. Êþïìÿê, øèøìÿê. Óøàüûí ãàðíû êþïÿøäè. 

ÊÞÏÌß 1. “Êþïìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. èñ. Øèøìÿ, ãàáàðìà, ãàëõìà; êþï. Êþïìÿ 

õÿñòÿëèéè. 

ÊÞÏÌßÊ ô. 1. Êþï ÿìÿëÿ ýÿëìÿê; øèøìÿê, 

ãàáàðìàã, ãàëõìàã. [Ãàäûíûí] ñîëüóí 

öçö êþïìöø âÿ ýþé ëÿêÿëÿðëÿ þðòöëìöøäö. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Òîðïàã êþïìöø, ùÿð éàíäà 

áþéöê-êè÷èê ýþëìÿ÷ÿëÿð ÿìÿëÿ ýÿëìèøäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

2. Ýÿëìÿê, àúûìàã (õÿìèð ùàããûíäà). Õÿìèð 

êþïäö. 

3. äàí. çàð. Éàòìàã, éàòûá ãàëìàã. Ñÿùÿðÿ 

ãÿäÿð êþïöá ãàëûáäûð. – [Ãûññà:] Äàüà ýåäèðñÿí, 

åâèíè éûüûøäûð àïàð, ýåòìèðñÿí, éóì àüçûíû, 

êþï éåðèíäÿ. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÞÏÏß áàõ êþïïÿúÿ. 

ÊÞÏÏßÚß èñ. ìÿù. Éóìóðòà âóðóëìóø õÿìèðäÿí 

éàüäà áèøèðèëÿí ÷þðÿê. 

ÊÞÏÖÊ 1 èñ. Éûðüàëàíàí, ùÿðÿêÿò åäÿí 

ìàéå âÿ éà éàðûììàéå êöòëÿ öçÿðèíäÿ 

ÿìÿëÿ ýÿëÿí è÷ÿðèñè ùàâà, éà äà ãàçëà äîëó 

ýèðäÿ ãàáàðúûãëàð éûüûíû. Ñóéóí êþïöéö. Äÿíèç 

êþïöéö. – Êþïöêëÿðëÿ öçÿ-öçÿ; Äàëüàëàðà 

ãàðûøäûì; Ìàðòûëàðëà éàðûøäûì. À.Øàèã. ×àéëàðäàêû 

àü êþïöê; Éàíûíäà áèð áîç ÷þïöê. 

ß.Úàâàä. // Ñöä âÿ ñ. ìàéåëÿð ãàéíàäûãäà 

öçÿðëÿðèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëÿí ãàáàðúûãëàð. Ñöäöí 

êþïöéö. // Ñàáóí âÿ áÿçè éóéóúó ìàääÿëÿðèí 

ñóäà ùÿëë îëìàñûíäàí ùàñèë îëàí àüðÿíýëè 

ãàáàðúûãëàð. Ñàáóí êþïöéö. // ßò âÿ ñ. ñóäà 

ãàéíàäûãäà öçÿðèíÿ éûüûëàí òóëëàíòû ùèññÿ; 

êÿô. Õþðÿéèí êþïöéöíö éûüìàã. Áîçáàø êþïöê 

åëÿéèá. – Ñàëìàíîâà ìöðÿááÿíèí êþïöéöíö 

àëûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

◊ Êþïöê êèìè – ãèéìÿòñèç, ÿùÿìèééÿòñèç 

øåé ùàããûíäà.

ÊÞÏÖÊ 

ÊÞÏÖÊ 2 äàí. áàõ ãÿïèê. [Ñÿìÿíäÿð 

Íÿðýèçÿ:] Àììà áàçàðà ÷ûõàðòñàí êþïöê ãèéìÿòè 

éîõäóð. Á.Áàéðàìîâ. 

ÊÞÏÖÊÚÖÊ èñ. Êè÷èê êþïöê, èíúÿ êþïöê. 

Êöëÿê ÿñäèêúÿ äÿíèçèí ñÿòùè òèòðÿéèð, õûðäà äàëüàëàðëà 

âÿ àü êþïöêúöêëÿðëÿ äîëóðäó. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÊÞÏÖÊËßÌß “Êþïöêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÏÖÊËßÌßÊ ô. Êþïöê ÿìÿëÿ ýÿëìÿê, 

êþïöê åòìÿê. Ñó êþïöêëÿøìèøäè. ×àé êþïöêëÿäè. 

Éàü êþïöêëÿäè. 

ÊÞÏÖÊËßÍÄÈÐÈÚÈ èñ. õöñ. Êþïöêëÿíäèðÿí, 

êþïöê ÿìÿëÿ ýÿòèðÿí. Êþïöêëÿíäèðèúè 

ìàääÿ. 

ÊÞÏÖÊËßÍÄÈÐÈËÌß “Êþïöêëÿíäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÞÏÖÊËßÍÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Êþïöê 

ÿìÿëÿ ýÿòèðèëìÿê. 

ÊÞÏÖÊËßÍÄÈÐÌß “Êþïöêëÿíäèðìÿê”- 


ÊÞÏÖÊËßÍÄÈÐÌßÊ èúá. Êþïöê ÿìÿëÿ 

ýÿòèðìÿê. “Ýöìðàù” áàðêàçû ñóéó êþïöêëÿíäèðèá 

ñû÷ðàäà-ñû÷ðàäà êþùíÿ êþðïöéÿ éàí àëäû. 


ÊÞÏÖÊËßÍÌß “Êþïöêëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÏÖÊËßÍÌßÊ ãàéûä. 1. Êþïöê ÿìÿëÿ 

ýÿëìÿê, êþïöê ùàñèë îëìàã, êþïöêëÿ þðòöëìÿê. 

Ñàáóí êþïöêëÿíäè. Éàü êþïöêëÿíäè. Ïèâÿ 

êþïöêëÿíäè. – Ýþé îòëàðûí àðàñûíäàí áóëàãëàð; 

Øûðûëòèëÿ êþïöêëÿíÿðêÿí ÷àüëàð. À.Ñÿùùÿò. Øÿëàëÿëÿð 

ãàéàëàðäàí öçöàøàüû ýóðëàéûá àõûð, 

êþïöêëÿíèð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. ×îõ òÿðëÿìÿê, òÿð òþêìÿê. À êþùíÿ éîëäàøûì! 

À êþùëÿí àòûì! Áóüëàíà-áóüëàíà êþïöêëÿí, 

àòûì! Ñ.Âóðüóí. 

◊ Àüçû êþïöêëÿíìÿê – áàõ àüûç 1 . 

ÊÞÏÖÊËßÒÌß “Êþïöêëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÏÖÊËßÒÌßÊ áàõ êþïöêëÿíäèðìÿê. 

ÊÞÏÖÊËÖ ñèô. Êþïöéö îëàí, êþïöê âåðÿí, 

êþïöê åäÿí, êþïöêëÿíÿí, êþïöêëÿ þðòöëö. 

Êþïöêëö ñó. Êþïöêëö ëÿïÿëÿð. – Ãàðà äÿíèçèí 

êþïöêëö äàëüàëàðû ÷ûíãûëëàðà òîõóíàðàã, ãÿðèáÿ 

áèð ìóñèãè êèìè òÿðÿííöì åäèð. Ù.Íÿçÿðëè. 

Àü ìÿðìÿð ïèëëÿêÿíëÿð êþïöêëö áèð äàü ÷àéû 

êèìè äþðäöíúö ìÿðòÿáÿäÿí öçöàøàüû àõûðäû. 

ß.Ìÿììÿäõàíëû. Àü êþïöêëö øÿëàëÿëÿð; Ãàéàëàðû 

îâóá äÿëÿð. Ì.Äèëáàçè. 

ÊÞÏÖÊËÖËÖÊ èñ. Êþïöêëö øåéèí ùàëû, 

êåéôèééÿòè. Êþïöêëöëöê äÿðÿúÿñè. 

ÊÞÐÏß 

ÊÞÏÖÊÑÖÇ ñèô. Êþïöéö îëìàéàí, êþïöê 

åòìÿéÿí, êþïöê âåðìÿéÿí, éà àç âåðÿí, àç 

êþïöê ÷ûõàí. Êþïöêñöç ñàáóí. 

ÊÞÏÖÐÌß 1 “Êþïöðìÿê 1 ”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÏÖÐÌß 2 “Êþïöðìÿê 2 ”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÏÖÐÌßÊ 1 ô. 1. Ãàáàðûá êþïöêëÿíìÿê, 

ãàáàðûá øèøìÿê, êöêðÿìÿê. Äÿíèç êþïöðìöøäö. 

– Éåë öôöðäö, ñó êþïöðäö. (Àòà. ñþçö). 

[Íÿáè:] Áèðëèêäÿ ÷ûõàðäûã äàüà èêèìèç; Áàõûðäûã 

êþïöðöá àõàí ñóëàðà. Ñ.Ðöñòÿì. Þìöð 

äåäèêëÿðè úîøãóí ÷àé êèìè; Êöêðÿéèá êþïöðöð, 

ùÿð çàìàí ýåäèð. Ì.Ðàùèì. 

2. ìÿú. Áÿðê ùèðñëÿíìÿê, úîøìàã, þçöíäÿí 

÷ûõìàã. Áèð àíäà êþïöðìöø, áèð àíäà ñþíìöø; 

Õûð÷ûí ÿìÿëëÿðèí éàäûìà äöøäö. Ì.Ìöøôèã. 

ÊÞÏÖÐÌßÊ 2 áàõ êþïìÿê. Ðåëñëÿð éàíûíäà 

òîðïàüûí íåúÿ êþïöðöá ãàëõäûüûíû õàòûðëàéûðàì. 


ÊÞÏÖÐÒÌß “Êþïöðòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÏÖÐÒÌßÊ áàõ êþïäöðìÿê. 

ÊÞÐßÌßÇ áàõ êîðàìàç. Ñîðóøäó: – 

Ìóøòóëóã íÿ âåðèì Äåäèì: – Áöòöí áó 

àäàìëàðà êþðÿìÿç.. È.Ùöñåéíîâ. 

ÊÞÐÔßÇ èñ. úîüð. Îêåàíûí, äÿíèçèí âÿ éà 

ýþëöí ãóðóíóí è÷èíÿ ñîõóëìóø ùèññÿñè. Èðàí 

êþðôÿçè. Áþéöê êþðôÿç. Õÿçÿð äÿíèçèíäÿ áèð 

ñûðà êþðôÿçëÿð âàð. – Áèð ýöí Ñÿëèì ãàìûøëàðûí 

àðàñûíäàí êþðôÿçäÿêè ãóøëàðà òàìàøà åäèðäè. 


ÊÞÐÏß ñèô. 1. Ñöäÿìÿð, ÷àüà. Êþðïÿ óøàã. 

Êþðïÿ áàëà. – Êþðïÿ óøàãëàð àú âÿ ÷ûëïàãëûüà 

äàâàì ýÿòèðìÿéèá àüëàøûðäûëàð. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

// Éåíèúÿ äîüóëìóø, áàëà. Àüûëûí àüçûíäà 

éàòàí ö÷ êþðïÿ ãóçóéà éàõûíëàøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. Ñöäÿìÿð óøàã. Êþðïÿíè 

ñàêèòëÿøäèðìÿê. Êþðïÿíè éåäèðòìÿê. – 

Êþðïÿëÿð áþéöäö, ýÿíúëÿð ãîúàëäû; Çàìàí 

éàøà äîëäó, èíñàí àüûëà!.. Ñ.Âóðüóí. [Øîôåð:] 

ßýÿð êþðïÿëÿð ãàáàüûìû êÿñìÿñÿéäè, ìÿí äÿ 

÷îõäàí äàüëàðäà èäèì. Ñ.Âÿëèéåâ. Ýÿë ýåäÿê, 

äîëàøàã äöíéàíû áèç äÿ; Êþðïÿíèí áó øèðèí 

àðçóñóíà áàõ! Í.Ðÿôèáÿéëè. Êþðïÿëÿð åâè 

– êþðïÿ (ö÷ éàøûíà êèìè) óøàãëàð ö÷öí òÿðáèéÿ 

ìöÿññèñÿñè. Óøàüû êþðïÿëÿð åâèíÿ ãîéìàã. 

Êþðïÿëÿð åâèíè òÿìèð åòìÿê. 

2. ìÿú. Òÿçÿ, òÿð, éåíè, ñöòöë. Êþðïÿ õèéàð. 

Êþðïÿ áóäàã. – ×îõäàí ãóðóìóø ñèðêàí êîëëàðûíûí, 

àðõëàðûí ãûðàüûíäà úöúÿðÿí êþðïÿ 

îòëàðûí âÿ éàø òîðïàüûí öðÿéèíäÿí ãîïàí áó 

759

ÊÞÐÏßÚß 

ÿòèð Ðöñòÿì êèøèéÿ ëÿççÿò âåðèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Ìÿíèìäèð ÿòèðëè, ýþé÷ÿê íÿüìÿëÿð; Ìÿíèìäèð 

ýöëöøëÿð, êþðïÿ áóäàãëàð. Ð.Ðçà. Ãóìðó öñóëëóúà 

êþðïÿ çîüëàðûí äèáèíè åøìÿéÿ áàøëàäû. 


3. Éåíèéåòìÿ, ëàï ýÿíú, óøàã êèìè ýþðöíÿí, 

ùÿëÿ éåòèøìÿìèø. ..Êîáóä ýþðêÿìëè Ñóëòàí 

ÿìè èëÿ áó çÿðèô êþðïÿ ýÿëèíè éàíàøû ýþðìÿê ëàï 

ãÿðèáÿ îëàðäû. È.Ùöñåéíîâ. 

ÊÞÐÏßÚß ñèô. ×îõ áàëàúà, ÷îõ êþðïÿ, 

êè÷èê. Àëàýþç, ñàðûøûí, êþðïÿúÿ áèð ãûç; Äþðä 

äèâàð è÷èíäÿ àüëàéûð éàëãûç. Ñ.Âóðüóí. Êþðïÿúÿ 

öðÿéèíäÿí ñèëèíäè áþéöê éàðà; Ýþçëÿðèíäÿ 

þìðöíöí ýöíÿøëè ñöáùö ýöëäö. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÊÞÐÏßÚÈÊ èñ. “Êþðïÿ” ñþç. îõø. Àù! Î 

êþðïÿúèéèí íÿ äÿðäè âàðäûð Îíó äà àüëàäàí 

áèð èíòèçàðäûð. Ñ.Âóðüóí. 

ÊÞÐÏßÚÈÉßÇ “Êþðïÿ”äÿí îõø. 

ÊÞÐÏßËÈ ñèô. Êþðïÿñè îëàí, ñöäÿìÿð óøàüû 

îëàí; ÿëèóøàãëû. Êþðïÿëè ãàäûí. 

ÊÞÐÏßËÈÊ èñ. Èíñàíûí, ùåéâàíûí ñöäÿìÿð, 

ñöä éåéÿí äþâðö; êþðïÿ óøàüûí, ùåéâàíûí ùàë 

âÿ êåéôèééÿòè. // Êþðïÿëèêäÿí, êþðïÿëèéèíäÿí 

øÿêëèíäÿ – ëàï óøàãëûãäàí, êè÷èê éàøëàðûíäàí. 

Îéíàìàüû êþðïÿëèêäÿí ñåâìÿê. Êþðïÿëèêäÿí 

áèð øåéÿ àëûøìàã. – [ßùìÿä òàúèðáàøûíûí] 

àíàñû îíó ëàï êþðïÿëèéèíäÿí ùÿìèøÿ 

õàëû-õàë÷à öñòöíäÿ ýÿçäèðèáìèø. “Êîðîüëó”. 

// Êþðïÿ âàõòûíäà, êþðïÿ èêÿí. Áöëáöëöí ñÿñè 

äÿ àíàñûíû êþðïÿëèêäÿí èòèðìèø áèð óøàüûí èíèëòèñè 

ãÿäÿð ãÿìýèí âÿ êÿäÿðëèäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊÞÐÏÖ 1 èñ. 1. ×àé, äÿìèð éîëó âÿ ñ. öçÿðèíäÿí 

êå÷ìÿê ö÷öí äàøäàí, òàõòàäàí, äÿìèðäÿí 

ãóðóëàí òèêèëè, êå÷èä. Äÿìèð éîë êþðïöñö. 

Òàõòà êþðïö. ×àé êþðïöñö. Êþðïöäÿí êå÷ìÿê. 

Êþðïö òèêìÿê. – Áèç Àúû êþðïöñöíö êå÷èá øîñå 

éîëó èäàðÿñèíÿ ÷àòàíà ãÿäÿð èêè éåðäÿ âÿñèãÿëÿðèìèçè 

ýþçäÿí êå÷èðäèëÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Àñìà êþðïö – áàõ àñìà. 

2. Äÿíèç, ÷àé, ýþë ñàùèëèíäÿ ýÿìèëÿðèí éàí 

àëìàñû, ùàáåëÿ îíëàðûí ùÿðÿêÿòèíè òÿìèí åòìÿê 

ö÷öí ìöâàôèã òèêèëèëÿðè îëàí éåð. Êþðïöäÿ 

ýÿìèéÿ ìèíìÿê. Éöêö êþðïöéÿ áîøàëòìàã. – 

Áèð ãÿäÿð éîë ýåäÿíäÿí ñîíðà éåëêÿíëè ãàéûã 

áèð êþðïöíöí ãàáàüûíäà äàéàíäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Úÿìèë Òàùèðè ýÿçèíòè ãàéûãëàðû äàéàíàí 

êþðïöéÿ ñàðû ÷ÿêäè. Ì.Ùöñåéí. 

3. Òèêèíòè âÿ òÿìèð èøëÿðèíäÿ óñòàíûí âÿ 

á.-íûí äàéàíìàñû ö÷öí òàõòà, øàëáàí âÿ ñ.-äÿí 

760 

ÊÞÐÖÊ 

äöçÿëäèëÿí ãóðüó. Êþðïö äöçÿëòìÿê. Êþðïöíöí 

éåðèíè äÿéèøìÿê. 

4. èäì. Ýöëÿøìÿäÿ âÿ àêðîáàòèêàäà, äàáàíëàðû 

âÿ áàøû éåðÿ äèðÿéÿðÿê, äþøöí éóõàðûéà 

äîüðó ãàëõìûø âÿçèééÿòè. Êþðïö äóðìàã. 

5. òåõ. Àâòîìîáèë âÿ éà òðàêòîð øàññèñèíèí 

(÷ÿð÷èâÿñèíèí) îõëàð öñòöíäÿ îëàí âÿ òÿêÿðëÿðëÿ 

áàüëû ùèññÿñè. Äàë êþðïö. Ãàáàã êþðïö. 

6. õöñ. Áèð íå÷ÿ ñöíè äèøè áèðëÿøäèðÿí ëþâùÿúèê. 

7. ìÿú. Áàüëàéûúû, ÿëàãÿëÿíäèðèúè âàñèòÿ ìÿíàñûíäà. 

◊ Ãûë êþðïö – 1) äèíè ÿôñàíÿëÿðÿ ýþðÿ, 

àäàìëàðûí ýöíàùêàð âÿ éà ýöíàùñûç îëäóüóíó 

ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê ö÷öí ýóéà ãèéàìÿò ýöíö 

îíëàðûí öçÿðèíäÿí êå÷ÿúÿéè ãûë êèìè íàçèê 

êþðïö. Ãèéàìÿò âàð, ãûë êþðïö âàð, ãàçàí âàð; 

Ðþâøÿí éîëëàðûíû òàð åéëÿìÿéíÿí. Àøûã ßëÿñýÿð. 

[Ôÿððóõ Ãóðáàíà:] Úÿííÿò, úÿùÿííÿì, 

ÿðÿñàòè-ìÿùøÿð, ãûë êþðïö ùàããûíäà ùÿð àõøàì 

ùÿäèñ ñþéëÿ. ß.Âÿëèéåâ; 2) ìÿú. ÷ÿòèí ñûíàã 

ìÿíàñûíäà. Óñòà Àüàáàëàíûí öðÿéè ìÿùáóáÿñèíè 

ýþðìöø àøèã öðÿéè êèìè äþéöíöðäö. 

Àììà, ÷èôàéäà îðàéà ýåòìÿê ìöìêöí äåéèëäè, 

àðàäà ãûë êþðïö äóðìóøäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

ÊÞÐÏÖ 2 èñ. Áåë ãàéûøûíûí óúóíó êå÷èðìÿê 

ö÷öí, îíóí öñòöíäÿ îëàí ùàëãà. 

ÊÞÐÏÖÚÖÊ èñ. 1. Êè÷èê êþðïö, áàëàúà 

êþðïö. Êþðïöúöêäÿí êå÷ìÿê. – [ßùìÿäîâ:] 

Ùÿð äÿôÿ éöç ÿëëè àääûì î éàíà, î ãÿäÿð äÿ 

áó éàíà ýåäèíúÿ, áóðàäàí áèð êþðïöúöê òèêÿ 

áèëìÿðèêìè Ìèð Úÿëàë. Àðõûí öñòöíäÿêè êþðïöúöéÿ 

÷àòàíäà óøàãëàð äàéàíäûëàð. Ã.Èëêèí. 

2. àíàò. Äþø ñöìöéö èëÿ êöðÿéè áèðëÿøäèðÿí 

ñöìöê. // Öìóìèééÿòëÿ, áèð íå÷ÿ ùèññÿíè, 

øåéè áèð-áèðèíÿ áàüëàéàí øåé. 

ÊÞÐÏÖ×Ö èñ. Êþðïö òèêÿí àäàì; êþðïöñàëàí. 

// Êþðïö ìöòÿõÿññèñè îëàí ìöùÿíäèñ. 

Êþðïö÷ö ìöùÿíäèñ. 

ÊÞÐÏÖËÖ 1 ñèô. Öçÿðèíäÿ êþðïö îëàí, 

êþðïö ñàëûíìûø (á à õ êþðïö 1 1 âÿ 2-úè ìÿíàëàðäà). 

Êþðïöëö ÷àé. Êþðïöëö äÿðÿ. 

ÊÞÐÏÖËÖ 2 ñèô. Êþðïöñö îëàí, óúóíäà ùàëãàñû 

îëàí (á à õ êþðïö 2 ). 

ÊÞÐÏÖÑÀËÀÍ áàõ êþðïö÷ö. 

ÊÞÐÖÊ èñ. 1. Êöðÿäÿ îäó ãûçàðòìàã âÿ ñ. 

ìÿãñÿäëÿð ö÷öí éàíëàðû áöêöøëö äÿðè âÿ òàõòàäàí 

äöçÿëäèëìèø àëÿò. Äÿìèð÷è êþðöéö. 

– [Ìîëëà Èáðàùèìõÿëèë:] Ìîëëà Ùÿìèä, ÷àäûð-

ÊÞÐÖÊÁÀÑÀÍ 

äàí òåç çÿðýÿð êöðÿñèíè áóòàñû èëÿ, êè÷èê êþðöê 

èëÿ ÷ûõàð, ýÿòèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Êþðöê áàñìàã 

– áàõ êþðöêëÿìÿê. ×ÿêèúè éàâàø âóðóí! 

Êþðöéö éàâàø áàñûí! Ð.Ðçà. Êþðöê êèìè – 

ãàáàðàðàã, øèøÿðÿê. Áàø àãðîíîì àéàüà ãàëõàíäà, 

ãàðà øåâéîò øàëâàðûíûí ãàëèôåñè êþðöê 

êèìè øèøèá áîøàëäû. ß.Âÿëèéåâ. Ãîúàíûí ñèíÿñè 

êþðöê êèìè ãàëõûá åíäè.. È.Ùöñåéíîâ. // Ãàðìîí 

êèìè ÷àëüû àëÿòëÿðèíèí ùàâàíû ñûõàí êþðöéÿ 

îõøàð ùèññÿñè. [Ìèíàéÿ] òåç-òåç áàøûíû 

àøàüû ñàëûá ãàðìîíóíà, áÿçè éåðè áèð íå÷ÿ 

äÿôÿ éûðòûëûá éàìàíäûüûíà ýþðÿ ùàâà áóðàõàí 

êþðöéöíÿ äèããÿò åäèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. Á à õ ïÿðÿ. Áó âàõò Ïàñû áóðíóíóí êþðöêëÿðè 

ãàëõà-ãàëõà è÷ÿðèéÿ ýèðèá ãàòëàíìûø 

êàüûçû Ýöëñÿíÿìÿ óçàäàðàã: – Äóð àéàüà! – 

äåäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÞÐÖÊÁÀÑÀÍ áàõ êþðöê÷ö. 

ÊÞÐÖÊ×Ö èñ. Êþðöê áàñàí, êþðöêäÿ èøëÿéÿí 

(äÿìèð÷è äöêàíûíäà). 

ÊÞÐÖÊ×ÖËÖÊ èñ. Êþðöê÷öíöí èøè, ïåøÿñè. 

ÊÞÐÖÊËßÌß “Êþðöêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÐÖÊËßÌßÊ ô. 1. Êþðöê áàñìàã, êþðöéö 

èøëÿòìÿê. Ãàéà êþðöéöí èïèíè äàðòûá 

êþðöêëÿìÿéÿ áàøëàäû. Ã.Èëêèí. 

2. ìÿú. Äàùà äà ãûçûøäûðìàã, øèääÿòëÿíäèðìÿê, 

êÿñêèíëÿøäèðìÿê. 

ÊÞÐÖÊËßÍÌß “Êþðöêëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÐÖÊËßÍÌßÊ 1. ìÿúù. Êþðöêëÿ ùàâà 

áóðàõûëìàã, êþðöêëÿ ùàâà âóðóëìàã. // ãàéûä. 

Êþðöêëÿíìÿ íÿòèúÿñèíäÿ ãûçûøìàã, ãûçàðìàã. 

Êöðÿ êþðöêëÿíèð. 

2. ô. Ãûçûøìàã, þçöíäÿí ÷ûõìàã. Ñöáùàíâåðäèçàäÿ 

êþðöêëÿíèá .. ñþçöíÿ äàâàì åòäè. 


ÊÞÐÖÊËÖ ñèô. Êþðöéö îëàí, êþðöê ãîéóëìóø. 

[Íöøàáÿ:] Ìÿñòóðó àíäûãúà, ãÿëáèì îäëàíûð; 

Åëÿ áèë êþðöêëö îúàãäûð, éàíûð. À.Øàèã. 

ÊÞÑÞÂ èñ. 1. Áèð ùèññÿñè éàíûá ãàðàëìûø, 

éàõóä éàíûá ñþíìÿêäÿ îëàí îäóí ïàð÷àñû. 

Êþñþâëÿðè áèð-áèðèíèí öñòöíÿ éûüìàã. Êþñþâö 

àëûøäûðìàã. – Êå÷ìèø êþñþâö çîð èëÿ éåðÿ âóðàíäà 

ãûüûëúûì ñà÷ûëàí êèìè [äÿðâèøèí] ýþçëÿðè 

ìÿøÿëëÿíäè. À.Äèâàíáÿéîüëó. Êèøèíèí îâãàòû 

äàùà äà õàðàáëàøàð, î éàí-áó éàíû àõòàðàð, 

ÿëèíÿ òÿíäèð êþñþâö ýþòöðöá, èòÿ áèð-èêè 

÷ÿêÿðäè. Ù.Ñàðàáñêè. Õÿìèðè áàñäûðàíäàí 

ñîíðà Ýöëúàùàí ìÿòáÿõèí éàíûíäàêû òÿíäèðÿ 

äîüðó ýÿëèá, òÿíäèðèí îäóíó êþñþâëÿ ãàðûøäûðäû. 


ÊÞØßËßÌßÊ 

2. ìÿú. Éàíûá ãàðàëìûø, êîáóäëàøìûø øåé 

ùàããûíäà. [Ìöðñÿë:] Àéàãëàðûí êöíäÿ, ÿëëÿðèí 

êþñþâ; Ýÿëèí ýåäÿí êèìè ãàéíàíàíû äþé! 

Ñ.Ðöñòÿì. Ðÿíýè ñàïñàðû, äîäàãëàðû ýþìýþé; 

ßëëÿðè ãàïãàðà áèð êþñþé. Í.Ðÿôèáÿéëè. 

Êþñþâÿ äþíìÿê – 1) éàíìàã, ãàðàëìàã. 

Íå÷ÿ èë ãàáàã ãîíøóëàðûíäà îëàí Ïàêèçÿ ãûçûí 

þçöíö éàíäûðìàñû, áèð àí è÷èíäÿ îíóí ãîëãû÷ëàðûíûí 

áèð êþñþâÿ äþíìÿñè Íÿíÿãûçû äÿðèí 

áèð äÿùøÿòÿ ñàëûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ; 2) ìÿú. 

ùèðñëÿíìÿê, àëûøìàã, îäëàíìàã. [ßäùÿì] ôèêðèíèí 

ñèéàñè òÿñèðèíè àðòûðìàã ö÷öí áèðúÿ àí 

è÷èíäÿ ãàðàëûá êþñþâÿ äþíäö. Á.Áàéðàìîâ. 

◊ Úÿùÿííÿì êþñþâö – áàõ úÿùÿííÿì. 

Êþñþâö òöñòöëö îëìàã – àäû ïèñ ÷ûõìàã, àäû 

âàéãàíëû îëìàã. [ßëéàðîâ:] Éàõøû, éàõøû, – 

äåäè, – áó ñþçö áóðäà äåäèí, áàøãà éåðäÿ 

äåìÿ, .. îíñóç äà êþñþâöìöç òöñòöëöäöð. 


ÊÞÑÞÂËßÍÌß “Êþñþâëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÑÞÂËßÍÌßÊ ô. Éàíûá êþñþâÿ äþíìÿê, 

êþñþâ îëìàã, éàíûá ãàðàëìàã. Îäóíëàðûí 

éàðûñû êþñþâëÿíìèøäè. 

ÊÞÑÞÂËÖ ñèô. Êþñþâö îëàí, ÿëèíäÿ êþñþâ 

òóòìóø. Åâè éàíàí ìÿíÿì, ÿëè êþñþâëö ñÿí. 


ÊÞÑÒßÁßÊ èñ. çîîë. Ìÿìÿëèëÿð ñèíôèíäÿí 

òîðïàã àëòûíäà éàøàéàí, õûðäà-ýþçëö õÿçäÿðèëè 

ùåéâàí. Êþñòÿáÿê äÿðèñè. Êþñòÿáÿê õÿçè. 

ÊÞØß èñ. êþùí. Äÿðèäÿí, ýþíäÿí êÿñèëìèø 

åíñèç áàü. Î, éÿùÿðãàø õóðúóíóíäà ùÿìèøÿ 

íåøòÿð, áèç âÿ áóðóëìóø íàçèê êþøÿ ýÿçäèðÿð, 

éåðè ýÿëÿíäÿ èøÿ ñàëàðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Èíñàí 

âàð êè, íÿ ÷àðûãäûð, íÿ êþøÿ. Ð.Ðçà. Êþøÿ 

÷ÿêìÿê (÷ûõàðòìàã) – áàõ êþøÿëÿìÿê 1-úè 

ìÿíàäà. 

ÊÞØßÁßÍÄ ñèô. êþùí. Êþøÿ èëÿ áàüëàíàí. 

Êþøÿáÿíä ÷àðûã. 

ÊÞØßÊ èñ. Äÿâÿ áàëàñû. Äÿâÿíè èòèðèá êþøÿê 

àõòàðûð. (Àòà. ñþçö). Ãîéóí, ãóçó, àò, åøøÿê; 

Ñàëìûø ÷þëÿ ãàëìàãàë; Äÿâÿ, ìàéà, íÿð, 

êþøÿê; Ëþêëÿéèðëÿð äàëáàäàë. À.Ñÿùùÿò. Øÿôèãÿíèí 

ýþçëÿðè êþøÿê ýþçö êèìè èðè, ãàéíàð áóëàã 

êèìè îéíàã âÿ ýöëÿðäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÞØßËßÌß “Êþøÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞØßËßÌßÊ ô. 1. Äÿðè, ýþí íÿ ñ.-äÿí 

êþøÿ êÿñìÿê, êþøÿ ÷ûõàðòìàã. Áó ýþí ïàð÷àñûíû 

êþøÿëÿìÿê ëàçûìäûð. 

2. Êþøÿ èëÿ òèêìÿê, êþøÿ èëÿ áàüëàìàã. 

Àõøàì íàìàçûíäàí, øàì éåìÿéèíäÿí ñîíðà 

761

ÊÞØßÍ 

ÿëèíäÿ ÷óâàëäóç ÷àðûüûíû êþøÿëÿéÿí Ñàëìàí 

êèøè àéàã ñÿñè åøèòäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÞØßÍ áàõ êþâøÿí. Éåð äåéÿð: ìÿíäÿäèð 

îë íå÷ÿ ìèí äàü; ×àé, ÷ÿìÿí, áóëàã, êþøÿí, 

áàü÷à, áàü. Àøûã Ìÿììÿä. [Áàùàð] Ýöí éåðäÿí 

ãîïàíà ãÿäÿð êþøÿíäÿ ýÿçäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÞØßÍËÈÊ áàõ êþâøÿíëèê. 

ÊÞØÊ èñ. 1. Áàü-áàü÷à è÷èíäÿ òèêèëìèø áÿçÿêëè 

åâ; èìàðÿò, ãÿñð, êàøàíÿ. Ïèð Îñìàí 

êö÷ÿñèíäÿí ýÿëÿí äÿñòÿ Õÿðàáàò ìÿùÿëëÿñèíèí 

òèíèíäÿ äóðóá èêèìÿðòÿáÿëè êþøêöí ïÿíúÿðÿñèíäÿí 

åøèäèëÿí ìóñèãè âÿ íÿüìÿëÿðè äèíëÿéèð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ùåéäÿðáàáà, àë÷àãëàðûí 

êþøê îëñóí; Áèçäÿí ñîíðà ãàëàíëàðà åøã îëñóí! 


2. Ïàðêëàðäà, áàüëàðäà èñòèðàùÿò ö÷öí öñòöþðòöëö, 

éàíëàðû à÷ûã éöíýöë òèêèëè. Àéàç êþøêÿ 

éàõûíëàøàíäà, Áàõûø ãàáàüûíà ÷ûõäû. Ã.Èëêèí. 

3. Á à õ êèîñê. Ãÿçåò êþøêö. ×è÷ÿê êþøêö. 

ÊÞÒßÊ èñ. Àüàú, äÿéÿíÿê âÿ ñ. èëÿ âóðóëàí 

çÿðáÿ. Êþòÿê àðàäàêûíà ÷îõ äÿéÿð. (Àòà. 

ñþçö). Øÿðÿô î ãÿäÿð äÿ àúèç äåéèë êè, Õóäàéàð 

áÿéèí ñþçöíöí ãàáàüûíäà áèð ñþç äàíûøìàñûí, 

éàèíêè ÿðèíèí êþòÿéèíèí ãàáàüûíäà äóðóá 

áàõñûí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Òóáó àüëàéûð, 

àðâàä äà êþòÿéèí çÿðáÿñèíäÿí áàüûðûðäû. 

Ù.Ñàðàáñêè. Êþòÿê àëòûíà ñàëìàã – àüàú, 

äÿéÿíÿê âÿ ñ. èëÿ äþéìÿê, êþòÿêëÿìÿê. 

..[Êèøè] þâðÿòè áåø-îí ýöí ñàëûð êþòÿéèí àëòûíà, 

àõûðäà äà þâðÿò úàíà äîéàíäàí ñîíðà ÷ûõûá 

ãà÷ûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Êþòÿê éåìÿê 

– áàõ êþòÿêëÿíìÿê. Ùè÷ ìÿãóë ñþç äåìÿçñÿí 

ñÿí! Ãàíäàäûð êèì, êþòÿê éåìÿçñÿí ñÿí 

Ôöçóëè. Ãàðàúà ãûçûí òÿáèÿòèíäÿ èíàäúûëëûã 

âàðäû.. Éóñèôäÿí íÿ ãÿäÿð êþòÿê éåéÿðäèñÿ äÿ, 

éåíÿ òÿðñëèéèíäÿí ÿë ýþòöðìöðäö. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

[Ìÿøÿäè Èáàä:] ..Àðâàä ÿðèíäÿí íÿ ãÿäÿð 

êþòÿê éåñÿ, áèð î ãÿäÿð ÿðèí ÷îõ ñåâÿð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Êþòÿê âóðìàã (äþøÿìÿê) – áàõ 

êþòÿêëÿìÿê. Ìÿøÿäè Èìàìãóëó ãåéç èëÿ óøàüû 

êöíúäÿí êÿíàðà äàðòûá, àðõàñûíà êþòÿê äþøÿìÿéÿ 


ÊÞÒßÊËßÌß “Êþòÿêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÒßÊËßÌßÊ ô. Àüàú, äÿéÿíÿê âÿ ñ. 

èëÿ âóðìàã, äþéìÿê. Áèð àç áèð-áèðèìèçè úûðìàãëàéàíäàí 

âÿ êþòÿêëÿéÿíäÿí ñîíðà, áèð äÿ 

ýþðäöì êè, áèð ãîúà êèøèíèí ãóúàüûíäàéàì. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Úÿáè:] Áÿëêÿ éàäûíà 

ñàëàíäà ñÿíè äÿ êþòÿêëÿéÿ. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

762 

ÊÞÒÖÊ 

Ìàùìóä ùèðñèíäÿí äîäàãëàðûíû ÷åéíÿéèá þç 

êèøèëèéèíè ýþñòÿðìÿéè âÿ àðâàäû åâäÿ êþòÿêëÿìÿéè 

ãÿò åòäè. Á.Òàëûáëû. 

ÊÞÒßÊËßÍÌß “Êþòÿêëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÒßÊËßÍÌßÊ ìÿúù. Àüàúëà, äÿéÿíÿêëÿ 

âóðóëìàã; äþéöëìÿê. Î êè âàð êþòÿêëÿíäè. 

– ..Áèêÿ òÿðÿôèíäÿí ùÿðäÿíáèð êþòÿêëÿíÿí 

[Àñéà] èäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊÞÒßÊËßØÌß “Êþòÿêëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÒßÊËßØÌßÊ ãàðø. Áèð-áèðèíè êþòÿêëÿìÿê; 

âóðóøìàã. 

ÊÞÒÖÚß áàõ êþòöêúÿ 1-úè ìÿíàäà. 

Íÿíÿ þç êþòöúÿñèíè îéíàäûð. – [Òàùèð:] Ñÿí 

íÿâÿ íÿäèð, íÿòèúÿíè äÿ ýþðÿúÿêñÿí, ùÿëÿ áèð 

êþòöúÿíè äÿ. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÞÒÖÊ èñ. 1. Àüàúûí éåðäÿí èðè áóäàãëàðûíà 

ãÿäÿð îëàí ùèññÿñè; îäóíúàã. Àüàúûí 

êþòöéöíö êÿñìÿê. – [Ïèðè-ôàíè:] Î çàìàí áó 

ãóðóìóø àüàú êþòöéö ýþéÿðÿð.. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Î ýþçÿëèí àäûíû ìÿíèì íÿçÿðëÿðèìäÿ; Ãóðóìóø 

áèð àüàúûí êþòöéöíÿ éàçäûëàð. Ñ.Ðöñòÿì. 

