Zeszyty PRASOZNAWCZE

CO STOI ZA NAZWAMIWARTOŚCI?JĘZYK - WARTOŚCI - POLITYKA.Zmiany rozumienia nazw wartości w okresietransformacji ustrojowej w Polsce. Raportz badań empirycznych. Pod redakcjąJerzego Bart mińskiego, WydawnictwoUMCS, Lublin 2006. S. 632.Z niewielką przesadą można by napisać,że omawiany tom jest plonem ponad dwudziestupięciu lat pracy różnych zespołówpoczątkowo z udziałem a później pod przewodnictwemJerzego Bartmińskiego.Wprawdzie co najmniej 90 proc. tekstuksiążki zajmuje sformalizowany raport żewspomnianych w podtytule badań z lat 1990i 2000, ale - jak czytamy we Wstępie - sampomysł badania rozumienia nazw wartościprzez przeciętnych Polaków sięga lat 80.,kiedy to z inicjatywy Jadwigi Puzyniny rozpoczętow Polsce lingwistyczne badania nadwartościami i wartościowaniem [...], i kiedyrównolegle podjęto takie badania takżew lubelskim środowisku etnolingwistów.(s. 9-10)Badania (w największym uproszczeniu)polegały na tym, że mniej więcej tysiącowistudentów lubelskich w roku 1990 zadanopytanie „Co według ciebie stanowi o istocieprawdziwego X-a?" To samo pytanie zadanezostało dziesięć lat później, tzn. w r. 2000mniej więcej takiej samej liczbie studentówlubelskich mniej więcej z tych samych środowiskakademickich. Wartością X-aw głównym pytaniu obu akcji badawczych(w r. 1990 i 2000) było jedno ze 100 haseł tegosamego zbioru polskich nazw „idei, symbolii stereotypów kulturowych". Na tenzbiór złożyły się nazwy wybrane (na podstawieopinii ekspertów i sondażu ankietowego)według zasad ustalonych jeszczew latach osiemdziesiątych w ramach sławnegoprojektu polskiego słownika aksjologicznego.Obejmują one - jak czytamy weWstępie - sześć grup haseł: 1) 29 nazwdziałań, stanów i postaw, wartości i celów(np. demokracja, socjalizm, sumienie, godność),2) 6 nazw wspólnot (np. rodzina, naród),3) 27 nazw członków tych wspólnot(np. matka, ojciec, lekarz, warszawiak), 4)12 nazw instytucji i ich funkcjonariuszy (np.państwo, władza, dyrektor), 5) 24 nazwymiejsc „na mentalnej mapie" przestrzeni(np. Polska, Europa, Śląsk) i 6) 2 nazwyprzedmiotów symboli (chleb, krzyż). Znacznezróżnicowanie liczebności tych grupprzemawia za tym, że wydzielono je raczejna etapie opisu zbioru haseł niż w trakcie jegokonstruowania.Ogółem badania ankietowe objęły ponad2000 osób. Każda z nich wypełniła pisemnieankiety dla 10 haseł, a więc na każde hasłoprzypadło ponad 200 poświęconych mu ankiet,po 100 dla pierwszej i drugiej akcji badawczej.Zebrany tą drogą materiał zostałskategoryzowany, zindeksowany i poddanyanalizie mającej ujawnić i opisać „potoczne,obiegowe rozumienie nazw wybranych wartości,czyli słów nazywających idee, wartości,wspólnoty, miejsca, postawy".W książce znajduje czytelnik cały ten materiałodnoszący się do 100 hasłowych nazwuporządkowany, usystematyzowany i opatrzonykomentarzami, które się koncentrująna podstawowych różnicach między rozumieniemhasłowej nazwy na początku i nakońcu badanej dekady. Istotnym elementemopisu każdego hasła jest określenie, jakiegoaspektu rzeczywistości dana nazwa dotyczy.Autorzy wyróżniają 17 takich aspektów; niewszystkie równie wyraziście odcinają się odpozostałych. Na przykład nie sposób - moim