Zeszyty PRASOZNAWCZE

Żeby adekwatnie poznać rzeczywistość i dokładnie zrozumieć procesy,mające dziś miejsce w nauce, trzeba by mówić nie o jednej teorii, a o kilkuteoriach, o ich wielości.Mamy na względzie, po pierwsze, różnorodność zjawisk rzeczywistości,która nie poddaje się zunifikowanemu opisowi i wyjaśnieniu w ramach jednegosystemu teoretycznego. Prawidłowości ogólnego porządku - obowiązującew każdym czasie, przestrzeni geograficznej, warunkach historycznych- ujawniają się jedynie na bardzo wysokim poziomie „odejścia"od rzeczywistości materialnej. I przeciwnie, wszelkie przybliżenie się dorzeczywistości zmusza do uznania, że konieczne są różne podejścia teoretyczne,na przykład do amerykańskiego dziennikarstwa początku XXwieku, prasy radzieckiej lat 20. i 80. i tym bardziej do dziennikarstwa rosyjskiegowieku XXI. W podobny sposób szczególnych podstaw metodologicznychwymagają: kulturowo-oświatowa, finansowo-ekonomiczna i agitacyjno-politycznarola prasy, konkretne formy zaistnienia prasy, radiai telewizji i sieci telekomunikacyjnych, nie mówiąc już o różnorodnościdziennikarstwa i środków masowego komunikowania. Nie wystarcza dlatych celów tradycyjne wyróżnianie teorii średniego szczebla, ponieważ mamydo czynienia z różnicami w naturze zjawisk, a nie w ich cechach rodzajowych.Po drugie, obecność wielu teorii świadczy o szerokim spektrum możliwościdziałalności myślowej, o wolności od kanonów dogmatycznychi monopolu ideowego. W ten sposób, współzawodnictwo kilku koncepcji,opierających się na wspólnym aparacie pojęciowo-kategoryzacyjnym, powinnobyć odbierane jako zjawisko pozytywne. Po trzecie, konieczny jestnie prosty pluralizm poglądów w ramach całościowego paradygmatu,a współistnienie kilku koncepcji tego samego zjawiska, tworzonychw oparciu o różne podstawy metodologiczne. Każda z wielu koncepcji formujesię w określonym kontekście naukowo-poznawczym, „podpowiedzianym"przez osiągnięcia pokrewnych dyscyplin społeczno-humanistycznych.Taka logika wywodu nieuchronnie doprowadzi nas do koniecznościwłączenia do „rodziny" teorii: socjologii dziennikarstwa, psychologiidziennikarstwa, politologii dziennikarstwa, informatyki, komunikologii, etnologii,ekonomii, kulturologii dziennikarstwa i innych. Mogłyby onefunkcjonować niejedna zamiast drugiej, a razem, jako jeden kompleks teoriidziennikarstwa. W ramach tego kompleksu istniałyby strukturalne działy,bloki (na przykład teorii społecznych, komunikacyjnych, filologicznychitd.), a jednoczyłyby się one wokół społeczno-światopoglądowego, cywilizacyjnegorozumienia istoty dziennikarstwa.Idea wewnętrznej, systemowej jedności teorii w żadnym wypadku nieulega unieważnieniu wraz z uznaniem wariantywności tejże. Jedność tejteorii uwidacznia się, jeśli ją zestawić z innymi formami rozumienia i myślowegoopanowania świata (sztuka, praktyka, technika i inne), jak równieżz innymi dziedzinami i poziomami wiedzy naukowej (historia dziennikarstwa,krytyka dziennikarska, badania empiryczne). Teoria jest zwarta -