Ñèíÿìäÿ öðÿéèì áóç áàüëàéûáäûð; Áóäàüû áóäàíìûø 

êþòöê îëìóøàì. Á.Âàùàáçàäÿ. 

2. Àüàúûí ãàëûí éåðèíäÿí, îäóíúàüûíäàí 

êÿñèëÿí áèð ùèññÿ. Êþòöéöí öñòöíäÿ îäóí 

äîüðàìàã. ßò êþòöéö (öñòöíäÿ ÿò äîüðàìàã, 

êÿñìÿê ö÷öí êþòöê). – Îúàüà áþéöê êþòöêëÿð 

ãîéóá éàíäûðäûëàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Áûüû 

õûíàëû, äÿâÿðÿýþç áèð ãÿññàá êþòöéöí öñòöíäÿ 

ÿò äîüðàéûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

3. Áèð øåé èøëÿíäèêäÿí ñîíðà ãàëûá àòûëàí 

ùèññÿñè. Ñèãàðåò êþòöéö. – Éàëíûç èíäè áàøûíû 

äèê ãàëäûðàí Õÿëèë îíóí àðäûíúà áàõäû, ïàïèðîñóíóí 

êþòöéöíö éåðÿ ÷ûðïûá àéàüû àëòûíäà 

òàïäàëàäû. Ì.Ùöñåéí. // Ãÿáç âÿ ñ. êÿñèëäèêäÿí 

ñîíðà äÿôòÿð÷ÿäÿ ãàëàí ùèññÿñè. Ãÿáçèí 

êþòöéö. Áëîêíîòóí êþòöéö. // Êèòàáûí, äÿôòÿðèí 

òèêèëìèø îëäóüó éåð. 

4. ìÿú. Éàøëû àäàì, éàøúà ÿí áþéöê, ãîúà, 

èõòèéàð ìÿíàñûíäà. Åâèí êþòöéö. Áàáà íÿñëèí 

êþòöéöäöð. 

5. Êþê, ðèøÿ. Àüàúûí êþòöéöíö ÷ûõàðìàã. 

Êîëóí êþòöêëÿðèíè ãûðìàã. – [Ýèëÿíèí] àõøàìäàí 

áàñäûðäûüû ãàðàòèêàí êþòöéö ëöëÿ êþç îëìóøäó. 

ß.Âÿëèéåâ. Êþòöê äèø – ñûíìûø, 

÷öðöìöø äèøèí ÿòèí è÷ÿðèñèíäÿ ãàëàí ùèññÿñè. 

// ìÿú. ßñàñ, áöíþâðÿ, êþê. Åòèãàä ÿñë êþòöêäöð, 

ùÿð ÿìÿë øàõÿâö áÿð. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

6. ñèô. ìÿíàñûíäà. Êþê, øèøìàí, ãàëûí. Êþòöê 

ÿë. Êþòöê àäàì.

ÊÞÒÖÊÚß 

ÊÞÒÖÊÚß èñ. 1. Íÿòèúÿíèí óøàüû. Íÿ íÿâÿí 

âàð, íÿ íÿòèúÿí, íÿ êþòöêúÿí îëàúàãäû.. 

Ì.Àðàç. 

2. Á à õ êþòöêúöê. 

ÊÞÒÖÊÚÖÊ èñ. Áàëàúà êþòöê, êè÷èê êþòöê. 

ÊÞÒÖÊ×ÛÕÀÐÄÀÍ èñ. õöñ. Àüàú âÿ êîëëàðûí 

êþòöéöíö ÷ûõàðàí ìàøûí âÿ ñ. Éåíè ìàðêàëû 

êþòöê÷ûõàðäàí. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Êþòöê- 

÷ûõàðäàí ìàøûí. 

ÊÞÂÄßÍ ñèô. êþùí. Àüûëñûç, ñÿôåù, ýèú. 

Ëÿíÿò îëñóí áÿäÿñèëÿ, êþâäÿíÿ; Èñòÿìÿ, ÿýÿð- 

÷è úàí âåðÿ ñÿíÿ. Ã.Çàêèð. [Âÿçèð Àüà Áÿøèðÿ:] 

Ñÿí êþâäÿí, áèð ìÿíèì åâèìè, ìÿíèì íþêÿðëÿðèìè 

äîëàíäûðà áèëìèðñÿí! Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

Õèëãÿòäÿ Ôÿëàòóí èëÿ ýÿð ìÿí òÿí îëóðäóì; 

Îë àðèô îëóá, ìÿí íÿ ö÷öí êþâäÿí îëóðäóì 


ÊÞÂßÐ èñ. ìÿù. áàõ êþáÿð. [Ýöëøÿí] 

êþâÿðÿ áèòèøèê éåðè ãûçëàðà ýþñòÿðèá äåäè.. 


ÊÞÂßØÈÌß “Êþâÿøèìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÂßØÈÌßÊ ô. Àçàúûã øèøìÿê, êþïìÿê. 

ÊÞÂÊßÁ [ÿð.] êëàñ. Óëäóç. Ìåøÿëèêäÿí 

÷ûõàíäà îëäó ñÿùÿð; Ñöáù èøûãëàíäû, áàòäû 

êþâêÿáëÿð. À.Ñÿùùÿò. 

ÊÞÂÐßÊ ñèô. 1. Òåç îâóëàí, òåç äàüûëàí, 

òåç ñûíàí. Êþâðÿê êÿñÿê. Êþâðÿê áóç. – Î çàìàí 

ãûç ãàðàòèêàí êîëóíóí ùèìàéÿñèíÿ ñûüûíìûø 

õûðäàúà ÷è÷ÿêëè áîéàãýöëöíöí êþâðÿê 

çîüëàðûíû ýþðäö. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Ðÿíýèíè 

èòèðìèø êàüûçûí êþâðÿê ãàò êÿñèêëÿðè äÿ ýþñòÿðèð 

êè, õåéëè ìöääÿò ýÿçäèðèëìèø, íå÷ÿ ÿëäÿíÿëÿ 

êå÷ìèøäèð. Ã.Èëêèí. 

2. ìÿú. Çÿèô, òèòðÿê, íàçèê, éóìøàã, ùÿçèí, 

àüëàìñûíàí. Ãîúà, êþâðÿê ñÿñèíèí òèòðÿäèéèíè 

äóéóá ñóñäó. Ì.Ùöñåéí. Àááàñ êèøè îíóí áó 

ñþçöíäÿí êþâðÿê áèð àùÿíý äóéäó. Ìèð Úÿëàë. 

Ùÿñÿí áÿé êþâðÿê âÿ ñÿìèìè áèð ñÿñëÿ: – Ìÿíäÿí 

áöòöí óøàãëàðà ñàëàì éåòèðèí, – äåäè. 


3. ìÿú. Òåç òÿñèðëÿíÿí, òåç ìöòÿÿññèð îëàí; 

öðÿéè éóõà, éóìøàã. Êþâðÿê àäàì. – Áèðúÿ 

êþâðÿê õàòèðÿëÿð ãàëàíìûø; Îíó äà êè, ùà 

÷åâèðèì, ùà ñàíûì... Ì.Àðàç. Êþâðÿê îëìàã 

– ùÿð øåéäÿí òåç òÿñèðëÿíìÿê. Ýöëíèñÿ 

ñîí çàìàíëàðäà ÷îõ êþâðÿê îëìóøäó. 

Ì.Ùöñåéí. Éàìàí êþâðÿê îëóð, éàìàíúà 

ùÿññàñ; Éåòèì öðÿêëÿðèí åøãè, ôèòðÿòè. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÊÞÂÐßËÌßÊ 

ÊÞÂÐßÊËßÍÌß “Êþâðÿêëÿíìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÞÂÐßÊËßÍÌßÊ ô. 1. Êþâðÿê ùàëûíà 

ýÿëìÿê, òåç îâóëìàã, òåç äàüûëìàã, òåç ñûíìàã. 

Ëàâàø êþâðÿêëÿíìèøäèð. Ãàð êþâðÿêëÿíèá. 

2. ìÿú. Áÿçÿí “öðÿéè”, “ãÿëáè”, “êþíëö” 

ñþçëÿðè èëÿ – ìöòÿÿññèð îëìàã, ðèããÿòÿ ýÿëìÿê, 

òåç òÿñèðëÿíìÿê, äîëóõñóíìàã, àüëàìñûíìàã. 

[ßáöëùÿñÿí áÿé:] [Ãûçëàð] ìÿíè ýþðäöêäÿ 

éåíÿ äÿ êþâðÿêëÿíèá àüëàäûëàð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Ðöõñàðÿíèí öðÿéè ùÿðäÿíáèð óøàã öðÿéè êèìè 

êþâðÿêëÿíèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÞÂÐßÊËßØÌß “Êþâðÿêëÿøìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÞÂÐßÊËßØÌßÊ 1. Á à õ êþâðÿêëÿíìÿê 

1-úè ìÿíàäà. Öðÿê êþâðÿêëÿøèð ñÿí îõóéàíäà; 

Ñÿí äÿ äèíëÿñÿéäèí ìÿí îõóéàíäà! 


2. Á à õ êþâðÿêëÿíìÿê 2-úè ìÿíàäà. Ñÿí 

áó ãÿäÿð äÿ êþâðÿêëÿøìÿ, ßëÿìäàð, – äåéÿ, 

Ìöãèì áÿé äÿñìàëûíû ÷ûõàðûá .. Ëåéëÿéèí ýþçëÿðèíè 

ñèëäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÞÂÐßÊËÈÊ èñ. 1. Îâóëìà, òåç äàüûëìà, 

òåç ñûíìà õàññÿñè. ×þðÿéèí êþâðÿêëèéè. Áóçóí 

êþâðÿêëèéè. 

2. ìÿú. Òåç òÿñèðëÿíÿí, òåç ìöòÿÿññèð îëàí, 

ðèããÿòëÿíÿí àäàìûí ùàë âÿ õàñèééÿòè; òåç òÿñèðëÿíìÿ, 

ðèããÿòëÿíìÿ, äîëóõñóíìà. Ãÿðèáÿäèð, 

èíäè Óëäóçóí ñÿñèíäÿ åëÿ áèð êþâðÿêëèê 

âàðäûð êè, åëÿ áèë êè, áó ñÿñ áó äÿãèãÿ ñûíàúàã, 

ãûðûëàúàã, äàüûëàúàãäûð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Èíäè íåúÿ îëäóñà Ìÿäÿäîâ ãÿëáèíäÿ ùèññ åòäèéè 

áèð êþâðÿêëèêëÿ (ç.) îíäàí òÿêðàð ñîðóøäó. 


ÊÞÂÐßËÌß “Êþâðÿëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÂÐßËÌßÊ ô. 1. Îâóëìàã, äàüûëìàã. 

Ëàâàø êþâðÿëèá. 

2. Á à õ êþâðÿêëÿíìÿê 2-úè ìÿíàäà. 

[Õàâÿð] ñåâèíúèíäÿí êþâðÿëìèø ùàëäà ãàïûíû 

à÷äû.. Ì.Èáðàùèìîâ. Ãîúà ñàíêè þç àúû èñòåùçàñûíäàí 

þçö êþâðÿëÿðÿê, éàøàðìûø ýþçëÿðèíè 

êÿíàðà ÷åâèðäè. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Àðâàäûí 

êþâðÿëäèéèíè ýþðÿí êèøè, Öìèäèí áàøûíà 

ýÿëÿí ÿùâàëàòû ãÿòè äàíäû.. Á.Áàéðàìîâ. 

◊ Öðÿéè (ãÿëáè) êþâðÿëìÿê – áàõ 

êþâðÿêëÿíìÿê 2-úè ìÿíàäà. [Ìàùìóä:] Ñÿí 

àüëàéàíäà ìÿíèì äÿ öðÿéèì êþâðÿëèð, àüëàìàüûì 

òóòóð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Áèçèìëÿ ýþðöøÿðêÿí 

öðÿéè êþâðÿëèá àüëàäû. À.Øàèã. Äîäàüû 

763

ÊÞÂÐßËÒÌß 

íÿüìÿëè áó áöëëóð áóëàã; Êþíëöìö à÷ìàéûð, 

êþâðÿëèð êþíöë. Ì.Ðàùèì. 

ÊÞÂÐßËÒÌß “Êþâðÿëòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÂÐßËÒÌßÊ èúá. 1. Êþâðÿê ùàëà ñàëìàã, 

êþâðÿê åòìÿê. 

2. ìÿú. Òåç òÿñèðëÿíäèðìÿê, ìöòÿÿññèð åòìÿê; 

ðèããÿòëÿíäèðìÿê, äîëóõñóíäóðìàã. 

Óøàüû êþâðÿëòìÿê. Àüûð õÿáÿð ãàäûíû êþâðÿëòäè. 

– Ýÿëèíèí ñþçëÿðè àíàñûíû äà êþâðÿëòäè. 

×ÿìÿíçÿìèíëè. [Èíúè:] Ñÿí ìÿíè êþâðÿëòäèí, 

Ýöëÿð. Ñ.Ðÿùìàí. Ãûçû òÿçÿäÿí êþâðÿëòìÿìÿê 

ö÷öí Àãèë îíäàí àüëàìàñûíûí ñÿáÿáèíè 

äÿ ñîðóøìàäû.. Ã.Èëêèí. 

◊ Öðÿéèíè (ãÿëáèíè) êþâðÿëòìÿê – áàõ 

öðÿê. Ìÿñìÿ îüëóíóí öðÿéèíè êþâðÿëòìÿê èñòÿìÿäè, 

äàùà äà òÿñÿëëè âåðäè. Ìèð Úÿëàë. Ùöììÿòéàðûí 

áó úöð ùÿðÿêÿò åòìÿñè Õàíïÿðèíèí 

ãÿëáèíè êþâðÿëòäè. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÞÂÑßÐ èñ. [ÿð.] 1. Äèíè ÿôñàíÿéÿ ýþðÿ, 

ýóéà úÿííÿòäÿ îëàí áèð áóëàüûí àäû. // Øàèðàíÿ 

òÿøáåùëÿðäÿ. Ëÿáëÿðèí ëÿççÿòè âàð; Êþâñÿðèðèçâàíäàí 

áåòÿð. Àøûã ßëÿñýÿð. Êþâñÿð 

ñóéó – áàõ àáè-êþâñÿð (“àá”äà). Ãÿäèð.. 

øÿðàáû êþâñÿð ñóéóíà áÿíçÿäèð. Ìèð Úÿëàë. 

2. ìÿú. Øèðèí, äàäëû, ëÿççÿòëè è÷êè ìÿíàñûíäà. 

Ýþçÿëëÿð ÷åøìÿíäÿí ýþòöðìöð àáû; Äàä 

âåðÿ äÿùàíäà êþâñÿð øÿðàáû. Àøûã ßëÿñýÿð. 

ÊÞÂØßÍ èñ. 1. Òàõûë ÿêèëìèø éåð; çÿìè. 

Ùå÷ êå÷èëÿð þç-þçöíÿ êþâøÿíäÿí ÷ûõûá úàíàâàðà 

éåì îëàðìû Ñ.Ðÿùèìîâ. [Àòàø:] Àòàì 

êþâøÿíäÿ òàõûë áè÷ÿíäÿ àíàì õûðìàíäà âÿë 

ñöðöðäö, ñîâðóã àòûðäû.. ß.Âÿëèéåâ. // Òàõûëû 

áè÷èëìèø òàðëà. Äàüëàðäà, äàøëàðäà, êþâøÿíëÿðäÿ 

Àëû êèøèíèí àéàüû äÿéìÿìèø áèð ãàðûø 

äà éåð ãàëìàìûøäû. “Êîðîüëó”. Êÿùÿð êþâøÿíèí 

îðòàñûíäà, éîëäàí õåéëè àðàëû ó÷óã áèð 

õàðàáàëûüûí ñÿìòèíÿ ÷àòûðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

..Òàõûëû áè÷èëèá éûüûëìûø êþâøÿíëÿð òåç-òåç áèðáèðëÿðèíè 

ÿâÿç åäèðäè. È.ßôÿíäèéåâ. 

2. Êöëÿø. Êþâøÿí äàì. – Éåääè-ñÿêêèç àääûì 

êÿíàðäà, öñòö êþâøÿíëÿ þðòöëìöø åìàëàòõàíàíûí 

éîüóí äèðÿéèíÿ ñþéêÿíèá Õÿëèëèí òàíûìàäûüû 

áèð êÿíäëè èëÿ ñþùáÿò åäÿí êàòèáèíè 

ñÿñëÿäè. Ì.Ùöñåéí. 

ÊÞÂØßÍËßÌß “Êþâøÿíëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÂØßÍËßÌßÊ ô. Öñòöíö êþâøÿíëÿ, êöëÿøëÿ 

þðòìÿê. Äàìû êþâøÿíëÿìÿê. 

ÊÞÂØßÍËßÍÌß “Êþâøÿíëÿíìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

764 

ÊÞÇ 

ÊÞÂØßÍËßÍÌßÊ ìÿúù. Öñòö êþâøÿíëÿ, 

êöëÿøëÿ þðòöëìÿê. 

ÊÞÂØßÍËÈ ñèô. Êþâøÿíè îëàí, öñòö êþâøÿíëè 

þðòöëìöø. Êþâøÿíëè äàì. 

ÊÞÂØßÍËÈÊ èñ. Òàõûëû áè÷èëìèø òàðëà. Êöðöí 

î òàéûíäàí ÿñÿí ãÿôèë êöëÿê ñàùèëäÿêè áè- 

÷ÿíÿéèí öñòöíäÿí àäëàéûá êÿíäèí àðàñûíû 

äîëàøäûãäàí ñîíðà êþâøÿíëèéè õûøûëäàòäû, õûð 

éîëó òÿðÿôÿ ýÿëäè âÿ ýþçëÿíèëìÿäÿí éàíà áóðóëóá 

òÿïÿäÿêè ãÿáðèñòàíëûüà äîüðó äþíäö. 


ÊÞÇ èñ. Îä éàíäûãäàí ñîíðà ãàëàí àëîâñóç, 

ãûçìàð êþìöð. Àüàú éàíàð, êþç îëàð; Ñó ñÿïìÿ, 

êþç-êþç îëàð. (Áàéàòû). Ôèðÿíýèç ýþáÿëÿêëÿðèí 

÷þêÿéèíÿ äóç ñÿïèá, áèð-áèð êþçöí 

öñòöíÿ äöçöðäö. Á.Áàéðàìîâ. // ìÿú. Ãûçüûí, 

îäëó, ùÿðàðÿòëè ìÿíàñûíäà. ßáÿäè áèð ùåéêÿë 

ãóðóð ñÿíÿòêàð þç öðÿéèíäÿ; Áó ùþðìÿòäÿí 

àëîâ òóòàð, àëûøàð êþç öðÿéèíäÿ. Á.Âàùàáçàäÿ. 

Êþç äöøìÿê – áàõ êþçÿ äþíìÿê. Òîíãàëûí 

àëîâó ñþíöá êþç äöøäöêúÿ îíóí áàøûíäàêû 

ôÿäàèëÿðèí ùàëãàñû äàðàëûð âÿ ñûõëàøûðäû.. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Îúàã ÷àòûëäàäûãúà ãûüûëúûìëàð 

ÿòðàôà ñû÷ðàøûð, éàâàø-éàâàø êþç äöøöðäö. 

È.Øûõëû. Êþç ñàëìàã – éàíäûðìàã, ãûçäûðìàã 

ö÷öí éàíàð êþìöð âÿ éà áàøãà áèð øåé ñàëìàã, 

òþêìÿê. Àãèë ãàëõûá áàëàúà ñàìîâàðà ñó 

òþêäö, ýÿòèðèá êþç ñàëäû, îíó áàëêîíà ãîéóá 

ãàéûòäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ýþé÷ÿê ñàìîâàðû áàëêîíà 

ãîéóá êþç ñàëäû. ß.Âÿëèéåâ. Êþçÿ äþíäÿðìÿê 

– 1) ãûçàðòìàã, êþçÿðòìÿê. Îäëàðû 

éàíäûðûá êþçÿ äþíäÿðìÿê; 2) áÿðê ãûçäûðìàã, 

ãûçìàð ùàëà ñàëìàã. Àâãóñò ýöíÿøèíèí ãûçäûðûá 

êþçÿ äþíäÿðäèéè ùàâà .. äàùà äà àüûðëàøûðäû. 

ß.ßáöëùÿñÿí. Êþçÿ äþíìÿê – 1) ãûçàðìàã, 

êþçÿðìÿê. Îúàãäà êþìöð êþçÿ äþíäö; 

2) éàíûá ïó÷ îëìàã, èñòèíèí øèääÿòèíäÿí 

òÿëÿô îëìàã, õàðàá îëìàã. Ìÿùñóë êþçÿ äþíöá. 

Îòëàð êþçÿ äþíìöøäö. // Èñòèäÿí, ãóðàãëûãäàí 

éàíìàã. Òèôëèñ âÿ Êàðñ ìàùàëëàðû ãóðàãëûãäàí 

éàíûá êþçÿ äþíöáëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Êþç êèìè (òÿêè) ìÿú. – ãûïãûðìûçû, 

àëîâ êèìè. Ñèôÿòè êþç êèìè ãûçàðûá. – [Êîðîüëó:] 

Ñèíÿì îäëàíäû êþç êèìè; Ìèñêèí îëàðìû áèç 

êèìè “Êîðîüëó”. Ãàøëàð âÿñìÿëÿíèð, ýþç 

ñöðìÿëÿíèð; Êþçòÿê éàíàãëàðû õîø øþëÿëÿíèð. 

Ì.Ï.Âàãèô. // Îä êèìè. Àéðûëûã äåäèéèí äóçëó 

áèð ñóäóð; È÷äèêúÿ êþç êèìè éàíäûðàúàãäûð. 

Ð.Ðçà. // ìÿú. ìÿíàäà. Ïóë ùàããûíäà. [Ãÿäèð:]

ÊÞÇßË 

Àé áàøà ÷àòìàéûá êè, Ãóìðóíóí ÿçèç úåùèçè, 

àëàýþç êèëèìè ÷ÿð÷èéÿ ñàòûëûá ïóëëàðû êþç êèìè 

íàüä éöçáàøûíûí îâúóíà òþêöëìÿäèìè Ìèð 

Úÿëàë. 

êþç-êþç: êþç-êþç îëìàã – êþç êèìè îëìàã, 

êþç êèìè èøûëäàìàã. Äÿðäèí ÷îõäóð, äþç, 

àíàì; Öðÿéè êþç-êþç àíàì; Ãîùóì-ãàðäàø 

äàéàíñûí; Ãîé àüëàñûí þç àíàì. (Áàéàòû). 

Áàüðû êþç-êþç îëäó “Éàíûã Êÿðÿì”èí; Òåëëÿð 

èíèëäÿäè, éàíäû, íÿ éàíäû. Á.Âàùàáçàäÿ. 

ÊÞÇßË èñ. Õûðìàí ñîâðóëàíäà òàõûëëà ñàìàí 

àðàñûíäà ãàëàí ÷þð-÷þï, èðè ñàìàí, ñöíáöë 

âÿ ñ. 

ÊÞÇßÐÄÈËÌß “Êþçÿðäèëìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÇßÐÄÈËÌßÊ ìÿúù. Éàíäûðûëûá ãûçàðäûëìàã. 

ÊÞÇßÐÈØÌß “Êþçÿðèøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÇßÐÈØÌßÊ ô. Êþçÿðìÿê, êþç êèìè 

èøûã âåðìÿê, èøûëäàìàã (áèð íå÷ÿ ëàìïà âÿ á. 

êþçÿðÿí øåé ùàããûíäà). Åëåêòðèê ëàìïàëàðû 

êþçÿðèøèðäè. 

ÊÞÇßÐÌß “Êþçÿðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÇßÐÌßÊ ô. 1. Éàíûá ãûçàðìàã, àëîâñóç 

éàíìàã, ãûïãûðìûçû îëìàã. Ñàìîâàðûí 

ãàéíàìàñû çÿèôëÿéèá, ÿââÿëêè ýóðóëòó ñàêèò 

îëìóø, îúàüûí àëîâó ñþíìöøäö, àíúàã îäëàð 

êþçÿðèðäè.. Ù.Íÿçÿðëè. Ãîúà ôèêèðëè áèð ùàëäà 

îúàãäà êþçÿðÿí îäà áàõàðàã äåéèðäè.. 


2. Çÿèô èøûã âåðìÿê; èøàðìàã, èøûëäàìàã, 

ïàðûëäàìàã. Óçàãäàí ëàìïà êþçÿðèðäè. – Òèí 

áàøûíäà áèð ôÿíÿð êþçÿðèð. Ð.Ðçà. // Àç-àç 

éàíìàã, ñþíìÿê öçðÿ îëìàã. Ýåúÿ êå÷èð, 

êþçÿðÿí ëàìïà ýåò-ýåäÿ þç èøûüûíû àçàëäûðäû. 


3. ìÿú. Ãûçûøìàã, úàíëàíìàã. 

ÊÞÇßÐÒÈ èñ. Ñþíìÿêäÿ îëàí êþçöí, 

ëàìïàíûí âÿ ñ.-íèí èøûüû, ïàðûëòûñû; èøàðòû. Ôÿíÿðèí 

êþçÿðòèñè. Îúàãäà êþçÿðòè ýþðöíöðäö. 

– Éîë óçóíó ïàïèðîñ êþçÿðòèëÿðè ýþðöíöðäö. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Ñàùèëáîéó ñÿïÿëÿíìèø êÿíä åâëÿðèíèí 

ñîëüóí èøûãëàðû, ùÿéÿòëÿðäÿ ãàëàíàí 

îúàãëàðûí êþçÿðòèëÿðè äÿ éàâàø-éàâàø ñþíäö. 


ÊÞÇßÐÒÌß “Êþçÿðòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÇßÐÒÌßÊ ô. Êþìöðö, îäó êþç ùàëûíà 

ñàëìàã: ãûçàðòìàã. Òÿíäèðèí îäóíó êþçÿðòìÿê. 

– [Ñàðû] áèð àí è÷èíäÿ éåëïèêëÿéèá êþìöðö 

êþçÿðòäè âÿ ñàìîâàðà îä ñàëäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÞÉÍßÊ 

ÊÞÇËßÌß “Êþçëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÇËßÌßÊ ô. Êþç åòìÿê, êþç ùàëûíà 

ñàëìàã. Êþìöðö êþçëÿìÿê. // ìÿú. Éàíäûðìàã, 

éàõìàã. 

ÊÞÇËßÍÌß “Êþçëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÞÇËßÍÌßÊ ãàéûä. Êþç ùàëûíà ÷åâðèëìÿê, 

êþçÿ äþíìÿê. 

ÊÞÉ èñ. [òöðê.] Êÿíä. Êöðöí ñàùèëèíäÿ âàð 

ÿñêè áèð êþé; Öñòöíäÿ ùÿð çàìàí ÷ûëïàã îëóð 

ýþé. Ñ.Âóðüóí. 

ÊÞÉËÖ èñ. [òöðê.] Êÿíäëè. Õîúà òàúèð, 

êþéëö âÿ ñàèð; Àëûø-âåðèøëÿ ìÿøüóëäóðëàð. 

Ù.Úàâèä. Àìàíñûç ìöùàðèáÿ ùå÷ áèð êÿñèí 

òîðïàã âÿ éóðäóíäà ýþçö îëìàéàí áó çàâàëëû 

êþéëöëÿðèí éàøàéûøûíû ïîçìóø, éóðäëàðûíû 

äàüûòìûø, þçëÿðèíè äÿ äèëÿí÷è ùàëûíà ñàëìûøäû. 


ÊÞÉÍßÊ èñ. 1. Áÿäÿíèí éóõàðû ùèññÿñèíÿ 

ýåéèëÿí éöíýöë ýåéèì. Èïÿê êþéíÿê. Ìèëÿìèë 

êþéíÿê. Êþéíÿê òèêäèðìÿê. Êþéíÿéèíè öòöëÿìÿê. 

– [Ãûç:] Êå÷ÿí èë áóðàäà ñòóäåíò îëóðäó, 

ùÿìèøÿ åâäÿ áèð êþéíÿêäÿ îòóðàðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

Íàçëû ÿéíèíäÿêè òöíä øàáàëûä ðÿíýëè 

.. êþéíÿéèíè ÷ûõàðòäû.. Ñ.Ðÿùìàí. // ìÿú. Ëèáàñ, 

ïàëòàð ìÿíàñûíäà (àäÿòÿí ðÿíý àäëàðû èëÿ). 

Éàøûë êþéíÿéèíè ýåéèíèð ìåøÿ; Éàõàìà ãóø 

êèìè ãîíóð áÿíþâøÿ. Ñ.Âóðüóí. Êþéíÿéè àë èïÿê 

ëàëÿ; Çÿðèô, ãÿøÿíý, ýþé÷ÿê ëàëÿ. Ì.Ðàùèì. 

2. Ìóñèãè àëÿòëÿðèíè âÿ ñ.-íè ãîéìàã ö÷öí 

ïàð÷àäàí âÿ ñ.-äÿí òèêèëìèø òîðáà; ÷åõîë. 

..Áÿëëè ßùìÿä ñàçû èïÿê êþéíÿêäÿí ÷ûõàðòäû. 

“Êîðîüëó”. ×ûõàðòñûí êþéíÿêäÿí ßëÿñýÿð ñàçû; 

Ýåíÿ úóøà ýÿëñèí åøãè, àâàçû.. Àøûã ßëÿñýÿð. 

[Ïÿðøàí:] Èêè äÿãèãÿ êå÷ìÿìèø õöñóñè êþéíÿê 

è÷èíäÿ ñàõëàíàí ñàçû ýÿòèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

3. òåõ. Þðòöê, ñèïÿð. ..Ãîðóéóúó êþéíÿê 

ùÿíúàìà âàñèòÿñèëÿ áèðëÿøäèðèëìèø îéíàãëû èêè 

éàðûìùèññÿäÿí èáàðÿòäèð. Ì.Ñöëåéìàíîâ. 

4. Áàðàìàíûí è÷ ãàòû. // Áóüäàíûí öñòöíäÿ 

îëàí íàçèê ãàáûã. 

5. ìÿù. Àðàáàíûí äÿìèð îõóíóí éåðëÿøäèéè 

àüàú ùèññÿ. 

◊ Êþéíÿê-êþéíÿê (áèð êþéíÿê) ÿò òþêìÿê 

– áÿðê óòàíìàã, õÿúàëÿò ÷ÿêìÿê, ïÿðò 

îëìàã, õÿúèë îëìàã, õÿúàëÿòèíäÿí éåðÿ ýèðìÿê. 

Ãÿäèð áóðàõûëäûñà äà, ìÿñúèä ùÿéÿòèíäÿ 

áèð êþéíÿê ÿò òþêäö. Ìèð Úÿëàë. [Íÿúÿôàëû:] 

Áó ýöí ãîëó-ãû÷û ñûíàíëàðû éûüûá øÿùÿðÿ àïàðäûãëàðûíû 

åøèäÿíäÿ êþéíÿê-êþéíÿê ÿò òþêìö- 

765

ÊÞÉÍßÊÚßÊ 

øÿì. Á.Áàéðàìîâ. Êþéíÿéèíèí éàõàñûíäàí 

êå÷èðìÿê åòíîãð. – þâëàäëûüà ýþòöðìÿê ÿëàìÿòè 

îëàðàã êþðïÿ óøàüû êþéíÿéèíèí éàõàñûíäàí 

êå÷èðìÿêäÿí èáàðÿò êþùíÿäÿíãàëìà àäÿò. 

Õàëà, ãûçû êþéíÿéèíèí éàõàñûíäàí êå÷èðèá, 

þçöíÿ þâëàä åòìèøäè. Á.Áàéðàìîâ. 

ÊÞÉÍßÊÚßÊ çÿðô Êþéíÿêñèç, ÿéíèíäÿ 

êþéíÿê îëìàäûüû ùàëäà, áÿäÿíè à÷ûã. Áó ùàëäà 

ãàëìàãàëäàí Ùàòÿìõàí àüà âÿ Øàùáàç 

áÿé éàòäûãëàðû äàìäàí éóõóäàí .. êþéíÿêúÿê 

Ìöñéþ Æîðäàíûí ñÿñèíÿ éöéöðöðëÿð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Áàøûìûç ãûðõûëû, éà áèð÷ÿê 

èäè; Áèðè äîíñóç, áèðè êþéíÿêúÿê èäè. ß.Âàùèä. 

Ñÿìÿä äþøÿìÿäÿ, éàëõû äþøÿêàüû öçÿðèíäÿ 

êþéíÿêúÿê óçàíìûøäû. È.Ùöñåéíîâ. 

ÊÞÉÍßÊÚÈÊ èñ. Êè÷èê êþéíÿê, áàëàúà 

êþéíÿê. Óøàã êþéíÿêúèéè. 

ÊÞÉÍßÊËÈ ñèô. Êþéíÿê ýåéìèø ÿéíèíäÿ 

êþéíÿê îëàí. Êþéíÿêëè àäàì. Èïÿê êþéíÿêëè 

óøàã. – Äþéöëÿí ñàðû êþéíÿêëè ýÿíú áèð ãàäûí 

èäè. Ñ.Ùöñåéí. 

ÊÞÉÍßÊËÈÊ ñèô. 1. Êþéíÿê òèêèëìÿéÿ éàðàð. 

Êþéíÿêëèê ïàð÷à. 

2. èñ. ìÿíàñûíäà. Êþéíÿê òèêìÿê ö÷öí éàðàéàí 

ïàð÷à. [Ïÿðçàä:] [Îüëóì] áèð ýöí îëìàç 

êè, ÿëèáîø ýÿëñèí. Áèð ýöí òóìàíëûã àëûð, 

áèð ýöí êþéíÿêëèê àëûð.. Í.Íÿðèìàíîâ. [×èìíàç] 

[Âåéñÿ] êþéíÿêëèê àëûá ýþíäÿðìèøäèí 

êè ß.ßáöëùÿñÿí. 

3. Ñàéëàðëà áèðëèêäÿ èøëÿäèëÿðÿê áèð, èêè âÿ ñ. 

êþéíÿéÿ ÷àòàúàã ïàð÷àíûí ìèãäàðûíû áèëäèðèð. 

Èêè êþéíÿêëèê ïàð÷à. Áèð êþéíÿêëèê àü. 

ÊÞÉÍßÊ-ØÀËÂÀÐ èñ. Êþéíÿê âÿ øàëâàðäàí 

èáàðÿò öñò ýåéèìè êîìïëåêòè. Êþéíÿêøàëâàð 

òèêäèðìÿê. – Ñèðàò õàêè êþéíÿê øàëâàðäà 

òÿðäÿí èñëàíûðäû. ß.ßáöëùÿñÿí. [Íÿðèìàíûí] 

àéàãëàðûíäà óçóíáîüàç ÷ÿêìÿ, ÿéíèíäÿ ñöðìÿéè 

éóí ïàð÷àäàí êþéíÿê-øàëâàð âàð èäè. 


ÊÞÉÍßÊ-ÒÓÌÀÍ èñ. Êþéíÿê âÿ òóìàíäàí 

èáàðÿò àëò ýåéèì êîìïëåêòè; äÿéèøÿê. Àü 

êþéíÿê-òóìàí. Êþéíÿê-òóìàí àëìàã. – .. Ìÿí 

ñÿíÿ êþéíÿê-òóìàí éóìàüà ýÿëìèøÿì. Ìèð 

Úÿëàë. 

ÊÐÀÕÌÀË [àëì.] áàõ íèøàñòà. 

ÊÐÀÕÌÀËËÀÌÀ “Êðàõìàëëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÐÀÕÌÀËËÀÌÀÃ ô. Øàõ îëìàã ö÷öí 

ïàëòàðû êðàõìàëëû (íèøàñòàëû) ñóéà ñàëìàã. Ïàëòàðû 

êðàõìàëëàìàã. 

766 

ÊÐÀÍ 

ÊÐÀÕÌÀËËÀÍÌÀ “Êðàõìàëëàíìàã”- 


ÊÐÀÕÌÀËËÀÍÌÀÃ ìÿúù. Øàõ îëìàã 

ö÷öí êðàõìàëëû (íèøàñòàëû) ñóéà ñàëûíìàã. Ïàëòàð 

êðàõìàëëàíûá. 

ÊÐÀÕÌÀËËÛ ñèô. 1. Êðàõìàë âóðóëìóø, 

êðàõìàëû îëàí ñóéà ñàëûíìûø. Êðàõìàëëû êþéíÿê. 

Êðàõìàëëû äþøÿêàüû. – Äèðåêòîð êðàõìàëëû 

ïàðóñèí ïåíúÿéèíè ÷ûõàðûá, òîð êþéíÿêäÿ 

îòóðäó. Á.Áàéðàìîâ. 

2. Òÿðêèáèíäÿ êðàõìàë (íèøàñòà) îëàí, êðàõìàëäàí 

ùàçûðëàíìûø. Êðàõìàëëû éàïûøãàí. 

Êðàõìàëëû ñó. 

ÊÐÀË [ðóñ.] 1. Áÿçè ôåîäàë âÿ áóðæóà äþâëÿòëÿðèíäÿ: 

ùþêìäàðëàðûí òèòóëó; ïàäøàù, ùàáåëÿ 

ùÿìèí òèòóëó äàøûéàí øÿõñ. Èñâå÷ êðàëû. 

Èíýèëòÿðÿ êðàëû. – Îðäà ùÿð øåé àñûëû; Ãàí 

è÷ÿí áèð êðàëäàí. ß.Úàâàä. [Àüàçÿêè:] Ñÿëèìúàí! 

..Î ùàíñû þëêÿäè êè, îðäà úÿìè-úöìëÿòàíè 

îòóç ñîëäàò âàð, îíëàð äà êðàëûí êåøèéèíè 

÷ÿêèðëÿð È.Ìÿëèêçàäÿ. 

2. Öçÿðèíäÿ áàøûòàúëû êèøè øÿêëè îëàí, òÿê 

õàëäàí ñîíðà ÿí áþéöê êàðò êàüûçû; øàù. 

ÊÐÀËÈ×À [ðóñ.] 1. Ãàäûí ùþêìäàð (ïàäøàù). 

1956-úû èëäÿ Èíýèëòÿðÿ êðàëè÷àñûíà Ãàðàáàü 

àòû – “Çàìàí” ùÿäèééÿ ýþíäÿðèëìèøäè. 

Á.Âàùàáçàäÿ. Ýþçÿëëèê êðàëè÷àñû – þç 

ýþçÿëëèéè èëÿ áàøãàëàðû àðàñûíäà áèðèíúè éåð 

òóòàí ýþçÿë ãàäûí; ýþçÿëëÿð ýþçÿëè. 

2. Êðàë àðâàäû. 

3. Øàùìàòäà: âÿçèð (ôåðç). 

ÊÐÀËËÛÃ èñ. 1. Áàøûíäà êðàë äóðàí äþâëÿò. 

[Ìèñòåð Òîìàñ:] Èðàíûí øèìàë ñÿðùÿäëÿðèíäÿêè 

äþâëÿò ãóðóëóøó êðàëëûüûí íÿçÿðèíäÿ 

Èðàíû.. ÿáÿäè ÿíäèøÿäÿ ñàõëàéàí áèð ñÿáÿáäèð. 


2. Êðàë ñèôÿòè èëÿ áåëÿ áèð äþâëÿòè èäàðÿåòìÿ. 

ÊÐÀÍ 1 [àëì.] ×ÿí, áîðó âÿ ñ.-äÿ ìàéå 

âÿ éà ãàçëàðû à÷ûá áóðàõìàã âÿ ãàïàìàã 

ö÷öí áîðó øÿêëèíäÿ ëöëÿéè îëàí úèùàç; ãóðíà. 

Êðàíû à÷ìàã (áàüëàìàã). Êðàíû áóðìàã. 

– Ýóðóëòó äÿùøÿòè, éàíüûí ëÿðçÿñè; Ñàëìûøäû 

ùåéðÿòÿ áó ýöí ùÿð êÿñè; Êðàíû áàüëàìàã 

ýÿðÿêäè ÿââÿë; Áóíóí÷óí ëàçûìäû áàúàðûãëû 

ÿë. Ì.Ìöøôèã. ..[Ãîøãàð] êðàíûí àëòûíäà ýþëëÿíäèêúÿ 

îðòàñûíäàí õûðäàúà äåøèê à÷ûëûá áóðóëüàí 

êèìè áóðóëàí ñóéà áàõäû âÿ òÿçÿäÿí 

ùÿâÿñÿ äöøöá ãóðøàãäàí éóõàðû ñîéóíäó. 

È.Ùöñåéíîâ.

ÊÐÀÍ 

ÊÐÀÍ 2 [ùîëë.] Éöê ãàëäûðìàã âÿ éà åíäèðìÿê, 

ùàáåëÿ îíó öôöãè âÿçèééÿòäÿ éàõûí 

ìÿñàôÿéÿ àïàðìàã ö÷öí ãàëäûðûúû ìàøûí. 

Êþðïöëö êðàí. Öçöúö êðàí. Êðàíû ãóðàøäûðìàã. 

– [Éóñèô:] Úàìàë, àõû ñÿí áó òÿúùèçàò 

øþáÿñèíäÿí ñîðóø êè, íèéÿ áèð àéäûð î êðàíû 

ñòàíñèéàäàí ýÿòèðèá ÷ûõàðìûð Ñ.Ðÿùìàí. 

..Éûõûëàí åâëÿðÿ; Ãàëäûðûúû êðàí; Îëìàüû 

áàúàð! Ì.Àðàç. 

ÊÐÀÍÚÛÃ èñ. Êè÷èê êðàí, áàëàúà êðàí, 

ãóðíàúûã (á à õ êðàí 1 ). Ëàáîðàòîðèéà êðàíúûüû. 

Êðàíúûüû à÷ìàã. 

ÊÐÀÍ×Û èñ. Êðàíäà èøëÿéÿí, êðàíû èäàðÿ 

åäÿí èø÷è (á à õ êðàí 2 ). Êðàí÷û ãûç. 

ÊÐÀÍ×ÛËÛÃ èñ. Êðàí÷û ïåøÿñè, èøè, ñÿíÿòè. 

Êðàí÷ûëûã åòìÿê. 

ÊÐÀÍËÛ ñèô. Êðàíû îëàí, ãàëäûðûúû ìåõàíèçìè 

îëàí (á à õ êðàí 2 ). Êðàíëû ìàøûí. Êðàíëû 

àðàáàúûã. 

ÊÐÀÍÒ äàí. “Êðàí”ûí úàíëû äèëäÿ èøëÿíÿí 

éàíëûø ôîðìàñû. Íÿíÿãûç âåäðÿíè ýþòöðöá 

ñó êðàíòûíà òÿðÿô ýÿëìÿéÿ áàøëàäû. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Êöðÿéÿ, îä ïöñêöðÿí êðàíòà 

éàõûíëàøìàã ÷ÿòèí èäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÐÁÒÅÐ [éóí. êðàòåð – êàñà] Âóëêàí 

çèðâÿñèíäÿ: ïöñêöðòö çàìàíû ëàâàíûí ÷ûõäûüû 

êàñà âÿ éà ãûô øÿêëèíäÿ ÷þêÿêëèê. Ñþíìöø 

âóëêàí êðàòåðè. – Òåëåñêîïëà Àéà áàõàíäà 

îðàäà âóëêàí êðàòåðëÿðè ýþðöíöð. Ì.Ãàøãàé. 

ÊÐÅÄÈ´Ò [ëàò. úðåäèòóì] ìàë. 1. Áîðú îëàðàã 

ìàë âÿ éà ïóë âåðìÿ. Óçóíìöääÿòëè êðåäèò. 

Ãûñàìöääÿòëè êðåäèò. 

2. Ìöÿééÿí ìÿãñÿä ö÷öí õÿðúëÿíìÿñèíÿ 

èúàçÿ âåðèëìèø ìÿáëÿü. Õöñóñè êðåäèòäÿí 

ìààø âåðìÿê. Áöäúÿ êðåäèòè. – [Êàòèá:] 

Èðàíäàí áèçèì ôàáðèêëÿð ö÷öí àëòû ìèí òîí 

ïàìáûã ýåòìÿëèäèð. Áó áàðÿäÿ òÿáäèð åäèá 

ãèéìÿòèíè âÿ êðåäèò øÿðòëÿðèíè áèçÿ õÿáÿð 

âåðìÿíèç õàùèø îëóíóð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

◊ Êðåäèò áèëåòè êþùí. – êàüûç ïóë, ÿñýèíàñ. 

Äþâëÿò êðåäèòè èãò. – äþâëÿò èñòèãðàç ñèñòåìè. 

ÊÐÉÄÈÒ [ëàò.] Ìöùàñèáàò äÿôòÿðèíäÿ: áèð 

èäàðÿ âÿ éà ìöÿññèñÿíèí áöòöí ÷ûõàðëàðûíûí 

ãåéä åäèëäèéè ùåñàá ñÿùèôÿñè (àäÿòÿí ñàü 

ñÿùèôÿ) (äåáåò ìöãàáèëè). 

ÊÐÅÄÈÒÓÐ [ëàò.] Êðåäèò âåðÿí øÿõñ âÿ 

éà èäàðÿ. 

ÊÐÉÄÎ èñ. [ëàò.] Ìÿñëÿê, ÿãèäÿ. 

ÊÐÅÑËÎ 

ÊÐÅÊÈ´ÍÃ [èíý. úðàúêèíý] òåõ. 1. Íåôòäÿí, 

ìàçóòäàí äàùà éöíýöë ìÿùñóëëàð (áåíçèí, 

ãàçîëèí âÿ ñ.) àëìàã ö÷öí õöñóñè ãóðüó. 

// Áåíçèí âÿ ñ. ìÿùñóëëàð ÿëäÿ åòìÿê ö÷öí 

íåôòèí õöñóñè ãóðüóëàðäà èøëÿíìÿñè. 

2. Áó úöð åìàë íÿòèúÿñèíäÿ àëûíàí êðåêèíã 

ãàçû. 

ÊÐÅÊÈÍÃËßÌß “Êðåêèíãëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÐÅÊÈÍÃËßÌßÊ ô. õöñ. Äàùà éöíýöë 

ìÿùñóëëàð (áåíçèí, ãàçîëèí âÿ ñ.) àëìàã ö÷öí 

àüûð íåôò ìÿùñóëëàðûíû (ìàçóò âÿ ñ.-íè) õöñóñè 

ãóðüóëàðäà èøëÿìÿê. 

ÊÐÅÌ [ôð.] 1. Øÿêÿðëÿ ÷àëûíìûø ãàéìàã, 

ñöä, éàü, éóìóðòà âÿ ñ.-äÿí èáàðÿò ãàòû 

ìàääÿ, ìÿò (øèðíè êèìè, éàõóä ïèðîæíà, òîðò 

âÿ ñ. ö÷öí èøëÿäèëèð). Øîêîëàäëû êðåì. 

2. Öçÿ, ÿëÿ ñöðòìÿê ö÷öí äÿðè éóìøàëäûúû 

êîñìåòèê éàü. Êðåìëÿð éàü ùàëûíäà îëóð, 

ìöðÿêêÿá òÿðêèáëèäèð. // Àéàããàáû éàüû. ×ÿêìÿ 

êðåìè. 

ÊÐÅÌÁÑÈÉÀ [ÿñëè ëàò.] Ìåéèòëÿðèí õöñóñè 

ñîáàëàðäà éàíäûðûëìàñû; äÿôí íþâëÿðèíäÿí áèðè. 

ÊÐÅÌË Ðóñ ôåîäàë øÿùÿðëÿðèíèí áöðúëö 

ãàëà äèâàðëàðû èëÿ ÿùàòÿëÿíìèø âÿ ìþùêÿìëÿíäèðèëìèø 


ÊÐÅÌËÈ ñèô. Êðåìè îëàí (á à õ êðåì 1-úè 

ìÿíàäà). Êðåìëè ïèðîæíà. Êðåìëè òîðò. 

ÊÐÅÏ [ôð.] 1. Ñÿòùè íàùàìàð èïÿê âÿ éà 

éóí ïàð÷à. Êðåïäÿí ïàëòàð òèêäèðìÿê. 

2. Éûüûø-éûüûø, áöçìÿëè ãàðà ðÿíýëè íàçèê 

ïàð÷à. 

ÊÐÅÏÄÅØÈÍ [ôð. úðåïå äå Úùèíå – ×èí 

êðåïè] Ñûõ, íàçèê èïÿê ïàð÷à. 3 ìåòð êðåïäåøèí 

àëìàã. // Áó ïàð÷àäàí òèêèëìèø. Êðåïäåøèí 

êîôòà. Êðåïäåøèí éàéëûã. – [Ñóüðà] ýöëëö-÷è- 

÷ÿêëè êðåïäåøèíäÿí ëàï éåíè äÿáëÿ òèêèëìèø 

óçóí áèð äîí, ëàê òóôëè ýåéìèø, ùÿòòà ñûðüà äà 

òàõìûøäû. Ì.Ùöñåéí. Ãàðàòåë ñàäÿ ÷èò äîí 

ýåéèá, áàøûíà àü êðåïäåøèí þðïÿê þðòìöøäö. 


ÊÐÅÑËÎ [ðóñ.] Äèðñÿêëÿíìÿê ö÷öí ãîëòóãëóüó 

îëàí ýåíèø (àäÿòÿí éóìøàã) ñòóë, 

êöðñö. Êðåñëîäà îòóðìàã. – Îòàüûí è÷èíäÿ 

ñòîë, êöðñö âÿ êðåñëîëàð âàðäûð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Ìÿùÿððÿì éîðüóí áèð ùàëäà êðåñëîéà ñÿðèëèá, 

áàøûíû îâúó è÷èíÿ àëäû. Ù.Íÿçÿðëè. Ñòóëëàð, 

êðåñëîëàð, ýöçýöëö äèâàí, õàëû; Âàç, øêàô, ÿëöçéóéàí 

– ùàìûñû äà áàùàëû. Ð.Ðçà. 

767

ÊÐÅØÅÍÄÎ 

ÊÐÅØÉÍÄÎ [èòàë.] ìóñ. Äàùà óúàäàí; ñÿñëÿðèí 

ãöââÿñèíè ýåòäèêúÿ àðòûðàðàã. 

ÊÐÉÉÑÅÐ [ùîëë.] Ãöââÿòëè ñèëàùëàðû îëàí 

÷îõ ñöðÿòëè ùÿðá ýÿìèñè. Àüûð êðåéñåð. Éöíýöë 

êðåéñåð. Êðåéñåð ñöðÿòè õöñ. – ìàêñèìàë 

ñöðÿòäÿí ôÿðãëè îëàðàã ýÿìè âÿ éà òÿééàðÿíèí 

íîðìàë ñöðÿòè. 

ÊÐÈÌÈÍÀËÈÑÒ [ëàò.] ùöã. Êðèìèíàëèñòèêà 


ÊÐÈÌÈÍÀËÈ´ÑÒÈÊÀ [ëàòûíúàäàí] Úèíàéÿòè 

òÿäãèã öñóëëàðûíû þéðÿíÿí ùöãóã åëìè. 

ÊÐÈÌÈÍÎËÓÝÈÉÀ [ëàò. úðèìåí – úèíàéÿò 

âÿ éóí. ëîýîñ – íÿçÿðèééÿ] ùöã. Èúòèìàè áèð 

ùàäèñÿ êèìè úèíàéÿò ùàããûíäà íÿçÿðèééÿ. 

ÊÐÈÌÈÍÎËÓÃ [ëàòûíúàäàí] ùöã. Êðèìèíîëîýèéà 


ÊÐÈÑÒÁË [éóí.] Òÿáèè îëàðàã ùèññÿúèêëÿðè 

(àòîìëàðû, éà èîíëàðû) ýåîìåòðèê øÿêèëäÿ áèðëÿøìèø 

áÿðê úèñèì; áöëëóð. Äóç êðèñòàëû. Àëìàç 

êðèñòàëû. // Áó øÿêèëäÿ îëàí, êðèñòàëäàí èáàðÿò 

îëàí. Êðèñòàë ìàääÿ. Êðèñòàë ÷îõáóúàãëû. 

ÊÐÈÑÒÀËËÀØÄÛÐÛËÌÀ “Êðèñòàëëàøäûðûëìàã”äàí 

ô.èñ. 

ÊÐÈÑÒÀËËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ ìÿúù. Êðèñòàë 

ùàëûíà (øÿêëèíÿ) ñàëûíìàã. // Áöëëóðëàøäûðûëìàã. 

ÊÐÈÑÒÀËËÀØÄÛÐÌÀ “Êðèñòàëëàøäûðìàã”- 

äàí ô.èñ. Êðèñòàëëàøäûðìà úèùàçû. 

ÊÐÈÑÒÀËËÀØÄÛÐÌÀÃ èúá. Êðèñòàë ùàëûíà 

(øÿêëèíÿ) ñàëìàã. // Áöëëóðëàøäûðìàã. 

ÊÐÈÑÒÀËËÀØÌÀ “Êðèñòàëëàøìàã”äàí ô.èñ. 

Êðèñòàëëàøìà çàìàíû èîíëàð íÿ ãÿäÿð ÷îõ 

åíåðæè èòèðñÿëÿð, áó ïðîñåñèí íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿëÿ 

ýÿëÿí êðèñòàë áèð î ãÿäÿð ìþùêÿì îëàð. 


ÊÐÈÑÒÀËËÀØÌÀÃ ô. õöñ. Êðèñòàëà ÷åâðèëìÿê, 

êðèñòàë øÿêëèíÿ äöøìÿê. Ëàâàíûí éåð 

öçÿðèíäÿ òåç ñîéóìàñû íÿòèúÿñèíäÿ òÿðêèáèíèí 

áèð ãèñìè êðèñòàëëàøûð, äèýÿð ãèñìè èñÿ õûðäà 

êðèñòàëëèê âÿ éàõóä øöøÿâàðè îëóð. Ì.Ãàøãàé. 

// Áöëëóðëàøìàã. 

ÊÐÈÑÒÀËËÈÊ ñèô. [éóí.] Êðèñòàë ôîðìàñûíäà 

îëàí, êðèñòàëäàí èáàðÿò îëàí, êðèñòàëà àèä 

îëàí. Êðèñòàëëèê ñöõóðëàð. // Áöëëóð. 

ÊÐÈÑÒÀËËÈÇÀÒÎÐ [éóí.] õöñ. Êèìéÿâè 

áèðëÿøìÿëÿðè êðèñòàëëàøäûðìàã ö÷öí ñèëèíäðèê, 

äàéàç øöøÿäÿí èáàðÿò úèùàç. 

ÊÐÈÑÒÀËËÓÃÐÀÔ [éóí.] Êðèñòàëëîãðàôèéà 

ìöòÿõÿññèñè, êðèñòàëëîãðàôèéà àëèìè. 

768 

ÊÓÁ 

ÊÐÈÑÒÀËËÎÃÐÁÔÈÉÀ [éóí. êðóñòàëëîñ âÿ 

ýðàïùî] Êðèñòàëëàð ùàããûíäà åëì. 

ÊÐÈÑÒÀËÓÍ èñ. õöñ. àä. Ïàðëàã ñèíòåòèê 

ïàð÷à. 

ÊÐÈÑÒÀËØßÊÈËËÈ ñèô. Êðèñòàëà îõøàéàí, 

êðèñòàë ôîðìàñûíäà îëàí. Êðèñòàëøÿêèëëè ñöõóð. 

ÊÐÈ´ØÍÀ èñ. Ùèíäëèëÿðäÿ Âèøíó àëëàùûí òÿúÿññöìëÿðèíäÿí 

áèðè. 

ÊÐÎÊÉÒ [èíý.] 1. Øàðëàðû òàõòà ÷ÿêèúëÿðëÿ 

âóðóá ìÿôòèë ãàïûëàðäàí êå÷èðìÿêäÿí èáàðÿò 

îéóí. Êðîêåò îéíàìàã. // Áó îéóí ö÷öí ëÿâàçèìàò. 

// Áó îéóí ö÷öí ìåéäàí÷à. 

ÊÐÎÊÅÒ×È èñ. Êðîêåò îéíàéàí àäàì. 

ÊÐÎÍ [àëì.] Áÿçè Àâðîïà þëêÿëÿðèíäÿ 

ïóë âàùèäè, ùàáåëÿ ùÿìèí äÿéÿðäÿ îëàí ìåòàë 

ïóë. ×åõîñëîâàêèéà êðîíó. 

ÊÐÎÑÑ [èíý.] Äÿðÿ-òÿïÿëè éåðäÿ ìàíåÿëÿðè 

àøìàãëà èäìàí ãà÷ûøû, úûäûð âÿ ñ. Êðîññ 

éàðûøû. 

ÊÐÎÑÑÂÓÐÄ [èíý. úðîññ-wîðä] Ìöÿééÿí 

ñþçö òàïìàã ö÷öí öôöãè âÿ øàãóëè êâàäðàòëàðà 

áþëöíìöø ôèãóðó ùÿðôëÿðëÿ äîëäóðìàãäàí 

èáàðÿò îéóí; áèëìÿúÿ. Êðîññâîðä ùÿëë åòìÿê. 

ÊÐÎÂÁÒ [ðóñ.]áàõ ÷àðïàéû. Èñêÿíäÿðèí 

åâè, êöíúäÿ äÿìèð êðîâàò.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ìÿí êðîâàòäà óçàíäûüûì çàìàí äöøöíöðäöì. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Êðîâàòëàðûí öñòö 

ñÿùÿðäÿí éûüûøäûðûëäûüû ö÷öí ÷îõ ñÿëèãÿëè ýþðöíöðäö. 


ÊÐÓÆÅÂÀ [ðóñ.] Ïàëòàðû âÿ éà åâ ìöõÿëëÿôàòûíû 

áÿçÿìÿê ö÷öí øÿáÿêÿëè òîð òîõóìà. 

Êðóæåâà éàõàëûã. Êðóæåâà ïÿðäÿ. Êðóæåâà òîõóìàã. 

ÊÐÓÆÅÂÀ×Û èñ. Êðóæåâà òîõóéàí, êðóæåâà 

óñòàñû. 

ÊÐÓÆÅÂÀËÛ ñèô. Êðóæåâàñû îëàí, êðóæåâà 

èëÿ áÿçÿíìèø. Ïÿíúÿðÿëÿð êðóæåâàëû ïÿðäÿëÿðëÿ 

þðòöëö èäè.. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÊÐÓÆÊÀ [ðóñ.] áàõ ïàð÷. Áóíó äåéèá 

ëåéòåíàíò ãàçàí÷àäàí êðóæêàéà ÷àé òþêäö. 


ÊÓÁ 1 [éóí. êóáîñ] 1. Áöòöí öçëÿðè êâàäðàò 

îëàí àëòûöçëö úèñèì. 

2. ðèéàç. Ùÿð ùàíñû áèð êÿìèééÿòèí þçöíÿ 

ö÷ äÿôÿ âóðóëìàñûíäàí àëûíàí ùàñèë. 2 ðÿãÿìèíèí 

êóáó 8-ÿ áÿðàáÿðäèð. 

3. äàí. Áàõ êóáìåòð. Èêè êóá îäóí. 

ÊÓÁ 2 [éóíàíúàäàí] Ìàéå ãàéíàòìàã âÿ 

éà äèñòèëëÿ åòìÿê ö÷öí øàð, éà ñèëèíäð øÿêèëëè 

ãàá.

ÊÓÁÀÎÕØÀÐ 

ÊÓÁÀÎÕØÀÐ áàõ êóáøÿêèëëè. 

ÊÓÁÀÒÓÐÀ [ðóñ. ÿñëè éóí.] Áèð øåéèí 

ùÿúìèíèí êóá ùåñàáû èëÿ þë÷öñö. 

ÊÓÁÈÊ [ðóñ. ÿñëè éóí.] 1. Êóáøÿêèëëè êè÷èê 

øåé. 

2. Öçÿðèíäÿ øÿêèëëÿð éàïûøäûðûëìûø êè÷èê 

êóá øÿêëèíäÿ òàõòà ïàð÷àëàðûíäàí èáàðÿò óøàã 

îéóíúàüû. Óøàüà êóáèê àëìàã. 

3. Ùöíäöðëöéö 20 ñì, åíè 20 ñì, óçóíëóüó 

èñÿ 40 ñì îëàí ìàøûíëà êÿñèëìèø (äàø). Êóáèê 

äàøäàí òèêèëìèø áèíà. // Ùÿìèí þë÷öäÿ îëàí 

äàø. Êóáèêäÿí åâ òèêìÿê. 

4. 1943-úö èëäÿ ñîâåò îðäóñóíäà ïîãîí 

òÿòáèãèíÿ ãÿäÿð îðòà êîìàíäà ùåéÿòèíèí 

ôÿðãëÿíìÿ íèøàíû. [Çÿùðàíûí] àéàüûíäà äèçäÿí 

ÿñýÿð ÷ÿêìÿñè, áàøûíäà èñòè ïàïàüû, ÿéíèíäÿ 

áîç øèíåëè, øèíåëèí éàõàñûíäà éàøûë 

ðÿíýëè èëýÿêëÿðèí öñòöíäÿ ãîøà êóáèêëÿð âàðäû. 


ÊÓÁÈÇÌ [ðóñ. ÿñëè éóí.] ÕÕ ÿñðèí áèðèíúè 

ðöáöíäÿ áóðæóà òÿñâèðè èíúÿñÿíÿòèíäÿ ðåàë 

àëÿìäÿêè øåéëÿðèí òÿñâèðèíè ùÿíäÿñè ôèãóðëàðûí 

êîìáèíàñèéàñû èëÿ ÿâÿç åäÿí èôðàò ôîðìàëèñò 


ÊÓÁÌÉÒÐ [éóí. êóáîñ âÿ ìåòðîí] Åíè, 

óçóíó âÿ ùöíäöðëöéö ìåòðëÿ ùåñàáëàíàí ùÿúì 

þë÷öñö. Èêè êóáìåòð òàõòà. – [Ôÿðìàí:] Ìÿí 

äÿ èëèí àõûðûíà ãÿäÿð 50 ìèí êóáìåòð òîðïàã 

ãàçìàüû áîéíóìà ýþòöðöðÿì. ß.Ñàäûã. 

ÊÓÁÌÅÒÐËÈÊ ñèô. Êóáìåòðëÿ þë÷öëÿí, 

êóáìåòð þë÷öñöíäÿ îëàí (àäÿòÿí ðÿãÿìëÿðëÿ 

èøëÿíèð). Áåø êóáìåòðëèê òàõòà. 

ÊÓÁÎÊ [ðóñ. ÿñëè éóí.] Èäìàí éàðûøëàðûíäà 

ãàëèá ýÿëÿíÿ ïðèç êèìè âåðèëÿí ãèéìÿòëè 

âàç, ãàá. Àçÿðáàéúàí êóáîêó óüðóíäà ôóòáîë 

éàðûøëàðû. 

ÊÓÁØßÊÈËËÈ ñèô. Êóá øÿêëèíäÿ îëàí, êóáà 

îõøàéàí; êóáàîõøàð. 

ÊÓÄ èñ. ìÿù. Àðû ñàõëàíàí ñÿáÿò, àðû ñÿáÿòè. 

ÊÓÄÓ áàõ ãàáàã 1 . Éàòìà, êóäó, áîñòàíà 

äîâøàí ýèðÿð. (Àòà. ñþçö). Êÿíä àðâàäëàðû ãûøûí 

òÿäàðöêöíö ãóðòàðûðäû: êèìè ùàçûðëàäûüû 

óíó êÿíäèéÿ äîëäóðóð, êèìèñè éàðìàíû êèñÿéÿ 

éûüûð, êèìèñè éàìàí ýöíöí êþìÿéè îëàí êóäó 

âÿ áàëãàáàãëàðû ýèçëÿäèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Ùÿìèí òÿðÿâÿçäÿí áèøèðèëìèø. Êóäó ãóòàáû. 

Êóäó ãÿëéÿñè. 

ÊÓÔÈ [Èðàãäà Êóôÿ øÿùÿðèíèí àäûíäàí]: 

êóôè õÿòò – ÿðÿá éàçûñûíûí äöç âÿ áóúàãëû 

ÊÓËÌÈÍÀÑÈÉÀ 

úèçýèëÿðäÿí ÿìÿëÿ ýÿëÿí ôîðìàñûíûí ÿí ãÿäèì 

àäû. Êèòàáÿëÿðäÿ êóôè õÿòòè ýåò-ýåäÿ íÿñõ 

õÿòòè èëÿ ÿâÿç åäèëèð. ß.Ñàëàìçàäÿ. 

ÊÓÔÓË èñ. äàí. Àüàúûí ãóðóìóø éåðëÿðèíäÿ 

ÿìÿëÿ ýÿëÿí áîøëóã; êîüóø. Áó ïÿòÿêëÿð 

ïàëûä àüàúëàðûíûí êóôóëëàðûíäà, êîüóø 

éåðëÿðèíäÿ þçëÿðèíÿ éóâà ñàëàð, ùÿð áèð àðû 

íÿñëè óçóí èëëÿð áóðàäàí ÿòðàô ìåøÿéÿ þç áå- 

÷ÿñèíè – íÿñëèíè éàéûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. // ñèô. 

ìÿíàñûíäà. È÷è áó úöð áîø îëàí; êîüóøëó. 

ÊÓÊËÀ [ðóñ. ÿñëè éóí.] 1. Àäàì, ÿêñÿðÿí 

ãûç ôèãóðó øÿêëèíäÿ óøàã îéóíúàüû; ýÿëèíúèê. 

Óøàüà êóêëà àëìàã. Êóêëàíû ýåéèíäèðìÿê. – 

Àüúà õàíûì àíàñû ýÿòèðäèéè ýþçÿë êóêëàëàðà 

.. áàõûá ÷îõ øàä îëäó. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Éàçûã 

àíàí íåúÿ äþçñöí; Áó êÿäÿðÿ, áó ìÿëàëà 

Ìÿçàðûíûí áàø óúóíäà êóêëà äà âàð; Áó ýöí 

ëàéëà ÷àëìàëûéêÿí ñÿí êóêëàíà; Êóêëàí ñÿíÿ 

ëàéëà ÷àëàð. Á.Âàùàáçàäÿ. // Õöñóñè òåàòð òàìàøàëàðûíäà, 

îéóíëàðûíäà èñòèôàäÿ îëóíàí 

ïàð÷à âÿ ñ.-äÿí äöçÿëäèëìèø èíñàí âÿ éà ùåéâàí 

ôèãóðëàðû. Êóêëà òåàòðû – èøòèðàê÷ûëàðû 

êóêëàëàð îëàí õöñóñè òåàòð. 

2. äàí. Ãÿøÿíý ýåéèíìèø, áÿçÿíìèø 

ýþçÿë ãûç, ãàäûí ùàããûíäà. Êóêëà êèìè – 

1) ÷îõ ãÿøÿíý ýåéèíìèø èíúÿ, ýþçÿë ãûç, 

ãàäûí ùàããûíäà; 2) úàíñûç-ðóùñóç, ùÿðÿêÿòñèç, 

ìöãÿââà êèìè. Êóêëà êèìè äàéàíìàã. 

ÊÓÊËÀ×Û èñ. Êóêëà ãàéûðìàãëà ìÿøüóë 

îëàí, êóêëà ãàéûðàí óñòà. 

ÊÓÊËÓÊÑÊËÁÍ [èíý. êó-êëóõ-êëàí] 

ÀÁØ-äà çÿíúèëÿðÿ âÿ ãàáàãúûë àäàìëàðà âÿùøè 

äèâàí òóòàí òåððîð÷ó òÿøêèëàò. 

ÊÓÊËÓÊÑÊËÀÍ×Û èñ. Êóêëóêñêëàí áàíäàñû 

èøòèðàê÷ûñû. 

ÊÓËÀ èñ. ìÿù. Îäóí, îäóí ïàð÷àñû. Îúàüà 

êóëà ãîéìàã. Êóëà äîüðàìàã. 

ÊÓËÁÊ [ðóñ.] áàõ ãîë÷îìàã 1-úè ìÿíàäà. 

[Ìèðçÿ Ùöñåéí:] Î éåêÿãàðûí êóëàêëà 

íÿ ñþùáÿò åëÿéèðäèí ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ìÿäÿä 

ìóçäóðëàð êîìèòÿñèíèí òÿëèìàò÷ûëûüû âÿçèôÿñèíäÿ 

÷àëûøàð, ÿñàñ åòèáàðèëÿ êóëàêëàðëà ìóçäóðëàð 

àðàñûíäà øÿðòíàìÿ áàüëàðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Áóëóäëàðûí áàüðûíû éàðìàã èñòÿéÿí çàìàí; 

Êóëàê ïóñãóäà äóðóð ýåúÿ éàì-éàìëàð 

êèìè. Ñ.Ðöñòÿì. 

ÊÓËÌÈÍÁÑÈÉÀ [ëàò.] 1. àñòð. Ýþé úèñìèíèí 

ìöøàùèäÿ éåðèíèí ìåðèäèàíûíäàí êå÷ìÿñè. 

2. ìÿú. Èíêèøàôûí, éöêñÿëèøèí, ýÿðýèíëèéèí ÿí 

éöêñÿê ìîìåíòè, äþâðö. Êÿëÿíòÿðëè äåéèðäè êè, 

769

ÊÓËÎÍ 

[Ñóëòàí] ïÿíúÿðÿíèí ãàáàüûíà ýåäÿíäÿ áèëèí 

êè, ãÿçÿáèíèí êóëìèíàñèéàñûäûð. È.Ùöñåéíîâ. 

3. Áÿäèè ùàäèñÿëÿðèí èíêèøàôûíäà ÿí ýÿðýèí àí. 

ÊÓËÓÍ 1 [õöñ. àä-äàí] Åëåêòðèê úÿðÿéàíûíûí 

þë÷ö âàùèäè. 

ÊÓËÎÍ 2 [ôð. úîóëàíò] Çÿíúèðÿ áÿíä åäèëìèø 

ãèéìÿòëè äàø âÿ éà äàøëàðäàí èáàðÿò ãàäûí 

áîéóíáàüûñû. 

ÊÓËÒÈÂÁÑÈÉÀ [ôð.] ê.ò. Òîðïàüûí êóëòèâàòîðëà 

áåúÿðèëìÿñè, éóìøàëäûëìàñû. Áöòöí 

éàé ìöääÿòèíäÿ [ìàíãà öçâëÿðè] àëòû äÿôÿ 

êóëòèâàñèéà, éåääè äÿôÿ äÿ êÿòìÿíëÿìÿ àïàðäûëàð. 

È.ßôÿíäèéåâ. Àëàã, êóëòèâàñèéà, êÿòìÿí, 

ñóâàðìà; Áèçèì èøèìèçèí ÿñèë úàíûäûð. 

Á.Âàùàáçàäÿ. Êóëòèâàñèéà åòìÿê (÷ÿêìÿê) 

– òîðïàüû éóìøàëòìàã, áåëëÿìÿê, áåúÿðìÿê. 

Ñàùÿäÿ úÿðýÿ àðàëàðûíà ÷àðïàç êóëòèâàñèéà 

÷ÿêèëèðäè. 

ÊÓËÒÈÂÁÒÎÐ [ôð. úóëòèâàòåóð] ê.ò. Øóìëàíìûø 

òîðïàüû éóìøàëòìàã, úÿðýÿëÿðàðàñûíû 

áåúÿðìÿê âÿ ñ. ö÷öí êÿíä òÿñÿððöôàò àëÿòè. 

Êóëòèâàòîðó òðàêòîðà ãîøìàã. – Òðàêòîð âÿ 

êóëòèâàòîð ùÿëÿ äÿ ýÿëèá ÷ûõìûðäû. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÓËÒÈÂÀÒÎÐ×Ó èñ. Êóëòèâàòîðäà èøëÿéÿí, 

êóëòèâàñèéà åäÿí èø÷è. 

ÊÓËÒÓÐÎËÎÝÈÉÀ èñ. [ëàò. âÿ éóí.] Ìÿäÿíèééÿòè 

þéðÿíÿí åëì ñàùÿñè. 

ÊÓËÓÔ 1 èñ. Äèâàðûí, ùàñàðûí àëòûíäàí ñó 

àõìàã ö÷öí à÷ûëàí äåøèê, äÿëèê. Ãóëó ðöòóáÿòäÿ 

þëöìöí ïÿíúÿñèíäÿ ÷àïàëàéûð, .. òåçúÿ 

ñöðöíöá êÿùðèçèí êóëóôóíà ýèðèð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÓËÓÔ 2 èñ. äàí. Òÿíÿ, ñÿðêè. Êóëóô 

âóðìàã – áàõ êóëóôëàìàã. 

ÊÓËÓÔËÀÌÀ “Êóëóôëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÓËÓÔËÀÌÀÃ ô. Òÿíÿ âóðìàã, ñÿðêèëÿìÿê. 

ÊÓÌÀÐÈ´Í èñ. [ôð.] Òÿçÿ áè÷èëìèø îò èéè 

âåðÿí ñèíòåòèê ìàääÿ. 

ÊÓÌÛÑ áàõ ãûìûç. 

ÊÓÌÏÓË èñ. ìÿù. Àüûð ÷ÿêèú, èðè ÷ÿêèú. 

ÊÓÏÉ [ôð. úîóïå – êÿñìÿê] Âàãîíäà áèð 

íå÷ÿ ñÿðíèøèí ö÷öí àéðûúà áþëìÿ, îòàã. Èêèàäàìëûã 

êóïå. Êóïåéÿ ýèðìÿê. – Êóïåäÿêè 

èêè ýÿíú ìÿìíóí áàõûøëàðû èëÿ ìöíàãèøÿíè 

ñåéð åäèðäèëÿð. À.Øàèã. Ýåúÿ ãàòàðëà éîë ýåòìÿêäÿí 

Ñàáèòèí çÿíäÿëÿí-çÿùëÿñè ýåäèðäè, 

÷öíêè ãàðàíëûã, äàð êóïåäÿ óçàíàíäà èðè áèð 

ãÿáèð ýÿëèá äóðóðäó ýþçëÿðèíèí ãàáàüûíäà.. 


770 

ÊÓÐÑ 

ÊÓÏËÉÒ [ôð. úóïëåò] 1. Øåðèí, ìàùíûíûí 

èêè, äþðä âÿ äàùà àðòûã ìèñðàäàí èáàðÿò ãèòÿñè, 

áÿíäè. Èêè êóïëåò øåèð. Ìàùíûäàí áèð êóïëåò 

îõóìàã. 

2. Ìÿèøÿò âÿ éà ñèéàñè ìþâçóäà, àäÿòÿí, 

òÿêðàð îëóíàí íÿãÿðàò øÿêëèíäÿ ñàòèðèê âÿ éà 

éóìîðèñòèê êè÷èê ìàùíû (ÿñàñÿí åñòðàäàäà 

îõóíóð). Ìàùíû ìóñèãèñèíèí éàõøû éàääà ãàëìàñûíûí 

áèð ñÿáÿáè äÿ îäóð êè, ìàùíû, àäÿòÿí, 

êóïëåò ôîðìàñûíäà îëóð. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

×àðâàäàð Úèíèø ßùìÿäèí áèð íå÷ÿ ýöí ÿââÿë 

øÿùÿðäÿí ýÿòèðäèéè áó ìÿçÿëè êóïëåòè .. úàâàíëàð 

áÿðêäÿí-áÿðêäÿí îõóéóð, äàüà-äàøà 

ñÿñ ñàëûðäûëàð. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÓÏËÅÒ×È èñ. Êóïëåò èôà åäÿí åñòðàäà àðòèñòè. 

ÊÓÏÓÍ [ôð.] 1. Ãèéìÿòëè êàüûçëàðäàí ôàèç 

àëìàã ö÷öí îíëàðäàí êÿñèëÿí òàëîí. 

2. õöñ. Òåàòð ëîæàñûíäà áèð éåðèí áèëåòè. 

ÊÓÐÀ èñ. áîò. Ñàðû ðÿíýëè éàáàíû éåìÿëè 

áèòêè. 

ÊÓÐÀËÛÃ èñ. ×îõëó êóðà áèòìèø éåð. 

ÊÓÐÁÒÎÐ èñ. [ëàò.] Ìöÿééÿí èøèí ýåäèøèíÿ, 

èúðàñûíà íÿçàðÿò åòìÿëè îëàí øÿõñ, òÿøêèëàò. 

ÊÓÐÓÐÒ [àëì.] Òÿáèè øÿðàèòè (ùàâàñû, ìÿäÿí 

ñóëàðû, ïàë÷ûüû âÿ ñ.) ìöàëèúÿ âÿ èñòèðàùÿò 

ö÷öí ÿëâåðèøëè îëàí éåð. Èñòèñó êóðîðòó. Ãûøû 

áþéöê øÿhÿðëÿðäÿ; Éàéû – äàüäà êóðîðòëàðäà 

äèíúÿëèðèê; Àíúàã éåíÿ áèç áèëèðèê; Íÿñÿ ÷àòìûð… 


ÊÓÐÎÐÒ×Ó èñ. Êóðîðòäà ìöàëèúÿ îëóíàí, 

êóðîðòäà èñòèðàùÿò åäÿí àäàì. Ïëéàæ êóðîðò- 

÷óëàðëà äîëó èäè. 

ÊÓÐÎÐÒÎËÓÝÈÉÀ [àëì.] Òÿáèè ìöàëèúÿ 

éåðëÿðèíäÿí âÿ ìöàëèúÿ ìÿãñÿäèëÿ îíëàðäàí 

èñòèôàäÿ îëóíìàñû öñóëëàðûíäàí áÿùñ åäÿí åëì. 

ÊÓÐÎÐÒÎËÎÆÈ ñèô. Êóðîðòîëîýèéàéà àèä 

îëàí. Êóðîðòîëîæè òÿäãèãàò. 

ÊÓÐÎÐÒÓËÎÃ [àëì. Êóðîðò âÿ éóí. 

ëîýîñ-äàí] Êóðîðòîëîýèéà ìöòÿõÿññèñè, àëèìè. 

ÊÓÐÎÐÒØÖÍÀÑ [àëì. Êóðîðò âÿ ôàðñ. 

...øöíàñ] á à õ êóðîðòîëîã. 

ÊÓÐÎÐÒØÖÍÀÑËÛÃ áàõ êóðîðòîëîýèéà. 

ÊÓÐÑ [ëàò. úóðñóñ-äàí] 1. Àëè ìÿêòÿáäÿ 

ùÿð ùàíñû áèð ôÿííèí, ùÿì÷èíèí îíóí àéðûúà 

ùèññÿñèíèí ñèñòåìàòèê øÿðùè, ùàáåëÿ ùÿìèí ôÿííÿ 

àèä äÿðñëèê. Ñèéàñè òàðèõ êóðñó. Ìåõàíèêà 

êóðñó. – Áèç áîòàíèêà êóðñóíäàí áèëèðèê êè, 

àðìóäóí ÷è÷ÿêëÿðèíäÿ ùÿì åðêÿêúèêëÿð, ùÿì äÿ

ÊÓÐÑÀÍÒ 

äèøèúèêëÿð îëóð. Ì.Àõóíäîâ. // Òÿùñèë äþâðö, 

òÿùñèë ìöääÿòè. Îðòà ìÿêòÿá êóðñó. – ..Ýèìíàçèéàíûí 

êóðñóíó òàìàì åòìÿéÿ ö÷-äþðä 

àé ãàëìûø ìöÿëëèìëÿðèí úþâð-ñèòÿìèíÿ àðòûã 

òÿùÿììöë åäÿ áèëìÿéèá, øàèð àòà âÿ àíàíûí 

èçíè èëÿ îðàäàí ÷ûõûð.. Ô.Êþ÷ÿðëè. // Àëè âÿ îðòà 

èõòèñàñ ìÿêòÿáëÿðèíäÿ àéðûúà èëëèê òÿùñèë 

ïèëëÿñè. Áåøèíúè êóðñ òÿëÿáÿñè. Áèðèíúè êóðñà 

ãÿáóë îëóíìàã. 

2. Äàð èõòèñàñ âåðÿí âÿ éà èõòèñàñû àðòûðàí 

òÿäðèñ ìöÿññèñÿñè (÷îõ âàõò úÿì øÿêëèíäÿ 

èøëÿíèð). Èõòèñàñàðòûðìà êóðñëàðû. Òðàêòîð÷óëóã 

êóðñó. Ýåúÿ êóðñó. – [Óñòà Ìÿùÿððÿì:] Ñèçèí 

úàíûíûç ö÷öí, áèð ÷îõ íàõîøëóãëàð âàð êè, êóðñ 

ãóðòàðìûø ùÿêèìëÿð äÿðìàíûíäàí àúèçäèðëÿð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Âàõòûíäà òÿùñèë àëìàãäàí ìÿùðóì 

åäèëìèø ãàäûíëàð ö÷öí õöñóñè êóðñëàð 

òÿðòèá îëóíäó. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

3. Ìöàëèúÿ ïðîñåäóðóíóí òàì ìöääÿòè, 

òñèêëè. Ìöàëèúÿ êóðñóíó áàøà ÷àòäûðìàã. Áåø 

êóðñ âàííà ãÿáóë åòìÿê. 

4. Ìÿçÿííÿ. ..Áóéóðóá ãèéìÿò åäèí, ýöíöí 

êóðñó èëÿ èíýèëèñ âÿ Àìåðèêà ïóëó âåðèì. 


ÊÓÐÑÁÍÒ [ðóñ. ÿñëè ëàò.] Êóðñ òÿëÿáÿñè. 

Åëÿ îðàäàúà áèð íå÷ÿ êóðñàíò äóðóðäó. 

ß.ßáöëùÿñÿí. // Ùÿðáè ìÿêòÿá ìöäàâèìè. 

ÊÓÐÑÈ´Â [ëàò.] ßëéàçûñûíà îõøàð ìàèëëè 

ìÿòáÿÿ øðèôòè. 

◊ Êóðñèâ ìÿíèìäèð (áèçèìäèð) – ñèòàòäà 

êóðñèâëÿ ÷àï îëóíìóø ñþçëÿðèí îðèæèíàëäà äåéèë, 

(íÿçÿðÿ ÷àðïäûðìàã ö÷öí) ñèòàòû ýÿòèðÿíèí 

þçö òÿðÿôèíäÿí àéðûëäûüûíû ýþñòÿðÿí èôàäÿ. 

ÊÓÐÑÓÂÊÀ [ðóñ. ÿñëè ëàò.] Êóðîðòäà ñàíàòîðèéàäà 

ãàëìàìàã øÿðòèëÿ ìöàëèúÿ âÿ éåìÿêäÿí 

èñòèôàäÿ åòìÿéÿ èúàçÿ âåðÿí ñÿíÿä. 

ÊÓÐÉÉÐ [ôð.] 1. Èäàðÿ êàüûçëàðûíû àïàðûá 

ïàéëàéàí èø÷è; àéàã÷û. Ýÿðÿê éàçûã êóðéåðÿ 

âÿäÿ âåðäèéèí éàéëàã ìÿçóíèééÿòèíè áèð 

ãÿäÿð õÿðúëèêëÿ áó ýöí âåðÿéäèí, âåðìÿìèñÿí. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùÿð íàìóñëó âÿòÿíäàøûí 

áèçèì åâäÿ ÿçèçäèð; Àëèì, êóðéåð, äàøéîíàí, 

òîõóúó ãàäûí, ÿñýÿð. Ð.Ðçà. 

2. Òÿúèëè, éàõóä ìÿõôè äèïëîìàòèê ïî÷òó þçö 

èëÿ àïàðàí âÿçèôÿëè øÿõñ. Äèïëîìàòèê êóðéåð. 

ÊÓÑ èñ. [ôàðñ.] êëàñ. Áþéöê íàüàðà, èðè òÿáèë. 

Ôÿðéàäûìà ùÿìäÿì åò õîðóñó; Àâàçûìà ãîø 

ñÿäàéè-êóñó. Ôöçóëè. Êóñ, íàüàðà ÷àëûíûð ãàí 

àëìàüà; Î, Øåéõ îüëó Øàù Àááàñûí ýöíöäöð. 


ÊÓÇß 

ÊÓÑÒÀÐ [ðóñ.] 1. ßë öñóëó èëÿ ìàë èñòåùñàë 

åäÿí ñÿíÿòêàð, ïåøÿêàð. Çåéíàë èëÿ ßçèç 

áèð-èêè íÿôÿð äÿðçèíè, áàøìàã÷ûíû âÿ äÿçýàù 

ãóðóá þçö ö÷öí èøëÿéÿí áèð íå÷ÿ íÿôÿð êóñòàðû 

äà ÷àüûðìàã èñòÿìèøäèëÿðñÿ äÿ Âåéñ: – 

Îëìàç! – äåéèá ãÿòè åòèðàç åòìèøäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

// ßë öñóëó èëÿ ìàë èñòåùñàë åäÿí. Ìÿí 

áöòöí êóñòàð ñÿíàéå ìöÿññèñÿëÿðèíèí òÿøêèëè 

ìÿñÿëÿñèíè äÿ .. ìöçàêèðÿ ñûðàñûíà êå÷èðäèì. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áó, ÿëëèéÿ ãÿäÿð óøàã âÿ ãàäûí 

èøëÿéÿí áèð êóñòàð åìàëàòõàíàñûäûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Ôàáðèêäÿ äåéèë, ÿë öñóëó èëÿ èñòåùñàë åäèëìèø, 

ùàçûðëàíìûø. Êóñòàð ìÿìóëàòû. // ìÿú. 

Ïðèìèòèâ, èáòèäàè, ãåéðè-êàìèë. 

ÊÓÑÒÀÐÚÀÑÛÍÀ çÿðô Èáòèäàè, ïðèìèòèâ, 

ñèñòåìñèç öñóëëàðëà; ãåéðè-ìöòÿøÿêêèë. Êóñòàðúàñûíà 


ÊÓÑÒÀÐËÛÃ, ÊÓÑÒÀÐ×ÛËÛÃ èñ. 1. Êóñòàð 

ÿìÿéè èëÿ ìÿøüóë îëìà, êóñòàðûí èøè, ïåøÿñè, 

ñÿíÿòè. 

2. ìÿú. Ãåéðè-ìöòÿøÿêêèë, äàüûíûã, ïðèìèòèâ 

öñóëëàðëà àïàðûëàí èø. 

ÊÓÒ èñ. äàí. 1. Òîïà, ãàëàã. Áèð êóò àëìà. 

Áèð êóò îäóí. 

2. Ãàëûí, ñûõ, ýóð, ñåéðÿê îëìàéàí. Èíäè 

Ðöñòÿìèí ãàðà êóò ñà÷ëàðû ÷îõäàí ñåéðÿêëÿøìèø 

âÿ ÷àëëàøìûøäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

3. Äÿñòÿ, òîïëó. Áèð êóò àäàì. 

ÊÓÒ-ÊÓÒ çÿðô âÿ ñèô. Éûüûí ùàëûíäà, òîïà 

ùàëûíäà; ãàëàã-ãàëàã, éûüûí-éûüûí. Àäàìëàð 

êóò-êóò îëóáëàð. Êöëÿøè êóò-êóò éûüìàã. 

ÊÓÒËÀÌÀ “Êóòëàìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÓÒËÀÌÀÃ ô. Áèð éåðÿ òîïëàìàã, éûüìàã, 

êóò åòìÿê. Îòó êóòëàìàã. Òîðïàüû êóòëàìàã. 

ÊÓÒËÀØÄÛÐÌÀ “Êóòëàøäûðìàã”äàí ô.èñ. 

ÊÓÒËÀØÄÛÐÌÀÃ áàõ êóòëàìàã. Çèáèëè 

êóòëàøäûðìàã. 

ÊÓÒËÀØÌÀÃ ô. Áèð éåðÿ éûüûëìàã, òîïëàøìàã. 

Óøàãëàð áèð àç äà êóòëàøûá íÿ îëàúàüûíû 

ýþçëÿäèëÿð. Ì.Èáðàùèìîâ. ..Îíëàð áèðáèðèíè 

áàñà-áàñà äàð áèð äàèðÿäÿ êóòëàøûð, 

ñàíêè øöáùÿ èëÿ îüëàíûí ÷îìàüûíà áàõûðäûëàð. 


ÊÓÇÀ [ðóñ.] äàí. áàõ áàí 1 1-úè ìÿíàäà. 

Êóçàäàí ãûñàáîéëó, åíëèêöðÿêëè úàâàí áèð îüëàí 

éåðÿ òóëëàíäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÓÇß èñ. [ôàðñ.] Äàðáîüàçëû, àøàüûñû åíëè, 

ãóëïëó ñàõñû ñó ãàáû; áàëàúà ñÿùÿíý, áàðäàã. 

Èíúè úÿëä êÿíàðäà îëàí øÿðàá êóçÿñèíè ýþòöðöá 

771

ÊÓÇß×È 

Óëóúàéà éàõûíëàøûð. À.Øàèã. Øîôåð âåäðÿíè, 

Ãóëàì ìöÿëëèì äÿ êóçÿíè ýþòöðöá öçöàøàüû 

äÿðÿéÿ òÿðÿô ñàëëàíäûëàð. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Áÿé:] 

Ãÿäèð, î êóçÿäÿí áèð ãóðòóì ñó âåð, è÷èì. Ìèð 

Úÿëàë. 

ÊÓÇß×È èñ. êþùí. Ýèëäÿí êóçÿ ãàéûðàí 

óñòà, äóëóñ÷ó. [ßáäÿê:] Ìÿí êóçÿ÷èéÿì, ìåìàðëûã 

äà åäèðÿì. Ì.Ùöñåéí. // Êóçÿ ãàéðûëûá 

ñàòûëàí éåð. Êóçÿ÷è äöêàíû. 

ÊÓÇß×ÈËÈÊ èñ. Êóçÿ÷èíèí èøè, ïåøÿñè; äóëóñ÷óëóã. 

ÊÖ áàõ êöé. [Ñÿôÿð áÿé:] Ýåäÿê àøàüûäà 

êö ñàëàã. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ÊÖÁÀÐ [ÿð.] ñèô. âÿ èñ. 1. ßñèëçàäÿ, àðèñòîêðàò. 

Ìÿí çÿíýèí âÿ êöáàð àèëÿëÿðäÿí ÷ûõàí 

ãûçëàðûí áèðèñèíè äÿ àüûëëû ýþðìÿäèì. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Áóðàäà Òåùðàíûí áöòöí êöáàð 

àèëÿëÿðèíäÿí úàâàí êèøè âÿ ãàäûíëàðà, 

îüëàí âÿ ãûçëàðà ðàñò ýÿëìÿê ìöìêöí èäè.. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Øåèð ýÿçäè äèëëÿðè, ýÿëèá ÷àòäû 

ñàðàéà; Àëäû éàëòàã êöáàðëàð Çöëôöãàðû àðàéà. 


2. êþùí. Èíúÿ çþâãëö, èíúÿ òÿáèÿòëè âÿ äàâðàíûøëû 

àäàì ùàããûíäà. 

3. Þçöíö êöòëÿäÿí àéûðàí, áàøãàëàðûíà õîð 

áàõàí: òÿêÿááöðëö, ìöòÿêÿááèð àäàì ùàããûíäà. 

ÊÖÁÀÐÀÍß [ÿð. êöáàð âÿ ôàðñ. ...àíÿ] 

áàõ êöáàðúàñûíà. 

ÊÖÁÀÐÚÀ áàõ êöáàðúàñûíà. Ñàááàù âÿ 

Õÿééàì êöáàðúà ýåéèíìèø âÿ öçëÿðè òàðàø 

åäèëìèø ýÿëÿðëÿð. Ù.Úàâèä. 

ÊÖÁÀÐÚÀÑÛÍÀ çÿðô Êöáàð àäàìëàðà õàñ 

îëàí áèð òÿðçäÿ, êöáàð êèìè; àðèñòîêðàòúàñûíà. 

Êöáàðúàñûíà éàøàìàã. 

ÊÖÁÀÐËÛÃ èñ. ßñèëçàäÿëèê, àðèñòîêðàòëûã. 

Êöáàð àèëÿäÿ éåð òóòìàã ö÷öí ýþçÿëëèê ðîë 

îéíàìûð, áàøëûúà ðîëó çÿíýèíëèê âÿ êöáàðëûã 

îéíàéûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊÖ×ß èñ. 1. Íÿãëèééàòûí âÿ àäàìëàðûí ùÿðÿêÿòè 

ö÷öí éàøàéûø ìÿíòÿãÿëÿðèíäÿ èêè ñûðà 

òèêèëèëÿð àðàñûíäàêû à÷ûã ñàùÿ, áîø éåð, éîë. 

Êö÷ÿíèí ãàðûíû òÿìèçëÿìÿê. Êö÷ÿíè ñöïöðìÿê. 

Èñòèãëàëèééÿò êö÷ÿñèíäÿ éàøàìàã. – Êÿòõóäàëàð 

Ãÿçâèíèí êö÷ÿëÿðèíè íàòÿìèç ñàõëàéûðäûëàð. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Êö÷ÿíèí îðòàñûíäà áèð äÿñòÿ 

ÿñýÿð îõóéà-îõóéà àääûìëàéûðäûëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Éàí êö÷ÿäÿí ÷ûõàí áèð ãàðàëòû 

îíóí ãàðøûñûíäà äàéàíäû. ß.Ñàäûã. Êö÷ÿ 

ùÿéàòû êå÷èðìÿê – àâàðà, ñÿðñÿðè ùÿéàò êå- 

772 

ÊÖ×ßÁßÊÖ×ß 

÷èðìÿê, àâàðàëàíìàã, ùå÷ áèð èøëÿ ìÿøüóë 

îëìàìàã. Çåéíàëûí, áàøãà þçö êèìè ñÿôèëúÿñèíÿ 

êö÷ÿ ùÿéàòû êå÷èðÿí éîëäàøëàðû Ìåùðèáàíûí 

ýþçö ãàáàüûíäà êåôëÿíìèøäèëÿð. Ñ.Ùöñåéí. 

Êö÷ÿ ãàäûíû (àðâàäû, óøàüû, àäàìû) – òÿðáèéÿñèç, 

ÿõëàãñûç, áàõûìñûç ãàäûí (àðâàä, óøàã, 

àäàì). Êö÷ÿ óøàãëàðûíà ãîøóëìàã. Êö÷ÿ àäàìûíà 

áàø ãîøìàìàã. – Ãÿòèáÿ, Ãûçûë Àðñëàí 

ñàðàéûíûí ãàðøûñûíà éåòèøÿíÿ ãÿäÿð áàøûíû 

òàõò-ðÿâàíûí ïÿíúÿðÿñèíäÿí ÷ûõàðûá êö÷ÿéÿ 

áàõìàã èñòÿìèðäè, ÷öíêè î, êö÷ÿ óøàãëàðûíûí 

ãûøãûðòûñûíû åøèòäèêúÿ ÿñÿáèëÿøèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Êö÷ÿ ìèðçÿñè êþùí. – êå÷ìèøäÿ êö÷ÿäÿ 

îòóðóá ñàâàäñûç ÿùàëè ö÷öí ìÿêòóá, ÿðèçÿ 

âÿ ñ. éàçàí ñàâàäëû àäàì; ìèðçÿ. Ìèðçÿ Úàâàä 

êö÷ÿ ìèðçÿñè èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Êö÷ÿ 

ñÿíýÿðè – áàõ áàððèêàäà. Êö÷ÿ ñþçö – 

ÿäÿáñèç ñþç(ëÿð), ñþéöø. [Àéýöí:] – ßââÿë, 

ìÿíÿ àøíà äåìÿ! Áèð àíàéàì ìÿí! Áèçèì 

åâÿ éàðàøìàéûð áó êö÷ÿ ñþçö... Ñ.Âóðüóí. 

2. Áèíàíûí êö÷ÿ òÿðÿôè, êö÷ÿ ñÿìòè. Êö÷ÿéÿ 

ïÿíúÿðÿ à÷ìàã. Êö÷ÿ ãàïûñû – 1) åâäÿí 

êö÷ÿéÿ à÷ûëàí ãàïû. Êö÷ÿ ãàïûñûíû þðòìÿê; 

2) ùÿéÿòäÿí êö÷ÿéÿ à÷ûëàí ãàïû. Ìÿììÿäùÿñÿí 

ÿìè ùÿéÿòè áèð ãÿäÿð äîëàíûá ÷ûõäû êö÷ÿ 

ãàïûñûíûí àüçûíà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Êö÷ÿ 

ãàïûñû à÷ûëäû. Ñ.Ùöñåéí. Êö÷ÿ ïÿíúÿðÿñè – 

åâäÿí êö÷ÿéÿ à÷ûëàí ïÿíúÿðÿ. Êö÷ÿ ïÿíúÿðÿñèíè 

áàüëàìàã. Êö÷ÿéÿ áàõìàã – êö÷ÿéÿ 

à÷ûëìàã, êö÷ÿéÿ òÿðÿô îëìàã, êö÷ÿéÿ ÷ûõìàã. 

Åéâàí êö÷ÿéÿ áàõûð. – Êö÷ÿéÿ áàõàí ïÿíúÿðÿëÿðèí 

÷îõóíóí òàõòàñû áàüëàíäûüûíäàí, éóõàðû 

áàøà ãàðàíëûã ÷þêìöøäö. È.Øûõëû. 

◊ Î êö÷ÿ ñÿíèí, áó êö÷ÿ ìÿíèì – ÷îõ 

ýÿçèá éîðóëìàã, áöòöí êö÷ÿëÿðè äîëàíûá ÿëäÿí 

äöøìÿê. [Ôàòìà ùÿêèì:] Îòóç áåø èëäè ó÷àñòêîâû 

ùÿêèì èøëÿéèðÿì, áó êö÷ÿ ìÿíèì, î êö÷ÿ 

ñÿíèí, áó äàëàí ñÿíèí, î äàëàí ìÿíèì. Ùå÷ 

îëìàñà èøäÿí ãàéûäàíäà åâäÿ áèð ðàùàòëûã 

ýþðÿñÿí. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

ÊÖ×ß-ÁÀÇÀÐ òîï. Êö÷ÿëÿð âÿ áàçàðëàð 

áèðëèêäÿ; êö÷ÿëÿð, áàçàðëàð. Áó ìÿñÿëÿ éàëíûç 

ãÿçåòëÿðäÿ äåéèë, êö÷ÿ-áàçàðäà, ìåéäàí âÿ 

éûüûíúàãëàðäà äà èíñàíëàðû ìÿøüóë åäèðäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Êö÷ÿ-áàçàðäàí àäàìûí àéàüû 

÷ÿêèëèðäèñÿ äÿ, ÷àé ãûðàüûíäàí ùÿëÿ ÷àëüû ñÿñè 

åøèäèëèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÖ×ßÁßÊÖ×ß çÿðô Áèð êö÷ÿäÿí î áèðè 

êö÷ÿéÿ, áöòöí âÿ éà ÷îõ êö÷ÿëÿðè; êö÷ÿ-êö÷ÿ. 

Êö÷ÿáÿêö÷ÿ ýÿçìÿê. – “Íèúàò”û êö÷ÿáÿêö÷ÿ

ÊÖ×ßÑÖÏÖÐßÍ 

ñîðàã åäèð, íÿ ÿúÿá Áó ìèëëÿò, àé áàáà, ëàï 

èòòèôàã åäèð, íÿ ÿúÿá Ú.Úàááàðëû. 

ÊÖ×ßÑÖÏÖÐßÍ ñèô. âÿ èñ. Èøè êö÷ÿëÿðè ñöïöðìÿêäÿí 

èáàðÿò îëàí; ñöïöðýÿ÷è. Êö÷ÿñöïöðÿí 

ãàäûí. Êö÷ÿñöïöðÿíëÿðè ÷àüûðìàã. – 

Ùàìáàëëàð, êö÷ÿñöïöðÿíëÿð áåëÿ þç ñÿñëÿðèíè 

ôÿùëÿëÿðèí öìóìè ñÿñèíÿ ãàðûøäûðäûëàð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // á à õ êö÷ÿòÿìèçëÿéÿí. 

ÊÖ×ßÒßÌÈÇËßÉßÍ èñ. Êö÷ÿíèí ãàðûíû, 

çèáèëèíè âÿ ñ.-íè òÿìèçëÿéÿí àâòîìàøûí. // Ñèô. 

ìÿíàñûíäà. Êö÷ÿòÿìèçëÿéÿí ìàøûí. 

ÊÖ×ßÉÓÉÀÍ èñ. Êö÷ÿëÿðè éóìàã ö÷öí 

õöñóñè àâòîìàøûí. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. Êö÷ÿéóéàí 

ìàøûí. 

ÊÖ×ÖÊ èñ. 1. Èò áàëàñû. Êö÷öéö ãîâìàã. 

Êö÷öéö éåäèðòìÿê. 

2. Óøàã, áàëà ìÿíàñûíäà (éöíýöë ñþéöø 

êèìè èøëÿíèð). Êö÷öéöí áèðè. – [Ðÿùèì õàí:] 

Àììà ìÿíè ùå÷ áèð øåé éàíäûðìûðäû, î áàëàúà 

êö÷öê Íàäèðèí þéöíìÿñè. Ú.Úàááàðëû. [Ùàúû 

Ìàíàô:] Àõòàð, êö÷öéöí àòàñûíû òàï! Ñ.Ùöñåéí. 

[Úÿìèëÿ:] ..Ùàðà ýåäÿúÿêñÿ, ãîé ýåòñèí, .. 

êö÷öêëÿðèíè äÿ ùàðà àïàðûðñà, àïàðñûí. Å.Ñóëòàíîâ. 

3. äàí. áàõ áèú 2 . Êþêëÿðäÿ ÿëàâÿ òóìóðúóãëàð 

.. éàí êþêëÿð êèìè, êþêöí äàõèëè ùèññÿñèíäÿí, 

éÿíè ìÿðêÿçè ñèëèíäðäÿí ÿìÿëÿ ýÿëèð, 

.. ñîíðàëàð èíêèøàô åäÿðÿê òîðïàã öçÿðèíäÿ 

éàðïàãëàðû îëàí çîüëàð âåðèð êè, áóíëàðà êö- 

÷öê âÿ éà áèú äåéèëèð.. Ì.Ãàñûìîâ. 

4. Áÿçÿí “êè÷èê” ÿâÿçèíÿ èøëÿíìèøäèð. Ùåé 

ôÿëÿê, ýþð íåúÿ ýöíëÿð ýþðäöê; Àçäû ùÿð êÿñ, 

íÿ áþéöê âàð, íÿ êö÷öê.. Ù.Úàâèä. 

ÊÖ×ÖÊËßÌß “Êö÷öêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖ×ÖÊËßÌßÊ ô. 1. Áàëàëàìàã, äîüìàã 

(èò úèíñèíäÿí îëàí ùåéâàíëàð ùàããûíäà). Êþïÿê 

êö÷öêëÿäè. Ãóðä êö÷öêëÿäè. 

2. âóëã. Äîüìàã (òÿùãèð ìÿãàìûíäà). Ãûçû 

êö÷öêëÿéÿíäÿ, àäàì áèëèá ñóáàéëûüûì èëÿ 

40 ìàíàò õÿðúÿ äöøäöì. Ìèð Úÿëàë. 

3. Àüàúûí äèáèíäÿí çîüëàð ÷ûõìàã, áèú 

âåðìÿê. 

ÊÖ×ÖÊËßÍÌß “Êö÷öêëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖ×ÖÊËßÍÌßÊ ô. Éàëòàãëàíìàã. 

ÊÖÄÓÐßÒ [ÿð.] 1. Êèí, ÿäàâÿò, íèôðÿò. 

[Éóñèô:] Ìÿíèì öðÿéèìäÿ áèð êèí, êöäóðÿò 

éîõäóð. Í.Íÿðèìàíîâ. Öðÿéèìäÿ [Õÿäèúÿéÿ] 

ãàðøû áÿñëÿäèéèì êöäóðÿòè óíóòäóì. Ñ.Ùöñåéí. 

2. Ãÿì, äÿðä, áÿëà. Öç ãîéóá öñòöíÿ êöäóðÿòö 

ãÿì; Éàø òþêöëöð ýþçëÿðèíäÿí äÿìàäÿì. 

ÊÖÔÒßÁÎÇÁÀØ 

Ã.Çàêèð. À÷äûí ýþçöíö ðÿíúö ìÿøÿããÿò ýþðÿúÿêñÿí; 

Ìèëëÿòäÿ ãÿì, öììÿòäÿ êöäóðÿò ýþðÿúÿêñÿí. 


ÊÖÄÓÐßÒËÈ ñèô. 1. Öðÿéè ãÿìëè, äÿðäëè, 

êÿäÿðëè. 

2. Êöäóðÿò ñàõëàéàí, êèí áÿñëÿéÿí, ÿäàâÿòè 

îëàí. Êöäóðÿòëè àäàì. 

ÊÖÄÓÐßÒËÈËÈÊ èñ. Êöäóðÿòëè àäàìûí ùàë 


ÊÖÄÖË ñèô. ìÿù. Ãóéðóüó îëìàéàí, ãóéðóãñóç. 

ÊÖÔËß èñ. 1. Á à õ êöëáÿ 1 1-úè ìÿíàäà. 

2. ìÿú. Èðè, éàñòû áóðóí. 

ÊÖÔËßÒ äàí. áàõ êöëôÿò. [Ðÿùèì:] Ìÿí 

Ðöñòÿì õàíûí îüëóéàì, ãà÷àãëàð êöôëÿòèìèçè 

ÿñèð åéëÿäèëÿð. Í.Âÿçèðîâ. 

ÊÖÔÐ èñ. [ÿð.] Äèíèí, Àëëàùûí âàðëûüû âÿ 

áèðëèéè êèìè ÿñàñëàðûíû òÿøêèë åäÿí ìöääÿàëàðû 

äàíìà âÿ áó áàðÿäÿ äåéèëÿí ñþç. 

Êöôð äàíûøìàã (ñþéëÿìÿê) – Àëëàùû, äèíè 

äàíìàã, òÿùãèð åòìÿê, ñþéìÿê. Íÿ äåäèí 

Êöôð äàíûøäûí, úûðàðàì àüçûíû, ùà! Ì.ß.Ñàáèð. 

Êöôð, íàñÿçà äàíûøìàã, ùÿðýèç ùå÷ áèð êÿñ 

ö÷öí ðÿâà äåéèë. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Áàôòàí:] 

Êöôð äàíûøìà, ãîúà, èñòÿðÿì ÿëàùÿçðÿòèí 

ñàüëûüûíà çÿùÿð è÷ÿðÿì, èñòÿðÿì ëàï èáëèñ 

èëÿ þïöøÿðÿì! ß.Ìÿììÿäõàíëû. // Äèíñèçëèê, 

àëëàùñûçëûã. [Áèðèñè:] Áèç äÿ .. Ùÿð áèð éîë èëÿ 

úàìààòû åëìäÿí ñàõëàéûðäûã âÿ åëì äàëûíúà 

ýåäÿíëÿðèí êöôðöíÿ ùþêì åäèðäèê. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Íÿùàéÿò, èñëàùàò òÿøÿááöñëÿðèíÿ áèð 

êöôð òÿøêèëàòû êèìè áàõûëûðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊÖÔÐÀÍ èñ. [ÿð.] êëàñ. Éàõøûëûüû èòèðìÿ; 

íàíêîðëóã. Êöôðàí åëÿìÿê – éàõøûëûüû 

èòèðìÿê, íàíêîðëóã åëÿìÿê. Êöôðàí åëÿäèê, 

ñàíêè áó íåìÿò ýþòöðöëäö; Ìèëëÿòäÿ îëàí 

áöñáöòöí àäÿò ýþòöðöëäö. Ì.ß.Ñàáèð. 

ÊÖÔÒß èñ. [ôàðñ.] 1. Á à õ êöôòÿáîçáàø. 

Êöôòÿ áèøèðìÿê. – Êèøìèøäÿí, áàäàìäàí, íàíö 

ùÿëâàäÿí; Ãîâóðìàäàí, .. êöôòÿ, äîëìàäàí 

âåðäèëÿð. Ã.Çàêèð. [Ñåéèä:] Ìöñÿëìàí àøïàçû 

ñàõëàéûðàì, ýþçÿë ïëîâ, äîâüà, äîëìà, êöôòÿ 

áèøèðèð êè, þëö éåñÿ äèðèëÿð.. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ðöñòÿì Ñÿêèíÿéÿ:] Àðâàä, êöôòÿíèí èéè ÿòèð 

êèìè áèð êèëîìåòðäÿí âóðóð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. Êöôòÿáîçáàøà, õÿìèðàøûéà, ñóëó õþðÿêëÿðÿ 

ñàëûíìàã ö÷öí äþéöëìöø ÿò éóìðóëàðû. 

Êöôòÿ òóòìàã. Êöôòÿ ãàéûðìàã. 

ÊÖÔÒßÁÎÇÁÀØ èñ. Êöôòÿ, êàðòîô, íîõóä 

âÿ ñ.-äÿí ùàçûðëàíàí áîçáàø íþâö. Êöôòÿ- 

773

ÊÖÔÒßËÈÊ 

áîçáàø áèøèðìÿê. – [Ñÿêèíÿ] êöôòÿáîçáàø äîëó 

ãàçàíûí àüçûíû þðòìöøäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÖÔÒßËÈÊ ñèô. Êöôòÿéÿ éàðàéàí, êöôòÿ 

ö÷öí îëàí. Êöôòÿëèê ÿò. Ö÷ êèëîãðàì êöôòÿëèê 

áóä àëìàã. 

ÊÖÊÍÀÐ èñ. áîò. Êîíóñâàðè óçóí ãîçàëàðû 

îëàí èðè, ùÿìèøÿéàøûë èéíÿéàðïàãëû àüàú. Óçàã 

øèìàë òàéãàñûíäà àéàã õèçÿéèíäÿ ãóø êèìè 

ñöçÿí áèð ýÿíú óúà áèð êöêíàðûí äèáèíäÿ áèð 

àíëûüà äóðóá òöôÿíýèíè ÷èéíèíäÿí àøûðûð. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Ïÿíúÿðÿäÿí êöêíàð àüàúëàðûíûí 

õîø èéè áàùàðûí íÿôÿñèíÿ ãàðûøàðàã 

ãóúàã-ãóúàã è÷ÿðèéÿ äîëóðäó. Ã.Èëêèí. 

ÊÖÊÍÀÐËÛÃ èñ. ×îõëó êöêíàð àüàúëàðû 

áèòìèø éåð; êöêíàð. 

ÊÖÊÐßÊ ñèô. Úîøãóí, äàøãûí, êöêðÿéÿí, 

àøûá-äàøàí. Êöêðÿê ÷àé. – Ñàíêè áàéðàã äåéèë 

î; Áèðëÿøìèøäè äèë-äèëÿ; Êöêðÿê ãûçûë àëîâëàð. 

Ð.Ðçà. 

ÊÖÊÐßÊËÈÊ èñ. Êöêðÿê øåéèí ùàëû; úîøìà, 

àøûá-äàøìà, êöêðÿìÿ. 

ÊÖÊÐßÌß “Êöêðÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÊÐßÌßÊ ô. Ùèðñëÿíÿðÿê þçöíäÿí ÷ûõìàã, 

áÿðê ãûçìàã; úîøìàã. Õöñóñÿí áàúûñû 

Õÿäèúÿ Ùàúûíûí öñòöíÿ êöêðÿéÿðÿê: – Íåúÿ, 

ïåéüÿìáÿðè, áó íÿ ñþçäöð À.Øàèã. [Áÿùëóë:] 

Áóðäà ìÿíèì ýöíàùûì íÿäèð, öñòöìÿ áó úöð 

êöêðÿéèðñÿí Ì.Ùöñåéíîâ. // ìÿú. ìÿíàäà. 

Ùÿääèíäÿí àðòûã ãàëõìàã, éöêñÿëìÿê, ãàáàðìàã. 

Ãîúàìàí äàëüàëàð ùöúóì åäÿðÿê; ×ûëäûðûá 

ùû÷ãûðûðäû êöêðÿéÿðÿê. Ù.Úàâèä. Ýÿíú 

áèð àðñëàí êèìè êöêðÿéÿí Àðàñ; Âåðìèø ÿòðàôûíà 

äÿðèí áèð ùÿðàñ. Ì.Ìöøôèã. Êöëÿê ùàðûí 

áèð àò êèìè êöêðÿéèá âûéûëäàéûð âÿ àíàíûí ãÿëáèíè 

öçöðäö. Ã.Èëêèí. 

ÊÖÊÖ èñ. Ýþéÿðòè âÿ éóìóðòàäàí (áÿçÿí 

äÿ áàëûãäàí) ùàçûðëàíàí õþðÿê. Êöêö áèøèðìÿê. 

– Áÿéëÿð éåéÿð íàùàðà êöôòÿ, êÿáàá âÿ 

êöêö; Ìÿñúèääÿ åéëÿð àììà àùö-ôÿüàí îðóúëóã. 

Ì.Ìþúöç. Åëÿ áåëÿúÿ àèëÿ öçâëÿðè ýöíîðòà 

âàõòû îòóðóá êöêö éåéèðäèëÿð. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÖÊÖËÖÊ ñèô. Êöêö ö÷öí éàðàðëû, êöêö 

ö÷öí îëàí (ýþéÿðòè âÿ ñ.). Êöêöëöê ýþéÿðòè àëìàã. 

Êöêöëöê áàëûã òÿìèçëÿìÿê. 

ÊÖÊÖÐÄ èñ. Ñÿíàéåäÿ, êÿíä òÿñÿððöôàòûíäà, 

òèáäÿ èøëÿíÿí ñàðû ðÿíýëè òåçàëûøàí êèìéÿâè 

ìàääÿ. 

ÊÖÊÖÐÄËßÌß “Êöêöðäëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

774 

ÊÖËÀÔÈÐßÍÝÈ 

ÊÖÊÖÐÄËßÌßÊ ô. Êöêöðä òîçó ñÿïìÿê, 

êöêöðä ñöðòìÿê. Áèòêèëÿðè êöêöðäëÿìÿê. 

ÊÖÊÖÐÄËÖ ñèô. Òÿðêèáèíäÿ êöêöðä îëàí, 

êöêöðäëÿ ãàðûøûüû îëàí. Êöêöðäëö áèðëÿøìÿëÿð. 

ÊÖË èñ. Éàíìûø øåéëÿðäÿí ãàëàí áîç-ãàðà 

ðÿíýëè òîç. Êöëö àòìàã. Êöëö òÿìèçëÿìÿê. – 

Áèð ñîéóã êöë î éåðäÿ ãàëäû íèøàí: Îíó äà 

éåë ñîâóðäó ñàü âÿ ñîëà. À.Ñÿùùÿò. Óñòà Çåéíàë 

÷óáóüó ÷ÿêèá êöëöíö áîøàëòäû âÿ äóðäó 

àéàüà.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Äÿðâèø:] Îúàüûí 

àëîâó ñþíöá òàìàì îëóðäó, ãûðàãëàðäàêû 

àòÿøëÿðè êöë éàâàø-éàâàø .. áöðöéöðäö. 

À.Äèâàíáÿéîüëó. Êöë îëìàã – áöòöíëöêëÿ 

éàíìàã, éàíûá ãóðòàðìàã, êöëÿ äþíìÿê. 

Îäóíëàð êöë îëäó. Úÿñàðÿò ýÿðÿêäèð èëê 

ñåâÿíëÿðÿ; Éàëàíäû êöë îëìàã, éàëàíäû éàíìàã! 

Ì.Àðàç. Êöë ñóéó ê.ò. – áèòêèëÿðè äåçèíôåêñèéà 

åòìÿê ö÷öí ñóäà ùÿëë îëóíìóø êöë. 

◊ Êöë áàøûíà! (ýþçöíÿ!) äàí. – ãàðüûø, 

äàíëàã âÿ òÿêôèð èôàäÿñè. Êöë áàøûíà, ýþçÿë 

ôÿðÿ, áå÷ÿ äÿ ñÿíè áÿéÿíìèð. (Àòà. ñþçö). [Òàüû 

ãûçû:] Ïàù, êöë áàøûíà! Ìÿíèì åâèìäÿ ãîúà 

íÿ ýÿçèð Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Øàùñÿíÿì:] Áåëÿ 

êöë ìîëëà áàøûíà! Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Êöë åòìÿê 

(åëÿìÿê) – ïó÷ åòìÿê, ìÿùâ åòìÿê, àõûðûíà 

÷ûõìàã. Âàð-äþâëÿòè êöë åòìÿê. // ìÿú. Ìÿíàäà. 

Ìÿíè êöë åëÿäè åëèí äèëëÿðè. Àøûã Ìÿììÿä. 

Êöëÿ äþíìÿê – 1) éàíûá ãóðòàðìàã, 

êöë îëìàã. Êþìöðëÿð êöëÿ äþíäö. Àüàúëàð 

éàíûá êöëÿ äþíäö. – Íå÷èí îíóí áó åéâàíû; 

Éàíûá ñîéóã êöëÿ äþíäö Ñ.Âóðüóí. // ìÿú. 

Éîõ îëìàã, ìÿùâ îëìàã. Êöëÿ äþíñöí êþëÿëèê 

àëûøàí áó ñÿùÿðäÿ. Ð.Ðçà; 2) ìÿú. ÷îõ ÿçèééÿò 

÷ÿêìÿê, ùÿääèíäÿí àðòûã ÿçàá ÷ÿêìÿê. Àíà 

éåòèìëÿðè áþéöòäöêúÿ êöëÿ äþíäö. – Àõû áó 

òîðïàãäà äîüóëìóøàì ìÿí; Âÿòÿí ùÿñðÿòèëÿ 

êöëÿ äþíìöøÿì. Á.Âàùàáçàäÿ. Êöëö ýþéÿ 

ñîâðóëìàã – òàìàì ìÿùâ åäèëìÿê, àõûðûíà 

÷ûõûëìàã. Ãîé äöøìÿí àù ÷ÿêñèí, êöëö ýþéÿ 

ñîâðóëóá.. ß.Âÿëèéåâ. Êöëöíö ýþéÿ ñîâóðìàã 

– òàìàìèëÿ ìÿùâ åòìÿê, àõûðûíà ÷ûõìàã. 

Ýÿëÿíäÿ äöøìÿíëÿ ñöíýö-ñöíýöéÿ; Áèð 

íÿðÿí ñîâóðóð êöëöíö ýþéÿ. Ñ.Âóðüóí. Áàøûíà 

êöë (îëñóí)! – áàõ áàø. Ýþçÿ êöë öôöðìÿê 

– áàõ ýþç. 

ÊÖËÀÔÈÐßÍÝÈ èñ. [ÿñëè ôðàíñûçúàäàí] 

1. êþùí. Èðè äàø áàëêîí (ñàðàéäà, ãÿñðäÿ âÿ 

ñ.-äÿ). Ïàäøàù ýÿíÿ êöëàôèðÿíýèäÿ ÿéëÿøèá, 

äèçëÿðèí ãóúàãëàéûá ãÿì äÿðéàñûíà áàòìûøäû 

êè, áèð äÿ ýþðäö, ùÿìÿí ìèíâàë ãèéàìÿò áàø-

ÊÖËÀÙ 

ëàäû.. (Íàüûë). Õàí ãûçû áöòöí ýöíö ñàðàéûí 

êöëàôèðÿíýèñèíÿ ÷ÿêèëèð.. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

2. äàí. Åâèí öñòöíäÿ âÿ éà áàüëàðäà èñòèðàùÿò 

ö÷öí öñòöþðòöëö òèêèëè; òàëâàð. 

ÊÖËÀÙ èñ. [ôàðñ.] êþùí. Ïàïàã. Ãîéìà 

êöëàùûí êÿú, à áÿé, àëäàòìà úàùàíè; Áÿñäèð, 

à ôèëàíè! Ì.ß.Ñàáèð. Àéëàð èëÿ èøëÿíìèø ìàùóä 

êöëàùû äàëà òÿðÿô ñöðöøìöøäö. À.Äèâàíáÿéîüëó. 

ÊÖËÀÙÄÓÇ èñ. [ôàðñ.] êþùí. Ïàïàã÷û. Éàìàí 

êöëàùäóçäàí éàõøû ïàëàíäóç éàõøûäûð. 


ÊÖËÀÒÀÍ áàõ õÿêÿíäàç. 

ÊÖËÁÀØ èñ. äàí. Áÿäáÿõò, èøè äöç ýÿòèðìÿéÿí, 

çÿðÿðäèäÿ, ïèñýöíëö. // Ãàðüûø, äàíëàã, 

òÿùãèð ìÿãàìûíäà. [Ìàùìóäóí àðâàäû:] Àé 

êöëáàø! Ìÿíÿ áèð äÿñò ïàëòàð àëà áèëìÿéèðñÿí, 

ñÿíÿ íÿ îëóá êè, äÿâÿ áîéäà ãûçû äà åâèíäÿ 

ñàõëàéûá áÿñëÿéèðñÿí! Á.Òàëûáëû. Áèç àëìûøûã 

þâðÿòè úàí-áàø äåñèí; Àëìàìûøûã ùåé áèçÿ 

êöëáàø äåñèí. ß.Íÿçìè. 

ÊÖËÁÀØËÛÃ èñ. Áÿäáÿõòëèê, éàçûãëûã; ïèñ 

ýöíÿ ãàëìûø àäàìûí ùàë âÿ âÿçèééÿòè. 

ÊÖËÁß 1 èñ. 1. Òÿíäèðäÿ, êöðÿäÿ ùàâà ÷ÿêìÿê 

ö÷öí äåøèê. Òÿíäèðèí êöëáÿñèíè à÷ìàã. 

2. Íåùðÿíèí äåøèéè. 

ÊÖËÁß 2 [ôàðñ.] êþùí. Êîìà, äàõìà, 

ãàçìà. Êöëáåéè-ùèúðàíäà ãàëìûøàì ùÿçèí; 

Î øàùèáàçûìûí ÷ÿêÿðÿì ãÿìèí. Àøûã Êÿðèì. 

ÊÖËÁßËßÌß “Êöëáÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖËÁßËßÌßÊ ô. Òÿíäèðèí, êöðÿíèí 

êöëáÿñèíè ãàïàìàã (á à õ êöëáÿ 1 1-úè ìÿíàäà). 

ÊÖË×ß 1 èñ. Òÿðêèáèíäÿ ìåòàë âÿ ìåòàë 

áèðëÿøìÿëÿðè âÿ éà ôàéäàëû ìèíåðàëëàð îëàí 

ìàääÿ, ñöõóð. Äÿìèð êöë÷ÿñè. Ìèñ êöë÷ÿñè. 

ÊÖË×ß 2 èñ. Éàñäà ùàëâà èëÿ ïàéëàíàí ÷þðÿê. 

Ñàüëûüûíäà áàäàì éåìÿéèá, êöë÷ÿñèíÿ 

áàäàì âóðóðëàð. (Àòà. ñþçö). Ãàçàíëà âÿ íèì- 

÷ÿëÿðëÿ ïëîâó, ùàëâàíû, êöë÷ÿëÿðè ùÿçì-ðàáåäÿí 

êå÷èðÿí äþâëÿòëèëÿð âÿ ìîëëàëàð èäè. Ù.Ñàðàáñêè. 

[Ðÿøèä:] Ùÿìèí êÿíäëè áèçèì êÿíäëèäèð, 

à êèøè, Ãàðà Èñðàôèëèí îüëóäóð äà. Êöë÷ÿ 

îüóðëàéàí Ôÿòèíèí ãàðäàøû îüëó. Ò.Ø.Ñèìóðã. 

// Õÿìèðè õöñóñè éîüðóëàðàã òÿíäèðäÿ áèøèðèëÿí 

öñòö íàõûøëû ÷þðÿê íþâö. Êöë÷ÿéÿ ÿäâÿ 

âóðìàã. Ñÿôÿð ö÷öí êöë÷ÿ áèøèðìÿê. 

ÊÖË×ßËßÍÌß “Êöë÷ÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖË×ßËßÍÌßÊ ô. Áóðóëìàã, éóìðóëàíìàã, 

ãûâðûã øÿêèë àëìàã. Èëàí êöë÷ÿëÿíäè. 

ÊÖËßÊËÈ 

ÊÖËß ñèô. ìÿù. Ãóéðóãñóç. Êöëÿ êå÷è. 

ÊÖËßÚß èñ. êþùí. Áîéíóíà, ÿòÿéèíÿ, éàõàñûíà 

âÿ ãîë éåðëÿðèíèí êÿíàðûíà õÿç âÿ ñ. 

òèêèëìèø ãîëñóç öñò ýåéèìè; êöðäö. [Àüà Ìÿðäàí:] 

Ñÿáð åëÿ, áèð òèðìÿ êöëÿúÿìè ýåéèì, 

ìàùóä úöááÿìè áöðöíöì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. 

ßéíèíäÿ àòëàç êöëÿúÿ; Öñòöíäÿ áàôòàñû ãÿøÿíý. 

Àøûã ßëÿñýÿð. [Êÿíä ãûçëàðû] éåðèäèêúÿ êþéíÿêëÿðèíèí 

ÿòÿêëÿðèíÿ, êöëÿúÿëÿðèíèí éàõàëàðûíà 

òèêäèêëÿðè ñàðìàëàð, ýöìöø ïóëëàð ñÿñëÿíèðäè. 


ÊÖËß×ÀËÀÍ, ÊÖËß×ÀËÀÐ ñèô. Êöëÿ 

áÿíçÿéÿí, êöëÿ îõøàéàí, êöë ðÿíýèíäÿ îëàí, 

êöëðÿíýè. Êöëÿ÷àëàí òîðïàã. 

ÊÖËßÊ èñ. 1. Ùàâàíûí öôöãè èñòèãàìÿòäÿ 

ùÿðÿêÿòèíäÿí èáàðÿò òÿáèÿò ùàäèñÿñè; éåë. Êöëÿê 

ÿñèð. Êöëÿê áèðäÿí êÿñäè. Êöëÿê òóòàí éåð. 

– Ýåúÿëÿð, ýåúÿëÿð, ñîíñóç ýåúÿëÿð; ×ûëüûí 

êöëÿêëÿðè ãóäóç ýåúÿëÿð! Ì.Ìöøôèã. Êöëÿê 

[Äöððÿíèí] ýåòìÿñèíÿ ìàíå îëóá ïàëòàðûíû 

ñàíêè úûðìàã èñòÿéèðäè.. Ñ.Âÿëèéåâ. Êöëÿê 

ìöùÿððèêè – êöëÿê âàñèòÿñèëÿ ùÿðÿêÿòÿ ýÿëÿí 

ìöùÿððèê. 

2. ìÿú. Òÿøáåùëÿðäÿ ñöðÿò, èòèëèê, úÿëäëèê 

ìÿíàñûíäà. Êöëÿê êèìè éåðèìÿê. – Ãîéìàðàì 

áàøûíà à÷ñûíëàð êÿëÿê; Äóðóøóí áóëóääóð, 

éåðèøèí êöëÿê. Ì.Ìöøôèã. 

◊ Êöëÿê ùàéàíà ÿññÿ, î éàíà ÿñìÿê – 

ìþùêÿì ÿãèäÿéÿ ñàùèá îëìàìàã, òåç âÿçèééÿòÿ 

óéüóíëàøìàã, ôèêðèíäÿ ñàáèò îëìàìàã. 

ÊÖËßÊÊÅØ áàõ êöëÿêëèê. 

ÊÖËßÊËßÌß “Êöëÿêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖËßÊËßÌßÊ ô. 1. Êöëÿê ÿñìÿê, êöëÿê 

îëìàã. Ùàâà êöëÿêëÿéèð. 

2. Ñöíè ñóðÿòäÿ éåë, êöëÿê éàðàòìàã. Éåëïèêëÿ 

þçöíö êöëÿêëÿìÿê. Îúàüû ïàëòàðûí ÿòÿéè 

èëÿ êöëÿêëÿìÿê. Âåíòèëéàòîð êöëÿêëÿéèð. 

ÊÖËßÊËßÍÌß “Êöëÿêëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖËßÊËßÍÌßÊ ìÿúù. 1. Êöëÿê äþéìÿê, 

êöëÿê âóðìàã. Ñÿðèëÿí ïàëòàðëàð êöëÿêëÿíèð. 

2. Þçöíö êöëÿéÿ âåðìÿê, ñÿðèíëÿíìÿê. Íÿ 

êöëÿêëÿíèðñÿí 

ÊÖËßÊËÈ ñèô. Êöëÿê îëàí, êöëÿê ÿñÿí. 

Êöëÿêëè ýöí. Êöëÿêëè ùàâà. – Êöëÿêëè áèð éàç 

ýöíö èäè. À.Øàèã. Éåíèúÿ éàðïàã à÷ìûø áóäàãëàðäà 

éåëëÿíÿí ãóøëàð èñÿ êöëÿêëè ýåúÿíèí 

òÿëàø äîëó ìöðýöñöíäÿí ñîíðà èíäè áèð àç äà 

äèíúÿëèá ñàêèò îëäóëàð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. Áó 

ýöí õîø, ýöíÿøëè, èøûãëû îëàí ùàâà ñàáàùû áó- 

775

ÊÖËßÊËÈÊ 

ëóäëó, êöëÿêëè, ÷èñêèíëè áèð ùàë àëûð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÊÖËßÊËÈÊ èñ. Ùàâà ÷ÿêìÿê ö÷öí áèíàëàðäà 

îëàí äåøèê, äÿëèê, îéóã. 

ÊÖËßÊËÈ-ÃÀÐËÛ ñèô. Ùÿì êöëÿê ÿñÿí, 

ùÿì äÿ ãàð éàüàí. Êöëÿêëè-ãàðëû ýöí. Êöëÿêëèãàðëû 

ùàâà. 

ÊÖËßÊËÈËÈÊ èñ. Êöëÿêëè ùàâàíûí âÿ éà 

éåðèí ùàëû, õöñóñèééÿòè. 

ÊÖËßÊËÈ-ÒÓÔÀÍËÛ ñèô. Ùÿì êöëÿê ÿñÿí, 

ùÿì äÿ òóôàí îëàí. Êöëÿêëè-òóôàíëû ýåúÿ. 

[Ýÿðàé àüà:] Áèç áó ùèñëè-ïàñëû, òîçëó-òîðïàãëû, 

êöëÿêëè-òóôàíëû õàðàáàéà þç äÿðäèìèçè 

àüëàìàã ö÷öí ýÿëìèøäèê! Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÖËßÊËÈ-ÉÀÜÛØËÛ ñèô. Ùÿì êöëÿê ÿñÿí, 

ùÿì äÿ éàüûø éàüàí. Êöëÿêëè-éàüûøëû ùàâà. – 

Íÿùàéÿò, êöëÿêëè-éàüûøëû áèð ýöíäÿ [Ùÿñÿíè] 

áóðàõäûëàð. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÊÖËßÊÞË×ßÍ èñ. õöñ. Êöëÿéèí ýöúöíö 

âÿ èñòèãàìÿòèíè þë÷ìÿê ö÷öí úèùàç. 

ÊÖËßÊÑÈÇ ñèô. 1. Êöëÿê îëìàéàí, ñàêèò. 

Êöëÿêñèç ùàâà. 

2. Êöëÿê òóòìàéàí, êöëÿê îëìàéàí. Êöëÿêñèç 

éåð. 

ÊÖËßÊÑÈÇËÈÊ èñ. Êöëÿêñèç éåðèí âÿ éà 

ùàâàíûí ùàëû, õöñóñèééÿòè. 

ÊÖËßÊÒÓÒÀÍ ñèô. Äàèì êöëÿê îëàí, 

êöëÿéÿ ìÿðóç ãàëàí. Åâèí êöëÿêòóòàí òÿðÿôè. 

ÊÖËßØ èñ. 1. Òàõûë äþéöëäöêäÿí ñîíðà 

ãàëàí ãóðó ÷þïëÿð; èðè ñàìàí. Äÿíè êöëÿøäÿí 

àéûðìàã. Äàìû êöëÿøëÿ þðòìÿê. – Ìÿøÿäè Àüàêèøè 

ÿëèíäÿ éàáà êöëÿøè åøÿëÿéèá ãàðûøäûðûð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ìÿêòÿá áèíàñû êþùíÿ, 

öñòö êöëÿøëÿ þðòöëìöø éàñòû-éàïàëàã áèð äàì 

èäè. Ã.Èëêèí. // Áÿçÿí ùÿñèð ìÿíàñûíäà. [Çèðçÿìèéÿ] 

êöëÿø øëéàïàëû óçóí áèð àäàì ýèðäè. 


2. ìÿù. áàõ êþâøÿí 2-úè ìÿíàäà. Ñàôî .. 

éà àéàãéàëûí, éà éàìàãëû áèð ÷àðûãäà ýÿçèð, 

îíóí-áóíóí êöëÿøèíäÿ áàøàã÷ûëûã åëÿéèð. 


ÊÖËßØÄÎÜÐÀÉÀÍ èñ. Êöëÿøè äîüðàéûá 

ñàìàí ùàëûíà ñàëàí ìàøûí. // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

Êöëÿøäîüðàéàí ìàøûí. 

ÊÖËßØËßÌß “Êöëÿøëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖËßØËßÌßÊ ô. Êöëÿøëÿ þðòìÿê; öñòöíÿ 

êöëÿø ñàëìàã, êöëÿø äþøÿìÿê. Òþâëÿíèí 

äàìûíû êöëÿøëÿìÿê. 

ÊÖËßØËßÍÌß “Êöëÿøëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

776 

ÊÖËÔßÒÑÈÇ 

ÊÖËßØËßÍÌßÊ ìÿúù. Êöëÿøëÿ þðòöëìÿê, 

öñòöíÿ êöëÿø ñàëûíìàã, êöëÿø äþøÿíìÿê. Äàõìàíûí 

äàìû êöëÿøëÿíèá. 

ÊÖËßØËßÒÌß “Êöëÿøëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖËßØËßÒÌßÊ ô. Öñòöíö êöëÿøëÿ þðòäöðìÿê, 

öñòöíÿ êöëÿø ñàëäûðìàã (äþøÿòìÿê). 

Äàìû êöëÿøëÿòìÿê. 

ÊÖËßØËÈ ñèô. 1. Êöëÿøè îëàí. Ùÿòÿì äàéû 

.. êöëÿøëè òàõûë éåðëÿðèíÿ áàõûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

2. Êöëÿøëÿ þðòöëìöø, êöëÿø ãîéóëìóø éàõóä 

êöëÿøëÿ äîëäóðóëìóø. Êöëÿøëè ÷àðäàã. – ×àéäàí 

ñîíðà éàòûøäûã. Ìÿí äÿ ãåéðè äóñòàãëàð 

òÿê è÷è êöëÿøëè äþøÿê öñòÿ óçàíäûì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ãàðàäîíëó:] Ýåúÿíè áàõ, î 

öñòö êöëÿøëè åâäÿ ãàëûáìûø. È.Ùöñåéíîâ. 

ÊÖËßØËÈÊ èñ. Êöëÿø îëàí éåð, êöëÿø, òþêöëìöø 

éåð; êþâøÿíëèê. Áè÷èëìèø òàðëàëàðûí 

êöëÿøëèéèíäÿí áèëäèð÷èíëÿðèí .. ñÿñëÿðè ýÿëèðäè. 


ÊÖËÔß èñ. Èøûã äöøìÿê ö÷öí òèêèëèíèí (ÿñàñÿí, 

äÿéÿíèí) äàìûíäà áàúà, èøûã éåðè; èøûãëûã. 

ÊÖËÔßÒ èñ. [ÿð.] 1. Á à õ àèëÿ 1-úè ìÿíàäà. 

Áèð êöëôÿòäÿ äþðä íÿôÿð óøàã âàð.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

[Ãàôàð:] Ïèíÿ÷èëèê åäèá éåääè 

áàø êöëôÿòèí ðóçèñèíè áèð òþâð èëÿ ãàçàíûðàì. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Ìîëëà Ãóðáàí:] Áÿé éàíûíäà 

àëíûà÷ûã, êöëôÿò éàíûíäà öçöýöëÿð îëàñàí, èíøàëëàù!.. 

ß.Âÿëèéåâ. Êöëôÿò ñàùèáè – àèëÿ 

áàø÷ûñû, àòà. Èíäè áàëàúà óøàã þçöíö êèøè âÿ 

êöëôÿò ñàùèáè ùèññ åäèðäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Íÿúèáÿíèí 

.. îüëó èéèðìè-èéèðìè áåø èë èäè êè, êÿíääÿ 

åâëÿíìèø, êöëôÿò ñàùèáè îëìóøäó. Ìèð Úÿëàë. 

2. êþùí. åâô. Àðâàä ìÿíàñûíäà. [Ãÿðèáèí 

àíàñû:] Ìÿí Òÿáðèçëè Ìÿììÿäèí êöëôÿòèéÿì, 

áó äà îüëóìóí íèøàíëûñûáûð. “Àøûã Ãÿðèá”. 

[Úàùàí:] Áÿé, äÿëëàë Êÿðáÿëàéû Íÿñèðèí êöëôÿòèéÿì, 

áÿëêÿ òàíûéàñàí Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

Íàìàç êèøèíèí êöëôÿòèéÿì, – äåéÿ, ãàðû êþíöëñöç 

úàâàá âåðäè. Ì.Ùöñåéí. 

3. ìÿú. Çÿùìÿò, ÿçèééÿò, ãàéüû ìÿíàñûíäà. 

Îíó êöëôÿò áàñûá. 

ÊÖËÔßÒÀÐÀÑÛ ñèô. Àèëÿ äàõèëèíäÿ áàø 

âåðÿí, àèëÿäÿ îëàí. Êöëôÿòàðàñû ñþùáÿò. 

ÊÖËÔßÒËÈ ñèô. Êöëôÿòè îëàí, àðâàä-óøàüû 

îëàí; àèëÿëè. Êöëôÿòëè àäàì. 

ÊÖËÔßÒËÈÊËß çÿðô Áöòöí àèëÿ áèðëèêäÿ, 

áöòöí êöëôÿò áèð éåðäÿ; àèëÿëèêëÿ. Êöëôÿòëèêëÿ 

ýÿçìÿéÿ ýåòìÿê. 

ÊÖËÔßÒÑÈÇ ñèô. Êöëôÿòè, àèëÿñè îëìàéàí, 

àðâàä-óøàüû îëìàéàí, åâëè îëìàéàí; àèëÿñèç.

ÊÖËÔßÒÑÈÇËÈÊ 

ÊÖËÔßÒÑÈÇËÈÊ èñ. Êöëôÿòè, àèëÿñè, àðâàäóøàüû 

îëìàìà; êöëôÿòè îëìàéàí àäàìûí ùàëû. 

ÊÖËÕÀÍ èñ. [ôàðñ.] êþùí. 1. Îäóíëà ãûçäûðûëàí 

ùàìàìûí îäëóüó, îúàüû. Êöëõàíû òÿìèçëÿìÿê. 

– Áèð éåòèì òèôèëäè áàëäûðû à÷ûã, 

áàøû êå÷ÿë; Ìÿíçèëè øàìö-ñÿùÿð êþùíÿ ùàìàì 

êöëõàíû. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

2. Á à õ êöëõàí÷û. Ìÿíèì ö÷öí õàí äà 

áèðäèð, êöëõàí äà. (Àòà. ñþçö). 

ÊÖËÕÀÍÀ [ôàðñ.] áàõ êöëõàí 1-úè ìÿíàäà. 

Àòà-àíà ñþçöíÿ áàõìàéàí êöëõàíàäà 

éàòàð. (Àòà. ñþçö). 

ÊÖËÕÀÍÀ×Û áàõ êöëõàí÷û. Éàøûëëàøìàãäà 

îëàí äöçëöêäÿí àðà-ñûðà þòÿí ãàòàðëàð 

òöñòöëö êþñþâ ýÿçäèðÿí êöëõàíà÷ûëàðà áÿíçÿéèðäè. 


ÊÖËÕÀÍ×Û, èñ. êþùí. Êöëõàíàäà èøëÿéÿí 

àäàì, ùàìàì îúàã÷ûñû. 

ÊÖË-ÊÖËÔßÒ òîï. Àèëÿ, êöëôÿò, àèëÿ öçâëÿðè 

(ùàìû áèð éåðäÿ). Êöë-êöëôÿòè áèð éåðÿ 

éûüìàã. – Àðâàäëàð .. ñàðû êå÷èíèí àüóçà îõøàéàí 

ñàðû ñöäöíäÿí áèð êàñà àëûá àïàðàð, 

åâäÿ êöë-êöëôÿò öñêöê-öñêöê áþëöøöá òàìñûíàòàìñûíà 

è÷ÿðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ùÿòÿìîâ Ãàðàøà:] 

×ûõàã éóõàðû, ýþðÿê êöë-êöëôÿò íÿ ùàëäàäûð 


ÊÖËÃÀÁÛ èñ. Ïàïèðîñ êöëöíö âÿ êþòöéöíö 

òþêìÿê ö÷öí õöñóñè ãàá. Éóñèô ïàïèðîñó àõûðà 

ãÿäÿð ñöìöðöá êöëãàáûéà àòäû. Á.Áàéðàìîâ. 

Êöëãàáû ñèãàðåò êþòöêëÿðè èëÿ äîëìóøäó. 


ÊÖËË [ÿð.] 1. Áöòöí, úöìëÿ, úÿìè; áöòþâ, 

òàì ùàëäà; öìóì, öìóìèééÿòëÿ. Áèð êöëë 

ùàëûíäà. – Áÿëè, áèç áóðàäà Ìîçàëàí êÿíäèíèí 

õÿñòÿëèéè îëàí ñöìöê àçàðûíäàí – éÿíè õÿáÿð- 

÷èëèéèí ùàìûñûíäàí éîõ, ÿñëà êöëëèñèíè éîõ, úöçèñèíè 

éàçìàã èñòÿðäèê. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. êþùí. Èçàôÿò áèðëÿøìÿëÿðèíèí áèðèíúè òÿðÿôèíäÿ 

“áöòöí”, “áöòþâ”, “òàì” ìÿíàñûíäà; 

ìÿñ.: êöëëè-úàùàí, êöëëè-äöíéà (áöòöí äöíéà, 

áöòöí àëÿì), êöëëè-âèëàéÿò (áöòöí âèëàéÿò, 

þëêÿ). Íèýàð, Êîðîüëó éàðûñàí; Áèëñèí êöëëèàëÿì 

ñÿíè. “Êîðîüëó”. Ðÿíýö-ðóéó, úèñìè, 

òàãÿòè, úàíû; Êöëëè-âàðû ýåäÿí áÿñ àüëàìàçìû 

Ì.Â.Âèäàäè. Åé äöíéà, ñÿí ïó÷ñàí, éàëàíñàí, 

éàëàí; Êöëëè-õàëã úàíûíà ñàëìûñàí òàëàí. 

Ìîëëà Úöìÿ. 

ÊÖËËßÌß 1. “Êöëëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

2. ñèô. Ãàéíàð êöë è÷ÿðèñèíäÿ áèøèðèëìèø. Êöëëÿìÿ 

êàðòîô. 

ÊÖËËÖÊ 

ÊÖËËßÌßÊ ô. 1. Êöë òþêìÿê, êöë ñÿðìÿê. 

Ëÿêëÿðè êöëëÿìÿê. Àüàúëàðûí äèáèíè êöëëÿìÿê. 

2. Ëàâàøû éàíäûðìàìàã ö÷öí ñàúà, ùèñäÿí 

ãîðóìàã ö÷öí ãàçàíà âÿ ñ.-éÿ êöëëö ïàë÷ûã 

éàõìàã, ñöðòìÿê. Ãàçàíû êöëëÿìÿê. – ..Àíà 

ñà÷ êöëëÿéèá îúàã ãàëàéûð, êÿòÿ áèøèðèá è÷èíÿ 

òÿçÿ éàü ãîéóð.. ß.Âÿëèéåâ. 

3. Êöëëÿ ñöðòìÿê, êöëëÿ òÿìèçëÿìÿê. Ñàìîâàðû 

êöëëÿìÿê. Ìèñ ãàçàíëàðû êöëëÿìÿê. 

ÊÖËËßÍÌß “Êöëëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖËËßÍÌßÊ ìÿúù. 1. Öñòöíÿ êöë òþêöëìÿê, 

êöëÿ áàòìàã, êöëëÿ äîëìàã. Õþðÿê êöëëÿíìèøäè. 

2. ãàéûä. Êöëÿ äþíìÿê, êöë îëìàã. Îúàãäà 

êþìöð êöëëÿíäè. – Êàáàá îúàüûíûí êþçö 

êöëëÿíìÿéÿ áàøëàäû. ß.Âÿëèéåâ. Ùàìû äàüûëûøäû. 

Îúàã ñÿíýèéèá êöëëÿíäè. Á.Áàéðàìîâ. 

3. ìÿú. Àâàðàëàíìàã, áîø-áåêàð ýÿçìÿê, 

âàõòûíû áîø êå÷èðìÿê, ôàéäàëû èøëÿ ìÿøüóë 

îëìàìàã. [Úÿôÿð:] Áèç éàçûã äà ìåéèò è÷èíäÿ, 

àçàðëû éàíûíäà èëëÿðëÿ êöëëÿíèðèê. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

[Ðöñòÿì êèøè:] ßÿ, Ñàëìàí, áóðäà íèéÿ 

êöëëÿíèðñÿí – äåéèá ñÿñëÿíäè. Ì.Èáðàùèìîâ. 

Ùàðàäàñà îòóç èë êöëëÿíÿí ôåëäøåð áåëÿñèíäÿí 

÷îõ-÷îõ øþùðÿòëè ñàéûëûð.. Á.Áàéðàìîâ. 

ÊÖËËßØÌß “Êöëëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖËËßØÌßÊ ô. Éàíûá êöëÿ äþíìÿê, 

éàíûá êöë îëìàã. Êþç êöëëÿøäè. 

ÊÖËËÈ ñèô. [ÿð.] Ñàéñûç-ùåñàáñûç, ÷îõëó, 

÷îõ. Êöëëè çÿðÿð. Êöëëè ìÿáëÿü. Êöëëè ìèãäàð. 

Êöëëè ãîøóí. 

ÊÖËËÈÉÉÀÒ èñ. [ÿð.] Áèð éàçû÷û âÿ éà àëèìèí 

÷àï åäèëìèø áöòöí ÿñÿðëÿðèíèí òîïëóñó. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿíèí êöëëèééàòû. 

ÊÖËËÖ ñèô. 1. Êöëÿ áóëàøìûø, êöëÿ áàòìûø, 

è÷èíäÿ êöë îëàí. Êöëëö ÷þðÿê. 

2. Òÿðêèáèíäÿ êöë îëàí. Áèòêèëÿðè êöëëö ñó èëÿ 

äåçèíôåêñèéà åòìÿê. 

ÊÖËËÖÊ èñ. 1. Êöë òþêöëÿí éåð. Òîéóãëàð 

êöëëöêäÿ åøÿëÿíèð. – Êöëö êöëëöêäÿí ýþòöð. 

(Àòà. ñþçö). Çèáèë òÿïÿ îëñà, êöëëöê äàü îëìàç; 

Éåë ÿñÿíäÿ àë÷àãëàðà åíäèðÿð. Àøûã Àááàñ. 

Êÿíäèí ãûðàüûíäàêû êöëëöêäÿí êå÷èá ÷àéû àäëàìàëû 

èäèê. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. ìÿú. Õàðàáàëûã, õàðàáà éåð. Êöëëöê åéëÿäèëÿð 

ýöëöñòàíëûüû. Ì.Ðàùèì. 

◊ Êþùíÿ êöëëöêëÿðè åøÿëÿìÿê – óíóäóëìóø, 

âàõòû èëÿ îëìóø, éàääàí ÷ûõìûø áèð ùàäèñÿíè, 

ïèñ èøè, íþãñàíëàðû õàòûðëàìàã, éàäà ñàë- 

777

ÊÖËÌß 

ìàã. Êèì èñÿ Ùàúûíûí êå÷ìèøèíè ãóðäàëàäû, 

êþùíÿ êöëëöêëÿðè åøÿëÿäè. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÖËÌß 1 èñ. çîîë. Ñèéÿíÿê ôÿñèëÿñèíäÿí 

éåéèëÿí áàëûã. 

ÊÖËÌß 2 èñ. ìÿù. Éàø áàðàìàíû ñûõûá ãóðóòìàã 

ö÷öí ÷ÿí. 

ÊÖËÐßÍÝÈ ñèô. Êöë ðÿíýèíäÿ îëàí; áîç. 

ÊÖËÒßÌÈÇËßÉßÍ ñèô. õöñ. Êöëö òÿìèçëÿìÿéÿ 

õèäìÿò åäÿí. Êþìöð òþêöëÿí áàúà, 

êöëòÿìèçëÿéÿí áàúàäàí áèð ãÿäÿð ùöíäöðäÿ 

îëóð. 

ÊÖËÖ ñèô. 1. ê.ò. Áîçóìòóë-àü. Êöëö òîðïàã. 

2. Êöë ðÿíýèíäÿ îëàí, êöë ðÿíýèíÿ ÷àëàí; 

áîç, êöëðÿíýè. Êöëö ïàð÷à. Êöëö úîðàá. 

ÊÖËÖÍÝ èñ. Äàø ÷ûõàðìà âÿ òîðïàã ãàçûìà 

èøëÿðèíäÿ èñòèôàäÿ åäèëÿí áèð óúó ñèâðè, î áèðè 

óúó èñÿ åíëè àëÿò. Êöëöíýëÿ éåð ãàçûìàã. Êöëöíýÿ 

äÿñòÿ âóðìàã. – ßùìÿä .. áèð êöëöíý 

ýÿòèðèá åâèí êöíúöíÿ àòäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Øàùíèñÿ õàíûìûí äþøÿê÷ÿñèíèí öñòöíäÿ Ôÿðùàä 

êöëöíýëÿ äàüû éàðûðäû. ×ÿìÿíçÿìèíëè. 

◊ (Ôÿðùàä êèìè) êöëöíý âóðìàã (÷àëìàã) 

– çÿùìÿò ÷ÿêìÿê, ÷àëûøìàã, èøëÿìÿê, 

ÿçèééÿòÿ ãàòëàøìàã. [Ùàúû Ìóðàä:] Ãûðõ èë 

êöëöíý ÷àëûá áèð úöçè ïóë ÿëèìÿ ñàëìûøàì. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. [Ìèðçÿ Úàìàë:] Íå÷ÿ èëäèð 

Ôÿðùàä êèìè êöëöíý âóðóðàì, áó ñÿùíÿíè ìÿí 

äöçÿëòìèøÿì, èíäè î ýÿëèá ìÿíÿ äÿðñ âåðÿúÿêäèð! 

Ú.Úàááàðëû. [Øåéäà:] Ýÿðÿê ìÿùÿááÿòè 

ôÿàëèééÿòÿ ÷åâèðèá, èøûã âÿ ýþçÿëëèê óüðóíäà 

êöëöíý ÷àëàñàí! ß.Ìÿììÿäõàíëû. Êöëöíý 

ñûíäûðìàã – áàõ êöëöíý âóðìàã (÷àëìàã). 

Íàùàã áó éîëäà êöëöíý ñûíäûðûð. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÊÖËÖÍÝ×Ö èñ. Êöëöíýëÿ èøëÿéÿí, êöëöíý 

èøëÿäÿí, òîðïàã ãàçûéàí ôÿùëÿ. Êöëöíý÷öëÿð 

áàøëàäûëàð ìèíàðÿíèí äèáèíè ãàçûìàüà. “Êîðîüëó”. 

ÊÖËÖÍÝËßÌß “Êöëöíýëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖËÖÍÝËßÌßÊ ô. Êöëöíýëÿ ãàçûìàã, 

êöëöíýëÿ ÿçìÿê (òîðïàüû, êÿñÿéè âÿ ñ.-íè). 

[Ãàäèð] ..áèð àç î éàíäà òîðïàã ãàçûéàíëàðà 

éàõûíëàøûá éåðè êöëöíýëÿìÿéÿ áàøëàäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÖËÖÍÝËßÍÌß “Êöëöíýëÿíìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÖËÖÍÝËßÍÌßÊ ìÿúù. Êöëöíýëÿ ãàçûëìàã, 

êöëöíýëÿ ÿçèëìÿê (òîðïàã, êÿñÿê âÿ ñ.). 

Áàü êöëöíýëÿíìèøäè. 

ÊÖËÖÔ èñ. Äàü, ãàéà äèáèíäÿ îéóã éåð, 

áàëàúà ìàüàðà. Àé Ïàñû, êàôèð ÷îõäàí áèçèì 

778 

ÊÖÍÚÖÄ 

éóõàðû ãàéàíûí êöëöôöíäÿ éàøàéûð. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÖÌ èñ. äàí. Áàðàìà, áàðàìà ãóðäó. 

ÊÖÌÁßÄ, ÊÖÌÁßÇ áàõ êöíáÿç. Áó 

ôèêèðäÿ èêÿí ýþçöìÿ áèð êöìáÿä äÿéäè. 


ÊÖÌÁßÄËÈ, ÊÖÌÁßÇËÈ áàõ êöíáÿçëè. 

Òàìàì öñòö êöìáÿäëè áèð êþùíÿ ìÿçàð òàïûð 

âÿ è÷èíäÿ ýèçëÿíèð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

ÊÖÌ×Ö ìÿù. áàõ áàðàìà÷û 1-úè ìÿíàäà. 

[Ùåéäÿð áÿé:] ßðç åëÿäèì êè, íà÷àëíèê, 

ùå÷ âàõò Úàâàíøèðäÿí êîòàí÷û âÿ êöì÷ö ýþðöíìÿéèá. 


ÊÖÌ×ÖËÖÊ áàõ áàðàìà÷ûëûã. Êöì÷öëöêëÿ 

ìÿøüóë îëìàã. 

ÊÖÌÄÀÐ áàõ êöì÷ö. 

ÊÖÌÄÀÐËÛÃ áàõ êöì÷öëöê. 

ÊÖÌÕÀÍÀ èñ. Êöì ñàõëàìàã ö÷öí ãàðüûäàí, 

àüàúäàí âÿ ñ.-äÿí äöçÿëäèëìèø ãÿôÿñÿëè 

éåð, òèêèëè. Êöìõàíàíû ãàéäàéà ñàëìàã. 

ÊÖÌÞÉÖË èñ. çîîë. Àüàúëàðû ãóðóäàí ãóðä, 

çÿðÿðâåðèúè úöúö. 

ÊÖÍÚ èñ. [ôàðñ.] Áóúàã, ýóøÿ. Øêàôûí êöíúö. 

Êöíúÿ ÷ÿêèëìÿê. – Àðâàä ÿëÿéè ýÿòèðÿíäÿí 

ñîíðà Ãóðáàí îòóðäó îòàüûí áèð êöíúöíäÿ 

âÿ áàøëàäû ýÿúè ÿëÿìÿéÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Ìÿùáóñëàð ãîðõóëàðûíäàí êöíúÿ ãûñûëûðëàð. 

Ö.Ùàúûáÿéîâ. Ãàëàúà êöíúöíÿ ãûñûëàí 

øàùûí; Õàëãû ïàë÷ûã êèìè òàïäàëàíûáäû. Ì.Àðàç. 

// Ìÿú. ìÿíàäà. ..Ìåøÿíèí äÿðèí êöíúöíäÿ 

úÿù-úÿù èëÿ îõóéàí áöëáöëëÿðÿ ãóëàã âåðäèì. 

À.Äèâàíáÿéîüëó. Àòûá àíàí ñÿíè áèð ãÿìëè 

êöíúÿ; Ñÿíÿ ñöä âåðÿðäè ñàíêè þäöíúÿ.. 


ÊÖÍÚ-ÁÓÚÀÃ èñ. 1. Á à õ êöíú. Îòàüûí 

ôÿðøè ÷îõäàí áÿðè ñöïöðöëìÿìèøäè: êöíúáóúàüû, 

òàâàíû ùþðöì÷ÿê òîðó áàñìûøäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Õàëûãâåðäè:] Ìèòèëëÿðèìèí 

ùàìûñûíû ñþêöá, êöíúö-áóúàüû ãàçûã-ãàçûã 

åëÿéèáñèíèç. ß.Âÿëèéåâ. 

2. ìÿú. Ýèçëèí, íÿçÿðÿ ÷àðïìàéàí, õÿëâÿò, 

äàëäà éåð ìÿíàñûíäà. Êöíú-áóúàüû àõòàðìàã. 

Êöíúäÿ-áóúàãäà ýèçëÿíìÿê. – [Ùöììÿò:] 

Êöíúäÿ-áóúàãäà äàíûøìàã àðâàä 

èøèäèð, – äåéÿ, àñòàäàí ýèëåéëÿíÿ-ýèëåéëÿíÿ åéâàíà 

÷ûõäû. Á.Áàéðàìîâ. 

ÊÖÍÚËÖ ñèô. Êöíúö, òèíè îëàí. 

ÊÖÍÚÖÄ èñ. 1. Òóìóíäàí éàü àëûíàí àü 

ðÿíýëè ÷è÷ÿêëÿðè îëàí áèðèëëèê áèòêè. Êöíúöä 

÷è÷ÿêëÿìèøäèð.

ÊÖÍÚÖÄËÖ 

2. Áó áèòêèíèí òîõóìó (÷þðÿéèí öñòöíÿ 

ñÿïèëèð, òèáäÿ èøëÿäèëèð). Ñîëìàç êöíúöääÿí 

òóòìóø ãàðïûç òóìóíà ãÿäÿð ÿëèíÿ íÿ äöøñÿ, 

Ïàòðîíà éåäèçäèðÿðäè. È.Ìÿëèêçàäÿ. Êöíúöä 

éàüû – êöíúöääÿí àëûíàí áèòêè éàüû. 

Êöíúöä ùàëâàñû – êöíúöääÿí ùàçûðëàíàí 

ùàëâà íþâö. 

ÊÖÍÚÖÄËÖ ñèô. Êöíúöä âóðóëìóø, êöíúöä 

ãàòûëìûø, òÿðêèáèíäÿ êöíúöä îëàí. Êöíúöäëö 

ùàëâà. Êöíúöäëö ÷þðÿê. – ..Êèìè àéàã öñòÿ 

äóðóá àüçûíà êöíúöäëö ãîâóðüà àòûð. ß.Àáàñîâ. 

ÊÖÍÄß 1 èñ. 1. Ñîíðàäàí éàéìàã, éàñòûëàìàã 

ö÷öí éóìðó ùàëà ñàëûíìûø õÿìèð ïàð÷àñû. 

Áèð êöíäÿ õÿìèð. Êöíäÿëÿðè òàáàüà éûüìàã. 

– Àòàì åëÿ áèúäèð êè, êöíäÿíè ñàéûð, àíàì åëÿ 

áèúäèð êè, êöíäÿäÿí êÿñèð. (Ìÿñÿë). Ýöëñÿíÿì 

ñîí êöíäÿíè äÿ .. ñàúûí öñòöíÿ ñÿðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ïÿðè íÿíÿ ñÿé âÿ äèããÿòëÿ èðè êöíäÿíè 

éàéûðäû. Ì.Ùöñåéí. 

2. ìÿú. Ãàëûí, êîáóä, êÿëÿ-êþòöð. [Ìöðñÿë:] 

Àéàãëàðûí êöíäÿ, ÿëëÿðèí êþñþé; Ýÿëèí 

ýåäÿí êèìè ãàéíàíàíû äþé! Ñ.Ðöñòÿì. // Ñèô. 

ìÿíàñûíäà. Êöíäÿ ÿë. Êöíäÿ àéàã. 

ÊÖÍÄß 2 èñ. [ôàðñ.] Êå÷ìèøäÿ: ãà÷ìàñûí 

äåéÿ äóñòàãëàðûí àéàãëàðûíà, áîéóíëàðûíà âÿ 

éà ÿëëÿðèíÿ âóðóëàí àüûð øåé. Ìÿí àøèãÿì òåé 

éàðà; Úàíûì àëäû òåé éàðà; Áîéíóì êöíäÿäÿ 

îëñóí; ßëèì éåòñèí òåé éàðà. (Áàéàòû). Õÿëèë 

ïàøà ùþêì åëÿäè, ö÷öíöí äÿ àéàüûíà êöíäÿ 

âóðóá çèíäàíà ñàëñûíëàð. “Êîðîüëó”. Ùÿúÿðèí 

àéàüûíà ãàíäàë, áîéíóíà êöíäÿ âóðäóëàð. 

“Ãà÷àã Íÿáè”. 

ÊÖÍÄßÀ×ÀÍ èñ. Êöíäÿíè éàéìàã ö÷öí 

àëÿò. 

ÊÖÍÄßËßÌß “Êöíäÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÍÄßËßÌßÊ ô. Õÿìèðäÿí êöíäÿ ùàçûðëàìàã, 

êöíäÿ ãàéûðìàã, êöíäÿ òóòìàã. 

Î, ñöôðÿ ãàáàüûíäà îòóðóá õÿìèð êöíäÿëÿéèðäè. 


ÊÖÍÄßËßÍÌß “Êöíäÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÍÄßËßÍÌßÊ ìÿúù. Õÿìèðäÿí êöíäÿ 

ùàçûðëàíìàã, êöíäÿ ãàéðûëìàã, êöíäÿ òóòóëìàã. 

Õÿìèð êöíäÿëÿíäè. 

ÊÖÍÄßËÈ ñèô. Àéàüûíà âÿ éà áîéíóíà 

êöíäÿ âóðóëìóø (á à õ êöíäÿ 2 ). Àéàüû êöíäÿëè 

äóñòàã. 

ÊÖÍÄßËÈÊ èñ. Ñàéëàðëà èøëÿíÿðÿê, õÿìèðäÿí 

òóòóëàúàã êöíäÿíèí ìèãäàðûíû áèëäèðèð. 

Îí êöíäÿëèê õÿìèð éîüóðìàã. 

ÊÖÏ 

ÊÖÍÄÖÐ èñ. [ôàðñ.] Ñàããûç àüàúûíûí ãàáûüûíäàí 

ùàçûðëàíàí õîøèéëè ñàðûìòûë ìàääÿ. 

Éàçûëìûø óúà ìÿçàð äàøëàðûíûí äèáèíäÿí ÷ûõàí 

ñÿíäÿë âÿ êöíäöð òöñòöëÿðè ãûçëàðûí íÿçÿðèíè 

úÿëá åäèðäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

ÊÖÍß èñ. Éóìóðòàíûí åíëè (êöò) òÿðÿôè. 

..ßëè éóìóðòàñûíûí êöíÿñèíè òóòóð âÿ äåéèð.. 


ÊÖÍÔßÉßÊÖÍ [ÿð.]: êöíôÿéÿêöí åòäèðìÿê 

– àëò-öñò åòäèðìÿê, äàðìàäàüûí åòäèðìÿê. 

[Ìÿñòÿëè øàù:] Õàíûì, áóéóðóðñóíóçìó 

Ïàðèæè êöíôÿéÿêöí åòäèðèì, àëòûíû öñòöíÿ ÷åâèðòäèðèì. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Êöíôÿéÿêöí 

åòìÿê – àëò-öñò åòìÿê, äàðìàäàüûí åòìÿê. 

[Ìÿøÿäè:] ..Àíä îëñóí îüëóìóí úàíûíà, 

àéäà ìàíàò áèð øàùûäàí àðòûã ìöàìèëÿ àëìàìûøàì. 

Àðòûã àëìûøàìñà, Àëëàù ìÿíèì åâèì 

êöíôÿéÿêöí åéëÿñèí.. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Êöíôÿéÿêöí 

îëìàã – àëò-öñò îëìàã, äàðìàäàüûí 

îëìàã; ìÿùâ îëìàã, äàüûëìàã. Ãÿðÿç, àèëÿ áèð 

íå÷ÿ èëèí è÷èíäÿ êöíôÿéÿêöí îëäó. Ñ.Ðÿùìàí. 

ÊÖÍÝ èñ. êþùí. Ñàõñû áîðó (ñó êÿìÿðè âÿ 

éà êàíàëèçàñèéà ö÷öí). 

ÊÖÍÙ èñ. [ÿð.] êëàñ. Áèð øåéèí ÿñëè, ìàùèééÿòè, 

ÿñàñû, ìÿüçè. Àäÿìèí êöíùöíö àíëàðäû, 

ãûëàðäû ñÿúäÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè. ×àòäû éà êè, óøàãëàðûí; 

Êöíùöíÿ åëìö ñÿíÿòèí Éàõøû êè, ãîðõóá 

àç éåäèí; Òîõëóã åäÿð òÿáèÿòèí. À.Ñÿùùÿò. 

Êöíùöíÿ âàðìàã (÷àòìàã) – áèð øåéèí 

ÿñàñûíû, ÿñëèíè, ìàùèééÿòèíè, ìÿüçèíè þéðÿíìÿê, 

àðàøäûðìàã, áèëìÿéÿ ÷àëûøìàã. Ìÿñÿëÿíèí 

(èøèí) êöíùöíÿ ÷àòìàã. 

ÊÖÍÉß èñ. [ÿð.] Áèð øÿõñèí àäû, ÿñëèíÿñÿáè 

âÿ ñ. êèìè õöñóñèééÿòëÿðèíè ýþñòÿðÿí 

ãåéä (àäÿòÿí ÿðÿá äèëèíäÿ “ÿáó”, “èáí”, 

“öìì” ñþçëÿðè èëÿ áàøëàíàí ëÿãÿá). ×öí 

Íÿñèìèíèí ßáöëôÿçë îëäó ùÿãäÿí êöíéÿñè. 

Íÿñèìè. 

ÊÖÏ èñ. Êöðÿäÿ áèøìèø ñàðû ïàë÷ûãäàí, ýèëäÿí 

ãàéðûëàí èðè ñàõñû ãàá. Ñó êöïö. Áèð êöï 

ñèðêÿ. Êöïö äîëäóðìàã. – Ìÿíèì ðÿùìÿòëèê 

äÿäÿì áóðàäà éåääè êöï ãûçûë áàñäûðûá. 

“Ì.Í.ëÿòèô”. Ïóñãó ö÷öí ýèðäè êöïöí äàëûíà; 

×ÿêäè ÿëèí áûüûíà, ñàããàëûíà. Ñ.ß.Øèðâàíè. 

×îáàí ìÿøÿëèí éàíûíäàêû èðè êöïäÿí áèð 

ïàð÷à [íåôò] ýþòöðöá ìÿøÿëÿ àòäû. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

Êöï ãÿáðè òàð. – ÷îõ ãÿäèìëÿðäÿ 

þëöëÿðèí áàñäûðûëäûüû âÿ èíäè ãàçûíòû ùàëûíäà 

òàïûëàí êöïÿ – ãÿáèð. 

779

ÊÖÏ 

◊ Êöï äèáèíäÿ éàòàí – äàèì ñÿðõîø ùàëäà 

îëàí àäàì ùàããûíäà. Êöï äèáèíäÿ éàòìàã 

– ùÿääèíäÿí ÷îõ è÷ìÿê, ùÿìèøÿ ñÿðõîø îëìàã, 

ñÿðõîøëóã åòìÿê. [Èñêÿíäÿð:] ..Úÿëàë, 

àé Úÿëàë! Ñÿí äÿ ìÿíèì êèìè äÿðñ îõóéóá 

ãóðòàðàíäàí ñîíðà, áàøëàéàúàãñàí Èñêÿíäÿð 

äàäàøûí êèìè êöï äèáèíäÿ éàòìàüà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Êöï ãàðûñû – áàõ êöïÿýèðÿí. 

Äàùà ïöíùàí ãàëà áèëìÿç íÿ õåéèð, íÿ øÿð 

ÿìÿëè; Êöäóðÿòèí êöï ãàðûñû ýÿëÿ áèëìÿç êÿëÿê 

áèçÿ. Øÿùðèéàð. Êöïöíÿ ýèðìÿê (÷àõûðûí âÿ ñ. 

è÷êèíèí) – ùÿääèíäÿí àðòûã è÷ìÿê (øÿðàá âÿ á. 

è÷êè). [Ìÿøÿäè Ñÿôÿðãóëó:] Ñÿí þëÿñÿí, øÿðàáûí 

êöïöíÿ ýèðèð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Êöïöíö 

éóì! – àüçûíû éóì! ñóñ! 

ÊÖÏ 2 èñ. 1. Á à õ äèáúèê. Òöôÿíýèí êöïèëÿ 

âóðóá áîéíóíà; ßë ñàëûá úèáèíÿ, ùÿìè ãîéíóíà... 

Ù.Ê.Ñàíûëû. [Ýþäÿê êèøè] òöôÿíýèí 

êöïöíö éåðÿ ãîéäó, ñàü ÿëèíè [Ãÿäèðÿ] âåðäè. 

Ìèð Úÿëàë. ßñýÿð ÿëèíè òöôÿíýèí êöïöíÿ âóðäó. 

ß.ßáöëùÿñÿí. // Êå÷ìèøäÿ àüûçäàí, äîëìà 

òöôÿíýëÿðäÿ âÿ òàïàí÷àëàðäà ëöëÿ èëÿ ÷àõìàüûí 

àðàñûíäà ïèñòîí ãîéóëàí éåð. [Îâ÷ó] ÷àõìàüû 

ãàëäûðûá ýþðäö êè, êöïöíäÿ ïèñòîí äà âàð. 


2. Áàëòàíûí ñàïû êå÷èðèëÿí éåðèí àðõà ùèññÿñè. 

Áàëòàíûí êöïö èëÿ âóðìàã. 

3. Õÿíúÿð âÿ ñ. êèìè êÿñÿðòèëÿðèí ÿëëÿ òóòóëàí 

ùèññÿñè, äÿñòÿñè, ãÿáçÿñè. 

4. Áóõîâóí à÷àðëà à÷ûëûá-áàüëàíàí ùèññÿñè. 

Áóõîâóí êöïö. 

ÊÖÏ×ß èñ. Áàëàúà êöï, êöðÿúèê. Î ãÿäÿð 

êöï öñòÿ êöï÷ÿëÿð ñûíûá. (Àòà. ñþçö). 

ÊÖÏ×Ö èñ. Èï âÿ ñ. áîéàéàí àäàì; áîéàã÷û. 

ÊÖÏ×ÖËÖÊ èñ. Êöï÷öíöí èøè, ñÿíÿòè, ïåøÿñè; 

áîéàã÷ûëûã. 

ÊÖÏß 1 èñ. Ñó, éàü âÿ ñ. òþêöëÿí ìöõòÿëèô 

þë÷öëö ñàõñû ãàá. Éàüû êöïÿëÿðÿ äîëäóðìàã. 

Êöïÿíèí àüçûíû áàüëàìàã. Êöïÿéÿ äîøàá òþêìÿê. 

– Ñààò éàðûìäàí ñîíðà Ãóðáàí ýÿëäè. 

Êöïÿíè, ëÿéÿíè, ïàð÷û âÿ áèð ëöëÿéèí ýÿòèðäè. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ñÿëèìÿ:] Êöïÿíèí äèáèíäÿ 

áèð àç ýÿðÿê òóðøó îëñóí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

[Ñàäûã] è÷è êÿðÿ éàüëà äîëó øèðëè êöïÿíè 

äþøÿìÿéÿ ãîéäó. Ìèð Úÿëàë. Êöïÿ ãîéìàã 

(ñàëìàã) – ñîéóã äÿéìèø àäàìûí äàëûíà 

áàëàúà êöïÿ (áàíêà) ãîéìàã (ñàëìàã). 

[Ýöíÿø:] Ñÿíè ñîéóã àëìûø, ýÿë áåëèíÿ êöïÿ 

ãîéóì, – äåäè. À.Øàèã. [Ìÿëÿê:] Áó ñààò 

780 

ÊÖÐ 

ïåíèñèëëèí âóðàúàüàì, êöïÿ ñàëûá, öñòöíö 

áàñäûðàúàüàì. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÖÏß 2 èñ. äàí. Òóìóðúóã. Àüàúûí êöïÿñèíÿ 

áàõìàã. 

ÊÖÏßÚÈÊ áàõ êöï÷ÿ. 

ÊÖÏß×È×ßÉÈ èñ. áîò. Ïàðëàã, ÷îõ âàõò ãûðìûçû 

÷è÷ÿêëÿðè îëàí äåêîðàòèâ êîë-áèòêè. 

ÊÖÏßÝÈÐßÍ: êöïÿýèðÿí ãàðû ôîëê. – 

ùèéëÿ, áèúëèê, ôûðûëäàã, àðà âóðìàã êèìè èøëÿðëÿ 

ìÿøüóë îëàí ãàðû (íàüûëëàðäà ìÿíôè ñóðÿò 

êèìè èøëÿíèð). [Ùÿêèìáàøû:] Ýþð áèð êöïÿýèðÿí 

ãàðû òàïà áèëÿðñÿíìè ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

Êÿíàðäàí êöïÿýèðÿí, èøñèç, ïåøÿñèç, àâàì âÿ 

úàùèë ãàðûëàð ìåéäàíû äàùà äà ãûçûøäûðàðäûëàð. 


ÊÖÏßËßÌß “Êöïÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÏßËßÌßÊ ô. Êöïÿ ãîéìàã, êöïÿ ñàëìàã; 

áàíêàëàìàã. Õÿñòÿíè êöïÿëÿìÿê. 

ÊÖÏßËßÍÌß “Êöïÿëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÏßËßÍÌßÊ ìÿúù. Êöïÿ ãîéóëìàã, 

êöïÿ ñàëûíìàã; áàíêàëàíìàã. 

ÊÖÏßËßÒÄÈÐÌßÊ áàõ êöïÿëÿòìÿê. 

ÊÖÏßËßÒÌß “Êöïÿëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÏßËßÒÌßÊ èúá. Êöïÿ ãîéäóðìàã, 

êöïÿ ñàëäûðìàã; áàíêàëàòäûðìàã. 

ÊÖÏßÌß “Êöïÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÏßÌßÊ ô. äàí. 1. Á à õ ýîïàìàã 1-úè 

ìÿíàäà. Ãûç àëìàíû êöïÿäè [Ìÿëèê Úöìøöäöí] 

äàëûíúà. (Íàüûë). 

2. Àúýþçëöêëÿ éåìÿê, àøûðìàã, òûõìàã, 

þòöðìÿê. Õþðÿéè êöïÿìÿê. 

ÊÖÏÑßÌß “Êöðñÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÏÑßÌßÊ áàõ êöïÿìÿê 1-úè ìÿíàäà. 

Àüúà õàíûì êå÷èá óøàüûí ãîëóíäàí òóòäó, 

ìóðäàð áèð ïèøèê áàëàñû êèìè ÷ûõàðûá åéâàíà 

ãîéäó, êöðÿéèíÿ äÿ áèð éóìðóã êöïñÿäè. Ìèð 

Úÿëàë. 

ÊÖÐ 1 ñèô. 1. Àüëàüàí, ãûøãûðûã÷û, øûëòàã. Êöð 

óøàã. 

2. Ùàé-êöé÷ö, çîðàêû, äåäèéèíè éåðèäÿí, 

èíàäêàð. Êöð àäàì. – [ßëéàðîâ:] Ñîíðà àüçûýþé÷ÿêëÿð 

äåéÿúÿêëÿð êè, ßëéàðîâ êöðäöð, 

ùå÷ êÿñëÿ éîëà ýåäÿí äåéèë. Ì.Ùöñåéí. 

3. Òÿíáÿë, áàúàðûãñûç, àúèç, ÿëèíäÿí èø ýÿëìÿéÿí. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. Êöð ýöíîðòàéàúàí 

íÿ åéëÿéèá êè, ýöíîðòàäàí ñîíðà íÿ åéëÿñèí 


ÊÖÐ 2 ñèô. Ïàê, òÿìèç (ñó ùàããûíäà). Ùîâóç 

êöðäöð.

ÊÖÐÄ 

ÊÖÐÄ èñ. Àçÿðáàéúàí, Òöðêìÿíèñòàí, Ñóðèéà, 

Èðàã, Èðàí, Òöðêèéÿ, ßôãàíûñòàí âÿ Ïàêèñòàíäà 

éàøàéàí èðàíäèëëè õàëã âÿ áó õàëãà 

ìÿíñóá àäàì. ßñëè êöðä îëàí áó àäàìûí 

àüàñû Àëûêèøè ãàïûëàðäà ìóçäóðëóã åòìÿêëÿ 

áþéöê àèëÿñèíè ñàõëàéûðìûø. “Ãà÷àã Íÿáè”. 

[Ãà÷àé:] Êöðäöí êöðäÿ ñîâãàòû, áèð äÿñòÿ 

áóëàã îòó, – äåéèáëÿð. ß.Âÿëèéåâ. 

◊ Êöðä-îâøàðû, êöðä-øàùíàç âÿ ñ. – êëàññèê 

Àçÿðáàéúàí ìóñèãèñèíäÿ ìóüàì àäëàðû. 

ÊÖÐÄÈ èñ. ìóñ. ßñàñÿí êàìàí÷àäà èôà 

îëóíàí ëèðèê ìóñèãè. 

ÊÖÐÄÎÜËÓ èñ. ìóñ. Àøûã ìóñèãè ôîðìàëàðûíäàí 

áèðè. 

ÊÖÐÄÖ áàõ êöëÿúÿ. 

ÊÖÐÄÖÍÀÜÛÐÛ èñ. ìóñ. Éàëëû òÿðçèíäÿ 

îéóí ùàâàñû. Êöðäöíàüûðû ÷àëìàã. 

ÊÖÐÄÚß çÿðô âÿ ñèô. Êöðä äèëèíäÿ. Êöðäúÿàçÿðáàéúàíúà 

ëöüÿò. Êöðäúÿ äàíûøìàã. 

ÊÖÐß 1 èñ. [ÿð. êöððÿ] Éåð êöðÿñè, öçÿðèíäÿ 

ñàêèí îëäóüóìóç ïëàíåò. Éåð êöðÿñèíèí ÿùàëèñè. 

Ýåðè ôûðëàí, Éåð êöðÿñè, çàìàíäàí êöñöá; 

Íöøàáÿíèí êÿúàâÿñè òÿïÿäÿí àøäû... Ì.Àðàç. 

Êöðåéè-ÿðç êþùí. – Éåð êöðÿñè, äöíéà. 

Áó êöðåéè-ÿðçäÿ ìÿí, ìöõòÿñÿð; Ìöõòÿëèô ÿëâàí 

ýþðöðÿì, ãîðõìóðàì. Ì.ß.Ñàáèð. // Øàð, 

éóâàðëàã øåé. Êö÷ÿëÿðäÿ ñûðà èëÿ éåðÿ áàñäûðûëìûø 

÷óãóí äèðÿêëÿðèí áàøûíäà àü êöðÿëÿð 

ïàðëàéûðäû. ß.Ñàäûã. 

ÊÖÐß 2 èñ. [ôàðñ.] 1. Äÿìèðè ãûçäûðìàã 

ö÷öí êþðöêëÿ îäó êþçÿðäèëÿí äÿìèð÷è îúàüû. 

Êöðÿíè êþðöêëÿìÿê. Äÿìèð÷è êöðÿñè. – Äÿìèðè 

êöðÿäÿí äÿìèð ÷ûõàðäàð. (Àòà. ñþçö). ßëëè 

ãÿäÿì áèð-áèðèíäÿí àðàëû ÷àäûðëàðûí àøàüû 

òÿðÿôèíäÿ àüàúäàí áèð ÷àðäàã òèêèëèá, è÷èíäÿ 

áþéöê ìèñýÿð êöðÿñè âÿ áó êöðÿéÿ ìöíàñèá 

áèð êþðöê íÿñá îëóá. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. ..Êþðöêëÿð 

áàñûëûð, êöðÿ ãûçàðûð, çèíäàí ñÿñëÿíèð. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Úÿùÿííÿì êöðÿñè – áàõ 

úÿùÿííÿì. Éàéäà úÿùÿííÿì êöðÿñè êèìè ùÿð 

òÿðÿôè éàíäûðàí Òåùðàí ýöíÿøè, ïàéûçûí ñîí 

àéëàðû âÿ ãûøäà ÷îõ èëûã âÿ ìöëàéèì îëóð. 


2. Ïàë÷ûãäàí, ýèëäÿí âÿ éà äÿìèðäÿí äöçÿëäèëÿí 

êè÷èê îúàã. Õþðÿéè êöðÿäÿ áèøèðìÿê. 

Êöðÿéÿ êþìöð òþêìÿê. – Ìÿòáÿõäÿ ìöòëÿã 

òÿíäèð, áèðè áþéöê, äèýÿðè êè÷èê èêè îúàã, áèð 

êöðÿ îëàðäû. Ù.Ñàðàáñêè. ..Ôàòìà ñÿêèäÿ, ïàë- 

÷ûãäàí ãîéóëìóø êöðÿäÿ ñöäëö ñûéûã áèøèðèðäè. 


ÊÖÐßÊ 

ÊÖÐß 3 èñ. Ãóëàãëàðû óçóí (ãîéóí ùàããûíäà). 

Ãîéóí âàð êÿðÿ ýÿçÿð; Ãîéóí âàð 

êöðÿ ýÿçÿð; Ýåäÿð, äàüëàðû ýÿçÿð; Ýÿëÿð, åâëÿðè 

áÿçÿð. (Ñàéà÷û ñþçö). // Ñèô. ìÿíàñûíäà. 

Êöðÿ ãîéóí. 

ÊÖÐßÚÈÊ èñ. 1. Áàëàúà êöðÿ, êè÷èê êöðÿ; 

äàèðÿúèê. Èêè äîçàíãóðäó ìàë òÿçÿéèíè éóìóðëàéûá 

àïàðûðäû. Îíëàð áàøûàøàüû äóðóá, äàë 

àéàãëàðû èëÿ êöðÿúèéè äûüûðëàéûðäûëàð. È.Øûõëû. 

2. ôèçèîë. Ãàíûí òÿðêèá ùèññÿñè. Ãûðìûçû, 

àü ãàí êöðÿúèêëÿðè – ãàíûí òÿðêèá ùèññÿñè, 

ãàíûí ÿí õûðäà ùèññÿúèêëÿðè. 

ÊÖÐß×È èñ. Êöðÿéÿ õèäìÿò åäÿí àäàì; 

îúàã÷û éàõóä êöðÿäÿ êÿðïèú, ãàá âÿ ñ. áèøèðìÿêëÿ 


ÊÖÐß×ÈËÈÊ èñ. Êöðÿ÷èíèí èøè, ïåøÿñè; 

îúàã÷ûëûã. Êöðÿ÷èëèê åëÿìÿê. 

ÊÖÐßÕÀÍÀ èñ. [ôàðñ.] êþùí. 1. Ýèëäÿí, 

ïàë÷ûãäàí ùàçûðëàíàí øåéëÿðèí (ìÿñ.: ñàõñû 

ãàá, êÿðïèú âÿ ñ.) áèøèðèëäèéè éåð. 

2. ×þðÿêõàíàëàðäà êöðÿëÿð (ïå÷ëÿð) îëàí 

éåð; îúàãõàíà. Ìÿøÿäè Ùöñåéí ãîëó÷èðìÿêëè, 

äþøöþíëöêëö õÿìèðõàíàäàí êöðÿõàíàéà êå÷èð, 

äàéàíìàäàí ýåðè ãàéûäûðäû. Ìèð Úÿëàë. 

3. Äÿìèð÷è, ìèñýÿð, ãàëàé÷û äöêàíëàðûíäàêû 

êöðÿ, îäëóã. Ìèñýÿð êöðÿõàíàñûíäàí ÷ûõàí 

ìèñ ìÿúìÿéè êèìè ãûçàðàí ýöíÿø äàü àðõàñûíäàí 

éàâàø-éàâàø áîéëàíûðäû. Ï.Ìàêóëó. 

ÊÖÐßÊ 1 èñ. 1. Áÿäÿíèí àðõà ùèññÿñèíèí 

éóõàðûñûíäà îëàí ö÷êöíú øÿêèëëè éàñòû ñöìöêëÿðäÿí 

ùÿð áèðè. [Ãÿùðÿìàí:] Ýöëëÿ àðõàñûíäàí, 

êöðÿêëÿðè àðàñûíäàí äÿéèá êå÷ìèøäè. 

Ù.Íÿçÿðëè. // Èíñàí áÿäÿíèíèí ùÿìèí ùèññÿñè. 

Êöðÿéèíè äèâàðà ñþéêÿìÿê. Êöðÿéèíè îâóøäóðìàã. 

– [Àò] Êÿðáÿëàéû Ãàñûìûí äàëûíúà 

ýåäÿ-ýåäÿ ùÿðäÿí àëíûíû ñöðòöðäö Êÿðáÿëàéû 

Ãàñûìûí êöðÿéèíÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

..Àüñàããàë ùÿêèì éóõàðûäàí ÿëèíè ßëèñàíûí 

êöðÿéèíÿ âóðäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

2. Ïàëòàðûí êöðÿéè þðòÿí ùèññÿñè. Ïåíúÿéèí 

êöðÿéèíÿ àñòàð òèêìÿê. Ïàëòàðûí êöðÿéè äàüûëìûøäûð. 

◊ Êöðÿê úÿçàñû êþùí. – áàõ êàòîðãà. 

Êöðÿê ÷åâèðìÿê – äàë ÷åâèðìÿê, öç äþíäÿðìÿê. 

Àòàñûíû êöðÿéèíÿ (äàëûíà) ñàðûìàã 

(éöêëÿìÿê) – áàõ àòàñûíû äàëûíà ñàðûìàã 

(“àòà”äà). Êöðÿê-êöðÿéÿ âåðìÿê – áèðáèðèíÿ 

àðõàëàíìàã, êþìÿê åòìÿê, ÿë-ÿëÿ 

âåðìÿê. Ìÿñúèääÿêè úàìààò ñîéóãäàí òèòðÿøèðäè.. 

Ñîéóãäàí äîíìàìàã ö÷öí àéàãëàðûíû 

781

ÊÖÐßÊ 

éåðÿ äþéöð, êöðÿê-êöðÿéÿ âåðèá áèð òÿùÿð ãûçûøûðäûëàð. 

È.Øûõëû. Êöðÿéè éåðÿ ýÿëìÿê – 

áàñûëìàã, ìÿüëóá îëìàã. [Êÿðÿìçàäÿ:] Ñÿíèí 

ãîùóìóíà áåë áàüëàéàíûí áÿðêÿ äöøÿí 

êèìè, êöðÿéè éåðÿ ýÿëÿð, Íèñÿ! Á.Áàéðàìîâ. 

Êöðÿéèíäÿí ÷ûõàðòìàã – ÿâÿç àëìàã, àúûüûíû 

÷ûõìàã. Êöðÿéèíè éåðÿ âóðìàã (ãîéìàã) 

– 1) áàñìàã, ìÿüëóá åòìÿê; 2) òàãÿòñèç 

éûõûëìàã, áèùóø äöøìÿê, äöøöá ãàëìàã. Óúà 

áèð äàü ÿòÿéèíäÿ; Èíñàí áèðäÿí öðÿéèíäÿ; 

Àìàíñûç áèð àüðû äóéäó; Êöðÿéèíè éåðÿ ãîéäó. 

Ì.Äèëáàçè. Êöðÿéèíè... ñþéêÿìÿê – àðõàéûí 

îëìàã, áåë áàüëàìàã. Êöðÿéèíè äàüà ñþéêÿéèá. 

ÊÖÐßÊ 2 èñ. 1. Òîðïàã âÿ ñ. àòìàã ö÷öí 

àüàúäàí ãàéðûëìûø óçóíäÿñòÿêëè àëÿò. Êöðÿêëÿ 

ãàð àòìàã. Ñàìàíû êöðÿêëÿ éûüìàã. – Ùÿéÿòèí 

ñîë òÿðÿôèíäÿ Âÿëèãóëó ÿéíèíäÿ úûíäûð 

ýþäÿê àðõàëûã âÿ áàøûíäà êþùíÿ áîç ïàïàã 

êöðÿêëÿ ïåéèí ñÿðèðäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

Èíäè áÿéèí ÿëè õÿíúÿð äÿñòÿñèíäÿí äåéèë, ñöïöðýÿ 

âÿ êöðÿê äÿñòÿñèíäÿí éàïûøìûø, áàçàð 

ñöïöðöðäö. Ù.Íÿçÿðëè. 

2. Á à õ àâàð 1 . Êöðÿê ÷ÿêìÿê. – Äöððÿ .. 

êöðÿêëÿðè òåç-òåç òÿðïÿäÿðÿê ñöðÿòëÿ èðÿëèëÿìÿéÿ 

áàøëàäû. Ñ.Âÿëèéåâ. 

◊ Êöðÿêëÿ àüçûíà âóðìàã – áàõ àüçûíäàí 

âóðìàã (“àüûç”äà). 

ÊÖÐßÊÀÉÀÃËÛËÀÐ úÿì çîîë. Ñóäà öçìÿê 

ö÷öí àéàãëàðû êöðÿê øÿêëèíäÿ îëàí ìÿìÿëè 

ùåéâàíëàð äÿñòÿñè. Áàëèíàëàð êöðÿêàéàãëûëàðà 

íèñáÿòÿí ñó èëÿ äàùà ÷îõ ÿëàãÿäàðäûð. 


ÊÖÐßÊÚÈÊ èñ. Áàëàúà êöðÿê, êè÷èê êöðÿê 

(áàõ êöðÿê 2 ). Êöðÿêúèêëÿ èøëÿìÿê. 

ÊÖÐßÊ×È áàõ àâàð÷û. 

ÊÖÐßÊßÍ èñ. Ãûçûí ÿðèíèí, ãûçûí àòà âÿ 

àíàñûíà îëàí ãîùóìëóã ìöíàñèáÿòè; éåçíÿ. 

[Èìðàí:] Ùàúû Ìóðàä, ñÿí ÷îõ õîøáÿõòñÿí êè, 

Èìðàí êèìè êöðÿêÿíèí âàð. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Éàõøû éîë, îüëóì! – äåéÿðÿê, ãîúà ãàéûíàíà 

þç úàâàí êöðÿêÿíèíè éîëà ñàëäû. Á.Òàëûáëû. 

[Âàùèìÿ:] Áàúûì äà äóðäó, äóðäó, þçöíÿ 

êöðÿêÿí òàïäû. Á.Áàéðàìîâ. 

ÊÖÐßÊßÍËÈÊ èñ. Êöðÿêÿíèí þç àðâàäûíûí 

àòà-àíàñûíà îëàí ãîùóìëóã âÿçèééÿòè. 

ÊÖÐßÊËßÌß “Êöðÿêëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÐßÊËßÌßÊ ô. 1. Êöðÿêëÿ àòìàã, òÿìèçëÿìÿê; 

êöðöìÿê. Ãàðû êöðÿêëÿìÿê. Áóüäàíû 

êöðÿêëÿìÿê. – Ìöùÿíäèñ ãóìó áèð õåéëè 

êöðÿêëÿäè.. Ìèð Úÿëàë. 

782 

ÊÖÐßØßÊÈËËÈ 

2. Êöðÿê (àâàð) ÷ÿêìÿê, àâàðëàìàã. Ãàéûüû 

êöðÿêëÿìÿê. 

ÊÖÐßÊËßÍÌß “Êöðÿêëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÐßÊËßÍÌßÊ ìÿúù. 1. Êöðÿêëÿ òÿìèçëÿíìÿê, 

àòûëìàã; êöðöíìÿê. Òþâëÿ êöðÿêëÿíäè. 

2. Êöðÿê ÷ÿêèëìÿê, àâàðëàíìàã. Ãàéûã 

êöðÿêëÿíäèêúÿ èðÿëèëÿéèðäè. 

ÊÖÐßÊËßÒÌß “Êöðÿêëÿòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÐßÊËßÒÌßÊ èúá. 1. Êöðÿêëÿ àòäûðìàã, 

òÿìèçëÿòìÿê; êöðöòäöðìÿê. Ãàðû êöðÿêëÿòìÿê. 

2. Êöðÿê ÷ÿêäèðìÿê, àâàðëàòìàã. Ãàéûüû 

êöðÿêëÿòìÿê. 

ÊÖÐßÊËÈ 1 ñèô. Åíëè êöðÿêëÿðè îëàí, åíëèêöðÿêëè. 

Êöðÿêëè îüëàí (êèøè). 

ÊÖÐßÊËÈ 2 ñèô. ßëèíäÿ êöðÿê îëàí. ..Áèð 

íå÷ÿ éåðäÿ ÿëè áåëëè âÿ êöðÿêëè êèøèëÿð ó÷óã 

äàìëàðûí äàøûíû âÿ òîðïàüûíû ñþêìÿêäÿ èäèëÿð. 

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ ..Áóíêåðèí ãàáàüûíäà, 

ìàøûíäà òàõûëû áîøàëòìàã ö÷öí ÿëè 

êöðÿêëè èêè àðâàä äàéàíìûøäû. ß.ßáöëùÿñÿí. 

Áåëëè, äÿùðÿëè, éàáàëû, êöëöíýëö, êöðÿêëè àäàìëàð 

áèð-áèðèíÿ ãàðûøìûøäûëàð. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÖÐßÊËÈÊ èñ. âÿ ñèô. Êöðÿê ãàéûðìàüà 

éàðàð, êöðÿê ãàéûðìàã ö÷öí (àüàú âÿ ñ.). 

Êöðÿêëèê àüàú. – Ñÿí ýþðäöéöí àüàúëàð êöðÿêëèéÿ 

êÿñèëäè. (Àòà. ñþçö). Ýÿëäè, ýþðäö êè, 

áó ùÿéÿò äàùà î ùÿéÿò äåéèë, ýþðäöéö àüàúëàð 

êöðÿêëèéÿ êÿñèëìèøäèð. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÖÐßËßÌß “Êöðÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÐßËßÌßÊ áàõ êöðöìÿê 1-úè ìÿíàäà. 

ÊÖÐßÌß “Êöðÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÐßÌßÊ áàõ êöðöìÿê. 

ÊÖÐßÍ ñèô. Ñà÷û, òöêö ïàðûëòûëû ñàðû-ãûðìûçû 

ðÿíýäÿ îëàí. Êöðÿí îüëàí. – Êöðÿí àò, ýåðèéÿ 

äþí! – äåäèêäÿ, êöðÿí àò äÿðùàë ýåðèéÿ ñû÷ðàäû. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Áó 

ðÿíýäÿ ñà÷û, òöêö îëàí àò, àäàì âÿ ñ. Êöðÿíè 

ìèíìÿê. Êöðÿíè ÷àïìàã. – Öôöãëÿðäÿ ýöíÿø; 

Àëîâ éàëëû áèð êöðÿí. Ð.Ðçà. 

ÊÖÐßÍÌß “Êöðÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÐßÍÌßÊ áàõ êöðöíìÿê. Òþâëÿ êöðÿíèá 

ãóðòàðäû. 

ÊÖÐßÍÂÀÐÈ ñèô. Êöðÿí ðÿíýèíäÿ, êöðÿíÿ 

áÿíçÿð; ñàðû-ãûðìûçû. 

ÊÖÐßØßÊÈËËÈ ñèô. Êöðÿ (øàð) øÿêëèíäÿ 

îëàí; êöðÿâàðè, êöðÿâè.

ÊÖÐßÂÀÐÈ 

ÊÖÐÑÖ 

ÊÖÐßÂÀÐÈ áàõ êöðÿâè. 

ÊÖÐßÂÀÐÛËÛÃ áàõ êöðÿâèëèê. 

ÊÖÐßÂÈ ñèô. [ÿð.] Êöðÿ (øàð) øÿêëèíäÿ, 

êöðÿéÿîõøàð, øàð øÿêëèíäÿ, êöðÿâàðè, êöðÿøÿêèëëè, 

ýèðäÿ. Êöðÿâè úèñèì. 

ÊÖÐßÂÈËÈÊ èñ. Êöðÿ øÿêëèíäÿ îëìà, øàðà 

îõøàìà; ýèðäÿëèê, êöðÿøÿêèëëèëèê, êöðÿâàðèëèê. 

ÊÖÐßÉßÚ èñ. áàõ êöðÿê 2 1-úè ìÿíàäà. 

Êöðÿéÿúëÿ çèáèëè áèð éåðÿ éûüìàã. 

ÊÖÐÊ èñ. 1. Êå÷ìèøäÿ, ÿñàñÿí, ãîéóí 

äÿðèñèíäÿí, èíäè èñÿ ñöíè òöêëö äÿðèëÿðäÿí òèêèëÿí 

éàõóä è÷è éà öçö áó êèìè äÿðè èëÿ þðòöëö 

îëàí èñòè ãûø ýåéèìè. Êöðê òèêìÿê. Êöðêö ýåéìÿê. 

– Òåëëè .. Ðèçâàíûí äà êöðêöíö Ýöëïÿðèíèí 

÷èéíèíÿ ñàëûðäû. Ñ.Ùöñåéí. Ñîéóã áèð úÿùÿííÿì, 

áèð éàìàí þëêÿ; Ñîéóã ýöú ýÿòèðäè, ñûüûíäûì 

êöðêÿ. ß.Úàâàä. Áàëêàíëûëàð òÿðñèíÿ ýåéäè 

êþùíÿ êöðêëÿðèí; Ãîðõóòìàüà äóðäóëàð 

Àâðîïàíûí òöðêëÿðèí.. À.Ñÿùùÿò. // Ãèéìÿòëè 

õÿçäÿí òèêèëìèø ãàäûí, óøàã èñòè öñò ýåéèìè. 

Äîâøàí äÿðèñèíäÿí êöðê. – Éóìøàã òöêäÿí áîç 

êöðêöìÿ; Àíàì áöêöá áó éàç ìÿíè. Ì.Äèëáàçè. 

2. Ìÿú. ìÿíàäà. Þðòöê, ïÿðäÿ. Äàüëàð àü 

êöðêÿ áöðöíìöøäö. – Ñèéàñè äóìàíëàðûí êÿñèô 

êöðêöíÿ ýèðèá .. íÿøÿëÿð äöíéàñûíäà öçÿí 

áó øÿùÿð [Áàüäàä] ìèíëÿðúÿ .. õÿôèééÿëÿðèí 

ÿëèíäÿ èäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

◊ Êöðêöíÿ áèðÿ äîëìàã (äöøìÿê) – òÿøâèøÿ 

äöøìÿê, ÿë-àéàüà äöøìÿê, ùÿéÿúàí êå- 

÷èðìÿê, íàðàùàò îëìàã. Áó ñîí àéëàð íÿäÿíñÿ 

Íåìÿòóëëàéåâèí êöðêöíÿ áèðÿ äîëìóøäó. 

Ñ.Ðÿùèìîâ. Êöðêöíÿ áèðÿ ñàëìàã – áèðèíè 

òÿøâèøÿ ñàëìàã, ãîðõóéà ñàëìàã, áèð øåéëÿ 

ãîðõóäàðàã íàðàùàò âÿçèééÿòÿ ñàëìàã. Áàüûð 

áàéàãäàí áÿðè ãîíøóñóíóí àòìàúàëàðûíû âåúèíÿ 

àëìûðäû, àììà Ïèòè Íàìàçûí èíäè äåäèêëÿðè 

êèøèíèí êöðêöíÿ áèðÿ ñàëäû. È.Ìÿëèêçàäÿ. 

Êöðêöíö ñóäàí ÷ûõàðìàã – ÷ÿòèí âÿçèééÿòäÿí 

þçöíö ÷ûõàðà áèëìÿê (÷ûõàðìàã), þç 

èøèíè äöçÿëòìÿéè áàúàðìàã. 

ÊÖÐÊ×Ö èñ. 1. Êöðêòèêÿí óñòà; êöðê òèêèá 

ñàòìàãëà ìÿøüóë îëàí àäàì. Êöðê÷öíöí 

êöðêö îëìàç, áþðê÷öíöí áþðêö. (Àòà. ñþçö). 

2. Éàõøû äÿðè, õÿç òàíûéàí àäàì; äÿðè, õÿç 


ÊÖÐÊ×ÖËÖÊ èñ. Êöðê÷öíöí èøè, ïåøÿñè, 

ñÿíÿòè. Êöðê÷öëöêëÿ ìÿøüóë îëìàã. 

ÊÖÐÊËÖ ñèô. ßéíèíäÿ êöðê îëàí, êöðê ýåéìèø. 

Êöðêëö ãîúà. – Êöðêëö àðàáà÷û ÿëèíè ýþçöíöí 

öñòöíÿ ãîéóá áàõäû, àíúàã áèð øåé 

ýþðìÿäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. Ãàëûí êöðêëö, ÷èéíè òöôÿíýëè 

ãîúà ñàü áþéðöíäÿí ÿëåéùãàç àñìûøäû. 


ÊÖÐÊËÖÊ èñ. 1. Êöðê òèêèëìÿéÿ éàðàð. 

Êöðêëöê äÿðè, õÿç. 

2. Ðÿãÿìëÿðëÿ – ðÿãÿìèí ýþñòÿðäèéè ìèãäàðäà 

êöðê òèêìÿéÿ êèôàéÿò åäÿúÿê ãÿäÿð. 

Èêè êöðêëöê äÿðè. 

ÊÖÐÊÒÈÊßÍ áàõ êöðê÷ö 1-úè ìÿíàäà. 

ÊÖÐËßØÌß “Êöðëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÐËßØÌßÊ ô. 1. Ýåòäèêúÿ àüëàüàí, ãûøãûðûã÷û, 

øûëòàã îëìàã (óøàã ùàããûíäà). Àéëàð 

êå÷äèêúÿ êþðïÿ êöðëÿøèð, àüëàìàãäàí éîðóëìóð, 

Ôèðÿíýèçèí éóõóñó èñÿ ýþéÿ ÷ÿêèëèðäè. 


2. Òÿíáÿëëÿøìÿê, òÿíáÿë îëóá ýåòìÿê, âàõòûíû 

áîø-áîø êå÷èðìÿê. 

ÊÖÐËÖÊ èñ. 1. Àüëàüàíëûã, øûëòàãëûã, ãûøãûðûã÷ûëûã 

(óøàã ùàããûíäà). Óøàã êöðëöêäÿí 

àðûãëàäû. 

2. Òÿíáÿëëèê, áàúàðûãñûçëûã, àúèçëèê. Êöðëöê 

åòìÿê. 

ÊÖÐÍßÚ èñ. ìÿù. Áèð éåðÿ òîïëàíìà, éûüûøìà, 

òîïà ùàëûíäà äàéàíìà (ãîéóí âÿ ñ. 

ùàããûíäà). [Ïàñû] ..ãîéóíëàðûí êöðíÿúäÿ ÷îõ 

äàéàíìàñûíà éîë âåðìÿçäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Êöðíÿú áàüëàìàã – áèð éåðÿ òîïëàíìàã, 

éûüûëìàã, ñûõ äàéàíìàã (ãîéóí âÿ ñ. ùàããûíäà). 

Ýöí ýåòäèêúÿ éàüëàíûð, ãîéóí êöðíÿú 

áàüëàéûð, êþ÷ äÿùìÿðëÿíèá ýåäèðäè. 


ÊÖÐÐß êëàñ. áàõ êöðÿ 1 . Èëëÿð îëóá – êöððÿëÿðäÿ 

äÿìèð îëìóøóã; Ñÿðùÿäëÿðäÿ äàéàíìûøûã 

êöëÿêäÿí àéûã. Ì.Àðàç. 

ÊÖÐÑßÊ èñ. Èòëÿðèí, úàíàâàðëàðûí âÿ áÿçè 

áàøãà âÿùøè ùåéâàíëàðûí úöòëÿøìÿñè, úèíñè 

ÿëàãÿ ïðîñåñè âÿ áó ïðîñåñèí äþâðö. 

ÊÖÐÑÖ èñ. [ÿð.] 1. Éàíëàðû âÿ ñþéêÿíÿúÿéè 

îëìàéàí ñòóë; êÿòèë. Êöðñöäÿ îòóðìàã. 

– Õÿñòÿíèí éàíûíäàêû êöðñöíöí öñòöíäÿ îòóðàí 

ìöëàéèì áèð ùÿêèì ôûñûëòû èëÿ äàíûøûðäû. 

Ù.Íÿçÿðëè. Äöíÿí ÿë ÷àëûíäû áèð ñÿíÿòêàðà; 

Áèð êöðñö ãóëóíóí ðÿíýè äÿéèøäè. Ì.Àðàç. 

// Êðåñëî, ñòóë. Êöðñöëÿðè äöçìÿê. – Îòàüà 

õàëûëàð ñàëûíûá âÿ éóìøàã äèâàí âÿ êöðñöëÿð 

ãîéóëóá. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Çèéàôÿò ìÿúëèñèíèí 

éóõàðû áàøûíäà ö÷ áîø êöðñö ãîéóëìóøäó. 


783

ÊÖÐÒ 

2. Òðèáóíà, êàôåäðà. Êöðñöäÿí äàíûøìàã. 

– Ñàëîíà äàõèë îëäóãäà Ñîíà õàëàíû êöðñöäÿ 

íèòã ñþéëÿéÿí ýþðäöì. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Éîüóíúà 

áèð àäàì îëàí Ìåùìàí äàéû éåðèíäÿí 

ãàëõûá êöðñöíöí äàëûíà ýÿëäè. ß.Ñàäûã. 

Êöðñöéÿ ÷ûõìàã – íèòã äåìÿê, ÷ûõûø åòìÿê 

âÿ ñ. ö÷öí òðèáóíàíûí àðõàñûíà êå÷ìÿê. 

Íàòèã êöðñöéÿ ÷ûõäû. – Ìÿí äÿ ÷ûõäûì êöðñöëÿðÿ, 

ìÿí äÿ ñþéöëäöì, ñþéäöì. Ñ.Ðöñòÿì. 

Íàòèãëÿð áèð-áèðèíèí àðõàñûíúà êöðñöéÿ ÷ûõûá 

äöøöðäöëÿð. Ñ.Ðÿùìàí. Äàíûøûã êöðñöñö – 

áàõ õèòàáÿò êöðñöñö. [Ìÿùÿììÿäúÿôÿð] 

äàíûøûã êöðñöñöíÿ ÷ûõàíäà ÿëèíèí è÷è èëÿ áàøûíû 

òåç-òåç äàëà äàðûéàðäû. Ãàíòÿìèð. Õèòàáÿò 

êöðñöñö – áàõ êöðñö 2-úè ìÿíàäà. 

Áóðäà íÿ ñÿùíÿ âàðäûð, íÿ õèòàáÿò êöðñöñö; 

Íÿ ÿë-ãîëóíó þë÷ÿí; Áèð íàòèãèí ýóð ñÿñè. 

Ð.Ðçà. Ñàëìàíîâ íþâáÿàðàñû èúëàñû à÷ûá îíà 

ñþç âåðèíúÿ, Ùàøûìîâ .. õèòàáÿò êöðñöñöíöí 

àðõàñûíà êå÷äè âÿ .. äàíûøìàüà áàøëàäû. 


3. ìÿú. Âÿçèôÿ, ðöòáÿ, ìþâãå ìÿíàñûíäà. 

[Ùèêìÿò Èñôÿùàíè] áèð íå÷ÿ äÿôÿ ìÿúëèñ âÿêèëè 

îëìóø, áàø âÿçèð êöðñöñöíö òóòìóøäóð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

4. Êå÷ìèøäÿ: ãûçûíìàã ö÷öí àëòûíà ìàíãàëäà 

âÿ éà ÷àëàäà îä ãîéóëóá, öñòöíÿ èðè 

éîðüàí ñàëûíàí éàñòû ñòîë. Êöðñö ãóðìàã. Êöðñöéÿ 

ýèðìÿê. Êöðñöäÿ ãûçûíìàã. – Éàéäà éöê 

öñòö îíà éàéëàã èäè; Êöðñöëÿð àëòû îíà ãûøëàã 

èäè. Ñ.ß.Øèðâàíè. ..Ãûøûí ñîéóüóíäà äà àäàì 

èñòÿéèð ýèðñèí èñòè êöðñöéÿ âÿ éîðüàíû ÷ÿêñèí 

áàøûíà.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Åâèí îðòàñûíäà 

ãÿäèì ãàéäà èëÿ êöðñö ãóðóëóá, Ìÿøÿäè 

Àüàáàíû êöðñöäÿ îòóðóá, ÿëèíäÿ ãûðìûçû ïàð- 

÷àäàí þçöíÿ êþéíÿê òèêèð. Ì.ßëèéåâ. 

ÊÖÐÒ ñèô. Ãóøëàðûí áàëà ÷ûõàðìà çàìàíûíäàêû 

ùàëû, âÿçèééÿòè. Êöðò þðäÿê. Êöðò ãàç. 

Êöðò äöøìÿê (éàòìàã) – áàëà (úöúÿ) 

÷ûõàðìàã ö÷öí éóìóðòà öñòöíäÿ îòóðìàã. 

Åâ ñàùèáè ýþçëÿäè; Àíà ãàç êöðò äöøñöí. Ð.Ðçà. 

Ñÿòòàðûí ýþéÿð÷èíëÿðè éóìóðòàëàäûëàð, êöðò 

äöøöá áàëà ÷ûõàðòäûëàð. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

◊ Êöðò òîéóã ìÿú. – åâäÿí õàðèúÿ ÷ûõìàéàí, 

òÿíáÿë àäàì ùàããûíäà. Êöðò òîéóã 

êèìè éåðèìÿê – éàíëàðûíû áàñà-áàñà, àüûðàüûð 

éåðèìÿê. Êöðò òîéóã êèìè éåðèéÿí Àøûã 

Àááàñûí äàëûíúà çóðíà÷û ßêáÿð ñöðöíöðäö. 


784 

ÊÖÑÄÖÌ 

ÊÖÐÒËÖÊ èñ. Êöðò äöøìöø âÿ éà êöðò 

éàòàí ãóøóí ùàëû, âÿçèééÿòè. 

ÊÖÐÒÖÊ èñ. ìÿù. Éàçäà äÿðÿëÿðäÿ ãàëìûø 

ãàð êîìàëàðû. 

ÊÖÐÖ èñ. çîîë. 1. Áàëûãëàðûí, àìôèáèéàëàðûí, 

ìîëéóñêëàðûí âÿ ñóäà éàøàéàí áàøãà ùåéâàíëàðûí 

àðòìàã ö÷öí òþêäöêëÿðè äÿíøÿêèëëè 

éóìóðòàúûãëàð. Êöðö òþêìÿê. – ..Áàëûüû òóòóá 

îíëàðûí êöðöñöíö ìàéàëàéûá ñàòûðëàð. Ù.Çÿðäàáè. 

// Áàëûüûí ÿðçàã ìÿùñóëó êèìè èøëÿíÿí 

äÿíøÿêèëëè éóìóðòàúûãëàðûíäàí èáàðÿò êöòëÿ. 

Ãûðìûçû áàëûã êöðöñö. 

2. Õûðäà äîüðàíìûø òÿðÿâÿç, ýþéÿðòè âÿ 

ñ.-äÿí èáàðÿò éåìÿê. 

ÊÖÐÖËßÌß “Êöðöëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÐÖËßÌßÊ ô. Êöðö òþêìÿê. Áàëûãëàð 

êöðöëÿäè. 

ÊÖÐÖËÖ ñèô. Êöðöñö îëàí. Êöðöëö áàëûã. 

ÊÖÐÖÌß “Êöðöìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÐÖÌßÊ ô. 1. Êöðÿêëÿ òÿìèçëÿìÿê, ýþòöðìÿê; 

êöðÿêëÿ ýþòöðöá àòìàã. Ãàðû êöðöìÿê. 

Òþâëÿíè êöðöìÿê. Ïåéèíè êöðöìÿê. – 

[Ãóìðó] äÿùëèçäÿí þòÿíäÿ õûðûëòû ñÿñè åøèòäè. 

Åëÿ áèë äàìäà ãàð êöðöéöðäöëÿð. Ìèð Úÿëàë. 

2. ìÿú. Ðÿää åòìÿê, ãîâìàã, óçàãëàøäûðìàã. 

Î, éåð öçöíäÿí ñèëìÿê, éàõóä ùå÷ îëìàçñà, 

áó ðàéîíäàí êöðöéöá éåðèíÿ êå÷ìÿê èñòÿäèéè 

áó àäàìû áåëÿ ýþðÿíäÿ òÿÿúúöá åäèð. 


ÊÖÐÖÍÌß “Êöðöíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÐÖÍÌßÊ 1. ìÿúù. Êöðÿêëÿ òÿìèçëÿíìÿê, 

êöðöéöá àòûëìàã. Êö÷ÿíèí ãàðû êöðöíöá. 

Òþâëÿ êöðöíäö. 

2. ãàéûä. äàí. ×ûõûá ýåòìÿê, ðÿää îëóá ýåòìÿê. 

Äóð, áóðàäàí êöðöí. 

ÊÖÐÖÍÒÖ èñ. Êöðöíöá éûüûëìûø øåéëÿð 

òîïàñû. 

ÊÖÐÖÒÄÖÐÌß “Êöðöòäöðìÿê”äÿí ô. èñ 

ÊÖÐÖÒÄÖÐÌßÊ èúá. Êöðÿê âÿ ñ. âàñèòÿñèëÿ 

òÿìèçëÿòìÿê, êöðöéöá àòäûðìàã. Ùÿéÿòè 

êöðöòäöðìÿê. Ïåéèíè êöðöòäöðìÿê. 

ÊÖÐÖÒÌß “Êöðöòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÐÖÒÌßÊ áàõ êöðöòäöðìÿê. Õûðìàíû 

êöðöòìÿê. 

ÊÖÐÖÒÞÊÌß èñ. õöñ. Áàëûãëàðûí êöðöòþêìÿ 

äþâðö âÿ ïðîñåñè. 

ÊÖÑÄÖÌ, ÊÖÑÄÖÌÀÜÀÚÛ èñ. áîò. Ïàõëàëûëàð 

ôÿñèëÿñèíäÿí õûðäà ëÿëÿêâàðè éàðïàãëû 

àüàú.

ÊÖÑÄÖÌÝÖËÖ 

ÊÖÑÄÖÌÝÖËÖ èñ. áîò. Êöñäöìàüàúûíûí 

ýöëö. 

ÊÖÑÄÖÌÎÒÓÊÈÌÈËßÐ úÿì áîò. Êöñäöìîòó 

âÿ áÿçè áàøãà ïàõëàëû áèòêèëÿðèí äàõèë 

îëäóüó áèòêè éàðûìôÿñèëÿñèíèí àäû. 

ÊÖÑÄÖÐÌß “Êöñäöðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÑÄÖÐÌßÊ ò-ëè. Êöñìÿñèíÿ, èíúèìÿñèíÿ 

ñÿáÿá îëìàã; èíúèòìÿê, öðÿéèíÿ òîõóíìàã, 

ãÿëáèíè ãûðìàã. Äîñòóíó þçöíäÿí êöñäöðäö. 

– Ðÿãèáäÿí êàì àë èíäè; Äÿðäèí éàäà ñàë 

èíäè; Êöñäöðöáñÿí éàðûíû; Åâäÿ éàëãûç ãàë 

èíäè. (Áàéàòû). Ñþéëÿäè: – Úàìààò, êöñäöðäöê 

ñèçè; Ýÿðÿêäèð ãàëìàéà èíúèêëèê èçè. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÊÖÑßÍ áàõ êöñÿéÿí. Êöñÿí ïàéûíû àðòûðàð. 

(Ìÿñÿë). 

ÊÖÑßÍÌß “Êöñÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÑßÍÌßÊ ô. 1. Óììàã, ýèëåéëÿíìÿê, 

ýèëåé-ýöçàð åòìÿê, êöñÿí êèìè îëìàã. Äîñò 

äîñòäàí êöñÿíÿð. – Íÿ ö÷öí ùàìû ìÿíÿ äöøìÿí 

ýþçö èëÿ áàõûð, éîëäàø ëåéòåíàíò, ìÿíèì 

ýöíàùûì íÿäèð.. – äåéÿ, Âÿëè êöñÿíÿí (ô. ñèô.) 

áèð äîñò ÿäàñû èëÿ õÿáÿð àëäû. Ì.Ùöñåéí. 

2. Ãèáòÿ åòìÿê, ùÿñðÿòèíè ÷ÿêìÿê. Éàõøû 

ýåéèìÿ êöñÿíìÿê. – Àòàëàðûí ìèñàëûäûð: êå÷ÿí 

ýöíÿ ýöí ÷àòìàç; Îë ñÿáÿáäÿí êöñÿíèðÿì 

ÿçÿëêè ÷àüëàðà ìÿí. Ìîëëà Úöìÿ. ..Ãûç äà, 

îüëàí äà Íÿúèáÿíèí éàð-éàðàøûüûíà êöñÿíèð. 


3. Ãöððÿëÿíìÿê, àðõàéûí îëìàã, áåë áàüëàìàã. 

Âàðëûëûüà êöñÿíÿí éîõñóëëóüà òåç äöøÿð. 


ÊÖÑßÉßÍ ñèô. Òåç êöñÿí, ùÿð øåéäÿí èíúèéÿí, 

êöñÿí; äÿéìÿäöøÿð. Êöñÿéÿí ãûç. Êöñÿéÿí 

óøàã. – [Ìåùðèáàí õàíûì] ýàù øûëòàã 

áèð ãûç, ýàù úåéðàíáàõûøëû áèð ýÿëèí, ñîíðà äà 

èíäèêè êèìè êöñÿéÿí áèð óøàüà áÿíçÿð ãàðû øÿêëèíäÿ 

äàéàíûá äóðóðäó. Ñ.Ðÿùèìîâ. [Ìèñèð] 

àüûçäàí ïÿðòîâ, êöñÿéÿí èäè, ñþç ñàõëàéà áèëìÿçäè. 

ß.Âÿëèéåâ. // Îáðàçëû òÿøáåùëÿðäÿ. Áó 

éåðëÿðäÿ íÿ èñòÿñÿí òàïàðñàí. Éóìøàã òîðïàüà 

ãàíàä ñÿðÿí éåìëèéè, ãàçàéàüûíû, .. êþëýÿ 

âÿ ñÿðèíëèê ñåâÿí ÷èéÿëÿéèíè, êöñÿéÿí áÿíþâøÿíèìè 

äåéèì! Ìèð Úÿëàë. // Èñ. ìÿíàñûíäà. 

Êöñÿéÿíèí ïàéûíû éåéÿðëÿð. (Àòà. ñþçö). 

ÊÖÑßÉßÍËÈÊ èñ. Êöñÿéÿí àäàìûí õàñèééÿòè. 

ÊÖÑÊÖ áàõ êöñö. 

ÊÖÑÊÖÍ 1. ñèô. Êöñìöø, èíúèê, èíúèìèø, 

íàðàçû. Þçöíÿ éîëäàøûí ýþðöá öñêöí; Áÿçè îë- 

ÊÖÑÌßÊ 

ìóø ùÿéàòûíà êöñêöí. À.Ñÿùùÿò. Éåíÿ áèëìÿì 

íÿäèð áó êöñêöí ùàë Äàèìà ùÿìäÿìèí äöøöíúÿ, 

õÿéàë. Ù.Úàâèä. Ãûç, áó êöñêöí êþíëöìö; 

Áèðúÿ ñÿíñÿí ýöëäöðÿí. ß.Úàâàä. 

2. áîò. áàõ êöñäöìàüàúû. 

êöñêöí-êöñêöí çÿðô Êöñìöø ùàëäà, íàðàçû 

ùàëäà, èíúèê-èíúèê (àäÿòÿí ïîåòèê òÿøáåùëÿðäÿ 

èøëÿíèð). Àé áàõàð êöñêöí-êöñêöí.. 

ß.Úàâàä. Ñÿí áàõàðêÿí ìÿíÿ áÿçÿí åëÿ 

êöñêöí-êöñêöí; Îëäó úàí ìöëêö ïÿðèøàí 

äåìÿéèì, áÿñ íÿ äåéèì Ñ.Ðöñòÿì. 

ÊÖÑÊÖÍÚßÑÈÍß çÿðô Êöñìöø ùàëäà, 

êöñêöí òÿðçäÿ, íàðàçû ùàëäà, èíúèìèø êèìè, 

èíúèêúÿñèíÿ. Êöñêöíúÿñèíÿ úàâàá âåðìÿê. 

ÊÖÑÊÖÍËßØÌß “Êöñêöíëÿøìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÖÑÊÖÍËßØÌßÊ ô. Ðóùäàí äöøìÿê, 

áÿäáèíëÿøìÿê; íàðàçû îëìàã, èíúèìÿê. Ñÿìÿä 

áÿëêÿ äÿ êöñêöíëÿøèá áàøëàäûüû èøäÿí ñîéóéàð. 


ÊÖÑÊÖÍËÖÊ èñ. Êöñöëöëöê, êöñö ñàõëàìà, 

êöñìÿ; èíúèêëèê, íàðàçûëûã. Àòàñû èëÿ àíàñû 

àðàñûíäà îëàí êöñêöíëöê, àèëÿ ùÿéàòûíäà îëàí 

óéüóíñóçëóã îíäà àúû òÿñèðëÿð îéàäûðäû. 

À.Øàèã. Äåäè: – Àç-àç ýþðöíìÿéèì êöñêöíëöêäÿí 

íèøàíÿäèð; Äåäèì: – Áèð àç à÷ûã äàíûø, 

áó ñþçöíöí ñèððè íÿäèð Ñ.Âóðüóí. Ëàêèí 

ýåúÿ êå÷äèéèíè ýþðÿðêÿí [Ñöðÿééà] áàáàñûíà 

ãàðøû áèð êöñêöíëöê äóéàðàã êþâðÿëäè âÿ ñÿññèçúÿ 

àüëàìàüà áàøëàäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

ÊÖÑÌß “Êöñìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÑÌßÊ ô. 1. Ùÿð ùàíñû áèð ñÿáÿáÿ ýþðÿ 

áèðèíäÿí (àäÿòÿí þç éàõûí àäàìûíäàí) èíúèìÿê, 

îíóíëà äàíûøìàìàã, îíó äèíäèðìÿìÿê. 

Éîëäàøûíäàí êöñìÿê. Ãîíøóäàí êöñìÿê. – 

[Êÿðáÿëàéû Èñìàéûë Çåéíÿáÿ:] ..Àõûðû, ùå÷ 

îëìàñà, ýþòöðöá íÿ÷ÿðíèêÿ éàçàðàì êè, ôèëàí 

àðâàä ÿðèíäÿí êöñöá. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

// Öìóìèééÿòëÿ, èíúèìÿê, ãÿëáè ñûíìàã, õÿòðè 

ãàëìàã. Ìåùðèáàíëûã ýþðìÿéèá áèð ìÿùëèãàäÿí 

êöñìöøÿì; Ýöíäÿ éöç àë åéëÿéÿí ãÿëáèãÿðàäÿí 

êöñìöøÿì. Ì.Ï.Âàãèô. Áèçèì áó ñþçëÿðèìèç 

áèð ÷îõ àäàìëàðûí õîøóíà ýÿëìèðäè. 

Î àäàìëàð áèçäÿí êöñöðäöëÿð.. Ö.Ùàúûáÿéîâ. 

[Ñóëòàí:] Êöñÿðñÿí, ãóëàüûíäàí ÷ÿêèá ãàéòàðàðàì 

âÿ äåéÿðÿì: – Äóð áóðàäà, áþéöéöí 

ñþçöíÿ áàõìàéàí áþéöðÿ-áþéöðÿ ãàëàð. 


785

ÊÖÑÒÀÕ 

2. ìÿú. Áÿäáèíëÿøìÿê, áÿäáèíëèéÿ ãàïûëìàã. 

Ùÿéàòäàí êöñìÿê. Äöíéàäàí êöñìÿê. 

ÊÖÑÒÀÕ ñèô. [ôàðñ.] êëàñ. Àáûð-ùþðìÿò áèëìÿéÿí, 

þçöíö òÿðáèéÿñèçúÿ àïàðàí; ÿäÿáñèç, 

òÿðáèéÿñèç, ñûðòûã, ùÿéàñûç. 

ÊÖÑÒÀÕËÛÃ èñ. êëàñ. ßäÿáñèçëèê, òÿðáèéÿñèçëèê; 

ÿäÿáñèç, òÿðáèéÿñèç ùÿðÿêÿò. [Ìöÿëëèì:] 

Áàüûøëàéûí, Èñêÿíäÿð áÿé, ùÿð÷ÿíä áÿíäÿíèí 

òÿðÿôèíäÿí êöñòàõëûãäûð ñèçÿ íÿñèùÿò åëÿìÿê, 

àììà óøàã òàéôàñûíà î úöð ñþçëÿðè äåìÿéèíèç 

áèð àç áèúàäûð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Õöñóñÿí 

éàøëû âÿ áþéöê øàèðëÿðèí èøòèðàê åòäèéè áó 

ìÿúëèñäÿ áèçèì øåèð îõóìàüûìûç êöñòàõëûãäûð. 

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Ñûðòûãëûã, ùÿéàñûçëûã. 

ÊÖÑÖ èñ. Áèð-áèðè èëÿ äàíûøìàìà ùàëû; êöñìÿ. 

Êöñöëö ãàðäàø, ýÿë éöêö ÷àòàã, éåíÿ êöñöìöç 

êöñö. (Ìÿñÿë). Àðòûã éåòÿð, áó íÿ óìó, 

íÿ êöñö; Ñàë éàäûíà î ãàéüûñûç ýöíëÿðè. 

ß.Úàâàä. [Ôÿðìàí Ìÿëÿéÿ:] Ùå÷ ôèêèð åëÿìÿ, 

þìðö áîéó úÿùÿííÿìäÿ éàíìàãäàíñà, àòààíàíûí 

áèðúÿ àéëûã êöñöñöíÿ äþçìÿê éàõøûäûð. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Êöñö ñàõëàìàã (òóòìàã, 

áàüëàìàã) – áèð-áèðè èëÿ äàíûøìàìàã, êöñöëö 

âÿçèééÿòè äàâàì åòäèðìÿê, äèíäèðìÿìÿê. 

Øèðâàíà éîë áàüëàðàì; Äÿðä ÿëèíäÿí 

àüëàðàì. Éàðäàí êàüûç àëìàñàì; Ìÿí äÿ 

êöñö ñàõëàðàì. (Áàéàòû). 

ÊÖÑÖËÖ ñèô. Êöñìöø, èíúèìèø, êöñö 

ñàõëàéàí. Êöñöëö (ç.) ãàëìàã. – Ýàù êöñöëö 

îëóá, ýàùè áàðûøûá; Áèð ñààò êå÷ìÿìèø àðà 

ãàðûøûá. Ã.Çàêèð. [Àüà Êÿðèì:] Ìÿí áèð 

úöçâè èøäÿí þòðö [Àüà Ñàëìàíëà] êöñöëöéÿì. 

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ëåéê ýÿë èíäè áèç ÿéðè 

îòóðàã, äöç äàíûøàã; Åëÿ áèë êöñöëö èäèê, ýÿë 

òÿçÿäÿí áèð áàðûøàã. Ñ.ß.Øèðâàíè. Êöñöëö 

êèìè – ñàíêè áèð-áèðèíäÿí êöñìöø, áèð-áèðèíè 

äèíäèðìÿéÿí àäàìëàð êèìè. Äîñòëàð áèð-èêè 

äÿãèãÿ ñóñóá, êöñöëö êèìè àéðû-àéðû ñÿìòÿ 

áàõäûëàð. Ì.Ùöñåéí. Êöñöëö êèìè ùÿðÿ þç 

àëÿìèíÿ äàëìûø, þç ôèêðè èëÿ ìÿøüóëäó. 


ÊÖÑÖËÖËÖÊ èñ. Áèð-áèðè èëÿ äàíûøìàìà, 

áèð-áèðèíäÿí êöñìÿ âÿçèééÿòè. Êöñöëöëöéöìöç 

þç éîëó èëÿ, äîñò, åøèòìèøÿì îòàã àõòàðûðñàí, 

ýÿë ñÿíè áèð õåéèðëè éåðÿ úàëàéûì. Ìèð Úÿëàë. 

Ùÿ, íÿ âàð, êöñöëöëöéöí êå÷äèìè Ã.Èëêèí. 

ÊÖÑÖØÌß “Êöñöøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÑÖØÌßÊ ãàðø. Áèð-áèðèíäÿí êöñìÿê. 

Õàòûðûíäà âàðìû, ùÿðäÿí êöñöøöá; Äåéÿðäèí: 

– Äàíûøìà, äèíäèðìÿ ìÿíè! Ð.Ðçà. 

786 

ÊÖÒ 

ÊÖØ èñ. Èòè ãûñãûðòìàã ö÷öí ÷ûõàðûëàí ñÿñ. 

(Èñêÿíäÿð ãàïûéà òÿðÿô ýåäèá): êöø, êöø, êöø; 

õà... õà... õà...; êöø, êöø, êöø... èòè ìóøãóðóð. 


ÊÖØÄßÐß èñ. ìÿù. Àüàúûí è÷èíè îâóá ÷ûõàðìàã 

ö÷öí àëÿò. 

ÊÖØÄßÐßËßÌß ô.èñ. “Êöøäÿðÿëÿìÿê”- 

äÿí ô. ìÿù. 

ÊÖØÄßÐßËßÌßÊ Àüàúûí è÷èíè îâóá 

÷ûõàðìàã. 

ÊÖØÊÖÐÌßÊ áàõ êöøêöðòìÿê. Àõûðäà 

äà ýþðöðöê êè, ÿúíÿáèëÿðèí óøàãëàðû ìÿêòÿáëÿðäÿ 

îõóéàíäà, áèçèìêèëÿð êö÷ÿëÿðäÿ èòè êöøêöðöðëÿð 

äÿðâèøëÿðèí öñòöíÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÊÖØÊÖÐÒÌß “Êöøêöðòìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖØÊÖÐÒÌßÊ ô. Èòè áèð áàøãàñûíûí öñòöíÿ 

ñàëäûðìàã; ãûñãûðòìàã. [Íàçëû:] Âàëëàù, 

äàäàø, àüàì ýÿëÿíäÿ äåéÿúÿéÿì êè, äàäàøûì 

èòè êöøêöðäöðäö àäàìëàðûí öñòöíÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

ÊÖØ-ÊÖØ òÿãë. Óøàüû éàòûðòìàã ö÷öí ÷ûõàðûëàí 

ñÿñ. Êöø-êöø åòìÿê – óøàüû éàòûðòìàã 

ö÷öí “êöø-êöø” äåéÿ îõøàìàã. Àíà 

êþðïÿíè êöø-êöø åäèá éàòûðòäû. 

ÊÖØÒÖ èñ. [ôàðñ.] 1. êþùí. Ýöëÿøìÿ, ãóðøàã 

éàïûøìà. Ãàðà ïÿùëÿâàí ýÿëèá ÿðÿá ïÿùëÿâàíà 

ÿë âåðäè. Îíäà àðà à÷ûëäû, êöøòö áàøëàíäû. 

“Êîðîüëó”. Ìåéäàí ñóëàíäû, ñöïöðöëäö, 

êöøòö áàøëàíäû. (Íàüûë). Êöøòö òóòìàã – 

ýöëÿøìÿê, ãóðøàã éàïûøìàã. ..Ìåéäàíà ïÿùëÿâàíëàð 

÷ûõûá êöøòö òóòàðëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. 

2. Á à õ êöøöëòö. 

ÊÖØÖËÄßÌß “Êöøöëäÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖØÖËÄßÌßÊ ô. Êöøöëòö ñÿñè ÷ûõàðìàã. 

Äàëüàëàð êöøöëäÿéÿðÿê þçöíö áóðóüóí äÿìèð 

ñöòóíëàðûíà ÷ûðïûá ýåðè ãàéûòäûãúà, äþðä 

éàíäàí ùöúóìà êå÷äèêúÿ [Ùöñåéíàüà] öðÿéèíäÿ 

Ñÿðäàðîâó ñþéöðäö. Ì.Èáðàùèìîâ. 

ÊÖØÖËÒÖ èñ. Ýÿëèá-ãàéûäàí äàëüàëàðûí 

ýöúëö ùÿðÿêÿòèíäÿí ùàñèë îëàí ñÿñ. 

ÊÖÒ 1 ñèô. 1. Êÿñìÿéÿí, èòè îëìàéàí, êÿñÿðè 

îëìàéàí. Êöò áû÷àã. Êöò áàëòà. – [Ãóëó:] 

Áó åëÿ êöòäöð êè, ùå÷ éåð äÿ ãàçìàç. 

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ãóðä .. äèøëÿðèëÿ îíó êöò êÿëáÿòèí 

êèìè ñûõûá ãàí÷ûð åòìèøäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

2. ìÿú. Êöòáåéèí, ýåú áàøà äöøÿí, çåùèíñèç, 

äÿððàêÿñèç, ôÿðàñÿòñèç, ãàíìàç, ãàâðàìà

ÊÖÒ 

ãàáèëèééÿòèíäÿí ìÿùðóì. Êöò àäàì. – Éàìàí 

ãîíøó, êöò îüóë; Ãîâ éàíûíäàí, õÿòàäûð. (Àòà. 

ñþçö). Î êöò ìöíÿããèäè áèð ñàëûí áàøà; Þìðöíäÿ 

áèð äÿôÿ ãîé àäàì îëñóí! Ì.Ðàùèì. 

// Èñ. ìÿíàñûíäà. Êöòöí áèðèäèð. 

3. Áàõ áîüóã 2-úè ìÿíàäà. Êöò òöôÿíý 

ñÿñè. – ..Àéàã öñòöíäÿ ÷öðöìöø èðè àüàúûí 

éûõûëìàñûíà áÿíçÿð êöò áèð õûðûëòû åøèäèëäè. 

Á.Áàéðàìîâ. Êöò áèð ýöëëÿ ñÿñè åøèäèëäè. 


4. ìÿú. Êÿñêèí îëìàéàí, î ãÿäÿð äÿ ùèññ 

åäèëìÿéÿí (àüðû, ñàíúû âÿ ñ. ùàããûíäà). [Õàí] 

àëíûíäà êöò áèð ñàíúû äóéäó, áàøû ýèúÿëäè. 

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. [Áÿùëóë:] Þçöìäÿí àñûëû îëìàéàðàã, 

öðÿéèìäÿ êöò áèð àüðû ùèññ åëÿéèðäèì. 


5. ìÿú. Èôàäÿñèç, ìÿíàñûç, ùå÷ áèð øåé èôàäÿ 

åòìÿéÿí. Êöò íÿçÿð. – Ùàúûíûí ýþçöíäÿ êöò 

âÿ âàùèìÿ èëÿ äîëó áèð èôàäÿ ùàêèì èäè. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Áó êöò áàõûøëû, éåêÿïÿð áèð îüëàí 

èäè. Ù.Ñåéèäáÿéëè. 

◊ Êöò áóúàã – ùÿíäÿñÿäÿ: äöç áóúàãäàí 

áþéöê áóúàã. 

ÊÖÒ 2 èñ. Òÿíäèðèí äèâàðûíäàí äöøöá îä âÿ 

éà êöë öñòöíäÿ áèøÿí éþíäÿìñèç ÷þðÿê. Êöòëÿðè 

òÿíäèðäÿí ÷ûõàðìàã. Êöòöí êöëöíö òÿìèçëÿìÿê. 

– Èò ùàðàäàí àëäû èêè êöòö, áèðèíè éåñèí, 

áèðèíè äÿ áàøûíûí àëòûíà ãîéñóí. (Àòà. ñþçö). 

Êöò ýåòìÿê – òÿíäèðèí äèâàðûíäàí ãîïóá 

îä âÿ éà êöë öñòöíÿ äöøìÿê. ×þðÿêëÿð êöò 

ýåòäè. 

◊ Êöò ýåòìÿê ìÿú. – Éîðüóíëóãäàí òåç 

âÿ áÿðê éàòìàã, éóõóëàìàã. Óøàãëàð êöò ýåòäèëÿð. 

ÊÖÒÁÀØ ñèô. Êöò, àüûëñûç, ýåúãàíàí; êöòáåéèí. 

Êöòáàø àäàì. 

ÊÖÒÁÀØËÛÃ èñ. Êöòëöê, ôÿùìñèçëèê, àíëàãñûçëûã; 

êöòáåéèíëèê. 

ÊÖÒÁÅÉÈÍ áàõ êöòáàø. Êèìèñè àâàì 

îëóð; êöòáåéèí, úàùèë îëóð; Êèìè ÿëëè-àéàãëû; 

ùàé-ùàðàé, ïàõûë îëóð. Ð.Ðçà. 

ÊÖÒÁÅÉÈÍËÈÊ áàõ êöòáàøëûã. 

ÊÖÒÁÓÚÀÃ(ËÛ) ñèô. ðèéàç. 90°-äÿí áþéöê 

îëàí áóúàã. 

ÊÖÒËß èñ. [ÿð.] Ìåõàíèêàíûí ÿñàñ êÿìèééÿòëÿðèíäÿí 

áèðè – áèð úèñèìäÿ îëàí ìàääÿíèí 

ìèãäàðûíû þë÷ÿí ÿñàñ êÿìèééÿò; úèñìèí, 

îíà òÿñèð åäÿí ãöââÿéÿ íèñáÿòëÿ èíåðñèéàëûëûüûí 

þë÷öñö. 

ÊÖÒËßØÄÈÐÌßÊ 

2. òåõ. Ôîðìàñûç, õÿìèðâàðè ãàòû âÿ éà éàðûìãàòû 

ìàääÿ. Éàïûøãàí êöòëÿñè. Éàøûëûìòûë 

ãàòû êöòëÿ. Àüàú êöòëÿñè (êàüûç ùàçûðëàìàã 

ö÷öí éàðûìôàáðèêàò). – Íÿìëè ãàòûøûüà .. øàì 

éàüû ÿëàâÿ åäèá, êöòëÿ ùàçûðëàéûðëàð. Ð.ßëèéåâ. 

3. Áþéöê ïàð÷à, êîì, éûüûí, ãàëàã. [Ìóçäóð] 

..êàüûç ..éöçëöê äÿñòÿñèíè êöòëÿñèëÿ ÿëèíÿ 

àëäû. Ñ.Ãÿíèçàäÿ. Ôàéäàëû ãàçûíòûëàðûí áÿçèëÿðè 

áþéöê êöòëÿëÿð øÿêëèíäÿ, áÿçèëÿðè àéðû-àéðû 

äàìàðëàð, ñÿïÿëÿíòè âÿ ñàèðÿ øÿêèëäÿ òàïûëûð. 


4. ßùàëèíèí, õàëãûí áþéöê áèð òîïëóëóüó; 

ÿùàëèíèí, çÿùìÿòêåøëÿðèí ýåíèø äàèðÿëÿðè; 

úàìààò. Êöòëÿíèí òÿëÿáè (èðàäÿñè). – [Àëìàç:] 

Êöòëÿéÿ ÿñàñëàíìàéàí ùÿð áèð òÿøÿááöñ þëöìÿ 

ìÿùêóìäóð. Ú.Úàááàðëû. Åé ýåíèø êöòëÿíèí 

àúûñû, øÿðáÿòè; Àëîâëó ñÿíÿòè! Ì.Ìöøôèã. 

Êöòëÿäÿ ãÿáèðèñòàí ñöêóòó äàâàì åäèðäè. 

Ù.Íÿçÿðëè. // Öìóìèééÿòëÿ, úàìààò, õàëã, 

ÿùàëè, áþéöê èçäèùàì. Êöòëÿéÿ ìöðàúèÿò åòìÿê. 

– Ìóñà êèøè ìàðàãëà êöòëÿíèí è÷ÿðèñèíÿ ýèðìÿê 

èñòÿéÿí Ôèðèäóíó ãàðøûëàäû. Ì.Èáðàùèìîâ. 

// Ìöÿééÿí õöñóñèééÿòëÿðèíÿ ýþðÿ áèðëÿøÿí 

àäàìëàð ãðóïó; çöìðÿ. Òÿëÿáÿ êöòëÿñè. Çèéàëû 

êöòëÿñè. – Ýåíèø îõóúó êöòëÿñè áþéöê ñàòèðèêè 

“Ìîëëà Íÿñðÿääèí” àäû èëÿ òàíûìàüà áàøëàäû. 

Ì.Èáðàùèìîâ. Áþéöê áèð éàðûìäàèðÿ ùàëûíäà 

òîïëàøìûø èøòèðàê÷û âÿ òàìàøà÷ûëàð êöòëÿñèíèí 

ìÿðêÿçèíäÿ áèð ìàñà ãîéóëìóøäó. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. 

ÊÖÒËßËÈ ñèô. Êöòëÿñè îëàí; òóòóìëó. 

ÊÖÒËßÍÄÈÐÈËÌß “Êöòëÿíäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÖÒËßÍÄÈÐÈËÌßÊ áàõ êöòëÿøäèðèëìÿê. 

ÊÖÒËßÍÄÈÐÌß “Êöòëÿíäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÒËßÍÄÈÐÌßÊ áàõ êöòëÿøäèðìÿê. 

ÊÖÒËßÍÌß “Êöòëÿíìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÒËßÍÌßÊ áàõ êöòëÿøìÿê. 

ÊÖÒËßØÄÈÐÈËÌß “Êöòëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÖÒËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. 1. Êöò ùàëà ñàëûíìàã, 

êÿñÿðè àçàëäûëìàã; êîðøàëäûëìàã. 

2. ìÿú. Ùÿññàñëûüû, ãàâðàìà ãàáèëèééÿòè 

àçàëäûëìàã. 

ÊÖÒËßØÄÈÐÌß “Êöòëÿøäèðìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÒËßØÄÈÐÌßÊ ô. 1. Êöò ùàëà ñàëìàã, 

êÿñìÿç ùàëà ñàëìàã, êÿñÿðèíè àçàëòìàã. 

Áû÷àüû êöòëÿøäèðìÿê. Ãàé÷ûíû êöòëÿøäèðìÿê. 

– Äîñòëàð! Êöòëÿøäèðìÿéÿê äþéöø éàðàüûíû. 


787

ÊÖÒËßØÌß 

2. ìÿú. Ùÿññàñëûüûíû, ãàâðàìà ãàáèëèééÿòèíè, 

äÿððàêÿñèíè àçàëòìàã, çÿèôëÿòìÿê; êöò 

åëÿìÿê. Áåéíèíè êöòëÿøäèðìÿê. – [Èíýèëèñëÿð] 

êöòëÿíèí ñèéàñè øöóðóíó êöòëÿøäèðìÿéÿ ñÿé 

åäÿðÿê ..ìþâùóìàò âÿ áèäÿòëÿðè úàíëàíäûðûðäûëàð. 


ÊÖÒËßØÌß “Êöòëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÒËßØÌßÊ ô. 1. Êöò îëìàã, êÿñìÿç 

ùàëà ýÿëìÿê, êÿñÿðè àçàëìàã; êîðøàëìàã. 

Áàëòà êöòëÿøèá. Áû÷àã êöòëÿøèá – Áàõìà ðÿôèãÿ, 

ãîùóì, ãàðäàøà; Êöòëÿñèá, öëýöúëÿðèíè ÷ÿê 

äàøà! ß.Íÿçìè. Íå÷ÿ âàõòäû êè, Ýþâùÿð ãèéìÿêåøè 

èøëÿòìèðäè .. ãèéìÿêåø éàìàí êöòëÿøìèøäè. 


2. ìÿú. Ùÿññàñëûüûíû èòèðìÿê, ãàâðàìàã 

ãàáèëèééÿòèíè, äÿððàêÿñèíè èòèðìÿê. Ùàôèçÿñè 

êöòëÿøìÿê. – Íÿùàéÿò, éîðóëóð, êöòëÿøèð áàøû; 

Äþíöá êþëýÿëÿíèð ìÿéóñ áàõûøû. Ñ.Âóðüóí. 

// Êåéèìÿê, êåéëÿøìÿê. Ñîéóãäà äàéàíìàãäàí 

êöòëÿøìèø ßëÿìäàð áàëêîíóí ãàáàüûíà 

éåðèéèá, ÿëèíè ãóëàüûíà ýÿòèðäè.. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

3. ìÿú. Àçàëìàã, çÿèôëÿìÿê, ùèññåäèëìÿç 

ùàëà ýÿëìÿê. Ýåòäèêúÿ “àëî, àëî” ñÿñëÿðè 

÷îõàëûð, Ìåùðèáàíûí öðÿéèíäÿêè àüðû êöòëÿøèðäè. 


ÊÖÒËßÂÈ ñèô. [ÿð.] 1. Ýåíèø õàëã êöòëÿñèíèí, 

éàõóä ÷îõëó àäàìûí èøòèðàêû èëÿ îëàí. 

Êöòëÿâè ôÿùëÿ ùÿðÿêàòû. Ñöëù òÿðÿôäàðëàðûíûí 

êöòëÿâè ùÿðÿêàòû. // Êöòëÿíèí èøòèðàêû èëÿ îëàí, 

÷îõ àäàì òÿðÿôèíäÿí ýþðöëÿí. Êöòëÿâè ñÿùíÿ. 

Êöòëÿâè ýÿçèíòè. – Èíäè áþéöê âÿ ýåíèø ôîéåäÿ 

àüûð âÿ éåêíÿñÿã àääûìëàðëà êöòëÿâè áèð âàëñ 

îéíàíûðäû. Ñ.Ùöñåéí. Ñëàâéàíëàð Èòàëèéà ôàøèñòëÿðèíäÿí 

èíòèãàì àëìàã ö÷öí êöòëÿâè ñóðÿòäÿ 

ïàðòèçàí äÿñòÿëÿðèíÿ ãà÷ûðäûëàð. Ñ.Âÿëèéåâ. 

// Òÿê-òÿê àäàì òÿðÿôèíäÿí äåéèë, áèð ÷îõëàðû 

òÿðÿôèíäÿí åäèëÿí, ýþñòÿðèëÿí; êöòëÿéÿ õàñ îëàí. 

2. Êöòëÿ ö÷öí, ÷îõ, êöëëè ìèãäàðäà, ýåíèø 

ìèãéàñäà. Êèòàá êöòëÿâè òèðàæëà áóðàõûëìûøäûð. 

3. Ýåíèø êöòëÿ ö÷öí ýþðöëÿí, õàëã ö÷öí 

åäèëÿí. Êå÷ÿí ýöí ñå÷êèãàáàüû ìÿíè ñå÷èúèëÿð 

àðàñûíäà êöòëÿâè èø àïàðìàã ö÷öí Õûäûðëûéà 

ýþíäÿðäèëÿð. Ñ.Ðÿùìàí. // Ýåíèø êöòëÿ 

ö÷öí, ÷îõëó àäàì ö÷öí îëàí. Êöòëÿâè êèòàáõàíà. 

Êöòëÿâè íÿüìÿëÿð. 

ÊÖÒËßÂÈËßØÄÈÐÈËÌß “Êöòëÿâèëÿøäèðèëìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÖÒËßÂÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ ìÿúù. Êöòëÿâè 

õàðàêòåð âåðèëìÿê, áöòöí êöòëÿéÿ àèä åäèëìÿê; 

ïîïóëéàðëàøäûðûëìàã. 

788 

ÊÖÉ 

ÊÖÒËßÂÈËßØÄÈÐÌß “Êöòëÿâèëÿøäèðìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÖÒËßÂÈËßØÄÈÐÌßÊ èúá. Êöòëÿâè õàðàêòåð 

âåðìÿê, áöòöí êöòëÿéÿ àèä åòìÿê, êöòëÿâè 

åòìÿê; ïîïóëéàðëàøäûðìàã. 

ÊÖÒËßÂÈËßØÌß “Êöòëÿâèëÿøìÿê”äÿí 

ô.èñ. 

ÊÖÒËßÂÈËßØÌßÊ ô. Êöòëÿâè ìàùèééÿò 

àëìàã, áöòöí êöòëÿéÿ àèä îëìàã, êöòëÿâè îëìàã; 

ïîïóëéàðëàøìàã. 

ÊÖÒËßÂÈËÈÊ èñ. Êöòëÿâè ìàùèééÿò äàøûìà, 

êöòëÿâè îëìà, áöòöí êöòëÿéÿ àèä îëìà; 

ïîïóëéàðëûã. ßäÿáèééàòûí êöòëÿâèëèéè. Ìààðèôèí 

êöòëÿâèëèéè. 

ÊÖÒËÖÊ èñ. 1. Êöò øåéèí ùàë âÿ êåéôèééÿòè. 

Áû÷àüûí êöòëöéö. Ãàé÷û êöòëöêäÿí êÿñìèð. 

2. ìÿú. Ùÿññàñëûüûí, ãàâðàìà âÿ èäðàê ãàáèëèééÿòèíèí 

îëìàäûüû ùàë. Áåéíèíèí êöòëöéöíäÿí 

äÿðñ áàøûíà ýèðìèð. // ìÿú. Áàúàðûãñûçëûã, 

ãàáèëèééÿòñèçëèê, äÿððàêÿñèçëèê, ãàíìàçëûã. 

[Âÿçíÿëè êèøè] îíà ýþðÿ ìÿéóñ èäè 

êè, ãóáåðíàòîð ãàòèëèí äöíÿíÿ ãÿäÿð êÿíääÿ 

ýÿçäèéèíè, áèçèì êöòëöéöìöçäÿí èñòèôàäÿ èëÿ 

àðàäàí ÷ûõäûüûíû åøèòñÿ, ÿëáÿòòÿ .. äåìÿéÿúÿê(äè). 

Ìèð Úÿëàë. ..Ïîòàáîé àäàìûí ôÿàëèééÿòñèçëèéè, 

êöòëöéö Ñÿìÿäè äÿùøÿòÿ ýÿòèðèðäè. 


ÊÖÒÒßËßÌß “Êöòòÿëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÒÒßËßÌßÊ äàí. áàõ êöòëÿìÿê. 

Êàüûçëàðû êöòòÿëÿìÿê. – [Ìóçäóð] ÿëè ÿñÿÿñÿ 

éöçëöêëÿðè áèð-áèðèíèí öñòöíÿ êöòòÿëÿéèá 

þç êàüûçûíà áàüëàäû. Ñ.Ãÿíèçàäÿ. 

ÊÖÒÖÁ [ÿð. “êèòàá” ñþç. úÿìè] êëàñ. Êèòàáëàð. 

Äÿõè î ãÿäÿð øöóðó éîõäóð àíëàñûí êè, 

ùöñíè-õÿòò ÿëçÿì øåé äåéèë âÿ äàø áàñìàõàíàñûíäà 

êöòöá ãÿëÿò áàñûëûð âÿ ýèðÿíáÿùà îëóð. 


ÊÖÒÖÁÕÀÍÀ êëàñ. áàõ êèòàáõàíà. 

Ìöìêöí îëñàéäû äà éóðäóìäàêû ìåéõàíÿëÿðè; 

Ùÿï êöòöáõàíÿ éàïàðäûì. Ù.Úàâèä. 

ÊÖÒÖÁÕÀÍÀ×Û êëàñ. áàõ êèòàáõàíà÷û. 

ÊÖÒÖÌ èñ. çîîë. ×ÿêèêèìèëÿð ôÿñèëÿñèíäÿí 

âÿòÿýÿ áàëûüû, çèéàä áàëûüû. 

ÊÖÂÅÒ èñ. [ôð.] Ìåòàëäàí âÿ éà ïëàñòèê 

ìàòåðèàëäàí äöçáóúàãëû ãàá. 

ÊÖÉ èñ. 1. Ãàëìàãàë, ñÿñ-êöé; äàëàøàí, 

âóðóøàí, ÷àõíàøìàéà äöøÿí àäàìëàðûí ÷ûõàðäûüû 

ñÿñ. Íÿ ýóðóëòó, íÿ êöé, íÿ ñÿñ âàðäûð; 

Áèð íå÷ÿ ðóùñóç ãÿôÿñ âàðäûð. À.Ñÿùùÿò. [Ùàúû

ÊÖÉ×Ö 

Ìåùäè:] Ñÿñèíèç, êöéöíöç ãîíóì-ãîíøóíó àç 

ãàëûá êþ÷öðòñöí. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Êþðïöäÿ 

èçäèùàì ÷îõ èäè. Áóðàíûí þçöíÿ ìÿõñóñ ñÿñ 

âÿ êöéö èëÿ áèð ýåúèêìèø ïàðîõîäó éîëà ñàëûðäûëàð. 

Ò.Ø.Ñèìóðã. Êöé áàñìàã – ñÿñêöé 

äöøìÿê, ãàðûøûãëûã áàø âåðìÿê. Ùÿéÿòè 

êöé áàñäû. – Îòàüû êöé áàñäû. Ì.Ùöñåéí. Êöé 

äöøìÿê – ñÿñ-êöé äöøìÿê, ùÿéÿúàí-òÿëàø 

äöøìÿê, øàéèÿ éàéûëìàã, ùÿéÿúàíëû õÿáÿð 

éàéûëìàã. Ñÿùÿð Ñÿðèééÿ õÿáÿð ýÿòèðäè êè, 

êÿíäÿ éàìàí êöé äöøöá. È.ßôÿíäèéåâ. Êöé 

ñàëìàã – ñÿñ-êöé ñàëìàã, ãûøãûðûã ãîïàðìàã, 

ãàëìàãàë ñàëìàã. Êöéÿ äöøìÿê – 1) áèð 

øàéèÿ, õÿáÿð âÿ ñ.-äÿí ùÿéÿúàíëàíìàã, ÷àõíàøìàéà 

äöøìÿê, ÿë-àéàüà äöøìÿê; 2) áàøãàëàðûíà 

áàõàðàã òÿñèðÿ äöøìÿê, îíëàð êèìè 

ùÿðÿêÿò åòìÿê. [Òåëëè:] Áÿñäèð êöéÿ äöøöá î 

ãÿíäèë àüàúëàðûíäàí ÿêäèê. ß.Ìÿììÿäõàíëû. 

Êöéÿ ñàëìàã – áèð ñþçö, èøè, õÿáÿðè éàéìàã, 

àëÿìÿ áèëäèðìÿê. [ßøðÿô áÿé:] Ùå÷ êöéÿ ñàëìà, 

ãîé ýÿëñèí, ýþðÿê íÿ õÿáÿðäèð. Í.Âÿçèðîâ. 

[Êÿíäëè:] ..Áåëÿ õÿáÿðè êöéÿ ñàëìàã éàõøû 

äåéèë.. ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. Ùàé-êöé àëòûíäà ýèçëÿäèëÿí ôûðûëäàã, 

éàëàí. Îíóí êöéöíÿ èíàíìàéûí. – Áó çàìàí 

ùå÷ áèðèñè à÷ûëûøûá î áèðèñèíèí êöéöíöí öñòöíö 

âóðìàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

3. äèë÷. Ñÿäàíûí èøòèðàêû îëìàäàí àüûç áîøëóüóíäà 

éàðàíàí äàíûøûã ñÿñè (ñÿäà ãàðøûëûüû). 

ÊÖÉ×Ö ñèô. 1. Ùàé-êöé÷ö, ãàðà-ãûøãûðûã÷û, 

êöé ñàëàí; áèð èøè, õÿáÿðè øèøèðäÿí. Êöé÷ö 

óøàã. – [Ñèðàò:] [Âåéñè] ìÿí ùå÷ áåëÿ êöé÷ö 

áèëìÿçäèì! ß.ßáöëùÿñÿí. 

2. Ýîï÷ó, éàëàí÷û. [Õàíëàð] Îâ÷ó òàéôàñû 

åëÿ êöé÷ö îëóð, – äåéÿ, àíàñûíûí áîéíóíó 

ãóúàãëàäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÖÉ×ÖË áàõ êöé÷ö. 

ÊÖÉ×ÖËÖÊ èñ. Êöé ñàëìà, ãàðà-ãûøãûðûã 

ñàëìà, áèð èø, ùàäèñÿ âÿ ñ.-íè ùÿääèíäÿí àðòûã 

øèøèðòìÿ õàñèééÿòè. Ìÿí î êÿíäèí êöé÷öëöéöíö 

÷îõäàí áèëèðÿì. Ìèð Úÿëàë. 

ÊÖÉ×ÖËËÖÊ áàõ êöé÷öëöê. 

ÊÖÉ-ÊßËßÊ×È èñ. Êöé-êÿëÿê ñàëàí; ãàëìàãàë÷û, 

ùàé-êöé÷ö, òåç òÿøâèøÿ äöøÿí àäàì. 

[Ñèðàò:] ×èìíàç õàëà, éàõøû êè Âåéñ äÿ áèð-èêè 

ýöíÿ ýåäÿúÿê, îíà ùÿëÿ áèð øåé äåìÿéèí! Î 

áèð àç êöé-êÿëÿê÷èäèð. ß.ßáöëùÿñÿí. 

ÊÖÉ-ÃÀËÌÀÃÀË, ÊÖÉ-ÊßËßÊ èñ. 

1. Ùàé-êöé, ñÿñ-êöé, ãàëìàãàë: ãàðûøûãëûã, 

àðàãàðûøìà. [Ìèíáàøû:] Ùÿðýàù ìÿíèì èìòà- 

ÊÖÇËßÌß 

ùàíûìà åòèáàðûí âàðñà, àðòûã êöé-ãàëìàãàë ëàçûì 

äåéèë. Í.Âÿçèðîâ. Êöé-êÿëÿê, áàüûðòû ùÿäÿ 

âÿ ñþéöø ñÿñëÿðè ÿòðàôà éàéûëäû. Ï.Ìàêóëó. 

Êöé-ãàëìàãàë (êöé-êÿëÿê) ñàëìàã – 

ñÿñ-êöé ñàëìàã, ùàé-êöé ñàëìàã. [Ùåéäÿð 

áÿé:] Ýÿðÿê áèð äþðä âåðñò àøàüûäà êöéãàëìàãàë 

ñàëàã, ãàçàãëàð òàìàì àøàüû åíñèíëÿð. 


2. Êöé-êÿëÿêëÿ øÿêëèíäÿ çÿðô – ùàé-êöéëÿ, 

ñÿñ ñàëàðàã, ùÿéÿúàí è÷èíäÿ. Êöé-êÿëÿêëÿ èø 

ýþðìÿê. – Áàáàúàí êöé-êÿëÿêëÿ è÷ÿðè ýèðäè. 


ÊÖÉËßÌß “Êöéëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÉËßÌßÊ ô. Áèð èøè, õÿáÿðè, ùàäèñÿíè 

âÿ ñ. ùÿääèíäÿí àðòûã øèøèðòìÿê, êöé ñàëìàã. 

[Øåéäà:] Àé Ìåùðàëû äàéû, î ãÿäÿð äÿ êöéëÿìÿ. 

Ìÿí íÿ áþéöê èø ýþðìöøÿì êè Ñ.Ðÿùìàí. 

ÊÖÉËßØÌß “Êöéëÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÉËßØÌßÊ ãàðø. Ñÿñ-êöé ñàëìàã, 

ãàðà-ãûøãûðûã ãîïàðìàã, ùàé-êöé ñàëìàã 

(÷îõëàðû ùàããûíäà). [Ðÿøèä:] Àíà! Áó úàìààò 

íèéÿ êöéëÿøèð, éîõñà áèçè þëäöðÿúÿêëÿð ß.Ùàãâåðäèéåâ. 

ÊÖÉËÖ: êöéëö ñàìèò äèë÷. – ÿìÿëÿ ýÿëìÿñèíäÿ 

êöéöí öñòöíëöê òÿøêèë åòäèéè ñàìèò. 

ÊÖÉÖË èñ. ìÿù. Äÿñòÿ, òîïëó (áàëûã, ùÿøÿðàò 

âÿ ñ. ùàããûíäà). Àðû êöéöëö. 

ÊÖÉÖËÄßÌß “Êöéöëäÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÉÖËÄßÌßÊ ô. Áîüóã, êöéëö ñÿñ ÷ûõàðìàã. 

Ìåøÿ êöéöëäÿéèð. 

ÊÖÉÖËÄßØÌß “Êöéöëäÿøìÿê”äÿí ô.èñ. 

ÊÖÉÖËÄßØÌßÊ áàõ êöéöëäÿìÿê. Êöéöëäÿøèð 

äàüëàð, ìåøÿëÿð, äÿðÿ; Äÿéèð áèðáèðèíÿ 

ãàïû, ïÿíúÿðÿ. Ù.Ê.Ñàíûëû. 

ÊÖÉÖËÒÖ èñ. Ýóðóëòó, ñÿñ, êöé. Àâòîìàøûíûí 

êöéöëòöñö. 

ÊÖÉÖËÒÖËÖ ñèô. Êöéöëòöëö, êöéö îëàí. 

ßòðàô î ãÿäÿð ñàêèò èäè êè, óçàãëàðäàí ýÿëÿí 

òðàìâàéûí êöéöëòöëö ñÿñè àéäûí åøèäèëèðäè. 


ÊÖÇ 1 èñ. Ãóçó ñàõëàìàã ö÷öí åíñèç, óçóí 

àë÷àã òèêèëè. Êöçö òÿìèçëÿìÿê. Êöçëÿðè ãàéäàéà 

ñàëìàã. – ßùìÿä êöçÿ ýèðèá èêè-ö÷ ãóçó 

âÿ îüëàüûí ëåøèíè áàéûðà ÷ûõàðòäû.. ß.Âÿëèéåâ. 

ÊÖÇ 2 èñ. ßêèí éåðèíè ùèññÿëÿðÿ áþëìÿê 

ö÷öí úöò âÿ éà êîòàíëà à÷ûëàí øûðûì. ×ÿêèëìèø 

êöç éàðûäàí êå÷ìÿìèø ýþé öçöíö .. àü áóëóäëàð 

àëûð, ùàâà èñÿ áîçàðûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

ÊÖÇÝßË èñ. ìÿù. ×èé êÿðïèú ãÿëèáè. 

ÊÖÇËßÌß “Êöçëÿìÿê”äÿí ô.èñ. 

789

ÊÖÇËßÌßÊ 

ÊÖÇËßÌßÊ ô. Êîòàíëà, úöòëÿ ÿêèí éåðèíäÿ 

øûðûì à÷ìàã. Éåðè êöçëÿìÿê. 

ÊÖÇËÖ ñèô. Êîòàíëà, úöòëÿ øûðûì à÷ûëìûø, 

êöçö îëàí (á à õ êöç 2 ). Êöçëö òàðëà. 

ÊÂÀÄÐÁÍÒ [ëàò.] ðèéàç. Äàèðÿíèí äþðääÿ 

áèð ùèññÿñè. 

ÊÂÀÄÐÀÒ [ëàò.] 1. ðèéàç. Äþðä òÿðÿôè áÿðàáÿð 

äöçáóúàã. // Êâàäðàò øÿêëèíäÿ îëàí øåé; 

÷àðýöë. Êâàäðàò êÿðïèú. – Ãàðîâóë÷ó, êâàäðàò 

øÿêèëëè áèð òàõòà èëÿ éåðàëòû äàõìàíûí ãàïûñûíû 

áàüëàéûð. Ì.Èáðàùèìîâ. 

2. ðèéàç. ßäÿäèí þç-þçöíÿ ùàñèëè. Êâàäðàò 

òÿíëèê. Êâàäðàòà éöêñÿëòìÿê. 

3. Ìÿòáÿÿ èøèíäÿ: íàáîðóí, êëèøåíèí âÿ 

ñ.-íèí þë÷öñöíö ìöÿééÿí åòìÿê ö÷öí èñòèôàäÿ 

îëóíàí þë÷ö âàùèäè. Êâàäðàò 48 ïóíêòà 

áÿðàáÿðäèð. // Íàáîðäà áîø éåðëÿðè äîëäóðìàã 

ö÷öí õöñóñè ìÿòáÿÿ ìàòåðèàëû. Êâàäðàò 

ìþòÿðèçÿ – [ ] øÿêëèíäÿ îëàí ìþòÿðèçÿ. 

◊ Êâàäðàò-éóâà öñóëó ê.ò. – òàðëà÷ûëûãäà 

ìöòÿðÿããè ÿêèí öñóëëàðûíäàí áèðè. [Ñóëòàí:] 

Áó ãûðõ ùåêòàðû êâàäðàò-éóâà öñóëó èëÿ ÿêÿúÿéèê. 


ÊÂÀÄÐÀÒÓÐÀ [ëàò. ãóàäðàòóñ-äàí] 

Êâàäðàò âàùèäëÿðëÿ (ìåòð âÿ ñ. èëÿ) ùåñàáëàíàí 

ñàùÿíèí þë÷öñö. Îòàüûí (ìÿíçèëèí) êâàäðàòóðàñû. 

◊ Äàèðÿíèí êâàäðàòóðàñû ðèéàç. – ìöàäèë 

êâàäðàòà ÷åâðèëìèø äàèðÿíèí ñàùÿñè. 

ÊÂÀÍÒ [ëàò. ãóàíòóì] Ôèçèêà âÿ êèìéàäà 

ùÿð ùàíñû áèð åíåðæèíèí ÿí êè÷èê ìèãäàðû. 

Èøûã åíåðæèñèíèí êâàíòû. 

ÊÂÀÐÑ [àëì.] 1. Êðèñòàëëàð, éàõóä áàøäàíáàøà 

êðèñòàë êöòëÿëÿð ùàëûíäà òÿñàäöô åäèëÿí 

ðÿíýñèç ìèíåðàë-ñèëèñèóì îêñèäè. Êâàðñ ñöõóðëàðû. 

Êâàðñ êðèñòàëëàðû. 

2. äàí. Òÿáàáÿòäÿ òÿòáèã åäèëÿí êâàðñ 

ëàìïàñû èëÿ øöàëàíäûðìà. Êâàðñ ëàìïàñû 

– óëòðàáÿíþâøÿéè øöàëàð àëìàã ö÷öí êâàðñäàí 

äöçÿëäèëìèø âÿ è÷èíÿ úèâÿ áóõàðû äîëäóðóëìóø 

óçóíñîâ, êè÷èê áîðó øÿêëèíäÿ åëåêòðèê 

ëàìïàñû (òÿáàáÿòäÿ, êÿíä òÿñÿððöôàòûíäà 

âÿ ñ.-äÿ òÿòáèã îëóíóð). 

ÊÂÀÐÑËÛ ñèô. Òÿðêèáèíäÿ êâàðñ îëàí, êâàðñëà 

ãàòûøûüû îëàí. Êâàðñëû øöøÿ. Êâàðñëû ãóì. 

ÊÂÁÐÒÀ [ëàò.] ìóñ. Äèàòîíèê ãàììàäà 

äþðäöíúö ïèëëÿ. // Ùÿìèí ïèëëÿ èëÿ áèðèíúè ïèëëÿ 

àðàñûíäàêû èíòåðâàë. 

ÊÂÎÒÀ 

ÊÂÀÐÒÁË [àëì. ÿñëè ëàò.] 1. Èëèí äþðääÿ 

áèðè; ö÷àéëûã, ðöá. Êâàðòàë ïëàíû. Èëèí áèðèíúè 

êâàðòàëû. Èêèíúè êâàðòàëûí ùåñàáàòû. 

2. êþùí. 1862-úè èëÿ ãÿäÿð Ðóñèéàäà: øÿùÿðèí 

áèð ìÿùÿëëÿñèíèí ïîëèñ èäàðÿñè, ïîëèñ øþáÿñè. 

Êâàðòàë íÿçàðÿò÷èñè – ÷àð Ðóñèéàñûíäà: 

ìÿùÿëëÿéÿ áàõàí ïîëèñ ìÿìóðó. 

// Êå÷ìèøäÿ úàíëû äèëäÿ ñÿùâ îëàðàã “ïîëèñ 

íÿôÿðè, ïîëèñ ìÿìóðó” ìÿíàñûíäà äà èøëÿíìèøäèð. 

Äîëàíûð áàçàðû äàðüà, êâàðòàë; Äþéöëöð 

ñèôÿòëÿð, éîëóíóð ñàããàë. Ã.Çàêèð. Íÿ 

ïðèñòàâ, íÿ êþìÿê÷è, íÿ êâàðòàë, íÿ ãàçàã; 

Ùàìûñû ãóðä êèìè ñîéìàãëûüà õàëãû êè, ãî÷àã; 

Ìÿñëÿùÿò÷èí åëÿéèáëÿð íå÷ÿ ÿøõàñû ãà÷àã. 


3. õöñ. Ìåøÿíèí, òàðëàíûí, öçöìëöéöí âÿ 

ñ.-íèí êâàäðàò øÿêëèíäÿ áþëöíäöéö ñàùÿëÿðäÿí 

áèðè. 

ÊÂÀÐÒÉÒ [èòàë. ÿñëè ëàò.] 1. Äþðä ìóñèãè 

àëÿòè âÿ éà äþðä ñÿñ ö÷öí éàçûëìûø ìóñèãè 

ÿñÿðè. 

2. Ìöâàôèã ìóñèãè ÿñÿðëÿðèíè èôà åòìÿê 

ö÷öí äþðä íÿôÿðäÿí èáàðÿò ìóñèãè÷è äÿñòÿñè. 

Âîêàë êâàðòåòè. Ñèìëè êâàðòåò. – Èøòèðàê åäÿíëÿðèí 

ñàéûíäàí àñûëû îëàðàã, ùÿð áèð áåëÿ àíñàìáëûí 

þç àäû âàð: èêè íÿôÿð îõóäóãäà – 

äóåò, ö÷ íÿôÿð – òåðñåò âÿ éà òðèî, äþðä íÿôÿð 

– êâàðòåò âÿ è.à. ß.Áÿäÿëáÿéëè. 

ÊÂÀÑ [ðóñ.] ×þðÿêäÿí, óíäàí âÿ ñ.-äÿí 

ùàçûðëàíàí òóðøìÿçÿ è÷êè. Êâàñ èñòåùñàëû. 

×þðÿê êâàñû. Ñîéóã êâàñ. 

ÊÂÀÑ×Û èñ. Êâàñ ùàçûðëàéàí, éà ñàòàí 

àäàì. 

ÊÂÈÍÒÀ [ëàò. ãóèíòà] 1. ìóñ. Äèàòîíèê 

ãàììàäà áåøèíúè ïèëëÿ. // Ùÿìèí ïèëëÿ èëÿ 

áèðèíúè ïèëëÿ àðàñûíäàêû èíòåðâàë. 

2. Áÿçè ìóñèãè àëÿòëÿðèíäÿ ÿí éöêñÿê ñèì. 

ÊÂÈÍÒÅÒ [èòàë. ÿñëè ëàò.] ìóñ. 1. Áåø ìóñèãè 

àëÿòè âÿ éà áåø ñÿñ ö÷öí éàçûëìûø ìóñèãè 

ÿñÿðè. 

2. Ìöâàôèã ìóñèãè ÿñÿðëÿðèíè èôà åòìÿê 

ö÷öí áåø íÿôÿðäÿí èáàðÿò ìóñèãè÷è äÿñòÿñè. 

ÊÂÈÒ [ôð.] Áàø-áàøà, ùå÷-ùå÷ÿ. Êâèò 

îëìàã – ùåñàáëàøìàã, öçöëöøìÿê; áàø-áàøà, 

ÿë-ÿëÿ îëìàã. 

ÊÂÎÐÓÌ èñ. [ëàò.] Éåòÿðñàé, éåòÿðñÿñ. 

ÊÂÎÒÀ èñ. [ëàò.] Ùèññÿ, íîðìà, ïàé. 

790

ÌÖÍÄßÐÈÚÀÒ 

Åå . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 

ßÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53 

Ôô . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .169 

Ýý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213 

Ùù . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .318 

Õõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .413 

Èè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .491 

Ææ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .623 

Êê . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .625 

791

Áóðàõûëûøà ìÿñóë: 

Òåõíèêè ðåäàêòîð: 

Êîìïéóòåð ñÿùèôÿëÿéèúèñè: 

Êîððåêòîðëàð: 

ßçèç Ýöëÿëèéåâ 

Ðþâøÿí Àüàéåâ 

Ðÿâàí Ìöðñÿëîâ 

Ïÿðèíàç Ìóñàãûçû 

Ôÿðèäÿ Ñÿìÿäîâà 

Éûüûëìàüà âåðèëìèøäèð 08.07.2005. ×àïà èìçàëàíìûøäûð 31.07.2006. 

Ôîðìàòû 60õ90 1 / 16 

. Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 49,5. Îôñåò ÷àï öñóëó. 

Òèðàæû 25000. Ñèôàðèø 172. 

ÄÖÑÒ 5773-90, ÄÖÑÒ 4.482-87 

Êèòàá “ÚÁÑ-ÏÏ” ÌÌÚ ìÿòáÿÿñèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð. 

Áàêû, Øÿðèôçàäÿ êö÷ÿñè, 3.

II cild - Evveli.qxp - turan-sam

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?